‫فصلنامه اقتصاد دفاع‬

‫دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی‪ -‬گروه منابع و اقتصاد دفاع‬
‫سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪ ،6931‬صص ‪66-93‬‬

‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪:‬‬

‫مطالعه موردی صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح‬
‫‪6‬‬
‫باقر ادبی فیروزجایی‬

‫تاریخ پذیرش‪6931/66/19 :‬‬ ‫تاریخ ارسال‪6931/33/61 :‬‬

‫چکیده‬
‫هدف از این مطالعه شناسایی و استخراج آسیبها و مشکالت صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح جمهوری‬
‫اسالمی ایران و ارائه راهکارهایی جهت استحکامبخشی به وضعیت مالی این صندوق است‪ .‬در این ارتباط از‬
‫روش مطالعات اسنادی‪ ،‬پیمایشی و مدل آماری پیشبینی استفاده شده است‪ .‬با بررسیهای به عمل آمده‬
‫مشخص شد که صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح جمهوری اسالمی ایران همانند کلیه صندوقهای‬
‫بازنشستگی دولتی در ایران با شیوه مزایای معین کار میکنند و سازوکار آنها مبتنی بر نظام بدون ذخیره‬
‫(‪ 1)PAYG‬است به طوری که مبنای اصلی تأمین و پرداخت مستمریها از محل حق بیمههای افراد شاغل‬
‫(کسورات) است‪ .‬از طرفی با توجه به اینکه نسبت پشتیبانی (نسبت تعداد بیمهشدگان اصلی به مستمریبگیران) در‬
‫این صندوق کمتر از یک (حدود ‪ )38.0‬است و از نسبت تعادلی (‪ )1‬فاصله گرفته است‪ ،‬به وضوح میتوان نتیجه‬
‫گرفت که این صندوق با کسری مالی شدیدی روبرو است و برای تأیید این بررسیهای به عمل آمده بیانگر آن‬
‫است که از سال ‪ 6933‬تا کنون سهم عمده مستمریهای پرداختی توسط دولت پرداخت میشود‪ .‬در واقع سهم‬
‫کمک دولت به این صندوق از بودجه دولت در طی یک دهه اخیر بیش از ‪ 1‬برابر افزایش یافته است‪ .‬یکی از‬
‫راهکارهای اساسی برای جلوگیری از احتمال ورشکستگی صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح آن است که این‬
‫صندوق به صورت مستقل فعالیت نماید و از حمایت کامل دولت خارج شود و برای این منظور صندوق نیازمند‬
‫سرمایه اولیه مورد نیاز است که محدوده الزم برای افزایش سرمایه صندوق بر اساس مدل ارزش در معرض ریسک‬
‫(‪ 9)VaR‬قابل برآورد است که در این مطالعه به آن پرداخته شده است‪.‬‬
‫واژگان کلیدی‪ :‬صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح‪ ،‬سیستم بدون ذخیره (‪ ،)PAYG‬مستمری‪ ،‬ارزش در‬
‫معرض ریسک‪.‬‬

‫‪1‬دکتری اقتصاد دانشگاه تهران (‪)bagheradabi@gmail.com‬‬

‫‪2 pay as you go‬‬

‫‪3 Value at Risk‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪ .1‬مقدمه‬
‫بر اساس اصل ‪ 13‬قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬بازنشستگی و تأمین اجتماعی به رسمیت شناخته‬
‫شده و از آن به عنوان حقی برای مردم و تکلیفی برای دولت یاد میشود‪ .‬در ایران صندوقهای بازنشستگی‬
‫متعددی به عنوان بیمهگر اجتماعی در ارتباط با بازنشستگی‪ ،‬فعال هستند و شاغالن دولتی را تحت پوشش‬
‫قرار دادهاند‪ .‬از مهمترین آنها میتوان به سازمان تأمین اجتماعی‪ ،‬صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان‬
‫بازنشستگی نیروهای مسلح اشاره کرد‪ .‬سازمان بازنشستگی نیروهای مسلح بر اساس اصل ‪ 13‬قانون اساسی و‬
‫قوانین اجرایی مکلف است‪ ،‬تمام ظرفیتهای انسانی و فناوری نوین را به خدمت بگیرد تا بتواند به جمعیت‬
‫تحت پوشش خود (خانواده بزرگ بازنشستگان نیروهای مسلح) در تمامی جنبههای حقوق و مزایا‪ ،‬رفاهی و‬
‫فرهنگی خدمت نماید‪ .‬سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح در اجرای ماده ‪ 671‬قانون برنامه سوم توسعه‬
‫اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسالمی ایران مصوب ‪ 6973‬از ادغام سازمان بیمه و بازنشستگی‬
‫ارتش جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬سازمان بیمه و بازنشستگی سپاه پاسداران انقالب اسالمی‪ ،‬سازمان بیمه و‬
‫بازنشستگی نیروی انتظامی جمهوری اسالمی ایران و سازمان خدمات درمانی نیروهای مسلح ایجاد گردیده‬
‫است‪ .‬بر اساس مفاد اساسنامه این سازمان‪ ،‬عمده اختیارات این سازمان شامل تأمین نیازهای اساسی و رفاهی‬
‫مشمولین خدمات سازمان مربوطه با توجه به بند یکم اصل چهل و سوم قانون اساسی‪ ،‬انجام کلیه امور‬
‫بیمهای و خدمات درمانی مربوط به نیروهای مسلح‪ ،‬انجام امور مربوط به بازنشستگان‪ ،‬وظیفهبگیران و‬
‫مستمریبگیران‪ ،‬استفاده از ظرفیت و توان درمانی و خدمات کشور بر اساس طرحهای مصوب نیروهای مسلح‬
‫و انجام فعالیتهای اقتصادی‪ ،‬بازرگانی و سرمایهگذاری و بهرهبرداری از وجوه و ذخایر سازمان و صندوقهای‬
‫تابعه میباشد‪ .‬سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح ذیل نظام بازنشستگی کشور از سادهترین نظام عملیاتی‬
‫بازنشستگی‪ ،‬یعنی دریافت بیمه از حقوق مشترکین شاغل و پرداخت وجوه جمعآوری شده به بیمهگزاران‬
‫بازنشسته‪ ،‬از کار افتاده و بازمانده‪ ،‬تبعیت میکند‪ .‬این نظام به توازن درآمد و هزینه یا سیستم بدون ذخیره‬
‫(‪ 6)PAYG‬معروف است‪ .‬در واقع در این سیستم‪ ،‬وجوه حاصل از حق بیمه به یک حساب واحد واریز و از‬
‫همان حساب برای پرداختهای بیمهای استفاده میشود‪ .‬با توجه به چنین سیستم توزیع بیمهای و نگاهی‬
‫اجمالی بر وضعیت صندوقهای بازنشستگی کشور به نظر میرسد که تقریباً همه این آنها از جمله صندوق‬
‫بازنشستگی نیروهای مسلح با مشکالت مالی روبرو هستند و در صورت تداوم روند فعلی ادامه حیات آنها و به‬
‫طور کل پایداری آنها با ابهام و مخاطره روبرو خواهد بود‪ .‬با این نوشتار‪ ،‬مطالعه حاضر به بررسی تعادل مالی‬
‫صندوقهای بازنشستگی نیروهای مسلح در ایران پرداخته تا ضمن ارزیابی وضعیت صندوق از جهت اقتصادی‬
‫و ساختار تأمین مالی‪ ،‬بهترین راهکار و پیشنهاد در زمینه تعادل مالی این صندوق ارائه شود به عبارت دیگر‬
‫هدف اصلی این تحقیق‪ ،‬ارائه راهکارهایی جهت استحکامبخشی به وضعیت مالی صندوق بازنشستگی‬
‫کارکنان نیروهای مسلح جمهوری اسالمی ایران با استفاده از روش کتابخانهای و مطالعات اسنادی‪ ،‬پیمایشی‬
‫و مدلهای آماری است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪-pay as you go‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫این مقاله به شش بخش دستهبندی شده است در ادامه و در بخش دوم مبانی نظری و پیشینه پژوهش مربوط‬
‫به نظام تأمین اجتماعی و بازنشستگی ارائه میشود‪ .‬در بخش سوم توسعه فرضیهها و الگوی مفهومی تشریح‬
‫میشود روش تحقیق در بخش چهارم ارائه میشود بخش پنجم تحلیل دادهها و یافتههای پژوهش بیان‬
‫میشود؛ و بخش پایانی به بحث و نتیجهگیری اختصاص دارد‪.‬‬

‫‪ .2‬مبانی نظری و پیشینه پژوهش‬

‫‪ .1-2‬مبانی نظری در ارتباط با مفاهیم‪ ،‬اهداف و برنامههای نظام تأمین اجتماعی و‬
‫بازنشستگی‬
‫در ادبیات حوزه تأمین اجتماعی‪ ،‬به دلیل تفاوت ماهیت و به خصوص حدود و گستره عام و خاص حمایتهای‬
‫تأمین اجتماعی در کشورهای مختلف جهان‪ ،‬تعاریف متفاوتی از تأمین اجتماعی ارائه شده است‪ .‬با این حال‪،‬‬
‫مفهوم اصلی آن بدین معناست که در مواردی که معضالتی در تحصیل و کسب درآمد افراد جامعه به عللی‪،‬‬
‫ازجمله بیماری‪ ،‬بیکاری‪ ،‬از کارافتادگی و سالمندی پدید آید‪ ،‬در آن صورت حمایت افراد از منظر تأمین یا‬
‫جبران درآمد آن‪ ،‬به عهده نهاد تأمین اجتماعی است‪6.‬‬

‫در چارچوب مفهوم فوق‪ ،‬هدف اصلی از استقرار نظام تأمین اجتماعی و نیز نظام بازنشستگی در جامعه‬
‫برقراری عدالت اجتماعی است‪ .‬البته اهداف ایجاد این نوع نظام در یک چارچوب کلیتر در قالب اهداف سنتی‬
‫و جدید دستهبندی میشود به نحوی که در رویکرد سنتی به نظام تأمین اجتماعی و بازنشستگی بر کاهش‬
‫فقر و تأمین نیازها‪ ،‬جبران خسارات‪ ،‬توزیع مجدد درآمد میان گروههای جمعیتی و جایگزینی و حفظ درآمد افراد‬
‫جامعه تأکید میشود‪ .‬در واقع مطابق این رویکرد‪ ،‬تأمین اجتماعی نه تنها به عنوان یک چتر حمایتی که مساعدت‬
‫اجتماعی را ارائه مینماید‪ ،‬بلکه عملکردی نیز در جهت کمک به حفظ موقعیت افراد و خانواده آنها در مواقعی که از‬
‫اختالل در درآمد رنج میبرند‪ ،‬دارد‪ .‬این هدف پایه مستمریهای مشارکتی (حق بیمهای) در یک سیستم تأمین‬
‫اجتماعی (مثل غرامت دستمزد ایام بیماری‪ ،‬مزایای ایام بارداری و یا مقرری بیمه بیکاری) است‪ .‬همچنین یکی از‬
‫آثار به کارگیری و اعمال سیاستهای تأمین اجتماعی و بازنشستگی‪ ،‬توزیع مجدد منابع مالی میان از افراد در سن‬
‫کار به افراد بازنشسته است‪1.‬‬

‫در رویکردهای جدید هدف از استقرار نظام تأمین اجتماعی و بازنشستگی شامل هدایت افراد به سوی کار و‬
‫تغییر رفتار اقتصادی و اجتماعی افراد جامع است؛ به عبارت دیگر‪ ،‬هدایت افراد به سوی کار‪ ،‬یعنی تغییر از یک‬
‫نقش انفعالی حمایت از افراد بیکار‪ ،‬به نقش فعالتر تشویق افراد به کار و دلسرد کردن ایشان از اتکای کامل به‬
‫سیستم مقرریها برای کسب درآمد به عنوان یک تغییر شاخص و قابل توجه در اهداف تأمین اجتماعی تلقی‬

‫‪ -1‬بهرام پناهی‪ ،‬فرایند عملیاتی نظام تأمین اجتماعی‪ ،‬فصلنامه تأمین اجتماعی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره اول‪ ،‬تابستان ‪ ،697.‬مؤسسه عالی پژوهش‬
‫تأمین اجتماعی‪ ،‬صص ‪.6311-36‬‬
‫‪ -1‬سازمان تأمین اجتماعی‪ ،‬بیمههای اجتماعی‪ ،‬مجموعه مقاالت و گزارشات امور بینالملل سال ‪ ،6979‬معاونت حقوقی‪ ،‬مجلس و امور‬
‫بینالملل‪ ،6979 ،‬ص ‪.61-3‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫میگردد‪ .‬این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که علیرغم اینکه بیمههای بیکاری و مساعدتهای اجتماعی‬
‫سطحی از حمایت مالی را برای افراد بیکار تأمین میکنند و از سقوط سریع افراد بیکار شده به ورطه فقر جلوگیری‬
‫میکنند‪ ،‬اما از سوی دیگر موانعی برای افراد در تالش برای بازگشت به کار ایجاد میکند‪ .‬به بیانی برخی افراد‬
‫عالوه بر افتادن به دام فقر به دام بیکاری نیز میافتادند؛ به عبارت دیگر‪ ،‬چنانچه میزان پرداختها در حد باالیی‬
‫باشد و به افراد اجازه داشتن زندگی با استاندارد معقولی را بدون کار کردن بدهد‪ ،‬انگیزه کار و فعالیت کاهش مییابد‪.‬‬
‫از سوی دیگر چنانچه سیستم مقرری باعث ایجاد فرهنگ وابستگی در میان مردم گردد‪ ،‬به نحوی که در هنگام‬
‫بروز مشکالت افراد اول به کمکهای دولتی چشم بدوزند تا راهها و تالشهای شخصی‪ ،‬باز باعث کاهش کار‬
‫خواهد شد‪ .6‬از این آثار منفی ساختار مستمریها به نقش جدید تأمین اجتماعی‪ ،‬یعنی هدایت افراد به سوی کار و‬
‫کمک به ایشان برای ماندن در سر کار‪ ،‬میرسیم‪.‬‬
‫راهبردها و الگوهای متداول در نظام جامع تأمین اجتماعی و نظام بازنشستگی شامل دو حوزه اصلی بیمهای و‬
‫حمایتی است که بایستی همواره جوابگوی سه اصل بنیادین جامعیت‪ ،‬کفایت و فراگیری باشد؛ به عبارت دیگر‪،‬‬
‫بر اساس اصل جامعیت‪ ،‬نظامهای تأمین اجتماعی و بیمههای اجتماعی میبایست به همه جوانب زندگی افراد‬
‫توجه داشته باشند و بهرهمندی از همه نیازهای اساسی را برای آحاد جامعه تضمین کنند‪ .‬اصل کفایت نظام‬
‫تأمین اجتماعی بر جبران کاهش و یا از دســت رفتن درآمد افراد تأکید دارد و اصل فراگیری نظام تأمین اجتماعی‬
‫به اجباری بودن بیمههای اجتماعی اشاره دارد به بیان دیگر چتر تأمین اجتماعی (و زیرمجموعه آن‪ ،‬بیمههای‬
‫اجتماعی) میبایست بدون تبعیض و به صورت فراگیر در اختیار و در دسترس همه شهروندان باشد‪.1‬‬
‫نظام تأمین اجتماعی و نظام بازنشستگی با عملکرد خوب عنصر اصلی هر جامعه مدرن است‪ .‬از اینرو اقدامات‬
‫مؤثر در این حوزه ضمن آنکه اعتماد مردم به نظام رفاهی و تأمین اجتماعی را افزایش میدهند‪ ،‬عمالً موجب‬
‫تثبیت و تقویت اقتصاد نیز میشود‪ .‬نظامهای بازنشستگی و برنامههای مربوط به آن در بسیاری از کشورها‬
‫مهمترین ابزار پاسخگویی به مسئولیت تأمین و تضمین حداقل سطح زندگی برای سالمندان میباشد‪ .‬تقریباً‬
‫همه برنامههای بازنشستگی به لحاظ گستره و ساختار‪ ،‬از آن نوع اقدامات دولت که هدفشان صرفاً تأمین‬
‫نوعی «تور ایمنی» برای تضمین حداقل سطح زندگی است‪ ،‬به مراتب فراتر میرود‪.‬‬
‫صندوقهای بازنشستگی در نظام تأمین اجتماعی نهادهای مالی هستند که از حق بیمه و وجوه پرداختی‬
‫توسط کارفرما و کارکنان یک سازمان تأمین مالی شده و علیالقاعده وظیفه دارند از طریق سرمایهگذاریهای‬
‫سودآور‪ ،‬زمینه پرداخت مستمری بازنشستگی کارکنان سازمان را بعد از پایان مدت قانونی فعالیت آنها فراهم‬
‫آورند تا از این طریق ناامنی اقتصادی و عدم اطمینان از درآمد بازنشستگان را کاهش دهند‪( .‬میر و همکاران‬
‫‪.)6939‬‬

‫‪ - 1‬تجربه سیستم تأمین اجتماعی مورد نظر در انگلستان (طرح بوریج) در پاسخ به بیکاری موجود در جامعه برای مقرریهای بیکاری در‬
‫دوران بعد از جنگ جهانی دوم‪ ،‬مثالی از این نمونه است‪.‬‬
‫‪ -1‬محمد ستاریفر‪ ،‬زمینه تاریخی تأمین اجتماعی‪ ،‬فصلنامه تأمین اجتماعی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره اول‪ ،‬تابستان ‪ ،697.‬صص ‪.11-13‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫علیرغم اینکه بر اساس تعاریف علمی‪ ،‬صندوق بازنشستگی باید با بهکارگیری وجوه حق بیمه افراد و‬
‫سرمایهگذاری آنها بازده مناسبی از سرمایهگذاری کسب نموده و با پرداخت مستمری بازنشستگی و ایفای‬
‫تعهدات خود در قبال بازنشستگان و مستمریبگیران به وظایف خویش عمل نمایند‪ ،‬با این وجود در واقعیت به‬
‫علت عوامل بیرونی مؤثر بر نحوه عملکرد نظام بازنشستگی (تغییرات پارامترهای کالن اقتصادی و سیاسی و‬
‫اجتماعی همچون تورم‪ ،‬بیکاری‪ ،‬ریسک باالی سرمایهگذاری‪ ،‬ازدیاد بازنشستگان و کاهش نرخ مشارکت‬
‫اقتصادی و‪ ،)...‬عموم نظام بازنشستگی از نوع نظام باز هستند به نحوی که دولتها در برنامههای بازنشستگی‬
‫و در مدیریت و نحوه اداره آنها مداخله میکنند؛ به عبارت دیگر در حالت کلی سه نوع برنامه یا طرح‬
‫بازنشستگی شامل روش «نظام بیاندوخته»‪ 6‬یا ‪ ،1PAYG‬روش اندوخته کامل‪ ،9‬روش اندوخته جزئی‪ 1.‬میتوان‬
‫متصور شد‪:‬‬

‫الف‪ .‬روش ‪PAYG‬‬

‫در این روش که گاه تحت عنوان روش پرداخت جاری‪ 0‬نیز از آن یاد میشود‪ ،‬دریافتهای سیستم از افراد تحت‬
‫پوشش در هر دوره‪ ،‬برای تأمین مالی پرداختهای سیستم به افراد مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬به عنوان مثال از حق‬
‫بیمههای کارکنان فعلی برای تأمین حقوق بازنشستگان استفاده میشود‪ .‬اساساٌ این روش در کوتاهمدت در تعادل‬
‫مالی خواهد بود اما ضرورتاً شاید تعادل بلندمدت را برای درآمدها و هزینهها تأمین ننماید‪ ،‬مگر آنکه با پیشبینیهای‬
‫کارشناسی درآمدها و هزینههای آتی نیز در آن ملحوظ گردد؛ به عبارت دیگر‪ ،‬چنانچه روش ‪ PAYG‬مورد استفاده‬
‫قرار گیرد‪ ،‬تعادل به صورت ساالنه برقرار خواهد بود‪ .‬در این روش انباشت ذخایر مطرح نیست چون که هزینههای‬
‫ساالنه با دریافتهای حق بیمه همان سال به صورت یکجا مدنظر قرار میگیرد و اگر میزان محدودی نیز ذخیره‬
‫صورت گیرد برای جلوگیری از مشکالت نقدینگی سیستم خواهد بود و هیچ قاعده کلی برای تعیین میزان ذخیره‬
‫احتیاطی جهت یک طرح ‪ PAYG‬وجود ندارد‪.‬‬

‫ب‪ .‬روش اندوخته کامل‬

‫در این روش میزان دریافتهای صورت گرفته توسط سیستم از افراد به عنوان حق بیمه‪ ،‬همراه با سود حاصل از‬
‫سرمایهگذاری این مبالغ در طی سالها مدنظر قرار گرفته و در زمان نیاز فرد تحت پوشش به او پرداخت میگردد‪.‬‬
‫به این ترتیب این روش به نوعی یک پسانداز اجباری تلقی شده و فرد نزد سیستم یک حساب پسانداز خواهد‬
‫داشت؛ به عبارت دیگر در نظام بازنشستگی اندوخته کامل حق بیمهها در حسابهای فردی افراد ثبت و‬

‫‪ -6‬سیاوش مریدی‪ ،‬فرهنگ بیمههای اجتماعی‪ ،‬مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی‪ ،697. ،‬صفحه ‪.919‬‬
‫‪ -1‬این کلمه مخفف ‪ Pay-As-You-Go‬میباشد که در فارسی به «نظام پرداختن ـ رفتن»‪ ،‬ترجمه شده است و «سیستم‬
‫توازن درآمد با هزینه» نیز نامیده میشود‬
‫‪ -9‬معادل ‪ Fully Funded‬در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫‪ -1‬معادل ‪ Partially Funded‬در نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫‪ -5‬بهرام پناهی‪ ،‬اصول و مبانی نظام تأمین اجتماعی‪ ،‬مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی‪ ،6971 ،‬صفحه ‪.11‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫سرمایهگذاری مـیشـود‪ .‬سرمایه و سود جمعی سپردههای شاغالن در نظام پس از بازنشستگی بر مبنای جداول‬
‫مربوط به امیـد بـه زندگی به صورت پرداختهای بیمهای در اختیار مشترك بازنشسته قرار میگیرد‪ .‬به عالوه‬
‫مدیریت این نظام یا مدیریت سرمایه آن در اختیار بخش خصوصی است‪ .‬در این نظام نرخ بازده سـرمایهگـذاری‬
‫مسـتقیماً تحت تأثیر نوسانات بازار سرمایه است‪ .‬به این ترتیب در این روش منبع تأمین مالی عالوه بر دریافت حق‬
‫بیمه از فرد و کارفرمای او (گاه با مشارکت دولت)‪ ،‬سود حاصل از سرمایهگذاری این منابع طی زمان نیز خواهد بود‪.‬‬

‫ج‪.‬روش اندوخته جزئی‬

‫اگرچه تا به اینجا دو حد افراطی در روشهای تأمین مالی (روش اندوخته کامل و روش پرداخت جاری) مورد اشاره‬
‫قرار گرفت؛ اما در واقعیت‪ ،‬روشی که غالباً برای تأمین مالی سیستمها انتخاب شده و مورد استفاده قرار میگیرد‪،‬‬
‫روش تأمین مالی اندوخته جزئی است که به نوعی حد میانی دو روش قبلی است؛ به عبارت دیگر‪ ،‬بین دو روش‬
‫فوق‪ ،‬راهبردهای متعددی تحت عنوان اندوختهگذاری جزئی قرار میگیرند که انتخاب هر یک به عوامل مختلفی‬
‫مانند سابقه فعالیت سیستم و ظرفیت پذیرش سطح حق بیمه از سوی بیمه شدگان دارد‪ .‬شاخصترین آنها عبارتند‬
‫از سیستم مالی حق بیمه درجهبندی شده و سیستم حق بیمه متوسط کلی‪ .‬در راهبرد حق بیمه درجهبندی شده‪ ،‬نرخ‬
‫حق بیمه برای یک دوره خاص تعادل (به عنوان مثال ‪ 60 ،63‬یا ‪ 13‬سال) به نحوی تعیین میشود که درآمد حق‬
‫بیمه و سود ذخایر طرح برای جبران هزینه حمایتها و هزینههای اداری کفایت نماید‪ .‬این حالت در واقع‪ ،‬تعریف‬
‫خاص یک تعادل اکچوئری است‪.‬‬

‫‪ .2-2‬پیشینه پژوهش‬
‫در این قسمت به برخی از مطالعات انجام شده در ارتباط با چگونگی ساختار‪ ،‬کارکرد و ارزیابی نظام‬
‫بازنشستگی و تأمین اجتماعی پرداخته میشود‪.‬‬
‫راغفر و اکبربیگی (‪ )6931‬در مطالعهای خود با استفاده از دادههای آماری سال ‪ 69.3‬تا ‪ 6933‬سازمان تأمین‬
‫اجتماعی و بهکارگیری مدلهای تعادل عمومی همپوش شش دورهای به این نتیجه رسیدند که پس از کاهش‬
‫نرخ جایگزینی در صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی‪ ،‬عرضه نیروی کار شاغالن با توجه به آیندهنگری افراد‬
‫و جبران کاهش مستمری‪ ،‬افزایش یافته و به دنبال آن پسانداز فردی نیز افزایش مییابد؛ و این امر باعث‬
‫افزایش موجودی سرمایه کل شده و نهایتاً باعث تعادل مالی صندوق میشود‪.‬‬
‫میر و همکاران (‪ ،)6939‬با استفاده از روشهای آکچوئری و بر اساس دادههای ‪ 690.‬تا ‪ ،6936‬صندوق‬
‫بازنشستگی کارکنان جهاد کشاورزی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند‪ .‬نتایج تحقیق آنها بیانگر این است که‬
‫عوامل سیستماتیک و پارامتریک متعددی بر عملکرد صندوقها تأثیر میگذارد‪ .‬نسبت وابستگی سالخوردگی‬
‫به طور تصادفی رو به افزایش است‪ .‬نرخ باالی تورم‪ ،‬تحمیل برخی هزینههای حمایتی به نظام بیمهای‪،‬‬
‫نادیده گرفتن اصول و محاسبات آکچوئری و تداوم سیستم بازنشستگی بدون اندوخته‪ ،‬چالشهای اساسی‬
‫نظام بازنشستگی میباشد‪ .‬راهکارهای مطرح شده برای صندوق موردنظر شامل ادغام در صندوق بازنشستگی‬
‫کشوری‪ ،‬اصالح مقررات بازنشستگی کشور بر اساس نظام بازنشستگی چند رکنی و مدیریت صحیح میباشد‪.‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫فرهادیپور (‪ )69.7‬در مطالعه خود با بررسی مسئله سرمایهگذاری وجوه صندوقهای بازنشستگی و تأمین‬
‫درآمد بازنشستگی بازنشستگان در راستای الیحه ابالغی اصل ‪ 11‬قانون اساسی‪ ،‬ساختار مدیریت وجوه‬
‫سازمانهای بازنشستگی‪ ،‬پاسخگویی و انتشار بیپرده اطالعات همراه با شفافیت کامل‪ ،‬امانتداری و اتخاذ‬
‫سیاست سرمایهگذاری که در راستای اهداف صندوق باشد نه اهداف سیاسی یا منطقهای دولت و نیز ممانعت‬
‫از سوء استفاده از وجوه این صندوق را مورد توجه قرار داد‪.‬‬
‫رستمیان و شعبانی (‪ ،)69.7‬عملکرد سرمایهگذاری منابع پولی و مالی صندوق بازنشستگی بیمه مرکزی ایران‬
‫را مورد ارزیابی قرار دادهاند؛ و در همین راستا بازدهیهای ماهیانه‪ ،‬ریسک و شاخصهای عملکرد صندوق‬
‫(مانند معیار جنسن و معیار شارپ) را طی دوره ‪ 69.1‬تا ‪ 69.0‬اندازهگیری کرده و با بورس اوراق بهادار تهران‬
‫مقایسه نمودهاند‪ .‬نتایج آنها حاکی از مطلوب بودن عملکرد سرمایهگذاریهای صندوق بوده است‪.‬‬
‫دگر‪ )133.( 6‬در مطالعه خود به بررسی اثرات کاهش نرخ جایگزینی در نظام تأمین اجتماعی تحت مدلهای‬
‫همپوش نسلی پرداخت‪ .‬نتایج این تحقیق نشان میدهد که اثرات رفاهی مثبتی از این اصالح سیاستی تأمین‬
‫اجتماعی در بلندمدت وجود دارد به طوریکه ذخیره سرمایه‪ ،‬مصرف و پسانداز افراد در بلندمدت به خاطر‬
‫کاهش نرخ جایگزینی افزایش مییابد‪ .‬در واقع پس از کاهش نرخ جایگزینی در نظام تأمین اجتماعی‪،‬‬
‫نسلهای شاغل فعلی اقدام به افزایش پسانداز میکنند تا بتوانند در دوران سالمندی سطح مصرف خود را در‬
‫حد مطلوب حفظ نمایند‪.‬‬
‫ایچ و همکاران‪ )1361( 1‬در مطالعه خود اثرات اقتصادی ناشی از اصالحات سیستم بازنشستگی را با مدل‬
‫تعادل عمومی پویا (‪ )DSGE‬در روسیه مورد بررسی قرار دادند‪ .‬نتیجه تحقیق حاکی از آن است که سن‬
‫بازنشستگی در روسیه پایین است و راهکار اصالحی سیاستی‪ ،‬افزایش سن بازنشستگی است‪ .‬پیشنهاد وی این‬
‫است که با افزایش سن بازنشستگی به ‪ 19‬سال و ‪ 10‬سال به ترتیب تا قبل از سالهای ‪ 1393‬و ‪1303‬‬
‫میالدی‪ ،‬هرچند مخارج عمومی بازنشستگی افزایش مییابد اما نرخ جایگزینی به ‪ 13‬درصد خواهد رسید‪.‬‬
‫فیلیپ کارام و همکاران‪ )1363( 9‬اثرات اصالحات نظام بازنشستگی عمومی شامل افزایش در سن‬
‫بازنشستگی‪ ،‬افزایش در نرخ بیمه و کاهش در نرخ جایگزینی را بر رشد اقتصادی در بلندمدت و کوتاهمدت در‬
‫قالب یک مدل جهانی انباشته پولی و مالی صندوق بینالمللی پول (‪ 1)GIMF‬مورد بررسی قرار دادند‪ .‬نتایج‬
‫آنها بیانگر این است که اصالحات سیستم بازنشستگی از طریق افزایش مصرف باعث رشد اقتصادی هم در‬
‫بلندمدت و هم در کوتاهمدت میشود و از طرفی این اصالحات از طریق کاهش در اثرات جایگزینی دولت در‬
‫سرمایهگذاریها‪ ،‬رشد اقتصادی بلندمدت را نیز افزایش میدهد‪.‬‬
‫اریفیانتو‪ )1331( 0‬در مقاله اصالحات تأمین اجتماعی اندونزی مطرح میکند که برنامه تأمین اجتماعی‬
‫اندونزی در حال حرکت به سمت اصالحات در جهت ارائه خدمات بهتر به مستمریبگیران با شمول بیشتر‬

‫‪1-Deger‬‬
‫‪2- Frank Eich, Charleen Gust, and Mauricio Soto‬‬
‫‪3- Philippe Karam, Dirk Muir, Joana Pereira, and Anita Tuladhar‬‬
‫‪4- IMF‘s Global Integrated Monetary and Fiscal model‬‬
‫‪5 -Arifianto‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫است به طوریکه بتواند کل شاغالن را تحت پوشش قرار بدهد‪ .‬نظام فعلی اندونزی به علت شمول کم‪،‬‬
‫مستمری پایین‪ ،‬بازگشت سرمایه اندك چندان موفق نیست و به دنبال یک نظام با ذخیره است‪.‬‬

‫‪ .3-2‬توسعه فرضیهها و الگوی مفهومی‬

‫بر اساس شواهد کلی به نظر میرسد صندوقهای تأمین اجتماعی نیروهای مسلح‪ ،‬صندوق بازنشستگی‬
‫کشوری و صندوق تأمین اجتماعی بیش از ‪ 33‬درصد جمعیت بیمهپرداز بازنشستگی کشور را تحت پوشش‬
‫دارند و مطابق اطالعات موجود همگی با کسری منابع عظیمی مواجه هستند و از کمک دولت برای تأمین‬
‫بودجه خود استفاده مینمایند‪6‬؛ بنابراین الزم است بررسی گردد که آیا صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح از‬
‫زاویه دید توانمندی اقتصادی‪ ،‬برخورداری از منابع قانونی و مقررات مربوطه‪ ،‬تحوالت ساختاری صندوق به‬
‫لحاظ نسبت تعداد شاغلین کسور پرداز به مستمریبگیران قادر میباشد امنیت خاطر مورد نیاز اعضای خود‬
‫(اعم از شاغل و مستمری بگیر) را فراهم آورد یا خیر؟ ساختار منابع و مصارف مالی این صندوق چگونه است و‬
‫مسیر آن در طول زمان به چه صورت خواهد بود یعنی این صندوق دارای تعادل مالی است و یا خیر؟ در‬
‫صورت وجود تعادل مالی‪ ،‬آیا تعادل پایدار است؟ راهحلهای مدیریت بهینه صندوق و مقابله با چالشهای آن‬
‫چیست؟‬
‫با توجه به توضیحات مطرح شده‪ ،‬هدف اصلی این مطالعه‪ ،‬شناسایی و استخراج آسیبها و مشکالت صندوق‬
‫بازنشستگی نیروهای مسلح جمهوری اسالمی ایران و ارائه راهکارهایی جهت استحکامبخشی به وضعیت‬
‫مالی این سازمان است که به صورت کتابخانهای و تحلیلهای توصیفی و آماری انجام شده است؛ به عبارت‬
‫دیگر در شناسایی چالشهای این صندوق از مطالعات اسنادی و روش پیمایشی استفاده شده است و برای‬
‫برآورد کفایت سرمایه صندوق مذکور جهت پوشش کسریهای مالی احتمالی‪ ،‬مدل پیشبینی ارزش در‬
‫معرض ریسک (‪ 2)VaR‬بکار گرفته شده است‪.‬‬

‫‪ .3‬روششناسی پژوهش‬
‫همانطور که بیان شد‪ ،‬برای برآورد و پیشبینی مقدار زیان یا کسری مالی صندوق بازنشستگی نیروهای جهت‬
‫تعیین حد کفایت سرمایه این صندوق‪ ،‬از رویکرد ارزش در معرض ریسک استفاده میشود‪ .‬از اینرو در این‬
‫قسمت به معرفی این معیار ریسک و روشهای برآورد آن پرداخته شده است‪.‬‬

‫‪ .1-3‬رویکرد ارزش در معرض ریسک‬

‫معیار ارزش در معرض ریسک به عنوان یک ابزار کلیدی برای مدیریت ریسک نهادهای مالی در نظر گرفته‬
‫میشود و از آنجایی که میزان ریسک اندازهگیری شده را به صورت یک عدد نشان میدهد به عنوان یک‬
‫معیار بینالمللی رایج به طور گستردهای توسط نهادهای مالی مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬به عنوان نمونه‬

‫‪ . 6‬موسسه حسابرسی صندوق بازنشستگی کشوری در سال ‪69..‬‬

‫‪2.‬‬
‫‪Value at Risk‬‬
 ‫‪13‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫کمیته بازل‪ ،6‬ارزش در معرض ریسک را به عنوان معیار رسمی ریسک بازاری معرفی نمود و مقرر شده‬
‫نهادهای مالی بر اساس این معیار حد کفایت سرمایه را تعیین نمایند‪.‬‬
‫بنا به تعریف‪ ،‬ارزش در معرض ریسک (‪ )VaR‬به معنای برآورد حداکثر زیان در مدت زمانی معینی در آینده‬
‫با سطح اطمینان مشخص میباشد؛ به عبارت دیگر در سطح اطمینان (𝛼‪ )C=1-‬درصد‪ VaR ،‬معادل‬
‫مقداری است که احتمال وقوع زیان بیشتر از آن طی یک افق زمانی معین در آینده‪ ،‬بسیار ناچیز و کمتر از 𝛼‬
‫درصد میباشد‪ .‬به بیان ریاضی تعریف ‪ VaR‬را میتوان بر حسب میزان سود یا زیان صورت زیر بیان کرد‬
‫رابطه ‪6‬‬

‫تابع توزیع زیان‪ C ،‬سطح اطمینان‪ 𝛼 ،‬سطح بحرانی و ‪ L‬مقدار زیان میباشد‪ .‬به عبارت‬ ‫که در آن‬
‫سادهتر خواهیم داشت‬
‫رابطه ‪1‬‬

‫ارزش در معرض ریسک را میتوان بر حسب توزیع بازدهیها به صورت زیر تصریح نمود‬
‫رابطه ‪9‬‬

‫بنابراین ارزش در معرض ریسک دنباله‪ 1‬توزیع سود یا زیان و یا توزیع بازدهیها است‪ .‬از اینرو‪ ،‬به منظور‬
‫ام توزیع بازدهیها تعریف‬ ‫محاسبه کمی ارزش در معرض ریسک‪ VaR ،‬به صورت منفی صدك‬
‫می شود‪:‬‬
‫رابطه ‪1‬‬

‫) نماد صدك‪ ،‬اطالعات موجود در دوره قبل‬ ‫که در آن ‪ ،rt+1‬متغیر تصادفی بازدهی در دوره ‪( ،t+1‬‬
‫را‬ ‫و ‪ F‬تابع توزیع تجمعی میباشد‪ .‬برای توضیح بیشتر یک سری زمانی از بازده داراییهای مالی‬
‫در نظر میگیریم که از یک فرآیند تصادفی به صورت زیر تبعیت میکند‪:‬‬
‫رابطه ‪0‬‬

‫به ترتیب بیانگر میانگین شرطی و واریانس شرطی بازدهیها در دوره ‪ t+1‬با توجه‬ ‫و‬ ‫که در آن‬
‫شوك بازدهیها و ‪ Zt+1‬متغیر ‪ iid‬با میانگین ‪ 3‬و واریانس ‪ 6‬میباشد‪.‬‬ ‫به اطالعات دوره ‪ t‬میباشد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Basel Committee‬‬
‫‪2- tail‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪12‬‬

‫در این صورت ارزش در معرض ریسک که به صورت صدك توزیع احتمال بازدهیهای مالی تعریف میشود‬
‫را میتوان به صورت زیر تبیین نمود‬
‫رابطه ‪1‬‬

‫همان طور که مالحظه میشود در رابطه (‪ )1‬ارزش در معرض ریسک هم بر اساس صدك توزیع بازدهیها‬
‫(‪ )r‬و هم بر اساس صدك توزیع ‪ z‬تعریف میشود‪ .‬حال اگر فرض کنیم ‪ r‬به ترتیب دارای تابع چگالی ‪ f‬و‬
‫تابع توزیع تجمعی ‪ F‬باشد و نیز تابع چگالی و تابع توزیع ‪ Z‬به ترتیب ‪ g‬و ‪ G‬باشد در آن صورت میتوان‬
‫نشان داد‪:‬‬
‫رابطه ‪7‬‬

‫بنابراین در حالت کلی ارزش در معرض ریسک برای دوره بعد و با سطح اطمینان ‪ C‬به دو شکل زیر برآورد‬
‫میشود‪:‬‬
‫رابطه ‪.‬‬
‫رابطه ‪3‬‬

‫طبق رابطه اخیر‪ ،‬محاسبه ارزش در معرض ریسک بستگی به معکوس تابع توزیع تجمعی بازدهیها و یا‬
‫برآورد واریانس شرطی و تعیین نوع توزیع ‪ Z‬دارد‪ .‬در واقع بسته به انتخاب رابطه ‪ .‬یا ‪ 3‬و یا تلفیقی از این دو‬
‫برای محاسبه ارزش در معرض ریسک‪ ،‬نوع رویکرد ‪ VaR‬تبیین میشود‪.‬‬

‫‪ .2-3‬مدلهای برآورد ارزش در معرض ریسک‬

‫به طور معمول برای برآورد ارزش در معرض ریسک از دو رویکرد ناپارامتریک (شبیهسازی تاریخی و‬
‫شبیهسازی مونتکارلو) و پارامتریک (مبتنی بر مدلهای نوسان شرطی با توزیعهای آماری) استفاده میشود؛‬
‫به عبارت دیگر ارزش در معرض ریسک در رویکرد ناپارامتریک بر اساس رابطه (‪ ).‬و در رویکرد پارامتریک‬
‫مبتنی بر رابطه (‪ )3‬پیشبینی میشود‪.‬‬
‫رویکرد ناپارامتریک به دو صورت شبیهسازی تاریخی و شبیهسازی مونتکارلو دستهبندی میشود‪ .‬در روش‬
‫شبیهسازی تاریخی برای برآورد ‪ VaR‬طی تحقیقات بودوخ‪ )633.( 6‬و بارون‪-‬آداسی‪ ،)6333( 1‬ارزش در‬
‫معرض ریسک برابر صدك (𝛼‪ )1-‬ام توزیع بازدهیهای گذشته استخراج شده از متغیر موردنظر میباشد‪.‬‬

‫‪1-Boudoukh‬‬

‫‪2-Barone-Adasi‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫رابطه ‪63‬‬

‫در رابطه فوق‪ n ،‬بیانگر تعداد مشاهدات سری بازدهی میباشد‪.‬‬

‫در روش شبیهسازی مونتکارل و‪ ،‬با استفاده از یک تولید کننده اعداد تصادفی‪ ،‬هزاران سود و زیان فرضی برای‬
‫متغیر موردنظر ایجاد میشود و در نهایت با انتخاب صدك از دادههای ایجاد شده‪ ،‬ارزش در معرض ریسک‬
‫بهدست میآید‪ .‬توجه شود‪ ،‬برای ایجاد اعداد تصادفی از مدل براونی هندسی (‪ 6)GBM‬استفاده میشود که‬
‫فرمول آن به صورت زیر میباشد‪.‬‬
‫رابطه ‪66‬‬

‫در این رابطه ‪ Pt‬بیانگر آخرین اطالعات از متغیر موردنظر‪ 𝜇 ،‬بازده انتظاری‪ 𝜎 ،‬انحراف معیار بازده‪dt ،‬‬
‫میباشد به طوری که 𝜀 دارای توزیع نرمال‬ ‫بیانگر یک فرایند وینری به شکل‬ ‫تغییرات زمانی و‬
‫استاندارد با میانگین ‪ 3‬و واریانس ‪ 6‬میباشد‪ .1‬در این روش با انتخاب صدك بازدهیهای مستخرج از‬
‫شاخصهای تولید شده ( )‪ ،‬ارزش در معرض ریسک به صورت زیر محاسبه میشود‪.‬‬
‫رابطه ‪61‬‬

‫در رویکرد پارامتریک‪ ،‬ارزش در معرض ریسک بر اساس رابطه (‪ )3‬برآورد میشود‪ .‬بر اساس این رابطه برآورد‬
‫خواهد بود‪ .‬به این صورت که میانگین و واریانس شرطی بازدهیها بر‬ ‫‪ VaR‬شامل برآورد ‪ ،‬و‬
‫اساس معادالت میانگین و نوسان پیشبینی میگردد و با فرض معین بودن نوع توزیع شوك بازدهیها‬
‫(معموالً توزیع نرمال یا توزیع تیاستیودنت) و نیز مقدار صدك آن‪ ،‬ارزش در معرض ریسک برآورد میشود‪.‬‬
‫میانگین بازدهی (‪ )μ‬از طریق معادله میانگین مدلهای ‪ ARMA‬که فرم کلی آن به صورت زیر میباشد‪،‬‬
‫قابل محاسبه است‪.‬‬
‫رابطه ‪69‬‬

‫انحراف معیار شرطی بازدهی (‪ )σ‬نیز بر اساس مدل نوسان ‪ GARCH‬پیشبینی میشود‪ .‬با توجه به اینکه‬
‫به طور معمول در دادههای مالی مراتب مدلهای عمومی گارچ برابر ‪ 6‬در نظر گرفته میشود‪ 9‬و نیز یافتههای‬
‫تحقیق حاکی از آن است که در بحث سریهای زمانی مالی این نوع مدلها نتایج قابل قبولی را ارائه میکند‬
‫در این مطالعه از )‪ GARCH(1,1‬استفاده میشود که به صورت زیر تصریح می شود‪:‬‬
‫رابطه ‪61‬‬

‫‪1- Geomatric Brownian Motion‬‬

‫‪ -1‬برای توضیح بیشتر به مطالعه راعی و فالحطلب (‪ )6931‬رجوع شود‬

‫‪ -9‬سو و یو (‪)1331‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪ .4‬یافتهها و تجزیه و تحلیل دادهها‬

‫‪ .1-4‬معرفی سازمان تأمین اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا) و ارائه پارامترهای اصلی آن‬
‫سازمان تأمین اجتماعی ن‪.‬م که نیروهای مسلح را تحت پوشش قرار میدهد پیرو ماده ‪ 671‬قانون برنامه سوم‬
‫توسعه اقتصادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی کشور با ادغام سازمانهای بیمه و بازنشستگی آجا‪ ،‬سپاه‪ ،‬ناجا در سال‬
‫‪ 69.1‬پس از اجرای ماده بازنشستگی نیروهای مسلح به استناد ماده چهارم اساسنامه سازمان تأمین اجتماعی‬
‫ن‪.‬م به عنوان یکی از سازمانهای زیر مجموعه آن و در تابعیت وزارت دفاع و پشتیبانی ن‪.‬م شکل گرفت‪ .‬در‬
‫سال ‪ ،6933‬کل بیمه شدگان صندوق تأمین اجتماعی نیروهای مسلح‪ ،‬حدود ‪ 1/.‬میلیون نفر بوده است‪ .‬در‬
‫واقع ضریب نفوذ بیمه صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح حدود ‪ 7‬درصد بوده است‪6.‬‬

‫صندوق بازنشستگی ن‪.‬م همانند کلیه صندوقهای بازنشستگی دولتی در ایران با شیوه مزایای معین کار میکنند و‬
‫سازوکار آنها مبتنی بر نظام ‪ PAYG‬است‪ .‬این شیوه پرداخت به یک شاخص مهم یعنی‪ ،‬نسبت تعداد شاغالن به‬
‫مستمری بگیران بستگی دارد و مبنای اصلی تأمین و پرداخت مستمریها از محل حق بیمههای افراد شاغل‬
‫(کسورات) است‪ .‬در این ارتباط‪ ،‬جدول (‪ ،)6‬نرخ حق بیمه سهم بیمه شده‪ ،‬کارفرما و دولت را برای صندوق ن‪.‬م و سایر‬
‫صندوقهای بازنشستگیهای کشور به همراه تعداد بیمهشدگان تحت پوشش‪ ،‬تعداد مستمریبگیران نشان میدهد‪.‬‬
‫جدول شماره (‪ )6‬پارامترهای اصلی صندوقهای مهم بازنشستگی کشور در سال ‪6931‬‬
‫سهم دولت از‬ ‫سهم بیمه‬ ‫سهم کارفرما‬ ‫تعداد‬
‫جمع‬ ‫تعداد‬
‫حق بیمه‬ ‫شده از حق‬ ‫از حق بیمه‬ ‫بیمهشدگان‬ ‫عنوان‬
‫دریافتی‬ ‫مستمریبگیران‬
‫دریافتی‬ ‫بیمه دریافتی‬ ‫دریافتی‬ ‫اصلی‬ ‫سازمان‪ /‬صندوق‬
‫(درصد)‬ ‫(هزار نفر)‬
‫(درصد)‬ ‫(درصد)‬ ‫(درصد)‬ ‫(هزار نفر)‬
‫سازمان تأمین‬
‫‪93‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪9333‬‬ ‫‪69733‬‬
‫اجتماعی‬
‫صندوق‬
‫‪11/0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪69/0‬‬ ‫‪61.3‬‬ ‫‪6633‬‬ ‫بازنشستگی‬
‫کشوری‬
‫صندوق‬
‫‪11/0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪69/0‬‬ ‫‪073‬‬ ‫‪173‬‬ ‫بازنشستگی‬
‫نیرویهای مسلح‬
‫منبع‪ :‬مجله تجارت فردا روزنامه دنیای اقتصاد‪ 67 ،‬مهر ‪6930‬‬
‫مطابق جدول (‪ ،)6‬تعداد بیمهشدگان و مستمریبگیران اصلی این صندوق به ترتیب حدود ‪ 073‬و ‪ 173‬هزار نفر‬
‫هستند از اینرو نسبت وابستگی (نسبت تعداد بیمهشدگان اصلی به مستمریبگیران) در این سازمان حدود ‪38.0‬‬
‫است این در حالی است که مطابق استانداردها این نسبت بایستی معادل ‪ 7‬باشد یعنی اینکه به ازای هر ‪ 6‬نفر‬
‫بازنشسته ‪ 7‬نفر شاغل کسوری پرداز وجود داشته باشند‪ .‬توجه شود نسبت مذکور در صندوق ن‪.‬م کمتر از ‪ 6‬است که‬

‫‪ - 1‬به دلیل محدودیت دسترسی آمارهای مربوطه این صندوق در سال ‪ 1931‬اطالعات مربوط به ‪ 1931‬گزارش شده است‪.‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫به عنوان یک چالش جدی برای صندوق محسوب میشود‪ .‬همچنین نرخ حق بیمه سهم بیمه شده در این صندوق‬
‫‪ 3‬درصد و نرخ حق بیمه سهم دولت ‪ 69/0‬درصد میباشد‪.‬‬
‫مطابق با نظام ‪ PAYG‬هرچه تعداد افراد شاغل تحت پوشش صندوق (کسور پردازان) کمتر شود و یا جامعه به‬
‫سمت سالمندتر شدن پیش برود‪ ،‬منابع درآمدی صندوقها محدودتر‪ ،‬مصارف آنها بزرگتر و در نهایت با کسریهای‬
‫مالی شدیدتری مواجه خواهند شد‪ .‬در چنین شرایطی اگر منابع صندوق دچار کسری باشد‪ ،‬دولت باید این کسری را‬
‫تأمین کند‪ .‬با توجه به پایین بودن نسبت وابستگی این صندوق (‪ ،)38.0‬وجود کسریهای مالی این صندوق و‬
‫بالطبع کمک دولت به آنها قابل مشهود است‪ .‬بر اساس بررسیهای به عمل آمده میزان کمک دولت به صندوق‬
‫ن‪.‬م از حدود ‪ 989‬هزار میلیارد ریال در سال ‪ 69.9‬به ‪ 69787‬هزار میلیارد ریال در سال ‪ 6931‬افزایش یافته است‬
‫(افزایش ‪ 16‬برابری)‪ .‬جدول (‪ ،)1‬اطالعات مربوط به مستمریهای بازنشستگی‪ ،‬کمک دولت به این صندوق و سهم‬
‫آن از بودجه دولت را نشان میدهد‪.‬‬
‫جدول شماره (‪ )1‬مستمریهای بازنشستگی‪ ،‬کمکهای دولت به صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح و سهم کمک از بودجه‬
‫دولت (میلیارد ریال)‪6‬‬

‫نسبت کمک دولت به بودجه دولت‬ ‫کمک دولت‬ ‫مستمریها‬ ‫سال‬

‫‪686‬‬ ‫‪9909‬‬ ‫‪3131‬‬ ‫‪69.9‬‬
‫‪6839‬‬ ‫‪60011‬‬ ‫‪16.13‬‬ ‫‪69.7‬‬
‫‪0831‬‬ ‫‪0.017‬‬ ‫‪0.017‬‬ ‫‪6933‬‬
‫‪1811‬‬ ‫‪660719‬‬ ‫‪660719‬‬ ‫‪6939‬‬
‫‪1831‬‬ ‫‪697719‬‬ ‫‪697719‬‬ ‫‪6931‬‬
‫منبع‪ :‬موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا‪6931 ،‬‬
‫همانطور که مالحظه میشود‪ ،‬سهم کمک دولت به صندوق از بودجه دولتی در طی دهه اخیر افزایشی بوده به‬
‫طوری که از ‪ 686‬درصد در سال ‪ 69.9‬به ‪ 1831‬درصد در سال ‪ 6931‬افزایش یافته است‪ .‬نکته قابل توجه دیگر در‬
‫جدول (‪ )1‬آن است‪ ،‬از سال ‪ 6933‬تاکنون کلیه مستمریهای کارکنان ن‪.‬م مستقیماً توسط دولت پرداخت میشود‬
‫این امر بیانگر آن است که ساختار این صندوق به طور کامل به دولت وابسته شده است و کسورات بیمهای شاغالن‬
‫به صندوق پرداخت نمیشود و میزان آن به صورت دفتری لحاظ میشود‪.‬‬
‫از دیگر چالشهای مهم صندوق بازنشستگی ن‪.‬م همانند سایر صندوقهای بازنشستگی دولتی میتوان به موارد زیر‬
‫اشاره کرد‪:‬‬
‫پایین بودن سن بازنشستگی‪ :‬در ایران‪ ،‬سن بازنشستگی به نسبت اغلب کشورها‪ ،‬پایین است ضمن‬
‫آنکه‪ ،‬نسبت آن با امید به زندگی نیز‪ ،‬تناسب ندارد که در نتیجه‪ ،‬مستخدمان پس از دوره کاری‪ ،‬مدت زمان‬
‫طوالنی از مزایای صندوق بازنشستگی بهرهمند میشوند که خود موجب افزایش بار مالی و کاهش توان ایفای‬
‫تعهدات میشود‪ .‬بهعنوان مثال زمانی که امید به زندگی در کشور ‪ 01‬سال بود سن بازنشستگی برای مردان‬

‫‪ . 6‬به علت عدم دسترسی به اطالعات مربوط به کسورات پرداختی شاغالن‪ ،‬این رقم گزارش نشده است‪.‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪ 13‬و زنان ‪ 00‬سال در نظر گرفته شد و امروزه هم که امید به زندگی حدود ‪ 70‬سال (در سال ‪ )6930‬سال‬
‫شده است‪ ،‬هنوز همان سن بازنشستگی برقرار است‪.‬‬
‫انتقال جمعیتی در ایران‪ :1‬انتقال جمعیتی به حالتی اطالق میشود که در آن نرخهای باالی باروری و‬
‫مرگ و میر به نرخهای پایینتر تولد و مرگ و میر منتقل میشود‪ .‬بر اساس تئوری انتقال جمعیتی‪ ،‬ایران‬
‫هماکنون در مراحل سوم و چهارم از مراحل انتقال جمعیتی قرار دارد؛ بنابراین با توجه به اینکه عموم‬
‫صندوقهای بازنشستگی در ایران از نوع مزایای معین هستند‪ ،‬انتقال جمعیتی در ایران بیانگر افزایش تعهدات‬
‫صندوقهای بازنشستگی (به علت افزایش سن مستمریبگیران) و کاهش منابع آنها (به دلیل کاهش نرخ‬
‫باروری و کاهش تعداد شاغالن) است‪.‬‬
‫نامناسب بود شاخص پایداری مالی (نرخ جایگزینی)‪ :‬با توجه به بررسیهای انجام شده‪ ،‬ایران‬
‫یکی از باالترین نرخهای جایگزینی (نسبت مستمری بازنشستگان به آخرین حقوق دریافتی آنها در زمان‬
‫اشتغال) در دنیا را دارا است‪ .‬این نرخ در سازمان تأمین اجتماعی حدود ‪ .0‬درصد آخرین دستمزد و در صندوق‬
‫بازنشستگی کشوری برابر ‪ .7‬درصد در سال ‪ 6939‬بوده است و برای صندوق ن‪.‬م بیش از ‪ 33‬درصد است‪.1‬‬
‫این در حالی است که نرخ جایگزینی در کشورهای پیشرو در زمینه نظام بازنشستگی (مثل سوئیس) حدود ‪13‬‬
‫تا ‪ 03‬درصد است‪.‬‬
‫سرمایهگذاریهای صندوقهای بازنشستگی؛ شواهد کلی نشان میدهد در اغلب صندوقها از جمله‬
‫صندوق ن‪.‬م‪ ،‬سرمایهگذاری مناسب انجام نشده و این فرصت از دست رفته است‪ .‬اکثراً سرمایهگذاریهای‬
‫صورت گرفته از سوی صندوقهای بازنشستگی دارای بازدهی مناسب نبوده و معموالً شرکتهای ناکارآمد یا‬
‫ورشکسته دولتی در ازای بدهی دولت به این صندوقها واگذار شده است‪ .‬بازده سرمایهگذاری این صندوقها‬
‫در خوشبینانهترین حالت تنها بخش کمی از تعهدات بلندمدت صندوقها را پوشش میدهد و این بیم مواجه‬
‫شدن با خطر ورشکستگی و عدم امکان ایفای تعهدات را نشان میدهد‪.‬‬
‫بنابراین میتوان بیان کرد که اغلب صندوقهای بازنشستگی دولتی به ویژه صندوق بازنشستگی ن‪.‬م با‬
‫مشکل کسری مالی مواجه هستند به نحوی که کمکهای دولت برای جبران این کسری قابل مالحظه است‪.‬‬
‫این امر سبب شده که استقالل صندوق ن‪.‬م تحتالشعاع قرار گیرد و عمالً در اختیار دولت قرار گیرد‪ .‬به‬
‫منظور احیای مجدد صندوق مذکور‪ ،‬ضرورت دارد که این صندوق دارای کفایت سرمایه مورد نیاز باشد و برای‬
‫محاسبه آن الزم است در ابتدا زیانهای احتمالی این صندوق بر اساس رویکرد ارزش در معرض ریسک‬
‫برآورد شود‪ .‬با توجه به اینکه دسترسی به دادههای منابع (عمدتاً کسورات دریافتی از شاغالن) و مصارف‬
‫صندوق (غالباً مستمریهای پرداختی به بازنشستگان و بازماندگان) به دالیل امنیتی با محدودیت همراه است‬
‫در این خصوص میتوان از دادههای سازمان تأمین اجتماعی به عنوان متغیر جانشین کمک گرفت و به منظور‬
‫جانشینی نزدیکتر از نسبت منابع به مصارف استفاده شده است تا خللی به تحلیلها وارد نشود‪.‬‬

‫‪1 - Demographic Transition‬‬

‫‪ . 2‬اظهارات ساتا‬
 ‫‪11‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫‪ .2-4‬نتایج برآورد مدل ارزش در معرض ریسک‬

‫در این بخش جهت برآورد کسریهای احتمالی از اطالعات مربوط به نسبت منابع به مصارف سازمان تأمین‬
‫اجتماعی در بازه زمانی ‪ 6913‬تا ‪ 6930‬اسـتفاده شده است‪ .‬بازه مـذکور شـامل ‪ 01‬مشـاهده اسـت کـه بـه‬
‫دو قسـمت درون نمونـهای شـامل ‪ 91‬مشاهده ابتدایی به منظور برآورد ارزش در معرض ریسک و قسمت‬
‫بـرون نمونهای شـامل ‪ 63‬مشاهده پایـانی بـرای انجـام آزمـون آماری تقسـیم شـده اسـت‪ .‬سـری زمـانی‬
‫مربوط به نرخ رشد دادههای نسبت منابع به مصارف در نمودار (‪ )6‬نمایان است‪.‬‬

‫نمودار شماره (‪ )6‬رشد نسبت منابع به مصارف‬

‫منبع‪ :‬یافتههای تحقیق‬

‫در این ادامه فرایند محاسبه ‪ VaR‬بر اساس رویکرد پارامتریک و ناپارامتریک به همراه نتایج مربوطه ارائه‬
‫میگردد‪.‬‬
‫الف‪ -‬رویکرد پارامتریک‬
‫همانطور که میدانیم در رویکرد پارامتریک ابتدا میانگین و واریانس شرطی بازدهیها از طریق معادالت‬
‫نوسان خانواده ‪ ARMA-GARCH‬پیشبینی میشوند و سپس ‪ VaR‬بسته به نوع توزیع شوك‬
‫بازدهیها (توزیع نرمال و یا تیاستیودنت) از روابط مربوطه محاسبه میگردد به همین خاطر در گام نخست‬
‫الزم است مدل ‪ GARCH‬برآورد شوند‪ .‬نتایج برآورد مدل )‪GARCH(1,1) -AR(1‬با فرض توزیع‬
‫نرمال و تی در جدول پیوست ‪ 6‬ارائه شده است‪.‬‬
‫همانطور که از جدول مذکور مشاهده میگردد‪ ،‬بر اساس نتایج آماره ‪ ،t‬تمام پارامترها برای مدلهای مختلف‬
‫نوسان و معادله میانگین در سطح ‪ 0‬درصد معنادار هستند‪ .‬از طرفی با توجه به مقادیر آماره آکاییک (‪)AIC‬‬
‫میتوان گفت تمام این مدلها حداقل در نمونه برازش مناسبی دارند‪.‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫ب‪ -‬رویکرد ناپارامتریک‬

‫در روش ناپارامتریک (شبیهسازی تاریخی و شبیهسازی مونتکارلو)‪ ،‬ارزش در معرض ریسک به طور مستقیم‬
‫بر اساس صدك توزیع بازدهیها برآورد میشود‪ .‬در شبیهسازی تاریخی (‪ VaR ،)HS‬به سادگی از طریق‬
‫صدك فراوانی تجمعی سری بازدهیهای تاریخی محاسبه میشود؛ اما در روش مونتکارلو فرایند محاسبه‬
‫‪ VaR‬از طریق صدك بازدهیهای پیشبینی شده توسط فرایندهای وینری صورت میپذیرد که در ذیل‬
‫فرایند محاسبه آن بیان میشود‪ .‬در واقع منطق روش مونتکارلو به این صورت است که بایستی مسیرهای‬
‫قیمتی متعددی برای دوره بعد ایجاد کرد؛ که برای این امر از فرایند وینری استفاده میشود‪.‬‬
‫مقدار ارزش در معرض ریسک محاسبه شده از طریق مدل ‪ GARCH‬با فرض توزیع نرمال و تیاستیودنت‬
‫و نیز روشهای شبیهسازی تاریخی (‪ )HS‬و شبیهسازی مونتکارلو (‪ )MCS‬برای دو سطح اطمینان ‪ 30‬و‬
‫‪ 33‬درصد نیز در جدول پیوست ‪ 1‬نشان داده میشود‪.‬‬
‫با نگاه اجمالی از مقادیر ‪ VaR‬برآورد شده در جدول (‪ )1‬مشاهده میشود که بهکارگیری روشهای مختلف‪،‬‬
‫برآوردهای متفاوتی از ارزش در معرض ریسک ارائه میدهد‪ .‬به همین دلیل دقت ‪ VaR‬برآورد شده توسط‬
‫رویکردهای مختلف میبایست از طریق آزمون بازخورد مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند‪ .‬در این ارتباط از‬
‫آزمون نسبت شکست (‪ )POF‬کوپیک‪ 6‬استفاده شده است که در آن تعداد خطاها و یا تعداد شکستهای‬
‫مرتبط با مدل ‪ ،VaR‬پارامتر مهمی به شمار میرود‪ .‬در واقع آماره این آزمون به صورت زیر تبیین می شود‪.‬‬

‫بیانگر نرخ شکست‬ ‫که در آن ‪ T‬تعداد کل مشاهدات برون نمونهای‪ x ،‬تعداد خطاهای پیشبینی و‬
‫میباشد‪ .‬این آماره دارای توزیع کایدو ( ) با درجه آزادی ‪ 6‬میباشد و اگر مقدار محاسبه شده آن از مقدار‬
‫بحرانی توزیع بیشتر باشد فرضیه صفر رد میشود و مدل برآورد ‪ VaR‬نامعتبر میباشد در غیر صورت‬
‫دقت ارزش در معرض ریسک محاسبه شده تأیید میگردد‪.‬‬
‫برای تأیید دقت ‪ VaR‬برآورد شده‪ ،‬مقدار آمارههای محاسبه شده آزمون بازخورد‪ ،‬بایستی از مقادیر بحرانی‬
‫جدول توزیع کایدو کمتر باشد (مقادیر بحرانی برای سطح اطمینان ‪ 30‬و ‪ 33‬درصد به ترتیب معادل ‪ 98.1‬و‬
‫‪ 1819‬است)‪ .‬از اینرو میتوان بر اساس اطالعات جدول پیوست ‪ 9‬بیان کرد که کلیه روشهای برآورد ‪VaR‬‬
‫دارای دقت برآورد باالیی هستند‪.‬‬
‫در حالت کلی بر اساس نتایج برآورد ارزش در معرض ریسک و آزمون بازخورد میتوان چنین نتیجه گرفت‬
‫چنانچه صندوقهای بازنشستگی کشور بخواهند با احتمال ‪ 30‬درصد اطمینان داشته باشند که نهادهای‬
‫مربوطه دارای استحکام مالی باثباتی در آینده خواهد بود بایستی میزان سرمایه خود را طوری تعیین کنند‬

‫‪1 . Kupiec proportion of failure‬‬

 ‫‪11‬‬ ‫فصلنامه اقتصاد دفاع‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره ششم‪ ،‬زمستان ‪1931‬‬

‫گویی اینکه منابع ورودی آنها بین ‪ 11‬تا ‪ 97‬درصد از بیش از مصارفشان باشد‪ .‬این محدوده برای سطح‬
‫اطمینان ‪ 33‬درصد به بین ‪ 96‬تا ‪ 16‬درصد خواهد بود‪.‬‬

‫‪ .5‬نتیجه گیری و پیشنهادها‬

‫در این مطالعه به بررسی وضعیت تعادل مالی صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح از بعد منابع مالی (عمدتاً‬
‫کسورات دریافتی از شاغالن) و مصارف مالی (غالباً مستمریهای پرداختی به بازنشستگان و بازماندگان)‬
‫پرداخته شده است بررسیها نشان میدهد‪ ،‬عمده صندوقهای بازنشستگی کشور که به صورت سیستم بدون‬
‫ذخیره (‪ )PAYG‬فعالیت میکنند با مشکالت کسری مالی روبرو باشند‪ ،‬به طوری که ورودی صندوقهای‬
‫بازنشستگی اکنون آنقدر ناچیز است که حتی امکان پرداخت حقوق بازنشستگان از محل ورودیهای آنها‬
‫امکانپذیر نیست‪ ،‬چه رسد به اینکه آن وجوه بخواهد سرمایهگذاری شود و عواید حاصل از آن در آینده به‬
‫بازنشستگان پرداخت شود‪ .‬این امر در صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح به طور وضوح قابل نمایان است به‬
‫این دلیل که با توجه به پایین بودن نسبت وابستگی (نسبت شاغالن به مستمریبگیران کمتر از ‪ 6‬است)‬
‫عمالً در سالهای اخیر کلیه مستمریهای پرداختی توسط دولت پرداخت میشود عالوه بر این پایین بودن‬
‫سن بازنشستگی‪ ،‬نسبت باالی نرخ جایگزینی (نسبت حقوق بازنشستگی به آخرین حقوق شاغلی افراد) و‬
‫وضعیت نامناسب محیط سرمایهگذاری در کشور مسئله کسری مالی این صندوق را با چالش دو چندان مواجه‬
‫کرده است‪ .‬از اینرو یکی از راهکارهای اساسی استحکامبخشی به وضعیت مالی صندوق بازنشستگی‬
‫نیروهای مسلح استقالل و احیای مجدد آن است و در این راستا الزم است سرمایه صندوق بر اساس رویکرد‬
‫ارزش در معرض ریسک برآورد شود و با توجه به نتایج مدلهای پیشبینی و آزمون بازخورد میتوان چنین‬
‫استنباط کرد چنانچه صندوقهای بازنشستگی کشور بخواهند با احتمال ‪ 30‬درصد اطمینان داشته باشند که‬
‫نهادهای مربوطه دارای استحکام مالی باثباتی در آینده خواهد بود بایستی میزان سرمایه خود را طوری تعیین‬
‫کنند گویی اینکه منابع ورودی آنها بین ‪ 11‬تا ‪ 97‬درصد از بیش از مصارفشان باشد‪ .‬این محدوده برای سطح‬
‫اطمینان ‪ 33‬درصد به بین ‪ 96‬تا ‪ 16‬درصد خواهد بود‪.‬‬
 ‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‪...‬‬ ‫‪11‬‬

‫منابع و مأخذ‬
‫منابع فارسی‬
‫اعتضاد پور‪ ،‬ناهید (‪ ،)6971‬واژگان تأمین اجتماعی (و زمینههای وابسته)‪ ،‬مؤسسه عالی پژوهش تأمین‬ ‫‪‬‬
‫اجتماعی‪.‬‬
‫پناهی‪ ،‬بهرام (‪ ،)6971‬اصول و مبانی نظام تأمین اجتماعی‪ ،‬مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫پناهی‪ ،‬بهرام (‪ ،)6971‬اصول و مبانی نظام تأمین اجتماعی‪ ،‬مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫پناهی‪ ،‬بهرام‪ ،)69.0( .‬کارکردهای تأمین اجتماعی در ایران (ضرورتهای بر پایی نظام جامع رفاه و‬ ‫‪‬‬
‫تأمین اجتماعی در ایران)‪ ،‬مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی‪.‬‬
‫پناهی‪ ،‬بهرام‪ ،)69.0( .‬کارکردهای تأمین اجتماعی در ایران (ضرورتهای بر پایی نظام جامع رفاه و‬ ‫‪‬‬
‫تأمین اجتماعی در ایران)‪ ،‬مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی‪.‬‬
‫پورموسی‪ ،‬علیاکبر‪ ،‬خالقی‪ ،‬رضا (‪ ،)6939‬ایجاد تعادل بین منابع و مصارف طرحهای بازنشستگی با‬ ‫‪‬‬
‫استفاده از دانش اکچوئری‪ ،‬فصلنامـه علمی پژوهشی دانش سرمایهگـذاری‪ ،‬سال سوم‪ ،‬شماره ‪،63‬‬
‫صفحات ‪.6-19‬‬
‫دشتبان فاروجی‪ ،‬مجید‪ )69.3( ،‬شبیهسازی یک الگوی نسلهای همپوش ‪ 00‬دورهای با رویکرد‬ ‫‪‬‬
‫بهسازی نظام بازنشستگی ایران‪ ،‬رساله دکترا‪ ،‬دانشگاه اصفهان‪.‬‬
‫راعی‪ ،‬رضا و حسین فالح طلب (‪ ،)6931‬کاربرد شبیه سازی مونت کارلو و فرایند قدم زدن تصادفی در‬ ‫‪‬‬
‫پیش بینی ارزش در معرض ریسک‪ ،‬مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار‪ ،‬شماره ‪.70-31 ،61‬‬
‫راغفر‪ ،‬حسین‪ ،‬اکبربیگی‪ ،‬سپیده (‪« ،)6931‬تأثیر تغییرات نرخ جایگزینی در صندوق بازنشستگی تأمین‬ ‫‪‬‬
‫اجتماعی بر موجودی سرمایه‪ ،‬عرضه نیروی کار و پسانداز»‪ ،‬فصلنامه پژوهشها و سیاستهای‬
‫اقتصادی‪ ،‬سال بیست و سوم‪ ،‬شماره ‪ ،70‬صفحات ‪.10-71‬‬
‫رستمیان‪ ،‬فروغ‪ ،‬شعبانی‪ ،‬سمیه (‪ ،)69.1‬ارزیابی عملکرد سرمایهگذاری پولی و مالی صنایع پولی صندوق‬ ‫‪‬‬
‫بازنشستگی بیمه مرکزی ایران و ارائه راهکارهای مناسب‪ ،‬فصلنامه صنعت بیمه‪ ،‬سال ‪ ،11‬شماره ‪،9‬‬
‫صفحات ‪.690-611‬‬
‫سازمان تأمین اجتماعی‪ ،‬سالهای مختلف‪ .‬ماهنامه و مجموعههای آماری‪ ،‬اداره کل آمار و محاسبات‬ ‫‪‬‬
‫آماری‪.‬‬
‫شکری‪ ،‬علی (‪ ،)6970‬ارزیابی اقتصادی صندوقهای بازنشستگی در ایران‪ .‬تهران‪ :‬موسسه عالی پژوهش‬ ‫‪‬‬
‫تأمین اجتماعی ایران‪.‬‬
‫شورای پژوهشی مؤسسه (‪ ،)697.‬نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی (خالصه گزارش)‪ .‬مؤسسه عالی‬ ‫‪‬‬
‫پژوهش تأمین اجتماعی‪.‬‬
 13 1931 ‫ زمستان‬،‫ شماره ششم‬،‫ سال دوم‬،‫فصلنامه اقتصاد دفاع‬

‫ اداره کل آمار و‬،‫ ماهنامه و مجموعههای آماری‬،‫ سالهای مختلف‬،‫صندوق بازنشستگی کشوری‬ 
.‫محاسبات آماری‬
،‫ قانون اساسی‬11 ‫ حکمرانی صندوقهای بازنشستگی و ابالغیه اصل‬،)69.7( ‫ محمدرضا‬،‫فرهادیپور‬ 
.699-601 ‫ صفحات‬،01 ‫ شماره‬،69 ‫ سال‬،‫فصلنامه مجلس و پژوهش‬
‫ نگاهی به روشهای اصالح نظام بازنشستگی و چارچوب‬،)6933( ‫ آزاده‬،‫ داودی‬،‫ زهره‬،‫مدرسی عالم‬ 
‫ ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی معاونت امور اقتصادی وزارت اقتصاد و‬،‫کلی اصالح آن‬
.6-7 ‫ صفحات‬،61 ‫ شماره‬،‫دارایی‬
.‫ تحوالت نظامهای بازنشستگی در جهان‬،)69..( ‫موسسه حسابرسی صندوق بازنشستگی کشوری‬ 
‫ سازمان بازنشستگی کشوری‬:‫تهران‬
‫ «چالشها و راهکارهای صندوقهای‬،)6939( ‫ غالمرضا‬،‫ فروهش تهرانی‬،‫ گنجیان مهدی‬،‫ سیدجواد‬،‫میر‬ 
‫ فصلنامه سیاستهای‬،»‫بازنشستگی در ایران مطالعه موردی صندوق بازنشستگی جهاد کشاورزی‬
.666-693 ‫ صفحات‬،‫ شماره هفتم‬،‫ سال دوم‬،‫راهبردی و کالن‬

‫منابع التین‬
 Angelidis,T.,Benos,A. and Degiannakis,S.(2004). The use of GARCH
Models in VaR Estimation ,Statistical Methodology ,Vol .1,pp 105-128.
 Arifianto, Alexander (2004). Social Security Reform in Indonesia, the
SMERU Research Institute.
 Attanasio, O. and Brugiavini, A. (2003). Social Security and Households’
Saving, The Quarterly Journal of Economics August.
 Barone-Adesi, G., Giannopoulos, K., Vosper, L., (1999). VaR without
correlations for nonlinear portfolios. Journal of Futures Markets 19, 583–
602.
 Barone-Adesi, G., Giannopoulos, K., Vosper, L., (2002). Backtesting
derivative portfolios with filtered historical simulation (FHS). European
Financial Management 8, 31–58.
 Barreto, H., & Howland, H. (2011). Introductory econometrics using Monte
Carlo simulation with Microsoft Excel. Cambridge university press, pp 19-
33.
 Basel Committee on Banking Supervision (1996). Amendment to the
Capital Accord to Incorporate Market Risks.
 Blake, David (2006). Pension Economics, Pension Institute.
 Bodie, Z. (1990). "Pensions as retirement income insurance", Journal of
economic literature, Vol. 28, No. 1, PP. 28-49
 ...‫چالشها و راهکارهای صندوقهای بازنشستگی در ایران‬ 92

 Christoffersen, P., (1998). Evaluating interval forecasting. International

Economic Review 39, 841–862. Christofferssen, P. & Pelletier, P. (2004),
Backtesting Value-at-Risk: A Duration Based Approach. Journal of
Empirical Finance, 2, 2004, 84-108.
 Deger, Cagacan (2008). Pension Reform in an OLG Model with Multiple
Social Security Systems, Economic Research Center (erc).
 Gillion C., Turner J., Bailey C. & Latulippe D. (2000). Social Security
Pensions (Development and Reform). International Labor Office
 Majidi, G. (2005).The Macroeconomics Effect of Social Security Reform:
Case Iran, PHD Dissertation: Essex University.
 Myers, Robert J. (1993). Social Security (Fourth Edition). Pension Research
Council Publications.
 So, M., Yu, P.,(2006). Empirical analysis of GARCH models in value at
risk estimation. Journal of International Financial Markets, Institutions &
Money 16, 180–197.
 Melbourne Mercer Global Pension Index Report (2015).