22/10/2022

ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ & ΕΚΤΙΜΗΣΗ

Α΄ Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, Αιγινήτειο Νοσοκομείo

University College London, UK

Εξέταση Ψυχικής Κατάστασης

Mental Status Examination (MSE)

• Κεντρικό στοιχείο της κλινικής εκτίμησης του ασθενούς (κεντρικό επίσης είναι η
λήψη ψυχιατρικού ιστορικού, ενώ απαραίτητα είναι και πολλά ακόμα στοιχεία)
• Το πλέον «δυναμικό» στοιχείο της εκτίμησης – συχνά αλλάζει σε κάθε εκτίμηση.
• Δομημένος τρόπος να και να οι πληροφορίες για τις
ψυχικές λειτουργίες, ώστε να ταυτοποιηθούν συμπτώματα ή άλλα προβλήματα
και ιδιαιτερότητες με κλινική σημασία.
[ΔΟΜΗ – ΦΟΡΜΑ]
• Μερικά δεδομένα λαμβάνονται από την παρατήρηση του ασθενούς, την
αυθόρμητη ομιλία του και τις πληροφορίες που δίνει για τα τρέχοντα προβλήματά
του και το ιστορικό. Για ορισμένα δεδομένα χρειάζεται η ενεργός του
εξεταστή.
 22/10/2022

Εξέταση Ψυχικής Κατάστασης

ΔΟΜΗ

Πρόσθετες πληροφορίες:
 Ύπνος, όρεξη, σεξουαλική
λειτουργία
 Νευρολογικά συμπτώματα
 Άλλα σωματικά συμπτώματα,
ιδίως ανεξήγητα

Ειδικές εκτιμήσεις:
 Ικανότητα κρίσης
 Αυτοκτονικότητα
 Επικινδυνότητα
 Στάση απέναντι στον εξεταστή  Χρήση ουσιών
 Αξιοπιστία

1. Εμφάνιση

Να γνωρίζουμε ότι

• Μικρή διαγνωστική ειδικότητα αλλά μεγάλη κλινική χρησιμότητα

• Εντούτοις, ορισμένα σημεία είναι χαρακτηριστικά συγκεκριμένων διαταραχών
(π.χ. ειδικές βλάβες δέρματος, τικς)
• Η εμφάνιση είναι ενδεικτική κοινωνικής και γεωγραφικής προέλευσης (αλλά όχι
απαραίτητα)
• Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ιδιαίτερη πολιτισμική και ηλικιακή ομάδα στην
οποία μπορεί να ανήκει ο εξεταζόμενος
• Προσοχή στις προκαταλήψεις μας και στα γρήγορα συμπεράσματα
 22/10/2022

1. Εμφάνιση
Ηλικία Σχέση φαινομενικής – βιολογικής ηλικίας
Σωματική κατάσταση Ύψος / βάρος, γενική φυσική κατάσταση, προκλητές βλάβες
Ένδυση Καταλληλότητα (για ηλικία, εποχή, status, περίσταση)
Καθαριότητα – επιμέλεια
Παραδοξότητες
Ιδιαιτερότητες, «δηλώσεις»
Κοσμήματα – αξεσουάρ
Υγιεινή – Περιποίηση Ρυπαρότητα, φροντίδα, σχολαστικότητα
Κόμμωση
Οσμή (κακοσμία, αλκοόλ, αρώματα)
Έκφραση προσώπου Συναισθηματική κατάσταση – αντιδράσεις
Υπομιμίες, Υπερμιμίες, Παραμιμίες
Βλεμματική επαφή Στάση απέναντι στον εξεταστή και τη διαδικασία
Στάση σώματος Ενδείξεις ψυχικής κατάστασης και στάσης στην εξέταση (χαλαρή,
τεταμένη, τρομώδης κ.λπ.)

2α. Κινητική συμπεριφορά

Βάδιση Σταθερή, αργή, γρήγορη, διστακτική, ασύντονη κ.λπ.
Ενδεικτική νευρολογικής νόσου (Parkinson, αταξία κ.ά.)
Αστασία, αβασία
Χειραψία Άνετη, επιφυλακτική, διστακτική κ.λπ.
Άρνηση / Αντανακλαστικό σύλληψης
Στάση σώματος Καταληψία
Ενδεικτική νευρολογικής κατάστασης (π.χ. δυστονία)
Ρυθμός και ένταση Υπερκινησίες / Υποκινησίες
Αυθόρμητες κινήσεις Στερεοτυπίες, ιδιοτροπισμοί / Φαινόμενα ηχούς / Αμφιτιμία
Τικς – Καταναγκασμοί
Εκδηλώσεις άγχους (ονυχοφαγία, ρυθμικές κινήσεις κ.λπ.)
Νευρολογικές καταστάσεις (π.χ. δυσκινησία, χορεία)
Συντονισμός κινήσεων Αδεξιότητα, απροσεξία, σύγχυση, αταξία
Εξέταση ψυχοκινητικότητας Κηρώδης ευκαμψία / Προκλητή υποβολιμότητα / Εναντίωση,
αρνητισμός
 22/10/2022

2β. Σύνθετη συμπεριφορά

Αποδιοργανωμένη Πράξεις εμφανώς άσκοπες ή άστοχες ή χωρίς συνοχή μεταξύ τους.
συμπεριφορά Συμπεριφορά σε δυσαρμονία με την περίσταση, το πλαίσιο, την
ηλικία και το status του ατόμου.
Ψευδαισθητική Αντίδραση σε ψευδαισθητικά βιώματα (π.χ. στάσεις ακρόασης ή
συμπεριφορά συνομιλία σε ακουστικές ψευδαισθήσεις)
Παραληρητικά Αντίδραση σε παραληρητικές ιδέες και βιώματα (π.χ. απόδραση ή
υποκινούμενη φιλονικία λόγω ιδεών δίωξης ή επιβούλευσης)
Καταναγκασμοί Καθαριότητας, Ελέγχου, Επανάληψης, Τάξης, Συλλογής κ.ά.
Ερωτήσεις, Εξομολογήσεις
Νοητικοί καταναγκασμοί
Παρορμήσεις Επιθετικότητας / Διαγωγής / Χρήση Ουσιών / Στοιχηματοπαιξία /
Αυτοτραυματισμοί / Άλλες
Φοβικές αντιδράσεις Αποφευκτικές συμπεριφορές / Αναζήτησης ασφάλειας
Άλλες παράδοξες ή Πιθανές εκδηλώσεις στοιχείων προσωπικότητας, υπερτιμημένων
υπερβολικές συμπεριφορές ιδεών, συναισθηματικού επεισοδίου, διαταραχής της κρίσης

3. Ομιλία
Άρθρωση Τραυλισμός / Δυσαρθρία
Προσωδία Απροσωδία
Ένταση Υπερφωνία / Υποφωνία
Ρυθμός εκφοράς Βωβότητα / Βραδυφημία / Ταχυφημία
Λογόρροια (ομιλία υπό πίεση)
Γραμματικότητα (ορθότητα) Αφασίες / Νεολεξίες ή νεολογισμοί

Σημασιολογική οργάνωση Λεκτικοί ιδιοτροπισμοί ή στερεοτυπίες/ Κοπρολαλία / Λεκτικές

και ροή εμμονές / Ομιλία κατ’ ομοηχία
Ανακοπές ομιλίας
Εκτροχιασμός λόγου / Εφαπτομενικός λόγος
Υπερλεπτομερειακός λόγος / Μακρηγορία ή πλατειασμός
Περισπάσιμη ομιλία
Ποσότητα Λογοπενία / Λεκτική πληθωρικότητα
 22/10/2022

Video: Ανακοπές σκέψης

Video: Ομιλία υπό πίεση

 22/10/2022

Video: Εκτροχιασμός λόγου

Video: Σχιζοφασία
 22/10/2022

Video: Εφαπτομενικός λόγος

Video: Υπερλεπτομερειακός λόγος

 22/10/2022

4. Συναισθηματικότητα
Είδος Άγχος (επίπεδο & τύπος – φοβικό, αναμονής, πανικού, γενικευμένο)
Διάθεση (καταθλιπτική, ευφορική, δυσφορική, ευερέθιστη)
Συγκεκριμένα αισθήματα (δυστυχία, απογοήτευση, ενοχή,
απελπισία, απαισιοδοξία, αισιοδοξία, ενθουσιασμός κ.ά.)
Συχνότητα Ευσυγκινησία / Ευερεθιστότητα
Εύρος διακύμανσης – Άμβλυνση – Επιπέδωση
Ένταση Περίσφιξη / Ακράτεια
Μεταβλητότητα Ευμεταβλητότητα / Δυσκαμψία – Ακαμψία
Αμφιθυμία
Καταλληλότητα Απροσφορόρητα ή δυσαρμονία
Αστάθεια
Βίωση – Αναγνώριση Ανηδονία – Υποηδονία
Αίσθημα «απώλειας αισθημάτων»
Αλεξιθυμία

Video: Αμβλύ συναίσθημα

 22/10/2022

Video: Απρόσφορο συναίσθημα

4. Συναισθηματικότητα
Συναίσθημα
• Αντίδραση σε συνθήκες / ερεθίσματα (εξωτερικά & εσωτερικά)
• Τρέχον (δονούμενο, κυμαινόμενο)
• Συνήθως άμεσα αντιληπτό από έκφραση προσώπου, ομιλία, κινητική συμπεριφορά

Διάθεση
• Ο κυρίαρχος συναισθηματικός τόνος για ένα χρονικό διάστημα
• Σταθερή ή κυμαινόμενη
• Συνήθως αναφερόμενη από τον ασθενή
• Επηρεάζει άλλες ψυχικές και σωματικές λειτουργίες

 Συνεξέταση παρατηρούμενου συναισθήματος – αναφερόμενης διάθεσης

 22/10/2022

5α. Σκέψη – Περιεχόμενο

Παραληρητικές ιδέες Θέματα: Παρανοειδείς, Αυτοεκτίμησης, Σωματικές, Ερωτικές, Άλλες
Παραληρητικά βιώματα
Χαρακτηριστικά: Παραδοξότητα / Συστηματοποίηση / Εναισθησία /
Αντίκτυπος σε συναίσθημα, συμπεριφορά, λειτουργικότητα /
Συμφωνία με τη διάθεση
Ιδεοληψίες Θέματα: Μόλυνσης, Επιθετικότητας, Τάξης κ.ά.
Μαγική σκέψη
Χαρακτηριστικά: Βαρύτητα / Δυσφορία / Αντίσταση / Βουλητικός
έλεγχος / Εναισθησία
Υπερτιμημένες ιδέες Εικόνας σώματος, Υποχονδριακές, Ζηλοτυπικές κ.ά.
Ιδεασμός σε Φοβικός / Καταστροφικός ιδεασμός
συναισθηματικές Υποτίμηση – Υπερτίμηση εαυτού
διαταραχές Πεσιμισμός – Υπεραισιοδοξία
Αυτοκτονικός ιδεασμός Ευχές θανάτου – Αυτοκτονική ενασχόληση – Σχέδιο
Άλλες ιδέες κλινικής Παράδοξες ιδέες (μη παραληρητικές)
σημασίας Ιδεασμός επιθετικότητας

5β. Σκέψη – Ροή και Δομή

Ρυθμός Βραδύτητα σκέψης

Ιδεοφυγή
Αυτοματική σκέψη ή φρενισμός
Ροή και ειρμός Ανακοπές σκέψης
Εκτροχιασμός σκέψης
Παραλογική σκέψη
Υπερλεπτομερειακή σκέψη
Περισπάσιμη σκέψη
Θεματική εναλλαγή Στενωμένη ή εμμένουσα σκέψη
Ιδεομηρυκαστική σκέψη
Ποσότητα Ιδεοπενία ή πτωχή σκέψη – αλογία
 22/10/2022

Video: Ιδεοφυγή

Video: Ιδεομυρηκασμός
 22/10/2022

6. Αντίληψη
Ποσοτικές διαταραχές Υπεραισθησίες – Υπο-αισθησίες
Ψευδαισθήσεις Ακουστικές, Οπτικές, Γευστικές, Οσφρητικές, Απτικές,
Κοιναισθητικές κ.ά.
Λεκτικές, συνομιλούντες, σχολιασμός σε 3ο πρόσωπο
Σχέση με παραληρητικές ιδέες / Συναισθηματικός και
συμπεριφορικός αντίκτυπος / Συμφωνία με τη διάθεση
Παραισθήσεις Συνθήκες υποκίνησης
Ψευδο-ψευδαισθήσεις Μη ψυχοπαθολογικά φαινόμενα
Υπναγωγικές – Υπνοπεμπτικές
Άλλα ακουστικά ψυχωσικά Ηχηρές σκέψεις / Ηχώ της σκέψης / Εκπομπή ή αναμετάδοση
συμπτώματα σκέψεων
Αποπροσωποποίηση – Αίσθημα αποξένωσης από τον εαυτό ή τον περίγυρο χωρίς μεταβολή
αποπραγματοποίηση των προσλαμβανόμενων αισθητικών δεδομένων
Αναβιώσεις τραύματος Αποσυνδετική αναβίωση της τραυματικής εμπειρίας με μερική ή
πλήρη κατάργηση της πρόσληψης αντιληπτικών δεδομένων από το
περιβάλλον

Video: Πρόσδοση & Αναμετάδοση σκέψεων

 22/10/2022

7. Νόηση
Επίπεδο συνείδησης Ελαφρά υπνηλία > Υπνηλία > Νάρκη > Προ-κώμα > Κώμα
 Κλίμακα Γλασκώβης

Επίπεδο νοημοσύνης Αδρά εκτίμηση – πάνω ή κάτω του μέσου

 Eκτίμηση IQ

Αφαιρετική σκέψη Συγκεκριμένη σκέψη

και κρίση Αδυναμία ή συστηματική αποτυχία ορθολογικού συλλογισμού

Νοητικές λειτουργίες Προσανατολισμός σε χρόνο, τόπο, πρόσωπα / Προσοχή –

Συγκέντρωση / Μνήμη – προδρομική, αναδρομική / Γλωσσική
ικανότητα / Οπτικοχωρικές ικανότητες / Εκτελεστικές λειτουργίες
 Επί της κλίνης δοκιμασίες (MMSE, MoCA)
 Κλινικές κλίμακες
 Νευροψυχολογικός έλεγχος

8. Εναισθησία

Επίγνωση του νοσηρού Αναγνώριση ότι η ψυχική του κατάσταση είναι παθολογική, δηλαδή
συνιστά διαταραχή ή νόσο, με αρνητικές συνέπειες στη ζωή του και
χρειάζεται γι’ αυτό θεραπευτική αντιμετώπιση

Αναγνώριση των Αναγνώριση των συμπτωμάτων ως παθολογικών βιωμάτων και

συμπτωμάτων απόδοσή τους στην ψυχική διαταραχή

Συμμόρφωση στη θεραπεία Αποδοχή της συνιστώμενης ή αναζήτηση κατάλληλης θεραπείας

 22/10/2022

Video: Εναισθησία

Στάση απέναντι στον εξεταστή

• Συνεργάσιμος, φιλικός, ειλικρινής, με συγκέντρωση, ενδιαφέρον

• Αδιάφορος, επιφυλακτικός, με υπεκφυγές, ασάφειες
• Αρνητικός, μη συνεργάσιμος, καχύποπτος, εχθρικός, επιθετικός
• Με πρόθεση παραβίασης των ορίων (με σαγήνη, προκλητικότητα, ιλαρότητα
κ.ά.)

o Συνθήκες εξέτασης
o Διαπροσωπικές ιδιαιτερότητες ΠΡΟΣΟΧΗ
o Πολιτισμικοί παράγοντες
στις υποκειμενικές
o Σκοπιμότητα
o Προσωπικότητα ερμηνείες!
o Συμπτώματα
 22/10/2022

Αξιοπιστία
• Έλλειψη πληροφορίας λόγω νοητικής δυσλειτουργίας (π.χ. σύγχυση) ή
ανικανότητας (π.χ. άνοια, νοητική υστέρηση) ή ψυχικής κατάστασης (π.χ.
διέγερση, αρνητισμός)
• Ανακριβείς ή παραπλανητικές πληροφορίες σε αποσυνδετικές καταστάσεις ή
μυθοπλασία
• Ελλείμματα στην εξέταση λόγω έλλειψης εναισθησίας
• Απόκρυψη ή διαστρέβλωση πληροφοριών λόγω καχυποψίας,
επιφυλακτικότητας, έλλειψης συνεργασίας κ.λπ.
• Υπόκριση
• Επίπλαστη διαταραχή

 Διαφορές στην ικανότητα κάθε ατόμου να δώσει πλήρεις, ακριβείς και εύστοχες
πληροφορίες για τα βιώματά του και άλλα θέματα του ιδιωτικού του βίου

Κλινική εκτίμηση συμπτώματος – συνδρόμου

Το κλινικό κριτήριο

 Ταυτοποίηση
Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του βιώματος είναι ενδεικτικά διαταραχής ψυχικής
λειτουργίας και το καθιστούν σύμπτωμα.
Π.χ. Παραληρητικές ιδέες VS παράδοξες πεποιθήσεις
 Διαστάσεις βαρύτητας
 Διάρκεια
 Συχνότητα Κλινικές κλίμακες
 Ένταση
 Διάβρωση του ψυχισμού
Το σύμπτωμα επηρεάζει άλλες ψυχικές (και σωματικές) λειτουργίες και συνοδεύεται
από αντίστοιχα άλλα συμπτώματα.
Π.χ. Καταθλιπτική διάθεση – ψυχοκινητικότητα, σκέψη, όρεξη
 22/10/2022

Κλινική εκτίμηση συμπτώματος – συνδρόμου

Το κριτήριο της υποκειμενικής καταπόνησης

 Ψυχοπαθολογία χωρίς υποκειμενική καταπόνηση

 Έλλειψη εναισθησίας / Διαταραχές προσωπικότητας
 Συναισθηματικά θετική πρόσληψη των συμπτωμάτων
Π.χ. Υπομανία, Στοιχηματοπαιξία προ των σοβαρών αρνητικών συνεπειών, Ψυχογενής
ανορεξία κατά την έναρξη
 Ψυχική καταπόνηση χωρίς ψυχοπαθολογία
 Πένθος και συναφείς αντιδράσεις
 Ψυχική αντίδραση σε πραγματικές ψυχοπιεστικές συνθήκες
Κατά συνέπεια:
 Η υποκειμενική καταπόνηση είναι ενδεικτική αλλά όχι ασφαλές κριτήριο ψυχικής
διαταραχής
 Κάθε ψυχική καταπόνηση χρήζει βοήθειας, αλλά όχι απαραίτητα κλινικής

Κλινική εκτίμηση συμπτώματος – συνδρόμου

Το κριτήριο έκπτωσης της λειτουργικότητας

 Καταστάσεις όπου η ψυχική διαταραχή δεν έχει παραβλάψει σοβαρά την εμφανή
λειτουργικότητα
 Συναισθηματική καταπόνηση χωρίς έντονη επίδραση στη συμπεριφορά
 Έναρξη του συνδρόμου χωρίς σοβαρή επίδραση στη λειτουργικότητα
(π.χ. υπομανία, παραληρητική διαταραχή)
 Λειτουργικότητα για το άτομο ή για το κοινωνικό περιβάλλον;
 Αντικοινωνική συμπεριφορά
 Επιβλαβείς διαπροσωπικές σχέσεις για τους άλλους
(π.χ. από ναρκισιστική ή παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας)
Κατά συνέπεια:
 Η έκπτωση της λειτουργικότητας αποτελεί κριτήριο μόνο σε συνδυασμό με κλινικά –
ψυχοπαθολογικά κριτήρια
 22/10/2022

Διαβαθμισμένη εκτίμηση της λειτουργικότητας

 Global Assessment of Functioning (GAF)

 Συνεκτίμηση της συμπτωματολογίας με τη λειτουργική ικανότητα
 Γενική εκτίμηση => Σημαντική επίδραση υποκειμενικού παράγοντα (εξεταστή)
 WHO Disability Assessment Schedule (WHODAS 2.0)
 Αυτοσυμπληρούμενη => Υποκειμενική εκτίμηση (εναισθησία, προσλαμβανόμενα VS
αντικειμενικά ελλείμματα)
 Συνδυασμός ψυχικής και σωματικής ανικανότητας
 Personal and Social Performance Scale (PSP)
 Κλινική εκτίμηση αμιγώς της λειτουργικής ικανότητας και μόνο από ψυχικές αιτίες
 4 τομείς λειτουργικότητας: Κοινωνικά χρήσιμες δραστηριότητες / Προσωπικές και
κοινωνικές σχέσεις / Αυτοφροντίδα / Ενοχλητικές και επιθετικές συμπεριφορές

Ώρα για δουλειά!