TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 06 (12-2013)

NGHIEÂN CÖÙU THAØNH PHAÀN LOAØI VAØ XAÂY DÖÏNG KHOÙA

ÑÒNH TEÂN CHO CAÙC LOAØI TRONG HOÏ DICROGLOSSIDAE ÔÛ
KHU VÖÏC BAÉC TRUNG BOÄ

 TS. Hoaøng Ngoïc Thaûo (*), ThS. Leâ Thò Quyù (**)

Toùm taét

Keát quaû nghieân cöùu ñaõ ghi nhaän hoï Dicroglossidae ôû Baéc Trung Boä coù 14 loaøi thuoäc 7
gioá n g Annandia, Fejervarya, Hoplobatrachus, Limnonectes, Nanorana, Quasipaa vaø
Occidozyga. Xaùc ñònh Ngheä An laø giôùi haïn phaân boá xa nhaát veà phía Baéc cuûa loaøi Limnonectes
poilani vaø giôùi haïn xa nhaát veà phía Nam cuûa caùc loaøi Nanorana aenea, Quasipaa yunnanensis,
Quasipaa boulengeri; Quaûng Trò laø giôùi haïn xa nhaát veà phía Nam cuûa loaøi Annandia delacouri.
Loaøi Limnonectes khammonensis hieän chæ coù phaân boá ôû khu vöïc Baéc Trung Boä. Beân caïnh ñoù,
baøi baùo cuõng xaây döïng khoùa ñònh teân cho caùc loaøi trong hoï Dicroglossidae treân cô sôû phaân
tích caùc maãu vaät thu ñöôïc ôû Baéc Trung Boä vaø ñöa ra ñaëc ñieåm chaån loaïi cho caùc gioáng trong
hoï Dicroglossidae.

1. Ñaët vaán ñeà

Hoï Dicroglossidae goàm 2 phaân hoï laø Dicroglossinae vaø Occidozyginae, tröôùc ñaây ñeàu
ñöôïc xeáp trong hoï Ranidae [1], [8]. Naêm 2009, trong heä thoáng saép xeáp cuûa Nguyen Van Sang
et al. [9] ñaõ phaân chia thaønh 2 hoï Ranidae vaø Dicroglossidae, trong ñoù hoï Dicroglossidae goàm
2 phaân hoï Dicroglossinae vaø Occidozyginae. Tuy nhieân cho ñeán nay, chöa coù theâm coâng boá
naøo ñeà caäp ñeán söï phaân chia naøy cuõng nhö ñöa ra caùc ñaëc ñieåm chaån loaïi cuõng nhö xaây döïng
khoùa ñònh teân cho caùc loaøi trong hoï Dicroglossidae.
Treân cô sôû heä thoáng caùc maãu vaät thu ñöôïc ôû khu vöïc Baéc Trung Boä, chuùng toâi xaây döïng
khoùa ñònh teân vaø ñaëc ñieåm chaån loaïi cho hoï Dicroglossidae, goùp theâm tö lieäu nghieân cöùu cho
boä moân eách nhaùi, boø saùt hoïc ôû Baéc Trung Boä cuõng nhö Vieät Nam.

2. Noäi dung nghieân cöùu

2.1. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1.1. Tö lieäu nghieân cöùu
- Maãu vaät: phaân tích 406 maãu thu ñöôïc ôû khu vöïc Baéc Trung Boä. Maãu vaät hieän ñöôïc löu
giöõ vaø baûo quaûn ôû Trung taâm Thöïc haønh thí nghieäm, Tröôøng Ñaïi hoïc Vinh.

(*)
Khoa Sinh hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Vinh.
(**)
Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân Sinh vaät.

41
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 06 (12-2013)

- Tham khaûo caùc taøi lieäu Bourret (1942) [1], Ñaøo Vaên Tieán (1979) [10], Hoaøng Xuaân Quang
vaø coäng söï (2008) [6] vaø (2012) [7].
- Teân khoa hoïc caùc loaøi theo Nguyen Van Sang et al. (2009) [9].
2.1.2. Phöông phaùp xaây döïng khoùa ñònh teân
Khoùa ñònh teân caùc loaøi ñöôïc xaây döïng theo nguyeân taéc löôõng phaân.
- Phaân tích maãu vaät, xaùc ñònh ñaëc ñieåm hình thaùi phaân loaïi cuûa caùc loaøi. Ñaëc ñieåm hình
thaùi ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû moâ taû caùc maãu vaät thu thaäp ñöôïc treân thöïc ñòa.
- Löïa choïn caùc ñaëc ñieåm ñeå phaân chia caùc nhoùm loaøi gaàn nhau.
- Löïa choïn caùc ñaëc ñieåm ñaëc tröng cuûa töøng loaøi ñeå ñöa vaøo khoùa ñònh teân. Caùc ñaëc ñieåm
duøng ñeå xaây döïng khoùa ñònh teân phaûi laø nhöõng ñaëc ñieåm ít bieán dò, ñaëc tröng cho quaàn theå
cuûa loaøi.
- Tham khaûo caùc khoùa ñònh teân theo caùc taøi lieäu cuûa Bourret (1942) [1], Ñaøo Vaên Tieán
(1979) [10] vaø caùc taøi lieäu coù lieân quan khaùc.

2.2. Keát quaû nghieân cöùu

2.2.1. Thaønh phaàn loaøi löôõng cö trong hoï Dicroglossidae ôû khu vöïc Baéc Trung Boä
Theo Nguyen Van Sang et al. (2009) [9], hoï Dicroglossidae ôû Vieät Nam hieän coù 19 loaøi
thuoäc 2 phaân hoï Dicroglossinae vaø Occidozyginae. Treân cô sôû phaân tích caùc maãu vaät thu ôû
khu vöïc Baéc Trung Boä vaø toång hôïp caùc taøi lieäu lieân quan, hieän taïi ñaõ thoáng keâ ñöôïc 14 loaøi
trong hoï Dicroglossidae (baûng 1).
Baûng 1. Thaønh phaàn loaøi trong hoï Dicroglossidae ôû khu vöïc Baéc Trung Boä

42
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 06 (12-2013)

Ghi chuù: I: Thanh Hoùa; II: Ngheä An; III: Haø Tónh; IV: Quaûng Bình; V: Quaûng Trò; VI: Thöøa
Thieân - Hueá.

Veà phaân boá cuûa caùc loaøi ôû Baéc Trung Boä (theo Nguyen Van Sang et al., 2009):
- Trong soá caùc loaøi eách nhaùi thuoäc hoï Dicroglossidae, caùc loaøi phoå bieán coù ôû haàu heát caùc
tænh thuoäc khu vöïc Baéc Trung Boä laø Ngoeù Fejervarya limnocharis, EÁch ñoàng Hoplobatrachus
rugulosus, EÁch hatcheâ Limnonectes hascheanus, EÁch nheõo Limnonectes kuhlii vaø Coùc nöôùc
nhaün Occidozyga leavis, EÁch gai saàn Quasipaa verrucospinosa vaø Coùc nöôùc saàn Occidozyga
lima. Ñaây cuõng laø caùc loaøi phaân boá roäng ôû nhieàu vuøng trong caû nöôùc.
- Caùc loaøi coù phaân boá heïp ñöôïc tìm thaáy trong vuøng:
Loaøi EÁch vaïch Annandia delacouri phaân boá ôû phía Baéc, khu vöïc Baéc Trung Boä coù ôû Thanh
Hoùa, Ngheä An vaø Quaûng Trò, ñaây cuõng laø giôùi haïn xa nhaát veà phía Nam cuûa loaøi. Ñaây laø loaøi
ñaëc höõu cho Vieät Nam, tuy nhieân hieän loaøi naøy cuõng ñaõ phaùt hieän coù phaân boá ôû Laøo.
Loaøi EÁch khaêm muoän Limnonectes khammonensis cho ñeán thôøi ñieåm hieän taïi chæ giôùi haïn
trong khu vöïc Baéc Trung Boä ôû Ngheä An, Haø Tónh vaø Quaûng Trò, hieän taïi loaøi naøy cuõng ñaõ
ñöôïc phaùt hieän coù phaân boá ôû Laøo.
Loaøi EÁch poi lan Limnonectes poilani phaân boá ôû phía Nam vaø coù giôùi haïn Baéc ñeán Quaûng
Bình. Chuùng toâi cuõng ñaõ phaùt hieän loaøi naøy coù phaân boá môû roäng giôùi haïn Baéc ñeán Ngheä An
(Puø Huoáng), treân theá giôùi loaøi naøy chæ môùi phaùt hieän coù phaân boá ôû Campuchia.
Loaøi EÁch ñoài chang Nanorana aenea hieän chæ coù phaân boá ôû Laøo Cai vaø Ngheä An. ÔÛ Ngheä
An, ngoaøi Khu baûo toàn thieân nhieân Puø Hoaït, chuùng toâi cuõng phaùt hieän loaøi naøy coù ôû khu vöïc
Pu Xai Lai Leng (huyeän Kyø Sôn).
Loaøi EÁch gai vaân nam Quasipaa yunnanensis hieän chæ coù phaân boá ôû Laøo Cai, Cao Baèng
vaø Ngheä An.
Loaøi EÁch gai bau-len-go Quasipaa boulengeri coù phaân boá ôû Haø Giang, Cao Baèng, Sôn
La, Ngheä An. Trong nghieân cöùu chuùng toâi khoâng thu ñöôïc maãu cuûa loaøi naøy.
Loaøi EÁch gai Quasipaa spinosa coù phaân boá khaù roäng, töø phía Baéc ñeán Gia Lai, tuy nhieân
ôû Baéc Trung Boä chæ coù ôû Ngheä An.

43
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 06 (12-2013)

Nhö vaäy ôû khu vöïc Baéc Trung Boä: Ngheä An laø giôùi haïn phaân boá veà phía Baéc cuûa loaøi EÁch
poi lan Limnonectes poilani; ñaây cuõng laø phaân boá giôùi haïn phía Nam cuûa caùc loaøi: EÁch ñoài chang
Nanorana aenea, EÁch gai vaân nam Quasipaa yunnanensis vaø EÁch gai bau-len-go Quasipaa
boulengeri. Loaøi EÁch vaïch Annandia delacouri coù giôùi haïn phaân boá veà phía Nam ñeán Quaûng Trò.
Loaøi EÁch khaêm muoän Limnonectes khammonensis chæ coù phaân boá ôû khu vöïc Baéc Trung Boä.
2.2.2. Khoùa ñònh teân caùc loaøi trong hoï Dicroglossidae ôû khu vöïc Baéc Trung Boä
Treân cô sôû phaân tích caùc maãu thu ñöôïc vaø tham khaûo caùc taøi lieäu coù lieân quan, khoùa ñònh
teân caùc loaøi trong hoï Dicroglossidae ñöôïc xaây döïng nhö sau:

44
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 06 (12-2013)

2.2.3. Ñaëc ñieåm chaån loaïi caùc gioáng trong hoï Dicroglossidae
- Gioáng Fejervarya:
Treân löng coù nhieàu neáp da maûnh, giaùn ñoaïn, khoâng coù noát saàn; maøng nhó roõ raøng; khoâng
coù neáp haït hai beân löng tieáp xuùc vôùi neáp da treân thaùi döông; muùt ngoùn chaân nhoïn, ngoùn chaân
coù 1/3 maøng. Gioáng Fejervarya sai khaùc roõ vôùi caùc gioáng khaùc trong hoï Dicroglossidae laø coù
cuû caïnh ngoaøi baøn chaân.
- Gioáng Hoplobatrachus:
Coù nhieàu neáp da ngaén treân löng vaø khoâng coù noát saàn gioáng nhö gioáng Fejervarya; maøng
nhó roõ; khoâng coù neáp haït hai beân löng tieáp xuùc vôùi neáp da treân thaùi döông; muùt ngoùn chaân tuø,
maøng giöõa caùc ngoùn chaân hoaøn toaøn; khoâng coù cuû caïnh ngoaøi baøn chaân.
Gioáng Fejervarya vaø gioáng Hoplobatrachus ñöôïc xem laø caùc gioáng coù quan heä hoï haøng,
ñöôïc xeáp trong cuøng nhoùm phaân bieät vôùi caùc gioáng khaùc.
- Gioáng Annandia:
Raêng laù mía daøy, xeáp ngang, gaàn chaïm loã muõi trong; löôõi roäng, loõm ôû phía sau, phaàn loõm
roäng vaø noâng; treân löng coù nhieàu neáp da ngaén, maûnh, khoâng coù noát saàn; maøng nhó roõ raøng;
muùt ngoùn chaân phình thaønh maáu troøn roõ, maøng ngoùn chaân roäng, hoaøn toaøn.
- Gioáng Quasipaa:
Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa caùc loaøi trong gioáng Quasipaa deã nhaän thaáy laø treân löng coù nhieàu
neáp da giaùn ñoaïn, caùc neáp da daøy, xen laãn laø caùc noát saàn lôùn; raêng laù mía daøy, ngaén, xeáp hôi
xieân, gaàn chaïm nhau ôû phía sau; maøng nhó khoâng roõ raøng; muùt ngoùn chaân phình thaønh maáu
troøn, maøng giöõa caùc ngoùn chaân roäng, hoaøn toaøn.
Theo Nguyen Van Sang et al. [9], loaøi Quasipaa yunnanensis ñöôïc xeáp trong gioáng
Nanorana, tuy nhieân veà ñaëc ñieåm hình thaùi coù theå thaáy noù sai khaùc roõ vôùi loaøi Nanorana eanea
laø khoâng coù neáp da hai beân löng; gioáng vôùi caùc loaøi trong gioáng Quasipaa do treân löng coù raát
nhieàu neáp da ngaén treân löng vaø noát saàn. Chính vì vaäy, chuùng toâi vaãn xeáp loaøi yunnanensis
trong gioáng Quasipaa.

45
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 06 (12-2013)

- Gioáng Limnonectes:
Thaân khoâng coù caùc neáp da giaùn ñoaïn, ñoâi khi coù caùc muïn lôùn nhoû khoâng ñeàu ôû hai beân vaø
treân thaân (caùc loaøi thuoäc caùc gioáng khaùc trong phaân hoï Dicroglossinae ñeàu ít nhieàu coù neáp da
giaùn ñoaïn treân löng). Caùc loaøi trong gioáng Limnonectes ít nhieàu ñeàu coù maáu haøm ôû hai beân
haøm döôùi.
- Gioáng Nanorana:
Da coù caùc noát saàn; gôø moõm roõ raøng, coù neáp da treân maøng nhó töø sau maét xuoáng vai; neáp
da hai beân löng phaùt trieån, keùo daøi töø sau maét ñeán gaàn goác ñuøi; muùt ngoùn chaân tuø, giöõa caùc
ngoùn chaân coù 2/3 maøng; khoâng coù maáu haøm döôùi.
- Gioáng Occidozyga:
Cô theå coù kích thöôùc beù; con ngöôi thaúng ñöùng; khoâng coù raêng laù mía, löôõi heïp, troøn hoaëc
nhoïn ôû phía sau; maøng nhó khoâng roõ; caùc ngoùn tay töï do, ngoùn chaân coù maøng hoaøn toaøn; muùt
ngoùn chaân khoâng phình thaønh ñóa.

3. Keát luaän
Ñaõ ghi nhaän ñöôïc khu vöïc Baéc Trung Boä coù 14 loaøi eách nhaùi thuoäc 7 gioáng trong hoï
Dicroglossidae.
Xaùc ñònh ñöôïc trong khu vöïc Baéc Trung Boä: Ngheä An laø giôùi haïn phaân boá veà phía Baéc cuûa
loaøi EÁch poi lan Limnonectes poilani vaø laø giôùi haïn phaân boá veà phía Nam cuûa caùc loaøi EÁch ñoài
chang Nanorana aenea, EÁch gai vaân nam Quasipaa yunnanensis vaø EÁch gai bau-len-go Quasipaa
boulengeri; Quaûng Trò laø giôùi haïn phaân boá veà phía Nam cuûa loaøi EÁch vaïch Annandia delacouri.
Loaøi EÁch khaêm muoän Limnonectes khammonensis hieän chæ coù phaân boá ôû khu vöïc Baéc Trung
Boä (Ngheä An, Haø Tónh vaø Quaûng Trò)./.

Taøi lieäu tham khaûo

[1]. Bourret R. (1942), Les Batriciens de l'Indochine, Gouv. Geùn. Indoch., Hanoi, pp.
263-265.
[2]. Ngoâ Ñaéc Chöùng, Voõ Ñình Ba, Caùp Kim Cöông (2012), “Ghi nhaän böôùc ñaàu veà thaønh
phaàn loaøi vaø ñaëc ñieåm phaân boá cuûa löôõng cö, boø saùt ôû Quaûng Trò”, Hoäi thaûo quoác gia veà löôõng
cö boø saùt ôû Vieät Nam laàn thöù 2, NXB Ñaïi hoïc Vinh, tr. 58-70.
[3]. Hoà Thu Cuùc (2002), “Keát quaû ñieàu tra eách nhaùi, boø saùt cuûa khu vöïc A Löôùi, tænh Thöøa
Thieân Hueá”, Taïp chí Sinh hoïc, 24 (2A), tr. 29-35.
[4]. Hoà Thu Cuùc, Nguyeãn Quaûng Tröôøng, Nikolai L. Orlov (2007), “Goùp phaàn nghieân
cöùu thaønh phaàn loaøi eách nhaùi (Amphibia) vaø boø saùt (Reptilia) khu vöïc huyeän Höôùng Hoùa,
tænh Quaûng Trò”, Baùo caùo khoa hoïc veà sinh thaùi vaø taøi nguyeân Sinh vaät (laàn thöù hai), NXB
Noâng nghieäp, tr. 227-232.
[5]. Ñoaøn Vaên Kieân, Hoà Thu Cuùc (2007), “Böôùc ñaàu nghieân cöùu thaønh phaàn loaøi eách nhaùi

46
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑOÀNG THAÙP Taïp chí Khoa hoïc soá 06 (12-2013)

(Amphibia) vaø boø saùt (Reptilia) taïi khu vöïc Leä Thuûy vaø Quaûng Ninh, tænh Quaûng Bình”, Baùo
caùo khoa hoïc veà sinh thaùi vaø taøi nguyeân Sinh vaät (laàn thöù hai), NXB Noâng nghieäp, tr. 386-391.
[6]. Hoaøng Xuaân Quang, Hoaøng Ngoïc Thaûo, Andrew Grieser Johns, Cao Tieán Trung, Hoà
Anh Tuaán, Chu Vaên Duõng (2008), EÁch nhaùi, boø saùt ôû khu baûo toàn thieân nhieân Puø Huoáng, NXB
Noâng nghieäp, tr. 30-37.
[7]. Hoaøng Xuaân Quang, Hoaøng Ngoïc Thaûo, Ngoâ Ñaéc Chöùng (2012), EÁch nhaùi, boø saùt ôû
Vöôøn quoác gia Baïch Maõ, NXB Noâng nghieäp, tr. 59-60.
[8]. Nguyeãn Vaên Saùng, Hoà Thu Cuùc, Nguyeãn Quaûng Tröôøng (2005), Danh muïc eách nhaùi
vaø boø saùt Vieät Nam, NXB Noâng nghieäp, tr. 18-25.
[9]. Nguyen Van Sang, Ho Thu Cuc, Nguyen Quang Truong (2009), Herpetofauna of
Vietnam, Edition Chimaira, Frankfurt am Main, pp. 112-113.
[10]. Ñaøo Vaên Tieán (1977), “Veà ñònh loaïi eách nhaùi, boø saùt Vieät Nam”, Taïp chí Sinh vaät -
ñòa hoïc, XV(2), tr. 33-40.

Summary
Research results have recorded Dicroglossidae in North Central Vietnam with 14
amphibians species belonging to 7 genus of Annandia, Fejervarya, Hoplobatrachus,
Limnonectes, Nanorana, Quasipaa and Occidozyga. It thereby points out that Nghe An is the
farthest distribution to the North of Limnonectes poilani, while it is the farthest one to the South
of Nanorana aenea, Quasipaa yunnanensis, Quasipaa boulengeri; meanwhile, Quang Tri province
is the farthest to the South of Annandia delacouri. Limnonectes khammonensis is now present
only in the North Central region. Besides, this paper also suggests nominalizing keys for species
in Dicroglossidae family on the basis of analyzing specimens collected in the North Central,
as well as providing diagnostic characteristics of genus in Dicroglossidae.
Ngaøy nhaän baøi: 15/10/2013; ngaøy nhaän ñaêng: 26/12/2013.

47