Aydın Karışım Asit Baz Tuz

Digitally signed by
Marselius
DN: C=CH,
OU=trnlab.library,
O=TRNLAB Limited
Research Org.,
CN=Marselius,
E=info@trnlab.se
Reason: This file can be
made public and can
be used by anyone for
education purposes.
Date: 2022.12.15 23:43:
04+03'00'
Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM
HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD.
ŞTİ.’ne aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre
kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa
hiçbir şekilde alınıp yayımlanamaz, otokopi ya da
başka bir teknikle çoğaltılamaz.
ISBN: 978-625-8104-17-2
Yayıncı Sertifka No: 41263
YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU
YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ – Selin CANDIR – Özlem KÖKER

Taha YILMAZ – Mehmet SAĞ
YAYIN EDİTÖRÜ Gülçin MURATOĞLU
DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ
ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

BASIM YERİ
www.aydinyayinlari.com.tr
0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09 0533 051 86 17
aydinyayinlari aydinyayinlari info@aydinyayinlari.com.tr

* * *
Bölüm Kapağı KARIŞIMLAR KARMA TEST - 6 Karma Testler

ÜL
1. Aşağıda verilen karışımlardan hangisinde karı- 3. Aşağıdakilerden hangisi karışım değildir?
şımın bileşimi ve özelliği her yerinde aynıdır?
OD
A) B)
A) B)
4. M
KARIŞIMLAR – ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR – KİMYA HER YERDE
Alt bölümlerin C)
Demir tozu - kum
D)
İçme suyu
C)
Alaşım
D)
LPG
Modülün sonunda
başlıklarını içerir. tüm alt bölümleri
KARIŞIMLAR
Köpük Çay Buzlu su Mayonez
➤ KARŞMLARN GENEL ÖZELLIKLERI • 4
E) E)
➤ HOMOJEN KARŞMLAR [ÇÖZELTILER] • 4
➤ HETEROJEN KARŞMLAR • 10
➤
➤
➤
ÇÖZÜNME SÜRECI • 15
ÇÖZELTI DERIŞIMLERI • 18
KOLIGATIF ÖZELLIKLER • 27
Pizza
Jöle
içeren karma testler
➤ KARŞMLAR AYRMA TEKNIKLERI • 31
yer alır.
Konu İşleyişi
➤ KARMA TESTLER • 40
➤ YENI NESIL SORULAR • 53
TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr 2. Aşağıda verilen kaplardan 1. sinde 100 gram, 4. Aşağıda üç ayrı kapta belirtilen miktarlarda saf su
ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 2. sinde ise 200 gram saf su bulunmaktadır. Kaplar- verilmiştir. Kaplara üzerlerinde belirtilen miktarlar-
➤ ASITLERIN VE BAZLARN AYRT EDILMESI • 56 dan 1. sine bir miktar X katısı, 2. sine ise bir miktar da NaCl katısı eklenerek çözünmesi sağlanıyor.
KARIŞIMLAR Y katısı eklenerek tamamen çözünmesi sağlanıyor.
➤ ASIT VE BAZLARN TEPKIMELERI • 68 X gram NaCl Y gram NaCl Z gram NaCl
Yeni Nesil Sorular

İlişkili Kazanımlar X(k) Y(k)
➤ HAYATMZDAKI ASITLER
• HomojenVE
ve BAZLAR • 81 ayırt edilmesinde belirleyici olan özellikler açıklanacak,
heterojen karışımların
➤ TUZLARN ÖZELLIKLERI VEkarışımların

• Homojen KULLANM ALANLAR
çözelti • 87 ve günlük hayattaki çözelti örnekleri öğrenilecek,
olarak adlandırıldığı
• Heterojen karışımlar, dağılan maddenin ve dağılma ortamının ziksel hâline göre belirlenecek,
YENİ NESİL SORULAR 200 gram 200 gram
Bu bölümdeki örnek
• Karışımlar çözünenin (dağılanın) tanecik boyutu esasına göre sınıandırılacaktır. 100 gram su 200 gram su su su KARIŞIMLAR
100 gram
➤ YENI NESIL SORULAR • 101 su
KİMYA HER YERDE KARIŞIMLAR KARIŞIMLAR 1 2 3. Arabalarımızda yakıt olarak kullandığımız LPG (Likit
4. Bir çözeltide toplam tanecik derişimine bağlı olan
1 2 3
En az iki saf maddenin rastgele miktarlarda (belir- Petrol Gazı) hacimce %70 propan (C3H8) ve hacimce özelliklere koligatif özellikler denir. Bu özelliklerden
➤ TEMIZLIK MADDELERI • 106 Oluşan çözeltilerin aynı basınç altında kaynamaya
li bir oran olmaksızın) bir araya gelerek ve kendi kimya- %30 bütan (C4H10) gazlarının karışımından oluşmak- bazıları;
soruların çözümlerine
başlama sıcaklıkları eşittir. Oluşan çözeltilerin aynı basınç altında donma-
➤ POLIMERLER •sal114
özelliklerini koruyarak oluşturdukları madde toplulu- Homojen Heterojen tadır. • Kaynama noktası yükselmesi
ya başlama sıcaklıkları arasında 1 > 3 > 2 ilişki-
Karışım (Çözelti) Karışım Buna göre,
➤ KOZMETIKLER •ğuna
122karışım denir. Karışımı oluşturan her bir maddesi olduğuna göre X, Y ve Z kütleleri aşağıda ve-
• Donma noktası alçalması
➤ ILAÇLAR • 126
GDALAR • 130
ye ise bileşen denir. I. X ile Y aynı madde ise kütleleri arasında
mX < mY ilişkisi vardır.
rilenlerden hangisi gibi olabilir? • Buhar basıncı düşmesi
şeklindedir.
Modülün genelinde yorum
akıllı tahta uygulamasından
➤ Süspansiyon Kolloid X Y Z
Karışımların Özellikleri (Katı-sıvı) (Katı-sıvı) II. Birim hacimde bulunan toplam tanecik sayıları Aşağıda verilen örneklerde kullanılan koligatif
➤ YENILEBILIR YAĞ TÜRLERI • 134 (Sıvı -sıvı) eşittir. A) 50 200 100
Saf değildirler. özelliklerden hangisi diğerlerinden farklıdır?
yapma, analiz etme vb.

(Sıvı - gaz) III. X maddesi tuz, Y maddesi şeker olabilir. Bir otomobil 100B)km’de40ortalama
40 12 litre80
LPG tüket-
➤ KARMA TESTLER • 138arasında belirli bir oran yoktur.
Bileşenleri A) B)
mektedir. C) 40 50 90
Bileşenleri kendi kimyasal özelliklerini korurlar. yargılarından hangileri doğrudur?
ulaşabilirsiniz.
Buna göre günde D) ortalama
30 150 km yol
100 80 alan bir
Farklı tür maddeler içerirler.
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III otomobilin bir ayda kaç litre propan (C3H8) gazı
Fiziksel yollarla bileşenlerine ayrıştırılırlar.
E) 30 80 50
Emülsiyon Adi Karışım tükettiği aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
becerileri ölçen kurgulu

Belirli bir formül ya da sembolleri yoktur. (Sıvı-sıvı) (Katı-katı)
D) Yalnız III E) Yalnız II miştir? (1 ay: 30 gün)
Buzlanmaya karşı Kış aylarında
yollara tuz dökülmesi uçakların alkolle
Fiziksel özellikleri (erime noktası, yoğunluk, iletken- A) 378 B) 162 C) 285 yıkanması
1. B 2. C 3. C 4. D
Alt Bölüm Testleri

lik…) bileşenlerinin karıştırılma oranına göre değişir. 45
Aerosol C) D)
D) 1800 E) 4500
Karışımın toplam kütlesi, bileşenlerinin kütleleri top- (Gaz-sıvı, gaz-katı)
sorulara yer verilmiştir.

lamına eşittir.
1 ay = 30 gün
TEST - 4
Karışımın toplam hacmi, bileşenlerinin hacimleri top- A. HOMOJEN KARIŞIMLAR (ÇÖZELTİLER) KARIŞIMLAR 1 günde 150 km yol alan araç
lamına eşit olmayabilir. 30 günde ? Yemek pişirililrken tuz Araba radyatörlerine
Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan karışımla- eklendiğinde kaynama- antifriz konması
Homojen veya heterojen
1. olabilirler. —————————————————
Kütlece % 25 tuz içeren 100 gram
ra homojen karışımlar 3.
sulu çözelti- Mutfakta
(çözeltiler) kullandığımız sirke asetik asitin
denir. ? = 4500 km yol alır. nın bir süreliğine durması
Oluşumları fizikseldir. nin kütlece yüzde derişimini % 20 yapabilmek ( CH3COOH ) hacimce %5’lik sulu çözeltisidir.
için aynı sıcaklıkta;
I. 25 gram saf su eklemek

Tek fazlıdırlar. Yani tek madde gibi görünürler.
Katı, sıvı ya da gaz hâlinde olabilirler.

II. 50 gram daha aynı tuzdan çözmekÇözücü ve çözünen olmak üzere iki kısımdan oluşurlar.
Araç
100 km’de
4500 km’de ?
12 litre LPG tüketirse
E)
Ayrıca modül sonunda

Her alt bölümün
—————————————————
tamamı yeni nesil sorulardan

III. Aynı tuzun kütlece %10 luk sulu çözeltisinden ? = 540 litre LPG tüketir. Denizlerin tatlı su
Genellikle çözeltilerde miktarı çok olan çözücü, mik- kaynaklarına göre
50 gram eklemek
tarı az olan çözünendir. Harcanan LPG nin hacimce %70’i propan ise daha geç donması
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanabilir? 70
Sulu çözeltilerde miktara bakılmaksızın su her za- 540 · = 378 litre propan tüketir.
100
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve
man II çözücü olarak kabulZeynep
edilir. günde 2 öğün salata tüketmekte ve her
sonunda o bölümle ilgili

Meyve - sebze topluluğu karışımdır.
oluşan testler bulunur.

defansında salataya biraz limon suyu ve zeytin ya- Cevap: A
D) I ve III E) I, II ve İki
III farklı gaz karıştırıldığında oluşan karışım her za- A, B, D ve E seçeneklerinde donma noktası alçalması-
ğının yanında 20 mL sirke eklemektedir. na örnekler verilmiştir. Fakat C seçeneğindeki ise kay-
man homojendir. nama noktası yükselmesine örnektir.
Buna göre Zeynep kaç günde 100 mL saf asetik
Cevap: C
Aynı koşullarda bekletildiğinde çökme olmaz.
asit tüketmiş olur?
Beslenmek için tükettiğimiz

yemek türleri karışımdır.
Zeytinyağı - su karışımı
Gaz ve sulu çözeltiler süzgeç kağıdından bileşenle-
rine ayrışmadan geçer.
Işığı geçirirler.
A) 20 B) 30 C) 50 D) 60 E) 100
testler yer alır.

2. 4 350 gram su, 100
Ahmet Bey limonata hazırlarken
gram şeker ve 50 gram limon suyu kullanmaktadır.
4. Aşağıda verilen kaplardan 1. sinde 100 gram saf

su vardır. Bu kaba 50 gram şeker ilave edilerek,
tamamının çözünmesi sağlanıyor. 2. kapta ise 30
gram saf su vardır. Bu kaba da 20 gram tuz ekle-
nerek tamamı çözünüyor.
50 gram şeker 20 gram tuz 3. A 54 4. C
Buna göre limonatanın kütlece yüzde bileşi-
mi aşağıdaki dairesel grafiklerden hangisinde
doğru verilmiştir?
➙ su , ➙ şeker , ➙ limon suyu
100 gram su
A) B) 30 gram su
%1
0
%20
1 2
%20
%50
%70
%30 Buna göre;
I. 1. çözeltide çözünenin kütlece yüzde derişimi,

2. çözeltiye göre daha büyüktür.
C) D)
%1
II. 2. kaptaki çözelti kütlesi, 1. kaptaki çözünen

0
%30
%40 %30 kütlesine eşittir.
%60
%30
III. 2. kapta oluşan çözelti elektrolitken, 1. kapta
oluşan çözelti elektrolit değildir.
Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine

E)
%20 yargılarından hangileri yanlıştır?
%35
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
%45
D) II ve III E) I, II ve III
www.aydinyayinları.com.tr adresinden
1. D 2. B 24 3. C 4. A
ulaşabilirsiniz.
ÜL
O D
4. M
KARIŞIMLAR – ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR – KİMYA HER YERDE
KARIŞIMLAR
➤ KARŞMLARN GENEL ÖZELLIKLERI • 2
➤ HOMOJEN KARŞMLAR [ÇÖZELTILER] • 2
➤ HETEROJEN KARŞMLAR • 8
➤ ÇÖZÜNME SÜRECI • 13
➤ ÇÖZELTI DERIŞIMLERI • 16
➤ KOLIGATIF ÖZELLIKLER • 25
➤ KARŞMLAR AYRMA TEKNIKLERI • 29
ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR
➤ ASITLERIN VE BAZLARN AYRT EDILMESI • 48
➤ ASIT VE BAZLARN TEPKIMELERI • 60
➤ HAYATMZDAKI ASITLER VE BAZLAR • 73
➤ TUZLARN ÖZELLIKLERI VE KULLANM ALANLAR • 79
KİMYA HER YERDE
➤ TEMIZLIK MADDELERI • 90
➤ POLIMERLER • 98
➤ KOZMETIKLER • 106
➤ ILAÇ FORMLAR • 110
➤ GDALAR • 114
➤ YENILEBILIR YAĞ TÜRLERI • 118
TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr
KARIŞIMLAR
İlişkili Kazanımlar
• Homojen ve heterojen karışımların ayırt edilmesinde belirleyici olan özellikler açıklanacak,
• Homojen karışımların çözelti olarak adlandırıldığı ve günlük hayattaki çözelti örnekleri öğrenilecek,
• Heterojen karışımlar, dağılan maddenin ve dağılma ortamının ziksel hâline göre belirlenecek,
• Karışımlar çözünenin (dağılanın) tanecik boyutu esasına göre sınıandırılacaktır.
KARIŞIMLAR KARIŞIMLAR
En az iki saf maddenin rastgele miktarlarda (belir-
li bir oran olmaksızın) bir araya gelerek ve kendi kimya-
sal özelliklerini koruyarak oluşturdukları madde toplulu- Homojen Heterojen
Karışım (Çözelti) Karışım
ğuna karışım denir. Karışımı oluşturan her bir madde-
ye ise bileşen denir.
Süspansiyon Kolloid
Karışımların Özellikleri (Katı-sıvı) (Katı-sıvı)
Saf değildirler. (Sıvı -sıvı)
(Sıvı - gaz)
Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur.
Bileşenleri kendi kimyasal özelliklerini korurlar.
Farklı tür maddeler içerirler.
Fiziksel yollarla bileşenlerine ayrıştırılırlar.
Emülsiyon Adi Karışım
Belirli bir formül ya da sembolleri yoktur. (Sıvı-sıvı) (Katı-katı)
Fiziksel özellikleri (erime noktası, yoğunluk, iletken-
lik…) bileşenlerinin karıştırılma oranına göre değişir. Aerosol
Karışımın toplam kütlesi, bileşenlerinin kütleleri top- (Gaz-sıvı, gaz-katı)
lamına eşittir.
Karışımın toplam hacmi, bileşenlerinin hacimleri top- HOMOJEN KARIŞIMLAR (ÇÖZELTİLER)
lamına eşit olmayabilir.
Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan karışımla-
Homojen veya heterojen olabilirler.
ra homojen karışımlar (çözeltiler) denir.
Oluşumları fizikseldir.
Tek fazlıdırlar. Yani tek madde gibi görünürler.
Katı, sıvı ya da gaz hâlinde olabilirler.
Çözücü ve çözünen olmak üzere iki kısımdan oluşurlar.
Genellikle çözeltilerde miktarı çok olan çözücü, mik-

tarı az olan çözünendir.
Sulu çözeltilerde miktara bakılmaksızın su her za-

man çözücü olarak kabul edilir.
Meyve - sebze topluluğu karışımdır.
İki farklı gaz karıştırıldığında oluşan karışım her za-
man homojendir.
Aynı koşullarda bekletildiğinde çökme olmaz.
Gaz ve sulu çözeltiler süzgeç kağıdından bileşenle-

rine ayrışmadan geçer.
Beslenmek için tükettiğimiz Işığı geçirirler.

Zeytinyağı - su karışımı
yemek türleri karışımdır.
2
www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT
ÖRNEK 1 ÖRNEK 2
Aşağıda karışımlarla ilgili verilen yargılardan hangi-
si yanlıştır?
A) Katı–sıvı homojen karışımlar tek fazlıdır.

B) Katı–katı karışımlar her zaman heterojendir.
Temiz Hava Gazoz Süt
C) Çözeltiler katı, sıvı ya da gaz hâlinde olabilirler.
I II III
D) Karışımların belirli bir formül ya da sembolleri yoktur.
Yukarıda verilen karışımlardan hangileri homojen E) Gaz–gaz karışımları her zaman homojendir.
karışımlara örnektir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Alaşımlar katı–katı karışımlara örnektir ve homojen-

dir. Diğer seçenekler doğrudur.
D) I ve II E) II ve III
Cevap: B
Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan tek fazlı karı-
şımlar homojendir. Süt homojen değildir.
Cevap: D
ÖRNEK 3
Aşağıda verilen I. kapta m1 kütleli ve V1 hacimli sofra
tuzu, II. kapta ise m2 kütleli ve V2 hacimli saf su bulun-
maktadır.
NOT
Kolonya, deniz suyu, musluk suyu, maden suyu,
hava, madeni para, 14-22 ayar altın... homojen m2
m1
karışımlardır. V1
V2
I II
Sofra tuzu Saf su
Kaplardaki sofra tuzu ile saf su oda koşullarında karış-

tırıldıklarında tuzun tamamının suda çözündüğü görü-
lüyor.
Oluşan karışımla ilgili;

Gazlı içecekler homojen Parfümler homojen I. Kütlesi (m1 + m2) dir.
karışımlara örnektir. karışımdır. II. Hacmi (V1 + V2) dir.
III. Homojendir.
ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN ÖRNEK yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
Katı Katı Alaşımlar (Buharlaşma ihmal edilecek.)

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
Katı Sıvı Amalgam
D) II ve III E) I ve III
Palladyum - Hidrojen
Katı Gaz
gazı
• Sofra tuzu suda tamamen çözündüğü için oluşan
karışım homojendir. (III. öncül doğru)
Sıvı Katı Şeker - su
• Karışımın kütlesi, karışımı oluşturan bileşenlerin
Sıvı Sıvı Alkol - su kütleleri toplamına eşittir. (I. öncül doğru)
• Karışımın hacmi, bileşenlerin hacimleri toplamına
Sıvı Gaz Gazlı içecekler
her zaman eşit değildir.
Gaz Gaz Hava Cevap: E
1. D 2. B 3. E
3
ÖRNEK 4 c) Aşırı Doymuş Çözelti

Belirli bir sıcaklık ve basınçta çözebileceğinden da-
Bir X maddesi ile ilgili;
ha fazla madde çözmüş olan çözeltilere denir. Sabit sı-
• Homojendir. caklıkta aşırı doymuş çözelti hazırlanamaz. Çözünürlü-
• Farklı tür tanecikler içerir. ğün fazla olduğu sıcaklıklarda doygun çözelti hazırlana-
• Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur. rak, çözelti çözünürlüğün düşük olduğu sıcaklıklara ge-
tirildiğinde çökme olmuyorsa aşırı doygun çözelti oluşur.
bilgileri veriliyor. Aşırı doygun çözeltiler kararsızdır. Belirli bir süre son-
Buna göre X maddesi aşağıdakilerden hangisi ola- ra fazladan çözünen kısım çöker ve çözelti doygun hâ-
bilir? le gelir.
A) C6H12O6(suda) B) C2H5OH(s) C) Fe(k)

D) Talaş–su karışımı E) Sis Uyarı!
Dibinde katısı ile dengede bu-

Verilen bilgiler X maddesinin homojen bir karışım ol-
duğunu gösteriyor. A seçeneğindeki madde homojen lunan çözelti aşırı doygun çö-
karışımken, B ve C seçeneklerinde verilen maddeler zelti değil, doygun çözeltidir.
saf madde, D ve E seçeneklerindekiler ise heterojen Pb2+
(suda)
S2–
(suda)
karışımdır.
Yanda katısı ile dengede
olan doygun PbS sulu çözel-
PbS(k)
Cevap: A
tisi verilmiştir.
ÖRNEK 5
Müfredatta olmamasına rağmen karışımlar konu- Oda koşullarında 100 gram saf suda en fazla 25 gram A
sunda gerekli olacağı için kısaca çözelti türleri ve- tuzu çözünebilmektedir.
rilmiştir.
Buna göre aynı koşullarda aşağıda verilen çözeltile-
ri doygunluğuna göre sınıflandıralım.
ÇÖZELTİ TÜRLERİ
Çözünen Çözünen A
60 g 50 g çözeltisi
Doygunluğuna Derişimlerine İletkenliğe A tuzu A tuzu A(k)
Göre Göre Göre 300 gram su 200 gram su Doymuş
a) Doymuş a) Derişik a) Elektrolit 300 gram suda en 200 gram suda en Dibinde katısı
fazla 75 gram fazla 50 gram ile dengede
b) Doymamış b) Seyreltik b) Elektrolit ol- A tuzu çözünebilecekken A tuzu çözünebilir. bulunan çözeltiler
60 gram çözünmüş. Doymuş çözeltidir. doymuş çözeltidir.
c) Aşırı doymuş mayan Doymamış çözeltidir.
1. Çözünürlüğüne Göre Çözeltiler Bir

Çözünen
Çözünen süre sonra
30 g 25 g A tuzu
a) Doymuş Çözelti A tuzu 5 g A(k)
Belirli bir sıcaklık ve basınçta çözebileceği maksi- 100 gram su 100 gram su
mum madde miktarını çözmüş olan çözeltilere denir.
100 gram suda en fazla Belirli bir süre sonra fazladan
25 gram A tuzu çözünebilirken, çözünen kısım çöker ve
b) Doymamış Çözelti çözebileceğinden daha fazla aşırı doygun çözelti,
(30 gram) A tuzu çözünmüş. doygun çözelti hâline gelir.
Aşırı doymuş çözeltidir.
Belirli bir sıcaklık ve basınçta çözebileceği maksi-
mum madde miktarından daha az madde çözmüş olan
çözeltilere denir.
4. A
4
2. Derişimine Göre Çözeltiler ÖRNEK 7

Aynı çözücü ve çözünenden oluşan çözeltiler, kar-
Yandaki kapta verilen X maddesinin sulu
şılaştırıldığı çözeltiye göre birim hacimde daha çok çö-
çözeltisi doygundur.
zünen içeren çözeltilere derişik çözelti, daha az çözü- Çözünen
nen içeren çözeltilere seyreltik çözelti denir. Aynı koşullarda bulunan aşağıdaki 64 gram
X
X maddesinin sulu çözeltilerinden
ÖRNEK 6 hangisi aşırı doymuş çözeltidir? 200 g su
A) B) C)
22 gram 40 gram 10 gram
Çözünen Çözünen Çözünen
NaCI içeren NaCI içeren NaCI içeren
X X X
sulu çözelti sulu çözelti sulu çözelti
100 g su 200 g su 300 g su
I II III
D) E)
• En seyreltik III. çözeltidir.
Çözünen Çözünen
• En derişik II. çözeltidir. 48 gram 18 gram
• I. çözelti II. çözeltiye göre seyreltik, III. çözeltiye göre X X
derişiktir. 150 g su 50 g su
• Çözelti derişimleri arasındaki ilişki II > I > III şeklindedir.
Verilen çözelti doygunsa
3. İletkenliğe Göre Çözeltiler 50 gram suda en fazla 16 gram X maddesi çözünür.

100 gram suda en fazla 32 gram X maddesi çözünür.
a) Elektrolit Çözeltiler
150 gram suda en fazla 48 gram X maddesi çözünür.
Suda iyonlarına ayrışarak çözünen maddelerin su- 200 gram suda en fazla 64 gram X maddesi çözünür.
lu çözeltileri elektrolit çözeltilerdir. Asit, baz ve tuzların 300 gram suda en fazla 96 gram X maddesi çözünür.
sulu çözeltileri elektrolittir. Bu tür çözeltiler elektriği iyon Buna göre E seçeneğindeki çözelti çözebileceğinden
hareketi ile kimyasal olarak iletirler. Elektrolit çözeltilerin daha fazla X maddesi çözdüğü için aşırı doygun çö-
zeltidir.
iletkenliği derişim ve sıcaklıkla doğru orantılıdır.
Cevap: E
1442443
H2SO4(suda) $ H+(suda) + HSO-4(suda) (Asit)

su Elektrolit
NaOH(k) $ Na+(suda) + OH-(suda) (Baz)
çözeltiler ÖRNEK 8
su
CaBr2(k) $ Ca2+
(suda)
+ 2Br-(suda) (Tuz)
Suda iyonlarına ayrışarak çözünen maddelerin sulu çö-
zeltileri elektrik akımını iletirken, moleküler çözünen
maddelerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletmez.
Ba
tar Buna göre;
Katot ya
Anot
I. C6H12O6(k)
Anyon Katyon
II. H2SO4(s)
III. KOH(k)
Elektrolit çözellti yukarıda verilen maddelerden hangilerinin sulu çö-
zeltisi elektrik akımını iletmez?
b) Elektrolit Olmayan Çözeltiler
Suda moleküler çözünen maddelerin sulu çözeltile-
rine elektrolit olmayan çözeltiler denir. Bu tür çözelti-
ler iyon içermezler. Alkol ve şekerin sulu çözeltileri elekt-
C6H12O6(k) $ C6H12O6(suda) (iletmez)
rolit olmayan çözeltilere örnek verilebilir.
H2SO4(s) $ H+(suda) + HSO–4(suda) (iletir)
14243
C12H22O11(k) $
su C H O
12 22 11(suda) KOH(k) $ K+(suda) + OH–(suda) (iletir)
Elektrolit olmayan
Cevap: A
C2H5OH(s) $
su C H OH çözeltiler
2 5 (suda)
7. E 8. A
5
ÖRNEK 9 ÖRNEK 11
Aşağıda belirli koşullarda hazırlanan bir tuzun doyma- Aşağıda aynı sıcaklıkta hazırlanan X ve Y sulu çözeltile-
mış sulu çözeltisi bulunmaktadır. Sıcakta daha iyi çözü- riyle ilgili bilgiler verilmiştir.
nen bu tuzun sulu çözeltisi ısıtıldığında bir süre sonra bir X: 20 gram şekerin 200 mL saf suda tamamen çözün-
miktar tuzun çöktüğü görülüyor. mesiyle oluşan çözelti.
Y: 10 gram tuzun 100 mL saf suda tamamen çözün-
Tuz ısı Tuz
mesiyle oluşan çözelti.
çözeltisi çözeltisi
Buna göre;
Katı tuz
I. İletkenlik
Buna göre;
II. Birim hacimde çözünen katı kütlesi
I. Son durumda çözelti, ilk duruma göre daha derişiktir.
III. Hacim
II. Çözelti kütlesi zamanla azalmıştır.
niceliklerinden hangilerinde X > Y ilişkisi vardır?
III. Isıtma işlemi sırasında çözeltinin elektrik iletkenliği
(Çözünen katının çözelti hacmini değiştirmediği düşünülecektir.)
zamanla artar.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
• Şeker suda moleküler çözündüğü için sulu çözel-
– İlk çözelti ısıtıldığında bir miktar su buharlaşır ve tisi elektrik akımını iletmezken tuz suda iyonlarına
çözelti daha derişik hâle gelir. ayrışarak çözündüğünden sulu çözeltisi elektrik
akımını iletir. (Y > X)
– Çözeltinin sıcaklık ve derişimi zamanla arttığı için
elektrik iletkenliği de artar. • Her iki çözeltide de birim hacimde çözünen katı
– Zamanla çözeltiden hem saf su buharlaştığı için kütleleri eşittir.
hem de çözünen bir miktar tuzun çökmesinden 20 g 1 g _b
dolayı çözelti kütlesi ve hacmi azalır. X= =
200 mL 10 mL bb
Cevap: E ` (X = Y)
10 g 1g b
Y= = b
100 mL 10 mL a
• X çözeltisinin hacmi 200 mL’dir.
ÖRNEK 10 X>Y
Y çözeltisinin hacmi 100 mL’dir.
Aşağıda verilen tabloda farklı sıcaklıklarda şeker ile ha- Cevap: B
zırlanan bazı çözeltilerde kullanılan saf su, eklenen şe-
ker ve çözünmeden kalan şeker miktarları gram cinsin-
den belirtilmiştir. ÖRNEK 12
Su Eklenen Çözünmeden kalan Dibinde katısı bulunmayan NaCl tuzunun doygun sulu
miktarı şeker miktarı şeker miktarı
çözeltisine aynı sıcaklıkta bir miktar saf su ekleniyor.
I. 200 200 60
II. 50 40 – Buna göre çözeltinin;
III. 100 90 30 I. Kütlesi
Bu çözeltilerin derişimlerine göre karşılaştırılması II. Derişimi
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
III. Yoğunluğu
A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III
niceliklerden hangileri artar?
D) II > III > I E) III > II > I
– I. çözeltide 200 gram saf suda 140 gram şeker çözün-
müş ise 100 gram suda 70 gram şeker çözünür. D) II ve III E) I, II ve III
– II. çözeltide 50 gram saf suda 40 gram şeker çözün-
müş ise 100 gram saf suda 80 gram şeker çözünür. Çözeltiye saf su eklenmesi çözeltinin toplam kütlesini
– III. çözeltide 100 gram saf suda 60 gram şeker çözünmüş artırırken, birim hacimde çözünen tuz miktarını (deri-
şim) ve yoğunluğu azaltır.
Buna göre çözelti derişimleri arasındaki ilişki
II > I > III şeklindedir. Cevap: A
Cevap: C
9. E 10. C 11. B 12. A

6
KARIŞIMLAR TEST - 1
1. Aşağıda katısı ile dengede bulunan şekerli su çö- 4. 25°C sıcaklıkta 100 gram saf suda en fazla 30
zeltisi verilmiştir. gram X katısı çözünebilmektedir.
Buna göre aynı sıcaklıkta hazırlanan aşağıdaki
Şeker çözeltilerden hangisi doymamış çözeltidir?
çözeltisi
Katı şeker
A) 50 gram suda 15 gram X katısı çözünmesi ile
hazırlanan çözelti.
Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar saf su eklendiğinde
B) 60 gram X katısı ile hazırlanan, 260 gram sulu
dipteki katının birazı çözünüyor.
çözelti.
Buna göre;
C) 40 gram X katısının 150 gram saf suda çözün-
I. Daha derişik bir çözelti oluşur. mesi ile hazırlanan çözelti.
II. Çözelti kütlesi artar.
D) 32 gram X katısının 100 gram saf suda çözün-
III. Çözeltinin elektrik iletkenliği artar.
mesi ile hazırlanan çözelti.
E) 150 gram saf su ile hazırlanan 195 gram X sulu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II çözeltisi.
D) I ve III E) I, II ve III
5. Aşağıda verilen maddelerin sulu çözeltileri hazırla-

nıyor.
Buna göre;
I. NaCl II. CH3OH

2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi karışım
değildir? III. KOH IV. HCl
A) Hava B) Çelik C) O2 (suda) hangilerinin sulu çözeltileri elektrolittir?
D) Kurşun E) Süt A) Yalnız II B) I ve III C) I ve IV
D) I, II ve III E) I, III ve IV
3. Aşağıda karışımlarla ilgili bir kavram haritası veril-

miştir.
V
6. Aşağıda verilen kaplarda aynı sıcaklıkta belirtilen
su ve tuz miktarlarıyla dibinde katısı bulunmayan
Tümü sıvı
hâlde bulunur. çözeltiler hazırlanıyor.
IV I
Homojen ya da Belirli erime ve kayna-

heterojen olabilirler. ma noktaları vardır. 300 g su
100 g su 60 g tuz
KARIŞIMLAR 25 g tuz
50 g su
III II 15 g tuz
Farklı tür Bileşenleri arasında I II III

maddeler içerir. belirli bir oran vardır.
Buna göre bu çözeltilerin seyreltikten derişi-
ğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde
Buna göre verilen ifadelerden hangileri yanlıştır?
A) II ve V B) II ve III C) III ve IV
A) III, I, II B) III, II, I C) I, II, III
D) I, II ve V E) I, II, III ve IV
D) II, I, III E) II, III, I
7
HETEROJEN KARIŞIMLAR d) Kolloid:

Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olmayan karı- Dağılan fazın, dağıtan fazın içinde gözle görüleme-
şımlara heterojen karışımlar denir. Heterojen karışım- yecek kadar küçük tanecikler hâlinde heterojen olarak
lar birden fazla faza sahiptir. Bu karışım türünde karışı- dağılması ile oluşan karışımlara kolloidler denir.
mı oluşturan maddelerden biri diğerinin içerisinde dağı-
Homojen gibi görünürler fakat heterojendirler. Dağı-
lıyorsa bu maddeye dağılan faz, diğer maddeye ise da-
lan madde çıplak gözle görülmez mikroskopla görülebi-
ğıtan faz denir.
lir. Yeterince beklendiğinde fazlar ayrılır.
a) Süspansiyon: Her kolloid karışım aynı zamanda süspansiyon,
Birbiri içerisinde çözünmeyen katı - sıvı karışımlara emülsiyon ya da aerosoldür. Kolloidlere kan, sis, süt,
süspansiyon denir. Süspansiyonlarda dağılan faz katı, krema, renkli cam, jöle , köpük örnek verilebilir.
dağıtan faz ise sıvıdır.
Süspansiyona kum-su, çorba, çamurlu su, naftalin-su
karışımları örnek verilebilir.
Kan kolloidtir. Krema kolloidtir.

Bulanık su süspansiyondur. Çorba süspansiyondur.
b) Emülsiyon: Dağılan ve dağıtıcı maddelerin fiziksel hâline göre

Birbiri içinde çözünmeyen sıvı-sıvı karışımlara emül- bazı kolloidler aşağıda verilmiştir.
siyon denir. Emülsiyonlarda hem dağılan hem de dağı-
tan faz sıvıdır. Emülsiyonlara zeytinyağı - su, benzin - su,
Dağıtıcı Dağılan
mayonez, yağ - sirke karışımları örnek verilebilir. Örnek
Madde Madde
Renkli cam, bazı

Katı Katı
mücevherler
Katı Sıvı Merhem, peynir, jöle
Kuru deniz kumu, lav,

Katı Gaz
Birbiri içinde çözünmeyen sıvılar emülsiyon oluşturur. ekmek
c) Aerosol:
Sıvı Katı Kan, boya, bulanık su
Katı ya da sıvının gaz ortamında dağılmasıyla olu-
şan heterojen karışımlara aerosol denir. Aerosollere Mayonez, süt,
Sıvı Sıvı
sis, duman, deodorant, böcek ilaçları, tozlu hava örnek benzin - su karışımı
verilebilir.
Krem şanti, köpük, tıraş
Sıvı Gaz
kremi
Gaz Katı Toz bulutu, duman
Gaz Sıvı Sis, deodorant, bulut

Ateşten çıkan duman Sis
aerosoldür. aerosoldür.
8
NOT ÖRNEK 13
Işık demeti homojen karışımlardan geçerken Aşağıda bazı heterojen karışımların dağıtan ve dağılan
ışık saçılmaz ve görünmez fakat heterojen ka- fazları verilmiştir.
rışımlardan (kolloid) geçerken ışık saçılır ve
Buna göre verilenlerden hangisi yanlıştır?
görülür. Buna Tyndall etkisi denir. Bir karışı-
mın homojen ya da heterojen olduğu bu yön- Dağıtan Faz
___________ ___________ Örnek
Dağılan Faz ___________
temle de anlaşılabilir. A) Katı Katı Renkli cam
B) Sıvı Gaz Köpük
C) Gaz Sıvı Sis
D) Sıvı Sıvı Kan
E) Gaz Katı Duman
Işık kaynağı
Çözelti Kolloid Kan dağıtan fazın sıvı, dağılan fazın katı olduğu hetero-
jen karışımdır. Diğer örnekler doğrudur.
Cevap: D
NOT
Bir karışımda;
Dağılan parçacıkların boyutu 10-9 m'den (1 na-
nometre) küçükse karışım homojendir ve ışığı
saçmaz.
Dağılan parçacıkların boyutu 10-9 m (1 nano-
metre) ile 10-6 m (1000 nanometre) arasında
ise kolloidtir ve ışığı saçar.
Dağılan parçacıkların boyutu 10-6 m (1000 na-
nometre)den büyük ise süspansiyondur ve ışı-
ğı saçar ve absorbe eder.
e) Adi (Basit) Karışımlar:

Genellikle katıların oluşturduğu heterojen karışımla-
ÖRNEK 14
ra adi karışımlar denir. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi homojen ka-
Adi karışımlara kuruyemiş karışımı, kum - çakıl - rışımdır?
odun talaşı karışımı örnek verilebilir. A) Renkli cam B) Jöle C) Sirke
D) Deodorant E) Mayonez
Renkli cam $ katı - katı heterojen karışımdır.

Jöle $ katı - sıvı heterojen karışımdır.
Deodorant $ gaz - sıvı heterojen karışımdır.
Mayonez $ sıvı - sıvı heterojen karışımdır.
Sirke ise asetik asitin (CH3COOH) su ile oluşturduğu
Tahıl karışımı Meyve karışımı homojen karışımdır.
adi karışımlara örnektir. adi karışımdır.
Cevap: C
NOT
Saf bir maddenin farklı fiziksel hâllerinin bulun-
duğu sistem karışım değildir. Buz - su, su bu-
harı - su örneklerinde olduğu gibi. Karışım ol-
ması için en az iki farklı saf madde bir araya
gelmelidir.
13. D 14. C
9
ÖRNEK 15 ÖRNEK 17
Aşağıda bazı maddeler verilmiştir. Aşağıda bazı karışım türleri ve örnekleri verilmiştir.
I. Kalay Karışım Türü Örnekleri
II. Hava I. Emülsiyon a) Kolonya

II. Aerosol b) Benzin - su
III. Gazoz
III. Çözelti c) Kan
IV. Buzlu - su IV. Kolloid d) Tozlu hava
V. Benzin
Bu karışım türleri ve örnekleri aşağıdakilerden han-
Bu maddelerden hangileri karışımdır? gisinde doğru eşleştirilmiştir?
A) II ve III B) II, III ve V C) I, III, IV ve V A) I. b B) I. b C) I. c D) I. c E) I. a
D) II, III, IV ve V E) I, II, III, IV ve V II. d II. d II. a II. d II. d
III. a III. c III. d III. a III. c
• Kalay sembolü Sn olan elementtir ve saftır.
IV. c IV. a IV. b IV. b IV. b
• Buzlu – su ise formülü H2O olan bileşiğin katısı ile
sıvısının bir arada olduğu heterojen sistemdir. Fakat
tek tür maddeden oluştuğu için karışım değildir. Kolonya $ Çözeltidir
• Hava $ O2 ile N2 gazları karışımı, Benzin - su $ Emülsiyondur
Gazoz $ Şeker, su ve CO2 gazı karışımı, Kan $ Kolloidtir
Benzin $ Organik maddelerin oluşturduğu karı- Tozlu hava $ Aerosoldür
şımdır.
Cevap: A
Cevap: B
ÖRNEK 18
ÖRNEK 16
Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir.
Aşağıda verilen karışımlara ışık tutulduğunda 1. karı- I. Kan
şımda ışığın saçılmadığı, 2. karışımda ise saçıldığı gö- II. X karışımı
rülüyor. III. Çeşme suyu
Bu karışımlarda dağılan fazların tanecik boyutları
arasındaki ilişki II > I > III şeklinde olduğuna göre X
karışımı aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Tuzlu su B) Kolonya C) Çamurlu su

D) Sirke E) Doğal gaz
1. karışım 2. karışım
Buna göre; Karışımlarda dağılan taneciklerin boyutları;
I. 2. karışım heterojendir. süspansiyon > kolloid > çözelti

II. 1. karışımın bileşimi ve özelliği her yerinde aynıdır. . . .
III. Dağılan taneciklerin boyutu 2 > 1 şeklindedir. 10–6m den büyük 10–6 m 10–9m den
ile 10–9 m arası küçük
. . .
X karışımı kan çeşme suyu
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III Buna göre X karışımı süspansiyon (katı - sıvı heterojen
karışım) olmalıdır.
• Işığın saçılmadığı 1. karışım homojendir. Homojen Cevap: C
karışımların bileşimi ve özelliği her yerinde aynıdır
ve dağılan tanecik boyutu 10–9 metreden küçüktür.
• Işığın saçılması 2. karışımın heterojen olduğunu
gösterir ve heterojen karışımlarda dağılan tanecik
boyutu 10–9 metreden büyüktür. AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
Karışımlar Test 1, 2'yi çözebilirsiniz.
Cevap: E
15. B 16. E 10 17. A 18. C

1. Saf su üzerine aynı koşullarda bir miktar zeytinyağı 4. Aşağıda verilen 1. kapta tuzlu su, 2. kapta ise
eklendiğinde aşağıda verilen görünüm oluşmaktadır. talaş-su karışımı vardır.
Talaş
Zeytinyağı
Tuzlu su
Saf su Su
1 2
Buna göre oluşan karışımla ilgili;
Buna göre;
I. İki fazlıdır.
I. 2. karışım süspansiyondur.
II. Emülsiyondur.
II. 1. karışımda dağılan taneciklerin boyutu
III. Saf suyun özkütlesi, zeytinyağının özkütlesin- 10-9 metreden küçüktür.
den büyüktür.
III. Her iki karışımda tek fazlıdır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III
2. Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir. 5.

I. Gazoz
II. Jöle I II III IV
III. Hava Yukarıda dört farklı maddenin mikroskobik görün-

tüleri verilmiştir.
Buna göre verilen karışımlardan hangilerine ışık
kaynağı tutulduğunda Tyndall etkisi gözlenir? Bu maddelerden hangileri karışımdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) I ve III C) II ve IV
D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
3. Aşağıda A ve Y karışımlarının faz sayıları ve bile- 6. Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir.

şenlerinin fiziksel hâlleri hakkında bilgiler verilmiştir.
I. Renkli cam
A: Sıvı - sıvı bileşenlerden oluşan tek fazlı karı-
II. Duman
şımdır.
III. Sirke
Y: Sıvı - katı bileşenlerden oluşan iki fazlı karışımdır.
Bu karışımların türlerine göre sınıflandırılması
Buna göre A ve Y karışımları aşağıdakilerden
hangisi olabilir?
I II III
A Y
A) Kolloid Aerosol Çözelti
A) Tuzlu su Kan
B) Çözelti Aerosol Süspansiyon
B) Kolonya Şekerli su
C) Kolloid Çözelti Aerosol
C) Gazoz Kumlu su
D) Çözelti Emülsiyon Süspansiyon
D) Benzin Talaş - su
E) Süspansiyon Emülsiyon Çözelti
E) Deodorant Duman
11
TEST - 3 KARIŞIMLAR
1. Aşağıda karışım oluşturacak bazı maddelerin fizik- 4. Aşağıda verilen kavram haritasında kolloid karışım
sel hâlleri verilmiştir. örnekleri verilmiştir.
I. Katı - katı
Krema Kan
II. Sıvı - katı
III. Gaz - gaz
Kolloid
IV. Sıvı - gaz
Verilen çiftlerden hangileri heterojen karışım Jöle

Renkli cam
oluşturabilir?
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve IV Doğal gaz
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Verilen örneklerden hangisi yanlıştır?
A) Krema B) Kan C) Doğal gaz
D) Jöle E) Renkli cam
2. Aşağıda verilen çözeltilerden hangisinde çözü- 5. Aşağıda verilen maddelerden hangisi karışım
cü ve çözünen maddelerin fiziksel hâli aynıdır? değildir?
A) Şerbet B) Maden suyu C) Gazoz A) Maden cevheri B) Göl suyu
D) Amalgam E) Hava C) Etil alkol D) Cam

E) Toprak
3. X, Y ve Z karışımları ile ilgili; 6. A, B ve C moleküllerinin oluşturduğu karışımlarla

ilgili;
- X, sıvı – sıvı homojen karışımdır.
• A - B karışımı emülsiyondur.
- Y, dağılan fazın boyutu 10-6 metreden küçük, 10-9
metreden büyük olduğu sıvı – sıvı karışımdır. • B - C karışımı süspansiyondur.
- Z, gaz – katı heterojen karışımdır. • A - C karışımı homojendir.

bilgileri veriliyor.
Buna göre;
Buna göre X, Y ve Z karışımları aşağıdakiler-
den hangisi olabilir? I. B’nin fiziksel hâli sıvıdır.
II. C’nin fiziksel hâli katıdır.

X Y Z
III. A molekülünün polarlığı B molekülü ile benzer
A) Benzin Süt Duman
özellik gösterirken, C molekülü ile benzer özel-
B) Kolonya Kan Sis lik göstermez.
C) Mayonez Krema Duman yargılarından hangileri doğrudur?
D) Kola Gazoz Sis A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

E) Çelik Ayran Deodorant
12
ÇÖZÜNME SÜRECİ
• Tanecikler arası etkileşimlerden faydalanılarak çözünme açıklanacak,
• Çözünme ile polarlık, hidrojen bağı ve çözücü-çözünen benzerliği ilişkilendirilecek,
ÇÖZÜNME SÜRECİ Apolar bileşikler Polar bileşikler

Bir maddenin başka bir madde içinde gözle görüle-
BeH2 NH3
meyecek şekilde dağılarak homojen karışım oluşturma-
BH3 NF3
sına çözünme denir. Oluşan karışıma ise çözelti denir.
Çözünme işlemi gerçekleşirken; CH4 PH3
Çözücü maddenin tanecikleri birbirinden uzaklaşır. CCI4 H2 S
Çözünen maddenin tanecikleri arasındaki etkileşim- CO2 H2 O
ler zayıflar.
Pratik Bilgi 2: İki atomlu moleküllerde atomların
Çözücü ve çözünen tanecikler arasında yeni etkile-
cinsi aynı ise molekül apolar, atomların cinsi farklı
şimler oluşur.
ise molekül polardır.
1. basamak 2. basamak Apolar moleküller Polar bileşikler

H2 HCI
Çözücü
3. basamak
Çözünen F2 HBr
O2 CO
N2 NO
Pratik Bilgi 3: Yapısında sadece C ve H atomlarını
bulunduran organik bileşikler apolar, C ve H'nin ya-
Çözelti
nında üçüncü bir tür atom içeren organik bileşikler
ise polardır.
Çözünen taneciklerin su molekülleri tarafından sa-
rılmasına hidratasyon, çözünen taneciklerin su dışın- Apolar organik bileşikler Polar organik bileşikler
da başka bir çözücü molekülleri tarafından sarılmasına CH4 CH3OH
solvatasyon denir.
C2H6 C2H5OH
Tuz, şeker gibi maddelerin suda çözünmesi hidra-
tasyona, iyot (I2) katısının karbon tetraklorür sıvısında C3H8 CH3COOH
(CCI4) çözünmesi ise solvatasyona örnektir. C6H6 CH3NH2
Apolar moleküller arasındaki etkileşim türü indük-
lenmiş dipol - indüklenmiş dipol (London) etkile-
şimleridir.
Polar moleküller arasındaki etkin etkileşim türü di-
pol - dipol etkileşimleridir. Dipol-dipol etkileşimleri-
nin görüldüğü moleküllerde London etkileşimleri de
görülür.
Hidrojen (H) atomunun molekül içinde flor, oksijen,
Tuzun suda çözünmesi hidratasyona örnektir.
azot (F, O, N) atomlarıyla kovalent bağ yaptığı polar
Benzer benzeri çözer ilkesine göre, polar yapılı ve moleküller arasında görülen etkin etkileşim türü hidro-
iyonik bağlı maddeler polar çözücülerde, apolar madde-
jen bağlarıdır. Hidrojen bağlarının görüldüğü molekül-
ler ise apolar çözücülerde daha iyi çözünürler.
lerde dipol - dipol ve London etkileşimleri de görülür.
Pratik Bilgi 1: Molekülde en çok bağ yapan atoma
Hidrojen bağı oluşturabilen polar moleküller (NH3,
merkez atom denir. Genellikle merkez atom 2A, 3A
ve 4A gruplarında ise molekül apolar, 5A ve 6A grup- HF, CH3OH …) diğer polar moleküllere göre suda
larında ise molekül polardır. (1H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 8O, daha iyi çözünürler.
15
P, 16S, 17Cl)
13
H2O ……….… NH3 O2 ……….… CO2

123 123 123 123
Polar Polar Apolar Apolar
Molekülleri arasında, yo- HCI ……….… H2S Molekülleri arasında yoğun

123 123
ğun fazlarda hidrojen bağı fazlarda indüklenmiş dipol -
Polar Polar
baskındır.
indüklenmiş dipol (London) et-
Dipol-dipol ve London Molekülleri arasında yo-
kileşimleri vardır ve birbiri için-
etkileşimleri de vardır ve ğun fazlarda
de çözünürler.
birbiri içinde dipol-dipol etkileşimleri
çözünürler. baskındır. Aralarında
London etkileşimleri de
görülür, birbiri içinde
çözünürler.
NaCI ……….… H2O

123 123
H2O ……….… I2 İyonik Polar NaCI ……….… CCI4
123 123 123 123
Tanecikler arasında yoğun
Polar Apolar İyonik Apolar
fazlarda iyon - dipol
Molekülleri arasında yoğun etkileşimleri Tanecikler arasında yoğun faz-
fazlarda dipol - indüklenmiş vardır ve birbiri içinde larda iyon - indüklenmiş di-
dipol etkileşimleri vardır ve çözünürler. pol etkileşimleri vardır ve birbiri
birbiri içinde iyi çözünmezler. içinde iyi çözünmezler.
ÖRNEK 19 ÖRNEK 20
HCI bileşiği aşağıda verilen maddelerde ayrı ayrı çözü- CH3OH bileşiği aşağıdaki bileşiklerden hangisi ile
nüyor. tek fazlı bir karışım oluşturabilir?
Buna göre hangi maddede çözünmesi hidratasyona (1H, 4Be, 5B, 6C, 8O, 9F, 17Cl)
örnektir? A) O2 B) CO2 C) BCl3
A) H2O B) CH3OH C) CH3COOH D) H2O E) BeF2
D) H2S E) H2CO3
Tek fazlı karışımlar homojen karışımlardır. CH3OH

molekülleri polardır ve polar çözücülerde daha iyi
Çözünen maddenin su molekülleri ile çevrelenmesine çözünürler. Verilen bileşiklerden sadece H2O bileşiği
hidratasyon denir. polardır, diğer bileşikler ise apolardır. Bundan dolayı
CH3OH bileşiği sadece H2O bileşiğiyle tek fazlı (homo-
Cevap: A jen) bir karışım oluşturabilir.
Cevap: D
19. A 20. D
14
ÖRNEK 21 ÖRNEK 23
Aşağıda verilen çözücü ve çözünen çiftlerinden Aşağıda verilen madde çiftlerinden yoğun fazlarda
hangisinin birbiri içinde iyi çözünmesi beklenmez? hangisinin tanecikleri arasındaki baskın etkileşim
(1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 11Na, 16S, 17CI) türü yanlış verilmiştir?
Çözücü Çözünen (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 11Na, 17CI, Br: 7A grubu elementidir.)
___________ ___________
A) H2O NH3 Madde Çifti
___________ Baskın Etkileşim Türü
____________________
B) F2 H2
A) HF – NH3 … Hidrojen bağı
C) HCI H2 S
D) CH3OH O2 B) O2 – HCI … İndüklenmiş dipol – dipol
E) H2 O NaCI C) CH4 – C2H2 … Dipol – dipol
D) F2 – NaCI … İndüklenmiş dipol – iyon
İyonik ve polar maddeler polar çözücülerde, apolar
maddeler ise apolar çözücülerde daha iyi çözünürler. E) CH3OH – HBr … Dipol – dipol
H O — NH3 ………… çözünürler
2
123 123
Polar Polar C seçeneğinde iki molekül de apolardır ve apolar mo-
leküller arasında sadece indüklenmiş dipol – indüklen-
F
2 — H
2 ………… çözünürler miş dipol (London) etkileşimleri görülür.
123 123
Apolar Apolar
Cevap: C
HCI — H2S ………… çözünürler
123 123
Polar Polar
CH3OH — O2 ………… çözünmez

123 123
Polar Apolar
H O — NaCI ………… çözünürler

2
123 123
Polar İyonik
Cevap: D
ÖRNEK 22 ÖRNEK 24
I2 katısının CCI4 sıvısında çözünmesi ile ilgili aşağı- HCI bileşiği aşağıda verilen maddelerle ayrı ayrı karış-
da verilen yargılardan hangisi yanlıştır? tırılıyor.
(6C, 17Cl, I: 7A grubu elementidir.) I. C2H5OH
II. CCI4
A) Solvatasyon olayı gerçekleşir.
III. C5H12
B) CCI4 molekülleri arasındaki bağlar zayıflar.
Buna göre hangi maddelerle karıştırıldığında homo-
C) I2 molekülleri arasındaki bağlar zayıflar.
jen bir karışım elde edilir? (1H, 6C, 8O, 17Cl)
D) Heterojen bir karışım oluşur.
E) CCI4 molekülleri ile I2 molekülleri arasında yeni etki-
leşimler oluşur. D) I ve II E) II ve III
HCI polar bir bileşiktir ve polar çözücülerde çözünme-

I2 katısı, CCI4 sıvısında çözündüğünde homojen karı- si beklenir.
şım oluşur. C2H5OH " Polar, CCI4 " Apolar, C5H12 " Apolar,
Bu nedenle HCl bileşiği C2H5OH bileşiğinde iyi çözünür.
Cevap: D
Cevap: A
AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası

Karışımlar Test 3'ü çözebilirsiniz.
21. D 22. D 23. C 24. A

15
ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ
• Kütlece yüzde, hacimce yüzde ve ppm derişimleri (ppm ile ilgili hesaplamalara girilmeden) tanıtılacak,
• Yaygın sulu çözeltilerde çözünenin kütlece ve hacimce yüzde derişimlerine örnekler verilecek (çeşme suyu, deniz suyu,
serum, kolonya ve şekerli su),
• Kütlece yüzde ve hacimce yüzde derişimleri ile farklı çözeltiler hazırlanacak.
ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ ÖRNEK 25

a) Kütlece Yüzde Derişim (% m/m)
5 gram A tuzu, 20 gram saf suda çözünerek dibinde ka-
100 gram çözeltide çözünen maddenin gram cinsinden
tısı bulunmayan çözelti hazırlanıyor.
kütlesine kütlece yüzde derişim denir. %C ile gösterilir.
Buna göre hazırlanan çözeltide A tuzunun kütlece
Çözünen kütlesi % derişimi aşağıdakilerden hangisidir?
Kütlece % derişim = x 100
Çözelti kütlesi A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
mçözelti = mçözücü + mçözünen

mçözünen
%C = . 100
Doymamış çözeltiye aynı maddeden eklenip çözül- m çözelti
mesi kütlece % derişimi arttırır. 5
= . 100
Doymamış çözeltiden çözücü buharlaştırmak kütle- 5 + 20
ce % derişimi arttırır. = %20 Cevap: C

Dibinde katısı olmayan çözeltiye aynı sıcaklıkta saf
su eklemek derişimi azaltır. ÖRNEK 26
Çözeltiye saf su eklenerek çözelti seyreltilirse ya da
600 gram kütlece %35’lik A tuzunun sulu çözeltisi ha-
aynı sıcaklıkta su buharlaştırılarak çözelti deriştirilirse
zırlanıyor.
aşağıdaki bağıntı kullanılır.
Bu çözeltide çözünmüş A tuzu kütlesi aşağıdakiler-
m1 · %1 = m2 · %2 den hangisinde doğru verilmiştir?
m1 = İlk kütle %1 = İlk durumdaki kütlece yüzde derişim A) 400 B) 340 C) 300 D) 280 E) 210
m2 = Son kütle %2 = Son durumdaki kütlece yüzde derişim
Aynı maddelerle hazırlanmış farklı derişimlerdeki mçözünen
%C = . 100
m çözelti
çözeltiler karıştırılırsa aşağıdaki bağıntı kullanılır;
x
35 = . 100
600
(m1·%1) + (m2·%2) + …… = mToplam·%son
x = 210 gram A tuzu içerir.
m1 = Birinci çözelti kütlesi %1
= Birinci çözeltinin kütlece Cevap: E
yüzdesi
m2 = İkinci çözelti kütlesi %2 = İkinci çözeltinin kütlece
yüzdesi ÖRNEK 27
mtoplam = Son durumdaki toplam %son = Son durumdaki
kütle çözeltinin kütlece yüzdesi Şeker ile kütlece %15’lik sulu çözelti hazırlamak için
Çözeltiye saf çözünen eklenirse (tuz, şeker…) küt- 255 gram suda kaç gram şeker çözünmelidir?
lece derişimi %100 alınır. A) 45 B) 30 C) 60 D) 84 E) 100
Çözeltiye saf su eklenirse kütlece derişimi % sıfır
alınır.
mçözünen
Çözeltinin özkütlesi, kütlece yüzde derişimi ve hac- %C = . 100
mçözelti
mi bilinirse çözünenin kütlesi hesaplanabilir. 3 20
x
15 = . 100
mçözünen = dçözelti . Vçözelti . X 255 + x
100 765 + 3x = 20x
765 = 17x
mçözünen = mçözelti . X x = 45 gram şeker çözünmelidir.
Cevap: A
100
16 25. C 26. E 27. A

ÖRNEK 28 ÖRNEK 30
Kütlece %20’lik 300 gram NaNO3 sulu çözeltisine aynı Kütlece %25'lik 200 gram şekerli su çözeltisi ile ilgili
sıcaklıkta ayrı ayrı, aşağıda kavram haritası verilmiştir.
I. 100 gram saf su ekleme
Aynı sıcaklıkta çözeltide
II. 100 gram NaNO3 katısı eklenerek tamamının çözünmesi 100 gram daha şeker çö- 50 gram
işlemleri yapılıyor. zülürse son çözelti kütle- çözünen içerir.
ce %50”lik olur.
Buna göre işlemler sonrasında çözeltinin içerdiği
IV I
NaNO3 tuzunun kütlece yüzde derişimi aşağıdakiler-
Kütlece %25’lik
den hangisinde doğru verilmiştir?
200 gram şekerli su çözeltisi
I. işlem sonunda
______________ II. işlem sonunda
______________
III II
A) 10 300 Aynı sıcaklıkta 300 gram

150 gram
B) 15 40 su eklenirse son çözelti
su içerir.
kütlece %10 şeker içerir.
C) 10 40
D) 15 60 Buna göre verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
E) 18 30
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
• 100 gram su eklendiğinde
m1·%1 = m 2.%2
300 . 20 = (300 + 100).%2 x
• mçözünen = m çözelti .
100
%2 = %15
25
= 200 .
• İlk başta çözünen NaNO3 katısı 100
mçözünen
%C = . 100 = 50 gram çözünen şeker var.
m çözelti
x
Buna göre m Çözücü = mToplam – mÇözünen
20 = . 100
300 = 200 – 50
x = 60 gram NaNO3
= 150 gram su var.
• 100 gram daha NaNO3 katısı çözünürse
60 + 100 • Aynı sıcaklıkta 300 gram su eklenirse:
%C = . 100
300 + 100 m1·%1 = m 2·%2
160 200 . 25 = (200 + 300).%2
= . 100
400
%2 = %10
= %40
Cevap: B
• Aynı sıcaklıkta 100 gram şeker eklenip çözülürse:
mçözünen
%C = . 100
m çözelti
ÖRNEK 29
50 + 100
= .100
Özkütlesi 1,25 g/mL olan kütlece %10'luk, 400 mL 200 + 100
NaCI sulu çözeltisinde çözünmüş NaCI kaç gramdır? 150

= .100
300
A) 125 B) 100 C) 80 D) 50 E) 25
= %50
Cevap: E
x
mçözünen = dçözelti . V çözelti .
100
10
= 1,25 . 400 .
100
= 50 gram çözünen NaCI katısı vardır.
Cevap: D
28. B 29. D 17 30. E

ÖRNEK 31 ÖRNEK 34
Kütlece %20'lik ve kütlece %50’lik X tuzunun sulu çö-
Kütlece %50’lik, 300 gram tuzlu su çözeltisine aynı
zeltileri karıştırılıp üzerine aynı koşullarda 20 gram da-
sıcaklıkta kaç gram saf su eklenirse çözelti kütlece
ha saf su eklendiğinde dibinde katısı olmayan 520 gram
%20 tuz içerir?
çözelti elde ediliyor.
A) 600 B) 450 C) 300 D) 280 E) 175 Son çözelti kütlece %25’lik olduğuna göre ilk başta
alınan çözeltiler kaçar gramdır?
m1 .%1 = m2 .%2 Kütlece %20’lik Kütlece %50’lik
15
300. 50 = (300 + x). 20
çözelti kütlesi (g) çözelti kütlesi (g)
750 = 300 + x A) 300 200
x = 450 gram daha su eklenmeli B) 400 100
Cevap: B C) 500 400
D) 400 200
E) 300 100
ÖRNEK 32 Son eklenen 20 gram suyu çıkartırsak kütlece %20’lik

ve %50’lik sulu çözeltilerin toplamı 500 gramdır.
%20’lik çözeltiye x gram dersek
Kütlece %16’lık 100 gram tuzlu su çözeltisi ile kütlece
%50’lik çözelti (500 – x) gramdır.
yüzde derişimi bilinmeyen 400 gram tuzlu su çözeltisi
• (m1 ·%1) + (m2 ·%2) = mtoplam . %son
aynı sıcaklıkta çökme olmadan karıştırılıyor. (x.20) + [(500 – x).50] = 520.25
Son karışımın kütlece %8 tuz içerdiği bilindiğine göre, x = 400 gram kütlece %20’lik çözeltiden,
400 gramlık çözeltinin başlangıçtaki kütlece tuz yüz- 500 – x = 500 – 400 = 100 gram kütlece %50’lik çözel-
tiden vardır.
desi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Cevap: B
A) 4 B) 5 C) 6 D) 8 E) 14
ÖRNEK 35
(m1·%1) + (m2 · %2) = mson·%son Kütlece %40’lık 500 gram şekerli su yeteri kadar soğu-
(100·16) + (400·x) = (500·8) tulduğunda 100 gram şeker kristallenerek çöküyor.
1600 + 400x = 4000 Buna göre;
I. Çözeltinin son durumda kütlece yüzde derişimi %25 olur.
400x = 2400
II. Çözelti kütlesi değişmez.
x = %6
1
III. Çözünen kütlesi üne düşer.
Cevap: C 4
ÖRNEK 33 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

Kütlece %40’lık 200 gram şekerli su ile kütlece %15’lik
600 gram şekerli su karıştırılıp aynı sıcaklıkta karışım- Çözeltideki çözücü ve çözünen kütlelerini bulalım:
dan 120 gram su buharlaştırılıyor. m
çözünen
% m/m = · 100
Son durumda dipte katı bulunmadığına göre karı- m
toplam
şım kütlece yüzde kaç şeker içerir? 40 =
x
·100
500
A) 25 B) 30 C) 34 D) 39 E) 42 x = 200 gram çözünen şeker var.
• Çözelti soğutulduğunda çözünen şeker kütlesi
200-100 = 100 gram kalır yani çözünen kütlesi
(m1 .%1) + (m2 .%2) = mtoplam . %son yarıya iner.
(200.40) + (600.15) = (200 + 600 – 120).%son • Çözeltinin toplam kütlesi ise 500 - 100 = 400 gram
kalır.
8000 + 9000 = 680.%son
« Çözeltinin son durumda kütlece yüzde derişimi
17.000
%son = = 25 100
680 %m/m= x100 = %25 olur.
400
Cevap: A
Cevap: D
31. B 32. C 33. A 34. B 35. D

18
b) Hacimce Yüzde Derişim (% V/V) ÖRNEK 37

Sıvı - sıvı çözeltiler, hazırlanırken genellikle hacim- Hacimce %60 aseton içeren 800 mL aseton – su ka-
ce yüzde derişim kullanılır. Sıvı - sıvı çözeltiler hazırla- rışımının kütlesi kaç gramdır?
nırken dikkat edilmesi gereken nokta çözeltinin toplam
(daseton: 0,7 g/mL, dsu: 1 g/mL)
hacmi, çözücü ve çözünen hacimleri toplamından da-
ha azdır. Fakat yapılan hesaplamalarda hacim düşüşü A) 750 B) 680 C) 656 D) 380 E) 270
ihmal edilebilir düzeydedir. Çözeltinin hacmi, çözücü ve
çözünen hacimleri toplamına eşit kabul edilir. Vçözünen
%V/V = . 100
Vçözelti
Hacimce yüzde derişim aşağıdaki formülle hesap-
x
60 = . 100
lanır: 800
x = 480 mL aseton var.
Vçözünen (mL)
Hacimce % derişim = . 100 & 800 – 480 = 320 mL su var.
Vçözelti(mL)
Aseton için
___________ Su için
___________
x
Vçözünen = Vçözelti · m m
100 d= d=
V V
m m
0,7 = 1=
480 320
m = 336 gram m = 320 gram
ÖRNEK 36 mtoplam = 336 + 320 = 656 gram
80° kolonya, hacimce %80 etil alkol (C2H5OH) içeren Cevap: C

sulu çözeltidir.
1200 mL 80° kolonya hazırlanırken kaç mL etil alkol
(C2H5OH) kullanılmalıdır?
A) 990 B) 960 C) 850 D) 740 E) 600
Vçözünen
%V/V = . 100
Vçözelti
x
80 = . 100
1200 ÖRNEK 38
x = 960 mL etil alkol gereklidir.
40 mL asetik asit üzerine belirli koşullarda saf su ekle-
Cevap: B
nerek toplam hacim 200 mL’ye tamamlanıyor.
Oluşan çözeltideki asetik asitin hacimce yüzdesi
A) 20 B) 24 C) 30 D) 32 E) 80
Vçözünen
%V/V = . 100
Vçözelti
40
= . 100
200
= 20
Hacimce %20’lik çözelti hazırlanmış olur.

Cevap: A
60° kolonya, hacimce %60 alkol içeren çözeltidir.
36. B 37. C 38. A

19
ÖRNEK 39 c) ppm (Milyonda birlik kısım)

Çözünen maddenin miktarı çok az olduğunda çö-
Aşağıda limon kolonyasının içerdiği sıvıların hacimce
yüzdeleri grafik hâlinde verilmiştir. zelti derişimi ppm birimi ile ifade edilir. ppm, çözeltinin
milyonda bir çözünen miktarını ifade eder. ppm ingiliz-
Hacimce yüzde
cede "parts per million" ifadesinin kısaltılmışıdır.
(%V/V)
60 ppm; 1 kg çözeltide çözünen maddenin mg cinsin-

den kütlesidir.
36 mÇözünen (mg)
ppm =
mÇözelti (kg)
4
Sıvı türü Sulu çözeltilerde 1 L çözeltide çözünen maddenin

Alkol Limon Su
esansı mg cinsinden kütlesi de denebilir.
250 mL kolonyada bulunan sıvıların hacimleri aşa- mÇözünen (mg)

ppm =
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Vsu (L)
Alkol (mL) Limon esansı (mL) Su (mL)
A) 120 30 100 ya da kütle birimleri aynı olmak koşulu ile
B) 180 5 65
mÇözünen
ppm = . 106 eşitliği de kullanılabilir.
C) 93 7 150 mÇözelti
D) 140 8 102
Uyarı!
E) 150 10 90
Çözünen madde miktarı eser miktarda olduğu için
çözelti kütlesi yerine çözücü kütlesi kullanılır.
Vçözünen = Vçözelti . x
100
60 1 mL = 1 cm3
Valkol = 250 . = 150 mL 1 kg = 103 g = 106 mg
100
1 L = 1 dm3
Vlimon esansı = 250 . 4 = 10 mL 1 g = 1000 mg
100 1 L = 1000 mL
1 kg = 1000 g
Vsu = 250 . 36 = 90 mL 1 dm3 = 1000 cm3
100
Cevap: E
Bazı çözeltilerin derişimleri:
Çözelti Derişim
ÖRNEK 40
80° kolonyada hacimce %80 etil alkol
Hacimce %25 X sıvısı içeren 400 mL X sulu çözeltisi ile
ve hacimce %20 su bulunur. Kolonya-
hacimce %50 X sıvısı içeren 100 mL X sulu çözeltisi ka- Kolonya
rıştırılıyor. Daha sonra üzerine aynı sıcaklıkta 250 mL larda derece hacimce yüzde çözüne-
saf su ekleniyor. ni ifade eder.
Buna göre son karışım hacimce % kaç X sıvısı içerir? İzotonik sodyum klorür çözeltisi kütle-
Serum
ce %0,9 NaCI tuzu içerir.
A) 45 B) 33 C) 22 D) 20 E) 10
Havuz suyunu dezenfekte etmek için
(V1 · %1) + (V2 · %2) = Vtoplam · %son Havuz Suyu kullanılan CI2 gazı derişimi 0,9 – 2
(400 · 25) + (100 · 50) = (400 + 100 + 250) · %son ppm'dir.
%son = 10000 + 5000
750 Deniz Suyu Kütlece %1,2 Ca2+ iyonu içerir.
= 20
Cevap: D
39. E 40. D 20
ÖRNEK 41 ÖRNEK 43
Aşağıda bazı çözeltiler derişimleriyle birlikte veril-
Aşağıda çözelti derişimleri ile ilgili verilen ifadeler-
miştir.
den hangisi yanlıştır?
I. Kütlece %10 şeker içeren 200 gram şekerli su
A) ppm eser miktardaki derişimleri ifade etmek için kul- II. Hacimce %5 alkol içeren 1000 mL alkol-su karışımı
lanılır. III. 40 miligram Ca2+ iyonu içeren 2 kg çeşme suyu
B) Sıvı - sıvı çözeltilerde hacimce yüzde derişim kulla- Bu çözeltilerdeki çözünen kütlelerinin küçükten bü-
nılabilir. yüğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru
C) ppm milyonda bir kısmı ifade eder. verilmiştir? (dalkol: 0,8 g/mL)
D) Eşit kütleli çözeltilerde 100 ppm’lik derişim, kütlece A) III, I, II B) III, II, I C) I, II, III
%1’lik derişimden daha fazla çözüneni ifade eder. D) II, I, III E) II, III, I
E) Dibinde katısı olmayan sulu çözeltilere saf su eklenir-
Çözeltilerde bulunan çözünen kütlelerini ayrı ayrı he-
se çözelti derişimi azalır. saplarsak;
m
çözünen
I. %m/m = · 100
m
100 ppm milyonda 100’lük birimdir. çözelti
x
Milyonda 100’lük birim, yüzde 1’lik kısımdan daha kü- 10 = · 100
200
çüktür. Yani kütlece %1, 100 ppm’den daha derişiktir.
x = 20 g şeker çözünmüş.
Cevap: D
V
çözünen
II. %V/V = · 100
V
çözelti
x
5= · 100
1000
Y = 50 mL alkol çözünmüş
m m
d= & 0,8 = m = 40 g alkol çözünmüş
V 50
III. III. öncülde çözünen maddenin kütlesi verilmiş ve
40 miligramdır. Çözünen maddelerin kütleleri ara-
sındaki ilişki; II > I > III şeklindedir.
ÖRNEK 42
Fakat soruda kütlelerin küçükten büyüğe doğru
I. Kolonyadaki alkol miktarı sıralanması istenildiği için sıralama III, I, II şeklin-
dedir.
II. Kutu koladaki şeker miktarı
III. Kandaki ağır metal miktarı Cevap: A
Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin derişimi-

ni ppm ile ifade etmek uygun olur?
ÖRNEK 44
D) I ve III E) II ve III I. Bir kg çözeltide çözünen maddenin miligram cinsin-
den değeri
II. Sulu çözeltilerde bir litre çözeltide çözünen madde-
ppm bir çözeltide bulunan eser miktardaki maddeleri
ifade etmek için kullanılır. nin miligram cinsinden değeri
Kolonyadaki alkolü ifade etmek için hacimce yüzde III. Aynı kütle biriminde çözünen kütlesinin, çözelti küt-
derişim, koladaki şekeri ifade etmek için kütlece yüzde
lesine oranının 100 ile çarpımı
derişim kullanılabilir. Fakat kanda bulunan ağır metal-
ler çok çok az miktarlarda olduğu için ppm kullanmak Yukarıda verilen tanımlardan hangileri ppm’i tanımlar?
daha uygundur.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Cevap: C
I. ve II. tanım ppm’i tanımlar fakat III. tanım kütlece

AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası yüzde derişimi ifade eder.
Karışımlar Test 4, 5, 6'yı çözebilirsiniz. Cevap: B
41. D 42. C 21 43. A 44. B

1. Kütlece % 25 tuz içeren 100 gram sulu çözelti- 3. Mutfakta kullandığımız sirke asetik asitin
nin kütlece yüzde derişimini % 20 yapabilmek ( CH3COOH ) hacimce %5’lik sulu çözeltisidir.
için aynı sıcaklıkta;
I. 25 gram saf su eklemek

II. 50 gram daha aynı tuzdan çözmek
III. Aynı tuzun kütlece %10 luk sulu çözeltisinden
50 gram eklemek
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanabilir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Zeynep günde 2 öğün salata tüketmekte ve her

defansında salataya biraz limon suyu ve zeytin ya-
ğının yanında 20 mL sirke eklemektedir.
Buna göre Zeynep kaç günde 100 mL saf asetik

asit tüketmiş olur?
A) 20 B) 30 C) 50 D) 60 E) 100
2. Ahmet Bey limonata hazırlarken 350 gram su, 100

gram şeker ve 50 gram limon suyu kullanmaktadır.
4. Aşağıda verilen kaplardan 1. sinde 100 gram saf

su vardır. Bu kaba 50 gram şeker ilave edilerek,
tamamının çözünmesi sağlanıyor. 2. kapta ise 30
gram saf su vardır. Bu kaba da 20 gram tuz ekle-
nerek tamamı çözünüyor.
50 gram şeker 20 gram tuz
Buna göre limonatanın kütlece yüzde bileşi-
mi aşağıdaki dairesel grafiklerden hangisinde
➙ su , ➙ şeker , ➙ limon suyu
100 gram su
A) B) 30 gram su
%1
%20
0
%20
1 2
%50
%30 %70 Buna göre;
I. 1. çözeltide çözünenin kütlece yüzde derişimi,

C) D) 2. çözeltiye göre daha büyüktür.
%1
II. 2. kaptaki çözelti kütlesi, 1. kaptaki çözünen

0
%30
%40 %30 kütlesine eşittir.
%60
%30
III. 2. kapta oluşan çözelti elektrolitken, 1. kapta
oluşan çözelti elektrolit değildir.
E)
%20 yargılarından hangileri yanlıştır?
%35
%45
1. D 2. B 22 3. C 4. A
1. Aşağıda X sıvısının bazı sulu çözeltileri verilmiştir. 4. 100 mL su ile 100 mL Y sıvısı aynı koşullarda ho-
mojen karıştırılıyor.
I. Kütlece %20’lik 100 gram X sulu çözeltisi.
II. Hacimce %40’lık 50 mL X sulu çözeltisi. Karışımla ilgili;
III. 1 gram çözünen içeren 100 gram X sulu çözeltisi. I. Hacmi 200 mililitredir.
II. Kütlesi 230 gramdır.
Bu çözeltilerde bulunan X sıvılarının kütleleri-
nin karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisin- III. Yoğunluğu 1 g/mL den büyük 1,3 g/mL den kü-
de doğru verilmiştir? ( dx: 1,2 g/mL ) çüktür.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) III > II > I B) III > I > II C) II > I > III
( dsu: 1 g/mL, d Y: 1,3 g/mL, Buharlaşma ihmal edilecektir. )
D) I > II > III E) II > III > I
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2. Yoğunluğu 1,2 g/mL olan kütlece % 20’lik NaOH 5. Kütlece % 15 tuz içeren 400 gram sulu çözeltiden
sulu çözeltisinin 500 mililitresinde kaç mol çö- çökme olmaksızın aynı sıcaklıkta içerdiği tuzun 5
zünmüş NaOH vardır? (NaOH: 40) katı kadar su buharlaştırılıyor.
Buna göre son çözeltide bulunan tuzun kütle-
A) 2 B) 2,5 C) 3 D) 4 E) 4,5
ce yüzde derişimi kaçtır?
A) 40 B) 45 C) 50 D) 58 E) 60
6. Aşağıda verilen tabloda birbiri içerisinde çözünen

3. maddeler “+” ile çözünmeyenler ise “-” ile işaret-
M1 M2
300 gram 400 gram lenmiştir.
Kütlece saf su
%40’lık CCl4 C2H5OH
şekerli su
X - +
1. 2.
Y + -
Buna göre tablodaki X ve Y maddeleri aşağıda

verilen maddelerden hangileri olabilir?
200 gram
Kütlece %15’lik şekerli su ( 1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17Cl )
3. X Y
Yukarıda verilen kaplar aynı koşullarda bulunmak- A) HCl NaCl
tadır. Bu kaplardan 1. sinden 200 gram, 2. sinden
ise 100 gram 3. kaba aktarılıyor. B) BH3 CH4
Buna göre 3. kapta oluşan son çözelti kütlece
C) HCl Br2
yüzde kaç şeker içerir?
D) BH3 NH3
A) 22 B) 24 C) 35 D) 39 E) 45
E) C3H8 H2 O
1. C 2. C 3. A 23 4. D 5. E 6. C
su
1. NaCl(k) $ Na+(suda) + Cl-(suda) 4. Kütlece % 40 AY2 tuzu içeren sulu çözeltinin 400 gra-
mı ile kütlece % 10 AY2 tuzu içeren sulu çözeltinin
Yukarıda denklemi verilen olayla ilgili;
100 gramı aynı sıcaklıkta karıştırılıyor. Daha sonra
I. Fiziksel bir olaydır. aynı sıcaklıkta çözelti kütlesinin yarısı kadar su bu-
II. Hidratasyon olayı gerçekleşmiştir. harlaştırılıyor.
İşlemler sonucunda bir çökme olmadığına göre
III. NaCl tuzunun iyonları arasındaki bağlar zayıfla-
son karışım kütlece yüzde kaç AY2 tuzu içerir?
mış, su molekülleri ile iyonlar arasında yeni et-
kileşimler oluşmuştur. A) 17 B) 34 C) 42 D) 51 E) 68
2. Su molekülleri polardır bundan dolayı polar ve iyo- 5. X sıvısı ile hazırlanan kütlece % 50’lik sulu çö-
nik yapılı maddeler genellikle suda iyi çözünürler. zeltide bulunan suyun hacimce yüzde derişimi
( % V/V ) aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
Buna göre aşağıdaki maddelerden hangisinin ay-
miştir? ( dsu: 1 g/mL , dx: 2 g/mL )
nı koşullarda diğerlerine göre suda daha az çö-
zünmesi beklenir? ( 1H , 6C , 7N , 8O , 16S, 17Cl ) A) 33,3 B) 38,5 C) 47 D) 66,6 E) 72
A) CCl4 B) H2S C) HCl
D) CH3OH E) NH3
3. I2 katısı, CCl4 sıvısında iyi çözünmektedir. 6. Kütlece % 10’luk ve kütlece % 50’lik NaNO3 sulu
çözeltileri aynı koşullarda kaçar gram karıştırı-
Buna göre çözünme sırasında bu iki maddenin
lırsa kütlece % 35’lik 800 gram NaNO3 sulu çö-
tanecikleri arasında oluşan baskın etkileşim tü-
zeltisi elde edilir?
rü aşağıdakilerden hangisidir? ( 6C , 17Cl )
% 10’luk sulu çözelti % 50’lik sulu çözelti
A) Dipol - dipol etkileşimleri
A) 500 300
B) Hidrojen bağı
B) 300 500
C) London etkileşimleri
C) 400 400
D) İyon - dipol etkileşimleri D) 350 450
E) Dipol - indüklenmiş dipol etkileşimleri E) 450 350
1. E 2. A 3. C 24 4. E 5. D 6. B
KOLİGATİF ÖZELLİKLER
• Çözeltilerin donma ve kaynama noktasının saf çözücülerinkinden farklı olduğu ve derişime bağlı olarak değişimi hesapla-
malara girilmeden açıklanacaktır.
KOLİGATİF ÖZELLİKLER Aşağıda saf suya ve uçucu olmayan bir katının su-
lu çözeltisine ait 1 atm basınçtaki sıcaklık - zaman
Bir çözeltide çözünen tanecik derişimine bağlı olan
değişimi grafikleri verilmiştir.
özelliklere koligatif özellikler denir. Bu özellikler çözel-
tinin birim hacimdeki toplam tanecik sayısına bağlı ola- Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
rak değişir. Koligatif özellikler çözünenin cinsine bağlı
Y Z
değildir. 100 + b
100 100 + a
X
Bu özelliklerden bazıları;
Kaynama noktası yükselmesi Saf suyun Zaman Uçucu olmayan Zaman

ısınma graği katı ile hazırlanan
Donma noktası alçalması sulu çözeltinin
ısınma graği
Buhar basıncı düşmesi
Sıvı - katı çözelti grafiğinde X noktasında çözelti
şeklindedir. kaynamaya başlar. Buharlaşma nedeniyle doyma-
mış çözeltinin derişimi arttığı için Y noktasına ka-
dar kaynama süresince sıcaklık yükselmeye devam
a) Kaynama Noktası Yükselmesi: eder. Y noktasında ise çözelti doygun hâle gelir. Y
noktasından sonra çözelti derişimi sabitlendiği için
Sıvının buhar basıncı, bulunduğu ortamın dış ba-
kaynama sırasında sıcaklıkda sabit kalır.
sıncına eşit olduğu an kaynama başlar ve bu sıcaklığa
kaynama noktası denir. Kaynama noktası saf madde-
X – Y aralığı Y - Z aralığı
ler için ayırt edici özellik olup her saf madde için belirli
Çözelti kaynar. Çözelti kaynar.
ve sabittir (1 atm basınç altında suyun kaynama noktası
Sıcaklık artar. Sıcaklık değişmez.
100°C, etil alkolün kaynama noktası 78°C'dir). Çözeltile-
rin kaynama noktası ise sabit değildir. Kinetik enerji artar. Kinetik enerji değişmez.
Potansiyel enerji artar. Potansiyel enerji artar.
Bir sıvının kaynama noktası ne kadar yüksekse; Buhar basıncı değişmez. Buhar basıncı değişmez.
Çözelti doymamıştır, Çözelti doymuştur, çökme
Tanecikler arası çekim gücü o kadar yüksek,
çökme gözlenmez. gözlenir.
Aynı sıcaklıkta buhar basıncı o kadar düşük,
Ocakta kaynayan çorbaya tuz eklendiğinde kayna-
Aynı sıcaklıkta uçuculuğu o kadar az demektir. manın birden durmasının sebebi, eklenen tuzun kayna-
ma noktasını yükseltmesidir.
Saf bir sıvıda uçucu olmayan bir katı çözündüğün-
b) Donma Noktası Alçalması:
de oluşan çözeltinin aynı dış basınç altında kaynama-
Sıvının sabit basınç altında sıvı fazdan katı faza
ya başlama sıcaklığı, saf sıvının kaynama sıcaklığından
geçmesine donma denir. Saf sıvıların aynı basınçta
yüksek olur. Birim hacimde çözünen katı miktarı (deri- donma noktaları belirli ve sabitken, çözeltilerin donma
şim) arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı da artar. noktaları sabit değildir.
Saf suda bir madde çözündüğünde aynı ortamda
Saf sıvının kaynama noktası ile çözeltinin kaynama-
oluşan çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı saf suyun
ya başlama sıcaklığı arasındaki farka kaynama nokta-
donma noktasından daha düşük olur. Çözeltinin donma-
sı yükselmesi denir.
ya başlama sıcaklığı ile saf suyun donma noktası ara-
sındaki farka donma noktası alçalması denir.
25
Aşağıda saf suya ve uçucu olmayan katının sulu çö- Uyarı!

zeltisine ait 1 atm basınç altındaki sıcaklık - zaman gra-
Bir çözeltide uçucu olmayan katı derişimi arttıkça;
fiği verilmiştir.
aynı ortamda
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) Tanecikler arası çekim gücü artar.
Çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı artar.
Katı iyonlarına ayrışarak çözünüyorsa iletken-
lik artar.
0 Zaman 0 Zaman
Aynı sıcaklıkta buhar basıncı azalır.
–x –x
Çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı azalır.
Uçuculuk azalır.
Saf suyun Sıvı - katı
soğuma graği homojen karışımın
soğuma graği NOT!
Bir maddenin; kaynama noktasındaki yüksel-
meden yararlanılarak mol kütlesinin hesap-
lanmasına ebüliyoskopi, donma noktasında-
ki düşüşten yararlanarak mol kütlesinin hesap-
lanmasına ise kriyoskopi denir.
Deniz suyu çözelti olduğu için don- Buzlanmaya karşı yollara ÖRNEK 45
ma noktası saf suya göre düşüktür. tuz dökülür.
Aşağıda aynı ortamda üç ayrı kapta bulunan su ve çö-
zünen tuz miktarları belirtilmiştir.
60 g su 240 g su 100 g su
40 g tuz 60 g tuz 100 g tuz
I II III
Kış aylarında uçaklarda olu- Kışın araba radyatörlerine Buna göre bu çözeltilerle ilgili;
şacak buzlanmayı önlemek suyun donmaması için
için uçaklar alkolle yıkanır. antifriz konur. I. Kaynamaya başlama sıcaklıkları III > I > II şeklindedir.
II. Donmaya başlama sıcaklıkları II > I > III şeklindedir.
HATIRLATMA
III. Kütleleri II > III > I şeklindedir.
Bir sıvı buharının sıvı yüzeyine yaptığı basınca bu-
har basıncı denir. Buhar basıncı sıvının;
cinsine sıcaklığına safsızlığına bağlıdır.
Tanecikler arası çekim gücü fazla olan sıvıların eşit Çözeltilerin kütlece yüzde derişimleri ile kaynamaya
sıcaklıkta buhar basınçları düşük ve aynı dış basınçta başlama sıcaklığı doğru, donmaya başlama sıcaklığı
ise ters orantılıdır.
kaynama noktaları yüksek olur.
mçözünen
Sıvıların kaynama noktasına kadar sıcaklıkları artı- %C = . 100
mçözelti
rıldığında buhar basınçları da artar. Buhar basıncı kay-
mçözelti = msu + mtuz
nama anında maksimum değerini alır ve bulunduğu or-
I. çözelti II. çözelti III. çözelti
tamın dış basıncına eşit olur. _____________ _____________ _____________
40 60 100
Sıvılarda çözünen uçucu olmayan katılar sıvının = . 100 = . 100 = . 100
100 300 200
eşit sıcaklıktaki buhar basıncını düşürür. Çözünen ka-
= %40 = %20 = %50
tı derişimi ile buhar basıncı ters orantılıdır. Buhar basın-
Cevap: E
cı da koligatif özelliklerdendir.
45. E
26
ÖRNEK 46 Bu soru tipi MEB kazanımlarında net olarak belir-

Oda koşullarında bulunan tilmediği hâlde 2021 TYT sınıvında sorulduğu için
m gram
yandaki kaba bir miktar tuz tuz bilgilendirmek amacıyla modülümüze eklenmiştir.
eklenerek tamamının çözün- NOT!
mesi sağlanıyor.
Eşit kütleli aynı çözücüde, eşit mollerde
Buna göre oluşan çözelti- Saf su farklı maddeler çözündüğünde aynı basınç
nin aynı koşullarda başlan-
altında kaynamaya başlama sıcaklığındaki
gıca göre;
yükselme ve donmaya başlama sıcaklığın-
I. İletkenliği
daki düşme maddenin çözeltiye verdiği top-
II. Kaynamaya başlama sıcaklığı lam iyon mol sayısı ile doğru orantılıdır.
III. Donmaya başlama sıcaklığı
niceliklerinden hangileri azalır? ÖRNEK 48
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II İçlerinde 1000’er gram saf su bulunan üç ayrı kap aynı
D) II ve III E) I, II ve III ortamda bulunmaktadır. Kaplardan birincisine 2 mol
NaCl katısı, ikincisine 2 mol CaBr 2 katısı eklenip ta-
• Tuz suda iyonlarına ayrışarak çözünür. Bundan do- mamen iyonlarına ayrışarak çözünmesi sağlanıyor.
layı çözeltinin iletkenliği artar. Üçüncü kaba ise suda moleküler olarak çözünen şe-
• Sıvıda uçucu olmayan bir katı çözünürse oluşan çö- kerden 2 mol eklenip tamamen çözülüyor.
zeltinin başlangıca göre aynı koşullarda kaynamaya
başlama sıcaklığı artarken, donmaya başlama sıcak- Buna göre oluşan sulu çözeltilerin kaynamaya
lığı azalır. başlama sıcaklıkları aşağıdakilerden hangisinde
Cevap: B
doğru karşılaştırılmıştır?
A) I > II > III B) II > I > III C) I = II = III
D) I = II > III E) III > I > II
ÖRNEK 47
Eşit kütleli suda eşit mollerde çözünen katılarla oluştu-
Aşağıda eşit kütlede sofra tuzu (NaCl) ile hazırlanan üç rulan sulu çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları
farklı çözeltinin hacimleri ve aynı koşullarda donmaya sulu çözeltiye verdikleri toplam iyon mol sayısı ile doğ-
ru orantılıdır.
başlama sıcaklıkları verilmiştir.
I. NaCl(k) $ Na+(suda) + Cl–(suda)
–2 mol +2 mol +2 mol (Toplam 4 mol iyon)
–
II. CaBr2(k) $ Ca2+
(suda) + 2Br (suda)
–2 mol +2 mol +4 mol (Toplam 6 mol iyon)
V1 V2 V3 III. Şeker moleküler çözündüğü için toplam 2 mol çözü-
nen tanecik içerir.
D.N = –2°C D.N = –9°C D.N = –5°C Buna göre sulu çözeltilerin kaynamaya başlama sı-
caklıkları arasındaki ilişki II > I > III şeklindedir.
Buna göre çözeltilerin hacimlerinin büyükten küçü- Cevap: B
ğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
rilmiştir? ÖRNEK 49
A) V3, V1, V2 B) V2, V3, V1 C) V2, V1, V3 Sıcaklık (°C)
Sıcaklık - zaman grafiği
D) V1, V3, V2 E) V1, V2, V3 yandaki gibi olan bir sıvı,
I. Arı su
Eşit kütleli tuzlarla hazırlanan çözeltilerde hacim ne II. Tuzlu su
kadar az olursa, derişim o kadar yüksek ve donmaya Zaman
III. Şekerli su
başlama sıcaklıklıkları da o kadar düşük olur.
yukarıdakilerden hangileri olabilir?
Cevap: D A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Saf maddeler sabit sıcaklıkta hâl değiştirirler. Karışım-

lar hâl değiştirirken sıcaklıkları değişebilir. Grafik bir
karışıma aittir.
Karışımlar Test 7'yi çözebilirsiniz.
Cevap: D
46. B 47. D 27 48. B 49. D

1. Çözeltinin türüne bağlı olmayıp, sadece toplam 3. Aşağıda 1 atm basınç altında soğutulan bir madde-
tanecik derişimine bağlı olan özelliklere koligatif nin sıcaklık - zaman değişimi grafiği verilmiştir.
özellikler denir. Aşağıda koligatif özelliklerle ilgili Sıcaklık (°C)
bir kavram haritası verilmiştir.
Kış aylarında uçak- Şekerli suyun donma-

larda oluşacak buz- ya başlama sıcaklığı,
lanmayı önlemek için aynı ortamda saf suya
uçaklar alkolle yıkanır. göre daha yüksektir. 0 Zaman
IV I
Koligatif
Özellik
III II
Y tuzunun seyreltik X tuzunun aynı sıcaklıkta Buna göre soğutulan madde ile ilgili;
çözeltisinin, derişik hazırlanmış doymuş çözelti-
çözeltisine göre ay- sinin, doymamış çözeltisine I. Saftır.
nı ortamda donmaya göre aynı ortamda kayna-
II. Katı-sıvı homojen karışımdır.
başlama sıcaklığı da- maya başlama sıcaklığı da-
ha yüksektir. ha yüksek olur. III. Bileşenleri arasında belirli bir oran vardır.
Buna göre verilen bilgilerden hangileri doğrudur? yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
A) Yalnız I B) II ve III C) II ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) III ve IV E) II, III ve IV D) II ve III E) I, II ve III
2. Aşağıda NaCl tuzuyla hazırlanan iki farklı sulu çö-

zeltinin aynı ortamda ısıtılmasına ait sıcaklık - za-
man grafikleri verilmiştir.
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
4. Koligatif özelliklerle ilgili verilen;
104 108 I. Bir çözeltide uçucu olmayan katının derişimi

arttıkça çözeltinin aynı basınç altında donmaya
başlama sıcaklığı düşer.
Zaman Zaman
II. Doymamış tuz-su çözeltisine su ekledikçe aynı
1 2
basınç altında donmaya başlama sıcaklığı artar.
Buna göre çözeltilerle ilgili;
III. Tuzlu suyun aynı ortamda saf su ile kaynama-
I. Derişimleri arasındaki ilişki 2 > 1 şeklindedir.
ya başlama sıcaklıkları eşit olabilir.
II. Kütleleri arasındaki ilişki 1 > 2 şeklindedir.
yargılardan hangileri yanlıştır?
III. Hazırlanırken kullanılan tuz kütleleri arasındaki
ilişki 2 > 1 şeklindedir. (Soğutma işlemlerinde çökme olmamaktadır.)
yargılarından hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III D) I ve III E) II ve III
D) Yalnız II E) Yalnız I
1. E 2. A 28 3. C 4. B
KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNİKLERİ

• Mıknatıs ile ayırma, bunun yanı sıra tanecik boyutu (eleme, süzme, diyaliz), yoğunluk (ayırma hunisi, yüzdürme), erime
noktası, kaynama noktası (basit damıtma, ayrımsal damıtma) ve çözünürlük (özütleme, kristallendirme, ayrımsal kristal-
lendirme) farkından yararlanılarak uygulanan ayırma teknikleri üzerinde durulacaktır.
KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNİKLERİ NOT

1. Mıknatıs İle Ayırma Tozlu hava, fabrika bacalarından çıkan duman
süzme işlemi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir.
Mıknatıs Fe, Ni ve Co metallerini çeker. Bu metalle-
re ferromanyetik özellik gösteren metaller denir. Bir karı- İki katıdan oluşan bir karışımda katılardan birisi sıvı-
şımda bu üç metalden birisinin toz ya da talaş hâli varsa da çözünüyor, diğeri çözünmüyorsa karışıma sırası ile;
mıknatıs yardımı ile karışımdan ayrılabilir. Fakat bu üç
sıvıda çözme
metal alaşımlarından mıknatıs yardımı ile ayrıştırılamaz.
süzme
Demir talaşı ile altın talaşı karışımından mıknatıs
buharlaştırma
yardımı ile demir talaşı ayrıştırılabilir.
işlemleri uygulanarak iki katı birbirinden ayrılır.
Nikel talaşı ile kobalt talaşı karışımı mıknatıs ile ay-
Tuz - kum
rıştırılamaz. Çünkü mıknatıs iki metali de çeker. karışımı
Kum
Demir - bakır alaşımı mıknatıs ile ayrıştırılamaz.
Tuzlu
su
Saf su Tuz
Tuzlu
Kum
su
Suda çözme Süzme Buharlaştırma
işlemi işlemi işlemi
Ferromanyetik özellik gösteren bir metalin

NOT
mıknatıs yardımı ile bulunduğu karışımdan ayrıştırılması Süzüntü, süzgeç kağıdından geçen sıvı kısma
denir. Yukarıdaki şekilde tuzlu su süzüntüdür.
2. Tanecik Boyutu Farkı İle Ayırma
b. Eleme ile Ayırma
a. Süzme ile Ayırma
Katı–sıvı ve katı–gaz heterojen karışımları ayırma- Tanecik boyutları farklı olan iki katı uygun bir elek-
da kullanılır. Bu yöntem için süzgeç ya da filtre kullanılır. ten geçirilir ise tanecik boyutu küçük olan katı eleğin di-
Kullanılan süzgeç ya da filtrenin gözenekleri boyut ola- ğer tarafına geçerken tanecik boyutu büyük olan katı
rak ayrılacak katıdan küçük olmalıdır. eleğin üzerinde kalır.
Tebeşir tozu, naftalin, kükürt, kum, talaş gibi suda Kum - çakıl taşı karışımı elekten geçirildiğinde kum
çözünmeyen maddelerin su ile oluşturdukları karışımlar eleğin diğer tarafına geçerken çakıl taşları geçe-
süzme ile ayrılabilir. mez. Karışım bileşenlerine ayrılır.
Buğday - un karışımı elekten geçirildiğinde un ele-
ğin diğer tarafına geçerken, buğday taneleri geçe-
mez ve karışım bileşenlerine ayrılır.
Klimalarda bulunan ltreler Sıvı-katı heterojen karışım-

havadaki tozu süzer. lar süzme ile ayrıştırılır.
Un elenerek içindeki yabancı maddelerden ayrıştırılır
29
c. Diyaliz ile Ayırma ÖRNEK 51

Katı - sıvı kolloid karışımları ayırmada kullanılır. Sı-
vıdan süzme işlemi ile ayrıştırılamayacak kadar küçük
parçaların ayrılması işlemidir. Bu yöntemde küçük mo- I. Kobalt - bakır alaşımı
lekülleri geçirip, büyük molekülleri tutma özelliği göste- II. Demir tozu - nikel tozu
ren yarı geçirgen zar kullanılır. Molekül ve iyonların yarı III. Kobalt tozu - odun talaşı
geçirgen zarın gözeneklerinden geçerek bulunduğu or-
Buna göre verilen karışımlardan hangileri mıknatıs-
tamdan ayrışmasına diyaliz denir. lama yöntemi ile bileşenlerine ayrıştırılamaz?
Kan diyaliz yöntemi ile zararlı atıklardan temizlenir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Fe, Ni ve Co metalleri karışımda toz ya da talaş hâlinde

bulunurlarsa, mıknatıslama ile karışımdan ayrıştırılabi-
lirler. Alaşımlardan bu metaller mıknatıs ile ayrıştırıla-
maz. II. karışımda her iki metal de mıknatıstan etkilen-
diği için ayrıştırılamazlar.
Cevap: C
Diyaliz işlemi ile kanı temizlenen hasta
Pratik bilgi ÖRNEK 52

Sorularda kan, metabolik atık yarıgeçirgen zar, Aşağıda tanecik boyutu farkından faydalanılarak yapı-
kolloiddal karışım terimlerinden en az ikisi geçi- lan ayırma yöntemleri ile ilgili bir kavram haritası veril-
yorsa diyalize odaklanınız. miştir.
Tuz–nikel tozu Hasta insanların ha-
karışımından nikel vadaki kirliliğe karşı
tozlarının ayrılması maske kullanmaları
ÖRNEK 50
IV I
Tanecik boyutu
• Nikel talaşı – kum farkından yararlanılarak
• Talaş – su yapılan ayırma
yöntemleri
• Kan
• Kum – çakıl taşı III II
Naftalin – su
Buna göre seçeneklerde verilen ayırma yöntemle- Kandan metabolik
karışımından
atıkların ayrılması
rinden hangisi yukarıdaki karışımlardan herhangi naftalinin ayrılması
birini ayırmak için uygun olmaz? Buna göre hangi ayırma işlemi bu yöntem için uy-
A) Mıknatıslama B) Diyaliz C) Süzme gun değildir?
D) Damıtma E) Eleme A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve II

D) III ve IV E) I, II ve III
Nikel talaşı – kum …… mıknatıslama ile

Tuz - nikel tozu karışımından nikel tozu ferromanyetik
Talaş – su …… süzme ile
özelliğinden dolayı mıknatıs ile ayrılır. Diğerlerinde ise
Kan …… diyaliz ile makro ya da mikro boyutta tanecik boyutu farkına da-
Kum – çakıl taşı …… eleme ile bileşenlerine ayrışır. yanan süzme işlemi yapılır.
Cevap: B
Cevap: D
50. D 30 51. C 52. B

ÖRNEK 53 Ayrımsal damıtmada sıvıların kaynama noktaları ara-

sındaki fark arttıkça bileşenler daha saf olarak ayrışır.
Yanda görseli verilen
ayırma yöntemi aşağı- Termometre
da bileşenlerinin fizik- Fraksiyon Su çıkışı
kolonu
sel hâlleri verilen karı-
şımlardan; Geri soğutucu
I. Katı - katı
II. Sıvı - katı
III. Sıvı - sıvı
Su girişi
hangilerini ayırmada kullanılabilir?
D) II ve III E) I, II ve III Isıtıcı Toplama kabı
Destilat
Görsel süzme işlemini gösteriyor. Süzme sıvı-katı ya
da katı-gaz heterojen karışımları ayırmada kullanılan Ayrımsal damıtma düzeneği
bir yöntemdir.
Toplama kabında ilk toplanan sıvıya destilat denir.
Cevap: A Fraksiyon (ayırma) kolonunun uzunluğu, ayırma iş-
leminin hassasiyetini arttırır.
3. Kaynama Noktası Farkı İle Ayırma Sıvılar her sıcaklıkta buharlaştığından toplama ka-
bında biriken ilk sıvı saf değildir.
a. Basit Damıtma (Destilasyon)
NOT
Ayrımsal damıtma yöntemi ile sıvılar birbirinden
%100 ayrıştırılamaz. Sıvılar her sıcaklıkta buhar-
laştığı için az da olsa kaynama noktası yüksek
olan sıvı da buharlaşır ve toplama kabına geçer.
Etil alkol–su karışımı ısıtıldığında karışımdan ilk ola-

rak kaynama noktası düşük olan etil alkol ayrılır.
Sıcaklık (°C)
Su
İlk çağlarda kullanılan basit damıtma düzeneği 100
Alkol
Katı - sıvı homojen karışımlar için kaynama nok- 78
tası farkından yararlanılarak yapılan ayırma yöntemidir.
Tuzlu su karışımı ısıtıldığında su buharlaşır, tuz ka-
lır. Buharlaşan su geri soğutucu yardımıyla soğutularak 0 Zaman
yoğunlaştırılır. Bunun için basit damıtma düzeneği kul- Etil alkol-su karışımının ısıtılması ile çizilen
lanılır. Bu düzenekte ayrımsal damıtma düzeneğinden sıcaklık - zaman değişimi graği
farklı olarak fraksiyon kolonu kullanılmaz. Petrol, ayrımsal damıtma yöntemi ile bileşenlerine
ayrıştırılır.
b. Ayrımsal Damıtma PETROL
Sıvı–sıvı homojen karışımlar, kaynama noktası far-

kına dayanan ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrıştırılır-
lar. Karışım ısıtıldığında kaynama noktası düşük olan bi-
Fuel oil
leşen daha önce kaynamaya başlar. Gaz fazına geçen
madde geri soğutucuda yoğunlaşır ve toplama kabında Gaz
yağı
birikir. Diğer sıvı ise ısıtma kabında kalır. Böylece karı- Benzin Mazot
şım bileşenlerine ayrıştırılmış olur.
53. A 31
4. Çözünürlük Farkı ile Ayırma c. Ayrımsal Kristallendirme

İki katıdan oluşan bir karışımda katıların her ikisinin
a. Özütleme (Ekstraksiyon, Çekme)
de aynı sıvıda çözündüğü durumlarda, çözünürlüklerinin
Herhangi bir karışımdan uygun bir çözücü yardımıy- sıcaklıkla değişimlerinin farklı olmasından yararlanarak
la istenilen maddeyi çözerek ayırma işlemine özütleme yapılan ayırma işlemine ayrımsal kristallendirme denir.
(ekstraksiyon) denir. Bu yöntemde çözünürlük farkından
İki katının sıvıda çözünmesiyle oluşan karışım so-
faydalanılır.
ğutulduğunda, çözünürlüğü sıcaklık değişiminden fazla
etkilenen katı önce çöker ve çöktükten sonra süzülerek
karışımdan ayrılır. Daha sonra soğutmaya devam edile-
rek ya da suyun tamamı buharlaştırılarak diğer katının
çökmesi sağlanır.
Bu yöntemde katılardan biri endotermik, diğeri ek-

zotermik çözünüyor ise karışım daha kolay bileşenlerine
ayrıştırılır.
5. Yoğunluk Farkı ile Ayırma

a. Ayırma Hunisi
Sıvılar birbiri içinde çözünmüyorlarsa ve özkütleleri
Özütleme ile bitkilerden esans elde edilebilir. birbirinden farklı (emülsiyon) ise bu yöntem uygulanabilir.
Çayın demlenmesi, Ayırma hunisi kullanılır. Ayırma hunisinden önce özküt-
(Çaydan tein eldesi) lesi büyük olan sıvı ayrılarak toplama kabında toplanır.
Tuzlu peynirin su ile tuzunun giderilmesi,

Söğüt yapraklarından aspirin özü eldesi, Ayırma
hunisi
Bitkilerden esans, parfüm eldesi,
Zeytinyağı
Şeker pancarından şeker eldesi ekstraksiyona ör-
Su
nek verilebilir.
Ayrıca zeytinden daha verimli zeytinyağı elde edile-
bilmesi için hekzan veya CO2 gibi çözücülerle birlik-
te özütleme yapılabilir. Toplama
kabı
NOT
Su
Özütleme homojen ya da heterojen karışımlara
uygulanabilir.
b. Kristallendirme
Bir maddenin çözün–
müş durumdan kristal ya-
pılı katı hâle geçmesine
kristallenme denir. Katı–sı-
vı homojen karışımda sı-
vının buharlaştırılarak ya
da karışımın sıcaklığını
Denizlerden ve tuz göllerin-
değiştirerek çözünen katı-
den kristallendirme ile tuz
nın çöktürülmesine kris- elde edilebilir. Ayırma hunisi ile ayrıştırılan sıvı sıvı karışımlar
tallendirme denir. Örne-
ğin, şekerli su çözeltisinde suyun buharlaştırılması sonu-
Bu yöntemle benzin - su, yağ - su, petrol - su, cı-
cu şeker kristalleri oluşur.
va - su karışımlarını ayrıştırabiliriz.
32
b. Yüzdürme (Flotasyon) İle Ayırma ÖRNEK 54

Genellikle katı - katı heterojen karışımların ayrılma- Aşağıda bazı ayırma yöntemleri verilmiştir.
sında kullanılır. Bu yöntemde özkütle farkından yararla- I. Basit damıtma
nılır. Katıların ikisinin de çözünmediği, özkütlesi katılar- II. Süzme
dan birisinin özkütlesinden büyük, diğerinin özkütlesin- III. Flotasyon
Buna göre hangisi homojen karışımları bileşenleri-
den küçük olan bir sıvı karışıma eklenir. Özkütlesi küçük
ne ayırmada kullanılabilir?
olan katı yüzeyde toplanır. Buna yüzdürme denir. Diğer
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
katı ise sıvıda batarak dipte toplanır.
Kum - talaş
karışımı Talaş Basit damıtma sıvı-katı homojen veya heterojen karışım-
su yüzeyinde ları ayırmada, süzme sıvı-katı veya gaz-katı heterojen
toplanır. karışımları ayırmada, flotasyon ise genellikle katı-katı
heterojen karışımları ayırmada kullanılır.
Saf su
Cevap: A
Kum dipte toplanır. ÖRNEK 55

Yüzeydeki talaş
alındıktan sonra Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir.
kum süzülerek ayrıştırılabilir.
• Benzin–su • Alkol–su
Bu yöntem metalurjide cevherlerden metal elde • Kum–talaş • Şeker–su
edilmesinde yaygın olarak kullanılır. Özellikle bakır, kur- Bu karışımları ayırmada kullanılan yöntemler aşağı-
şun ve çinko gibi ağır metallerin eldesi genellikle bu yön- da verilen yöntemlerle eşleştirildiğinde hangi yön-
temle sağlanır. tem açıkta kalır?
A) Ayırma hunisi B) Basit damıtma
c. Santrifüjleme ile Ayırma
C) Ayrımsal kristallendirme D) Flotasyon
Katı–sıvı karışımlarda katı süzgeç kağıdından geçe- E) Ayrımsal damıtma
cek kadar küçükse merkezkaç kuvvetinden yararlanıla-
rak katının sıvıda çökmesi sağlanır. Çöken katı uygun Ayrımsal kristallendirme aynı sıvıda çözünen iki farklı
bir yöntemle sıvıdan ayrılır. katıdan oluşan karışımları (tuz – şeker gibi) ayırmada
Plazma kullanılır. Verilen örneklerde böyle bir karışım yok.
Benzin-su .... Ayırma hunisi
Alkol-su .... Ayrımsal damıtma
Plazma ve Kum-talaş .... Flotasyon
trombositler
Şeker - su .... Basit damıtma ile bileşenlerine ayrıştı-
Beyaz
hücreler rılabilir.
Kırmızı Cevap: C
Santrifüj hücreler
işlemi
Kan, kolloid Kırmızı ÖRNEK 56

karışımdır. çökelek
Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden hangisinde
çözünürlük farkı ile ayrıştırma yapılabilir?
A) Santrifüjleme B) Ekstraksiyon C) Destilasyon
D) Diyaliz E) Süzme
Santrifüjlemede yoğunluk farkından, destilasyonda

kaynama noktası farkından, diyaliz ve süzmede ta-
necik boyutu farkından yararlanılır. Ekstraksiyon ise
çözünürlük farkından yararlanılarak yapılan bir ayırma
yöntemidir.
Cevap: B
Santrifüj makinası
33 54. A 55. C 56. B

ÖRNEK 57 ÖRNEK 59
• A – Y karışımı süzme ile bileşenlerine ayrıştırılır. Aşağıda karışımları ayırma yöntemleri ile ilgili bir kav-
• D – N karışımı eleme ile bileşenlerine ayrıştırılır. ram haritası verilmiştir.
• A – N karışımı basit damıtma ile bileşenlerine ayrıştırılır. Karışımları
Ayırma Yöntemleri
Buna göre A, Y, D ve N maddelerinin fiziksel hâlleri
aşağıda verilenlerden hangisi gibi olabilir?
Tanecik boyutu Çözünürlük Yoğunluk
A Y D N farkı ile ayırma farkı ile ayırma farkı ile ayırma
A) Katı Sıvı Katı Katı
B) Sıvı Katı Sıvı Katı Ayırma
Süzme Özütleme
hunisi
C) Katı Katı Katı Sıvı
D) Sıvı Katı Katı Katı Diyaliz Y Z
E) Gaz Sıvı Katı Katı

X Ayrımsal Santrifüjleme
kristallen-
• A–Y karışımı süzme ile bileşenlerine ayrılıyorsa dirme
katı–sıvı heterojen karışımdır.
• D–N karışımı eleme ile bileşenlerine ayrılıyorsa katı– Verilen kavram haritasında X, Y ve Z yöntemlerinin
katı heterojen karışımdır. yerine aşağıda verilenlerden hangisini yazmak uy-
• A–N karışımı basit damıtma ile bileşenlerine ayrılı- gun olur?
yorsa katı-sıvı homojen karışımdır. 2. bilgiden N’nin
katı olduğu belirlendiğine göre A sıvı olmalı, I. bilgi- X Y Z
ye göre A sıvı ise Y katı olmalıdır.
Cevap: D A) Flotasyon Eleme Destilasyon
B) Flotasyon Damıtma Eleme
ÖRNEK 58
C) Eleme Damıtma Yüzdürme
Aşağıda damıtma işlemi ile ilgili bir kavram haritası ve-
D) Ekstraksiyon Kristallendirme Destilasyon
rilmiştir.
E) Eleme Kristallendirme Yüzdürme
Basit damıtma ve ayrımsal Damıtma düzeneğine takılan
damıtma şeklinde iki farklı fraksiyon kolonu daha geniş Tanecik boyutu ile ayırma yöntemleri; süzme, eleme,
türü vardır. bir soğuma yüzeyi sağlar. diyaliz
Çözünürlük farkı ile ayırma yöntemleri; özütleme, kris-
I II tallendirme, ayrımsal kristallendirme
DAMITMA
Yoğunluk farkı ile ayırma yöntemleri; ayırma hunisi,
V III yüzdürme (flotasyon), santrifüjleme
Homojen karışımları Basit damıtmada buhar- Cevap: E
ayırmada kullanılan bir laşan sıvının saf olarak
toplandığı kaba ısıtma
yöntemdir.
IV
6. Erime Noktası Farkı ile Ayırma
kabı denir.
Metaller mıknatıs yardımı ile ayrıştırılamıyorsa eri-
Ayrımsal damıtmada sıvıların kaynama me noktası farkından faydalanılır. Alaşımlar ve mık-
noktaları birbirine ne kadar yakın olursa natıstan etkilenmeyen metal talaşı karışımları bu
ayırma işleminin verimi o kadar artar.
yöntemle ayrılabilir.
Verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? Lehim; kalay (Sn) ve
A) I ve II B) I ve III C) III ve IV kurşun (Pb) metal-
lerinden oluşan bir
D) IV ve V E) III, IV ve V
alaşımdır. Isıtıldı-
ğında erime noktası
• Basit damıtmada buharlaşan sıvının toplandığı kaba 231,9°C olan kalay
toplama kabı denir.
ilk önce erir ve sıvı- Alaşımın bileşenlerine ayrıştırıl-
• Ayrımsal damıtmada sıvıların kaynama noktaları
arasındaki fark ne kadar fazla olursa ayırma işlemi laşır. Erime nokta- ması için ısıtılma anı
o kadar verimli olur. sı 327,5°C olan kurşun ise bu sıcaklıkta katı hâldedir,
Cevap: C katı kurşun süzülerek karışımdan ayrıştırılır.
57. D 58. C 34 59. E

KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ
Tanecik Boyutu Kaynama Erime

Yoğunluk Farkı Çözünürlük Farkı Mıknatıslama
Farkı Noktası Farkı Noktası Farkı
Süzme Ayırma Hunisi Özütleme Basit Damıtma ✶ Katı - katı ✶ Katı–katı

Sıvı - sıvı he- (Ekstraksiyon) (Destilasyon homojen heterojen
✶  Katı - sıvı ✶
heterojen terojen ✶ Her türlü karı- ✶ Katı - sıvı • Alaşımlar • Fe, Ni, Co ta-
•   Kum - alkol • Zeytinyağı - şım homojen laşlarından her
✶ Katı - katı
su hangi birini içe-
•   Naftalin - su • Şeker pancarın- • Şeker - su heterojen
ren karışımlar
dan şeker elde-
✶  Katı - gaz • Tuz - su • Metal talışları
Yüzdürme (Flotas- si • Demir tozu -
heterojen karışımı
yon) bakır tozu
• Bitkilerden
•  Tozlu hava
✶  Katı - katı he- esans, parfüm Ayrımsal Damıtma • Nikel tozu -
terojen ve ilaç eldesi kum
✶  Sıvı - sıvı
Eleme •  Maden cevherleri homojen veya he-
✶  Katı - katı • Kum - talaş torojen
Kristallendirme
heterojen
• Alkol - su
✶ Katı - sıvı ho-
•   Kum - çakıl Santrifüjleme mojen • Petrolün
Pirinç - un ✶ Sıvı - katı he- rafinerizasyonu
• Tuz - su
terojen
Diyaliz • Kandan plaz-

ma kısmının Ayrımsal Kristallen-
✶ Katı - sıvı ayrılması dirme
kolloid
✶ Katı - katı he-
•     Metabolik atı-
terojen
ğın böbrekte sü-
zülmesi • Tuz - şeker
KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ
Katı - Katı Karışımlar Sıvı - Sıvı Karışımlar Katı - Sıvı Karışımlar
• Mıknatıs • Ayırma hunisi • Süzme

• Erime noktası farkı (Sıvı - sıvı heterojen karışım- • Santrifüjleme
• Çözünürlük farkı lar için) • Basit damıtma (Destilasyon)
• Flotasyon (Yüzdürme) • Ayrımsal damıtma
• Eleme (Sıvı - sıvı homojen veya he-

terojen karışımlar için)
• Ayrımsal kristallendirme

Karışımlar Test 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14'ü
çözebilirsiniz.
35
1. Aşağıda bazı karışımlar ve karışımları ayırmada 4. X, Y ve Z sıvılarından oluşan bir karışımın ayırma
kullanılan yöntemler verilmiştir. hunisi içindeki durumu aşağıda verilmiştir.
Hangi karışımın karşısında verilen yöntemle bi- Ayırma hunisi

leşenlerine ayrıştırılması uygun olmaz?
Saf Z sıvısı
Karışım Ayırma Yöntemi X - Y çözeltisi
A) Ayran - tereyağı Süzme
B) Tuzlu su Ayrımsal damıtma

Toplama kabı
C) Un - kepek Eleme
D) Kan - üre Diyaliz

Buna göre;
E) Tuz - şeker Ayrımsal kristallendirme
I. Toplama kabında ilk olarak saf X sıvısı toplanır.
II. Saf Z sıvısının yoğunluğu, saf Y sıvısının yoğun-
luğundan küçüktür.
2. Aşağıda bazı karışımlar ve bu karışımları ayırmada
III. Z sıvısı, X - Y karışımında çözünmez.
kullanılan ayırma yöntemleri verilmiştir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
• X - Talaş karışımı, flotasyon
• Alkol - Y karışımı, ayrımsal damıtma
• Z - Demir tozu karışımı, mıknatıslama
Buna göre X, Y ve Z maddeleri aşağıdakilerden

hangisi gibi olabilir?
X Y Z
A) Çakıl taşı Eter Nikel tozu

Plastik
B) Zeytinyağı Tuz 5. Aşağıda katı ve sıvı bileşenlerden oluşan X mad-
parçaları
desinin yakınlaştırılmış görüntüsünü temsil eden
C) Çakıl taşı Su Kobalt talaşı bir görsel verilmiştir.
D) Toprak Zeytinyağı Nikel tozu
E) Kum Su Şeker
3. Karışımdaki maddelerin birbirinden ayrılması

ile ilgili;
I. Kum - çakıl taşı karışımının elenmesi Buna göre X maddesini bileşenlerine;
II. Naftalin - su karışımının süzülmesi I. Süzme
III. Su - benzin karışımının ayırma hunisi ile ayrıl- II. Ayrımsal damıtma
ması III. Destilasyon
işlemlerinden hangilerinde karışımdaki mad- yöntemlerinden hangisi ile ayrıştırmak uygun
delerin tanecik boyutu farkından yararlanılır? olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) II ve III
1. B 2. E 3. C 36 4. A 5. A
1. Termometre 3. Aşağıda verilen yöntemlerden hangisi ham pet-
Fraksiyon Su çıkışı rolü bileşenlerine ayırmak için kullanılan en uy-
kolonu
gun yöntemdir?
Geri soğutucu A) Özütleme B) Basit damıtma
C) Ayrımsal damıtma D) Süzme
E) Santrifüjleme
Su girişi
4. A ve Y katılarından oluşan bir karışım saf etil al-

kol kullanılarak flotasyon yöntemi ile bileşenlerine
Isıtıcı Toplama kabı
ayrıştırılıyor.
Destilat
Buna göre saf A ve saf Y katılarının özkütleleri
aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir?
Yukarıdaki şekilde ayrımsal damıtma düzeneği ve-
(dalkol = 0,8 g/mL )
rilmiştir.
Buna göre; dA dY
I. Isıtma kabında kesinlikle sıvı - sıvı heterojen A) 0,9 1,1

bir karışım bulunur. B) 0,4 1,2
II. Toplama kabında ilk olarak kaynama noktası
C) 0,5 0,7
daha büyük olan sıvı toplanır.
III. Geri soğutucunun sıcaklığı, ısıtma kabında ısı- D) 1,25 1
tılan sıvıların kaynama noktaları arasında ol-
E) 0,76 0,6
malıdır.
2. Demir tozu, tuz ve talaştan oluşan bir karışımı bile-

şenlerine ayırmak için sırasıyla;
I. X 5. Aşağıda X ve Y ayırma yöntemleri ile ilgili bazı bil-
II. Su ekleme giler verilmiştir.
III. Süzme X: Kanda bulunan ürik asit derişimini azaltır.
IV. Y Y: Katı - katı heterojen karışımları tanecik bo-
işlemleri uygulanıyor. yutu farkı ile ayırır.
Buna göre X ve Y işlemleri aşağıdakilerden Buna göre X ve Y yöntemleri aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir? hangisinde doğru verilmiştir?
X işlemi Y işlemi X Y
A) Mıknatıslama Buharlaştırma A) Süzme Destilasyon
B) Diyaliz Eleme
B) Isıtma Soğutma
C) Ekstraksiyon Damıtma
C) Buharlaştırma Mıknatıslama
D) Flotasyon Süzme
D) Basit damıtma Eleme
E) Destilasyon Ekstraksiyon
E) Eleme Santrifüjleme
1. E 2. A 37 3. C 4. B 5. B
KARMA TEST - 1 KARIŞIMLAR
1. Aşağıda bazı heterojen karışım örnekleri verilmiştir. 3. Aşağıda bir çözelti kütlesinin çözünen kütlesine
bağlı grafiği verilmiştir.
Çözelti kütlesi (g)
I. Sis II. Zeytinyağı-su karışımı 250
200
50 100 Çözünen kütlesi (g)

III. Toprak IV. Renkli cam
Grafiğe göre;
Karışımların türleri arasında aşağıda verilenler-
I. İlk başta çözelti kütlece %25 çözünen içerir.
den hangisi yoktur?
II. Son durumda çözelti kütlece %40 çözünen içerir.
A) Süspansiyon B) Kolloid III. Çözeltide 150 gram çözücü vardır.
C) Emülsiyon D) Adi karışım yargılarından hangileri doğrudur?
E) Aerosol
2. Aşağıdaki kapta 200 gram saf su bulunmaktadır. Ka- 4. Aşağıda NaCl sulu çözeltisinin 1 atmosfer basınç
ba oda koşullarında 100 gram tuz ekleniyor. Tuzun altında soğuma grafiği verilmiştir.
50 gramının çözünmeden dibe çöktüğü görülüyor.
Sıcaklık (°C)
100 gram
katı tuz
Tuz Zaman
200 gram çözeltisi
–2
saf su
50 gram Buna göre;

katı tuz
I. Çözeltinin donması –2°C sıcaklıkta tamamlanır.
Buna göre oluşan çözelti ile ilgili; II. Birim hacimde çözünen NaCl miktarı daha az
I. Doygundur. olsaydı donma –2°C’den daha büyük bir sıcak-
II. Kütlece %20 tuz içerir. lıkta başlardı.
III. Kütlesi 300 gramdır. III. Çözeltinin aynı basınç altında kaynamaya baş-
lama sıcaklığı 100°C’nin altındadır.
38
KARIŞIMLAR KARMA TEST - 2
1. Aşağıda bazı maddelerin yakınlaştırılmış görüntü- 4. Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir.
sünü temsil eden görseller verilmiştir.
İzotonik serum Krema İçme suyu

I II III
I II III IV
Bu maddelerden hangileri karışım değildir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV Kan Portakal suyu

IV V
D) III ve IV E) I ve IV
Verilen karışımlardan hangileri heterojendir?
A) II ve III B) I, IV ve V C) III ve V
D) I ve IV E) II, IV ve V
2. Doymamış bir sulu çözeltinin kütlece yüzde de- 5. Bir çözeltide, çözünenin kütlece yüzde derişi-
rişimini artırmak için aynı koşullarda; mini iki katına çıkarmak için aynı koşullarda;
I. Bir miktar katı çözmek I. Çözünen madde kadar madde çözmek
II. Bir miktar su buharlaştırmak II. Çözücünün yarısını buharlaştırmak
III. Daha derişik bir çözelti eklemek III. Eşit kütlede, kütlece yüzde derişimi çözeltinin üç
katı olan aynı maddenin çözeltisini eklemek
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı yapılabilir?
6. Aşağıda bir madde ile ilgili bazı özellikler verilmiştir.
• Belirli bir yoğunluğu yoktur.

• Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı değildir.
3. Kütlece %20 şeker içeren bir sulu çözeltiye içerdiği
şekerin üç katı kadar katı şeker eklenip çözünüyor. • Katı hâldedir.
Buna göre bu madde aşağıdakilerden hangisi
Buna göre oluşan son çözeltide şekerin kütle- olabilir?
ce yüzde derişimi aşağıdakilerden hangisinde
A) Buzlu su B) 14 ayar altın
C) Kum – demir tozu karışımı D) Naftalin
A) 25 B) 40 C) 50 D) 60 E) 75
E) Tuzlu su
39
1. Bir karışım içinden bileşenlerinden birini uygun bir 4. Aşağıda kolloid karışımlarla ilgili bazı bilgiler veril-
çözücü yardımı ile çözerek ayırma yöntemine özüt- miştir.
leme (ekstraksiyon) denir.
I. Heterojendir.
Özütleme yöntemi;
II. Çıplak gözle homojen görünür.
I. Katı – katı III. Dağılan taneciklerin boyutu 10 –6 metreden bü-
II. Sıvı – sıvı yüktür.
III. Gaz – gaz IV. Jöle, kan ve renkli cam örnek verilebilir.
karışımlarından hangilerine uygulanabilir? Buna göre verilen bilgilerden hangileri yanlıştır?
D) II ve IV E) III ve IV
2. Aynı ortamda bulunan farklı üç kaptan

5. Aşağıda karışımları ayırmayla ilgili bir kavram hari-
• 1. sine 50 gram tası verilmiştir.
• 2. sine 80 gram
KARIŞIM
• 3. süne 20 gram
şeker eklenerek çözünmesi sağlanıyor. Katı – sıvı Sıvı – sıvı
Bu çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları

Homojen Heterojen Homojen Heterojen
eşit olduğuna göre çözeltilerin hacimleri aşağı-
dakilerden hangisi gibi olabilir? Basit damıtma Süzme Ayrımsal Ayırma
1 2 kristallendirme hunisi
1. çözelti 2. çözelti 3. çözelti 6 7
hacmi (mL) hacmi (mL) hacmi (mL) Katı – katı
A) 100 200 100 Heterojen

B) 200 320 80
Flotasyon Süzme Mıknatıslama
C) 50 100 40 3 4 5
D) 300 400 100
Buna göre numaralandırılan yöntemlerden han-
E) 120 160 50
gileri yanlıştır?
A) 1 ve 4 B) 2 ve 7 C) 4 ve 6
3. Aşağıda çözünme olayı ile ilgili bazı bilgiler veril- D) 3, 5 ve 6 E) 2, 5 ve 7

miştir.
I. O2 gazı, H2O sıvısında çözünürken aralarında
6. Zeynep kütlece % 25’lik 600 gram şekerli su çözel-
indüklenmiş dipol – dipol etkileşimleri oluşur.
tisi hazırlamak istiyor.
II. NaCl katısı ile H2O sıvısı çözelti oluştururken
tuzun tanecikleriyle suyun molekülleri arasında Bunun için kütlece %10 ve kütlece %40 şeker
dipol–dipol etkileşimleri oluşur. içeren sulu çözeltilerden kaçar gram alarak ay-
nı koşullarda karıştırılmalıdır?
III. Molekülleri arasında hidrojen bağı içeren polar
maddeler aynı sıcaklıkta suda diğer polar mad-
%10’luk çözelti %40’lık çözelti
delere göre daha iyi çözünürler.
kütlesi (g) kütlesi (g)
Buna göre ifadeler sırasıyla doğru (D) ve yanlış A) 300 300
(Y) olarak sıralandığında aşağıdaki sıralamalar-
B) 400 200
dan hangisi doğru olur? (1H, 8O, 11Na, 17Cl)
C) 350 250
A) D, D, D B) Y, D, Y C) D, Y, D D) 100 500
D) D, Y, Y E) Y, Y, D E) 150 450
1. E 2. B 3. C 40 4. A 5. C 6. A
1. Aşağıda verilen karışım örneklerinden hangisi 4. Kütlece %10 tuz içeren 500 gram tuzlu suya ay-
heterojendir? nı koşullarda kaç gram daha tuz eklenip çözün-
düğünde karışım kütlece %25 tuz içerir?
A) Kolonya B) Hava C) Sis
A) 25 B) 50 C) 100 D) 125 E) 175
D) 22 ayar altın E) Tuzlu su
2. I2 katısının, CCl4 sıvısına atıldığında taneciklerin

5. Aşağıda A ve Y maddelerinin suda çözünme denk-
görünümü aşağıda sembolize edilmiştir.
lemleri verilmiştir.
CCl4 CCl4 su
A^kh 2 Al^3suda
+ 2–
h + 3 SO4^sudah
CCl4 I CCl4 CCl4 I CCl4
2 2
su
CCl4 CCl4 CCl4 CCl4 Y^kh 2 Li^+sudah + CO2–
3^sudah
Buna göre A ve Y maddeleri aşağıdakilerden

Buna göre;
hangisinde doğru verilmiştir?
I. I2 katısı moleküler çözünmüştür.
II. I2 ile CCl4 molekülleri arasında indüklenmiş A Y
dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri oluşur. A) AlSO2 LiCO3
III. Solvatasyon olayı gerçekleşmiştir. B) Al3(SO4)2 Li2CO3
yargılarından hangileri doğrudur? C) Al2(SO4)3 Li2CO3

D) Al3(SO4)2 Li(CO3)2
(6C, 17C, I: 7A grubu elementidir.)
E) Al2(SO4)3 LiCO3
6. Aşağıdaki kaplarda bazı karışımlar verilmiştir.

3. Aşağıda verilen karışıma ilk önce mıknatıslama daha
sonra da suda çözüp süzme işlemleri uygulanıyor.
Nikel tozu Suda çözüp Y(s)

A(g)
M›knat›slama X süzme Y
Toz eker X(suda) B(g)
Z(s)
Kar››m› Kar››m›
Çak›l ta›
I II III
Buna göre işlemlerden sonra kalan X ve Y karı-
Buna göre karışımların türleri aşağıdakilerden
şımları aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
miştir?
I II III
X karışımı Y karışımı
A) Nikel tozu – toz şeker Nikel tozu A) Çözelti Emülsiyon Çözelti
B) Toz şeker – çakıl taşı Şekerli su B) Süspansiyon Emülsiyon Çözelti
C) Nikel tozu – çakıl taşı Çakıl taşı –su C) Çözelti Kolloid Aerosol
D) Toz şeker – çakıl taşı Çakıl taşı – su D) Süspansiyon Kolloid Aerosol
E) Toz şeker – nikel tozu Şekerli su E) Kolloid Süspansiyon Aerosol
1. C 2. E 3. B 41 4. C 5. C 6. A
1. Aşağıda oda koşullarında bulunan iki farklı kapta 4. Aşağıda dibinde 30 gram katı KNO3 tuzu bulunan
birer litre saf su bulunmaktadır. Bu kaplardan 1. si- kütlece %25’lik 600 gram KNO3 sulu çözeltisi veril-
ne 20 gram şeker, 2. sine ise 10 gram şeker ekle- miştir.
nerek çözülüyor.
20 gram 10 gram
şeker şeker 600 gram kütlece %25 lik
KNO3 sulu çözeltisi
1 L su 1 L su 30 gram katı KNO3
Aynı koşullarda kaba dibindeki katıyı çözebilecek

1 2
miktardan 280 gram daha fazla su ekleniyor.
Buna göre bu çözeltilerle ilgili;
Buna göre son karışımla ilgili;
I. Kaynamaya başlama sıcaklıkları
I. Kütlece %18 KNO3 tuzu içerir.
II. Kütlece yüzde derişimleri
II. 1000 gramdır.
III. İletkenlikleri
III. Başlangıca göre iletkenliği azalmıştır.
niceliklerinden hangileri arasında 1> 2 ilişkisi
vardır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
5. Aşağıda bazı şekerli su çözeltilerinin kütlece yüzde

2. En az iki saf maddenin rastgele miktarlarda bir
derişimleri ve kütleleri verilmiştir.
araya gelerek kendi kimyasal özellikleri kaybet-
meden oluşturdukları sistemle ilgili; I. Kütlece %30’luk 500 gram çözelti
II. Kütlece %10’luk 1000 gram çözelti
I. Her zaman homojendir.
III. Kütlece %50’lik 200 gram çözelti
II. Belirli formülleri vardır.
III. Tek tür tanecik içerirler. Buna göre çözeltilerde çözünen şeker kütleleri-
nin karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisin-
de doğru verilmiştir?
D) II ve III E) I, II ve III A) II > I > III B) III > I > II C) I = II = III
D) I > II = III E) I > III > II
3. Kütlece %40’lık 200 gram tuzlu su ile kütlece yüz-

de derişimi bilinmeyen 300 gram tuzlu su aynı ko- 6. Aynı koşullarda kütlece %10’luk 200 gram tuzlu
şullarda karıştırılıyor. suyla kütlece %50’lik 300 gram tuzlu su karıştırılıp
aynı sıcaklıkta çökme olmaksızın 160 gram su bu-
Son çözelti kütlece %25 tuz içerdiğine göre küt-
harlaştırılıyor.
lece yüzde derişimi bilinmeyen çözeltinin içer-
diği tuzun kütlece yüzde derişimi aşağıdakiler- Buna göre son çözeltinin kütlece yüzde derişi-
den hangisinde doğru verilmiştir? mi kaç olur?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30 A) 34 B) 40 C) 47 D) 50 E) 55
1. C 2. E 3. B 42 4. E 5. D 6. D
1. Aşağıda verilen karışımlardan hangisinde karı- 3. Aşağıdakilerden hangisi karışım değildir?
şımın bileşimi ve özelliği her yerinde aynıdır?
A) B)
A) B)
Demir tozu - kum İçme suyu Alaşım LPG

C) D) C) D)
Köpük Çay Buzlu su Mayonez
E) E)
Jöle
Pizza
2. Aşağıda verilen kaplardan 1. sinde 100 gram,

2. sinde ise 200 gram saf su bulunmaktadır. Kaplar-
4. Aşağıda üç ayrı kapta belirtilen miktarlarda saf su
dan 1. sine bir miktar X katısı, 2. sine ise bir miktar
verilmiştir. Kaplara üzerlerinde belirtilen miktarlar-
Y katısı eklenerek tamamen çözünmesi sağlanıyor.
da NaCl katısı eklenerek çözünmesi sağlanıyor.
X(k) Y(k)
X gram NaCl Y gram NaCl Z gram NaCl
100 gram su 200 gram su 200 gram 200 gram

su su
100 gram
1 2 su
Oluşan çözeltilerin aynı basınç altında kaynamaya 1 2 3

noktaları arasındaki ilişki 1 > 2 şeklindedir.
Oluşan çözeltilerin aynı basınç altında donma-
Buna göre,
ya başlama sıcaklıkları arasında 1 > 3 > 2 ilişki-
I. Aynı maddeler ise 1. çözelti 2. çözeltiye göre si olduğuna göre X, Y ve Z kütleleri aşağıda ve-
daha derişiktir. rilenlerden hangisi gibi olabilir?
II. Aynı sıcaklıkta buhar basınçları arasındaki ilişki
2 < 1’dir. X Y Z
III. Farklı maddeler ise X maddesi tuz, Y maddesi A) 50 200 100

şeker olabilir. B) 40 40 80
yargılarından hangileri doğrudur? C) 40 50 90

D) 30 100 80
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
E) 30 80 50
D) Yalnız III E) Yalnız II
1. B 2. C 43 3. C 4. D
1. Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden hangisi 4. Hacimce %50 alkol içeren 700 mL alkol-su çözeltisi
katı – katı karışımları ayırmada kullanılamaz? 40°C sıcaklığa kadar ısıtılıp beklemeye bırakılıyor.
A) Eleme Her saniye suyun 1 mililitresine karşılık alkolün 3

mililitresinin buharlaştığı bilindiğine göre 50 sani-
B) Flotasyon
ye sonra karışım hacimce yüzde kaç alkol içerir?
C) Diyaliz
A) 30 B) 35 C) 40 D) 50 E) 55
D) Mıknatıslama
E) Ayrımsal kristallendirme
2. Hacimce %60 alkol içeren 500 mL alkol-su çözel- 5. Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangisi bir-
tisine aynı koşullarda 160 gram daha alkol eklenip biri içinde çözünürken tanecikleri arasında di-
çözülüyor. pol-dipol etkileşimleri baskın olur?
(1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 16S, 17Cl, I: 7A grubu elementidir.)
Buna göre oluşan son çözeltide suyun kütle-
ce yüzde derişimi aşağıdakilerden hangisinde A) NaCl - H2O B) CH3OH - NH3
doğru verilmiştir? (dalkol: 0,8 g/mL, dsu: 1 g/mL) C) CCl4 - I2 D) HCl - H2S
A) 20 B) 33,3 C) 38 E) C6H6 - CO2
D) 40 E) 66,6
6. Aşağıda karışımlarla ilgili bir kavram haritası veril-

3. Çakıl miştir.
Kum+Çakıl
karışımı Amalgam bir Yağ-su karışımı
Kum çözeltidir. emülsiyondur.
IV I
KARIŞIM
Yukarıda verilen ayırma yöntemi ile ilgili; III II
Bir karışımda dağılan
I. Katı-katı karışımları ayırmada kullanılır.
Karışımların taneciklerin boyutu
II. Yoğunluk farkından faydalanılarak uygulanır. tamamı elektrolittir. 10–6m den büyükse
karışım homojendir.
III. Kum - tuz karışımı bu yöntem ile kesinlikle bi-
leşenlerine ayrıştırılabilir. Kavram haritasında verilen bilgilerden hangile-
ri doğrudur?
A) I ve II B) III ve IV C) I ve IV
D) II ve III E) II ve IV
1. C 2. B 3. D 44 4. C 5. D 6. C
1. Kütlece % 15 tuz içeren 200 gram tuzlu sudan 5. Kütlece % 10 tuz içeren 400 gram sulu çözelti-
aynı koşullarda çökme olmadan kaç gram su den aynı koşullarda çökme olmadan kaç gram
buharlaştırılırsa son çözelti kütlece %60 tuz su buharlaştırılırsa son durumda çözelti kütle-
ce % 40 tuz içerir?
içerir?
A) 100 B) 150 C) 250 D) 300 E) 350
A) 30 B) 50 C) 75 D) 100 E) 150
2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi suda ta-

mamen moleküler hâlde çözünür?
A) NaCl B) CH3COOH C) C6H12O6
D) HBr E) KOH 6. Aşağıda verilen saf su dolu kaplara aynı koşullarda

belirtilen miktarlarda tuz eklenerek tamamen çö-
zünmesi sağlanıyor.
100 gram tuz 100 gram tuz 50 gram tuz

3. Aşağıda bazı ayırma yöntemleri verilmiştir.
I. II.
400 gram 300 gram

Süzme Flotasyon su su 100 gram
III. IV. su
I II III
Buna göre oluşan çözeltilerin içerdiği kütlece

Ayırma hunisi Diyaliz tuz yüzdelerinin küçükten büyüğe doğru sırala-
V.
nışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
A) III, II, I B) I, II, III C) III, I, II
D) I, III, II E) II, I, III

Destilasyon
Bu yöntemlerden hangisinde yoğunluk farkı ya da

tanecik boyutu farkından yararlanılmamıştır?
A) V B) IV C) III D) II E) I
4. Aşağıda kış aylarında yapılan bazı uygulamalar ve-

rilmiştir.
I. Karayollarının buzlanmaya karşı tuzlanması 7. Karışımlar ile ilgili;
II. Otomobil radyatörlerinde antifiriz kullanılması I. Bileşenlerine kimyasal yöntemlerle ayrıştırılırlar.

III. Uçak gövde ve kanatlarının alkol ile yıkanması II. Saftırlar.
Bu olaylardan hangileri koligatif özelliklerle III. Katı, sıvı ya da gaz hâlinde olabilirler.
ilgilidir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
1. E 2. C 3. A 4. E 45 5. D 6. B 7. B
YENİ NESİL SORULAR KARIŞIMLAR
1. Arabalarımızda yakıt olarak kullandığımız LPG (Likit 2. Bir çözeltide toplam tanecik derişimine bağlı olan
Petrol Gazı) hacimce %70 propan (C3H8) ve hacimce özelliklere koligatif özellikler denir. Bu özelliklerden
%30 bütan (C4H10) gazlarının karışımından oluşmak- bazıları;
tadır. • Kaynama noktası yükselmesi
• Donma noktası alçalması
• Buhar basıncı düşmesi
şeklindedir.
Aşağıda verilen örneklerde kullanılan koligatif
özelliklerden hangisi diğerlerinden farklıdır?
Bir otomobil 100 km’de ortalama 12 litre LPG tüket-
A) B)
mektedir.
Buna göre günde ortalama 150 km yol alan bir
otomobilin bir ayda kaç litre propan (C3H8) gazı
tükettiği aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
Buzlanmaya karşı Kış aylarında
miştir? (1 ay: 30 gün)
yollara tuz dökülmesi uçakların alkolle
A) 378 B) 162 C) 285 yıkanması
D) 1800 E) 4500 C) D)
1 ay = 30 gün
1 günde 150 km yol alan araç
30 günde ? Yemek pişirililrken tuz Araba radyatörlerine
————————————————— eklendiğinde kaynama- antifriz konması
? = 4500 km yol alır. nın bir süreliğine durması
E)
Araç
100 km’de 12 litre LPG tüketirse
4500 km’de ?
—————————————————
? = 540 litre LPG tüketir. Denizlerin tatlı su
kaynaklarına göre
Harcanan LPG nin hacimce %70’i propan ise daha geç donması
70
540 · = 378 litre propan tüketir.
100
Cevap: A
A, B, D ve E seçeneklerinde donma noktası alçalması-
na örnekler verilmiştir. Fakat C seçeneğindeki ise kay-
nama noktası yükselmesine örnektir.
Cevap: C
1. A 46 2. C
www.aydinyayinlari.com.tr TYT
ASİTLER, BAZLAR
VE TUZLAR
➤ ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ
➤ ASİT VE BAZLARIN TEPKİMELERİ
➤ HAYATIMIZDAKİ ASİTLER VE BAZLAR
➤ TUZLAR
➤ KARMA TESTLER
➤ YENİ NESİL SORULAR
1. ? 2. ? 1. ? 2. ?
47
TYT 4. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr

• Asitleri ve bazları bilinen özellikleri ile ayırt eder.
– Limon suyu ve sirke gibi maddelerin ekşilik ve aşındırma özelliklerini asitlikle, kireç ve sabun gibi maddelerin ciltte oluştur-
dukları kayganlık hissini bazlıkla ilişkilendirir.
– Doğal ve yapay indikatör kavramı ve pH kağıdı tanıtılır.
– pH kavramı asitlik ve bazlık ile ilişkilendirilir. (Logaritmik tanıma girilmez.)
• Maddelerin asitlik ve bazlık özelliklerini moleküler düzeyde açıklar.
– Asitler su ortamında H3O+ iyonu oluşturma, bazlar ise OH– iyonu oluşturma özellikleriyle tanıtılır.
– Su ile etkileşerek asit/baz oluşturan CO2, SO2 ve N2O5 maddelerinin çözeltilerinin neden asit gibi davrandığı; NH3 ve CaO mad-
delerinin çözeltilerinin de neden baz gibi davrandığı bu tepkimeler üzerinden açıklanır. Lewis asit-baz tanımına girilmez.
ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ Aktif metallerle (Na, K, Mg, Ca, Al, Fe, Zn vb.) tepki-
Asit Kavramı meye girerek tuz ve H2 gazı oluştururlar.
Suda çözündüğünde H3O+(hidronyum) yani H+ iyo- Ca(k) + 2HCl(suda) $ CaCl2(suda) + H2(g)

nu (proton) oluşturabilen maddelere asit denir. Asitler bu nedenle aşındırıcı özelliğe sahiptir.
Sebze ve meyvelerdeki ekşi tat yapılarında bulunan Asitler karbonatlı tuzlara (CaCO3, MgCO3, Na2CO3 ...)
organik asitlerden kaynaklanır. etki ederek CO2 gazı açığa çıkarır.
Bazı gıda maddelerinin yapısında bulunan asitler: CaCO3(k) + 2HCl(suda) $ CaCl2(suda) + CO2(g) + H2O(s)
Gıda maddeleri Yapısında bulunan asit Asitler bikarbonatlı bileşiklere (NaHCO3, KHCO3 ...)
Elma Malik asit etki ederek CO2 gazı açığa çıkarır.
Üzüm Tartarik asit NaHCO3(k) + HNO3(suda) $ NaNO3(suda) + CO2(g) + H2O(s)
Sirke Asetik asit
Süt Laktik asit
Limon Sitrik asit
Zeytinyağı Oleik asit
Kahve Sitrik, kinik, fosforik asit
ÖRNEK 1
Mide özsuyu hidroklorik asit (HCl) içeren bir sulu çözel-
tidir.
Buna göre mide özsuyu ile ilgili;
I. Sodyum (Na) metali ile etkileştiğinde H2 gazı açığa
Elma sirkesi Zeytinyağı
çıkarır.
Asitlerin Genel Özellikleri II. Kabartma tozuna (NaHCO3) etki ederek CO2 gazı
Tatları ekşidir. (Limon suyu, sirke, erik vb.) açığa çıkarır.
Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirirler.
III. 25°C sıcaklıktaki pH değeri 7’den büyüktür.
Sulu çözeltilerinde tamamen ya da kısmen iyonlaşır-
lar. Bu nedenle sulu çözeltileri elektrolittir.
Canlı doku üzerinde aşındırıcı ve tahriş edici etkileri
vardır. D) II ve III E) I, II ve III
Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve yanında genellikle
Asidik özellik gösteren mide özsuyu Na metali ile H2
su oluştururlar.
gazı, NaHCO3 ile CO2 gazı açığa çıkarır. Asidik özel-
NaOH(suda) + HCl(suda) $ NaCl(suda) + H2O(s) lik gösterdiği için 25°C sıcaklıktaki pH değeri 7’den kü-
Oda koşullarındaki sulu çözeltilerinin pH değeri 7’den çüktür.
küçüktür. Cevap: C
1. C
48
www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 4. MODÜL TYT
Baz Kavramı
ÖRNEK 2
Suda çözündüğünde OH- (hidroksit) iyonu oluşturan
maddelere baz denir. I. Sulu çözeltilerinin elektrolit olması
Hardal, acı biber, sabun, deterjan, diş macunu, ça- II. Canlı doku üzerinde tahriş edici etkiye sahip olma
maşır suyu, çamaşır sodası, şampuan ve kireç bazik III. Karbonatlı tuzlarla etkileşerek CO2 gazı açığa çıkarma
özellik gösterir.
IV. Yapılarında bulundukları sebze ve meyvelere ekşi
tat verme
Yukarıdakilerden hangileri asit ve bazların ortak
özelliklerindendir?
Hardal Çamaşır suyu D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Bazların Genel Özellikleri • Asitlerin ve bazların sulu çözeltileri elektrik akımını

Tatları acıdır. iletir, yani her ikisinin de sulu çözeltisi elektrolittir.
Cilde kayganlık hissi verirler. • Asitler ve bazlar canlı doku üzerinde tahriş edici etki-
ye sahiptir.
Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirirler.
• Asitler karbonatlı tuzlarla etkileşerek CO2 gazı oluş-
Sulu çözeltilerinde tamamen ya da kısmen iyonlaşır-
tururken, bazlar karbonatlı tuzlarla etkileşmez.
lar. Bu nedenle sulu çözeltileri elektrolittir.
• Asitler yapılarında bulundukları gıda maddelerine ek-
Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve yanında genellikle şi tat verirken, bazlar yapılarında bulundukları gıda
su oluştururlar. maddelerine acı tat verir.
KOH(suda) + HNO3(suda) $ KNO3(suda) + H2O(s) Cevap: A
25°C sıcaklıktaki sulu çözeltilerinin pH değeri 7’den

büyüktür.
ÖRNEK 3
NaOH ve KOH gibi kuvvetli bazların derişik çözelti-
leri amfoter metallerle (Zn, Al, Sn, Cr, Pb) tepkimeye I. Sulu çözeltisinde H+ iyonu bulundurma
girerek H2 gazı oluşturur. II. Zn metaline etki ederek H2 gazı oluşturma
3
Al(k) + 3NaOH(suda) $ Na3AlO3(suda) + H III. 25°C sıcaklıktaki sulu çözeltisinin pH değerinin 3 ol-
2 2(g)
Canlı doku üzerinde aşındırıcı ve tahriş edici etkileri ması
vardır. IV. Suda çözündüğünde H3O+ (hidronyum) iyonu oluş-
turma
Yukarıda verilenlerden hangileri bir maddenin asidik
özellikte olduğunu tek başına kanıtlamak için yeter-
li olamaz?
A) Yalnız II B) I ve II C) III ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV
Sodyum hidroksit (NaOH) • Asit ve bazların her ikisi de sulu çözeltilerinde hem
H+ hem de OH- iyonları bulundurur. Asit çözeltile-
NOT! rinde H+ iyonu sayısı, OH- iyonu sayısından fazla
iken baz çözeltilerinde OH- iyonu sayısı, H+ iyonu
Asitlerin sulu çözeltilerinde ortamdaki H+ (H3O+) sayısından fazladır.
iyonu sayısı, OH- iyonu sayısından fazladır. • Zn metali amfoter metaldir. Amfoter metallerle H2
gazı açığa çıkaran maddeler asitler olabildiği gibi
Bazların sulu çözeltilerinde ortamdaki OH- iyo- kuvvetli bazlar da olabilir.
nu sayısı, H+ (H3O+) iyonu sayısından fazladır. • Asitlerin sulu çözeltilerinin 25°C sıcaklıktaki pH de-
ğerleri 7’den küçük, bazların sulu çözeltilerinin 25°C
Sonuç: sıcaklıktaki pH değerleri 7’den büyüktür.
Asitlerin sulu çözeltilerinde az da olsa OH- iyo- • Suda çözündüklerinde H3O+ (hidronyum) iyonu sa-
yısını artıran maddeler asit, OH- (hidroksit) iyonu
nu, bazların sulu çözeltilerinde ise az da olsa sayısını artıran maddeler bazdır.
H+ (H3O+) iyonu bulunur. Cevap: B
2. A 3. B
49
İndikatör (Belirteç) ÖRNEK 4

Bir maddenin asit veya baz oluşuna bağlı olarak
X indikatörü doğal bir indikatör olup, asidik ortamda kır-
renk değiştiren maddelere indikatör (belirteç) adı
mızı, bazik ortamda sarı renklidir.
verilir. Birçok maddenin sulu çözeltisinin asidik mi
bazik mi olduğunu anlamak için asit/baz indikatörleri Buna göre;
kullanılır. I. Sirke
NOT! II. Zeytinyağı
İndikatörler zayıf asit ya da zayıf baz özelliği göste- III. Sabunlu su

ren maddelerdir. maddelerinden hangilerine X indikatörü eklendiğin-
Çay bir indikatör olarak davranır. İçerisine asidik bir de sarı renk gözlemlenir?
madde konulduğunda rengi açılır, bazik bir madde
konulduğunda da rengi koyulaşır.
Sirke ve zeytinyağı asidik özellik gösterdiği için X indi-

katörü ile kırmızı renk oluştururken, sabunlu su bazik
özellik gösterdiği için X indikatörü ile sarı renk oluş-
turur.
Cevap: C
Uyarı!
Doğal indikatörler olduğu gibi yapay (sentetik) indi-
katörler de vardır.
pH Kavramı
Kırmızı lahana, çay, üzüm suyu, alizarin doğal
pH (power of hidrogen) hidrojenin gücü demektir. Bir
indikatörlerdir.
çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini ifade eden
Fenol kırmızısı, metil turuncusu, fenol ftalein,
ölçü birimine pH denir.
metil oranj, turnusol kağıdı yapay indikatörlerdir.
Asitlerde sulu çözeltideki H+ iyonu derişimi arttıkça
İndikatör Asidik ortamda Bazik ortamda
sulu çözeltinin pH değeri küçülür. pH değerinin kü-
rengi rengi
çük olması o maddenin asitlik değerinin yüksek ol-
Turnusol Kırmızı Mavi duğunu gösterir.
kağıdı Bazlarda sulu çözeltideki OH- iyonu derişimi arttıkça
Fenol ftalein Renksiz Pembe pH değeri büyür. pH değerinin büyük olması o mad-
denin bazlık değerinin yüksek olduğunu gösterir.
Metil oranj Kırmızı Sarı
Metil kırmızısı Kırmızı Sarı

Uyarı!
25°C sıcaklıktaki (oda sıcaklığındaki) bir sulu çö-
Uyarı!
zelti için;
İndikatörler ortamın pH değeri hakkında sayısal bir
değer vermez. pH < 7 ise çözelti asidiktir.
pH = 7 ise çözelti nötrdür.
pH > 7 ise çözelti baziktir.
4. C
50
pH cetveli ÖRNEK 5
pH Yaygın Kullanılan Maddeler
25°C sıcaklıkta pH değeri 12 olan sulu çözelti ile ilgili;
0 Derişik HCl
1 Mide özsuyu I. Çözeltide OH- iyonlarının sayısı, H3O+ iyonlarının
Limon sayısından fazladır.
Asidik özellik artar

2
Sirke
3 Zeytinyağı II. CaCO3 bileşiği ile tepkimeye girdiğinde CO2 gazı
Elma
4 Domates açığa çıkarır.
Gazoz
5 Muz III. Sirke olabilir.
6 Süt
Saf su
7 Nötr

İçme suyu
8 Kan A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Bazik özellik artar
9
Yemek sodası D) II ve III E) I, II ve III
10
Brokoli
11 25°C sıcaklıkta pH değeri 12 olan çözelti bazik bir çö-
Amonyak zeltidir. Bu nedenle çözeltideki OH- iyonlarının sayısı,
12
Sabunlu su H3O+ iyonlarının sayısından fazladır. Bazik özellik gös-
13
Lavabo açıcı teren bir çözelti karbonatlı tuzlarla (CaCO3) tepkimeye
14 Derişik NaOH girmez. Sirke, asetik asitin sulu çözeltisidir ve 25°C sı-
caklıkta pH değeri 7’den küçüktür.
Cevap: A
pH Kağıdı
Bir maddenin asitlik veya bazlık derecesini ölçmek
için kullanılan, üzerine farklı indikatörler emdirilmiş
test şeritlerine pH kağıdı denir.
ÖRNEK 6
I. Baz çözeltisi
II. Nötr tuz çözeltisi
III. Asit çözeltisi
Yukarıdaki sulu çözeltilerin oda sıcaklığındaki pH

değerlerinin kıyaslanışı aşağıdakilerden hangisinde
pH Kağıdı
A) I > II > III B) III > I > II C) II > III > I
Bir çözeltiye batırılan pH kağıdının aldığı renge göre
çözeltinin pH değeri yaklaşık olarak hesaplanabilir. D) I > III > II E) III > II > I
NOT! Baz çözeltisinin oda koşullarındaki pH değeri 7’den

pH kağıdı tek kullanımlıktır. büyük, asit çözeltisinin pH değeri 7’den küçük, nötr
tuz çözeltisinin pH değeri ise 7 olacaktır.
pH METRE Cevap: A
ASİT BAZ
5. A 6. A
51
ÖRNEK 7 MOLEKÜLER DÜZEYDE ASİTLİK-BAZLIK

Suda çözündüğünde H3O+ (H+) iyonu oluşturan
Kaynak pH Değeri
maddelere asit, OH- iyonu oluşturan maddelere baz
Kuyu suyu 7,4 denir.
Deniz suyu 8,4 Bazı önemli asitler
Havuz suyu 7,9 Asitler organik ve inorganik olarak sınıflandırılabilir.

Yapılarında karboksil (-COOH) grubu bulunduran
Musluk suyu 6,8
asitler organik asitler, karboksil grubu bulundurma-
Yağmur suyu 5,9 yan asitler inorganik asitlerdir. Örneğin; formik asit
Yukarıdaki tabloda, beş kaynaktan alınan su numune- (HCOOH) ve asetik asit (CH3COOH) organik asit
leri ile bu numunelerin 25°C sıcaklıkta pH değerleri ve- iken, sülfürik asit (H2SO4) inorganik asittir.
rilmiştir.
Bu örneklerden en bazik olanı hangisidir?
ÖRNEK 9
A) Kuyu suyu B) Deniz suyu C) Havuz suyu
I. HNO3
D) Musluk suyu E) Yağmur suyu
II. HCl
Aynı sıcaklıkta pH değeri en büyük olan numune da- III. CH3COOH
ha baziktir.
Yukarıda verilen asitlerden hangileri inorganik asittir?
Cevap: B
HNO3 ve HCl karboksil grubu (-COOH) içermediği için

inorganik asit, CH3COOH karboksil grubu (-COOH)
içerdiği için organik asittir.
Cevap: C
ÖRNEK 8
Uyarı!
I. Erik suyu
Asitler sudaki iyonlaşma yüzdelerine göre kuv-
II. Gazoz
vetli ve zayıf asitler olarak sınıflandırılır. Suda
III. Turşu suyu çözünürken %100 oranında iyonlaşan yani ta-
IV. Sabunlu su mamen iyonlarına ayrışan asitler kuvvetlidir.
V. Ayran Kuvvetli asitlerin çözünme denklemlerinde tep-
Yukarıda verilen maddelerden hangisinin 25°C sı- kime oku tek yönlü ($ ) olarak gösterilir.
caklıktaki pH değeri 7’den büyüktür? H2O
HNO 3 (s) H +(suda) + NO –3 (suda)
A) I B) II C) III D) IV E) V H2O
HCl (s) H (+suda) + Cl (–suda)
Erik suyu, turşu suyu, gazoz ve ayran asidik özellik
Suda çözünürken kısmen iyonlaşan, büyük bir
gösterdiği için 25°C sıcaklıktaki pH değerleri 7’den kü-
çüktür. Sabunlu su bazik özellik gösterir ve 25°C sı- bölümü ise suda moleküler hâlde çözünen asit-
caklıktaki pH değeri 7’den büyüktür. ler zayıf asitlerdir. Zayıf asitlerin çözünme denk-
Cevap: D lemlerinde tepkime oku çift yönlü (m ) olarak
gösterilir.
H2O
HF(s) H (+suda) + F ((- suda)
H2O
HCN (s) H +(suda) + CN (-suda)
7. B 8. D 9. C
52
NOT! Asidik Oksitler
Kuvvetli asitlerin sulu çözeltileri kuvvetli elektro- Bazı maddeler yapısında H+ iyonu bulundurmasa-
lit, zayıf asitlerin sulu çözeltileri zayıf elektrolittir. lar da suda çözündüklerinde su ile tepkimeye gire-
rek çözeltide H+(H3O+) iyonu oluşturur. Bu tür mad-
Bazı Asitler deler de asit özelliği gösterirler.
Ametallerin (C, N, P, S, Cl) oksijence zengin oksitle-
Formül İsim Kuvvetli/Zayıf
rine asidik oksit denir. Asidik oksitler H+ iyonu içer-
HF Hidroflorik asit Zayıf mediği hâlde asit özelliği gösteren maddelerdir.
CO2, SO2, SO3, NO2, N2O5, Cl2O7 gibi oksijen sayısı
HCl Hidroklorik asit (Tuz ruhu) Kuvvetli
yanındaki ametal sayısından fazla olan oksitler asi-
HBr Hidrobromik asit Kuvvetli dik oksitlerdir.
HI Hidroiyodik asit Kuvvetli Asidik oksitler suda çözünürken su ile tepkimeye gi-
rerek asit oluşturur. Bu nedenle asidik oksitlerin su-
HNO3 Nitrik asit (Kezzap) Kuvvetli
da çözünmesi kimyasaldır.
H2SO4 Sülfürik asit (Zaç yağı) Kuvvetli CO2(g) + H2O(s) $ H2CO3(suda)
H2CO3(suda) + H2O(s) m H3O+(suda) + HCO-3(suda)
HClO4 Perklorik asit Kuvvetli
N2O5(g) + H2O(s) $ 2HNO3(suda)
H3PO4 Fosforik asit Zayıf
HNO3(suda) + H2O(s) $ H3O+(suda) + NO-3(suda)
HCN Hidrosiyanik asit Zayıf ÖRNEK 10
HCOOH Formik (Metanoik) asit Zayıf N2O5 gazı ile ilgili;
CH3COOH Asetik (Etanoik) asit Zayıf I. Sulu çözeltisinde H3O+ iyonu sayısı, OH- iyonu sa-
yısından fazladır.
H2CO3 Karbonik asit Zayıf
II. Suda çözünmesi fizikseldir.
Asitlerin Suda İyonlaşması III. Sulu çözeltisi elektrolittir.

H2O yargılarından hangileri doğrudur?
HCl(g) H+(suda) + Cl-(suda)
H2O
HNO3(s) H+(suda) + NO-3(suda)
H+ iyonları suda H3O+ şeklinde bulunur bu nedenle
yukarıdaki gösterimler aşağıda verildiği şekliyle de N2O5 asidik oksit olduğu için suda çözünürken su ile
kullanılabilir. tepkimeye girerek H+(H3O+) iyonu oluşturur. Bu ne-
denle suda çözünmesi kimyasaldır.
HCl(g) + H2O(s) $ H3O+(suda) + Cl-(suda)
Asidik oksit olduğu için sulu çözeltisinde H3O+ iyon-
HNO3(s) + H2O(s) $ H3O+(suda) + NO-3(suda) larının sayısı, OH- iyonlarının sayısından fazladır. Su-
lu çözeltisinde iyonlar bulundurduğu için sulu çözelti-
si elektrolittir.
1 mol asidin suda oluşturabileceği H+ iyonu mol sa-
Cevap: C
yısına asidin tesir değerliği denir. Asitlerin tesir de-
ğerliklerinin kuvvetleri ile ilgisi yoktur. Uyarı!
Ametallerin oksijenle oluşturduğu oksitlerde ok-
Formül Tesir Değerliği sijen sayısı ametal sayısına eşit veya daha az
olan bileşikler nötr oksittir.
HCl 1 NO, N2O, CO gibi ametal oksitleri oksijen atomu
sayısı yanındaki ametal atomu sayısından fazla
H2SO4 2 olmadığı için nötr oksittir.
Dikkat: Cl2O oksijen sayısı ametal sayısından
H3PO4 3 az olmasına rağmen asit oksittir. (Müfredatta ol-
mamasına rağmen karşınıza çıkabileceği için
CH3COOH 1 verilmiştir.)
10. C
53
Sonuç! NOT!
Kuvvetli bazlar suda çözünürken tamamen iyon-
Ametal Oksitler
larına ayrışan (%100 iyonlaşan) bazlardır.
Kuvvetli bazların iyonlaşma denkleminde tepki-
Oksijen Ametal Oksijen Ametal me oku tek yönlü ($ ) olarak gösterilir.
sayısı sayısı sayısı sayısı H2O
NaOH(k) Na+(suda) + OH-(suda)
H2O
Asidik oksit Nötr oksit Ca(OH)2(k) Ca2+
(suda)
+ 2OH-(suda)
(CO2) (CO) Suda kısmen iyonlaşan bazlar zayıf bazlardır.
Zayıf bazların çözünme denklemlerinde tepki-
Uyarı! me oku çift yönlü (m ) olarak gösterilir.
Asidik oksitler baz çözeltileri ile tepkime verir-
ken, nötr oksitler asit ve baz çözeltileri ile tepki- H2O
AgOH(k) Ag+(suda) + OH-(suda)
me vermezler.
NOT!
ÖRNEK 11
Bazların tesir değerlikleri 1 mol bazın suda
I. SO3 III. CO2 oluşturabileceği OH- iyonu mol sayısına eşittir.
II. CO IV. N2O Bazların tesir değerliklerinin bazlık kuvvetleri ile
Yukarıda verilen maddelerden hangileri oda koşul- ilgileri yoktur.
larındaki pH değeri 13 olan bir sulu çözelti ile tepki- Baz Tesir Değerliği
meye girmez? NaOH 1
A) I ve III B) II ve III C) II ve IV Ca(OH)2 2
NH3 1
Oda koşullarındaki pH değeri 13 olan sulu çözelti ba- Uyarı!

zik özellik gösterir. CO2 ve SO3 asidik oksit olduğu için
baz çözeltisi ile tepkimeye girer. CO ve N2O nötr oksit Amonyak (NH3) gibi yapısında OH- iyonu bu-
olduğu için baz çözeltisi ile tepkime vermez. lunmasa da bazik özellik gösteren maddeler
Cevap: C vardır. NH3 suda çözünürken su ile tepkimeye
girerek OH- iyonu oluşturur ve bu nedenle ba-
Bazı Bazlar zik özellik gösterir.
Amonyağın (NH3) suda çözünme denklemi;
Formül İsim Kuvvetli/Zayıf
NH3(g) + H2O(s) m NH+4(suda) + OH-(suda)
LiOH Lityum hidroksit Kuvvetli
şeklindedir.
NaOH Sodyum hidroksit Kuvvetli
(Sud kostik)
ÖRNEK 12
KOH Potasyum hidroksit Kuvvetli
Aşağıdaki asit ve bazlardan hangisinin tesir değerli-
(Potas kostik)
ği diğerlerinden farklıdır?
Ca(OH)2 Kalsiyum hidroksit Kuvvetli A) NaOH B) NH3 C) HClO4
(Sönmüş kireç)
D) Ca(OH)2 E) CH3COOH
Ba(OH)2 Baryum hidroksit Kuvvetli
Asitlerde tesir değerliği 1 mol asit için suya verilen H+
Sr(OH)2 Stronsiyum hidroksit Kuvvetli
sayısı bazlarda ise 1 mol baz için suya verilen OH—
AgOH Gümüş hidroksit Zayıf sayısıdır.
Ca(OH)2 nin tesir değerliği 2, diğerlerinin tesir değer-
Fe(OH)2 Demir (II) hidroksit Zayıf
liği 1’dir.
NH3 Amonyak Zayıf Cevap: D
11. C 12. D
54
ÖRNEK 13 ÖRNEK 14
NaOH ve NH3’ün oda sıcaklığındaki sulu çözeltile- XO2 gazının sulu çözeltisi NaOH’ın sulu çözeltisi ile tepki-
ri için; meye girerken, HCl’nin sulu çözeltisi ile tepkime vermiyor.
I. NaOH çözeltisinin pH değeri 7’den büyük, NH3 çö- Buna göre;
zeltisinin pH değeri 7’den küçüktür. I. XO2 asidik oksittir.
II. Her iki çözelti de cilde kayganlık hissi verir. II. X elementi ametaldir.
III. Her iki çözeltide de H3O+ iyonu bulunmaz. III. XO2 gazının suda çözünmesi kimyasaldır.
yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
NaOH ve NH3 bazik özellik gösteren maddelerdir. Bu XO2 gazı NaOH (baz) sulu çözeltisi ile tepkime verip
nedenle sulu çözeltilerinin oda koşullarındaki pH de- HCl (asit) sulu çözeltisi ile tepkime vermediğine göre
ğerleri 7’den büyüktür. asit oksittir.
Her iki çözelti de bazik olduğu için cilde kayganlık his- Asit oksitler ametallerin oksijence zengin oksitleridir.
si verir. Bu nedenle X elementi ametaldir.
Baz çözeltilerinde az da olsa H3O+ iyonu bulunur. Asit oksitlerin suda çözünmeleri kimyasaldır. Çünkü
asit oksitler su ile tepkimeye girerek asit oluşturur.
Cevap: B
Cevap: E
ÖRNEK 15
I. K2O II. N2O5
III. CaO IV. SO3
Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin sulu çözeltile-
ri cilde kayganlık hissi verir? (7N, 8O, 16S, 19K, 20Ca)
A) I ve III B) II ve III C) I ve IV
Bazik Oksitler
Na, K, Li, Ca, Mg gibi amfoter olmayan aktif metalle-
rin oksitlerine bazik oksit denir.
Bazik özellik gösteren maddelerin sulu çözeltileri cilde
Na2O, K2O, Lİ2O, CaO, MgO gibi oksitler bazik oksittir. kayganlık hissi verir. K2O ve CaO bazik oksit oldukla-
rından sulu çözeltileri cilde kayganlık hissi verir.
Bazik oksitler yapılarında OH- iyonu bulundurma-
Cevap: A
dıkları hâlde su ile tepkimeye girerek OH- iyonu
oluşturdukları için baz özelliği gösterirler.
Bazik oksitlerin suda çözünmeleri kimyasaldır. ÖRNEK 16
Na2O(k) + H2O(s) $ 2NaOH(suda) I. Li2O II. CO2 III. MgO
NaOH(suda) $ Na+(suda) + OH-(suda) IV. CO V. NH3
CaO(k) + H2O(s) $ Ca(OH)2(suda) Yukarıdaki bileşiklerden hangisinin sulu çözeltisi
Ca(OH)2(suda) $ Ca2+ + 2OH-(suda) NaOH katısı ile tepkime verebilir? (3Li, 6C, 7N, 8O, 12Mg)
(suda)
A) I B) II C) III D) IV E) V
NOT! NaOH katısı bazik özellik gösterir. Li2O, MgO ve NH3

bazik maddeler olduğu için, CO ise nötr oksit olduğu
Bazik oksitler asitlerle tepkimeye girerken bazlar-
için bu maddelerin sulu çözeltileri NaOH katısı ile tep-
la tepkime vermez. kimeye girmez. CO2 asit oksit olduğu için sulu çözelti-
Asidik oksitler bazlarla tepkimeye girerken asit- si NaOH katısı ile tepkimeye girer.
lerle tepkime vermez. Cevap: B
13. B 14. E 15. A 16. B

55
ÖRNEK 17 ÖRNEK 18
Aşağıdakilerden hangisi H2SO4’ün sulu çözeltisi için • X maddesi, yapısında H atomu bulunduran molekü-
yanlıştır? (20Ca) ler yapıda bir bileşiktir.
• Y maddesi yapısında -OH grubu bulundurmaması-
A) Na metali ile tepkimeye girerek hidrojen gazı açığa na rağmen suda çözündüğünde OH- iyon sayısını
çıkarır. artırmaktadır.
B) MgCO3 katısı ile tepkimeye girerek CO2 gazı açığa • Z maddesinin sulu çözeltisinde H3O+ ve OH- iyonla-
çıkarır. rı bulunmaktadır.
Yukarıda X, Y ve Z maddeleri ile ilgili bazı bilgiler veril-
C) CaO katısı ile etkileşmez. miştir.
D) Oda koşullarındaki pH değeri 0 ile 7 arasındadır. Buna göre;
I. X asidik özellik gösterir.
E) Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir.
II. Y maddesinin sulu çözeltisinde OH- iyonlarının sayı-
sı, H+ iyonlarının sayısından fazladır.
H2SO4 asidik özellik gösterdiği için sulu çözeltisi Na III. Z maddesi bazik özellik gösterir.
metali ile H2 gazı, MgCO3 katısı ile CO2 gazı açığa çı- yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
karır.
CaO bazik oksit olduğu için H2SO4 sulu çözeltisi ile
tepkimeye girer. D) I ve II E) II ve III
H2SO4 asit olduğu için sulu çözeltisinin oda koşulların-
Yapısında H atomu bulundurması bir madenin asit
daki pH değeri 0 ile 7 arasındadır.
özelliği gösterdiği anlamına gelmez. Bu nedenle X
H2SO4 sulu çözeltisi asidik olduğu için mavi turnusol maddesinin asidik özellik gösterdiği kesinlik ifade et-
kağıdının rengini kırmızıya çevirir. mez. Bir madde -OH grubu bulundurmamasına rağmen
Cevap: C suda çözündüğünde OH- iyonlarının sayısını artırıyor-
sa bazik özellik gösteriyor demektir. O hâlde Y mad-
desi baziktir. Tüm sulu çözeltilerde hem H3O+ hem de
OH- iyonları bulunur. Bu nedenle Z maddesinin asidik
ya da bazik özellik gösterdiğine dair kesin bir sonu-
ca ulaşılamaz.
Cevap: B
ÖRNEK 19
Uyarı!
Aşağıda suda çözünme denklemleri verilen madde-
Yapısında H atomu bulunması bir maddenin lerden hangisi bazik özellik göstermez?
asidik özellik göstermesi için yeterli değildir.
A) NH3(suda) + H2O(s) m NH+4(suda) + OH-(suda)
CH4
gibi maddeler H atomu içermesine B) CaO(k) + H2O(s) $ Ca2+(suda) + 2OH-(suda)
H2 O
rağmen nötral maddelerdir. C) CH3NH2(suda) + H2O(s) m CH3NH+3(suda) + OH-(suda)
C2H6
D) K2O(k) + H2O(s) $ 2K+(suda) + 2OH-(suda)
NH3 ise H atomu içermesine rağmen bazik özel-
lik gösterir. E) CH3COOH(s) + H2O(s) m CH3COO-(suda) + H3O+(suda)
Yapısında -OH grubu bulunması bir maddenin

baz olması için yeterli değildir. Suda çözündüğünde hidronyum (H3O+) iyonu oluştu-
ran maddeler asidik özelliktedir. CH3COOH sulu çözel-
CH3OH (Metil alkol)
Bazik özellik göstermez. tisi bazik özellik göstermez.
C2H5OH (Etil alkol)
Cevap: E
HCOOH (Formik asit)

Asidik özellik gösterir. AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
CH3COOH (Asetik asit)
Asitler, Bazlar ve Tuzlar Test 1, 2'yi
çözebilirsiniz.
17. C 18. B 19. E

56
ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR TEST - 1
1. I. Sulu çözeltilerinin elektrik akımını iletmesi 4.
II. Gıda maddelerinin yapısında bulunabilme
III. Bazı metallerle tepkimeye girerek hidrojen ga-
zı açığa çıkarma
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri asit ve

Hardal Zeytinyağı
kuvvetli bazlar için ortaktır?
I II
Acı biber
III
2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi suda çözündü-
ğünde OH- iyonu oluşturmaz?
Yukarıdaki bitkisel ürünlerden hangileri asidik
A) NaOH B) C2H5OH C) NH3 özellik gösterir?
D) Ca(OH)2 E) KOH A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
3. Metil kırmızısı asidik or- 5. NaOH bileşiği ile ilgili;

tamda kırmızı, bazik or- I. Karbonatlı tuzlarla etkileşir.
tamda sarı renk veren bir X(suda)
Büret II. Sulu çözeltisi cilde kayganlık hissi verir.
indikatördür.
III. Sulu çözeltisi H3O+ iyonu içermez.
Yandaki düzenekte bir- M IV. Canlı doku üzerinde tahriş edici etkiye sahiptir.
kaç damla metil kırmızısı
damlatılmış Y sulu çözel- yargılarından hangileri yanlıştır?
tisine M musluğu açılarak A) I ve III B) II ve III C) I ve II
büretteki X sulu çözeltisin- Y(suda)
den yeterli miktarda dam- D) I, II ve III E) II, III ve IV
latıldığında Y çözeltisinin
rengi kırmızıdan zamanla sarıya dönmüştür.
Buna göre;
I. X sulu çözeltisi baziktir. 6. Birçok sebzenin ve meyvenin yapısında organik

asitler bulunur.
II. Y, HCl’nin sulu çözeltisi olabilir.
III. X sulu çözeltisinde OH- iyonlarının sayısı, H+ Aşağıdaki asitlerden hangisi herhangi bir seb-
iyonlarının sayısından fazladır. ze ve meyvenin yapısında bulunmaz?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Sitrik asit B) Malik asit
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Tartarik asit D) Sülfürik asit
E) Folik asit
1. E 2. B 3. E 4. B 5. A 6. D
57
TEST - 2 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR
1. X maddesinin sulu çözeltisinde gerçekleşen tepkime; 4. İndikatörlerle ilgili;
X(g) + H2O(s) $ H3O+(suda) + NO-3(suda) I. Bir maddenin asit veya baz oluşuna bağlı ola-
rak renk değiştiren maddelerdir.
şeklindedir.
II. Nötr ortamlarda renk değiştirenleri yoktur.
Buna göre X maddesinin sulu çözeltisi ile ilgili; III. Demlenmiş çay ve çilek suyu doğal indikatörlerdir.
I. NaOH katısı ile tepkimeye girer.
II. CaCO3 katısı ile etkileşerek CO2 gazı açığa çı-
karır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
III. Ele kayganlık hissi verir. D) II ve III E) I, II ve III

2. Aşağıdaki tabloda bazı maddeler ve özellikleri ve-

rilmiştir. 5. CH3COOH zayıf bir asittir. Bu nedenle sudaki iyon-
laşma denklemi çift yönlü okla gösterilir.
Özellik Madde
CH3COOH(suda) + H2O(s) m CH3COO-(suda) + H3O+(suda)
I. Bazik oksittir. a. NO
Buna göre CH3COOH bileşiğinin oda sıcaklığın-
II. Sulu çözeltisinin oda koşulların- b. K2O da hazırlanan sulu çözeltisi ile ilgili;
daki pH değeri 7’den küçüktür.
I. Tadı ekşidir.
III. Nötr oksittir. c. CO2
II. Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir.
III. pH değeri 9 olabilir.
Maddeler ve özellikleri ile ilgili aşağıda yapılan eş-
leştirmelerden hangisi doğrudur? (6C, 7N, 8O, 19K) yargılarından hangileri doğrudur?
A) I. a II. b III. c A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

B) I. b II. c III. a
C) I. c II. b III. a
D) I. a II. c III. b
E) I. b II. a III. c
3. Asit ve bazlarla ilgili aşağıda verilen ifadeler-

den hangisi kesinlikle doğrudur?
6. X: Mide öz suyu
A) Bazik maddelerin kimyasal formülünde -OH
Y: Saf su
grubu bulunur.
Z: Kireçli su
B) Asidik maddelerin kimyasal formülünde hidro-
jen (H) atomu bulunur. Oda sıcaklığında bulunan yukarıdaki maddele-
rin pH değerleri arasındaki ilişki aşağıdakiler-
C) Asitler sıvı hâlde elektrik akımını iletir.
den hangisinde doğru verilmiştir?
D) Bazlar katı hâlde elektrik akımını iletir.
A) X > Y > Z B) Y > Z > X C) Z > X > Y
E) Asitlerin sulu çözeltisinde H3O+ iyonunun yanı-
sıra OH- iyonu da bulunur. D) Z > Y > X E) X > Z > Y
1. C 2. B 3. E 4. C 5. C 6. D
58
1. Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin oda koşulların- 4.
daki pH değerleri verilmiştir.
pH = 13 pH = 2 pH = 7
Madde pH Değeri
Ekmek 5,5
25°C 25°C 25°C
Soğan 5,4 X sulu çözeltisi Y sulu çözeltisi Z sulu çözeltisi
Mide ilacı 11
Limon 2,3 Yukarıda oda koşullarındaki pH değerleri veri-
len X, Y ve Z sulu çözeltileri ile ilgili;
Tabloya göre; I. Z sulu çözeltisinde kırmızı turnusol kağıdı mavi
I. Soğan ve limon suyunun su ile oluşturduğu ka- renk alır.
rışım elektrik akımını iletir. II. X ve Y sulu çözeltileri metaller üzerinde aşındı-
II. Mide ilacı, limon suyu ile reaksiyona girebilir. rıcı etki gösterebilir.
III. Ekmek ıslatıldığında elektrik akımını iletir. III. X NaOH, Y HCl, Z ise CaO sulu çözeltisi olabilir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? (20Ca)
2. CH3COOH(s) H2O(s) HNO3(s)
5. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Çamaşır suyu cilde kayganlık hissi verir.
Saf su HCl(suda) NH3(suda) B) Limon suyunu mermer yüzey üzerine döküp ye-
tirince beklediğimizde mermer aşınır.
I II III C) Süt, bazik bir maddedir.
D) Oda koşullarında pH değeri 2 olan bir sulu çö-
Yukarıdaki kaplarda oda sıcaklığında belirtilen zelti mavi turnusolu kırmızıya çevirir.
maddeler bulunmaktadır.
E) Kireç suyunun oda koşullarındaki pH değeri
Buna göre kaplara üstlerinde belirtilen madde- 7’den büyüktür.
ler eklenirse hangi kaplarda zamanla pH değeri
azalır?
6. İki farklı kaptan birinde NaOH sulu çözeltisi, diğe-
rinde ise HCl sulu çözeltisi vardır.
Kaplardaki çözeltileri ayırt etmek için;

3. Aşağıdaki maddelerden hangisinin suda çö-
I. Kaplara CaCO3 katısı eklemek
zünme denklemi yanlış verilmiştir? (11Na, 12Mg)
II. Kaplardan CO gazı geçirmek
A) NH3(suda) + H2O(s) m NH+4(suda) + OH-(suda)
III. Sulu çözeltilerde turnusol kağıdı kullanmak
B) Na2O(k) + H2O(s) $ 2Na+(suda) + 2OH-(suda)
işlemlerinden hangilerinin ayrı ayrı yapılması
C) CH3COOH(s) + H2O(s) m CH3COO-(suda) + H3O+(suda) uygundur? (6C)
D) C2H5OH(suda) m C2H+5(suda) + OH-(suda) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) MgO(k) + H2O(s) m Mg2+
(suda)
+ 2OH-(suda) D) I ve II E) I ve III
1. E 2. D 3. D 4. B 5. C 6. E
59

• Asitler ve bazlar arasındaki tepkimeleri açıklar.
– Nötralleşme tepkimeleri, asidin ve bazın mol sayıları üzerinden açıklanır.
• Asitlerin ve bazların günlük hayat açısından önemli tepkimelerini açıklar.
– Asitlerin ve bazların metallerle etkileşerek hidrojen gazı oluşturması reaksiyonlarına örnekler verilir; aktif metal, yarı soy
metal, soy metal ve amfoter metal kavramları üzerinde durulur.
– Nitrik asit, sülfürik asit ve hidroorik asidin soy metal ve cam/porselen aşındırma özelliklerine değinilir. Tepkime denklemleri-
ne girilmez.
– Derişik sülfürik asit, fosforik asit ve asetik asidin nem çekme ve çözünürken ısı açığa çıkarma özellikleri nedeniyle yol açtık-
ları tehlikeler vurgulanır.
ASİT VE BAZLARIN TEPKİMELERİ HATIRLATMA!

Asitler ve bazlar tepkimeye girerek tuz ve genellikle su Asidin tesir değerliği 1 mol asidin suda oluşturabile-
oluşturur. ceği H+ iyonu mol sayısına, bazın tesir değerliği ise
1 mol bazın suda oluşturabileceği OH- iyonu mol
Asit + Baz " Tuz + Su + Isı sayısına eşittir.
Asit / Baz Tesir Değerliği

HNO3(suda) + NaOH(suda) $ NaNO3(suda) + H2O(s)
HCl 1
H+(suda) NO–3(suda) + Na+(suda) OH–(suda) NaOH 1
H2SO4 2
Ca(OH)2 2
H2O (su) NaNO3 (tuz) H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) " Na2SO4(suda) + 2H2O(s)
2H3PO4(suda) +3Ca(OH)2 (suda) " Ca3(PO4)2(suda) + 6H2O(s)

Asit baz tepkimelerinde,
✷ Bazdan gelen katyon ile asitten gelen anyon tuz HCl(suda) + KOH(suda) " KCl(suda) + H2O(s)
oluşturur.
✷ Asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH- iyo- ÖRNEK 20
nu su oluşturur. Sulu ortamda gerçekleşen asit-
baz tepkimelerine nötrleşme tepkimesi denir. Eşit mollerde KOH ve HNO3 içeren sulu çözeltiler ka-
rıştırıldığında, karışımda hangi iyon çifti daha fazla
H+(suda) + OH-(suda) " H2O(s)
miktarda bulunur?
Nötrleşme tepkimesinin
A) NO-3 , OH- B) K+, OH- C) K+, NO-3
net iyon denklemi
✷ Na+ ve NO3- iyonları, net tepkimede yer almadık- D) H+, NO-3 E) H+, OH-
ları için seyirci iyonlardır.
KOH’dan gelen OH- iyonları ile HNO3’ten gelen H+
NOT! iyonları birleşerek H2O’ya dönüşür. Bu nedenle çözel-
Nötralleşme (Nötrleşme) tepkimeleri ısı veren (ek- tide K+ ve NO-3 iyonları daha fazla bulunur.
zotermik) tepkimelerdir. Cevap: C
Asit – Baz Tepkimelerinin Denkleştirilmesi

Uygun katsayılar kullanarak asidin tesir değerliği,
bazın tesir değerliğine eşitlenir. Sonrasında atomlar
üzerinden denkleştirme işlemine devam edilir.
20. C
60
Uyarı! ÖRNEK 22
Her asit – baz tepkimesi nötrleşme tepkimesi ol-
I. 2HCOOH(suda) + Ca(OH)2(suda) $
mayabilir.
II. NH3(g) + HF(g) $
Sulu ortamda gerçekleşmeyen asit – baz tepki-
meleri nötrleşme tepkimesi değildir. III. SO3(g) + NaOH(suda) $
Örneğin; Yukarıdaki tepkimelerden hangileri nötrleşme tepki-

mesidir?
NH3(g) + HCl(g) $ NH4Cl(k)
tepkimesi bir asit – baz tepkimesi olmasına rağ- I. tepkimede tuz ve su oluşur. Nötrleşme tepkimesidir.
men sulu ortamda gerçekleşmediği için nötrleş- II. tepkimede sadece tuz oluşur. Sulu ortamda gerçek-
leşmediği için nötrleşme tepkimesi değildir.
me tepkimesi değildir.
III. tepkime bir asit oksit olan SO3 ile bir baz olan NaOH
H2O oluşturmayan asit – baz tepkimeleri su- arasında sulu ortamda gerçekleştiği için nötrleşme
lu çözelti ortamında gerçekleşiyorsa nötrleşme tepkimesidir.
tepkimesi kabul edilir. Cevap: I ve III
Örneğin;
ÖRNEK 23
NH3(suda) + HCl(suda) $ NH4Cl(suda)
Mg(OH)2(suda) + 2HCl(suda) " MgCl2(suda) + 2H2O(s)
tepkimesi sulu çözelti ortamında gerçekleştiği
için nötrleşme tepkimesi olarak kabul edilir. tepkimesi ile ilgili;
a. Net iyon tepkimesini yazınız.

ÖRNEK 21
b. Seyirci iyonları belirleyiniz.
Ca(OH)2(suda) + H2SO4(suda) $ CaSO4(suda) + 2H2O(s)
a. H+(suda) + OH-(suda) " H2O(s)
Yukarıda verilen tepkime ile ilgili; (Net iyon denklemi)
I. Asit - baz tepkimesidir. b. Tepkimedeki Mg2+ ve Cl- iyonları net tepkimede

yer almadıklarından seyirci iyonlar olarak adlandı-
II. Nötrleşme tepkimesidir. rılır.
III. Net iyon denklemi;
Ca2+
(suda)
+ SO42-(suda) $ CaSO4(suda) şeklindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? ÖRNEK 24

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Aşağıdaki tepkimelerden hangisinde tuz elde edil-
D) I ve II E) I, II ve III mez? (19K)
A) K2O(k) + HNO3(suda) "

Ca(OH)2 bazik, H2SO4 ise asidik özellik gösterdiği için
tepkime asit – baz tepkimesidir. Sulu ortamda gerçekle- B) NH3(g) + HNO3(suda) "
şen asit – baz tepkimeleri aynı zamanda nötrleşme tep-
kimesidir. Net iyon tepkimesi ise, C) Ca(OH)2(suda) + CH3COOH(suda) "
H+(suda) + OH(suda)
-
" H2O(s) şeklindedir.
D) CH3OH(suda) + HCl(suda) "
Cevap: D
E) CaCO3(k) + HCl(suda) "
CH3OH yapısında –OH grubu bulundurmasına rağmen

bazik özellik göstermez. Bu nedenle HCl ile tepkime-
ye girmez.
Cevap: D
21. D 22. I ve III 23. a. H+(suda) + OH –(suda) $ H2O(s) . b. Mg2+ ve Cl– 24. D
61
Asit – Baz Tepkimelerinin Nicel İncelenmesi ÖRNEK 26

Asit – baz tepkimelerinde asitten gelen H+ iyonunun
4 mol Ca(OH)2 içeren sulu çözeltiyi tam nötrleştir-
mol sayısı ile bazdan gelen OH- iyonunun mol sayı-
sı eşitse tam nötrleşme gerçekleşir. Tam nötrleşme mek için;
için asit ve baz artansız tepkimeye girmelidir. I. 8 mol HCl eklemek
n H + = n OH - II. 4 mol H2SO4 eklemek

III. 2 mol HI eklemek
Kuvvetli asit ve kuvvetli bazların tam nötrleşmeleri
sonucunda 25°C sıcaklıktaki sulu çözeltinin pH de-
ğeri 7 olur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
NOT!
Tam nötrleşmenin gerçekleşmesi için
4 mol Ca(OH)2 " 8 mol OH-
nH+ = nOH- olmalıdır.
iyonu içerdiğinden tam nötrleşmesi için eklenen asi-
din 8 mol H+ iyonu içermesi gerekir.
nasit · zasit = nbaz · zbaz 8 mol HCl " 8 mol H+

4 mol H2SO4 " 8 mol H+
2 mol HI " 2 mol H+
nasit: Asidin mol sayısı
Cevap: C
zasit: Asidin tesir değerliği
nbaz: Bazın mol sayısı
zbaz: Bazın tesir değerliği
ÖRNEK 25
80 gram NaOH’ı tam nötrleştirmek için kaç gram HCl

gerekir? (H: 1, O: 16, Na: 23, Cl: 35,5)
ÖRNEK 27
3 mol Ca(OH)2 içeren sulu çözelti ile tam nötralleşen

I. yol:
asidin mol sayısı 6 olduğuna göre, bu asitin formülü
MA : 40 aşağıdakilerden hangisi olabilir?
(NaOH)
80
n
NaOH
=
40
= 2 mol A) H2CO3 B) HNO3 C) H2SO4
NaOH + HCl $ NaCl + H2O D) H3PO4 E) H2S

-2 mol -2 mol + 2 mol + 2mol
Tam nötrleşmenin gerçekleşmesi için n H + = n OH -

2 mol HCl gerekir.
olmalıdır.
mHCl = n · MA nasit · zasit = nbaz · zbaz
mHCl = 2 · 36,5 & 73 gram 6. zasit = 3·2

zasit = 1
II. yol seçeneklerde tesir değerliği 1 olan sadece HNO3 var.
nasit · zasit = nbaz · zbaz Cevap: B
nasit · 1 = 2 · 1
nasit = 2
mHCl = 2 · 36,5 & 73 gram
25. 73 26. C 27. B

62
Kısmi (Artanlı) Nötrleşme ÖRNEK 29

Nötrleşme (Nötralleşme) tepkimelerinde asit ya da
0,6 mol HClO4 içeren sulu çözeltiye 0,6 mol Ca(OH)2 ka-
bazdan birinin artmasına kısmi nötrleşme denir.
tısı atılıyor.
Asitten artarsa ortam asidik, bazdan artarsa ortam
Buna göre;
bazik olur.
Örneğin; I. Kısmi nötralleşme gerçekleşir.
4 mol HBr içeren sulu çözelti ile 2 mol KOH içe- II. 0,3 mol Ca(OH)2 artar.
ren sulu çözelti karıştırıldığında, tepkime sonunda III. Tepkime sonunda elde edilen çözeltiye turnusol bo-
HBr’den 2 mol artarken KOH tamamen harcanır. yası damlatılırsa çözeltinin rengi kırmızı olur.

HBr(suda) + KOH(suda) " KBr(suda) + H2O
Baş: 4 mol 2 mol - -
Tep: - 2 mol - 2 mol + 2 mol + 2 mol
harcanır. harcanır. oluşur. oluşur.
Önce tepkime denklemi yazılıp aşağıdaki gibi denkleş-
Sonuç: 2 mol artar. 0 2 mol 2 mol
tirilir.
2HClO4(suda) + Ca(OH)2(suda) " Ca(ClO4)2(suda) + 2H2O(s)
Baş: 0,6 mol 0,6 mol - -
Tep: -0,6 mol -0,3 mol 0,6 mol

ÖRNEK 28
+0,3
Sonuç: 0 0,3 mol 0,3 mol 0,6 mol

0,8 mol HCl içeren sulu çözelti ile 1 mol NaOH içeren artar. oluşur. oluşur.
sulu çözelti karıştırılıyor. Tepkimede artan madde olduğundan kısmi nötrleşme
gerçekleşmiştir.
Tepkime sonunda hangi maddeden kaç mol artar? Bazdan (Ca(OH)2) 0,3 mol artmıştır. Tepkime sonunda
ortam bazik olacağı için çözeltiye turnusol boyası dam-
A) 0,2 mol NaOH latılırsa çözeltinin rengi kırmızı değil mavi olur.
Cevap: C
B) 0,2 mol HCl
C) 0,6 mol NaOH

ÖRNEK 30
D) 0,8 mol NaOH
0,1 mol HNO3 içeren sulu çözelti ile aşağıdaki mad-
E) 0,5 mol HCl deleri içeren sulu çözeltilerden hangisi karıştırılırsa
oluşan çözeltide H+ iyonu sayısı OH- iyonu sayısın-
dan fazla olur?
HCl(suda) + NaOH(suda) " NaCl(suda) + H2O(s)
A) 0,1 mol NaOH B) 0,2 mol KOH C) 0,2 mol NaOH
Baş: 0,8 mol 1 mol - -
Tep: - 0,8 mol - 0,8 mol + 0,8 mol + 0,8 mol D) 0,02 mol Ca(OH)2 E) 1 mol LiOH
harcanır. harcanır. oluşur. oluşur.
Sonuç: 0 0,2 mol 0,8 mol 0,8 mol Son çözeltide H+ iyonu sayısının OH — iyonu sayısın-
artar. oluşur. oluşur. dan fazla olması için kısmı nötralleşme gerçekleşme-
Cevap: A li ve tepkimede asitten artmalıdır.
2HNO3 + Ca(OH)2 $ Ca(NO3)2 + 2H2O
——— ————
0,1 mol 0,02 mol
–0,04 mol –0,02 mol
——————————
0,06 mol 0 biter
HNO3 artar
Tepkimede asit arttığı için ortam asidiktir. Yani H+ sa-
yısı OH— sayısından daha fazladır.
Cevap: D
28. A 29. C 30. D

63
ÖRNEK 31 NOT!
Asit ve bazın kuvvetli ve zayıf olma durumuna gö-
0,5 mol KOH katısı;
re oluşan tuz asidik veya bazik özellik gösterebilir.
I. 0,3 mol HNO3 içeren sulu çözelti Bu nedenle nötrleşme tepkimelerinde asit ve baz
tamamen harcansa bile (tam nötrleşme gerçekleş-
II. 0,4 mol H2SO4 içeren sulu çözelti
se bile) ortamın 25°C sıcaklıktaki pH değeri tuzun
III. 0,5 mol HCl içeren sulu çözelti özelliğinden dolayı 7’den farklı olur.
yukarıdaki sulu çözeltilerden hangilerine ilave edilir-

se kısmi nötralleşme gerçekleşir? ÖRNEK 33
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Tam nötrleşme tepkimeleri için;

I. Asit ve bazdan artan yoktur.
D) II ve III E) I, II ve III II. Son durumda sulu çözeltinin oda koşullarındaki pH
değeri 7’dir.
I. HNO3(suda) + KOH(suda) " KNO3(suda) + H2O(s) III. Tepkime sonunda oluşan tuz nötr özellik gösterir.
0,3 mol 0,5 mol — — yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
-0,3 mol -0,3 mol +0,3 mol +0,3 mol A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
0 0,2 mol artar D) II ve III E) I, II ve III
Bazdan arttığı için kısmi nötralleşme gerçekleşir.
Tam nötrleşme tepkimelerinde asit ve baz tamamen
II. H2SO4(suda) + 2KOH(suda) " K2SO4(suda) + 2H2O(s) harcanır. Asit ve bazın tamamen harcanması son du-
rumda çözeltinin oda koşullarındaki pH değerinin 7 ol-
0,4 mol 0,5 mol — — duğu anlamına gelmez. Oluşan tuzun asidik ya da ba-
-0,25 mol -0,5 mol +0,25 mol +0,5 mol zik özellik göstermesine göre ortamın oda koşulların-
daki pH değeri 7’den farklı olabilir.
0,15 mol 0 Nötrleşme tepkimeleri sonucunda oluşan tuz; nötr,
artar. asidik ya da bazik özellik gösterebilir.
Asitten arttığı için kısmi nötralleşme gerçekleşir. Cevap: A
III. HCl(suda) + KOH(suda) " KCl(suda) + H2O(suda)
0,5 mol 0,5 mol - - ÖRNEK 34

-0,5 mol -0,5 mol +0,5 mol +0,5 mol
6 mol fosforik asit (H3PO4) ile 6 mol kalsiyum hid-
0 0
roksit (Ca(OH)2) içeren sulu çözeltiler tepkimeye gir-
Artan asit ya da baz olmadığı için tam nötralleşme ger-
diğinde;
çekleşir.
Cevap: C I. Kısmi nötralleşme gerçekleşir.
II. Sınırlayıcı bileşen Ca(OH)2’dir.
ÖRNEK 32
III. En fazla 12 mol H2O oluşur.
8 mol H2SO4 ve 4 mol NaOH alınarak başlatılan nötr-
yargılarından hangileri doğru olur?
leşme tepkimesi tam verimle gerçekleştiğine göre;
a. Oluşan tuzun mol sayısı kaçtır? Tepkime denklemi yazılarak denkleştirilir.
b. Son durumda ortamın asitlik ve bazlık durumunu
2H3PO4 + 3Ca(OH)2 " Ca3(PO4)2 + 6H2O
değerlendiririz.
6 mol 6 mol - -
H2SO4 + 2NaOH " Na2SO4 + 2H2O -4 mol -6 mol +2 mol +12 mol
2 mol artar. 0 2 mol 12 mol
8 mol 4 mol — —
oluşur. oluşur.
-2 mol -4 mol +2 mol +4 mol Tablodan da anlaşılacağı gibi maddelerden birinden
(H3PO4) arttığı için kısmi nötralleşme gerçekleşmiş-
6 mol 0 2 mol 4 mol
tir. Ca(OH)2 tamamen harcandığı için tepkime durmuş-
a. 2 mol Na2SO4 oluşur. tur. Bu nedenle sınırlayıcı bileşen Ca(OH)2’dir. Tepki-
b. 6 mol H2SO4 arttığı için son durumda çözelti asi- me sonucunda 12 mol H2O oluşur.
diktir. Cevap: I, II ve III
31. C 32. a. 2 mol b. Asidik 33. A 34. I, II ve III

64
Günlük Hayatta Asit – Baz Tepkimeleri NOT!

Günlük hayatta asit ve bazların yer aldığı birçok tep- Protienler midede asidik ortamda, yağlar ince ba-
kime gerçekleşir. ğırsakta bazik ortamda sindirilir.
Asitli topraklarda bazı bitki türleri tam gelişemediği Sabun, deterjan, çamaşır suyu, lavabo açıcılar ba-
için toprağa bazik özellik gösteren odun külü, kireç zik özellik gösterir.
taşı (CaCO3), sönmemiş kireç (CaO) eklenerek top-
Tuz ruhu ise asidik özellik gösteren bir maddedir.
rağın pH değeri düzenlenir.
Zeytinyağı üretiminde asitlik oranını düzenlemek için
sud kostik (NaOH) zeytinyağı ile tepkimeye sokulur.
Asit özelliği gösteren yiyecek ve içecekler diş mine-
sini aşındırıp diş çürümelerine neden olabilir. Diş çü-
rümesini önlemek için bazik yapıdaki diş macunları
kullanılır.
Midede aşırı hidroklorik asit salgılanması mide yara-
sı gibi sorunlara neden olur. Midedeki asitlik oranı-
nı düşürmek için bazik özellik gösteren magnezyum
hidroksit (Mg(OH)2 ) içeren ilaçlar kullanılır.
Kek yapımında kullanılan yoğurt, süt, limon suyu
Sindirim Organları
gibi asidik maddeler bazik yapıdaki kabartma tozu
(NaHCO3) ile tepkimeye girerek CO2 gazı oluşturur.
Asit ve Bazların Metallerle Etkileşimi
Oluşan CO2 gazı kek hamurunu kabartır.
Metaller tepkimeye girme eğilimlerine göre aşağıda-
Lavabolarda ya da ısıtıcılarda oluşan ve bazik özellik
ki gibi sınıflandırılır.
gösteren kireç lekeleri sirke (CH3COOH(suda)) ile yü-
zeyden temizlenir. Metaller
Bazik yapıdaki şampuanların saç üzerindeki sertleş-
tirici etkisini yok etmek için hafif asidik yapıda olan
saç kremleri kullanılır.
Aktif metaller Soy metaller
Amfoter Diğer aktif Tam soy Yarı soy

metaller metaller metaller metaller
Aktif Metaller
Zeytinyağı
Asitlerle etkileşerek H2 gazı açığa çıkarabilen metal-
lerdir.
Aktif metal + Asit " Tuz + Hidrojen gazı

Kek
Li, Na, K, Ca, Mg, Al, Zn, Fe gibi birçok metal aktif
metaldir.
1
Na(k) + HCl(suda) " NaCl(suda) + H2(g)
2
Diş macunu
2Li(k) + H2SO4(suda) " Li2SO4(suda) + H2(g)
Ca(k) + 2HNO3(suda) " Ca(NO3)2(suda) + H2(g)
Mg(k) + 2HCl(suda) " MgCl2(suda) + H2(g)

Mide ilacı
65
NOT! NOT!
Li, Na, K, gibi metaller çok aktif oldukları için su ile Amfoter metallerin oksitleri ve hidroksitleri de amfo-
tepkimeye girerek H2 gazı oluşturur. ter özellik gösterir.
1
Na(k) + H2O(s) " NaOH(suda) + H Örnek:
2 2(g)
1 ZnO, Al2O3, Al(OH)3, Zn(OH)2 gibi maddeler amfo-
K(k) + H2O(s) " KOH(suda) + H
2 2(g) ter özellik gösterir.
Tam Soy Metaller

Altın (Au) ve Platin (Pt) tam soy metaldir ve bu me-
tallerle tek başına tepkime veren bir asit yoktur.
Au(k) + HCl(suda) " Tepkime vermez.
Pt(k) + HNO3(suda) " Tepkime vermez.
Au(k) + H2SO4(suda) " Tepkime vermez.
NOT!
Tam soy metaller sadece kral suyu (HNO3 + 3HCl)
Sodyum metalinin su ile tepkimesi denilen karışım ile tepkime verir.
Amfoter Metaller
Asitlerle ve kuvvetli bazlarla (NaOH, KOH) tepkime-
ye girerek H2 gazı çıkarabilen metallerdir.
Al, Sn, Zn, Pb, Cr, Be gibi metaller amfoter özellik
gösterirler. Amfoter metaller aynı zamanda aktif me-
tallerdir.
Amfoter + Asit ya da " Tuz + Hidrojen Altın külçeler

metal kuvvetli baz gazı
Platin külçeler
3 Yarı Soy Metaller
Al(k) + 3HNO3(suda) " Al(NO3)3(suda) + H2(g)
2
Hg, Cu ve Ag yarı soy metallerdir. Bu metaller sadece
3
Al(k) + 3KOH(suda) " K3AlO3(suda) + H2(g) oksijenli ve kuvvetli asitler olan H2SO4 ve HNO3 ile tep-
2
kime verirler. Bu tepkimelerde H2 gazı açığa çıkmaz.
Zn(k) + 2HCl(suda) " ZnCl2(suda) + H2(g)
Yarı soy metaller (Hg, Cu, Ag) derişik H2SO4 çözelti-
Zn(k) + 2NaOH(suda) " Na2ZnO2(suda) + H2(g)
si ile tepkimeye girdiklerinde SO2 gazı, derişik HNO3
Amfoter metallerin asitlerle tepkimesi sonucu oluşan çözeltisi ile tepkimeye girdiklerinde NO2 gazı ve sey-
tuz tek bir tür katyon içerirken, bazlarla tepkimesin- reltik HNO3 çözeltisi ile tepkimeye girdiklerinde ise
den oluşan tuz iki tür katyon içerir. NO gazı açığa çıkarırlar.
Amfoter metaller zayıf bazlarla (NH3) tepkime vermez.
Yarı soy metal + Oksijenli kuvvetli asit " Tuz + Gaz + Su
Al(k) + NH3(suda) " Tepkime gerçekleşmez.
deriik
Cu (k) + 2H 2 SO 4 (suda) CuSO 4 (suda) + SO 2 (g) + 2H 2 O (s)
deriik
Ag (k) + 2HNO 3 (suda) AgNO 3 (suda) + NO 2 (g) + H 2 O (s)
seyreltik
3Cu (k) + 8HNO 3 (suda) 3Cu (NO 3) 2 (suda) + 2NO (g) + 4H 2O (s)
deriik
2Ag (k) + 2H 2 SO 4 (suda) Ag 2 SO 4 (suda) + SO 2 (g) + 2H 2 O (s)
Alüminyum çubuklar Çinko levhalar
66
Uyarı! ÖRNEK 36
Yarı soy metaller oksijensiz asitlerle ve zayıf
Aşağıdaki tepkimelerden hangisinde açığa çıkan ga-
asitlerle tepkimeye girmezler.
zın türü diğerlerinden farklıdır?
Cu(k) + HCl(suda) " Tepkime vermez.
A) Li(k) + HCl(suda) "
Hg(s) + HBr(suda) " Tepkime vermez.
B) Na(k) + H2O(s) "
Ag(k) + HCl(suda) " Tepkime vermez.
Cu(k) + HCOOH(suda) " Tepkime vermez. C) Al(k) + NaOH(suda) "
D) Na2CO3(k) + HCl(suda) "
E) Zn(k) + HNO3(suda) "
A, B, C ve E seçeneklerindeki tepkimelerden H2 gazı

açığa çıkar. D seçeneğinde verilen tepkimede CO2 ga-
zı açığa çıkar.
Na2CO3(k) + 2HCl(suda) " 2NaCl(suda) + H2O(s) + CO2(g)
Bakır çubuklar Cevap: D
Gümüş külçeler
Asitlerin Metalkarbonatları İle Tepkimeleri

Asitlerin sulu çözeltileri Na2CO3, K2CO3, CaCO3,
MgCO3 gibi metal karbonatları ile tepkimeye girdik-
lerinde CO2 gazı açığa çıkar.
ÖRNEK 37
Asit + Metal karbonatı " Tuz + Su + CO2(g)
Al(k) Cu(k) Fe(k)
MgCO3(k) + 2HCl(suda) " MgCl2(suda) + H2O(s) + CO2(g)

Na2CO3(suda) + 2HNO3(suda) " 2NaNO3(suda) + H2O(s) + CO2(g)
NaOH(suda) HCl(suda) HNO3(suda)

ÖRNEK 35
I II III
Aşağıdaki tepkimelerden hangisi gerçekleşmez?
A) Zn(k) + KOH(suda) $ Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltilere şekilde belirti-

len metaller batırılıyor.
B) Ca(k) + HCl(suda) $
deriik Hangi kaplarda tepkime gözlemlenir?
C) Ag(k) + HNO3(suda)
D) Na(k) + HCOOH(suda) $
E) Au(k) + HNO3(suda) $
Ca ve Na aktif metaller olduklarından asitlerle tepkime- Al amfoter metal olduğu için NaOH sulu çözeltisi ile
ye girerek H2 gazı çıkarırlar. (B ve D gerçekleşir.) tepkime vererek H2 gazı çıkarır.
Zn amfoter metal olduğundan hem asitlerle hem de Cu yarı soy metaldir. Bu nedenle HCl sulu çözeltisi ile
KOH gibi kuvvetli bazlarla tepkime vererek H2 gazı tepkime vermez.
oluşturur. (A gerçekleşir.)
Fe aktif metaldir. HNO3 sulu çözeltisi ile tepkime vere-
Ag yarı soy metaldir. Yarı soy metaller oksijenli ve kuv-
rek H2 gazı çıkarır.
vetli asit olan derişik HNO3 çözeltisi ile tepkime vere-
rek NO2 gazı oluşturur. (C gerçekleşir.) Cevap: C
Au tam soy metaldir. Tam soy metallerle tek başına
tepkime veren bir asit yoktur. (E seçeneğinde verilen
tepkime gerçekleşmez.)
Cevap: E
35. E 36. D 37. C

67
ÖRNEK 38 Uyarı!
Aktif metal – asit, amfoter metal – asit, amfoter
Al, Ag ve Fe metallerinden oluşan bir karışımdan Ag
metal – kuvvetli baz tepkimelerinde 1 mol metal,
metalini tek başına ayırmak için; kararlı bileşiklerindeki değerliğinin yarısı kadar
I. Karışıma yeterli miktarda KOH sulu çözeltisi eklemek mol sayısında H2 gazı açığa çıkarır.
Örneğin; Na bileşiklerinde +1 yüklü olduğu için
II. Karışıma yeterli miktarda derişik HNO3 sulu çözelti-
1 mol Na metali yeterli miktardaki HCl sulu çö-
si eklemek 1
zeltisi ile tepkime vererek mol H2 gazı açı-
III. Karışıma yeterli miktarda derişik HCl sulu çözeltisi 2
eklemek ğa çıkarırken, Ca bileşiklerinde +2 yüklü olduğu
için 1 mol Ca yeterli miktardaki HCl sulu çözeltisi
işlemlerinden hangilerinin tek başına yapılması uy- ile tepkime vererek 1 mol H2 gazı açığa çıkarır.
gundur? Na(k) + HCl(suda) " NaCl(suda) 1 H2(g)
2
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Ca(k) + 2HCl(suda) " CaCl2(suda) + H2(g)
D) II ve III E) I, II ve III ÖRNEK 40
KOH sulu çözeltisi sadece amfoter olan Al metalini çözer. I. Mg II. Ca III. K IV. Al
HNO3 sulu çözeltisi Al, Ag ve Ca metallerinin hepsi- Yukarıda verilen metallerin birer mollerinin yeter-
ni çözer. li miktarda HCl sulu çözeltisi ile tepkimeleri sonucu,
HCl sulu çözeltisi aktif metal olan Al ve Ca metallerini açığa çıkan H2 gazının mol sayıları arasındaki ilişkiyi
çözerken, yarı soy metal olan Ag metaline etki etmez.
gösteriniz. (12Mg, 13Al, 19K, 20Ca)
Böylece Ag metali karışımdan tek olarak ayrılabilir.
Cevap: B
I. Mg + 2HCl " MgCl2 + H2
II. Ca + 2HCl " CaCl2 + H2
1
III. K + HCl " KCl + H2
2
3
IV. Al + 3HCl " AlCl3 + H2
2
Cevap: IV > I = II > III
ÖRNEK 39
deriik
I. Ag(k) + H2SO4(suda) Bazı Önemli Asitlerin Aşındırıcı Etkileri
II. CaCO3(k) + HCl(suda) $ HNO3 oksijenli ve kuvvetli bir asit olduğu için hem
III. Mg(k) + HNO3(suda) $ derişik hem de seyreltik sulu çözeltisi aşındırıcı özel-
lik gösterir. HNO3’ün HCl ile karışımı olan kral suyu
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinde oluşan gaz-
(HNO3 + 3HCl), Au (altın) ve Pt (platin) gibi tam soy
ların sulu çözeltileri mavi turnusol kâğıdının rengini
metalleri bile aşındırabilir. Bu nedenle HNO3 cam
kırmızıya çevirir? (6C, 8O, 16S) veya plastik kaplarda saklanır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II H2SO4 oksijenli ve kuvvetli bir asittir. Tüm aktif me-
D) II ve III E) I, II ve III talleri aşındırır. Derişik sulu çözeltisi yarı soy metal-
leri de aşındırır. Bu nedenle H2SO4 cam veya plastik
I. tepkimede asit oksit özelliği gösteren SO2 gazı oluşur. kaplarda saklanır.
II. tepkimede asit oksit özelliği gösteren CO2 gazı oluşur. HF zayıf bir asittir. Sulu çözeltisi aktif metalleri aşın-
III. tepkimede nötr özellik gösteren H 2 gazı oluşur. dırabilirken tam soy ve yarı soy metallere etki etmez.
SO2 ve CO2 gazları asit oksit olduklarından sulu çözel- HF’nin en önemli özelliği cam ve porselen malzeme-
tileri mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirir. leri aşındırabilmesidir. HF camın ve porselenin yapı-
Cevap: C sında bulunan SiO2 ile tepkimeye girer. Bu neden-
le HF asidi plastik kaplarda saklanır. Metal, cam ve
porselen kaplarda saklanmaz.
HF asidi cama etki ettiği için cam süslemeciliğinde

cama kalıcı desen çizmek için kullanılır.
38. B 39. C 40. IV > I = II > III

68
NOT! Asitlerle Çalışırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Kuvvetli bazların (NaOH, KOH) derişik sulu çözelti- Asitler aşındırıcı etkiye sahip oldukları için çalışırken
leri plastik kaplarda saklanır. mutlaka koruyucu gözlük ve koruyucu giysi kullanıl-
malıdır.
Asitler birçok metalle tepkimeye girdikleri için metal
ÖRNEK 41 kaplarda ve metal raflarda saklanmamalıdır. Asitle-
ri saklamak için cam kaplar (HF hariç) ya da plastik
kaplar kullanılmalıdır.
HCl(suda) NaOH(suda) HF(suda) Sülfürik asit (H2SO4), fosforik asit (H3PO4) ve asetik
asit (CH3COOH) suda çözünürken en fazla ısı açı-
ğa çıkaran asitlerdir. Açığa çıkan ısı suyu kaynatabi-
Ag kap Al kap Cam kap
lir. Bu durum asit çözeltisinin etrafa saçılmasına ne-
I II III
den olur. Asidin üzerine su eklenmeye devam edilir-
Yukarıda verilen çözeltilerden hangileri bulundukla- se açığa daha fazla ısı çıkar. Yüksek ısı cam kabın
rı kaplarda saklanabilir? çatlayıp kırılmasına neden olabilir. Bu nedenle asit
çözeltileri hazırlanırken asit üzerine su değil, su üze-
rine yavaş yavaş asit ilave edilmelidir.
D) II ve III E) I, II ve III Sülfürik asit (H2SO4), fosforik asit (H3PO4) ve asetik
asit (CH3COOH) nem çekme özelliğine sahiptir. Bu
Ag yarı soy metal olduğu için HCl sulu çözeltisi ile tep-
asitler ciltle temas ettiklerinde ciltteki suyu çekerek
kime vermez. Bu nedenle HCl sulu çözeltisi Ag kapta
saklanabilir. asit yanıklarına neden olur. Bu durum doku hasarı
Al amfoter metal olduğu için NaOH sulu çözeltisi ile ve doku kaybı ile sonuçlanabilir.
tepkimeye girerek H2 gazı çıkarır. Bu nedenle NaOH
sulu çözeltisi Al kapta saklanamaz.
ÖRNEK 43
HF camı aşındıracağı için cam kapta saklanamaz. Fosforik asitle (H3PO4) ilgili;
Cevap: A
I. Nem çekici özelliğe sahiptir.
II. Suda çözünmesi ekzotermiktir.
III. Ciltle teması doku hasarına yol açabilir.
ÖRNEK 42
Derişik H2SO4 sulu çözeltisi;
I. Demir kap
II. Bakır kap
III. Altın kap Fosforik asit nem çekici bir madde olup, suda çözün-
mesi ekzotermiktir. Cilde temas ettiğinde ciltteki suyu
yukarıda verilen kaplardan hangilerinde saklanamaz?
çekerek doku hasarına yol açabilir.
Cevap: E
Derişik H2SO4 sulu çözeltisi demir ve bakır metalleri
ile tepkime vereceği için demir ve bakır kaplarda sak-
lanamaz.
Altın tam soy metal olduğu için hiçbir asitle tek başı-
na tepkime vermez. Bundan dolayı H2SO4 sulu çözelti-
si altın kapta saklanabilir.
Cevap: I ve II

Asitler, Bazlar ve Tuzlar Test 3, 4, 5, 6'yı
çözebilirsiniz.
41. A 42. I ve II 43. E

69
1. 2 mol H2SO4 içeren sulu çözelti ile 4 mol NaOH içeren 4. 0,6 mol HCl içeren sulu çözelti ile 0,9 mol NaOH
sulu çözelti karıştırılarak tepkime gerçekleştiriliyor. içeren sulu çözelti, 25°C’de karıştırılıyor.
Bu tepkimeyle ilgili aşağıdaki ifadelerden han- Oluşan yeni çözelti ile ilgili;
gisi yanlıştır?
I. pH değeri 7’den büyüktür.
A) Nötralleşme tepkimesi olarak sınıflandırılır. II. NH3 sulu çözeltisiyle tepkime vermez.
B) Tepkime sonunda 4 mol su oluşur. III. Al metali ile H2 gazı açığa çıkarır.
IV. H3O+ iyonu sayısı, OH- iyonu sayısından fazladır.
C) Artansız gerçekleşir.
D) Net iyon denklemi H+(suda) + OH-(suda) $ H2O(s)
şeklindedir. A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
E) Tepkime sonunda 4 mol Na2SO4 tuzu oluşur. D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
2. Aşağıda miktarları verilen asit – baz çiftlerinden 5. 3 mol H2SO4 içeren sulu çözelti ile ilgili;
hangi ikisi arasında tam nötrleşme gerçekleşir? I. 6 mol NaOH ile tepkimeye girdiğinde tam nöt-
ralleşme gerçekleşir.
A) 1 mol HNO3 + 2 mol NaOH
II. Yeterli miktarda Ca(OH)2 ile tam nötrleştiğinde
B) 1,5 mol H2SO4 + 1 mol Ca(OH)2
4 mol H2O oluşur.
C) 2 mol HCl + 1 mol Mg(OH)2 III. Platin (Pt) metalinden yapılmış kapta saklana-
D) 1 mol HCl + 1,5 mol Ca(OH)2 bilir.
E) 3 mol H3PO4 + 2 mol Ca(OH)2 yargılarından hangileri yanlıştır?
3. Nötrleşme tepkimeleri ile ilgili;
I. Sulu ortamda gerçekleşen tüm asit-baz tepki-

6. 16 gram NaOH içeren sulu çözeltiyi tam nötral-
meleri nötrleşme tepkimesi olarak kabul edilir.
leştirmek için en az kaç gram H2SO4 gerekir?
II. Tepkime sonucunda oluşan sulu çözelti elektrik (NaOH: 40, H2SO4: 98)
akımını iletmez.
A) 4,9 B) 9,8 C) 19,6 D) 49 E) 98
III. Genellikle ısı alan (endotermik) tepkimelerdir.
1. E 2. C 3. A 4. D 5. B 6. C
70
1. CaCO3(k) MgCO3(k) NaHCO3(k) 4. Zn ve Cu metallerinden oluşan bir karışımdan me-
tallerden bir tanesi saf olarak elde edilmek isteniyor.
Buna göre karışıma;

HNO3 KOH HCl
sulu çözeltisi sulu çözeltisi sulu çözeltisi I. HCl sulu çözeltisi eklemek
II. NaOH sulu çözeltisi eklemek
I II III
III. HNO3 sulu çözeltisi eklemek
Yukarıdaki kaplarda bulunan sulu çözeltilere işlemlerinden hangileri tek başına uygulanabilir?
üzerilerinde belirtilen katı maddeler ilave edildi-
ğinde hangilerinde CO2 gazı açığa çıkmaz? A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
5. KOH(suda) + H2SO4(suda) $ X(suda) + H2O(s)

2. Yandaki düzenek- Büret
HF(suda) + NaOH(suda) $ Y(suda) + H2O(s)
te erlen içerisinde
20 mL HNO3 sulu Al(k) + H3PO4(suda) $ Z(suda) + H2(g)
çözeltisi ve turnu- Ca(OH)2(suda) Yukarıda verilen denkleştirilmemiş tepkimeler
sol boyası bulun- ve bu tepkimeler sonucunda oluşan X, Y ve Z
maktadır. bileşikleri ile ilgili;
M
M musluğu açılarak
I. X: K2SO4, Y: NaF ve Z: AlPO4 formülüne sa-
büretteki Ca(OH)2
Erlen hiptir.
sulu çözeltisinden
II. Al + H3PO4 " Z + H2 tepkimesi en küçük tam
erlendeki çözeltiye
sayılarla denkleştirildiğinde denklemdeki mad-
damla damla ilave
delerin kat sayıları soldan sağa doğru sırayla 6,
ediliyor. Erlendeki çözelti hacmi 80 mL olduğunda
2, 2, 3 şeklindedir.
çözeltinin kırmızı rengi tamamen kayboluyor.
III. Üç tepkime de asit - baz tepkimesidir.
Buna göre erlende gerçekleşen olaylarla ilgili;
I. Nötrleşme tepkimesi gerçekleşmiştir. yargılarından hangileri doğrudur?
II. Ca(NO3)2 tuzu oluşmuştur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
III. Erlene 60 mL Ca(OH)2 sulu çözeltisi eklendi-
ğinde tam nötrleşme gerçekleşmiştir. D) II ve III E) I, II ve III
D) Yalnız III E) I, II ve III 6. 2H3PO4(suda) + 3Ca(OH)2(suda) " Ca3(PO4)2(suda) + 6H2O(s)
tepkimesinde 18 mol baz kullanılarak tam nötral-

leşme gerçekleştirilmiştir.
3. Al metali ile ilgili;
Buna göre;
I. Al metalinden yapılmış bir kapta NaOH sulu çö-
zeltisi saklanamaz. I. Tepkimede 18 mol asit harcanmıştır.
II. Amfoter metal olduğu için hem HCl hem de NH3 II. Tepkimede 6 mol tuz oluşmuştur.
sulu çözeltileri ile etkileşerek H2 gazı çıkarır. III. Tepkime sonunda oluşan su 648 gramdır.
III. Derişik H2SO4 sulu çözeltisi ile etkileşerek SO2 IV. Tepkimede nötralleşen H+ ve OH- iyonları
gazı açığa çıkarır. 36’şar moldür.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? (H2O: 18)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
D) III ve IV E) II, III ve IV
1. B 2. E 3. A 4. B 5. A 6. E
71
1. Aşağıdaki olaylardan hangisinde asit – baz tep-

Özellik Metaller
kimelerinin gerçekleşmesi beklenemez? 4.
I. Asitlerle etkileşerek H2 gazı açığa a. Au, Pt
A) Kek yapımında kullanılan yemek sodası çıkarırlar.
(NaHCO3) ile limon suyunun etkileşimi
II. Sadece oksijen içeren kuvvetli b. Fe, Ni
B) pH değeri düşük olan toprağın pH değerini artır- asitlerle tepkime vererek SO2,
mak için kireç tozu kullanılması NO, NO2 gibi gazları açığa çıka-
C) Demirin oksitlenmesi rırlar.
III. Asitlerle kral suyu hariç tepkime c. Hg, Cu
D) Mide yanmasını azaltmak için karbonatlı su içilmesi
vermezler.
E) Sirkenin mermer tezgâhı aşındırması
Yukarıdaki özellikler ile metallerin eşleştirilmesi
A) I. b B) I. a C) I. b D) I. a E) I. c
II. c II. b II. a II. c II. a
2. Laboratuvarda içerisinde derişik hidroklorik asit ve III. a III. c III. c III. b III. b
derişik sülfürik asit çözeltisi oldukları bilinen ancak
üzerinde etiketleri olmayan iki şişe bulunmaktadır.
5. İçinde yeterli miktarda NaOH sulu çözeltisi bulu-
Buna göre şişeleri doğru bir şekilde etiketle-
nan şekildeki kaba sırayla NH3, HF ve SO3 gazları
mek için;
ayrı ayrı gönderiliyor.
I. Alüminyum metali üzerindeki etkilerini incelemek
NH3(g) Çıkış
II. Gümüş metali üzerindeki etkilerini incelemek HF(g)
III. Potasyum hidroksit üzerindeki etkilerini incelemek SO3(g)
IV. Çözeltilerin pH değerlerini belirlemek

NaOH(suda)
yukarıdakilerden hangilerinin yapılması uygundur?
A) Yalnız II B) I ve II C) Yalnız III

Buna göre hangi gazlar NaOH sulu çözeltisi ile
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
tepkimeye girerek ortamda tuz oluşturur? (16S)
A) Yalnız HF B) Yalnız NH3 C) Yalnız SO3
D) HF ve SO 3 E) NH 3, HF ve SO3
3. Asitlerle ilgili aşağıda verilen yargılardan han- 6. X + Y " Tuz + Su

gisi yanlıştır?
X ile Y sulu çözeltileri arasında yukarıda verilen
A) CH3COOH cilt ile temas ettiğinde ciltteki suyu nötralleşme tepkimesi gerçekleşmektedir.
çekerek yanıklara neden olabilir. Buna göre;
I. X kırmızı turnusol kâğıdını maviye çeviriyor ise
B) HF camı ve porseleni aşındırabileceği için cam
Y, Ag metali ile tepkime verebilir.
ve porselen kaplarda saklanmamalıdır.
II. Y’nin 25°C sıcaklıktaki pH değeri 12 ise X,
C) Sülfürik asit (H2SO4) altın, platin, cam ve plastik CaCO3 katısı ile CO2 gazı açığa çıkarabilir.
kaplarda saklanabilir. III. Y, Fe metali ile tepkime vererek H2 gazı açığa
D) H2SO4 ve H3PO4 kuvvetli nem çekme özelliğine çıkarıyor ise X, Zn metali ile tepkime verebilir.
sahiptir. yargılarından hangileri doğrudur?
E) Asitlerin sulu çözeltileri hazırlanırken asit üzeri- A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II

ne su ilave edilmelidir.
D) Yalnız I E) Yalnız II
1. C 2. A 3. E 4. A 5. D 6. A
72

• Asitlerin ve bazların fayda ve zararlarını açıklar.
– Asit yağmurlarının oluşumuna, çevreye ve tarihi eserlere etkilerine değinilir.
• Asit ve bazlarla çalışırken alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemlerini açıklar.
– Birbiriyle karıştırılması sakıncalı evsel kimyasallara (çamaşır suyu ile tuz ruhu) örnekler verilir.
– Asit ve baz ambalajlarındaki güvenlik uyarılarına dikkat çekilir.
– Aşırı temizlik malzemesi ve lavabo açıcı kullanmanın sağlık, çevre ve tesisat açısından sakıncaları üzerinde durulur.
– Mutfak gereçlerinde oluşan kireçlenmeyi ve metal eşyaların paslarını gidermek için yöntem ve malzeme seçiminde dikkat
edilmesi gereken hususlar üzerinde durulur.
HAYATIMIZDAKİ ASİTLER VE BAZLAR

Asit ve Bazların Fayda ve Zararları Otomobil pillerinde (aküle-
rinde) sülfürik asit (H2SO4)
Asitlerin ve Bazların Faydaları
kullanılır.
Birçok meyve ve sebzenin
yapısında vücut için fayda- Temizlik maddelerinin bi-
lı organik asitler bulunur. leşimindeki bazlar olma-
Örneğin C vitamini dan mutfak ve banyolar
(askorbik asit), folik asit temizlenemez.
gibi...
Midede hidroklorik asit Bazı asitler hazır gıdaların

(HCl), bağırsakta ise bazik raf ömrünün uzatılmasın-
özellik gösteren sıvılar sin- da etkilidir.
dirime yardımcı olur.
Asitlerin ve Bazların Zararları
Bazı ilaçlar asidik veya ba- Asitler ve bazlar tahriş edici ve aşındırıcı (korozif) et-
zik olmaları sebebi ile te- kilerinden dolayı canlı dokuya ve birçok yüzeye za-
davi amaçlı kullanılır. rar verirler.
Asitlerin buharının solunması solunum yollarında
tahrişe neden olur.
Vücudumuzda gerçekle- Sanayi tesislerinden, elektrik santrallerinden, taşıtlar-
şen birçok kimyasal tep- dan atmosfere salınan SO2, SO3, NOX (azot oksitler)
kime pH değişimine kar- gazları hem toksik etkiye sahiptir hem de havada-
şı oldukça duyarlıdır. Vü- ki su buharı ile tepkimeye girerek asit yağmurlarına
cudumuz asitlerin ve baz- neden olur.
ların pH seviyesini kont-
rol eden tampon adı ve-
rilen bir sisteme sahiptir.
Vücuttaki pH değerleri bi-
karbonat (HCO-3) iyonu ile
kontrol edilir.
Asit yağmurları
Toprağın yapısında bulu- bitkilere zarar
verir.
nan asitler toprağı tane-
cikli hâle getirerek topra-
ğın hava ve su geçirgenli-
ğini artırır. ASİT YAĞMURU
73
Asit Yağmurları Ormandaki ağaçların ve bitkilerin zarar görmesine

Saf suyun 25°C sıcaklıktaki pH değeri 7 civarında neden olur.
iken yağmur suyunun pH değeri yaklaşık 5,6’dır. Bu Solunum yolu rahatsızlıklarına neden olur.
değer yağmur suyunun az da olsa asidik olduğunu Mermerden yapılmış tarihi eserleri aşındırarak bu
gösterir. Bunun nedeni havada doğal olarak bulunan eserlere zarar verir.
CO2 gazının atmosferdeki su buharı ile tepkimeye Otomobillerin kaportasını zamanla aşındırarak ka-
girerek karbonik asite (H2CO3) dönüşmesidir. portaya zarar verir.
CO2 + H2O " H2CO3 Açık havada bulunan metal malzemeleri aşındırarak
Karbonik asit zayıf asittir. Kısmen iyonlaşacağı için malzemenin ömrünü kısaltır.
çok az miktarda H+ iyonu oluşturur. Binalara zarar verir.
Karbonik asitten gelen H iyonları yağmur suyunun
+
Asit yağmurları göl ve akarsularda bileşikleri hâlinde
pH değerini düşürür. Yağmur suyunun pH değerinin bulunan ağır metalleri çözerek toprak, göl ve derele-
5,6 civarında olması çevre üzerinde ciddi bir tehlike rin toksik hâle gelmesine neden olur.
oluşturmaz. Genellikle pH değeri 5,6’dan daha dü- Aşağıda asit yağmurlarının etkileri ile ilgili görseller ve-
şük olan yağmurlara asit yağmuru denir. rilmiştir:
Yağmur suyunu asidik yapan gazlardan bazıları da
azot oksitlerdir. (NO2, N2O5)
Havada bulunan N2 gazı, yüksek sıcaklıklarda, gü-
neş enerjisi, yıldırım veya şimşek etkisi ile O2 gazı ile
tepkimeye girerek NO ve NO2 gibi azot oksitleri oluş-
turur.
N2 + O2 " 2NO Toplu balık ölümleri Tarihi eserlerin aşınması
2NO + O2 " 2NO2
Atmosferde oluşan NO2 gazı da suyla tepkimeye gi-
rerek nitrik asidi (HNO3) oluşturur.
2NO2 + H2O " HNO3 + HNO2
Oluşan HNO3 iyonlaşarak H+ iyonu verir. H+ iyonu
da yağmur suyunun pH değerini düşürür.
Ağaçlarda oluşan zararlar Nehirlerde oluşan kirlilik
Özellikle kükürt içeren kömür ve petrol gibi fosil ya-
kıtların yakılması sonucu açığa çıkan kükürt havada-
ÖRNEK 44
ki O2 gazı ile tepkimeye girerek SO2 ve SO3 gazları-
nı oluşturur. I. SO2
S + O2 " SO2 II. SO3
2SO2 + O2 " 2SO3 III. NO2
Atmosferde oluşan SO3 gazı da suyla tepkimeye gi- IV. H2

rerek H2SO4 oluşturur. V. CO2
SO3 + H2O " H2SO4 Yukarıdaki gazlardan hangisi asit yağmurlarına ne-
den olmaz? (6C, 7N, 8O, 16S)
Oluşan H2SO4 asit yağmuru olarak yer yüzüne iner.
Asit Yağmurlarının Zararları
Deniz, göl ve nehir sularındaki asitlik seviyesini ar- SO2, SO3, NO2 ve CO2 asit oksit oldukları için atmos-
tırarak, yani pH değerini düşürerek sudaki ekolojik ferdeki su buharı ile tepkimeye girerek asit oluşturur.
dengeyi bozar. Suda yaşayan canlıların ölümüne Oluşan asit yağmur suyunun pH değerini düşürür.
neden olabilir. H2 ise nötr özellik gösterdiği için asit yağmurlarına ne-
den olmaz.
Toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koşullarını bo-
Cevap: D
zarak toprağı çoraklaştırır ve bitkilerin gelişimini en-
geller.
44. D
74
Etkinlik 1
ÖRNEK 45
Aşağıdaki ifadeleri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işa-
Asit yağmurlarının oluşumu alınacak tedbirlerle en aza
retleyiniz.
indirgenebilir. Böylece gelecek nesillere daha temiz bir
1. H2SO4 akü asidi olarak kullanılır. D
(.......) dünya bırakılabilir.
I. Evlerde ve iş yerlerinde daha fazla elektrik kullanmak

2. C vitamini bir organik asittir. D
(.......)
II. Petrol, kömür ve doğalgaz gibi fosil yakıtlara alter-
3. Temizlik malzemelerinin çoğu bazik yapı- (.......)
D natif teşkil edecek çevre dostu enerji kaynakları ge-
dadır. liştirip kullanmak
Y III. Motorlu taşıtların bakımını zamanında yaptırmak

4. Midede sindirim bazik ortamda gerçekleşir. (.......)
Yukarıdakilerden hangileri asit yağmurlarının oluşu-
5. Asit yağmurları topraktaki besin maddele- (.......)
D
munu azaltmak için alınacak tedbirlerden biri değildir?
rini ve yararlı mineralleri çözerek toprağın
verimini düşürür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Y D) II ve III E) I, II ve III
6. Deterjan asidik bir temizlik malzemesidir. (.......)
Y Evlerde ve iş yerlerinde daha fazla elektrik kullanmak

7. Yağmur suyunun 25°C sıcaklıktaki pH (.......)
enerji elde etmek için daha çok fosil yakıtı tüketmek
değeri 7 nin üstündedir. anlamına gelir. Böyle bir durumda asit yağmurlarını
oluşturacak gaz salınımı daha çok olur ve asit yağmur-
8. Y
Kükürt içeren fosil yakıtların kullanılması (.......) larının oluşumu daha da artar.
ile oluşan SO2 ve SO3 gibi gazlar yağmur Cevap: A
suyunun pH değerini artırır.
9. Azot oksitler genel olarak NOx şeklinde (.......)

D
gösterilir.
Evsel Kimyasalların Tesisat ve Çevre Açısından

Sakıncaları
Çamaşır suyundaki sodyum hipoklorit sulu ortamda

hipokloröz asite dönüşür.
NaClO(suda) + H2O " HClO(suda) + NaOH(suda)
Çamaşır Hipokloröz
suyu asit
NOT! Tepkimede oluşan hipokloröz asit (HClO), tuz ruhu
Asit yağmurlarının zararları bazı önlemler alınarak (HCl) ile tepkimeye girerek toksik etkiye sahip Cl2
en aza indirilebilir. gazı oluşturur. Bu nedenle daha iyi temizler düşün-
Asit yağmurlarının etkisini azaltmak için, cesi ile çamaşır suyu ile tuz ruhu kesinlikle birbirine
Otomobiller yerine toplu taşıma araçlarını kul- karıştırılmamalıdır.
lanmak HClO(suda) + HCl(suda) " Cl2(g) + H2O(s)
Evlerde ve iş yerlerinde enerjiyi tasarruflu kul-
Lavabo açıcı ve yağ çözücü olarak kullanılan temiz-
lanmak.
lik maddeleri, sud kostik (NaOH), potas kostik (KOH)
Sanayi tesislerinin bacalarına filtre takmak gibi kuvvetli bazların derişik sulu çözeltileridir. Bu ne-
Fosil yakıtlarının yerine güneş enerjisi, rüzgâr denle lavabo açıcılar dikkatli kullanılmalıdır. Canlı
enerjisi gibi temiz ve yenilenebilir enerji kaynak- doku üzerinde tahriş edici etkileri olduğundan çıplak
larını kullanmak gibi tedbirler alınabilir. elle dokunulmamalı, cilde temas ettirilmemelidir.
Etkinlik: 1. D 2. D 3. D 4. Y 5. D 6. Y 7. Y 8. Y 9. D 45. A
75
Kireç ve pas çözücü maddeler sülfürik asit (H2SO4) Mutfak araç gereçlerinde mesela çaydanlıkta oluşan
ve fosforik asit (H3PO4) gibi asitlerin sulu çözeltileri- kireci gidermek için kireç ve pas sökücü kullanmak
dir. Bu maddelerin cilde temasından kaçınılmalı, aşı- uygun olmaz. Çünkü bu kimyasallar etki ettiği malze-
rı kullanımlarının tesisatta sorun yaratabileceği unu- meyi aşındırır. Bu nedenle çaydanlık, su ısıtıcısı gibi
tulmamalıdır. mutfak gereçlerindeki kireci gidermek için zayıf asit
Gereğinden fazla lavabo açıcı kullanılması gider boru- içeren sirke kullanmak daha uygundur.
larının aşınmasına ve su sızdırmasına neden olabilir. Musluk ve duş başlıklarında oluşmuş kireç tabakası
sirke ile silinerek giderilebilir.
Asit ve Bazlar ile Çalışırken Dikkat Edilmesi
Gerekenler
Asit ve bazlarla çalışırken önlük, eldiven ve koruyucu

gözlük kullanılmalı, kapalı ayakkabılar giyilmelidir.
Asit ve bazların tadına bakılmamalıdır.
Asit ve bazların buharı solunmamalıdır.
Asit üzerine su ilave edilmemeli, su üzerine yavaş

yavaş asit ilave edilmelidir.
Derişik asit ve bazlar evlerde kullanılmamalıdır.

Kireç tutmuş musluk
Asit ve baz çözeltilerinin cilde ya da göze temas etti-
ği bölge bol su ile yıkanmalıdır. Gerekiyorsa mutlaka
ÖRNEK 46
tıbbi bir yardım alınmalıdır.
Evlerde kullanılan tuz ruhu ve çamaşır suyu gibi asi- I. H2O(s)

dik ve bazik özellik gösteren kimyasallar meşrubat şi- II. Seyreltik CH3COOH sulu çözeltisi
şelerine konmamalıdır. Bu kapların içinde kimyasal III. NH3 sulu çözeltisi
olduğunu bilmeden, meşrubat sanarak kullananlar
IV. Derişik H2SO4 sulu çözeltisi
açısından çok ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
Yukarıda verilen maddelerden hangileri metalden
Evsel temizlik ürünleri (çamaşır suyu, deterjan, tuz ru- yapılmış bir su ısıtıcısındaki kireç tabakasını ısıtıcı-
hu vb. gibi maddeler) aynı ortamda saklanmamalıdır.
ya zarar vermeden sökebilir?
Asit ve baz içeren temizlik malzemeleri daha iyi te- A) I ve II B) Yalnız II C) I ve III
mizleyeceği düşüncesi ile karıştırılmamalıdır.
D) I ve IV E) II, III ve IV
Tuz ruhu ve çamaşır suyu asla birbiriyle karıştırılma-
malıdır. Bu iki maddenin karışması sonucu açığa çı-
H2O kireci yüzeyden sökemez. NH3 ve kireç bazik özel-
kan klor (Cl2) gazı gözleri, solunum yolunu ve akci- lik gösterdiğinden NH3’ün sulu çözeltisi de kirece etki
ğerleri etkiler. Klor gazına uzun süre maruz kalmak etmez. H2SO4 kuvvetli asit olduğu için kireci söker fa-
ölümle sonuçlanabilir. kat ısıtıcının yapıldığı metali de aşındırır. CH3COOH za-
yıf asit olduğu için seyreltik sulu çözeltisi ısıtıcıya za-
Klorlu çamaşır sularının kullanımı sonucu suya karı- rar vermeden kireci söker.
şan klor suda bulunan element ve minerallerle etkile- Cevap: B
şerek toksik maddeler oluşturur. Oluşan toksik mad-
deler suya ve toprağa karışarak doğada uzun yıllar
kalabilir. Böylece toprağın ve suyun organik yapısı
bozulur. Çamaşır suyu gibi kalıcı kirliliğe neden olan
bu tür maddelere kalıcı organik kirleticiler denir. Bu
kimyasallar besin zinciri yolu ile insanlara aktarıldı-
ğında hormonal bozukluklardan kansere kadar çok
ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
46. B
76
ÖRNEK 47 ÖRNEK 49
Lavabo açıcılarla ilgili; I. Çamaşır suyu
I. Lavaboların tıkanmasına yol açan kıl, saç, tüy ve II. Tuz ruhu
yağların çözünmesini sağlar. III. Amonyaklı yüzey temizleyiciler
II. Aşırı miktarda kullanılması gider borularının aşın- Yukarıda verilen kimyasallardan hangileri bazik
masına neden olabilir. özellik gösteren temizlik maddeleridir?
III. Kuvvetli asitlerin sulu çözeltileridir.
yargılarından hangileri yanlıştır? Çamaşır suyu ve amonyaklı yüzey temizleyiciler bazik,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tuz ruhu ise asidik bir maddedir.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap: I ve III
Lavabo açıcılar NaOH gibi kuvvetli bazların sulu çö-

zeltileridir. NOT!
Cevap: C
Kuvvetli bir baz olan sodyum hidroksit (NaOH)
beyaz sabun üretiminde, potasyum hidroksit
(KOH) ise arap sabunu üretiminde kullanılır.
ÖRNEK 48
Kuvvetli bazlar tüy diplerindeki yağlarla tepkimeye gire-

rek tüyün deriden ayrılmasını kolaylaştırır.
Buna göre;
I. CH3COOH
II. Ca(OH)2
Asit veya bazların ambalajlarında bazı güvenlik işa-
III. C2H5OH retleri bulunmalıdır.
yukarıda verilen maddelerden hangileri deri endüst-
risinde tüyün deriden ayrılması için kullanılabilir?
CH3COOH asetik asittir. Ca(OH)2 sönmüş kireç olarak

bilinen kuvvetli bir bazdır ve deri endüstrisinde tüyleri
deriden ayırmak için kullanılabilir. Tahriş edici Aşındırıcı
(Korozif)
C2H5OH etil alkoldür. Alkoller yapılarında -OH grubu
bulundurmalarına rağmen bazik özellik göstermezler.
Cevap: B

Asitler, Bazlar ve Tuzlar Test 7, 8'i Zehirli Çevreye
çözebilirsiniz. (Toksik) zararlı
(Ekotoksik)
47. C 48. B 49. I ve III

77
1. Asit ve bazlarla ilgili; 4. Tuz ruhu ve çamaşır suyu ile ilgili;
I. Yaygın adı potas kostik olan KOH, arap sabunu I. Evsel temizlik maddeleridir.
üretiminde kullanılır. II. Birbiri ile karıştırıldıklarında toksik etkiye sahip
II. Midede asidik ortamda, bağırsaklarda ise bazik klor (Cl2) gazı açığa çıkar.
ortamda sindirim gerçekleşir. III. Her ikisi de cilde kayganlık hissi verir.
III. Toprağın yapısında bulunan asitler toprağı ta-
necikli hâle getirerek toprağın su ve hava geçir-
genliğini artırır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
IV. Yaygın adı sud kostik olan NaOH, beyaz sabun
üretiminde kullanılır.
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
5. Evlerde lavabo açıcı olarak kullanılan madde-

lerle ilgili;
I. NaOH gibi kuvvetli bazların derişik sulu çözelti-

leridir.
2. Azot oksitlerle ilgili;
II. Kireç çözücü etkileri de vardır.
I. NOX şeklinde gösterilirler.
III. Gereğinden fazla kullanılması gider borularının
II. Toksik etki göstermezler. aşınmasına neden olabilir.
III. Havada doğal yollarla oluşabilirler.
A) I ve II B) II ve III C) Yalnız I
D) Yalnız II E) Yalnız III
6. Çamaşır suyu ile ilgili;

3. I. NO2
I. Toprakta ve suda kalıcı kirliliğe neden olabilir.
II. SO3
II. Kireç ve pas sökücü olarak kullanılır.
III. CO2
III. Çamaşır suyu ile çalışırken mutlaka eldiven ta-
Yukarıda verilen maddelerden hangileri yağ- kılmalıdır.
mur suyunun pH değerini düşürebilir?
(6C, 7N, 8O, 16S)
1. E 2. B 3. E 4. C 5. D 6. C
78

• Tuzların özelliklerini ve kullanım alanlarını açıklar.
– Sodyum klorür, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat, kalsiyum karbonat ve amonyum klorür tuzları üzerinde durulur.
TUZLARIN ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI Bazı Önemli Tuzların Özellikleri ve Kullanım

Alanları
Vücudumuzdaki metabolik faaliyetlerin düzenli bir
şekilde gerçekleşmesi için minerallere de ihtiyaç var- Sodyum Klorür
dır. Mineraller vücutta kendi kendine oluşturulama-
Kimyasal Formülü: NaCl
yan dışarıdan alınan anorganik (inorganik) tuzlardır.
Sistematik Adı: Sodyum
Tuzlar, asit-baz tepkimeleri ile oluşabileceği gibi
klorür
metal-asit tepkimeleri sonucunda da oluşabilir.
Yaygın Adı : Yemek tuzu
Asit-baz tepkimeleri sırasında tuz oluşurken, bazın
(sofra tuzu)
katyonu ile asidin anyonu etkileşir.
Doğada Bulunuşu: Katı hâlde veya suda çözünmüş
B+OH- + H+A- $ BA + H2 O
123 123 123 123 hâlde bulunabilir. Kaya tuzunda katı hâlde, su kaynakla-
Baz Asit Tuz Su
rında (denizlerde, göllerde) çözünmüş hâldedir.
Özellikleri
Beyaz, kristal yapılı ve iyonik bağlı bir bileşiktir.
Suda iyi çözünür.
Sulu çözeltisi elektrolittir.
Kokusuz olup kendine has bir tadı vardır.
Nötr bir tuzdur.
Birim hücrelerden oluşur. (Her Na+ iyonu 6 adet Cl-

Farklı renklerdeki tuz mineralleri
iyonu tarafından, her Cl- iyonu da 6 adet Na+ iyonu
tarafından çekilir.)
Tuzların Genel Özellikleri
İyonik bağlı bileşiklerdir. Kullanım Alanları

En küçük yapıları birim hücredir. Sinir ve kas hücrelerinin işlevlerini yerine getirmesin-
Kristal örgü yapısında bulunurlar. de görev alır.
Erime ve kaynama noktaları oldukça yüksektir. Mide asidi (HCl) üretiminde klor temin ederek sindiri-
me yardımcı olur.
Oda koşullarında katı hâlde bulunurlar.
Vücut için oldukça önemli bir elektrolit kaynağıdır.
Katı hâlleri elektrik akımını iletmez. Sıvı hâlleri ve su-
lu çözeltileri elektrik akımını iletir. Gıdaları tatlandırmada,
Suda iyonlarına ayrılarak çözünürler. Et ve gıdaların bozulmadan uzun süre saklanmasında,
Sindirime uğramazlar. Sabun, cam, kağıt ve seramik üretiminde,
Sulu çözeltileri nötr, asidik veya bazik özellik göste- Kışın yolların buzlanmasını önlemede,
rebilir. Bu nedenle tuz çözeltilerinin turnusol kağıdı- Tıp ve eczacılıkta kullanılır.
na etkileri farklıdır.
79
Sodyum Karbonat Kullanım Alanları
Kimyasal Formülü: Na2CO3 Isıtıldığında CO2 gazı açığa çıktığı için pasta yapı-
mında kabartma tozu olarak kullanılır.
Sistematik Adı: Sodyum kar-
bonat 2NaHCO3 + ısı $ Na2CO3 + H2O + CO2(g)
Yaygın Adı : Çamaşır sodası, Tepkime sonunda oluşan CO2 gazı pasta ve kek ha-
soda külü murunun kabarmasını sağlar.
Doğada Bulunuşu: Şeffaf
Kağıt üretiminde,
kristal şeklinde
Yangın söndürücülerde,
Özellikleri
Mide yanmasını gidermede,
Sulu çözeltisi elektrolittir. Meşrubatlarda asitlik düzenleyici olarak,
Bazik bir tuzdur. Koku giderici olarak,
Nem çekici özelliğe sahiptir. Suya sertlik veren Ca2+ ve Mg2+ iyonlarının çöktürül-
Kokusuz, beyaz bir tuzdur. mesinde yani suyun yumuşatılmasında,
Kullanım Alanları Böcek sokmalarında kaşıntıyı azaltmak için kullanılır.
Doğal temizlik maddesidir.

Cam üretiminde, Kalsiyum Karbonat
Kağıt üretiminde, Kimyasal Formülü: CaCO3

Sabun ve deterjan üretiminde, Sistematik Adı: Kalsiyum
Fotoğrafçılıkta, karbonat
Tıpta bazı ilaçların üretiminde, Yaygın Adı : Kireç taşı
Su sertliğini gidermede kullanılır.
Doğada Bulunuşu: Deniz kabuklularının kabuğunda ve
NOT! kayaçlarda bulunur. Kireç taşı, tebeşir ve mermer olmak
üzere üç formu vardır.
Sodyum karbonat suda sertliğe neden olan iyonları
2+ 2+
(Ca , Mg ) karbonat tuzları hâlinde çöktürerek su- Özellikleri
yu yumuşatır. Tülleri beyazlatmak için de kullanılır.
Suda az çözünür.
Bazik özellik gösterir.

Sodyum Bikarbonat Vücuda zararlı bir tuzdur. Ağız yolu ile asla alınma-
Kimyasal Formülü: NaHCO3 malı, deri ve göze temas ettirilmemelidir.
Sistematik Adı: Sodyum bikar- Kullanım Alanları
bonat
İnşaat sektöründe; kireç, beton, çimento, dolgu ma-
Yaygın Adı : Yemek sodası
cunu ve yüzey kaplama malzemesi üretiminde,
Doğada Bulunuşu: Kalker taş-
ları hâlinde, deniz suyunda Tebeşir üretiminde,
Özellikleri Asidik toprakların pH değerinin düzenlenmesinde,

Beyaz toz şeklinde bir katıdır. Gıda ve ilaç sektöründe,
Suda çözünür.
Seramik ve cam üretiminde,
Bazik özellik gösterir.
Çevreye zararlı olan kükürt gazlarının (SO2, SO3) tu-
Kokusuzdur.
tulmasında,
Antiasit özelliktedir. Mide asidinin fazlalığını baskılar.
Plastik üretiminde kullanılır.
80
Amonyum Klorür ÖRNEK 51

Kimyasal Formülü: NH4Cl Aşağıda bazı tuzların formülleri ve sistematik isimleri ve-
Sistematik Adı: Amonyum rilmiştir.
klorür
• NaCl (Sodyum klorür)
Yaygın Adı : Nişadır
• NaHCO3 (Sodyum bikarbonat)
Doğada Bulunuşu: Volka-
• NH4Cl (Amonyum klorür)
nik bölgelerdeki kayaçların yapısında
Buna göre;
Özellikleri
I. İlaç endüstrisinde kullanılma
Beyaz ve kokusuz bir tuzdur.
II. Bazik özellik gösterme
Asidik özellik gösterir. III. Asit-baz tepkimeleri sonucunda
Kullanım Alanları oluşabilme
Gübre üretiminde yukarıda verilen özelliklerden hangileri üç tuz için-

de ortaktır?
Veterinerlikte
Kuru pil imalatında A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Balgam soktürücü ilaç üretiminde D) II ve III E) I, II ve III
Şampuan, duş jeli, saç kremi, bulaşık deterjanı üre-

NaCl $ Vücut için önemli bir elektrolit kaynağıdır. Se-
timinde
rum üretiminde kullanılır.
Metallerin yüzeylerini temizlemede kullanılır. NaHCO3 $ Antiasit mide ilaçlarının üretiminde kullanılır.
NH4Cl $ Soğuk algınlığı ilaçlarının üretiminde kullanılır.
ÖRNEK 50 NaCl $ nötr,
NaHCO3 $ bazik,
Sistematik adı sodyum karbonat olan tuzla ilgili;
NH4Cl $ asidik bir tuzdur.
I. Yaygın adı, çamaşır suyudur. Tuzlar, asit-baz tepkimeleri sonucunda elde edilebilir.
II. Nem çekici özelliğe sahiptir. Cevap: C
III. Laboratuvarda H2CO3 ve NaOH sulu çözeltilerinin

tepkimesi ile elde edilebilir. ÖRNEK 52
yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? Yaygın adı, kireç taşı olan tuzla ilgili;
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II I. Formülü CaCO3’tür.
D) II ve III E) I, II ve III II. Tebeşir, cam ve seramik üretiminde kullanılır.

III. Suda oldukça iyi çözünür.
• Sodyum karbonatın yaygın adı çamaşır suyu değil, yargılarından hangileri yanlıştır?
çamaşır sodasıdır.
• Nem çekici özelliğe sahip bir tuzdur.
• H2CO3 ve NaOH sulu çözeltilerinin tepkimesi ile el- D) I ve II E) II ve III
de edilebilir.
H2CO3(suda) + 2NaOH(suda) $ Na2CO3(suda) + 2H2O(s)
Yaygın adı kireç taşı olan tuzun formülü CaCO3’tür.
Cevap: D
Kireç taşı tebeşir, cam ve seramik üretiminde kullanılır.
Suda çözünürlüğü oldukça azdır.
Cevap: C

Asitler, Bazlar ve Tuzlar Test 9, 10, 11,
12'yi çözebilirsiniz.
50. D 51. C 52. C

81
1. Tuzlarla ilgili; 4. Na2CO3 ve NaHCO3 tuzları için;
I. En küçük yapıları moleküldür. I. Bazik özellik gösterme

II. Asidik, bazik veya nötr özellik gösterebilirler. II. Su sertliğini gidermek için kullanılma
III. Erime ve kaynama noktaları genellikle yüksektir. III. Birim hücrelerden oluşma
yargılarından hangileri doğrudur? yukarıda verilen özelliklerden hangileri ortaktır?
2. Tuzlarla ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangi-

si yanlıştır?
A) İyonik bağlı bileşiklerdir. 5. Tuzların kullanım alanları ile ilgili aşağıda veri-
len ifadelerden hangisi yanlıştır?
B) Genellikle oda koşullarında katı hâldedirler.
A) NaHCO3: Kabartma tozu olarak kullanılır.
C) Suda moleküler olarak çözünürler.
B) NaCl: Gıdaların bozulmadan uzun süre saklan-
D) Sulu çözeltileri elektrolittir.
ması için kullanılır.
E) Asidik, bazik veya nötr olabilirler.
C) CaCO3: Balgam söktürücü özelliğinden dolayı
soğuk algınlığı ilaçlarında kullanılır.
D) Na2CO3: Camın ana bileşenlerinden biridir.
E) NH4Cl: Veterinerlikte ve kuru pil üretiminde kul-

lanılır.
3.
Yaygın adı Formül
I. Yemek sodası a. CaCO3
II. Çamaşır sodası b. NaHCO3

6. NH4Cl ile ilgili;
III. Kireç taşı c. Na2CO3
I. Sistematik adı nişadır, yaygın adı amonyum
klorürdür.
Yukarıda yaygın adları ve formülleri verilen tuz-
lar için aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğ- II. Gübre üretiminde kullanılır.
rudur? III. Volkanik bölgelerde oluşan kayaçların yapısın-
da bulunur.
A) I. b B) I. a C) I. b
IV. Suda iyi çözünür.
II. c II. b II. a
V. Sulu çözeltisinin oda koşullarındaki pH değeri
III. a III. c III. c
7’den küçüktür.
D) I. c E) I. a
yukarıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?
II. a II. c
III. b III. b A) I B) II C) III D) IV E) V
1. D 2. C 3. A 4. E 5. C 6. A
82
ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR KARMA TEST - 1
1. I. Al2O3 amfoter oksittir. Suda çözünmez. ( ) 4. I. Ca(k) + HCl(suda) $
II. NaOH beyaz sabun yapımında kullanılır. ( ) II. H2CO3(suda) + Mg(OH)2(suda) $
III. HCl yarı soy metallerle tepkimeye girer. ( ) III. NH3(suda) + HCI(suda) $
IV. Yaygın adı yemek sodası olan tuz, hidrojen ato- IV. CaCO3(k) + H2SO4(suda) $
mu içermez. ( )
Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinin so-
Yukarıdaki ifadeler sırayla doğru (D) veya yan- nucunda tuz oluşur?
lış (Y) olarak doğru belirlendiğinde aşağıdaki
A) I, II ve III B) II, III ve IV C) I, II ve IV
sıralamalardan hangisi oluşur?
A) D B) D C) Y D) Y E) D D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
D D D Y D
Y D Y D D
Y D D D Y
5. Bazlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi doğ-

2. Asit ve bazlarla ilgili;
rudur?
I. Ca(OH)2 sönmemiş kireç olarak bilinen mole-
A) Tüm metallerle tepkime verirler.
küler bir katıdır.
II. Kireç çözücüler asit özelliği gösteren maddelerdir. B) Sulu çözeltileri elektron hareketi ile elektriği iletir.
III. Tebeşir tozu üzerine tuz ruhu ilave edilirse CO2 C) Bazik özellik gösteren tüm maddeler yapıların-
gazı çıkar. da hidroksit (OH-) iyonu bulundurur.
IV. CH3COOH sirke asiti olarak bilinen kuvvetli bir D) Asitler ile tepkimelerinde her zaman su oluşur.
asittir.
E) Sulu çözeltilerinde H3O+ iyonları sayısı, OH-
yargılarından hangileri doğrudur? iyonları sayısından azdır.
A) I ve IV B) II ve III C) I, III ve IV
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
3. Aşağıdaki asit ve bazlara ait sudaki iyonlaşma 6. Sodyum hidroksitin (NaOH) derişik sulu çözelti-
tepkimelerinden hangileri doğrudur? si ile ilgili;
I. HNO3(s) + H2O(s) $ H3O+(suda) + NO-3(suda) I. Zn metali ile tepkime verirken, Fe metali ile etki-
leşmez.
II. KOH(k) + H2O(s) $ KO-(suda) + H3O+(suda)
II. Yağ, saç ve tüyleri çözdüğü için lavabo açıcı
H2O
III. Ca(OH)2(k) Ca2+
(suda)
+ 2OH-(suda) olarak kullanılabilir.
IV. NH3(suda) + H2O(s) $ H3O+(suda) + NH-2(suda) III. Alüminyum kapta saklanabilir.
V. CH3COOH(suda) + H2O(s) CH3COO-(suda) + H3O+(suda) yargılarından hangileri yanlıştır?
A) I ve II B) III ve IV C) I, III ve V A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II
D) I, II ve IV E) III, IV ve V D) Yalnız III E) II ve III
1. A 2. B 3. C 4. E 5. E 6. D
83
KARMA TEST - 2 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR
1. H2SO4 ile ilgili; 4. 13 gram Zn metali ile ilgili;
I. 4 molü, 8 mol NaOH içeren sulu çözelti ile tam I. HNO3 sulu çözeltisi ile tuz ve H2 gazı oluşturur.
nötralleşir. II. NH3 sulu çözeltisi ile etkileşmez.
II. Altın ve platin metallerini aşındırır. III. Zn(k) + 2KOH(suda) $ K2ZnO2(suda) + H2(g)
III. Amfoter metallerle tepkime verir.
tepkimesine göre yeterli miktarda KOH sulu çözel-
IV. SO3 gazının su ile tepkimesi sonucunda oluşur. tisi ile normal koşullarda 4,48 L hacim kaplayan H2
yargılarından hangileri doğrudur? gazı açığa çıkarır.
A) I ve II B) I, III ve IV C) I, II ve IV yargılarından hangileri doğrudur? (Zn: 65)
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2. LiOH(suda) + HCl(suda) $ X(suda) + H2O(s)
HBr(suda) + NaOH(suda) $ Y(suda) + H2O(s)

5. HCl ve NH3 gazlarının tepkimesi sonucunda el-
Al(k) + H3PO4(suda) $ Z(suda) + H2(g)
de edilen tuz ile ilgili;
Yukarıdaki tepkimelerde elde edilen X, Y ve Z I. Formülü NH4Cl dir.
bileşikleri ile ilgili;
II. Suda iyi çözünür.
I. Üçü de tuzdur. III. Sulu çözeltisinin oda koşullarındaki pH değeri 7 dir.
II. X: LiCl, Y: NaBr, Z: AlPO4 formülüne sahiptir. IV. Nötralleşme tepkimesi sonucunda elde edilmiştir.
III. Üçü de moleküler yapıdadır.
A) I ve II B) II, III ve IV C) I, III ve IV
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
3. X, Y ve Z elementleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler ve- 6. Hasan Tuna günlük hayatta kullandığı bazı madde-
riliyor. leri 25°C sıcaklıkta pH değerlerine göre sınıflandır-
mıştır.
X: HCl ve KOH sulu çözeltileriyle tepkime veriyor.
Y: HCl ve KOH sulu çözeltileri ile tepkime vermiyor. pH < 7 pH > 7
Z: HCl sulu çözeltisi ile tepkime veriyor, KOH sulu Gazoz Zeytinyağı
çözeltisi ile tepkime vermiyor. Yoğurt Lavabo açıcı

Sıvı sabun Kireçli su
Buna göre X, Y ve Z elementleri aşağıdakiler-
Tuz ruhu Acı biber suyu
den hangileri olabilir?
Hasan Tuna aşağıda verilen hangi ikilinin yerini
X Y Z
değiştirirse doğru bir sınıflandırma yapmış olur?
A) Al Ag Zn
A) Yoğurt - Lavabo açıcı
B) Zn Ag Fe
B) Zeytinyağı - Sıvı sabun
C) Sn Ca Na
C) Acı biber suyu - Gazoz
D) Zn Fe Pt
D) Gazoz - Zeytinyağı
E) Fe Pt Li
E) Kireçli su - Sıvı sabun
1. B 2. C 3. B 4. E 5. A 6. B
84
1. 4. Ca(OH)2(suda) + H2CO3(suda) $ X + 2H2O(s)
Yukarıda verilen tepkime ve tepkimede oluşan

CO2(suda) NaCl(suda) CaO(suda)
X maddesi ile ilgili;
I. Tepkime nötralleşme tepkimesidir.

I. II. III.
II. X maddesi tarımda aşırı asitli toprakların pH
Yukarıdaki sulu çözeltilerin oda koşullarındaki değerinin düzenlenmesinde kullanılabilir.
pH değerleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden III. X maddesine doğada kayaçlarda ve deniz ka-
hangisinde doğru verilmiştir? (6C, 8O, 20Ca) buklularının kabuğunda rastlanır ve inşaat en-
düstrisinde kullanılır.
A) I < II < III B) II < III < I C) III < II < I
D) II < I < III E) I < III < II
2. X sıvısı asidik ortamda sarı, bazik ortamda mavi, 5. HF zayıf bir asittir. Suda çok az iyonlaşarak,
nötr ortamda yeşil renk veren bir indikatördür.
HF(suda) + H2O(s) m H3O+(suda) + F-(suda)
Bir kapta X sıvısı damlatılmış 4 mol HCl içeren su-
lu çözeltiye azar azar KOH sulu çözeltisi ekleniyor. denklemine göre çözünür.
Buna göre kaptaki çözeltinin rengi ile ilgili; HF’nin sulu çözeltisi için;
I. KOH eklemeden önce sarıdır. I. Gümüş (Ag) kapta saklanamaz.
II. 5 mol KOH içeren sulu çözelti eklenirse çözelti- II. Porselen ve cam kapta saklanmasında sakınca
nin rengi mavi olur. yoktur.
III. 4 mol KOH içeren sulu çözelti eklenirse çözelti- III. Elektrolittir.
nin rengi yeşil olur. yargılarından hangileri yanlıştır?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve II E) I, II ve III
3. 6. 2 mol Ca(OH)2 içeren sulu çözeltiye 144 gram HX

I II III IV V
asidi eklendiğinde tam nötrleşme meydana geliyor.
HNO3(s) NaOH(k) Na2CO3(s) HF(s) NH3(g)
Buna göre X elementinin atom kütlesi aşağıdaki-
Yukarıda verilen maddelerden hangisi elektrik lerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1 g/mol)
akımını iletir?
A) 14 B) 24 C) 30 D) 35 E) 36
1. A 2. E 3. C 4. E 5. D 6. D
85
KARMA TEST - 4 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR
1. I. Al metali ile H2 gazı açığa çıkarması 4. • Suda çözündüğünde kısmen iyonlaşan asitlere
II. Sulu çözeltisinde OH iyonları sayısının H
- + .............. asitler denir.
iyonları sayısından daha az olması • Asitler sulu çözeltideki .............. iyonu sayısını
III. Sulu çözeltisinin elektrik akımını iletmesi artıran maddelerdir.
• Diş macunu .............. özelliktedir.
Yukarıdaki özelliklerden hangileri tek başına bir
maddenin asidik özellik gösterdiğini kesinlikle • Yaygın adı .............. olan bileşik HNO3 tür.
kanıtlar? Aşağıda verilen sözcükler yukarıdaki boşluk-
lara doğru bir şekilde yerleştirildiğinde hangi
sözcük açıkta kalır?
A) bazik B) hidronyum C) zayıf
D) hidroksit E) kezzap
2. Bir X maddesi ile ilgili şu bilgiler veriliyor.
• Camı aşındırır.
• İnorganik bir asittir.
Buna göre X maddesi aşağıdakilerden hangisidir? 5. 1. KOH(suda) + HNO3(suda) $
A) HCl B) HF C) CH3COOH 2. Zn(k) + HNO3(suda) $
D) NH3 E) HCOOH
3. NH3(suda) + H2O(s) $
Yukarıda verilen tepkimeler ayrı ayrı kaplarda

3. gerçekleştiğine göre;
Büret
I. Her üç kapta da kimyasal bir dönüşüm gerçek-
leşir.
NaOH sulu çözeltisi II. 2. tepkimede H2 gazı açığa çıkar.
III. 1. ve 3. tepkimeler nötralleşme tepkimesidir.
tepkimelerle ilgili verilen bilgilerden hangileri

Erlen yanlıştır?
H2SO4 sulu çözeltisi A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Oda koşullarında 2 mol H2SO4 içeren erlendeki su-

lu çözeltiye NaOH sulu çözeltisi damla damla ilave
ediliyor.
6. Sistematik adı Yaygın adı
Buna göre;
I. Sülfürik asit a. Sud kostik
I. Oda koşullarında erlendeki çözeltide pH değe-
II. Kalsiyum hidroksit b. Zaç yağı
rinin 7 olabilmesi için 160 gram NaOH içeren
sulu çözeltiye ihtiyaç vardır. III. Sodyum hidroksit c. Sönmüş kireç
II. Erlendeki çözeltinin pH değeri zamanla artar.
Tablodaki asit ve bazların sistematik adları ile
III. Erlen içerisindeki çözeltinin sıcaklığı zamanla
yaygın adlarının eşleştirilmesi aşağıdakilerden
azalır.
yargılarından hangileri doğrudur? (NaOH: 40)
A) I. a B) I. c C) I. a D) I. b E) I. b
II. b II. b II. c II. a II. c
D) II ve III E) I, II ve III III. c III. a III. b III. c III. a
1. B 2. B 3. C 4. D 5. C 6. E
86
1. X: NaOH 3. Aşağıda verilen tepkimelerden hangisinin ger-
çekleşmesi beklenmez?
Y: H2CO3
Z: Na 2CO3 A) Na(k) + H2O(s) $
Yukarıda formülleri verilen X, Y ve Z maddeleri B) Al(k) + NaOH(suda) $
ile ilgili; C) Al(k) + HCl(suda) $
I. X ile Y nin sulu çözeltileri karıştırılırsa nötrleş- D) Cu(k) + HCl(suda) $

me tepkimesi gerçekleşir. E) Cu(k) + H2SO4(suda)
deriik
II. X ve Z nin sulu çözeltileri bazik, Y nin sulu çö-

zeltisi asidiktir.
III. X ile Y nin sulu çözeltilerinin tepkimesi sonu-
4. Saf suya bir miktar KOH katısı ilave ediliyor. KOH
cunda Z maddesi oluşabilir.
katısının
KOH(k) $ K+(suda) + OH-(suda)
denklemine göre tamamı çözünüyor.
Oluşan sulu çözeltiye oda koşullarında;
I. Saf su
II. Sirke
III. SO3 bileşiğinin sulu çözeltisi
2. Büret
maddelleri ayrı ayrı eklendiğinde KOH sulu çö-
zeltisinin pH değerinin değişimi ile ilgili aşağı-
Y(suda) dakilerden hangisi doğru olur? (16S)
pH
I. II. III.
M A) Değişmez Artar Azalır
7 B) Azalır Azalır Azalır
C) Artar Artar Artar
X(suda)
D) Değişmez Azalır Azalır
25°C 0 Zaman (dk) E) Azalır Azalır Değişmez
X sulu çözeltisi üzerine büretteki Y sulu çözeltisi

ilave edildiğinde X sulu çözeltisinin oda koşulların-
daki pH değişimi grafikteki gibi olmaktadır.
5. NO2 gazının sulu çözeltisinin asidik özellik gös-
Buna göre;
terdiğini;
I. X sulu çözeltisi asidik, Y sulu çözeltisi baziktir.
I. Kireçli su ile tepkime vermesi
II. X sulu çözeltisinin bulunduğu kapta nötrleşme
tepkimesi gerçekleşmiştir. II. Evrensel pH kağıdındaki rengi
III. pH değerinin 7 olduğu anda tepkimeye giren X III. Çözeltideki H3O+ iyon sayısının, OH- iyon sa-
ve Y maddelerinin mol sayıları eşittir. yısından fazla olması
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? hangileri tek başına kanıtlar?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve II E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. E 2. D 3. D 4. B 5. E
87
YENİ NESİL SORULAR ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR
1. Mehmet Öğretmen aşağıdaki “Asit mi Baz mı?” isimli etkinlik kağıdını sınıftaki öğrencilerine dağıtarak asitler ve
bazlar konusunun daha iyi anlaşılmasını amaçlamıştır. Etkinlikte öğrenciler başlangıç noktasından başlayarak her
bir kutudaki maddenin sulu çözeltisinin asidik mi bazik mi olduğuna karar vererek ilerleyip bitiş noktasına ulaşacak-
tır. Kutu içerisindeki maddenin sulu çözeltisi asidikse 4 puan, bazik ise 3 puan alacaktır.
Başlangıç Kral Çamaşır Diş Lavabo

Amonyak
noktası suyu suyu macunu açıcı
Akü
sıvısı
Bitiş Potas Mide

Nişadır Kireç Sirke
noktası kostik öz suyu
Buna göre etkinliği hatasız bir şekilde tamamlayan öğrenci kaç puan alır?
A) 19 puan B) 38 puan C) 36 puan D) 39 puan E) 42 puan
Kral suyu (asidik) $ 4 Sirke (asidik) $ 4
Amonyak (bazik) $ 3 Kireç (bazik) $ 3
Çamaşır suyu (bazik) $ 3 Mide öz suyu (asidik) $ 4
Diş macunu (bazik) $ 3 Nişadır (asidik) $ 4
Lavabo açıcı (bazik) $ 3 Potas kostik (bazik) $ 3
Akü sıvısı (asidik) $ 4 Cevap: B
1. B
88
www.aydinyayinlari.com.tr TYT
KİMYA HER YERDE

➤ TEMİZLİK MADDELERİ
➤ POLİMERLER
➤ KOZMETİKLER
➤ İLAÇLAR
➤ GIDALAR
➤ YENİLEBİLİR YAĞ TÜRLERİ
➤ KARMA TESTLER
➤ YENİ NESİL SORULAR
1. ? 2. ? 1. ? 2. ?
89
TYT 4. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr
KİMYA HER YERDE

• Temizlik maddelerinin özelliklerini açıklar.
– Yapısal ayrıntılara girmeden sabun ve deterjan aktif maddelerinin kirleri nasıl temizlediği belirtilir.
– Kişisel temizlikte kullanılan temizlik maddelerinin (şampuan, diş macunu, katı sabun, sıvı sabun) fayda ve zararları
vurgulanır.
– Hijyen amacıyla kullanılan temizlik maddeleri (çamaşır suyu, kireç kaymağı) tanıtılır.
TEMİZLİK MADDELERİ Arap sabunu, katı sabuna göre suda daha kolay çö-
Kir ve lekeleri bulundukları yüzeyden uzaklaştıran zünür. Bu nedenle arap sabunu, sıvı sabun ve tıraş
karışımlara temizlik maddeleri denir. köpüğü üretiminde kullanılır.
Günümüzde kullanılan en yaygın temizlik maddeleri Sabunlar suda çözündüklerinde hidrolize uğrayarak
sabun ve deterjandır. ortamı bazik yaparlar.
Sabunlar; kalıp, toz, jel ve sıvı formlarda üretilirler.
Sabun molekülleri hidrol (suyu seven) ve hidrofob
(suyu sevmeyen) olmak üzere iki bölümden oluşur.
Hidrol kısım polar kısımdır ve suda çözünür. Bu
kısma sabunun baş kısmı denir.
Hidrofob kısım apolar kısımdır ve suda çözünmez.
Bu kısma sabunun kuyruk kısmı denir.
Sabun Deterjan
Sabunlar COO – Na+

144444444244444443 14243
Sabunlar, bitkisel ya da hayvansal yağların yapısın- Hidrofob kısım Hidrol
daki yağ asitlerinin, NaOH (sodyum hidroksit) veya (Kuyruk kısmı) kısım
KOH (potasyum hidroksit) gibi kuvvetli bazlarla tep- (Baş kısmı)
kimesi sonucu elde edilir. (Sabunlaşma tepkimesi)
Sabun
Yağ asitlerinin NaOH ile tepkimesinden elde edilen
sabuna katı sabun (sert sabun, beyaz sabun), yağ Deterjanlar
asitlerinin KOH ile tepkimesinden elde edilen sabu- Petrol türevlerinin çeşitli kimyasallarla tepkimesinden
na sıvı sabun (yumuşak sabun, arap sabunu) denir. elde edilen temizlik maddelerine deterjan denir.
Yağ asidi + NaOH " Sert sabun “Deterjan” kelimesi “kir çözücü” anlamına gelir.
Yağ asidi + KOH " Yumuşak sabun
COO – Na+ SO3–Na+

14243
Katı sabun (Sert sabun) 144444444244444443
Hidrol
Hidrofob kısım kısım
(Kuyruk kısmı) (Baş kısmı)
COO – K+
Deterjan
Sıvı sabun (Yumuşak sabun)
Sabun ve Deterjanların Ortak Özellikleri

Tuz sınıfındadırlar.
Baş kısımları hidrol, kuyruk kısımları hidrofobtur.
Kiri temizleme mekanizmaları aynıdır.
Sulu çözeltileri baziktir.
Organik gruplar içeren yüzey aktif maddelerdir.
Sıvı ve katı sabun
90
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 4. MODÜL TYT
ÖRNEK 1 Sabun ve Deterjanların Genel Özellikleri

Sabun Deterjan
COO –Na+
Yukarıda verilen madde ile ilgili; Bitkisel ya da hayvansal Petrol türevi organik mo-
yağlardan elde edilir. leküllerden elde edilir.
I. Sabunlaşma tepkimesi sonucu oluşmuştur.
Doğada kolaylıkla parçala- Doğada kolaylıkla parça-
II. Yüzey aktif maddedir.
nır. Bu nedenle kalıcı top- lanmaz. Bu nedenle kalı-
III. Su ile oluşturduğu karışım cilde kayganlık hissi verir. rak ve su kirliliğine neden cı toprak ve su kirliliğine
yargılarından hangileri doğrudur? olmaz. neden olabilir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II İnsan vücuduna zararlı İnsan vücuduna zararlı

D) II ve III E) I, II ve III etkileri yoktur. etkileri vardır.
Sert sularda bol miktarda Sert sulardaki Ca2+ ve

Soruda verilen madde yağ asidinin sodyum tuzu yani bulunan Ca2+ ve Mg2+ Mg2+ iyonları ile çökelek
sert sabundur. Sabunlar, sabunlaşma tepkimesi sonu-
iyonları ile çökelek oluş- oluşturmadıkları için sert
cu elde edilir.
turdukları için temizleme sularda temizleme özel-
Sabunlar organik kısım içeren yüzey aktif maddeler-
dir ve sulu çözeltileri bazik özellik gösterdiği için cilde
özellikleri azalır. liklerini kaybetmezler.
kayganlık hissi verir.
Benzen halkası Benzen halkası
Cevap: E
içermez. içerebilir.
ÖRNEK 3
Aşağıda sabunlar ve deterjanlarla ilgili bir kavram hari-
tası verilmiştir.
I
Doğada kolaylıkla
III parçalanırlar.
ÖRNEK 2 II
Sert sularda
Deterjanlarla ilgili;
temizleme Sabunlar ve Tuz
I. Petrol türevi organik bileşiklerden elde edilirler. etkilerini kay- Deterjanlar sınıfındadırlar.
II. Baş kısımları hidrofob, kuyruk kısımları hidrofil yapıdadır. betmezler.
III. Sulu çözeltileri baziktir. Kavram haritasında verilen özelliklerden hangileri

yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? sabunlar ve deterjanlar için ortaktır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
Deterjanlar petrol türevi organik moleküllerden üretilir. Sabunlar doğada kolaylıkla parçalanırken, deterjanlar
kolaylıkla parçalanmaz.
Baş kısımları hidrofil, kuyruk kısımları hidrofob özel-
liktedir. Sabun ve deterjanların her ikisi de tuz sınıfındadır.
Sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. Sabunlar sert sularda temizleme özelliklerini kaybe-
derken, deterjanlar sert sularda temizleme özelliklerini
Cevap: C
kaybetmez.
Cevap: B
1. E 2. C 3. B
91
Sabun ve Deterjanın Kiri Temizleme Mekanizması

sabun
Sabun ve deterjanın kuyruk kısmı apolar (su sev- veya
deterjan
meyen - hidrofob), baş kısmı polar (su seven - hid- tanecikleri
rol) özelliktedir. kir
yüzey
Sabun ve deterjanın kiri temizleme mekanizması

Sabun veya deterjan Sabun veya deterjanın
aynıdır.
suda çözünür. (1) hidrofob (apolar) uçları
Kir, vücutta veya herhangi bir yüzeyde oluşan isten- kire tutunur. (2)
meyen maddelerin genel ismidir.
Kirler, apolar organik maddelerden oluşabileceği
gibi kil, kum, toz, toprak gibi inorganik maddelerden
de oluşabilir.
İnorganik maddelerden oluşan kirler suda çözüne-
ceği için kolaylıkla vücuttan veya yüzeyden uzaklaş- Sabun veya deterjan Sabun veya deterjanın
tırılırken, organik moleküllerden oluşan kirler sabun kirin etrafını sararak hidrofob uçları kiri hap-
ve deterjan gibi organik yapılı temizlik maddeleri ile kiri hapseder. (3) sederken, hidrol uçları
bulundukları yüzeyden uzaklaştırılır. suya tutunur. Bu şekilde
kir yüzeyden çözeltiye
ÖRNEK 4 geçerek ortamdan uzak-
laştırılır. (4)
Aşağıda kir ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.
Sabun ve deterjanın kiri temizleme mekanizması
I
Toz, toprak ve kum inorganik

maddeler içeren kirlerdir.
ÖRNEK 5
III II
– +
Organik kökenli kirler, 1444444442444444443 COO Na
İnorganik kirler suda sabun ve deterjan a b
çözündükleri için gibi yüzey aktif mad-
Kir Yukarıdaki madde ile ilgili;
kolaylıkla yüzeyden delerle bulundukları
uzaklaştırılabilir. ortamdan uzaklaş- I. Katı sabundur.
tırılır. II. “a” ucu kire, “b” ucu suya tutunur.
III. Vücut temizliğinde kullanılabilir.
Kavram haritasında kir ile ilgili verilen ifadelerden
hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
Yağ asidinin sodyum tuzu katı sabundur. Kuyruk kıs-

Toz, toprak, kum inorganik kökenli kirlerdir. İnorganik
mı yani “a” ucu kir ile baş kısmı yani “b” ucu su ile
kirler, inorganik bir çözücü olan su ile kolaylıkla yü-
etkileşir.
zeyden uzaklaştırılabilir.
Sabun vücut temizliğinde de kullanılabilir.
Organik kökenli kirler ise sabun ve deterjan gibi yüzey
aktif maddelerle yüzeyden uzaklaştırılır. Cevap: E
Cevap: E
4. E 5. E
92
ÖRNEK 6 Zararları
Aşırı miktarda kullanımı cilt kuruluğuna ve alerjik re-
SO3–Na+
aksiyonlara neden olabilir.
Y Nemli kalan yüzeyinde
X
bakteri ve mantar gibi
Yukarıdaki madde ile ilgili;
mikroorganizmalar ba-
I. Eldesinde petrol türevleri kullanılır. rındırabilir.
II. Temizleme işleminde X ucu ile kire tutunurken, Y Tek kullanımlık olmadı-
ucu suya yönelir. ğından kullanıcılar ara- Katı sabun
III. Cildi tahriş edip alerjiye yol açabilir. sında mikropların yayılmasına neden olabilir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Sıvı Sabun

D) II ve III E) I, II ve III Faydaları
Ciltteki kiri uzaklaştırır.
Yapısında benzen halkası içeren sülfonatlar deterjanın
Katı sabuna göre cildi daha az kurutur.
etken maddeleridir. Deterjanlar petrol türevlerinden
elde edilir. pH değeri katı sabuna göre cildin pH değerine daha
Temizlik sırasında hidrofob olan X ucu kire tutunur- yakındır. Bu nedenle hassas ciltler için kullanımı
ken, hidrofil olan Y ucu suya yönelir.
daha uygundur.
Deterjan cildi tahriş edip alerjiye yol açabilir.
Kapalı ortamda muhafaza edildikleri için bakteri ve
Cevap: E
mantar barındırma ihtimalleri düşüktür.
Kullanıcılar arasında mikrop geçişine neden olmaz.
Katı sabuna göre daha hijyeniktir.
Zararları
Maliyeti katı sabuna göre daha yüksektir. Çünkü ek
ambalaj gerektirir.
Kişisel Temizlik Malzemelerinin Fayda ve Zararları Sıvı sabunların sak-
Kişisel temizlik vücudun temizlenmesini ve vücut landıkları plastik kaplar
bakımını ifade eden genel bir kavramdır. kalıcı çevre kirliliğine
neden olur.
Kişisel temizlikte diş macunu, şampuan, katı ve
sıvı sabun yaygın olarak kullanılır. Katı sabuna göre daha
fazla su saryatına ne- Sıvı sabun
Temizlik maddelerinin içeriğinde bulunan katkı
den olur. Çünkü ciltten arınma süresi katı sabuna
maddelerinin tür ve dozuna göre fayda ve zarar-
göre daha uzundur.
ları değişkenlik gösterir.
Katı Sabunlar
Faydaları
NOT!
Vücuttaki kiri uzaklaştırır. Sıradan bir sıvı sabuna, mikroorganizmaları öldü-
Eldesi kolay, maliyeti düşüktür. ren kimyasalların eklenmesi ile oluşan sabuna, an-
Biyolojik olarak kolay parçalandığı için kalıcı çevre tibakteriyel sabun denir. Antibakteriyel sabunlar cil-
dimizdeki faydalı bakterileri de öldürürerek cilt flo-
kirliliğine neden olmaz.
rasını bozar.
6. E
93
ÖRNEK 7 Diş macunu

Faydaları
I. Ek ambalaj gerektirmez.
Ağız ve dişlerdeki bakteri ve mikroorganizmaları et-
II. Islak kalan yüzeyinde bakteri ve mantar barındırabilir.
kisiz hâle getirerek ağız ve diş sağlığını korur.
III. Elden arınma süresi sıvı sabuna göre daha kısadır. Bazik özellik gösterdiği için yiyecek ve içeceklerin
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri katı sabun- ağızda oluşturduğu asidik ortamı nötralize ederek
ların sıvı sabunlara göre avantajlarındandır? diş çürümelerini engeller.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Düzenli kullanıldığında ağız kokusunu büyük oran-
D) II ve III E) I, II ve III da azaltır.
Zararları
Katı sabunların ek ambalaj gerektirmemeleri hem mali- Aşırı miktarda kullanımı diş minesini aşındırırken su
yetlerini düşürür hem de çevreyi korur. Bu durum katı
kirliliğine de neden olabilir.
sabunların avantajları arasındadır.
İçeriğindeki orür
Katı sabunların ıslak kalan yüzeylerinde bakteri ve
dişlerin çürümesini
mantar barındırma olasılığı dezavantajları arasındadır.
engellerken, sindirim
Katı sabunların elden arınma süresinin daha kısa ol- sistemi rahatsızlıkları-
ması daha az su sarfiyatına neden olacağı için avan-
na ve kalıcı diş rengi
tajları arasındadır.
bozukluğuna neden
Cevap: C Diş macunu
olur. Aşırı miktarda
orür ise kansere ve zeka geriliğine neden olabile-
ceği gibi çocuklarda bağışıklık sistemini çökertir.
Şampuanlar
Faydaları ÖRNEK 8
Saçı veya vücudu toz, kir ve yağlardan arındırır. Diş macunu ile ilgili;
İçerisindeki katkı maddeleri saçı onarıcı ve saç dö-
I. Çocuklarda diş çürümesini engellemek için yüksek
külmesini engelleyici özelliklere sahip olabilir.
oranda florür içeren diş macunları tercih edilmelidir.
Zararları
II. Doğal bir üründür.
Aşırı miktarda kullanımı saç dökülmesine neden
olabilir. III. Bazik özellik gösterdiği için ağızda oluşan asidik or-
İçeriğinde çok sayıda kimyasal madde bulundurdu- tamı nötralize ederek diş çürümelerini engeller.
ğu için bilinçsizce kullanımı, alerjik reaksiyonlardan yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?
kansere kadar çok ciddi sağlık sorunlarına neden
olabilir.
Saklandıkları plastik kaplar, kalıcı çevre kirliliğine
neden olur.
Aşırı miktarda florür kansere ve zeka geriliğine neden
Petrol kökenli etken maddeler içerdikleri için hem
olurken, çocuklarda bağışıklık sistemini çökertir ve
maliyetleri yüksektir hem de doğada kolay kolay
enfeksiyonlara neden olur. Bu nedenle çocuk diş ma-
parçalanmazlar. cunları alırken, florür içermeyenler tercih edilmelidir.
Diş macunları doğal ürünler değildir. Birçok katkı mad-

desi içerirler.
Diş macunları bazik özellikte olduğu için ağız içerisin-

de oluşabilecek asidik ortamı nötralize ederek diş çü-
rümelerini engeller.
Cevap: B
Şampuan
7. C 8. B
94
Hijyen Amacıyla Kullanılan Temizlik Maddeleri ÖRNEK 9

Temizliğin iki ayağı vardır;
Aşağıda kireç kaymağı ile ilgili bir kavram haritası ve-
1. Kirlerden arınma rilmiştir.
2. Mikroplardan arınma I
Mikroplardan arındırma amacıyla vücudun, giysile-

Hijyen amaçlı kullanılır.
rin ve mekanların temizlenmesine hijyen denir.
III II
Hijyen, insan sağlığını korumakla kalmaz ayrıca
Etken madde-
hastalıkların yayılmasını da önler.
sinin sistematik Kireç Etken maddesi
Çamaşır suyu ve kireç kaymağı, hijyen amacıyla adı; kalsiyum Kaymağı Ca(ClO)2’dir.
kullanılan temizlik maddeleridir. hipoklorittir.
Çamaşır Suyu
Kavram haritasında verilen bilgilerden hangileri
Sodyum hipoklorit (NaClO) bileşiğinin sulu çözel- doğrudur?
tisidir. Bazik özellik gösterir.
Yükseltgen özelliğe sahiptir. Bu özelliğinden do-
layı zararlı mikroorganizmaları etkisiz hâle getir- D) II ve III E) I, II ve III
me ve çamaşırları ağartma işlemleri için kullanılır.
Mikrop öldürücü özelliğinden ötürü ev, hastane, Kireç kaymağı etken maddesinin formülü Ca(OCl)2
okul ve işyerlerinde hijyen olan, hijyen amaçlı kullanılan ve etken maddesinin
amaçlı kullanılır. sistematik adı kalsiyum hipoklorit olan bir kimyasaldır.
Cilde temasından kaçınıl- Cevap: E

malıdır. Aksi taktirde hücre
zarlarına ve proteinlere zarar
verir.
Etki ettiği maddenin rengini ÖRNEK 10
açar ve ağartır. Bu özelliğin-
Çamaşır suyu ile ilgili;
den dolayı tekstil endüstri-
sinde boya işleminin ilk adı- I. Sodyum hipoklorit bileşiğinin sulu çözeltisidir.
mında kullanılır. Çamaşır suyu II. Cilt ile temasından kaçınılmalıdır.
III. İndirgen özelliğe sahip olduğu için etki ettiği madde-
Kireç Kaymağı
nin rengini açar.
Sönmüş kireç (Ca(OH)2) – su(H2O) karışımından
klor gazı (Cl2) geçirilerek elde edilir. yargılarından hangileri yanlıştır?
Sistematik adı, kalsiyum hipoklorittir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Formülü, Ca(OCl)2 şeklindedir. D) I ve II E) II ve III
Granül veya tablet şeklinde olan beyaz bir katıdır.
Mikroorganizmaları parçalayarak yok ettiği için Çamaşır suyu sodyum hipoklorit (NaOCl) bileşiğinin
hijyen amaçlı kullanılır. sulu çözeltisi olup, cilt ile teması hücre zarına ve pro-
teinlere zarar verir. Bu nedenle cilt ile temasından ka-
Havuz suyu ile karıştı- çınılmalıdır.
rıldığında, suyu dezen-
fekte ederek, havuzda İndirgen özelliğe değil, yükseltgen özelliğe sahip oldu-
ğu için etki ettiği maddenin rengini açar.
yosun oluşumunu ve
mikroorganizmaların Cevap: C
üremesini önler. Kireç kaymağı
Gıda sektöründe meyve ve sebzeleri dezenfek-

te etmek için kullanıldığı gibi reçel üretiminde ve
yumuşak meyveleri sertleştirerek dağılmalarını AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
engellemek amacıyla da kullanılır. Kimya Her Yerde Test 1, 2, 3'ü
çözebilirsiniz.
9. E 10. C
95
TEST - 1 KİMYA HER YERDE
1. Aşağıda verilen maddelerden hangisi temizlik 4. I. Dezenfektan özelliği vardır.

malzemeleri sınıfına girmez? II. Organik bazik tuzlardır.
A) Sabun B) Deterjan III. Sert sularda temizleme özelliğini kaybetmezler.
C) Şampuan D) Çamaşır suyu Yukarıdakilerden hangileri sabun ve deterjanlar

için ortaktır?
E) Bitkisel yağlar
2. Aşağıda bazı öğrencilerin sabunlarla ilgili açıkla-

malarına yer verilmiştir.
Alp Katı veya sıvı formda olabilirler.
Eren Hidrol ve hidrofob gruplar içerirler.

5. Yüzeyde bulunan yağın, H 2O
2+ 2+ H 2O
Ca ve Mg iyonlarının yoğun bulun- deterjan molekülleri ta- H 2O
Ahmet
duğu sularda daha iyi temizlik yaparlar. rafından uzaklaştırılma-
deterjan
Su ile oluşturdukları karışımların oda sı yandaki şekilde gös- yağ molekülü
Mehmet terilmiştir.
koşullarındaki pH değeri 7’den büyüktür. yüzey
Kalıcı çevre kirliliğine neden Buna göre;
Zeynep
olmazlar.
I. Yağ, deterjanın kuyruk kısmına tutunur.
Buna göre öğrencilerden hangisinin verdiği bil- II. Yağlar, hidrofil özellik gösteren moleküllerden
gi yanlıştır? oluşur.
A) Alp B) Eren C) Ahmet III. Deterjan, yağı bulunduğu yüzeyden su yardımı

ile çekerek yüzeyi yağdan arındırır.
D) Mehmet E) Zeynep
yukarıda yapılan açıklamalardan hangileri yan-
lıştır?
3. Aşağıda sabun ve deterjan ile ilgili kavram haritası D) I ve II E) II ve III

verilmiştir.
Polar ve apolar kısımları

olan maddelerdir.
III II
6. Sıvı sabunlarla ilgili;
Simya döne- Sabun ve Eldelerinde I. Yağ asitlerinin potasyum tuzlarıdır.

minde keşfe- Deterjan petrol türevleri II. Kullanım açısından katı sabuna göre daha hij-
dilmişlerdir. kullanılır. yeniktir.
III. Ciltten arınma süresi, katı sabuna göre daha
uzundur.
Kavram haritasındaki ifadelerden hangileri, sa-
bun ve deterjanların ortak özelliklerindendir?
D) I ve III E) II ve III
1. E 2. C 3. A 4. C 5. B 6. E
96
KİMYA HER YERDE TEST - 2
1. I. Sabun 4. 2Ca(OH)2 + 2Cl2 " X + CaCl2 + 2H2O
II. Deterjan
Yukarıda denkleştirilmiş tepkimede yer alan X
III. Çamaşır suyu maddesi ile ilgili;
IV. Kireç kaymağı
I. Formülü, Ca(ClO)2 şeklindedir.
Yukarıdaki maddelerden hangilerinin yapısında II. Havuz suyunu dezenfekte etmek ve havuz suyun-
karbon elementi yoktur? da yosun oluşumunu önlemek için kullanılabilir.
A) III ve IV B) I ve II C) I, II ve III III. Reçel yapımında, yumuşak meyvelerin dağıl-
masını önlemek için kullanılabilir.
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
2. Aşağıda çamaşır suyu ve kireç kaymağı ile ilgili bir D) II ve III E) I, II ve III
kavram haritası verilmiştir.
I
Hijyen amaçlı kullanılan 5. Diş macunu ile ilgili;

temizlik maddeleridir.
I. Aşırı kullanımı diş etlerine zarar verebilir.
III II
II. Bileşimindeki flor diş minesini güçlendirir, bak-
Hipoklorit Çamaşır Canlı doku üze- teri oluşumunu ve çürümeyi engeller.
(ClO–) iyonu suyu ve kireç rinde tahriş edici III. Ağızda asidik bir ortam oluşturarak bakterileri
içerirler. kaymağı etki gösterirler.
yok eder.
IV. Kalıcı çevre kirliliğine neden olmaz.
Kavram haritasındaki ifadelerden hangileri, ça-
maşır suyu ve kireç kaymağının ortak özellikle- yargılarından hangileri yanlıştır?
rindendir?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
3. Aşağıda şampuanlar ile ilgili bir kavram haritası ve- 6. Öğretmeni Hasan Tu-
rilmiştir. na’dan çamaşır suyunun
etken maddesi ile ilgili bir
I
araştırma yapmasını isti-
Bilinçsizce kullanımları alerjik reaksiyonlar ve yor. Hasan Tuna öğrendi-
saç dökülmelerine neden olabilir. ği bilgileri sınıfta arkadaş-
ları ile paylaşıyor.
Petrol kö-
Saçı toz, kir I. Formülü NaClO’dir.
Şampuanlar kenli etken
ve yağlardan II. Sistematik ismi, sodyum hipoklorittir.
maddeler
arındırırlar.
içerirler. III. Formülünde üç tür element bulunur.
III II IV. Su ile homojen karışım oluşturur.
V. Sulu çözeltisi asidik özellik gösterir.
Kavram haritasındaki açıklamalardan hangileri
doğrudur? Buna göre öğretmeni çamaşır suyunun etken
maddesi ile ilgili Hasan Tuna’nın hangi açıkla-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II masını düzeltmelidir?
D) II ve III E) I, II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V
1. A 2. E 3. E 4. E 5. C 6. E
97
KİMYA HER YERDE

• Yaygın polimerlerin kullanım alanlarına örnekler verir.
– Polimerleşme olayı açıklanarak -mer, monomer ve polimer kavramları üzerinde durulur.
– Kauçuk, polietilen (PE), polietilen tereftalat (PET), kevlar, polivinil klorür (PVC), politetraor eten (TEFLON) ve polisti-
renin (PS) yapısal ayrıntılarına girilmeden başlıca kullanım alanlarına değinilir.
– Polimerlerin farklı alanlarda kullanımlarına ilişkin olumlu ve olumsuz özellikleri vurgulanır.
– İçerisinde polimer malzeme kullanılan oyuncak ve tekstil ürünlerinin zararlarına değinilir.
• Polimer, kâğıt, cam ve metal malzemelerin geri dönüşümünün ülke ekonomisine katkısı açıklanır.
POLİMERLER Monomer Monomer
Çok sayıda küçük molekülün kovalent bağlarla bağ- A , B
lanmasıyla oluşan büyük moleküllere polimer denir. A B A B A B A B A B A B

Polimer sözcüğü çok anlamındaki “poli” ile birim
(Farklı tür monomerlerden oluşan polimer)
(parça) anlamındaki “mer” sözcüklerinin birleştiril-
mesi ile oluşur.
NOT!
Polimeri oluşturan küçük moleküllere monomer denir. Polimerler doğal ve yapay olarak da sınıflandı-
Polimer içerisinde tekrarlayan en küçük birime mer rılabilir.
denir. Proteinler, DNA, RNA, glikojen, nişasta, selü-

H H loz, pamuk doğal polimerlere örnek olarak veri-
H H H H H H
lebilir. Kevlar, PET, PVC ise yapay polimerlere
nH— C C—H C—C C—C C—C
önek verilebilir.
monomer H H H H H H
mer mer mer Yaygın Polimerlerin Kullanım Alanları
polimer Kauçuk
Doğal ve yapay yollardan elde edilebilen bir poli-
monomer + monomer " dimer
merdir.
monomer + monomer + monomer " trimer Doğal kauçuk, kauçuk ağacındaki lateks adı ve-
monomer + monomer + monomer + monomer " rilen süt beyazı bir sıvıdan elde edilir.
tetramer Yapay (sentetik) kauçuk ise petrol, kömür ve
hidrokarbonların çeşitli işlemlerden geçirilmesi
ile elde edilir.
NOT!
Kauçuk, esnek ve yalıtkan bir malzemedir.
Dimer, trimer, tetramer gibi yapılar polimer de-
Kauçuk; lastik, silgi, sünger, ameliyat eldiveni,
ğildir. Polimerlerin oluşabilmesi için en az 1000
paspas, dalgıç giysisi, emzik, elektrik yalıtkanı
monomerin bir araya gelmesi gerekir.
üretimi gibi alanlarda kullanılır.
Polimerler aynı tür monomerlerden oluşabileceği

gibi farklı tür monomerlerden de oluşabilir.
Monomer
A
A A A A A A A A
(Aynı tür monomerlerden oluşan polimer)

Kauçuktan yapılmış otomobil lastiği
98
Polietilen (PE) Polivinil klorür (PVC)

Etilen molekülünün polimerleşmesi sonucu elde Vinil klorür molekülünün polimerleşmesi sonucu
edilir. elde edilir.
Esnek, dayanıklı ve kolay işlenebilen sentetik bir
Yapay (sentetik) bir polimerdir.
polimerdir.
Esnek, suya ve neme karşı dayanıklıdır. Kapı ve pencere prolleri, dış cephe kaplamaları,
Naylon poşet, oyuncak, ayakkabı tabanı, çöp ku- zemin kaplamaları, çatı kaplamaları, su boruları,
tusu ve ambalaj malzemesi üretiminde kullanılır. tıbbi malzemeler vb. gereçlerin üretiminde kulla-
nılır.
Polietilenden yapılmış ambalaj malzemesi
PVC’den yapılmış pencere profili

Polietilen Tereftalat (PET)
Etilen glikol ve tereftalik asidin polimerleşmesi so-
Politetraor Eten (Teon)
nucu oluşur. (İki farklı monomerden oluşmuştur.)
Sentetik bir polimerdir. Tetraor eten monome-
rinin polimerleşmesi so-
Işığa karşı kararlıdır.
nucu elde edilir.
Tamamen geri dönüştü-
rülebilir. Sentetik bir polimerdir.
İçecek (meşrubat) şişesi, Isıya karşı dayanıklı, Teflondan yapıl mış tava
su şişesi, tekstil ipliği, si- sürtünme katsayısı dü-
cim, yangın hortumu ve şük, su geçirmez, yalıtkan bir polimerdir.
bilgisayar disketi üreti- Yapışmaz tencere ve tava üretiminde, uçak ve
PET su şişesi
minde kullanılır. otomobil endüstrisinde, araçlarda bilye yatakları-
nın (rulman) iç yüzeylerinde kullanılır.
Kevlar
Amin ve asit klorürlerin tepkimesi sonucu elde Polistiren (PS)
edilen sentetik bir polimerdir.
Fenil eten (stiren) mo-
İki farklı monomerden oluşmuştur.
nomerinin polimerleş-
Darbelere ve ateşe karşı dayanıklıdır.
mesi ile oluşur.
Sentetik bir polimerdir.
Üretim maliyeti düşük,

UV ışınlara karşı da- Polistirenden yapılmış tabak
yanıklı, asit ve bazlara
karşı dirençlidir.
Tek kullanımlık tabak, çatal, kaşık, bıçak gibi araç
Kevlardan yapılmış Kevlardan yapılmış miğfer
kurşun geçirmez yelek gereçlerin yanısıra, yumurta ve meyve ambalaj-
ları, izolasyon malzemeleri, plastik köpük, bitki
Kevlar kurşun geçirmez yelek, gemi halatı, pa-
saksıları, ısı yalıtım malzemeleri vb. gereçlerin
raşüt ipi, tırmanma ipi, zırhlı araç gövdesi, uçak
üretiminde kullanılır.
kanadı, fren balatası, miğfer vb. malzemelerin
üretiminde kullanılır. Halk arasında strafor olarak bilinir.
99
ÖRNEK 11 ÖRNEK 13
Polimerlerle ilgili; Aşağıda kauçuk ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.
I. “Poli” kelimesi çok, “mer” kelimesi birim (parça) an- I
lamındadır. Doğal ve yapay yollardan

II. Polimeri oluşturan küçük moleküllere “mer” denir. elde edilebilen bir polimerdir.
III II
III. Monomerlerin art arda tepkimeye girmesi sonucun-
Otomobil lastiği,
da oluşan büyük moleküllerdir. Esnek ve
silgi, ameliyat el- Kauçuk yalıtkan bir
yargılarından hangileri doğrudur? diveni, emzik üreti-
malzemedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III minde kullanılır.
Buna göre kavram haritasındaki bilgilerden hangi-
leri doğrudur?
“poli” kelimesi çok, “mer” kelimesi ise tekrar eden an-
lamında kullanılır. Polimeri oluşturan küçük molekülle- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
re monomer denir. Mer, polimer içerisinde tekrar eden
birimlere verilen isimdir.
Polimerler monomerlerin art arda tepkimeye girmesi

sonucunda oluşan büyük moleküllerdir. Kauçuk doğal ve yapay yollardan elde edilebilen, es-
nek ve yalıtkan bir malzeme olup araba lastiği, silgi,
Cevap: C ameliyat eldiveni, emzik vb. ürünlerin üretiminde kul-
lanılır.
Cevap: E
ÖRNEK 12
Polimerlerin Olumlu ve Olumsuz Özellikleri
Polimer Kullanım alanı
Polimerler farklı monomerlerden oluştukları ve üre-
a. Kapı ve pencere prollerinin tim koşullarındaki farklardan ötürü farklı fiziksel ve
I. Politetraor eten
üretimi kimyasal özelliklere sahiptir.
b. Yapışmaz tencere ve tava
II. Kevlar
üretimi
Polimerlerin Olumlu Özellikleri
c. Gemi halatı ve zırhlı araç
III. Polivinil klorür Genel olarak esnek, dayanıklı ve haf malzemeler-
gövdesi üretimi
dir.
Yukarıda verilen polimerler ve kullanım alanları doğ- Kolay şekil alırlar.
ru bir şekilde eşleştirildiğinde aşağıdakilerden han- Yoğunlukları düşük olduğu için taşınmaları ve de-
gisine ulaşılır? polanmaları kolaydır. Taşınmaları sırasında yakıt
tasarrufu gibi avantajlar sağlarlar.
A) I - a B) I - b C) I - c
Bazı polimerler geri dönüşüme uygundur. Bu po-
II - b II - c II - b limerlerden geri dönüşümle başka ürünler elde
III - c III - a III - a edilerek ham madde tasarrufu sağlanır.
Ahşap ürünlerin yerine kullanılan polimer kökenli
D) I - b E) I - c
ürünler, ağaçların kesilmesini azaltarak ormanla-
II - a II - a
rın tahribatını önler.
III - c III - b
Birçoğu kimyasallara karşı dayanıklıdır.
Üretim maliyetleri düşüktür.
Politetraflor eten " yapışmaz tencere ve tava üretimi Taşıtların üretiminde kullanılan polimerler taşıtla-
Kevlar " gemi halatı ve zırhlı araç gövdesi üretimi rın ağırlığını azaltarak, yakıt tasarrufu sağlar.
Polivinil klorür " kapı ve pencere profillerinin üretimi Polimerlerden üretilen protezler, tıp ve dişçilikte
Cevap: B kullanılarak yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilme-
sine neden olmuştur.
11. C 12. B 13. E

100
Polimer Malzeme Bulunduran Oyuncak ve Tekstil

Polimerlerin Olumsuz Özellikleri
Ürünlerinin Zararları
Polimer ürünler, çevresel faktörlerin etkisiyle za-
Oyuncak ve tekstil ürünlerinde kullanılan bazı poli-
manla bozunur. Bu nedenle, gıdaların paketlenip
merlerin ve polimerlere değişik özellikler kazandır-
saklanmasında polimer kökenli ambalajların kulla-
mak için polimerlerin içine katılan katkı maddeleri-
nımı uygun değildir. Aksi taktirde bozunma süre- nin olumsuz etkileri aşağıda verilmiştir.
cinde oluşan kimyasallar gıdaya geçer.
Polivinil Klorür (PVC)
Polimerler doğada çok uzun süre parçalanmadan
Tekstil sektöründen oyuncak üretimine kadar çok
durur. Bu nedenle polimer kökenli atıklar, toprakta
geniş bir alanda kullanılan PVC nin üretiminde, kan-
ve suda kalıcı kirliliğe neden olur.
serojen özellik gösteren dioksin oluşur.
Polimer kökenli olan plastik su damacanalarının
Plastikleştiriciler
defalarca kullanımı insan sağlığı açısından ciddi
riskler oluşturur. Polimer maddeleri yumuşak hâle getirip daha kolay
işlenmelerini sağlamak amacıyla plastikleştiriciler
Polimer kökenli atıklar imha edilmek için yakıldık-
kullanılır.
larında, toksik dumanlar açığa çıkar.
Ftalatlar yaygın olarak kullanılan plastikleştiriciler-
Polimerlerin üretiminde kullanılan petrol ve fosil
dir. Ftalatlar vücuda geçtiklerinde hormonal sisteme
yakıtlar yenilenemez enerji kaynaklarıdır. zarar verdiği gibi kanserojen etki de gösterir.
Polimerlerin depolandığı alanlar görüntü kirliliğine Sağlamlaştırıcı ve plas-
neden olur. tikleştirici olarak, poli-
Geri dönüşümleri mer kökenli oyuncak-
sırasında ilk kulla- larda kurşun bileşikleri
nımlarından kalan kullanılır. Bu oyuncak-
kirlilikler yeni ürüne lardaki kurşun, çeşitli
yollarla vücuda alındı-
aktarılabilir.
ğında kanserojen etki gösterir.
Bisfenol - A
ÖRNEK 14 Oyuncak üretiminde kullanılan bifenol-A maddesi

obezite, kanser ve depresyon gibi çok ciddi sağlık
Aşağıda polimerler ile ilgili bazı özellikler verilmiştir. sorunlarına yol açabilir.
I. Çeşitli şekillerde işlenebilmeleri
Elyaf
II. Petrol kökenli malzemeler olmaları
Pamuğa göre daha ucuz olması nedeniyle tekstil
III. Farklı iş kollarının doğmasını sağlamış olmaları ürünlerinin çoğunda elyaf kullanılır.
Verilen özelliklerden hangileri polimerlerin olumsuz Elyaf cilt, göz ve solunum yollarını tahriş eder.
yanlarındandır?
Elyafa üretim sırasında katılan kimyasallar alerji ve
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dermatit gibi rahatsızlıklara neden olabilir.
Etilen Glikol
Etilen glikol; polyester, plastik su şişeleri ve bebek

Polimerlerin çeşitli şekillerde işlenebilmeleri ve farklı
beslenme önlüklerinin üretiminde kullanılır.
iş kollarının doğmasına neden olmaları olumlu özellik-
leri arasında yer alırken, petrol kökenli olmaları olum- Gözlerde ve solunum yollarında tahrişe neden olur.
suz özellikleri arasındadır. Çünkü petrol hem yenile-
nemez enerji kaynağıdır hem de petrol kökenli ürünler Yandığında açığa çıkan toksik maddeler kansero-
kalıcı çevre kirliliğine neden olur. jendir.
Cevap: B
Polipropilen (PP)
Renkli oyuncakların üretiminde kullanılan bir poli-

merdir. Toksik etki gösterir.
14. B
101
Polibromo Bifeniller (PBB) Geri Dönüşümün Ülke Ekonomisine Katkısı

PBB, malzemenin alev almasını geciktiren bir kim- Geri dönüşüm, kullanılmış bir maddenin ziksel
yasaldır. Bu nedenle tekstil ürünlerinde ürünün ate- veya kimyasal işlemlerden geçirilerek yeni ham-
şe karşı dayanıklığını artırmak için kullanılır. madde veya ürünlere dönüştürülme sürecidir.
PBB, vücuda geçtiğinde bağışıklık sistemini zayıa- Polimer, kağıt, cam ve metal malzemelerin atıkları
geri dönüştürülebilir maddelerdir.
tır ve üreme sistemine zarar verir.
Polistiren (PS)
Kolay kalıplanır.
Lego bloklarının üretiminde kullanılır.
Sinir sistemine zarar verir.
Kanserojendir.
Polyester Geri dönüştürülebilir malzemelerin

genel sembolü
Plastik ve naylon karışımıdır.
Geri dönüşüm;
Tekstil ürünlerinde kullanılır. Ülke ekonomisine katkı sağlar.
Vücudun nefes almasını önlediği için, vücudun ısı Deniz, göl, nehir ve orman gibi doğal kaynakları korur.
dengesini bozar, enfeksiyon riskini artırır. Önemli miktarda enerji tasarrufu sağlar.
İç çamaşırlarında kullanılan polyester, üreme siste- Yeni istihdam alanları oluşturur.
minde problemlere yol açabilir. Polimerlerin Geri Dönüşümü
Polimerler çoğunlukla petrol kökenli malzemeler ol-
ÖRNEK 15 duklarından, geri dönüşümleri petrole olan ihtiyacı
Katkı Maddesi İnsan Sağlığına Etkisi azaltarak ülke ekonomisine katkı sağlar.
Polimerlerin geri dönüşümü ile çevre kirliliği de ön-
I. Bisfenol - A a. Hormonal sistem bozuklukları
lenmiş olur.
b. Gözlerde ve solunum yolla-
II. Ftalatlar
rında tahriş
III. Etilen glikol c. Obezite
Yukarıda bazı polimerlerde kullanılan katkı maddeleri ve

bu maddelerin insan sağlığı üzerindeki etkileri verilmiştir.
Katkı maddeleri ile insan sağlığı üzerindeki etkileri
doğru şekilde eşleştirildiğinde aşağıdakilerden han-
Plastik atıklar
gisine ulaşılır?
Metallerin Geri Dönüşümü
A) I - c B) I - a C) I - b Metallerin geri dönüşümü ile;
II - a II - b II - c Doğal kaynaklar verimli kullanılmış olur.
III - b III - c III - a İklim değişikliğine sebep olan bazı etkenler azaltıl-
mış olur.
D) I - c E) I - b
Bitki örtüsünün zarar görmesi ne sebep olan bazı
II - b II - a etkenler azaltılmış olur.
III - a III - c Para ve enerji tasarrufu sağlanır.
Sera gazı salınımı azalır.
Bisfenol – A " Obezite Camın Geri Dönüşümü
Ftalatlar " Hormonal sistem bozuklukları Camın geri dönüşümü ile;
Etilen glikol " Göz ve solunum yollarında tahriş Enerji tasarrufu sağlanır.
Cevap: A
CO2 emisyonu yani sera gazı salınımı azalır.
İklim değişikliğinin önüne geçilir.
15. A
102
Kağıdın Geri Dönüşümü ÖRNEK 18

Kağıdın geri dönüşümü ile;
Metal atıklar ve metallerin geri dönüşümü ile ilgili;
Ormanların korunması sağlanır.
I. Metal atıklar çevreye atıldıklarında toprakta çeşitli
Sera gazlarının salınımı azalır.
bileşiklere dönüşerek toksik maddeler oluşturabilir.
Su ve enerji tasarrufu sağlanır. II. Sanayide kullanılan metal parçaları, hatalı metal
ürünleri, pil atıkları geri dönüşebilen metal malze-
melerdir.
III. Metallerin geri dönüşümü, iklim değişikliği ile müca-
delede önemli bir yere sahiptir.
yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
Geri dönüşüm kutuları
ÖRNEK 16 Metal atıklar toprakta ve suda çeşitli bileşiklere dö-
nüşerek toksik maddeler oluşturabilir. Bu maddeler
Geri dönüşüm ile ilgili; besin zinciri yoluyla insanlara geçerek önemli sağlık
I. Toprak, su ve hava kirliliğini azaltır. problemlerine yol açabilir.
II. Doğal kaynaklar korunur ve enerji tüketimi azalır. Sanayide kullanılan metal kırpıntıları, hatalı metal
ürünleri, pil atıkları vb. maddeler geri dönüşüme uy-
III. Katı atık probleminin çözümüne katkı sağlar. gun metal malzemelerdir.
yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? Metallerin geri dönüşümü ile gereksiz enerji harcan-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ması önleneceği için CO2 emisyonu azalır. Böylece ik-
lim değişiklikleri ile mücadeleye katkı sağlanmış olur.
Cevap: E
Polimer, metal ve kağıt gibi maddelerin geri dönüşü-

ÖRNEK 19
mü; toprak, su ve hava kirliliğini azalttığı gibi doğal
kaynakları koruyarak enerji tüketimini de azaltır. Geri Geri dönüşüm ile ilgili;
dönüşüm ile katı atık problemi önemli ölçüde giderilir.
I. Geri dönüştürülebilen maddeler çöp değildir.
Cevap: E
II. Üzerinde sembolünü taşıyan ürünler geri
ÖRNEK 17 dönüşüm kutusuna atılmalıdır.

Geri dönüşüm ile ilgili; III. Ülkelerin gelişmişlik seviyesi geri dönüşüme yaptık-
I. Fiziksel ve kimyasal işlemlerle gerçekleştirilebilir. ları katkı ile doğru orantılıdır.
II. Yeni iş alanlarının doğmasına neden olmuştur. yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
III. Polimer maddenin geri dönüşümünde ikinci kez ay- A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
nı ürünün elde edilmesi, insan sağlığı açısından risk D) Yalnız III E) Yalnız II
oluşturmaz.
yargılarından hangileri doğrudur? Geri dönüştürülebilen maddeler çöp değildir. Bu ne-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II denle üzerinde sembolü taşıyan ürünler çöpe
D) II ve III E) I, II ve III değil, geri dönüşüm kutusuna atılmalıdır.

Geri dönüşüm ülkelerin ve toplumların eğitim ve geliş-
Geri dönüşümde, atık hâline gelen maddeler fiziksel ve mişlik seviyesi ile yakından ilgilidir. Ülkelerin, toplum-
kimyasal işlemlerden geçirilip ikincil bir ham maddeye ların ve bireylerin gelişmişlik seviyesi geri dönüşüme
dönüştürülür. yaptıkları katkı ile doğru orantılıdır.
Geri dönüşüm yeni iş alanlarının doğmasına neden
olmuştur. Cevap: A
Tek kullanımlık tabak, çatal, bıçak gibi polimer madde-
lerin geri dönüşümü sırasında ikinci kez aynı ürünün el-
desi için kullanılması sağlık açısından tehlikeli olabilir. AYDIN Yayınları TYT. Soru Bankası
Cevap: C Kimya Her Yerde Test 4, 5'i çözebilirsiniz.
16. E 17. C 18. E 19. A

103
TEST - 3 KİMYA HER YERDE
1. I 4. • Kauçuk
Polimeri oluşturan küçük • Polietilen (PE)

moleküllere monomer denir.
III II • Polistiren (PS)
Proteinler, • Polietilen tereftalat (PET)

DNA ve RNA Polimerler Oluşumları
doğal polimer- zikseldir. Yukarıda yaygın kullanılan polimerlerden bazıları-
lerdir. nın isimleri verilmiştir.
Buna göre bu polimerlerin kullanım alanları,

Polimerler ile ilgili yukarıda verilen kavram ha-
aşağıdaki örneklerle doğru bir şekilde eşleşti-
ritasındaki bilgilerden hangileri doğrudur?
rildiğinde hangi seçenek açıkta kalır?
A) B)
2. Polimerlerle ilgili;
I. İnsan sağlığına zararlı kimyasallar içerebilirler. Otomobil lastiği Plastik çöp kutusu
II. Çok sayıda monomerin kimyasal bağlar ile bağ-
C) D)
lanmasıyla oluşurlar.
III. Yoğunluk, erime noktası, sağlamlık gibi özellik-
leri polimerden polimere değişir.
Tek kullanımlık tabak Pencere profili
E)
3.
Sayılamayacak kadar çok monomerin birbirine
bağlanarak oluşturduğu büyük moleküllere poli-
mer denir. Polimeri oluşturan küçük moleküllere Su şişesi
“monomer”, polimer içerisinde tekrarlayan birim-
lere ise “mer” denir.
polimer
F F F F F F F F 5. Aşağıda “Kevlar” ile ilgili bir kavram haritası veril-
miştir.
n C C C—C—C—C—C—C—
F F F F F F F F I
1442443 14243
X Y İki farklı monomerden oluş-
Tetraflor etilen Politetraflor etilen (Teflon) muş yapay bir polimerdir.
III II
Yukarıda gerçekleşen tepkime ve sonucunda
oluşan ürün ile ilgili aşağıdakilerden hangisi Kurşun ge-
Darbelere ve
yanlıştır? çirmez yelek Kevlar ateşe karşı
üretiminde
A) Teflon, iki tür atom içeren bir polimerdir. dayanıklıdır.
kullanılır.
B) X, monomerdir.
C) Y, merdir. Buna göre kavram haritasındaki bilgilerden
hangileri doğrudur?
D) Tepkime sonucunda oluşan teflon ısıya daya-
nıklı bir polimerdir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Monomerler, iyonik bağlarla birbirine bağlanmıştır.
1. C 2. E 3. E 4. D 5. E
104
1. Aşağıdakilerden hangisi polimer malzemelerin 4.
olumlu yanlarından biri değildir?
A) Ahşap yerine polimerlerin kullanılması sonu-

cu ağaca olan ihtiyacın azalması ile ormanların
tahribatının önlenmesi
Cam Metal
B) Üretim maliyetlerinin düşük olması
C) Doğada parçalanmalarının uzun yıllar alması
D) Kimyasallara karşı dayanıklı olmaları
E) Hafif oldukları için taşınmalarının ve depolan-

malarının kolay olması Kağıt Polimer
Günlük hayatta yaygın olarak kullandığımız yu-

karıda görselleri verilen maddelerin ve atıkları-
2. Polimerler doğal süreçlerle oluşabileceği gibi la- nın ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
boratuvarda sentetik olarak da üretilebilirler.
A) Çöp olarak nitelendirilmeleri
I. Kevlar
B) Geri dönüşüme uygun olmaları
II. Kauçuk
C) Üretimleri sırasında bitki örtüsünün zarar gör-
III. İpek
memesi
Buna göre yukarıdaki maddelerden hangileri-
D) Doğal yollarla üretilmeleri
nin doğal polimeri vardır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Yapılarında insan sağlığına zararlı kimyasallar
bulundurmamaları
5. Geri dönüşüm, kullanılmış bir maddenin fiziksel

veya kimyasal işlemlerden geçirilerek yeni ham-
3. madde veya ürünlere dönüştürülme sürecidir.
Buna göre;
Yukarıdaki görselde verilen tek kullanımlık ta- I. PVC
bak, çatal, kaşık vb. araç gereçlerin üretildiği
II. Pet şişe
polimer ile ilgili;
III. Cam
I. Monomerinin adı, fenil eten (stiren)’dir.
IV. Kağıt
II. Petrol kökenlidir.
V. Otomobil lastiği
III. Cama göre daha sağlıklıdır.
yukarıda verilen maddelerden hangisinin geri
dönüşümü, ormanların korunması ile diğerleri-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ne göre daha yakından ilişkilidir?
D) I ve II E) II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V
1. C 2. D 3. C 4. B 5. D
105
KİMYA HER YERDE

• Kozmetik malzemelerin içerebileceği zararlı kimyasalları açıklar.
– Kişisel bakım ve estetik amacıyla kullanılan parfüm, saç boyası, kalıcı dövme boyası ve jöle üzerinde durulur.
KOZMETİKLER Kurşun (Pb), cıva (Hg), krom (Cr), kadmiyum (Cd),

Kozmetikler, insan vücudunun temizlenmesi ve ba- bakır (Cu) ve nikel (Ni) kozmetik ürünlerde tespit
kımı için kullanılan ürünlerdir. edilen ağır metallerdir.
Kozmetik ürünlerin kalıcılığını ve parlaklığını artır-
Kozmetik ürünler saç, yüz, diş gibi vücudumuzun
mak için de arsenik (As), antimon (Sb), bakır (Cu),
çeşitli bölgelerinin temizlenmesi, görünümünün de-
kurşun (Pb), kadmiyum (Cd) gibi ağır metaller kulla-
ğiştirilmesi ve hoş kokması için günlük hayatta yay-
nılır.
gın olarak kullanılır.
Kozmetik ürünler vasıtası ile vücuda alınan ağır me-
Parfüm, şampuan, saç kremi, jöle, deodorantlar, he-
taller, zamanla doku ve organlarda birikerek biyolo-
men hemen hergün kullandığımız kozmetik ürünlerdir.
jik sisteme zarar verir. Ayrıca ağır metallerin çoğu
kanserojendir.
Koku Maddeleri
Koku vericiler, kozmetik ürünün elde edildiği ham-
maddelerdeki hoş olmayan kokuları bastırmak için
kullanılır.
Koku vericiler, vücutta alerjik reaksiyonları tetikledi-
ği gibi astım atakları ve migren gibi semptomlara da
Kozmetik ürünler neden olabilir.
Ftalatlar
KOZMETİK MALZEMELERİN İÇERDİĞİ
Ftalatlar, deodorant ve dudak parlatıcısı gibi koz-
ZARARLI KİMYASALLAR
metiklerde, renkleri ve kokuları ürün içerisinde tuta-
Kozmetik ürünlerde koruyucular, koku vericiler, an-
bilmek için kullanılır.
tioksidanlar, nemlendiriciler, emülgatörler ve renk
Ftalatlar endokrin sisteme (hormonal sisteme) zarar
vericiler yaygın olarak kullanılan katkı maddeleridir.
verebileceği gibi gelişim bozukluklarına, üreme sis-
Kullanılan katkı maddelerinin çoğu tehlikeli ve sağlı-
teminde ve sinir hücrelerinde (nöronlarda) hasarla-
ğa zararlıdır.
ra neden olabilir.
Kozmetiklerin yapısında yer alan zararlı kimyasallar
aşağıda özetlenmiştir. PARFÜM, SAÇ BOYASI, KALICI DÖVME BOYASI VE
Koruyucular JÖLEDE BULUNAN KİMYASALLAR
Kozmetiklerin raf ömrünü uzatmak ve mikroorganiz- Parfümler

maların çoğalmasını önlemek için kullanılan kimya- Temel maddesi alkoldür.
sallardır. Alkolün yanında doğal esans yağları, koku vericiler,
Paraben ve formaldehit yaygın kullanılan koruyucu- toluen, etil metil keton gibi kimyasallar da parfüm
lardır. üretiminde kullanılır.
Paraben, toksik etkiye sahiptir. Formaldehit ise kan- Parfümlerde çoğunlukla
serojen ve tahriş edici bir kimyasaldır. Bu nedenle etanol, benzil alkol, ben-
birçok ülkede kullanımı yasaklanmıştır. zaldehit gibi kimyasallar
Paraben tırnak ürünleri, saç boyası ve şampuanlar- kullanılır.
da yaygın olarak kullanılır. Benzaldehit; akciğeri
Ağır Metaller ve gözleri tahriş eder,
mide bulantısı ve karın
Kozmetik ve kişisel bakım ürünlerinde kullanılan bo-
ağırısına neden olabilir. Parfüm kokusunun
yar maddeler ağır metaller içerebilir. odaya yayılması
106
Benzil Alkol Kalıcı Dövme Boyası

Parfümlerde kullanılan benzil alkol, mide bulantısı, Kalıcı dövme boyaları, metalik tuzlar (oksitler, sele-
kusma, baş dönmesi, kan basıncında düşmeye ne-
nitler, sültler) ve organik boyalar içeren kozmetik
den olabilir.
ürünlerdir.
Etanol (Etil alkol)
Kalıcı dövme boyasında bulunan metal tuzları ve
Parfümün temel maddesi olan etanol, yorgunluk,
kimyasallar alerjik etkilere neden olabilir.
uyuşukluk, görme bozukluğu, solunum yollarında
tahriş ve havaleye neden olabilir. Sarı renk veren pigmentte kadmiyum, sült ve cıva
Saç Boyası kullanılırken, mavi renk veren pigmentte kobalt ve
Saç boyaları saçın rengini değiştirmek için kullanı- bakır gibi insan sağlığına zararlı kanserojen mad-
lan, çeşitli boyar maddelerin yanında kimyasal maddeler kullanılır.
deler de içeren kozmetik ürünlerdir. Saç boyaları
bitkisel veya sentetik kökenli olabilir.
Saç boyalarında amonyak, hidrojen peroksit, pa-
rabenler, kurşun asetat, resorsinol, para-fenilendi-
amin (PPD), dimetil dimetilol hidantoin (DMDM hi-
dantoin) gibi kimyasallar kullanılır.
Amonyak: Saç derisinde yanma, kaşıntı gibi yan
etkilere neden olabileceği gibi akciğerleri de tahriş
edebilir.
Hidrojen peroksit: Saç dökülmelerine neden olabilir.
Kurşun asetat: Anemiye ve nörolojik problemlere
neden olabilir.
Resorsinol: Saç derisini tahriş edebileceği gibi en-
dokrin sisteme zarar verebilir. ÖRNEK 20
PPD: Yüz ve gözlerde ödeme neden olabileceği Kozmetiklerle ilgili;
gibi saç derisinde kızarıklık ve saçta aşırı kepeklen-
I. İnsan vücudunun temizlenmesi ve bakımı için kulla-
me gibi problemlere yol açabilir.
nılan ürünlerdir.
DMDM hidantoin: Doku ve bağışıklık sistemine za-
rar verebilir. II. Parfüm, şampuan, saç kremi ve deodorantlar koz-
metik ürünlere örnek olarak verilebilir.
III. İçerdikleri kimyasalların insan sağlığına zararı yoktur.
Saç Jölesi Kozmetikler, insan vücudunun temizlenmesi ve bakımı

Jöle, saça şekil vermek amacıyla kullanılan polimer için kullanılan ürünler olup parfüm, şampuan, saç kre-
kökenli maddeler içeren kozmetik bir üründür. mi, deodorantlar kozmetik ürünlere örnektir.
Saç dökülmelerine ve kepeğe neden olabilir. Kozmetiklerin içerdikleri kimyasallar insan sağlığı
İçinde bulunan boyar maddeler ve formaldehit gibi açısından oldukça zararlıdır. Bu kimyasalların çoğu
kimyasallar kanserojen etki gösterebilir. alerjik reaksiyonlardan kansere kadar çok ciddi sağlık
sorunlara yol açabilir.
Cevap: C
20. C
107
ÖRNEK 21 ÖRNEK 23
Kozmetik ürün İçerdiği kimyasalların zararlı etkileri Kozmetik ürünlerde kullanılan katkı maddeleri ile ilgili;
a. İçerdiği amonyak, akciğerleri I. Ürünün raf ömrünü uzatmak ve mikroorganizmala-

I. Parfüm tahriş edebileceği gibi cilt kaşın- rın çoğalmasını önlemek için paraben ve formaldehit
tısı gibi yan etkilere sahiptir.
kullanılır.
b. Yapısında bulunan metalik tuz-
II. Ürünün kalıcılığını ve parlaklığını artırmak amacıyla
II. Saç boyası lar (oksitler, selenitler, sültler)
alerjik etkilere sahip olabilir. ağır metaller kullanılır.
c. Temel maddesi olan etanol, yor- III. Parfümlerde genellikle benzaldehit, benzil alkol, eta-
III. Kalıcı dövme
gunluk, görme bozukluğu ve ha- nol gibi kimyasallar kullanılır.
boyası
vale gibi yan etkilere sahiptir. yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
Yukarıda bazı kozmetik ürünler ve bu ürünlerin içerdiği A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

kimyasalların zararlı etkileri verilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre kozmetik ürünler ile içerdikleri kimyasal-

ların zararlı etkileri doğru bir şekilde eşleştirildiğin- Kozmetik ürünlerde ürünün raf ömrünü uzatmak ve
de aşağıdakilerden hangisine ulaşılır? mikroorganizma faliyetlerini önlemek amacıyla para-
ben ve formaldehit kullanılır.
A) I - c B) I - a C) I - b
II - a II - b II - c Ürünün kalıcılığını ve parlaklığını artırmak için arsenik,
antimon, bakır, kurşun ve kadmiyum gibi ağır metaller
III - b III - c III - a
kullanılır.
D) I - c E) I - a
II - b II - c Parfümlerde benzaldehit, benzil alkol, etanol gibi kim-
yasallar yaygın olarak kullanılır.
III - a III - b Cevap: E
Parfümün temel maddesi etanol olup, etanol yorgun-

luk, görme bozukluğu ve havale gibi yan etkilere sa-
hiptir. ÖRNEK 24
Saç boyalarının büyük bir kısmı amonyak içerir. Amon- Saç jölesi ile ilgili;
yak akciğerleri tahriş edebileceği gibi saç derisinde
kaşıntıya da neden olabilir.
I. Yapısında polimerler içeren kozmetik ürünlerdir.
II. Saçta beyaz, kepeği anımsatan tortular bırakabilir.
Kalıcı dövme boyalarının yapısında bulunan metalik
tuzlar alerjik etkilere sahiptir. III. Doğal süreçlerle elde edilir.
Cevap: A
ÖRNEK 22 D) II ve III E) I, II ve III
I. Parabenler
Saç jölesi, saçı şekillendirmek amacıyla kullanılan ve
II. Ağır metaller
yapısında polimerler içeren kozmetik ürünlerdir.
III. Ftalatlar
Yukarıda verilen maddelerden hangileri, kozmetikle- Saça fazla miktarda sürülürse saçta beyaz, kepeğimsi
tortular bırakır ve saç dökülmelerine neden olabilir.
rin yapısında tespit edilen zararlı kimyasallardandır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Saç jölesi doğal yollarla değil, sentetik yollarla üretilir.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap: C
Parabenler, ağır metaller ve ftalatlar kozmetik ürünler-

de kullanılan insan sağlığına zararlı katkı maddeleridir.
Cevap: E Kimya Her Yerde Test 6'yı çözebilirsiniz.
21. A 22. E 23. E 24. C

108
1. Kozmetikler insan vücudunun saç, yüz, diş gibi 3.
Ftalatlar, deodorant ve dudak parlatıcısı gibi
çeşitli bölgelerinin temizlenmesi, görünümünün kozmetiklerde, renkleri ve kokuları ürün içeri-
değiştirilmesi ve hoş kokması için kullanılan ürün- sinde daha iyi tutabilmek için kullanılan katkı
lerdir. maddeleridir.
I.
Y D
Saç jölesi
Koruyucular, koz- Formaldehit, kan-
metiklerin raf ömrünü serojen etkiye sahip
II. uzatır ve mikroorga- katkı maddesi olduğu
nizmaların için birçok ülkede kul-
Parfüm çoğalmasını önler. lanımı yasaklanmıştır.
D Y D Y
III.
3. çıkış 4. çıkış 5. çıkış
Nemlendirici krem Hidrojen peroksit,

saç boyalarında kulla-
nılan ve saç dökül-
Yukarıda görselleri verilen maddelerden hangi- melerine neden olan
leri kozmetik ürün sınıfında yer alır? katkı maddesidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D Y
D) II ve III E) I, II ve III 1. çıkış 2. çıkış
Yukarıda kozmetik ürünlerde kullanılan katkı

maddeleri ile ilgili bilgileri, doğru (D) ve yanlış
(Y) olarak değerlendiren bir öğrencinin kaç nu-
maralı çıkışa ulaşması doğru olur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2. Aşağıda paraben ile ilgili bir kavram haritası veril-

miştir.
Kozmetik ürünlerde bakteri ve 4. Yanda görseli verilen

küf oluşumunu engeller. kozmetik ürün ile ilgili;
I I. Temel maddesi al-

koldür.
Paraben
III II II. Vücut ile direkt te-
ması doğru değildir.
Bitkisel kökenli do- Toksik etkiye
ğal bir maddedir. sahiptir. III. Yapısında doğal esans yağları, koku vericiler, to-
luen, etil metil keton gibi kimyasallar bulunabilir.
Kavram haritasında verilen bilgilerden hangile- yargılarından hangileri doğrudur?

ri doğrudur?
1. E 2. C 3. D 4. E
109
KİMYA HER YERDE

• Piyasadaki ilaç formlarının (hap, şurup, iğne, merhem) temel özelliklerine değinir.
• Yanlış ve gereksiz ilaç kullanımının insan sağlığına, ülke ekonomisine ve çevreye verdiği zararlar vurgulanır.
İLAÇ FORMLARI Hapın bileşimindeki kimyasalların istenmeyen tadı-

İlaçlar, hastalığın teşhisini (tanısını), tedavisini nı maskelemek, kolay yutulmasını sağlamak, çevre
mümkün kılan veya hastalıktan koruyan kimyasal koşullarına karşı hapı daha dayanıklı hâle getirmek
karışımlardır. amacıyla hapa kapsül veya kaplama işlemi (draje)
İlaçlar, organizmanın doğal işleyişi dışındaki biyo- uygulanabilir.
kimyasal olayları etkilemek için kullanılan, böylece
vücudun işlevlerini koruyan, geliştiren ve düzenle- NOT!
yen maddelerdir.
Hapın yutulan, çiğnenen, emilen, dil altına uy-
NOT! gulanan ve su ile karıştırılarak uygulanan çeşit-
İlacın besin olarak bir değeri varsa bile ilaç bu leri vardır.
özelliği için kullanılmaz. Ayrıca besin maddele-
ri de ilaç olarak kabul edilmez.
Şurup
Ağız yoluyla alınan sıvı hâldeki ilaç formudur. Şeker
İlaçlar organizmada oluşturulması istenen biyolojik oranı yüksektir.
ve zyolojik etkilere göre farklı formlarda üretilir. Ay- Genelde çözelti hâlindedir ancak, süspansiyon ve
rıca ilaçların vücutta uygulanacağı bölgeye göre de emülsiyon hâlinde şuruplar da vardır. Bu tür şurup-
farklı formlarda üretilmesi gerekir. lar kullanılmadan önce çalkalanarak etken madde-
İlaçların Farklı Formlarda Üretilmelerinin Sebepleri nin şurup içerisinde eşit dağılması sağlanmalıdır.
Uygun dozda alınmasını sağlamak, Bazı şuruplarda, etken maddenin istenmeyen tadını
Etken maddeyi dış etkilerden ve mide suyu gibi asi- baskılamak için çeşitli meyve aromaları kullanılabilir.
Şuruptaki etken madde su, tatlandırıcı ve diğer yar-
dik özellik gösteren vücut sıvılarından korumak,
dımcı bileşenlerle bir aradadır.
Etken maddelerin istenmeyen tat ve kokularını mas-
İlaç dozunu ayarlamak için standart bir kaşık, ölçek
kelemek,
olarak kullanılır.
İlacın vücutta istenen bölgeye ulaşmasını sağla-
Raf ömrünü uzatmak
mak,
için şuruplara, antimik-
İlacın organizmada dağılımını ve emilimini kontrol
robiyal maddeler ekle-
altında tutmak,
nebilir. Antimikrobiyal
İlacın hedeenen etkisini oluşturmaktır.
maddeler şuruptaki mik-
roorganizma faliyetleri
NOT!
sonucunda oluşabilecek
İlaçlar hap, şurup, iğne, merhem formunda üreti- bozulmaları önler.
lebilir.
İğne
Enjektör yardımıyla
Hap
damara, deri altına,
Ağız yolu ile vücuda alı-
kas içine uygulana-
nan, sıkıştırılmış sert ilaç
bilen sıvı hâldeki ilaç
formlarıdır.
formudur.
Bir veya daha fazla dozda
Genel olarak diğer
etken madde içerebilir.
ilaç formlarına göre daha çabuk etki gösterir.
Kapalı cam ambalajlarda muhafaza edilir.
110
Merhem ÖRNEK 26
Etken maddenin dağıtıcı bir
faz içerisine yerleştirildiği, İlaç Formu İlaç Formunun Özelliği
cilt ve mukoza yoluyla vü- a. Ağız yolu ile alınan çözelti, emülsi-
cuda alınan ilaç formudur. I. Hap yon ve süspansiyon şeklinde üreti-
Deriye sürülerek uygulanır. len ilaç formudur.
Etken maddesi genellikle
b. Cilt ve mukoza yoluyla vücuda alı-
su içermez. II. İğne
nan ilaç formudur.
Yarı sert, uygulandığı yüzeyde kolay dağılması için
genellikle yağlı hâldedir. c. Sıkıştırılmış sert ilaç formudur. Ağız
III. Şurup
yoluyla vücuda alınır.
Yağ oranı fazla olan formu merhem, su oranı fazla
olan formu krem olarak nitelendirilir. d. Diğer ilaç formlarına göre etkisini
IV. Merhem
Krem şeklinde yarı katı emülsiyon, jel veya losyon genellikle daha hızlı gösterir.
hâlinde bulunabilir.
Tabloda verilen ilaç formları, özellikleri ile doğru bir
NOT! şekilde eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisine
Kıvamı daha yoğun olan merhemlere pomat ulaşılır?
denir. A) I - c B) I - a C) I - b
II - d II - b II - c
ÖRNEK 25 III - a III - c III - a
Aşağıda ilaçlarla ilgili bir kavram haritası verilmiştir. IV - b IV - d IV - d
Besin maddesi olarak kullanı- D) I - c E) I - a

labilir. II - b II - c
Vücutta oluştu- III - a III - d
I
rulması istenen IV - d IV - b
II biyolojik ve zyo-
İlaçlar
lojik etkilere göre
Hap: Ağız yolu ile alınan sıkıştırılmış sert ilaç formu-
farklı formlarda
III dur.
üretilir.
Hastalığın teşhis ve tedavisini İğne: Diğer ilaç formlarına göre etkisini genellikle daha
mümkün kıldığı gibi hızlı gösterir.
hastalıklardan koruyabilir.
Şurup: Ağız yolu ile alınan çözelti, emülsiyon ve süs-
Kavram haritasındaki bilgilerden hangileri doğrudur? pansiyon şeklinde üretilen ilaç formudur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Merhem: Cilt ve mukoza yoluyla vücuda alınan ilaç
D) II ve III E) I, II ve III formudur.
Cevap: A
İlaçlar besin maddesi olarak kullanılmaz. İlaçlar vücut-

ta oluşturulması istenen etkilere göre farklı formlarda
üretilir.
İlaçlar, hastalıkların teşhis (tanı) ve tedavisini mümkün

kıldığı gibi organizmayı hastalıklardan koruyabilir.
Cevap: D
25. D 26. A
111
Yanlış ve Gereksiz İlaç Kullanımının Zararları ÖRNEK 27

İlaçlar çeşitli kimyasallar içeren karışımlardır. Yan-
Ülkemizde uygunsuz ilaç kullanımının en fazla olduğu
lış ilaç kullanımı zehir etkisi yaratabilir. Bu neden-
ilaç grubu antibiyotiklerdir.
le ilaçların gerekli olup olmadığı, dozu ve kullanım
şekli oldukça önemlidir. İlaçların vücutta istenme- Antibiyotiklerin enfeksiyon yok iken alınması, yetersiz
yen reaksiyonlara neden olmaması için; veya uzun süre kullanılması, yanlış antibiyotik seçimi
gibi nedenlerden dolayı hastalıklar tam olarak tedavi
Doktor reçetesi dışında ilaç tedavisi uygulanmamalıdır.
edilememekte ve ilaç israfı yapılmaktadır. Hastaların
Doktor tarafından belirtilen dozun üstüne çıkılma-
ilaçlara sağlık sistemi dışı yollarla kolayca ulaşmaları,
malı ve altına inilmemelidir.
bilinçsiz ilaç kullanımını ve ilaç israfını yaygınlaştıran
Organizmada yeterli miktarda ilacın kalması için ila- en önemli sorunlardan biridir.
cın alınması gerektiği saat aralıklarına dikkat edil-
melidir. Yukarıda yanlış ve gereksiz ilaç kullanımının zararları ile
ilgili bir paragraf verilmiştir.
İlaçlar vücuda belirtildiği şekilde alınmalıdır. Çünkü
ilacın uygulama şekli etki mekanizmasını değiştire- Paragraftaki açıklamalar göz önünde bulunduruldu-
bilir. ğunda;
Son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar kullanılmamalıdır. I. Doktor reçetesi dışında kişisel ilaç tedavilerine baş-
İlaçlar kullanma talimatında belirtildiği şekilde ve uy- vurulmamalıdır.

gun koşullarda saklanmalıdır. II. İlaçların uygunsuz kullanımındaki artış, hastalıkla-
rın tedavisini zorlaştıracağı gibi ülke ekonomisine
NOT!
de zarar vermektedir.
Vitaminlerin de gereksiz kullanımı oldukça teh-
likelidir. Bu nedenle doktor tarafından öneril- III. Evsel atıklarla birlikte doğaya atılan ilaçlar büyük bir
meyen vitaminler kullanılmamalıdır. çevre sorunu oluşturmaktadır.
yukarıdaki değerlendirmelerden hangileri yapılabilir?
NOT! A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
Ülkemizde gereksiz ve bilinçsiz antibiyotik kulla- D) II ve III E) I, II ve III
nımı son yıllarda hızla artmaktadır. Aşırı ve bi-
linçsiz antibiyotik kullanımından dolayı hastalık
Paragrafta “hastaların ilaçlara sağlık sistemi dışı yol-
yapıcı mikroorganizmalar bu antibiyotiklere karşı
larla kolayca ulaştıkları” bilgisi I. öncüldeki “Doktor
direnç kazanmaktadır. Böylece hastalıkların an-
reçetesi dışında kişisel ilaç tedavilerine başvurulma-
tibiyotik tedavisi ile iyileştirilmesi zorlaşmaktadır.
malıdır” ifadesi ile ilişkilendirilebilir.
Kullanılmayan ilaçların doğrudan çöpe atılması ya Paragrafta “antibiyotiklerin enfeksiyon yok iken alın-
da lavabolara dökülmesi de ayrı bir sorundur. Bu ması, yanlış antibiyotik seçimi gibi nedenlerden dolayı
ilaçlar, toprağa ve suya karıştığında toksik etki gös- hastalıklar tam olarak tedavi edilememekte ve ilaç is-
terir. Besin zinciri ile insanların vücuduna geçerek rafı yapılmaktadır” bilgisi de II. öncül ile ilişkilendiri-
hormonal sisteme, bağışıklık ve üreme sistemlerine lebilir.
zarar verir. Paragrafta ilaçların çevre sorunlarına yol açabileceği
Ülkemizde ilaç kullanımında büyük israar yapıldığı ile ilgili bir bilgi verilmemiştir. Bu nedenle III. öncül pa-
da unutulmamalıdır. ragraf dışı bir bilgidir.
Cevap: C

Kimya Her Yerde Test 7'yi çözebilirsiniz.
İlaç atıkları
27. C
112
1. Aşağıda ilaçlar ile ilgili bir metin verilmiştir. 4.
Vitaminler ilaç olmadığı için doktor gözetiminde
İlaç, doktorun veya eczacının önerisi dışında kullanılmalarına gerek yoktur.
farklı bir yolla (çiğnenerek, suda çözerek vb.) kul-
lanılmamalıdır. Her ilaç her kullanım şekline uy- D Y
gun üretilmemiştir.
Konsantre çözeltiler
İlaç ile ilgili verilen bu metin; İlaçlar hap, şurup,
hâlinde hazırlanan,
iğne, merhem formun-
I. İlacın dozajı sıvı ilaç formuna
da olabilir.
II. İlacın uygulama şekli şurup denir.
III. İlacın saklanma koşulları

D Y D Y
yukarıdaki başlıklardan hangilerinin açıklaması
niteliğindedir? İlaçlarda İğne Hap for-
Merhem hastalık- diğer ilaç
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III mundaki
yarı sert, ları tedavi formları-
na göre ilaçlar ağız
D) I ve II E) II ve III genellikle eden esas
genellikle yoluyla
yağlı hâl- maddelere daha vücuda
dedir. etken mad- hızlı etki
gösterir. alınır.
2. de denir.
İlaçlar vücutta oluşturulması istenen biyolojik ve
fizyolojik etkilere göre farklı formlarda üretilir. D Y D Y D Y D Y
Buna göre;
1 2 3 4 5 6 7 8
I. İlacın vücutta istenen bölgeye ulaşmasını sağ-
lamak Yukarıda ilaçlarla ilgili verilen bilgileri doğru (D)
II. Etken maddelerin istenmeyen tat ve kokularını ve yanlış (Y) olarak uygun bir şekilde değerlendi-
maskelemek ren bir öğrenci kaç numaralı çıkışa ulaşmalıdır?
III. İlacın uygun dozda alınmasını sağlamak A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
yukarıdakilerden hangileri, ilaçların farklı form-
larda üretilmelerinin sebeplerindendir?
5. Aşağıda merhem ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.
3. I
Hastada belirli bir zamanda, beklenen biyolojik
Cilt ve mukoza yolu ile vücuda
yanıtı oluşturabilmek için gerekli olan ilaç mikta-
alınır.
rına ilacın dozajı denir.
III II
Buna göre ilaç dozajı belirlenirken hastanın; Jel veya Etken maddesi
losyon Merhem genellikle su
I. Yaş
II. Kilo hâlinde içinde çözün-
bulunabilir. müştür.
III. Böbrek ve karaciğer fonksiyonları
özelliklerinden hangileri doktorlar tarafından Kavram haritasındaki bilgilerden hangileri yan-
dikkate alınmalıdır? lıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
1. B 2. E 3. E 4. C 5. B
113
KİMYA HER YERDE

• Hazır gıdaları seçerken ve tüketirken dikkat edilmesi gereken hususları açıklar.
– Hazır gıdaların doğal gıdalardan başlıca farklarına (koruyucular, renklendiriciler, emülsiyonlaştırıcılar, tatlandırıcılar,
pastörizasyon, UHT sütün işlenmesi) değinilir.
– Hazır gıda etiketlerindeki üretim ve son kullanım tarihlerinin önemi vurgulanır.
– Koruyucular, renklendiriciler ve yapay tatlandırıcıların kullanılmasının sağlık üzerindeki etkilerine değinilir.
GIDALAR Hazır Gıdalarda Bulunan Katkı Maddeleri

Koruyucular (Antimikrobiyal Maddeler)
Hazır gıdalarda bakteri, maya, küf gibi mikroorga-
nizmalardan kaynaklanan bozulmaları önlemek
amacıyla kullanılır.
Gıdanın raf ömrünü uzatır.
Doğal renk ve aromayı koruyarak gıdanın pH de-
ğerini ayarlar. Sosis, salam gibi birçok hazır gıdada
kullanılır.
Hazır gıdalarda kullanılan koruyucular nitrit, nitrat,
benzoik asit, sorbik asit, propiyonik asit ve kükürt di-
Doğal gıdalar
oksit gibi kimyasallardır. Bu kimyasalların çoğu kan-
Üretiminde herhangi bir kimyasal gübre ve katkı serojen etkiye sahiptir.
maddesi kullanılmayan, herhangi bir işlemden geç- Emülgatörler (Emülsiyonlaştırıcılar)
memiş, işlenmemiş, kaynağından elde edildiği şek- Emülgatörler, hazır gıdadaki birbiri ile karışmayan;
liyle tüketiciye sunulan gıdalara doğal gıda denir. gıda-su, yağ-su gibi heterojen bileşenlerin birbirine
Doğal gıdaların raf ömrü kısadır. karışmasını sağlayarak gıdada farklı fazların oluş-
masını engeller.
Hazır Gıda
Emülgatör olarak kullanılan maddelerin ortak özelli-
Uzun süre bekleyen ği, hem su hem de yağ ile karışan gruplar içermele-
besinler çeşitli etkiler ridir. (Benzer benzeri çözer ilkesi)
sonucunda bozulabi-
Hidrol uçları su ile hidrofob uçları yağ ile karışır.
lir. Besinlerin bozul-
Böylece yağın sudan ayrılması önlenir.
masını geciktirmek
Emülgatörler, hazır çorba ve tatlılarda yaygın olarak
yani raf ömrünü uzat-
kullanılır.
mak için, doğal besin- Hazır gıdalar
lere birtakım ziksel ve kimyasal işlemler uygulanır. Renklendiriciler (Gıda Boyaları)
Bu şekilde raf ömrü uzatılmış ve ambalajlanmış Hazır gıdanın görünümüne çekicilik kazandırmak
gıdalara hazır gıda denir. amacıyla kullanılır.
Konserveler, reçeller, çikolatalar, bisküviler, dondu- Doğal ya da sentetik kimyasallardır.

rulmuş gıdalar ve işlenmiş sütler hazır gıda örnekle- Dondurma, sakız, şekerleme gibi birçok hazır gıda-
ridir. da kullanılır.
Hazır gıdalara bozulmayı önlemek, güzel görünme- Kanser, astım, erken
sini sağlamak amacıyla, çoğu kimyasal olan birçok doğum, kromozom
katkı maddesi eklenir. hasarı, deri döküntü-
Hazır gıdalarda kullanılan katkı maddeleri koruyu- leri, migren, çocuk-
cular, emülgatörler, renklendiriciler, tatlandırıcılar larda hiperaktivite,
şeklinde sınıandırılabilir. davranış bozukluğu
gibi sağlık sorunları-
Eski çağlarda, gıda koruyucu katkı maddesi olarak
na neden olabilir.
tuz, sirke ve baharatlar kullanılmıştır.
114
Tatlandırıcılar
Pastörizasyon
Hazır gıdanın lezzetini ve aromasını daha çekici Gıdanın raf ömrünü uzatmak için özellikle süt ve
hâle getirmek ve gıdalara şeker tadına yakın lezzet
süt ürünlerine uygulanan ısıl işlemdir.
vermek amacıyla kullanılır.
Pastörizasyon, gıdadaki mikrobik büyümeyi ya-
Tatlandırıcılar doğal veya yapay olabilmektedir.
vaşlatır fakat hastalık yapıcı mikroorganizmaları
Şeker pancarı doğal, aspartam yapay tatlandırıcıdır. tamamen yok etmez.
Hazır gıdalarda maliyeti düşürmek için genellikle Pastörizasyonun amacı, son kullanma tarihine
yapay tatlandırıcılar kullanılır. Çünkü yapay tatlan- kadar gıdanın içinde yaşayan hastalık yapıcı
dırıcılar doğal tatlandırıcılara göre daha ucuz ve mikroorganizma sayısını, hastalığa neden olma-
daha tatlıdır.
yacak şekilde azaltmaktır.
Yapay tatlandırıcılar vücuda herhangi bir enerji Düşük sıcaklık uzun süreli pastörizasyonda
veya yapı malzemesi sağlamaz.
(LTLT) ürün 30 dakika boyunca 63°C sıcaklıkta
Tatlandırıcılar kalp ve sindirim sistemi rahatsızlıkla- tutulur.
rına, kansere, tümör oluşumuna yol açabileceği gibi
Yüksek sıcaklık kısa süreli pastörizasyon (HTST)
toksik etki de gösterebilir.
işleminde ürün 15 saniye boyunca 72°C sıcaklığa
ÖRNEK 28 kadar ısıtılır.
Katkı Maddesi Özellik UHT (Ultra High Temperature) işlemi

I. Antimikrobiyal a. Gıdanın görünümüne çekicilik Özellikle süt ve süt
kazandırma
T
madde ürünlerindeki hastalık
SÜ
II. Emülgatör b. Gıdaya aroma ve lezzet verme yapıcı mikroorganiz-
c. Bileşenlerin birbirine karışma- maların tamamının
III. Renklendirici
sını sağlama yok edilmesi amacıy-
IV. Tatlandırıcı d. Gıdanın raf ömrünü uzatma la, ürünün çok yüksek
sıcaklıklara kadar
Yukarıdaki tabloda hazır gıdaların yapısında bulunan kat-
ısıtılarak sterilizasyo-
kı maddeleri ve bu maddelerin özellikleri verilmiştir.
nun sağlanmasıdır.
Buna göre katkı maddeleri ile karşılarında verilen UHT işleminde sütün
özellikler doğru şekilde eşleştirildiğinde, aşağıdaki- yapısındaki tüm mik-
lerden hangisine ulaşılır?
roorganizmalar öldürülür.
A) I - a B) I - d C) I - d UHT’li sütlerin raf ömrü pastörize sütlere göre
II - b II - c II - c daha uzunken, besin değeri daha azdır.
III - c III - a III - b Ultra yüksek sıcaklık işleminde süt ve süt ürünle-
ri en az 138°C sıcaklığa kadar 2 saniye boyunca
IV - d IV - b IV - a
ısıtılır.
D) I - c E) I - b
II - a II - a
III - b III - c NOT!
IV - d IV - d Pastörizasyon ve UHT işlemlerinde gıdanın raf
ömrünü uzatmak için katkı maddesi kullanıl-
Antimikrobiyal maddeler, gıdadaki mikroorganizma fa- maz. İki yöntemin ortak özelliği ısıl işlemlerle
liyetlerini önleyerek gıdanın raf ömrünü uzatır.
gıdanın raf ömrünün uzatılmasıdır.
Emülgatörler, bileşenlerin birbirine karışmasını sağla-
yıp gıdadaki faz ayrımını önler. UHT işlemi, aynı zamanda bir sterilizasyon iş-
Renklendiriciler, gıdanın görünümüne çekicilik kazan-
lemidir. Çünkü bu işlemde, üründeki bakteri
dırır.
Tatalandırıcılar, gıdaya aroma ve lezzet verir. sporlarının ve bakterilerin tamamının yok edil-
Cevap: B mesi amaçlanır.
28. B
115
ÖRNEK 29 ÖRNEK 30
Pastörizasyon ve UHT işlemleri ile ilgili aşağıda ve- Hazır gıdaların etiketlerinde;
rilen yargılardan hangisi yanlıştır? I. Üretim tarihi
A) Her ikisi de ısıl işlemdir. II. Son tüketim tarihi

III. Saklama koşulları
B) UHT işlemi uygulanmış sütün ömrü, pastörize süte
göre daha uzundur. yukarıda verilen bilgilerden hangileri yer almalıdır?
C) Pastörize sütün besin değeri, UHT’li süte göre daha
düşüktür. D) II ve III E) I, II ve III
D) UHT işleminde sterilizasyon hedeflenir.

Türk Gıda Kodeksi yönetmeliğine göre, gıda madde-
E) Pastörizasyon işlemi, UHT işlemine göre daha dü- lerinin etiketlerinde bulundurulması zorunlu bilgiler
şük sıcaklıklarda gerçekleştirilir. arasında; üretim tarihi, son tüketim tarihi ve saklama
koşulları yer almaktadır.
Cevap: E
Pastörizasyon işleminde daha düşük sıcaklıklarda ça-
lışıldığı için pastörize sütün besin değeri UHT’li süte
göre daha fazladır. UHT işleminde çok yüksek sıcaklık-
larda çalışıldığı için sütün besin değeri azalır.
Cevap: C
ÖRNEK 31
Hazır gıda etiketlerinde yer alan son kullanma tari-
hi ile ilgili;
I. Gıdaların uygun koşullarda saklandığında tüketile-
bileceği son tarihi gösterir.
II. Son kullanma tarihi geçmiş gıdalar, bozularak za-
rarlı mikroorganizmaların çoğalmasına neden olur.
III. Son kullanma tarihi geçmiş gıdaların tüketilmesi gı-
Hazır Gıda Etiketlerinin Önemi
da uygun koşullarda saklandığı takdirde insan sağ-
Hazır gıda etiketlerinde; lığı açısından herhangi bir risk oluşturmaz.
Üretici rmanın adı ve ürünün üretildiği yer, yargılarından hangileri doğrudur?

Gıdanın içerdiği besin değerleri,
Saklama koşulları,
Kullanılan katkı maddeleri ile ilgili “E” har ile baş- Son kullanma tarihi, uygun koşullarda saklanan gıda-
layan kodlar, nın tüketilebileceği son tarihi gösterir.
Üretim ve son kullanma tarihleri bulunur. Son kullanma tarihi geçen gıdalar bozularak zararlı
mikroorganizmalar üretir.
Son kullanma tarihi geçmiş gıdaların tüketilmesi besin

zehirlenmelerine neden olabileceği için her zaman risk
NOT! oluşturur.
Son kullanma tarihi geçmiş gıdalar güvenilir ol- Cevap: C
mayan gıda olarak kabul edilir ve asla tüketil-
memelidir.
Belirtilen koşullarda saklanmamış gıdalar, son

kullanma tarihinden önce bozulur. Kimya Her Yerde Test 8'i çözebilirsiniz.
29. C 30. E 31. C

116
1. Aşağıda hazır gıdalar ile ilgili bir kavram haritası 4. Aşağıda verilen maddelerden hangisi hazır gı-
verilmiştir. da değildir?
A) B)
Doğal besinlere birtakım ziksel ve kimya-
sal işlemler uygulanarak elde edilir.
I
Patates cipsi Konserve balık
Hazır gıda
III II C) D)
Konserveler, çikola-
Raf ömürleri doğal gı-
talar, dondurulmuş
dalara göre genellikle
gıdalar hazır gıda
daha kısadır. Gıda boyası içeren Vakumlanmış
örnekleridir. kuru pasta somon balığı
Kavram haritasında verilen bilgilerden hangile- E)
ri doğrudur?
Yeni sağılmış
koyun sütü
5.
Pastörizasyon ve UHT işlemlerinde gıdaların
raf ömrü katkı maddeleri ile uzatılır.
2. Hazır gıdalara bozulmalarını önlemek, güzel gö-
rünmelerini sağlamak amacıyla çoğu kimyasal D Y
olan birçok katkı maddesi eklenir.
Gıda boyaları; kanser,

I. Emülsiyonlaştırıcılar Gıda katkı maddeleri
astım, çocuklarda
II. Antimikrobiyaller vücutta çoğunlukla
davranış bozukluğu
yapı malzemesi olarak
III. UHT gibi sağlık sorunlarına
kullanılır.
neden olabilir.
Yukarıdakilerden hangileri hazır gıdalarda kul-
lanılan katkı maddelerinden değildir?
D Y D Y
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II 3. çıkış
D) II ve III E) I, II ve III Son kullan- Eski çağ-
Yapay
ma tarihi larda gıda
tatlandırı- koruyucu
geçmiş
cılar, doğal katkı mad-
gıdaları
tatlandırı- desi olarak,
3. Hazır gıdalarda emülgatör olarak kullanılan kat- tüketmekte tuz, sirke ve
cılara göre
kı maddelerinin ortak özelliği aşağıdakilerden herhangi baharatlar
daha ucuz
hangisidir? bir sakınca kullanılmış-
ve tatlıdır.
yoktur. tır.
A) Doğal olmaları
B) Hem su hem de yağ ile karışan gruplar içermeleri D Y Y D
C) Mikroorganizmalardan kaynaklanan bozulmala- 1. çıkış 2. çıkış 4. çıkış 5. çıkış

rı önlemeleri Hazır gıdalar ve bu gıdalara uygulanan işlem-
lerle ilgili yukarıda verilen bilgileri doğru (D) ve
D) Doğal renk ve aromayı korumaları
yanlış (Y) olarak doğru değerlendiren bir öğren-
E) Sterilizasyonu sağlamaları ci kaç numaralı çıkışa ulaşır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
1. C 2. A 3. B 4. E 5. E
117
KİMYA HER YERDE

• Yenilebilir yağ türlerini sınıandırır.
– Yağ türlerinden katı (tereyağı, margarin) ve sıvı (zeytinyağı, ayçiçek yağı, mısır özü yağı, fındık yağı) yağlara değinilir.
– Yağ endüstrisinde kullanılan sızma, rane, riviera ve vinterize kavramları açıklanır.
– Yenilebilir yağların yanlış kullanımının sağlık üzerindeki etkileri vurgulanır.
YENİLEBİLİR YAĞ TÜRLERİ Zeytinyağı

Fiziksel özelliklerine göre yağlar katı ve sıvı yağlar Zeytin meyvesinden, kimyasal işleme tabi tutulma-
olmak üzere ikiye ayrılır. dan elde edilen doğal bir yağdır.
Tereyağı ve margarin katı yağ, zeytinyağı, ayçiçek Oda koşullarında sıvı hâldedir.
yağı, mısır özü yağı ve fındık yağı sıvı yağdır. Doymamış yağ asidi
Yağlar; oranı yüksektir. Bu ne-
denle kalp ve damar ra-
Canlılar için enerji kaynağıdır.
hatsızlığı riskini azaltır.
Hücre zarının ve hormonların yapısına katılır.
Yüksek oranda E vita-
A, D, E, K vitaminlerinin vücuda alınmasını sağlar. mini içerir. Bu nedenle
güçlü bir antioksidandır
Katı Yağlar (Tereyağı, margarin) ve bazı kanserlerin oluşma riskini azaltır.
Oda sıcaklığında katı hâlde bulunurlar. Yemeklerde, salatalarda, sabun üretiminde kullanılır.
Doymuş yağ asidi oranı yüksek olan yağlardır. Rane edilmeden doğal haliyle kullanılabilir.
Hayvansal kaynaklardan elde edildikleri gibi bitkisel Ayçiçeği Yağı
yağların hidrojenle doyurulmasıyla da elde edilirler. Ayçiçeği bitkisinin tohumlarının preslenmesi ile elde
Tereyağı edilir.
Hayvansal kaynaklı bir Oda koşullarında sıvı hâl-
katı yağdır. dedir.
Sütten elde edilir. Doymamış yağ asidi oranı
Protein ve az miktarda yüksektir.
şeker içerir. Yüksek kalorilidir.
Yemeklerde ve kahval- E ve K vitamini içerir.
tıda kullanılır. Diğer mineraller açısından
fakirdir. Çinko, kalsiyum, magnezyum, bakır ve se-
Kızartmalarda kullanımı uygun değildir.
lenyum gibi mineralleri içermez.
Margarin
Yemeklerde, kızartmalarda ve sabun yapımında
Sıvı yağların uygun basınç ve
kullanılır.
uygun sıcaklıkta hidrojenle do-
yurulması ile elde edilir. NOT!
İçerisine süt, çeşitli bitkisel yağ- Zeytinyağı, sağlık açısından ayçiçeği yağına
lar, süt tozu gibi katkı maddeleri göre daha yararlıdır.
eklenebilir.
Pasta, kek yapımı ve hazır gıdalarda kullanılır. Mısır Özü Yağı
Kahvaltıda tüketilir. Mısır bitkisinin tohum-
İnsan sağlığına zararlı trans yağlar içerir. larından elde edilir.
Isıya karşı dayanaklı-
Sıvı Yağlar (Zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısır özü dır. Bu nedenle kızart-
yağı, fındık yağı) malarda kullanılır.
Oda sıcaklığında sıvı hâlde bulunurlar. Doymamış yağ asidi
Doymamış yağ asidi oranı yüksek olan yağlardır. oranı yüksektir.
A vitamini içerdiği için göz sağlığına yararlıdır.
118
Fındık Yağı Koku ve asitlik derecesi ile besin değeri ham yağa
Fındıktan elde edilen ve kim- göre daha azdır.
yasal bir işlem uygulanma- Ranasyon işlemi sırasında yağın kimyasal yapısı
yan sıvı yağdır. değişmez.
Doymamış yağ asidi oranı Riviera Yağ
yüksektir. Rane yağa belirli oranlarda sızma yağ karıştırılma-
Mineral açısından zengindir. sı sonucu elde edilir.
Yüksek sıcaklıklarda toksik kimyasallara dönüşür. Tadı ve kokusu, sızma yağa göre daha haftir.
Vinterize Yağ
ÖRNEK 32 Bulanıklığa neden olan maddelerden arındırılmış
Yağlarla ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi berrak görünümlü yağdır.
yanlıştır? Vinterize yağ elde edilirken; bulanıklığa neden olan
yağ asitleri, yağ soğutularak kristallendirilir ve yağ
A) Tereyağı ve margarin katı yağ, zeytinyağı ve fındık
ltrelerden geçirilerek bu kristaller yağdan ayrılır.
yağı sıvı yağdır.
Bu şekilde yağa bulanıklık veren maddeler yağdan
B) Katı yağlar sadece hayvansal kaynaklardan elde
uzaklaştırılır. Bu işleme vinterizasyon denir. Vin-
edilir.
terizasyon işlemi ile elde edilen rane yağlara da
C) Sıvı yağlarda doymamış yağ asidi oranı yüksektir. vinterize yağ denir.
D) Margarinler insan sağlığına zararlı trans yağlar içerir. Vinterize yağlar donmama özelliğine sahiptir. Bu
E) Zeytinyağı yüksek oranda E vitamini içerir. nedenle soğukta kullanımları uygundur.

Yenilebilir Yağların Yanlış Kullanımı ve Sağlığa
Zararları
Katı yağlar sadece hayvansal kaynaklardan değil bitki-
sel yağların hidrojenle doyurulmasından da elde edilir. Yağların gerekenden fazla kullanılması;
Cevap: B Obeziteye,
Diyabete,
Kalp ve damar hastalıklarına,
İç organların (karaciğer) yağlanmasına,
Kolesterol (LDL) yükselmesine neden olabilir.
Yağ Endüstrisinde Kullanılan Kavramlar NOT!

Yağlar, üretim şekline göre sızma, rane, riviera ve Yağların yüksek sıcaklık değerlerine kadar ısı-
vinterize olarak sınıandırılır. tılıp kullanılması yağın kimyasal yapısını de-
Sızma Yağ ğiştirerek zehirli ve kanserojen maddelerin
Yağın kimyasal yapısını değiştirmeden ısı ve meka- oluşmasına neden olabilir.
nik yöntemler (presleme, yıkama, süzme) uygula-
Yağların kullanımıyla ilgili bir başka yanlış ise
narak elde edilen yağdır.
özellikle kızartma yağlarının defalarca kullanıl-
Katkı maddesi içermez. Saığını ve tadını korur.
masıdır. Defalarca kullanılan yağlar kanserden
Asit oranı yüksek, keskin ve yoğun bir tada sahiptir.
bağışıklık sisteminin zarar görmesine kadar
Rane Yağ çeşitli sağlık sorunlarına neden olmaktadır.
Doğrudan tüketilmeye uygun olmayan ham yağın
Yağların doğru kullanılması kadar doğru koşul-
koku, asitlik giderme gibi işlemlerden geçirilmesi
larda saklanması da önemlidir. Yağlar serin,
sonucu elde edilir.
kuru ve karanlık bir yerde saklanmalıdır. Çün-
Ranasyon sonucunda yağ istenmeyen tad ve ko- kü ısı, oksijen ve ışık yağın kimyasal yapısını
kudan arındırılmış olur. bozar.
32. B
119
ÖRNEK 33 ÖRNEK 35
Rafine yağlarla ilgili; Yağlarla ilgili;
I. Fındık yağı, fındıktan elde edilen ve çeşitli kimyasal
I. Ham yağların işlenmesi sonucunda elde edilen yağdır.
işlemler uygulandıktan sonra tüketime sunulan bit-
II. Asitlik derecesi ham yağa göre daha yüksektir. kisel yağ türüdür.
III. Aroması ham yağa oranla daha güçlüdür. II. En yaygın kullanılan katı yağlar, tereyağı ve marga-
yargılarından hangileri doğrudur? rinlerdir.
III. Zeytinyağı, antioksidanlar açısından zengin, doy-
muş yağ asiti oranı yüksek bitkisel yağ türüdür.
yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Rafine yağlar, ham yağın koku, asitlik giderme gibi iş-
lemlerden geçirilmesi sonucu elde edilir. Bu nedenle
asitlik derecesi ve aroması ham yağa göre daha dü-
Fındık yağı, fındıktan elde edilen fakat kimyasal işlem-
şüktür.
ler uygulanmadan tüketime sunulan bitkisel yağ türü-
Cevap: A dür.
Tereyağı ve margarinler yaygın kullanılan katı yağ tür-

leridir.
Zeytinyağı, antioksidanlar açısından zengin bir yağ

türüdür. Doymuş yağ asiti oranı değil, doymamış yağ
asiti oranı yüksektir.
Cevap: B
ÖRNEK 36
Yağlarla ilgili;
ÖRNEK 34
I. Ayçiçeği yağı ve zeytinyağı margarin üretiminde
I. Bulanıklığa neden olan yağ asitlerinin soğutulup, ham madde olarak kullanılabilir.
kristallendirilmesi ile elde edilen yağ türü II. Soğuk sıkım sızma zeytinyağı, yapısında yüksek
II. Yapısı değiştirilmeden yıkama, presleme ve süzme miktarda trans yağlar bulundurur.
gibi mekanik yöntemlerle elde edilen, saflığını ve ta- III. Yağlar içerdikleri yağ asitlerine göre doymuş ve
dını koruyan yağ türü doymamış olarak sınıflandırılabilir.
III. Yapısı değiştirilmeden, istenmeyen tat, koku ve yukarıda verilen ifadelerden hangileri yanlıştır?
renkten arındırılmış yağ türü A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Yukarıda özellikleri verilen yağ çeşitlerinin isimleri- D) I ve II E) II ve III
ni belirleyiniz.
Margarinler genellikle ayçiçeği ve zeytinyağı gibi bit-
kisel yağların hidrojenle doyurulması sonucunda elde
edilir.
I " Vinterize yağ
Soğuk sıkım sızma zeytinyağı, trans yağlar içermez.
II " Sızma yağ Trans yağlar insan sağlığına zararlı bir yağ türü olup
daha çok margarinlerde bulunur.
III " Rafine yağ
Yağlar içerdikleri yağ asitlerine göre doymuş, doyma-
mış, tekli doymamış ve çoklu doymamış yağlar şeklin-
de sınıflandırılabilir.
Cevap: B

Kimya Her Yerde Test 9, 10, 11'i
çözebilirsiniz.
33. A 34. I " Vinterize yağ, II " Sızma yağ, III " Rafine yağ 35. B 36. B
120
1. Yağlarla ilgili; 4. Aşağıda rafine yağ ile ilgili bir kavram haritası veril-
miştir.
I. Sızma zeytinyağı, vinterize ve riviera zeytinya-
ğına göre daha doğaldır. I
II. Margarinler doymuş yağların doymamış hâle
getirilmesi ile elde edilir. Katkı maddeleri içeren yağdır.
III. Mısır özü yağı, ısıya karşı dayanıklıdır. III II

yukarıda verilen bilgiler doğru (D) ve yanlış (Y)
İstenmeyen
olarak değerlendirildiğinde, aşağıdaki sırala- Kimyasal
Rane yağ tad ve koku-
malardan hangisine ulaşılır? değişime
dan arındırıl-
uğramıştır.
A) I - D B) I - Y C) I - D mış yağdır.
II - Y II - D II - D
Kavram haritasında verilen bilgilerden hangile-
III - D III - D III - D
ri doğrudur?
D) I - Y E) I - D
II - D II - Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
III - Y III - Y
2. 5.
Bilgi Doğru Yanlış Bilgi Doğru Yanlış
Margarinler tereyağına Yağların gerekenden fazla
I. ✓
göre daha doğaldır. I. kullanılması iç organların ✓
Mısır özü yağının tutuşma yağlanmasına neden olur.
sıcaklığı yüksek olduğu Sağlık açısından zeytinya-
II. ✓
için kızartmalarda kullanıl- II. ğı, margarine göre daha ✓
ması uygundur. zararlıdır.
Yağlar; A, D, E, K vitamin- Fındık yağı yüksek sıcak-
III. lerinin vücuda alınmasını ✓ III. lıklarda toksik özellik gös- ✓
sağlar. teren kimyasallar üretir.
Yukarıdaki tabloda verilen bilgilerden hangile- Yukarıdaki tabloda verilen bilgilerden hangile-
rinde “✓” işareti doğru yere konmuştur? rinde “✓” işareti doğru yere konmuştur?
3. Bir yağ ile ilgili;

6. Vinterize yağlarla ilgili;
• Oda koşullarında sıvı hâldedir.
• Yüksek kalorilidir. I. Berrak görünümlü yağlardır.
• Çinko, kalsiyum, magnezyum, bakır ve selen- II. Rafine yağ tipidir.
yum minerallerini içermez. III. Soğukta kullanıma uygundur.
• Ülkemizde yaygın olarak kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre bu yağ türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tereyağı B) Fındık yağı C) Zeytinyağı
D) Ayçiçek yağı E) Margarin
1. A 2. C 3. D 4. B 5. E 6. E
121
KARMA TEST - 1 KİMYA HER YERDE
1. Öğretmeni Bahadır’dan katı ve sıvı sabunların et- 4. Günlük hayatta birçok alanda kullanılan polimerle-
ken maddesi ile ilgili araştırma yapmasını istiyor. rin olumlu ve olumsuz yönleri vardır.
Bahadır da öğrendiği bilgileri sınıfta arkadaşları ile
paylaşıyor. I. Doğada bozunmadan uzun yıllar kalabilmeleri
I. Yağ asitlerinin sodyum tuzu sıvı sabunun, yağ II. Çoğunun geri dönüşüme uygun olması
asitlerinin potasyum tuzu ise katı sabunun et- III. Üretim maliyetlerinin düşük olması
ken maddesidir.
II. Her iki etken maddenin de sert sularda temiz- Yukarıdakilerden hangileri polimerlerin olumlu
leme özelliği azalır. yönlerindendir?
III. Her iki etken maddenin formülünde dört tür
atom bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
IV. Her iki etken madde de hidrofil ve hidrofob
gruplar içerir.
V. Her iki etken madde de doğada deterjana göre
kolay parçalanır.
Buna göre öğretmeni Bahadır’ın verdiği hangi
bilgiyi düzeltmelidir?
5. Aşağıda bazı temizlik maddeleri ile ilgili görseller

verilmiştir.
2. I. Nişasta
II. Vinil klorür
III. Seramik
Sabun Deterjan Çamaşır
IV. Kevlar suyu
Yukarıda verilen maddelerden hangileri poli- Buna göre;

merdir? I. Doğal yollarla elde edilme
II. Yükseltgen özelliğe sahip olma
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IV
III. Oksijen atomu içerme
D) III ve IV E) I, II ve IV
yukarıda verilenlerden hangileri bu üç temiz-
lik mamlzemesinin etken maddeleri için ortak
özelliktir?
3. Aşağıda kalsiyum hipoklorit bileşiği ile ilgili bir kav-
ram haritası verilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III
Formülü, Ca(ClO)2 şeklindedir.

III II
Sulu çözelti- İnsan sağlığı-

Kalsiyum 6. PET maddesiyle ilgili olarak;
si çamaşır nın korunma-
hipoklorit
suyu olarak sına yardımcı I. Farklı tür monomerlerden oluşur.
bilinir. olur.
II. Tamamen geri dönüştürülebilir.
Kavram haritasında verilen bilgilerden hangile- III. Yapışmaz tava üretiminde kullanılır.
ri yanlıştır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
1. A 2. C 3. C 4. D 5. C 6. B
122
KİMYA HER YERDE KARMA TEST - 2
1. Aşağıda çamaşır suyu (NaClO) ile ilgili bir kavram 4. Aşağıda PBB ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.
haritası verilmiştir.
Polibromo bifenil olarak adlandırılır.
Suda çözünmez. I
Tekstil ürün-
I PBB
lerinde ürünün Vücuda alındı-
Tuz ruhu III II ateşe karşı ğında bağışıklık
ile bir arada Çamaşır
Hijyen amaçlı dayanıklılığını sistemini zayıf-
kullanılma- Suyu
kullanılabilir. artırmak için latır.
sında sakın- kullanılır.
ca yoktur.
III II
Kavram haritasında verilen bilgilerden hangile- Kavram haritasında verilen bilgilerden hangile-
ri doğrudur? ri doğrudur?
2. Aşağıda görselleri verilen maddelerden hangisi

polimer kökenli değildir? 5. Kullanıldıktan sonra atık hâline gelen maddelerin
A) B) fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirilip, ikincil bir
ham maddeye dönüştürülerek tekrar yeni malze-
melerin üretimi sürecine geri dönüşüm denir. Po-
limerden yapılan plastikler, kullanılmış kağıt atık-
ları, camdan yapılan ürünler, metal kökenli malze-
Naylon poşet Bebek bezi
meler geri dönüşümü mümkün olan maddelerdir.
C) D)
Buna göre geri dönüşüm ile ilgili;
I.
işareti, geri dönüşüm sembo-
lüdür.
Pencere profili Metal çatal
E)
II. Ham madde tasarrufu ile ülke ekonomisine kat-

kı sağlar.
III. Atık miktarını azaltarak çevre kirliliğini önler.
Gemi halatı
3. Oyuncak ve tekstil ürünlerinde kullanılan poli-
merlere, değişik özellikler kazandırmak için poli-
merlerin içine çeşitli katkı maddeleri katılır. Plas- D) II ve III E) I, II ve III
tikleştircilerde bu katkı maddelerinden biridir.
Buna göre plastikleştiricilerle ilgili;

I. Polimer maddeleri yumuşak hâle getirip daha
6. I. Aşırı miktarda kullanımlarının cildi tahriş etmesi
kolay şekil almalarını sağlar. II. Petrol kökenli etken maddeler içermeleri
II. Ftalatlar yaygın olarak kullanılan plastikleştirici- III. Doğada biyolojik olarak parçalanma sürelerinin
lerdir. uzun olması
III. Çoğu kanserojen etkiye sahiptir. Yukarıda verilen özelliklerden hangileri deter-
yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? janlar ve şampuanlar için ortaktır?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) Yalnız III E) Yalnız II
1. B 2. D 3. E 4. E 5. E 6. A
123
1. 3. Diş macunu ile ilgili;

Bireylerin kendi sağlıklarını korudukları ve de-
vam ettirdikleri, bireysel bakım uygulamaları- I. Ağız ve dişlerdeki za-
na kişisel temizlik denir. Kişisel temizlik insanla- rarlı bakteri ve mikroor-
rı hastalıktan koruduğu gibi bireyin kendine olan ganizmaları etkisiz hâ-
güvenini artırır. le getirerek ağız ve diş
sağlığını korur.
I. II.
II. Aşırı miktarda kullanımı
diş minesini aşındırır.
III. İçeriğindeki florür dişle-
rin çürümesini engellerken, aşırı miktarda florür
insan sağlığı açısından risk oluşturur.
Diş macunu yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
Şampuan
III. IV.
4. B
Sabun Parfüm
A
Yukarıda görselleri verilen maddelerden hangi-
leri, kişisel temizlikte kullanılan temizlik mad-
delerindendir?
A) I, II, III ve IV B) I, II ve III

Yukarıdaki görsel ile ilgili;
C) I ve II D) II ve III
E) II ve IV I. Sabun ya da deterjanın kiri temizleme mekaniz-
ması modellenmiştir.
II. B ile gösterilen kısım hidrofob özelliktedir.
III. A ile gösterilen kısım kirdir.
2. yargılarından hangileri yanlıştır?
Sağlıklı bir yaşam için hastalık yapan mikrop-
lardan arınmak amacıyla vücudun, giysilerin,
mekânların ve kullanılan eşyaların temizlenmesi- D) I ve II E) II ve III
ne hijyen denir.
5. C17H35COONa C17H35COOK
Buna göre hijyen ile ilgili;
X Y
I. Sabun ve deterjanlar kiri temizlerken, mikrop-
lardan tam olarak arınmayı da sağlar. Yukarıda formülleri verilen X ve Y bileşikleri ile
ilgili;
II. Çamaşır suyu ve kireç kaymağı, mikrop öldürü-
cü özelliğinden dolayı hijyen amacıyla kullanı- I. X katı sabun, Y sıvı sabundur.
lan dezenfektanlardır. II. Her iki bileşikte yüzey aktif maddedir.
III. Hijyen çevresel temizliği de içermektedir. III. Su ile oluşturdukları karışımların oda koşulla-
rındaki pH değeri 7’den küçüktür.
yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1. B 2. D 3. E 4. B 5. C
124
1. Saç boyaları saçın 3. Kalıcı dövme boyaları,
rengini değiştirmek metalik tuzlar ve orga-
nik boyalar içeren koz-
için kullanılan, çeşitli
metik ürünlerdir.
boyar maddelerin
yanında, kimyasal Kalıcı dövme boyaları
maddeler de içeren ile ilgili;
kozmetik ürünlerdir. I. Bakır (Cu), cıva (Hg), kadmiyum (Cd) ve kobalt
Buna göre saç boyaları ile ilgili; (Co) gibi ağır metaller içerebilirler.
II. İçerdikleri metallere göre farklı renkte olabilirler.
I. Fiziksel bir etki ile saçın görünümünü değiştirir.
III. İçerdikleri kimyasallar insan sağlığına zararlı
II. Saç derisinde alerjik reaksiyonlara neden olabilir. olup, kanserojen etkiye sahiptirler.
III. Bitkisel kökenli ya da sentetik olabilir. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
D) Yalnız III E) Yalnız II
4. İlaçlarla ilgili;
I. Sadece tedavi amaçlı kullanılan maddelerdir.

II. Bazı besin maddeleri ilaç olarak kabul edilir.
2. Aşağıdaki tabloda kozmetik ürünlerde kullanılan kat-
kı maddeleri ve bu maddelerin kullanım amaçları ve- III. Hap, şurup, iğne ve merhem formlarında üreti-
rilmiştir. lirler.
Katkı Maddesi Kullanım Amacı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
a. Ürün içerisinde mikro-
I. Ağır metaller organizmaların çoğal- D) I ve II E) I, II ve III
masını önlemek.
b. Kozmetik ürünün kalı-
II. Ftalatlar cılığını ve parlaklığını
artırmak.
c. Renkleri ve kokuları
III. Koruyucular
ürün içerisinde tutmak.
5. Şuruplarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi
yanlıştır?
Buna göre katkı maddeleri ile kullanım amaçları
doğru bir şekilde eşleştirildiğinde, aşağıdaki sı- A) Ağız yolu ile vücuda alınır.
ralamalardan hangisi oluşur?
B) Sıvı formdaki ilaç türüdür.
A) I - b B) I - a C) I - c
II - c II - b II - a C) Şeker oranı çok yüksek olduğu için içerisinde
mikroorganizmalar ürer.
III - a III - c III - b
D) I - a E) I - b D) Çocuklar için en uygun olan ilaç formudur.
II - c II - a E) Etken madde, su, tatlandırıcı ve diğer yardımcı
III - b III - c bileşenlerle bir aradadır.
1. B 2. A 3. E 4. C 5. C
125
1. Madde Kullanım Alanı

4. Aşağıdaki polimer maddelerden hangisinin kar-
şısında kullanım alanı yanlış verilmiştir?
I. NaOH Sıvı sabun üretimi
Polimer Kullanım Alanı
II. NaClO Ağartıcı olarak
Polietilen
III. Ca(ClO)2 Dezenfektan olarak A) İçecek (meşrubat) şişesi üretimi
tereftalat
Yukarıdaki maddelerden hangilerinin karşısın- Polivinil
B) Zemin ve çatı kaplamaları üretimi
da verilen kullanım alanı doğrudur? klorür
C) Polistiren İzolasyon malzemeleri üretimi
D) Kevlar Uçak kanadı üretimi
D) II ve III E) I, II ve III E) Polietilen Otomobil lastiği üretimi
2. Kimya dersinde öğretmen tahtaya;

C17H35COOK
formülünü yazarak, “bu bileşikle ilgili bildiklerinizi
defterinize yazınız” dediğinde öğrenciler;
Ahmet " Yağ asidinin potasyum tuzudur.

5.
Merhem bir kozmetik ürün değildir.
Mehmet " Deterjan aktif maddesidir.
Y D
Fikret " Sulu çözeltisi hipoklorit iyonu içerir.
Ca, Mg, Na kozmetik
şeklinde bildiklerini yazıyorlar. Kozmetikler saf
ürünlerde tespit edilen ağır
maddelerdir.
Buna göre hangi öğrencilerin verilen bileşikle metallerdendir.
ilgili yazdıkları cümleler doğrudur?
Y D Y D
A) Ahmet B) Mehmet
C) Ahmet ve Fikret D) Fikret Parfüm üreti-

1 2 Paraben
minde etanol,
E) Ahmet ve Mehmet kozmetik
benzil alkol ve
ürünlerde
benzaldehit
antimikrobiyal
gibi organik
madde olarak
bileşikler
kullanılır.
kullanılır.
3. I. Bazik özellik göstermeleri Y D Y D

II. Yapılarında hipoklorit iyonu (CIO )bulundurma-
-
ları
3 4 5 6
III. Kişisel temizlik için uygun olmaları
Yukarıda verilen tanılayıcı dallanmış ağaçtaki
Yukarıdakilerden hangileri sabun, deterjan ve
ifadelerin, doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna
çamaşır suyunun ortak özelliklerindendir?
karar vererek ilerleyen bir öğrenci kaç numara-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II lı çıkış noktasına ulaşır?
D) II ve III E) I, II ve III A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
1. D 2. A 3. A 4. E 5. C
126
1. Üretiminde herhangi bir kimyasal katkı maddesi 4. UHT yöntemi ile ilgili;
kullanılmayan, kaynağından elde edildiği şekliy- I. Katkı maddesi kullanılmadan, sadece ısıl iş-
le tüketicilere sunulan gıdalara I gıda denir. lemle gıdanın raf ömrü uzatılır.
Raf ömrü II olan bu gıdalar herhangi bir iş- II. Amaç sterilizasyonun sağlanmasıdır.
lemden geçmemiş ve işlenmemiştir. III. Süt ve süt ürünleri bu yöntem ile daha uzun ömür-
lü hâle getirilir.
Yukarıdaki metinde bulunan boşluklara aşağı-
daki sözcüklerden hangileri yazılmalıdır? yargılarından hangileri doğrudur?
I II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) hazır kısa
B) rane uzun
C) doğal uzun
D) rane kısa
E) doğal kısa
5.
Yağlar, canlılar için enerji kaynağıdır. Hücre za-
rının ve hormonların yapısına katılır. A, D, E, K
vitaminlerinin vücuda alınmasını sağlar. Yağların
2. Günümüzde hazır gıdalara olan talep oldukça art- gerekenden fazla kullanılması istenmeyen sağlık
mıştır. sorunlarına neden olabilir.
I. Daha kolay ulaşılması I. Obezite
II. Raf ömrünün daha uzun olması II. Damar tıkanıklığı
III. Kullanılan tatlandırıcılar sayesinde lezzet ve aro- III. Kandaki kötü kolesterolün (LDL) düşmesi
masının daha çekici olması
IV. Karaciğer yağlanması
IV. Gösterişli ambalajlarda sunulması
Yukarıdakilerden hangileri yağların gereken-
Yukarıdakilerden hangileri hazır gıdaların daha den fazla kullanılmasının yol açtığı sağlık so-
çok tercih edilme sebeplerindendir? runlarındandır?
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
3. Gıda boyaları hazır gıda-

larda yaygın olarak kul-
lanılan katkı maddelerin-
dendir. 6. Margarinler sıvı yağ-
ların uygun basınç ve
Gıda boyaları ile ilgili; uygun sıcaklıkta hid-
rojenlenmesi ile elde
I. Gıdanın görünümüne
edilir.
çekicilik kazandırmak
amacıyla kullanılır. Margarinlerle ilgili;
II. Dondurma, sakız, şekerleme gibi birçok hazır
I. Doymuş yağ asiti oranı yüksektir.
gıdada kullanılır.
II. İnsan sağlığına zararlı trans yağlar içerebilir.
III. Çocuklarda davranış bozukluğu, hiperaktivite
gibi sağlık sorunlarına neden olabilir. III. Kızartmalarda kullanımı uygundur.
yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? yargılarından hangileri yanlıştır?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) Yalnız II E) Yalnız III D) I ve III E) I ve II
1. E 2. E 3. A 4. E 5. D 6. C
127
YENİ
KİMYA HERNESİL
YERDE SORULAR YENİ NESİL SORULAR
KİMYA HER YERDE
1. Hayatı kolaylaştıran birçok ürünün polimerden

2. Polimerlerin kullanım alanlarının artmasının ne-
deni, avantajlı yönlerinin diğer maddelerden daha
oluştuğu bilinmektedir. Doğal polimerler çok es-
fazla olmasıdır. Polimerlerin çeşidine göre özellik-
ki çağlardan beri insan hayatında önemli bir yer
leri de değişmektedir. Aşağıdaki tabloda bazı poli-
tutar. İpek Yoluna adını veren bir böceğin ürettiği
merler ve özellikleri verilmiştir.
ipek de bu polimerlerden biridir. Polimerler; araba
lastiği, giyim malzemeleri, kontakt lens, telefon, Polimer Özellik
ayakkabı, çanta, oyuncak, uzay ve uçak sanayi-
sinde kullanılan birçok ürünün yapısında bulunur. Esnek, suya ve neme karşı daya-
Polietilen
naklı, su sızdırmaz
Uzama kuvvetlerine karşı dirençli,

Kevlar
darbelere ve ateşe dayanıklı
Sürtünme katsayısı düşük, kaplandı-

Teon
ğı yüzeyde yapışmazlık sağlar.
Tablodaki polimerlerin özellikleri dikkate alındı-

ğında;
Polimer Ürün
I. Polietilen " Çocuk bezi ve ayakkabı taba-

Polimerlerle ilgili; nı üretimi
I. Polimerlerin yapısı ve özellikleri simya döne- Fren balatası ve itfaiyeci kıya-
II. Kevlar "
minde aydınlatılmıştır. feti üretimi
II. Polimerlerin yapılarının incelenmesi sonucu,
III. Teflon " Otomobil cam sileceği ve leke
üstün özelliklere sahip farklı polimerler üretil-
tutmayan halı üretimi
miştir.
III. Polimerler doğal veya sentetik olabilir. yukarıda verilen polimer - ürün eşleştirmele-
yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? rinden hangileri doğru olur?
I. Polietilen; esnek ve su geçirmez olduğundan çocuk

Eski çağlarda (simya döneminde), insanlar farkında ol-
bezi ve ayakkabı tabanı üretimi için uygundur.
madan ipek, pamuk, selüloz, nişasta gibi doğal poli-
merleri kullanmışlardır. Fakat polimerlerin yapıları ve II. Kevlar; uzama kuvvetlerine karşı dirençli, darbelere
özellikleri modern kimya döneminde aydınlatılmıştır. ve ateşe dayanıklı olduğundan fren balatası ve itfaiye-
ci kıyafeti üretimi için uygundur.
Polimerlerin yapılarının aydınlatılması, daha nitelikli
ve kullanışlı polimer malzemelerin üretilmesini de be- III. Teflon; sürtünme katsayısı düşük, kaplandığı yü-
raberinde getirmiştir. zeyde yapışmazlık özelliği gösterdiği için otomobil
cam sileceği ve leke tutmayan halı üretimi için uygun-
Polimerler doğal ya da sentetik olabilirler. İpek, pa-
dur.
muk, DNA, RNA, nişasta, selüloz doğal polimer PVC,
PE, PET, PS gibi polimerler ise sentetik polimerlerdir. Cevap: E
Cevap: D
1. D 2. E
128

Aydın Karışım Asit Baz Tuz

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aydın Karışım Asit Baz Tuz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Digitally signed by

YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU

YAZARLAR Ali DİNÇSÖNMEZ – Selin CANDIR – Özlem KÖKER

DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ

ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0312 418 10 09 0533 051 86 17

aydinyayinlari aydinyayinlari info@aydinyayinlari.com.tr

Bölüm Kapağı KARIŞIMLAR KARMA TEST - 6 Karma Testler

Yeni Nesil Sorular

➤ TUZLARN ÖZELLIKLERI VEkarışımların

yapma, analiz etme vb.

becerileri ölçen kurgulu

Alt Bölüm Testleri

sorulara yer verilmiştir.

I. 25 gram saf su eklemek

Katı, sıvı ya da gaz hâlinde olabilirler.

Ayrıca modül sonunda

tamamı yeni nesil sorulardan

sonunda o bölümle ilgili

oluşan testler bulunur.

Beslenmek için tükettiğimiz

testler yer alır.

4. Aşağıda verilen kaplardan 1. sinde 100 gram saf

I. 1. çözeltide çözünenin kütlece yüzde derişimi,

II. 2. kaptaki çözelti kütlesi, 1. kaptaki çözünen

Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine

Katı, sıvı ya da gaz hâlinde olabilirler.

Çözücü ve çözünen olmak üzere iki kısımdan oluşurlar.

Genellikle çözeltilerde miktarı çok olan çözücü, mik-

Sulu çözeltilerde miktara bakılmaksızın su her za-

Aynı koşullarda bekletildiğinde çökme olmaz.

Gaz ve sulu çözeltiler süzgeç kağıdından bileşenle-

Beslenmek için tükettiğimiz Işığı geçirirler.

A) Katı–sıvı homojen karışımlar tek fazlıdır.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Alaşımlar katı–katı karışımlara örnektir ve homojen-

Kaplardaki sofra tuzu ile saf su oda koşullarında karış-

Oluşan karışımla ilgili;

Katı Katı Alaşımlar (Buharlaşma ihmal edilecek.)

ÖRNEK 4 c) Aşırı Doymuş Çözelti

A) C6H12O6(suda) B) C2H5OH(s) C) Fe(k)

Dibinde katısı ile dengede bu-

1. Çözünürlüğüne Göre Çözeltiler Bir

2. Derişimine Göre Çözeltiler ÖRNEK 7

3. İletkenliğe Göre Çözeltiler 50 gram suda en fazla 16 gram X maddesi çözünür.

H2SO4(suda) $ H+(suda) + HSO-4(suda) (Asit)

9. E 10. C 11. B 12. A

5. Aşağıda verilen maddelerin sulu çözeltileri hazırla-

I. NaCl II. CH3OH

A) Hava B) Çelik C) O2 (suda) hangilerinin sulu çözeltileri elektrolittir?

D) Kurşun E) Süt A) Yalnız II B) I ve III C) I ve IV

3. Aşağıda karışımlarla ilgili bir kavram haritası veril-

Homojen ya da Belirli erime ve kayna-

Farklı tür Bileşenleri arasında I II III

HETEROJEN KARIŞIMLAR d) Kolloid:

Kan kolloidtir. Krema kolloidtir.

b) Emülsiyon: Dağılan ve dağıtıcı maddelerin fiziksel hâline göre

Renkli cam, bazı

Katı Sıvı Merhem, peynir, jöle

Kuru deniz kumu, lav,

Gaz Katı Toz bulutu, duman

Gaz Sıvı Sis, deodorant, bulut

e) Adi (Basit) Karışımlar:

Renkli cam $ katı - katı heterojen karışımdır.