Booksfer Digital File 71096369833462f04

z
i ni
s
lir
t ir şa
b i
k
e ere Ul
a
n
r DF’l
l Ö üP
z e l m
zü
Ö Çö
n e ra k
e kuta
t m uO
re kod
ğ re
Ö ki
Ka
ı da
ğ
Aşa
Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM
HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD.
ŞTİ.’ne aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre
kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa
hiçbir şekilde alınıp yayımlanamaz, fotokopi ya da
başka bir teknikle çoğaltılamaz.
ISBN: 978 - 625 - 8104 - 50 - 9

Yayıncı Sertifika No: 41263
YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU
YAYIN SORUMLUSU CAN DİRİCAN
YAZARLAR CAN DİRİCAN - YAVUZ ŞEN - SERDAR ŞAMHAL
YAYIN EDİTÖRÜ AYŞE İPEKÇİ
DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ
BASIM YERİ ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23
www.aydinyayinlari.com.tr
0533 051 86 17 aydinyayinlari aydinyayinlari
info@aydinyayinlari.com.tr
***
www.aydinyayinlari.com.tr ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK Bölüm Kapağı 1.
DALGALAR
Kırılmaya uğrayan bir su dalgasının, 5.

KARMA TEST - 8
Özellikleri aynı olan sesin hangi kaynaktan gel-
Karma Testler
L I. Periyot diğini tanıtan ses özelliği aşağıdakilerden han-
DÜ
gisidir?
II. Hız
MO
A) Yükseklik B) Şiddet C) Tını
III. Dalga boyu
4. Alt bölümlerin Modülün sonunda

niceliklerinden hangileri değişmez? D) Yankı E) Frekans
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
başlıklarını içerir. 2. Derinliği farklı K ortamından L ortamına geçen pe-

riyodik doğrusal su dalgalarının ilerleme yönü ayı-
rıcı yüzeyin normaline yaklaşıyor.
6. Bir titreşim kaynağının genliği artarsa, ses dal-
galarına ait hangi fiziksel özellik değişir?
tüm alt bölümleri
DALGALAR A) Periyot B) Yükseklik C) Tını
içeren karma testler

Buna göre, K'den L'ye geçen dalgaların;
I. Hızı D) Şiddet E) Frekans

➤ Dalgaların Genel Özellikleri • 2 II. Frekansı
III. Dalgaboyu
➤ Yay Dalgası • 8
➤ Su Dalgası • 15
niceliklerinden hangileri küçülür?
A) Yalnız I
D) I ve III
B) Yalnız II C) I ve II
E) II ve III
7. Havası boşaltılmış bir cam fanusun içinde bir ça-
lar saatin zilinin çana vurduğu gözlendiği halde se-
yer alır.
si duyulmamakta dır.
➤ Ses Dalgası • 27
Sınıf İçi İşleyiş

3. Farklı derinliğe sahip iki kısımdan oluşan dalga Buna göre bu deneyden;
leğeninde üretilen periyodik dalgalar ortam de-
Yeni Nesil Sorular

I. Ses boşlukta yayılmazken ışık boşlukta yayılır.
➤ Deprem Dalgası • 37 ğiştirirken dalgaların;
II. Ses dalgaları boyuna dalgalardır.
I. frekansı
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL DALGALAR www.aydinyayinlari.com.tr III. Işık hızı, ses hızından büyüktür.
 ➤ Karma Testler • 40 II. ilerleme yönü
YENİsonuçlarından
NESİL SORULAR-1
hangileri çıkartılabilir?
Dalgaların Genel Özellikleri DEPREM DALGASI
////////////////
III. hızı
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
 ➤ Yeni Nesil Sorular 48
TANIM - •BİLGİ
A
yayı Duvar
niceliklerinden hangileri kesinlikle değişir? 1. Yaz tatilinde otelin gece eğlencesinde sahnede dans 2. Bir grup öğrenci okulun terasına çıkarak yay dal-
B ok eden Cem bir kolunu D) açarak
II ve III Şekil – I dekiE) I, II ve III
sırasıy- gaları ile ilgili deney yapmaktadır. Terastan aşağı
Bu bölümdeki örnek
Titreşim: İki nokta arasında gidip gelme hare- yayı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
ketidir. Buna salınım da denebilir. la a, b, c resimlerindeki gibi elinin yörüngesi çember doğru sarkıttıkları türdeş yayın üst ucundan sabit
X D) I ve II E) II ve III olacak biçimde figür oluşturuyor. Cem eliyle çember
Dalga hareketi: Oluşturulan titreşim hareketi- periyotla dalgalar üreten öğrenciler yay dalgaları-
çizerken bu hareketin periyodunu sabit tutmaya çalı-
Modülün genelinde yorum

nin ilerlemesidir. Şekil-II nın şekildeki gibi olduğunu tespit ediyor.
şıyor ve elinin bir turu 0,5 saniyede tamamlanıyor.
Rüzgârın ya da suya düşen bir Su yüzeyinde
Buna göre, 4. Doğrusal su dalgaları,
soruların çözümlerine
cismin oluşturduğu titreşim hareketi durmakta olan
ördek
Su yüzeyi
I. X cisminin yaptığı hareket titreşim hareketidir. I. Doğrusal 8. Hava ortamında yayılan ses ile ilgili olarak,
////////////////
II. B yayında oluşan titreşimlerin bütününe dalga ha- II. Çukur parabolik I. Ses boyuna dalgadır.
T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
ANKARA FEN LİSESİ
yapma, analiz etme vb.

reketi denir. d1
III. Tümsek parabolik II. Sesin şiddeti artarsa, daha hızlı yayılır.
III. B yayının molekülleri Şekil – II deki ok yönünde ha- d1>d 2
akıllı tahta uygulamasından

Şekil - I
III. Sesin frekansı bartarsa, daha tiz duyulur.
reket etmektedir. engellerin hangilerinden yansıdıktan sonra, a
Bulunduğu ilk gelme açısı ne olursa olsun dairesel hale gelir? yargılarından hangileri doğrudur?
konumda duran ördek yargılarından hangileri doğrudur?
d2
becerileri ölçen kurgulu

Su yüzeyi A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III düşey
ulaşabilirsiniz.
Şekil - II
1. A 2. D 3. C 4. D 47 c 5. C 6. D 7. A 8. C
sorulara yer verilmiştir.

Şekil – I deki gibi duran 1ördek, dalga Şekil-II deki Şekil-I
konuma gelene kadar sağa sola yer değiştirmeden Buna göre,
Bu esnada sahnenin ışıklarını kontrol eden animatör
sadece yukarı ve aşağı titreşim hareketi yapar.
TANIM - BİLGİ ışıkları sabit periyotla yakıp tekrar söndürmeye baş- I. Dalgalar yayın alt ucuna ilerlerken dalgaların
Titreşim hareketi sonucunda oluşan dalga hare-
Periyot: Bir tam dalganın oluşması için geçen ladığında Cem sahnede Şekil – II deki gibi donuk bi- frekansı artar.
keti ortamdaki maddelerin yer değiştirmesini sağ-
Ayrıca modül sonunda

süredir. T ile gösterilir. Birimi SI'da saniye'dir. çimde duruyor gibi görünüyor. Sonra animatör ışıkla-
lamaz. Sadece titreşimin oluşturduğu enerjinin II. Dalgaların hızı yayın üst kısımlarında büyük-
Frekans: Bir saniyede üretilen dalga sayısıdır. rın yanma periyodunu değiştirerek Cem'in farklı ko-
yayılmasını sağlar. ken alt kısımlarında küçüktür.
f ile gösterilir. Birimi SI'da s-1 ya da hertz (hz) dir. numlarda görünmesini sağlıyor.
Periyot ile frekans arasında III. Dalgalar aşağı doğru ilerlerken dalgaların dal-
Alt Bölüm Testleri

gaboyu büyür.
T . f = 1 ilişkisi vardır.
tamamı yeni nesil sorulardan

ÖRNEK 1
Dalga boyu: Dalganın bir periyotluk zamanda yargılarından hangileri doğrudur?
Şekil – I deki gibi A yayına bağlı olarak denge konumun-
aldığı yolun uzunluğuna dalga boyu denir. Diğer
da duran X cismine esnek B yayı bağlanmış ve B yayı-
DALGALAR
nın öteki ucu da duvara tutturulmuştur.
bir deyişle titreşim hareketi başladıktan itibaren
tamamlanana kadar geçen sürede ortamdaki
TEST - 2 A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II C) I ve II
E) I, II ve III
oluşan testler bulunur.

titreşimin var olduğu yerin uzunluğu dalga bo-
////////////////
1. Elektromanyetik dalgalar ile ilgili, 4. Dalgaboyları eşit olan aynı çeşit mekanik X ve Y Şekil-II
yudur. m ile gösterilir. Birimi SI'da metredir.
dalgalarının bir andaki görünümü şekildeki gibidir.
I. Boyuna dalgalardır.
Titreşimin başladığı an Cem elini saatin tersi yönünde döndürdüğüne göre,
A 3. Güneş'te gerçekleşen füzyon olayları sonucunda
yayı II. Yayılmak için ortama gereksinimleri yoktur. T
süre sonu I. Cem Şekil–II deki gibi donuk görünüyorken Güneş'ten etrafa dalgalar halinde enerji yayılır.
4 b
III.
B Yayılırken frekansları değişebilir. a Cem'in elinin hareket periyodu ışıkların yanma
Her alt bölümün

T
yayı süre sonu periyoduna eşit olabilir. Buna göre Güneş'ten Dünya'ya ulaşan dalga-
Denge X
2
Konumu yargılarından hangileri doğrudur? larla ilgili,
II. Cem Şekil–II deki gibi donuk görünüyorken
3T
süre sonu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 4 Cem'in elinin hareket periyodu ışıkların yanma I. Boyuna dalgalardır.
Şekil-I
Duvar periyodunun yarısı kadar olabilir. II. Yayılması için maddesel ortama gereksinim
a < bT olduğuna
süre sonu göre,
sonunda o bölümle ilgili

D) I ve III E) I, II ve III III. Işıkların yanma periyodu 0,48 saniye ise
Daha sonra X cismi denge konumundan bir miktar aşa- yoktur.
dalga boyu I. Dalgalar aynı ortamda yayılıyorsa X in taşıdığı Cem'in eli saat yönünde dönüyor görünüyor.
(m)
ğı çekilerek bırakılmıştır. Bir süre sonra da Şekil – II de- III. Mekanik dalgalardır.
enerji Y nin taşıdığı enerjiden küçüktür. IV. Işıkların yanma periyodu 0,52 saniye ise
ki durum gözlenmiştir. Yukarıdaki şekilde bir yayın el ile 1 periyotluk Cem'in eli saatin tersi yönde dönüyor görünür. yargılarından hangileri doğrudur?
II. Dalgaların taşıdığı enerjiler eşit ise X in yayıldı-
sürede titretilişi ve bu esnada oluşan dalganın
testler yer alır.

2. Aşağıda bazı dalgalar belirtilmiştir. şekli gösterilmiştir. ğı ortam Y nin yayıldığı ortamdan farklıdır. yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
III. Y nin yayıldığı ortam X in yayıldığı ortamdan A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve IV
I. Su dalgaları D) II ve III E) I, II ve III
1. I ve II farklı ise X in taşıdığı enerji Y nin taşıdığı ener-
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
II. Yay dalgaları 2
jiden daha büyüktür.
III. Ses dalgaları 1. E 48 2. B 3. B
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
Buna göre, bu dalgalardan hangileri aynı anda
hem enine hem boyunadır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
D) I ve II E) II ve III
3. Şekildeki dalga +x yönünde ilerlemektedir.

5. Maddesel her ortamda dalga oluşmayabilir. Me-
+y
kanik dalga oluşması için bir ortamın sahip ol-
ması gereken en gerekli özellik aşağıdakilerden
K
hangisidir?
-x +x
M A) Akışkanlık B) Esneklik C) Isıl iletkenlik
L
D) İç enerji E) Elektrik yükü
-y
Buna göre, K, L, M noktalarının bu andaki titre-

şim yönleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir?
6. Aşağıdaki dalgalar enerji taşıma şekillerine gö-

K L M
re sınıflandırıldığında hangisi diğerlerinden
A) +y +y -y
farklı sınıfta yer alır?
B) +y +y +y
A) Mikro dalgalar B) X ışınları
C) -y +y -y
C) Ses dalgaları D) Görünür ışık
D) -y -y +y
E) -y +y +y E) c dalgaları
1. B 2. A 3. A 7 4. D 5. B 6. C
www.aydinyayinlari.com.tr ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
ÜL
O D
4. M
DALGALAR
➤ Dalgaların Genel Özellikleri • 2
➤ Yay Dalgası • 8
➤ Su Dalgası • 15
➤ Ses Dalgası • 27
➤ Deprem Dalgası • 37
 ➤ Karma Testler • 40
 ➤ Yeni Nesil Sorular • 48
1
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL DALGALAR www.aydinyayinlari.com.tr
Dalgaların Genel Özellikleri

////////////////
A
TANIM - BİLGİ yayı Duvar
B ok
Titreşim: İki nokta arasında gidip gelme hare- yayı
ketidir. Buna salınım da denebilir.
X
Dalga hareketi: Oluşturulan titreşim hareketi-
nin ilerlemesidir. Şekil-II
Rüzgârın ya da suya düşen bir Su yüzeyinde
cismin oluşturduğu titreşim hareketi durmakta olan Buna göre,
ördek
Su yüzeyi
I. X cisminin yaptığı hareket titreşim hareketidir.
II. B yayında oluşan titreşimlerin bütününe dalga ha-
reketi denir.
Şekil - I III. B yayının molekülleri Şekil – II deki ok yönünde ha-

reket etmektedir.
Bulunduğu ilk
konumda duran ördek yargılarından hangileri doğrudur?
Su yüzeyi
X cisminin yaptığı basit harmonik hareket aynı zamanda titre-
şim hareketidir. (I doğru)
B yayında sadece X cisminin oluşturduğu titreşim hareketi
Şekil - II devam ettirilir. Buna dalga hareketi denir. (II doğru)
Dalga hareketi esnasında ortam molekülleri dalganın ilerleme
Şekil – I deki gibi duran ördek, dalga Şekil-II deki yönünde hareket etmez. (III yanlış)
Cevap: I ve II
konuma gelene kadar sağa sola yer değiştirmeden
sadece yukarı ve aşağı titreşim hareketi yapar.
TANIM - BİLGİ
Titreşim hareketi sonucunda oluşan dalga hare-
Periyot: Bir tam dalganın oluşması için geçen
keti ortamdaki maddelerin yer değiştirmesini sağ-
süredir. T ile gösterilir. Birimi SI'da saniye'dir.
lamaz. Sadece titreşimin oluşturduğu enerjinin
yayılmasını sağlar. Frekans: Bir saniyede üretilen dalga sayısıdır.
f ile gösterilir. Birimi SI'da s -1 ya da hertz (hz) dir.
Periyot ile frekans arasında
ÖRNEK 1 T . f = 1 ilişkisi vardır.

Dalga boyu: Dalganın bir periyotluk zamanda
Şekil – I deki gibi A yayına bağlı olarak denge konumun-
aldığı yolun uzunluğuna dalga boyu denir. Diğer
da duran X cismine esnek B yayı bağlanmış ve B yayı-
bir deyişle titreşim hareketi başladıktan itibaren
nın öteki ucu da duvara tutturulmuştur. tamamlanana kadar geçen sürede ortamdaki
titreşimin var olduğu yerin uzunluğu dalga bo-
////////////////
yudur. m ile gösterilir. Birimi SI'da metredir.

Titreşimin başladığı an
A
yayı T
süre sonu
4
B
yayı T
süre sonu
Denge X 2
Konumu
3T süre sonu
4
Şekil-I
Duvar T süre sonu
Daha sonra X cismi denge konumundan bir miktar aşa- dalga boyu
(m)
ğı çekilerek bırakılmıştır. Bir süre sonra da Şekil – II de-
ki durum gözlenmiştir. Yukarıdaki şekilde bir yayın el ile 1 periyotluk
sürede titretilişi ve bu esnada oluşan dalganın
şekli gösterilmiştir.
2 1. I ve II
www.aydinyayinlari.com.tr DALGALAR 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
ÖRNEK 2 ÖRNEK 3
Eşit aralıklarla bölmelendirilmiş bir ortamda şekildeki Üzerinde bir kurdele bağlı olan şekildeki homojen bir ya-
I, II, III dalgaları üretilmiştir. yın A ucu denge konumundan yukarı ve aşağı çekilerek
t sürede K dalgası oluşturuluyor. Hemen ardından ay-
nı uç t den daha kısa sürede yukarı ve aşağı çekilerek
P dalgası oluşturuluyor.
////////////////
I II
A
ucu
Kurdele
P K dalgası
dalgası
III
P dalgasının dalgaboyu K dalgasınınkinden küçük
olduğuna göre,
Bu dalgaların dalga boyları sırasıyla m I , m II ve m III I. K dalgası ilerlerken K dalgasının frekansı büyü-
olduğuna göre, müştür.
I. m I > m II II. Kurdeleyi K dalgası titreştirirken kurdelenin titre-

şim süresi, P dalgası titreştirirken kurdelenin titre-
II. m II > m III
şim süresinden büyüktür.
III. m III > m I
III. P dalgasının frekansı K dalgasının frekansından
yargılarından hangileri doğrudur? büyüktür.
yargılarından hangileri doğrudur?

m I = 4 br, m 2 = 4 br, m III = 6 br dir.
Cevap: Yalnız III Dalga ilerlerken frekansı değişmez. (I. yanlış)

Dalganın periyodu ne ise titreştirdiği moleküllerin periyo-
du da aynıdır. (II doğru) P nin periyodu daha küçük olduğu
için frekansı büyüktür. (III doğru) Cevap: II ve III
TANIM - BİLGİ
Dalgaların ilerleme hızı (sürati) o dalganın ya-
yıldığı ortamın her bir dalga çeşidine göre ta-
KÖŞE TAŞI nımlanan bir niceliğe bağlı olarak belirlenir.
Dalgaların frekans ve periyodu sadece dalga- Örneğin ses dalgalarının ilerleme hızı ortamın
yı üreten kaynağa bağlıdır. Kaynağın, dalgayı esneklik özelliklerine göre; yay dalgalarının iler-
oluştururken yaptığı titreşimin frekansı ve peri- leme hızı yayın boyca kütle değerine göre; su
yodu ne ise dalga oluştuktan itibaren dalganın dalgalarının ilerleme hızı suyun derinliğine gö-
frekans ve periyodu bu değerdir. Bir daha da re, elektromanyetik dalgaların ilerleme hızı da
değişmesi gibi bir durum söz konusu olamaz. ortamın ışığı kırma indisine göre oluşur.
Dalga hangi sürede oluşturulmuşsa ilerleyi- • Dalgaların dalga boyu, dalganın frekansı ve
şi esnasında ne olursa olsun o dalganın pe- dalganın hızına bağlı olarak belirlenir.
riyodu değişemez. Çünkü bu değer üretim es-
nasında belirlendi, sonradan oluşan bir nicelik ilerleme hızı
değildir. j
m=
f
Dalga üretildikten sonra ardından başka peri- dalga boyu frekans
yotla farklı dalgalar üretilebilir.
bağıntısı dalga boyunu belirler.
2. Yalnız III 3 3. II ve III

ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL DALGALAR www.aydinyayinlari.com.tr
ÖRNEK 4 ÖRNEK 5
Aynı çeşit X ve Y dalgalarının herhangi bir andaki görü- Aşağıda bazı dalga çeşitleri belirtilmiştir.
nüşü şekildeki gibidir.
I. Su dalgası
II. Radyo dalgası
X dalgası
III. X ışınları
Buna göre, bu dalgalardan hangilerinin yayılması

için maddesel ortama gereksinim vardır?
Y dalgası
Mekanik dalga olan su dalgasının yayılmak için madde-

İki dalga aynı homojen ortamda ilerlediğine göre, sel ortama gereksinim vardır. Elektromanyetik dalgalardan
I. X dalgasının dalga boyu Y dalgasının dalga bo- olan radyo dalgaları ve X ışını yayılmak için maddesel orta-
yundan büyüktür. ma gereksinim duymaz.

Cevap: Yalnız I
II. X dalgasının ilerleme hızı Y dalgasının ilerleme hı-

zından büyüktür.
III. X dalgasının periyodu Y dalgasının periyodundan
büyüktür. Dalgaların titreşim doğrultusuna göre sınıflandırılması
mX = 8 br, mY = 6 br. I doğru. Ortam aynı olduğuna göre TANIM - BİLGİ
j
jX = jY. (II yanlış) m = ya da m = j . T bağıntısına göre Enine dalgalar.
f
hız büyüklüğü aynı olduğundan mX > mY ise TX > TY dir. (III
doğru) Cevap: I ve III
• Titreşim doğrultusuyla ilerleme doğrultusu birbi-
rine dik olan dalgalardır.
Dalgaların taşıdığı enerjiye göre sınıflandırılması
////////////////
TANIM - BİLGİ
Mekanik dalgalar
• Esnek maddesel ortamda mekanik enerji ile orta- İlerleme doğrultusu
mın madde parçalarının titreştirilmesi sayesinde
Titreşim
oluşturulur. doğrultusu
• Mekanik dalgalar ilerlerken ortamdaki madde iler- Bir elin yukarı – aşağı titreşmesi sonucu, sağ ta-
lemez sadece titreşir. rafa doğru ilerleyen yay dalgaları eninedir. Dal-
• Mekanik dalgaların ilerlemesi için madde ortama galar sağ tarafa doğru ilerlerken kurdela yukarı
gerek vardır. Mekanik dalgalar boşlukta yayılmaz. – aşağı titreşir.
• Yay dalgaları, su dalgaları, ses dalgaları, deprem
Boyuna dalgalar
dalgaları mekanik dalga çeşitlerindendir.
• Titreşim doğrultusuyla ilerleme doğrultusu birbi-
Elektromanyetik dalgalar
rine paralel (çakışık) olan dalgalardır.
• Elektrik alan ve manyetik alan titreşimlerinin yayıl-
////////////////
masıdır. Saf enerji olarak nitelendirilir.

• Yüklerin ivmeli hareketiyle oluşur.
Titreşimin İlerleme
• Kütlesi ve yükü yoktur. doğrultusu doğrultusu
• Hepsinin hızı c = 3 . 108 m/s kadardır.
Bir elin sağa – sola titreşmesi sonucu, sağ tarafa
• Elektromanyetik dalgaların ilerlemesi için madde
ortama gerek yoktur. Boşlukta da yayılır. ilerleyen yay dalgaları boyunadır. Dalgalar sağ ta-
rafa doğru ilerlerken kurdela sağa – sola titreşir.
• Radyo dalgaları, mikro dalgalar, kızıl ötesi ışıklar,
görünür ışıklar, morötesi ışıklar, x ışınları, c ışınla-
rı elektromanyetik dalga çeşitleridir.
4. I ve III 4 5. Yalnız I
www.aydinyayinlari.com.tr DALGALAR 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
KÖŞE TAŞI ÖRNEK 7

Enine dalgaların ilerlediği bir ortamdaki nokta- Aşağıda hava ortamında yayılan bazı dalga çeşitleri be-
nın anlık titreşim yönüne bakarak dalganın iler- lirtilmiştir.
leme yönü bulunabilir. I. Ses dalgaları
İlerleme yönü II. Görünür ışık
L
III. c dalgaları
P K Buna göre, bu dalgalardan hangileri eninedir?
Elektromanyetik dalgalar eninedir.

H S
Cevap: II ve III
T
Denge konumundan en uzaktaki noktalar (L ve-

ya T) dalga ne tarafa ilerlerse ilerlesin denge TANIM - BİLGİ
konumuna doğru titreşir. Genlik
Genlik noktasının önündeki noktalar denge • Dalgaların taşıdığı enerji büyüklüğünü gösteren
konumundan uzaklaşır, arkasındaki noktalar bir özelliktir. Mekanik dalgalarda denge konu-
denge konumuna yaklaşır. mundan en büyük uzaklık olarak ifade edilir.
• Aynı ortamda yayılan aynı çeşit dalgaların taşı-
dığı enerji genlikle doğru orantılıdır. Fakat ay-
ÖRNEK 6 nı cins dalgalar farklı ortamlarda ilerlerken fark-
lı genlikler yaratabilir. Örneğin kalın yeşil halat
-x yönünde ilerleyen bir dalga şekildeki gibi gösterilmiştir. ile ince kırmızı ipe aynı enerji verildiğinde şekil-
+y deki gibi farklı genlikler oluşur.
B
A a
-x C +x
E
D
İlerleme yönü -y
b
Buna göre, şekildeki anda A, B, C, D, E noktalarının

titreşim yönü hakkındaki aşağıdaki yargılardan han-
gisi yanlıştır? İki ipe de eşit enerji aktarıldığında kalın ipi tit-
reştirmek zor olduğundan a < b olur.
A) A noktası +y yönünde titreşmektedir.
B) B noktası -y yönünde titreşmektedir.
C) C noktası +y yönünde titreşmektedir.
ÖRNEK 8
D) D noktası +y yönünde titreşmektedir. Genlikleri a, a, 2a olan eşit periyotlu üretilen X, Y, Z dalga-
E) E noktası +y yönünde titreşmektedir. ları aynı çeşit dalgalardandır. Bu dalgalardan X ve Z aynı
ortamda, Y ise farklı ortamda şekildeki gibi ilerlemektedir.
Dalganın ilerleme yönüne göre A, D ve E noktaları +y yö-
nünde, B ve C noktaları ise -y yönünde titreşmektedir. (C
seçeneği yanlış) Cevap: C 2a
a a
x y z
KÖŞE TAŞI
• Yay dalgaları ayrı ayrı enine de olabilir boyuna da. Bu dalgaların taşıdığı enerjiler UX, UY, UZ olduğuna
• Su dalgaları aynı anda hem eninedir hem boyuna. göre,
• Ses dalgaları boyunadır. I. UX = UY II. UY < UZ III. UX < UZ

• Deprem dalgalarının bazıları eninedir, bazıları
boyunadır, bazıları hem enine hem boyunadır.
X ve Z aynı ortamda yayıldığına göre UZ , UX den kesinlik-
• Elektromanyetik dalgaların tümü eninedir.
le büyüktür. Cevap: Yalnız III
6. C 5 7. II ve III 8. Yalnız III

TEST - 1 DALGALAR
1. Periyodik olarak üretilen dalgalar şekildeki gibidir. 4. Esnek bir ortamda yayılan dalgaların ilerleme
a c
hızı,
I. Dalgaların frekansı
II. Dalgaları oluşturan kaynağın titreşim periyodu
III. Ortamın esneklik özellikleri
b niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Buna göre, şekilde belirtilen a, b, c uzunlukla-
rından hangileri dalga boyuna eşittir? D) I ve II E) I, II ve III
A) Yalnız a B) Yalnız c C) a ve b
D) b ve c E) a, b ve c
2. Periyodik olarak üretilen dalgalar şekildeki gibidir.
5. Farklı kaynaklar tarafından homojen aynı ortamda

d üretilmiş olan K, L, M dalgaları şekildeki gibidir.
d = 25 cm olduğuna göre, dalgaların dalga bo-

yu kaç cm'dir? K
A) 10 B) 12,5 C) 20 C) 25 D) 35
3. Homojen, esnek bir ortamın bir noktasında tit-

reşim frekansı zamanla azalan kaynak tarafın-
dan üretilen dalgalarla ilgili, Bu dalgaların ilerleme hızları jK, jL, jM; dalga
boyları mK, mL, mM; frekansları da fK, fL, fM oldu-
I. Dalgaların ilerleme hızı zamanla azalır.
ğuna göre,
II. Sonradan üretilen dalgaların periyodu ilk üreti-
len dalgaların periyodundan büyüktür. I. jK < j M
III. Sonradan üretilen dalgaların dalgaboyu ilk üre- II. mK < mM
tilen dalgaların dalga boyundan büyüktür. III. fL < fM
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1. E 2. C 3. D 6 4. C 5. B
DALGALAR TEST - 2
1. Elektromanyetik dalgalar ile ilgili, 4. Dalgaboyları eşit olan aynı çeşit mekanik X ve Y
dalgalarının bir andaki görünümü şekildeki gibidir.
I. Boyuna dalgalardır.
II. Yayılmak için ortama gereksinimleri yoktur.
b
III. Yayılırken frekansları değişebilir. a
D) I ve III E) I, II ve III a < b olduğuna göre,

I. Dalgalar aynı ortamda yayılıyorsa X in taşıdığı
enerji Y nin taşıdığı enerjiden küçüktür.
II. Dalgaların taşıdığı enerjiler eşit ise X in yayıldı-
2. Aşağıda bazı dalgalar belirtilmiştir. ğı ortam Y nin yayıldığı ortamdan farklıdır.
I. Su dalgaları III. Y nin yayıldığı ortam X in yayıldığı ortamdan

farklı ise X in taşıdığı enerji Y nin taşıdığı ener-
II. Yay dalgaları
jiden daha büyüktür.
III. Ses dalgaları
Buna göre, bu dalgalardan hangileri aynı anda
hem enine hem boyunadır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
3. Şekildeki dalga +x yönünde ilerlemektedir.

5. Maddesel her ortamda dalga oluşmayabilir. Me-
+y
kanik dalga oluşması için bir ortamın sahip ol-
ması gereken en gerekli özellik aşağıdakilerden
K
hangisidir?
-x +x
M A) Akışkanlık B) Esneklik C) Isıl iletkenlik
L
D) İç enerji E) Elektrik yükü
-y
Buna göre, K, L, M noktalarının bu andaki titre-

şim yönleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
olarak verilmiştir?
K L M
6. Aşağıdaki dalgalar enerji taşıma şekillerine gö-
re sınıflandırıldığında hangisi diğerlerinden
A) +y +y -y
farklı sınıfta yer alır?
B) +y +y +y
A) Mikro dalgalar B) X ışınları
C) -y +y -y
C) Ses dalgaları D) Görünür ışık
D) -y -y +y
E) -y +y +y E) c dalgaları
1. B 2. A 3. A 7 4. D 5. B 6. C
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL YAY DALGASI www.aydinyayinlari.com.tr
Yay Dalgası TANIM - BİLGİ

TANIM - BİLGİ Gergin bir yayda oluşturulan atmanın ilerle-
Atma me hızı
• Denge konumunun tek tarafına yapılan titreşimin • Atmanın ilerleme hızı, ortam tarafından yani ya-
ilerleyişidir. yın özellikleri tarafından belirlenir.
• • Yayı geren kuvvet (F) artarsa atmanın ilerleme
genlik hızı büyür. Gerginlik kuvveti aşağıdaki sonucu
genişlik
genişlik doğurur.
genlik j >j
Baş yukarı gergin gevek
atma Baş aşağı
atma • Yayın birim uzunluğunun kütlesi (n) büyükse
Baş yukarı atmada da baş aşağı atmada da den- ilerleme hızı küçük olur. Birim uzunluğun kütlesi
ge konumundan en fazla uzaklığa genlik denir. aşağıdaki sonuçları doğurur.
Titreşimin gerçekleştiği aralığın uzunluğuna ge- j >j
hafif a€›r
nişlik denir.
j >j
• Atma, dalgaların özelliklerini incelemek için oluş- yumuak sert
turulmuş bir kavramdır. Yani atma ile ilgili söyle- j
ince
>j
kal›n
nen yargılar dalgalar için de geçerlidir.
Periyodik dalga: Denge konumunun her iki tara-
fına yapılan titreşimin ilerleyişidir.
genlik
ÖRNEK 10
genlik
Ucuna iki tane G ağırlıklı cisim asılı olan yayda şekilde-
ki gibi atma oluşturuluyor.
dalga boyu
ÖRNEK 9
Denge konumu A noktası olan bir yayın bu ucu titreştiri- G
lerek bazı hareketler oluşturulacaktır. S ipi
G
////////////////
C A B Atma ilerlerken S ipi kesilirse, atmanın

E
I. ilerleme hızı küçülür.
Buna göre,
II. frekansı büyür.
I. Yayın ucunu A noktasından B noktasına çekip tek-
III. genişliği büyür.
rar A noktasına getirmek
II. Yayın ucunu A noktasından E noktasına çekip tek- yargılarından hangileri doğru olur?
rar A noktasına getirmek
Gerginlik azalacağından hız küçülür. (I doğru) Frekans de-
III. Yayın ucunu A noktasından D noktasına oradan E ğişmez. (II yanlış) Hız küçüldüğü için dalga boyu da küçü-
noktasına çekip tekrar A noktasına getirmek lür. (III yanlış) Cevap: Yalnız I
işlemlerinden hangileri yapıldığında atma oluşturulur?

Denge konumunun tek tarafına olan titreşimler I ve II dir.
Cevap: I ve II
10. Yalnız I
9. I veya II 8
www.aydinyayinlari.com.tr YAY DALGASI 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
TANIM - BİLGİ TANIM - BİLGİ

Atmaların sabit uçtan yansıması Atmaların serbest uçtan yansıması
• Atmanın titreşim tarafı ne ise atma hareketsiz • Atmanın titreşim tarafı ne ise atma hareketli uç-
uçtan yansırken titreşim tarafı diğer tarafta olur. tan yansırken titreşim tarafı yine aynı kalır.
j j j
////////////////
////////////////
Baş yukarı atma serbest uçtan yansıdığından
j yine baş yukarı olur.
Baş yukarı atma sabit uçtan yansıdığında baş

aşağı hale gelir.
j j j
////////////////
////////////////
Baş aşağı atma serbest uçtan yansıdığında yi-

ne baş aşağı olur.
j
• Atmanın yansıma öncesi ve sonrası ilerleme hı-
zı aynı büyüklüktedir.
Baş aşağı atma sabit uçtan yansıdığında baş
yukarı hale gelir.
• Atmanın yansıma öncesi ve sonrası ilerleme hı- ÖRNEK 12
zı aynı büyüklüktedir. Bir ucu serbestçe yu-
karı aşağı hareket
edebilen homojen
ÖRNEK 11 yayın öteki ucu titreş-
tirilerek iletim hızı 3
Şekildeki yayın A ucu 2 br yukarı kaldırılarak tekrar A
br/s olan şekildeki gi-
noktasına getirildiğinde genişliği 3 br, iletim hızı 2 br/s
bi baş aşağı atma üretiliyor.
olan baş yukarı atma oluşturuluyor.
Buna göre, şekildeki konumdan itibaren,
I. 2 saniye sonra atmanın konumu,
A Sabit uç
şeklindeki gibi olur.
Yay homojen ve ideal (enerji kayıpları önemsiz) oldu-

ğuna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
II. 3 saniye sonra atmanın konumu,
A) Atma sabit uca varana kadar önünde kalan noktala-
rı yukarı yönde titreştirir.
B) Şekildeki atma 3 saniyede sabit uca ulaşır. şeklindeki gibi olur.
C) Atma sabit uca ulaştığı andan itibaren yayın sabit
ucu hep aynı noktada kalır.
D) Atma sabit uçtan yansırken atmanın frekansı artar. III. 3 saniye sonra atmanın hızı, 2 saniye sonrakinden
E) Atma sabit uçtan yansıdıktan sonra atmanın ön ta- küçüktür.
rafındaki nokta aşağı yönde titreşir. yargılarından hangileri doğrudur?
Homojen yayda atmanın iletim hızı her yerde aynı büyük-
Atma üretildikten sonra frekansı değişmez.
lüktedir.
Cevap: D
Cevap: Yalnız I
11. D 12. Yalnız I

9
KÖŞE TAŞI KÖŞE TAŞI

Kalın yaydan ince yaya doğru ilerleyen atma İnce yaydan kalın yaya doğru ilerleyen atma
Şekildeki gibi oluşturulan f1 frekanslı, a1 geniş- Şekil I deki gibi oluşturulan f1 frekanslı, a1 ge-
likli atmanın hızı j1 büyüklüğündedir. nişlikli atmanın hızı j1 büyüklüğündedir.
j1 j1
a1
Şekil - I a1
Atma eklem noktasına ulaştıktan sonra şekil II

Atma eklem noktasına ulaştıktan sonra Şekil – II
deki gibi frekansları f2, f3; genişlikleri a2, a3 olan
deki gibi frekansları f2, f3; genişlikleri a2, a3 olan iki
iki atmanın hızı j2, j3 büyüklüğünde oluyor.
atmanın hızları j2, j3 büyüklüğünde oluyor.
j3 j3
j2
j2
a2 a3
Şekil - II a2 a3
• Dikkat edilirse atma kalın yaydan ince yaya • Dikkat edilirse atma ince yaydan kalın yaya
doğru ilerlerken eklem noktası serbest uç etki- doğru ilerlerken eklem noktası sabit uç etkisi
si gösterdi. gösterdi.
• Yay kalınlıklarından ötürü j1 = j2 < j3 olur. • Yay kalınlıklarından ötürü j1 = j2 > j3 olur.
• Frekans dalgalar üretilirken belirlendiği için
• Frekans değişmez f1 = f2 = f3 olur.
f1 = f2 = f3 olur.
• Genişlikler (dalgaboyu) a1 = a2 > a3 olur.
• Dalgaboyu (genişlik) hız ve frekansa göre oluşur.
• Genlikler, A1 - A2 = A3 olur.
a1 = a2 < a3 olur.
• Genlikler, A1 + A2 = A3 olur.
ÖRNEK 14
ÖRNEK 13
Hafif X yayı ile ağır Y yayı birbirine eklenerek X yayında
Ağır X yayı ile hafif Y yayı birbirine eklenerek X yayında
şekildeki gibi baş yukarı bir atma oluşturuluyor.
şekildeki gibi baş yukarı bir atma oluşturuluyor.
X yayı Y yayı X yayı Y yayı

Sabit Sabit
uç uç
Buna göre, bir süre sonra yayda Buna göre, bir süre sonra yayda
I. II. I. II.
III. III.
durumlarından hangileri gözlenebilir? durumlarından hangileri gözlenebilir?

I. şekilde genişlik uygun değil. II veya III olabilir.
X yayındaki atma Y yayındakinden daha hızlı olacağından
Cevap: II veya III I veya II olabilir. III olamaz. Cevap: I veya II
13. II veya III 10 14. I veya II

YAY DALGASI TEST - 3
1. O noktasından eklenmiş X ve Y yayları iki uçtan 3. Homojen K, L yayı bir ucu sabit, öteki ucu hareket-
gerdirilerek dengelenmiş ve yaylardan birinde O li olacak biçimde gerdirilip aynı anda Şekil – I deki
noktasına doğru ilerleyen bir atma oluşturulmuştur. gibi ilerleyen X ve Y atmaları oluşturuluyor.
X yayı O Y yayı
X
K L Şekil I
Y
Bir süre sonra bu yaylarda şekildeki gibi ilerle-

yen iki atma gözlendiğine göre, Y atması sadece bir kez yansıyarak t anında
I. X ve Y yaylarını geren kuvvetler eşit büyüklük- Şekil – II deki konumda oluyor.
tedir.
II. İlk üretilen atma baş aşağıdır. Y
K L Şekil II
III. İlk üretilen atma kalın yaydadır.

Buna göre, t anında X atmasının konumu aşağı-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II dakilerden hangisi gibi olur?
A) B)
K L K L
2. Kalınlıkları farklı X ve Y yayları O noktasında ekle- C) D)

nerek iki duvar arasına gerdirildikten sonra X yayın-
da şekildeki gibi j1 hızıyla duvara doğru ilerleyen K L K L
bir atma oluşturulmuştur.
j1
E)
O Y yayı
Sabit Sabit
uç X yayı K L
uç
Şekil I
4. O noktasından eklenmiş X ve Y yayları iki ucundan
Bir süre sonra yaylarda Şekil – II deki gibi j 2 ve j 3 gerdirilerek dengelenmiş ve yaylardan X yayında O
hızıyla ilerleyen iki atma oluşmuştur. noktasına doğru ilerleyen bir atma oluşturulmuştur.
j2
X yayı O Y yayı
Sabit O Y yayı
Sabit
uç X yayı uç
j3
Şekil II Bir süre sonra yaylarda şekildeki gibi ilerleyen
iki atma gözlendiğine göre,
Buna göre,
I. Oluşturulan ilk atma baş aşağıdır.
I. X yayı Y yayından daha uzundur.
II. X yayı Y yayından incedir.
II. X yayı Y yayından daha incedir.
III. Şekildeki iki atmanın oluşma süresi aynıdır.
III. j1, j 2 den küçüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III D) I ve III E) I, II ve III
1. E 2. B 11 3. B 4. E
Tanım-bilgi
İki atmanın karşılaşması
• Atmalar birbiriyle karşılaştığında (yayın üzerindeki 3. saniye
bir noktada aynı anda iki titreşim enerjisi bulunursa) anı K A BC L
yaydaki iki titreşim genliklerinin bileşkesi oluşur.
• Girişim de denen bu olayda aynı konumda fark-
K noktasında kırmızı atmanın genliği +4 br ye-
lı iki atma bulunduğunda her noktadaki yukarı ve
aşağı genliklere göre yeni bir genlik oluşur. Yay şil atmanın genliği -2 br. (Bileşke +2 br)
anlık olarak bu genliklere göre şekil alır. Atmalar A noktasında kırmızı +3 br, yeşil -2 br. (Bileş-
birbiri içinden geçtikten sonra ilk biçimleriyle iler-
ke +1)
lemeye devam eder.
B noktasında kırmızı +2 br, yeşil -2 br. (Bileş-
• Şekildeki kırmızı ve yeşil atmaların hızı 1 br/s
ke sıfır)
büyüklüğünde olsun.
C noktasında kırmızı +1 br yeşil -1 br. (Bileş-
ke 0)
L noktasında titreşim enerjisi yoktur.
Başlangıç
anı
Başlangıçtan itibaren 1 saniye aralıklarla aşağı-

daki durumları inceleyelim.
Girişim anı şekildeki gibi mavi rengiyle gösteril-
miştir. .
1. saniye
anı
4. saniye
anı K A B C L
x y
Halen yayın aynı noktası iki atma tarafından tit-
reştirilmiyor.
x-A arasında ve C - y arasında girişim yoktur
A nın genliği: +4 - 2 = +2 br
B nin genliği +3 - 1 = +2 br
2. saniye K A B C L
anı C nin genliği +2 - 0 = +2 br
A noktasında kırmızı atmanın genliği +2 br, yeşil

atmanın genliği -2 birim. (Bileşke 0)
B noktasında kırmızı atmanın genliği +1 yeşil at-
manın yenilgi -2 birim. (Bileşke -1)
C noktasında kırmızı atmanın genliği sıfır, yeşil
Girişim deseni şekildeki gibi mavi ile gösteril-
atmanın genliği -2 birim. (Bileşke -2)
miştir.
5. saniye
anı
Girişim gerçekleşen kısım mavi renkli şekildeki

gibi olur. Atmaların birbiri içinden geçişi tamamlandı.
Eski şekilleriyle ilerlerler.
12
www.aydinyayinlari.com.tr YAY DALGASI 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
ÖRNEK 15 ÖRNEK 17
Homojen bir yay üzerinde Şekil – I ve II deki gibi oluştu- Homojen ideal bir yayda oluşturulan atma saniyede 1 br
rulma süreleri ve genlikleri aynı olan X, Y ve K, L atma- yol almaktadır.
ları üretiliyor.
X Y Serbest
uç
Şekil I
Buna göre, atma şekildeki konumdan geçtikten 5 sa-

niye sonra atmanın görünüşü nasıl olur?
K
L
5. saniye anında atmanın 1 br uzun-
Şekil II
luğundaki kısmı geri dönmüştür.
Buna göre X ve Y ile K ve L tam olarak aynı konum- Sağa ilerleyen 1 br lik kısım ile so-
da bulunduğu anda, la ilerleyen 1 br lik kısım birbirine
I. X ile Y atmaları maksimum genlik oluşturur ve son- eklenir.
rasında eski genlikleriyle ilerlemeye devam eder. Yeni şekil yandaki gibi olur.
II. K ile L atmaları minimum (sıfır) genlik oluşturur.
III. K ile L atmaları üstüste bindikten sonra atmalar
yayda ilerlemez, yok olur.
I ve II doğru, III yanlış. Çünkü atmalar anlık olarak birbirini ÖRNEK 18

sönümler sonrasında yola devam eder.
Homojen bir yayda oluşturulan 4 br genişliğindeki 2a
Cevap: I ve II
genlikli atma ve 2 br genişliğindeki 3a genlikli atma şe-
kildeki yönlerde 1 br/s hızla ilerliyor.
ÖRNEK 16
Homojen ideal bir yayda oluşturulan atma saniyede 1 br 2a
yol almaktadır.
3a
Sabit
uç
Buna göre, atmalar şekildeki konumu geçtikten 3 s

Buna göre, atma şekildeki konumdan geçtikten 5 sa-
sonra yayın görünüşü nasıl olur?
niye sonra atmanın görünüşü nasıl olur?
5. saniye anında atmanın 1 br uzunlu-

Karşılaşma anı
////////////////
ğundaki kısmı geri dönmüştür.
Sağa ilerleyen 1 br lik kısım ile so-

la ilerleyen 1 br lik kısım birbirini sö-
nümler.
Karşılaşma
Yeni şekil aşağıdaki gibi olur. anındaki
görünüm
////////////////
15. I ve II 16. 13 17. 18.

TEST - 4 YAY DALGASI
1. Uçları serbest türdeş yayda oluşturulan atmaların 3. Esnek bir yayda şekildeki gibi dalga oluşturuluyor.
hızı saniyede 1 bölme kadardır.
////////////////
2a x
a a
Sabit
engel
Buna göre, 4 saniye sonra atmaların görünümü Buna göre, dalganın X noktası sabit engele var-
nasıldır? dığında bileşke atmanın görünümü nasıl olur?
A)
////////////////
////////////////
A) B)
B)
////////////////
////////////////
C) D)
C)
////////////////
E)
D)
E)
4. Bir ucu sabit türdeş lastik kordonda oluşturulan X

2. Şekildeki atmaların bulundukları ortamdaki yayıl-
ve Y atmalarının uzanımları şekildeki gibidir.
ma hızları 2 birim/saniyedir.
Y Sabit
X uç
Sabit Serbest
uç uç
Atmaların hızı oklarla belirtilen yönlerde olduğu-
na göre atmalar ilk kez üstüste bindiğinde görü
nümü nasıl olur?
Buna göre, atmaların şekildeki konumdan 3 sa- A) B)
niye sonraki görünümleri nasıldır?
A) B) C)
C) D)
D) E) E)
1. E 2. A
14 3. C 4. A
www.aydinyayinlari.com.tr SU DALGASI 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
Tanım-bilgi
• Dairesel su dalgası: Suyun üst yüzeyine tek
Su Dalgası
noktadan temas edecek biçimde vurulursa dal-
• Enine ve boyuna dalgaların birleşimiyle oluşan ga cephesi dairesel olan dalga oluşur.
su dalgaları suyun yüzeyinde ilerlerken su mo-
leküllerinin titreşimi yukarı aşağı doğrultuda olur.
Aynı anda ilerleme doğrultusuna göre ileri geri
de titreşim de gerçekleşir.
Dalganın hareket yönü Perspektif görünüş
İlerleme yönü
si
i
pe
es
si
pe
Dalga te
Dalga tep
Da a te
İlerleme yönü
g
Titreşim yönü
l
Yukarıdan görünüş
• Gerçekleşen bu enine ve boyuna titreşimler so-
nucu su molekülleri şekildeki gibi çalkalanma Dairesel su dalgalarının tepe noktalarını birleş-
hareketi yapar. tiren çizgi daireseldir ve dalgaların ilerleme yö-
nü 360° her yönedir.
• Doğrusal su dalgası: Suyun üst yüzeyine ay-
nı doğrultudaki çok fazla noktadan temas eden
kaynakla vurulduğunda cephesi doğrusal olan
dalga oluşur. ÖRNEK 19
Bir cetvel ile su yüzeyine vurularak elde edilen su dal-
galarının tepelerinin ardışık 4 tanesinin görünüşü şekil-
Tepe Tepe Tepe
deki gibidir.
Çukur Çukur K
Yandan görünüş
P L S
Cetvel hep aynı periyot ve genlikle su yüzeyine vu-

Dalga tepesi
Dalga tepesi
Dalga tepesi
rulduğuna göre,
İlerleme İlerleme İlerleme
yönü yönü yönü I. K ve L noktalarının genliği eşit büyüklüktedir.
1 2 3 1 2 3
m m II. P ve S noktalarının genliği sıfırdır.
III. P noktasının genliği L noktasının genliğinden bü-
Üstten görünüş yüktür.
• Doğrusal su dalgalarının tepe noktalarını birleş- K noktası tepe, L noktası çukur üzerinde olduğu için gen-
tiren çizgi doğrusaldır ve dalgaların ilerleme yö- likleri eşittir. (I doğru)
nü doğrusaldır.
P ve S noktaları denge konumundan olduğu için genlikle-
ri sıfırdır. (II) doğru) Cevap: I ve II
15 19. I ve II
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL SU DALGASI www.aydinyayinlari.com.tr
KÖŞE TAŞI TANIM - BİLGİ

Su dalgaları yayılırken su yüzeyinin yukarısın- Doğrusal su dalgalarının doğrusal engelden
da maksimum uzaklıktaki noktalara tepe denir. yansıması:
Su yüzeyinin aşağısında maksimum uzaklıkta-
Su dalgalarının yayılması ışığın yayılmasıy-
ki noktalara çukur denir.
la benzeştirilebilir. Dalganın ilerleme yönü ışık
ışınlarına benzetilebilir.
i
es
tep
l ga
i
es
Da
tep
Işın
i
S M
es
lg
Işın
Da
tep
K İlerleme yönü Işın
l ga
İlerleme yönü
Da
L
İlerleme yönü
• Doğrusal engele doğru ilerleyen doğrusal su dalga-

Üstten görüntüsü şekildeki gibi olan su dalga- larının engelle yaptığı açı ile ilerleme yönünün nor-
ları üzerinde gösterilen mal ile yaptığı açı aynıdır ve bu da gelme açısıdır.
K noktası tepedir. L noktası çukurdur.
İlerleme
S noktası su yüzeyinin üstünde bir noktadır. yönü si
pe
te
a lg
a a = b = gelme açısı
M noktası su yüzeyinin altında bir noktadır. D
b
ÖRNEK 20 a
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Durgun bir su yüzeyine aynı yükseklikten periyodik ola- Normal

rak taş bırakıldığında şekildeki gibi ardışık 2 dairesel
dalga oluşuyor.
a' = b' = yansıma açısı
yansıma kuralı gereği
a = a' = b = b'
ı
b
aı
////////////////////////////////////////////////////////////////
K LS M O
Burada dikkat edilmesi gereken durum "ilerleme

yönü"nün "dalga cephesi" ne dik olduğudur.
ÖRNEK 21
O noktası şekildeki anda tepe noktası olduğuna gö-
Kesişen iki duvarının arasında 40° açı olan bir dalga le-
re, ğeninde şekildeki gibi ilerleyen KOL su dalgası oluştu-
I. K ile M noktaları arasındaki uzaklık dalga boyunun ruluyor.
/ //
///
5
//
///
katıdır. 60 °
/// //
4
///
K
//
///
///
II. L noktası çukurdur. O

//
///
L
//
///
L
///
III. S ve M noktaları denge konumundadır.

//
///
K
//
///
80° 40°
///
////////////////////////////////////////////////////////////////
Ardışık iki tepe arası 1 dalga boyudur. (I doğru)
Buna göre KOL dalgasının ikinci kez yansıdıktan
sonraki görüntüsü nasıl olur?
İki tepenin ortası çukurdur. (II doğru)
Dalganın ilerleme doğrultusu (ışın gibi) yansıma kuralları-
Tepeden 1 birim kadar uzaklıkta denge konumu bulunur. (III
na uygun çizilir. Dalga en son yansıyan ilerleme yönüne
doğru) dik olarak yerleştirilir.
Cevap: I, II ve III
L
20. I, II ve III 16 21. K
80°
////////////////////////////////
www.aydinyayinlari.com.tr 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK

Doğrusal su dalgalarının çukur parabolik Doğrusal su dalgalarının tümsek parabol
engelden yansıması: engelden yansıması:
Doğrusal su dalgalarının ilerleme yönü olarak Doğrusal su dalgalarının ilerleme yönü ola-
çizilen doğrular çukur parabolik engelden yan- rak çizilen doğrular tümsek parabolik engelden
sıdıktan sonra mutlaka bir noktada kesişir.
yansıdıktan sonra bu doğruların uzantısı mutla-
K ka bir noktada kesişir.
F K
O
O F M
L L
Tümsek engel
Çukur engel
Çukur engele gelen paralel ilerleme yönleri (pa- Tümsek engele gelen paralel ilerleme yönleri
ralel ışın gibi) odak noktasında kesişir. (paralel ışın gibi) nin uzantısı odakta kesişir.
K
Doğrusal dalgalar çu-
K
kur engelden yansı-
dıktan sonra dairesel O F M
F O
dalga haline gelip ön-
ce odaklanırken cep-
heyi küçültür. (Dalga L
L
cephesi her noktada
Doğrusal dalgalar tümsek engelden yansıdık-
ilerleme yönüne diktir.)
tan sonra cepheyi genişleterek dağılır. (Cephe
Dalgalar odaklandık- ile ilerleme yönleri her noktada birbirine diktir.)
tan sonra tekrar cephe- L
yi genişleterek dağılır. F ÖRNEK 23
(Cephe ile ilerleme yö- O
nü birbirine diktir.)
K Derinliği her yerde aynı olan dalga leğeninde verilen
KOL doğrusal dalgası tümsek engele doğru şekildeki gi-
bi ilerlemektedir.
engel
K
ÖRNEK 22
O
Sabit derinlikli bir dalga leğeninde çukur parabolik enge-
le doğru ilerleyen bir doğrusal su dalgası şekildeki gibidir. L
K Enerji kayıpları önemsenmediğine göre,

O engel
I. Dalga engele ulaşana kadar K, O ve L noktalarının
L
ilerleme yönü birbirine paralel olur.
II. Dalga engelden yansıdıktan sonra K, O ve L nok-
M F talarının ilerleme yönü birbirine paralel olur.
III. Dalga engelden yansıdıktan sonra dalga cephesi
genişleyeceğinden genlik zamanla azalır.
Buna göre KOL dalgası engelden yansıdıktan sonra yargılarından hangileri doğrudur?
hangi şekle benzer?
Dalganın yansıyışı şekil-
K Birbirine paralel olarak çukur K /
deki gibi olur.
/ //
/ ///
O
engele gelen ışınlar odak nok-
/ / / ////
I doğru. II yanlış çünkü

L O F
/ / // // / // / / / / / /
tasının hizasındaki yardımcı yansıma sonrası dalga-

F odakta kesişir.
K
O nın ilerleme yönü birbiri-
/ // /
///
/
L L ni keser. III doğru.
Cevap: I ve III
K
O
L
17
F
23. I ve III
K O
L
22.

Dairesel su dalgalarının doğrusal engelden
Dairesel su dalgalarının parabolik engelden
yansıması:
yansıması
S noktasal kaynağıyla üretilen dairesel KOL dal-
Çukur engelin odağında üretilen dairesel dalga-
gası düz engele doğru Şekil – I deki gibi ilerlerken
lar yansıdıktan sonra doğrusal hale gelir.
ilerleme yönleri yansıma kuralına uygun aşağıdaki
K
gibi yansır.
K
M F O O
K
L
S
O L
L Yansımadan önce Yansıdıktan sonra
d Çukur engelin merkezinde üretilen dairesel dalga-

Doğrusal engel
Şekil–I lar yansıdıktan sonra kendi üzerinden geri döner.
Yansıyan ilerleme yönlerine dik olarak oluşan K

dalga cephesi Şekil-II deki gibi oluşur. K
M O
Doğrusal
K engel M O
L L
O
Yansımadan önce Yansıdıktan sonra
d
L ÖRNEK 25
Şekil–II Sabit derinlikli dalga leğeninin K noktasında üretilen daire-
sel dalgalar leğenin doğrusal duvarına doğru Şekil – I de-
ki gibi ilerliyor.
ÖRNEK 24
Sabit derinlikli bir dalga leğeninin sol tarafı doğrusal sağ
tarafı çukurdur. Çukur olan kısmın odak uzaklığı da d ka-
dardır. K
Şekil I
d 3d
L
Bu dalga ikinci kez yansıdığında Şekil – II deki gibi ilerliyor.
d d d d
Buna göre şekildeki gibi ilerleyen KL dalgası iki kez K

yansıdıktan sonra nasıl bir şekil alır?
Şekil II
Buna göre, leğenin çukur kısmının odak uzaklığı kaç

F
d kadardır?
İlk yansımada ilerleme yönleri düz engelin arkasında d ka-
3d dar uzakta kesişir. İkinci yansıma doğrusal olduğuna gö-
re aynanın odak uzaklığı 5d kadardır. Cevap: 5d
24.
F
18 25. 5d
3d
SU DALGASI TEST - 5
1. Sabit derinlikli bir dalga leğeninde üretilen KL dal- 4. Sabit derinlikli bir dalga leğeninin birbiriyle kesişen
gası şekildeki gibi ilerlemektedir. duvarlar arasındaki açı 65° dir. Doğrusal KL dalga-
sının ilerleme yönü şekildeki gibidir.
C ////
L E ////
////////////////////////////////////////////////////////////////
////
////
////
//// 65°
A ////
////
K B D ////
////
////
////
//// //
////
///
Doğrusal
engel
K L
Buna göre, KL dalgası engelden yansıdıktan
sonra A, B, C, D, E ile gösterilenlerden hangisi
gibi yansır? Buna göre KL dalgası ikinci kez yansıdığında
aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
A) A B) B C) C D) D E) E
////////////////////////////////////////////////////////////////
////////////////////////////////////////////////////////////////
A) B)
L 35°
L
45°
2. Su dalgaları için, K
K
I. Dalga engelden yansırsa ilerleme doğrultusu
değişir.
C) //////////////////////////////////////////////////////////////// D)
////////////////////////////////////////////////////////////////
K
II. Çembersel dalga ilerlerken dalga cephesi ge- K 35°
nişler. L
35°
L
III. Doğrusal dalga ilerlerken dalganın frekansı de-
ğişmez.

////////////////////////////////////////////////////////////////
E)
L
K 40°
D) I ve III E) I, II ve III
3. Sabit derinlikli dalga leğeninde üretilen X dalgası

şekildeki gibi ilerlemektedir.
5. Sinan, sabit derinlikli dalga leğeninde üretilen doğ-

////////////////////////////////////////////////////////////////
////////////////////////////////////////////////////////////////
A rusal su dalgalarını bir kez yansıdıktan sonra çem-

B C D bersel hale getirmek istiyor.
Buna göre, Sinan bu dalgaların ilerleme yolu üzerine,

E I. Çukur
X
II. Tümsek
III. Doğrusal
Buna göre X dalgası iki kez yansıdıktan sonra engellerinden hangilerini yerleştirirse amacına
A, B, C, D, E ile gösterilen konumlardan hangi- ulaşabilir?
sinden geçer?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I veya II
A) A B) B C) C D) D E) E D) I veya III E) I veya II veya III
1. C 2. C 3. E 19 4. E 5. C

Kaynak
Ortam derinliği ile su dalgalarının hızının
ilişkisi
Su dalgalarının hızı suyun derinliğiyle orantılı-
dır. Sığ
Derin su yüzeyindeki dalgalar, sığ su yüzeyin- Derin
deki dalgalardan daha hızlı ilerler.
////////////////////////////////////////////////////////////////
jderin > jsığ Farklı derinlikte iki kısmı bulunan şekildeki dal-
ga leğeninde sabit periyotla üretilen dalgaların
j yandan görünüşü yukarıdaki gibidir.
m=
f • Dalga leğeninin sığ kısmında dalgalar yavaş,
derin kısmında ise hızlı hareket ettiği için dalga-
bağıntısı tüm dalgalar için olduğu gibi su dalga- ların dalgaboyu da hızın büyük olduğu kısımda
ları için de geçerlidir. Yani su dalgalarının hızı- büyüktür. Dalgaların üstten görünüşü aşağıdaki
nın artması dalgaboyunu da artırır. gibi olur.
ÖRNEK 26
İki kısmı farklı derinliğe sahip dalga leğeninde üreti-
len periyodik dalgalar derinliği farklı kısma geçtiğin-
de dalgaların,
I. Hızı
j
II. Frekansı • m= bağıntısı gereğince tüm dalgaların fre-
f
III. Dalga boyu kansı aynı olduğu için j'nin büyük olduğu yerde
niceliklerinden hangileri değişir? m da büyük olur.
Su dalgası derinliği farklı ortama geçtiğinde dalganın hı-

zı ve dalga boyu değişir. Frekansı ise hiçbir şekilde değiş-
mez.
Cevap: I ve III
ÖRNEK 28
Üç farklı derinliğe sahip dalga leğeninin K kenarında sa-
ÖRNEK 27 bit periyotla doğrusal dalgalar üretiliyor.
Derin ortamdan sığ ortama geçen su dalgalarının K

I. İlerleme yönü
II. İlerleme hız büyüklüğü
III. Dalga boyu ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
niceliklerinden hangileri kesinlikle değişir? Buna göre, üretilen dalgaların üstten görünüşü na-
sıl olur?
İlerleme hızı ve dolayısıyla dalga boyu kesinlikle değişir. Derinliğin fazla olduğu yerde hız ve dalga boyu büyüktür.
Cevap: II ve III
26. I ve III 27. II ve III 20 28.

ÖRNEK 29 ÖRNEK 31
Şekildeki KLMN dalga leğeninin LM kenarında doğrusal Düşey kesiti şekildeki gibi olan KLMN dalga leğeninde
dalgalar üretiliyor. sabit periyotla dalga üretilecektir.
K N N M
L
M////////////////////////////////////////////////////////////////
K
L
////////////////////////////////////////////////////////////////
////////////////////////////////////////////////////////////////
Buna göre, dalgaların üstten görünüşü nasıl olur? Buna göre,

I. KN kenarından doğrusal dalgalar üretilir ise dalgalar
İki farklı derinlik iki farklı dalga boyu demektir. Üretilen dal- N
gaların cephesinin yarısı büyük, yarısı küçük dalga boyu- şeklinde oluşur.
na sahiptir.
II. KL kenarından doğrusal dalgalar üretilir ise dalgalar
şeklinde olur.
K L
ÖRNEK 30
III. KL kenarında üretilen doğrusal dalgalar ilerlerken
Düşey kesiti şekildeki gibi olan dalga leğeninin ortasın-
dan sabit periyotla taş bırakılıyor. frekansı değişmez ancak ilerleme yönü değişir.
I yanlış. Soldaki dalgaboyu küçük, sağdaki dalgaboyu bü-

yük olmalı. II doğru. Sol taraflar yavaş, sağ taraflar hızlı iler-
ler. III. doğru. Cevap: II ve III
////////////////////////////////////////////////////////////////
TANIM - BİLGİ
Stroboskop: Dalga boyu ölçümünde kullanılır.
Buna göre su yüzeyinde oluşan dalgaların üstten Dalgaların duruyormuş gibi görünmesini sağla-
mak için kullanılan üzerinde eşit aralıklı yarıklar
görünüşü nasıl olur?
bulunan stroboskop sabit periyotla döndürülür-
ken herhangi bir yarık ile herhangi bir dalga ay-
Sağ tarafa giden dalgaların dalga boyu gitgide artar, sol ta-
rafa gidenlerinki ise azalır. nı anda göz hizasına getirilmelidir.
E D C B A
21 6
3 45 Dönme
yönü
Stroboskop
29. 30 31. II ve III

21
TEST - 6 SU DALGASI
1. Düşey kesiti şekildeki gibi olan dalga leğeninin K 3. Özdeş K, L dalga leğenlerinde oluşturulan dalgalar
kenarında sabit periyotla doğrusal dalgalar üretil- şekildeki gibidir.
mektedir.
K L K
L
Buna göre, K kenarından L kenarına doğru iler-
leyen dalgaların üstten görünüşü nasıl olur?
Buna göre,
A) B)
I. K leğenindeki dalgalar L leğenindeki dalgalar-
dan hızlı ilerlemektedir.
II. K leğeninde oluşturulan dalgaların periyodu, L
C) D) leğeninde oluşturulan dalgaların periyodundan
büyüktür.
III. K leğenindeki dalgaların dalga boyu, L leğenin-
deki dalgaların dalga boyundan büyüktür.
E)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
4. Doğrusal K, L dalgası şekildeki gibi ilerlemektedir.

2. Düşey kesiti şekildeki gibi olan dalga leğeninin K
engel
kenarından sabit periyotla doğrusal dalgalar üretil- ////////////////////////////////////////////////////////////////
mektedir.
K
K L
Buna göre, dalgalar K kenarından L kenarına Buna göre, dalganın ilerleyişi esnasında dalga,
ilerlerken dalgaların; //////////////// //////////////// ////////////////
I. hızı önce azalır, sonra artar. L

K L
II. frekansı değişmez. L K K
I II III
III. dalgaboyu önce artar, sonra azalır.
konumlarından hangilerindeki gibi görülebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
1. B 2. D 22 3. D 4. B
SU DALGASI TEST - 7
1. Bir dalga leğeninde oluşturulan doğrusal bir atma 3. Dalga leğeninde oluşturulan doğrusal periyodik
bir süre sonra şekildeki biçimi alıyor. dalgaların üstten görünümü şekildeki gibidir.
M N
K
M
L
I II
K L
Buna göre, leğenin K, L ve M bölgelerinin derin
lik ilişkisi aşağıdakilerden hangisi gibidir? Buna göre;
A) hK = hL = hM B) hK > hL > hM I. Legenin I. kısmında dalgalar sabit hızlıdır.

II. Legenin II aralığında L kenarından N kenarına
C) hK > hM > hL D) hL > hM > hK
gidildikçe derinlik azalmaktadır.
E) hL > hK > hM
III. Legenin I ve II. kısımlarında dalgaların frekans-
ları aynıdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?

2. Bir dalga leğeninde noktasal bir dalga kaynağı O
noktasından periyodik dalgalar ürettiğinde dalgala
rın üstten görünümü şekildeki gibi oluyor.
4. Bir dalga leğeninde doğrusal dalga kaynağının
X Y
oluşturduğu dalgaların üstten görünüşü şekildeki
gibidir.
O K L
a b c d
Kaynak
Buna göre dalga leğeninin düşey kesiti nasıl

olabilir?
(a > b ; c > d) Dalga boyunun L kenarına yaklaştıkça azalması-
nın sebebi,
A) B)
I. Leğendeki su derinliği K kenarından L kenarına
doğru azalmaktadır.
II. Kaynağın titreşim periyodu zamanla artmakta
dır.
C) D)
III. Kaynağın titreşim genliği düzenli olarak artmak
tadır.
yargılarından hangileri ile açıklanabilir?
E)
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I veya II
D) II veya III E) I veya II veya III
1. C 2. B 23 3. E 4. C
TANIM - BİLGİ
Gelen dalganın ilerleme yönü ile normal arasın-
Doğrusal Su Dalgalarında Kırılma
daki açı gelme açısı, kırılan dalganın ilerleme
Doğrusal su dalgaları derinliği farklı bir ortama
yönü ile normal arasındaki açı kırılma açısıdır.
geçerken dalga cephesi üzerindeki tüm nokta-
lar aynı anda derinliği farklı ortama geçerse dal-
sığ
gaların hızı ve dalga boyu değişir ama ilerleme
yönü değişmez. kırılma açısı
ayırıcı
sığ yüzey
gelme açısı
ayırıcı derin
yüzey
derin
Dalgaların gelme açısı da sıfır, kırılma açısı da Dalgalar sığ ortamdan derin ortama geçerken
sıfırdır. dalga cephesi üzerindeki tüm noktalar aynı an-
Dalgalar derin ortamdan sığ ortama geçerken da derin ortama geçmiyor ise dalganın bütünlü-
dalga cephesi üzerindeki tüm noktalar aynı an- ğü bozulur ve ilerleme yönü değişir.
da sığ ortama geçmiyor ise dalganın bütünlüğü
derin
bozulur ve ilerleme yönü değişir.
sığ
ayırıcı
yüzey
ayırıcı
yüzey
sığ
derin Dalgaların derin ortama geçen tarafı önce hızla-

nır ve ileri gider.
Dalganın sığ ortama önce geçen tarafı önce ya-
vaşlar ve geride kalır.
Doğrusal cephesi ayırıcı yüzeyi geçerken gelen Gelme açısı dalga cephesinin ayırıcı yüzey-
dalganın ayırıcı yüzeyle yaptığı açı gelme açısı, le yaptığı açı ya da ilerleme yönünün normal-
kırılan dalganın ayırıcı yüzeyle yaptığı açı kırıl- le yaptığı açıdır. Kırılma açısı da yine dalganın
ma açısıdır. ayırıcı yüzeyle yaptığı açı ya da ilerleme doğrul-
tusunun normalle yaptığı açıdır.
sığ
derin derin
kırılma açısı ayırıcı kırılma

kırılma açısı
gelme açısı yüzey açısı gelme
açısı
gelme
açısı
sığ
derin sığ
24
KÖŞE TAŞI
ÖRNEK 32
Su dalgalarının derin ortamdaki hızı sığ ortam-
Derinlikleri farklı K, L kısımlarından oluşan dalga leğe-
daki hızından büyük olduğu için derin ortamın
ninde K kısmında üretilen periyodik doğrusal su dalgala-
kırıcılık indisi sığ ortamın kırıcılık indisinden
rı şekildeki gibi L kısmına geçmektedir.
küçüktür.
K L jsığ < jderin (Hız)
nderin < nsığ (İndis)
ÖRNEK 34
Kırıcılık indisleri nK, nL, nM olan kısımlardan oluşan dal-
Buna göre, ga leğenlerinde su dalgaları şekillerdeki gibi kırılıyor.
I. K ortamı L ortamından derindir.
II. Dalgaların K ortamındaki frekansı L ortamındaki
K K
frekansından küçüktür.
III. Dalgaların ilerleme yönü ayırıcı yüzeyin normaline
yaklaşarak kırılma gerçekleşmiştir.
L M
Dalgaların L'ye önce geçen kısımları geride kaldığı için I

doğru.
Buna göre,
Dalgaların frekansı kırılma esnasında da değişmez. II. yan-
I. nK < n L II. n K < n M III. n L < nM
lış. III. doğru.
K'den L'ye geçişte normale yaklaştı. nK < nL
ÖRNEK 33 K'den M'ye geçişte normaldan uzaklaştı nM < nK
Farklı derinlikteki X, Y ortamlarından oluşan dalga leğe- Cevap: Yalnız I

ninde X kısmında üretilen doğrusal su dalgaları şekilde-
ki gibi kırılıyor. ÖRNEK 35
Derinlikleri farklı olan K, L, M kısımlarından oluşmuş bir
dalga leğeninde oluşturulan periyodik dalgalar şekilde-
X
ki gibi kırılıyor.
L M
K
Buna göre, Buna göre,

I. Dalgaların Y ortamındaki hızı X ortamındaki hızın- I. K ortamının derinliği L ortamınınkinden büyüktür.
dan büyüktür. II. Dalgaların L ortamındaki hızı M ortamındakinden
büyüktür.
II. Dalgaların gelme açısı kırılma açısından küçüktür.
III. K ortamının kırıcılık indisi M'ninkine eşittir.
III. Dalgalar X ortamından Y ortamına geçerken dal-
gaların frekansı değişmemiştir. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? K'den L'ye geçerken de L'den M'ye geçerken de ilerleme
yönü normale yaklaştığı için nK < nL < nM dir.
Dalgaların Y'ye önce geçen kısmı ileri gittiğine göre, Y orta-
mı derindir. I, II ve III doğru. nK < nL < nM ise hK > hL > hMdir.
Cevap: I ve II
32. I ve III 33. I, II ve III 25 34. Yalnız I 35. I ve II

TEST - 8 SU DALGASI
1. Farklı derinlikteki K, L, M kısımlarından oluşan dal- 3. Farklı derinlikteki X, Y kısımlarından oluşan dalga
ga leğeninin K kısmında şekildeki gibi dalga oluştu- leğeninde bir dalga cephesinin ilerleyişi şekildeki
ruluyor gibidir.
Y
K L M
Ortamların derinlik ilişkisi hL < hK < hM olduğu- Buna göre,

na göre,
I. Dalga X ortamından Y ortamına doğru ilerle-
I. Dalga K'den L'ye geçerken dalganın hızı artar. mektedir.
II. Dalga K'den L'ye geçerken dalganın frekansı II. Dalganın X ortamındaki hızı Y ortamındakin-
değişmez. den büyüktür.
III. Dalga L'den M'ye geçerken dalganın ilerleme III. X ortamının kırıcılık indisi Y'ninkinden büyüktür.
yönü değişmez.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
4. Su dalgaları farklı derinlikteki ortamların birin-

den diğerine geçerken dalgaların;
I. hız
II. frekans
2. Derinlikleri farklı K, L, M kısımlarından oluşan bir
dalga leğeninde üretilen su dalgası şekildeki gibi III. dalgaboyu
ilerliyor. niceliklerinden hangileri değişir?
L M
K
5. Dalga leğeninin X kısmından Y kısmına geçen bir

dalganın dalgaboyu büyümüştür.
Dalganın K, L, M ortamlarındaki yayılma hız bü- Dalga kırıldığına göre,

yüklüğü jK, jL, jM olduğuna göre, I. Dalganın X'teki hızı Y'dekinden küçüktür.
I. j K = j L II. X ortamının kırıcılık indisi Y'ninkinden büyük-
II. j K < j M tür.
III. j M < j L III. Gelme açısı kırılma açısından küçüktür.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve II E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. B 2. C 26 3. B 4. D 5. E
www.aydinyayinlari.com.tr SES DALGASI 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
Ses Dalgası ÖRNEK 36

Aynı sıcaklıktaki havada ilerleyen K ve L ses dalgaları-
TANIM - BİLGİ
nın moleküllerde oluşturduğu sıkışma ve gevşeme mik-
Mekanik bir dalga olan ses dalgasının ilerle-
tarları aşağıdaki gibi modellenmiştir.
mesi için maddesel ortama gereksinim vardır.
Ses dalgası boşlukta yayılmaz.
Boyuna bir dalga olan ses dalgasının titreşim
doğrultusu ile ilerleme doğrultusu birbirine pa- K
raleldir
Titreşen cisimler etrafındaki madde ortamı tit-
reştirerek ortamda sıkışma ve gevşeme bölge-
leri yaratır. Art arda gerçekleşen bu sıkışma ve
gevşeme bölgeleri ortam boyunca dalgalar ha-
linde ilerler. L
Gevşeme Titreşim
Sıkışma bölgesi
bölgesi yönü
Buna göre, dalgaboyu ve genlik bakımından düşü-

nüldüğünde,
Basınç
Sesin
m ilerleme
yönü
Yüksek
basınç
I.
Alçak
basınç
Konum
Sıkışma bölgelerinde basınç fazla, gevşeme

bölgelerinde basınç az olduğu için ses dalga-
II.
larına basınç dalgası da denebilir. Basıncın ko-
numa göre değişimi yukarıdaki gibi olduğundan
ses dalgaları sinüs eğrileri biçiminde gösterile-
bilir.
Ses dalgaları hakkın-

da ilk tanımlamaları
III.
yapan bilim insanla-
rından biri Farabi'dir.
Farabi, sesin hava-

eğrilerinden hangileri K ve L seslerini göstermede
nın titreşimiyle yayıl- kullanılmalıdır?
dığını belirttiği El Mûsika'l Kebir kitabında ses-
lerin doğası, oluşumu ve melodiler hakkında bil- Dalgaboyu aynı fakat genliği farklı olduğu için K → I, L → II
gi vermiş ve müzik teorisi hakkında bilgiler orta-
ya koymuştur. Cevap: K → I, L → II
Farabi'nin ortaya koyduğu bilgiler ışığında bir-

çok enstrüman icat edilmiştir.
27 36. K " I, L " II

ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL SES DALGASI www.aydinyayinlari.com.tr
ÖRNEK 38
TANIM - BİLGİ İçlerinde bir miktar su bulu-
Yükseklik nan özdeş K, L şişeleri şekil-
Sesin insan kulağı tarafından ince (tiz) veya kalın deki gibidir.
(pes) algılanması özelliğine sesin yüksekliği denir.
Sesin yüksekliği birim zamandaki titreşim sayı-
sı (frekans) ile orantılıdır. Frekansı büyük sesler
tiz algılanır, frekansı küçük sesler pes algılanır. K L
İnsan kulağı 20 Hz – 20000 Hz frekans aralığı-
Buna göre,
nı algılayabilir. 20 Hz den küçük frekanslara ses
altı (infrasonik), 20000 Hz den büyük frekansla- I. Şişelere üflendiğinde K şişesinden çıkan sesin fre-
ra ses üstü (ultrasonik) denir. kansı L şişesinden çıkan sesin frekansından bü-
yüktür.
II. Şişelere kaşıkla vurulduğunda K şişesinden çıkan
KÖŞE TAŞI
sesin frekansı L şişesinden çıkan sesin frekansın-
Ses dalgalarının frekansı ses dalgasını oluştu- dan büyüktür.
ran kaynağın özelliklerine bağlıdır. (Sesin fre-
kansı tüm dalga çeşitlerinde olduğu gibi ortam- III. Şişelerden çıkan sesin frekansı şişeye ne kadar
la ilgili değildir.) büyük kuvvetle vurulduğuyla ilgilidir.
Telden çıkan sesin frekansı telin yapıldığı mad- yargılarından hangileri doğrudur?
de, telin kesit alanı, uzunluğu ve teli geren kuv- Şişelere farklı kuvvetle vurulması frekansı etkilemez.
vet ile ilgildir.
Cevap: Yalnız II
Aynı maddeden yapılmış tellerden, ince, ger-
gin, kısa olandan yayılan ses, kalın, gevşek,
uzun olandan yayılan sese göre, yüksek fre-
TANIM - BİLGİ
kansa sahip olur. Şiddet
Sesin ilerleme yönüne dik birim alana birim za-
manda taşınan enerji olarak tanımlanabilen ses
ÖRNEK 37 şiddeti birim alandaki ortalama güç olarak da ta-
rif edilebilir. Birimi watt / metre2 dir.
Aynı maddeden yapılmış K, L, M telleri 2F, 2F, F kuvve-
Sesin şiddeti sesin taşıdığı enerjiyle yani yarat-
leriyle gerdirilmiştir.
tığı basınç genliğiyle orantılıdır.
2F 2F Ses dalgası ilerledikçe yani kaynaktan uzaklaş-
İnce K teli Kalın L teli
tıkça ses şiddeti azalır.
F
Kalın M teli ÖRNEK 39
Aynı boydaki K, L, M tellerinin üzerine vurularak 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı'nda
sesler çıkarıldığında bu seslerin frekansı fK, fL, fM ol- TBMM'nin açılış kutlama gününde Ulus'ta gerçekleşti-
duğuna göre, fK, fL, fM nin ilişkisi nasıldır? (L ve M tel- rilen havai fişek gösterisinde çıkan sesler Ulus'a yakın
olan Kızılay'da duyulup, Ulus'a uzak olan Bağlıca'da du-
leri aynı kalınlıktadır.)
yulmamıştır.
Boy aynı olduğuna göre, ince ve gergin olan K'nin frekansı Buna göre, sesin bir yerde duyulup da başka bir yer-
en büyük, kalın ve gevşek olan M'nin frekansı en küçüktür. de duyulmamasının nedeni aşağıdaki yargılardan
fk > fL > fM hangileriyle açıklanabilir?
I. Ses yayılırken frekansı değiştiği için bazı yerlerde
duyulmayabilir.
KÖŞE TAŞI II. Ses kaynağına yakın olan yerlerde sesin yüksekli-
Bir şişenin ağzına üflendiğinde şişedeki hava ği fazla olduğu için ses ancak oralarda duyulur.
titreştiği için hava bulunan kısmı kısa ise fre- III. Ses yayılırken sesin şiddeti azalacağından kaynak-
kans yüksek, uzun ise frekans düşük olur.
tan belli bir uzaklıktan sonrasında ses duyulmaz.
Bir şişeye başka bir cisim ile vurulduğunda şişe
Sesin frekansı veya yüksekliği ses yayılırken değişmez.
ve şişenin içindeki su titreştiği için suyun yük-
sekliği az ise frekans yüksek, çok ise frekans Sesin uzaklardan duyulamamasının sebebi şiddetin gitgi-
düşük olur. de azalmasıdır. Cevap: Yalnız III
37. frekans 28 38. Yalnız II 39. Yalnız III

www.aydinyayinlari.com.tr SES DALGASI 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
TANIM - BİLGİ ÖRNEK 41

Tını Ses ile gerçekleşen bazı olaylar aşağıda belirtilmiştir.
Tını özelliği aynı frekanstaki sesin farklı kaynak- I. Güçlü amplifikatörler ile üretilen müzikleri dinleyen
lardan çıktığının algılanmasını sağlar. Örneğin bir müzisyenin kulağının hasar görmesi
piyano ve keman ile çıkartılan aynı notalar fark- II. Opera sanatçılarının kristal bardakları sesleri sa-
lı biçimde algılanır. yesinde kırması
III. Atmosferin çıkardığı sesleri insan kulağının algıla-
ÖRNEK 40 yamaması
Ses sistemi (mikrofon + amplifikatör + haporlör) yardı- Buna göre, I, II, III'te belirtilen olaylardan hangileri
mıyla kalabalık bir topluluğa seslenen bir konuşmacı se- rezonansa örnektir?
sini kalabalığa kolayca duyurabilir.
I'deki olay sesin şiddetiyle ilgilidir. II'deki olay rezonansa
Buna göre, konuşmacının sesi ile hoparlörden çıkan örnektir. III'teki olay sesin frekansıyla ilgilidir.
sesin
Cevap: Yalnız II
I. Frekans
II. Şiddet TANIM - BİLGİ
III. Tını Yankı
niceliklerinden hangileri farklı olabilir? Yay ve su dalgalarında olduğu gibi ses dalgası
da engele çarptığında yansıma yapar.
İki sesin de frekansı aynıdır. Amplifikatör sesin şiddetini Sesin sert engele çarpıp kaynağa geri gelmesi-
artırır. Ses teli ile hoparlörler farklı kaynak olduğu için tı- ne yankı denir.
nıları farklıdır. Sesin çarptığı yüzey ne kadar pürüzsüz ve sert
Cevap: II ve III ise yansıma o kadar çok gerçekleşir. Sesin yan-
sıması isteniyorsa pürüzsüz ve sert yüzey ter-
TANIM - BİLGİ cih edilir. Sesin yansımayıp soğurulması iste-
niyorsa pürüzlü ve yumuşak yüzey tercih edi-
Rezonans
lir. Tiyatro salonları veya ses kayıt stüdyoların-
Salıncaktaki bir çocuk, rastgele bir frekans ile da yansıyan ses istenmediği için girinti çıkıntılı
itildiğinde salıncak büyük genliklere ulaşamaz. ve yumuşak duvarlar yapılır.
Çocuk salıncağın frekansıyla uyumlu biçimde İnsan kulağının algı süresi en az 0,1 saniye ol-
itilirse salıncak büyük genliklere ulaşır. duğu için kendi sesinin yankısını duyabilmesi
için engel insandan en az 17 metre uzakta ol-
Bir salınım (titreşim) hareketine aynı frekans-
malıdır. (Ses hızının 340 metre/saniye olduğu
ta etki yapılırsa hareketin, genliğinin büyüyerek kabul ediliyor.)
devam etmesine rezonans denir. Ses kaynağından çıkıp tekrar kaynağa gelen
Katı maddelerin kendi doğal titreşim frekansın- sesin yankısının algılanma süresine göre enge-
daki sese maruz kaldığında kendiliğinden titreş- lin uzaklığı hesaplanabilir.
meye başlaması rezonans etkisidir.
Mesafe
Özdeş diyapozomlardan A'ya vurulduğunda sensörü
A'dan çıkan ses B'yi titreşime zorlar ve B de ses Yansıyan dalga
çıkarmaya başlar.
Kaynak
Engel
A B
Kaynaklardan çıkan dalga
40. II ve III 29 41. Yalnız II

ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL SES DALGASI www.aydinyayinlari.com.tr
ÖRNEK 42 ÖRNEK 43
Ses ile ilgili bazı olaylar aşağıda belirtilmiştir. Duyulabilir bölgedeki frekansların hepsinden eşit miktar-
da bulunan seslere "beyaz gürültü" denir.
Buna göre,
I. Viyana Filarmoni Orkestrasının icra ettiği müzik
sesi
II. Rüzgar sesi
Yarasaların yön bulması Sonarla batık tespiti
I II III. Ünsüz "s" harfi çıkarılırken oluşan tıslama
seslerinden hangileri beyaz gürültüye örnek olabilir?
Filarmoni orkestrasının çıkardığı seslerden her bir frekans

tek tek algılanır. Bu gürültü değildir. Ama rüzgar sesinde
ve tıslamada frekanslar tek tek algılanamaz. Bunlar beyaz
Opera sanatçısının bardak kırması gürültüdür.
III
Cevap: II ve III
Buna göre, I, II, III olaylarından hangileri yankı ile il-

gilidir?
I ve II olayları yankı ile ilgili III olayı rezonans ile ilgilidir.
Cevap: I ve II
TANIM - BİLGİ
Uğultu, Gürültü ve Ses Kirliliği
Birbirinden farklı birkaç düşük frekanslı sesin ay-
nı anda (tek frekansın algılanamadığı) anlaşıl-
maz biçimde duyulmasına uğultu denir.
Birbiriyle pek ilişkisi olmayan birçok frekansın
karışımından oluşan, net bir frekansın ayırdına
ÖRNEK 44
varılmayan sese gürültü denir.
Kalabalıklaşan ve makineleşen büyük yerleşim yerlerin-
Bir keman teline yay ile dokunulduğunda tek bir
de oluşan ses kirliliği insan sağlığına ciddi zararlar ver-
temel frekans algılanırken tele parmakla vurul-
meye başlamıştır.
duğunda temel sesin altındaki birçok ses de al-
gılanır ve bir çeşit gürültü oluşur. Aynı biçimde Ses kirliliğinden korunmak amacıyla;
iki taşın birbirine çarptırılmasıyla oluşan seste de
I. Cadde kenarlarına ağaç dikmek
birçok frekans aynı anda duyulduğu için bu da
gürültü olarak nitelendirilir. Gürültünün en aşırı II. Binalarda ses yalıtımı sağlamak
biçimi insan kulağının algı sınırı içindeki tüm fre- III. İş makineleri kulanırken yalıtıcı kulaklık takmak
kanslı seslerin bir arada bulunmasıdır.
önlemlerinden hangileri alınabilir?
Uğultu ve gürültü ile birlikte şiddetli sesler günü-
Her üç önlem de ses kirliliğinden korunmaya yarar.
müzde ses kirliliğine yol açmaktadır. Endüstri ve
sanayinin gelişmesiyle yerleşim yerleri kalaba- Cevap: I, II ve III
lıklaşmış, makine sesleri çoğalmış ve istenme-

dik sesler kaçınılmaz hale gelmiştir. Ses kirliliği
insan sağlığına zarar verir hale gelmiştir. Bu se-
beple ses yalıtımı da gerekli duruma gelmiştir.
42. I ve II 30 43. II ve III 44. I, II ve III

SES DALGASI TEST - 9
1. Gergin bir gitar teline vurularak oluşturulan ses 4. Aynı hava ortamında bulunan şekildeki özdeş K, L,
dalgalarının frekansı, M şişelerinin üstlerinden eşit şiddette üfleniyor.
I. Telin boyca yoğunluğuna K L M
II. Teli geren kuvvete
III. Vurma şiddetine
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

su su su
Buna göre,
I. L den elde edilen sesin frekansı en küçüktür.

2. Cinsiyetleri aynı yetişkin bir birey ile küçük bir
çocuğun konuşurken seslerinin, II. K den elde edilen ses en incedir.
I. Şiddet III. M den elde edilen ses L den elde edilen sesten
daha incedir.
II. Frekans
IV. M den elde edilen ses K den elde edilen ses-
III. Tını
den daha incedir.
özelliklerinden hangileri farklı olabilir?
A) I ve II B) I, II ve III C) III ve IV
D) I ve IV E) I, III ve IV
3.
5. Şekildeki diyapazona tokmakla vurularak ses elde

ediliyor.
K L M
Çatallarının uzunlukları şekildeki gibi verilen K,

L, M diyapozonlarından elde edilen sesler ile il-
gili,
I. K den elde edilen sesin şiddeti M den elde edi-
len sesin şiddetinden büyüktür. Tokmağın vurma kuvveti artırılırsa,
II. M den elde edilen sesin frekansı K den elde I. Ses ilk duruma göre daha ince duyulur.
edilen sesin frekansından büyüktür. II. Ses ilk duruma göre daha kalın duyulur.
III. L den elde edilen ses, M den elde edilen ses- III. Ses ilk duruma göre daha şiddetli duyulur.
ten daha incedir.
yargılarından hangileri doğru olur?
1. B 2. E 3. A 31 4. B 5. C
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK 4. MODÜL DEPREM DALGASI www.aydinyayinlari.com.tr

Ses Dalgasının Yayılma Sürati Fizik öğretmeni Burcu, sesin farklı ortamlarda yayılma
Mekanik bir dalga olan ses boşlukta yayılmaz. süratinin nelere bağlı olduğunu anlatmak için öğrencile-
Sesin yayılması için maddesel ortama gereksi- riyle aşağıdaki modellemeleri yapıyor.
nim vardır.
Sesin yayılma sürati ortamın basınç karşısın-

da sıkıştırılabilirliği (esneklik modülü) ile doğru
orantılı özkütlesiyle ters orantılıdır. Gazlar ko-
lay sıkıştırılabilir özelliğe sahip (esneklik modü-
lü küçük) olduğu için ses gazlarda yavaş yayılır.
1. grup 2. grup
Sıvıların sıkıştırılabilirliği gazlara göre daha zor
(esneklik modülü büyük) olduğu için ses sıvılar-
da gazlara göre daha hızlı yayılır. Katıların ise Burcu Öğretmen, bu iki grupta da bir uçtaki öğrenciyi
salladığında öteki uçtaki öğrencinin sallanmaya başla-
sıkıştırılabilirliği çok zor (esneklik modülü çok
ma süresini inceliyor. Deneyin sonunda 1. grubun öte-
büyük) olduğu için ses katılarda en hızlı yayılır.
ki ucundaki öğrenci 2. gruptakine göre daha geç salla-
nıyor. Burcu Öğretmen öğrencilerinden bu deneyi sesin
j >j >j >j =0
kat› s›v› gaz boluk katı ve sıvı ortamlardaki yayılışına benzetmelerini ister.
Üç öğrenci aşağıdaki yorumları yapar:

Çeşitli malzemelerde sesin yalıma sürati İnci: 1. grup sıvı ortama, 2. grup katı ortama benzer
çünkü; 1. gruptaki öğrencileri sıkıştırmak 2. grupta-
Madde Sürat (m/s) ki öğrencileri sıkıştırmaktan daha kolaydır.
Onur: 1. grup sıvı ortama, 2. grup katı ortama benzer

0°C Hava 330
çünkü; 1. grubun esneklik modülü 2. grubun es-
20°C Hava 344 neklik modülünden küçüktür.
20°C Helyum 1000 Yavuz: 1. grup katı ortama, 2. grup sıvı ortama benzer
20°C Hidrojen 1300 çünkü; 1. grup sarsıntıyı 2. gruptan daha uzun
sürede iletti.
-260°C Sıvı helyum 210
Buna göre, hangi öğrencilerin yaptığı yorumlar doğ-
0°C Su 1400 rudur?
20° Su 1480
İnci ve Onur'un yorumları doğrudur.
20° Civa 1450
Cevap: İnci ve Onur
Alüminyum ≈ 5000
Beton ≈ 3000
Tahta ≈ 4000
Kurşun ≈ 2000
Sesin yayıldığı ortam basınç etkisiyle ne kadar KÖŞE TAŞI

zor sıkıştırılabiliyor ise ses o kadar hızlı yayılır. Tüm dalgalarda olduğu gibi
Sesin yayıldığı ortamın özkütlesi ne kadar kü- j

m=
çük ise ses o kadar hızlı yayılır. f
Sesin yayıldığı ortamın sıcaklığı ne kadar bü- bağıntısı ve bu bağıntı ile ilgili yorumlar ses
yük is ses o kadar hızlı yayılır. dalgası için de geçerlidir.
32 45. İnci ve Onur

www.aydinyayinlari.com.tr DEPREM DALGASI 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
ÖRNEK 46
TANIM - BİLGİ
Havadan suya geçen sesin; Ses Dalgalarının Tıp Alanında Kullanımı
I. Hızı artar. Teşhis ve tedavide ses dalgalarından yararlanılır.
II. Dalga boyu artar. Steteskop ile vücudun çeşitli bölgelerinin sesi
III. Frekansı değişmez. dinlenerek teşhis yapılabilir. Canlı vücuda do-
kundurulan diyaframa vücuttan gelen sesler bir
boru içinde yansıyarak kulağa ulaşır.
Havadan suya geçerken sesin hızı arttığı için dalgaboyu da Mekanik tansiyon ölçüm aleti de kanın damar-
artar. Frekans değişmez.
larda akarken çıkardığı sesi dinlemeye daya-
Cevap: I, II ve III nan bir prensiple çalışır.
Ultrasanografi cihazıyla ses dalgaların sayesin-
de insanların iç organları incelenir. Bu cihaz-
la hastalıklı dokular tespit edilir, anne karnında-
ÖRNEK 47
ki cenin görüntülenir, kalp kapakçıklarının hare-
I. Sıcak havada ses soğuk havadakinden daha hızlı keti incelenir, tümörler ile ilgili bilgi edinilir. Ça-
yayılır. lışma ilkesi ses dalgalarının yansıması olayı-
II. Hava ortamında yayılan ses, mekanik ve boyuna na dayanan ultrason cihazında yüksek frekans-
bir dalgadır. lı ses dalgaları sertliği farklı organlarda farklı öl-
çülerde yansır ve geri dönen ses dalgalarının
III. Ses dalgaları havadan suya geçtiklerinde fre
algılanışıyla görüntü oluşturulur.
kansları değişir.
Böbrek ve safra taşı kırmada da ses dalgaları
Sesle ilgili olarak yukarıdakilerden hangileri doğru-
kullanılır.
dur?
Frekans değişmez. I ve II doğru.
KÖŞE TAŞI
Ses hızı ışık hızı ile kıyaslandığında çok kü-
çüktür.
3.108 m/s = c >> jses
ÖRNEK 49
ÖRNEK 48
Tıpta teşhis ve tedavide kullanılan ultrason cihazı-
Şimşek çaktığında önce ışığı gözlenir birkaç saniye son-
nın çalışma ilkesiyle ilgili;
ra sesi duyulur.
I. Yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılır.
Bu olayın böyle gerçekleşmesinin sebebi;
II. Ses yumuşak ve sert dokularda farklı hızla yayılır
I. Işığın sesten daha hızlı yayılması
ve bu dokulardan yansıma ölçütleri farklıdır.
II. Işığın frekansının ses frekansından büyük olması
III. Yansıyan ses dalgalarını algılamada piezoelektrik
III. Işık şiddetinin ses şiddetinden büyük olması
maddeler kullanılır.
yargılarından hangileriyle açıklanabilir?
Işığın sesten daha önce algılanmasının tek sebebi ışık hızı-
Üç yargıda doğrudur.
nın çok büyük olmasıdır.
46. I, II ve III 47. I ve II 48. Yalnız I 33 49. I, II ve III

TANIM - BİLGİ
TANIM - BİLGİ
Ses Dalgalarının Denizcilik Alanında
Ses Dalgalarının Sanat Alanında Kullanımı
Kullanımı
Sesin yayılışı, yansıması ve soğurulması (akus-
Sonar cihazlarında ses dalgalarının yansıması il-
tik) sanatta özellikle müzikte çok önemlidir.
kesinden yararlanıldığı için çalışması ultrason ci-
hazına benzer. Tiyatro ve konser salonlarında sesin yankı yap-
masını engellemek için bazı duvarlarının yumu-
şak kaplamalı ve girintili çıkıntılı yapılması ge-
rekir. Sesin istenen yöne gitmesi için ise gerek-
li açıya sahip sert kaplamalar yapılır.
Arkeoloji çalışmalarında da ses dalgalarından

faydalanılır.
Sonar cihazı ile denizaltı gemilerinin yön bulması

sağlanır. Balıkçıların balık sürülerini tespit etmesi
sağlanır.
Ses Dalgalarının Coğrafya Alanında

Kullanılması
Yeraltı ve yerüstü haritalarının çıkarılmasında, Mücevherlerin ve değerli taşların temizlenmesin-
sismik hareketlerin incelenmesinde ses dalgala- de ve pürüzsüzlüğünün sağlanmasında ses dal-
rından faydalanılır. galarından faydalanılır.
Yeraltı sularının, madenlerin belirlenmesinde ses Özel üretilen kumaşlardaki delik ya da hataların
dalgalarından yararlanılır. belirlenmesinde ses dalgaları kullanılır.
ÖRNEK 50 ÖRNEK 51
Bir araştırma gemisi denizin derinliğini ölçmek için so- Mimari bir yapıda duvarlar girintili çıkıntılı ve yumuşak
nar cihazı kullanmaktadır. Sonardan deniz dibine doğ- madde ile inşa edilmiştir.
ru gönderilen ses dalgaları gönderildikten 4 saniye son- Buna göre, duvarların bu şekilde tasarlanması ile;
ra tekrar cihaza ulaşıyor.
I. Ses dalgalarının soğurulması
Sesin deniz suyunda yayılma hızı 1550 metre/sani- II. Ses dalgalarının yansıma yapması
ye olduğuna göre, araştırma yapılan denizin derinli-
III. Sesin rezonans gerçekleştirmesi
ği kaç metredir?
sonuçlarından hangilerinin gerçekleşmesi isteniyor
Dalganın hareket süresi 4 s
olabilir?
ise dibe inme süresi 2s dir.
Bu mimari yapı konser salonlarında sesin duvarlardan yan-
x=j.t
sıyarak geri gelmesini engellemeye yöneliktir.
x = 1550.2
Cevap: Yalnız I
x = 3100 metre
50. 3100 m 34 51. Yalnız I

DEPREM DALGASI TEST - 10
1. Özellikleri değişebilen durgun bir ortamda yayı- 4.
lan sesin,
I. Şiddeti
II. Yayılma hızı
III. Yüksekliği 5
4
3
2
niceliklerinden hangileri değişebilir? 1
Yukarıdaki ksilofonun çubuklarından herhangi biri-

ne Ahmet, Selin ve Mert sırasıyla vuruyor.
Bu vuruşlar esnasında,
Ahmet
Selin
2. Ses dalgaları ile ilgili,

I. Kaynaktan uzaklaştıkça sesin şiddeti artar.
Mert
II. Kaynak değiştirilirse sesin tınısı değişebilir.
III. Ortam değiştiren sesin frekansı değişmez.
şeklinde ses dalgaları elde ediyor.
hangileri doğrudur?
Buna göre, çocukların vurdukları çubuklar han-
gileri olabilir?
Ahmet Selin Mert
A) 5 3 1
B) 4 2 1
C) 2 3 4
D) 5 1 3
E) 3 2 1
3. Hava ortamında yayılan ses dalgaları ile ilgili,

I. Enine dalgadır.
5. Ses dalgalarıyla ilgili olarak;
II. Mekanik dalgadır.
I. Sesin yayılma hızı frekansına göre değişir.
III. Hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır.
II. Sesin şiddeti kaynaktan uzaklaştıkça azalır.
IV. Diğer özellikleri sabit kalacak biçimde frekansı
III. Sesin yayılma hızı boşlukta en fazladır.
artan sesin hızı da artar.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) II, III ve IV D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. E 3. D 35 4. D 5. A
TEST - 11 DEPREM DALGASI
1. Mert Aslı 3. Şekildeki özdeş K, L, M şişelerine tokmaklar ile vu-

cam kutu cam kutu
ruluyor.
K L M
Çalar saat TV
Arda
cam kutu
su su su
Buna göre,
I. K den elde edilen sesin frekansı, L den elde
Mert, Aslı ve Arda havası boşaltılmış cam kutular
edilen sesin frekansından küçüktür.
içine koydukları cihazları çalıştırarak hangi dalgala-
rın bu olaylarda etkili olduğunu araştırmış ve aşağı- II. M den elde edilen ses, L den elde edilen ses-
daki ifadeleri kurmuşlardır. den daha incedir.

III. L den elde edilen ses, K den elde edilen ses-
Mert: Çalar saati duyamadım. Bunun nedeni elekt-
romanyetik dalgaların havasız ortamda iler- den daha kalındır.
leyememesidir. yargılarından hangileri doğrudur?
Aslı: Elimdeki kumanda ile TV yi çalıştırdım. Bu- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
nun nedeni elektromanyetik dalgaların hava-
sız ortamda da yayılabilmesidir.
Arda: Kutu içindeki telefonu aradığımda zil sesini

duyamadım. Bunun nedeni sesin mekanik
ortam olmadığında yayılamamasıdır.
Buna göre, hangi öğrencilerin ifade ettikleri 4. Bir radyonun sesi artırıldığında duyulan ses
cümleler doğrudur? dalgalarının hangi özelliği artar?
A) Yalnız Aslı B) Yalnız Arda A) Genliği B) Periyodu

C) Mert ve Aslı D) Aslı ve Arda C) Dalgaboyu D) Frekansı
E) Mert, Aslı ve Arda E) Hızı
5. Farklı müzik aletlerinden elde edilen aynı iki no-

2. I. Böbrek taşı kırma makinası tanın;
II. Periskop I. Şiddetleri
III. Sonar cihazı II. Yükseklikleri
III. Tınıları
Yukarıdaki cihazlardan hangilerinde ses dalga-
larının özelliklerinden yararlanılır? niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) I ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. D 2. D 36 3. D 4. A 5. B
www.aydinyayinlari.com.tr DEPREM DALGASI 4. MODÜL ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
Deprem Dalgası TANIM - BİLGİ

Depremin Büyüklüğü: Depremin odak noktasın-
TANIM - BİLGİ
da açığa çıkan enerjinin mutlak ölçüsüdür. Rich-
Depremler, yeryüzünden yaklaşık 12 km derinlik-
ter ölçeği ile 1–10 arasındaki sayılarla ifade edilir.
te, yerkabuğunun elastik kısmında meydana gel-
mektedir. Bu elastik kısım, üst kabuk içinde bulu- Richter Ölçeği
nur ve bu kısımda uzun yıllar boyunca meydana Richter ölçeği 1935 yılında
gelen çok küçük yer değiştirmeler, bir anda bir- Charles Richter ile Beno Gu-
kaç metrelik kırılmalara neden olur. Oluşan bu kı-
tenberg tarafından Kaliforniya
rılmalar depremi meydana getirmektedir. Burada
Teknoloji Enstitüsünde geliştiril-
açığa çıkan, biçim değiştirme enerjisidir. Bu ener-
miştir.
ji daha uzak yerlere ortam tarafından iletilir. Bu- Charles Richter
na benzer durumu plastik bir cetveli eğerek kırar- Depremin büyüklüğünü öl-
ken de gözleyebiliriz. Plastik cetvel eğilirken ön- çen cihazlara sismograf denir. Richter ölçeğin-
ce küçük çatlamalar meydana gelir ve artık cet- de her 1 birimlik artışa karşılık yer sarsıntısında
velin elastik yapısı, onu geren kuvvete dayana- 10’un katları şeklinde artan sarsıntı söz konusu-
mayıp bir anda kırılır. Bu durumda bir enerji açı- dur.
ğa çıkması gibi modelleyebiliriz.
Yerkabuğunun kırılması sonucu ortaya çıkan sar-
sıntı deprem dalgaları (sismik dalgalar) tarafın-
dan yayılır.
Deprem dalgaları mekanik dalgalardır. Yalnızca
enine, yalnızca boyuna ve hem enine hem bo-
yuna olan çeşitleri vardır.
Depremin olduğu (enerjinin açığa çıktığı) noktaya
depremin odak noktası denir. Yeryüzünde odak Depremin şiddeti: Depremin bir bölgedeki can-
noktasına en yakın olan yere depremin merkez lılar, binalar ve doğa üzerindeki etkisinin bağıl öl-
üssü denir. çüsüdür. Mercalli ölçeği ile çoğunlukla I–X arası
Roma Rakamları ile ifade edilir.
Depremin şiddeti ile büyüklüğü arasında doğru-
dan paralellik olmaz. Çünkü şiddetin belirlenme-
Merkez üssü
sinde binalarda oluşan zararlar önemli etkendir.
Bu da aynı büyüklükteki depremlerin farklı şehir-
lerde farklı şiddet oluşturacağı anlamına gelir.
Odak noktası
ÖRNEK 53
Şili'de gerçekleşen 7,0 büyüklüğündeki A depremi
Depremleri inceleyen bilim dalına sismoloji, bi-
lim insanlarına sismolog, depremleri kaydeden ile Japonya'da gerçekleşen 8,2 büyüklüğündeki B
cihazlara sismograf denir. depremi ile ilgili;
I. B depreminde açığa çıkan enerji A depreminde
açığa çıkan enerjinin 2 katından küçüktür.
ÖRNEK 52
II. B depreminde açığa çıkan enerji A depreminde
Deprem dalgaları ile ilgili olarak belirtilen, açığa çıkan enerjinin 10 katından büyüktür.
I. Enine ya da boyuna yayılırlar. III. A depreminin şiddeti B depreminin şiddetinden
II. Doğa olayıdır. fazla olabilir.
III. Yayılabilmeleri için maddesel ortama ihtiyaç vardır. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri deprem dalgalarının özelliğidir? Büyüklük sayılarındaki 1 birimlik artış enerji değerindeki
10 katlık artışa eşittir. II doğru.
Üçü de deprem dalgalarının özelliğidir.
Şiddet yıkımın bir ölçüsü olduğu için III doğru.
Cevap: I, II ve III Cevap: II ve III
52. I, II ve III 37 53. II ve III


Tsunami Dalgaları: Okyanus altlarında olan
Depremde can kaybını önlemek amacıyla bina ya-
depremler sonucu oluşan büyük genlikli su dal-
pımlarında mühendisler;
gasıdır.
I. Esnemeyen kolonlar kullanmak
Tsunami dalgasını normal su dalgalarından ayı-
II. Bina temelinde amortisör işlevi görebilecek düze-
ran özelliği kıyıya yaklaştıkça yani derinlik azal- nekler kullanmak
dıkça genliğinin artmasıdır. Çünkü dalgalar kıyı-
III. Salınım sönümleyici sarkaçlar kullanmak
ya yaklaştıkça yavaşlar ve bu durum dalgaların
kıyıya yaklaştıkça daha küçük alana yığılması işlemlerinden hangilerini yapmalıdır?
sonucunu doğurur.
Binaların kolonları belli miktarda esnekliğe sahip olmalı. I
1500 km’den 5 km’ye
yanlış. II ve III doğru.
Cevap: II ve III
TANIM - BİLGİ
Depremde Can ve Mal Kayıplarını Önlemeye
Yönelik Çözüm Önerileri
İnsanların deprem olma-

ÖRNEK 54 dan, deprem anında ve
depremden sonra na-
Tsunami dalgaları okyanusun ortasından kıyılara sıl davranması gerektiği
doğru ilerlerken dalgaların; hakkında eğitilmesi ge-
I. Frekans rekir.
II. Hız Düzenli aralıklarla dep-
III. Genlik
rem tatbikatı yapılmalı.
niceliklerinden hangileri azalır? Toplanma noktaları belirlenmeli. Deprem çan-
tası hazırlanmalı, evin içinde kolay ulaşılabilir.
Frekans değişmez, hız azalır, genlik artar.
Yaşam üçgeni oluşabilecek yere ekipman yer-
Cevap: Yalnız II leştirilmeli. Devrilebilecek eşyalar sabitlenmeli.
Deprem anında yaşam üçgeni oluşabilecek bir
TANIM - BİLGİ
yere geçilmeli.
Deprem Kaynaklı Can ve Mal Kayıplarını Ön-
Bir masa varsa altına çöküp kafayı koruyacak bi-
lemeye Yönelik Çözüm Önerileri
çimde kapanıp masadan uzaklaşmamak için ma-
Yaşam alanları depreme dayanıklı inşa edilmeli
saya tutunulmalıdır.
Depreme dayanıklı binalar tasarlamalı ve yapıl-
Sarsıntı bittikten sonra gaz vanaları ve elektrik
malı.
kapatılıp sakince çıkış yapılmalıdır. Toplanma
Taiwan'da inşa edil- alanına gidip diğer insanlara yardım edilmelidir.
miş olan bir gökde-
lenin tepesinde bu-
lunan dev sarkaç ÖRNEK 56
şiddetli rüzgarlar ve Deprem anında evde olan bir kişi;
deprem sarsıntıları-
I. Asansöre binip aşağı inmek
na karşı binanın salınımlarını dengelemektedir.
II. Sağlam bir eşyanın yanına çöküp kapanmak
Binaların kırılma ve yıkılma riskini azaltmak için
III. Balkondan atlamak
Japonya'da birçok binanın temeli yeryüzüne sabit-
lenmek yerine oynayabilen aksamlı yapılmaktadır. davranışlarından hangilerini göstermemelidir?
Binaların katları arasında esneme payı bırakıla-
I ve III'tekiler yapılmamalıdır.
rak tüm katların aynı anda sallanıp kırılma ve yı-
kılma önlenmeli. Cevap: I ve III
54. Yalnız II 38 55. II ve III 56. I ve III

DEPREM DALGASI TEST - 12
1. Deprem dalgalarıyla ilgili olarak, 4. Depremin şiddeti ve büyüklüğü ile ilgili;
I. Çevreye sismik dalgalar olarak yayılır. I. Büyüklüğü fazla olan depremin şiddeti de faz-
II. Enerjileri azalarak yayılır. ladır.
III. Boşlukta yayılır. II. 8 büyüklüğündeki depremin enerjisi 4 büyüklü-

ğündeki depremin enerjisinin 2 katıdır.
III. Büyüklük Richter ölçeği ile ifade edilir.
2. Deprem dalgaları ile ilgili; 5. Deprem dalgalarının yıkıcılık etkisi;

I. Enine olanı vardır. I. Odak noktasının derinliği
II. Boyuna olanı vardır. II. Depremin büyüklüğü
III. Hem enine hem boyuna olanı vardır. III. Binaların özelliği
yargılarından hangileri doğrudur? niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
6. Deprem ve deprem dalgaları ile ilgili aşağıdaki

yargılardan hangisi doğrudur?
3. Deprem dalgaları ile ilgili;
I. Mekanik dalgalardır. A) Depremin şiddeti Richter ölçeğiyle ifade edilir.
II. Yayılması için maddesel ortama gereksinim B) Aynı büyüklükteki deprem her yerde aynı yıkı-
ma sebep olur.
yoktur.
C) Deprem dalgaları elektromanyetik dalgadır.
III. Enerji taşır.
D) Okyanuslarda gerçekleşen depremler Tsunami-
ye sebep olabilir.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
E) Deprem bilimiyle uğraşan bilim insanlarına sis-
D) II ve III E) I, II ve III mograf denir.
1. B 2. E 3. C 39 4. B 5. E 6. D
KARMA TEST - 1 DALGALAR
1. Birbirine eklenmiş farklı kalınlıktaki I, II, III yayla- 3. Bir ucu sabit, diğeri serbest olan yayda genlikleri a
rı iki uçtan gerilerek I numaralı yayda şekildeki gibi kadar olan iki atma şekildeki gibi ilerlemektedir.
ilerleyen bir atma oluşturuyor.
///////////////////////////////////////
II III
I
I II III
ince kalın ince
Serbest uç
Buna göre I nolu yayda oluşturulan atmanın Sabit uç
yansıyanı ile II nolu yaydan III nolu yaya geçer-
Atmalar ilk kez hangi bölgede tümüyle üst üste
ken iletilen ve yansıyan atmanın görünümü aşa-
gelirler ve genlikleri toplamı nedir?
ğıdakilerden hangisidir?
A) Bölge Genlik
A) I a
B) I 2a
B)
C) II Sıfır
C) D) II 2a
E) III Sıfır
D)
4. Bütün tuşları aynı maddeden yapılmış bir ksilofo-

E) nun tuşları aynı kalınlıkta fakat farklı uzunluktadır.
2. İki ucundan gerilmiş türdeş bir yayda üzerlerindeki

bazı noktalar şekildeki gibi titreşen X, Y, Z atmaları B
oluşturuluyor. A
X Y
///////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////
Bu ksilofonun A ve B tuşlarına vurulduğunda

çıkan sesler ile ilgili;
I. İkisine de aynı hızla vurulursa ikisinden çıkan
seslerin frekansı eşit olur.
Z II. İkisine de aynı hızla vurulursa A'dan çıkan se-
I II
sin frekansı B'den çıkan sesin frekansından
Buna göre X, Y, Z atmalarının hareketi hangi küçük olur.
yöndedir?
III. İkisine hangi hızla vurulursa vurulsun A'dan çı-
kan sesin frekansı B'den çıkan sesin frekansın-
X Y Z dan büyük olur.
A) I I I
B) I II I yargılarından hangileri doğrudur?
C) I I II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II I II
E) II II I D) I ve III E) I, II ve III
1. E 2. C 40 3. B 4. B
DALGALAR KARMA TEST - 2
1. Aşağıda bazı dalga çeşitleri belirtilmiştir. 3. Denge konumu A noktası olan Şekil - I deki yayın
A ucu hareket ettirilerek Şekil - II deki dalga oluş-
I. Su dalgası
turulmuştur.
II. Radyo dalgası B
////////////////
III. X ışınları
A
Buna göre, bu dalgalardan hangilerinin yayıl-
C
ması için maddesel ortama gereksinim vardır? Şekil – I
////////////////
D) I ve II E) I, II ve III A
Şekil – II
Buna göre,
I. Oluşturulan titreşim enerji taşır.
II. A ucu önce C ye doğru sonra B ye doğru titreş-
tirilmiştir.
III. A ucunun aşağı doğru olan titreşimi yukarı
doğru olan titreşimden uzun sürmüştür.

2. Kalınlıkları farklı X, Y, Z yayları uçuca eklenmiştir.
X yayında oluşturulan atmanın yansıyan ve iletilen D) I ve III E) I, II ve III
leri şekildeki gibidir.
4. Eşit aralıklarla bölmelendirilmiş bir ortamda şekildeki

X Y Z
I, II, III dalgaları üretilmiştir.
I II
III
Buna göre X, Y, Z yaylarının kalınlıkları için aşa- Bu dalgaların dalga boyları sırasıyla m I , m II ve m III
ğıdakilerden hangisi doğrudur? olduğuna göre,
I. m I > m II
İnce Kalın Daha kalın II. m II > m III

A) X Y Z III. m III > m I
B) Z Y X
C) Y Z X
D) Z X Y A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
E) X Z Y D) I ve III E) I, II ve III
1. A 2. A 41 3. E 4. B
1. Şekildeki KOM atması engellerden yansıdıktan 4. İçi su dolu kabın düşey kesiti şekildeki gibi veril-
sonra kendi üzerinden geri yansıyor. miştir. Kabın K noktasından sabit periyotla doğru-
K
sal dalgalar üretilmeye başlanıyor.
50° K L M
O
Su
Buna göre i açısı;

I. 20 II. 40 III. 50
Buna göre;
değerlerinden hangilerini alabilir?
I. K’den L’ye doğru dalga boyu küçülür.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I veya II
II. L’den, M’ye doğru dalga boyu büyür.
D) I veya III E) I veya II veya III
III. Hareket süresince frekans değişmez.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
2. KL atmasının I ve II nolu engellerden yansıdıktan
sonraki görünümü şekildeki gibidir.
//
//
//
35° K
//
//
5.
//
Derinliği değişen dalga leğeninin düşey kesiti şe

//
I
L
L
//
//
kilde verilmiştir.
//
//
//
K
//
//
//
K
//
35°
//
/////////////////////////////////////////////////////////
II
Buna göre engeller arası a açısı kaç derecedir?
A) 25 B) 35 C) 40 D) 55 E) 70
II III
3. Sabit derinlikli dalga leğeninde oluşturulan KOL at- I
ması şekildeki gibi d doğrultusunda ilerlemektedir.
Buna göre, K noktasında üretilen doğrusal dal
d L gaların üstten görünüşü aşağıdakilerden hangi
O si gibi olabilir?
K A) B)
a b
Engel
I II III I II III
Buna göre, atmanın gelme açısı; C) D)
I. a
II. b
III. 90° – b I II III I II III
değerlerinden hangilerine kesinlikle eşittir? E)
D) I ve III E) II ve III I II III
1. C 2. E 3. D 42 4. E 5. A
1. K, L ve M ortamlarında oluşturulan doğrusal peri- 3. Aynı derinlikli K ve L leğenlerinde oluşturulan dal-
yodik su dalgalarının izlediği yol şekildeki gibidir. gaların üstten görünüşleri şekildeki gibidir.
K L M
L
K
Buna göre;
I. K ortamı en derindir. K L
II. L ortamı en sığdır. mK > mL olduğuna göre,

III. K ve M ortamlarının derinlikleri aynıdır.
I. L’deki kaynağın frekansı daha büyüktür.
yargılarından hangileri doğrudur? II. K’daki kaynağın periyodu daha büyüktür.
III. K’daki kaynağın genliği, L’dekinden büyüktür.
2. Doğrusal, periyodik su dalgalarının derin ortamdan

sığ ortama geçişi şekilde gösterildiği gibidir. 4.
//
/////////////////////////////////////////////////////////
//
//
//
//
//
50° //
//
//
//
//
//
//
//
Ayırıcı ortam //
//
//
//
2 //
//
//
Sığ ortam //
//
//
//
//
1 //
//
40°
/ K L
2
Doğrusal KL dalga cephesi şekilde verilen en-

Derin ortam
gellerden nasıl yansır?
1
/// /// ///

A) B) C)
///////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////
/// /// ///

// /// ///
Buna göre,
/// /// ///
/// /// ///
/// /// / ///
//// /// ///
/// /// / ///
/// /// ///
/// //// ///
I. Dalgalar ortam değiştirirken frekans değişme-
//// /// //
/// /// ///
/ /// /// ///
/// /// ////
/// /// ///
miştir. 10°
L ///
K ///
/ ///
///
// 10° ///
//
////
/
L
K L
II. m1 < m2 dir. 40°
/// /// K
///////////////////////////////////////////
///////////////////////////////////////////
III. j1 < j 2 dir. D) ///

///
///
E) ///
///
///
/// ///
/ /// / ///
/// ///
//// ////
/// ///
yargılarından hangileri doğrudur? ///
// ///
///
///
// ///
///
/// ////
/// ///
/// //
L /// K ///
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 50° /// 40° ///
K L
1. E 2. E 43 3. B 4. B
1. K, L, M atmalarının ilerleme yönleri şekildeki gibidir. 4. Havadan suya geçen sesin;

I. Yüksekliği
L M
K II. Şiddeti
III. Hızı
(I) (III)
niceliklerinden hangileri kesinlikle değişmez?
(II)
Atmaların belirtilen noktalarının titreşim yönleri
hangi şekillerde doğru gösterilmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5. I. Çok uzaklardaki trenin sesinin, raylara kulağı-
D) I ve III E) I, II ve III mızı dayadığımızda duyulması
II. Şimşek çakmasının, gök gürültüsünü duyma-
dan önce görülmesi
III. Bir mağarada mahsur kalmış bir kişinin mağa-
ranın duvarındaki taşlara vurarak yerini belirt-
2. Tıpta ultrason (ses dalgaları ile görüntüleme)
mesi
tekniğinin kullanılmasında,
olaylarından hangisi, “ses katılarda gazlardan
I. Ses dalgalarının yansıma yapabilmesi,
daha iyi ve hızlı yayılır” ilkesi ile açıklanabilir?
II. Ses dalgalarının zararsız olması,
III. Ses dalgalarının boşlukta yayılmaması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
özelliklerinden hangileri etkin olmaktadır? D) II ve III E) I, II ve III
6. Bir dalga leğeninde oluşturulan su dalgaları ile
D) I ve II E) I, II ve III
ilgili olarak;
I. Ortamın derinliği arttığında frekans azalır.
II. Kaynağın frekansı arttıkça dalgaların yayılma
3. Türdeş ve bir ucu serbest olan yayda oluşturulan hızı artar.
atmaların hızı saniyede atma genişliği kadardır. III. Dalgaların periyodu sabitken su derinliği arttırı
lırsa dalga boyu artar.
///////////////////////////////////////
Sabit Serbest
uç uç yargılarından hangileri doğrudur?

Bu atmaların 5 saniye sonra görünümleri nasıl
olmalıdır?
A)
7. Aşağıdaki olaylardan hangisi sesin şiddeti ile
ilgilidir?
B) A) Sesin boşlukta yayılmaması
B) Yunusların duydukları seslerin insanlar tarafın-
C) dan duyulmaması
C) Sesin yankılanması
D) Sesin katılarda yayılma hızının gazlardakinden
D)
fazla olması
E) Gergin bir teli yavaşça titreştirdiğimizde sesin
E) duyulmamasına rağmen, aynı teli sertçe titreş-
tirdiğimizde sesin duyulması
1. C 2. D 3. E 44 4. A 5. C 6. A 7. E
1. Bir ipin A ucu titreştirilerek oluşturulan dalga boyu 3. A ucu serbest, B ucu sabit olan türdeş bir yayda
6 br olan periyodik bir dalga şekildeki ok yönünde t = 0 anında şekildeki konumda verilen yönlerde ha-
2 br/s hızla ilerlemektedir. reket eden atmalar saniyede bir birim yol almaktadır.
K 1br
/////////////////////////////////
L A B
A M
ucu
N
P
Buna göre, 7 saniye sonra atmaların görünümü
aşağıdakilerden hangisi gibi olur? (Bölmeler eşit
1 br
aralıklıdır.)
A) B) C)
Buna göre, dalga şekildeki konumdan geçtik-
ten 3. saniye sonra ip üzerindeki kurdele hangi
noktada bulunur?
D) E)
A) K-L arası B) L–M arası
C) M-N arası D) N–P arası
E) P noktası
4. A noktasından art arda üretilen üç dalganın B nok-

tasına doğru ilerleyişi şekildeki gibidir.
2. Şekilde sabit engele gelen su dalgalarının görü
nümü verilmiştir.
A B
//
//
//
///
//
///
//
//
45°
//
//
Buna göre, dalgaların farklı dalga boyuna sahip

//
////
45°
//
//
//
//
olmasıyla ilgili,
/
//
//
//
//
/
/
I. Ortamın özellikleri her yerde aynı ise kaynağın

Buna göre, engelden yansıyan dalgaların görü
nümü nasıl olmalıdır? tireşim frekansı zamanla küçülmüştür.
II. Kaynağın titreşim frekansı sabit ise ortamın
//
//
A) B) C)
///
///
dalgaları ilerletme özelliği (dalgaların ilerleme

//
//
//
///
///
//
//
//
//
//
///
//
//
//
//
///
///
///
hızı) A'dan B'ye doğru azalmıştır.

//
//
//
///
/
/
//
//
//
//
//
//
//
/
//
//
//
//
//
//
//
//
/
//
//
//
//
//
III. İlk üretilen dalganın şekildeki dalga boyu, son

/
/
//
//
//
//
//
//
//
/
/
//
//
//
//
//
/
//
//
//
//
//
//
üretilen dalganın şekildeki dalga boyundan da-

//
//
//
//
//
ha küçüktür.
D) E)
//
/
///
///
//
//

//
///
//
//
///
//
//
//
///
///
//
//
//
/
//
//
//
//
//
//
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

//
//
//
//
//
//
//
//
/
/
//
//
//
//
/
/
//
//
//
//
//
//
D) I ve III E) I, II ve III
//
//
//
//
1. D 2. E 45 3. E 4. E
1. Sesle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangileri doğ- 4. Şekil–I’de K atması L atmasıyla girişim yaptığında
rudur? bileşke atma şekil–II’deki gibi oluyor.
I. Sesin hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır. Soğuk K

havada sesin hızı azalır. Soğuk havadan sıcak
havaya geçerken ses yayılma doğrultusunu de-
ğiştirebilir.
II. Gündüz zemin ısındığı için ses dalgaları sıcak- Şekil–I Şekil–II
lık farkı etkisiyle yukarı doğru yönelir. Gece, ze-

Buna göre, L atması aşağıdakilerden hangisi
min soğuduğu için ses dalgaları aşağıya doğru
olabilir?
yönelir.
III. Ses dalgaları, katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayı- A) B)
lır. Ortamın yoğunluğu arttığında ses dalgaları-
nın hızı da artar.

C) D)
2. Aşağıdaki bilgilerden çıkarım yapan bir öğrenci

E)
hangisinde ışık hızının ses hızından büyük ol-
duğunu çıkarabilir?
I. Uzaktaki bir oduncunun ağaca vurmasını göz-
lemledikten bir süre sonra ses duyması.
II. Şimşek çakmasını gözlemledikten bir süre
sonra gök gürültüsü duyması.
III. Aralarında boşluk olan iki cam levhadan ışık
geçebilirken, sesin geçmemesi.
5. Doğrusal su dalgaları X ortamından Y ortamına şe-
kildeki gibi geçiyor.
Ayırma
Yüzeyi
3. Aşağıdaki olaylardan hangisi sesin frekansı ile

ilişkilidir?
X ortamı Y ortamı
A) Sesin yankılanması
B) Aynı notaların çalındığı farklı çalgı aletlerini Buna göre dalgaların Y ortamına geçişte;
ayırt edebilmemiz
I. Hız
C) Havası boşaltılan bir kap içinde çalmakta olan II. Dalga boyu
elektrik zilinin sesinin duyulmaması
III. Frekans
D) Uzaktaki bir kişinin sesini bağırdığında duyabil- değerlerinden hangileri değişmez?
memiz
E) Köpek düdüğünün insanlar tarafından duyulma-
ması D) I ve II E) I ve III
1. E 2. C 3. E 46 4. D 5. C
1. Kırılmaya uğrayan bir su dalgasının, 5. Özellikleri aynı olan sesin hangi kaynaktan gel-
I. Periyot diğini tanıtan ses özelliği aşağıdakilerden han-
gisidir?
II. Hız
A) Yükseklik B) Şiddet C) Tını
III. Dalga boyu
niceliklerinden hangileri değişmez? D) Yankı E) Frekans
2. Derinliği farklı K ortamından L ortamına geçen pe-

6. Bir titreşim kaynağının genliği artarsa, ses dal-
riyodik doğrusal su dalgalarının ilerleme yönü ayı-
galarına ait hangi fiziksel özellik değişir?
rıcı yüzeyin normaline yaklaşıyor.
A) Periyot B) Yükseklik C) Tını
Buna göre, K'den L'ye geçen dalgaların;
I. Hızı D) Şiddet E) Frekans
II. Frekansı
III. Dalgaboyu
niceliklerinden hangileri küçülür?
7. Havası boşaltılmış bir cam fanusun içinde bir ça-
D) I ve III E) II ve III lar saatin zilinin çana vurduğu gözlendiği halde se-
si duyulmamaktadır.
3. Farklı derinliğe sahip iki kısımdan oluşan dalga Buna göre bu deneyden;
leğeninde üretilen periyodik dalgalar ortam de- I. Ses boşlukta yayılmazken ışık boşlukta yayılır.
ğiştirirken dalgaların;
II. Ses dalgaları boyuna dalgalardır.
I. frekansı
III. Işık hızı, ses hızından büyüktür.
II. ilerleme yönü
sonuçlarından hangileri çıkartılabilir?
III. hızı
niceliklerinden hangileri kesinlikle değişir?
4. Doğrusal su dalgaları,
I. Doğrusal 8. Hava ortamında yayılan ses ile ilgili olarak,
II. Çukur parabolik I. Ses boyuna dalgadır.
III. Tümsek parabolik II. Sesin şiddeti artarsa, daha hızlı yayılır.
III. Sesin frekansı artarsa, daha tiz duyulur.
engellerin hangilerinden yansıdıktan sonra,
gelme açısı ne olursa olsun dairesel hale gelir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
1. A 2. D 3. C 4. D 47 5. C 6. D 7. A 8. C
YENİ NESİL SORULAR-1 DEPREM DALGASI
1. Yaz tatilinde otelin gece eğlencesinde sahnede dans 2. Bir grup öğrenci okulun terasına çıkarak yay dal-
eden Cem bir kolunu açarak Şekil – I deki sırasıy- gaları ile ilgili deney yapmaktadır. Terastan aşağı
la a, b, c resimlerindeki gibi elinin yörüngesi çember doğru sarkıttıkları türdeş yayın üst ucundan sabit
olacak biçimde figür oluşturuyor. Cem eliyle çember
periyotla dalgalar üreten öğrenciler yay dalgaları-
çizerken bu hareketin periyodunu sabit tutmaya çalı-
nın şekildeki gibi olduğunu tespit ediyor.
şıyor ve elinin bir turu 0,5 saniyede tamamlanıyor.
////////////////
T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

ANKARA FEN LİSESİ
d1
d1>d 2
a b
d2
düşey
Şekil-I
Bu esnada sahnenin ışıklarını kontrol eden animatör Buna göre,

ışıkları sabit periyotla yakıp tekrar söndürmeye baş- I. Dalgalar yayın alt ucuna ilerlerken dalgaların
ladığında Cem sahnede Şekil – II deki gibi donuk bi- frekansı artar.
çimde duruyor gibi görünüyor. Sonra animatör ışıkla-
II. Dalgaların hızı yayın üst kısımlarında büyük-
rın yanma periyodunu değiştirerek Cem'in farklı ko-
numlarda görünmesini sağlıyor. ken alt kısımlarında küçüktür.
III. Dalgalar aşağı doğru ilerlerken dalgaların dal-
gaboyu büyür.
Şekil-II
Cem elini saatin tersi yönünde döndürdüğüne göre, 3. Güneş'te gerçekleşen füzyon olayları sonucunda
I. Cem Şekil–II deki gibi donuk görünüyorken Güneş'ten etrafa dalgalar halinde enerji yayılır.
Cem'in elinin hareket periyodu ışıkların yanma
periyoduna eşit olabilir. Buna göre Güneş'ten Dünya'ya ulaşan dalga-
larla ilgili,
II. Cem Şekil–II deki gibi donuk görünüyorken
Cem'in elinin hareket periyodu ışıkların yanma I. Boyuna dalgalardır.
periyodunun yarısı kadar olabilir.
II. Yayılması için maddesel ortama gereksinim
III. Işıkların yanma periyodu 0,48 saniye ise
yoktur.
Cem'in eli saat yönünde dönüyor görünüyor.
IV. Işıkların yanma periyodu 0,52 saniye ise III. Mekanik dalgalardır.
Cem'in eli saatin tersi yönde dönüyor görünür. yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
1. E 48 2. B 3. B

Booksfer Digital File 71096369833462f04

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Booksfer Digital File 71096369833462f04

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

z

ISBN: 978 - 625 - 8104 - 50 - 9

YAYIN YÖNETMENİ / KOORDİNATÖRÜ BETÜL BİBEROĞLU

YAYIN SORUMLUSU CAN DİRİCAN

YAZARLAR CAN DİRİCAN - YAVUZ ŞEN - SERDAR ŞAMHAL

YAYIN EDİTÖRÜ AYŞE İPEKÇİ

DİZGİ / GRAFİK AYDIN YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ

BASIM YERİ ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

0533 051 86 17 aydinyayinlari aydinyayinlari

Kırılmaya uğrayan bir su dalgasının, 5.

4. Alt bölümlerin Modülün sonunda

başlıklarını içerir. 2. Derinliği farklı K ortamından L ortamına geçen pe-

içeren karma testler

I. Hızı D) Şiddet E) Frekans

Sınıf İçi İşleyiş

Yeni Nesil Sorular

Modülün genelinde yorum

yapma, analiz etme vb.

akıllı tahta uygulamasından

becerileri ölçen kurgulu

sorulara yer verilmiştir.

Ayrıca modül sonunda

Alt Bölüm Testleri

tamamı yeni nesil sorulardan

oluşan testler bulunur.

Her alt bölümün

sonunda o bölümle ilgili

testler yer alır.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

3. Şekildeki dalga +x yönünde ilerlemektedir.

Buna göre, K, L, M noktalarının bu andaki titre-

6. Aşağıdaki dalgalar enerji taşıma şekillerine gö-

 ➤ Yeni Nesil Sorular • 48

Dalgaların Genel Özellikleri

Şekil - I III. B yayının molekülleri Şekil – II deki ok yönünde ha-

ÖRNEK 1 T . f = 1 ilişkisi vardır.

yudur. m ile gösterilir. Birimi SI'da metredir.

I. m I > m II II. Kurdeleyi K dalgası titreştirirken kurdelenin titre-

yargılarından hangileri doğrudur?

Cevap: Yalnız III Dalga ilerlerken frekansı değişmez. (I. yanlış)

2. Yalnız III 3 3. II ve III

Buna göre, bu dalgalardan hangilerinin yayılması

Mekanik dalga olan su dalgasının yayılmak için madde-

yundan büyüktür. ma gereksinim duymaz.

II. X dalgasının ilerleme hızı Y dalgasının ilerleme hı-

masıdır. Saf enerji olarak nitelendirilir.

KÖŞE TAŞI ÖRNEK 7

Elektromanyetik dalgalar eninedir.

Denge konumundan en uzaktaki noktalar (L ve-

Buna göre, şekildeki anda A, B, C, D, E noktalarının

• Ses dalgaları boyunadır. I. UX = UY II. UY < UZ III. UX < UZ

6. C 5 7. II ve III 8. Yalnız III

b niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

2. Periyodik olarak üretilen dalgalar şekildeki gibidir.

5. Farklı kaynaklar tarafından homojen aynı ortamda

d = 25 cm olduğuna göre, dalgaların dalga bo-

3. Homojen, esnek bir ortamın bir noktasında tit-

III. Sonradan üretilen dalgaların dalgaboyu ilk üre- II. mK < mM

tilen dalgaların dalga boyundan büyüktür. III. fL < fM

yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) I, II ve III

yargılarından hangileri doğrudur?