‫ْٕذعــخ اىطـشائق ‪ /‬اَىبء ‪ٗ /‬دذاد اىزشٍم ض‬

‫وحــــــذاث انتركــــيز‬

‫‪ . mol‬ىزىل ٗ ٍِ أجو‬
‫‪.‬‬
‫دغبة ػذد اَ٘ىالد َىشمت‬
‫ٗ ٗدذٔر‬ ‫‪=m/M‬‬ ‫ٍٍَم بًئ ّغزَؼ و اىؼالقخ‬
‫اىزبٍىخ‪:‬‬
‫‪ 1‬اَ٘ىه‬
‫)‪(g/mol‬‬
‫‪ : M‬اىنزيخ اَ٘ىٍىخ ىَيشمت‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ : m‬مزيخ اَىشمت‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ : n‬ػذد ٍ٘الد اَىشمت (‪)mol‬‬

‫)‪(g‬‬

‫‪ 12g ٍِ C‬رذ٘ز ي ػيى ػذد‬

‫مثال‪:‬‬ ‫‪ ‬أفوغادرو عذد ‪[ NA = 6,023 x 1023 atom, molecule, ion ] :NA‬‬
‫‪1 mol de Carbone = 12 g de Carbone‬‬ ‫ْؼ‬
‫‪6,023 x 1023 atom de C‬‬ ‫‪ ٍِ NA‬اىزساد ٍ ٓب‬
‫=‬

‫‪ ‬انكتهت انمونيت ‪ٍَ٘ ًٕ molaire :Masse‬ج ع اىنزو اىزٌسخ اَْىبعجخ ىيْؼ بصش اَىشنيخ ىيجضيء ٗأ اَىشمت‪ٌٍ ،‬ش ض ٖى ب‬
‫ثـ ‪ٗ ٗ M‬دذٖر ب ‪g/mol‬‬

‫‪ 2.‬وحذاث انتركيز‬
‫)‪ 1.2‬انتركيز انموني أو انموالريت ‪ molaire :Concentration‬ؼّ جش ِػ اىزشٍم ض اَ٘ىًى ثٍَنخ اَىبدح (ػذد اَ٘ىالد)‬
‫اَىزاثخ ًف دٌج ‪ 1‬ىزش ٍِ اَىذ٘يه اَىبًئ‪ ،‬رؼطى ػالقخ اىزشٍم ض اَ٘ىًى ثبىٍص غخ اىزبٍىخ‪:‬‬

‫= ‪n Cn‬‬
‫‪V‬‬

‫‪ : V‬دٌج اَىٌز ت ‪[L‬‬ ‫;‬ ‫‪ : n‬ػذد اَ٘ىالد اَىزاثخ ]‪[mol‬‬ ‫;‬ ‫‪[mol /‬‬ ‫‪ : Cn‬اىزشٍم ض اَ٘ىًى‬
‫]‬ ‫]‪L‬‬
 ‫ْٕذعــخ اىطـشائق ‪ /‬اَىبء ‪ٗ /‬دذاد اىزشٍم ض‬ ‫‪2‬‬

‫)‪ 2.2‬انتركيز انكتهي ‪ massique :Concentration‬ؼّ جش ِػ اىزشٍم ض اىنزًي ثنزيخ اَىبدح (ػذد اىغشٍابد) اَىزاثخ ًف‬
‫دٌج ‪ 1‬ىزش ٍِ اَىذ٘يه اَىبًئ‪ ،‬رؼطى ػالقخ اىزشٍم ض اىنزًي ثبىٍص غخ اىزبٍىخ‪:‬‬

‫‪Cm = m‬‬
‫‪V‬‬

‫]‪[L‬‬ ‫‪ : Cm‬اىزشٍم ض اىنزًي ]‪[g / L‬‬

‫‪ : V‬دٌج اَىذ٘يه اَىبًئ‬ ‫;‬ ‫‪ : m‬ػذد اىغشٍابد اَىزاثخ ‪[g‬‬ ‫;‬
‫]‬

‫‪ ٍِ ml 100‬اَىبء اَىقطش ٍِ أجو رذٍض ش ٍذ٘يه م٘يس اى٘ص ًٌ٘د‪.‬‬

‫‪ٍ ٍِ g 58,5‬يخ اىطؼًب ‪ً NaCl‬ف‬ ‫تطبيق ‪ٌّ 1:‬ز ت‬

‫‪ 1.‬أدغت ػذد اَ٘ىالد اَىزاثخ ٍِ ٍيخ اىطؼًب ‪ NaCl .2‬أدغت اىزشٍم ض‬

‫اىنزًي ٗ اىزشٍم ض اَ٘ىًى ىَيذ٘يه‬

‫‪ ٍِ ml 100‬اَىبء اَىقطش ٍِ أجو رذٍض ش ٍذ٘يه ٍيخ م٘يس‬ ‫‪ٍ ٍِ mol 2,5‬يخ م٘ي س اىّضل ‪ً ZnCl2‬ف‬ ‫تطبيق ‪ٌّ 2:‬ز ت‬
‫اىّضل‪.‬‬

‫‪ 1.‬أدغت ٍ٘الٌسخ اَىذ٘يه اَىزشنو ‪ 2.‬اعْز زج‬

‫اىزشٍم ض اَ٘ىًى ىي٘ش اسد اَى٘ز اجذح ًف اَىذ٘يه‬

‫ىزش ٍِ اَىذ٘يه اَىبًئ ٗ رؼطى ٗدذٖر ب ثـ‬ ‫ًٕ ػذد َاىنبفئبد اىغشاٍٍخ َاىزاثخ ًف ‪1‬‬ ‫)‪ 3.2‬اننظاميت ‪Normalité:‬‬
‫(‪ّ٘ ، )Eg/L‬ق ه ِػ ٍذ٘يه ّظًٍب ٍْؼ ٓب ّظٍٍبٔز رغٗبي ‪ 1‬أي ‪ 1‬ىزش ٍِ ٕزا اَىذ٘يه ٌذ٘ز ي ػيى ‪ٍ 1‬نبفئ غشًٍا‪.‬‬

‫)‪x (Eg‬‬ ‫‪m‬‬

‫=‪N‬‬ ‫= )‪, x (Eg‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪Eg‬‬

‫)‪ 4.2‬انمكافئ انغرامي ‪ ٕ٘ gramme :Equivalent‬مزيخ اَىبدح اَ٘ىافقخ َ٘ىه ٍِ اىجٍَغبد ٘ع اء مّبذ ثٗش ّ٘ر بد‬
‫‪ٗ +H‬أ ٘ش اسد ٗأ اىنزّٗش بد ‪. -e‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫ْٕذعــخ اىطـشائق ‪ /‬اَىبء ‪ٗ /‬دذاد اىزشٍم ض‬

‫أ‪ )-‬انمكافئ انغرامي نهحمض‪ ٕ٘ :‬مزيخ اىَذ ض اىالٍص خ ىزذٌش ش ‪ٍ٘ 1‬ه ٍِ ٘ش اسد اٖ٘ى دًٍّ٘ٗس ‪ٗ ، +H3O‬رؼطى ػالقخ‬
‫‪ Macide‬ػيى ػذد اىجٗش ّ٘ر بد ‪ +H‬اَىشبسمخ ًف جضيء اىَذ ض‬
‫اَىنبفئ اىغشًٍا ىيَذ ض ْثغجخ اىنزيخ اَ٘ىٍىخ ىيَذ ض‬
‫ٗ فقب ىيٍص غخ اىزبٍىخ‪.‬‬

‫‪Eg = m+‬‬
‫‪𝑛H‬‬

‫‪HCl‬‬ ‫‪==> 1 H+ +‬‬ ‫‪Cl- ,‬‬

‫مثال‪ :‬اَىنبفئ اىغشًٍا ىَذ ض م٘يس اَىبء ‪HCl‬‬
‫‪ Eg HCl = MHCl / nH+ = 36,5 / 1 = 36,5 g‬‬

‫ب‪ )-‬انمكافئ انغرامي نألساس‪ ٕ٘ :‬مزيخ األعبط اىالٍص خ ىزذٌش ش ‪ٍ٘ 1‬ه ٍِ ٘ش اسد اٍٖى ذٗس مٍغ ذ ‪OH-‬‬

‫= ‪Eg‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪𝑛OH−‬‬

‫>== ‪Ca(OH)2‬‬ ‫‪Ca+2 +‬‬ ‫‪2 OH-‬‬

‫مثال‪ :‬اَىنبفئ اىغشًٍا ٍٖى ذٗس مٍغ ذ اىنبىًٍ٘غ ‪Ca(OH)2‬‬

‫‪ Eg Ca(OH)2 = M Ca(OH)2 / n OH - = 74,1 / 2 = 37,05 g‬‬

‫ْػ‬
‫ج‪ )-‬انمكافئ انغرامي نهمهح‪ ٕ٘ :‬اىنزيخ اىًز رزفبػو ٍغ ٍنبفئ غشًٍا ٗادذ ٍِ َدض ٗأ أعبط‪َ .‬فثال ذ دغبة ُٗص‬
‫اَىنبفئ اىغشًٍا ىنشّ٘ثبد اى٘ص ًٌ٘د الثذ ٍِ اإلشبسح إىى اىزفبػو اىزي رذخو ٍٔف ‪.‬‬

‫‪Na2CO3 + 1HCl‬‬ ‫→‬ ‫‪NaHCO3 + NaCl‬‬

‫أّٖل ب رفبػيذ ٍغ ٍنبفئ غشًٍا ٗادذ‬ ‫‪Na2CO3‬‬ ‫اَىنبفئ اىغشًٍا ىـ ىنشّ٘ثبد اى٘ص ًٌ٘د ًف ٕزا اىزفبػو ٌغٗبي ‪M 1/‬‬
‫اىَذ ض‬

‫‪CO2 + H2O + NaCl‬‬ ‫→‬ ‫‪2HCl + Na2CO3‬‬ ‫‪ -‬ىِن ًف اىزفبػو اىزبًى ‪:‬‬
 ‫‪4‬‬ ‫ْٕذعــخ اىطـشائق ‪ /‬اَىبء ‪ٗ /‬دذاد اىزشٍم ض‬

‫أّٖل ب رفبػيذ ٍغ ‪ٍ 2‬نبفئ غشًٍا‬ ‫‪M‬‬ ‫اَىنبفئ اىغشًٍا ىـ ىنشّ٘ثبد اى٘ص ًٌ٘د ًف ٕزا اىزفبػو ٌغٗبي‬
‫‪Na2CO3/2‬‬ ‫اىَذ ض‬

‫‪، e-‬‬
‫د‪ )-‬انمكافئ انغرامي نألكسذة و اإلرجاع‪ ٕ٘ :‬مزيخ اَىؤمغذ ٗأ اَىشجغ اىالٍص خ ىزثٍج ذ ٗأ رذٌش ش ‪ٍ٘ 1‬ه ٍِ االىنزّٗش بد‬

‫‪Eg = m‬‬
‫̅‪𝑛 e‬‬

‫‪KMnO4‬‬
‫مثال‪ :‬اَىنبفئ اىغشًٍا ىجٍْشْغ بد اى٘ج ربًٍ٘ع‬
‫‪MnO4- + 8 H3O+ + 5 e- ==> Mn+2 + 12 H2O‬‬

‫‪ Eg KMnO4‬‬ ‫‪= M KMnO4 / ne - = 158 / 5 = 31,6 g‬‬

‫ًف دٌج قذٓس ‪ٍ cm3 250‬فزشنو اَىذ٘يه ‪S1‬‬ ‫‪ٍٕ ٍِ 20g = m‬ذٗس مٍغ ذ اى٘ص ًٌ٘د ‪NaOH‬‬ ‫تطبيق‪ًّ٘ :‬ق ثئراثخ مزيخ‬

‫‪ 1.‬أدغت ػذد ٍ٘الد ٍٕذٗس مٍغ ذ اى٘ص ًٌ٘د اَىزاثخ‬

‫‪ 2.‬أدغت اىزشٍم ض اَ٘ىًى ىَيذ٘يه ‪S1‬‬
‫‪ 3.‬أدغت اىزشٍم ض اىنزًي ىَيذ٘يه ‪S1‬‬
‫‪ 4.‬أدغت اَىنبفئ اىغشًٍا ٍٖى ذٗس مٍغ ذ اى٘ص ًٌ٘د ٌث اعْز زج ّظٍٍبخ ‪S1‬‬
‫= ‪N2‬‬
‫ىيذ٘ص ه ػيى ّظٍٍبخ ‪0,5‬‬ ‫‪ٍ 5.‬ب ٕ٘ دٌج اَىبء اَىقطش ا٘ىاجت إضبفٔز ىَيذ٘يه ‪S1‬‬

‫َػ‬
‫)‪ 5.2‬عالقت انتخفيف‪ :‬اىزخٍفف ٕ٘ ٍيخ رقٍيو رشٍم ض ٍذ٘يه ًأ ْىذصو ػيى ٍذ٘يه ْثذ أقو رشٍم ض ٕٗزا ثئضبفخ اَىبء‬
‫اَىقطش إىى اَىذ٘يه اأًل ‪ ،‬رغزَؼ و ٕٓز اىطٌشقخ ًف رذٍض ش ٍذبٍىو ٍقبٍع خ ّاطالقب ٍِ اَىذبٍىو اىزجبٌسخ‪.‬‬

‫‪C2 = n2 /‬‬ ‫‪ -‬رشٍم ض اَىذ٘يه اْىبرج‪:‬‬ ‫‪C1 = n1 /‬‬ ‫‪ -‬رشٍم ض اَىذ٘يه األصًي ‪:‬‬
‫‪V2‬‬ ‫‪V1‬‬

‫ثؼذ إضبفخ اَىبء اَىقطش إىى اَىذ٘يه األصًي ٌزٍغ ش اىذٌج ٗ اىزشٍم ض ٍَْثب رجقى ٍَم خ اَىبدح ًٕ ّفٖغ ب‪C2V2 = C1V1 .‬‬

‫>=‬ ‫‪n2 = n1‬‬

 ‫‪5‬‬ ‫ْٕذعــخ اىطـشائق ‪ /‬اَىبء ‪ٗ /‬دذاد اىزشٍم ض‬

‫تطبيق‪ٍ :‬ب ٕ٘ دٌج ٍذ٘ي ه ‪ (H2SO4 )2N‬اىالًص رخٍفٔف ىزذٍض ش ٍذ٘ي ه ‪(0,3N) H2SO4‬‬

‫‪ 3.‬انعالقت بين مختهف وحذاث انتركيز‬

‫‪ 1.3.‬انعالقت بين انتركيز انموني و انتركيز انكتهي‬

‫‪Cn = n‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪Cm‬‬ ‫‪Cm‬‬

‫‪V‬‬ ‫= ‪𝑒𝑡 n‬‬ ‫= ‪Cn‬‬
‫‪et‬‬ ‫= ‪Cm‬‬ ‫= ‪M => Cn‬‬ ‫>=‬
‫‪V‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪M‬‬

‫‪ 2.3.‬انعالقت بين انتركيز انموني و اننظاميت‬

‫‪nEg‬‬
‫=‪N‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫‪V‬‬ ‫𝑡𝑒‬ ‫= ‪nEg‬‬ ‫>=‬ ‫=‪N‬‬
‫‪Eg‬‬ ‫‪Eg. V‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪m. e‬‬

‫‪m. e‬‬
‫=‪N‬‬ ‫‪et‬‬ ‫= ‪Eg‬‬ ‫>=‬ ‫=‪N‬‬ ‫>=‬ ‫=‪N‬‬
‫‪Eg. V‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪M. V‬‬
‫‪M. V‬‬

‫‪m. e‬‬ ‫‪e‬‬

‫=‪N‬‬ ‫=‬ ‫‪n.‬‬ ‫=‬ ‫‪Cn. e‬‬ ‫>=‬
‫‪N = Cn. e‬‬
‫‪M. V‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪6‬‬ ‫ْٕذعــخ اىطـشائق ‪ /‬اَىبء ‪ٗ /‬دذاد اىزشٍم ض‬

‫‪ 4.‬انمحانيم انتجاريت‬
‫ٍَ٘ػ‬
‫رُ٘ن اَىذبٍىو اىزجبٌسخ ب ٍغ ش ٍّقخ ْثغجخ مٍبيخ‪ ،‬ىزىل ٍِ أجو رذٍض ش ٍذبٍىو ٍقبٍع خ ٍْٖب ٌجت ؼٍ شفخ دسجخ اْىقٗبح‬
‫ٗ اىنثبفخ دٍث ر ُ٘ن ٕٓز ؼَاى طٍبد ٍّٗذ خ ػيى اىقبٗسسح‪ٌ ،‬ث ّقً٘ ثزخفٍف مٍَخ اىَذ٘ي ه اىزجبسي ثؼذ دغبة اىذٌج اىالًص‬
‫ىيَز ٌذذ‪.‬‬

‫‪٘ ٍِ -‬خ اص اَىذبٍىو اىزجبٌسخ‪:‬‬

‫‪ 1.4.‬اننقاوة ‪ P‬أو اننسبت انمؤويت انكتهيت ‪%‬‬

‫ًٕ مزيخ اَىبدح قْاى ٍخ ًف ‪ ٍِ 100g‬اَىبدح ٌ‬
‫اىزجبسخ‬

‫‪mpure‬‬
‫=‪P‬‬
‫‪mcomerciale‬‬

‫‪ 2.4.‬انكتهت انحجميت ‪volumique masse la‬‬

‫‪ٗ g/cm3‬أ ‪kg/L‬‬ ‫ًٕ ّغجخ مزيخ اىَذ٘ي ه ػيى َ‬

‫دجٔ‪ٗ ،‬دذرٖب‬

‫‪msolution‬‬
‫=𝛒‬
‫‪Vsolution‬‬

‫انكثافت ‪la densité: 3.4.‬‬

‫ًٕ ّغجخ مزيخ دٌج ٍِ اىَذ٘ي ه ػيى مزيخ ّفظ دٌج ٍِ َاىبء‬

‫‪𝛒solution‬‬
‫=𝑑‬ ‫𝛒‬
‫‪H2O‬‬
‫‪7‬‬ ‫ْٕذعــخ اىطـشائق ‪ /‬اَىبء ‪ٗ /‬دذاد اىزشٍم ض‬

‫تطبيق‪:‬‬

‫اششح ثبىطٌشقخ اىزطٍج ٍقخ ٗ اىذغبٍثخ ٍمٍفخ رذٍض ش اَىذبٍىو اىزبٍىخ‪.‬‬

‫ّاطالقب‬
‫ٗ دج ‪V1 = 100 cm3‬‬ ‫رشٍمٓض اَ٘ىًى ‪C1 = 0,3 mol/L‬‬ ‫‪ٍ 1.‬ذ٘يه َدض م٘ي س اَىبء ‪HCl‬‬
‫= ‪.Co‬‬
‫‪ HCl‬رشٍمٓض اَ٘ىًى ‪3 mol/L‬‬ ‫ٍ ذ٘يه ىـ‬
‫‪V1 = 200 cm3‬‬
‫ٗ دج‬ ‫رشٍمٓض اَ٘ىًى ‪C1 = 0,5 mol/L‬‬ ‫‪ٍ 2.‬ذ٘يه ٍٕذٗس مٍغ ذ اى٘ص ًٌ٘د ‪NaOH‬‬