Κεφάλαιο 1

Γραμμικά συστήματα

1.1:Βασικοί ορισμοί

Γραμμική εξίσωση με ν μεταβλητές :

Κάθε εξίσωση της μορφής a1x1+a2x2+. . . +aνxν=b όπου a1,a2, . . .,aν, b εR
Λύση της γραμμικής εξίσωσης a1x1+a2x2+. . .+aνxν=b :
Μια ακολουθία ν αριθμών s1,s2, . . . ,sν η οποία ικανοποιεί την εξίσωση εάν θέσουμε

x1=s1, x2=s2, . . . , xν=sν .

Σύστημα γραμμικών εξισώσεων ή γραμμικό σύστημα :

Κάθε πεπερασμένο σύνολο εξισώσεων με ν μεταβλητές.

Λύση γραμμικού συστήματος :

Μια ακολουθία ν αριθμών s1,s2, . . . ,sν , η οποία είναι λύση για κάθε εξίσωση του συστήματος
π.χ. α) Το γραμμικό σύστημα

4x1-x2+3x3 = -1
3x1+x2+9x3= -4 έχει για λύση του, την x1=1, x2 =2, x3= -1.

β) Το γραμμικό σύστημα

x1+ x2 = 4
2x1+2x2 = 6 δεν έχει λύσεις.

Συμβατό γραμμικό σύστημα : Γραμμικό σύστημα που έχει τουλάχιστον μια λύση.

Μη-συμβατό γραμμικό σύστημα : Γραμμικό σύστημα που δεν έχει καμμία λύση.

Θεώρημα 1.1 :

Κάθε γραμμικό σύστημα έχει ακριβώς μια λύση ή άπειρο αριθμό λύσεων ή καμμία λύση.

Άσκηση : Αποδείξτε το Θεώρημα 1.1 για γραμμικά συστήματα 2 εξισώσεων με 2 μεταβλητές. Απόδειξη

Γενικά ένα γραμμικό σύστημα m εξισώσεων με n μεταβλητές θα έχει την μορφή:

 a11x1+a12x2+ . . . +a1nxn= b1
a21x1+a22x2+ . . . +a2nxn= b2
. . .
. . .
. . .
am1x1+am2x2+. . .+amnxn= bm

ο πίνακας :

ονομάζεται επαυξημένος πίνακας του παραπάνω γραμμικού συστήματος.

Στην συνέχεια θα αναφέρουμε κάποια θέματα που έχουν σχέση με τους

πίνακες και είναι χρήσιμα στην επίλυση των γραμμικών συστημάτων.

Στοιχειώδη πράξη ή στοιχειώδη γραμμομετασχηματισμό σ'ένα πίνακα ονομάζουμε κάθε διαδικασία που
ανήκει σε μια από τις 3 παρακάτω κατηγορίες:

1. Εναλλαγή δύο γραμμών του πίνακα

2. Πολλαπλασιασμός γραμμής με μη-μηδενικό αριθμό
3. Πρόσθεση σε γραμμή , πολλαπλάσιο άλλης γραμμής

Ορισμός:
Εάν ένας πίνακας Β προκύπτει από τον πίνακα Α κατόπιν κάποιων στοιχειωδών γραμμομετασχηματισμών τότε
θα λέμε ότι ο πίνακας Β είναι γραμμοϊσοδύναμος του Α και αυτό συμβολίζεται με Α ~ Β.

Παρατηρήσεις
(1) Κάθε στοιχειώδης γραμμομετασχηματισμός είναι αντιστρέψιμος.
(2) Η σχέση ~ είναι συμμετρική ( δηλ. εάν Α ~ Β τότε Β ~ Α ).

Ορισμός:
Ένας πίνακας θα λέμε ότι βρίσκεται σε απλή κλιμακωτή μορφή ( Α.Κ.Μ.) εάν έχει τα εξής χαρακτηριστικά :

(1) Εάν υπάρχουν μηδενικές γραμμές , αυτές είναι οι τελευταίες γραμμές του πίνακα .
(2) Εάν μια γραμμή περιέχει τουλάχιστον ένα μη-μηδενικό στοιχείο, τότε το πρώτο της μη-μηδενικό στοιχείο
είναι το 1 ( βασικό 1 ) .
(3) Για κάθε ζεύγος γειτονικών γραμμών i και i+1 το βασικό 1 της i+1 θα βρίσκεται δεξιότερα του βασικού 1
της i .
(4) Κάθε στήλη , η οποία περιέχει κάποιο βασικό 1, θα έχει σ'όλες τις άλλες θέσεις μηδενικά .

π.χ.
 1.2: Αλγόριθμος των Gauss-Jordan

Αλγόριθμος των Gauss-Jordan

Βήμα 1 Εντοπίζουμε την αριστερότερη στήλη που

περιέχει τουλάχιστον ένα μη-μηδενικό στοιχείο.

Βήμα 2 Εάν το πρώτο στοιχείο της στήλης του βήματος 1 είναι 0, τότε
εναλλάσουμε την πρώτη γραμμή με κάποια άλλη έτσι ώστε το πρώτο στοιχείο
της παραπάνω στήλης να γίνει διάφορο του μηδενός.

Βήμα 3 Εάν τώρα μετά το βήμα 2, το πρώτο στοιχείο της στήλης του βήματος 1
είναι a, τότε πολλαπλασιάζουμε την πρώτη γραμμή με 1/a (Δημιουργούμε
βασικό 1)

Βήμα 4 Προσθέτουμε πολλαπλάσια της πρώτης γραμμής στις άλλες γραμμές

έτσι ώστε να προκύψουν μηδενικά στοιχεία κάτω από το βασικό 1.

Βήμα 5 Καλύπτουμε την πρώτη γραμμή και εφαρμόζουμε τα βήματα 1-5 στον
υποπίνακα που προκύπτει.
Βήμα 6 Ξεκινώντας από την τελευταία γραμμή που περιέχει τουλάχιστον ένα μη-μηδενικό στοιχείο και
προχωρώντας προς τα πάνω προσθέτουμε πολλαπλάσια της κάθε γραμμής στις πιο πάνω γραμμές έτσι
ώστε να προκύψουν μηδενικά πάνω από κάθε βασικό 1.

1.3: Επίλυση Γραμμικών συστημάτων

Θεώρημα 1.2 :

Εάν οι επαυξημένοι πίνακες δύο γραμμικών συστημάτων είναι γραμμοϊσοδύναμοι, τότε αυτά έχουν τις ίδιες
λύσεις.

π.χ.

-2x3 +7x5 = 12 x1 +2x2 +3x4 = 7 x1 = 7-2s-3t

2x1 +4x2 -10x3 +6x4+12x5 = 28 x3 = 1 x2 = s
2x1 +4x2 -5x3 +6x4-5x5 = -1 x5 = 2 x3 = 1
x4 = t
x5 = 2

δηλ. τα παραπάνω δύο συστήματα έχουν τις ίδιες λύσεις.

Παρατήρηση:
Εάν ο επαυξημένος πίνακας ενός γραμμικού συστήματος βρίσκεται σε Απλή Κλιμακωτή Μορφή τότε ο
προσδιορισμός των λύσεών του είναι προφανής.

Το Θεώρημα 1.2 και η παρατήρηση που το ακολουθεί μας παρέχουν ένα συστηματικό τρόπο επίλυσης των
γραμμικών συστημάτων. Συγκεκριμένα βρίσκουμε τον επαυξημένο πίνακα του γραμμικού συστήματος και
τον μετατρέπουμε σε πίνακα Α.Κ.Μ. χρησιμοποιώντας τον αλγόριθμο των Gauss-Jordan.
Ο πίνακας Α.Κ.Μ. είναι προφανώς γραμμοϊσοδύναμος με τον αρχικό, διότι ο αλγόριθμος περιέχει
στοιχειώδεις γραμμομετασχηματισμούς. Βρίσκουμε το γραμμικό σύστημα που έχει για επαυξημένο πίνακα
τον πίνακα Α.Κ.Μ. και το οποίο έχει ακριβώς τις ίδιες λύσεις με το αρχικό. Ο προσδιορισμός των λύσεων
αυτού του συστήματος είναι προφανής.

Παραδείγματα :

x1 +2x2+2x3 = 3
-2x1 +3x2-x3 = 9
2x3 = -4
x1 +2x2 + x3 = 1
x1 +2x2+2x3 = 1
x1 +2x2+2x3 = 2

Παρατηρήσεις:
Έστω γραμμικό σύστημα , m εξισώσεων με n μεταβλητές, του οποίου ο επαυξημένος πίνακας βρίσκεται σε απλή
κλιμακωτή μορφή (Α.Κ.Μ.)

(1) Θα ονομάζουμε :
(α) Βασικές μεταβλητές του: Μεταβλητές που αντιστοιχούν στα βασικά 1
(β) Ελεύθερες μεταβλητές του: Μεταβλητές που δεν είναι βασικές
(γ) Βασικές εξισώσεις του:Εξισώσεις που έχουν μεταβλητές στο αριστερό μέρος
(δ) Απαλοίφουσες εξισώσεις του: Εξισώσεις που δεν είναι βασικές
(ε) Βαθμός ή τάξη του συστήματος: Ο αριθμός (ρ) των βασικών του εξισώσεων. Είναι ρ < m , n .
(2) Το σύστημα είναι συμβατό εάν και μόνον εάν ικανοποιούνται όλες οι απαλοίφουσες εξισώσεις του.
(3) Αν το σύστημα είναι συμβατό και ρ = n , τότε έχει ακριβώς μια λύση.
(4) Αν το σύστημα είναι συμβατό και ρ < n , τότε έχει άπειρο αριθμό λύσεων (παραμετρική λύση ).
(5) Αν m < n τότε το σύστημα αποκλείεται να έχει ακριβώς μια λύση.

1.4 : Ομογενή γραμμικά συστήματα

Γραμμικά συστήματα της μορφής

a11x1+a12x2+ . . . +a1nxn= 0
a21x1+a22x2+ . . . +a2nxn= 0
. . .

. . .

. . .
am1x1+am2x2+. . .+amnxn= 0

Όλα τα ομογενή γραμμικά συστήματα είναι προφανώς συμβατά.

Απαντήσεις στις Ασκήσεις 1ου Κεφαλαίου

1) Να λυθούν τα παρακάτω γραμμικά συστήματα, χρησιμοποιώντας τον αλγόριθμο των Gauss-Jordan.

(i) (ii) (iii)

x + 2y - 3z = -1 x + 2y + 2z = 2 x + 5y + 4z - 13w = 3
3x - y + z = 7 3x - 2y - z = 5 3x - y + 2z + 5w = 2
 5x + 3y - 4z = 2 2x - 5y + 3z = -4 2x + 2y + 3z - 4w = 1
x + 4y + 6z = 0

(Σε κάθε περίπτωση να βρεθούν επίσης ο βαθμός του συστήματος , ο αριθμός ελεύθερων μεταβλητών και ο
αριθμός βασικών μεταβλητών.)

Σύστημα συμβατό

2) Nα βρεθούν συνθήκες για τα a , b , c ώστε να είναι συμβατά τα γραμμικά συστήματα:

(i) (ii)
x + 2y - 3z = a x - 2y + z = a
3x - y + z = b x+y-z=b
-2x + 3y - 3z = c 2x - y - z = c

(i)
(ii)

3) Να βρεθούν οι τιμές του k για τις οποίες τα παρακάτω γραμμικά συστήματα έχουν καμμία λύση , μια
λύση , πολλές λύσεις :

(i) (ii)
kx + y + z = 1 x + 2y + kz = 1
x + ky + z = 1 2x + ky + 8z = 3
x + y + kz = 1

i)

Όταν k=1 το σύστημα γίνεται η εξίσωση x+y+z = 1 και έχει άπειρες λύσεις με δύο, από τις τρεις
μεταβλητές, ελεύθερες.
Όταν k = -2 το σύστημα δεν έχει καμμία λύση διότι άν προστεθούν οι τρεις εξισώσεις δίνουν 0 = 3.
Όταν το k είναι διάφορο από -2 ή 1 τότε το σύστημα έχει μια μόνο λύση που δίνεται από τις σχέσεις x = y
= z = 1/(k+2)
ii)
Όταν k = 4 το σύστημα γίνεται {x+2y+4z = 1 , 2x+4y+8z = 3} που είναι μη συμβατό.
Όταν k δεν είναι 4 τότε το σύστημα έχει άπειρες λύσεις με μια μεταβλητή ελεύθερη.
Οι λύσεις δίνονται από τις παρακάτω σχέσεις (όπου ελεύθερη μεταβλητή είναι η z ) ,
{ x = - (6-k-16z+k2z)/(k-4) , y = (1-8z+2kz)/(k-4) }.

Κεφάλαιο 2

Διανυσματικοί χώροι

2.1:Βασικοί ορισμοί

Εάν ν θετικός ακέραιος , θεωρούμε το σύνολο όλων των διατεταγμένων ν-άδων πραγματικών αριθμών (
a1,a2, . . .,aν ). Κάθε στοιχείο αυτού του συνόλου το συμβολίζουμε με =( a1,a2, . . .,aν ) και το ονομάζουμε
διάνυσμα. Τους ν αριθμούς a1,a2, . . .,aν που το ορίζουν , τους ονομάζουμε συντεταγμένες ή συνιστώσες του.

Σ'αυτό το σύνολο ορίζουμε τις εξής δύο πράξεις:

(α) Πρόσθεση διανυσμάτων

Εάν =( a1,a2, . . .,aν ) και =( b1,b2, . . .,bν ) τότε
+ = ( a1,a2, . . .,aν ) + ( b1,b2,. . .,bν ) = ( a1 + b1 , a2 + b2,. . ., aν + bν ) .

(β) Πολλαπλασιασμός διανύσματος με αριθμό

Εάν =( a1,a2, . . .,aν ) και λ πραγματικός αριθμός
τότε λ = λ( a1,a2, . . .,aν ) = ( λa1,λa2, . . .,λaν ).
Οι πράξεις αυτές έχουν όλες τις γνωστές ιδιότητες που ισχύουν για τις αντίστοιχες πράξεις μεταξύ
διανυσμάτων του επιπέδου και του χώρου .

Συγκεκριμένα :

+ = + , - = όπου - = (-1)
+( + )=( + )+ , + = + =
λ(μ ) = (λμ) , (λ+μ) =λ +μ
λ( + )=λ +λ , 1 = , 0 =

Το σύνολο των διανυσμάτων , που ορίσαμε προηγουμένως , εφοδιασμένο με τις δύο πράξεις και τις
αντίστοιχες ιδιότητές τους, το ονομάζουμε ν-διανυσματικό χώρο και το συμβολίζουμε με .

Στο σύνολο αυτό μπορούμε να ορίσουμε επιπλέον και το παρακάτω γινόμενο:

 Εάν =( a1,a2, . . .,aν ) και =( b1,b2, . . .,bν ) τότε
= ( a1,a2, . . .,aν ) ( b1,b2, . . .,bν ) = a1b1 + a2b2 + . . . + aνbν

Το γινόμενο αυτό ονομάζεται εσωτερικό γινόμενο μεταξύ των δύο διανυσμάτων. Το εσωτερικό γινόμενο έχει
όλες τις γνωστές ιδιότητες που έχει η αντίστοιχη πράξη μεταξύ διανυσμάτων του επιπέδου και του χώρου.

Συγκεκριμένα :

= , λ( ) = (λ )=( λ )
=0 , ( + )= +

Το μήκος ή η νόρμα ενός διανύσματος =( a1,a2, . . .,aν ) συμβολίζεται με | | και ορίζεται ως εξής :

Θα λέμε ότι δύο διανύσματα και είναι ορθογώνια ή κάθετα μεταξύ τους , αν μηδενίζεται το εσωτερικό
τους γινόμενο , δηλαδή εάν = 0.

Επίσης θα λέμε ότι ένα διάνυσμα είναι μοναδιαίο αν έχει μήκος 1,

δηλαδή αν = 1.
Τα μοναδιαία διανύσματα συνήθως τα συμβολίζουμε με , ,...
Παρατήρηση :

Εάν , το διάνυσμα είναι μοναδιαίο.

Αναφέρουμε ειδικά τα διανύσματα :

όπου το i έχει την i-συντεταγμένη ίση με 1 και όλες τις άλλες μηδενικές .
Τα διανύσματα αυτά είναι μοναδιαία και ανά δύο ορθογώνια μεταξύ τους.
Επίσης κάθε διάνυσμα =( a1,a2, . . .,aν ) μπορεί να γραφεί στη μορφή
 = a1 1 + a2 2 + . . .+ aν ν = a1(1,0,...,0) + a2(0,1,...,0) +. . .+ aν(0,0,...,1)

Γενικώτερα, αν 1 , 2 ,..., k είναι διανύσματα του , κάθε διάνυσμα που γράφεται στη μορφή

= t1 1 + t2 2 + . . . + tk k

για κάποιους πραγματικούς αριθμούς t1 , t2 , ... , tk , λέμε ότι είναι γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , ... , k
.
Εάν , διανύσματα του , το διάνυσμα

ονομάζεται προβολή του πάνω στο και συμβολίζεται με pr .

2.2: Υπόχωρος

Έστω V . Το V ονομάζεται υπόχωρος του όταν :

(i) , V + V
και (ii) V και λ λ V

Σημείωση :
Εάν το σύνολο V έχει τις δύο παραπάνω ιδιότητες , λέμε τότε ότι είναι κλειστό ως προς αυτές τις δύο
πράξεις.

Παραδείγματα
α) Θεωρούμε το σύνολο διανυσμάτων

V={(a , b , c , d ) | d=a-b και c=a+b}

Το V είναι υπόχωρος του 4

Απόδειξη :
Έστω 1 , 2 V όπου 1 = (a1 , b1 , c1 , d1) και 2 = (a2 , b2 , c2 , d2).
Τότε 1 + 2 = (a1+a2 , b1+ b2 , c1+c2 , d1+d2).
Όμως επειδή
1 , 2 V , d1 = a1 - b1 , c1 = a1 + b1 , d2 = a2 - b2 , c2 = a2 + b2 .

Άρα d1 + d2 = (a1 + a2) - (b1 + b2) , c1 + c2 = (a1 + a2) + (b1 + b2) και επομένως 1 + 2 V.
Έστω τώρα ότι 1 V όπου 1 = (a1 , b1 , c1 , d1) και λ .
Τότε λ 1 = (λa1 , λb1 , λc1 , λd1) .
Όμως επειδή 1 V είναι d1 = a1 - b1 και c1 = a1 + b1. Άρα λd1 = λa1 - λb1 και λc1 = λa1 + λb1 και
επομένως λ 1 V.
β) Θεωρούμε το σύνολο διανυσμάτων

V = {(a , b , c , d) | a=b+c+d+2}
Το V δεν είναι υπόχωρος του 4

Απόδειξη :
Έστω 1 , 2 V όπου 1 = (a1 , b1 , c1 , d1) και 2 = (a2 , b2 , c2 , d2).
Τότε 1 + 2 = (a1+a2 , b1+ b2 , c1+c2 , d1+d2).
Όμως επειδή 1 , 2 V , a1 = b1 + c1 + d1 +2 , a2 = b2 + c2 + d2 +2 .
Άρα a1 + a2 = (b1+b2) + (c1+c2) + (d1+d2) +4 και επομένως 1 + 2 V.
Το σύνολο V δεν είναι κλειστό ως προς την πράξη της πρόσθεσης μεταξύ διανυσμάτων , άρα δεν είναι
υπόχωρος του 4.

Παρατηρήσεις :

(1) Έστω V υπόχωρος του και έστω 1 , 2 , ... , k V.

Κάθε γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , ... , k ανήκει επίσης στο V.

Αποδείξτε το σαν άσκηση. Απόδειξη

(2) Έστω 1 , 2 , ... , k .

Το σύνολο V , όλων των γραμμικών συνδυασμών των 1 , 2 , ... , k , αποτελεί υπόχωρο του .

Αποδείξτε το σαν άσκηση. Απόδειξη

Σημείωση
Σ' αυτή την περίπτωση , λέμε ότι ο υπόχωρος V παράγεται από τα διανύσματα
1 , 2 , ... , k και αυτός συμβολίζεται με L( 1 , 2 , ... , k).

Άσκηση:
Θεωρούμε τα διανύσματα 1 = (1,-1,0) , 2 = (1,1,0) , 3 = (2,1,0) , = (5,-7,0).
(i) Να αποδειχθεί ότι L( 1 , 2 , 3)
(ii) Nα εκφρασθεί το ως γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , 3
Παρατήρηση (1)

Έστω V υπόχωρος του και έστω 1 , 2 , ... , k V.

Κάθε γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , ... , k ανήκει επίσης στο V.
Απόδειξη

Έστω = t1 1 + t2 2 + . . . + tk k. Επειδή το V είναι κλειστό ως προς την πράξη του πολλαπλασιασμού

διανύσματος με αριθμό , τα διανύσματα t1 1 , t2 2 , . . . , tk k ανήκουν στο V.
Επίσης επειδή το V είναι κλειστό ως προς την πράξη της πρόσθεσης μεταξύ διανυσμάτων , το διάνυσμα t1 1 + t2
2 + . . . + tk k ανήκει στο V.

Παρατήρηση (2)

Έστω 1 , 2 , ... , k .
Το σύνολο V , όλων των γραμμικών συνδυασμών των 1 , 2 , ... , k , αποτελεί υπόχωρο του .
Απόδειξη

΄Εστω , V. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να εκφρασθούν στην μορφή

= t1 1 + t2 2+ . . . + tk k
και = t΄1 1 + t΄2 2 + . . . + t΄k k

όπου ti , t΄i (i = 1 , 2 , . . . , k ) .
Θεωρούμε το διάνυσμα
+ = (t1 1 + t2 2 + . . . + tk k) + (t΄1 1 + t΄2 2 + . . . + t΄k k) = (t1+t΄1) 1 + . . . + (tk+t΄k) k
Άρα το + είναι γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , . . . , k και επομένως + V .
Έστω V και λ . Επειδή το V , μπορεί να εκφρασθεί στην μορφή = t1 1 + t2 2 + . . . + tk k.
Θεωρούμε το διάνυσμα λ = λ(t1 1 + t2 2 + . . . + tk k) = (λt1) 1 + (λt2) 2 + . . . + (λtk) k.
Άρα το λ είναι γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , . . . , k και επομένως λ V.

Άσκηση:
Θεωρούμε τα διανύσματα 1 = (1,-1,0) , 2 = (1,1,0) , 3 = (2,1,0) , = (5,-7,0).
(i) Να αποδειχθεί ότι L( 1 , 2 , 3)
(ii) Nα εκφρασθεί το ως γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , 3
Απάντηση
(i) Το L( 1 , 2 , 3) υπάρχουν πραγματικοί αριθμοί λ1 , λ2 , λ3 τέτοιοι ώστε =λ1 1 +λ2 2+λ3 3
( Εάν δηλαδή (5,-7,0)=λ1(1,-1,0)+λ2(1,1,0)+λ3(2,1,0) )
το παρακάτω γραμμικό σύστημα είναι συμβατό:

ικανοποιούνται οι απαλοίφουσες εξισώσεις του.

Για να διερευνήσουμε αν ισχύει η προηγούμενη πρόταση , θεωρούμε τον επαυξημένο πίνακα του γραμμικού
συστήματος και εφαρμόζουμε σ'αυτόν την διαδικασία των Gauss-Jordan.

Ο πίνακας Απλής Κλιμακωτής Μορφής που προκύπτει είναι ο επαυξημένος πίνακας του γραμμικού
συστήματος

0=0

που έχει τις ίδιες λύσεις με το αρχικό γραμμικό σύστημα. Η απαλοίφουσα εξίσωση του παραπάνω
γραμμικού συστήματος ικανοποιείται , άρα αυτό είναι συμβατό , επομένως και το αρχικό σύστημα είναι
συμβατό:
Άρα (5,-7,0) L((1,-1,0),(1,1,0),(2,1,0))
(ii) Για να εκφράσουμε το ως γραμμικό συνδυασμό των 1 , 2 , 3 , αρκεί να βρούμε μια λύση του
συστήματος

0=0

το οποίο έχει άπειρο αριθμό λύσεων. Πράγματι εάν θέσουμε λ3 = t ( όπου t ) , έχουμε

Όταν t = -2 , λ1 = 7 , λ2 = 7 , λ3 = -2 . Άρα έχουμε (5,-7,0) = 7(1,-1,0)+2(1,1,0)+(-2)(2,1,0)

2.3: Γραμμική ανεξαρτησία

Τα διανύσματα μιας συλλογής 1 , 2 , . . . , k , θα λέμε ότι είναι γραμμικώς εξαρτημένα αν ισχύει μια από
τις παρακάτω ισοδύναμες συνθήκες:

(1) Κάποιο από αυτά είναι γραμμικός συνδυασμός των άλλων.

(2) Η διανυσματική εξίσωση λ1 1 + λ2 2 + . . . + λk k = έχει και μη-μηδενικές λύσεις .

Άσκηση : Να αποδειχθεί η ισοδυναμία των παραπάνω προτάσεων (1) και (2) . Απόδειξη

Διανύσματα που δεν είναι γραμμικώς εξαρτημένα μεταξύ τους , θα λέμε ότι είναι γραμμικώς ανεξάρτητα.

Παρατήρηση :
Χρησιμοποιώντας τον ορισμό της γραμμικής εξάρτησης , έχουμε το εξής :
Τα διανύσματα 1 , 2 , . . . , k , θα είναι γραμμικώς ανεξάρτητα η διανυσματική εξίσωση

λ1 1 + λ2 2 + . . . + λk k =

έχει για μόνη λύση της, την μηδενική ( δηλαδή την λ1 = λ2 = . . . = λk = 0 ).

Άσκηση :
Tα διανύσματα 1 = (1,-2,3) , 2 = (5,6,-1) , 3 = (3,2,1) είναι γραμμικώς ανεξάρτητα ή γραμμικώς
εξαρτημένα ;
Απάντηση :
Θα πρέπει να εξετάσουμε τι είδους λύσεις έχει η διανυσματική εξίσωση ,

λ1(1,-2,3)+λ2(5,6,-1)+λ3(3,2,1) = (0,0,0)

δηλαδή θα πρέπει να εξετάσουμε τι είδους λύσεις έχει το ομογενές γραμμικό σύστημα

Θεωρούμε τον επαυξημένο πίνακα και εφαρμόζουμε σ'αυτόν τον αλγόριθμο των Gauss-Jordan.

Το γραμμικό σύστημα

λ1+λ3/2=0
λ2+λ3/2=0
0=0

έχει τις ίδιες λύσεις με το αρχικό γραμμικό σύστημα και εάν θέσουμε όπου λ3 = t , έχουμε

Άρα το σύστημα έχει άπειρο αριθμό λύσεων και επομένως η συλλογή διανυσμάτων { 1, 2, 3} αποτελείται από
γραμμικώς εξαρτημένα διανύσματα.
(1) Μια συλλογή γραμμικώς ανεξαρτήτων διανυσμάτων δεν μπορεί να περιέχει το μηδενικό διάνυσμα.

Απόδειξη
Έστω { 1 , 2 ,..., k } συλλογή γραμικώς ανεξαρτήτων διανυσμάτων και έστω ότι 1 = . Όμως
σ'αυτήν την περίπτωση η διανυσματική εξίσωση λ1 1 + λ2 2 + . . . + λk k = έχει και μη-μηδενικές
λύσεις. Για παράδειγμα την λ1 = t (όπου t -{0}) , λ2 = λ3 = . . . = λk = 0. Όμως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να
ισχύει διότι τα 1 , 2 , . . . , k είναι γραμμικώς ανεξάρτητα και επομένως το δεν μπορεί να ανήκει
σ'αυτήν την συλλογή διανυσμάτων.

(2) Έστω σύνολο S , το οποίο περιέχει για στοιχεία του , γραμμικώς ανεξάρτητα διανύσματα . Κάθε
υποσύνολο του S , θα αποτελείται επίσης από γραμμικώς ανεξάρτητα διανύσματα .

Απόδειξη
Έστω S = { 1 , 2 , . . . , k } και έστω ότι υπάρχει υποσύνολο S* του S , το οποίο αποτελείται από
γραμμικώς εξαρτημένα διανύσματα. Μπορούμε να υποθέσουμε χωρίς να βλάψουμε την γενικότητα των
επιχειρημάτων μας, ότι

S* = { 1 , 2 ,..., m } όπου m < k.

Επειδή το S* είναι σύνολο γραμμικώς εξαρτημένων διανυσμάτων , η διανυσματική εξίσωση

λ1 1 + λ2 2 + . . . + λm m =

θα έχει μη-μηδενικές λύσεις.

Έστω λ1 = t1 , λ2 = t2 , . . . , λm = tm μια τέτοια μη-μηδενική λύση .
Θεωρούμε την διανυσματική εξίσωση

λ1 1 + λ2 2 + . . . + λm m + λm+1 m+1 + . . . + λk k =

Η παραπάνω διανυσματική εξίσωση θα έχει μη-μηδενικές λύσεις. Για παράδειγμα μια τέτοια μη-μηδενική
λύση είναι η λ1 = t1 , λ2 = t2 , . . . , λm = tm , λm+1 = λm+2 =. . . = λk = 0 (όπου τουλάχιστον ένας από τους
αριθμούς t1 , t2 , . . . , tm είναι διάφορος του μηδενός )
Όμως αυτό δεν μπορεί να ισχύει, διότι το S είναι σύνολο γραμμικώς ανεξαρτήτων διανυσμάτων. Άρα το S*
θα αποτελείται από γραμμικώς ανεξάρτητα διανύσματα.

(3) Έστω σύνολο S, το οποίο περιέχει για στοιχεία του, γραμμικώς εξαρτημένα διανύσματα . Κάθε
υπερσύνολο του S, θα αποτελείται επίσης από γραμμικώς εξαρτημένα διανύσματα.

Απόδειξη
Υποθέτωντας ότι S = { 1 , 2 , . . . , m } αποτελείται από γραμμικώς εξαρτημένα διανύσματα και έστω ένα
υπερσύνολό του , S* = { 1 , 2 , . . . , m , m+1 , . . . , k}. Εφ'όσον τα { 1 , 2 , . . . , m } είναι γραμμικώς
εξαρτημένα θα υπάρχουν λ1 , λ2 , . . . , λm με τουλάχιστον ένα από τα λi , i = 1, . . . ,m διάφορο του μηδενός
και τέτοια ώστε να επαληθεύεται η διανυσματική εξίσωση

λ1 1 + λ2 2 + . . . + λm m =

Τότε όμως έχουμε ότι ισχύει και η διανυσματική εξίσωση

λ1 1 + λ2 2 + . . . + λm m +0 m+1 +...+0 k =

Από την τελευταία εξίσωση επειδή δεν είναι όλοι οι συντελεστές των διανυσμάτων μηδέν βγαίνει το συμπέρασμα
ότι το S* = { 1 , 2 , . . . , m , m+1 , . . . , k} αποτελείται από γραμμικώς εξαρτημένα διανύσματα

2.4: Βάση

Ορισμός :
Έστω V υπόχωρος του και έστω 1 , 2, . . . , k V.
Θα λέμε ότι τα διανύσματα 1 , 2 , . . . , k αποτελούν βάση του V εάν ισχύουν τα εξής:

(i) Τα 1 , 2 , . . . , k είναι γραμμικώς ανεξάρτητα και

(ii) V = L ( 1 , 2 , . . . , k ) (δηλαδή εάν ο υπόχωρος V παράγεται απ' αυτά τα διανύσματα ).

Παραδείγματα :
2
a) Τα διανύσματα 1 = (1,0) , 2 = (0,1) αποτελούν βάση για τον , διότι αυτά είναι γραμμικώς ανεξάρτητα
και διότι αυτά παράγουν τον 2 .
b) Τα διανύσματα 1 = (4,1) , 2 = (-7,-8) αποτελούν επίσης βάση του 2 .
Απόδειξη : Θα αποδείξουμε πρώτα , ότι τα 1 = (4,1) , 2 = (-7,-8) είναι γραμμικώς ανεξάρτητα.
Θεωρούμε την διανυσματική εξίσωση

λ1(4,1) + λ2(-7,-8) = (0,0)

από την οποία προκύπτει το ομογενές γραμμικό σύστημα

4λ1 - λ2 = 0
λ1 - 8λ2 = 0

Το παραπάνω γραμμικό ομογενές σύστημα έχει για μόνη λύση του, την μηδενική. Άρα τα 1 = (4,1) , 2 =
(-7,-8) είναι γραμμικώς ανεξάρτητα.
Επίσης 2 = L( 1 , 2 ) διότι εάν (a1,a2) 2
, είναι

(a1,a2) = (8a1-7a2) (4,1) + (a1-4a2) (-7,-8)

Θεώρημα 2.1 :

Κάθε διανυσματικός υπόχωρος V του έχει βάση.

Θεώρημα 2.2 :

Έστω V υπόχωρος του και έστω ότι το σύνολο { 1 , 2 , . . . , k} αποτελεί βάση για τον V. Τότε κάθε
συλλογή m διανυσμάτων του V, όπου m > k , θα είναι συλλογή γραμμικώς εξαρτημένων διανυσμάτων.

Θεώρημα 2.3 :

Όλες οι βάσεις ενός υπόχωρου V του , έχουν τον ίδιο αριθμό διανυσμάτων. Ο αριθμός αυτός ονομάζεται
διάσταση του V και τον συμβολίζουμε με dimV.

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 2.3 χρησιμοποιώντας το Θεώρημα 2.2

Απόδειξη :
Έστω S = { 1 , 2 , . . . , k} και S΄ = { 1 , 2 , . . . , m} δύο βάσεις του V .
Επειδή το S αποτελεί βάση του V και επειδή τα 1 , 2 , . . . , m είναι γραμμικώς ανεξάρτητα , από το
Θεώρημα 2.2 έχουμε

m<k σχέση (2.1)

Τώρα επειδή το S΄ αποτελεί βάση του V και επειδή τα 1 , 2 ,..., k είναι γραμμικώς ανεξάρτητα, πάλι
από το Θεώρημα 2.2 έχουμε

k<m σχέση (2.2)

Από τις σχέσεις (2.1) και (2.2) συμπεραίνουμε ότι m = k.

Θεώρημα 2.4 : Έστω V υπόχωρος του , S = { 1 , 2 , . . . , k} βάση του V και έστω V. Το μπορεί να
εκφρασθεί ως γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , . . . , k μ' έναν και μοναδικό τρόπο.
Απόδειξη :
Έστω ότι

= t1 1 + t2 2 + . . . + tk k = t΄1 1 + t΄2 2 + . . . + t΄k k

οπότε έχουμε

(t1 - t΄1) 1 + (t2 - t΄2) 2 + . . . + (tk - t΄k) k =

Όμως η διανυσματική εξίσωση

λ1 1 + λ2 2 + . . . + λk k =

έχει για μόνη λύση της , την μηδενική, διότι τα 1 , 2 ,..., k είναι γραμμικώς ανεξάρτητα διανύσματα.
Άρα

t1 - t΄1 = 0 , t2 - t΄2 = 0 , . . . , tk - t΄k = 0 ,

δηλαδή

t1 = t΄1 , t2 = t΄2 , . . . , tk = t΄k

και επομένως το μπορεί να εκφρασθεί ως γραμμικός συνδυασμός των διανυσμάτων της βάσης μ' έναν και
μοναδικό τρόπο.

2.5: Ορθοκανονικές βάσεις

Ορισμός :
Mια βάση { 1 , 2 , . . . , k} ενός υπόχωρου V του , θα λέμε ότι είναι ορθογώνια βάση , αν τα διανύσματά
της είναι ανά δύο κάθετα μεταξύ τους, εάν δηλαδή i . j = 0 όταν i j . Εάν τα 1 , 2 , . . . , k είναι
επιπλέον μοναδιαία , τότε η βάση ονομάζεται ορθοκανονική .

Κάθε υπόχωρος έχει ορθογώνιες και ορθοκανονικές βάσεις. Μάλιστα ξεκινώντας από οιαδήποτε βάση του
υπόχωρου μπορούμε να κατασκευάσουμε μία ορθογώνια του με μια απλή διαδικασία που είναι γνωστή ως
διαδικασία ορθογωνοποίησης Gramm-Schmidt. Η διαδικασία αυτή περιγράφεται στο παρακάτω θεώρημα.

Θεώρημα 2.6 :

Έστω V υπόχωρος του και { 1 , 2 ,..., k } βάση του. Θεωρούμε τα διανύσματα

1 = 1 , j = j - pr j (j=2,...,k)

Το σύνολο { 1 , 2 ,..., k } αποτελεί ορθογώνια βάση του V

Στην συνέχεια , εάν έχουμε μια ορθογώνια βάση του υπόχωρου , μπορούμε να κατασκευάσουμε μια
ορθοκανονική βάση , στηριζόμενοι στο παρακάτω θεώρημα.
Θεώρημα 2.7 :

Έστω V υπόχωρος του και S = { 1 , 2 ,..., k } ορθογώνια βάση του.

Το σύνολο S* = { , ,...,
} αποτελεί ορθοκανονική βάση του V.

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 2.7 Απόδειξη

Παράδειγμα :
Τα διανύσματα 1 = (1,1,1) , 2 = (0,1,1) , 3 = (0,0,1) , αποτελούν βάση του 3. Ξεκινώντας απ' αυτήν την
βάση και χρησιμοποιώντας τα Θεωρήματα 2.6 , 2.7 θα βρούμε μια ορθοκανονική βάση του 3.
Θεωρούμε τα διανύσματα ,

3
Από το Θεώρημα 2.6 έχουμε ότι τα διανύσματα 1 , 3 , 3 αποτελούν ορθογώνια βάση του .
Στην συνέχεια θεωρούμε τα διανύσματα :
 3
Από το Θεώρημα 2.7 έχουμε ότι τα διανύσματα αποτελούν ορθοκανονική βάση του .

2.6: Συμπληρωματικοί υπόχωροι

Θεώρημα 2.8 :

Έστω V και W υπόχωροι του . Το σύνολο Κ = { | = + , V και W}

είναι υπόχωρος του .

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 2.8 . Απόδειξη

Ορισμός :
Ο υπόχωρος Κ που αναφέρεται στο Θεώρημα 2.8, ονομάζεται άθροισμα των υποχώρων V , W και
συμβολίζεται με Κ = V + W.
Τώρα εάν = V + W και V W = { } , τότε λέμε ότι οι V , W είναι συμπληρωματικοί και επίσης ότι ο
είναι το ευθύ άθροισμα των V , W.
Το τελευταίο συμβολίζεται με = V W.

Παράδειγμα :
Έστω V, ο υπόχωρος του 3 που παράγεται από τα διανύσματα 1 = (1,0,0) , 2 = (0,1,0) και W ο υπόχωρος
του 3 που παράγεται από το διάνυσμα 3 = (0,0,1) .
Οι V , W είναι συμπληρωματικοί υπόχωροι.
Απόδειξη :
Κατ' αρχήν είναι εύκολο να δούμε ότι κάθε διάνυσμα ( α1, α2 , α3 ) του 3, μπορεί να εκφρασθεί ως
άθροισμα δύο διανυσμάτων εκ των οποίων το ένα ανήκει στον V, και το άλλο ανήκει στον W.
Πράγματι ( α1, α2 , α3 ) = ( α1, α2 , 0 ) + ( 0, 0 , α3 ) όπου ( α1, α2 , 0 ) V διότι
( α1, α2 , 0 ) = α1(1,0,0) + α2(0,1,0) και (0 , 0 , α3 ) = α3(0,0,1).
Στην συνέχεια θα αποδείξουμε ότι V W = { }.
Έστω = ( α1, α2 , α3 ) V W. Αυτό σημαίνει ότι το ( α1, α2 , α3 ) μπορεί να εκφρασθεί ως γραμμικός
συνδυασμός των 1 , 2 , οπότε έχουμε ότι α3 = 0 και επίσης ότι το ( α1, α2 , α3 ) μπορεί να εκφρασθεί ως
γραμμικός συνδυασμός του 3 , οπότε έχουμε α1 = α2 = 0. Άρα V W = { }.

Θεώρημα 2.9 :

Ο αποτελεί το ευθύ άθροισμα των υπόχωρων V και W κάθε μπορεί να εκφρασθεί μ' έναν
και μοναδικό τρόπο στην μορφή = + ,
όπου V και W.

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 2.9 Απόδειξη

Όπως θα δούμε στα επόμενα θεωρήματα που είναι απλή συνέπεια των παραπάνω, συμπληρωματικοί χώροι
αντιστοιχούν σε συμπληρωματικές βάσεις.

Θεώρημα 2.10 :

Αν χωρίσουμε μια βάση του σε δύο υποσύνολα τότε οι υπόχωροι που παράγονται από το κάθε υποσύνολο
είναι συμπληρωματικοί και αντιστρόφως.

Θεώρημα 2.11 :

Το άθροισμα των διαστάσεων δύο συμπληρωματικών υπόχωρων ισούται με την διάσταση ολοκλήρου του
χώρου .

Απαντήσεις στις Ασκήσεις 2ου Κεφαλαίου

1) Για ποιές τιμές του k το διάνυσμα = (1,-2,k) είναι γραμμικός συνδυασμός των

= (3,0,-2) , = (2,-1,-5) ;

Απάντηση
Θα πρέπει να υπάρχουν λ1 και λ2 για τα οποία να αληθεύει η διανυσματική εξίσωση

λ1(3,0,-2) + λ2(2,-1,-5) = (1,-2,k)

Η εξίσωση δίνει το σύστημα

3λ1 + 2λ2 = 1
0λ1 + (-1)λ2 = -2
(-2)λ1 + (-5)λ2 = k

Το σύστημα δίνει άμεσα λ2 = 2 οπότε έχουμε από την πρώτη εξίσωση 3λ1 + 2λ2 = 1 δηλαδή λ1 = -1. Η τρίτη
εξίσωση (-2)λ1 + (-5)λ2 = k γίνεται τότε (-2)(-1) + (-5)(2) = k που δίνει k = -8. Πράγματι με k = -8 έχουμε
(1,-2,-8) = (-1)(3,0,-2) + 2(2,-1,-5)

2) Για οιαδήποτε διανύσματα , , να διαπιστωθεί ότι τα + - 3 , +3 - , + είναι γραμμικώς

εξαρτημένα .
Απάντηση
Για να είναι τα + - 3 , + 3 - , + γραμμικώς εξαρτημένα, θα πρέπει η διανυσματική εξίσωση :

x( + - 3 ) + y( + 3 - ) + z( + )=

να έχει και μη-μηδενική λύση ως προς τα x,y,z .

Η εξίσωση γράφεται (x+y) + (x+3y+z) + (-3x-y+z) =
Η τελευταία εξίσωση επαληθεύεται προφανώς όταν όλοι οι συντελεστές των διανυσμάτων ( αδιάφορο αν είναι
εξαρτημένα ή ανεξάρτητα) είναι ίσοι με το μηδέν.
Εξετάζουμε το ομογενές σύστημα

x+y = 0
x+3y+z = 0
-3x-y+z = 0

ως προς τις λύσεις του. Ο επαυξημένος πίνακας των συντελεστών μας δίνει :
Οπότε είναι x = 1/2t , y = -1/2t , z = t ή π.χ. για t = 2 , έχουμε x = 1 , y = -1 , z = 2 .
Και ισχύει η παρακάτω σχέση

1( + - 3 ) -1( + 3 - ) + 2( + )=

που δηλώνει ότι τα διανύσματα είναι γραμμικώς εξαρτημένα.

3) Αν 1 = 1 + 2 + 3 , 2 = 1 + α 2 , 3 = 2 + β 3 και τα 1 , 2 , 3 είναι γραμμικώς ανεξάρτητα , να

βρεθούν συνθήκες που πρέπει να ικανοποιούνται από τα
α , β ώστε τα 1 , 2 , 3 να είναι γραμμικώς ανεξάρτητα.
Απάντηση
Για να είναι γραμμικώς ανεξάρτητα θα πρέπει η διανυσματική εξίσωση

x 1 +y 2 +z 3 =

να έχει μοναδική λύση την x = y = z = 0.

Η παραπάνω εξίσωση δίνει (x + y) 1 + (x + αy + z) 2 + (x + βz) 2 = .
H τελευταία εξίσωση , λόγω της γραμμικής ανεξαρτησίας των 1 , 2 , 3 απαιτεί

x + y = 0 , x + αy + z = 0 , x + βz = 0

Αυτό το ομογενές σύστημα θα πρέπει να μην έχει άλλη λύση πλήν της μηδενικής . Παίρνουμε τον
επαυξημένο πίνακα του συστήματος και τον φέρνουμε σε Α.Κ.Μ. και έχουμε

από τον τελευταίο πίνακα έχουμε την συνθήκη β - 1 - αβ 0 μεταξύ των α , β ώστε να μην υπάρχει άλλη
λύση πλην της μηδενικής. Δηλαδή όταν τα α , β ικανοποιούν την συνθήκη β - 1 - αβ 0 τα 1 = 1 + 2 +
3 , 2 = 1 + α 2 , 3 = 2 + β 3 θα είναι γραμμικώς ανεξάρτητα.

4) Να διερευνηθεί ποιές από τις παρακάτω συνθήκες στα διανύσματα (x,y,z) ορίζουν υπόχωρους του 3
.
 (a) 2x + y = 0 , (b) x + y z = 1 , (c) xy = 0 , (d) x = y = z , (e) x = y2

Απάντηση
Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει το σύνολο των διανυσμάτων να είναι κλειστό ως προς τις δύο πράξεις, της
πρόσθεσης διανυσμάτων και του πολλαπλασιασμού διανύσματος με αριθμό.

a) Έστω δύο διανύσματα (α , β , γ) , (δ , ε , ζ ) , τα οποία ανήκουν στο σύνολο V των διανυσμάτων που
ικανοποιούν την συνθήκη 2x + y = 0.
Από το διάνυσμα (α+δ , β+ε , γ+ζ) έχουμε 2(α+δ) + (β+ε) = 2α+β + 2δ+ε = 0+0 = 0, δηλαδή ότι το άθροισμα
ανήκει στο V.
Επίσης από την λ(α , β , γ) = (λα , λβ , λγ) με λ και την 2λα +λβ = λ(2α + β) = λ(0)=0 έχουμε ότι και κάθε
διάνυσμα του V πολλαπλασιαζόμενο με αριθμό ανήκει στο V. Επομένως το V είναι κλειστό ως προς τις δύο
πράξεις , δηλαδή είναι υπόχωρος.

b) Έστω V το σύνολο των διανυσμάτων που ικανοποιούν την x + y z = 1. Το διάνυσμα (1,0,0) του V όταν
πολλαπλασιασθεί π.χ. με το 3 δίνει το (3,0,0) που δεν ανήκει στο V, που σημαίνει ότι το V δεν είναι κλειστό
ως προς τις δύο πράξεις, δηλαδή δεν είναι υπόχωρος. Eπίσης η παρατήρηση ότι το (0,0,0) δεν ανήκει στο V
δίνει το ίδιο συμπέρασμα.

c) Έστω V το σύνολο των διανυσμάτων που ικανοποιούν την xy = 0 . Τα διανύσματα (1,0,1) και (0,1,1)
ανήκουν στo V αλλά το άθροισμά τους (1,1,2) δεν ανήκει , που σημαίνει ότι το V δεν είναι κλειστό ως προς
τις δύο πράξεις, δηλαδή δεν είναι υπόχωρος.

d) Έστω τα διανύσματα (α,α,α) και (β,β,β) που ικανοποιούν την x = y = z και το άθροισμά τους
(α+β,α+β,α+β) , επίσης ικανοποιεί την x = y = z .
Έστω λ τότε το διάνυσμα λ(α,α,α) = (λα,λα,λα) ανήκει και αυτό στα διανύσματα που ικανοποιούν την x
=y=z.
Επομένως το σύνολο είναι κλειστό ως προς τις δύο πράξεις άρα είναι υπόχωρος.

e) Tο διάνυσμα (1,1,1) ικανοποιεί την x = y2 όμως το 2(1,1,1) = (2,2,2) δεν την αληθεύει άρα το σύνολο δεν
είναι υπόχωρος.

5) Να αποδειχθεί ότι το σύνολο των διανυσμάτων (a , b , c) του 3 που ικανοποιούν την σχέση 2a + b - c =
0 ορίζουν υπόχωρο διάστασης 2.
Απάντηση
Έστω V το σύνολο αυτών των διανυσμάτων . Εάν (a1 , b1 , c1) , (a2 , b2, c2) είναι δύο διανύσματα του V,
από το άθροισμά τους (a1+a2 , b1+b2 , c1+c2) έχουμε 2(a1+a2)+(b1+b2)-(c1+c2) = 2a1 + b1 - c1 + 2a2 + b2 -
c2 = 0 + 0 = 0 δηλαδή το V κλειστό ως προς το άθροισμα .Εάν λ το λ(a1 , b1 , c1)=(λa1 , λb1 , λc1) δίνει
2λa1 + λb1 - λc1 = λ(2a1 + b1 - c1) = λ(0) = 0 που σημαίνει ότι το V είναι κλειστό και ως προς τον
πολλαπλασιασμό με αριθμό , άρα είναι υπόχωρος.
Tα διανύσματα (1,0,2) και (0,1,1) ανήκουν στο V και είναι γραμμικώς ανεξάρτητα διότι το ένα δεν μπορεί
να είναι πολλαπλάσιο του άλλου. Το διάνυσμα (a , b , c ) του V μπορεί να εκφρασθεί σαν γραμμικός
συνδυασμός των (1,0,2) και (0,1,1) διότι έχουμε a(1,0,2) + b(0,1,1) = (a , b , 2a+b ) = (a , b , c ) και ισχύει
2a + b - c = 0.
To συμπέρασμα είναι ότι τα (1,0,2) , (0,1,1) αποτελούν βάση του υπόχωρου V διότι είναι γραμμικώς
ανεξάρτητα και τον παράγουν. Σύμφωνα με το Θεώρημα 2.3 η διάσταση του χώρου είναι 2 διότι η βάση
αποτελείται από δύο διανύσματα.
 4
6) Θεωρούμε τον υπόχωρο του που παράγεται από τα διανύσματα

1 = (1,0,0,1) , 2 = (2,0,1,0) , 3 = (3,0,1,1) , 4 = (0,0,0,1)

Να βρεθεί μια ορθοκανονική βάση αυτού του υπόχωρου.

Απάντηση
Εδώ έχουμε (3,0,1,1) -1(1,0,0,1) - 1(2,0,1,0) + 0(0,0,0,1) = (0,0,0,0) οπότε τα δοθέντα είναι γραμμικώς
εξαρτημένα διανύσματα ενώ τα { (1,0,0,1) ,(2,0,1,0) ,(0,0,0,1)} είναι γραμμικώς ανεξάρτητα διότι η εξίσωση
x(1,0,0,1) +y(2,0,1,0) + z(0,0,0,1) = (0,0,0,0) έχει σαν μοναδική λύση x = y = z = 0 όπως φαίνεται από το
σύστημα που προκύπτει από την τελευταία διανυσματική εξίσωση { x + 2y = 0 , y = 0 , x + z = 0 } .
Eπομένως τα διανύσματα { (1,0,0,1) , (2,0,1,0) , (0,0,0,1) } αποτελούν βάση του υπόχωρου που παράγεται και
με την διαδικασία ορθογωνοποίησης Gramm-Schmidt θα προκύψει η ορθογώνια βάση

Εάν διαιρέσουμε τα ορθογώνια διανύσματα με τα μέτρα τους θα έχουμε την ορθοκανονική βάση

Παρατήρηση: Εάν αλλάζαμε την σειρά των διανυσμάτων της βάσης και πέρναμε σαν βάση τα διανύσματα
(0,0,0,1) , (1,0,01) , (1,0,1,0) το αποτέλεσμα στην ορθοκανονική μορφή θα ήταν αρκετά απλούστερο.

{ (0,0,0,1) , (1,0,0,0) , (0,0,1,0) }

7) Έστω V , W υπόχωροι του . Τα σύνολα V W , V W θα είναι επίσης υπόχωροι ;

Απάντηση
Εάν σαν V πάρουμε τον υπόχωρο του που περιλαμβάνει όλα τα διανύσματα της μορφής (a , 0 , 0 , ... . 0)
και σαν W τον υπόχωρο που περιλαμβάνει όλα τα διανύσματα της μορφής (0 , b , 0 , ... . 0) , παρατηρούμε
ότι ανήκουν και τα δύο στο V W, αλλά το αθροισμά τους (a , b, 0 , ... , 0) δεν ανήκει που σημαίνει ότι το
σύνολο V W δεν είναι κλειστό ως προς την πράξη της πρόσθεσης διανυσμάτων δηλαδή δεν είναι
υπόχωρος. Να σημειωθεί ότι το V W , είναι κλειστό ως προς την πράξη του παλλαπλασιασμού
διανύσματος με αριθμό. Προφανώς εάν ένα σύνολο από τα V , W είναι υποσύνολο του άλλου τότε και η
ένωση τους V W θα είναι υπόχωρος του .
Έστω , V W τότε , V και , W αυτό όμως συνεπάγεται + V και + W δηλαδή + V
W, επομένως το V W κλειστό ως προς την πρόσθεση διανυσμάτων.
Έστω V W τότε V και W οπότε λ V και λ W που συνεπάγεται ότι λ V W, δηλαδή ότι το
V W είναι κλειστό και ως προς τον πολλαπλασιασμό με αριθμό και επομένως είναι υπόχωρος του .

8) Έστω , 1 , 2 ,..., k διανύσματα του . Να αποδειχθεί ότι :

L( 1 , 2 ,..., k ) L( , 1 , 2 ,..., k ) = L( 1 , 2 ,..., )

k

Απάντηση

Έχουμε L( 1 , 2 , . . . , k) δηλαδή ότι το = t1 1 + t2 2 + . . . + tk k.

Εάν L( , 1 , 2 , . . . , k) σημαίνει = s1 1 + s2 2 + . . . + sk k + s και εάν το αντικατασταθεί = s1 1
+ s2 2 + . . . + sk k + s( t1 1 + t2 2 + . . . + tk k). Και έχουμε τελικά = (s1 + st1) 1 + (s2 + st2) 2 + . . . + (sk +
stk) k που δείχνει ότι το είναι γραμμικός συνδυασμός των 1 , 2 , ... , k δηλαδή ότι L( 1 , 2 , ... , k)
οπότε

L( , 1 , 2 ,..., k ) L( 1 , 2 ,..., k ) σχέση 1

Εάν τώρα πάρουμε L( 1 , 2 ,..., ) τότε

k

= t1 1 + t2 2 + . . . + tk k = t1 1 + t2 2 + . . . + tk k +0

που δείχνει ότι L( , 1 , 2 ,..., k ) δηλαδή είναι

L( 1 , 2 ,..., ) L(
k , 1 , 2 ,..., )
k σχέση 2

Από τις σχέσεις 1 και 2 έχουμε L( , 1 , 2 ,..., k ) = L( 1 , 2 ,..., k)

Ο γραμμικός συνδυασμός 0 1 +0 2 +...+0 k +1 δείχνει ότι

L( , 1 , 2 ,..., k )

και από την ισότητα L( , 1 , 2 ,..., ) = L(

k 1 , 2 ,..., k ) προκύπτει ότι

L( 1 , 2 ,..., )
k

9) Έστω V ο υπόχωρος του 3 παράγεται από τα διανύσματα 1 = (1,1,0) , 2 = (0,1,1) και W ο υπόχωρος
του 3 που παράγεται από το διάνυσμα 3 = (1,0,0). Να αποδειχθεί ότι οι V και W είναι συμπληρωματικοί
υπόχωροι.
Απάντηση
 3
Ένας τρόπος είναι να δείξουμε ότι τα τρία διανύσματα αποτελούν βάση του οπότε το Θεώρημα 2.10
δηλώνει ότι οι V και W είναι συμπληρωματικοί υπόχωροι του 3.
Πράγματι η διανυσματική εξίσωση

x 1 +y 2 +z 3 = x(1,1,0) + y(0,1,1) + z(1,0,0) =

δίνει το ομογενές σύστημα

x+z=0
x +y = 0
y=0

που έχει μοναδική λύση την x = y = z = 0. Επομένως τα τρία διανύσματα είναι γραμμικώς ανεξάρτητα και
παράγουν τον χώρο 3 διότι

(a , b ,c) = (b-c)(1,1,0) + c(0,1,1) + (a-b+c)(1,0,0)

Τα διανύσματα (1,1,0) , (0,1,1) , (1,0,0) αποτελούν βάση και αν χωρισθούν στα υποσύνολα { (1,1,0) ,
(0,1,1) } και { (1,0,0) } σύμφωνα με το Θεώρημα 2.10 οι υπόχωροι V ,W που παράγονται από το κάθε
υποσύνολο είναι συμπληρωματικοί.

Κεφάλαιο 3

Πίνακες

3.1:Βασικές έννοιες

Πίνακα ή μήτρα μεγέθους mxn ονομάζουμε κάθε ορθογώνια διάταξη m n το πλήθος αριθμών σε m-
γραμμές και n-στήλες. Το στοιχείο που ανήκει στην i-γραμμή και j-στήλη συμβολίζεται συνήθως με aij
(όπου 1 < i < m και 1 < j < n ).
Έχουμε δηλαδή

ή συνοπτικά Α = [aij] όπου i = 1 , 2 , . . . , m και j = 1 , 2 , . . . , n .

Δύο πίνακες Α = [aij] και Β = [bij] του ιδίου μεγέθους, θα λέμε ότι είναι ίσοι, αν έχουν τα αντίστοιχα
στοιχεία ίσα δηλαδή [aij] = [bij] aij = bij , (i,j). Ένας πίνακας μεγέθους mxn του οποίου όλα τα
στοιχεία είναι μηδεν συμβολίζεται με Οmxn ή απλά με Ο. Ένας τέτοιος πίνακας ονομάζεται μηδενικός.

Πράξεις

(α) Πρόσθεση πινάκων

Μεταξύ πινάκων του ιδίου μεγέθους ορίζεται η πράξη της πρόσθεσης, όπου αθροίζουμε τα αντίστοιχα
στοιχεία. Συγκεκριμένα εάν

Α = [aij] και Β = [bij] τότε Α + Β =C = [cij], όπου cij = aij + bij, (i,j).

(β) Πολλαπλασιασμός πίνακα με αριθμό

Στην πράξη αυτή πολλαπλασιάζουμε κάθε στοιχείο του πίνακα με τον αριθμό.
Συγκεκριμένα εάν Α = [aij] και λ , τότε λΑ = Β = [bij] όπου bij = λaij, (i,j).

Για τις δύο πράξεις που ορίσαμε , ισχύουν όλες οι γνωστες ιδιότητες που έχουν οι αντίστοιχες πράξεις σε
διανυσματκούς χώρους.
Έχουμε δηλαδή

Α +Β =Β + Α , λ(μΑ) = (λμ)Α ,
Α + (Β + C) = (Α + Β) + C , (λ+μ)Α = λΑ + μΑ ,
A+0=0+A=Α, λ(Α + Β) = λΑ + λΒ ,
Α + (-Α) = (-Α) + Α = 0 όπου -Α = (-1)Α , 1Α = Α , 0Α = 0

Σημείωση : Το άθροισμα Α +(-Β) ονομάζεται και διαφορά του Β από τον Α και συμβολίζεται με Α-Β.

(γ) Πολλαπλασιασμός πινάκων

Έστω πίνακας Α = [aij] μεγέθους mxn και πίνακας Β = [bjk] μεγέθους nxr. To γινόμενο Α Β θα είναι ένας
πίνακας C = [cik] μεγέθους mxr, του οποίου κάθε στοιχείο cik είναι το άθροισμα των γινομένων των n
στοιχείων της i-γραμμής του Α με τα αντίστοιχα n στοιχεία της k-στήλης του Β. Έχουμε δηλαδή

cik = ai1b1k + ai2b2k + . . . + ainbnk , (i,k).

Παράδειγμα
Εάν

Τότε

Παρατήρηση : Θα πρέπει να τονισθεί ότι το γινόμενο Α Β ορίζεται μόνον όταν ο αριθμός των στηλών του
Α ισούται με τον αριθμό των γραμμών του Β.

Η πράξη του πολλαπλασιασμού μεταξύ πινάκων έχει τις παρακάτω ιδιότητες:

 (Α Β) C = A (B C)
Α (Β + C) = A B + A C
λ(Α Β) = (λΑ) Β = Α (λΒ) , όπου λ

Γενικά δεν ισχύει η αντιμεταθετικότητα, δηλαδή συνήθως έχουμε Α Β B A όπου το ένα από τα δύο
γινόμενα μπορεί και να μην ορίζεται αν τα μεγέθη των πινάκων δεν είναι τα σωστά.

Ανάστροφος πίνακας

Αν πάρουμε τις γραμμές ενός πίνακα Α και τις τοποθετήσουμε ως στήλες στην ίδια σειρά, τότε
δημιουργείται ένας νέος πίνακας που ονομάζεται ανάστροφος του Α και συμβολίζεται με ΑT. Δηλαδή οι
γραμμές και στήλες του Α γίνονται αντίστοιχα στήλες και γραμμές του ΑT.
Έτσι αν το μέγεθος του Α είναι mxn το μέγεθος του ΑT θα είναι nxm.
Παράδειγμα

Η αναστροφή πινάκων έχει τις παρακάτω ιδιότητες : (οι οποίες εύκολα μπορούν να αποδειχθούν
χρησιμοποιώντας τον ορισμό του ανάστροφου πίνακα που αναφεραμε προηγουμένως).

(A + B)T = AT + BT , (A B)T = BT AT
(λA)T = λΑT , (AT)T = A

3.2 : Γραμμοχώροι και Στηλοχώροι πίνακα

Έστω πίνακας μεγέθους mxn

Θεωρούμε τα διανύσματα,

1 = ( a11 , a12 , ... , a1n )

2 = ( a21 , a22 , ... , a2n )

. . . . .
. . . . .
. . . . .
m = (am1 , am2 , ... , amn)
τα οποία ονομάζουμε διανύσματα γραμμών του Α.
Επίσης θεωρούμε τα διανύσματα ,

1 = ( a11 , a21 , ... , am1 )

2 = ( a12 , a22 , ... , am2 )

. . . . .
. . . . .
. . . . .
n = ( a1n , a2n , ... , amn )

τα οποία ονομάζουμε διανύσματα στηλών του Α.

Ο υπόχωρος του n που παράγεται από τα διανύσματα γραμμών του Α, ονομάζεται γραμμοχώρος του Α,
ενώ ο υπόχωρος του m που παράγεται από τα διανύσματα στηλών του Α, ονομάζεται στηλοχώρος του Α.
Δηλαδή έχουμε

Γραμμοχώρος του Α = L( 1 , 2 ,..., m )

Στηλοχώρος του Α = L( 1 , 2 ,..., n )

Θεώρημα 3.1 :

Στοιχειώδης γραμμομετασχηματισμοί δεν αλλάζουν τον γραμμοχώρο ενός πίνακα. (Δηλαδή εάν Α~Β τότε οι
Α , Β έχουν τον ίδιο γραμμοχώρο)

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 3.1 Απόδειξη

Θεώρημα 3.2 :

Έστω πίνακας Α , ο οποίος βρίσκεται σε Απλή Κλιμακωτή Μορφή. Τα μη-μηδενικά διανύσματα γραμμών
του Α , αποτελούν βάση για τον γραμμοχώρο του.

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 3.2 Απόδειξη

Από τα Θεωρήματα 3.1 ,3.2 προκύπτει το εξής πόρισμα :

Πόρισμα 3.1 :

Εάν εφαρμόσουμε σ'έναν πίνακα Α τον αλγόριθμο των Gauss-Jordan, θα προκύψει ένας πίνακας Β , ο οποίος
βρίσκεται σε Απλή Κλιμακωτή Μορφή. Τα μη-μηδενικά διανύσματα γραμμών του Β αποτελούν βάση για
τον γραμμοχώρο του Α.

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Πόρισμα 3.1 Απόδειξη

Το Πόρισμα 3.1 είναι πολύ χρήσιμο στην εύρεση βάσης υπόχωρου που παράγεται από κάποια συλλογή
διανυσμάτων.

Άσκηση :
5
Να βρεθεί μια βάση για τον υπόχωρο του που παράγεται από τα διανύσματα :
 1 = (1,1,1,0,0) , 2 = (1,-1,-1,1,1) , 3 = (2,0,0,1,1) , 4 = (0,-2,-2,1,1)

Απάντηση
Θεωρούμε έναν πίνακα Α, ο οποίος έχει διανύσματα γραμμών του τα δοθέντα διανύσματα 1 , 2 , 3 , 4 .
Έχουμε δηλαδή

O γραμμοχώρος του Α ταυτίζεται με τον υπόχωρο του οποίου μια βάση θελουμε να προσδιορίσουμε. Άρα
για αρκεί να βρούμε μια βάση του γραμμοχώρου του Α.
Εφαρμόζουμε στον πίνακα Α την διαδικασία των Gauss-Jordan οπότε έχουμε :

Επομένως από το Πόρισμα 3.1, τα διανύσματα (1,0,0,1/2,1/2) , (0,1,1,-1/2,-1/2) αποτελούν βάση του
υπόχωρου L( 1 , 2 , 3 , 4).

Ερώτηση : Με τις γνώσεις που έχουμε αποκτήσει μέχρι τώρα, μπορούμε να βρούμε μια βάση για τον
στηλοχώρο ενός πίνακα;

Για παράδειγμα εάν Α = μπορούμε να βρούμε μια βάση για τον στηλοχώρο του Α ; Απάντηση

Το επόμενο Θεώρημα 3.3 είναι από τα πιο θεμελιώδη θεωρήματα της Γραμμικής Άλγεβρας.

Θεώρημα 3.3

Για κάθε πίνακα Α , η διάσταση του γραμμοχώρου του ισούται με την διάσταση του στηλοχώρου του.( Η
κοινή τιμή της διάστασης των δύο υπόχωρων ονομάζεται βαθμός του Α και συμβολίζεται με ρ(Α) )

Άσκηση : Έστω πίνακας Α μεγέθους mxn. Ποιά είναι η μέγιστη πιθανή τιμή του βαθμού του Α ; Απάντηση

3.3 : Συστήματα γραμμικών εξισώσεων

Εάν έχουμε ένα γραμμικό σύστημα m εξισώσεων με n μεταβλητές , χρησιμοποιώντας τον συμβολισμό
πινάκων, μπορούμε να το εκφράσουμε στην παρακάτω μορφή :
Ονομάζουμε τους πίνακες Α , Χ και Β, πίνακες συντελεστών , μεταβλητών και σταθερών αντίστοιχα.
Επειδή ο πίνακας Χ είναι μεγέθους nx1 και ο πίνακας Β είναι μεγέθους mx1, αυτοί μπορούν να θεωρηθούν
και ως διανύσματα. Οπότε το παραπάνω γραμμικό σύστημα γράφεται και στην μορφή Α = .
Σ' αυτή την περίπτωση το ονομάζεται διάνυσμα μεταβλητών και το διάνυσμα σταθερών.
Το Θεώρημα 1.1 που διατυπώσαμε στο Κεφάλαιο 1 αναφερόταν στον αριθμό των λύσεων που μπορεί να
έχει ένα γραμμικό σύστημα.( Θεώρημα 1.1 : Κάθε γραμμικό σύστημα έχει ακριβώς μια λύση ή άπειρο
αριθμό λύσεων ή καμμία λύση)
Αποδείξαμε τότε σαν άσκηση, ότι το Θεώρημα αυτό ισχύει για γραμμικά συστήματα 2 εξισώσεων με 2
μεταβλητές. Σ' αυτό το σημείο θα αποδείξουμε το Θεώρημα 1.1, στην γενικότητά του.
Απόδειξη Θεωρήματος 1.1

Θεώρημα 3.4 :

Θεωρούμε ένα γραμμικό σύστημα Α = , m εξισώσεων με n μεταβλητές. (Προφανώς m

). Όλα τα
m
διανύσματα για τα οποία το σύστημα είναι συμβατό σχηματίζουν έναν υπόχωρο του που ταυτίζεται με
τον στηλοχώρο του Α.

Απόδειξη Θεωρήματος 3.4

Ως άμεση συνέπεια του Θεωρήματος 3.4, έχουμε την παρακάτω πρόταση.

Πόρισμα 3.2 :
Έστω γραμμικό σύστημα Α = m εξισώσεων με n μεταβλητές . Το Α = είναι συμβατό εάν μόνον εάν ο
επαυξημένος πίνακας ( Α : ) έχει τον ίδιο βαθμό με τον πίνακα των συντελεστών Α.
Απόδειξη Πορίσματος 3.2

Άσκηση :

Θεωρούμε το γραμμικό σύστημα Α = όπου Α =

Το σύστημα είναι συμβατό για (i) = (1,1,0) , (ii) = (2,1,1) ; Απάντηση

Θεώρημα 3.5 :

Θεωρούμε το ομογενές σύστημα Α = , m εξισώσεων με n μεταβλητές (Προφανώς n

). Τα διανύσματα
n
που είναι λύσεις του παραπάνω συστήματος σχηματίζουν υπόχωρο του διάστασης n-ρ, όπου ρ ο βαθμός
του πίνακα Α.

Άσκηση :
Να αποδειχθεί το πρώτο σκέλος του Θεωρήματος 3.5.Δηλαδή να αποδειχθεί ότι το σύνολο των λύσεων του
Α = αποτελεί υπόχωρο του n
. Απόδειξη

Θεώρημα 3.6 :

Έστω γραμμικό σύστημα Α = , το οποίο είναι συμβατό. Οι λύσεις του συστήματος θα είναι ένα σύνολο
της μορφής +V={ | = + , V }, όπου είναι μια οιαδήποτε λύση του Α = και V είναι ο
υπόχωρος των λύσεων του ομογενούς συστήματος Α = .

Απαντήσεις Ασκήσεων 3ου Κεφαλαίου

1) Για καθένα από τους παρακάτω πίνακες να επαληθευτεί ότι η διάσταση του γραμμοχώρου του ισούται
με την διάσταση του στηλοχώρου του.

Απάντηση :
Ο πίνακας (i) σε Α.Κ.Μ. δίνει

και σύμφωνα με το Θεώρημα 3.1 και το Θεώρημα 3.2 έχουμε ότι η διάσταση του γραμμοχώρου του είναι
δύο.
Αν πάρουμε τον ανάστροφο του πίνακα (i) και τον φέρουμε σε Α.Κ.Μ. θα βρούμε

οπότε η διάσταση του στηλοχώρου του αρχικού πίνακα είναι πάλι δύο.
Το αποτέλεσμα αυτό είναι μια επαλήθευση του Θεωρήματος 3.3
Aνάλογα για τον πίνακα (ii) έχουμε :
όπου φαίνεται όπως και προηγουμένως ότι οι διαστάσεις στηλοχώρου και γραμμοχώρου είναι τρία.

2) Κατασκευάστε έναν πίνακα του οποίου ο γραμμοχώρος περιέχει τα διανύσματα (1,1) , (1,2) ενώ ο
στηλοχώρος τα διανύσματα (1,0,0) , (0,0,1).
Απάντηση :
Τα δοθέντα διανύσματα (1,0,0) και (0,0,1) είναι γραμμικώς ανεξάρτητα όπως είναι και τα (1,1) , (1,2).
Σχηματίζουμε ένα πίνακα που έχει τα διανύσματα (1,0,0) και (0,0,1) ως στήλες. Ο στηλοχώρος αυτού του
πίνακα περιέχει τα (1,0,0) και (0,0,1). Προσθέτουμε την τρίτη γραμμή στην πρώτη και κατόπιν την πρώτη
στην τρίτη. Τότε παρουσιάζονται στις γραμμές του πίνακα τα δύο διανύσματα (1,1) , (1,2) δηλαδή ο
γραμμοχώρος του πίνακα περιέχει και τα (1,1) , (1,2). .

3) Έστω πίνακας Α μεγέθους mxn , όπου m n. Nα αποδειχθεί ότι: Τα διανύσματα γραμμών του Α ή τα
διανύσματα στηλών του Α είναι γραμμικώς εξαρτημένα.
Απάντηση :
Μεταξύ των m και n το ένα θα είναι μεγαλύτερο από το άλλο, χωρίς να επιρρεάζεται η γενικότητα
μπορούμε να υποθέσουμε ότι m μεγαλύτερο από n.
Τότε σύμφωνα με το Θεώρημα 3.3 θα είναι ρ(Α) < n < m. Το τελευταίο όμως σημαίνει ότι το πλήθος των
διανυσμάτων γραμμών είναι μεγαλύτερο από τον βαθμό του πίνακα Α. Επομένως όλα τα διανύσματα
γραμμές δεν μπορούν να είναι γραμμικώς ανεξάρτητα διότι τότε το ρ(Α) θα ήταν ίσο με m που είναι άτοπο.
Συμπέρασμα τα m διανύσματα γραμμές είναι γραμμικώς εξαρτημένα. Ανάλογο συμπέρασμα θα έχουμε εάν
είναι n μεγαλύτερο από m.

4) Εάν , να βρεθεί μια βάση και μια ορθοκανονική βάση για τον υπόχωρο των
διανυσμάτων για τα οποία είναι συμβατό το γραμμικό σύστημα

Α = .
Απάντηση :

5) Δίνεται το ομογενές γραμμικό σύστημα :

2x1 - x2 + x3 - x4 = 0
x1 + x2 - x3 + 2x4 = 0
x1 - 2x2 + 2x3 - 3x4 = 0

Να βρεθεί η διάσταση και μια βάση για τον υπόχωρο V ( του 4 ) των λύσεων του.
Απάντηση :
Φέρνουμε τον πίνακα των συντελεστών των αγνώστων σε Α.Κ.Μ.

Ο πίνακας είναι βαθμού ρ = 2 και σύμφωνα με το Θεώρημα 3.5 τα διανύσματα που είναι λύσεις του
συστήματος σχηματίζουν υπόχωρο διαστάσεως 4-2 = 2.
Έχουμε για

x3 = 1 , x4 = 3 το διάνυσμα λύσης (-1,-4,1,3)

 x3 = 0 , x4 = 3 τo διάνυσμα λύσης (-1,-5,0,3)

Tα δύο διανύσματα { (-1,-4,1,3) , (-1,-5,0,3) } είναι γραμμικώς ανεξάρτητα και αποτελούν βάση του
υπόχωρου V των λύσεων του συστήματος.

6) Έστω πίνακας Α μεγέθους 23 x 15 και βαθμού 10. Ποιός είναι ο μέγιστος αριθμός γραμμικώς
ανεξαρτήτων διανυσμάτων που ικανοποιούν το ομογενές σύστημα

ΑΤ = ;

Απάντηση :
Ο πίνακας ΑΤ του συστήματος είναι μεγέθους 15 x 23 και βαθμού 10. Επομένως βάσει του Θεωρήματος 3.5
τα διανύσματα που είναι λύσεις του συστήματος σχηματίζουν υπόχωρο διαστάσεως 23 - 10 = 13. Άρα ο
μέγιστος αριθμός γραμμικώς ανεξαρτήτων διανυσμάτων που ικανοποιούν το σύστημα είναι 13 όσο και η
διάσταση του υπόχωρου των λύσεων.

7) Να λυθεί το παρακάτω συμβατό γραμμικό σύστημα ,

x1 - x2 + x3 + x4 = 1
x1 - x2 + 0x3 - x4 = -1
2x1 - 2x2 + x3 + 0x4 = 0
x1 + x2 + x3 + x4 = 1

χρησιμοποιώντας το Θεώρημα 3.6 .

Απάντηση :
Σύμφωνα με το Θεώρημα 3.6 χρειαζόμαστε μια λύση του συστήματος και τον υπόχωρο των λύσεων του
αντιστοίχου ομογενούς συστήματος. Για το ομογενές σύστημα φέρνωντας τον πίνακα των συντελεστών των
αγνώστων σε Α.Κ.Μ. έχουμε :

Οπότε έχουμε ότι ο βαθμός του πίνακα είναι 3 άρα ο υπόχωρος των λύσεων V του ομογενούς έχει διάσταση
4-3 = 1 και το διάνυσμα π.χ. ( 1 , 0 , -2 , 1 ) είναι η βάση των λύσεων του αντιστοίχου ομογενούς συστήματος
δηλαδή βάση του υπόχωρου V. Μια λύση του μη ομογενούς συστήματος είναι το διάνυσμα (-1,2,0,0) που
επαληθεύει το αρχικό σύστημα.. Οπότε βάσει του Θεωρήματος 3.6 η γενική λύση του μη ομογενούς
συστήματος είναι τα διανύσματα

= (-1,2,0,0) + ( t , 0 -2t , t) με το t

Ορίζουσες- Αντίστροφος πίνακας

4.1:Τετραγωνικοί πίνακες

Πίνακες που έχουν τον ίδιο αριθμό γραμμών και στηλών ονομάζονται τετραγωνικοί πίνακες. Τέτοιοι είναι οι
πίνακες :

Από τα στοιχεία ενός τετραγωνικού πίνακα Α = [aij] μεγέθους ν x ν, ξεχωρίζουμε τα a11 , a22 , . . . , aνν, για τα
οποία λέμε ότι αποτελούν την κύρια διαγώνιο του Α.
Έστω τετραγωνικός πίνακας Α = [aij]

Ο Α ονομάζεται πάνω τριγωνικός, εάν τα στοιχεία κάτω από την κύρια διαγώνιο του ( aij , i > j ) είναι
μηδενικά.

Ο Α ονομάζεται κάτω τριγωνικός, εάν τα στοιχεία πάνω από την κύρια διαγώνιο του ( aij , i < j ) είναι
μηδενικά.

O Α ονομάζεται διαγώνιος, εάν τα στοιχεία εκτός της κύριας διαγωνίου του ( aij , i j ) είναι μηδενικά.

Ο διαγώνιος πίνακας ονομάζεται μοναδιαίος ή ταυτοτικός εάν τα στοιχεία της κυρίας διαγωνίου του ( aij
, i = j ) είναι ίσα με 1.( Ένας ταυτοτικός πίνακας μεγέθους ν x ν συμβολίζεται με Ιν ή απλώς με Ι ).
Έτσι έχουμε :

Σημείωση : Για τετραγωνικούς πίνακες Α του ιδίου μεγέθους μ'ένα μοναδιαίο πίνακα Ι, έχουμε

ΑΙ = ΙΑ=Α

4.2:Αντίστροφος τετραγωνικού πίνακα

Ορισμός Έστω τετραγωνικός πίνακας Α. Θα λέμε ότι ο πίνακας Β είναι αντίστροφος του Α, εάν

ΑΒ=ΒΑ=Ι

Θεώρημα 4.1 :

Ο αντίστροφος ενός τετραγωνικού πίνακα Α είναι μοναδικός.

Απόδειξη
Ορισμός Εάν ένας τετραγωνικός πίνακας Α έχει αντίστροφο, τότε ο Α λέμε ότι έιναι αντιστρέψιμος και ο
αντίστροφός του συμβολίζεται με Α-1.

Θεώρημα 4.2 :

Εάν οι Α και Β είναι αντιστρέψιμοι τετραγωνικοί πίνακες του ιδίου μεγέθους, τότε

(i) ο Α.Β είναι αντιστρέψιμος

και (ii) (Α.Β)-1 = B-1A-1.

Απόδειξη

Θεώρημα 4.3 :

Για κάθε αντιστρέψιμο τετραγωνικό πίνακα Α,

(i) o Α-1 είναι αντιστρέψιμος και (Α-1)-1 = Α

(ii) για κάθε μη-μηδενικό αριθμό k, ο kA είναι αντιστρέψιμος και

(iii) o ΑΤ είναι αντιστρέψιμος και (ΑΤ)-1 = (Α-1)Τ

4.3:Ορίζουσες

Σε κάθε τετραγωνικό πίνακα Α αντιστοιχούμε έναν αριθμό |Α| τον οποίο ονομάζουμε ορίζουσα του Α. Για
τον ορισμό της ορίζουσας του Α, χρειαζόμαστε την έννοια της μετάθεσης των στοιχείων ενός σύνολου.
Έστω σύνολο Κ = { α1 , α2 , . . . , αν }. Μετάθεση των ν στοιχείων του Κ ονομάζεται κάθε διατεταγμένη ν-
άδα στην οποία κάθε στοιχείο του Κ εμφανίζεται ακριβώς μια φορά. π.χ. εάν Κ = { 1, 2 , 3 }
Οι διατεταγμένες 3-άδες

(1,2,3) , (1,3,2) , (2,1,3) , (2,3,1) , (3,1,2) , (3,2,1)

αποτελούν όλες τις πιθανές μεταθέσεις των 3 στοιχείων του Κ.

( Αυτές είναι 3! = 3 2 1 = 6 τον αριθμό ).
Γενικά μπορεί να αποδειχθεί ότι κάθε σύνολο με ν στοιχεία έχει ν! μεταθέσεις.
Θα λέμε ότι μια μετάθεση του συνόλου Κ = { 1,2, . . . , ν } παρουσιάζει αντιστροφή εάν κάποιο στοιχείο
προηγείται στην σ κάποιου μικρότερού του.
π.χ. εάν Κ = { 1,2,3 },
στην μετάθεση (3,2,1) παρατηρούνται 3 αντιστροφές.
Mια μετάθεση του συνόλου Κ ονομάζεται περιττή (άρτια) εάν σ' αυτή παρατηρείται περιττός (άρτιος)
αριθμός αντιστροφών.
Το πρόσημο μιας μετάθεσης σ του Κ, συμβολίζεται με sgn(σ) και ορίζεται ως εξής:

+1 εάν η σ είναι
sgn(σ άρτια
) { -1 εάν η σ είναι
περιττή

Μετά από την αναφορά που κάναμε στην έννοια των μεταθέσεων μπορούμε να ορίσουμε την ορίζουσα.
Ορισμός : Έστω τετραγωνικός πίνακας Α = [αij] μεγέθους νxν. Ονομάζουμε ορίζουσα του πίνακα Α τον
αριθμό sgn(σ)α1σ1α2σ2 . . . ανσν όπου το άθροισμα θεωρείται πάνω σε όλες τις μεταθέσεις σ = ( σ1,σ2 , . . . ,σν
) του συνόλου Κ= {1,2, . . . ,ν }.
Παράδειγμα : Έστω

Σύμφωνα με τον ορισμό που δώσαμε |Α| = sgn(σ)α1σ1α2σ2 όπου το άθροισμα θεωρείται πάνω σ'όλες τις
μεταθέσεις σ = ( σ1,σ2) του Κ = {1,2}. Το Κ έχει δύο μεταθέσεις τις (1,2) και (2,1). Η πρώτη είναι άρτια ενώ
η δεύτερη περιττή. Άρα

|Α| = (+1)α11α22+(-1)α12α21

Άσκηση : Να προσδιορισθεί η ορίζουσα του

χρησιμοποιώντας τον ορισμό που δώσαμε προηγουμένως. Απάντηση

Θεώρημα 4.4

Η ορίζουσα ενός πίνακα Α και του αναστρόφου του ΑΤ είναι ίσες. Δηλαδή |Α| = |ΑΤ|

Παρατήρηση Από το Θεώρημα 4.4 προκύπτει το εξής: Εάν έχουμε ένα θεώρημα , το οποίο είναι σχετικό με
ορίζουσες και το οποίο αναφέρεται στις γραμμές ενός πίνακα, το ίδιο ισχύει και για τις στήλες του (και
αντίστροφα).
Τα επόμενα θεωρήματα αναφέρονται επίσης σε ιδιότητες της ορίζουσας.

Θεώρημα 4.5

Εάν ο Α έχει μια γραμμή (στήλη) μηδενική, τότε |Α| = 0.

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 4.5 . Απάντηση

Θεώρημα 4.6

Εάν εναλλάξουμε δύο γραμμές (στήλες) ενός πίνακα τότε η ορίζουσα αλλάζει πρόσημο.

Θεώρημα 4.7

Εάν ο Α έχει δύο γραμμές (στήλες) ίδιες, τότε |Α| = 0.

Άσκηση : Να αποδειχθεί το Θεώρημα 4.7 χρησιμοποιώντας το Θεώρημα 4.6 Απάντηση

Θεώρημα 4.8

Εάν Α = [αij] τριγωνικός πίνακας μεγέθους νxν, |Α| = α11α22 . . . ανν.

Απόδειξη

Θεώρημα 4.9

(i) Εάν πολλαπλασιάσουμε μια γραμμή (στήλη) ενός πίνακα με αριθμό, τότε η ορίζουσα πολλαπλασιάζεται
με τον ίδιο αριθμό.
(ii) Αν προσθέσουμε ένα πολλαπλάσιο μιας γραμμής (στήλης) σε μια άλλη γραμμή (στήλη) τότε η ορίζουσα
παραμένει η ίδια.

Εάν από ένα τεραγωνικό πίνακα Α = [αij] μεγέθους νxν αφαιρέσουμε την i-γραμμή του και την j-στήλη του,
τότε μένει ένας τετραγωνικός πίνακας Μij μεγέθους (ν-1)x(ν-1). Ελάσσων ορίζουσα του στοιχείου αij του
πίνακα Α ονομάζουμε την ορίζουσα του πίνακα Μij .
Ο συμπαράγοντας του στοιχείου αij συμβολίζεται με Αij και ορίζεται ως εξής

Αij : (-1)i+j |Mij| .

Παράδειγμα : Εάν

έχουμε

Eάν

σε προηγούμενη άσκηση είδαμε ότι

|Α| = α11α21α33 + α12α23α31 + α13α21α32 - α11α23α32 - α12α21α33 - α13α22α31

Το άθροισμα των γινομένων που μας δίνει την ορίζουσα του Α, μπορεί επίσης να γραφεί με τους εξής
τρόπους:

|A| = α11(α22α33 - α23α32) + α12(α23α31 - α21α33) + α13(α21α32 - α22α31)

 = α21(α13α12 - α12α13) + α22(α11α33 - α13α31) + α23(α12α31 - α11α32)

= α31(α12α23 - α13α22) + α32(α13α21 - α11α23) + α33(α11α22 - α12α21)

Δηλαδή

|Α| = α11Α11 + α12Α12 + α13Α13

= α21Α21 + α22Α22 + α23Α23

= α31Α31 + α32Α32 + α33Α33

Mε άλλα λόγια παρατηρούμε ότι η ορίζουσα του Α ισούται με το άθροισμα των γινoμένων των στοιχείων
μιας οποιαδήποτε γραμμής του με τους αντίστοιχους συμπαράγοντες. Αυτό δεν ισχύει μόνον για πίνακες
μεγέθους 3x3, αλλά γενικά για κάθε τετραγωνικό πίνακα. Συγκεκριμένα έχουμε το εξής θεώρημα.

Θεώρημα 4.10:

Έστω τετραγωνικός πίνακας Α = [αij] μεγέθους νxν. Τότε

|Α| = αi1Αi1 + αi2Αi2 + . . . + αiνΑiν για οποιαδήποτε γραμμή i του Α

( |Α| = α1jΑ1j + α2jΑ2j + . . . + ανjΑνj για οποιαδήποτε στήλη j του Α )

Παράδειγμα Εάν

|A| = (1)A11 + (0)A21 + (1)A31

Απαντήσεις στις Ασκήσεις 4ου Κεφαλαίου

1) Nα διαπιστωθεί ότι τρία επίπεδα με εξισώσεις:

αx+βy+γz = δ
α΄x+β΄y+γ΄z = δ΄
α΄΄x+β΄΄y+γ΄΄z = δ΄΄
τέμνονται σε ένα και μόνο σημείο εάν δεν μηδενίζεται η ορίζουσα των συντελεστών, εάν δηλαδή

Απάντηση
Οι εξισώσεις των τριών επιπέδων αποτελούν ένα γραμμικό σύστημα με τρείς εξισώσεις και τρείς
μεταβλητές. Εάν τα επίπεδα τέμνονται σε ένα μόνο σημείο τότε οι συντεταγμένες μόνον αυτού του σημείου
θα επαληθεύουν το σύστημα. Δηλαδή το σύστημα θα πρέπει να έχει μια και μοναδική λύση. Σύμφωνα με το
Θεώρημα 4.13 για να έχει μια και μοναδική λύση θα πρέπει η ορίζουσα των συντελεστών να είναι διάφορη
του μηδενός.

2) Να αποδειχθεί ότι τα παρακάτω συστήματα έχουν μια και μοναδική λύση. Επίσης να λυθούν με τον
αλγόριθμο των Gauss-Jordan, με τον κανόνα Cramer και με αντιστροφή του πίνακα συντελεστών.

x1 - x2 + 2x3 = 1 x1 + 3x2 - x3 = 0
-2x1 + 3x2 + x3 = 0 x1 + x2 + x3 = 0
x1 - 3x2 + 4x3 = 2 x1 - x3 = 1

Απάντηση
Οι ορίζουσες των συντελεστών των αγνώστων για τα δύο συστήματα είναι:

Σύμφωνα με το Θεώρημα 4.13 το κάθε σύστημα έχει μια και μοναδική λύση διότι η αντίστοιχη ορίζουσα
είναι διάφορη του μηδενός. Εφαρμόζουμε τον αλγόριθμο Gauss-Jordan για την λύση του πρώτου
συστήματος. Ο επαυξημένος πίνακας

που σημαίνει ότι x1 = 1/12 , x2 = -1/12 , x3 = 5/12

Ο κανόνας Cramer δίνει
Σύμφωνα με το Θεώρημα 4.12 υπάρχει ο αντίστροφος πίνακας των συντελεστών διότι η αντίστοιχη
ορίζουσα είναι μη μηδενική. Το Θεώρημα 4.12 δίνει και την διαδικασία ευρέσεως του αντίστροφου πίνακα.
Γράφοντας το σύστημα στην μορφή Α = και πολλαπλασιάζοντας από αριστερά με τον αντίστροφο
πίνακα έχουμε την λύση του συστήματος

Ανάλογα έχουμε και για το δεύτερο σύστημα

3) Έστω Α πίνακας μεγέθους νxν, για τον οποίο ισχύει το εξής:

(1 γραμμή του Α) + (2 γραμμή του Α) = (3 γραμμή του Α)

Μπορεί ο Α να είναι αντιστρέψιμος ;

Απάντηση
Σύμφωνα με το Θεώρημα 4.9(ii) αν στην ορίζουσα του πίνακα Α προσθέσουμε την 1 γραμμή στην 2
γραμμή, η τιμή της ορίζουσας παραμένει η ίδια. Μετά από την πρόσθεση η 2 γραμμή θα είναι ίδια με την
3 γραμμή, που σημαίνει λόγω του Θεωρήματος 4.7 ότι |Α| = 0. Επομένως ο Α δεν είναι αντιστρέψιμος διότι
πρέπει να έχει ορίζουσα μη μηδενική (Θεώρημα 4.12)

4) Υπό ποιές συνθήκες ο πίνακας

είναι αντιστρέψιμος ; Στην συνέχεια να βρεθεί ο αντίστροφός του.

Απάντηση
Βρίσκουμε την ορίζουσα του πίνακα που είναι

Για να είναι αντιστρέψιμος ο πίνακας θα πρέπει η αντίστοιχη ορίζουσα να είναι μη μηδενική δηλαδή ( αδ -
βγ )2 0.
Εάν πληρούται η συνθήκη ( αδ - βγ )2 0 τότε υπάρχει ο αντίστροφος και είναι ο

5) Δώστε παράδειγμα πινάκων Α και Β έτσι ώστε : ο Α - Β να είναι αντιστρέψιμος ενώ οι Α , Β να μην είναι
αντιστρέψιμοι.
Απάντηση
6) Να αποδειχθεί ο τύπος |ΑΒ| = |Α||Β| για πάνω τριγωνικούς πίνακες.
Απάντηση
Ο πίνακας (μεγέθους νxν ) Α=[aij] με aij = 0 για όλα τα ζεύγη (i,j) με i > j .
Ο πίνακας (μεγέθους νxν ) B=[bij] με bij = 0 για όλα τα ζεύγη (i,j) με i > j .
To γινόμενο ΑΒ=[cij] με cij=ai1b1j + ai2b2j + . . . + aivbvj είναι μεγέθους νxν.
Στον πίνακα ΑΒ τα στοιχεία cij για τα οποία είναι i > j είναι cij = 0 διότι ο κάθε όρος του αθροίσματος ai1b1j +
ai2b2j + . . . + aivbvj όταν i > j θα έχει τουλάχιστον έναν από τους παράγοντες των γινομένων airbrj ( r = 1, 2 , ...
,ν ) ίσο με μηδέν.
Επομένως ο ΑΒ είναι πάνω τριγωνικός.
Τα στοιχεία (c11 , c22 , . . . , cνν ) της διαγωνίου του ΑΒ είναι

cii=ai1b1i + ai2b2i + . . . + aiibii + . . . + aivbvi = aiibii με i =1 , . . . ,ν

Επομένως ο πίνακας ΑΒ έχει ως στοιχεία της διαγωνίου του τα

a11b11 , a22b22 , . . . , aiibii , . . . , aννbνν

και σύμφωνα με το Θεώρημα 4.8 επειδή ο ΑΒ είναι τριγωνικός

|ΑΒ| = a11b11a22b22 . . . aννbνν = ( a11 a22 . . . aνν )( b11b22 . . . bνν ) = |Α||Β|

7) Έστω Α πάνω τριγωνικός αντιστρέψιμος πίνακας.

Να αποδειχθεί ότι ο πίνακας Α-1 είναι επίσης πάνω τριγωνικός.
Απάντηση
Έστω πάνω τριγωνικός πίνακας Α = [αij] μεγέθους νxν με αij = 0 για όλα τα ζεύγη (i,j) με i > j. Είναι |Α| 0
διότι ο Α είναι αντιστρέψιμος και γενικώς έχουμε

Οι συμπαράγοντες Αij των στοιχείων αij με i < j του πάνω τριγωνικού πίνακα Α είναι όλοι μηδέν διότι κάθε
συμπαράγοντας Αij = (-1)i+j|Mij| όπου |Mij| είναι η ελάσσων ορίζουσα του πάνω τριγωνικού πίνακα Mij
μεγέθους (ν-1)x(ν-1) που προκύπτει από τον Α εάν αφαιρεθούν i-γραμμή και j-στήλη. Όμως ο πίνακας Mij
ως τριγωνικός θα έχει ορίζουσα ίση με το γινόμενο των στοιχείων της διαγωνίου του ( Θεώρημα 4.8 ). Η
διαγώνιος του Mij αποτελείται μέχρι και το στοιχείο της θέσης (i-1,j-1) από τα στοιχεία ( α11 , α22 , . . . , α(i-1)(j-
1) ) δηλαδή τα ίδια τα στοιχεία του Α. Με την αφαίρεση της i-γραμμής αφαιρείται και το αii στοιχείο της
διαγωνίου του Α και στον πίνακα Mij που προέκυψε, στην θέση (i,i) θα είναι το στοιχείο α(i+1)i του πίνακα Α,
που είναι όμως μηδενικό. Επομένως |Mij| = 0 για όλα τα ζεύγη (i,j) με i < j . Καθώς ο πίνακας των
συμπαραγόντων είναι κάτω τριγωνικός , ο ανάστροφός του θα είναι πάνω τριγωνικός. Άρα και ο Α-1 θα
είναι πάνω τριγωνικός.