‫م‬ ‫هی‬

‫و ن هب قدسات‬ ‫ت‬

‫ی‬ ‫ح‬‫ن‬
‫و وه رویارو ی با آن‬
‫مؤلف‪:‬‬

‫یج‬ ‫عل‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫حسی حس‬

‫سید ن ی و ه‬
 ‫توهین به مقدّسات‬

‫و نحوه رویارویی با آن‬

‫مؤلّف‪:‬‬

‫سید حسین حسینی علویجه‬

 ‫شناسنامه کتاب‬
‫رویاروی با آن‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات و نحوه‬ ‫عنوان کتاب ‪:‬‬
‫ی‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ّ‬
‫حسین علویجه‬ ‫حسی‬ ‫مؤلف‪:‬سید‬
‫تاری خ ر‬
‫نش ‪ :‬بهمن ‪1401‬‬
‫ایمیل ‪hoseini.a.hosein@gmail.com:‬‬
‫ّ‬
‫کلیه حقوق برای مؤلف محفوظ است‬
‫استناد به مطالب این کتاب با ذکر منبع بال مانع است‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫مقدمه و چکیده ‪11 .................................................................................‬‬

‫ن‬
‫توهی کننده در قرآن‪13 ...........‬‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات و نحوه مواجهه با‬ ‫فصل اول‪:‬‬

‫مقدمه‪13 .............................................................................................‬‬

‫بحث اصیل (به ترتیب سوره های قرآن)‪14 ...................................................‬‬

‫‪14‬‬ ‫سوره بقره ‪.......................................................................................‬‬

‫‪14‬‬ ‫سوره آل عمران ‪................................................................................‬‬

‫‪16‬‬ ‫رسنوشت کعب بن رارسف ‪...................................................................‬‬

‫‪17‬‬ ‫نرمخوی پیامب (ص)‪ ،‬علت اصیل ر‬

‫گسبش اسالم ‪.......................................‬‬ ‫ر‬ ‫ی‬

‫‪18‬‬ ‫سوره نساء ‪.....................................................................................‬‬

‫‪20‬‬ ‫سوره مائده ‪....................................................................................‬‬

‫‪22‬‬ ‫سوره انعام ‪.....................................................................................‬‬

‫سوره اعراف ‪32 . ...................................................................................‬‬

‫سوره توبه ‪33 .......................................................................................‬‬

‫سوره یونس (ع)‪36 .................................................................................‬‬

‫سوره هود (ع)‪39 ...................................................................................‬‬

‫سوره یوسف(ع)‪40 .. .............................................................................‬‬

‫سوره رعد ‪41 ........................................................................................‬‬

‫سوره ابراهیم (ع)‪42 ...............................................................................‬‬

‫سوره حجر‪43 ..........................................................................................‬‬

 ‫تفاوت عفو‪ ،‬صفح‪ ،‬غفران و رحمت ‪44 ..........................................................‬‬

‫سوره نحل‪45 ..........................................................................................‬‬

‫سوره ارساء‪50 ..........................................................................................‬‬

‫سوره کهف ‪52 ........................................................................................‬‬

‫سوره مریم (ع)‪54 .. ...................................................................................‬‬

‫سوره طه‪55 ............................................................................................‬‬

‫سوره انبیاء‪56 ..........................................................................................‬‬

‫سوره حج ‪58 ...........................................................................................‬‬

‫سوره مؤمنون ‪62 .....................................................................................‬‬

‫سوره نور ‪65 ...........................................................................................‬‬

‫سوره فرقان ‪69 ........................................................................................‬‬

‫سوره شعرا ء‪74 ........................................................................................‬‬

‫سوره نمل ‪77 .........................................................................................‬‬

‫سوره قصص ‪78 ......................................................................................‬‬

‫سوره عنکبوت ‪80 .....................................................................................‬‬

‫سوره روم‪82 ...........................................................................................‬‬

‫سوره لقمان ‪82 ........................................................................................‬‬

‫سوره سجده ‪83 .......................................................................................‬‬

‫سوره احزاب ‪84 .......................................................................................‬‬

‫سوره سبا ‪85 ...........................................................................................‬‬

 ‫سوره فاطر ‪86 ..........................................................................................‬‬

‫سوره یس ‪86 ............................................................................................‬‬

‫سوره صافات ‪88 .......................................................................................‬‬

‫سوره ص ‪90 .............................................................................................‬‬

‫ُ‬
‫سوره زمر ‪91 ............................................................................................‬‬

‫سوره غافر ‪92 ...........................................................................................‬‬

‫سوره فصلت ‪95 ........................................................................................‬‬

‫سوره شوری ‪97 .........................................................................................‬‬

‫سوره زخرف ‪99 .........................................................................................‬‬

‫سوره دخان ‪100 .........................................................................................‬‬

‫سوره جاثیه ‪100 ........................................................................................‬‬

‫سوره احقاف ‪102 ......................................................................................‬‬

‫سوره فتح ‪103 ..........................................................................................‬‬

‫سوره حجرات ‪104 ....................................................................................‬‬

‫سوره ق ‪106 ............................................................................................‬‬

‫سوره ذاریات ‪107 .....................................................................................‬‬

‫سوره طور ‪107 ........................................................................................‬‬

‫سوره قمر ‪108 ........................................................................................‬‬

‫سوره الرحمن ‪109 ....................................................................................‬‬

‫سوره ر‬
‫حش ‪111 .......................................................................................‬‬
 ‫سوره ممتحنه ‪112 .....................................................................................‬‬

‫سوره صف ‪113 ......................................................................................‬‬

‫سوره تغابن ‪114 .......................................................................................‬‬

‫سوره ملک ‪115 ........................................................................................‬‬

‫سوره قلم ‪115 .........................................................................................‬‬

‫سوره الحاقه ‪116 ......................................................................................‬‬

‫سوره مزمل ‪117 .......................................................................................‬‬

‫سوره انسان ‪118 ......................................................................................‬‬

‫سوره تکویر ‪118 .......................................................................................‬‬

‫سوره مطف ن‬
‫فی ‪119 ...................................................................................‬‬

‫سوره غاشیه ‪120 .....................................................................................‬‬

‫سوره بلد ‪120 .........................................................................................‬‬

‫نتیجه و جمع بندی مطالب این فصل ‪121 ......................................................‬‬

‫ن‬
‫معصومی(علیهم السالم)‬ ‫ن‬
‫توهی کننده در سیه‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات و نحوه مواجهه با‬ ‫فصل دوم ‪:‬‬
‫‪124 .......................................................................................‬‬

‫مقدمه ‪124 .............................................................................................‬‬

‫بخش اول‪ :‬در سبه نبوی ‪124 .......................................................................‬‬

‫اصل رحمت در دین اسالم ‪124 .....................................................................‬‬

‫رنن مظهر تام رحمت الیه ‪126 .......................................................................‬‬

‫ن‬
‫توهی کنندگان در مکه ‪128 ......................................................‬‬ ‫رفتار رنن(ص) با‬
‫سفر رسول خدا به طائف ‪129 ......................................................................‬‬

‫ن‬
‫توهی کنندگان در مدینه ‪129 ................................‬‬ ‫رفتار رنن(ص) با آزار دهندگان و‬

‫پیامب اهل رفق و مدارا بود ‪131 .....................................................................‬‬

‫ر‬

‫اسالم دین سهله و سمحه ‪133 ......................................................................‬‬

‫اسالم دین عدالت و مساوات ‪134 .................................................................‬‬

‫نتیجه و پاسخ به چند شبهه ‪135 ....................................................................‬‬

‫بخش دوم‪ :‬در سبه ائمه (علیهم السالم) ‪141 ...................................................‬‬

‫مقدمه ‪141 ..............................................................................................‬‬

‫انواع روش های مواجهه در سبه ائمه ‪142 .......................................................‬‬

‫‪ _1‬رجوع به روش های ن‬
‫قرآی ‪142 ..................................................................‬‬

‫ر‬
‫اندیش و مثبت معنا کردن سخن مخالف ‪144 .....................................‬‬ ‫‪ _2‬مثبت‬

‫‪ _3‬تغافل ‪147 .........................................................................................‬‬

‫خوی پاسخ دادن ‪148 ...............................................................‬‬

‫‪ _4‬بدی را با ر‬

‫‪ _5‬مغفرة‪ ،‬صفح و عفو ‪152 .......................................................................‬‬

‫‪ _6‬حلم و بردباری و دوری از غضب و برخورداری از کظم غیظ ‪156 ......................‬‬

‫ی‬
‫شکیبای و ایستادگ در مسب درست ‪162 ...........................................‬‬
‫ی‬ ‫‪ _7‬ر‬
‫صب و‬

‫‪_8‬نریم ‪ ،‬رفق‪ ،‬مدارا و دوری از عنف ‪166 .......................................................‬‬

‫ن‬
‫مهربای ‪168 ......................................................‬‬ ‫‪ _9‬رحمت و بخشش همراه با‬

‫‪ _10‬تحمل ن‬
‫نارسا و ستم به جهت مصالح بزرگ ‪169 ..........................................‬‬
‫‪ _11‬پاسخ های ر‬
‫محبمانه ‪170 ......................................................................‬‬
‫‪ _12‬مقابله به مثل ‪173 ..............................................................................‬‬

‫نتیجه و پاسخ به اشکاالت ‪176 .....................................................................‬‬

‫اگوی به مقدسات جایز است؟ ‪191 ..................................‬‬ ‫ن‬

‫فصل سوم‪ :‬آیا ناس ی‬

‫بخش اول‪ :‬دیدگاه قرآن ‪191 .........................................................................‬‬

‫ن‬
‫بدزبای های ظاهری قرآن ‪192 ...........................................................‬‬ ‫توجیه‬

‫خاتمه بخش اول ‪213 .................................................................................‬‬

‫ن‬
‫معصومی (علیهم السالم) ‪214 .............................................‬‬ ‫بخش دوم‪ :‬دیدگاه‬

‫ن‬
‫معصومی(علیهم السالم) ‪217...................................‬‬ ‫ن‬
‫بدزبای های ظاهری‬ ‫توجیه‬
‫ن‬
‫بدزبای های ظاهری در نهج البالغه ‪217 ................................................‬‬ ‫توجیه‬

‫ن‬
‫حسی(ع) نسبت به ابن زیاد ‪222 ...............................‬‬ ‫ن‬
‫توهی ظاهری امام‬ ‫توجیه‬

‫توجیه استفاده زیاد از کلمهی «لعنت» در زیارت عاشورا ‪224 ..............................‬‬

‫برریس زیارت عاشورا ‪225 ...........................................................................‬‬

‫الف‪ :‬از نظر سند ‪225 ...............................................................................‬‬

‫ب‪ :‬از نظر محتوا و نتیجه گبی ‪229 ..............................................................‬‬

‫معنای رتبي از اهل باطل ‪231 ......................................................................‬‬

‫خاتمه بخش دوم ‪233 ...............................................................................‬‬

‫خاتمه کتاب ‪ :‬جمع بندی و نتیجه گبی از مطالب کتاب ‪233 ..............................‬‬

‫فهرست منابع ‪238 ...................................................................................‬‬

 ‫‪11‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫مقدمه و چکیده‬
‫ن‬
‫بدزبای ها‬ ‫آن طور که از قرآن بریم آید‪ ،‬در طول تاری خ همیشه دین و اولیای ن‬
‫دین کمابیش در معرض‬
‫ن‬
‫مستثن نبوده اند‪.‬‬ ‫معصومی ن‬
‫نب از این قاعده‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫مخالفی قرار گرفته اند و دین اسالم و‬ ‫و استهزاءهای‬
‫دور جدید این حرکت در دهه های اخب در دنیای غرب‪ ،‬در زیر لوای «آزادی بیان» ررسوع شده و در‬
‫ن‬
‫توهی‬ ‫ن‬
‫مسلمی را مورد تهمت و‬ ‫ن‬
‫دین‬ ‫طب‪ ،‬کاریکاتور‪ ،‬فیلم‪ ،‬داستانهای تخییل و ‪ ...‬اسالم و ر‬ ‫قالب ن ن‬
‫رهبان ی‬
‫و تمسخر قرار دادهاند‪ ،‬که این امر موجب شده؛‬
‫اوال‪ :‬عواطف مسلمانان جریحه دار شود‪.‬‬ ‫ً‬

‫ن‬ ‫ً‬
‫ثانیا‪ :‬ن‬
‫توهی کنندگان‬ ‫برخ مسلمانان نادان یا مسلمان نماها دست به اقدامات نسنجیده در مقابله با‬
‫بزنند که این اقدامات شأن و جایگاه دین و اولیای الیه را در نزد افکار عمویم مردم ن‬
‫پایی آورده و چهرهای‬
‫مسلمی به نمایش گذاشته و سییل از انتقادات از اسالم و پبوان این دین‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫انسای از اسالم و‬ ‫خشن و ضد‬
‫الیه را به همراه آورده است‪.‬‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫کسای که این روش را برای مبارزه با اسالم برگزیدهاند‪ ،‬کامل حساب شده به این روش‬ ‫به نظر یم رسد‬
‫ن‬
‫مخالفی دین اسالم به نقد علیم و عقالی آموزه های دین‬ ‫ن‬ ‫روی آورده اند‪ ،‬زیرا در طول تاری خ هر وقت‬
‫اسالم پرداختند نه تنها نتوانستند به اسالم نضبه ای زده و جلو رشد اسالم خوایه مردم را بگبند‪ ،‬بلکه‬
‫ر‬
‫درسن‬ ‫دین ‪،‬حقانیت و‬ ‫دین گردیده و از این راه‪ ،‬ضمن رشد عالمان ن‬ ‫بیشب عالمان ن‬ ‫ر‬ ‫این امر موجب تحرک‬
‫ن‬ ‫ر‬
‫مکتب اسالم هر چه بیشب نمایان گردید‪ ،‬ضمن اینکه مبارزه با یک مکتب از راه نقد علیم و عقالی کار‬
‫ن‬
‫توهی و استهزاء نیاز به توانمندی علیم ندارد‬ ‫هرکس نبوده و نیاز به توان علیم باال دارد اما مبارزه از راه‬
‫نب یم توانند آن را انجام دهند‪ ،‬در این راه دشمن مسلمانان را به واکنش‬ ‫حن انسان های ی سواد ن‬ ‫و ر‬
‫ر‬
‫نی نادان نضبات و تبهای خود را بر پیکره اسالم وارد‬ ‫های ناعاقالنه تحریک نموده و به کمک متدی ن‬
‫تنهای توان زدن آنها را نداشت‪.1‬‬ ‫ن ر‬
‫یمکند‪ ،‬ضبای که هرگز دشمن به ی‬
‫همی جهت الزم است‪ ،‬علبغم وجود آثاری در این زمینه‪ ،‬یک بار دیگر این امر مورد توجه قرار‬ ‫ن‬ ‫به‬
‫گرفته و راه درست مبارزه با بد ن‬
‫زبای ها مورد کنکاش قرار گبد‪ ،‬رایه که مورد قبول دین بوده و بتواند‬
‫ن‬
‫بدزبای ها جلوگبی کند‪.‬‬ ‫ن‬
‫مسلمی را بگبد و تا حد ممکن از تکرار این‬ ‫جلو نضبات به اسالم و‬
‫در اینجا الزم است به دو مسأله پرداخته شده و این دو مسأله مورد برریس قرار گبد‪:‬‬

‫‪ ْ ُ ْ َ َّ ُ :‬ر َ ُ َّ‬
‫اس َو َم ْن َر َیم به‬
‫ی‬ ‫الن‬ ‫نی نادان (خوارج) یم فرمایند «ثم أنتم رسار‬‫حضت عیل(ع) در مورد متدی ن‬ ‫ن‬ ‫‪1‬‬

‫ُ‬ ‫َّ ْ َ ُ‬
‫ان َم َرام َي ُه َو نَ َ‬
‫ض َب به ت َيهه» (نهج البالغه‪ ،‬خطبه ‪)127‬‬ ‫الشيط‬
‫"پس شما بدترین مردم هستید وکش که به واسطه او شیطان تبهای خود را یم زند و به وسیلهی او‬
‫حبت و تردید و گمرایه یمافکند‪".‬‬
 ‫‪12‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫گوی به مقدسات باید چگونه باشد؟‬ ‫ن‬

‫توهی و ن‬ ‫مسأله اول‪ :‬اینکه نحوه برخورد ر‬
‫نارسا ی‬ ‫مشوع با‬
‫در این زمینه دو روش پیشنهاد شده است؛‬
‫خوی پاسخ دادن و‪...‬‬ ‫ر‬ ‫_روش اول‪ :‬برخورد نرم و‬
‫شکیبای‪ ،‬بدی را با ر‬
‫ی‬ ‫منطق مانند بخشش‪،‬‬
‫_روش دوم‪ :‬برخورد سخت و خشن مانند ر ن‬
‫کشی ن‬
‫نارساگو‬ ‫ی‬
‫اگوی به مقدسات جایز است؟ وبا توجه به حق «آزادی بیان»هرکش حق دارد به‬ ‫مسأله دوم‪ :‬آیا ن‬
‫نارس ی‬
‫ر‬
‫اخالق یم باشد و ربیط به آزادی بیان‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات امری غب‬ ‫ن‬
‫توهی کند؟ یا‬ ‫مقدسات دیگران‬
‫ر‬
‫نداشته و باید بگونهای معقول و منطق با آن مبارزه شود‪.‬‬
‫این کتاب در نظر دارد این دو مسأله را با نگایه درون ن‬
‫دین مورد برریس قرار داده‪ ،‬تا بتوانیم به نظر‬
‫ن‬
‫مسلمی در این زمینه رابه حداقل برسانیم‪.‬‬ ‫درست رسیده و آسیب های وارده به اسالم و‬
‫در فصل اول این کتاب به آزار های ن‬
‫زبای مخالفان انبیا و اولیای الیه‪ ،‬مطرح شده در قرآن‪ ،‬پرداخته‬
‫شده و روش برخورد درست با مخالفان بد زبان‪ ،‬از دیدگاه قرآن‪ ،‬بیان گردیده است‪.‬‬

‫زبای نسبت به مقدسات‬ ‫معصومی در رابطه با نحوه برخورد با بد ن‬

‫ن‬ ‫در فصل دوم به سنت عمیل و قویل‬
‫پرداخته شده و احادیث و روایات وارده در این زمینه به طور مختض مورد نقد و برریس قرار گرفته‬
‫است‪.‬‬
‫ن‬
‫همچنی اجماع و حکم عقل در زمینه نحوه مواجهه با ن‬
‫نارسا گویان به مقدسات‪ ،‬به طور مختض مورد‬
‫برریس قرار گرفته است‪.‬‬

‫اگوی به مقدسات دیگران جایز است؟‬ ‫در فصل سوم به این مطلب پرداخته شده که‪ :‬آیا ن‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫مسلمی مورد برریس قرار گرفته است و نظر قران‬ ‫در این مورد ابتدا دیدگاه قرآن به عنوان کتاب ن‬
‫دین‬
‫توهی به اندیشه های دیگران آورده شده است و در صورت عدم جواز‪،‬‬ ‫ن‬ ‫در مورد جواز یا عدم جواز‬
‫ن‬
‫بدزبای های ظاهری قرآن مورد برریس و توجیه قرار گرفته است‪.‬‬

‫نارسا به مقدسات دیگران بیان گردیده‬ ‫ن‬

‫توهی و ن‬ ‫ن‬
‫عصومی در مورد جواز یا عدم جواز‬‫سپس دیدگاه م‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫است و در صورت عدم جواز‪ ،‬بد زبایهای منسوب به معصومی مورد برریس و نقد قرار گرفته است‪.‬‬
‫در خاتمه به جمع بندی و نتیجه گبی مطالب کتاب پرداخته شده است‪.‬‬
‫رن‬
‫نوشی این اثر یاری کردند‪ ،‬بهویژه‬ ‫ن‬
‫کسای که مرا در تحقیق و‬ ‫در پایان این مقدمه الزم یمدانم از همه‬
‫خانواده عزیزم‪ ،‬تقدیر و تشکر نمایم و برای آنها از درگاه حق اجر عظیم مسئلت دارم و از همه ی صاحب‬
‫ّ‬ ‫نظران تقاضا دارم بر نویسنده منت نهاده و اشکاالت و اشتباهات این ر‬
‫دفب را متذکر گردند تا در تهذیب‬
‫ّ‬
‫اهنمای های آنها کمال استفاده برده شود‪.‬‬
‫ی‬ ‫و تنقیح مجدد این نوشتار از تذکرات و ر‬
‫ن‬
‫المعی والمستعان و منه التوفیق‬ ‫وهللا‬
‫ن‬
‫حسین علویجه‬ ‫ن‬
‫حسی‬ ‫سید‬
 ‫‪13‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫فصل اول‬
‫ن‬
‫توهی کننده در قرآن‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات و نحوه مواجهه با‬

‫مقدمه‪:‬‬

‫مشهور این است که منابع احکام در دین اسالم عبارت از‪ :‬قرآن‪ ،‬سنت ‪ ،‬عقل و اجماع یم باشد که‬
‫ر‬ ‫ً‬
‫مهمبین منبع احکام در دین اسالم‬ ‫بعدا نظر خود را در مورد این سخن مشهور بیان خواهیم کرد؛ اما‬
‫قرآن یمباشد‪ ،‬اگر حکم مسأله ای ازقرآن قابل استخراج باشد‪ ،‬نوبت به سایر منابع نیم رسد‪ ،‬مگر اینکه‬
‫بخواهیم از سایر منابع که در راستای حکم قرآن نظر دادهاند به عنوان دلیل کمیک یا توضیح و تفسبو‬
‫بیشب از قرآن استفاده کنیم و هر حکم استخراج شده از سنت و عقل و اجماع که بر خالف حکم‬ ‫ر‬ ‫فهم‬
‫ضی ح قرآن باشد آن را دور یماندازیم‪ ،2‬اما از آنجا که یکرسی احکام از قرآن قابل استخراج نیستند پس‬
‫اگر حکیم را در قرآن نیافتیم به رساغ سایر منابع یمرویم‪.‬‬

‫توهی کننده» در قرآن یم پردازیم تا‬‫ن‬ ‫توهی به مقدسات و نحوه مواجهه با‬ ‫ن‬ ‫در این فصل به بحث «‬
‫توهی به مقدسات و اولیای الیه چیست؟ و آیا یم توان از قران نحوه‬ ‫ن‬ ‫روشن شود دیدگاه قرآن در مورد‬
‫ن‬
‫توهی کننده سخن نگفته‬ ‫ن‬ ‫توهی کننده را استخراج نمود‪ ،‬یا قرآن در مورد نحوه برخورد با‬‫ن‬ ‫مواجهه با‬
‫است که در این صورت باید در این مورد به سایر منابع مراجعه نماییم‪.‬‬

‫های که در آنها این بحث مطرح گردیده را مورد برریس قرار‬ ‫ر‬
‫بحث را از ابتدای قرآن رسوع کرده و سوره ی‬
‫یم دهیم‪.‬‬

‫وه‪( ».‬اصول ن‬ ‫‪ َ َ َ َ َ َ َ ... :‬ه َ ُ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ ه‬

‫اَّلل َف َد ُع ُ‬ ‫‪ ُ ُ َ َ َ 2‬ه‬
‫کاق‪،‬‬ ‫ول اَّلل (ص) « فما وافق كتاب اَّلل فخذوه و ما خالف كتاب‬ ‫قال رس‬
‫ُ‬
‫ج ‪ ،1‬باب االخذ بالسنة و شواهد الکتاب‪ ،‬ح ‪ ،1‬ص ‪).174‬‬
 ‫‪14‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بحث اصیل (به ترتیب سورههای قرآن)‬

‫سوره بقره‬

‫اَّللَ َم َع‬
‫َن َّ‬ ‫اعتَ ُدوا َعلَْي ِه ِبِِثْ ِل َما ْاعتَ َدى َعلَْي ُك ْم َواتَّ ُقوا َّ‬
‫اَّللَ َو ْاعلَ ُموا أ َّ‬ ‫«‪ ...‬فَ َم ِن ْاعتَ َدى َعلَْي ُك ْم فَ ْ‬
‫ي» بقره ﴿‪﴾194‬‬ ‫ِ‬
‫الْ ُمتَّق َ‬
‫" پس هر کس بر شما ستم نمود‪ ،‬همانند ستیم که بر شما روا داشته‪،‬او را کیفر دهید و از مجازات‬
‫خداوند خود را نگه دارید و بدانید که خداوند با خود نگه داران است‪".‬‬
‫فبییک باشد و در هر صورت حکم قرآن در این زمینه آن‬ ‫توهی ن‬
‫زبای یا ن‬ ‫ن‬ ‫اعتداء‪ 3‬یم تواند آزار و اذیت و‬
‫است که مسلمانان حق دارند مشابه ظلیم که در حق آنها روا داشته شده‪ ،‬در حق ظالم روا دارند ‪،‬‬
‫نارسا گفت در همان حد و البته با حفظ خطوط قرمز ن‬ ‫مثل اگر کش به مقدسات آنها ن‬ ‫ً‬
‫دین اسالم به‬
‫نارسا گویند‪ ،‬یا اگر کش به جنگ آنها آمد آن ها ن‬
‫نب به جنگ او روند و از خود دفاع کنند‪.‬‬ ‫مقدسات آنها ن‬
‫ن‬
‫کسای جایز است که آنها به جنگ مسلمانان آیند‪،‬‬ ‫از اینجا مشخص یمشود که جنگ و جهاد فقط با‬
‫یعن جهاد اسالیم یک نوع جهاد دفایع است‪ 4‬و در این جهاد ن‬
‫نب نباید ستم و زیاده روی صورت پذیرد‬ ‫ن‬
‫که خداوند انسانهای ظالم و تجاوزگر را دوست ندارد‪.‬‬

‫ين»بقره ﴿‪﴾190‬‬ ‫اَّلل ََل ُُِيب الْمعت ِ‬

‫د‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ن‬ ‫اَّلل الَّ ِذين ي َقاتِلُونَ ُكم وََل تَ ْعتَ ُدوا إِ‬
‫«وقَاتِلُوا ِِف سبِ ِيل َِّ‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ن‬
‫کسای که به جنگ شما آمدهاند‪ ،‬رنبد کنید؛ و از حد تجاوز نکنید که خداوند ظالم و‬ ‫"و در راه خدا‪ ،‬با‬
‫تجاوزگر را دوست ندارد‪".‬‬

‫سوره آل عمران‬

‫ين أَ ْشَرُكوا‬ ‫«لَتبلَو َّن ِِف أَموالِ ُكم وأَنْ ُف ِس ُكم ولَتسمع َّن ِمن الَّ ِذين أُوتُوا الْ ِكت ِ ِ ِ َّ ِ‬
‫اب م ْن قَ ْبل ُك ْم َوم َن الذ َ‬
‫َ َ‬ ‫ْ َ َ َُْ َ َ‬ ‫َْ ْ َ‬ ‫ُْ ُ‬
‫ك ِم ْن َع ْزِم ْاْل ُُموِر»آل عمران ﴿‪﴾186‬‬ ‫ِ‬
‫صِِبُوا َوتَتَّ ُقوا فَِإ َّن ذَل َ‬ ‫ِ‬
‫أَذًى َكث ًريا َوإِ ْن تَ ْ‬

‫رن‬
‫گذشی و تجاوز نمودن‪.‬‬ ‫اعتداء‪ :‬ظلم و ستم کردن‪ ،‬از حد‬ ‫‪3‬‬

‫استاد مطهری‪ ،‬آزادی انسان‪ ،‬فصل چهارم «جهاد»‬ ‫‪4‬‬

 ‫‪15‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬ ‫ً‬
‫کسای که پیش از شما به آنها کتاب داده شده و‬ ‫" حتما در اموال و جانهای خود آزمایش یمشوید و از‬
‫صب و شکیبای کنید و از ر‬
‫زشنها خود را نگه‬ ‫مش ن‬
‫کی سخنان آزار دهنده فراوان خواهید شنید‪ .‬و اگر ر‬ ‫از ر‬
‫ی‬
‫صب و تقوای شما از عزم امور است‪".‬‬
‫دارید این ر‬
‫اینجا خطاب به همهی صاحبان اندیشه در جهان است که یم فرماید‪ :‬ای صاحبان اندیشه از ناحیه‬
‫مخالفان اذیت های ز ن‬
‫بای زیادی خواهید شنید و البته این انحصاری شما نیست‪ ،‬همه صاحبان اندیشه‬
‫ن‬
‫مخالفی قرار‬ ‫ن‬
‫بدزبای‬ ‫ر‬
‫درسن داشتند مورد حمله و‬ ‫ن‬
‫مصلحی و آزادی خواهان جهان که سخن و حرف‬ ‫و‬
‫گرفتند‪.‬‬

‫الْمنِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ري»آل عمران‬ ‫ب ُر ُس ٌل ِم ْن قَْبل َ‬
‫ك َجاءُوا ِبلْبَينَات َوالزبُِر َوالْكتَاب ُ‬ ‫«فَِإ ْن َك َّذبُ َ‬
‫وك فَ َق ْد ُكذ َ‬
‫﴿‪﴾184‬‬
‫صب و استقامت و شکیبای در مسب درست نشان دادید و تقوا پیشه کردید‪ ،‬ن‬
‫یعن خود را از‬ ‫اما اگر ر‬
‫ی‬
‫های که دشمنان شما به آن دست یازیدند ‪ ،‬سوق‬ ‫ن‬
‫بدیها حفظ نمودید و این بد زبایها شما را به بدی ی‬
‫نداد این کار از عزم أمور است‪.‬‬
‫َ َّ َ َ ْ َ ْ ْ ُ‬
‫اْل ُ‬
‫ور) هنگایم استفاده یم کند که با کاری بسیار سخت روبرو‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫قرآن از این جمله (فإن ذلك من عزم‬
‫باشیم ‪،‬کاری که نیاز به تصمیم و اراده محکم دارد اما اگر این کار اتفاق افتد؛ نتایج بسیار مثبت و پر‬
‫ارزش در یی خواهد داشت‪.‬‬

‫درسن حرکت یم کند و خب خود‬ ‫ر‬ ‫بسیار سخت است که انسان به خاطر اینکه تفکری دارد و در مسب‬
‫توهیها‪ ،‬تهمتها‪ ،‬دروغها‪ ،‬ر‬
‫افباها‬ ‫ن‬ ‫و دیگران را یمخواهد‪ ،‬مورد نیش و کنایه قرار گرفته و انواع ن‬
‫نارساها‪،‬‬
‫نسبت به او و شخصیتهای مورد ر‬
‫احبام او روا داشته شود اما در راه درست پایدار مانده و این آزارها‬
‫ن‬
‫خالق از او رس نزند و‬ ‫او را از مسب درست منحرف نکند و بتواند بر اعصاب خویش مسلط مانده‪ ،‬کار‬
‫ناشایسن‪ ،‬مانند نضب و شتم ن‬‫ر‬ ‫ن‬ ‫نارسای و ر‬ ‫ن‬
‫نارساگو‬ ‫درویع بر زبان او جاری نشود یا حرکت‬ ‫تهمن یا‬ ‫به تالق‪ ،‬ن ی‬
‫ارزیس دست خواهد یافت‪.‬‬ ‫انجام ندهد که اگر این کار سخت را به جان خرید به نتایج بسیار مثبت و پر ر‬

‫گذشی از مال و جان در مسب درست‪ ،‬سخت‬ ‫رن‬ ‫نارسا‪ ،‬از‬ ‫ن‬
‫توهی و ن‬ ‫شکیبای و تقوا در مقابل‬ ‫نکته‪ :‬ر‬
‫صب و‬
‫ی‬
‫حاض‬‫تر و البته پر ارزش تر و پرثمرتر است؛ زیرا بسیاری از انسانها در آزمون جان و مال قبول شده و ن‬
‫صب و تقوا رد شدند و‬ ‫شدند جان و مال خویش را در راه حق در معرض خطر قرار دهند اما در آزمون ر‬
‫صب و تقوا را از«عزم امور» دانسته است‪.‬‬ ‫ن‬
‫همی دلیل در این آیه ر‬ ‫به‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫رن‬
‫صب و تقوا‬‫گذشی از جان و مال در مسب حق‪ ،‬ایستادگ در مقابل دشمن ببوی و جهاد اصغر است و ر‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫اکب است‪.‬‬
‫در مسب حق‪ ،‬ایستادگ در مقابل دشمن دروی و هوای نفس و جهاد ر‬
‫ر‬
‫تفاوی تکرار شده که این سه بار عبارتند از‪:‬‬ ‫ور) با مختض‬ ‫َّ َ َ ْ َ ْ ْ ُ ُ‬
‫در قرآن سه بار جمله (ان ذلك من عزم اْلم ی‬
‫زبایها‪ ،‬از عزم امور دانسته شده است‪.‬‬ ‫‪ _1‬سوره آل عمران ‪ ،186‬که در آن جا صب و تقوا در مقابل بد ن‬
‫ر‬
 ‫‪16‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫زبای و ن‬
‫بدی که به خاطر امر به معروف و‬ ‫‪ _2‬سوره لقمان ‪ ،17‬که در آنجا شکیبای در مقابل آزار های ن‬
‫ی‬
‫صب از عزم امور دانسته شده است‪.‬‬
‫نیه از منکر گریبان آمر و نایه را یم گبد‪ ،‬این ر‬
‫صب و بخشش و غفران کش که به انسان بدی یم کند‪ ،‬که این بدی‬ ‫‪_3‬سوره شوری ‪ ،43‬که در اینجا ر‬
‫صب و غفران از عزم امور دانسته شده است‪.‬‬ ‫ن‬
‫یم تواند زبای یا جسیم باشد‪ ،‬این ر‬
‫زبای است و نشان یمدهد که از دیدگاه‬‫مشبک این سه مورد‪ ،‬صب و شکیبای در مقابل آزار های ن‬ ‫نقطه ر‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫قرآن سخت ترین کاری که نیاز به اراده ای مستحکم و پوالدین دارد‪ ،‬صب در مقابل آزار های ن‬
‫زبای است‬ ‫ر‬
‫و اینکه انسان خود را از ورود به بدی ها نگه داشته و آزاردهنده را مورد غفران قرار دهد‪.‬‬
‫سنوشت کعب بن ر‬
‫اسف‬
‫ن‬
‫چنی است‪:‬‬ ‫یک داستان در مورد شأن نزول آیه ‪ 186‬سوره آل عمران بیان شده که خالصه آن‬
‫بدگوی و آزار یهودیان مدینه شدند‪ .‬به ویژه ییک‬
‫ی‬ ‫« ‪ ....‬و هنگایم که مسلمانان به مدینه آمدند‪ ،‬گرفتار‬
‫پیامب (ص) و مسلمانان را با‬
‫ر‬ ‫از آنان به نام کعب بن رارسف‪ ،‬شاعر بدزبان و کینهتوزی بود که پیوسته‬
‫دخبان مسلمان را موضوع غزل‬‫حن زنان و ر‬ ‫اشعار خود هجو یمکرد و ر‬
‫مشکان را بر ضد آنها یم شوراند‪ .‬ر‬
‫پیغمب (ص) ناچار دستور قتل او‬
‫ر‬ ‫جای رساند که‬‫رس یای و عشق بازی خود قرار داده بود و وقاحت را به ی‬
‫ر‬
‫روایای که نقل شده‪ ،‬به این موضوعات‬ ‫را صادر کرده و به دست مسلمانان کشته شد‪ 5.‬این آیه‪ ،‬طبق‬
‫‪6‬‬
‫اشاره دارد و مسلمانان را به ادامه مقاومت تشویق یمکند»‬
‫ن‬
‫تاریخ و روایات نقل شده است؛‬ ‫نقد‪ :‬دو نوع گزارش در مورد رسنوشت کعب بن رارسف در کتب‬
‫پیامب و به دست محمد بن مسلمه قبل یا به‬
‫ر‬ ‫الف‪ :‬طبق ن‬
‫برخ از گزارشها کعب بن رارسف به فرمان‬
‫‪7.‬‬
‫هنگام توطئه نبن نضب در سال سوم یا چهارم هجرت کشته شد‬
‫ب‪ :‬طبق ن‬
‫برخ گزارشهای دیگر کعب بن رارسف با قبیله اش ن‬
‫یعن نبن نضب در سال چهارم هجرت از‬
‫‪8.‬‬
‫مدینه اخراج شد‬

‫پیامب اسالم(ص) ‪،‬ج ‪،2‬ص ‪74-73‬‬ ‫ن‬

‫‪ 5‬زندگای محمد ر‬
‫‪ 6‬تفسب نمونه‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪.233‬‬
‫الکبی‬
‫حش) و مغازی واقدی‪ ،‬ج‪ ،1‬ص‪ 187‬و الطبقات ر‬ ‫‪ 7‬تفسب نمونه‪ ،‬ج‪ ،23‬ص ‪( 482‬تفسب سوره ر‬
‫(ابن سعد)‪ ،‬ج‪ 2‬ص‪32‬و‪33‬‬
‫به قرینه اینکه این آیه( ‪ 186‬آل عمران) پس از آیات مربوط به جنگ احد( ‪ 7‬شوال سال سوم) و حمراء‬
‫االسد آمده است پس باید آیه مزبور مربوط به حوادث اواخر سال سوم و اوایل سال چهارم باشد‪.‬‬
‫ر‬
‫ابن هشام قتل کعب ابن رارسف را مدی پس از جنگ بدر و به دستور ر‬
‫پیامب دانسته و داستان قتل او را‬
‫بعد از جنگ با یهودیان نبن قینقاع آورده است‪ ،‬طبق نظر ابن هشام قتل کعب باید در اواخر سال دوم‬
‫پیامب اسالم(ص) ‪،‬ج ‪ ،2‬صص ‪ 171‬و‪73‬تا‪)77‬‬ ‫ن‬
‫زندگای محمد‬‫یا سال سوم هجرت اتفاق افتاده باشد (‬
‫ر‬
‫‪ 8‬تفسب قیم‪ ،‬ج‪ ،2‬صص ‪ 339‬تا ‪340‬‬
 ‫‪17‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پیامب‪،‬‬ ‫صوری که گزارشهای بند الف درست باشد‪ ،‬علت فرمان قتل کعب بن رارسف توسط‬ ‫ر‬ ‫در‬
‫ر‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫نیمتواند ضفا بد زبای های او نسبت به رنن باشد‪ ،‬زیرا‪:‬‬
‫اوال؛ این بد ن‬ ‫ً‬
‫زبای ها یط آن چهار سال ادامه داشت و امر تازه ای نبود‪ ،‬پس باید در همان سال اول‬
‫فرمان قتل او صادر یم گشت‪.‬‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫پیامب داشتند‪ ،‬بعد از جنگ احد به سوی رسان قریش رفته و‬ ‫ثانیا؛ کعب برخالف پیمای که یهودیان با ر‬
‫‪9.‬‬
‫پیامب پیکار کنند‬
‫ر‬ ‫با آنها پیمان بست که با همکاری هم بر ضد‬
‫توهیها و تهمتهای کعب منحض به رنن نبود بلکه زنان مسلمان را ن‬ ‫ن‬ ‫ً‬
‫نب‬ ‫ثالثا؛ همان طور که گذشت‪،‬‬
‫در بر یم گرفت‪.‬‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫شکیبای و تقوا و خود نگهداری در پیش‬‫ی‬ ‫صب و‬‫رابعا؛ آیه از مسلمانان یمخواهد در برابر بد زبای ها ر‬
‫زبای های کعب‪ ،‬عنان‬ ‫گبند‪ ،‬پس محال است پیامب که خود باید الگوی دیگران باشد ‪،‬در مقابل بد ن‬
‫ر‬
‫اختیار از دست داده باشد و فرمان قتل او را صادر کرده باشد‪.‬‬
‫ً‬
‫‪10.‬‬
‫پیامب به وسیله نبن نضب نقش داشته است‬ ‫ر‬ ‫خامسا؛ کعب در توطئه قتل‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫بدزبای ها‪ ،‬اصل‬ ‫نتیجه؛ بنابراین یا باید گزارشهای بند ب درست باشد که کعب بن رارسف عیلرغم‬
‫فرمای در مورد قتل او صادر نشد و او با بقیه نبن نضب از مدینه اخراج شد‪ .‬یا اگر گزارشهای بند الف‬ ‫ن‬
‫رن‬
‫شکسی پیمان یهود با‬ ‫پیامب نبوده است‪ ،‬بلکه علت‪،‬‬ ‫درست است‪ ،‬علت قتل او بد ن‬
‫زبای ها نسبت به‬
‫ر‬
‫ن‬
‫مسلمی بوده‬ ‫ن‬
‫توهی به ناموس‬ ‫پیامب و تهمت و‬ ‫کی و ررسکت در توطئه قتل‬ ‫مش ن‬ ‫ن‬
‫پیمای با ر‬ ‫پیامب و هم‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫است‪.‬‬

‫گسیش اسالم‬ ‫نرم خوی پیامی(ص) ‪،‬علت اصیل ر‬

‫ر‬ ‫ی‬
‫ِ‬ ‫ت فَظًّا َغلِي َظ الْ َق ْل ِ‬ ‫«فَبِما ر ْْح ٍة ِمن َِّ ِ‬
‫ف َعْن ُه ْم‬
‫اع ُ‬ ‫ب ََلنْ َفضوا ِم ْن َح ْول َ‬
‫ك فَ ْ‬ ‫ت ََلُْم َولَ ْو ُكْن َ‬
‫اَّلل لْن َ‬ ‫َ ََ َ‬
‫استَ ْغ ِف ْر ََلُْم َو َشا ِوْرُه ْم ِِف ْاْل َْم ِر‪ »...‬آل عمران ﴿‪﴾159‬‬ ‫َو ْ‬

‫پیامب از این‬
‫ر‬ ‫پیامب(ص) سخن گفته است و اینکه‬ ‫المبان از توطئه کعب بن رارسف برای ر ن‬
‫کشی ر‬ ‫صاحب ن‬
‫توطئه آگاه شد و به مدینه برگشت «و به محمد بن مسلمه انصاری فرمود‪ :‬برو در قبیله نبن نضب و به‬
‫ن‬
‫رسزمی ما ببون روید و یا آماده‬ ‫خب داد‪ ،‬یا از‬
‫مردم آنجا بگو که خدای عزوجل توطئه شما را به من ر‬
‫المبان‪ ،‬ج ‪ ،19‬ص‪ ) 359‬اما از دستور‬‫جنگ باشید‪ .‬آنان گفتند از بالد تو ببون یم رویم»(ترجمه تفسب ن‬
‫ن‬
‫سخن به میان نیاورده و به نظر یم رسد‪،‬‬ ‫پیامب نسبت به قتل کعب بن رارسف توسط محمد بن مسلمه‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫طبق نظر عالمه‪ ،‬کعب نب باید با سایر افراد نبن نضب مدینه را ترک کرده باشد‪.‬‬
‫‪ 9‬تفسب نمونه‪ ،‬ج ‪ ، 23‬ص ‪.484‬‬
‫‪ 10‬همان و ترجمه تفسب ن‬
‫المبان‪ ،‬ج ‪ ،19‬ص‪.359‬‬
 ‫‪18‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫" به کمک رحمت الیه در برابر مردم نرمخو و مهربان شدی و اگر خشن و تند خو و سنگ دل بودی‪،‬‬
‫مردم از اطراف تو پراکنده یم شدند‪ .‬پس مردم را ببخش و برای آنها طلب غفران نما و در کارها با آنها‬
‫مشورت کن‪".‬‬
‫ن‬
‫معرق‬ ‫خوی رنن‬ ‫ر‬
‫در آیه فوق علت اصیل جذب مردم به اسالم و در نتیجه گسبش رسی ع اسالم نرم ی‬
‫شده است‪ .‬بعد خداوند به رنن دستور یم دهد ‪:‬حال که به لطف الیه نرم خو و مهربان شدی پس آزارها‬
‫و خطاهای آنها را ببخش و نه تنها آنها را ببخش که ‪،‬همان طور که خداوند غفار و غفور است‪ ،‬تو ن‬
‫نب‬
‫‪11.‬‬
‫با تمام وجود در یی غفران خطاهای مردم باش و برای آنها طلب غفران نما‬
‫جمع بندی سوره آل عمران در آیه آخر‬

‫اَّللَ لَ َعلَّ ُك ْم تُ ْفلِ ُحو َن»آل عمران ﴿‪﴾200‬‬

‫صابُِروا َوَرابِطُوا َواتَّ ُقوا َّ‬
‫اصِِبُوا َو َ‬
‫ين َآمنُوا ْ‬
‫َّ ِ‬
‫«َي أَي َها الذ َ‬
‫َ‬
‫شکیبای و ثبات قدم سفارش‬ ‫ن‬
‫کسای که ایمان آورده اید شکیبا و ثابت قدم باشید و یکدیگر را به‬ ‫"ای‬
‫ی‬
‫کنید و با یکدیگر در ارتباط باشید (یا از خود و دیگران مواظبت و مراقبت کنید) و از مجازات الیه خود‬
‫را نگه دارید شاید رستگار شوید‪".‬‬
‫معرق شده است‪.‬‬ ‫ن‬ ‫شکیبای و تقوا و خود نگهداری کلید رستگاری و نجات‬ ‫در آیه فوق ن‬
‫نب‬
‫ی‬
‫شکیبای و خود نگه‬ ‫ی را‬ ‫بهبین راه رویاروی با بد ن‬
‫زبای ها و توه ن‬ ‫نکته‪ :‬در دو سوره بقره و آل عمران‪ ،‬ر‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫حداکب مقابله به مثل دانسته است ‪.‬همان گونه که امام عیل(ع) یم فرماید‪:‬‬ ‫ر‬ ‫داری و‬
‫ُ َ ْ ً َّ َ ُ َ َ ٌّ َ ٍّ َ‬
‫نارسا یا بخشیدن از خطا‪ ،‬باید پاسخ‬ ‫ب أ ْو َع ْف ٌو َع ْن َذ ْنب»‪" 12‬آهسته‪ ،‬ن‬
‫نارسا را با ن‬ ‫«رويدا إنما هو سب بس‬
‫گفت‪".‬‬

‫سوره نساء‬

‫ت َِّ‬
‫اَّلل يُ ْك َف ُر ِِبَا َويُ ْستَ ْهَزأُ ِِبَا فَ ََل تَ ْقعُ ُدوا َم َع ُه ْم‬ ‫اب أَ ْن إِ َذا ََِسعتُم آَي ِ‬
‫«وقَ ْد نََّزَل َعلَْي ُكم ِِف الْ ِكتَ ِ‬
‫ْْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ين ِِف َج َهن ََّم‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يث َغ ِريِه إِنَّ ُكم إِ ًذا ِمثْلُهم إِ َّن َّ ِ‬ ‫وضوا ِِف ح ِد ٍ‬
‫ي َوالْ َكاف ِر َ‬ ‫اَّللَ َجام ُع الْ ُمنَافق َ‬ ‫ُْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َح ََّّت ََيُ ُ‬
‫َج ًيعا»نساء ﴿‪﴾140‬‬ ‫َِ‬

‫ن‬
‫همی فصل از کتاب ذیل آیه ‪85‬‬ ‫ر‬
‫پاورق ص ‪ 44‬و ‪45‬‬ ‫‪ 11‬در مورد تفاوت عفو و غفران رجوع شود به‬
‫سوره حجر‪.‬‬
‫‪ 12‬نهج البالغه‪ :‬حکمت ‪.420‬‬
 ‫‪19‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"و خداوند در کتاب بر شما (این حکم را) نازل کرد که؛ هنگایم که یمشنوید آیات الیه انکار شده و مورد‬
‫تمسخر قرار یمگبد‪ ،‬با آنها ننشینید تا به سخن دیگری یببدازند (وگرنه) شما مثل آن ها خواهید بود‪.‬‬
‫خداوند همه منافقان و کافران را در جهنم جمع یم کند‪".‬‬
‫از آیه فوق برداشت یم شود که؛ انسان مؤمن وظیفه دارد ‪،‬هنگایم که آیات الیه و دین مورد تمسخر و‬
‫وقن سخن‬ ‫انکار جاهالنه قرار یم گبد‪ ،‬آن مجلس را ترک نماید‪ ،‬تا اینکه آنها سخن را عوض کنند و ر‬
‫نب آن است که؛ در آن موقع‬‫عوض شد ‪،‬اشکایل ندارد دوباره به آن مجلس برگردد؛ علت ترک مجلس ن‬
‫آنها گرفتار ظلم شده اند و مؤمن باید خود را ررسیک ظلم نکند ‪،‬همان گونه که بر این مطلب در آیه ذیل‬
‫تضی ح شده است‪:‬‬

‫«وإِ َذا رأَيت الَّ ِذين ََيوضو َن ِِف آَيتِنَا فَأَع ِرض عْنهم ح ََّّت ََيوضوا ِِف ح ِد ٍ ِ‬
‫يث َغ ِْريه َوإِ َّما يُْن ِسيَن َ‬
‫َّك‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ ُْ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ َ َ ُ ُ‬
‫ِ ِِ‬ ‫ِ‬
‫ي»انعام ﴿‪﴾68‬‬ ‫الشَّْيطَا ُن فَ ََل تَ ْقعُ ْد بَ ْع َد الذ ْكَرى َم َع الْ َق ْوم الظَّالم َ‬
‫توهی و تمسخر نسبت به مقدسات ن‬
‫دین‪ ،‬اعراض و ترک مجلس‬ ‫ن‬ ‫رویاروی با‬ ‫پس ییک از راه های‬
‫ی‬
‫یم باشد‪.‬‬

‫يما ﴿‪ ﴾148‬إِ ْن تُْب ُدوا‬‫وء ِمن الْ َقوِل إََِّل من ظُلِم وَكا َن َّ ِ ِ‬ ‫اَّلل ْ ِ ِ‬ ‫َ ِ‬
‫اَّللُ ََس ًيعا َعل ً‬ ‫َْ َ َ‬ ‫اْلَ ْهَر ِبلس َ ْ‬ ‫«َل ُُيب َُّ‬
‫اَّللَ َكا َن َع ُف ًّوا قَ ِد ًيرا»نساء ﴿‪﴾149‬‬ ‫خريا أَو ُُت ُفوه أَو تَع ُفوا عن س ٍ‬
‫وء فَِإ َّن َّ‬ ‫َ ًْ ْ ْ ُ ْ ْ َ ْ ُ‬
‫"خداوند دوست ندارد کش با سخنان خود‪ ،‬بدیهای دیگران را اظهار و آشکار کند مگر آن کس که‬
‫مورد ظلم واقع شده باشد‪ .‬و خداوند شنوا و داناست اگر نییک ها را آشکار یا ن‬
‫مخق سازید و از بدیها‬
‫گذشت نموده آنها را ببخشید‪ ،‬خداوند بسیاربخشنده و عفو کننده و تواناست‪".‬‬
‫ن‬
‫یعن با اینکه خداوند قادر بر انتقام است اما بسیار یمبخشد و گذشت یمکند و شما هم اگر یمخواهید‬
‫کاری الیه انجام دهید و به ییک از صفات الیه متصف شوید و از این راه به خدا نزدیک شوید ‪،‬اهل‬
‫بخشش و گذشت باشید‪.‬‬

‫از دو آیه فوق بریمآید که؛ انسان مومن تا یم تواند و برایش ممکن است ‪،‬باید اهل گذشت و بخشش‬
‫باشد ‪،‬مگر اینکه این بخشش ها موجب شوند که او مورد ظلم قرار گبد و از این جهت که انسان حق‬
‫ندارد ظلم پذیر و جاده صاف کن ظالم برای انجام ظلم گردد‪ ،‬پس در اینجا بخشش جایز نیست‪.‬‬

‫توهی نسبت به مقدسات ‪،‬بخشش و‬ ‫ن‬ ‫رویاروی با‬ ‫نتیجه؛ از آیات سوره نساء استنباط یمشود؛ راه‬
‫ی‬
‫وهی نمود اما از‬ ‫ن‬
‫توهی هاست ‪،‬نه اینکه با صدای بلند فریاد زنیم که فالی به مقدسات ت ن‬‫ن‬ ‫پوشاندن آن‬
‫ن‬
‫توهی روبرو شدیم مجلس را ترک نمائیم‪.‬‬ ‫ن‬
‫توهیها ظلم یم باشند‪ ،‬باید هرجا با این گونه‬ ‫آنجا که این‬
 ‫‪20‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره مائده‬

‫صدوُك ْم َع ِن الْ َم ْس ِج ِد ْ‬
‫اْلََرِام أَ ْن تَ ْعتَ ُدوا َوتَ َع َاونُوا َعلَى الِْ ِِب‬ ‫ٍ‬
‫«‪َ ...‬وََل ََْي ِرَمنَّ ُك ْم َشنَآ ُن قَ ْوم أَ ْن َ‬
‫اب»مائده ﴿‪﴾2‬‬ ‫يد الْعِ َق ِ‬ ‫اَّللَ َش ِد ُ‬ ‫اْل ِْْث َوالْعُ ْد َو ِان َواتَّ ُقوا َّ‬
‫اَّللَ إِ َّن َّ‬ ‫والتَّ ْقوى وََل تَ َعاونُوا َعلَى ِْ‬
‫َ َ َ َ‬
‫دشمن قویم که شما را از ر ن‬
‫رفی به مسجدالحرام باز داشتند‪ ،‬شما را وادار نکند که (به آنها) تجاوز‬ ‫ن‬ ‫"‬
‫دشمن همکاری نکنید و از خشم خداوند‬ ‫ن‬ ‫کنید‪ ،‬بر کار نیک و خود نگهداری همکاری کنید و بر گناه و‬
‫هبید که خداوند مجازاتش شدید است‪".‬‬ ‫یبب ن‬

‫َّلل ُش َه َداءَ ِِبلْ ِق ْس ِط َوََل ََْي ِرَمنَّ ُك ْم َشنَآ ُن قَ ْوٍم َعلَى أَََّل تَ ْع ِدلُوا‬
‫«َي أَي ها الَّ ِذين آمنُوا ُكونُوا قَ َّو ِامي َِِّ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫اَّللَ َخبِريٌ ِِبَا تَ ْع َملُو َن» مائده ﴿‪﴾8‬‬ ‫ب لِلتَّ ْق َوى َواتَّ ُقوا َّ‬
‫اَّللَ إِ َّن َّ‬ ‫ِ‬
‫ْاعدلُوا ُه َو أَقْ َر ُ‬
‫ن‬
‫دشمن‬ ‫ن‬
‫کسای که ایمان آورده اید‪ ،‬همواره برای خدا قیام کنید و از روی عدالت‪ ،‬گوایه دهید‪.‬‬ ‫"ای‬
‫قویم شما را وادار نکند که عدالت پیشه نکنید‪ ،‬عدالت در پیش گبید که عدالت به خود نگهداری و‬
‫خب‬ ‫ر‬
‫تقوا نزدیکب است و خود را از مجازات الیه دور نگه دارید که خداوند از آنچه انجام یمدهید با ر‬
‫است‪".‬‬
‫نب نباید برخورد غب عادالنه باشد‪ ،‬دشمن قبل از هجرت انواع فشارها‬ ‫حن با دشمن ن‬‫طبق دو آیه فوق ر‬
‫توهی‪ ،‬تمسخر‪ ،‬تحقب‪ ،‬محاضه و‪ ...‬را در مورد شما مسلمانان اعمال کرد و‬ ‫ن‬ ‫از جمله قتل‪ ،‬شکنجه‪،‬‬
‫پس از هجرت هر روز به جنگ شما آمد و پس از ناامیدی از جنگ‪ ،‬در زمان صلح حدیبیه ‪،‬اجازه نداد‬
‫شما به مسجد الحرام بروید اما اینک که آنها ضعیف شده و توان مقابله با شما را ندارند‪ ،‬نگویید‪ :‬چون‬
‫آنها دشمن ما هستند و تجاوز و ظلم را آنها ررسوع کردند‪ ،‬پس ما حق داریم هر گونه ظلم و تجاوز را در‬
‫حق آنها روا داریم و انتقام آن همه آزار را از آنها بگبیم‪ ،‬البته شما حق داشتید از خود در مقابل دشمن‬
‫ن‬
‫برخبید اما‬ ‫دفاع کنید و عادالنه و در حدی که ررس دشمن از رس شما کوتاه شود‪ ،‬به مقابله با دشمن‬
‫حن جهاد دفایع به جهت اضطرار است‪.‬‬ ‫بدانید که ؛اصل نییک و خود نگه داری و عدالت است و ر‬

‫اَّللَ ُُِيب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫اص َف ْح إِ َّن َّ‬
‫ف َعْن ُه ْم َو ْ‬ ‫«‪َ ...‬وََل تََز ُال تَطَّل ُع َعلَى َخائِنَ ٍة ِمْن ُه ْم إََِّل قَل ًيَل ِمْن ُه ْم فَ ْ‬
‫اع ُ‬
‫ي» مائده﴿‪﴾13‬‬ ‫ِِ‬
‫الْ ُم ْحسن َ‬
‫"و به جز عده کیم از آنها‪ ،‬پیوسته از خی ر‬
‫انن (تازه) از آنها آگاه یم شوی ویل آنها را ببخش و از آنها در‬
‫گذر و ضف نظر کن که خداوند نیکوکاران را دوست دارد‪".‬‬
‫پیامب(ص) به مدینه هجرت فرمودند ‪،‬با یهودیان ساکن‬ ‫آیه فوق در مورد یهودیان یمباشد‪ ،‬ن‬
‫زمای که‬
‫ر‬
‫دوسن برقرار نمودند اما هر سه گروه یهودی ساکن مدینه پس از مد ری پیمان خود را‬ ‫ر‬ ‫مدینه پیمان‬
‫پیامب و مسلمانان زدند اما‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫شکسته و دست به خیانت و توطئه و آزار و اذیت زبای و غب زبای بر علیه‬
‫ر‬
 ‫‪21‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫در اواخر حیات رنن اکرم(ص) با توجه به اینکه مسلمانان قدرت پیدا نموده بودند و توطئه های یهودیان‬
‫ی‬
‫پیامب دستور یم دهد ؛آنها را ببخش‬
‫ر‬ ‫دیگر نیم توانست خطر بزرگ برای اسالم ایجاد کند‪ ،‬خداوند به‬
‫و فکر خود را به توطئه ها و خیانتهای آنها مشغول نکن که اگر آنها را مورد عفو و صفح قراردادی کار‬
‫نیکوی انجام دادهای و خداوند نیکوکاران را دوست دارد‪.‬‬
‫ی‬

‫اها‬
‫َحيَ َ‬
‫َّاس ََج ًيعا َوَم ْن أ ْ‬
‫َ َ‬ ‫س أ َْو فَ َس ٍاد ِِف ْاْل َْر ِ‬
‫ض فَ َكأَََّّنَا قَتَل الن ِ‬ ‫«‪َ ...‬م ْن قَتَل نَ ْف ًسا بِغَ ِْري نَ ْف ٍ‬
‫َ‬
‫َج ًيعا‪ »...‬مائده ﴿‪﴾32‬‬ ‫فَ َكأَََّّنَا أَحيا النَّاس َِ‬
‫َْ َ‬
‫گوی همه ی مردم را به‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫"هرگاه کش ‪،‬انسای را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمی‪ ،‬به قتل برساند ی‬
‫گوی همه انسانها را از مرگ نجات داده است‪".‬‬ ‫ن‬
‫قتل رسانده و اگر کش‪ ،‬انسای را از مرگ نجات دهد ی‬
‫ً‬
‫نکته‪ :‬با توجه به آیات دیگر ( مثل آیات ‪ 33‬و ‪ 34‬مائده)‪ ،13‬باید فساد در حدی باشد که بتوان حکم‬
‫نارس یای گفت‪ ،‬تنها یمتوانیم در همان حد به او ن‬
‫نارسا یی گفته یا‬ ‫قتل برای مفسد داد‪ ،‬پس اگر کش فقط ن‬
‫او را ببخشیم‪.‬‬

‫اب ِم ْن‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ َّ ِ‬ ‫َّخ ُذوا الَّ ِذ َّ ِ‬

‫«َي أَي ها الَّ ِذين آمنُوا ََل تَت ِ‬
‫ين أُوتُوا الْكتَ َ‬
‫ين اُتَ ُذوا دينَ ُك ْم ُه ُزًوا َولَعبًا م َن الذ َ‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫وها‬ ‫اَّلل إِ ْن ُكْنتم مؤِمنِي» ﴿‪« ﴾57‬وإِ َذا ََندي تم إِ ََل َّ ِ‬
‫الص ََلة َّاُتَ ُذ َ‬ ‫َ َ ْ ُْ‬ ‫ُْ ُْ َ‬ ‫َّار أ َْولِيَاءَ َواتَّ ُقوا ََّ‬
‫ف‬ ‫ك‬
‫ُ‬
‫ْ َْ َ‬‫ل‬
‫ْ‬ ‫ا‬
‫و‬ ‫م‬ ‫ك‬
‫ُ‬ ‫قَبلِ‬

‫ك ِبَََّّنُْم قَ ْوٌم ََل يَ ْع ِقلُو َن» مائده ﴿‪﴾58‬‬ ‫ِ‬

‫ُه ُزًوا َولَعِبًا َذل َ‬
‫کسای که ایمان آوردهاید‪ ،‬افرادی از اهل کتاب و کفار‪ ،‬که ن‬
‫آیی شما را به باد استهزاء و بازی‬ ‫ن‬ ‫" ای‬
‫یمگبند‪ ،‬را ویل خود انتخاب نکنید و از مجازات الیه خود را دور نگه دارید اگر مومن هستید‪ .‬و هنگایم‬
‫که به نماز فرا یمخوانید آن را به مسخره و بازی یمگبند‪ .‬این به خاطر آن است که آنها گرویه هستند‬
‫که نیماندیشند‪".‬‬
‫ّ‬ ‫ن‬
‫توهی کنندگان و مسخره کنندگان دین‪ ،‬که اهل تفکر و اندیشه نیستند‪،‬‬ ‫نکته‪ :‬اینجا بحث این است که‬
‫سخن به میان نیامده است‪.‬‬‫ن‬ ‫را نباید ویل خود قرار داد اما در مورد اینکه حق داریم آنها را مجازات کنیم‪،‬‬

‫‪ 13‬آیات فوق در مورد حکم محارب یمباشند‪ ،‬در زمینه حکم محارب رجوع شود به لمعه دمشقیه ‪،‬‬
‫ن‬
‫همی طور سایر کتب فقیه ‪ ،‬بحث‬ ‫ج‪ ،2‬کتاب حدود‪ ،‬فصل ششم‪ :‬محاربه‪ ،‬صص ‪ 250‬تا ‪_ 252‬‬
‫محاربه‪.‬‬
 ‫‪22‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫جمع بندی سوره مائده‬

‫زندگ پیامب نازل شده است‪ ،‬ن‬ ‫ی‬
‫زمای‬ ‫ر‬ ‫سوره مائده در ترتیب نزول‪ ،‬سوره ‪ 113‬قران یم باشد و در اواخر‬
‫ً‬
‫که مسلمانان قدرت پیدا کرده و تقریبا همه شبه جزیره عربستان تحت سیطره یا حداقل نفوذ آنها قرار‬
‫مشکان و یهودیان در موضع ضعف قرار گرفته‬ ‫یعن ر‬‫مهمبین دشمنان اسالم در عربستان ن‬‫ر‬ ‫گرفته بود و‬
‫بودند‪.‬اما همان طور که از آیات فوق استنباط یمشود و تاری خ اسالم ن‬
‫نب بر این امر گوایه یم دهد در‬
‫ی‬
‫پیامب ‪،‬عیلرغم این که مسلمانان توان داشتند انتقام آن همه کشتار و شکنجه و‬‫ر‬ ‫سه سال آخر زندگ‬
‫تمسخر و توطئه را از دشمنان داخیل بگبند و اگرچه هنوز این توطئه ها و تمسخر ها از جانب دشمنان‬
‫ادامه داشت(‪ 57‬و ‪)58‬اما همه جا سخن از نییک و خود نگه داری(‪ )2‬و عدالت(‪ )8‬و بخشش(‪ )13‬از‬
‫جانب مسلمانان نسبت به دشمنان در کار است و به مسلمانان هشدار یمدهد که مواظب باشید از حد‬
‫تجاوز نکنید که تجاوزگر را‪ ،‬هر که باشد‪ ،‬خدا دوست ندارد «ان هللا ال یحب المعتدین»(مائده ‪ )87‬و‬
‫فقط مسلمانان را از اینکه دشمنان را به رس ر‬
‫پرسن خود برگزینند‪ ،‬آن هم به دلیل اینکه آنها اهل تعقل و‬
‫اندیشه نیستند نیه یمکند‪ 58 ( .‬و ‪) 57‬‬

‫سوره انعام‬

‫ف ََيْتِي ِه ْم أَنْبَاءُ َما َكانُوا بِِه يَ ْستَ ْه ِزئُو َن»انعام ﴿‪﴾5‬‬

‫«فَ َق ْد َك َّذبُوا ِِب ْْلَِق لَ َّما َجاءَ ُه ْم فَ َس ْو َ‬
‫"آنان حق را هنگایم که به رساغ شان آمد‪ ،‬دروغ دانستند ویل به زودی ر‬
‫خب آنچه را به تمسخر یمگرفتند‬
‫به آنان مبسد‪".‬‬

‫ين َك َف ُروا إِ ْن َه َذا إََِّل ِس ْحٌر‬ ‫ال الَّ ِ‬

‫ذ‬ ‫َ‬ ‫ق‬‫َ‬ ‫ل‬
‫َ‬ ‫م‬ ‫اس فَلَمسوهُ ِبَيْ ِدي ِ‬
‫ه‬ ‫ٍ‬ ‫ط‬
‫َ‬ ‫ر‬ ‫«ولَو نََّزلْنا علَيك كِتاِب ِِف قِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ َ َْ َ ًَ‬
‫ي »انعام﴿‪﴾7‬‬ ‫ُمبِ ٌ‬
‫(نن) نوشته ای را در کاغذی نازل کنیم و آن نوشته را آنها با دستان خویش لمس کنند‪،‬‬
‫"و اگر بر تو ر‬
‫کسای که کافر شدند یم گویند‪ :‬این جز سحر آشکاری نیست‪".‬‬‫ن‬

‫ين َس ِخ ُروا ِمْن ُه ْم َما َكانُوا بِِه‬ ‫اق ِِبلَّ ِ‬

‫ذ‬ ‫َ‬ ‫ح‬ ‫ف‬
‫َ‬ ‫ك‬ ‫ئ بِرس ٍل ِمن قَبلِ‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ز‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫اس‬ ‫«ولََق ِ‬
‫د‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫يَ ْستَ ْه ِزئُو َن »انعام﴿‪﴾10‬‬
‫پیامبان پیش از تو را استهزا ءکردند اما رسانجام‪ ،‬آن چه را مسخره یمکردند دامنشان را‬
‫ر‬ ‫" جمیع از‬
‫گرفت‪".‬‬

‫در آیات قبل بیان گردید که کافران‪ ،‬با وجود دالیل مخالف ‪،‬تهمت دروغ و سحر به انبیا و سخنان آنها‬
‫انسای حق داشته باشد‪ ،‬تهمت‬‫ن‬ ‫ن‬
‫سخن از اینکه‬ ‫زدند و انبیا از ناحیه کفار مورد تمسخر قرار گرفتند اما‬
 ‫‪23‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫زنندگان و مسخره کنندگان را مجازات کند ‪،‬به میان نیامده است‪ ،‬بلکه سخن از این است که ر‬
‫وقن‬
‫عواقن دارد که آن عواقب دامن انجام دهنده کار را یمگبد‪.‬‬
‫ر‬ ‫شخیص کاری انجام یمدهد این کار‬

‫ي »انعام﴿‪﴾25‬‬ ‫ِ‬ ‫ول الَّ ِذين َك َفروا إِ ْن ه َذا إََِّل أ ِ‬

‫َساطريُ ْاْل ََّول َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫«‪.......‬يَ ُق ُ َ ُ‬
‫"کافران یم گویند‪ :‬این ها فقط افسانه های پیشینیان است‪".‬‬

‫ت َِّ‬ ‫ك ولَ ِك َّن الظَّالِ ِمي ِِبَي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّ‬ ‫ِ‬

‫«قَ ْد نَ ْعلَ ُم إِنَّهُ لَيَ ْح ُزنُ َ‬
‫اَّلل‬ ‫َ َ‬ ‫ك الَّذي يَ ُقولُو َن فَإَّنُْم ََل يُ َكذبُونَ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ص ُرََن‬
‫ص َِبُوا َعلَى َما ُكذبُوا َوأُوذُوا َح ََّّت أ َََت ُه ْم نَ ْ‬ ‫ك فَ َ‬ ‫ت ُر ُس ٌل ِم ْن قَْبل َ‬ ‫ََْي َح ُدو َن ﴿‪َ ﴾33‬ولََق ْد ُكذبَ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ات َِّ‬ ‫وََل مب ِد َل لِ َكلِم ِ‬
‫ك إِ ْعَر ُ‬
‫اض ُه ْم‬ ‫ي ﴿‪َ ﴾34‬وإِ ْن َكا َن َك َُِب َعلَْي َ‬ ‫اَّلل َولََق ْد َجاءَ َك م ْن نَبَِإ الْ ُم ْر َسل َ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ‬
‫الس َم ِاء فَتَأْتِيَ ُه ْم ِِبيٍَة َولَْو َشاءَ َّ‬
‫اَّللُ َْلَ َم َع ُه ْم‬ ‫ض أ َْو ُسلَّ ًما ِِف َّ‬ ‫ت أَ ْن تَْبتَغِي نَ َف ًقا ِِف ْاْل َْر ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ع‬
‫ْ‬ ‫ط‬
‫َ‬ ‫َ‬‫ت‬ ‫اس‬
‫ْ‬ ‫ن‬‫فَِإ ِ‬
‫ي »انعام﴿‪﴾35‬‬ ‫علَى ا َْل َدى فَ ََل تَ ُكونَ َّن ِمن ْ ِ ِ‬
‫اْلَاهل َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫اندوهگی یم کند (معلوم یم شود آنها به صورت بدی با رنن‬‫ن‬ ‫" ما یمدانیم که سخنان آنها تو را محزون و‬
‫ن‬
‫توهی‬ ‫احن رنن یمشده است) اما بدان سخنان ظالمان بیش از این که‬ ‫سخن یم گفته اند که موجب نار ر‬
‫(یعن اگر کش باید ناراحت شود بیش از همه ما‬ ‫رن‬
‫دانسی تو باشد انکار آیات الیه است ن‬ ‫به تو و دروغگو‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫پیامبای قبل از تو نب دروغگو دانسته شدند اما‬ ‫باید ناراحت شویم) این برخوردها مختص تو نیست‪،‬‬
‫ر‬
‫صب کردند و اذیت شدند تا اینکه یاری ما به رساغ آنها آمد‪ .‬و هیچ چبن‬ ‫دروغگوی ر‬ ‫آنها در مقابل تهمت‬
‫ی‬
‫سی الیه است که انبیا و به تبع آنها مومنان ‪،‬باید‬ ‫یعن این از ن ن‬
‫سی الیه را تغیب دهد (پس ن‬ ‫نیم تواند ن ن‬
‫ر‬
‫سخن ها را در مقابل آنها قرار‬ ‫شکیبای به خرج دهند تا خداوند راه خروج از‬ ‫در مقابل تهمت ها و ازارها‬
‫ی‬
‫جا»(طالق ‪ ) )2‬و اخبار ر‬
‫پیامبان به تو رسیده است‪ .‬و اگر اعراض‬ ‫َمَْر ً‬ ‫دهد‪َ «.‬وَم ْن يَت َِّق َّ‬
‫اَّللَ ََْي َع ْل لَهُ َ‬
‫ن‬
‫نردبای به سوی آسمان بگذار تا نشانه ای‬ ‫نقن در ن‬
‫زمی بزن‪ ،‬یا‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫سنگی است‪ ،‬چنان که بتوای ر‬ ‫آنها بر تو‬
‫برای آنها بیاوری و اگر خدا یم خواست آنها را بر هدایت جمع یمکرد پس هرگز تو از جاهالن نیم ر‬
‫بایس‪".‬‬

‫شکیبای‬ ‫زبای و غب ن‬
‫زبای در مورد همه انبیاء وجود داشته و آنها در مقابل آزارها‬ ‫نکته ها‪ _1 :‬آزار و اذیت ن‬
‫ی‬
‫صب در‬ ‫ن‬ ‫نمودند و از آنجا که آنها الگو هستند ‪ ،‬پس ما ن‬
‫صب نماییم و ر‬ ‫نب در مقابل بد زبای به انبیاء‪ ،‬باید ر‬
‫مقابل آزار و اذیت های دشمنان رنن یک سنت الیه است که باید ما این سنت را درک نموده و به آن‬
‫پایبند باشیم در غب این صورت نیم توانیم خود را پبو خداوند و ن ن‬
‫سی الیه بدانیم‪.‬‬

‫واکنش نشان دهد‪ ،‬اول‬‫ر‬ ‫توهی ها بیش از همه انکار آیات الیه است پس اگر کش بخواهد‬ ‫ن‬ ‫‪ _2‬این‬
‫خداوند است که باید آنها را از ن‬
‫بی رببد یا آنها را به زور به راه درست هدایت کند و اگر خداوند بخواهد‬
‫های دارد که‬
‫یمتواند هرگونه که بخواهد با آنها برخورد کند‪ ،‬زیرا او قادر مطلق است اما خداوند سنت ی‬
‫ً‬
‫مثل ییک از ن ن‬
‫سی او این است که به همه فرصت یمدهد و کمک یمکند تا راه‬ ‫بر خالف آن عمل نیمکند‪،‬‬
 ‫‪24‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫خویش را بپیمایند (ارسا ‪ )20 _ 18‬و دیگر اینکه نیم خواهد کش را به زور به رایه رببد‪ .‬و ما به عنوان‬
‫انسان های دیندار باید این ن ن‬
‫سی را درک کنیم وگرنه از جاهالن خواهیم بود‪.‬‬

‫اْل ْكم إََِّل َِِّ‬

‫َّلل‬ ‫ُْ ُ‬ ‫تَ ْستَ ْع ِجلُو َن بِِه إِ ِن‬ ‫«قُ ْل إِِّن َعلَى بَيِنَ ٍة ِم ْن َرِّب َوَك َّذبْتُ ْم بِِه َما ِعْن ِدي َما‬
‫بَْي ِِن َوبَْينَ ُك ْم‬ ‫بِِه لَ ُق ِ‬
‫ض َي ْاْل َْم ُر‬ ‫َن ِعْن ِدي َما تَ ْستَ ْع ِجلُو َن‬ ‫‪﴾57﴿ ........‬قُ ْل لَ ْو أ َّ‬
‫‪».......‬انعام ﴿‪﴾58‬‬
‫ن‬
‫روشن از پروردگارم دارم و شما آن دلیل را دروغ دانستید‪ ،‬آنچه شما درباره آن (از نتیجه‬ ‫" بگو‪ :‬من دلیل‬
‫عمل) عجله دارید‪ ،‬به دست من نیست‪ ،‬حکم و فرمان‪ ،‬تنها از آن خداست‪......‬بگو‪ :‬اگر آنچه درباره‬
‫آن عجله دارید نزد من بود کار میان من و شما پایان گرفته بود‪"...........‬‬

‫پیامب مردم را پند یم داد و نتایج بد اعمال و اندیشه های غلط آنها را برایشان توضیح یمداد‪ ،‬آنان‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫وقن‬
‫نتایج بد گریبان ما را نیم گبد؟‬
‫ی‬ ‫به تمسخر یم گفتند‪ :‬ما منتظر این نتایج هستیم‪ ،‬چرا زود این‬
‫پیامبش یمفرماید به آنها بگو‪ :‬آنچه را به استهزاء تقاضای عجله در رسیدن به آن دارید‪ ،‬در‬
‫ر‬ ‫خداوند به‬
‫سبده شده است‪ ،‬من‬ ‫دست من نیست‪ ،‬من نه توان مجازات شما را دارم و نه وظیفه مجازات به من ی‬
‫ن‬
‫روشن داده شده که البته شما این دالیل را‬ ‫اهنمای دارم‪ ،‬به من از ناحیه پروردگارم دالیل‬‫فقط وظیفه ر‬
‫ی‬
‫دروغ دانستید‪ ،‬من وظیفه دارم با این دالیل روشن شما را هدایت کنم و اگر مجازات به دست من بود‬
‫بی من و شما پایان گرفته‬ ‫و بالفاصله پس از انجام کار بد ‪ ،‬شما را مجازات یمکردم‪ ،‬کار هدایتگری ن‬
‫بود‪.‬‬
‫ن‬
‫شیاطی‬ ‫توضیح اینکه‪ ،‬وجود انسان های بد ن‬
‫نب برای رشد و تعایل نیاز است و در واقع انسان های بد و‬
‫ی‬
‫جن و انس میدان تمرین و مبارزه برای انسانها فراهم یم کنند‪ ،‬اگر انسان های بد بالفاصله بعد از بدی‬
‫از صفحه روزگار محو شوند کار ن رن پایان یم یابد چون میدان تمرین از ن‬
‫بی یم رود و رنن نیم تواند انسانها‬
‫را با تمرین رشد دهد‪.‬‬

‫ين َّاُتَ ُذوا ِدينَ ُه ْم لَعِبًا َوََلًْوا ‪».......‬انعام ﴿‪﴾70‬‬ ‫ِ َّ ِ‬

‫« َو َذر الذ َ‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫کسای که دین را به بازی و بیهودگ گرفتند را به حال خود واگذار‪".‬‬ ‫"‬

‫نکته‪ :‬آنها دین و به تبع دین‪ ،‬رنن را به بازی و تمسخر یمگبند اما رنن فقط وظیفه دارد آنها را رها کند‬
‫ن‬
‫توهی‬ ‫و ی اعتنا از کنار آنها بگذرد‪ .‬و با توجه به اینکه رنن الگو است‪ ،‬پس ما ن‬
‫نب باید ری اعتنا از کنار‬ ‫ر‬
‫کنندگان به مقدسات بگذاریم و به قول موالنا‪:‬‬
‫ُ‬ ‫پبو پیغمب نای َره ُ‬
‫‪14‬‬
‫طعنه ی خلقان همه بادی ش ُمر‬ ‫سب‬‫ی‬ ‫ر‬

‫‪ 14‬مثنوی‪ ،‬ر‬
‫دفب سوم‪ ،‬بیت ‪4319‬‬
 ‫‪25‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ف الْ َق ْوِل‬ ‫ض ُه ْم إِ ََل بَ ْع ٍ‬

‫ض ُز ْخ ُر َ‬ ‫س و ِْ ِ‬
‫اْل ِن يُوحي بَ ْع ُ‬ ‫ِ‬ ‫ن‬
‫ْ‬ ‫ي ِْ‬
‫اْل‬ ‫ك جع ْلنَا لِ ُك ِل نَِ ٍب ع ُد ًّوا َشي ِ‬
‫اط‬ ‫َ‬
‫«وَك َذلِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك َما فَ َعلُوهُ فَ َذ ْرُه ْم َوَما يَ ْف ََتُو َن »انعام ﴿‪﴾112‬‬
‫غُ ُر ًورا َولَ ْو َشاءَ َرب َ‬
‫‪16‬‬ ‫‪15‬‬

‫ن‬
‫شیاطی انس و جن قرار دادیم‪ ،‬آنها به طور رسی سخنان‬ ‫ن‬
‫دشمن از‬ ‫پیامبی‪،‬‬
‫چنی در برابر هر ر‬‫ن‬ ‫"این‬
‫ن‬
‫چنی نیمکردند‪ .‬بنابراین آنها و‬ ‫فریبنده و ری اساس به یکدیگر یمگفتند و اگر پروردگارت یمخواست‪،‬‬
‫تهمت و ر‬
‫افبا های ایشان را به حال خود واگذار‪".‬‬

‫خداوند موجودی به نام انسان خلق نموده و به او اختیار داده است تا با این اختیار مسب رشد و تعایل‬
‫را یط کند و برای اینکه این اختیار معنا پیدا کند هم راه راست و هم راههای غلط را در پیش پای او قرار‬
‫داده است‪ ،‬زیرا اگر فقط یک راه را در مقابل او قرار یمداد‪ ،‬اختیار ری معنا یمشد‪ .‬پس انسان هر لحظه‬
‫همی طور‬ ‫ن‬ ‫بی آنها ییک را انتخاب نماید‪،‬‬ ‫در مقابل راه های متفاوت قرار داشته که باید با اختیار خویش ن‬
‫از یک طرف‪ ،‬خداوند به انسان از درون عقل داد و از ببون برایش انبیاء و اولیاء را فرستاد تا او را به راه‬
‫شیاطی جن و انس‬ ‫ن‬ ‫راست رهنمون گردند و از طرف دیگر‪ ،‬به انسان از درون نفس اماره داد و از ببون‬
‫را قرار داد تا او را به راه های کج وسوسه و جذب کنند‪ ،‬البته هیچ یک از انبیاء و عقل و نفس اماره و‬
‫رفی به رایه نیمکنند‪ ،‬آنها فقط انسان را فرا یم خوانند اما این خود انسان‬ ‫شیاطی انسان را مجبور به ر ن‬
‫ن‬
‫است که در این میان با اختیار خویش یا راه راست که عقل و انبیاء آن را در پیش پای او یمگذارند را‬
‫شیاطی یم گردد و مسب‬ ‫ن‬ ‫انتخاب یمکند و در نتیجه راه رشد و کمال را یط یم کند یا تسلیم نفس اماره و‬
‫ن‬
‫شیاطی الزم یم باشند ‪ ،‬زیرا برای‬ ‫تبایه و سقوط را یط یمکند ‪.‬برای رشد و کمال ‪ ،‬وجود نفس اماره و‬
‫شیاطی موجب یمشوند که انسان برای شکست‬ ‫ن‬ ‫رشد‪ ،‬انسان نیاز به تمرین و مبارزه دارد و نفس اماره و‬
‫آنها دست به تمرین و خودسازی بزند و این تمرین و خودسازی موجب رشد او یمگردد ‪.‬اگر خداوند‬
‫همی که این کار را نکرده‪ ،‬پس معلوم‬ ‫ن‬ ‫شیاطی را از ن‬
‫بی یمبرد‪،‬‬ ‫ن‬ ‫یم خواست نفس اماره به انسان نیم داد و‬
‫یمشود اینها برای حرکت استکمایل ر‬
‫بش الزم بوده اند‪.‬‬

‫پس باید بدانیم هدف اصیل‪ ،‬رشد و تعایل انسان است و برای رسیدن به این هدف مبارزه مستمر و‬
‫ن‬
‫شیاطی در نظر گرفته شده است‪ ،‬پس شکست دادن نفس اماره‬ ‫شکست لحظه به لحظه نفس اماره و‬
‫نب یک وسیله برای رسیدن به هدف اصیل ن‬
‫؛یعن رشد و تعایل است‪.‬‬ ‫شیاطی ن‬
‫ن‬ ‫و‬
‫ن‬
‫شیاطی‬ ‫شیاطی را از ن‬
‫بی رببیم ‪،‬مگر اینکه‬ ‫ن‬ ‫در اینجا الزم به ذکر است که ما وظیفه نداریم نفس اماره یا‬
‫قصد نابودی ما را کرده باشند‪ ،‬که اگر این کار را کردیم ابزار رشد خود را از ن‬
‫بی برده ایم‪ ،‬بلکه وظیفه‬
‫داریم هر روز به مبارزه با آنها برخاسته و آنها را شکست دهیم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬یک انسان برای اینکه بتواند بدن خود را قوی نموده و خود را از ررس بیماری ها و آفات نجات‬
‫ر‬ ‫ر‬ ‫ً‬ ‫ر‬
‫کشن گبان دیگر ابزاری برای رسیدن او به هدف‬ ‫کشن‪ ،‬یم آورد‪ ،‬در اینجا‬ ‫ورزیس‪ ،‬مثل‬ ‫دهد رو به‬
‫ر‬
‫یم باشند‪ .‬اگر کشنگبان دیگری نبودند شاید ایشان ابزار الزم برای حرکت در این مسب را نداشت اما‬

‫‪ 15‬زخرف القول‪ :‬سخنان به ظاهر زیبا ‪ /‬زخرف الکالم‪ :‬سخن دروغ با ظاهر خوب‬
‫ً‬
‫‪ 16‬غرورا‪ :‬از روی فریب‬
 ‫‪26‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫کشنگبان دیگر سبب یمشوند که ایشان تالش کند و خود را تقویت نماید تا بتواند آنها را شکست‬ ‫ر‬
‫همی امر موجب یمشود او به سوی هدف اصیل حرکت کند‪ .‬او ر‬
‫کشنگبان دیگر را نابود نیمکند‬ ‫ن‬ ‫دهد و‬
‫که اگر این کار را انجام دهد راه رشد بر خود بسته است ‪ ،‬بلکه با تالش سیع یمکند هر روز آنها را‬
‫ً‬ ‫شکست دهد و ر‬
‫حن برای شکست آنها از راه های غلط استفاده نیمکند‪ ،‬مثل مواد سیم در غذای آنها‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫چنی کند اگرچه ظاهرا پبوز شده ویل در واقع خود را فریب داده است‪ ،‬زیرا به جای‬ ‫نیم ریزد که اگر‬
‫رویس شیطاین‬‫اینکه خود را رشد دهد از هدف اصیل دور شده و طرف مقابل که ابزار رشد اوست را با ر‬
‫یعن نفس اماره شده است‪.‬‬ ‫ن‬
‫دروی ن‬ ‫دچار مشکل کرده است و خود تسلیم دشمن‬
‫ن‬
‫انگبه برای دانش آموز‬ ‫مثال دیگر‪ :‬هدف اصیل از امتحانات دورهای برای دانش آموزان این است که‬
‫ایجاد شود که به خاطر موفقیت در امتحان تالش نموده و درس بخواند و این درس خواندن موجب‬
‫رشد دانش آموز شود‪ ،‬پس هدف اصیل از امتحانات رسیدن به نمره باال نیست‪ ،‬نمره باال یک ابزار و‬
‫کل سیستم امتحانات را از ن‬ ‫ً‬
‫بی رببد ‪،‬یا از یک مسب‬ ‫وسیله است‪ .‬حال اگر کش برای رسیدن به نمره باال‬
‫ّ‬
‫تقلب استفاده کند‪ ،‬ابزار رشد تحصییل را از ن‬ ‫ن‬
‫شیطای‪ ،‬ن‬
‫بی برده یا آن را ری اثر نموده است و بنابراین‬ ‫یعن‬
‫از هدف اصیل دور شده و زیان دیده است‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی کرد باید او را از صفحه روزگار حذف کنیم‪،‬‬ ‫کسای که یم گویند‪:‬اگر کش به رنن و مقدسات‬ ‫ن‬ ‫نکته‪:‬‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫تمرین ببوی خویش را از ن‬
‫بی برده ایم‬ ‫به این امر توجه ندارند که اگر ما این کار را کردیم در واقع حریف‬
‫ن‬
‫شیاطی باشند‪ ،‬نابود نموده ایم و از طرف دیگر با‬ ‫و با این کار ییک از ابزارهای رشد و تعایل خویش را که‬
‫عقالی و ناعادالنه‪ ،‬تسلیم نفس اماره شدهایم و در این صورت ما از دو جهت به خود نضر‬ ‫ن‬ ‫تصمیم غب‬
‫زدهایم (نابودی ابزار رشد و تسلیم در برابر نفس اماره)‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی به مقدسات یم کند از روش انبیاء و عقل استفاده کنیم‬ ‫اما اگر تصمیم گرفتیم در مقابل کش که‬
‫کن ناشایسته ترغیب یمکند شکست دهیم‪ ،‬با‬ ‫صب و شکیبای‪ ،‬نفس اماره خویش را که ما را به حر ر‬
‫و با ر‬
‫ی‬
‫این کار هم یک پله خود را رشد داده و ظرفیت خود را افزایش دادهایم و هم اینکه ضمن شکست حریف‬
‫ن‬
‫تمرین ما پابرجا بماند و بتوانیم از وجود او در ادامه مسب رشد استفاده‬ ‫موجب شدهایم که این حریف‬
‫کنیم‪.‬‬

‫هدق دارد‪ ،‬این هدف یمتواند این باشد که بخواهد ما را‬ ‫توهی یمکند ن‬ ‫ن‬ ‫نکته‪ :‬کش که به مقدسات‬
‫ناراحت کند‪ ،‬یا ما را به کاری ناشایسته وادار نماید و از این راه بخواهد ما را با دست خود نابود کند و‪...‬‬
‫ر‬
‫ناشایسن نزنیم ضمن‬ ‫اگر همان طور که قرآن یمفرماید؛ ری تفاوت از کنار اینها بگذریم و دست به اقدام‬
‫نب مغلوب ساخته ایم و‬‫اینکه در اینجا ظرفیت خود را باال برده ایم و خود را رشد دادهایم دشمن را ن‬
‫موجب شده ایم به اهداف خود نرسد‪ ،‬در واقع از دشمن به عنوان ابزاری برای رشد خود استفاده نموده‬
‫ایم‪.‬‬

‫اَّللَ ََل يَ ْه ِدي الْ َق ْوَم‬

‫َّاس بِغَ ِْري ِعْل ٍم إِ َّن َّ‬ ‫«فَمن أَظْلَم ِِمَّ ِن افَْتى علَى َِّ ِ ِ ِ‬
‫اَّلل َكذ ًِب ليُض َّل الن َ‬ ‫ََ َ‬ ‫َْ ُ‬
‫ِِ‬
‫ي »انعام﴿‪﴾144‬‬ ‫الظَّالم َ‬
 ‫‪27‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"پس چه کش ستمکار تر است از آن کش که بر خدا دروغ یمبندد‪ ،‬تا مردم را از روی جهل گمراه سازد؟‬
‫خداوند قوم ظالم را هدایت نیمکند‪".‬‬

‫در آیه فوق یمفرماید‪ :‬ظلم باالتر از این وجود ندارد که ما حکیم را وضع نموده و به دروغ آن را به خدا‬
‫رویاروی‬ ‫نسبت دهیم‪ .‬از سوی دیگر در سوره های که مورد برریس قرار گرفت‪ ،‬بیان گردید که ر‬
‫بهبین راه‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫شکیبای و خود نگه داری (آل عمران ‪ 186‬و انعام ‪ )34‬و ترک مجلس‬ ‫با بد ن‬
‫زبای ها نسبت به مقدسات‪،‬‬
‫ی‬
‫(نسا ‪ )140‬و رها کردن بدزبانان(انعام ‪ )112‬و اینکه بد زبانان را رسپرست خویش انتخاب نکنیم (مائده‬
‫زبای ها نسبت به مقدسات‬ ‫حداکب مقابله به مثل (بقره ‪ )194‬یمباشد‪ ،‬پس نحوه مواجهه با بد ن‬
‫ر‬ ‫‪ ) 58‬و‬
‫به ضاحت در قرآن بیان گردیده است‪ .‬حال ما با علم به اینکه یم دانیم نحوه مواجهه با بد ن‬
‫زبای ها از‬
‫دیدگاه قرآن چگونه باید باشد اما حکیم از خود ساخته و بگوییم‪ :‬حکم ساب قتل است و این حکم را به‬
‫گبین ظلم بوده و بزر ر‬
‫گبین نضبات از این کار ما به انسانها و به‬ ‫خدا و دین نسبت دهیم‪ ،‬این کار ما بزر ر‬
‫سلمی و مکتب اسالم وارد یمشود‪.‬‬‫ن‬ ‫ویژه م‬
‫حن اگر حکم ساب الن رن از دیدگاه اسالم اعدام بود اما در ررسایط اضطرار‪،‬مانند امروز که این همه به‬ ‫ر‬
‫وسیله این حکم به اسالم و مسلمانان نضبه وارد یمشود‪ ،‬ما یم توانستیم این حکم را بیان و اجرا نکنیم‪،‬‬
‫که قرآن در این زمینه یم فرماید‪:‬‬

‫ور َرِح ٌيم »انعام ﴿ ‪﴾145‬‬ ‫ٍ‬

‫اضطَُّر َغ ْ َري َِب ٍغ َوََل َعاد فَِإ َّن َربَّ َ‬
‫ك َغ ُف ٌ‬ ‫«فَ َم ِن ْ‬
‫" پس کش که ناچار و مجبور شود در حایل که عصیانگر و متجاوز نباشد پس پروردگار تو دارای غفران‬
‫و رحمت است"‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ ٍ‬ ‫«فَِإ ْن َك َّذبُ َ‬

‫وك فَ ُق ْل َرب ُك ْم ذُو َر ْْحَة َواس َعة َوََل يَُرد َبْ ُسهُ َع ِن الْ َق ْوم الْ ُم ْج ِرم َ‬
‫ي »انعام ﴿‪﴾147‬‬
‫پیامب اگر تورا دروغگو بدانند‪ ،‬بگو پروردگار شما دارای رحمت واسعه است و عذاب خداوند از‬
‫ر‬ ‫" ای‬
‫قوم مجرم برگردانده نیمشود‪".‬‬
‫حن منکران وجود خداوند‪ ،‬را به ن‬
‫مبان ظرفیت فرا گرفته است‪،‬‬ ‫چب و همه کس‪ ،‬ر‬‫رحمت خداوند همه ن‬
‫خداوند این رحمت را برای خود واجب و فرض نموده است《کتب عیل نفسه الرحمه》(انعام ‪)12‬‬
‫و《کتب ربکم عیل نفسه الرحمه》(انعام ‪.)54‬‬
‫اما به انسان غب از ظرفیت بالفعیل که داده یک نوع ظرفیت بالقوه ن‬
‫نب داده است که انسان باید با‬
‫اختیار خویش این ظرفیت بالقوه را به ظرفیت بالفعل تبدیل نماید و راه تبدیل این ظرفیت بالقوه به‬
‫نب با کمک عقل و وخ در اختیار او قرار داده است‪ .‬حال این خود انسان است که با‬‫ظرفیت بالفعل را ن‬
‫نب برخوردار‬ ‫ر‬
‫بیشبی ن‬ ‫بیشب برای خود ظرفیت سازی نموده و بالتبع از رحمت‬‫ر‬ ‫تالش در مسب تقوا ‪،‬هرچه‬
‫کمبی برخوردار‬‫کسای که برای خود ظرفیت سازی نیم کنند پس به همان نسبت از رحمت ر‬ ‫ن‬ ‫یمگردد‪ .‬اما‬
‫خواهند شد و به همان نسبت که ما از رحمت خداوند دور شویم گرفتار عذاب یمشویم‪ ،‬عذاب الیه‬
‫نب از رحمت خداوند رسچشمه یمگبد‪ ،‬خداوند چون انسان را دوست دارد نظایم بر جهان حاکم نموده‬ ‫ن‬
 ‫‪28‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫که به محض اینکه از مسب تقوا دور یم شویم گرفتار عذاب یم شویم تا به خاطر ترس از این عذاب هم‬
‫بش برای خداوند مهم نبود یمگفت ‪:‬یمخواهد به راه‬ ‫که شده ما به سوی راه غلط نرویم‪ .‬اگر رسنوشت ر‬
‫غلط برود که برود‪ ،‬خودش نضر یمکند اما او نظایم حاکم کرده که تا انسان کار اشتبایه مرتکب یمشود‪،‬‬
‫آتش در درون خود احساس یمکند و این آتش موجب یمشود از آن مسب غلط برگردد‪ ،‬درست مانند‬ ‫ر‬
‫خوشبخن اوست ر‬
‫وقن یم بیند فرزند کار اشتبایه‬ ‫ر‬ ‫مادری که چون فرزندش را دوست دارد و خواهان‬
‫مرتکب شد او را رسزنش یم کند در حایل که اگر بچه های دیگری همان اشتباه را مرتکب شوند به آنها‬
‫کاری ندارد‪.‬‬

‫از مطالب باال سه نکته به دست آمد ؛‬

‫(‪ )1‬اگر انسان از راه یا کار غلط دست بردارد‪ ،‬رحمت خداوند شامل حال او یمشود‪.‬‬
‫(‪ )2‬عذاب الیه از رحمت او رسچشمه یم گبد‪.‬‬

‫پیامب‪ ،‬جرم است و نظام عالم به گونهای است که مجرم دچار عذاب و دوری‬ ‫ر‬ ‫دروغگوی به‬
‫ی‬ ‫(‪ )3‬تهمت‬
‫از رحمت خداوند یم گردد‪ ،‬نه اینکه انسان دیگری حق داشته باشد تهمت زننده را نابود نماید‪.‬‬

‫ٍ ِ‬ ‫ول الَّ ِ‬
‫ب‬ ‫ك َك َّذ َ‬ ‫آِب ُؤ ََن َوََل َحَّرْمنَا ِم ْن َش ْيء َك َذل َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬‫ن‬ ‫ك‬‫ر‬
‫ْ‬ ‫ش‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫« َسيَ ُق ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ‬
‫َل‬‫و‬ ‫ا‬ ‫أ‬ ‫ا‬‫م‬ ‫اَّلل‬
‫َّ‬ ‫اء‬ ‫ش‬
‫َ‬ ‫و‬ ‫ل‬
‫َ‬ ‫ا‬
‫و‬ ‫ك‬
‫ُ‬‫ر‬ ‫ش‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫أ‬ ‫ين‬ ‫ذ‬
‫ين ِم ْن قَ ْبلِ ِه ْم َح ََّّت َذاقُوا َبْ َسنَا قُ ْل َه ْل ِعْن َد ُك ْم ِم ْن ِع ْل ٍم فَتُ ْخ ِر ُجوهُ لَنَا إِ ْن تَتَّبِعُو َن إََِّل الظَّ َّن‬ ‫َّ ِ‬
‫ال ذ َ‬
‫اْل َّجةُ الْبالِغَةُ فَلَو َشاء ََل َدا ُكم أ ْ ِ‬ ‫ِِ‬
‫ي» انعام‬ ‫ََجَع َ‬ ‫ْ َ َ ْ‬ ‫صو َن ﴿‪﴾148‬قُ ْل فَللَّه ُْ َ‬ ‫َوإِ ْن أَنْتُ ْم إََِّل َُتُْر ُ‬
‫﴿‪﴾149‬‬
‫چبی را تحریم‬‫مشک نیمشدیم و ن‬ ‫مشکان یمگویند‪ :‬اگر خدا یمخواست ما و پدرانمان ر‬ ‫"به زودی ر‬
‫ن‬
‫همی گونه (سخن انبیا را) دروغ دانستند تا اینکه کیفر ما را‬ ‫ن‬
‫کسای که پیش از اینها بودند‬ ‫نیمکردیم‪،‬‬
‫چشیدند‪ ،‬بگو‪ :‬آیا در نزد شما علیم وجود دارد؟ پس آن علم را برای ما خارج کنید (و به ما نشان دهید)‬
‫ن‬
‫تخمی یمزنید بگو دلیل رسا تنها برای خداوند است و اگر او‬ ‫شما فقط از ظن و گمان پبوی یمکنید و‬
‫بخواهد همه شما را هدایت یمکند (اما خداوند نیمخواهد اختیار را از شما سلب نموده و به زور شما‬
‫را هدایت کند)‪".‬‬

‫مشکان یمگفتند‪ :‬از آنجا که این جهان و نظام حاکم بر این جهان همه مخلوق خداوند است و به اراده‬ ‫ر‬
‫تکوی نن او اداره یمشود؛ پس هر امری در جهان رخ دهد به اراده تک ن‬
‫وین خداوند رخ داده است و بنابراین‪،‬‬
‫چبها را از جانب خود حرام یمدانیم‪ ،‬این ها همه خواست‬ ‫برخ از ن‬‫مشک هستیم یا اینکه ما ن‬
‫اینکه ما ر‬
‫خداوند است اگر خداوند نیم خواست جلو ما را یمگرفت‪.‬‬

‫مشکان برای این سخنان خود دلییل عقیل یا نقیل‬ ‫قران در پاسخ ‪،‬به رنن یم فرماید‪،‬به آنها بگو‪:‬آیا ر‬
‫دارند؟اگر این طور است آن دلیل را ارائه دهند و اگر دلییل ندارند پس از روی ظن و گمان سخن یم‬
‫گویند‪.‬بله اگر خداوند یم خواست یم توانست با سلب اختیار و به زور همه را هدایت کند اما هدایت‬
 ‫‪29‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫تکوین خداوند را با اراده ر‬

‫تشییع او خلط کردند‪،‬البته همه‬ ‫ن‬ ‫مشکان اراده‬‫زوری خواست خداوند نیست‪ .‬ر‬
‫تکوین خداوند است و هر کس کاری انجام دهد‪-‬چه درست‬ ‫ن‬ ‫اموری که در این جهان رخ یم دهد به اراده‬
‫و چه غلط‪-‬تمام نبو و مقدمات الزم را از خداوند دریافت یم کند ‪،‬قران در این زمینه یم فرماید‪ُ «:‬ك ًَّل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ك ََْمظُ ًورا »اسراء﴿‪﴾20‬‬ ‫َُّنِد َه ُؤََلء َوَه ُؤََلء ِم ْن َعطَاء َربِ َ‬
‫ك َوَما َكا َن َعطَاءُ َربِ َ‬
‫" هر یک از این دو گروه دنیا طلب و آخرت طلب را از عطا و بخشش پروردگارت کمک یم کنیم و‬
‫بخشش پروردگارت (از کش)باز داشته و منع نشده است‪".‬‬
‫تشییع‬‫اما خداوند خواسته است موجودی به نام انسان خلق کند و به او اختیار دهد و او را با یک نظام ر‬
‫راهنمای کند اما به او اجازه دهد تا خود راه خویش را انتخاب نماید و به هیچ کس ر‬
‫حن انبیاء اجازه نداده‬ ‫ی‬
‫‪17.‬‬
‫که بخواهند به زور انسان را به رایه رببند‬
‫اهنمای خداوند مسب خود را انتخاب نمود‪،‬در راستای اراده‬ ‫حال اگر این انسان طبق نظام ر‬
‫تشییع و ر‬
‫ی‬
‫تشییع‬ ‫تشییع خداوند حرکت کرده است و خواست خداوند را انجام داده است اما اگر در راستای نظام ر‬ ‫ر‬

‫أَََّل‬
‫خداوند حرکت ننمود پس خواست خداوند را انجام نداده است‪ .‬مثال خداوند فرموده است‪«:‬‬
‫چبی را ررسیک خدا قرار ندهید‪ ".‬هم آن کس که برای خداوند‬ ‫ُت رْشُكوا به َش ْي ًئا »انعام﴿‪"﴾151‬اینکه ن‬
‫ی‬
‫ررسیک قائل یم شود و هم آن کس که برای خداوند رسییک قائل نیست ‪،‬هر دو به اراده تکوین خداوند‬
‫ن‬ ‫ر‬
‫این کار را انجام یم دهند و همه ی نبو و امکانات و مقدمات کار خود را از خداوند دریافت یم کنند اما‬
‫تشییع و فرمان الیه خداوند عمل نموده‬ ‫فقط آن کس که برای خدا ررسیک قائل نیست در راستای اراده ر‬
‫است‪.‬‬

‫وقن یم توانیم حکیم را به خداوند نسبت دهیم که بتوانیم آن را از قرآن یا سنت‬‫در دین اسالم ما ر‬
‫دین نخواهد بود ‪ ،‬حال اگر بدون‬‫معصومی استخراج کنیم‪ ،‬در غب این صورت آن حکم‪ ،‬الیه و ن‬
‫ن‬ ‫قطیع‬
‫دین و الیه بدانیم همان طور که‬ ‫استناد به قرآن و سنت قطیع حکیم بدهیم اما آن را به دروغ حکم ن‬
‫ً‬
‫قبل بیان گردید‪ ،‬بزر ر‬
‫گبین ظلم را مرتکب شده ایم ‪ (.‬انعام ‪)144‬‬
‫ن‬
‫معصومی و تنها با استناد به‬ ‫کسای که بدون تکیه بر آیات قرآن و سنت عمیل‬ ‫ن‬ ‫در زمینه ساب الن رن‪،‬‬
‫النن قتل است‪.‬‬ ‫معصومی یمباشند‪ ،‬یمگویند ‪:‬حکم ساب ر‬‫ن‬ ‫احادین که در تضاد با قرآن و سنت عمیل‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫جناین کردهاند و این جنایت را به دین و خدا نسبت داده اند و آن را امر الیه دانستهاند‪.‬‬ ‫در واقع حکم به‬
‫هر حکیم _ و لو حکیم خوب و عقال نی _ را اگر به دروغ به خدا نسبت دهیم‪ ،‬ظلم بزرگ است‪ ،‬چه‬
‫ر‬
‫جناین را به دروغ به خدا نسبت دهیم‪ ،‬غافل از اینکه خداوند بزرگ و عادل _ همان‬ ‫برسد به اینکه‬
‫آِبءَ ََن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫گونه که فرموده است _ امر به بدی و جنایت نیمکند‪َ « .‬وإ َذا فَ َعلُوا فَاح َش ًة قَالُوا َو َج ْد ََن َعلَْي َها َ‬

‫‪ 17‬واکاوی ارتداد‪،‬ص ‪ 33‬و‪ 41‬تا ‪52‬‬

 ‫‪30‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫اَّلل ََل َيْمر ِِبلْ َفحش ِاء أَتَ ُقولُو َن علَى َِّ‬
‫اَّلل َما ََل تَ ْعلَ ُمو َن ﴿‪ ﴾28‬قُ ْل أ ََمَر‬ ‫َ‬ ‫اَّللُ أ ََمَرََن ِِبَا قُ ْل إِ َّن ََّ َ ُ ُ ْ َ‬
‫َو َّ‬
‫َرِّب ِِبلْ ِق ْس ِط ‪»......‬اعراف ﴿‪﴾29‬‬
‫"هنگایم که کار ر‬
‫زشن انجام یمدهند یمگویند‪ :‬ما پدران خود را بر این روش یافتیم و خدا ما را بر این‬
‫روش امر فرموده است ای رنن بگو‪ :‬خداوند امر به بدی نیمکند‪ ،‬آیا آنچه را نیم دانید به خدا نسبت‬
‫یمدهید؟ بگو پروردگار من امر به عدالت کرده است‪".‬‬

‫اَّللُ إََِّل ِِب ْْلَِق‪ ».......‬انعام ﴿‪﴾151‬‬

‫س الَِِّت َحَّرَم َّ‬
‫«‪َ ........‬وََل تَ ْقتُلُوا النَّ ْف َ‬
‫محبم شمرده و قتل او را حرام دانسته‪ ،‬مگر به حق (و از روی استحقاق)‪ ،‬به‬ ‫ن‬
‫انسای را که خداوند ر‬ ‫"و‬
‫قتل نرسانید‪".‬‬

‫بی جرم و مجازات رابطه و‬ ‫توهی نیم تواند قتل باشد‪ ،‬زیرا باید ن‬ ‫ن‬ ‫در هیچ قانون عادالنهای حکم یک‬
‫ً‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫نسبن عادالنه باشد‪ ،‬همان گونه که تاکنون در آیای از قرآن که مورد برریس قرار گرفته کامل این امر‬
‫یتر از جرم وضع یمکنند تا جلو جرم گرفته شود‪،‬‬ ‫آشکارگردیده است‪ .‬البته همیشه مجازات را کیم سنگ ن‬
‫ً‬
‫مثل اگر کش ده تومان دزدید‪ ،‬پانزده تومان از او یم گبند تا دیگر دزدی نکند‪ ،‬همان طور که قرآن یم‬
‫فرماید‪ :‬باید دست دزد را از دزدی قطع کرد (مائده ‪.)38‬‬
‫ن‬ ‫ً‬ ‫ن‬ ‫ً‬ ‫ن‬
‫توهی هست یا نه؟ زیرا‬ ‫توهی یم نامیم آیا اصل‬ ‫توهی باید توجه داشت که اوال‪ :‬آنچه را ما‬ ‫در زمینه‬
‫توهی تلق یمکنیم در حایل که گوینده یا عمل کننده قصد‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫در بسیاری از اوقات ما سخن یا عمل کش را‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ً‬ ‫ن‬
‫مطلن را به مخاطب‬
‫ر‬ ‫شوخ و شاد کردن داشته‪ ،‬یا یمخواسته در قالب طب‬ ‫توهی نداشته‪ ،‬مثل قصد‬
‫القا کند یا مخاطب را از کار اشتبایه باز دارد یا‪ ...‬پس باید تا حد ممکن سخن و عمل دیگران را حمل به‬
‫توهین جرم است؟ و اگر جرم است مجازات آن باید به چه ن‬ ‫ن‬ ‫ً‬ ‫ن‬
‫مبان باشد؟‬ ‫توهی نکنیم و ثانیا ‪:‬آیا هر‬
‫نکته مهم‪ :‬اصل آن است که جریم واقع نشود نه اینکه اصل‪ ،‬مجازات مجرم باشد پس به فرض که‬
‫ن‬
‫توهی جرم باشد باید رایه بیابیم که بتوانیم از این جرم جلوگبی کنیم و البته در این راه مجازات به‬
‫‪18‬‬
‫عنوان آخرین درمان یمتواند مطرح باشد‪«.‬و اذا لم اجد بدا فاخر الدواء الیک »‬

‫" و هنگایم که چارهای نیابم پس آخرین درمان داغ کردن است‪".‬‬

‫ن‬ ‫ً‬ ‫اما باید ابتدا راه های ر‬
‫همی کتاب‬ ‫بهب را آزمود ‪ ،‬مثل انبیاء و اولیای الیه _ آن طور که در فصل بعد‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ّ‬
‫توهی را‬ ‫متذکر خواهیم شد _ سیع یمکردند در مقابل توهی خود را به نفهمیدن بزنند‪ ،‬یا با ر‬
‫خوی‬
‫ن‬
‫کسای که‬ ‫کسای که خوب عمل یمکردند‪ ،‬سیع یمنمودند‬‫ن‬ ‫پاسخ یم دادند یا با تشویق و هدیه دادن به‬

‫‪ 18‬نهج البالغه ‪،‬خطبه‪169‬‬

 ‫‪31‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫جرم انجام یم دهند را از راه خود باز دارند همان طورکه قرآن یم فرماید‪َ «:‬م ْن َجاءَ ِِب ْْلَ َسنَ ِة فَلَهُ َع ْش ُر‬
‫أ َْمثَ ِاَلَا َوَم ْن َجاءَ ِِب َّ‬
‫لسيِئَ ِة فَ ََل َُْيَزى إََِّل ِمثْلَ َها َوُه ْم ََل يُظْلَ ُمو َن »انعام ﴿‪﴾160‬‬
‫" هرکس کار نییک به جا آورده ده برابر آن پاداش دارد و هر کس کار بدی انجام دهد به همان اندازه کیفر‬
‫خواهد دید؛ و ستیم بر آنها نخواهد شد‪".‬‬
‫کار خوب را با پاداش ده برابری‪ ،‬تشویق به ادامه انجام کار خوب کنید تا هم فاعل کار خوب به کارش‬
‫بدی کار‬ ‫‪19‬‬ ‫ر‬
‫بیشب ادامه دهد و هم دیگران به سوی کارهای خوب جذب شوند اما کار بد را در همان حد ی‬
‫مجازات کنید تا جریم واقع نشود و این امر ظلم نیست؛ زیرا مجازات اصل نیست‪ ،‬اصل آن است که‬
‫انسان ها به سوی جرم نروند‪ ،‬پس آن گاه که مجبور به مجازات مجرم یم شویم باید بدانیم این کار به‬
‫دلیل آن است که مجرم را دوست داریم و نیم خواهیم با این عمل مجرمانه راه سقوط در پیش گبد‬
‫پس به حداقل مجازات بازدارنده اکتفا یم کنیم‪.‬‬
‫ن‬
‫مجرمی باید حواسمان به قدرتمندان و ثروتمندان هم باشد که گایه از این‬ ‫در وضع مجازات برای‬
‫ً‬
‫مجازات ها به نفع خود سوء استفاده یم کنند ‪ ،‬مثل تا کش به آنها نقدی وارد یمکند به اسم اینکه‬
‫ن‬
‫توهی به اولیای الیه دانسته‬ ‫جانشی امام زمان(ع) و خلیفه خدا بر روی ن‬
‫زمی است‪ ،‬آن نقد را‬ ‫ن‬ ‫حاکم‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫توهی کامل متفاوت است‪.‬‬ ‫و نقاد را از صفحه روزگار محو یمکنند‪ ،‬در حایل که نقد با‬
‫جمع بندی سوره انعام‬
‫در این سوره از تهمت دروغ و سحر نسبت به انبیاء و مسخره کردن انبیا سخن به میان آمد و بیان شد‬
‫عواقن دارد که آن عواقب گریبان انجام دهنده را یم گبد (‪ 5‬و ‪ 7‬و ‪ )10‬و بیان شد دروغگو‬ ‫ر‬ ‫هر کاری‬
‫دانسی رنن در واقع انکار آیات الیه است و اگر قرار باشد تهمت زننده مجازات شود‪ ،‬خدا باید او را‬ ‫رن‬
‫شکیبای یمنمودند (‪ 33‬تا ‪ .)35‬به رنن دستور داده‬
‫ی‬ ‫مجازات کند و انبیاء در مقابل تهمت ها و آزارها‬
‫ی‬
‫بیهودگ یم گبند و ر‬
‫افبا زنندگان را به حال خود واگذارد (‪ 70‬و ‪ )112‬و به‬ ‫شده؛ آنها که دین را به بازی و‬
‫آنها بگوید‪ :‬اگر برگردید‪ ،‬خداوند شما را مشمول رحمت خویش قرار یمدهد(‪)147‬خداوند کار خوب را‬
‫نب اگر یم خواهیم‬‫ده برابر پاداش یم دهد اما کار بد را همان اندازه مجازات یمکند (‪ )160‬پس ما انسانها ن‬
‫خدا گونه عمل کنیم باید مجازات را به همان اندازه جرم اعمال کنیم‪.‬‬

‫هر زمان جود دگرگون زایدش »‬ ‫‪« 19‬که ییک را ده عوض یم آید ش‬
‫ر‬
‫(مثنوی‪،‬دفب دوم‪،‬بیت ‪) 896‬‬
 ‫‪32‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره اعراف‬

‫ِ‬ ‫ال الْم ََلُ الَّ ِذين َك َفروا ِمن قَوِم ِه إِ ََّن لَنَر َاك ِِف س َفاه ٍة وإِ ََّن لَنَظُن َ ِ‬
‫ال‬ ‫ك م َن الْ َكاذبِ َ‬
‫ي ﴿‪﴾66‬قَ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ ْ‬ ‫«قَ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ول ِمن ر ِ‬ ‫ِ‬ ‫َي قَوِ‬
‫ي » اعراف ﴿‪﴾67‬‬ ‫ب الْ َعالَم َ‬ ‫اهةٌ َولَك ِِن َر ُس ٌ ْ َ‬ ‫س ِّب َس َف َ‬ ‫ي‬
‫ْ‬
‫َ ْ َ‬‫َ‬‫ل‬ ‫م‬
‫ن‬
‫نادای یم بینیم و گمان یم کنیم تو از دروغ گویان‬ ‫"بزرگان کافر از قومش گفتند‪ :‬ما تو(هود(ع) )را در‬
‫نادای و سبک مغزی نیست ولکن من فرستاده ای از جانب‬ ‫ن‬ ‫هسن‪ .‬هود (ع)گفت‪ :‬ای قوم من‪ ،‬در من‬ ‫ر‬
‫پروردگار جهانیان هستم‪".‬‬
‫ن‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫توهی‬ ‫نکته‪ :‬اوال هود(ع) قوم را از خود یم داند و یم فرماید‪ :‬ای قوم من و ثانیا در حایل که کفار با هود‬
‫ر‬
‫منطق به آنها مبادرت یمکند‪.‬‬ ‫آمب سخن یمگویند اما او به جواب ر‬
‫محبمانه و‬ ‫ن‬

‫وه ْم ِم ْن قَ ْريَتِ ُك ْم ‪».......‬اعراف ﴿‪﴾82‬‬ ‫ِِ‬

‫اب قَ ْومه إََِّل أَ ْن قَالُوا أ ْ‬
‫َخ ِر ُج ُ‬ ‫« َوَما َكا َن َج َو َ‬
‫"و جواب قوم لوط نبود مگر اینکه گفتند‪ :‬آنها را از شهرتان ببون کنید‪".‬‬

‫ك ِم ْن قَ ْريَتِنَا‬ ‫ال الْم ََلُ الَّ ِذين است ْكِبوا ِمن قَوِم ِه لَنخ ِرجنَّك َي شعي َّ ِ‬
‫ين َآمنُوا َم َع َ‬
‫ب َوالذ َ‬
‫َ ْ َ َُ ْ ْ ُ ْ َ َ َ ُ َْ ُ‬ ‫«قَ َ َ‬
‫‪».........‬اعراف ﴿‪﴾88‬‬
‫ن‬
‫کسای که با تو ایمان آورده اند را از شهرمان ببون‬ ‫مستکبین از قومش گفتند ‪:‬ای شعیب ؛تو و‬ ‫"و رسان‬
‫ر‬
‫یم کنیم‪".‬‬

‫ال الْم ََلُ ِمن قَوِم فِرعو َن إِ َّن ه َذا لَس ِ‬

‫احٌر َعلِ ٌيم » اعراف ﴿ ‪﴾109‬‬ ‫َ َ‬ ‫«قَ َ َ ْ ْ ْ َ ْ‬
‫"بزرگان از قوم فرعون گفتند‪ :‬مویس ساحری داناست‪".‬‬

‫ال َسنَُقتِ ُل أَبْنَاءَ ُه ْم َونَ ْستَ ْحيِي نِ َساءَ ُه ْم ‪ »......‬اعراف ﴿‪﴾127‬‬

‫«‪............‬قَ َ‬
‫"فرعون گفت‪ :‬به زودی پشانشان را یمکشیم و زنانشان را زنده نگه یمداریم‪".‬‬

‫ِ‬ ‫«أَوََل ي تَ َف َّكروا ما بِ ِ ِ ِ ٍ‬

‫صاحبِ ِه ْم م ْن جنَّة إِ ْن ُه َو إََِّل نَذ ٌير ُمبِ ٌ‬
‫ي » اعراف ﴿‪﴾184‬‬ ‫ََْ ُ َ َ‬
‫ها(پیامب) هیچگونه اثری از جنون ندارد؟ او فقط بیم دهنده ای‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫همنشی آن‬ ‫" آیا نیندیشیدند که‬
‫آشکار است‪".‬‬

‫ف وأَع ِرض ع ِن ْ ِ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ي » اعراف ﴿‪﴾199‬‬
‫اْلَاهل َ‬ ‫« ُخذ الْ َع ْف َو َوأْ ُم ْر ِِبلْعُْر َ ْ ْ َ‬
 ‫‪33‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"گذشت و بخشش را به کار گب و به نییک ‪،‬یا به روش پسندیده‪ ،‬امر کن و از جاهالن روی گردان‪".‬‬

‫جمع بندی سوره اعراف‬

‫توهی و بد ن‬
‫زبای‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫مخالفی انبیاء را با انبیاء بیان یمکند و یمفرماید‪ :‬آنها انواع‬ ‫در این سوره نحوه برخورد‬
‫ً‬
‫و تهمت را در مورد انبیاء به کار یمبردند ‪ ،‬مثل رنن را گمراه(‪ )60‬سفیه و سبک مغز و دروغگو(‪ )66‬ساحر‬
‫ن‬
‫مخالفی انبیاء ‪ ،‬در مقابل سخن حق آنها‪ ،‬دستور به‬ ‫همی طور‬ ‫ن‬ ‫(‪ )109‬مجنون (‪ )184‬و‪ ...‬یمدانستند‬
‫کشی رنن و یاران او یم دادند ‪ 82 (.‬و ‪ 88‬و ‪)127‬‬ ‫اخراج و ر ن‬
‫اما انبیاء در تمایم موارد فوق دست به مقابله به مثل نزدند ‪ ،‬بلکه فقط با دادن جوابهای ر‬
‫محبمانه‬
‫ً‬ ‫ر‬
‫منطق از خود دفاع کردند ‪ ،‬مثل گفتند‪ :‬من گمراه نیستم (‪ )61‬من سفیه نیستم (‪ )67‬رنن مجنون‬ ‫و‬
‫نیست (‪ )184‬بلکه او رسویل از جانب پروردگار و بیم دهندهای آشکار است‪.‬‬
‫ن‬
‫فرمای به رنن‬ ‫ن‬
‫توهی کنندگان به مقدسات را با‬ ‫رویاروی با‬ ‫و در انتهای این سوره ‪،‬قران نحوه‬
‫ی‬
‫مشخص یمنماید و یمفرماید‪ :‬ای رنن بخشش را به کار گب و به روش پسندیده امر کن و از جاهالن روی‬
‫‪20 .‬‬
‫گردان‬

‫سوره توبه‬

‫ِ ِ ِ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّ ِ‬
‫َّب َويَ ُقولُو َن ُه َو أُذُ ٌن قُ ْل أُذُ ُن َخ ٍْري لَ ُك ْم يُ ْؤم ُن ِِب ََّّلل َويُ ْؤم ُن ل ْل ُم ْؤمن َ‬
‫ي‬ ‫ين يُ ْؤذُو َن النِ َّ‬
‫« َومْن ُه ُم الذ َ‬
‫اب أَلِ ٌيم » توبه ﴿‪﴾61‬‬ ‫ول َِّ‬
‫اَّلل ََلُْم َع َذ ٌ‬ ‫ين يُ ْؤذُو َن َر ُس َ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ين َآمنُوا مْن ُك ْم َوالذ َ‬
‫ِِ‬
‫َوَر ْْحَةٌ للَّذ َ‬
‫پیامب را آزار یمدهند و یمگویند‪ :‬او آدم خوش باوری است‪ ،‬بگو‪ :‬خوش باور‬ ‫ن‬
‫کسای هستند که‬ ‫"و از آنها‬
‫ر‬
‫بودن خوب او به نفع شماست‪ ،‬به خدا ایمان دارد و مومنان را تصدیق یمکند و رحمت است برای‬
‫ن‬
‫کسای از شما که ایمان آورده اند و آنها که رسول خدا را آزار یم دهند عذاب دردنایک برای آنها یم‬
‫‪21‬‬
‫باشد‪".‬‬

‫آیه فوق از مثبت نگری بسیار باالی رنن حکایت یم کند و از آنجا که رنن الگو است پس انسان مؤمن‬
‫ً‬
‫کامل مثبتنگر باشد مگر اینکه در موردی خالف آن اثبات گردد‪.‬‬ ‫ن‬
‫نب باید‬

‫نکته‪ :‬این که فرموده ‪«:‬آنها که رسول خدا را آزار یمدهند‪ ،‬عذاب دردنایک برای آنها یمباشد ‪».‬به این‬
‫معنا نیست که رنن آنها را مجازات یمکند‪ ،‬یا دیگران حق دارند آنها را عذاب دهند‪ ،‬بلکه به قرینه اینکه‬

‫من و خویش ن‬
‫بین کم تنید‬ ‫بر ن‬ ‫‪ 20‬بر بدیهای بدان رحمت کنید‬
‫(مثنوی‪ ،‬ر‬
‫دفب اول ‪،‬بیت ‪)3416‬‬
‫ُُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫کش بگوید در رنن حق هو اذن‬ ‫‪ 21‬رس کشد گوش محمد در ُسخن‬
‫دفب سوم ‪ ،‬بیت ‪)103‬‬‫(مثنوی‪ ،‬ر‬
 ‫‪34‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫کسای از شما که ایمان آوردهاند رحمت است» مشخص یمشود؛ اگرکش از تعالیم‬ ‫ن‬ ‫یمفرماید‪ «:‬رنن برای‬
‫رنن استفاده درست نماید به «رحمت» دست یمیابد اما اگر کش از رنن استفاده مفید ننماید بلکه به‬
‫اهنمای او ری نصیب مانده و دچار گمرایه یمشود‪.‬‬
‫ی‬ ‫آزار او دست زند‪ ،‬نضر نموده از رحمت و نعمت ر‬
‫امی سود َب َرد و آن ها‬
‫مثال‪ :‬پزشک دستور رای را در راستای بهبود بیمار یم دهد‪ .‬حال اگر بیمار از این فر ن‬
‫را به کار بندد‪ ،‬خودش سود برده و بهبود یم یابد اما اگر به جای استفاده از دستورات پزشک به آزار و‬
‫اذیت پزشک یببدازد خودش نضر کرده و بیماری او را از پای در یم آورد‪.‬‬
‫ً‬
‫اوال؛ پزشک را آزار یم دهد ‪.‬‬ ‫چنی شخص بیماری موجب آزار و نضر دیگران ن‬ ‫ن‬
‫نب یمگردد زیرا‬ ‫ی‬ ‫البته‬
‫ً‬
‫ثانیا؛ موجب یمشود دیگران ر‬
‫کمب بتوانند از پزشک استفاده کنند ‪.‬‬
‫ً‬
‫ثالثا؛ ر‬
‫وقن مریض شد اطرافیان را به زحمت یماندازد و‪........‬‬
‫ن‬
‫همی دلیل در دو آیه بعد‬ ‫ن‬
‫چنی فردی باید مجازات شود اما مجازات او با خداوند است و به‬ ‫پس‬
‫ي‬ ‫ك ِْ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫یمفرماید‪« :‬أَََلْ يَ ْعلَ ُموا أَنَّهُ َم ْن ُُيَ ِاد ِد َّ‬
‫اَّللَ َوَر ُسولَهُ فَأ َّ‬
‫اْل ْز ُ‬ ‫َن لَهُ ََن َر َج َهن ََّم َخال ًدا ف َيها َذل َ‬
‫الْ َع ِظ ُيم » توبه ﴿‪﴾63‬‬
‫ن‬
‫دشمن کند برای او آتش دوزخ است و جاودانه در آن یمماند؟‬ ‫"آیا نیمدانند هرکس با خدا و رسولش‬
‫این همان خواری بزرگ است‪".‬‬

‫استَ ْه ِزئُوا إِ َّن َّ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ِج َما‬ ‫اَّللَ َمُْر ٌ‬ ‫« َُْي َذ ُر الْ ُمنَاف ُقو َن أَ ْن تُنََّزَل َعلَْي ِه ْم ُس َورةٌ تُنَبِئُ ُه ْم ِبَا ِِف قُلُوِب ْم قُ ِل ْ‬
‫آَيتِِه َوَر ُسولِِه ُكْنتُ ْم‬ ‫ِ‬
‫ب قُ ْل أ َِِب ََّّلل َو َ‬
‫ِ‬
‫ََْت َذ ُرو َن ﴿‪َ ﴾64‬ولَئ ْن َسأَلْتَ ُه ْم لَيَ ُقولُ َّن إََِّّنَا ُكنَّا ََنُ ُ‬
‫وض َونَ ْل َع ُ‬
‫ب طَائَِف ًة‬ ‫ِ‬ ‫ٍِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ف َع ْن طَائ َفة مْن ُك ْم نُ َعذ ْ‬ ‫تَ ْستَ ْه ِزئُو َن ﴿‪ََ ﴾65‬ل تَ ْعتَذ ُروا قَ ْد َك َف ْرُُْت بَ ْع َد إِميَان ُك ْم إِ ْن نَ ْع ُ‬
‫ض ََيْ ُم ُرو َن ِِبلْ ُمْن َك ِر َويَْن َه ْو َن‬ ‫ض ُه ْم ِم ْن بَ ْع ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ات بَ ْع ُ‬‫ي ﴿‪ ﴾66‬الْ ُمنَاف ُقو َن َوالْ ُمنَاف َق ُ‬ ‫ِبَََّّنُْم َكانُوا ُُْم ِرم َ‬
‫اس ُقو َن ﴿‪َ ﴾67‬و َع َد‬ ‫اَّلل فَنَ ِسيهم إِ َّن الْمنَافِ ِقي هم الْ َف ِ‬ ‫َّ‬ ‫ا‬‫و‬ ‫س‬ ‫ن‬
‫َ‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ي‬ ‫وف وي ْقبِضو َن أَي ِ‬
‫د‬ ‫ع ِن الْمعر ِ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُْ َ‬
‫اب‬
‫اَّللُ َوََلُْم َع َذ ٌ‬ ‫ين فِ َيها ِه َي َح ْسبُ ُه ْم َولَ َعنَ ُه ُم َّ‬ ‫ِِ‬
‫َّار ََن َر َج َهن ََّم َخالد َ‬
‫ِ ِ‬
‫ي َوالْ ُمنَاف َقات َوالْ ُكف َ‬
‫َّ ِ ِ‬
‫اَّللُ الْ ُمنَافق َ‬
‫ُم ِق ٌيم » توبه ﴿‪﴾68‬‬
‫خب دهد‪،‬‬‫"منافقان از آن بیم دارند که سوره ای بر ضد آنان نازل گردد و به آنها از ارسار درون قلبشان ر‬
‫بگو‪« :‬استهزا کنید! خداوند‪ ،‬آنچه را از آن بیم دارید‪ ،‬آشکار یم سازد»و اگر از آنها یببیس (چرا این اعمال‬
‫شوخ و بازی یمکردیم‪ .‬بگو‪ :‬آیا خدا و آیات او و ر‬
‫پیامبش را مسخره‬ ‫خالف را انجام دادید؟) یمگویند‪ :‬ما ن‬
‫یمکردید؟ عذرخوایه نکنید‪ ،‬شما پس از ایمان آوردن‪ ،‬کافر شدید اگر گرویه از شما را (به خاطر نفهیم‬
 ‫‪35‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫و توبه) مورد عفو قرار دهیم‪ ،‬گروه دیگری را عذاب خواهیم کرد‪ ،‬زیرا مجرم بودند‪ .‬خدا به مردان و زنان‬
‫کاق است _ و‬‫منافق و کفار وعدهی آتش دوزخ داده؛ جاودانه در آن خواهند ماند _ همان برای آنها ن‬
‫ی‬
‫خدا آنها را از رحمت خود دور ساخته و عذاب همیشیک برای آنهاست‪".‬‬

‫پیامب را مسخره یمکردند و البته یمترسیدند آنچه در دل دارند‬ ‫ن‬

‫منافقای سخن یم گوید که‬ ‫این آیات از‬
‫ر‬
‫به وسیله آیات الیه برمال شود‪ .‬قرآن یمفرماید‪ :‬خداوند آنچه شما در دل دارید را برمال یمکند بعد‬
‫وقن از آنها در مورد این مسخره کردن ها یمپرسیم یمگویند‪ :‬ما قصد بدی نداشتیم‪ ،‬فقط‬ ‫یمفرماید‪ :‬ر‬
‫شوخ و بازی کنیم‪ .‬قرآن به آنها اخطار یمکند‪ :‬آیا خدا و رسول و آیات را به مسخره‬ ‫ن‬ ‫یمخواستیم‬
‫یمگبید؟ این توجیه شما عذر بدتر از گناه است و برگشت از دین و ارتداد محسوب یمشود و حال اگر‬
‫ن‬
‫برخ از شما که نفهمیده این کار را کردهاید و بعد هم توبه کردهاید‪ ،‬مورد عفو قرار گبید اما آنها که‬
‫یم فهمیدند و دست به این کار یم زدند و بعد هم توبه نکردهاند‪ ،‬به دلیل این که مجرم هستند مورد‬
‫مجازات قرار خواهند گرفت اما این مجازات‪ ،‬آتش جهنم و دوری از رحمت خداوند خواهد بود‪.‬‬

‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫«لََق ْد جاء ُكم رس ٌ ِ‬

‫وف‬
‫ي َرءُ ٌ‬ ‫يص َعلَْي ُك ْم ِِبلْ ُم ْؤمن َ‬
‫ول م ْن أَنْ ُفس ُك ْم َع ِز ٌيز َعلَْيه َما َعنت ْم َح ِر ٌ‬ ‫َ َ ْ َُ‬
‫ت َوُه َو َرب الْ َع ْر ِش الْ َع ِظي ِم »‬ ‫ِ‬ ‫َرِح ٌيم ﴿‪ ﴾128‬فَِإ ْن تَ َولَّْوا فَ ُق ْل َح ْسِ‬
‫اَّللُ ََل إِلَهَ إََِّل ُه َو َعلَْيه تَ َوَّك ْل ُ‬
‫ب َّ‬ ‫َ‬
‫توبه ﴿‪﴾129‬‬
‫سخن گناه یم افتید برای او بسیار‬‫ر‬ ‫"رسویل از جنس خودتان به سویتان آمد رسویل که ر‬
‫وقن در تنگنا و‬
‫ی‬
‫سخن شده اید اما در ن‬
‫عی‬ ‫ر‬ ‫سخت است (شما گناه و خطا کرده اید و به خاطر گناه خود دچار تنگنا و‬
‫سخن یم بیند بیش از خودتان‬ ‫ر‬ ‫وقن شما را در‬‫حال نیمگوید‪ :‬تقصب خودتان است یمخواستید نکنید او ر‬
‫دچار رنج یمشود) بر هدایت شما بسیار طمع دارد (طماع است اما نه برای مال دنیا یا مقامات دنیوی‬
‫ن‬
‫مهربای و رحمت دارد‪.‬‬ ‫رهای یابید) و بر مومنان رافت و‬ ‫یا‪ ...‬بلکه بر اینکه شما رشد یابید و از رنج ها ی‬
‫چنی انسان بزرگواری را مردم نپذیرفته و از او روی گردانند ‪،‬خداوند به او یمفرماید‪ ،‬بگو‪:‬‬‫ن‬ ‫حال اگر این‬
‫خدای جز او نیست کارم را با تکیه بر او برعهده یم گبم و او پروردگار تخت‬ ‫ن‬
‫خداوند برای من کاق است‪،‬‬
‫ی‬
‫(یعن همه جهان تحت سیطره اوست)‪".‬‬ ‫پادشایه جهان است ن‬

‫ن‬
‫توهین کرده‪ ،‬فرمان قتل او صادر‬ ‫ر‬
‫رحمن به جهت اینکه کش به او‬ ‫پیامب رافت و‬
‫چنی ر‬‫ن‬ ‫نکته‪ :‬آیا یمشود‬
‫توهی ناراحت شود ‪،‬نه به این دلیل است که یمگوید‪ :‬چرا شخصیت مرا مورد‬ ‫ن‬ ‫کند؟ رنن اگر از این‬
‫ن‬
‫توهی کننده با این کارش دچار مشکل شده و از‬ ‫هجوم قرار دادند بلکه به این دلیل است که شخص‬
‫نب دچار مشکل‬ ‫مسب رشد باز مانده است‪ ،‬انسان های بزرگ _ مانند رنن _ از اینکه دشمنان شان ن‬
‫حن دشمنان را ن‬
‫نب دوست دارند‪.‬‬ ‫شوند؛ ناراحت یمشوند آنها ر‬

‫جمع بندی سوره توبه‬

‫برخ رنن را مسخره کرده و یمگفتند‪ :‬رنن شخیص خوش باور است(‪ )61‬و‬ ‫قرآن در این سوره یمفرماید‪ :‬ن‬
‫ن‬
‫شوخ و بازی یمکردیم(‪ 64‬تا‬ ‫ن‬
‫نب منافقان رنن را به تمسخر یم گرفتند و در توجیه کار خود یمگفتند‪ :‬ما‬
 ‫‪36‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫چنی افرادی گرفتار نتیجه این رفتار خود _ که آتش جهنم است _ خواهند شد(‪ 63‬و ‪ )68‬اما از‬ ‫‪)68‬‬
‫خبی در کار نیست‪.‬‬ ‫ن‬
‫توهی کنندگان به وسیله انسان های دیگر‪ ،‬ر‬ ‫دادن مجوز مجازات‬
‫مهربای و رحمت رنن سخن گفته(‪ )129_128‬که از آن استنباط یمشود‪ ،‬این رنن ممکن‬‫ن‬ ‫ن‬
‫همی طور از‬
‫ن‬
‫توهی کرده‪ ،‬داده باشد‪.‬‬ ‫نیست حکم به قتل کش که به او‬

‫سوره یونس(ع)‬

‫ِ‬ ‫«‪.......‬قَ َ ِ‬
‫ال الْ َكاف ُرو َن إِ َّن َه َذا لَ َساحٌر ُمبِ ٌ‬
‫ي » یونس ﴿‪﴾2‬‬
‫(نن اکرم (ص) ) ساحر آشکاری است‪".‬‬
‫"کافران گفتند‪ :‬این مرد ر‬

‫وك فَ ُق ْل ِِل َع َملِي َولَ ُك ْم َع َملُ ُك ْم أَنْتُ ْم بَِريئُو َن ِِمَّا أ َْع َم ُل َوأ َََن بَِريءٌ ِِمَّا تَ ْع َملُو َن »‬
‫« َوإِ ْن َك َّذبُ َ‬
‫یونس ﴿‪﴾41‬‬
‫"و اگر تو را دروغگو دانستند پس بگو‪ :‬عمل من برای من است و عمل شما برای شماست شما از آنچه‬
‫ببار هستید و من از آنچه شما عمل یم کنید ن‬
‫ببار هستم‪".‬‬ ‫من عمل یم کنم ن‬

‫ن‬
‫توهی‪ ،‬دستور قتل آنها را صادر کن‪،‬‬ ‫نکته‪ :‬نیمفرماید‪ ،‬حال که تو را دروغگو دانستند‪ ،‬به خاطر این‬
‫بلکه یمفرماید‪ :‬به آنها بگو عمل من برای من است و نتیجه آن را من خواهم برد و عمل شما و سود و‬
‫نب برای شماست‪.‬‬ ‫زیان آن ن‬

‫ض َي بَْينَ ُه ْم ِِبلْ ِق ْس ِط َوُه ْم ََل يُظْلَ ُمو َن ﴿‪َ ﴾47‬ويَ ُقولُو َن‬‫ول فَِإ َذا جاء رسوَُلم قُ ِ‬
‫َ َ َ ُ ُْ‬ ‫« َولِ ُك ِل أ َُّم ٍة َر ُس ٌ‬
‫ضًّرا َوََل نَ ْف ًعا إََِّل َما َشاءَ َُّ‬
‫اَّلل‬ ‫مَّت ه َذا الْو ْع ُد إِ ْن ُكْنتُم ص ِادقِي ﴿‪ ﴾48‬قُل ََل أَملِ ُ ِ ِ‬
‫ك لنَ ْفسي َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ََ َ َ‬
‫اع ًة َوََل يَ ْستَ ْق ِد ُمو َن » یونس ﴿‪﴾49‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ل ُك ِل أ َُّمة أَ َج ٌل إ َذا َجاءَ أ َ‬
‫َجلُ ُه ْم فَ ََل يَ ْستَأْخ ُرو َن َس َ‬
‫"و بر هر ر‬
‫امن رسویل یمباشد‪ ،‬هنگایم که رسول آنها آمد‪ ،‬ن‬
‫بی آنها به عدالت داوری یم شود و مورد ظلم‬
‫بی مردم داوری خواهد‬ ‫قرار نیمگبند‪( .‬مخالفان رنن به تمسخر) یم گویند این وعده (که به عدالت ن‬
‫گوی؟ (خداوند به رنن یمفرماید) بگو ‪ :‬من برای خویش‬ ‫ن‬
‫شد) در چه زمای خواهد بود‪ ،‬اگر راست یم ی‬
‫امن رسآمدی است هنگایم که آن رسآمد فرا‬ ‫زیای نیستم مگر آنچه خدا بخواهد‪ ،‬برای هر ر‬‫مالک سود و ن‬
‫ر‬
‫ساعن تقدیم روی نخواهد داد‪".‬‬ ‫ر‬
‫ساعن تاخب و‬ ‫رسد‬
‫ً‬
‫خب داشتم و یمدانستم که مثل مجازات یا پاداش برای شما گ اتفاق خواهد افتاد‪،‬‬ ‫نکته‪ :‬اگر از غیب ر‬
‫ً‬
‫پس عقل باید طوری رفتار یم کردم که دیگر نضری متوجه من نشود و همه جا به سود برسم و حال‬
‫نب گایه دچار گرفتاری و شکست یمشوم‪ ،‬پس معلوم است غیب نیمدانم‪.‬‬ ‫اینکه این طور نیست و من ن‬
 ‫‪37‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫نکته دیگر‪ :‬آن ها به تمسخر یم گفتند ‪ :‬اگر راست یم گوی این وعده در چه ن‬
‫زمای خواهد بود؟ ن‬
‫یعن‬ ‫ی‬
‫ر‬
‫هم رنن را مسخره یمکردند و هم او را دروغگو یم دانستند؛ اما رنن در مقابل‪ ،‬فقط به یک جواب منطق‬
‫بسنده یمکند‪.‬‬

‫َّاس قَ ْد َجاءَتْ ُك ْم َم ْو ِعظَةٌ ِم ْن َربِ ُك ْم َو ِش َفاءٌ لِ َما ِِف الص ُدوِر َوُه ًدى َوَر ْْحَةٌ‬ ‫« ََي أَي َها الن ُ‬
‫ن » یونس‬ ‫ك فَ ْليَ ْفَر ُحوا ُه َو َخ ْريٌ ِِمَّا ََْي َمعُو َ‬ ‫ِ‬ ‫ض ِل َِّ‬
‫اَّلل َوبَِر ْْحَتِ ِه فَبِ َذل َ‬ ‫ي ﴿‪ ﴾57‬قُ ْل بَِف ْ‬ ‫ِ ِِ‬
‫ل ْل ُم ْؤمن َ‬
‫﴿‪﴾58‬‬
‫ن‬
‫درمای برای آنچه در سینه هاست یم باشد و‬ ‫" ای مردم‪ ،‬اندرزی از جانب پروردگارتان آمده است و‬
‫ر‬
‫رحمن برای مومنان است‪ .‬بگو‪ :‬به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند که این از تمام‬ ‫هدایت و‬
‫ر‬
‫آنچه گردآوری کردهاند بهب است‪".‬‬
‫مراحل چهارگانه تربیت و تکامل انسان در سایه قرآن‬
‫‪ -1‬مرحلهی« موعظه و اندرز»‬
‫ر‬
‫اخالق»‬ ‫‪ -2‬مرحلهی «پاکسازی روح انسان از انواع رذائل‬

‫‪ 3‬مرحلهی «هدایت»‬
‫‪ 4‬مرحلهی «رسیدن به لیاقت آن که مشمول رحمت و نعمت پروردگار شود‪».‬‬

‫طبق آیه فوق‪ ،‬قرآن دربرگبنده همه مراحل چهارگانه فوق یمباشد‪ .‬و از آنجا که قرآن کالم خداوند‬
‫نب همه مراحل فوق را در بر یمگبد و محال‬‫است که از زبان رنن به مردم ابالغ شده است‪ ،‬پس کالم رنن ن‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫مثل با یک توه ن‬
‫توهی‬ ‫ی‪ ،‬به جای اینکه‬ ‫است رنن بخواهد رایه خالف مراحل چهار گانه فوق یط کند‪،‬‬
‫ر‬
‫اخالق پاکسازی نموده و او را هدایت نماید تا مشمول رحمت‬ ‫کننده را موعظه کرده‪ ،‬او را از این پلیدی‬
‫خدا گردد‪ ،‬ناگهان در همان ابتدای کار حکم قتل او صادر کند‪.‬‬

‫يع الْ َعلِ ُيم » یونس ﴿‪﴾65‬‬

‫السم ُ‬
‫ِ ِ ِِ ِ‬
‫َجيعا هو َّ ِ‬
‫ك قَ ْوَُلُْم إ َّن الْعَّزَة ََّّلل َ ً ُ َ‬
‫« َوََل َُْي ُزنْ َ‬
‫توانای از آن خداوند است و او شنوا و داناست‪".‬‬
‫ی‬ ‫"ای رنن‪ ،‬سخن آنها تو را ناراحت نکند‪ ،‬تمام قدرت و‬
‫توهی ن‬
‫آمب قصد تحقب رنن را داشتند‪ ،‬خداوند یمفرماید‪ :‬ای رنن از‬ ‫ن‬ ‫دشمنان رنن با سخنان زشت و‬
‫سخنان آنها ناراحت نشو‪ ،‬زیرا همه قدرت و ارجمندی از آن خداست و خدا به هرکس بخواهد قدرت‬
‫و ارجمندی یم دهد و خداوند سخنان زشت آنها را یمشنود و نحوه مقابله با آن سخنان را یمداند‪.‬‬
 ‫‪38‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫مخالفی‬ ‫روش نوح در مورد آزار و اذیت های‬
‫نوح(ع) به ساخت ر‬
‫کشن نجات رویآورد‪ ،‬نه اینکه خود را مشغول و درگب با این آزارها کند و با شنیدن‬
‫نب اگر یمخواهیم با ن‬ ‫نارسای متناسب روی آورد‪ .‬پس ما ن‬ ‫رن‬
‫نارسا ها برخورد کنیم‬ ‫نارسا‪،‬او هم به گفی ن ی‬
‫یک ن‬
‫کشن نجات باشیم‪( .‬یونس ‪ 71‬تا ‪)73‬‬ ‫ر‬ ‫کشی ن‬
‫نارساگو‪ ،‬باید به فکر ساخت‬ ‫توهی و ر ن‬
‫ن‬ ‫به جای‬

‫ِ‬ ‫«فَلَ َّما جاءهم ْ ِ ِ ِ‬

‫اْلَق م ْن عْند ََن قَالُوا إِ َّن َه َذا لَس ْحٌر ُمبِ ٌ‬
‫ي » یونس ﴿‪﴾76‬‬ ‫َ َُ ُ‬
‫"پس هنگایم که حق از جانب ما به سوی فرعونیان آمد گفتند‪ :‬این سحری آشکار است‪".‬‬

‫ي » یونس ﴿‪﴾109‬‬ ‫اَّلل وهو خري ْ ِ ِ‬ ‫ك و ِْ‬ ‫«واتَّبِ ْع ما ي ِ‬

‫اْلَاكم َ‬ ‫اص ِْب َح ََّّت َُْي ُك َم َُّ َ ُ َ َ ْ ُ‬ ‫وحى إلَْي َ َ‬
‫َ َ َُ‬
‫ین حکم‬ ‫ر‬
‫"و از آنچه بر تو وخ یم شود پبوی کن و شکیبا باش تا خداوند حکم و فرمان دهد که او بهب ی‬
‫کنندگان است‪".‬‬
‫جمعبندی سوره یونس(ع)‬
‫کافران رنن را ساحر دانستند(‪ )2‬و ن‬
‫نب او را دروغگو دانستند و خداوند به او فرمود‪ ،‬بگو عمل من برای‬
‫نب برای شماست(‪ )41‬رنن را‬‫من است و نتیجه آن را من خواهم برد و عمل شما و سود و زیان آن ن‬
‫ر‬
‫منطق بسنده کرد(‪ 48‬و ‪)49‬‬ ‫مسخره کرده و او را دروغگو دانستند اما رنن در مقابل به یک جواب‬
‫سخن رنن اندرز و درمان پلیدیهای روخ و هدایت و رحمت است(‪ 57‬و ‪ )58‬پس ممکن نیست با یک‬
‫توهی‪ ،‬رنن حکم قتل کش صادر کند‪.‬‬‫ن‬
‫ن‬
‫توهی قصد تحقب رنن داشتند‪ ،‬خداوند به او فرمود‪ :‬ناراحت نباش‪ ،‬عزت از آن خداست و‬ ‫دشمنان با‬
‫او به هرکس بخواهد عزت یم دهد(‪)65‬‬
‫ر‬
‫کشن نجات بود(‪ 71‬ایل ‪)73‬‬ ‫ن‬
‫مخالفی‪ ،‬ساخت‬ ‫روش نوح در مقابل آزار و اذیت های‬
‫فرعونیان سخن حق مویس را سحر دانستند(‪ )76‬و باالخره در آیه آخر‪ ،‬به عنوان جمع بندی به رنن یم‬
‫شکیبای در پیش گب(‪)109‬‬ ‫ن‬
‫توهی ها و تحقبها)‬ ‫فرماید‪ :‬تبعیت از وخ بنما (و در مقابل‬
‫ی‬
 ‫‪39‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره هود(ع)‬

‫اب إِ ََل أ َُّم ٍة‬ ‫ي ﴿‪َ ﴾7‬ولَئِ ْن أ َّ‬ ‫ِ‬ ‫«‪........‬لَي ُقولَ َّن الَّ ِ‬
‫َخ ْرََن َعْن ُه ُم الْ َع َذ َ‬ ‫ين َك َف ُروا إِ ْن َه َذا إََِّل س ْحٌر ُمبِ ٌ‬
‫َ‬ ‫ذ‬ ‫َ‬
‫اق ِبِِ ْم َما َكانُوا بِِه يَ ْستَ ْه ِزئُو َن »‬ ‫ص ُروفًا َعْن ُه ْم َو َح َ‬
‫س َم ْ‬ ‫ي‬
‫ْ‬‫َ‬‫ل‬ ‫م‬ ‫ود ٍة لَيَ ُقولُ َّن َما َُْيبِسهُ أَََل يَوَم ََيْتِي ِ‬
‫ه‬ ‫َم ْع ُد َ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫هود ﴿‪﴾8‬‬
‫کسای که کافر شدند یمگویند‪ :‬این امر فقط سحری آشکار است و اگر از آنها عذاب را تا مدت‬ ‫ن‬ ‫"‬
‫چب جلو عذاب را گرفته است؟ آگاه باشید روزی‬ ‫محدودی به عقب اندازیم‪ ،‬به تمسخر یم گویند‪ :‬چه ن‬
‫عذای را که مسخره یم کردند آنها را فرا یمگبد‪".‬‬
‫که عذاب به سوی آنها آید‪ ،‬از آنها بازگردانده نیمشود و ر‬
‫عذای‬
‫پیامب زده شده و هم او و تعالیمش را مسخره کردهاند اما اگر ر‬
‫در دو آیه فوق هم تهمت سحر به ر‬
‫وجود دارد از ناحیه خداوند و در نتیجه عمل آنها اتفاق یمافتد‪.‬‬

‫«أَم ي ُقولُو َن افَْتاه قُل فَأْتُوا بِع ْش ِر سوٍر ِمثْلِ ِه م ْفَتَي ٍ‬

‫ت ‪ »......‬هود ﴿‪﴾13‬‬ ‫ُ َََ‬ ‫َ َُ‬ ‫ََ ُ ْ‬ ‫َْ‬
‫"یا یم گویند‪ :‬محمد(ص) قرآن را به دروغ به خدا نسبت یم دهد خداوند به رنن دستور یمدهد که بگو‪:‬‬
‫اگر این ها ساخته انسان است و به دروغ به خدا نسبت داده شده‪ ،‬شما هم ده سوره مانند این سورهها‬
‫بیاورید‪".‬‬
‫ن‬
‫سخنای را به هم یم بافد و به خدا نسبت یمدهد را‪ ،‬به رنن‬ ‫دروغگوی و اینکه‬ ‫در آیه فوق‪ ،‬کفار تهمت‬
‫ی‬
‫ر‬
‫زدند اما در جواب به یک دلیل عقیل محبمانه به آنها اکتفا شد‪.‬‬

‫«أ َْم يَ ُقولُو َن افَََْتاهُ قُ ْل إِ ِن افَََْتيْتُهُ فَ َعلَ َّي إِ ْجَر ِامي َوأ َََن بَِريءٌ ِِمَّا ُُْت ِرُمو َن » هود ﴿‪﴾35‬‬
‫پیامب بگو‪ :‬اگر به دروغ این مطالب را به‬ ‫"یا یمگویند‪ :‬محمد این مطالب را به خدا ر‬
‫افبا زده است‪ ،‬ای‬
‫ر‬
‫ببار هستم‪".‬‬ ‫ن‬
‫گناهای که مرتکب یمشوید ن‬ ‫خدا نسبت داده ام گناه آن بر من است و البته من از‬
‫منطق و ر‬
‫محبمانه اکتفا‬ ‫ر‬ ‫پیامب زدند اما در مقابل به یک جواب‬ ‫نکته‪ :‬دشمنان تهمت ر‬
‫افبا به خدا‪ ،‬به‬
‫ر‬
‫شد‪.‬‬

‫ال إِ ْن تَ ْس َخ ُروا ِمنَّا فَِإ ََّن نَ ْس َخ ُر‬

‫ك َوُكلَّ َما َمَّر َعلَْي ِه َم ََلٌ ِم ْن قَ ْوِم ِه َس ِخ ُروا ِمْنهُ قَ َ‬
‫صنَ ُع الْ ُف ْل َ‬
‫« َويَ ْ‬
‫ِمْن ُك ْم َك َما تَ ْس َخ ُرو َن » هود﴿‪﴾38‬‬
‫كشن یم ساخت و هر زمان گرویه از بزرگان قومش بر او یم گذشتند او را مسخره یم کردند‪.‬‬ ‫ر‬ ‫"و [نوح]‬
‫همی طور شما را مسخره خواهيم كرد ‪".‬‬ ‫ن‬ ‫نوح گفت ‪:‬اگر ما را مسخره یم كنيد ما هم‬
 ‫‪40‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫اینجا نوح فقط وعده مقابله به مثل به مسخره کنندگان داده است ‪،‬یعنی زمانییمرسد که شما به خاطر‬
‫بی یم روید و ما بر نفهیم شما خواهیم خندید‪.‬‬‫نفهیم خود از ن‬

‫آَتِّن ِمْنه ر ْْح ًة فَمن ي ْنصرِّن ِمن َِّ‬ ‫ال َي قَوِم أَرأَي تُم إِ ْن ُكْنت علَى ب يِنَ ٍة ِ‬
‫اَّلل إِ ْن َع َ‬
‫صْيتُهُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫و‬ ‫ِ‬
‫ّب‬
‫َ َ‬‫ر‬ ‫ن‬
‫ْ‬ ‫م‬ ‫ُ َ َ‬ ‫«قَ َ َ ْ َ ْ ْ‬
‫يدونَِِن َغ ْ َري َُتْ ِس ٍري » هود ﴿‪﴾63‬‬ ‫فَ َما تَ ِز ُ‬
‫حضت صالح(ع) فرمود‪ :‬ای قوم من‪ ،‬آیا نظر کردید (آیا اندیشیدید و تامل کردید) اگر من از جانب‬ ‫" ن‬
‫ن‬
‫نافرمای‬ ‫ر‬
‫رحمن به من داده باشد‪ ،‬اگر‬ ‫پروردگارم بینه و دلیل آشکاری داشته باشم و خدا از جانب خود‬
‫او را نمایم چه کش مرا در برابر خدا یاری یمکند؟ پس شما به غب از خسارت زدن و زیان رساندن به من‬
‫ن‬
‫چبی نیم افزایید‪".‬‬

‫مطلن دست پیدا کند اما‬

‫ر‬ ‫از آیه فوق استنباط یم شود که اگر انسان با دلیل آشکاری از جانب خدا به‬
‫به خاطر رسیدن به آرزوهای دنیوی یا ترس از قدرتمندان یا پبوی کورکورانه از گذشتگان و‪ ...‬برخالف‬
‫ً‬
‫آن مطلب نظر دهد‪ ،‬این امر عصیان در مقابل خداوند بوده و مورد مجازات الیه قرار یمگبد مثل در‬
‫آی که داللت بر بخشش‬ ‫توهی کنندگان به مقدسات؛ اگر کش این همه آیات قر ن‬ ‫ن‬ ‫رویاروی با‬ ‫بحث نحوه‬
‫ی‬
‫ر‬
‫خوی پاسخ دادن‪ ،‬و حداکب مقابله به مثل ‪ ،‬را دیده؛ اما بر خالف همه این‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫‪ ،‬نادیده گرفی‪ ،‬بدی را با ر‬
‫چنی فردی عصیان در مقابل‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی کننده به مقدسات قتل است»‬ ‫آیات بگوید‪«:‬حکم الیه شخص‬
‫جناین را به خدا نسبت داده و گرفتار ظلم عظیم شده و چهره ای کریه و‬ ‫ر‬ ‫فرمان الیه نموده و به دروغ‬
‫زشت از دین به نمایش گذاشته و مورد مجازات الیه قرار خواهد گرفت و هیچ کس نیم تواند در برابر‬
‫مجازات الیه از او دفاع کند‪.‬‬

‫جمع بندی سوره هود‬

‫کافران تعالیم دین را سحر دانسته و عذاب الیه که نتیجه عمل بد انسان است را به تمسخر گرفتند اما‬
‫عذای را که مسخره یم کردند آنها را فرایمگبد (‪ 7‬و ‪)8‬‬
‫بالخره ر‬
‫کافران گفتند قرآن ساخته محمد(ص) است ویل به دروغ آن را به خدا نسبت یمدهد‪ ،‬خداوند به رسول‬
‫خود یمفرماید به آنها بگو ‪:‬اگر قرآن ساخته من است شما هم ده سوره مانند آن بیاورید(‪ )13‬و اگر به‬
‫دروغ این مطالب را به خدا نسبت داده ام گناه آن بر من است(‪)35‬‬
‫رویاروی با استهزاء کنندگان وعده مقابله به مثل در آینده را به آنها داد(‪ )38‬و باالخره اینکه‬
‫ی‬ ‫نوح در‬
‫اگر کش به حکیم از جانب خدا دست یابد اما آن حکم را انکار کند و خالف آن را به خدا نسبت دهد‪،‬‬
‫نافرمای در مقابل حکم خداست و خدا او را مجازات خواهد کرد‪.‬‬‫ن‬ ‫این امر‬

‫سوره یوسف(ع)‬

‫الر ِِ‬ ‫يب َعلَْي ُك ُم الْيَ ْوَم يَ ْغ ِف ُر َّ‬

‫ي »يوسف﴿‪﴾92‬‬
‫اَّللُ لَ ُك ْم َوُه َو أ َْر َح ُم َّ َ‬
‫اْح‬ ‫ال ََل تَثْ ِر َ‬
‫«قَ َ‬
 ‫‪41‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ر‬
‫مهربانبين مهربانان است‪".‬‬ ‫ر‬
‫رسزنش نيست خدا شما را یم آمرزد و او‬ ‫"[يوسف] گفت امروز بر شما‬
‫نکته ‪:‬آیه فوق به روشن ترین وجیه به ما یم آموزد که اهل بخشش و گذشت باشیم و از کینه توزی و‬
‫انتقام دوری کنیم‪.‬‬
‫برادران یوسف با عمل خویش موجب شدند که آن همه آزار و اذیت جسیم و ن‬
‫زبای مانند افتادن در چاه‬
‫و زندان ‪،‬تهمت زنا و دزدی و‪.....‬نسبت به یوسف روا داشته شود اما یوسف به ر ر‬
‫احن آنها را یم بخشد‬
‫و از غفران و رحمت الیه نسبت به آنها سخن یم گوید‪.‬‬

‫سوره رعد‬

‫ف َكا َن ِع َق ِ‬ ‫ئ بِرس ٍل ِمن قَبلِك فَأَملَي ِ ِ‬ ‫ِ‬

‫رعد‬ ‫اب »‬ ‫َخ ْذ ُُتُْم فَ َكْي َ‬ ‫ت للَّذ َ‬
‫ين َك َف ُروا ُْثَّ أ َ‬ ‫استُ ْه ِز َ ُ ُ ْ ْ َ ْ ْ ُ‬ ‫« َولََقد ْ‬
‫﴿‪﴾32‬‬
‫ن‬
‫کسای که کافر شدند مهلت دادم سپس آنها را‬ ‫پیامبان پیش از تو را ن‬
‫نب مسخره کردند پس من به‬ ‫"‬
‫ر‬
‫گرفتم‪ ،‬پس عقاب و مجازات من چگونه بود؟"‬
‫ن‬
‫توهی و استهزاء دیگران را انتخاب‬ ‫چنی است که به محض اینکه کش مسب‬ ‫ن‬ ‫توضیح‪:‬سنت الیه این‬
‫نمود ‪،‬خداوند او را مجازات نیم کند‪،‬بلکه به او مهلت یم دهد‪،‬شاید متوجه اشتباه خود شده و از آن‬
‫راه غلط برگردد و توبه کند اما اگر شخص همچنان به راه اشتباه خویش ادامه داد کم کم آثار آن کارهای‬
‫اشتباه گریبان آن شخص را یم گبد و بدلیل اینکه خداوند این نظام را بر جهان حاکم کرده ‪،‬این کیفر را‬
‫به خداوند نسبت داده و از آن به عقاب الیه یاد یم کنیم‪.‬پس کیفر الیه نتیجه ی عمل خود شخص‬
‫است و کم کم و بعد از گذشت زمان پدیدار یم شود ‪.‬و ما انسان ها اگر بخواهیم خدا گونه عمل کنیم‬
‫بدزبای در پیش گرفت ‪،‬دست به مجازات او نزنیم‬‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی و‬ ‫باید به محض اینکه شخیص مسب اشتباه‬
‫صب پیشه نموده تا شاید از راه‬
‫نمای کنیم و ر‬
‫بلکه به شیوه نیکو و پسندیده با او برخورد نموده و او را راه ی‬
‫مطمی باشیم مسب اشتباه خود بخود موجب درد رس برای شخص خطا‬ ‫ن‬ ‫خویش برگردد و اگر برنگشت‬
‫کننده یم گردد‪.‬‬

‫ِ‬
‫ك الْبَ ََلغُ َو َعلَْينَا‬ ‫ض الَّذي نَعِ ُد ُه ْم أ َْو نَتَ َوفَّيَن َ‬
‫َّك فَِإََّّنَا َعلَْي َ‬ ‫« َوإِ ْن َما نُِريَن َ‬
‫َّك بَ ْع َ‬
‫اب»رعد﴿‪﴾40‬‬ ‫ِْ‬
‫اْل َس ُ‬
‫" و اگر پاره ای از مجازاتها را که به آنها وعده یمدهیم به تو نشان دهیم‪ ،‬یا تو را بمبانیم‪ ،‬پس فقط و‬
‫فقط بر تو ابالغ پیام است و حساب تنها و تنها با ماست‪".‬‬

‫توضیح‪ :‬ای رنن‪ ،‬وظیفه تو تنها رساندن پیام الیه است و حساب ریس و پاداش تسلیم شوندگان به‬
‫اوامر الیه و مجازات منکران و استهزا کنندگان اوامر الیه‪ ،‬تنها با خداوند است‪.‬‬
 ‫‪42‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫يدا بَْي ِِن َوبَْينَ ُك ْم َوَم ْن ِعْن َدهُ ِع ْل ُم‬ ‫ول الَّ ِذين َك َفروا لَست مرس ًَل قُل َك َفى ِِب َِّ‬
‫َّلل َش ِه ً‬ ‫« َويَ ُق ُ‬
‫َ ُ ْ َ ُْ َ ْ‬
‫اب» رعد ﴿‪﴾43‬‬ ‫الْ ِكتَ ِ‬
‫یسن؛ بگو‪ :‬ک ناق است که خداوند و کش که نزد او‬ ‫ن‬
‫کسای که کافر شدند یمگویند‪ :‬تو فرستاده (خدا) ن ر‬ ‫"‬
‫علم کتاب است‪ ،‬میان من و شما شهید باشد‪".‬‬
‫پیامبش دستور یمدهد که به آنها‬
‫ر‬ ‫توضیح‪ :‬کفار تهمت دروغ و فریب کاری به رنن زدند‪ ،‬خداوند به‬
‫بگوید‪ :‬اینکه خداوند و انسان های دانشمند یم فهمند و شهادت بر رسالت من یمدهند برای من ن‬
‫کاق‬
‫است‪.‬‬

‫جمع بندی سوره رعد‬

‫پیامبان مهلت یم دهد تا شاید خود را اصالح کنند و‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫چنی است که‪ ،‬به مسخره کنندگان‬ ‫سنت الیه‬
‫اگر آنها از این فرصت استفاده نکردند مورد مجازات الیه قرار یم گبند(‪ )32‬و این مجازات ن‬
‫نب تنها بر‬
‫ن‬
‫کسای که او را فریبکار یم دانستند بگوید‪:‬‬ ‫عهده خداوند است (‪ )40‬و رنن از جانب خدا دستور یمیابد به‬
‫ن‬
‫همی که خدا و انسان های دانشمند شهادت بر رسالت من یم دهند مرا کاق است(‪)43‬‬ ‫ن‬

‫سوره ابراهیم (ع)‬

‫وَن وعلَى َِّ‬ ‫«وما لَنَا أَََّل نَتوَّكل علَى َِّ‬

‫اَّلل فَ ْليَتَ َوَّك ِل‬ ‫صِ َِب َّن َعلَى َما آ َذيْتُ ُم َ َ َ‬ ‫اَّلل َوقَ ْد َه َد َاَن ُسبُلَنَا َولَنَ ْ‬ ‫ََ َ َ‬ ‫ََ‬
‫ود َّن ِِف ِملَّتِنَا فَأ َْو َحى‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ال الَّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ين َك َف ُروا ل ُر ُسل ِه ْم لَنُ ْخ ِر َجنَّ ُك ْم م ْن أ َْرضنَا أ َْو لَتَعُ ُ‬
‫الْ ُمتَ َوكلُو َن ﴿‪َ ﴾12‬وقَ َ َ‬
‫ذ‬
‫اف َم َق ِامي‬ ‫ك لِ َم ْن َخ َ‬ ‫ِِ ِ‬
‫ض ِم ْن بَ ْعده ْم َذل َ‬ ‫ِ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾13‬ولَنُ ْسكنَنَّ ُك ُم ْاْل َْر َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫إِلَْي ِه ْم َرِبُْم لَنُ ْهل َك َّن الظَّالم َ‬
‫يد » ابراهيم﴿‪﴾15‬‬ ‫يد ﴿‪ ﴾14‬واست ْفتحوا وخاب ُكل جبَّا ٍر عنِ ٍ‬ ‫اف و ِع ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َْ َ ُ َ َ َ‬ ‫َو َخ َ َ‬
‫ً‬
‫" و چرا به خدا توکل نکنیم‪ ،‬با اینکه خدا ما را به راه های (سعادت )مان هدایت کرد ما حتما در برابر‬
‫پیامبان‬
‫ر‬ ‫بای خواهیم کرد‪ .‬و توکل کنندگان باید فقط بر خدا توکل کنند‪ .‬و کافران به‬‫آزار های شما شکی ی‬
‫رسزمی خود ببون خواهیم کرد‪ ،‬مگر اینکه به ن‬ ‫ن‬ ‫ً‬
‫آیی ما بازگردید‪ .‬پس‬ ‫خود گفتند‪ :‬ما قطعا شما را از‬
‫حتما هالک یمکنیم و شما را بعد از آنان در ن‬ ‫ً‬
‫زمی‬ ‫پروردگارشان به آنها وخ فرستاد که‪ ،‬ما ظالمان را‬
‫سکونت خواهیم داد‪ ،‬این (موفقیت) برای کش است که از مقام (عدالت) من ب ربسد و از وعده عذاب‬
‫حق ناامید شد‪".‬‬ ‫من بیمناک باشد و انبیا (از خدا) تقاضای فتح کردند و هر زورگوی دشمن ر‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ن‬
‫کسای که آنها را مورد اذیت‬ ‫توضیح‪ :‬همان طور که از آیات فوق بریمآید‪ ،‬هیچ گاه انبیا به فکر مجازات‬
‫و آزار قرار یمدادند نیفتادند بلکه دشمنان آزار دهنده به این فکر افتادند که انبیاء را اخراج نموده یا آنها‬
‫فبییک صورت گرفته‪ ،‬در واقع از ناحیه انبیا و پبوان‬ ‫آیی کفرآلود خود باز گردانند و اگر برخوردی ن‬
‫را به ن‬
 ‫‪43‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫حقیق آنها تنها دفاع در مقابل تجاوز و زورگوی های دشمنان بوده و تا جای که این آزارها ن‬
‫زبای بوده‬ ‫ر‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫شکیبای پیشه یمکردند‪.‬‬
‫ی‬ ‫انبیا‬

‫سوره حجر‬

‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ك لَ َم ْجنُو ٌن ﴿‪ ﴾6‬لَ ْو َما ََتْتينَا ِِبلْ َم ََلئ َكة إِ ْن ُكْن َ‬
‫ت‬ ‫« َوقَالُوا ََي أَي َها الَّذي نُ ِزَل َعلَْي ِه الذ ْك ُر إِنَّ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِمن َّ ِ ِ‬
‫ين » حجر ﴿‪﴾8‬‬ ‫ي ﴿‪َ ﴾7‬ما نُنَ ِزُل الْ َم ََلئ َك َة إََّل ِب ْْلَق َوَما َكانُوا إ ًذا ُمْنظَ ِر َ‬ ‫الصادق َ‬ ‫َ‬
‫" و گفتند‪ :‬ای کش که بر او ذکر نازل شده‪ ،‬تو دیوانه یا جن زده ای! اگر راست یم ی‬
‫گوی چرا مالئکه را‬
‫نزد ما نیمآوری؟ ما مالئکه را جز به حق فرو نیم فرستیم و در این صورت (اگر فرشتگان نازل شوند) به‬
‫آنها مهلت داده نخواهد شد‪".‬‬

‫ول إََِّل َكانُوا بِِه يَ ْستَ ْه ِزئُو َن » حجر ﴿‪﴾11‬‬

‫«وما َيْتِي ِهم ِمن رس ٍ‬
‫ََ َ ْ ْ َ ُ‬
‫پیامبی به رساغ آنها نیم آمد مگر این که او را مسخره یم کردند‪".‬‬
‫ر‬ ‫"هیچ‬

‫الص ْف َح‬
‫اص َف ِح َّ‬
‫فَ ْ‬ ‫اع َة ََلتِيَةٌ‬ ‫ض َوَما بَْينَ ُه َما إََِّل ِِب ْْلَِق َوإِ َّن َّ‬
‫الس َ‬
‫«وما خلَ ْقنَا َّ ِ‬
‫الس َم َاوات َو ْاْل َْر َ‬ ‫ََ َ‬
‫يل »حجر ﴿‪﴾85‬‬ ‫ِْ‬
‫اْلَم َ‬
‫ً‬ ‫زمی و آنچه ن‬
‫"ما آسمانها و ن‬
‫بی آنهاست را جز به حق نیافریدیم و ساعت موعود قطعا فرا یمرسد پس‬
‫به طرز شایستهای از آنها ضف نظر کن و آنها را ببخش‪".‬‬

‫ِ‬ ‫ي ﴿‪ ﴾94‬إِ ََّن َك َفْينَ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ي ﴿‪َ ﴾95‬ولََق ْد نَ ْعلَ ُم‬ ‫اك الْ ُم ْستَ ْه ِزئ َ‬ ‫ض َع ِن الْ ُم ْش ِرك َ‬
‫اص َد ْع ِبَا تُ ْؤَم ُر َوأ َْع ِر ْ‬
‫«فَ ْ‬
‫ين ﴿‪َ ﴾98‬و ْاعبُ ْد‬ ‫ضيق ص ْدرَك ِِبا ي ُقولُو َن ﴿‪ ﴾97‬فَسبِح ِِبم ِد ربِك وُكن ِمن َّ ِ ِ‬ ‫أَنَّ َ ِ‬
‫الساجد َ‬ ‫َ ْ َْ َ َ َ ْ َ‬ ‫ك يَ ُ َ ُ َ َ‬
‫ي » حجر ﴿‪﴾99‬‬ ‫ربَّك ح ََّّت َيْتِي ِ‬
‫ك الْيَق ُ‬ ‫َ َ َ َََ‬
‫مشکان روی گردان‪ .‬ما ررس استهزا کنندگان را از تو دفع خواهیم‬
‫"آنچه را امر شده ای آشکارا بیان کن و از ر‬
‫کرد‪ .‬ما یمدانیم سینهات از آنچه آنها یم گویند تنگ یمشود پس با حمد و ستایش پروردگارت خداوند‬
‫بندگ کن تا ن‬‫ی‬ ‫را از نقصانها ن ن‬
‫یقی به تو برسد‪".‬‬ ‫مبه بدار و از سجده کنندگان باش و پروردگارت را‬

‫جمعبندی سوره حجر‬

‫پیامب روا یم داشتند سخن گفته شده‬ ‫توهی و آزار های ن‬
‫زبای که نسبت به‬ ‫ن‬ ‫در ابتدای این سوره از‬
‫ر‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫است(‪ 6‬و‪ )7‬و تنها به یک جواب عقیل و منطق محبمانه به آزار دهندگان بسنده شده است(‪ )8‬سپس‬
 ‫‪44‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ی‬ ‫توهی قرار یمگبی‪ ،‬انبیاء قبیل ن‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫نب همیک‬ ‫چنی مورد استهزا و‬ ‫نیسن که این‬ ‫به رنن یمفرماید‪ :‬این فقط تو‬
‫فی قرار گرفتند(‪ )11‬بعد رس گذشت ن‬
‫برخ انبیا را ذکر یم کند‪ ،‬در همه این‬ ‫ن‬
‫بدزبای مخال ن‬ ‫مورد تمسخر و‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫توهی کنندگان را مجازات ننموده و اگر مجازای بوده از جانب خداوند و البته در نتیجه‬ ‫رسگذشتها رنن‬
‫عمل نادرست آنها بوده است‪.‬‬
‫ر‬
‫حکمن خلق شده‪،‬‬ ‫یعن بر اساس هدف و‬‫بعد یم فرماید‪ :‬نظام عالم بر اساس حق آفریده شده است‪22‬؛ ن‬
‫شناخن و بر اساس آن حرکت نمودی‪ ،‬در مسب نظام عالم که حق‬ ‫ر‬ ‫پس اگر تو آن هدف و حکمت را‬
‫کن اما اگر برخالف حق حرکت‬‫است حرکت کردهای و این نظام به کمک تو یم آید و ماندگاری پیدا یم ن‬
‫بی ن‬
‫رفتن است و قیامت حتما‬ ‫بی یمبرد که باطل از ن‬‫کردی‪ ،‬نظام عالم در مقابل تو یم ایستد و تو را از ن‬
‫زیبای‬
‫وجود دارد و اگر الزم باشد کش مجازات شود‪ ،‬در آنجا مجازات یمشود پس ای رنن تو به ی‬
‫‪23.‬‬
‫ببخش‬
‫در اینجا از کلمه «عفو» استفاده نشده بلکه از کلمه «صفح» استفاده شده است؛ ن‬
‫یعن نه تنها خطای‬
‫تهمت زنندگان و استهزا کنندگان را ببخش بلکه سیع کن خطای آنها را از صفحه ذهن و وجودت‬
‫کن و آن را به فر ر‬
‫امویس بسپاری‪ )85(24.‬تو آنچه را مأموریت داری آشکارا بیان کن ما تو را از ررس‬ ‫پاک ن‬
‫مسخره کنندگان حفظ یمکنیم(‪ 94‬و ‪ )95‬البته ما یمدانیم که تو از آنچه آنها یم گویند سینه ات تنگ‬

‫معلوم یمشود‬ ‫ض َوَما بَْينَ ُه َما َِب ِط ًَل » ص ﴿‪﴾27‬‬

‫الس َماءَ َو ْاْل َْر َ‬
‫با توجه به آیه « َوَما َخلَ ْقنَا َّ‬ ‫‪22‬‬

‫«حق»در آیه ‪ 85‬حجر در برابر«باطل» قرار دارد؛ پس بر اساس حق است ؛ ن‬

‫یعن باطل ‪ ،‬ریهدف‪ ،‬ری‬
‫بی رونده نیست‪ ،‬هرچه در جهان خلق شده بر اساس هدف‬‫حکمت ‪ ،‬ی فایده ‪ ،‬توخایل و به رسعت از ن‬
‫ر‬
‫ن‬
‫و حکمت و فایده و استمراری خلق شده و هیچ چب بیهوده خلق نشده است‪ .‬بر اساس آیه ‪ 17‬رعد‬
‫باطل مانند کف و حق مانند آب یم باشد‪.‬‬

‫چب در این جهان بر اساس حق آفریده شده و از آفرینش آن هدف و‬ ‫وقن گفته یمشود‪ ،‬همه ن‬ ‫ر‬ ‫‪23‬‬

‫نب‬ ‫ن‬
‫دروی نفس اماره ن‬ ‫وی انس و جن و شیطان‬ ‫شیاطی بب ن‬
‫ن‬ ‫حکمن اراده شده است‪ ،‬پس از خلقت‬‫ر‬
‫ی‬
‫هدق در کار بوده است‪ .‬و اگر آنها نبودند مسب رشد انسان ها ناقص بود و انسان ها ن‬
‫زمی تمرین برای‬ ‫ن‬
‫ً‬
‫خودسازی نداشتند‪ .‬مثل اگر انسان های بد زبان نباشند شخص نیم تواند تمرین عفو و صفح و‬
‫غفران کند‪ ،‬بنابراین با وجود انسان های بد زبان ن‬
‫زمی برای تمرین عفو و صفح و غفران آماده یمشود‬
‫و با این تمرینات است که انسان اوج گرفته و صفت الیه غفران و رحمت را در وجود خویش هر چه‬
‫خدای یم یابد‪.‬‬ ‫ر‬
‫بیشب به وجود یم آورد و رنگ‬
‫ی‬
‫‪ 24‬تفاوت «عفو»‪«،‬صفح»‪«،‬غفران» و«رحمت»‬
‫عفو= گذشت و ترک انتقام از خطای خطاکار ؛شخص بخشنده اگرچه بخشیده اما این بخشش را در‬
‫ذهن خود دارد و ممکن است گایه یاداوری هم بکند و بگوید‪ :‬یادت هست فالن کار خطا را کردی و ما‬
‫بخشیدیم‪.‬‬
 ‫‪45‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ی‬
‫تنیک و نار ر‬
‫احن برداشته شود‪ ،‬با حمد و ستایش پروردگارت‪،‬‬ ‫شده و ناراحت یم شوی‪ ،‬پس برای اینکه این‬
‫مبه بدار و از سجده کنندگان برای خداوند باش(‪ )98‬و تا ن‬
‫زمای که ن‬
‫یقی به تو‬ ‫خداوند را از نقصان ها ن ن‬
‫ی‬
‫برسد پروردگارت را بندگ و عبادت کن‪.‬‬
‫توهی و بد ن‬
‫زبای ها‬ ‫ن‬ ‫راهکارهای قرآن در این سوره در مقابل‬
‫ر‬
‫حکمن دارد پس سیع کنید خود را در مسب آن هدف‬ ‫(‪ )1‬نظام عالم بر اساس حق خلق شده و هدف و‬
‫و حکمت قرار دهید‪.‬‬

‫(‪ )2‬نه تنها خطای بد زبانان را ببخشید بلکه سیع کنید فکر آن خطا را از صفحه وجودتان پاک کنید و‬
‫ً‬
‫اصل به آن خطا فکر نکنید‪.‬‬
‫ر‬
‫درسن انجام دهید‪.‬‬ ‫(‪ )3‬به فکر کار خودتان باشید و سیع کنید کارتان را به‬
‫ی‬
‫(‪ )4‬از عبادت و بندگ خداوند در جهت رسیدن به هدف سود رببید‪.‬‬

‫سوره نحل‬

‫اَّلل فَ ََل تَ ْستَ ْع ِجلُوهُ ُسْب َحانَهُ َوتَ َع َ‬

‫اَل َع َّما يُ ْش ِرُكو َن » نحل ﴿‪﴾1‬‬ ‫«أَتَى أَمر َِّ‬
‫ُْ‬
‫ً‬
‫حتما فرا یمرسد پس برای آن طلب عجله نکنید‪ ،‬خداوند ن ن‬
‫مبه و برتر از آن است که‬ ‫" فرمان خداوند‬
‫برایش ررسیک قرار دهند‪".‬‬

‫توضیح‪ :‬هنگایم که رسول خدا(ص) پیام الیه را به مردم یم رساند و آنها را از پیامد و نتیجه اعمال و‬
‫مشکان به تمسخر یم گفتند‪ :‬پس چرا نتیجه اندیشه ها و‬ ‫برخ از ر‬‫اندیشه هایشان آگاه یم ساخت‪ ،‬ن‬

‫گرفی و فراموش کردن خطای خطا کار؛ شخص بخشنده ضمن اینکه یم بخشد ‪،‬سیع‬ ‫صفح= نادیده ر ن‬
‫یم کند خطای خایط را به فر ر‬
‫امویس بسپارد و هرگز تحت هیچ ررساییط آنرا یاد آوری نکند‪.‬‬

‫بی بردن آثار گناه و خطای شخص گناه کار؛ بخشنده ضمن اینکه یم بخشد و‬ ‫غفران= پوشاندن و از ن‬
‫سیع یم کند فراموش کند و هرگز بیاد خطا کار نیاورد‪،‬تالش یم کند روی آن خطا را بپوشاند بگونه ای‬
‫ن‬
‫کنند‪،‬یعن ضمن بخشش خطا کار‬ ‫که دیگران متوجه آن خطا نشوند یا اگر فهمیدند به زودی فراموش‬
‫و فراموش کردن خطای او ‪،‬تالش یم کنیم به خطا کارکمک هم بکنیم که تا حد امکان آبرویش نزد دیگران‬
‫ر‬
‫کمب برود و بتواند آثار سوء خطای خویش را هر چه زودتر ترمیم کند ‪.‬‬

‫چب در فقر مطلق‬‫رحمت= دلسوزی و مساعدت به محتاج یم باشد و بدلیل اینکه غب از خدا ‪،‬همه ن‬
‫بش یم برد ‪،‬پس همه جهان هر لحظه تمام وجود خویش را از ناحیه ی رحمت الیه دریافت یم کند‬
‫بگونه ای که اگر لحظه ای خدا به این جهان وجود ندهد این جهان به دیار عدم یم رود ‪.‬‬
 ‫‪46‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫گوی خییل زود نتیجه را به ما نشان بده هم‬‫اعمال خودمان را نیم بینیم؟ ای مدیع نبوت! اگر راست یم ی‬
‫ن‬
‫چنی یمگفتند‪ :‬ما بتها را داریم و آنها ما را در برابر نتیجه اندیشه ها و اعمال محافظت یم کنند‪.‬‬
‫ً‬
‫حتما فرا یمرسد پس عجله نکنید و خداوند ن ن‬
‫مبه و بر تر از آن‬ ‫قرآن در جواب یم فرماید‪ :‬فرمان خداوند‬
‫کی نسبت به رنن(ص)‬ ‫مش ن‬‫است که بخواهد ررسییک داشته باشد‪ .‬بنابراین آیه فوق به استهزا و تهمت ر‬
‫منطق اکتفا شده است‪.‬‬‫ر‬ ‫پاسخ یم دهد و به یک پاسخ‬

‫ي » نحل ﴿‪﴾9‬‬ ‫السبِ ِيل وِمْنها جائِر ولَو َشاء ََل َدا ُكم أ ْ ِ‬ ‫«وعلَى َِّ‬
‫ََجَع َ‬ ‫ص ُد َّ َ َ َ ٌ َ ْ َ َ ْ‬ ‫اَّلل قَ ْ‬ ‫ََ‬
‫" و بر خداوند است که راه مستقیم را نشان دهد و ن‬
‫برخ از راه ها منحرف یمباشند و اگر خداوند‬
‫یمخواست همه شما را هدایت یمکرد‪".‬‬

‫توضیح‪ :‬تنها کش که به دلیل رارسافش یمتواند راه مستقیم را به انسان نشان دهد خداوند است و او‬
‫این کار را کرده و راه مستقیم را به انسان ها نشان یم دهد اما کش را به زور به راه مستقیم نیمبرد‪ ،‬اگر‬
‫یم خواست به زور کش را به رایه رببد خودش بلد بود و یمتوانست‪ ،‬زیرا آنچه موجب شده کش به‬
‫راه انحراف رود اختیاری است که خداوند به انسان ها داده است‪ ،‬یم توانست این اختیار را ندهد در‬
‫این صورت همه به مسبی که او مقرر فرموده یم رفتند‪.‬‬

‫اق ِبِِم ما َكانُوا بِِه يسته ِزئُو َن ﴿‪ ﴾34‬وقَ َال الَّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ين أَ ْشَرُكوا لَْو‬‫َ‬ ‫ذ‬ ‫َ‬ ‫َ َْْ‬ ‫ات َما َعملُوا َو َح َ ْ َ‬ ‫َص َاِبُْم َسيِئَ ُ‬
‫«فَأ َ‬
‫ٍ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ك‬ ‫آِب ُؤ ََن َوََل َحَّرْمنَا ِم ْن ُدونِِه ِم ْن َش ْيء َك َذل َ‬ ‫ِ ِِ ِ‬
‫اَّللُ َما َعبَ ْد ََن م ْن ُدونه م ْن َش ْيء ََْن ُن َوََل َ‬ ‫َشاءَ َّ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾35‬ولََق ْد بَ َعثْنَا ِِف ُك ِل أ َُّم ٍة‬ ‫فَعل الَّ ِذ ِ ِ‬
‫ين م ْن قَ ْبل ِه ْم فَ َه ْل َعلَى الر ُس ِل إََِّل الْبَ ََلغُ الْ ُمبِ ُ‬
‫ََ َ‬
‫اَّلل و ِ‬ ‫ِ‬
‫وت ‪ ».......‬نحل ﴿‪﴾36‬‬ ‫اجتَنبُوا الطَّاغُ َ‬
‫َر ُس ًوَل أَن ْاعبُ ُدوا ََّ َ ْ‬
‫"پس بدیهای آن چه عمل یم کردند به آنها رسید و آنچه را به تمسخر یم گرفتند آنها را احاطه نمود‬
‫چبی غب او پرستش نیم کردیم و ن‬
‫چبی را بدون‬ ‫مشکان گفتند‪ :‬اگر خداوند یمخواست ما و پدرانمان ن‬ ‫و ر‬
‫پیامبان‬ ‫کسای که قبل از ایشان بودند عمل یمکردند پس آیا‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫چنی‬ ‫اذن او حرام نیم کردیم‪ ،25‬این‬
‫ر‬
‫امن رسویل برانگیختیم که خدا را یببستید و از طاغوت‬‫وظیفهای جز ابالغ آشکار پیام دارند‪ ،‬ما در هر ر‬
‫دوری کنید‪".‬‬

‫کی نسبت به پیامدهای اندیشه‬‫مش ن‬‫توضیح‪ :‬در تفسب آیه یک گذشت که آن آیه در پاسخ استهزاهای ر‬
‫و عمل انسان و تهمت دروغگوی به رنن آمده و در آنجا به ر‬
‫مش ن‬
‫کی فرمود‪ :‬عجله نکنید‪ ،‬فرمان الیه‬ ‫ی‬

‫خدای بزنیم‪،‬‬
‫ی‬ ‫‪ 25‬اینکه اندیشه های نادرست انتخاب نموده و اعمال زشت انجام دهیم اما آن را رنگ‬
‫ً‬
‫قبل در صفحه ‪ 28‬تا ‪ 30‬ذیل آیه ‪ 148‬انعام مورد بحث قرار گرفت‪.‬‬
 ‫‪47‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ً‬
‫نتایج بد اعمال آنها به ایشان رسید و آنچه را به باد تمسخر‬
‫ی‬ ‫‪:‬‬‫فرماید‬ ‫یم‬ ‫‪34‬‬ ‫آیه‬ ‫در‬ ‫آید؛‬ ‫یم‬ ‫حتما‬
‫یم گرفتند‪ ،‬منظور نتایج اندیشه و عمل؛ گریبان آنها را گرفت‪.‬‬

‫برخ از اموری که خداوند حرام نکرده بود را حرام یم دانستند و به‬ ‫مشکان غب خدا را پرستش کرده و ن‬ ‫ر‬
‫این کار خود رنگ خدای زده بودند و یمگفتند‪ :‬مگر یمشود خداوند ن‬
‫چبی را نخواهد اما اتفاق بیفتد‪،‬‬ ‫ی‬
‫همی که ما غب او را عبادت یم کنیم یا اموری را بدون اذن او حرام یم دانیم پس معلوم یمشود این امور‬‫ن‬
‫مورد خواست و رضایت اوست و گرنه این امور اتفاق نیمافتاد و او جلو این امور را به زور هم که شده‬
‫یم گرفت‪.‬‬
‫ً‬
‫خدای زدن توجیه‬
‫ی‬ ‫قرآن در پاسخ یم فرماید‪ :‬اوال؛ این روش که کار خالف انجام دهیم و آن را با رنگ‬
‫کنیم ‪،‬سابقه دارد‪.‬‬
‫ً‬
‫ثانیا‪ :‬همان گونه که در توضیح آیه ‪ 9‬گذشت‪ ،‬خداوند نیم خواهد کش را به زور به راه راست رببد‪،‬‬
‫بش نشان یمدهد اما برای اینکه اختیار معنا پیدا کند اجازه یمدهد که‬ ‫خداوند راه راست و غلط را به ر‬
‫بش یم فرستد آنها فقط وظیفه‬ ‫وقن رسوالن را برای راهنمای ر‬ ‫حن ر‬ ‫انسان خودش انتخاب نماید و ر‬
‫ی‬
‫انديشه یا انجام عمیل نمایند‪ .‬ر‬
‫وقن‬ ‫اهنمای و ابالغ پیام دارند و نیمتوانند کش را ُمبور به پذيرش‬‫ر‬
‫ی‬
‫اَّلل و ِ‬ ‫ِ‬
‫وت»پس‬ ‫اجتَنبُوا الطَّاغُ َ‬
‫خداوند رنن یم فرستد و به او یم گوید‪ :‬به مردم بگویید که«أَن ْاعبُ ُدوا ََّ َ ْ‬
‫معلوم می شود خداوند می خواهد مردم فقط خدا را ب یبستند اما خدا نیم خواهد این کار به زور‬
‫انجام شود‪.‬‬

‫َج ُر ْاَل ِخَرِة أَ ْك َِبُ لَ ْو‬ ‫ِ‬ ‫«والَّ ِذين هاجروا ِِف َِّ ِ ِ‬
‫اَّلل م ْن بَ ْعد َما ظُل ُموا لَنُبَ ِوئَن َُّه ْم ِِف الدنْيَا َح َسنَةً َوَْل ْ‬ ‫َ َ َ َُ‬
‫َكانُوا يَ ْعلَ ُمو َن » نحل ﴿‪﴾41‬‬
‫ن‬
‫کسای که در راه خدا هجرت کردند پس از این که مورد ظلم قرار گرفتند در دنیا جایگاه خو ری به آنها‬ ‫"و‬
‫یمدهیم و پاداش آخرت از آن هم بزر ر‬
‫گب است اگر بدانند‪".‬‬

‫نکته‪« :‬هجرت در راه خدا» در این آیه به ر‬

‫خوی معنا شده است‪ ،‬اگر برای اینکه مورد ظلم قرار نگبی‬
‫و راه ظلم بر تو بسته شود‪ ،‬هجرت ن‬
‫کن‪ ،‬این هجرت در راه خدا یم باشد‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی و تمسخر باشد و در این صورت «هجرت» یم تواند به عنوان ییک از‬ ‫نکته دیگر‪ :‬ظلم یم تواند‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی و بدزبای ها مطرح باشد‪.‬‬ ‫راه های قر ن‬
‫آی مواجهه با‬

‫وح الْ ُق ُد ِس ِم ْن َربِ َ‬

‫ك ِِب ْْلَِق‬ ‫«قَالُوا إََِّّنَا أَنْ َ‬
‫ت ُم ْف ٍََت بَ ْل أَ ْكثَُرُه ْم ََل يَ ْعلَ ُمو َن ﴿‪ ﴾101‬قُ ْل نََّزلَهُ ُر ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِِ‬ ‫لِيثبِ َّ ِ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾102‬ولََق ْد نَ ْعلَ ُم أَ ََّّنُْم يَ ُقولُو َن إََِّّنَا يُ َعل ُمهُ‬
‫ين َآمنُوا َوُه ًدى َوبُ ْشَرى ل ْل ُم ْسلم َ‬ ‫ت الذ َ‬ ‫َُ َ‬
 ‫‪48‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ِ‬ ‫بَ َشٌر لِ َسا ُن الَّ ِذي يُْل ِح ُدو َن إِلَْي ِه أ َْع َج ِم ٌّي َوَه َذا لِ َسا ٌن َعَرِ ٌّ‬
‫ي ﴿‪ ﴾103‬إََِّّنَا يَ ْف ََِتي الْ َكذ َ‬
‫ب‬ ‫ّب ُمبِ ٌ‬
‫ك ُه ُم الْ َك ِاذبُو َن » نحل ﴿‪﴾105‬‬ ‫ت َِّ‬
‫اَّلل َوأُولَئِ َ‬ ‫الَّ ِذين ََل ي ْؤِمنُو َن ِِبَي ِ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫افبی یمبندی (و به دروغ سخنان خود را به خدا نسبت یمدیه) بلکه ر‬
‫اکب‬ ‫مشکان یمگویند‪ :‬ای نن تو ر‬ ‫" ر‬
‫ر‬
‫آنها نیم دانند‪.‬‬
‫ر‬
‫حکمن و فایده ای) نازل کرده‬ ‫ای نن بگو‪ :‬روح القدس آن را از جانب پروردگارت بحق (و برای ن‬
‫هدق و‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫تا افراد با ایمان را ثابت قدم گرداند و هدایت و بشاری برای مسلمانان باشد‪.‬‬
‫مشکان یمگویند‪ :‬این آیات را ر‬
‫بشی به او تعلیم یمدهد‪ ،‬در حایل که زبان کش که اینها را‬ ‫ما یمدانیم که ر‬
‫ن‬
‫کسای دروغ یم بندند‬ ‫عری آشکار است ‪،‬تنها‬
‫به او نسبت یم دهند عجیم است ویل این آیات به زبان ر‬
‫که به آیات خدا ایمان ندارند و آنها همان دروغ گویان هستند‪".‬‬
‫کی دروغگو‪ ،‬ر‬
‫افبا زننده به خدا و فریبکار دانسته شده است اما‬ ‫مش ن‬‫نکته‪ :‬در آیات فوق رنن از جانب ر‬
‫منطق ر‬
‫ر‬ ‫ً‬
‫محبمانه به آنها بسنده کرده است‪.‬‬ ‫قرآن ضفا به جواب های‬

‫ِ‬ ‫«ادع إِ ََل سبِ ِيل ربِك ِِب ْْلِ ْكم ِة والْمو ِعظَِة ْ ِ ِ‬
‫َح َس ُن إِ َّن َربَّ َ‬
‫ك ُه َو أ َْعلَ ُم‬ ‫اْلَ َسنَة َو َجاد َْلُْم ِِبلَِِّت ه َي أ ْ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫ُْ َ َ َ‬
‫ين ﴿‪َ ﴾125‬وإِ ْن َعاقَ ْبتُ ْم فَ َعاقِبُوا ِبِِثْ ِل َما عُوقِْبتُ ْم بِِه‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫ِِبَ ْن َ‬
‫ض َّل َع ْن َسبيله َوُه َو أ َْعلَ ُم ِبلْ ُم ْهتَد َ‬
‫ِ‬ ‫ولَئِن صِبُُت ََلو خري لِ‬
‫ك‬ ‫اصِ ِْب َوَما َ‬
‫ص ِْبَُك إََِّل ِِب ََّّلل َوََل ََْتَز ْن َعلَْي ِه ْم َوََل تَ ُ‬ ‫ين ﴿‪َ ﴾126‬و ْ‬ ‫َ‬ ‫ر‬ ‫ِ‬ ‫لصابِ‬
‫َّ‬ ‫َ ْ َ َْ ْ َُ َ ْ ٌ‬
‫ين ُه ْم َُْم ِسنُو َن » نحل ﴿‪﴾128‬‬ ‫َّ ِ‬
‫ين اتَّ َق ْوا َوالذ َ‬
‫َّ ِ‬ ‫ضْي ٍق ِِمَّا ميَْ ُك ُرو َن ﴿‪ ﴾127‬إِ َّن َّ‬
‫اَّللَ َم َع الذ َ‬ ‫ِِف َ‬
‫رویس که نیکوتر است مجادله و مناظره‬ ‫"با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت نما و با آنها به ر‬
‫بهب یم داند چه کش از راه او گمراه شده است و او به هدایت یافتگان داناتر‬‫کن‪ .‬پروردگارت از هر کش ر‬
‫شکیبای‬
‫ی‬ ‫است‪ .‬و هرگاه خواستید مجازات کنید‪ ،‬تنها به مقداری که به شما تعدی شده کیفر دهید و اگر‬
‫ر‬
‫شکیبای تو فقط با استعانت از‬
‫ی‬ ‫شکیبای داشته باش و‬
‫ی‬ ‫کنید‪ ،‬این کار برای شکیبایان بهب است‪ .‬ر‬
‫صب و‬
‫کسای است که‬‫ن‬ ‫خدا یم باشد و بر آنها محزون مشو و از توطئه های آنها در تنگنا قرار مگب‪ .‬خداوند با‬
‫ن‬
‫کسای که نیکوکارند‪".‬‬ ‫تقوا پیشه کردهاند و‬

‫توضیح‪ :‬آیه ‪ 125‬روش تبلیغ و دعوت به سوی خدا و نحوه مواجهه و مناظره با مخالفان را توضیح‬
‫یمدهد‪.‬‬
‫ن‬
‫نخستی گام در دعوت به سوی حق استفاده از منطق صحیح و ارائه دلیل حساب شده برای بیدار‬
‫کردن عقل های خفته است‪.‬‬
‫ن‬
‫عاطق دارد که با تحریک آن‬ ‫ر‬
‫بیشب جنبه‬ ‫گام دوم استفاده از عواطف انسان هاست چرا که اندرز ‪،‬‬
 ‫‪49‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫یم توان توده های عظیم مردم را به طرف حق متوجه کرد و مقید کردن موعظه به حسنه شاید اشاره‬
‫جوی‪ ،‬تحقب طرف‬ ‫ر‬
‫به این باشد که اندرز در صوری مؤثر است که خایل از هرگونه خشونت‪ ،‬برتری ی‬
‫مقابل‪ ،‬تحریک حس لجاجت و مانند آن باشد‪.‬‬
‫سومی گام در مسب تبلیغ‪ ،‬مناظره با ر‬
‫رویس که نیکوتر است‪ ،‬یم باشد تا بتوان از این طریق اندوخته‬ ‫ن‬
‫بی برد و ذهن او را برای پذیرش حق آماده نمود‪ .‬مناظره ن‬
‫نب باید‬ ‫های نادرست در ذهن مخاطب را از ن‬
‫درسن و امانت و ر ر‬
‫اسن بر آن حاکم باشد و از هرگونه‬ ‫ر‬ ‫یعن حق و عدالت و‬ ‫به روش نیکوتر انجام شود؛ ن‬
‫ن‬
‫انسای در آن حفظ شود‪.‬‬ ‫جوی خایل باشد و تمام جنبه های‬ ‫ن‬
‫توهی و تحقب و برتری ی‬
‫در آیه ‪ 126‬یمفرماید‪ :‬تا کش دست به تعدی و تجاوز به شما نزده حق مجازات ندارید اما اگر کش به‬
‫صب نموده و از او درگذرید اما اگر خواستید مجازات‬ ‫ر‬
‫حقوق شما تجاوز نمود در این صورت بهب است که ر‬
‫رس یای گفته‪ ،‬به او ن‬
‫نارس یای بگویید‪.‬‬ ‫ً‬
‫مثل نا ن‬ ‫کنید در حدی که او تعدی نموده مجازات کنید‬
‫بهب است پس ای نن کار ر‬
‫بهب را انجام بده و با استعانت از‬ ‫در آیه ‪ 127‬یم فرماید‪ :‬حال که شکیبای ر‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫شکیبای در پیش گب‪ .‬انسان های بزرگ مثل رنن (ص) همه انسان ها را دوست دارند و از اینکه‬ ‫ی‬ ‫خداوند‬
‫ر‬
‫خوشبخن‬ ‫حن دشمن آنها به رایه رود که سقوط یم کند ناراحت یم شوند آنها خواهان سعادت و‬ ‫ر‬
‫کسای با بد ن‬
‫زبای و بد عمیل و بد‬ ‫ن‬ ‫وقن رنن(ص) یمدید‬‫همی دلیل ر‬‫ن‬ ‫حن دشمنان خود هستند؛ به‬ ‫همه‪ ،‬ر‬
‫غمگی یمشدند‪ ،‬خداوند برای دلداری‬‫ن‬ ‫اندیش مسب انحراف و سقوط را یط یمکنند بسیار ناراحت و‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫همچنی از توطئه های آنها در تنگنا قرار مگب‪ .‬شاید این جمله‬ ‫رنن (ص) یمفرماید‪ :‬بر آنها محزون مشو‪،‬‬
‫آخر به این معنا باشد که خییل فکر و ذهنت را درگب اینکه آنها چه گفتند یا چه کردند مکن‪ ،‬در غب این‬
‫صورت‪ ،‬با توجه به عشق و عالقهای که به آنها داری‪ ،‬از اینکه آنها در مسب سقوط قرار گرفته اند در‬
‫کن‪ .‬در آیه ‪128‬‬ ‫تنگنا قرار یمگبی و ناراحت یمشوی‪ ،‬سیع کن ذهن خود را مشغول کار و وظیفه خود ن‬
‫کسای است که خود را از بدیها حفظ‬ ‫ن‬ ‫یمفرماید‪ :‬اگر یمخوایه خداوند با تو باشد‪ ،‬بدان که خداوند با‬
‫اگوی حفظ نموده و به‬ ‫نارس یای گفتند اما شما خود را از ن‬
‫نارس ی‬ ‫نموده و نیکوکاری در پیش گرفتند‪ .‬دشمنان ن‬
‫حضت عیل(ع) در جنگ‬ ‫حبمانه و با دعای خب برای آنها‪ ،‬با آنها سخن بگو همان گونه که ن‬ ‫جای آن م ر‬
‫‪26.‬‬ ‫ن‬
‫صفی به یاران امر فرمود‬
‫جمع بندی سوره نحل‬
‫توهی به رنن(ص) ررسوع شده(‪ )1‬و سپس‬‫ن‬ ‫محبمانه به تمسخر و‬ ‫منطق و ر‬ ‫ر‬ ‫این سوره با یک جواب‬
‫ن‬
‫یمفرماید‪ :‬راه راست را فقط خداوند به دلیل رارساق که دارد یم تواند به انسان ها نشان دهد اما او‬
‫نیم خواهد به زور انسانها را به راه راست رببد(‪.)9‬‬
‫توهی کنندگان ن‬
‫نب از‬ ‫ن‬ ‫در ادامه یم فرماید‪ :‬نتیجه عمل انسان‪ ،‬گریبان او را یمگبد و مسخره کنندگان و‬
‫ن‬
‫مستثن نیستند‪)34(.‬‬ ‫این قاعده‬

‫‪ 26‬نهج البالغه‪ ،‬خطبه ‪206‬‬

 ‫‪50‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫برخ از حالل ها را حرام اعالم نمودند و به این اندیشه و عمل‬ ‫کی غب خدا را پرستش نمودند و ن‬ ‫مش ن‬‫ر‬
‫خدای زدند و گفتند‪ :‬این کارها و اندیشههای ما مورد خواست و رضایت خداوند است و گرنه‬ ‫ی‬ ‫خود رنگ‬
‫ر‬ ‫ً‬
‫منطق به آنها اکتفا نمود و به رنن فرمود‪:‬‬ ‫خداوند جلوی آن را یم گرفت اما قرآن ضفا به جواب های‬
‫انبیا فقط وظیفه دارند پیام الیه را به مردم برسانند پس به وظیفه اصیل خود که ابالغ پیام است به‬
‫بهبین روش آن است‬ ‫پرداز (‪ )35‬و در انتها ‪،‬خداوند نحوه رویاروی با مخالفان را ارائه نموده و فرمود‪ :‬ر‬
‫ی‬
‫ر‬
‫که با حکمت و اندرز نیکو و جدال احسن با آنها سخن بگویید(‪ )125‬در مقابل آزار های آنها بهبین کار‬
‫ر‬
‫حداکب یم توانید مقابله به مثل کنید(‪ )126‬پس ای ن رن‬ ‫شکیبای است اما اگر یم خواهید مجازات کنید‬
‫ی‬
‫شکیبای باشد برگزین(‪ )127‬خداوند با خود نگهداران و‬ ‫ر‬
‫برای مواجهه با آزار دهندگان بهبین کار را که‬
‫ی‬
‫نیکوکاران است(‪)128‬‬

‫سوره اساء‬

‫ِج لَهُ يَ ْوَم الْ ِقيَ َام ِة كِتَ ًاِب يَ ْل َقاهُ َمْن ُش ًورا » ارساء ﴿‪﴾13‬‬ ‫َن‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫و‬ ‫ان أَلْزمنَاه طَائِره ِِف عنُِق ِ‬
‫« َوُك َّل إنْ َس َ ْ ُ َ ُ ُ َ ُ‬
‫ر‬ ‫ه‬ ‫ِ ٍ‬
‫کتای برای او ببون یم اوریم که آن را در برابر‬ ‫ن‬
‫"و هر انسای طائرش را بر گردنش انداختیم و روز قیامت ر‬
‫خود گشوده یم بیند‪".‬‬
‫ذهن انسان مانند پرنده ای است که دائم چرخ یم زند و بر آنچه یم بیند یا یمشنود و‪ ... ...‬تحلییل بار‬
‫یم کند و این تحلیل ها هستند که ساختار و شاکله وجودی انسان را یم سازند و این ساختار منشاء‬
‫اندیشه ها و اعمال و باورها یم گردد‪.‬‬

‫"بگوهرکس طبق شاکله و ساختار خود عمل‬ ‫«قُ ْل ُكلٌّ يَ ْع َم ُل َعلَى َشاكِلَتِ ِه » ارسا ﴿‪﴾84‬‬
‫یم کند‪ ".‬از کوزه همان برون تراود که در اوست‪.‬‬
‫نب ساختار انسان را استحکام یم بخشند درست مانند ورزش که‬ ‫اگرچه اندیشه ها و اعمال و باورها ن‬
‫نب به ساختار انسان استحکام یم بخشد پس تحلیل های پرنده‬ ‫انسان ورزش را انجام یم دهد ورزش ن‬
‫ن‬
‫ذهن ما هستند که ساختار و اندیشه ها و اعمال و باورهای ما را به وجود یم آورند پس باید مراقب‬
‫خوی پرواز کند و تحلیل های مثبت و خوب از امور ارائه دهد‪.‬‬
‫پروازهای این پرنده باشیم که به سوی ر‬

‫اَن فَ ََل‬
‫ُس ْلطَ ً‬ ‫وما فَ َق ْد َج َع ْلنَا لَِولِيِ ِه‬ ‫ِ‬ ‫«وََل تَ ْقتُلُوا النَّ ْفس الَِِّت حَّرَم َّ ِ‬
‫اَّللُ إََّل ِِب ْْلَِق َوَم ْن قُت َل َمظْلُ ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ص ًورا» ارساء ﴿‪﴾33‬‬ ‫ف ِِف الْ َقْت ِل إِنَّهُ َكا َن َمْن ُ‬
‫يُ ْس ِر ْ‬
‫کشی او را حرام دانسته) نکشید‪ ،‬مگر اینکه این ر ن‬
‫کشی به حق‬ ‫"نفش را که خداوند ر‬
‫محبم شمرده (یا ر ن‬
‫باشد و کش که مظلوم کشته شود ما برای ویل دم او تسلط قرار دادیم‪ ،‬پس در قتل ارساف نکنید که‬
‫مظلوم یاری یم شود‪".‬‬
 ‫‪51‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫انسای دیگر را ری دلیل بکشد و بدی قتل آنچنان زیاد است که‬ ‫خداوند حرام نموده که انسان بخواهد‬
‫بشیت کشته شده است(مائده ‪)32‬‬ ‫قرآن یم فرماید اگر یک نفر بیگناه کشته شود گوی همه ر‬
‫ی‬
‫ً‬ ‫ر‬
‫صوری یم توان کش را کشت که از روی دلیل محکیم باشد‪ ،‬دلییل که این اجازه را به ما بدهد مثل‬ ‫در‬
‫ن‬
‫کشی و قتل را‬ ‫ر‬ ‫شی نباید ارساف و زیاده روی شود ن‬
‫یعن تا یمشود‬ ‫ر‬
‫عی حال در ک ن‬‫به دلیل قصاص‪ ،‬در ن‬
‫در جامعه باید کم کنیم‪ .‬کش ری گنایه را یم کشد و باید قصاص شود‪ ،‬اگر یمشود رضایت اولیاء دم‬
‫گرفته شده و قصاص انجام نشود‪ ،‬اگر رضایت ندادند فقط قاتل کشته شود و به اطرافیان او کاری‬
‫نداشته باشیم و بدانیم اگر ری گنایه را مظلوم کشتیم نظام عالم آن مظلوم را یاری یم کند و گریبان‬
‫ظالم را یم گبد‪.‬‬

‫«إِ ْذ ي ُق ُ ِ‬
‫ال‬
‫ك ْاْل َْمثَ َ‬
‫ضَربُوا لَ َ‬ ‫ول الظَّال ُمو َن إِ ْن تَتَّبِعُو َن إََِّل َر ُج ًَل َم ْس ُح ًورا ﴿‪ ﴾47‬انْظُْر َكْي َ‬
‫ف َ‬ ‫َ‬
‫ضلوا فَ ََل يَ ْستَ ِطيعُو َن َسبِ ًيَل » ارسا ء ﴿‪﴾48‬‬ ‫فَ َ‬
‫انسای که افسون شده ‪،‬پبوی نیم کنید‪ .‬ن‬
‫ببی‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫مومنی) یم گویند‪ :‬شما جز از‬ ‫"هنگایم که ستمگران (به‬
‫چگونه برای تو مثلها زدند‪ ،‬در نتیجه گمراه شدند و نیم توانند راه حق را پیدا کنند‪".‬‬

‫بهبین راهنما خداوند است چون او بر همه جهان احاطه و علم دارد و رنن فرستاده اوست اگر کش‬ ‫ر‬
‫اهنمای رنن محروم شده و در نتیجه گمراه خواهد شد‪.‬‬
‫ی‬ ‫رنن را افسون شده بداند پس از ر‬

‫َح َس ُن إِ َّن الشَّْيطَا َن يَْنَزغُ بَْينَ ُه ْم إِ َّن الشَّْيطَا َن َكا َن لِ ِْْلنْ َسا ِن‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬
‫« َوقُ ْل لعبَادي يَ ُقولُوا الَِِّت ه َي أ ْ‬
‫َع ُد ًّوا ُمبِينًا » ارساء ﴿‪﴾53‬‬
‫سخن که ر‬
‫بهبین است بگویند؛ چرا که شیطان (به واسطه سخنان بد و نسنجیده)‬ ‫ن‬ ‫"و به بندگانم بگو‪:‬‬
‫میان آنها فتنه و فساد یم کند؛ شیطان دشمن آشکاری برای انسان بوده است‪".‬‬
‫بهبین باشد‪ ،‬ر‬
‫بهبین از نظر محتوا‪ ،‬از نظر شیوه‬ ‫سخن بگویم که ر‬
‫ن‬ ‫باید مراقب سخن گفتنمان باشیم‬
‫ن‬ ‫ر‬
‫بیان‪ ،‬از جهت همراه بودن با فضایل اخالق و روش های انسای و‪. ...‬‬

‫اطل إِ َّن الْب ِ‬

‫اط َل َكا َن َزُهوقًا » ارساء ﴿‪﴾81‬‬ ‫ِ‬
‫اْلَق َوَزَه َق الْبَ ُ َ‬
‫« َوقُ ْل َجاءَ ْ‬
‫بی ن‬
‫رفتن است‪".‬‬ ‫"و بگو حق آمد و باطل رفت و باطل از ن‬

‫ال لَهُ فِْر َع ْو ُن إِِّن‬‫يل إِ ْذ َجاءَ ُه ْم فَ َق َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫«ولََق ْد آتَينَا موسى تِسع ٍ‬
‫آَيت بَيِنَات فَ ْ‬
‫اسأ َْل بَِِن إ ْسَرائ َ‬ ‫ْ ُ َ َْ َ‬ ‫َ‬
‫السماو ِ‬
‫ات‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫َل‬‫َّ‬‫ت ما أَنْ َزَل َه ُؤََل ِء إِ‬ ‫م‬ ‫ال لََق ْد علِ‬
‫وسى َم ْس ُح ًورا ﴿‪ ﴾101‬قَ َ‬
‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ‬ ‫ك ََي ُم َ‬ ‫َْلَظُن َ‬
‫ك ََي فِْر َع ْو ُن َمثْبُ ًورا »ارساء ﴿‪﴾102‬‬ ‫صائَِر َوإِِّن َْلَظُن َ‬ ‫َو ْاْل َْر ِ‬
‫ض بَ َ‬
 ‫‪52‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ُ‬
‫"ما به مویس نه نشانه روشن دادیم پس از نبن ارسائیل سؤال کن آن زمان که مویس به رساغ آنها آمد‪،‬‬
‫فرعون به او گفت‪ :‬ای مویس گمان یم کنم تو سحر و افسون شده ای؛ مویس گفت‪ :‬تو یم ن‬
‫دای این آیات‬
‫روشن دلها نفرستاده و من گمان یمکنم تو هالک شده ای‪".‬‬‫ن‬ ‫را جز پروردگار آسمانها و ن‬
‫زمی برای‬
‫ر‬
‫منطق به او داد و از واقعی رن پرده‬ ‫فرعون تهمت مسحور بودن به مویس زد اما مویس یک جواب‬
‫خب از واقعی رن است که این‬ ‫برداشت ‪،‬اینکه مویس یم فرماید‪ ":‬من گمان یم کنم تو نابود شدهای" ر‬
‫واقعیت هنوز برای فرعون آشکار نشده بود اما مویس(ع) به خاطر عمق دیدی که داشت آن واقعیت‬
‫را یمدید ‪،‬گایه گردوغبار های فساد و جهل و غرور و خو ن‬
‫دبین و‪ ...‬اجازه دیدن واقعیت را به انسان‬
‫خب‬
‫نیمدهند اما کش که اجازه نداده این گرد و غبارها جلو دید او را بگبند‪ ،‬واقعیت را یم بیند و از آن ر‬
‫یم دهد‪ .‬مویس یم بیند که این اندیشه و عمل فرعون را نابود کرده است‪.‬‬

‫جمع بندی سوره ارسا‬

‫ذهن ما و تحلیل های او ساختار و شاکله و اندیشه ها و اعمال و باورهای ما را یم سازد پس‬ ‫پرنده ن‬
‫سخن گفت یا عمیل انجام داد ‪،‬حرف و‬ ‫ن‬ ‫سوی پرواز یمکند؛ کش‬
‫مراقب این پرنده باشیم که به چه ی‬
‫ن‬
‫توهی کند‪ ،‬بلکه بگوئیم؛ او قصد بیدار کردن یا شاد‬ ‫عمل او را مثبت معنا کنیم‪ ،‬نگوییم؛ او یم خواسته‬
‫اندیش است‪ ،‬اصل خوب بودن است‪ ،‬مگر اینکه‬ ‫ر‬ ‫حرق زده است ‪.‬اصل مثبت‬‫کردن داشته یا نفهمیده ن‬
‫خالف آن اثبات شود(‪)13‬‬
‫های فراهم‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫اگر اجازه پروازها ی نادرست به پرنده ذهن دادیم ممکن است حن موجبات قتل انسان ی‬
‫نب تا حد ممکن باید جلو قتل گرفته‬ ‫حن با دلیل محکم ن‬
‫شود در حایل که قتل دلیل محکم یمخواهد‪ ،‬ر‬
‫ی‬
‫اهنمای او‬
‫ی‬ ‫شود (‪ )33‬تهمت افسون شدگ به رنن مکرم اسالم زدند (‪ )47‬اما خود نضر کردند و از ر‬
‫بهبین است بگویند (‪)53‬و ییک از مصداقهای ر‬
‫بهبین این‬ ‫سخن که ر‬
‫ن‬ ‫ری بهره شدند(‪ )48‬بندگان خدا باید‬
‫بی بردن باطل ‪،‬سیع کنیم‬ ‫است که تا ممکن است سخن و عمل دیگران را مثبت معنا کنند ‪.‬برای از ن‬
‫بی یم رود‪ ،‬همان گونه که اگر علم بیاید جهل نابود‬‫حق را ارائه نما ئیم ‪،‬حق بیاید خود به خود باطل از ن‬
‫منطق اکتفا نمود(‪)102_101‬‬ ‫ر‬ ‫یمشود (‪ )81‬مویس را مسحور دانستند اما مویس به یک جواب‬

‫سوره کهف‬

‫َس ًفا » کهف ﴿‪﴾6‬‬ ‫ك علَى آ ََث ِرِهم إِ ْن ََل ي ْؤِمنُوا ِِب َذا ْ ِ ِ‬ ‫«فَلَعلَّ َ ِ‬
‫اْلَديث أ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُْ‬ ‫ك َِبخ ٌع نَ ْف َس َ َ‬ ‫َ‬
‫ر‬
‫ناشایسن که اندیشه و عمل آنها‬ ‫"نزدیک است که اگر به این حدیث (قرآن )ایمان نیاورند به خاطر آثار‬
‫دارد از اندوه شدید‪ ،‬ای رنن خود را هالک ن‬
‫کن‪".‬‬

‫اْلَق ِم ْن َربِ ُك ْم فَ َم ْن َشاءَ فَ ْليُ ْؤِم ْن َوَم ْن َشاءَ فَ ْليَ ْك ُف ْر ‪ ».......‬کهف ﴿‪﴾29‬‬
‫« َوقُ ِل ْ‬
 ‫‪53‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"بگو‪ :‬این مطلب ر‬

‫حق از جانب پروردگار شما یم باشد پس هر کس بخواهد ایمان آورد و هر کس‬
‫بخواهد کفر ورزد‪".‬‬

‫ضوا بِِه ْ‬ ‫«وما نُرِسل الْمرسلِي إََِّل مب ِش ِرين ومْن ِذ ِرين وَُي ِاد ُل الَّ ِذين َك َفروا ِِبلْب ِ ِ ِ‬
‫اْلَ َّق‬ ‫اط ِل ليُ ْدح ُ‬‫َ ُ َ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َُ َ َ ُ َ َ َ‬
‫آَيِِت َوَما أُنْ ِذ ُروا ُه ُزًوا » کهف ﴿‪﴾56‬‬ ‫َّ‬
‫َواُتَ ُذوا َ‬
‫کسای که کافر شدند به وسیله سخنان بیهوده و‬ ‫ن‬ ‫یامبآن را فقط برای بشارت و انذار یمفرستیم‪،‬‬
‫"ماپ ر‬
‫باطل مجادله یم کنند تا به کمک باطل حق را ساقط کنند و آیات مرا و آنچه را به آن بیم داده شدند به‬
‫استهزاء گرفتند‪".‬‬

‫ك ِِب ْْلِ ْك َم ِة‬

‫نکته‪ :‬مجادله و اشکال تر رایس با سخنان بیهوده روش کافران است و« ْادعُ إِ ََل َسبِ ِيل َربِ َ‬
‫اد َْلُم ِِبلَِِّت ِهي أَحسن ‪ »....‬نحل ﴿‪﴾125‬روش انبیاء و پبوان آنهاست‪.‬‬ ‫اْلسنَ ِة وج ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْ‬
‫َ َُ‬ ‫َوالْ َم ْوعظَة َْ َ َ َ ْ‬
‫نکته دیگر‪ :‬کفار با سخنان بیهوده قصد ساقط کردن حق را داشتند و آیات الیه و انذار های انبیا را به‬
‫منی حق داشته باشند آنها را مجازات کنند نیامده‬ ‫ن‬
‫سخن از اینکه رنن یا مؤ ن‬ ‫تمسخر یم گرفتند اما نه تنها‬
‫مبش و منذر دانسته است‪.‬‬‫است بلکه رنن را فقط ر‬

‫اب بَ ْل ََلُْم َم ْو ِع ٌد لَ ْن ََِي ُدوا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ك الْغَ ُفور ذُو َّ ِ‬

‫الر ْْحَة لَ ْو يُ َؤاخ ُذ ُه ْم ِبَا َك َسبُوا لَ َع َّج َل ََلُُم الْ َع َذ َ‬ ‫ُ‬ ‫« َوَرب َ‬
‫ِم ْن ُدونِِه َم ْوئًَِل » کهف ﴿‪﴾58‬‬
‫"پروردگارت آمرزنده و بخشنده و دارای رحمت است‪ .‬اگر به واسطه آنچه کسب کردند (اندیشه و عمل‬
‫آنها) یمخواست آنها را مؤاخذه کند‪ ،‬عذاب را هرچه زودتر برای آنها یم فرستاد ویل برای آنها موعدی‬
‫است که هرگز از آن راه فراری نخواهند داشت‪".‬‬
‫ً‬
‫خداوند اصالتا بخشنده و دارای رحمت است و اگر مجاز رای دارد‪ ،‬این مجازات نتیجه اندیشه و عمل‬
‫کن گرفتار یمشوی و این امر‬ ‫ر‬
‫بیندیش و بد عمل ن‬ ‫خود انسان است‪ ،‬او جهان را طوری آفریده که اگر بد‬
‫ن‬
‫نب به خاطر آن است که انسان خوب عمل کند و خوب بیندیشد‪ ،‬پس این مجازات نب از رحمت او‬ ‫ن‬
‫همی دلیل زود انسان را گرفتار نیمکند و به انسان فرصت توبه و بازگشت از‬ ‫ن‬ ‫رسچشمه یم گبد‪ ،‬به‬
‫اندیشه و عمل بد یمدهد اما اگر انسان به راه غلط خود ادامه داد و از فرصتها استفاده نکرد و بازگشت‬
‫نکرد‪ ،‬در نهایت به مجاز رای که گریزی از آن ندارد مبتال یم شود‪.‬‬

‫آَيِِت َوُر ُسلِي ُه ُزًوا » کهف ﴿‪﴾106‬‬

‫َ‬ ‫ا‬
‫و‬ ‫ذ‬
‫ُ‬ ‫ك جَز ُاؤُهم ج َهنَّم ِِبَا َك َفروا و َّ‬
‫اُت‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ‬ ‫َ‬
‫« َذلِ‬

‫"این جهنم جزای آنهاست به خاطر اینکه کافر شده و آیات من و رسوالن مرا به استهزاء گرفتند‪".‬‬
 ‫‪54‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫جمع بندی سوره کهف‬

‫ی‬
‫پیامب به خاطر بزرگ و شخصی رن که دارد دوست دارد همه انسان ها هدایت شده و به سعادت و‬ ‫ر‬
‫خوشبخن نائل آیند و از اینکه کش ر‬
‫حن دشمنش به راه سقوط رود آنقدر ناراحت یم شود که نزدیک‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫توهین دستور قتل‬ ‫است خود را هالک کند(‪ )6‬پس محال است انسا نی با این شخصیت‪ ،‬به خاطر‬
‫ن‬
‫توهیکننده را صادر نماید‪.‬‬

‫اما این رنن حق ندارد کش را به زور هدایت کند‪ ،‬او پیام الیه را برای مردم یم آورد هر کس خواست‬
‫مبش و منذر است(‪ )56‬کفار بوسیله سخنان‬ ‫ایمان یمآورد و هر کس خواست ایمان نیمآورد(‪ )29‬او تنها ر‬
‫بیهوده با حق به مجادله بر یم ن‬
‫خبند و پیام الیه را به مسخره یم گبند تا آن را از اعتبار ساقط کنند(‪)56‬‬
‫پس مجادله با سخنان بیهوده و مسخره کردن اندیشه دیگران روش کفار است و مومن نباید از این‬
‫ً‬
‫روشها استفاده کند ‪ .‬خداوند اصالتا بخشنده و دارای رحمت است و اگر مجاز رای وضع نموده‪ ،‬این‬
‫مجازات پیامد اندیشه و عمل بد انسان است و این مجازات به خاطر رحمت او وضع شده تا انسان ها‬
‫توهی کننده به مقدسات جهنم است که از طرف خدا‬ ‫ن‬ ‫به راه بد نروند(‪ )58‬مجازات مسخره کننده و‬
‫قرار داده شده و این جهنم نتیجه عمل بد خود انسان بوده و از دل رحمت الیه رسچشمه گرفته‬
‫است(‪)106‬‬

‫سوره مریم‬

‫َّك َو ْاه ُج ْرِّن َملِيًّا ﴿‪ ﴾46‬قَ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ال َس ََل ٌم‬ ‫ت َع ْن آَلَِِت ََي إِبْ َراه ُيم لَئِ ْن ََلْ تَْنتَ ِه َْل َْر َُجَن َ‬ ‫ب أَنْ َ‬
‫«قَ َ ِ‬
‫ال أ ََراغ ٌ‬
‫ك َرِّب إِنَّهُ َكا َن ِّب َح ِفيًّا » مریم ﴿‪﴾47‬‬ ‫علَيك سأ ِ‬
‫َستَ ْغف ُر لَ َ‬
‫َْ َ َ ْ‬
‫ن‬
‫رویگردای؟ اگر دست برنداری تو را سنگسار یمکنم و‬ ‫"پدر گفت‪ :‬ای ابراهیم‪ ،‬آیا تو از معبودهای من‬
‫ن‬
‫طوالی از من دور شو‪ .‬ابراهیم گفت‪ :‬سالم بر تو‪ ،‬من به زودی از پروردگارم برایت تقاضای‬ ‫برای مدت‬
‫عفو یمکنم چرا که او همواره نسبت به من مهربان بوده است‪".‬‬

‫با توجه به الگو بودن همه انبیاء به ویژه ابراهیم (ع) [ممتحنه ‪ 4‬و ‪، ]6‬در آیه فوق روش برخورد یک‬
‫حن در برابر تهدید به سنگسار‪ ،‬آن هم از طرف‬‫انسان دین مدار را با دیگران نشان یم دهد و یم فرماید‪ :‬ر‬
‫ر‬
‫سالمن و‬ ‫مشک‪ ،‬شما عنان اختیار را از دست ندهید ونه تنها به آنها ن‬
‫نارسا نگویید که برای آنها‬ ‫افراد ر‬
‫نب برای آنها طلب غفران و بخشش نمایید‪.‬‬ ‫نب بخواهید و آنها را بخشیده و از خداوند ن‬‫امنیت ن‬

‫«ََل يَ ْس َمعُو َن فِ َيها لَ ْغ ًوا إََِّل َس ََل ًما ‪ »....‬مریم ﴿‪﴾62‬‬

‫ر‬
‫سالمن و امنیت حکایت‬ ‫"در بهشت بندگان خداوند سخن بیهوده نیم شنوند و هرچه یمشنوند از‬
‫دارد‪".‬‬
 ‫‪55‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫مکای است که در آن سخنان لغو و بیهوده نباشد پس ر‬

‫وقن در مکان ایده آل‬ ‫بهبین مکان از نظر دین ن‬
‫ر‬
‫نباید سخن بیهوده باشد‪ ،‬پس به طریق اویل باید از سخنان زشت و ناروا دوری کرد‪.‬‬

‫ين اتَّ َق ْوا ‪ »....‬مریم ﴿‪﴾72‬‬ ‫« ُْثَّ نُن ِجي الَّ ِ‬

‫ذ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫رهای یم بخشیم‪".‬‬ ‫ن‬
‫"سپس کسای را که تقوا و خود نگه داری پیشه کردند از جهنم ی‬
‫اقتضای خود نگه داری در عمل آن است که از همهی اعمال ناشایست‪ ،‬خود را حفظ کنیم و تحریکات‬
‫ن‬
‫شیاطی ما را به ورود به اعمال و سخنان ناشایسته وادار نکند‪.‬‬

‫جمعبندی سوره مریم (ع)‬

‫حن در‬ ‫کی در مواجهه با سخن مخالف است و انسان مؤمن ر‬ ‫مش ن‬‫تهدید به سنگسار و اخراج‪ ،‬روش ر‬
‫ر‬
‫سالمن و امنیت و غفران برای طرف مقابل یم خواهد(‪ 46‬و ‪.)47‬‬ ‫مقابل تهدید ن‬
‫زبای به سنگسار‪،‬‬
‫ی‬
‫ویژگهای ر‬
‫بهبین مکان از نظر دین‪ ،‬این است که در آن مکان سخن بیهوده و به طریق اویل ن‬
‫نارسا‬ ‫ییک از‬
‫نباشد(‪.)62‬‬
‫رهای از بدترین مکان‪ ،‬با تقوا و خود نگهداری از ورود به بدی ها ممکن است(‪.)72‬‬
‫ی‬

‫سوره طه‬

‫«ا ْذ َهبَا إِ ََل فِْر َع ْو َن إِنَّهُ طَغَى ﴿‪ ﴾43‬فَ ُق َوَل لَهُ قَ ْوًَل لَيِنًا‪ 27‬لَ َعلَّهُ يَتَ َذ َّك ُر أ َْو ََيْ َشى » طه ﴿‪﴾44‬‬
‫"ای مویس و هارون به سوی فرعون روید که او طغیان و رس ر‬
‫کش نموده پس با او نرم سخن گویید شاید‬
‫ّ‬
‫متذکر شود یا (از خدا) رببسد‪".‬‬

‫يد ِان أَ ْن َُيْ ِر َجا ُك ْم ِم ْن أ َْر ِض ُك ْم بِ ِس ْح ِرِِهَا َويَ ْذ َهبَا بِطَ ِري َقتِ ُك ُم الْ ُمثْلَى »‬ ‫«قَالُوا إِ ْن ه َذ ِان لَس ِ‬
‫احَر ِان يُِر َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫طه ﴿‪﴾63‬‬
‫"ساحران گفتند ‪:‬این دو (مویس و هارون) ساحر نای هستند که یمخواهند شما را به وسیله سحرشان از‬
‫رسزمینتان ببون کنند و راه و رسم نمونه شما را از ن‬
‫بی رببند‪".‬‬

‫ً ً‬
‫نرم باید گفت‪ :‬قوال لینا‬ ‫‪ 27‬موسیا در پیش فرعون زمن‬
‫دفب چهارم‪ ،‬بیت ‪)3815‬‬‫(مثنوی‪ ،‬ر‬
 ‫‪56‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫الس ْحَر فَ ََلُقَ ِط َع َّن أَيْ ِديَ ُك ْم َوأَْر ُجلَ ُك ْم‬

‫ال آمْنتُم لَه قَبل أَ ْن آ َذ َن لَ ُكم إِنَّه لَ َكبِريُكم الَّ ِذي علَّم ُكم ِ‬
‫ََ ُ‬ ‫ْ ُ ُُ‬ ‫«قَ َ َ ْ ُ ْ َ‬
‫َشد َع َذ ًاِب َوأَبْ َقى» طه ﴿‪﴾71‬‬ ‫َّخ ِل َولَتَ ْعلَ ُم َّن أَي نَا أ َ‬ ‫ُصلِبَنَّ ُك ْم ِِف ُج ُذ ِ‬
‫وع الن ْ‬
‫ِ ِ ٍ‬
‫م ْن خ ََلف َوَْل َ‬
‫ً‬
‫"فرعون گفت‪ :‬آیا پیش از آنکه به شما اذن دهم به او ایمان آوردید؟ مسلما او بزرگ شماست که به‬
‫شما سحر آموخته است به ن‬
‫یقی دست ها و پاهای شما را به طور مخالف قطع یم کنم و شما را در روی‬
‫تنه های درخت نخل به صلیب یم کشم و خواهید دانست مجازات کدام یک از ما دردناک تر و پایدارتر‬
‫است‪".‬‬

‫ِ‬
‫ضى » طه ﴿‪﴾130‬‬
‫ك تَ ْر َ‬ ‫اصِ ِْب َعلَى َما يَ ُقولُو َن َو َسبِ ْح ِِبَ ْمد َربِ َ‬
‫ك ‪......‬لَ َعلَّ َ‬ ‫«فَ ْ‬
‫شکیبای نما و با استعانت از حمد و ستایش پروردگارت تسبیح گوی ‪......‬تا‬
‫ی‬ ‫"پس بر آنچه یمگویند‬
‫خشنود شوی‪".‬‬
‫جمع بندی سوره طه‬
‫رهبان الیه‬
‫روش مواجهه طاغوت ها با ر‬
‫(‪ )1‬فکر یمکنند فقط راه خودشان درست است و همه باید باالجبار به راه آنها روند و تغیب مسب باید‬
‫با اجازه آنها صورت پذیرد‪)71(.‬‬
‫ن‬
‫مخالفی را از میدان بدر کنند‪)71(.‬‬ ‫(‪ )2‬با انگ و تهمت سیع یمکنند‬
‫ن‬
‫مخالفی را تهدید به قتل و قطع عضو یم کنند‪)71(.‬‬ ‫(‪)3‬‬
‫رهبان الیه با طاغوت ها‬
‫روش مواجهه ر‬
‫(‪)1‬ارشاد ن‬
‫زبای نرم (‪)44‬‬
‫رن‬
‫ساخی نوح‬ ‫(‪ )2‬پیدا کردن راه نجات مثل هجرت ابراهیم‪ ،‬مویس و محمد(ص) و ر‬
‫کشن‬
‫شکیبای در مقابل آزار ها وعدم توجه به اذیت ها و تمرکز بر راه درست خود با استعانت از ستایش‬
‫ی‬ ‫(‪)3‬‬
‫الیه و تسبیح خدا (‪)130‬‬

‫سوره انبیاء‬

‫وِبم وأَسروا النَّجوى الَّ ِذين ظَلَموا هل ه َذا إََِّل ب َشر ِمثْلُ ُكم أَفَتَأْتُو َن ِ‬
‫الس ْحَر َوأَنْتُ ْم‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ٌ‬ ‫َ ُ َْ َ‬ ‫َْ‬ ‫«ََلهيَ ًة قُلُ ُُْ َ َ‬
‫يع الْ َعلِ ُيم ﴿‪ ﴾4‬بَ ْل قَالُوا‬ ‫ض وهو َّ ِ‬ ‫ال رِّب ي علَم الْ َقوَل ِِف َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫السم ُ‬ ‫الس َماء َو ْاْل َْر ِ َ ُ َ‬ ‫تُْبص ُرو َن ﴿‪ ﴾3‬قَ َ َ َ ْ ُ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬
‫َح ََلٍم بَ ِل افَََْتاهُ بَ ْل ُه َو َشاعٌر فَ ْليَأْتنَا ِِبيَة َك َما أ ُْرس َل ْاْل ََّولُو َن ﴿‪َ ﴾5‬ما َآمنَ ْ‬
‫ت قَ ْبلَ ُه ْم‬ ‫اث أ ْ‬
‫َضغَ ُ‬‫أْ‬
 ‫‪57‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ِ‬ ‫اها أَفَ ُه ْم يُ ْؤِمنُو َن ﴿‪َ ﴾6‬وَما أ َْر َس ْلنَا قَ ْبلَ َ‬ ‫ِ ٍ‬

‫ك إََِّل ِر َج ًاَل نُوحي إِلَْي ِه ْم فَ ْ‬
‫اسأَلُوا أ َْه َل‬ ‫م ْن قَ ْريَة أ َْهلَ ْكنَ َ‬
‫الذ ْك ِر إِ ْن ُكْنتُ ْم ََل تَ ْعلَ ُمو َن » انبیاء ﴿‪﴾7‬‬ ‫ِ‬

‫کسای که ظلم کردند پنها نی نجوا کردند (و‬

‫ن‬ ‫خبی فرو رفته است‪ .‬و‬ ‫"دل ها و عقل های آنها در لهو و ری ر‬
‫بشی مانند شماست؟ آیا به رساغ سحر یمروید‪ ،‬درحایل که (چشم دارید‬ ‫گفتند) ‪:‬آیا جز این است که او ر‬
‫پیامب گفت‪ :‬پروردگارم همه سخنان را چه در آسمان باشد چه در ن‬
‫زمی یم داند و او شنوا و‬ ‫ر‬ ‫و) یمبینید؟‬
‫داناست‪ .‬آنها گفتند‪:‬بلکه خواب های آشفته است ‪،‬بلکه دروغ به خدا بسته‪ ،‬بلکه او شاعر است پس‬
‫پیشی (با معجزات و نشانه ها) فرستاده شدند‪ .‬تمام‬ ‫ن‬ ‫پیامبان‬
‫ر‬ ‫برای ما نشانهای بیاورد؛ همان گونه که‬
‫آبادیها که پیش از اینها هالک کردیم ایمان نیاوردند آیا اینها ایمان یمآورند؟ ما قبل از تو ن‬
‫نب انسان‬
‫های فرستادیم که به آنها وخ یمکردیم‪ ، ،‬اگر نیم دانید از اهل ذکر (آگاهان) یببسید‪".‬‬ ‫ی‬
‫منطق ر‬ ‫ر‬ ‫ً‬
‫محبمانه بسنده شد‪.‬‬ ‫ی‬ ‫در آیات فوق انواع تهمت به رنن و سخن او زده شد اما ضفا به جواب‬

‫«أَِم َّاُتَ ُذوا ِم ْن ُدونِِه ِآَلًَة قُ ْل َهاتُوا بُْرَهانَ ُك ْم ‪ ».......‬انبیاء ﴿‪﴾24‬‬

‫ن‬
‫معبودای جز خدا برگزیدند؟ بگو‪ :‬دلیل تان را بیاورید‪".‬‬ ‫"آیا آنها‬
‫ن‬
‫سخن را رد کند‪.‬‬ ‫ن‬
‫سخن را بپذیرد یا ری دلیل‬ ‫انسان مومن نباید ری دلیل‬

‫ك إََِّل ُه ُزًوا أ ََه َذا الَّ ِذي يَ ْذ ُك ُر ِآَلتَ ُك ْم َوُه ْم بِ ِذ ْك ِر َّ‬

‫الر ْْحَ ِن ُه ْم‬ ‫آك الَّ ِذين َك َفروا إِ ْن ي ت ِ‬
‫َّخ ُذونَ َ‬ ‫« َوإ َذا َر َ َ ُ َ‬
‫ِ‬
‫ي ﴿‪ ﴾38‬بَ ْل ََتْتِي ِه ْم بَ ْغتَ ًة‬ ‫َكافِرو َن ﴿‪ ﴾36‬وي ُقولُو َن مَّت ه َذا الْوع ُد إِ ْن ُكْنتم ِ ِ‬
‫صادق َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ََ َ َ ْ‬ ‫ََ‬ ‫ُ‬
‫ين َس ِخ ُروا ِمْن ُه ْم َما َكانُوا بِِه‬ ‫ئ بِرس ٍل ِمن قَبلِك فَح َ ِ َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫اق ِبلذ َ‬ ‫استُ ْه ِز َ ُ ُ ْ ْ َ َ‬ ‫‪َ ﴾40﴿......‬ولََقد ْ‬
‫يَ ْستَ ْه ِزئُو َن » انبیاء ﴿‪﴾41‬‬
‫ن‬
‫کسای که کافر شدند‪ ،‬هنگایم که تو را ببینند کاری جز مسخره کردن تو ندارند (و یمگویند‪ ):‬آیا این‬ ‫"و‬
‫همان کش است که خدایان و بت های شما را (به بدی) یاد یم کند؟در حایل که آنها یاد خدای رحمان‬
‫را پوشانده و انکار کردند‪.‬و یم گویند‪ :‬اگر راست یم گویید گ این وعده خواهد بود؟ این (مجازات یا‬
‫نب مورد تمسخر قرار گرفتند پس آنچه را‬ ‫ن‬
‫ناگهای به رساغشان یمآید‪ ...‬انبیاء قبل از تو ن‬ ‫وعده) بطور‬
‫مسخره یم کردند دامن مسخره کنندگان را گرفت‪".‬‬

‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ص ُروا آَلتَ ُك ْم إِ ْن ُكْنتُ ْم فَاعل َ‬
‫ي » انبیاء ﴿ ‪﴾68‬‬ ‫«قَالُوا َح ِرقُوهُ َوانْ ُ‬
‫" ر‬
‫مشکان گفتند‪ :‬او(ابراهیم) را بسوزانید و خدایان خود را یاری کنید اگر کاری از شما ساخته است‪".‬‬
‫ن‬
‫مومنی است‪.‬‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات روش غب‬ ‫نکته‪ :‬از ن‬
‫بی بردن مخالف به اسم‬
 ‫‪58‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫اعيل وإِ ْد ِريس و َذا الْ ِك ْف ِل ُكلٌّ ِمن َّ ِ‬

‫ِ ِ‬
‫الصاب ِر َ‬
‫ين» انبیاء ﴿‪﴾85‬‬ ‫َ‬ ‫« َوإ َْسَ َ َ َ َ‬
‫"و اسماعیل و ادریس و ذالکفل همه از صابران و شکیبایان بودند‪".‬‬

‫ِ ِ‬
‫اك إََِّل َر ْْحَ ًة ل ْل َعالَم َ‬
‫ي» انبیاء ﴿‪﴾107‬‬ ‫« َوَما أ َْر َس ْلنَ َ‬
‫"و ما ترا جز رحمت برای جهانیان نفرستادیم‪".‬‬

‫الر ْْحن الْمستَعا ُن علَى ما تَ ِ‬ ‫ال ر ِ‬

‫ص ُفو َن» انبیاء ﴿‪﴾112‬‬ ‫اح ُك ْم ِِب ْْلَِق َوَرب نَا َّ َ ُ ُ ْ َ َ َ‬
‫ب ْ‬ ‫«قَ َ َ‬
‫پیامب گفت‪ :‬پروردگار من به حق داوری فرما و پروردگار ما رحمان است که از او بر آنچه شما وصف‬
‫" ر‬
‫یم کنید (منظور نسبت های ناروا یی که به من یم زنید) کمک یم خواهم‪".‬‬
‫جمع بندی سوره انبیاء‬
‫کی و کفار در برابر رنن اکرم و سخنانش سخن به میان آمده و اینکه‬ ‫مش ن‬‫در ابتدای این سوره از واکنش ر‬
‫سخن رنن را سحر‪ ،‬شعر‪ ،‬خواب های آشفته‪ ،‬دروغ بر خدا و‪ ...‬دانسته و خود رنن را ساحر‪ ،‬دروغگو‪،‬‬
‫نب سخن‬ ‫منطق به کفار بسنده نموده و اگر از مجاز رای ن‬
‫ر‬ ‫شاعر و‪ ...‬دانستند‪ .‬در آنجا قرآن به جواب های‬
‫اندیش و بعد عمیل و ارساف و ظلم دانسته‬ ‫ر‬ ‫یم گوید‪ ،‬مجازات را کار خدا دانسته و آن را نتیجه بد‬
‫است‪ 1(.‬ایل ‪)11‬‬
‫(پیامب) ندارند اما این تمسخر انحصاری تو نیست‪ ،‬انبیاء‬
‫ر‬ ‫بعد یمفرماید‪ :‬کفار کاری جز مسخره کردن تو‬
‫نب مورد تمسخر قرار گرفتند اما این تمسخرها دامن مسخره کنندگان را گرفت‪)41 _ 36(.‬‬ ‫قبیل ن‬

‫توهی به مقدسات روش غب مومنان است‪ )68( .‬همه انبیاء شکیبا‬ ‫ن‬ ‫از ن‬
‫بی بردن مخالف به اسم‬
‫حن‬‫پیامب فقط به عنوان رحمت برای جهانیان فرستاده شده است‪ .‬پس او برای همه ر‬ ‫ر‬ ‫بودند‪)85(.‬‬
‫ن‬
‫دشمن‬ ‫ن‬
‫دشمنانش رحمت یمخواهد و رحمت یم آورد اگر چه برخ این معنا را درک ننموده و با او‬
‫کنند‪)107(.‬‬
‫ر‬
‫توصیفای که کفار در مورد او و‬ ‫پیامب پروردگار خود را رحمان توصیف یم کند و از خدا نسبت به‬
‫ر‬
‫سخنانش روا یمداشتند استعانت یمجوید ‪)112(.‬‬

‫سوره حج‬

‫ب ِم َن الْ َق ْوِل ‪ »....‬حج ﴿‪﴾24‬‬

‫«وُه ُدوا إِ ََل الطَّيِ ِ‬
‫َ‬
‫"و (در بهشت انسان ها) به سوی سخنان ن‬
‫پاکبه هدایت یمشوند‪".‬‬
 ‫‪59‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫اجتَنِبُوا قَ ْوَل الزوِر » حج ﴿‪﴾30‬‬

‫«‪َ ......‬و ْ‬
‫"و از قول باطل و دروغ اجتناب کنید‪".‬‬

‫ود ﴿‪َ ﴾42‬وقَ ْوُم إِبْ َر ِاه َيم َوقَ ْوُم‬ ‫اد َوََثُ ُ‬
‫وح َو َع ٌ‬
‫ت قَ ْبلَ ُه ْم قَ ْوُم نُ ٍ‬ ‫« َوإِ ْن يُ َك ِذبُ َ‬
‫وك فَ َق ْد َك َّذبَ ْ‬
‫وط ﴿‪ ﴾43‬وأَصحاب م ْدين وُك ِذب موسى فَأَملَي ِ ِ‬ ‫لُ ٍ‬
‫ف َكا َن‬ ‫َخ ْذ ُُتُْم فَ َكْي َ‬ ‫ت ل ْل َكاف ِر َ‬
‫ين ُْثَّ أ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ ََ َ َ ُ َ ْ ْ ُ‬
‫نَ ِك ِري » حج ﴿‪﴾44‬‬
‫نب قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و قوم لوط و‬ ‫"و اگر تو را دروغگو دانستند پیش از ایشان ن‬
‫نب انبیا را دروغگو دانستند و مویس دروغگو دانسته شد پس من (خداوند) کافران را‬ ‫اصحاب ایکه ن‬
‫مهلت دادم سپس آنها رامجازات کردم‪ .‬پس ن‬
‫ببی انکار کافران به وسیله من چگونه بود؟"‬
‫ً‬ ‫توضیح‪ :‬اگر عذای ر‬
‫مبتب کفار تهمت زننده بود این عذاب به وسیله خداوند اعمال شد و ثانیا خداوند‬ ‫ر‬
‫بالفاصله این مجازات را انجام نداد بلکه به آنها مهلت داد بعد که دیگر آنها از راه خویش بازنگشتند‬
‫آنگاه گریبان آنها را گرفت‪.‬‬

‫ول َوََل نَِ ٍب إََِّل إِ َذا ََتَََّّن أَلْ َقى الشَّْيطَا ُن ِِف أ ُْمنِيَّتِ ِه فَيَْن َس ُخ َّ‬
‫اَّللُ َما‬ ‫ك ِمن رس ٍ‬ ‫ِ ِ‬
‫« َوَما أ َْر َس ْلنَا م ْن قَ ْبل َ ْ َ ُ‬
‫اَّللُ َعلِ ٌيم َح ِك ٌيم ﴿‪ ﴾52‬لِيَ ْج َع َل َما يُْل ِقي الشَّْيطَا ُن فِْتنَ ًة‬ ‫آَيتِِه َو َّ‬ ‫َّلل‬
‫َّ‬
‫ْ ُ ُ َ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ي ْل ِقي الشَّيطَا ُن ُْثَّ ُُي ِ‬
‫ك‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ك فَيُ ْؤِمنُوا بِِه‬ ‫ِ َّ ِ‬ ‫ِِ‬
‫اْلَق ِم ْن َربِ َ‬ ‫ين أُوتُوا الْعِْل َم أَنَّهُ ْ‬
‫ض ‪َ ﴾53﴿.......‬وليَ ْعلَ َم الذ َ‬
‫ِِ‬
‫ين ِِف قُلُوِب ْم َمَر ٌ‬‫للَّذ َ‬
‫‪»......‬حج﴿‪﴾54‬‬
‫"هیچ پیامبی را پیش از تو نفرستادیم مگر این که هرگاه آرزو یمکرد (یا ر‬
‫آیای را یمخواند) شیطان در‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫القائای یمکرد اما خداوند القائات شیطان را از میان یم برد سپس آیات خود را‬ ‫آن آرزو (یا خواندن)‬
‫ن‬
‫آزموی برای آنها که در‬ ‫استحکام یم بخشید و خداوند علیم و حکیم است تا خداوند القای شیطان را‬
‫حق از سوی پروردگارت یم باشد و در‬ ‫دلهایشان بیماری است‪ ،‬قرار دهد‪ ...‬و آگاهان بدانند این مطلب ر‬
‫نتیجه به آن ایمان آورند‪".‬‬

‫شیاطی در فکر توطئه و منحرف کردن و منحرف نشان دادن سخن و قصد انبیاء بوده‬ ‫ن‬ ‫توضیح‪ :‬همیشه‬
‫و هستند پس باید مراقب باشیم خرافهای را به اسم دین به خورد ما ندهند‪.‬‬
‫ن‬ ‫َ‬
‫شیاطی بتوانند مقاصد‬ ‫البته خداوند به همه عالم علم داشته و از روی حکمت اجازه نیمدهد که‬
‫ً‬
‫انحر ناق خویش را در قالب دین و سخن رنن به مردم غالب کنند و اصل نظام عالم را خداوند به گونه ای‬
 ‫‪60‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫رفتن است‪ ،‬البته اگر حق به مردم نشان داده شود که «بَ ْل نَ ْق ِذ ُ‬

‫ف ِِب ْْلَِق َعلَى‬ ‫بی ن‬ ‫آفریده که باطل از ن‬

‫اط ِل فَيَ ْد َمغُهُ فَِإ َذا ُه َو َز ِاه ٌق » انبیاء ﴿‪﴾18‬‬

‫الْب ِ‬
‫َ‬
‫این القائات ابزار و آزمون رشدی برای انسان ها یم باشند تا هم آنان که در قلب هایشان مرض است‬
‫قلن پاک دارند جدا شوند و هم راه برای هر دو گروه باز باشد تا اختیار معنا پیدا کند و اختیار‬
‫از آنها که ر‬
‫ن‬
‫همی دلیل‬ ‫بش یم گذاشت اختیار ری معنا یم شد‪ ،‬به‬ ‫ابزار رشد است‪ .‬اگر خداوند فقط یک راه جلو ر‬
‫بش‬‫بش قرار داد ‪،‬از یک طرف انبیاء و عقل را به ر‬ ‫خداوند هم راه درست و هم راه های غلط را در برابر ر‬
‫ن‬
‫شیاطی و نفس اماره را قرار داد که‬ ‫بش را به راه راست هدایت کنند و از طرف دیگر‬ ‫ارز نای داشت تا ر‬
‫بش را به سوی راه های غلط دعوت کنند‪.‬‬‫ر‬

‫در این تضاد دائیم راه درست با راه های غلط است که انسان با اختیار خویش ییک را بریم گزیند و مبارزه‬
‫ن‬
‫دروی‬ ‫های که طالب رشد یم باشند اتفاق یمافتد و این مبارزه دائیم‬ ‫ن‬
‫کخ‪ ،‬برای انسان ی‬ ‫دروی با ر‬ ‫دائیم‬
‫موجب تقویت و رشد انسان یمشود‪.‬‬

‫اَّللُ إِ َّن َّ‬ ‫ب بِِه ُْثَّ بُغِ َي َعلَْي ِه‬ ‫ِ‬ ‫ك ومن عاقَ ِِ‬ ‫ِ‬
‫حج‬ ‫ور»‬
‫اَّللَ لَ َع ُف ٌّو َغ ُف ٌ‬ ‫صَرنَّهُ َّ‬
‫لَيَْن ُ‬ ‫ب ِبثْ ِل َما عُوق َ‬
‫« َذل َ َ َ ْ َ َ‬
‫﴿‪﴾60‬‬
‫چنی است و هرکس به همان مقدار که به او ستم شده مجازات کند سپس مورد تجاوز و تعدی قرار‬ ‫" ن‬
‫ً‬
‫گبد خدا او را یاری خواهد کرد‪ ،‬یقینا خداوند بخشنده و غفور است‪".‬‬

‫صوری خداوند به ستم دیده کمک یم کند که ستم دیده مجاز رای متناسب با ستیم که دیده‬ ‫ر‬ ‫نکته‪ :‬در‬
‫نارس یای بگوید اما اگر در برابر ن‬
‫نارسا یی گفته شده او هم ن‬ ‫ً‬
‫در مورد ستمگر اعمال کند مثل اگر به او ن‬
‫نارس یای‬
‫مثل دست ن‬ ‫ً‬
‫نارساگو را قطع کند‪ ،‬در این صورت مورد یاری خداوند نیست و در اینجا متجاوز و تعدی‬
‫کننده کش است که مجازات متناسب اعمال نکرده و آن کس که دستش قطع شده یم تواند به قصاص‬
‫‪،‬دست طرف مقابل را قطع کند‪.‬البته اگر یمخواهیم خدا گونه عمل کنیم باید تا یم توانیم ببخشیم که‬
‫خداوند بخشنده و غفور است‪.‬‬

‫ي ِم ْن‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ون َِّ‬

‫اَّلل َما ََلْ يُنَ ِزْل بِِه ُس ْلطَ ً‬ ‫«وي عب ُدو َن ِمن د ِ‬
‫س ََلُْم بِه ع ْل ٌم َوَما للظَّالم َ‬
‫اَن َوَما لَْي َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ ُْ‬
‫ص ٍري» حج ﴿‪﴾71‬‬ ‫نَ ِ‬

‫های که علم‬ ‫ن‬ ‫ن‬

‫های را یم پرستند که او هیچ گونه دلییل بر آن نازل نکرده است و چب ی‬
‫"آنها غب خداوند چب ی‬
‫اهنمای نیست‪".‬‬
‫ی‬ ‫و آگایه به آن ندارند‪ .‬و برای ستمگران یاور و ر‬

‫نکته‪:‬از آیه فوق استنباط یمشود که از دیدگاه قرآن پذیرش ری دلیل محکوم است برای پذیرش امری یا‬
‫باید دلیل نقیل اثبات شده ای داشته باشیم یا دلیل عقیل محکیم در مورد آن داشته باشیم‪.‬‬
 ‫‪61‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫وه الَّ ِذين َك َفروا الْمْن َكر ي َكادو َن يسطُو َن ِِبلَّ ِ‬

‫ف ِِف وج ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ين‬
‫َ‬ ‫ذ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ُ ََ‬ ‫آَيتُنَا بَيِنَات تَ ْع ِر ُ ُ ُ‬
‫« َوإ َذا تُْتلَى َعلَْي ِه ْم َ‬
‫آَيتِنَا ‪ »......‬حج ﴿‪﴾72‬‬ ‫يَْتلُو َن َعلَْي ِه ْم َ‬
‫"و هنگایم که آیات روشن ما بر آنها خوانده یمشود در چهره کافران آثار انکار مشاهده یم ن‬
‫کن آن چنان‬
‫ن‬
‫کسای که آیات ما را بر آن ها یم خوانند ‪،‬حمله کنند‪".‬‬ ‫که نزدیک است با مشت به‬
‫نکته‪ :‬کافران تحمل شنیدن سخنان مخالف را ندارند و با شنیدن سخن مخالف یمخواهند بر سخن گو‬
‫حاض باشد سخن مخالف را بشنود و ر‬
‫حن اگر درست است آن را بپذیرد و‬ ‫یورش برند‪ ،‬پس مؤمن باید ن‬
‫ر‬
‫منطق و عقیل رد کند‪.‬‬ ‫گرنه آن را با دلیل‬

‫«وما جعل علَي ُكم ِِف ِ‬

‫الدي ِن ِم ْن َحَرٍج ‪ »......‬حج ﴿‪﴾78‬‬ ‫ََ َ َ َ َ ْ ْ‬
‫ر‬
‫سخن و تنگنا یی برای شما قرار نداد‪".‬‬ ‫"خداوند در دین‬
‫معصومی ن‬
‫نب در‬ ‫ن‬ ‫آی است و با سنت عمیل‬ ‫رساگو به مقدسات ضمن اینکه عمیل ضد قر ن‬ ‫نکته‪ :‬ر ن‬
‫کشی نا ن‬
‫تضاد یم باشد موجب یک رسی حرج و تنگنا شده و با توجه به اینکه قرآن یم فرماید‪ :‬خداوند در دین‬
‫حرخ بر شما قرار نداد‪ ،‬پس مشخص یم شود این حکم نیم تواند حکیم ن‬
‫دین باشد که در اینجا به‬ ‫ر‬
‫عنوان نمونه به ن‬
‫برخ از تنگناها اشاره یمکنیم‪.‬‬
‫(‪ )1‬طبق این حکم بر مسلمان واجب است ن‬
‫نارساگو را بکشد اما نیم تواند این کار را انجام دهد زیرا ؛در‬
‫نارساگو از روی علم و آگایه و عقل سالم و بدون اجبار و با قصد‬ ‫نارساگو باید اثبات کند این ن‬
‫صورت قتل ن‬
‫چنی امری اگر نگوییم محال‪ ،‬بسیار‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی کرده و اثبات‬ ‫ن‬
‫انگبه های دیگر‪ ،‬به مقدسات‬ ‫ن‬
‫توهی نه با‬
‫سخت است و در صورت عدم اثبات ‪،‬اولیای دم یم توانند این قاتل را قصاص کنند ‪.‬پس اینجا فرد‬
‫بی یک دو رایه قرار یم گبد که هم واجب است بکشد و هم نیم تواند بکشد‪.‬‬ ‫مسلمان ن‬
‫ن‬
‫سنگی برای جرم‬ ‫(‪ )2‬راه را باز یم کند که بدون در نظر ر ن‬
‫گرفی تناسب ن‬
‫بی جرم و مجازات‪ ،‬احکام جز یای‬
‫های کوچک وضع شود‪.‬‬
‫مبان اعدام را در جامعه باال یم بریم که این امر ن‬
‫نب تنگناهای زیادی را به وجود‬ ‫(‪ )3‬با جرمهای کوچک ن‬
‫یم آورد‪.‬‬
‫بشی اتفاق بیفتد ‪ ،‬مورد تنفر و ر‬
‫حن تحریم‬ ‫(‪ )4‬در دنیای امروز کشوری که در آن این امر ضد حقوق ر‬
‫ن‬
‫جهای قرار یم گبد‪.‬‬ ‫های‬
‫ن‬
‫معرق کنند و‪...‬‬ ‫بشی‬ ‫(‪ )5‬راه را برای دشمنان دین باز یم کند که دین را خشن و ضد ر‬

‫جمع بندی سوره حج‬

‫بهشن باشیم به سوی سخنان پاک و ن‬
‫پاکبه حرکت کنیم(‪ )24‬و از سخنان باطل دوری‬ ‫ر‬ ‫اگر یمخواهیم‬
‫ً‬
‫کنیم(‪ )30‬همه انبیاء معموال دروغگو دانسته شدند اما مجازات تهمت زنندگان به وسیله خداوند و با‬
 ‫‪62‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫شیاطی همیشه در فکر توطئه و منحرف کردن مقصود و سخن انبیاء بوده‬‫ن‬ ‫مهلت انجام شد(‪)44_42‬‬
‫و هستند پس باید مواظب باشیم به اسم دین خرافه یا سخن باطیل را به ما ارائه نکنند(‪ )52‬اگر کش‬
‫به ما ستم کرد باید متناسب با ظلم او مجازات کنیم و در غب این صورت نه تنها مورد حمایت خداوند‬
‫نیستیم بلکه ظالم بوده و خداوند ظالمان را دوست ندارد و اگر یمخواهیم خدا گونه عمل کنیم در‬
‫صورت امکان باید ببخشیم(‪ )60‬پذیرش و رد ری دلیل محکوم است(‪ )71‬عدم تحمل سخن مخالف و‬
‫یورش به مخالف به دلیل بیان سخنش کار کافران است مؤمن باید با سعه ی صدر سخن مخالف را‬
‫بشنود و اگر آن سخن درست است بپذیرد و در غب این صورت با آرامش و با دلیل سخنان او را رد‬
‫ن‬
‫توهی کننده‬ ‫ر‬
‫سخن و تنگنا (حرج) قرار داده نشده است(‪ )78‬در حایل که حکم قتل‬ ‫کند(‪ )72‬در دین‬
‫ن‬
‫به مقدسات ‪،‬تنگنا های زیادی به وجود یم آورد پس این حکم نیم تواند دین باشد‪.‬‬

‫سوره مؤمنون‬

‫َّل َعلَْي ُك ْم‬ ‫ض‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫َ‬

‫أ‬ ‫يد‬‫ِ‬
‫ر‬ ‫ي‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ث‬ ‫ال الْم ََلُ الَّ ِذين َك َفروا ِمن قَوِم ِه ما ه َذا إََِّل ب َشر ِ‬
‫م‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ٌ‬ ‫َ ُ ْ ْ َ َ‬ ‫«فَ َق َ َ‬
‫ص ْرِّن ِِبَا‬ ‫ي ﴿‪ ﴾25‬قَ َ ِ‬ ‫صوا بِِه َح ََّّت ِح ٍ‬ ‫ِِ‬
‫ال َرب انْ ُ‬ ‫‪ ﴾24﴿........‬إِ ْن ُه َو إََِّل َر ُج ٌل بِه جنَّةٌ فََََتبَّ ُ‬
‫ين ظَلَ ُموا إِ ََّّنُْم‬ ‫ِ ِ َّ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ك ‪َ ......‬وََل ُُتَاطْب ِِن ِف الذ َ‬ ‫َك َّذبُون ﴿‪ ﴾26‬فَأ َْو َحْينَا إِلَْيه أَن ْ‬
‫اصنَ ِع الْ ُف ْل َ‬
‫ُم ْغَرقُو َن » مومنون ﴿‪﴾27‬‬
‫بشی مانند شما نیست که اراده کرده بر شما‬‫گای از قوم نوح که کافر بودند گفتند‪ :‬این مرد جز ر‬ ‫"بزر ن‬
‫برتری جوید‪ ،‬او فقط مردی است که به نویع جنون مبتالست‪ ،‬پس مد ری منتظر بمانید‪28.‬نوح گفت‪:‬‬
‫ن‬
‫کسای‬ ‫پروردگار من‪ ،‬مرا در برابر تکذیب های آنان یاری کن ‪.‬ما به نوح وخ کردیم؛ ر‬
‫کشن بساز‪ ...‬و درباره‬
‫که ظلم کردند با من سخن مگو که آنها غرق شده گانند‪".‬‬

‫جوی کردند و گفتند‪ :‬او به نویع جنون مبتال‬‫طلن و برتری ی‬ ‫نکته‪ :‬بزرگان قوم‪ ،‬نوح را متهم به قدرت ر‬
‫ر‬
‫کشن نجات بساز و در مورد ظالمان با‬ ‫شده است اما نوح از خداوند کمک خواست‪ ،‬خدا به او فرمود‪:‬‬
‫کشن نجات‬‫کن و فقط به فکر ر‬ ‫یعن سیع کن فکر خود را از سخن و عمل دشمنان آزاد ن‬ ‫من سخن مگو؛ ن‬
‫کشن نجات بیاید مشکالت حل یمشود‪.‬‬‫ر‬ ‫ر‬
‫بایس‪،‬‬
‫نارسا‬ ‫ن‬
‫بدزبای ها این نیست که ما خود را درگب با ن‬ ‫از آیات فوق استنباط یمشود راه مبارزه با تهمت ها و‬
‫نارسا بگوییم یا آنها را بزنیم یا بکشیم که در این صورت ما ن‬
‫نب گرفتار پلیدیها‬ ‫گویان کنیم و ما ن‬
‫نب به آنها ن‬
‫کشن از افتادن در ورطه ی بدیها‬ ‫ر‬
‫نجای بسازیم تا همه بتوانیم با آن ر‬ ‫شده ایم بلکه راه آن است که ر‬
‫کشن‬

‫کمی بود نضری به او وارد کند‬ ‫‪َ 28‬ت َر َّب َ‬

‫ص به‪ :‬منتظر بود بدی به او برسد‪ ،‬در ن‬
 ‫‪63‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫نجات یابیم‪ .‬به عبارت دیگر به جای اینکه در فکر شکست و ن‬

‫پایی کشیدن دشمنان باشیم‪ ،‬به فکر باال‬
‫کشیدن خود باشیم و با باال کشیدن خود دیگران را ن‬
‫نب باال بکشیم‪.‬‬

‫ي » مومنون ﴿‪﴾38‬‬ ‫ِ ِِ‬ ‫«إِ ْن هو إََِّل رجل افَْتى علَى َِّ ِ‬

‫اَّلل َكذ ًِب َوَما ََْن ُن لَهُ ِبُْؤمن َ‬ ‫ُ َ َ ُ ٌ ََ َ‬
‫"(بزرگان مخالف نن گفتند‪ ):‬این فقط مردی است که به دروغ بر خدا ر‬
‫افبا زده و ما به او ایمان نخواهیم‬ ‫ر‬
‫آورد‪".‬‬

‫« ُْثَّ أ َْر َس ْلنَا ُر ُسلَنَا تَْ ََتى ُك َّل َما َجاءَ أ َُّم ًة َر ُسوَُلَا َك َّذبُوهُ ‪ »........‬مؤمنون ﴿‪﴾44‬‬
‫"سپس ما رسوالنمان را یی در یی فرستادیم‪ ،‬هرگاه رسویل برای ام رن آمد آن امت آن رسول را دروغگو‬
‫دانست‪".‬‬
‫ً‬
‫دروغگوی قرار گرفتند‬
‫ی‬ ‫پیامبان مورد تهمت‬
‫ر‬ ‫نکته‪ :‬این سنت تاری خ بوده که تقریبا همه‬

‫ي»‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫«فَ َقالُوا أَنُ ْؤِم ُن لِبَ َشَريْ ِن ِمثْلِنَا َوقَ ْوُم ُه َما لَنَا َعابِ ُدو َن ﴿‪ ﴾47‬فَ َك َّذبُ ُ‬
‫وِهَا فَ َكانُوا م َن الْ ُم ْهلَك َ‬
‫مومنون ﴿‪﴾48‬‬
‫"پس فرعونیان گفتند‪ :‬آیا به دو انسان مثل خودمان ایمان آوریم؟ در حایل که قوم آنها بردگان ما هستند‪،‬‬
‫ی‬
‫پس مویس و هارون را دروغگو دانستند‪ ،‬پس همیک هالک شدند‪".‬‬

‫«أ َْم يَ ُقولُو َن بِِه ِجنَّةٌ بَ ْل َجاءَ ُه ْم ِِب ْْلَِق ‪ »....‬مؤمنون ﴿‪﴾70‬‬
‫"یا یم گویند‪ :‬او دیوانه است! بلکه او کالم حق را برای آنها آورده است‪".‬‬
‫منطق ر‬
‫محبمانه بسنده شد‪ .‬و این امر نشان‬ ‫ر‬ ‫نکته‪ :‬دشمنان رنن را دیوانه دانستند اما فقط به یک جواب‬
‫نب هدایت شوند نه اینکه‬‫حن فرعون ها و نمرودها ن‬
‫یمدهد اصل هدایت است و انبیاء یمخواستند همه ر‬
‫راه سقوط و غرق شدن بپیمایند‪.‬‬

‫ي » مومنون ﴿‪﴾83‬‬ ‫ِ‬ ‫«‪.........‬إِ ْن ه َذا إََِّل أ ِ‬

‫َساطريُ ْاْل ََّول َ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫(مخالفان رنن گفتند‪ ):‬این سخنان فقط افسانه های پیشینیان است‪.‬‬

‫السيِئَ َة ََْنن أ َْعلَم ِِبَا ي ِ‬ ‫ِ‬

‫ص ُفو َن » مومنون ﴿‪﴾96‬‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫« ْادفَ ْع ِِبلَِِّت ه َي أ ْ‬
‫َح َس ُن َّ‬
‫"بدی را به کمک آنچه ر‬
‫بهب است دفع کن ما به آنچه آنها توصیف یم کنند آگاه تریم‪".‬‬
 ‫‪64‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫باید اندیشید که چگونه عمل کنیم تا بدی ها با ر‬

‫کمبین نضر دفع شود قرآن یم فرماید‪ :‬بدی را با آنچه‬
‫ر‬
‫بیشبین‬ ‫بهبین راه حل هم تغیب کند گایه سکوت‬‫بهب است دفع کن‪ ،‬در ررسایط مختلف ممکن است ر‬ ‫ر‬
‫تاثب را دارد‪ ،‬گایه باید خود را به نفهیم زد‪«.‬من رارسف اعمال الکریم غفلته عما یعلم»‪ 29‬ن‬
‫زمای باید با‬
‫ر‬
‫نصیحن غبمستقیم‪ ،‬گایه اخیم‪ ،‬گایه اعراض و ری محیل و‪...‬‬ ‫هدیه ای به رساغ بدی کننده رفت‪ ،‬گایه‬
‫ر‬
‫عی حال کمبین نضر‬ ‫بهب جواب یم دهد و موجب یم شود او از کار بدش دست بردارد و در ن‬ ‫هر کدام ر‬
‫کمبین بهانه را به دست بدی کننده یم دهد ‪،‬همان را انتخاب کن‪ .‬در اینجا انتخاب روش‬ ‫را دارد و ر‬
‫بش واگذار شده تا متناسب با ررسایط روش انتخاب گردد‪.‬‬
‫مقابله‪ ،‬به عقل ر‬

‫ي ﴿‪﴾109‬‬ ‫«إِنَّه َكا َن فَ ِريق ِمن ِعب ِادي ي ُقولُو َن ربَّنَا آمنَّا فَا ْغ ِفر لَنَا وار َْحْنَا وأَنْت خري َّ ِِ‬
‫الراْح َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ ُْ‬ ‫َ َ‬ ‫ٌ ْ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ض َح ُكو َن ﴿‪ ﴾110‬إِِّن َجَزيْتُ ُه ُم الْيَ ْوَم ِِبَا‬ ‫وه ْم ِس ْخ ِرًَّي َح ََّّت أَنْ َس ْوُك ْم ِذ ْك ِري َوُكْنتُ ْم ِمْن ُه ْم تَ ْ‬
‫فَ َّاُتَ ْذَُتُ ُ‬
‫ص َِبُوا أَ ََّّنُْم ُه ُم الْ َفائُِزو َن » مومنون ﴿‪﴾111‬‬ ‫َ‬
‫"گرویه از بندگان من یم گفتند‪ :‬پروردگارا ایمان آوردیم پس ما را ببخش و رحمت خود را بر ما فرو‬
‫ن‬
‫کنندگای‪ .‬پس شما کافران آن بندگانم را به مسخره یم گرفتید‪ ،‬تا اینکه شما را‬ ‫فرست که تو ر‬
‫بهبین رحم‬
‫(یعن‪ ،‬چون شما مسخره یم کردید‪ ،‬آنها سیع یمکردند دور از شما به‬ ‫امویس انداختند ن‬‫از یاد من به فر ر‬
‫ً‬
‫یاد خداوند یببدازند و این امر موجب شد شما یاد خدا را فراموش کنید‪ ،‬نه اینکه آنها تعمدا بخواهند که‬
‫صبی که کردند به آنها پاداش‬ ‫شما از یاد خدا دور شوید) و شما به آنها یم خندیدید‪ .‬من امروز به خاطر ر‬
‫یم دهم آنها همان رستگاران و پبوزانند‪".‬‬

‫شکیبای به‬ ‫شکیبای یم داند و به خاطر این‬ ‫نارسا گویان‪،‬‬ ‫در آیات فوق ن‬
‫نب روش مؤمنان را در مقابل ن‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ن‬
‫کسای هستند که پبوز میدان مبارزه یم باشند‪.‬‬ ‫آنها پاداش داده یمشود و آنها همان‬

‫آخَر ََل بُْرَها َن لَهُ بِِه ‪ ».......‬مؤمنون ﴿‪﴾117‬‬ ‫«ومن ي ْدع مع َِّ‬
‫اَّلل إِ ََلًا َ‬ ‫ََ ْ َ ُ َ َ‬
‫ن‬
‫کسای که با خدا معبود دیگری را یم خوانند‪ .‬دلییل برای این امر ندارند‪".‬‬ ‫"و‬
‫نکته‪ :‬انسان باید برای پذیرش و رد یک مطلب دلیل داشته باشد نه ری دلیل رد کند و نه ری دلیل بپذیرد‪.‬‬

‫جمع بندی سوره مؤمنون‬

‫بزرگان قوم نوح گفتند‪ :‬نوح این حرف ها را یم زند تا بر ما برتری جوید و او به نویع جنون مبتالست‪.‬‬
‫ً‬ ‫خداوند به نوح یم فرماید‪ :‬راه مقابله با آنها ساخت ر‬
‫کشن نجات است‪ ،‬سیع کن اصل فکر و وجود خود‬
‫رن‬ ‫نارساگوی های آنها ن‬
‫شکسی دشمن‪ ،‬به فکر نجات و باال کشیدن خویش و‬ ‫نکن ‪،‬به جای درهم‬ ‫را درگب ن ی‬
‫انسان های مومن باش‪ 27( .‬ایل ‪)24‬‬

‫‪ 29‬نهج البالغه ‪،‬حکمت‪222‬‬

 ‫‪65‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ً‬ ‫مردم نن را دروغگو و ر‬
‫پیامبان‬
‫ر‬ ‫افبا زننده به خدا یم دانستند و این تقریبا سنت تاری خ بوده که همه‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫وی قرار گرفتند و این سنت در مورد مویس و هارون نب تکرار شد‪ ،‬اما تهمت زنندگان‬‫مورد تهمت دروغگ ی‬
‫نب مجنون دانسته شد و سخن او افسانه پیشینیان‬ ‫پیامب خاتم ن‬
‫ر‬ ‫به هالکت رسیدند(‪ 38‬و ‪)48_47 44‬‬
‫قلمداد گردید‪ 70 (.‬و ‪)83‬‬
‫کیل برای مقابله با بدیها‪ :‬سیع کنید به کمک عقل ر‬ ‫ّ‬
‫بهبین روش را در مقابل بدی انتخاب کنید‪،‬‬ ‫راه حل‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫رویس که بیشبین تاثب و کمبین نضر را در بر داشته باشد ‪)96(.‬‬‫ر‬

‫شکیبای و استقامت بر راه درست دانسته‬ ‫و بالخره روش مقابله با استهزاء و تمسخر از سوی مخال ن‬
‫فی را‬
‫ی‬
‫صب مورد پاداش الیه قرار یم گبند‪)111_109(.‬‬
‫و فرموده‪ :‬انسانها به خاطر این ر‬

‫سوره نور‬

‫صبَةٌ ِمْن ُك ْم ََل ََْت َسبُوهُ َشًّرا لَ ُك ْم بَ ْل ُه َو َخ ْريٌ لَ ُك ْم لِ ُك ِل ْام ِر ٍئ ِمْن ُه ْم‬ ‫ِ‬
‫ين َجاءُوا ِِبِْْلفْك عُ ْ‬
‫ِ َّ ِ‬
‫«إ َّن الذ َ‬
‫اب َع ِظ ٌيم » نور ﴿‪﴾11‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ما ا ْكتسب ِمن ِْ ِ‬
‫اْل ِْْث َوالَّذي تَ َوََّل ك ْ َِبهُ مْن ُه ْم لَهُ َع َذ ٌ‬ ‫َ ََ َ َ‬
‫ن‬
‫کسای که آن دروغ بزرگ را آوردند گرویه از شما بودند‪ ،‬گمان نکنید این ماجرا برای شما ررس است‬ ‫"آن‬
‫ن‬
‫بلکه برای شما خب است‪ ،‬برای هر کدام از آنها آنچه از گناه کسب کرد‪ ،‬یم باشد (یعن آنها با این گناه‬
‫خود را خراب و آلوده کردند و ماهیت پلید خود را نشان دادند) و کش که بخش عمده از آن گناه را‬
‫ی‬ ‫رس ر‬
‫پرسن یمکرد‪ ،‬برای او عذاب بزرگ است‪".‬‬

‫توضیح‪ :‬آیه فوق و آیات بعدی در مورد ماجرای افک یمباشد‪ ،‬در این ماجرا گرویه از مردم به ییک از‬
‫پیامب تهمت زدند‪ ،‬اگرچه این آیات مربوط به واقعه خایص است اما قرآن در این آیات روش‬ ‫ر‬ ‫همشان‬
‫نارسا درست برخورد شود این ن‬
‫نارسا نه تنها برای‬ ‫برخورد با این امور را به مسلمانان یاد یم دهد‪ ،‬اگر با ن‬

‫》زیرا ؛‬ ‫دیگران بد نیست که یم تواند خوب هم باشد《ََل ََْت َسبُوهُ َشًّرا لَ ُك ْم بَ ْل ُه َو َخ ْريٌ لَ ُك ْم‬
‫نارسا یمگوید‪ ،‬خودش را خراب یم کند و ماهیت او برای دیگران آشکار یمشود《لِ ُك ِل‬‫اوال‪:‬کش که ن‬

‫ْام ِر ٍئ ِمْن ُه ْم َما ا ْكتَسب ِمن ِْ‬

‫اْل ِْْث 》‪ 30‬و این امر موجب یمشود که جامعه آنها را بشناسد و در مقابل‬
‫َ َ َ‬
‫آنها واکسینه شود‪.‬‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫تمرین فراهم یم کنند که در این میدان افراد یم توانند تمرین کرده و خود را بسازند‬ ‫ثانیا ‪:‬این امور میدان‬
‫و توان و ظرفیت خود را باال رببند‪.‬‬

‫ی‬ ‫‪ 30‬ن‬
‫یعن‪ :‬هر کدام به اندازه یای که در این ماجرا سهم داشتند‪ ،‬آلودگ را برای خود خریدند‪.‬‬
 ‫‪66‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫نارس یای گفته شده‪ ،‬یمتواند به جای برخورد نابخردانه با ن‬

‫نارساگو‪ ،‬به فکر‬ ‫در این میدان کش که به او ن‬
‫ً‬ ‫نارساگو به او این ن‬
‫فرو رفته و برریس کند چرا ن‬
‫نارسا را گفت‪ ،‬شاید مشکل واقعا از خودش یم باشد‪ ،‬شاید‬
‫نارس یای بگوید‪ ،‬شاید ن‬
‫نارساگو به او ن‬
‫قبل خوب نبوده و این امر موجب شده ن‬ ‫ً‬ ‫برخورد او با ن‬
‫نارساگو‬ ‫نارساگو‬
‫یم خواسته او را بیدار کند یا‪ ...‬پس اگر مشکیل در وجود خودش یم یابد آن را رفع یم کند‪ ،‬پس این ن‬
‫نارسا‬
‫موجب خب برای او شده و در اینجا تهدید به فرصت تبدیل شده و موجبات رشد برای او فراهم یمشود‪.‬‬
‫نارسا قرار گرفته‪ ،‬یمتواند به صورت معقول به محکمه عادله‬‫یقی کرد که بیگناه مورد تهمت و ن‬‫و اگر ن‬
‫شکایت برده و از تهمت زننده بخواهد که ن‬
‫نارسا هایش را اثبات کند‪.‬‬

‫ات ِبَنْ ُف ِس ِه ْم َخ ْ ًريا َوقَالُوا َه َذا إِفْ ٌ‬

‫ك ُمبِ ٌ‬
‫ي » نور ﴿‪﴾12‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫«لَ ْوََل إِ ْذ ََس ْعتُ ُموهُ ظَ َّن الْ ُم ْؤمنُو َن َوالْ ُم ْؤمنَ ُ‬
‫ن‬
‫درویع‬ ‫"چرا ر‬
‫وقن آن دروغ را شنیدند‪ ،‬زنان و مردان مؤمن با خود خبی را گمان نکردند ‪31‬و نگفتند؛ این‬
‫آشکار است‪".‬‬

‫نارسا قرار گرفتهاند؛‬ ‫ن‬

‫کسای که مورد ن‬ ‫نارس یای سه گروه مطرح یمباشند‪ :‬اول ن‬
‫نارسا گویان؛ دوم‪:‬‬ ‫در هر ن‬
‫نارسا به گوش آنها رسیده است‪ ،‬آیه نحوه برخورد درست گروه سوم را با ن‬
‫نارسا‬ ‫سوم‪ :‬افراد دیگری که این ن‬
‫نارس یای در مورد کش یم شنوید‪ ،‬با مثبت نگری بگویید‪ :‬این ن‬
‫نارسا دروغ‬ ‫وقن ن‬ ‫مطرح نموده و یم فرماید‪ :‬ر‬
‫است‪ ،‬چون اصل آن است که همه مردم خوب و پاک یم باشند مگر اینکه خالف آن اثبات شود پس‬
‫اینجا یک میدان مبارزه و خود سازی برای گروه سوم باز نموده ‪،‬که هر وقت انسانها ن‬
‫نارس یای شنیدند با‬
‫نفس اماره خود به مبارزه برخواسته و اجازه ندهند که نفس اماره‪ ،‬آنها را به ورود به این ن‬
‫نارسا وادار کند‬
‫نارسا ررسکت نکرده و‬‫نارسا دروغ است و در نتیجه در اشاعه این ن‬
‫بلکه خود را کنار کشیده و بگویند‪ :‬این ن‬
‫ر‬
‫نقش در این زمینه ایفا نکنند‪.‬‬

‫الْ َك ِاذبُو َ‬
‫ن »نور‬ ‫ِبَرب ع ِة ُشه َداء فَِإ ْذ ََل َيْتُوا ِِبلشه َد ِاء فَأُولَئِك ِعْن َد َِّ‬
‫اَّلل ُه ُم‬ ‫«لَ ْوََل َجاءُوا َعلَْي ِه‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ َ َ َ‬
‫﴿‪﴾13‬‬
‫ن‬
‫گواهای نیاوردند‪ ،‬آنان در پیشگاه خدا دروغ‬ ‫"چرا چهار شاهد برای آن نیاوردند؟ پس هنگایم که‬
‫گویانند‪".‬‬
‫ر‬
‫تهمن را نسبت به کش یمشنوند‪ ،‬آن تهمت را نپذیرفته‬ ‫اگر جامعه به گونه ای تربیت شود که مردم تا‬
‫و از تهمت زننده بخواهند سخن خود را اثبات کند و اگر نتوانست اثبات کند او را به جرم تهمت زدن‬
‫مجازات کنند‪ ،‬این جامعه به سوی اصالح پیش یم رود‪.‬‬

‫«إِ ْذ تَلَقَّونَه ِبَلْ ِسنَتِ ُكم وتَ ُقولُو َن ِبَفْ و ِاه ُكم ما لَيس لَ ُكم بِِه ِع ْلم وََتسبونَه هيِنًا وهو ِعْن َد َِّ‬
‫اَّلل‬ ‫ٌ َ ْ َُ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫ُْ‬
‫ك َه َذا ُِبْتَا ٌن‬ ‫َع ِظ ٌيم ﴿‪َ ﴾15‬ولَ ْوََل إِ ْذ ََِس ْعتُ ُموهُ قُْلتُ ْم َما يَ ُكو ُن لَنَا أَ ْن نَتَ َكلَّ َم ِِبَ َذا ُسْب َحانَ َ‬

‫‪« 31‬باء»در کلمه بانفسهم باء مصاحبت یمباشد‪.‬‬

 ‫‪67‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ين ُُِيبو َن أَ ْن‬ ‫اَّلل أَ ْن تَعودوا لِ ِمثْلِ ِه أَب ًدا إِ ْن ُكْنتم مؤِمنِي ﴿‪ ﴾17‬إِ َّن الَّ ِ‬
‫ذ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ُْ ُْ َ‬ ‫َ‬ ‫َعظ ٌيم ﴿‪ ﴾16‬يَعظُ ُك ُم َُّ ُ ُ‬
‫اب أَلِ ٌيم ِِف الدنْيَا َو ْاَل ِخَرِة َو َّ‬
‫اَّللُ يَ ْعلَ ُم َوأَنْتُ ْم ََل‬ ‫ين َآمنُوا ََلُْم َع َذ ٌ‬
‫ِ ِ َّ ِ‬
‫يع الْ َفاح َشةُ ِف الذ َ‬
‫ِ‬
‫تَش َ‬
‫تَ ْعلَ ُمو َن» نور ﴿‪﴾19‬‬
‫ن‬
‫یقی‬ ‫ن‬
‫سخن یمگفتید که به آن‬ ‫"هنگایم که این شایعه را از زبان یکدیگر یم گرفتید و با دهان خود‬
‫نداشتید و آن را کوچک یم پنداشتید در حایل که نزد خدا بزرگ است‪ .‬چرا هنگایم که آن را شنیدید‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫تکلم کنیم؛ خداوندا ن ن‬
‫مبیه تو‪ ،‬این بهتان بزرگ است‪ .‬خداوند‬ ‫نگفتید‪ :‬ما حق نداریم که به این سخن‬
‫زشن ها‬ ‫ن‬
‫چنی کاری را تکرار نکنید اگر ایمان دارید‪.‬کسای که دوست دارند ر‬
‫ن‬ ‫شما را انذار یم دهد که هرگز‬
‫در میان مردم با ایمان شیوع یابد‪ ،‬عذاب دردنایک برای آنان در دنیا و آخرت است و خداوند یمداند و‬
‫شما نیمدانید‪".‬‬

‫گسبش و اشاعه آن تهمت یم شود‬‫نب موجب ر‬ ‫ن‬

‫درویع به قصد محکوم کردن ن‬ ‫ر‬
‫تهمن یا‬ ‫نکته‪ :‬گایه بیان‬
‫و ر‬
‫بهبین راه مقابله آن است که به کش که آن را یمگوید‪ ،‬بگوییم‪ :‬این حرف را دیگر نزن و خودمان هم‬
‫این حرف را نشنیده بگبیم‪.‬‬

‫کدخدای نوکری داشت‪ ،‬روزی نوکر در بیابان با فردی برخورد نمود که از کدخدا دل پری‬ ‫ی‬ ‫حکایت‪:‬‬
‫بار کدخدا کرد‪ .‬نوکر از بیابان برگشت‪ ،‬دید‬ ‫داشت‪ ،‬آن فرد با دیدن نوکر کدخدا‪ ،‬هر ن‬
‫نارس یای که بلد بود ی‬
‫اهای به تو نسبت داد! و‬ ‫فالی چه ن‬‫کدخدا با بزرگان ده جمعند‪ ،‬گفت‪ :‬کدخدا نبودی که در بیابان ن‬
‫نارس ی‬
‫ییک پس از دیگری آن ن‬
‫نارساها را در جمع بیان کرد‪ .‬کدخدا بلند شد و نوکر را به باد کتک گرفت‪ ،‬نوکر‬
‫نای گفت که باد هوا شد و هیچ‬ ‫زی‪ ،‬کدخدا گفت‪ :‬او که سخ ن‬ ‫نارسا گو نیمرسد مرا یم ن‬
‫گفت‪ :‬دستت به ن‬
‫نارساها را به من نسبت داد ی که در میان جمع نقل قول کردی‪.‬‬ ‫کس جز تو نشنید‪ ،‬تو در واقع این ن‬

‫«َي أَي ها الَّ ِذين آمنُوا ََل تَتَّبِعوا خطُو ِ‬

‫ات الشَّيطَ ِ‬
‫ان ‪ ».....‬نور ﴿‪﴾21‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردهاید از گامهای شیطان پبوی نکنید‪".‬‬ ‫"ای‬
‫شیاطی کاری که خود نیم توانند انجام دهند را با کمک انسان های احمق به ر ر‬
‫احن انجام‬ ‫ن‬ ‫نکته‪ :‬گایه‬
‫ر‬ ‫ً‬
‫یمدهند‪ ،‬مثل یم خواهند قداست یک امر مقدس را از ن‬
‫بی رببند‪ ،‬انسان های احمق را پیدا یمکنند و به‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫توهی را روا داشته‬ ‫پیامب این‬
‫ر‬ ‫آنها یمگویند‪ :‬چرا ساکت نشسته اید؟ در فالن جا‪ ،‬فالن کس مثل به‬
‫نب تحریک شده به قصد محکوم کردن‪ ،‬تظاهرات نموده و همان ن‬
‫نارسا را‬ ‫است و این انسانهای نادان ن‬
‫تکرار کرده و به گوش جهانیان یم رسانند‪ .‬پس باید مواظب باشیم در ن‬
‫زمی دشمن بازی نکنیم‪.‬‬
‫ر‬
‫تربین استفاده نموده و راه‬ ‫نکته ای جالب‪ :‬قرآن با اینکه داستان افک را بیان کرده و از آن در مسب‬
‫برخورد با بد ز ن‬
‫بای ها و تهمت ها را نشان داده اما آن را به گونهای بیان نموده که نایم از تهمت زده شده‬
‫نب یک نکته‬‫همی طور کش که مورد تهمت قرار گرفته‪ ،‬آورده نشده تا با این نام رنبدن ن‬
‫ن‬ ‫و تهمت زننده و‬
‫تربین را به ما بیاموزد و آن نکته اینکه در مسب تربیت نباید ناخواسته موجب اشاعه بدی و شهرت‬ ‫ر‬
 ‫‪68‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫های‬ ‫ر‬
‫افرادی شویم‪ ،‬اگر نام تهمت و تهمت زننده و متهم برده یمشد‪ ،‬تا وقن این قرآن به دست انسان ی‬
‫یم رسید‪ ،‬مردم از وقوع این بدی اطالع یافته و حرمت انجام آن بدی در نزد افکار شکسته یم شد و آن‬
‫ن‬
‫جهای پیدا یمکردند و چه بسا این‬ ‫افراد تهمت زننده و متهم را مردم یم شناختند و آن اشخاص شهرت‬
‫خواست تهمت زننده باشد تا در پناه رسیدن به شهرت بتواند به اهداف خود برسد‪ ،‬ضمن اینکه ممکن‬
‫ی‬
‫بود برای اطرافیان و فامیل و نسل آنها لکه ننیک باشد که ری گناه آنها را دچار مشکل کند‪.‬‬

‫ين ِِف َسبِ ِيل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الس َع ِة أَ ْن يُ ْؤتُوا أ ِ‬

‫ض ِل ِمْن ُك ْم َو َّ‬
‫ي َوالْ ُم َهاج ِر َ‬
‫ُوِل الْ ُق ْرََب َوالْ َم َساك َ‬ ‫« َوََل ََيْتَ ِل أُولُو الْ َف ْ‬
‫ور َرِح ٌيم » نور ﴿‪﴾22‬‬ ‫اَّللُ َغ ُف ٌ‬ ‫ص َف ُحوا أَََل َُِتبو َن أَ ْن يَ ْغ ِفَر َّ‬
‫اَّللُ لَ ُك ْم َو َّ‬ ‫َِّ‬
‫اَّلل َولْيَ ْع ُفوا َولْيَ ْ‬
‫"صاحبان بخشش و وسعت مایل از کمک به نزدیکان و مستمندان و مهاجران در راه خدا کوتایه نکنند‬
‫و باید ببخشند و (از گناه و خطای دیگران) چشم ر‬
‫پویس کنند‪ .‬آیا دوست نیم دارید خدا شما را ببخشد‬
‫و خداوند بخشنده و رحیم است‪".‬‬

‫این آیه در مورد گرویه از صحابه نازل شد که بعد از داستان افک سوگند یاد کردند که به هیچ یک از‬
‫کسای که در این ماجرا دخیل بودند و به این تهمت دامن زدند‪ ،‬کمک مایل ندهند و در هیچ موردی از‬ ‫ن‬
‫دلجوی نکنند‪ .‬این آیه نازل شد و آنها را از این شدت عمل باز داشت و دستور عفو و گذشت داد‪.‬‬ ‫ی‬ ‫آنها‬
‫قرآن هم با آن آیات‪ ،‬تهمت زنندگان را محکوم کرد و نحوه برخورد با این امور را آموزش داد و هم برای‬
‫این که افراد نادان و افرایط از حد تجاوز نکنند ‪،‬با سه جمله احساسات آنها را مهار کرد‪ ،‬اول به عفو و‬
‫گذشت امر نمود ‪.‬سپس فرمود‪« :‬آیا دوست ندارید خداوند شما را ببخشد»پس شما هم ببخشید و در‬
‫یعن اگر یم خواهید خداگونه عمل کنید شما هم باید‬ ‫آخر فرمود‪« :‬خداوند غفور و رحیم است » ن‬
‫ببخشید و رحمت خویش را از دیگران دری غ نکنید‪.‬‬
‫بزرگ است که به هنگام لغزش ن‬ ‫ی‬
‫برخ از افراد از حد اعتدال خارج‬ ‫ی‬ ‫این آیه برای همه مسلمانان درس‬
‫نشده و در کیفر زیاده روی نکنند و اگر فرد خایط مسلمان است به گونهای عمل نشود که آن فرد از‬
‫مسلمی طرد شود و در دامن دشمن سقوط کند‪.‬‬ ‫ن‬ ‫جامعه‬
‫پیامب تهمت زنندگان به همش خویش‪ ،‬که در واقع‬ ‫ر‬ ‫چبی نداریم که‬ ‫نکته‪ :‬در تاری خ اسالم ظاه ًرا ن‬
‫ر‬
‫حداکب این است که به عوامل‬ ‫شخصیت و حرمت رنن را نشانه گرفته بودند‪ ،‬را به قتل رسانده باشد و‬
‫پیامب و تهمت زننده به خاندان‬
‫ر‬ ‫ی تهمت زننده به خاندان‬ ‫اصیل تهمت‪ ،‬تازیانه زده شد‪ ،‬ن‬
‫یعن در اینجا ب ن‬
‫فرق گذاشته نشده است و حکم واحد در مورد آنها صادر شده است‪.‬‬ ‫های دیگر ر‬

‫جمعبندی سوره نور‬

‫ر‬
‫تهمن را به همش رسول خدا زدند‪ ،‬سخن به میان آمده است اما‬ ‫ن‬
‫کسای که‬ ‫در این سوره در مورد‬
‫یم فرماید‪ :‬اگر برخورد شما با این تهمت معقول باشد‪ ،‬نه تنها این امر به نضر شما نیست‪ ،‬بلکه یم تواند‬
‫به سود شما باشد و البته کش که به دیگران تهمت یم زند‪ ،‬خودش را تخریب یمکند(‪ )11‬بعد یک‬
‫ر‬
‫تهمن را‬ ‫تربین یم دهد و آن اینکه؛ اصل این است که همه خوب و پاک یم باشند‪ ،‬پس اگر‬ ‫ر‬ ‫دستور‬
 ‫‪69‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫نسبت به فردی شنیدید‪ ،‬بگویید‪ :‬این تهمت دروغ است(‪ )12‬و از تهمت زننده دلیل بخواهید و تا‬
‫ن‬
‫چنی مواردی ندانسته سخن تهمت زننده‬ ‫نتوانسته دلیل محکیم ارائه دهد او را دروغگو بدانید(‪ )13‬در‬
‫ن‬
‫را بازگو نکنید و در اشاعه بدی با او همرایه نکنید(‪ )17،16،15‬کسای که به دنبال این هستند که بدی‬
‫ی‬
‫در جامعه شایع شود به عذاب بزرگ در دنیا و آخرت مبتال خواهند شد(‪ )19‬باید مواظب بود که به‬
‫ن‬
‫شیاطی قرار نگبیم و به قصد محکوم کردن بدی موجب‬ ‫ن‬
‫شیاطی بازی نکنیم و مورد سوءاستفاده‬ ‫نفع‬
‫رفی قبح بدی نشویم‪)21(.‬‬ ‫ر‬
‫بی ن‬ ‫ر‬
‫گسبش و از ن‬
‫باالخره اینکه ‪،‬کش که یک بد ن‬
‫زبای را مرتکب شد‪ ،‬باید به گونهای با او برخورد شود که ضمن اینکه‬
‫نب ایجاد شود و تا حد‬ ‫عی حال ر‬
‫کمبین مشکل و زیان ن‬ ‫جلو تکرار این کار در جامعه گرفته یم شود اما در ن‬
‫ممکن باید عفو و گذشت رسلوحه کار قرار گبد ‪)22(.‬‬

‫سوره فرقان‬

‫آخ ُرو َن فَ َق ْد َجاءُوا ظُْل ًما‬ ‫ِ‬ ‫ين َك َف ُروا إِ ْن َه َذا إََِّل إِفْ ٌ‬ ‫ال الَّ ِ‬
‫َعانَهُ َعلَْيه قَ ْوٌم َ‬ ‫ك افَََْتاهُ َوأ َ‬ ‫َ‬ ‫ذ‬ ‫« َوقَ َ‬
‫َص ًيَل ﴿‪ ﴾5‬قُ ْل أَنْ َزلَهُ الَّ ِذي‬ ‫اطري ْاْل ََّولِي ا ْكتَتَبها فَ ِهي َتُْلَى علَي ِه ب ْكرةً وأ ِ‬ ‫وزورا ﴿‪ ﴾4‬وقَالُوا أَس ِ‬
‫َْ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ ً‬
‫ول ََيْ ُك ُل‬‫الرس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ات و ْاْل َْر ِ ِ‬ ‫السَّر ِِف َّ ِ‬ ‫ي علَم ِ‬
‫يما ﴿‪َ ﴾6‬وقَالُوا َمال َه َذا َّ ُ‬ ‫ض إنَّهُ َكا َن َغ ُف ًورا َرح ً‬ ‫الس َم َاو َ‬ ‫َْ ُ‬
‫ك فَيَ ُكو َن َم َعهُ نَ ِذ ًيرا ﴿‪ ﴾7‬أ َْو يُْل َقى إِلَْي ِه َكْنٌز أ َْو‬‫َس َو ِاق لَ ْوََل أُنْ ِزَل إِلَْي ِه َملَ ٌ‬ ‫ِ‬
‫الطَّ َع َام َوميَْشي ِِف ْاْل ْ‬
‫تَ ُكو ُن لَه جنَّةٌ َيْ ُكل ِمْنها وقَ َ ِ‬
‫ف‬ ‫ال الظَّال ُمو َن إِ ْن تَتَّبِعُو َن إََِّل َر ُج ًَل َم ْس ُح ًورا ﴿‪ ﴾8‬انْظُْر َكْي َ‬ ‫ُ َ َ ُ َ َ‬
‫ضلوا فَ ََل يَ ْستَ ِطيعُو َن َسبِ ًيَل » فرقان ﴿‪﴾9‬‬ ‫ال فَ َ‬‫ك ْاْل َْمثَ َ‬ ‫ضَربُوا لَ َ‬‫َ‬
‫درویع است که او (محمد ص) به خدا نسبت داده و گرویه دیگر او را بر این‬‫ن‬ ‫"و کافران گفتند‪ :‬این فقط‬
‫ن‬
‫کار یاری دادهاند‪ .‬پس کافران ظلم و درویع را مرتکب شدند و گفتند‪ :‬این همان افسانه های پیشینیان‬
‫است که وی آنرا رونویس کرده و هر صبح و شام بر او امال یمشود‪ .‬بگو‪ :‬کش آن را نازل کرده که ارسار‬
‫پیامب غذا یم خورد و در بازار ها‬
‫ر‬ ‫آسمانها و ن‬
‫زمی را یم داند‪ ،‬او آمرزنده و رحیم است‪ .‬و گفتند‪ :‬چرا این‬
‫گنخ برای او فرستاده‬ ‫راه یم رود؟چرا فرشته ای بر او نازل نشده که همراه وی مردم را انذار کند ؟یا ر‬
‫بایع داشته باشد که از میوه آن بخورد و ستمگران گفتند‪ :‬شما فقط از مردی سحر شده پبوی‬ ‫شود‪ ،‬یا ن‬
‫یمکنید‪ ،‬ن‬
‫ببی چگونه برای تو مثل ها زدند و گمراه شدند‪ ،‬آن گونه که قدرت پیدا کردن راه را ندارند‪".‬‬

‫جوی های آنها بر علیه‬ ‫ن‬ ‫در آیات فوق ن‬

‫پیامب بیان گردید و برخ از بهانه ی‬
‫ر‬ ‫برخ از تهمت های کافران علیه‬
‫ن‬
‫مخالفی اکتفا شد و در کنار این‬ ‫منطق ر‬
‫محبمانه و کوتاه به‬ ‫ر‬ ‫پیامب آورده شد اما فقط به جواب های‬
‫ر‬
‫در‬ ‫ن‬
‫جوابها به صفت غفور و رحیم بودن خداوند اشاره شد‪ ،‬یعن اینکه هرگاه به خود آیید و توبه کنید ی‬
 ‫‪70‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بخشش و رحمت الیه به روی بندگان باز است‪ ،‬سپس قرآن یم فرماید‪ :‬اما دشمنان به جای اینکه‬
‫در عقالنیت بر خویش بستند و بنابراین گمراه شدند‪.‬‬
‫جوی ها ی‬
‫بیندیشند‪ ،‬با این تهمت ها و بهانه ی‬

‫ب إِ َّن قَ ْوِمي َّاُتَ ُذوا َه َذا الْ ُق ْرآ َن َم ْه ُج ًورا » فرقان ﴿‪﴾30‬‬
‫ول َي ر ِ‬
‫الر ُس ُ َ َ‬
‫ال َّ‬
‫« َوقَ َ‬
‫پروردگار من‪ ،‬قوم من این قرآن را رها کردند‪".‬‬
‫ی‬ ‫پیامب عرضه داشت‪ :‬ای‬
‫"و ر‬
‫دین ن‬
‫نب از قرآن‬ ‫کمب به قرآن توجه یم شود و در استخراج احکام ن‬ ‫حن در حوزه های علمیه ر‬ ‫نکته‪ :‬امروزه ر‬
‫همی حکم ساب النن است که با وجود تاکید ات قر ن‬
‫آی‬ ‫ن‬ ‫عین آن هم‬ ‫ر‬
‫کمب استفاده یم کنند ‪ .‬نمونه ن‬
‫ر‬
‫چنی شخیص‪ ،‬مالحظه یم گردد همه این تاکیدات رها شده و به چند‬ ‫ن‬ ‫وتضی ح به نحوه ی برخورد با‬
‫تاریخ مختض که حکیم مخالف قرآن دادهاند تکیه یم شود و به جای اینکه قرآن را‬ ‫ن‬ ‫حدیث و روایت‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫اصل قرار داده و احادیث و روایات تاریخ را با قرآن بسنجند و احادیث و روایات تاریخ متضاد با قرآن‬
‫ن‬
‫تاریخ را اصل قرار داده و آیات متضاد با آنها را به گونهای معنا یمکنند‬ ‫را دور بریزند‪ ،‬احادیث و روایات‬
‫که تضاد برداشته شود که در این راستا گایه مجبور یم شوند آیه را صدو هشتاد درجه مخالف معنای‬
‫ظاهر تفسب کنند‪.‬‬

‫ضلنَا َع ْن‬ ‫اَّلل رس ًوَل ﴿‪ ﴾41‬إِ ْن َكاد لَي ِ‬ ‫َّ‬ ‫ث‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫ي‬ ‫َّخ ُذونَك إََِّل هزوا أَه َذا الَّ ِ‬
‫ذ‬ ‫«وإِذَا رأَو َك إِ ْن ي ت ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َُُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ت‬‫َضل َسبِ ًيَل ﴿‪ ﴾42‬أ ََرأَيْ َ‬ ‫اب َم ْن أ َ‬ ‫ي يََرْو َن الْ َع َذ َ‬
‫ف يَ ْعلَ ُمو َن ح َ‬ ‫آَلَتنَا لَ ْوََل أَ ْن َ‬
‫ص َ ِْبََن َعلَْي َها َو َس ْو َ‬
‫َن أَ ْكثََرُه ْم يَ ْس َمعُو َن أ َْو يَ ْع ِقلُو َن‬
‫ب أ َّ‬ ‫ِ ِ‬
‫ت تَ ُكو ُن َعلَْيه َوك ًيَل ﴿‪ ﴾43‬أ َْم ََْت َس ُ‬ ‫َم ِن َّاُتَ َذ إِ ََلَهُ َه َواهُ أَفَأَنْ َ‬
‫َضل َسبِ ًيَل » فرقان ﴿‪﴾44‬‬ ‫إِ ْن ُه ْم إََِّل َك ْاْلَنْ َع ِام بَ ْل ُه ْم أ َ‬
‫"و هنگایم که تو را یم بینند‪ ،‬تنها به باد مسخره ات یم گبند و (یم گویند‪ ):‬آیا این همان کش است که‬
‫خدا او را به عنوان رسول برانگیخته است؟ اگر ما بر پرستش خدایانمان استقامت نیمکردیم‪ ،‬بیم آن‬
‫یمرفت که ما را گمراه سازد اما هنگایم که عذاب الیه را ببینند‪ ،‬به زودی یم فهمند چه کش گمراه تر‬
‫ی‬
‫دلباختیک و هوای نفس خود را معبود خود برگزید؟آیا تو بر او وکیل یم ر‬
‫بایس؟‬ ‫است ‪.‬آیا دیدی کش را که‬
‫کن ر‬
‫اکب‬ ‫توای به جای او تصمیم بگبی؟) یا گمان یم ن‬ ‫(یعن آیا امور او به دست تو قرار داده شده و یم ن‬
‫ن‬
‫آنها یمشنوند یا تعقل یم کنند‪ ،‬آنها فقط هم چون چهارپایان‪ ،‬بلکه گمراه ترند‪".‬‬

‫پیامب به وسیله کفار سخن گفته و اینکه آنها بدون فکر و کورکورانه به‬
‫ر‬ ‫توضیح‪ :‬قرآن از تمسخر دائم‬
‫‪32‬‬ ‫ی‬
‫پرستش خدایانشان یم پرداختند‪ .‬و بعد یم فرماید‪ :‬آیا دیدی کش را که دلباختیک و هوای نفس خویش‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫چوی نبود که پرستیده یم شد بلکه این هوای‬ ‫را خدای خود قرار داد؟ یعن در واقع آن بت سنیک یا ر‬
‫نفس خودش بود که شخص آن را یم پرستید‪ .‬در اینجا منظور از خدا قرار دادن هوای نفس این است‬

‫ی‬ ‫رن‬
‫داشی‪ ،‬عشق‪ ،‬دلباختیک‪ ،‬هوای نفس‬ ‫‪ 32‬هوی‪ :‬دوست‬
 ‫‪71‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫که انسان از خواسته دل بدون تعقل پبوی کند‪ .‬قرآن یم فرماید‪َّ « :‬اُتَ ُذوا أ ْ‬
‫َحبَ َارُه ْم َوُرْهبَ َاَّنُْم أ َْرَِب ًِب‬
‫اَّلل» توبه ﴿‪" ﴾31‬یهود و نصاری کاهنان و عالمان ن‬‫ون َِّ‬
‫ِمن د ِ‬
‫دین و راهبان خود را رب خود قرار‬ ‫ْ ُ‬
‫دین آنها ن‬
‫نب‬ ‫دین خود را رب قرار ندادند و علمای ن‬ ‫دادند" در حایل که یهود و نصاری ظاه ًرا علمای ن‬
‫همی که اهل کتاب بدون چون و چرا از علما پبوی یم کنند‪،‬این امر‬ ‫ن‬ ‫ادعای ربوبیت نداشتند اما قرآن‬
‫چبی را بدون چون و چرا‬ ‫را یک نوع ننق توحید عبادی دانسته و آن را مذمت یمکند‪ .‬از دیدگاه قرآن هر ن‬
‫تبعیت کنیم در واقع او را معبود خود قرار دادهایم خواه علمای ن‬
‫دین باشند یا نفس اماره یا‪...‬‬

‫خدای دارد و سپس‬ ‫دین اگر شخص به کمک عقل تحقیق نموده و به این نتیجه رسید که جهان‬ ‫از نگاه ن‬
‫ی‬
‫پیامبی از جانب‬
‫ر‬ ‫به کمک عقل آن خدا را شناخت و به کمک عقل به این نتیجه رسید که این شخص‬
‫ً‬
‫اوست و سخن این رنن سخن خداست‪ ،‬در این جا عقل حکم یمکند که حتما کش که این جهان را خلق‬
‫اهنمای‬ ‫ن‬
‫انسای که هیچ نیمداند یم تواند انسان را ر‬ ‫کرده و دارای علم کامل و حکمت است ر‬
‫بهب از یک‬
‫ی‬
‫چنی خدای پبوی کرد‪ .‬بنابراین پبوی از خدا ن‬
‫نب باید تقلیدی و کورکورانه‬ ‫ن‬ ‫کند پس به حکم عقل باید از‬
‫ی‬
‫نباشد ‪،‬بلکه به حکم عقل باشد‪.‬‬

‫هرگونه تبعیت تقلیدی و ری چون و چرا موجب یم شود که انسان نتواند سخنان مختلف را بشنود و‬
‫ن‬
‫همی دلیل انسان هم ردیف چهارپایان یا‬ ‫آنها را برریس کند و درست از نادرست را تشخیص دهد و به‬
‫ر‬
‫بیشب آنها یم‬ ‫ن‬
‫پاییتر از چهارپایان قرار یم گبد بنابراین در آیه بعد یم فرماید‪« :‬آیا گمان یم بری‬ ‫ر‬
‫حن‬
‫شنود یا تعقل یم کنند؟ آنان فقط همچون چهارپایانند‪ ،‬بلکه گمراه ترند‪».‬‬
‫انسان استعداد آن را دارد که از عقل برخوردار شود پس اگر اجازه نداد این عقل شکوفا گردد از این‬
‫جهت که عقل ندارد هم ردیف چهارپایان بوده اما از آن جهت که یم توانست از عقل برخوردار شود اما‬
‫نشد در حایل که چهارپایان استعداد برخورداری از عقل را ندارند پس انسان از چهارپایان گمراه تر است‪.‬‬

‫نکته‪ :‬اگر کش به دنبال هوای نفس رفت و از آن کورکورانه تبعیت نمود در ردیف چهارپایان قرار‬
‫ن‬
‫چنی شخیص موافق رنن یا مخالف رنن باشد‪.‬‬ ‫یم گبد و ر‬
‫فرق نیم کند که‬
‫ن‬
‫توهی و استهزا قرار ندهند دو راه وجود دارد‪:‬‬ ‫پیامب را مورد‬ ‫نکته دیگر‪ :‬برای اینکه ن‬
‫برخ انسان ها ر‬
‫احبام من ن‬
‫یعن رنن‬ ‫وقن کش به شخصیت مورد ر‬ ‫‪ )1‬کاری کنم که دلم خنک شود‪ ،‬به این معنا که؛ ر‬
‫توهی یمکند؛ دل من به درد آمده و آتش یم گبم و یم خواهم کاری کنم که این آتش خاموش و دلم‬ ‫ن‬
‫خنک شود پس با تبعیت از خواسته دل و هوای نفس ‪ ،‬فقط به فکر برخوردی سخت با ساب یم باشم‬
‫ر‬
‫نادرسن آن فکر نیمکنم و این همان تبعیت کورکورانه از هوای‬ ‫و به عواقب این برخورد و درست و‬
‫ی‬
‫نفس است که قرآن آن را بندگ نفس نامیده و انسان این گونه را پست تر از چهارپایان دانسته است‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی کننده برخورد یم نمایم و مرتکب ظلم در حق او‬ ‫‪ )2‬بیندیشم چه کنم که ضمن اینکه عادالنه با‬
‫اگوی داشته‬ ‫ر‬
‫بیشبین تاثب را در عدم تکرار ن‬ ‫نیم شوم اما در ن‬
‫نارس ی‬ ‫عی حال‪ ،‬برخورد من به گونهای باشد که‬
‫بیشبین سود و ر‬
‫کمبین زیان را در یی داشته‬ ‫ر‬ ‫منق ن‬
‫نارسا را به حداقل برساند و عمل من‬ ‫باشد و تاثبات ن‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫منطق با ن‬
‫نارساگو را قران متذکر گردیده است‪ ،‬همان گونه‬ ‫باشد ‪ .‬جالب است بدانیم این روش برخورد‬
 ‫‪72‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ّ‬
‫متذکر شدیم ‪،‬از دیدگاه قرآن‪ ،‬ر‬
‫خوی‬
‫شکیبای‪ ،‬خود نگه داری‪ ،‬و بدی را با ر‬
‫ی‬ ‫بهبین روش برخورد؛‬ ‫که قبال‬
‫ارساگو (نه تظاهرات و تکرار حرف ن‬
‫نارساگو به قصد محکوم‬ ‫جواب دادن و تالش برای عدم اشاعه سخن ن ن‬
‫نمودن) و‪ ......‬یم باشد؛ اگرچه این راه ها دل مرا خنک نیمکند اما این راه ها تبعیت از سخن خداوند‬
‫ی‬
‫یم باشد و مرا در مسب عبودیت او قرار یم دهد و از بندگ نفس اماره و خواسته دل خارج یم کند‪.‬‬
‫ر‬
‫پرسن‬ ‫پیامب ن‬
‫نب یک نوع بت‬ ‫ر‬ ‫حن در مسب دفاع از‬ ‫نکته مهم‪ :‬پس برخورد کورکورانه و ناصواب ر‬
‫محسوب شده و انسان را پست تر از چهارپایان قرار یم دهد‪.‬‬

‫اه ْد ُه ْم بِِه ِج َه ًادا َكبِ ًريا » فرقان ﴿‪﴾52‬‬

‫«فَ ََل تُ ِط ِع الْ َكافِ ِرين وج ِ‬
‫َ ََ‬
‫ی‬
‫"ای رنن از کافران اطاعت نکن و به وسیله قرآن با آنها جهاد بزرگ انجام بده‪".‬‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫به وسیله قرآن با آنها جهاد کن‪ ،‬ن‬
‫تبلییع‪ ،‬زیرا اگر جهاد مسلحانه منظور‬ ‫یعن جهاد فرهنیک و فکری و‬
‫ی‬
‫بود‪ ،‬باید یمفرمود‪ :‬به وسیله شمشب یا سایر سالح های جنیک با آنها به جهاد یببداز‪ ،‬نه اینکه بفرماید‪:‬‬
‫به وسیله قرآن با آنها جهاد کن‪ .‬ضمن اینکه این آیه در سوره فرقان آمده که سوره چهل و دوم در ترتیب‬
‫ّ‬
‫نزول و میک است و در زمان نزول این سوره اجازهی هیچگونه جهاد مسلحانه ای به مسلمانان داده‬
‫نشده بود‪.‬‬

‫کافر کش است که روی واقعیت را یم پوشاند و جهاد با او به وسیله قران به این معناست که باید به‬
‫وسیله قرآن برای او از واقعیات پرده برداشت‪.‬‬

‫اْل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ين ميَْ ُشو َن َعلَى ْاْل َْر ِ‬ ‫«و ِعباد َّ َّ ِ‬
‫فرقان‬ ‫اهلُو َن قَالُوا َس ََل ًما »‬‫ض َه ْو ًَن َوإذَا َخاطَبَ ُه ُم َْ‬ ‫الر ْْحَ ِن الذ َ‬ ‫َ َُ‬
‫﴿‪﴾63‬‬
‫تکب بر ن‬
‫زمی راه یمروند و هنگایم که جاهالن‬ ‫ن‬
‫" و بندگان خداوند رحمان کسای هستند که با آرامش و ری ر‬
‫آنها را مخاطب سازند به آنها سالم یم گویند‪".‬‬

‫اَّللُ إََِّل ِِب ْْلَِق ‪ ».....‬فرقان ﴿‪﴾68‬‬

‫س الَِِّت َحَّرَم َّ‬
‫«‪َ .......‬وََل يَ ْقتُلُو َن النَّ ْف َ‬
‫محبم شمرده‪ ،‬جز به حق نیم کشند‪".‬‬ ‫ن‬
‫انسای را که خداوند ر‬ ‫ن‬
‫کسای هستند که)‬ ‫"(و عباد رحمان‬

‫ين ََل يَ ْش َه ُدو َن الز َور َوإِذَا َمروا ِِبللَّ ْغ ِو َمروا كَِر ًاما » فرقان ﴿‪﴾72‬‬ ‫«والَّ ِ‬
‫ذ‬
‫َ َ‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫کسای که شهادت باطل نیم دهند و هنگایم که با لغو و بیهودگ برخورد کنند‪ ،‬بزرگوارانه از آن‬ ‫"و‬
‫‪33‬‬
‫یم گذرند‪".‬‬

‫ن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬

‫یعنین‬ ‫فمضیت ثمة قلت ال‬ ‫‪ 33‬ولقد امر عیل اللئیم یسب نن‬
 ‫‪73‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ص َِبُوا َويُلَق َّْو َن فِ َيها ََِتيَّ ًة َو َس ََل ًما » فرقان ﴿‪﴾75‬‬ ‫ِ‬ ‫«أُولَئِ َ‬
‫ك َُْيَزْو َن الْغُْرفَ َة ِبَا َ‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫بهشن پاداش داده یم شوند و در آن غرفه با رس زندگ و‬ ‫شکیبای که داشتند‪ ،‬غرفهای‬
‫ی‬ ‫"آنها به خاطر‬
‫سالمت و امنیت روبرو یم شوند‪".‬‬
‫ر‬ ‫ی‬ ‫نکته‪ :‬برخورد بزرگوارانه با بد ن‬
‫سالمن و امنیت برای انسان یمشود‪.‬‬ ‫زبای ها موجب رسزندگ‪ ،‬حیات‪،‬‬

‫ف يَ ُكو ُن لَِز ًاما » فرقان ﴿‪﴾77‬‬

‫«‪......‬فَ َق ْد َك َّذبْتُ ْم فَ َس ْو َ‬
‫رن‬
‫دانسی شما همیشه همراه و چسبیده به شما یمباشد‪".‬‬ ‫"‪.......‬شما دروغ دانستید و به زودی این دروغ‬
‫‪34.‬‬ ‫نکته‪ :‬همان قدر که تصدیق ی دلیل بد است تکذیب ی دلیل ن‬
‫نب بد یم باشد‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫جمعبندی سوره فرقان‬
‫پیامب از سوی کفار نسبت داده شد را بیان یم نماید‪.‬‬ ‫های که به‬ ‫برخ از تهمت ها و ن‬ ‫در این سوره ن‬
‫ر‬ ‫نارسا ی‬
‫ً‬
‫مثل کفار یم گفتند‪ :‬محمد(ص) به دروغ این سخنان را به خدا نسبت یم دهد(‪ )4‬و این سخنان همان‬
‫منطق و ر‬
‫محبمانه و کوتاه‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫پاسخ‬ ‫داستان های قدییم است(‪ )5‬و محمد(ص) سحر شده است(‪ )8‬و به‬
‫ر‬
‫منطق‪ ،‬نتیجه‬ ‫اکتفا یم شود(‪ )6‬سپس بهانه گبی های کفار را بیان یمکند (‪ 7‬و ‪ )8‬و ضمن دادن پاسخ‬
‫این تهمت ها و بهانه گبی ها که همان گمرایه یمباشد را بیان یم کند(‪ 9‬و ‪ )10‬بعد یم فرماید‪ :‬کفار‬
‫هرگاه رنن را یم دیدند به استهزاء او یم پرداختند(‪ )41‬و یمگفتند‪ :‬اگر استقامت نیم کردیم این مدیع‬
‫نبوت ما را از پرستش خدایان مان به گمرایه یم کشاند‪ )42(.‬قرآن یم فرماید‪ :‬آنها از خواسته نفس خود‬
‫خدای ساخته و کورکورانه آن را یمپرستیدند(‪ )43‬و هر کس بدون دلیل و بدون چون و چرا آنچه را دلش‬‫ی‬
‫یمخواهد یببستد‪ ،‬این پرستش ریدلیل و غب عاقالنه موجب یمشود که عقل او پرورش نیابد و بنابراین‬
‫هم سطح چهارپایان یا پست تر از چهارپایان قرار گبد‪)44(.‬‬
‫نب نباید ری دلیل به دنبال خواسته نفس خود‬ ‫از این آیات نتیجه گرفتیم که در برخورد با ساب الن رن ن‬
‫ن‬
‫عقالی بیندیشیم و‬ ‫ن‬
‫پایی تر از چهارپایان قرار یم گبیم بلکه باید‬ ‫رویم که در این صورت هم ردیف یا‬
‫بهبین روش را در برخورد با ساب انتخاب نماییم که این روش درست و عاقالنه را قرآن در ادامه آیات‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫همی سوره به ما نشان داده است‪.‬‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫ن‬
‫تبلییع‬ ‫همچنی قرآن از رنن و مسلمانان یم خواهد که به وسیله قرآن به جهاد فرهنیک و فکری و‬
‫یببدازند‪)52(.‬‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫در اواخر سوره ن‬
‫کسای‬ ‫برخ از ویژگ های بندگان خاص خداوند را بیان نموده و یم فرماید‪ :‬عباد رحمان‬
‫هستند که‪:‬‬

‫‪ 34‬رجوع شود به‪ :‬واکاوی ارتداد ص‪ 22‬و ‪23‬‬

 ‫‪74‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ر‬
‫سالمن و‬ ‫_هنگایم که جاهالن با سخنان زشت آنها را مورد خطاب قرار یم دهند‪ ،‬آنها برای جاهالن‬
‫امنیت درخواست یم کنند‪)63(.‬‬
‫_ به ناحق کش را به قتل نیمرسانند ‪)68(.‬‬
‫_شهادت باطل نیم دهد و ر‬
‫وقن با سخنان بیهوده روبرو یم شوند بزرگوارانه از آن یمگذرند‪)72(.‬‬
‫شکیبای که‬
‫ی‬ ‫سپس نتیجه و پاداش این شکل برخورد بندگان خاص را بیان کرده و یم فرماید‪ :‬به خاطر‬
‫زبای ها خود را به سخنان زشت و اعمال زشت نیالودند‪ ،‬خداوند به آنها‬ ‫آنها داشتند و در برابر بد ن‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫سالمن و امنیت وجود دارد پاداش داد (‪ )75‬و در آن‬ ‫غرفهای از بهشت را که در آن رس زندگ و حیات و‬
‫چب را دروغ دانستند نتیجه‬ ‫ن‬
‫کسای که کورکورانه و بدون دلیل همه ن‬ ‫غرفه جاودان خواهند بود‪ )76(.‬اما‬
‫رن‬
‫دانسی ‪،‬گریبان آنها را گرفته و برای همیشه همراه و مالزم آنها گردید‪)77(.‬‬ ‫ی این دروغ‬
‫ر‬
‫نکته مهم‪ :‬بهبین روش برخورد با ساب الن رن از دیدگاه قرآن در این سوره‪ ،‬بدی را با ر‬
‫خوی پاسخ‬
‫رن‬
‫گذشی یم باشد‪)72(.‬‬ ‫ن‬
‫بدزبای ها‬ ‫دادن(‪ )63‬و بزرگوارانه از کنار‬

‫سوره شعراء‬

‫«لَعلَّك ِب ِخع نَ ْفسك أَََّل ي ُكونُوا مؤِمنِي ﴿‪ ﴾3‬إِ ْن نَشأْ نُن ِزْل علَي ِهم ِمن َّ ِ‬
‫الس َماء آيًَة فَظَلَّ ْ‬
‫ت‬ ‫َ َ َْ ْ َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫َ َ َ ٌ َ َ َ‬
‫ي » شعراء ﴿‪﴾4‬‬ ‫ِِ‬
‫أ َْعنَاقُ ُه ْم ََلَا َخاضع َ‬
‫گوی یمخوایه جان خود را از شدت اندوه از دست دیه به خاطر اینکه آنها ایمان نیم آورند! اگر ما‬‫" ی‬
‫بخواهیم از آسمان بر آنان نشانه ای فرود یم آوریم که گردن هایشان در برابر آن خاضع گردد‪".‬‬

‫حن دشمنان‬‫خوشبخن و سعادت برسند و از اینکه ر‬

‫ر‬ ‫نکته‪ :‬انسانهای بزرگ دوست دارند همه به کمال و‬
‫ن‬ ‫ٌ‬ ‫پیامب خاتم ن‬
‫للعالمی است‬ ‫نب که رحمة‬ ‫ر‬ ‫آنها گرفتار شکست و سقوط شوند بسیار ناراحت یم شوند‪.‬‬
‫ر‬
‫های در مسب‬‫مصداق کامل این قاعده بودند‪ ،‬در آیه فوق‪ ،‬قرآن یم فرماید‪ :‬وقن رنن یم دید انسان ی‬
‫سقوط قرار گرفتهاند‪ ،‬این قدر ناراحت یمشد که گوی یم خواست جان خود را از شدت نار ر‬
‫احن از‬ ‫ی‬
‫دست بدهد‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی نمود او را به قتل‬ ‫پیامبی که این همه دلسوز مردم است گفته باشد هر کس به من‬
‫ر‬ ‫آیا یمشود‬
‫برسانید؟‬

‫«فَ َق ْد َك َّذبُوا فَ َسيَأْتِي ِه ْم أَنْبَاءُ َما َكانُوا بِِه يَ ْستَ ْه ِزئُو َن » شعراء ﴿‪﴾6‬‬
‫"کافران آیات الیه را دروغ دانستند اما به زودی اخبار آنچه را به تمسخر یم گرفتند به آنان یمرسد‪".‬‬
‫نحوه مواجهه مویس(ع) و فرعون‬
 ‫‪75‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ول ر ِ‬ ‫ِ‬

‫ي ﴿‪ ﴾16‬أَ ْن أ َْرس ْل َم َعنَا بَِِن إ ْسَرائ َ‬
‫يل ﴿‪﴾17‬‬ ‫ب الْ َعالَم َ‬ ‫مویس(ع)‪« :‬إ ََّن َر ُس ُ َ‬
‫"ما فرستاده پروردگار جهانیان هستیم‪ .‬نبن ارسائیل را با ما بفرست‪".‬‬

‫ِِ‬ ‫يدا ولَبِثْ ِ ِ‬‫فرعون‪« :‬أَََل نُربِ ِ ِ‬

‫ك الَِِّت فَ َع ْل َ‬
‫ت‬ ‫ت فَ ْعلَتَ َ‬ ‫ت فينَا م ْن عُ ُم ِرَك سن َ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾18‬وفَ َع ْل َ‬ ‫ك فينَا َول ً َ َ‬‫ْ َ َ‬
‫ِ‬ ‫وأَنْ ِ‬
‫ين »﴿‪﴾19‬‬ ‫ت م َن الْ َكاف ِر َ‬
‫َ َ‬
‫های از زندگیت را در میان ما نبودی؟ و‬
‫"آیا ما تو را در کودگ در میان خود پرورش ندادیم و سال ی‬
‫ن‬
‫ناسپاسای!"‬ ‫رسانجام آن کارت را (که نیم بایست انجام دیه) انجام دادی و تو از‬

‫ب ِِل َرِّب‬ ‫ِ‬ ‫مویس(ع)‪« :‬فَع ْلتُها إِ ًذا وأ َََن ِمن الضَّالِي ﴿‪ ﴾20‬فَ َفرر ِ‬
‫ت مْن ُك ْم لَ َّما خ ْفتُ ُك ْم فَ َوَه َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫يل »﴿‪﴾22‬‬ ‫ك نِعمةٌ ََتُنها علَي أَ ْن عبَّ ْدت ب ِِن إِسرائِ‬
‫َ‬ ‫ل‬
‫ْ‬‫ح ْكما وجعلَِِن ِمن الْمرسلِي ﴿‪ ﴾21‬وتِ‬
‫َ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ ً َ َ َ َ ُْ َ َ‬
‫"در آن هنگام آن کار را کردم و حال اینکه من از ریراهه روندگان بودم پس هنگایم که از شما ترسیدم‬
‫ر‬
‫نعمن است که تو بر‬ ‫پیامبان قرار داد‪ .‬و آیا این‬
‫فرار کردم اما حاال خداوند به من حکمت داد و مرا از ر‬
‫من منت آن را یم گذاری که نبن ارسائیل را برده خود ساخته ای؟"‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫گرفن‪ ،‬این که منت ندارد‪.‬‬ ‫این که مرا بزرگ کردی به خاطر این بود که تو نبن ارسائیل را به بردگ‬

‫»﴿‪" ﴾23‬رب‬ ‫ي‬ ‫ِ‬

‫ن‬
‫العالمی چیست؟"‬ ‫فرعون‪َ « :‬وَما َرب الْ َعالَم َ‬
‫ن‬
‫العالمی چیست؟ در اینجا فرعون نگفت‪ :‬رب‬ ‫ن‬
‫العالمی هستم‪ ،‬این رب‬ ‫گوی من رسول رب‬
‫اینکه یم ی‬
‫ن‬
‫العالمی چیست؟‬ ‫ن‬
‫العالمی کیست؟ بلکه به تمسخر گفت‪ :‬رب‬

‫ِِ‬ ‫السماو ِ‬
‫ض َوَما بَْينَ ُه َما إِ ْن ُكْنتُ ْم ُموقن َ‬
‫ي »﴿‪﴾24‬‬ ‫ات َو ْاْل َْر ِ‬ ‫مویس(ع)‪َ « :‬رب َّ َ َ‬
‫منطق و ر‬
‫محبمانه)‬ ‫ر‬ ‫"پروردگار آسمانها و ن‬
‫زمی‪ (".‬جواب‬

‫فرعون‪« :‬لِ َم ْن َح ْولَهُ أَََل تَ ْستَ ِمعُو َن »﴿‪﴾25‬‬

‫ن‬
‫کسای که اطرافش بودند (به تمسخر) گفت‪ :‬آیا نیمشنوید؟"‬ ‫"فرعون به‬

‫»﴿‪" ﴾26‬پروردگار شما و پروردگار نیاکان شماست‪".‬‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫مویس(ع)‪« :‬رب ُكم ورب ِ‬
‫آِبئ ُك ُم ْاْل ََّول َ‬
‫َ ْ ََ َ‬
‫فرعون‪« :‬إِ َّن َر ُسولَ ُك ُم الَّ ِذي أ ُْرِس َل إِلَْي ُك ْم لَ َم ْجنُو ٌن »﴿‪﴾27‬‬
‫"رسول شما که بسوی شما فرستاده شده دیوانه است‪".‬‬
 ‫‪76‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫مویس(ع)‪« :‬رب الْم ْش ِرِق والْم ْغ ِر ِ‬

‫ب ‪﴾28﴿»........‬‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ر‬
‫منطق)‬ ‫ن‬
‫توهی طرف مقابل و ادامه جواب‬ ‫"پروردگار ر‬
‫مشق و مغرب‪("....‬تغافل از‬

‫ي »﴿‪﴾29‬‬ ‫ِ‬ ‫فرعون‪« :‬لَئِ ِن َّاُتَ ْذت إِ ََلا َغ ِريي َْلَجعلَن َ ِ‬

‫َّك م َن الْ َم ْس ُجون َ‬ ‫َْ‬ ‫َ ً ْ‬
‫"اگر معبودی غب از من بر ن‬
‫گزین‪ ،‬تو را از زندانیان قرار خواهم داد‪".‬‬

‫»﴿‪ " ﴾30‬ر‬

‫حن اگر نشانهی آشکاری برای تو بیاورم؟"‬ ‫ك بِ َشي ٍء ُمبِ ٍ‬
‫ي‬ ‫َ‬ ‫ت‬
‫ُ‬ ‫ئ‬
‫ْ‬ ‫مویس(ع)‪ «:‬أَولَو ِ‬
‫ج‬ ‫َْ‬
‫ْ‬
‫»﴿‪" ﴾31‬اگر راست یم ی‬ ‫ي‬ ‫ت بِِه إِ ْن ُكْنت ِمن َّ ِ ِ‬
‫فرعون‪« :‬فَأْ ِ‬
‫گوی آن را بیاور‪".‬‬ ‫الصادق َ‬ ‫َ َ‬
‫‪ ﴾32﴿»......‬و ﴿‪" ﴾33‬پس عصایش را انداخت‪"...‬‬ ‫مویس(ع)‪« :‬فَأَلْ َقى َع َ‬
‫صاهُ‬

‫احٌر َعلِ ٌيم ﴿‪ ﴾34‬يُِر ُ‬

‫يد أَ ْن َُيْ ِر َج ُك ْم ِم ْن أ َْر ِض ُك ْم بِ ِس ْح ِرِه فَ َما َذا‬ ‫فرعون‪« :‬لِْلم َِْل حولَه إِ َّن ه َذا لَس ِ‬
‫َ َْ ُ َ َ‬
‫ََتْ ُم ُرو َن ﴿‪﴾35‬‬
‫ساحر آگاه و ماهری است‪ .‬او یمخواهد با سحرش شما را از‬
‫ی‬ ‫"به گرویه که اطراف او بودند گفت‪ :‬این‬
‫ن‬
‫رسزمی تان ببون کند‪ ،‬شما چه نظر یمدهید؟"‬

‫ف تَ ْعلَ ُمو َن‬ ‫فرعون‪« :‬آمْنتُم لَه قَبل أَ ْن آذَ َن لَ ُكم إِنَّه لَ َكبِريُكم الَّ ِذي علَّم ُكم ِ‬
‫الس ْحَر فَلَ َس ْو َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ْ ُ ُُ‬ ‫َ ْ ُ َْ‬
‫ي » شعراء ﴿‪﴾49‬‬ ‫ف وَْلُصلِبنَّ ُكم أ ْ ِ‬ ‫ِ ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ََجَع َ‬ ‫َْلُقَط َع َّن أَيْديَ ُك ْم َوأ َْر ُجلَ ُك ْم م ْن خ ََل َ َ َ ْ‬
‫"( فرعون خطاب به ساحر نای که به مویس (ع) ایمان آوردند) آیا پیش از اینکه به شما اجازه دهم به او‬
‫ً‬
‫ایمان آوردید؟ مسلما او بزرگ و استاد شماست که به شما سحر آموخته اما به زودی خواهید دانست!‬
‫دستها و پاهای شما را به عکس یکدیگر قطع یم کنم و همه شما را به دار یم آویزم‪".‬‬

‫ين » شعراء ﴿‪﴾130‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬

‫« َوإ َذا بَطَ ْشتُ ْم بَطَ ْشتُ ْم َجبَّار َ‬
‫"و هنگایم که کش را مجازات یم کنید همچون جباران کیفر یم دهید‪".‬‬

‫بی جرم و مجازات رعایت نکرده و برای جریم‬ ‫آیه فوق در نکوهش از قوم عاد بیان شده که عدالت را ن‬
‫ً‬
‫ن‬
‫توهی کننده ‪،‬قرار یم دادند‪.‬‬ ‫توهی _ گایه مجاز رای بزرگ ‪،‬مثل قتل‬
‫ن‬ ‫کوچک _ مثل یک‬
‫ن‬
‫توهی حکم قتل صادر کنیم بلکه باید متناسب‬ ‫پس ما ن‬
‫نب نباید از جاده اعتدال خارج شده و برای یک‬
‫توهی مجاز رای وضع نماییم‪.‬‬
‫ن‬ ‫با نوع‬
 ‫‪77‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫«قَالُوا إََِّّنَا أَنْ ِ‬

‫ت م َن الْ ُم َس َّح ِر َ‬
‫ين » شعراء ﴿‪﴾153‬‬ ‫َ‬
‫ن‬
‫شدگای‪".‬‬ ‫"قوم ثمود گفتند‪ :‬تو (صالح ع) از افسون‬

‫ِ‬ ‫«قَالُوا إََِّّنَا أَنْت ِمن الْمس َّح ِرين ﴿‪ ﴾185‬وما أَنْت إََِّل ب َشر ِمثْلُنَا وإِ ْن نَظُن َ ِ‬
‫ك لَم َن الْ َكاذبِ َ‬
‫ي»‬ ‫َ‬ ‫ََ َ َ ٌ‬ ‫َ َ َُ َ‬
‫شعراء ﴿‪﴾186‬‬
‫ر‬
‫هسن و گمان‬ ‫ن‬
‫انسای مانند ما‬ ‫ن‬
‫شدگای و تو فقط‬ ‫"اصحاب ایکه گفتند‪ :‬تو (شعیب (ع))از افسون‬
‫ن‬
‫گویای‪".‬‬ ‫یم کنیم تو از دروغ‬

‫جمعبندی سوره شعراء‬

‫وقن انحر ناق در مردم یم دید نزدیک بود جانش را از شدت‬
‫رنن مکرم اسالم آنچنان دلسوز مردم بود که ر‬
‫نارساگو به خود را صادر کرده‬ ‫ر‬
‫رحمن فرمان قتل ن‬ ‫پیامب‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫چنی‬ ‫اندوه از دست بدهد‪ )3(.‬پس محال است‬
‫باشد‪.‬‬

‫توهی‪ ،‬تهدید به‬‫ن‬ ‫رویاروی مویس(ع) و فرعون بیان گردیده است و مسخره کردن‪،‬‬ ‫در این سوره نحوه‬
‫ی‬
‫آویخی معتقدین به مکاتب مخالف و وارونه نشان‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫کشی و به دار‬ ‫ن‬
‫زندای کردن و دست و پا بریدن و‬
‫دادن دیدگاه دیگران و انگ زدن و خطرناک نشان دادن غب واقیع دیدگاه و مکاتب دیگر و‪ .......‬را از‬
‫ن‬
‫فرعوی دانسته است که یک مؤمن حق ندارد از این روشها استفاده کند‪.‬‬ ‫روش های طاغ ر‬
‫وی و‬
‫ن‬
‫توهی ها‬ ‫شکیبای در برابر‬ ‫ر‬
‫منطق و تغافل و‬ ‫در مقابل بیان دیدگاه به شیوه ر‬
‫محبمانه و نرم و با دالیل‬
‫ی‬
‫ر‬
‫حداکب جهاد دفایع‬ ‫محبمانه و هجرت و‬‫منطق و ر‬‫ر‬ ‫و تمسخر های دیگران و بسنده کردن به جواب های‬
‫در مقابل شکنجه ها و تهدیدها و جنگ افروزی های دیگران را روش انبیا و پبوان آنها دانسته است که‬
‫هر کس خود را مؤمن یم داند باید از این روشها استفاده کند‪ 16(.‬تا ‪)68‬‬
‫در مجازات مجرم باید عدالت رعایت شود (‪ )130‬قوم ثمود و اصحاب ایکه انبیای خود را افسون شده‬
‫و دروغگو دانستند اما انبیای آنها دست به مجازات تهمت زنندگان نزدند و اگر مجاز رای گریبان آن اقوام‬
‫را گرفت از جانب خدا و در نتیجه عمل آنها اتفاق افتاد‪ 153(.‬و ‪)185‬‬
‫نکته‪ :‬اگر فرعونیان سخن مویس(ع) را نیم پذیرفتند اما با مویس(ع) و پبوان او کاری نداشتند یا حداقل‬
‫وقن مویس(ع) با پبوانش قصد مهاجرت نمودند‪ ،‬آنها را تعقیب نکرده و قصد نابودی آنها را نیم کردند‬ ‫ر‬
‫اگرچه فرعونیان از این جهت که یک مکتب نجات بخش را از دست داده بودند نضر کرده بودند اما‬
‫شاید یم توانستند تا مدت ها ماندگاری داشته باشند‪ .‬در افتادن با اندیشه حق و قصد نابودی اندیشه‬
‫بی بروند‪.‬‬ ‫ن‬
‫کسای که با اندیشه حق در افتاده اند هر چه زودتر از ن‬ ‫حق را کردن‪ ،‬موجب یمشود که‬
 ‫‪78‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره نمل‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫«فَلَ َّما جاء ُْتُم آَيتُنَا مب ِ‬

‫استَْي َقنَْت َها أَنْ ُف ُس ُه ْم‬ ‫صَرةً قَالُوا َه َذا س ْحٌر ُمبِ ٌ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾13‬و َج َح ُدوا ِبَا َو ْ‬ ‫َ َ ْ َ ُْ‬
‫ين » نمل ﴿‪﴾14‬‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ف َكا َن َعاقبَةُ الْ ُم ْفسد َ‬‫ظُْل ًما َوعُلًُّوا فَانْظُْر َكْي َ‬
‫ن‬
‫روشن بخش ما (به وسیله مویسع) به آنها رسید (فرعونیان) گفتند‪ :‬این سحری‬ ‫"پس هنگایم که آیات‬
‫طلن آن را انکار کردند‪ ،‬پس‬ ‫آشکار است و با آن که دل هایشان بدان ن‬
‫یقی داشت‪ ،‬از روی ظلم و برتری ر‬
‫ببی عاقبت مفسدان چگونه بود!"‬‫ن‬

‫سخن بر حق و درست است اما به جهت اینکه‬ ‫ن‬ ‫از آیات فوق استنباط یم شود که اگر کش بفهمد‬
‫گمان یم کند این سخن درست‪ ،‬منافع دنیوی او را به خطر یم اندازد‪ ،‬ظالمانه آن را رد کند یا به جهت‬
‫بین آن سخن درست را انکار کند‪ ،‬از نتایج مثبت آن سخن محروم شده و نضر یمکند‬ ‫حس خود برتر ن‬
‫بی رببد‪ ،‬خودش نابود یمشود ؛زیرا نظام عالم بر‬ ‫و اگر با آن سخن در افتاده و بخواهد آن سخن را ن‬
‫اساس حق آفریده شده و هر کس بر علیه این نظام حرکت کند‪ ،‬خودش نابود یم شود پس نابودی او ‪،‬‬
‫نتیجه ی عمل اوست‪ ،‬نه اینکه انبیاء و اولیای الیه حکم به نام بودی آنها داده باشند‪ .‬انبیاء دوست‬
‫ن‬
‫توهی نموده و آنها را مسخره یمکردند‪،‬‬ ‫حن دشمنان رسسخت که مرتب به آنها‬ ‫داشتند همه انسان ها ر‬
‫هدایت و نجات یابند‪.‬‬

‫اَّلل قُل هاتُوا ب رهانَ ُكم إِ ْن ُكْنتم ِ ِ‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ي » نمل ﴿‪﴾64‬‬
‫صادق َ‬
‫ُْ َ‬ ‫« أَإلَهٌ َم َع َّ ْ َ ُْ َ ْ‬
‫"آیا معبودی با خدا وجود دارد؟ بگو دلیل تان را بیاورید اگر راست یمگویید‪".‬‬

‫«أَ َك َّذبْتُ ْم ِِب ََيِِت َوََلْ َُِتيطُوا ِِبَا ِع ْل ًما أ ََّما َذا ُكْنتُ ْم تَ ْع َملُو َن» نمل ﴿‪﴾84‬‬
‫"آیا آیات مرا دروغ دانستید در حایل که احاطه علیم به آن نداشتید‪".‬‬

‫از دو آیه فوق استنباط یمشود؛ برای پذیرش یا رد یک سخن باید برریس شود اگر دالیل اثبات آن سخن‬
‫ر‬
‫درسن‬ ‫ر‬
‫نادرسن آن سخن قوی هستند آن را رد کنیم‪ .‬اما اگر دالیل‬ ‫قوی هستند آن را بپذیریم و اگر دالیل‬
‫ر‬
‫نادرسن هیچ کدام ما را قانع نکردند‪ ،‬آن سخن را در بقعه ی امکان بگذاریم و بگوییم‪:‬نیم دانیم‪.‬‬ ‫یا‬
‫جمع بندی سوره نمل‬
‫طلن مویس(ع)‬
‫یقی داشتند سخن مویس(ع) درست است اما به خاطر ظلم و برتری ر‬ ‫فرعونیان با اینکه ن‬
‫را ساحر نا میدند و با او در افتادند اما خودشان در نتیجه در افتادن با سخن درست نابود شدند‪)13،14(.‬‬
‫باید پبو دلیل بود‪ ،‬با دلیل بپذیریم(‪ )64‬و با دلیل رد کنیم‪ )84(.‬پس ری دلیل نه بپذیریم و نه رد کنیم‪.‬‬
 ‫‪79‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره قصص‬

‫آِبئِنَا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬

‫وسى ِِب ََيتنَا بَيِنَات قَالُوا َما َه َذا إََّل س ْحٌر ُم ْف ًََتى َوَما ََس ْعنَا ِبَ َذا ِِف َ‬ ‫«فَلَ َّما َجاءَ ُه ْم ُم َ‬
‫وسى َرِّب أ َْعلَ ُم ِِبَ ْن َجاءَ ِِب َْلَُدى ِم ْن ِعْن ِد ِه َوَم ْن تَ ُكو ُن لَهُ َعاقِبَةُ الدَّا ِر‬ ‫ِ‬
‫ال ُم َ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾36‬وقَ َ‬ ‫ْاْل ََّول َ‬
‫ت لَ ُك ْم ِم ْن إِلٍَه َغ ِْريي ‪....‬‬ ‫ِ‬ ‫إِنَّه ََل ي ْفلِح الظَّالِمو َن ﴿‪ ﴾37‬وقَ َ ِ‬
‫ال ف ْر َع ْو ُن ََي أَي َها الْ َم ََلُ َما َعل ْم ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ي » قصص ﴿‪﴾38‬‬ ‫َوإِِّن َْلَظُنهُ م َن الْ َكاذبِ َ‬
‫چبی جز‬‫"هنگایم که مویس(ع) آیات و نشانه های روشن ما را برای آنان آورد‪ ،‬فرعونیان گفتند‪ :‬این ن‬
‫چنی ن‬
‫چبی را در نیاکان خود نشنیدهایم‪.‬‬ ‫ن‬ ‫سحر نیست که به دروغ به خدا نسبت داده است‪ ،‬ما هرگز‬
‫ن‬
‫کسای که پاداش نیک این خانه‬ ‫ن‬
‫کسای که هدایت را از نزد او آورده اند و‬ ‫مویس گفت‪ :‬پروردگارم از حال‬
‫یا (نتیجه این خانه) برای آنهاست‪ ،‬آگاه تر است و او ظالمان را رستگار نیم کند و فرعون گفت‪ :‬ای‬
‫خدای جز خودم برای شما نیمشناسم‪ ...‬و من گمان یمکنم مویس(ع) از دروغگویان است‪".‬‬ ‫ی‬ ‫بزرگان‪ ،‬من‬

‫اه ْم يُْن ِف ُقو َن ﴿‪﴾54‬‬ ‫ِ‬

‫ص َِبُوا َويَ ْد َرءُو َن ِِب ْْلَ َسنَ ِة َّ‬
‫السيِئَ َة َوِمَّا َرَزقْ نَ ُ‬
‫ك ي ْؤتَو َن أَجرهم مَّرتَ ِ ِ‬
‫ي ِبَا َ‬‫«أُولَئ َ ُ ْ ْ َ ُ ْ َ ْ‬
‫ِ‬
‫ضوا َعْنهُ َوقَالُوا لَنَا أ َْع َمالُنَا َولَ ُك ْم أ َْع َمالُ ُك ْم َس ََل ٌم َعلَْي ُك ْم ََل نَْبتَغِي‬ ‫ِ‬
‫َوإِذَا ََسعُوا اللَّ ْغ َو أ َْعَر ُ‬
‫ي » قصص ﴿‪﴾55‬‬ ‫ْ ِِ‬
‫اْلَاهل َ‬
‫بای شان پاداش خود را دوبار دریافت یمدارند و به وسیله نییک ها بدی ها را دفع‬
‫"آنها به خاطر شکی ی‬
‫یم کنند و از آنچه به آنان روزی داده ایم انفاق یم نمایند‪ .‬و هنگایم که سخن بیهوده یم شنوند‪ ،‬از آن‬
‫روی یم گردانند و یمگویند‪ :‬اعمال ما از آن ماست و اعمال شما از آن شماست‪ ،‬سالم بر شما‪ ،‬ما‬
‫خواهان جاهالن نیستیم‪".‬‬

‫وقن قرآن را یم شنوند به قرآن ایمان یم آورند و‬ ‫آیات فوق در مورد انسان های اهل کتای است که ر‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫شکیبای است‪،‬‬ ‫ن‬
‫تسلیم سخن حق یم شوند‪ .‬قرآن در مورد صفات نیکوی آنها یم فرماید‪ :‬اولی ویژگ آنها‬
‫ی‬
‫سخن‬‫ر‬ ‫سخن ها و نامالیمات روبرو یم شود‪ ،‬او ن‬
‫لی‬ ‫ر‬ ‫مکتن به مکتب دیگر برود با‬
‫وقن کش یمخواهد از ر‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫توهی‬ ‫آن است که همه خانواده و فامیل و دوستان او را رسزنش یم کنند و ممکن است او را مورد انواع‬
‫رن‬
‫خویشی داری نشان‬ ‫شکیبای و‬ ‫ر‬
‫سخن ها از خود‬ ‫و تمسخر و ن‬
‫نارسا قرار دهند اما او در مقابل همه این‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫زبای و غب ن‬
‫زبای را با نییک کردن به آزار دهندگان پاسخ‬ ‫ویژگ بعدی آنها این است که آزار های ن‬ ‫یمدهد‪.‬‬
‫یم دهند و از آنچه خداوند به آنها داده در راه خدا و تالیف قلوب انفاق یمکنند‪ .‬و هنگایم که سخنان‬
‫لغو یم شنوند از آن روی یم گردانند و یم گویند‪ :‬اگر راه ما غلط است‪ ،‬خودمان نضر یمکنیم ‪،‬ما خواهان‬
‫ر‬
‫سالمن و‬ ‫آن نیستیم که با تغیب مکتب سالمت و امنیت شما را به خطر اندازیم ‪،‬ما بر شما سالم و‬
‫مکتن که ما به آن گرایش یافته ایم جاهل هستند‪ ،‬ما‬ ‫امنیت یم خواهیم و اگر شما فکر یمکنید؛ پبوان ر‬
‫این طور فکر نیمکنیم‪ ،‬زیرا ما خواهان جاهالن نیستیم‪.‬‬
 ‫‪80‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫جمع بندی سوره قصص‬

‫ر‬
‫منطق‬ ‫فرعونیان مویس(ع)را متهم به سحر و دروغ ر ن‬
‫بسی به خدا کردند اما مویس(ع) به یک جواب‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫محبمانه اکتفا نمود‪ 36( .‬ایل ‪)38‬خداوند در مورد ویژگ های خوب اهل ر‬
‫کتای که با شنیدن قرآن به‬
‫شکیبای از خود‬ ‫نارسا ها و تهمتها و تمسخر ها‬ ‫ر‬
‫سخن ها و ن‬ ‫اسالم روی یمآورند یم فرماید‪ :‬آنها در برابر‬
‫ی‬
‫حن برای مخالفان سالمت و امنیت‬ ‫نشان یم دهند و بدی های دیگران را با خوی پاسخ یم دهند و ر‬
‫ر‬
‫یم خواهند‪)54،55(.‬‬

‫سوره عنکبوت‬

‫الرس ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫عنکبوت‬ ‫ول إََِّل الْبَ ََلغُ الْ ُمبِ ُ‬
‫ي»‬ ‫« َوإِ ْن تُ َكذبُوا فَ َق ْد َك َّذ َ‬
‫ب أ َُم ٌم م ْن قَ ْبل ُك ْم َوَما َعلَى َّ ُ‬
‫﴿‪﴾18‬‬
‫پیشی ن‬
‫نب (انبیاء را) دروغگو دانستند و حال این که بر رسول‬ ‫ن‬ ‫"اگر شما (مرا) دروغگو یمدانید‪ ،‬امتهای‬
‫جز ابالغ آشکار پیام نیست‪".‬‬

‫برخ از مردم دروغگو دانسته شدند اما رنن فقط وظیفه دارد پیام الیه را ابالغ‬‫همهی انبیاء از جانب ن‬
‫یعن اگر نپذیرفتید و او را دروغگو دانستید‪ ،‬رنن وظیفه مجازات شما را ندارد هم چنان که اگر‬ ‫کند‪ ،‬ن‬
‫پذیرفتید او وظیفه پاداش شما را ندارد‪.‬‬

‫ب َم ْن يَ َشاءُ َويَ ْر َح ُم َم ْن يَ َشاءُ َوإِلَْي ِه تُ ْقلَبُو َن » عنکبوت ﴿‪﴾21‬‬ ‫ِ‬

‫«يُ َعذ ُ‬
‫" خداوند هرکس را بخواهد عذاب یم کند و هرکس را بخواهد از رحمت و بخشش خویش برخوردار‬
‫یمکند و به سوی او دگرگون یم شوید‪".‬‬

‫ون َِّ‬
‫اَّلل ِمن وٍِِل وََل نَ ِ‬
‫ص ٍري »‬ ‫السم ِاء وما لَ ُكم ِمن د ِ‬
‫َّ‬ ‫ِ‬
‫ِف‬ ‫َل‬
‫و‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ض‬ ‫َر‬
‫اْل‬
‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ِف‬ ‫ين‬
‫ز‬‫ِ‬ ‫«وما أَنْتم ِِبع ِ‬
‫ج‬
‫ْ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ََ ْ ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ ُ ْ ُْ َ‬
‫عنکبوت ﴿‪﴾22‬‬
‫"شما هرگز نیم توانید بر اراده ی خدا چبه شوید و از حوزه قدرت او در ن‬
‫زمی و آسمان بگریزید و برای‬
‫شما جز خدا دوست و یاوری نیست‪".‬‬
‫نکته‪ :‬خداوند دوست و یاور همه از جمله ر‬
‫مش ن‬
‫کی و کفار است‪.‬‬

‫اب قَ ْوِم ِه إََِّل أَ ْن قَالُوا اقْ تُلُوهُ أ َْو َح ِرقُوهُ » عنکبوت ﴿‪﴾24‬‬
‫«فَ َما َكا َن َج َو َ‬
 ‫‪81‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"پس جواب قوم ابراهیم(ع) فقط این بود که (گفتند‪ ):‬او را بکشید یا بسوزانید‪".‬‬

‫نکته‪ :‬این که در مقابل سخن مخالف و حمله مخالف به اندیشه ها و اعتقاداتمان بگوییم‪ :‬آن مخالف‬
‫را بکشید یا بسوزانید‪ ،‬روش نمرودیان است‪ ،‬نه روش انبیاء و ابراهیم‪ ،‬روش انبیاء بیداری عقول و‬
‫شکیبای و اگر آنها خواستند او را بکشند؛ هجرت «قَا َل إِِّن مه ِ‬
‫اجٌر‬ ‫َُ‬ ‫ی‬ ‫موعظه است و اگر کارساز نشد؛‬

‫ر‬ ‫إِ ََل رِّب » عنکبوت ﴿‪ ﴾26‬و‬

‫حداکب جهاد دفایع‪.‬‬
‫َ‬
‫الصْي َحةُ َوِمْن ُه ْم َم ْن‬
‫َخ َذتْهُ َّ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َخ ْذ ََن بِ َذنْبِه فَمْن ُه ْم َم ْن أ َْر َس ْلنَا َعلَْيه َحاصبًا َومْن ُه ْم َم ْن أ َ‬ ‫«فَ ُك ًَّل أ َ‬
‫اَّللُ لِيَظْلِ َم ُه ْم َولَ ِك ْن َكانُوا أَنْ ُف َس ُه ْم يَظْلِ ُمو َن »‬
‫ض َوِمْن ُه ْم َم ْن أَ ْغَرقْ نَا َوَما َكا َن َّ‬ ‫ِ‬
‫َخ َس ْفنَا بِه ْاْل َْر َ‬
‫عنکبوت ﴿‪﴾40‬‬
‫بعیص از آنان را‬ ‫ن‬
‫طوفای از سنگریزه فرستادیم و ن‬ ‫"هر یک از آنان را به گناه شان گرفتیم‪ ،‬بر ن‬
‫بعیص از آنها‬
‫زمی فرو بردیم و ن‬
‫بعیص را غرق کردیم؛ خداوند هرگز به‬ ‫آسمای فرا گرفت و ن‬
‫بعیص دیگر را در ن‬ ‫ن‬ ‫صیحه‬
‫آنها ستم نکرد ویل آنها خودشان به خود ستم کردند‪".‬‬

‫ين ظَلَ ُموا ِمْن ُه ْم‪»......‬‬ ‫اب إََِّل ِِبلَِِّت ِهي أَحسن إََِّل الَّ ِ‬
‫ذ‬ ‫«وََل ُُتَ ِادلُوا أ َْهل الْ ِكتَ ِ‬
‫عنکبوت‬
‫َ‬ ‫َ ْ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫﴿‪﴾46‬‬
‫ن‬
‫کسای از آنان که ستم و ظلم کردند‪"......‬‬ ‫"با اهل کتاب فقط با ر‬
‫بهبین روش مجادله کنید‪ ،‬مگر‬
‫که در اینجا ممکن است مجادله ن‬
‫زبای به تنهای کارساز نباشد و باید در عمل ن‬
‫نب جلو ظلم آنها را گرفت‪.‬‬ ‫ی‬

‫ص َِبُوا َو َعلَى َرِبِِ ْم يَتَ َوَّكلُو َن » عنکبوت ﴿‪﴾59‬‬ ‫َّ ِ‬

‫ين َ‬
‫« ال ذ َ‬
‫شکیبای نموده و بر پروردگارشان توکل یم کنند‪".‬‬ ‫کسای هستند که‬‫ن‬ ‫"مؤمنان صالح‬
‫ی‬
‫ّ‬
‫توکل یم کنند ن‬
‫یعن ؛کار خود را با تکیه بر خدا به عهده یم گبند‪.‬‬

‫جمع بندی سوره عنکبوت‬

‫رسای دارد‪ )18(.‬پاداش و‬ ‫ن‬ ‫دروغگوی روبرو شدند اما رنن فقط وظیفه پیام‬ ‫همه انبیا با تهمت‬
‫ی‬
‫مجازات با خداوند است(‪ )21‬و کش نیمتواند از حیطه قدرت الیه فرار کند البته خداوند با کش‬
‫دشمن نیست‪ ،‬خداوند دوست و یاور همه است (‪ )22‬روش نمرودیان در مقابل حمله مخالف به‬
‫اعتقادات و مقدسات این بود که مخالف را باید کشت یا سوزاند(‪ )24‬اما روش ابراهیم و انبیاء در مقابل‬
‫ر‬
‫حداکب‬ ‫شکیبای در برابر آزار ها و در نهایت هجرت (‪)26‬و‬ ‫سخن مخالف‪ ،‬بیداری عقول و اندرز نیکو و‬
‫ی‬
 ‫‪82‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫کسای که به گونه های مختلف مجازات شدند این مجازات‪ ،‬نتیجه عمل‬ ‫جهاد دفایع یم باشد‪ .‬همهی‬
‫آنها بود و در واقع آنها خودشان به خودشان ظلم کردند و خداوند به کش ظلم نیم کند‪)40(.‬‬
‫ن‬
‫کسای از آنها که ظلم کردند ‪)46(.‬‬ ‫با اهل کتاب سیع کنید به ر‬
‫بهبین روش مجادله کنید مگر‬
‫شکیبای نموده و بر خدا توکل یم کنند‪)59(.‬‬ ‫ن‬
‫کسای هستند که‬ ‫مؤمنان صالح‬
‫ی‬

‫سوره روم‬

‫ت َِّ‬
‫اَّلل َوَكانُوا ِِبَا يَ ْستَ ْه ِزئُو َن » روم ﴿‪﴾10‬‬ ‫« ُْثَّ َكا َن عاقِب َة الَّ ِذين أَساءوا السوأَى أَ ْن َك َّذبوا ِِبَي ِ‬
‫ُ َ‬ ‫َ َُ‬ ‫َ َ‬
‫ن‬
‫کسای که اعمال بد مرتکب شدند این بود که آیات الیه را تکذیب کردند و آن آیات را‬ ‫"سپس رسانجام‬
‫به تمسخر گرفتند‪".‬‬

‫انسان کار را انجام یم دهد‪ ،‬کار هم ساختار انسان را یمسازد‪ ،‬اعمال خوب ساختار و شاکلهای خوب‬
‫برای انسان یم سازند و اعمال بد شاکلهای بد برای انسان به وجود یم آورند سپس این ساختار منشاء‬
‫یکشی اعمال یم گردد‪ ،‬ساختار و شاکله خوب منشاء اعمال خوب و شاکلهی بد منشا اعمال بد یمشود‪،‬‬
‫نب تاثب یم گذارد‪ ،‬به این صورت که ما هر چه از شاکله ر‬
‫بهبی برخوردار باشیم از فهم‬ ‫شاکله بر روی فهم ن‬
‫عمیق تر و درست تری برخوردار خواهیم بود‪ ،‬پس اعمال بد منشأ شاکله بد و شاکله بد منشاء فهم‬
‫نادرست یم گردد‪.‬‬

‫ين ََل يُوقِنُو َن » روم ﴿‪﴾60‬‬ ‫اَّلل ح ٌّق وََل يست ِخ َّفن ‪ِ َّ 35‬‬
‫َّك الذ َ‬
‫ِ‬
‫اصِ ِْب إِ َّن َو ْع َد َّ َ َ َ ْ َ َ‬
‫«فَ ْ‬
‫یقی ندارند تو را به ری خردی وادار نکنند‪".‬‬ ‫ن‬
‫کسای که ن‬ ‫شکیبای کن که وعده خدا حق است و هرگز‬ ‫"پس‬
‫ی‬
‫جمع بندی سوره روم‬
‫مجرمان در اثر گناهان صدور آیات الیه از جانب خدا را دروغ دانسته و این آیات را به تمسخر‬
‫گرفتند‪ )10(.‬از آنجا که وعده ی خداوند حق است پس تهمت ها و تمسخر های آنها موجب نشود تو‬
‫نارسا گوی آنها باز ن‬ ‫ً‬ ‫ن‬
‫کن‬ ‫دست به سخن و کاری بزی که موجب سبیک و ری خردی تو گردد ‪،‬مثل دهان به ن ی‬
‫یا مجازات ناعادالنه ای در مورد آنها روا داری‪)60(.‬‬

‫َ‬
‫‪ 35‬استخف ُه‪ :‬او را به سبیک و ری خردی وا داشت‪.‬‬
 ‫‪83‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره لقمان‬

‫َّخ َذ َها ُه ُزًوا أُولَئِ َ‬

‫ِ‬
‫اَّلل بِغَ ِري ِع ْل ٍم وي ت ِ‬ ‫َّاس من ي ْش َِتي ََلو ْ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ك ََلُْم‬ ‫ََ‬ ‫اْلَديث ليُض َّل َع ْن َسبِ ِيل َّ ْ‬ ‫« َوم َن الن ِ َ ْ َ َ َْ‬
‫ي » لقمان ﴿‪﴾6‬‬ ‫اب ُم ِه ٌ‬
‫َع َذ ٌ‬
‫ن‬
‫کسای سخنان بیهوده یم خرند تا به وسیله جهل (مردم را) از راه خدا گمراه سازند و آیات‬ ‫"و از مردم‬
‫الیه را به استهزاء یمگبند‪ .‬اینها عذاب خوارکننده ای برایشان یم باشد‪".‬‬
‫سخنان بیهوده موجب غفلت شده و به وسیله غفلت یم توان مردم را گمراه کرد‪.‬‬

‫ك ِم ْن َع ْزِم‬ ‫ِ‬
‫ك إِ َّن َذل َ‬ ‫اصِ ِْب َعلَى َما أ َ‬
‫َصابَ َ‬
‫ِ‬ ‫ِن أَقِِم َّ‬
‫الص ََل َة َوأْ ُم ْر ِِبلْ َم ْع ُروف َوانْهَ َع ِن الْ ُمْن َك ِر َو ْ‬ ‫« ََي بََُّ‬
‫ْاْل ُُموِر » لقمان ﴿‪﴾17‬‬
‫"ای فرزندم نماز را به پادار و امر به معروف و نیه از منکر نما و بر آنچه (از آزار ها) به تو یم رسد شکیبا‬
‫‪36 .‬‬
‫شکیبای از عزم امور است "‬
‫ی‬ ‫باش که این‬
‫جمع بندی سوره لقمان‬
‫ن‬
‫کسای که به کمک سخنان بیهوده مردم را گمراه کرده و آیات الیه را به تمسخر یم گبند به عذاب الیه‬
‫خوارکننده ای گرفتار یمشوند‪)6(.‬‬
‫های که به جهت امر به معروف و نیه از منکر گریبان انسان را یم گبد‪ ،‬از امور‬
‫شکیبای در مقابل آزار ی‬
‫ی‬
‫سخت اما بسیار پر ارزش است‪)17(.‬‬

‫سوره سجده‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اْلق ِمن ربِ ِ ِ‬

‫ك لتُْنذ َر قَ ْوًما َما أ َََت ُه ْم ِم ْن نَذي ٍر ِم ْن قَ ْبل َ‬
‫ك لَ َعلَّ ُه ْم‬ ‫«أ َْم يَ ُقولُو َن افَََْتاهُ بَ ْل ُه َو َْ ْ َ َ‬
‫يَ ْهتَ ُدو َن » سجده ﴿‪﴾3‬‬
‫"یا یم گویند‪ :‬محمد(ص) به دروغ این کتاب را به خدا نسبت داده‪ ،‬بلکه این کتاب سخن ر‬
‫حق از جانب‬
‫پروردگار توست تا گرویه را انذار ن‬
‫کن که پیش از تو هیچ انذار کننده ای برای آنان نیامده است‪ ،‬شاید‬
‫هدایت شوند‪".‬‬

‫‪ 36‬این آیه در صفحه ‪ 15‬و ‪ 16‬مورد برریس و توضیح قرار گرفت‬

 ‫‪84‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ص َِبُوا َوَكانُوا ِِب ََيتِنَا يُوقِنُو َن » سجده ﴿‪﴾24‬‬ ‫ِ ِ‬

‫« َو َج َع ْلنَا مْن ُه ْم أَئ َّم ًة يَ ْه ُدو َن ِب َْم ِرََن لَ َّما َ‬
‫شکیبای‬ ‫ن‬
‫پیشوایای قرار دادیم که به امر و فرمان ما هدایت یمکردند زیرا آنها‬ ‫"و ما ب ن‬
‫رخ از آن انسانها را‬
‫ی‬
‫نموده و به آیات ما ن‬
‫یقی داشتند‪".‬‬

‫ين َك َف ُروا إِميَا َُّنُْم‬ ‫َّ ِ‬ ‫«وي ُقولُو َن مَّت ه َذا الْ َفْتح إِ ْن ُكْنتم ِ ِ‬
‫ي ﴿‪ ﴾28‬قُ ْل يَ ْوَم الْ َفْت ِح ََل يَْن َف ُع الذ َ‬
‫صادق َ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫ََ‬
‫ض َعْن ُه ْم َوانْتَ ِظ ْر إِ ََّّنُْم ُمْنتَ ِظ ُرو َن » سجده ﴿‪﴾30‬‬
‫َع ِر ْ‬
‫َوََل ُه ْم يُْنظَُرو َن ﴿‪ ﴾29‬فَأ ْ‬
‫"و یمگویند‪ :‬این پبوزی شما گ خواهد بود اگر راست یمگویید؟ بگو‪ :‬روز پبوزی ایمان آوردن‪ ،‬سودی‬
‫به حال کافران نخواهد داشت و به آنها مهلت داده نیم شود پس از آنها روگردان و منتظر باش ‪،‬آنها‬
‫منتظر هستند‪".‬‬

‫جمع بندی سوره سجده‬

‫منطق ر‬
‫محبمانه اکتفاء شد ‪ )3(.‬ن‬
‫برخ از‬ ‫ر‬ ‫به پیامب تهمت دروغ و ر‬
‫افبا به خدا زدند اما به یک جواب‬ ‫ر‬
‫مردم به خاطر شکیبای در مقابل آزارها و ن‬
‫یقی به آیات الیه به مقام امامت از جانب خدا رسیدند‪)24(.‬‬ ‫ی‬
‫پیامبش‬
‫ر‬ ‫مخالفان به تمسخر گفتند‪ :‬این وعده پبوزی که یمدیه‪ ،‬گ تحقق یم یابد؟(‪ )28‬خداوند به‬
‫ر‬
‫منطق را به آنها بده و بعد از آنها روی گردان‪ 29(.‬و ‪)30‬‬ ‫یم فرماید‪ :‬این جواب ر‬
‫محبمانه و‬

‫سوره احزاب‬

‫اَّلل وَك َفى ِِب َِّ‬

‫َّلل َوكِ ًيَل » احزاب ﴿‪﴾48‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ي َوَد ْع أَ َذ ُاه ْم َوتَ َوَّك ْل َعلَى َّ َ‬ ‫« َوََل تُط ِع الْ َكاف ِر َ‬
‫ين َوالْ ُمنَافق َ‬
‫"و از کافران و منافقان اطاعت مکن و به آزار های آنها اعتنا نکن و بر خدا توکل کن و ن‬
‫کاق است که خدا‬
‫وکیل (تو) است‪".‬‬

‫َع َّد ََلُْم َع َذ ًاِب ُم ِهينًا ﴿‪﴾57‬‬ ‫ِ‬ ‫«إِ َّن الَّ ِ‬
‫اَّللُ ِِف الدنْيَا َو ْاَلخَرِة َوأ َ‬
‫اَّللَ َوَر ُسولَهُ لَ َعنَ ُه ُم َّ‬
‫ين يُ ْؤذُو َن َّ‬ ‫َ‬ ‫ذ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫َّ ِ‬
‫اَن وإَِْثًا ُمبِينًا » احزاب‬ ‫ي َوالْ ُم ْؤمنَات بِغَ ِْري َما ا ْكتَ َسبُوا فَ َقد ْ‬
‫احتَ َملُوا ُِبْتَ ً َ‬ ‫ين يُ ْؤذُو َن الْ ُم ْؤمن َ‬ ‫َوالذ َ‬
‫﴿‪﴾58‬‬
 ‫‪85‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"آنها که خدا و رسولش را آزار یمدهند‪ ،‬خداوند آنان را از رحمت خود در دنیا و آخرت دور ساخته و‬
‫برای آنها عذاب خوارکننده ای آماده کرده است‪ .‬و آنان که مردان و زنان با ایمان را به خاطر کاری که‬
‫انجام نداده اند آزار یمدهند‪ ،‬بار تهمت و دروغ بهت آور‪ 37‬و گناه آشکاری را به دوش کشیده اند‪".‬‬
‫ی‬
‫کش نیمتواند خدا را اذیت کند اما برای اینکه بزرگ بدی اذیت رنن را نشان دهد این جا یم فرماید‪:‬‬
‫ن‬
‫کسای که خدا و رسولش را اذیت یم کنند‪.‬‬
‫ر‬
‫عقوبن خوار کننده قرار داده‬ ‫مجازات آزار دهنده رسول‪ ،‬دوری از رحمت خداوند در دنیا و آخرت و‬
‫شده است ‪.‬‬
‫ن‬
‫کسای که مؤمنان را با دادن نسبت های ناروا آزار یمدهند فقط فرموده است‪ :‬آنها متحمل‬ ‫در مورد‬
‫ً‬
‫عواقن دارد‪).‬‬
‫ر‬ ‫بهتان و گناه آشکار شدند ‪(.‬و طبیعتا تهمت و دروغ بهت آور و گناه‬

‫اَّللَ َوقُولُوا قَ ْوًَل َس ِد ً‬

‫يدا » احزاب ﴿‪﴾70‬‬ ‫ين َآمنُوا اتَّ ُقوا َّ‬ ‫َّ ِ‬
‫« ََي أَي َها الذ َ‬
‫ن‬
‫کسای که ایمان آورده اید از مجازات الیه خود را نگه دارید و سخن سدید‪ 38‬بگوئید‪".‬‬ ‫"ای‬
‫جمع بندی سوره احزاب‬
‫نکن‪ )48(.‬کش که رنن را آزار یم دهد از رحمت‬ ‫ای رنن سیع کن به آزار های کافران و منافقان اعتنا ن‬
‫خدا دور یم شود و دوری از رحمت خدا موجب خواری یم باشد‪ )57(.‬مومن باید خود را از بدی ها و‬
‫پلیدی ها دور نگه دارد و سخن درست و محکم و مفید و مطابق با واقع بگوید‪)70(.‬‬

‫سوره سبا‬

‫ََّل ِل الْبعِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل َك ِذِب أَم بِِه ِجنَّةٌ ب ِل الَّ ِ‬
‫«أَفَْتى علَى َِّ‬
‫يد »‬ ‫ين ََل يُ ْؤمنُو َن ِِبَْلخَرِة ِِف الْ َع َذاب َوالض َ َ‬
‫َ‬ ‫ذ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ََ َ‬
‫سبا ﴿‪﴾8‬‬
‫ن‬
‫(چنی نیست) بلکه‬ ‫"(کافران گفتند‪ ):‬آیا محمد(ص) بر خدا دروغ بسته یا به نویع جنون گرفتار است؟‬
‫ن‬
‫کسای که به آخرت ایمان نیم آورند در عذاب و گمرایه دوری هستند‪".‬‬

‫« قُ ْل ََل تُ ْسأَلُو َن َع َّما أ ْ‬

‫َجَرْمنَا َوََل نُ ْسأ َُل َع َّما تَ ْع َملُو َن » سبا ﴿‪﴾25‬‬

‫‪ 37‬بهتان‪ :‬دروغ بهت آور‪ ،‬تهمت‬

‫ن‬
‫انگب نیست‪.‬‬ ‫ن‬
‫سخن که بیهوده‪ ،‬ری فایده‪ ،‬ن‬
‫نارسا و غب واقیع و مفسده‬ ‫‪ 38‬قول سدید‪ :‬ن‬
‫یعن‬
 ‫‪86‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"بگو‪ :‬شما از گنایه که ما کرده ایم سؤال نخواهید شد و ما ن‬

‫نب از آنچه شما انجام یم دهید مورد سؤال‬
‫قرار نیمگبیم‪" .‬‬

‫ين َك َف ُروا لِْل َح ِق لَ َّما َجاءَ ُه ْم إِ ْن َه َذا إََِّل‬

‫َ‬
‫ال الَّ ِ‬
‫ذ‬ ‫«‪َ ........‬وقَالُوا َما َه َذا إََِّل إِفْ ٌ‬
‫ك ُم ْف ًََتى َوقَ َ‬
‫ِ‬
‫ي » سبا ﴿‪﴾43‬‬ ‫س ْحٌر ُمبِ ٌ‬
‫ی‬
‫"و کافران یم گویند‪ :‬این جز دروغ بزرگ که (به خدا) بسته شده نیست‪ .‬و کافران هنگایم که حق به‬
‫ن‬
‫افسوی آشکار است‪".‬‬ ‫رساغشان آمد گفتند‪ :‬این فقط سحر و‬

‫ي ي َدي َع َذ ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ ٍ ِ‬ ‫«‪ُْ ........‬ثَّ تَتَ َف َّكروا ما بِ ِ‬

‫اب‬ ‫صاحبِ ُك ْم م ْن جنَّة إ ْن ُه َو إََّل نَذ ٌير لَ ُك ْم بَْ َ َ ْ‬
‫ُ َ َ‬
‫يد» سبا ﴿‪﴾46‬‬ ‫ش ِد ٍ‬
‫َ‬
‫ن‬
‫جنوی ندارد او فقط بیم دهنده‬ ‫ن‬
‫همنشی شما (منظور رنن اکرم ص) هیچ‬ ‫"پس بیندیشید این دوست و‬
‫شما در برابر عذاب الیه است‪".‬‬
‫جمع بندی سوره سبأ‬
‫پیامب از جانب کافران مورد تهمت نسبت دروغ به خدا‪ ،‬مجنون بودن(‪ )8‬و ساحر‬ ‫ر‬ ‫در این سوره‬
‫ر‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫عقالی محبمانه اکتفاء شد(‪ 25‬و ‪ )46‬و اگر از مجازای سخن‬ ‫بودن(‪ )43‬قرار گرفت اما به جواب های‬
‫ی‬
‫به میان آمده آن مجازات به وسیله خدا و نتیجه عمل کافران است‪.‬‬

‫سوره فاطر‬

‫ين‬ ‫وك فَ َق ْد َك َّذب الَّ ِ‬

‫ذ‬ ‫َ‬ ‫ب‬ ‫وك فَ َق ْد ُك ِذبت رسل ِمن قَبلِك ‪ ﴾4﴿........‬وإِ ْن ي َك ِ‬
‫ذ‬ ‫َ‬ ‫ب‬ ‫«وإِ ْن ي َك ِ‬
‫ذ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُُ ٌ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬
‫اب الْ ُمنِ ِري» فاطر ﴿‪﴾25‬‬‫ات وِِبلزب ِر وِِبلْ ِكتَ ِ‬
‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫م ْن قَ ْبله ْم َجاءَ ُْتُْم ُر ُسلُ ُه ْم ِبلْبَينَ َ ُ َ‬
‫"و اگر تو را دروغگو دانستند‪ ،‬رسوالن قبل از تو ن‬
‫نب دروغگو دانسته شدند‪ .......‬و اگر تو را دروغگو‬
‫ن‬
‫کسای که قبل از اینها بودند‪ ،‬رسوالنشان را که با نشانه های آشکار و کتب پند و موعظه و‬ ‫دانستند‪،‬‬
‫کتاب روشنگر به نزد آنها آمدند‪ ،‬دروغگو دانستند‪".‬‬

‫جمع بندی سوره فاطر‬

‫رنن از جانب کافران دروغ گو دانسته شد اما به یک دلداری‪ ،‬که غصه نخور همهی انبیاء دروغگو دانسته‬
‫شدند‪ ،‬بسنده شد‪.‬‬
 ‫‪87‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره یس‬

‫ث فَ َقالُوا إِ ََّن إِلَْي ُك ْم ُم ْر َسلُو َن ﴿‪ ﴾14‬قَالُوا َما أَنْتُ ْم‬ ‫وِها فَعَّزْزََن بِثَالِ ٍ‬ ‫«إِ ْذ أ َْر َس ْلنَا إِلَْي ِهم اثْنَ ْ ِ‬
‫ي فَ َك َّذبُ َُ َ‬ ‫ُ‬
‫الر ْْحَ ُن ِم ْن َش ْي ٍء إِ ْن أَنْتُ ْم إََِّل تَ ْك ِذبُو َن ﴿‪ ﴾15‬قَالُوا َرب نَا يَ ْعلَ ُم إِ ََّن إِلَْي ُك ْم‬
‫إََِّل بَ َشٌر ِمثْلُنَا َوَما أَنْ َزَل َّ‬
‫ي ﴿‪ ﴾17‬قَالُوا إِ ََّن تَطََّْريََن بِ ُك ْم لَئِ ْن ََلْ تَْنتَ ُهوا‬ ‫لَ ُم ْر َسلُو َن ﴿‪َ ﴾16‬وَما َعلَْينَا إََِّل الْبَ ََلغُ الْ ُمبِ ُ‬
‫اب أَلِ ٌيم ﴿‪ ﴾18‬قَالُوا طَائُِرُك ْم َم َع ُك ْم أَئِ ْن ذُكِْرُُْت بَ ْل أَنْتُ ْم قَ ْوٌم‬ ‫ِ‬
‫لَنَْر َُجَنَّ ُك ْم َولَيَ َم َّسنَّ ُك ْم منَّا َع َذ ٌ‬
‫ُم ْس ِرفُو َن » یس ﴿‪﴾19‬‬
‫"هنگایم که دو نفر از رسوالن را به سوی آن ها فرستادیم اما اهل شهر رسوالن را دروغگو دانستند پس‬
‫برای تقویت آن دو شخص سویم فرستادیم‪ .‬پس رسوالن گفتند‪ :‬ما فرستادگان (خدا) به سوی شما‬
‫چبی نازل نکرده‪ ،‬شما‬ ‫بشی مانند ما نیستید و خداوند رحمان ن‬ ‫هستیم‪ .‬اما اهل شهر گفتند‪ :‬شما جز ر‬
‫ً‬
‫فقط دروغ یم گویید‪ ،‬رسوالن گفتند‪ :‬پروردگار ما آگاه است که ما قطعا فرستادگان (او) به سوی شما‬
‫هستیم و ما وظیفهای جز ابالغ آشکار پیام نداریم‪ .‬اهل شهر گفتند‪ :‬ما شما را به فال بد گرفته ایم و اگر‬
‫(از این سخنان) دست برندارید شما را سنگسار خواهیم کرد و شکنجه دردنایک از ما به شما خواهد‬
‫ّ‬
‫رسید‪ .‬رسوالن گفتند‪ :‬فال بد شما از خودتان است اگر بیندیشید و متذکر شوید‪ ،‬بلکه شما گرویه‬
‫ارساف کارید‪".‬‬

‫«َي حسرًة َعلَى الْعِب ِاد ما َيْتِي ِهم ِمن رس ٍ‬

‫ول إََِّل َكانُوا بِِه يَ ْستَ ْه ِزئُو َن » یس ﴿‪﴾30‬‬ ‫َ َ َ ْ ْ َُ‬ ‫َ َ َْ‬
‫پیامبی برای هدایت آنها نیامد مگر اینکه او را مسخره یم کردند‪".‬‬
‫ر‬ ‫"افسوس بر این بندگان‪ ،‬هیچ‬

‫ين َآمنُوا أَنُطْعِ ُم َم ْن لَْو يَ َشاءُ َّ‬ ‫ِِ‬ ‫اَّلل قَ َ َّ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬

‫اَّللُ أَطْ َع َمهُ‬ ‫ين َك َف ُروا للَّذ َ‬
‫ال الذ َ‬ ‫يل ََلُْم أَنْف ُقوا ِمَّا َرَزقَ ُك ُم َُّ‬
‫« َوإ َذا ق َ‬
‫ي » یس ﴿‪﴾47‬‬ ‫ض ََل ٍل ُمبِ ٍ‬ ‫إِ ْن أَنْتُ ْم إََِّل ِِف َ‬
‫ن‬
‫کسای که کافر شدند به‬ ‫"و هنگایم که به آنها گفته شود؛ از آنچه خدا به شما روزی داده انفاق کنید‪،‬‬
‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردند یم گویند‪ :‬آیا ماکش را اطعام کنیم که اگر خدا یمخواست او را اطعام یمکرد؟!‬
‫شما (مومنان) فقط در گمرایه آشکارید‪".‬‬
‫ن‬
‫توهی کننده صادر‬ ‫ن‬
‫توهی‪ ،‬حکم قتل برای‬ ‫وقن گفته یمشود‪ ،‬به خاطر یک‬ ‫ن‬
‫کسای که ر‬ ‫درست مانند‬
‫نکنید‪ ،‬این امر ظالمانه است و با حکم عقل و دین ناسازگار است‪ ،‬ظالمان به عدالت پیشه گان یم گویند‪:‬‬
‫آیا کش را که خدا خونش را هدر دانسته است‪ ،‬نکشیم؟ شما (عدالت پیشه گان) در گمرایه آشکاری‬
‫هستید‪.‬‬
 ‫‪88‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ك قَ ْوَُلُْم إِ ََّن نَ ْعلَ ُم َما يُ ِسرو َن َوَما يُ ْعلِنُو َن » یس ﴿‪﴾76‬‬

‫«فَ ََل َُْي ُزنْ َ‬
‫"پس ای نن ؛سخن آن ها تو را ناراحت نکند ما آنچه را آنها ن‬
‫مخق کرده یا آشکار یمکنند ‪،‬یم دانیم‪".‬‬ ‫ر‬
‫جمع بندی سوره یس‬
‫کفار تهمت دروغگوی به انبیاء زدند اما انبیاء به دادن جواب ر‬
‫محبمانه اکتفا نموده و گفتند‪ :‬ما فقط‬ ‫ی‬
‫پیام رسان هستیم‪ ،‬شما مختارید سخن ما را بپذیرید یا نپذیرید ‪.‬‬

‫کفار گفتند‪ :‬ما به شما رسوالن بدگمان هستیم و اگر از حرف خود دست بر ندارید شما را سنگباران‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫بدگمای شما مشکل خود شماست‪.‬‬ ‫کرده و کیفر بزرگ از ناحیه ما به شما خواهد رسید‪ .‬انبیاء گفتند‪:‬‬

‫پس مشخص یمشود؛ سنگباران و کیفر های سخت و مارک زدن به کش که سخن مخالف دارد روش‬
‫غب مومنان است‪14( .‬تا‪)19‬همه انبیا مورد تمسخر قرار گرفتند‪)30(.‬‬
‫خدای یم زنند و مخالفان این کار بد را گمراه یم دانند‪)47(.‬‬ ‫ن‬
‫برخ کار بد یم کنند‪ ،‬بعد این کار بد را رنگ‬
‫ی‬
‫نارساگوی یم گبند و ر ن‬ ‫ن‬
‫گرفی جان به ظلم را ‪،‬رنگ‬ ‫درست مانند کسای که جان شخیص را فقط به دلیل ن ی‬
‫اگوی‬ ‫کسای که یمگویند‪ ،‬این کار ظالمانه است ‪،‬مارک گمرایه یم زنند ‪(.‬البته ن‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬ ‫خدای یم زنند و به‬
‫ی‬
‫اگوی را‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫هم جرم است اما باید متناسب با نارس یای که گفته شده واکنش نشان دهیم‪ ،‬نه اینکه هر نارس ی‬
‫یعن مرگ کیفر دهیم‪ ).‬ای رنن؛ سخن بد آنها تو را ناراحت نکند زیرا سخنان آنها را‬ ‫به اشد مجازات ‪ ،‬ن‬
‫خدا یم داند‪(.‬یس ‪)76‬‬

‫سوره صافات‬

‫ت َويَ ْس َخ ُرو َن ﴿‪َ ﴾12‬وإِ َذا ذُكِ ُروا ََل يَ ْذ ُك ُرو َن ﴿‪َ ﴾13‬وإِ َذا َرأ َْوا آيًَة‬ ‫ِ‬
‫«بَ ْل َعجْب َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ي » صافات ﴿‪﴾15‬‬ ‫يَ ْستَ ْسخ ُرو َن ﴿‪َ ﴾14‬وقَالُوا إِ ْن َه َذا إََِّل س ْحٌر ُمبِ ٌ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫"تو از انکار آنها تعجب یم ن‬
‫کن و آنها مسخره یم کنند و هنگایم که به آنان تذکر داده شود‪ ،‬هرگز متذکر‬
‫نیم شوند و هنگایم که نشانهای ببینند به استهزاء دعوت یمکنند و یمگویند‪ :‬این فقط سحری آشکار‬
‫است‪".‬‬

‫«وي ُقولُو َن أَئِنَّا لَتَا ِرُكو ِآَلتِنَا لِ َش ِ‬

‫اع ٍر َُْمنُ ٍ‬
‫ون » صافات ﴿‪﴾36‬‬ ‫َ‬ ‫ََ‬
‫شاعر دیوانهای رها کنیم؟"‬
‫ی‬ ‫خاطر‬
‫ی‬ ‫"و یم گویند‪ :‬آیا ما خدایانمان را به‬

‫ي ﴿‪ ﴾69‬فَ ُه ْم َعلَى آ ََث ِرِه ْم يُ ْهَرعُو َن » صافات ﴿‪﴾70‬‬ ‫«إِ ََّّنُم أَلْ َفوا آِبءهم ِ‬
‫ضال َ‬
‫ْ ْ َ َُ ْ َ‬
 ‫‪89‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"آنها پدران خود را گمراه یافتند پس آنها به دنبال پدران‪ ،‬با رسعت رانده و کشیده یم شوند‪".‬‬
‫رن‬
‫نکته‪ :‬گایه شخص یم فهمد رایه اشتباه است اما تعصب و بسی ی‬
‫در عقل موجب یمشود به دنبال‬
‫همان راه غلط برود‪.‬‬

‫غ َعلَْي ِه ْم َ‬
‫ض ْرًِب‬ ‫ال أَََل ََتْ ُكلُو َن ﴿‪َ ﴾91‬ما لَ ُك ْم ََل تَْن ِط ُقو َن ﴿‪ ﴾92‬فَ َرا َ‬ ‫غ إِ ََل ِآَلَتِ ِه ْم فَ َق َ‬
‫«فَ َرا َ‬
‫ال أَتَ ْعبُ ُدو َن َما تَْن ِحتُو َن ﴿‪َ ﴾95‬و َّ‬
‫اَّللُ َخلَ َق ُك ْم‬ ‫ي ﴿‪ ﴾93‬فَأَقْ بَلُوا إِلَْي ِه يَِزفو َن ﴿‪ ﴾94‬قَ َ‬ ‫ِِبلْيَ ِم ِ‬
‫اْلَ ِحي ِم » صافات ﴿‪﴾97‬‬ ‫اَن فَأَلْ ُقوهُ ِِف ْ‬
‫َوَما تَ ْع َملُو َن ﴿‪ ﴾96‬قَالُوا ابْنُوا لَهُ بُْنيَ ً‬
‫"ابراهیم به سوی معبود هایشان رفت‪ ،‬پس گفت‪ :‬چرا غذا نیم خورید؟ چرا سخن نیم گویید؟ سپس‬
‫مش ن‬
‫کی شتابان به سوی ابراهیم روی آوردند‪ ،‬ابراهیم گفت‪:‬‬ ‫بر آنها نضبه ای با دست راست فرود آورد‪ ،‬ر‬
‫چبی را که با دست خود یمتراشید‪ ،‬یم پرستید؟ در حایل که خدا شما و آنچه عمل یمکنید(منظور‬ ‫آیا ن‬
‫ر‬
‫های که یمسازید) را آفریده است‪ ،‬مشکان گفتند‪ :‬ی‬
‫بنای برای او بسازید پس او را در جهنیم از آتش‬ ‫بت ی‬
‫بیندازید‪".‬‬

‫نکته‪ :‬ابراهیم اندیشه بت پرستان را قبول نداشت پس با سخن و عمل خود آن اندیشه را به چالش‬
‫ن‬
‫پاسخ‬ ‫کشید‪ ،‬بتپرستان به جای اینکه با عقل خود بر سخن و عمل ابراهیم اندیشیده و در صورت نیاز‬
‫کی را مورد نکوهش قرار‬‫مش ن‬ ‫ن‬
‫عقالی به ابراهیم بدهند‪ ،‬تصمیم به نابودی ابراهیم گرفتند‪ ،‬قرآن عمل ر‬
‫یمدهد‪ .‬پس از آیات فوق استنباط یم شود که ر ن‬
‫کشی کش که به دلیل اینکه اندیشه ای را قبول ندارد و‬
‫ن‬
‫چنی کاری‬ ‫آن اندیشه را به چالش یمکشد‪ ،‬روش بتپرستان یمباشد و انسانهای معتقد به قرآن حق‬
‫ر‬
‫منطق و محبمانه به‬‫ر‬ ‫ن‬
‫چنی افرادی این است که با جواب های‬ ‫ندارند ‪.‬از دیدگاه قرآن روش برخورد با‬
‫آنها پاسخ دهیم‪.‬‬

‫«فَ َك َّذبُوهُ فَِإ ََّّنُْم لَ ُم ْح َ‬

‫ض ُرو َن » صافات ﴿‪﴾127‬‬
‫"پس الیاس را دروغ گو دانستند پس آنها (در دادگاه عدل الیه) احضار یم شوند‪".‬‬

‫ن‬
‫روشن دارید؟"‬ ‫صافات ﴿‪" ﴾156‬آیا شما در این باره دلیل‬ ‫«أ َْم لَ ُك ْم ُس ْلطَا ٌن ُمبِ ٌ‬
‫ي»‬
‫ن‬ ‫صافات ﴿‪" ﴾178‬ای نن؛ از آنان تا ن‬ ‫«وتَوَّل َعْن ُهم َح ََّّت ِح ٍ‬
‫ي»‬
‫معی روی بگردان‪".‬‬ ‫زمای‬ ‫ر‬ ‫ْ‬ ‫ََ‬
‫ف يب ِ‬
‫ص ُرو َن » صافات ﴿‪﴾179‬‬ ‫ِ‬
‫« َوأَبْص ْر فَ َس ْو َ ُْ‬
‫ببی‪ ،‬آنها ن‬
‫نب به زودی(نتیجه عمل خود را) یمبینند‪".‬‬ ‫"و ای رنن؛ (وضع و کارشان را) ن‬

‫جمع بندی سوره صافات‬

 ‫‪90‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫کفار اندیشه رنن را به تمسخر گرفته و آن را سحر نامیدند (‪12‬تا‪ )15‬و گفتند‪ :‬آیا ما مکتب خود را به‬
‫(نن اکرم ص) رها کنیم‪ )36(.‬آنها فهمیدند راه پدران اشتباه است اما‬ ‫شاعر دیوانهای ر‬
‫ی‬ ‫سخن‬
‫ی‬ ‫خاطر‬
‫ی‬
‫تعصب و دوری از عقل موجب شده بود به رسعت به دنبال راه غلط پدران بروند‪)69_70( .‬‬
‫طب ن‬
‫آمب و عمل خود اندیشه بت پرستان را به چالش کشید‪ ،‬بت پرستان تصمیم به‬ ‫ابراهیم با سخن ن ن‬
‫نابودی ابراهیم(ع) گرفتند‪.‬‬

‫قرآن این گونه رفتار بت پرستان را مورد نکوهش قرار داد‪ .‬پس معلوم یمشود کش که اندیشهای را با‬
‫آمب و عمل خود به چالش یمکشد را نباید کشت‪ ،‬بلکه همان طور که قرآن بارها از روش‬ ‫طب ن‬‫سخن ن ن‬
‫طق و ر‬
‫محبمانه به او پاسخ داد‪91( .‬تا‪)97‬مردم الیاس را دروغ گو‬ ‫انبیاء روایت نموده‪ ،‬باید با دلیل من ر‬
‫دانستند اما مجازات آنها در دادگاه عدل الیه است‪ )127( .‬برای پذیرش یا رد نظریهای باید دلیل داشته‬
‫پیامبش یم فرماید‪ :‬در مقابل تمسخر و تهمت ساحری‪ ،‬شاعری‪،‬‬ ‫ر‬ ‫باشیم‪ )156( .‬و بالخره خداوند به‬
‫ی‬
‫گوی و تهدید به قتل و‪ ...‬از آنها روی گردان و به آنها توجه نکن به زودی وضعیت آنها‬
‫دیوانیک و دروغ ی‬
‫برای خودشان و تو روشن یم شود‪178( .‬و‪)179‬‬

‫سوره ص‬

‫ِ‬ ‫«‪.........‬وقَ َ ِ‬
‫ال الْ َكاف ُرو َن َه َذا َساحٌر َك َّذ ٌ‬
‫اب» ص ﴿‪﴾4‬‬ ‫َ‬
‫گوی است‪".‬‬
‫)ساحر دروغ ی‬
‫ی‬ ‫این(پیامب‬
‫ر‬ ‫"و کافران گفتند‪:‬‬
‫ی‬ ‫﴿‪ "﴾7‬این فقط یک ن‬
‫آئی ساختیک است‪" .‬‬ ‫اختِ ََل ٌق‪ »39‬ص‬
‫«‪..........‬إِ ْن َه َذا إََِّل ْ‬
‫اب ْاْلَيْ َك ِة‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫وح وع ِ‬
‫َص َح ُ‬
‫ود َوقَ ْوُم لُوط َوأ ْ‬
‫اد َوف ْر َع ْو ُن ذُو ْاْل َْو ََتد ﴿‪َ ﴾12‬وََثُ ُ‬ ‫« َك َّذبَ ْ‬
‫ت قَ ْبلَ ُه ْم قَ ْوُم نُ ٍ َ َ ٌ‬
‫اب » ص﴿‪﴾14‬‬ ‫……﴿‪﴾13‬إِ ْن ُكلٌّ إََِّل َك َّذب الرسل فَح َّق ِع َق ِ‬
‫َ َُ َ‬
‫"قبل از اینها‪ ،‬قوم نوح‪ ،‬عاد ‪ ،‬فرعون صاحب میخها ‪ ،‬ثمود و‪ ،‬قوم لوط و اصحاب ایکه همه‪ ،‬رسوالن‬
‫را دروغ گو دانستند پس عقوبت(درباره ی آنها) تحقق یافت‪".‬‬

‫اْلِس ِ‬
‫اب » ص﴿‪﴾16‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّ‬ ‫ِ‬
‫« َوقَالُوا َربَّنَا َعج ْل لَنَا قطنَا قَ ْب َل يَ ْوم ْ َ‬

‫رن‬
‫ساخی‬ ‫‪ 39‬اختالق‪ :‬تراشیدن‪ ،‬ن‬
‫حرق از جانب خود‬
 ‫‪91‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"و (کافران از روی تمسخر) گفتند‪ :‬پرودگارا نصیب ما را از عذاب ‪،‬قبل از روز حساب ‪،‬زودتر بده‪".‬‬

‫ص﴿‪﴾17‬در مقابل آنچه یم گویند شکیبا باش‪.‬‬ ‫اصِ ِْب َعلَى َما يَ ُقولُو َن ‪»…….‬‬
‫« ْ‬
‫جمع بندی سوره ص‬
‫کافران رنن را ساحر‪ ،‬کذاب و مختلق( تراشنده ن‬
‫آئی) دانسته و سخن رنن را به تمسخر گرفته‪ ،‬گفتند‪:‬‬
‫ای خدا ما را زود عذاب کن‪)16،14،13،12،7،4(.‬‬
‫ن‬
‫توهی ها و تمسخرها شکیبا باش‪)17(.‬‬ ‫اما خداوند به رنن فرمود‪ :‬در مقابل همه این‬

‫سوره زمر‬

‫«قُل َي ِعب ِاد الَّ ِذين آمنُوا اتَّ ُقوا ربَّ ُكم لِلَّ ِذين أَحسنُوا ِِف ه ِذ ِه الدنْيا حسنَةٌ وأَرض َِّ‬
‫اَّلل َو ِاس َعةٌ‬ ‫َ َ َ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َْ َ‬
‫اب »زمر﴿‪﴾10‬‬ ‫َجرُهم بِغَ ِْري ِحس ٍ‬ ‫إََِّّنَا ي و ََّّف َّ ِ‬
‫َ‬ ‫الصاب ُرو َن أ ْ َ ْ‬ ‫َُ‬
‫"بگو‪ :‬ای بندگان من که ایمان آورده اید‪ ،‬از کار بدی که پرودگارتان نیه کرده‪ ،‬خود را نگه دارید‪ ،‬برای‬
‫زمی خدا وسیع است ن‬
‫(یعن؛ اگر با نییک پاسخ‬ ‫کسای که در این دنیا نییک کردند‪ ،‬پاداش نییک است؛ و ن‬ ‫ن‬
‫بدی ها را دادید و اثر نکرد و آنها بر بدی خود ادامه دادند‪ ،‬یمتوانید هجرت کنید و به جای دیگر بروید‪).‬‬
‫شکیبایان اجر و پاداش خود را ریحساب دریافت یم دارند‪.‬‬

‫«‪......‬فَب ِشر ِعب ِاد ﴿‪﴾17‬الَّ ِذين يست ِمعو َن الْ َقوَل فَيتَّبِعو َن أَحسنه أُولَئِ َّ ِ‬
‫اَّللُ‬
‫ين َه َد ُاه ُم َّ‬
‫ك الذ َ‬ ‫ْ َ ُ ْ ََ ُ َ‬ ‫َ َ َْ ُ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ك ُهم أُولُو ْاْلَلْب ِ‬‫ِ‬
‫اب »زمر﴿‪﴾18‬‬ ‫َ‬ ‫َوأُولَئ َ ْ‬
‫ن‬
‫کسای‬ ‫ن‬
‫کسای که سخنان را یمشنوند و از ر‬
‫بهبین آنها پبوی یمکنند‪ ،‬آنها‬ ‫"پس به بندگان من بشارت بده‪،‬‬
‫‪40‬‬
‫هستند که خدا آنها را هدایت یمکند و آنها همان صاحبان عقل یم باشند‪".‬‬

‫« َك َّذب الَّ ِذ ِ ِ‬
‫اب ِم ْن َحْي ُ‬
‫ث ََل يَ ْشعُ ُرو َن»زمر ﴿‪﴾25‬‬ ‫ين م ْن قَ ْبل ِه ْم فَأ َََت ُه ُم الْ َع َذ ُ‬
‫َ َ‬

‫‪ 40‬برای توضیح این دو آیه رجوع شود به کتاب‪:‬واکاوی ارتداد ‪،‬ص ‪18‬تا ‪23‬‬
 ‫‪92‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"کسای که قبل از آنها بودند (آیات ما را) دروغ دانستند و عذاب از ی‬

‫جای که فکر نیمکردند به رساغشان‬ ‫ن‬

‫آمد‪" .‬‬

‫اق ِبِِ ْم َما َكانُوا بِِه يَ ْستَ ْه ِزئُو َن »زمر﴿‪﴾48‬‬ ‫« َوبَ َدا ََلُْم َسيِئَ ُ‬
‫ات َما َك َسبُوا َو َح َ‬
‫"بدی های آنچه انجام دادند بر ایشان آشکار شد و آنچه را مسخره یمکردند آنها را احاطه نمود‪" .‬‬

‫ت لَ ِم َن‬ ‫ب َِّ‬
‫اَّلل َوإِ ْن ُكْن ُ‬ ‫ت ِِف َجْن ِ‬
‫س ََي َح ْسَرََت َعلَى َما فََّرطْ ُ‬ ‫«أَ ْن تَ ُق َ‬
‫ول نَ ْف ٌ‬
‫َّ ِ‬
‫ين »زمر﴿‪﴾56‬‬ ‫الساخ ِر َ‬
‫"مبادا کش روز قیامت بگوید‪ :‬افسوس بر من از کوتایه ی‬
‫های که در جانب خدا ‪41‬کردم و از مسخره‬
‫کنندگان بودم‪".‬‬
‫جمع بندی سوره زمر‬
‫خوی پاسخ دهند و‬
‫بندگان خدا باید خود را از بدیها دور نگه دارند و تا یمتوانند نییک کنند و بدی را با ر‬
‫شکیبای پیشه کنند که خدا پاداش شکیبایان را ری حساب یم دهد و در نهایت از انسانهای‬
‫ی‬ ‫در مقابل بدی‬
‫ن‬
‫کسای مورد بشارت و هدایت خدا قرار یمگبند و‬ ‫بد سخن و بد رفتار دور شده‪ ،‬هجرت کنند‪)10( .‬‬
‫صاحب عقل یم باشند که سخنان مختلف را شنیده و از ر‬
‫بهبین پبوی یمکنند‪17(.‬و‪)18‬‬
‫در تمام دورانها آیات الیه ری دلیل دروغ دانسته شده (‪)25‬و نتیجه این کار برایشان آشکار شده و آنچه‬
‫ً‬
‫را مسخره یمکردند آنها را در بر گرفته (‪)48‬و اینها گفته یمشود‪ ،‬تا چشم خود باز کنید و بعدا حشت‬
‫نخورید‪)56(.‬‬

‫سوره غافر‬

‫ت ُكل أ َُّم ٍة بَِر ُسوَلِِ ْم لِيَأْ ُخ ُذوهُ َو َج َادلُوا‬ ‫ِِ‬ ‫وح و ْاْلَحز ِ‬
‫اب م ْن بَ ْعده ْم َوَِهَّ ْ‬ ‫ت قَ ْبلَ ُه ْم قَ ْوُم نُ ٍ َ ْ َ ُ‬ ‫« َك َّذبَ ْ‬
‫ف َكا َن ِع َق ِ‬ ‫ضوا بِِه ْ‬ ‫ِِبلْب ِ ِ ِ‬
‫اب »غافر﴿‪﴾5‬‬ ‫اْلَ َّق فَأَ َخ ْذ ُُتُْم فَ َكْي َ‬ ‫اط ِل ليُ ْدح ُ‬ ‫َ‬

‫یعن تمام اموری که در جانب خدا قرار دارند مثل؛ فرمان خدا‪،‬اطاعت خدا‪ ،‬قرب خدا‪،‬‬‫‪ 41‬جنب هللا‪ :‬ن‬
‫ن‬
‫آسمای که از جانب خدا نازل شده‪ ،‬انبیاء و اولیای الیه و…‬ ‫کتب‬
 ‫‪93‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"پیش از اینها قوم نوح و گروه ی‬

‫های که بعد از نوح بودند انبیاء خود را دروغ گو دانستند‪ .‬و هر ام رن تالش‬
‫پیامبش را دستگب کند و برای محو حق به مجادله باطل دست زدند‪ ،‬پس من آنها را گرفتم‪،‬‬
‫ر‬ ‫نمود که‬
‫پس ن‬
‫ببی مجازات من چگونه بود‪".‬‬

‫احٌر‬ ‫ي ﴿‪﴾23‬إِ ََل فِرعو َن وهاما َن وقَارو َن فَ َقالُوا س ِ‬ ‫ان ُمبِ ٍ‬‫«ولََق ْد أَرس ْلنَا موسى ِِبَيتِنَا وس ْلطَ ٍ‬
‫َ‬ ‫ْ َْ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ َْ ُ َ َ َُ‬
‫استَ ْحيُوا‬ ‫َك َّذاب ﴿‪﴾24‬فَلَ َّما جاءهم ِِب ْْل ِق ِمن ِعْن ِد ََن قَالُوا اقْ تلُوا أَب ناء الَّ ِ‬
‫ين َآمنُوا َم َعهُ َو ْ‬ ‫ذ‬
‫ُ َْ َ َ‬ ‫َ َُ ْ َ ْ‬ ‫ٌ‬
‫نِساءهم وما َكي ُد الْ َكافِ ِرين إََِّل ِِف ض ََل ٍل ﴿‪﴾25‬وقَ َ ِ‬
‫ال ف ْر َع ْو ُن َذ ُر ِوّن أَقْ تُ ْل ُم َ‬
‫وسى َولْيَ ْدعُ َربَّهُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َُ ْ ََ ْ‬
‫ت‬‫وسى إِِّن عُ ْذ ُ‬ ‫ال ُم َ‬ ‫ض الْ َف َس َاد ﴿‪َ ﴾26‬وقَ َ‬ ‫اف أَ ْن يُبَ ِد َل ِدينَ ُك ْم أ َْو أَ ْن يُظْ ِهَر ِِف ْاْل َْر ِ‬ ‫إِِّن أ َ‬
‫َخ ُ‬
‫اب »غافر﴿‪﴾27‬‬ ‫اْلِس ِ‬ ‫ْ‬ ‫م‬ ‫بِرِّب وربِ ُكم ِمن ُك ِل مت َكِ ٍِب ََل ي ؤِمن بِيوِ‬
‫ُْ ُ َْ َ‬ ‫َ َ َ ْ ْ َُ‬
‫"ما مویس را با نشانههایمان و دلیل روشن بسوی فرعون و هامان و قارون فرستادیم‪ .‬آنها گفتند‪:‬‬

‫گوی است‪ .‬و هنگایم که حق را از سوی ما برای آنها آورد‪ ،‬گفتند‪ :‬پشان‬ ‫ساحر بسیار دروغ ی‬
‫ی‬ ‫مویس(ع)‬
‫ن‬
‫کسای که با مویس ایمان آورده اند را بکشید و زنانشان را زنده بگذارید اما نقشه کافران پوچ و نابود‬
‫است‪ .‬و فرعون گفت‪ :‬بگذارید مویس(ع) را بکشم و او پرودگارش را بخواند‪ ،‬من یمترسم ن‬
‫آیی شما را‬
‫ن‬
‫رسزمی فساد ایجاد کند‪ .‬و مویس(ع) گفت‪ :‬من به پرودگارم و پروردگار شما پناه‬ ‫دگرگون سازد یا در این‬
‫متکبی که به روز حساب ایمان نیمآورد‪".‬‬‫یمبرم از هر ر‬

‫اَّللُ َوقَ ْد َجاءَ ُك ْم‬

‫ّب َّ‬ ‫ِ‬‫ر‬ ‫ول‬ ‫ق‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫َ‬
‫أ‬ ‫َل‬ ‫ج‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫َت‬‫أ‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫ا‬‫مي‬‫ال رجل م ْؤِمن ِمن ِآل فِر َعو َن ي ْكتُم إِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ َ ُ‬ ‫« َوقَ َ َ ُ ٌ ُ ٌ ْ‬
‫ض الَّ ِذي يَعِ ُد ُك ْم إِ َّن‬ ‫ك ِ ِ‬
‫صادقًا يُصْب ُك ْم بَ ْع ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ك َكاذ ًِب فَ َعلَْيه َكذبُهُ َوإِ ْن يَ ُ َ‬ ‫ات ِم ْن َربِ ُك ْم َوإِ ْن يَ ُ‬
‫ِِبلْبيِنَ ِ‬
‫َ‬
‫اب»غافر ﴿‪﴾28‬‬ ‫اَّللَ ََل يَ ْه ِدي َم ْن ُه َو ُم ْس ِر ٌ‬
‫ف َك َّذ ٌ‬ ‫َّ‬
‫ن‬
‫مومن از آل فرعون که ایمانش را کتمان کرده بود ‪،‬گفت‪ :‬آیا مردی را یمکشید که یمگوید‪ ،‬پرودگار‬ ‫"مرد‬
‫روشن از جانب پرودگارتان برای شما آورده است‪ .‬اگر مویس دروغ گو‬‫ن‬ ‫من هللا است و حال اینکه دالیل‬
‫باشد پس دروغش بر علیه او خواهد بود (و نظام عالم بگونهای است که دروغ‪ ،‬انسان را از ن‬
‫بی یمبرد)‬
‫برخ از آنچه به شما وعده داده به شما یمرسد‪.‬خدا کش که از حد گذرنده و بسیار‬ ‫و اگر راستگو باشد ن‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫دروغ گوست را هدایت نیمکند‪(.‬چنی کس را الزم نیست از بی رببیم‪ ،‬ارساف کاری و دروغ ی‬
‫گوی او را‬
‫به دیار نابودی یمبرد‪").‬‬
 ‫‪94‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ك‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل و ِعْن َد الَّ ِ‬

‫ان أ َََتهم َكِب م ْقتا ِعْن َد َِّ‬ ‫ت َِّ‬
‫اَّلل بِغَ ِري س ْلطَ ٍ‬ ‫«الَّ ِذين َُي ِادلُو َن ِِف آَي ِ‬
‫ين َآمنُوا َك َذل َ‬
‫َ‬ ‫ذ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬
‫ْ ََ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ب ُمتَ َكِ ٍِب َجبَّا ٍر»غافر ﴿‪﴾35‬‬ ‫اَّللُ َعلَى ُك ِل قَ ْل ِ‬
‫يَطْبَ ُع َّ‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫کسای که یدلیل به مجادله در آیات الیه بریم ن‬
‫خبند؛ این کارشان خشم بزرگ نزد خدا و نزد آنان که‬ ‫ر‬ ‫"‬
‫متکب جباری مهر یمنهند‪".‬‬
‫ایمان آوردهاند به بار یمآورد‪ ،‬اینگونه خداوند بر دل هر ر‬
‫ن‬
‫سخن را پذیرفته یا رد کنیم‪ ،‬عقل ما شکوفا نیمشود و نیمتوانیم امور را‬ ‫ر‬
‫صوری که ری دلیل‬ ‫نکته‪ :‬در‬
‫بخوی درک کنیم‪.‬‬
‫ر‬
‫«من ع ِمل سيِئ ًة فَ ََل َُيزى إََِّل ِمثْلَها ومن ع ِمل ِ‬
‫صاْلًا ِم ْن ذَ َك ٍر أ َْو أُنْثَى َوُه َو ُم ْؤِم ٌن فَأُولَئِ َ‬
‫ك‬ ‫َ ََ ْ َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ َ َ ََ‬
‫اب »غافر﴿‪﴾40‬‬ ‫اْلنَّ َة ي رَزقُو َن فِيها بِغَ ِْري ِحس ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫يَ ْد ُخلُو َن َْ ُْ‬
‫"هر کس بدی کند‪ ،‬فقط به مانند آن بدی کیفر داده یمشود ویل هر کس کار شایسته ای انجام‬
‫دهد‪،‬خواه مرد یا زن ‪،‬در حایل که مؤمن باشد آنها وارد بهشت یمشوند و در بهشت روزی ریحساب به‬
‫آنها داده خواهد شد‪".‬‬
‫توضیح‪ :‬اصل این است که همه از رحمت الیه برخوردار شوند اما از آنجا که بدیها موجب یمشوند‬
‫انسان نتواند به تمامه از رحمت الیه برخوردار شود‪ ،‬نظام تکوین و ر‬
‫تشی ع به گونهای برنامهریزی شده‬
‫که هنگایم که انسان کار بدی انجام یمدهد گرفتار عواقب آن یمشود‪ ،‬تا بخاطر ترس از این عواقب‪،‬‬
‫انسان بسوی بدیها نرود و درهای رحمت را به سوی خود نبندد؛ پس مجازات ها اصل نیستند و فقط‬
‫قرار داده شده اند که انسان درهای رحمت را بسوی خود نبندد‪ ،‬خداوند دارای صفت رحمت است و‬
‫اصالت مال این صفت یم باشد و سایر صفات از رحمت او ر‬
‫نایس یمشوند‪.‬‬

‫نکته مهم‪ :‬توضیح داده شد که کیفر به این دلیل وضع شده که درهای رحمت الیه بر روی افراد بسته‬
‫ن‬
‫توهی کننده به رنن‪ ،‬غب از اینکه با جرم تناسب ندارد و با صدر آیه فوق در تضاد است‪،‬‬ ‫نشود اما قتل‬
‫موجب یمشود شخص برای همیشه از رحمت الیه محروم گردد و این امر با فلسفه وضع مجازات در‬
‫تناقض است‪.‬‬

‫اَّلل ح ٌّق‪﴾55﴿.......‬إِ َّن الَّ ِذين َُي ِادلُو َن ِِف ِ ِ‬

‫اَّلل بِغَ ِري س ْلطَ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫«فَ ْ ِ ِ‬
‫ان أ َََت ُه ْم‬ ‫آَيت َّ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫اص ِْب إ َّن َو ْع َد َّ َ‬
‫الس ِميع الْب ِ‬ ‫ص ُدوِرِهم إََِّل كِ ِْب ما ُهم بِبالِغِ ِيه فَ ْ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫صريُ»غافر ﴿‪﴾56‬‬ ‫استَع ْذ ِِب ََّّلل إنَّهُ ُه َو َّ ُ َ‬ ‫ٌَ ْ َ‬ ‫إ ْن ِِف ُ ْ‬
‫ن‬
‫کسای که در آیات الیه بدون دلییل که‬ ‫شکیبای پیشه کن که وعده خدا حق است…‬
‫ی‬ ‫پیامب‬
‫ر‬ ‫"پس ای‬
‫تکب است و هرگز به خواسته خود‬
‫جوی یمکنند‪ ،‬در سینههایشان فقط ر‬ ‫ن‬
‫برای آنها آمده باشد ستبه ی‬
‫نخواهد رسید پس به خدا پناه بر که او شنوا و بیناست‪".‬‬
 ‫‪95‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫صرفُو َن ﴿‪﴾69‬الَّ ِذين َك َّذبوا ِِبلْ ِكتَ ِ‬

‫اب َوِِبَا أ َْر َس ْلنَا‬ ‫ْ‬ ‫ي‬ ‫ََّن‬
‫َّ‬ ‫أ‬ ‫ت َِّ‬
‫اَّلل‬ ‫«أَََل تَر إِ ََل الَّ ِذين َُي ِادلُو َن ِِف آَي ِ‬
‫َ َ‬
‫َ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫ف يَ ْعلَ ُمو َن »غافر﴿‪﴾70‬‬ ‫بِِه ُر ُسلَنَا فَ َس ْو َ‬
‫ن‬
‫کسای‬ ‫ن‬
‫کسای که در آیات الیه مجادله یمکنند نظر نکردی که چگونه از(راه حق) بریمگردند‪،‬‬ ‫"آیا به‬
‫که کتاب و تعالیم انبیاء را دروغ دانستند پس بزودی (نتیجه کار خود را) یمدانند‪".‬‬

‫اق ِبِِ ْم َما َكانُوا بِِه‬

‫ات فَ ِر ُحوا ِِبَا ِعْن َد ُه ْم ِم َن الْعِْل ِم َو َح َ‬
‫«فَلَ َّما جاء ُْتُم رسلُهم ِِبلْبيِنَ ِ‬
‫َ َ ْ ُُ ُْ َ‬
‫يَ ْستَ ْه ِزئُو َن»غافر ﴿‪﴾83‬‬

‫پیامبانشان با نشانههای روشن بسوی ایشان آمدند‪ ،‬به آنچه از علم در نزدشان بود‬
‫ر‬ ‫"پس هنگایم که‬
‫شاد شدند (مانند علوم حش) و آنچه را مسخره یمکردند آنها را فرا گرفت‪".‬‬
‫جمعبندی سوره غافر‬
‫ن‬
‫جهای که بوسیله خداوند‬ ‫فبییک و ن‬
‫زبای قرار گرفتند و نتیجه این آزارها را در نظام‬ ‫همه انبیاء مورد آزار ن‬
‫ایجاد شده‪ ،‬مشاهده نمودند‪ ،‬پس مجازات بوسیله خداوند صورت گرفت‪ ،‬نه اینکه انسانهای دیگر این‬
‫مجازات را اعمال کرده باشند‪5(.‬و‪)6‬‬
‫مویس(ع) را به سحر و دروغ و فساد متهم کردند و قصد ر ن‬
‫کشی او و پشان او و پشان پبوان او نمودند‬
‫ٰ‬
‫مویس(ع) فقط به خدا پناه برد و از هرگونه درگبی با آنها دوری کرد‪23(.‬تا‪)27‬‬ ‫اما‬
‫از این آیات استنباط یمشود که ر ن‬
‫کشی و انگزدن به کش که سخن مخالف دارد‪ ،‬از شیوههای فرعونیان‬
‫منطق به نقد سخن مخالف یمپردازد همان طور که مؤمن آل فرعون‬ ‫ر‬ ‫است و انسان مؤمن با دالیل‬
‫سخن گفته و عمل نمود‪28(.‬تا ‪)45‬‬
‫مؤمنآلفرعون گفت‪ :‬نظام عالم به گونهای است که اگر کش از حد گذشت و دروغ گفت خودبهخود‬
‫نابود یمشود‪)28(.‬‬
‫بخوی‬ ‫ن‬
‫سخن را پذیرفته یا رد کنیم‪ ،‬عقل ما شکوفا نیمشود و نیمتوانیم امور را‬ ‫ر‬
‫صوری که ریدلیل‬ ‫در‬
‫ر‬
‫درک کنیم‪)35(.‬‬
‫مجازات باید متناسب و در حد جرم باشد اما پاداش باید بسیار زیاد باشد‪ ،‬چون اصل این است که همه‬
‫ن‬
‫کسای با‬ ‫نب وضع شده ‪،‬برای این است که‬‫تا حد ممکن از رحمت الیه برخوردار شوند و اگر مجاز رای ن‬
‫بدیها درهای رحمت الیه را بر خود نبندند‪)40( .‬‬
‫شکیبای‬ ‫خبند و دین را به تمسخر یمگبند‪،‬‬ ‫ن‬
‫کسای که بدون دلیل به مجادله با دین بر یم ن‬ ‫راه مبارزه با‬
‫ی‬
‫است‪55(.‬و‪56‬و‪69‬و‪70‬و‪)83‬‬
 ‫‪96‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره فصلت‬

‫ين‬ ‫ذ‬ ‫ُ‬ ‫ال الَّ ِذين َك َفروا ََل تَسمعوا َِل َذا الْ ُقر ِ‬
‫آن والْغَوا فِ ِيه لَعلَّ ُكم تَ ْغلِبو َن ﴿‪﴾26‬فَلَن ِذي َق َّن الَّ ِ‬ ‫« َوقَ َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َُْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ ُ‬
‫َس َوأَ الَّ ِذي َكانُوا يَ ْع َملُو َن »فصلت﴿‪﴾27‬‬ ‫َك َف ُروا َع َذ ًاِب َش ِد ً‬
‫يدا َولَنَ ْج ِزيَن َُّه ْم أ ْ‬
‫ن‬
‫کسای که کافر شدند گفتند‪ :‬به این قرآن گوش ندهید و به هنگام تالوت آن رسوصدا کنید‪ ،‬شاید‬ ‫"و‬
‫غلبه یابید‪ ،‬پس حتما به کافران عذاب شدیدی یمچشانیم و آنها را به بدترین اعمایل که انجام یمدادند‬
‫کیفر یمدهیم‪".‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َح َس ُن فَِإ َذا الَّذي بَْينَ َ‬
‫ك َوبَْينَهُ َع َد َاوةٌ َكأَنَّهُ َوِِلٌّ‬ ‫السيِئَةُ ْادفَ ْع ِِبلَِِّت ه َي أ ْ‬ ‫« َوََل تَ ْستَ ِوي ْ‬
‫اْلَ َسنَةُ َوََل َّ‬
‫َّاها إََِّل ذُو َح ٍظ َع ِظي ٍم »فصلت﴿‪﴾35‬‬ ‫ْحيم ﴿‪﴾34‬وما ي لَق ِ َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ص َِبُوا َوَما يُلَق َ‬
‫ين َ‬ ‫َّاها إََّل الذ َ‬
‫ََ ُ َ‬ ‫َ ٌ‬
‫"هرگز نییک و بدی یکسان نیست‪ ،‬بوسیله ر‬
‫رویس که نیکوتر است بدیها را دفع کن‪ ،‬پس ناگاه همان کس‬
‫شکیبای نمودند آن‬ ‫ن‬
‫کسای که‬ ‫دوسن گرم و صمییم است اما جز‬‫ر‬ ‫گوی‬ ‫ن‬
‫ی‬ ‫که میان تو و او دشمن است‪ ،‬ی‬
‫ن‬
‫کسای که دارای بهره ای عظیم (از عقل و علم و تقوا) هستند آن را در نیمیابند‪".‬‬ ‫را درک نیمکنند و جز‬

‫اْلا فَلِن ْف ِس ِه ومن أَساء فَعلَيها وما ربك بِظَ ََّلٍم لِْلعبِ ِ‬
‫يد »فصلت﴿‪﴾46‬‬ ‫«من ع ِمل ِ‬
‫َ‬ ‫ص ً َ ََ ْ َ َ َ َْ ََ َ َ‬ ‫َْ َ َ َ‬
‫"کش کار ر‬
‫خوی انجام دهد به نفع خویش انجام داده و کش کار بد انجام دهد به نضر خود انجام داده‬
‫و پروردگارت هرگز ظلم به بندگان نیمکند‪".‬‬
‫جمعبندی سوره فصلت‬
‫اگر چه هنگام تالوت قرآن بوسیله رنن‪ ،‬کفار رسوصدا یمکردند تا کش قرآن را نشنود و با این کار به‬
‫ن‬
‫توهی و او را آزار یمدادند اما آزار دهندگان را خدا مجازات یمکند‪26(.‬و‪)27‬‬ ‫پیامب‬
‫ر‬
‫رویس که نیکوتر است بدیها را دفع کنید‪ ،‬در این صورت دشمنان به دوستان صمییم‬‫در راه دعوت با ر‬
‫شکیبای داشته‬
‫ی‬ ‫تبدیل یمشوند‪)34( .‬اما کش یمتواند با روش نیکوتر با دیگران برخورد کند که ر‬
‫صب و‬
‫باالی برخوردار باشد‪)35(.‬‬
‫باشد و از عقالنیت و علم ی‬
‫چنی فردی به محض اینکه کش برخورد‬ ‫ن‬ ‫کش صب نداشته باشد نیمتواند ر‬
‫بهبین روش را پیدا کند‪،‬‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫همی طور‬ ‫ر‬ ‫بدی با او انجام یمدهد به مقابله بریم ن‬
‫خبد و این روش مقابله به احتمال زیاد بهبین نیست و‬
‫بهبین روش را دریابد‪ ،‬زیرا ر‬
‫بهبین روش در‬ ‫اگر کش از عقل و علم باالی برخوردار نباشد باز نیمتواند ر‬
‫ی‬
‫ر‬
‫جاهای مختلف متفاوت خواهد بود‪ ،‬یک جا بهبین روش ممکن است خود را به نفهیم و غفلت زدن‬
‫ّ‬ ‫ن‬
‫شوخ تذکر‬ ‫باشد‪ ،‬یک جا ممکن است بدی را با هدیه پاسخ دادن باشد‪ ،‬یک جا ممکن است در غالب‬
 ‫‪97‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫باالی‬ ‫دادن باشد و… پس درک این ر‬

‫شکیبای و علم و عقل سطح ی‬
‫ی‬ ‫بهبین روش در جاهای مختلف نیازمند‬
‫است‪.‬‬

‫هبین‬‫نب باید با توجه به آیات فوق‪ ،‬با صب و عقل و علم برریس نموده و ب ر‬
‫در زمینه مواجهه با ساب الن رن ن‬
‫ر‬
‫رویس که بتوانیم دشمنان را به دوستان صمییم تبدیل نمائیم ‪،‬نه اینکه با ر ن‬
‫کشی‬ ‫روش را پیدا کنیم ‪ ،‬ر‬
‫رویاروی با ساب را پیدا‬ ‫خوی و زخم خورده مبدل گردانیم‪ ،‬اگر ر‬
‫بهبین روش‬ ‫ساب‪ ،‬دشمنان را به دشمن ن‬
‫ی‬
‫کردیم و با آن روش به رساغ ساب رفتیم عمل صالح انجام دادهایم و سودش را یمبریم در غب این صورت‬
‫نضر یمکنیم‪)46(.‬‬

‫سوره شوری‬

‫ث الدنْيَا نُ ْؤتِِه ِمْن َها َوَما لَهُ ِِف‬ ‫ث ْاَل ِخَرِة نَِزْد لَهُ ِِف َح ْرثِِه َوَم ْن َكا َن يُِر ُ‬
‫يد َح ْر َ‬ ‫« َم ْن َكا َن يُِر ُ‬
‫يد َح ْر َ‬
‫يب»شوری ﴿‪﴾20‬‬ ‫ص ٍ‬‫ْاَل ِخرِة ِمن نَ ِ‬
‫َ ْ‬
‫"کش که کشت آخرت را بخواهد‪ ،‬به کشت او برکت و افزایش یمدهیم و کش که کشت دنیا را‬
‫بخواهد‪ ،‬از آن کشت به او یمدهیم و در آخرت هیچ بهرهای ندارد‪".‬‬
‫بایس ‪،‬خداوند به همه در حد ظرفیت از رحمت خود عطا یمکند‪،‬‬ ‫توضیح‪ :‬دنیا طلب یا آخرت طلب ر‬
‫بایس‪ ،‬از آنجا که ظرف آخرت بزرگ است‪ ،‬از دنیا و آخرت استفاده یم ن‬
‫کن و به‬ ‫البته اگر آخرت طلب ر‬
‫کن‪ .‬اما اگر دنیا طلب ر‬
‫بایس‪،‬‬ ‫کشت تو برکت داده یمشود و از هر دانهای که یمکاری هزاران دانه درو یم ن‬
‫کن اما در آخرت برای تو بهرهای‬‫با توجه به اینکه ظرف دنیا محدود است‪ ،‬تا حدی از دنیا استفاده یم ن‬
‫وجود ندارد‪.‬‬

‫کن‪ ،‬پس بهرهای‬‫توای از آن در مسب خوش گذر نایهای بیهوده استفاده ن‬‫مثال‪ :‬پنجاه سال عمر داری یم ن‬
‫از این عمر بردهای اما برای آینده کاری انجام ندادهای و یم ن‬
‫توای از این عمر در مسب رشد خود و دیگران‬
‫یای‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫استفاده کن و ضمن اینکه در اینجا از این عمر بهره یمبری و با رشد به شادی و خویس دست یم ر‬
‫های یم کاری که برای هزاران سال محصول یمدهند‪.‬‬ ‫دانه ی‬
‫جای مجاز رای هم هست‬ ‫اصل این است که رحمت در حد امکان و ظرفیت به انسانها برسد و اگر در ی‬
‫برای این است که عوامل منع رحمت برداشته شود‪ ،‬مثل جریمه پلیس که برای این است که رانندگان و‬
‫بهبی برخوردار شوند‪ .‬پس مجازات باید‬ ‫بیشب و ر‬
‫ر‬ ‫از جمله همان راننده خایط جریمه شده‪ ،‬از امکانات‬
‫در رحمت را ببندد‪.‬‬ ‫رن‬
‫در راستای برداشی عوامل منع رحمت باشد‪ ،‬نه اینکه مجازات ی‬

‫ور»شوری ﴿‪﴾23‬‬
‫ور َش ُك ٌ‬ ‫ف َح َسنَ ًة نَِزْد لَهُ فِ َيها ُح ْسنًا إِ َّن َّ‬
‫اَّللَ َغ ُف ٌ‬ ‫«‪َ ......‬وَم ْن يَ ْق ََِت ْ‬
‫نیکوی و زیباییش یمافزاییم خداوند بخشنده و سپاس گزار است‪".‬‬
‫ی‬ ‫"و هر کس عمل نییک انجام دهد بر‬
 ‫‪98‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ضبوا هم ي ْغ ِفرو َن ﴿‪﴾37‬والَّ ِ‬ ‫احش وإِ َذا ما َغ ِ‬ ‫اْل ِْْث والْ َفو ِ‬ ‫«والَّ ِذين ََيتَنِبو َن َكبائِ‬
‫َص َاِبُُم‬‫ين إِ َذا أ َ‬
‫َ َ‬‫ذ‬ ‫ُ‬
‫َ َ ُ َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ِ‬‫ْ‬ ‫ر‬‫َ َ ُْ ََ‬
‫صرو َن ﴿‪﴾39‬وجزاء سيِئ ٍة سيِئةٌ ِمثْلُها فَمن ع َفا وأَصلَح فَأَجره علَى َِّ‬
‫اَّلل إِنَّهُ ََل‬ ‫ِ‬
‫َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُُ َ‬ ‫الْبَ ْغ ُي ُه ْم يَْنتَ ُ‬
‫ك َما َعلَْي ِه ْم ِم ْن َسبِ ٍيل ﴿‪﴾41‬إََِّّنَا‬ ‫صَر بَ ْع َد ظُْل ِم ِه فَأُولَئِ َ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾40‬ولَ َم ِن انْتَ َ‬ ‫ُُيب الظَّالم َ‬
‫السبِيل علَى الَّ ِذين يظْلِ‬
‫اب‬
‫ك ََلُْم َع َذ ٌ‬ ‫اْلَِق أُولَئِ َ‬
‫ض بِغَ ِْري ْ‬
‫َّاس َويَْبغُو َن ِِف ْاْل َْر ِ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫ال‬ ‫ن‬
‫َ‬ ‫و‬ ‫م‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ ُ َ‬
‫ك لَ ِم ْن َع ْزِم ْاْل ُُموِر »شوری﴿‪﴾43‬‬ ‫ِ‬
‫ص ََِب َو َغ َفَر إِ َّن َذل َ‬
‫أَل ٌيم ﴿‪َ ﴾42‬ولَ َم ْن َ‬
‫ِ‬

‫ن‬
‫خشمگی یمشوند یمبخشند‬ ‫ن‬
‫کسای که از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب یمکنند و هنگایم که‬ ‫"و‬
‫کسای که هنگایم که ظلیم به آنها یمرسد از دیگران طلب یاری یمکنند(و در مقابل ظلم ساکت‬ ‫ن‬ ‫و‬
‫نارس یای به تو گفته شد با یک ن‬ ‫ً‬ ‫نیمنشینند) و کیفر بدی را با بدی مشابیه باید داد ن‬
‫(یعن مثل اگر ن‬
‫نارسای‬
‫مشابه پاسخ بگو) پس کش که ببخشد و اصالح کند پس پاداش او بر خداوند است ن‬
‫(یعن اگر چه باید‬
‫در مقابل ظلم واکنش نشان داد‪ ،‬اما این واکنش ؛‬
‫ً‬
‫اوال ‪ :‬باید عادالنه باشد و از حد نگذرد که در غب این صورت خود این واکنش مصداق تجاوز و ظلم‬
‫خواهد بود ‪.‬‬
‫ر‬ ‫ً‬ ‫ً‬
‫صوری که عقل‬ ‫ثانیا ‪ :‬این طور نیست که لزوما این واکنش باید مجازات طرف مقابل باشد ‪،‬بلکه در‬
‫حکم کند یم تواند بخشش و اصالح رابطه با طرف مقابل باشد که در این صورت پاداش انسان بر‬
‫خداوند است) و خداوند ظالمان را دوست ندارد (چه کش که ابتداء ظلم یمکند و چه کش که در مقام‬
‫پاسخ ‪،‬عدالت را رسلوحه کار قرار نداده و مجازات ظالمانه یم کند‪ ).‬کش که مورد ظلم قرار یمگبد و‬
‫برای مقابله با ظلم طلب یاری یمکند‪ ،‬بعد از اینکه پاسخ مناسب را به ظالم داد‪ ،‬دیگران حق ندارند‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫کسای را یمتوان مورد هجوم قرار‬ ‫بخاطر ایستادگ او در مقابل ظلم‪ ،‬او را مورد هجوم قرار دهند‪ ،‬بلکه‬
‫ن‬
‫کسای عذاب دردنایک‬ ‫ن‬
‫چنی‬ ‫زمی به ناحق به تجاوز دست یمیازند بر‬ ‫داد که به مردم ظلم کرده و در ن‬
‫ً‬
‫شکیبای از خود نشان دهد و نه تنها ببخشد که کمک کند آبروی گنهکار هم تا‬ ‫ی‬ ‫که‬ ‫کش‬ ‫حتما‬ ‫است‪ .‬و‬
‫(یعن شکیبای و غفران) از عزم امور است ن‬
‫(یعن اراده و تصمیم‬ ‫حد امکان ریخته نشود (غفر )‪،‬این کار ن‬
‫ی‬
‫پوالدین یم خواهد که انسان بتواند متجاوز را در هم بکوبد اما اگر دید صب و غفران ر‬
‫بهب جواب یم دهد‬ ‫ر‬
‫صب و غفران روی آورد و هوای نفس و خواسته دل خود را زیر پا گذارد ‪").‬‬ ‫به ر‬
‫جمعبندی سوره شوری‬
‫ظرفین که ما ایجاد یم کنیم‪ ،‬به همه ما از رحمت خود عطا یم کند‪)20( .‬و اگر‬‫ر‬ ‫خداوند متناسب با‬
‫مجاز رای هم هست برای این است که عوامل منع رحمت برداشته شود‪ ،‬پس مجازات باید بگونه ای‬
‫در رحمت را ببندد ‪.‬نییک آثار نیکو دارد و‬
‫شود‪ ،‬نه اینکه مجازات ی‬ ‫باشد که عوامل منع رحمت برداشته‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫استی این است که هنگام خشم یم بخشند و‬ ‫بر این آثار خداوند یم افزاید ‪)23(.‬از ویژگ های مؤمنان ر‬
 ‫‪99‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫حن اْلمکان‬ ‫ر‬

‫حداکب با بدی مشابیه کیفر یمدهند و ر‬ ‫اگر چه در مقابل ظلم ساکت نیم نشینند اما بدی را‬
‫شکیبای و غفران در مقابل آزارها از اموری است که اگر چه سخت است اما آثار مثبت‬‫ی‬ ‫یمبخشند‪.‬‬
‫فراوان دارد‪37(.‬تا‪)43‬‬

‫سوره زخرف‬

‫«وما َيْتِي ِهم ِمن نَِ ٍب إََِّل َكانُوا بِِه يستَه ِزئُو َن ﴿‪﴾7‬فَأَهلَ ْكنَا أ َ ِ‬
‫َش َّد مْن ُه ْم بَطْ ًشا َوَم َ‬
‫ضى َمثَ ُل‬ ‫ْ‬ ‫َْ ْ‬ ‫ََ َ ْ ْ‬
‫ي »زخرف﴿‪﴾8‬‬ ‫ِ‬
‫ْاْل ََّول َ‬
‫ن‬
‫کسای را که نبومند تر از آنها بودند هالک‬ ‫پیامبی نیامد مگر اینکه او را به تمسخر گرفتند ویل ما‬
‫"هیچ ر‬
‫کردیم و داستان پیشینیان گذشت‪".‬‬

‫اْلَق قَالُوا َه َذا ِس ْحٌر َوإِ ََّن بِِه َكافُِرو َن »زخرف﴿‪﴾30‬‬

‫« َولَ َّما َجاءَ ُه ُم ْ‬
‫"هنگایم که حق به رساغشان آمد؛ کافران گفتند‪ :‬این سحر است و ما نسبت به آن کافریم‪".‬‬

‫ك ِِبَا‬ ‫الس ِ‬
‫اح ُر ْادعُ لَنَا َربَّ َ‬ ‫«فَلَ َّما َجاءَ ُه ْم ِِب ََيتِنَا إِ َذا ُه ْم ِمْن َها يَ ْ‬
‫ض َح ُكو َن ﴿‪َ ﴾47‬وقَالُوا ََي أَيهَ َّ‬
‫َع ِه َد ِعْن َد َك إِنَّنَا لَ ُم ْهتَ ُدو َن »زخرف﴿‪﴾49‬‬
‫"پس هنگایم که مویس با آیات ما بسوی آنها آمد ناگهان آنها از آن دعوت یم خندیدند‪ .‬و گفتند‪ :‬ای‬
‫ساحر (منظور مویس(ع) )پرودگارت را به عهدی که با تو کرده بخوان که ما هدایت خواهیم یافت‪".‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫«وقِيلِ ِه َي ر ِ‬

‫ف‬ ‫ب إِ َّن َه ُؤََلء قَ ْوٌم ََل يُ ْؤمنُو َن ﴿‪﴾88‬فَ ْ‬
‫اص َف ْح َعْن ُه ْم َوقُ ْل َس ََل ٌم فَ َس ْو َ‬ ‫َ َ َ‬
‫يَ ْعلَ ُمو َن »زخرف﴿‪﴾89‬‬

‫"و گفته آن رنن‪ :‬پروردگار من اینها قویم هستند که ایمان نیم آورند‪ ،‬خداوند به آن رنن یم فرماید‪ :‬آنها‬
‫را ببخش و بگو سالم بر شما‪ ،‬پس بزودی یم فهمند‪".‬‬
‫جمعبندی سوره زخرف‬
‫همه انبیاء به تمسخرگرفته شدند(‪ )7‬و سخن و عمل رنن سحر دانسته شد(‪30‬و‪ )49‬و سخنان و دعوت‬
‫آنها مورد نیش خند واقع شد(‪ )47‬اما در نهایت خداوند به رنن دستور یم دهد‪ ،‬آنها را مورد صفح و‬
‫ر‬
‫سالمن و امنیت برای آنها آرزو‬ ‫یعن نه تنها آنها را ببخش بلکه‬‫بخشش قرار ده و بگو‪ :‬سالم بر شما ( ن‬
‫نما )بزودی یم فهمند ن‬
‫(یعن بزودی یمفهمند که اشتباه کردهاند و به راه راست بر یم گردند‪ ،).‬همان طور‬
 ‫‪100‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پیامب( آل عمران‪) 159‬فوج فوج مردم به دین خدا‬ ‫ر‬

‫که در صدر اسالم به دلیل رفتار نیکو و منطق و نرم ر‬
‫وارد شدند ‪(.‬نض‪)2‬‬

‫سوره دخان‬

‫ََّن ََلم ِ‬
‫ول ُمبِ ٌ‬
‫ي ﴿‪ُْ ﴾13‬ثَّ تَ َولَّْوا َعْنهُ َوقَالُوا ُم َعلَّ ٌم‬ ‫الذ ْكَرى َوقَ ْد َجاءَ ُه ْم َر ُس ٌ‬ ‫«أ َّ ُُ‬
‫َُْمنُو ٌن »دخان﴿‪﴾14‬‬
‫ّ‬
‫"چگونه و از کجا متذکر یم شوند با اینکه رسول آشکار به رساغشان آمد‪ ،‬سپس از او روی گردان شدند‬
‫و گفتند‪ :‬او تعلیم یافته ای دیوانه است‪".‬‬

‫«وإِِّن ع ْذت بِرِّب وربِ ُكم أَ ْن تَر َُج ِ‬

‫ون»دخان ﴿‪﴾20‬‬‫َ ُ ُ َ ََ ْ ْ ُ‬
‫"و من (مویس(ع) )به پرودگار خود و پروردگار شما پناه یم برم از اینکه مرا ن‬
‫نارسا گفته و سنگ باران و‬
‫طرد کنید‪".‬‬

‫َس ِر بِعِبَ ِادي لَْي ًَل‪».....‬دخان ﴿‪﴾23‬‬

‫«فَأ ْ‬
‫"(خداوند به مویس(ع) فرمان داد‪ ):‬بندگان مرا شبانه حرکت ده‪".‬‬
‫جمع بندی سوره دخان‬
‫ن‬
‫بدزبای و‬ ‫کافران رنن اکرم(ص) را دیوانه ای آموزش دیده دانستند‪ )14(.‬و مویس(ع) از اینکه او را مورد‬
‫رجم قرار دهند به خداوند پناه برد‪)20( .‬اما خداوند راه حل رویاروی با این آزارهای ن‬
‫زبای را هجرت‬ ‫ی‬
‫دانست‪)23(.‬‬

‫سوره جاثیه‬

‫ي ﴿‪ِ﴾9‬م ْن َوَرائِ ِه ْم‬ ‫آَيتِنَا َشْيئًا َّاُتَ َذ َها ُه ُزًوا أُولَئِ َ‬ ‫ِ ِ ِ‬

‫َج َهن َُّم‬ ‫اب ُم ِه ٌ‬
‫ك ََلُْم َع َذ ٌ‬ ‫« َوإذَا َعل َم م ْن َ‬
‫‪»........‬جاثيه﴿‪﴾10‬‬
‫"و هرگاه از ن‬
‫بعیص آیات ما آگاه شود‪ ،‬آن را به باد استهزاء یمگبد‪ ،‬برای آنها عذابخوار کنندهای است‬
‫و پشت رسشان جهنم است‪".‬‬
 ‫‪101‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ي قَ ْوًما ِِبَا َكانُوا يَ ْك ِسبُو َن ﴿‪َ ﴾14‬م ْن‬‫ِ‬

‫ز‬ ‫ج‬ ‫ي‬‫اَّلل لِ‬
‫«قُل لِلَّ ِذين آمنُوا ي ْغ ِفروا لِلَّ ِذين ََل ي رجو َن أ َََّيم َِّ‬
‫ْ‬
‫َ َ َ‬ ‫َ َْ ُ‬ ‫ْ َ َ َ ُ‬
‫َساءَ فَ َعلَْي َها ُْثَّ إِ ََل َربِ ُك ْم تُْر َجعُو َن »جاثيه﴿‪﴾15‬‬ ‫ع ِمل ِ ِ ِ ِ‬
‫صاْلًا فَلنَ ْفسه َوَم ْن أ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ن‬
‫کسای را که امیدی به ایام هللا ندارند‪ ،‬را مورد عفو و بخشش قرار دهند‪ ،‬تا‬ ‫"ای رنن‪ ،‬به مؤمنان بگو‪:‬‬

‫خداوند هر قویم را به اعمایل که انجام یمدادند‪ ،‬جزا دهد‪ .‬کش که کار شایستهای انجام دهد‪ ،‬به نفع‬
‫خویش انجام داده است و کش که کار بد یمکند‪ ،‬به زیان خود اوست‪ ،‬سپس همه شما به سوی‬
‫پرودگارتان بازگردانده یمشوید‪".‬‬
‫ی‬
‫های است که در آن تحوالت بزرگ از قهر خداوند نسبت به ستمگران یا مهر الیه‬ ‫ایام هللا‪ :‬مراد روز ی‬
‫برخ از روزها‬‫نسبت به مؤمنان صورت یمگبد‪ .‬اگر چه همه روزها در برابر خداوند یکسان یمباشند اما ن‬
‫ر‬
‫بیشب انسان را به یاد‬ ‫بیشبی برخوردار هستند و‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫اتفاقای که در آنها روی داده است از اهمیت‬ ‫بدلیل‬
‫ر‬
‫خدا یماندازند یا بیشب انسان را به فکر انداخته و انسان را بیدار یمکنند و از این جهت و برای اینکه‬
‫ر‬
‫بیشب بهره‬ ‫بیشب برای مردم آشکار شود و مردم با یاد این روزها از تأثب ر‬
‫تربین این روزها‬ ‫ر‬ ‫ارزش این روزها‬
‫مند شوند‪ ،‬خداوند این روزها را به خود نسبت داده و آنها را ایام هللا ‪ 42‬نامیده است‪ .‬در آیات قر ن‬
‫آی به‬
‫اخب اشاره شده است ‪.‬کفار همان طور که گذشت (آیه ‪ )10‬این آیات را‬ ‫برخ از این ایام مانند روز رست ن‬ ‫ن‬
‫به تمسخر یمگرفتند‪ ،‬مؤمنان گایه با شنیدن این استهزاءها ناراحت شده و در مقام دفاع از آیات الیه‬
‫پیامب به مقابله با کفار بریم خواستند‪ ،‬در آیات فوق‪ ،‬خداوند نحوهی برخورد با کف یار مسخره کننده‬ ‫و ر‬
‫را آموزش داده یمفرماید‪ ،‬به مؤمنان بگو‪ :‬کفاری که امیدی به ایام هللا ندارند و وقوع این ایام را مسخره‬
‫یمکنند؛ را مورد بخشش و غفران قرار دهند‪ .‬تا خداوند هر قویم را به اعمایل که انجام یمدادند‪ ،‬جزا‬
‫دهد‪.‬‬

‫يل الْيَ ْوَم نَْن َسا ُك ْم َك َما‬‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫«وب َدا ََلم سيِئَات ما ع ِملُوا وح َ ِِ‬
‫اق ِب ْم َما َكانُوا به يَ ْستَ ْهزئُو َن ﴿‪َ ﴾33‬وق َ‬ ‫َ َ ُْ َ ُ َ َ َ َ‬
‫ت‬‫نَ ِسيتُم لَِقاء ي وِم ُكم ه َذا ومأْوا ُكم النَّار وما لَ ُكم ِمن ََن ِص ِرين ﴿‪َ ﴾34‬ذلِ ُكم ِبَنَّ ُكم َّاُتَ ْذ ُُت آَي ِ‬
‫ْ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َْ ْ َ ََ َ ُ ُ َ َ ْ ْ‬
‫اَّلل ُه ُزًوا َو‪» .......‬جاثيه﴿‪﴾35‬‬ ‫َِّ‬

‫"و برای آنها بدی اعمال شان آشکار شد و آنچه را به تمسخر یمگرفتند آنها را احاطه نمود و در این روز‬
‫به آنها گفته شد‪ :‬ما شما را فراموش یمکنیم همان طور که شما دیدار این روزتان را فراموش کردید و‬
‫جایگاه شما آتش است و برای شما یاوری نخواهد بود این بخاطر آن است که شما آیات الیه را به‬
‫مسخره گرفتید‪".‬‬

‫‪ 42‬اضافه ایام به هللا اضافه ر‬

‫تشیفیه است‬
 ‫‪102‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫جمعبندی سوره جاثیه‬

‫خداوند به رنن دستور یمدهد به مؤمنان بگوید‪ :‬که مؤمنان‪ ،‬مسخرهکنندگان دین و رنن را مورد غفران‬
‫قرار دهند‪ ،‬اگر چه این کار مسخره کنندگان نتیجهاش دوری از رحمت الیه و جهنم است‪.‬‬

‫سوره احقاف‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ات قَ َ َّ ِ‬ ‫«وإِ َذا تُْتلَى علَي ِهم آَيتُنَا ب يِنَ ٍ‬
‫ي ﴿‪﴾7‬أ َْم‬ ‫ين َك َف ُروا لْل َح ِق لَ َّما َجاءَ ُه ْم َه َذا س ْحٌر ُمبِ ٌ‬ ‫ال الذ َ‬ ‫َْ ْ َ َ‬ ‫َ‬
‫يضو َن فِ ِيه َك َفى بِِه‬ ‫ِ‬
‫اَّلل َشْيئًا ُه َو أ َْعلَ ُم ِِبَا تُف ُ‬
‫ي ُقولُو َن افَْتاه قُل إِ ِن افَْتي ته فَ ََل َتَْلِ ُكو َن ِِل ِمن َِّ‬
‫َ‬ ‫ََْ ُ ُ‬ ‫ََ ُ ْ‬ ‫َ‬
‫ت بِ ْد ًعا ِم َن الر ُس ِل َوَما أ َْد ِري َما يُ ْف َع ُل‬ ‫الرح ُيم ﴿‪﴾8‬قُ ْل َما ُكْن ُ‬
‫يدا ب ي ِِن وب ينَ ُكم وهو الْغَ ُفور َّ ِ‬
‫ُ‬ ‫َشه ً َْ َ َْ ْ َ ُ َ‬
‫ِ‬
‫ي ﴿‪﴾9‬قُ ْل أ ََرأَيْتُ ْم إِ ْن َكا َن ِم ْن ِعْن ِد‬ ‫ِ‬
‫ِل َوَما أ َََن إََِّل نَذ ٌير ُمبِ ٌ‬‫وحى إِ ََّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِّب َوََل ب ُك ْم إ ْن أَتَّبِ ُع إََّل َما يُ َ‬
‫اَّللَ ََل يَ ْه ِدي الْ َق ْوَم‬
‫استَ ْك َِْبُُْت إِ َّن َّ‬
‫آم َن َو ْ‬
‫ِ ِِ‬
‫يل َعلَى مثْله فَ َ‬ ‫َ َ‬
‫اه ٌد ِمن ب ِِن إِسرائِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫اَّلل وَك َفرُُت بِِه وش ِه َد ش ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ْ‬
‫َِّ‬
‫وَن إِلَْي ِه َوإِ ْذ ََلْ يَ ْهتَ ُدوا بِِه‬ ‫ِِ‬ ‫الظَّالِ ِمي ﴿‪﴾10‬وقَ َ َّ ِ‬
‫ين َآمنُوا لَْو َكا َن َخ ْ ًريا َما َسبَ ُق َ‬ ‫ين َك َف ُروا للَّذ َ‬‫ال الذ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك قَ ِديٌ »احقاف﴿‪﴾11‬‬ ‫فَ َسيَ ُقولُو َن َه َذا إِفْ ٌ‬
‫"و هنگایم که آیات روشن ما بر آنها خوانده یمشود‪ ،‬کافران در برابر سخن ر‬
‫حق که برایشان آمده است‬
‫یمگویند‪ :‬این سحری آشکار است (‪)7‬یا یمگویند‪ :‬این آیات را بر خدا ر‬
‫افبا بسته‪ ،‬بگو‪ :‬اگر من آن را به‬
‫کارهای را که شما‬
‫ی‬ ‫دروغ به خدا نسبت داده باشم‪ ،‬شما نیمتوانید در برابر خداوند از من دفاع کنید‪ .‬او‬
‫همی بس که خداوند گواه میان من و شما باشد و او آمرزنده و مهربان‬ ‫ن‬ ‫بهب یمداند‪،‬‬‫در آن وارد یمشوید ر‬
‫پیامب نو ظهوری نیستم و نیمدانم با من و شما چه خواهد شد‪ ،‬من تنها از آنچه بر‬ ‫ری‬ ‫است (‪)8‬بگو‪ :‬من‬
‫من وخ یمشود پبوی یمکنم و جز بیم دهنده آشکاری نیستم‪)9( .‬بگو‪ :‬آیا (به عاقبت کار) نظر کردهاید‬
‫که اگر این قرآن از سوی خدا باشد و شما به آن کافر شوید‪ ،‬در حایل که شاهدی از نبن ارسائیل بر آن‬
‫شهادت دهد و او ایمان آورد و شما استکبار کنید‪ ،‬خداوند گروه ستمگر را هدایت نیمکند‪)10( .‬کافران‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫خوی بود هرگز آنها (در پذیرش آن) بر ما پیش نیمگرفتند و‬ ‫درباره مؤمنان چنی گفتند‪ :‬اگر اسالم چب ر‬
‫چون خودشان بوسیله آن هدایت نشدند بزودی یمگویند‪ :‬این یک دروغ قدییم است‪")11(.‬‬

‫اق ِبِِ ْم َما َكانُوا بِِه يَ ْستَ ْه ِزئُو َن »احقاف﴿‪﴾26‬‬ ‫ت َِّ‬

‫اَّلل َو َح َ‬ ‫«‪.......‬إِ ْذ َكانُوا ََيح ُدو َن ِِبَي ِ‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫"بنابراین آیات خدا را انکار یمکردند و آنچه را به تمسخر یمگرفتند آنها را احاطه نمود‪".‬‬
 ‫‪103‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ص ََِب أُولُو الْ َع ْزِم ِم َن الر ُس ِل َوََل تَ ْستَ ْع ِج ْل ََلُْم ‪»..........‬احقاف﴿‪﴾35‬‬

‫اصِ ِْب َك َما َ‬
‫«فَ ْ‬
‫شکیبای نمودند و برای مجازات آنها شتاب نکن‪".‬‬
‫ی‬ ‫پیامبان اولوالعزم‬
‫ر‬ ‫صب کن آن گونه که‬
‫"پس ر‬
‫ر‬
‫سخنها و آزارهاست و‬ ‫شکیبای در برابر‬ ‫نکته‪ :‬راه رسیدن یا نزدیک شدن به جایگاه انبیاء اولوالعزم‬
‫ی‬
‫بجای اینکه انسان در فکر مجازات انسانهای منحرف و زشت کردار باشد‪ ،‬بفکر هدایت و نجات آنها‬
‫باشد‪.‬‬

‫جمعبندی سوره احقاف‬

‫درویع که به خدا نسبت داده شده یمدانستند و سخنان رنن را به تمسخر‬ ‫ن‬ ‫کفار سخن رنن را سحر و‬
‫منطق و ر‬
‫محبمانه به آنها اکتفا‬ ‫ر‬ ‫یمگرفتند اما خداوند به رنن(ص) دستور یمدهد؛ فقط به جوابهای‬
‫شکیبای داشته باشد‪)35(.‬‬ ‫ر‬
‫سخنها و آزارهای مخالفان‬ ‫کند (‪7‬تا‪11‬و‪)26‬و مانند انبیاء الوالعزم در برابر‬
‫ی‬

‫سوره فتح‬

‫ك وما ََت َّ ِ ِ‬ ‫اَّلل ما تَ َقد ِ‬ ‫ِ ِ‬

‫َخَر َويُت َّم ن ْع َمتَهُ‬ ‫َّم م ْن ذَنْبِ َ َ َ‬
‫َ‬ ‫ك َُّ َ‬ ‫«إِ ََّن فَتَ ْحنَا لَ َ‬
‫ك فَْت ًحا ُمبِينًا ﴿‪﴾1‬ليَ ْغفَر لَ َ‬
‫يما»فتح ﴿‪﴾2‬‬ ‫ِ‬ ‫ك وي ه ِدي َ ِ‬
‫ك صَراطًا ُم ْستَق ً‬ ‫َعلَْي َ َ َ ْ َ‬
‫"ما برای تو گشایش آشکاری مهیا ساختیم ‪،‬تا خداوند دنبالههای ناشایسته کارهای ‪43‬گذشته و آینده‬
‫ترا مورد غفران قرار یمدهد و نعمتش را بر تو تمام کند و تو را به راه راست هدایت نماید‪".‬‬
‫برخ‬‫پیامب(ص) در حدیبیه پیمان صلخ را امضاء کرد که ن‬ ‫ر‬ ‫آیات فوق در مورد صلح حدیبیه یمباشند‪،‬‬
‫همی پیمان صلح اوال‪ :‬فتح آشکار نامیده شده است‬ ‫ن‬ ‫مش ن‬
‫کی بود اما‬ ‫از بندهای آن یک طرفه به نفع ر‬
‫ثانیا‪ :‬آن را فتخ دانسته که دنبالهای ناشایسته جنگها و تنشهای گذشته و آینده را از ن‬ ‫ً‬
‫بی یمبرد و‬
‫ً‬
‫ثالثا‪ :‬با این فتح نعمت بر پیامب تمام یمشود زیرا ر‬
‫بهبین راه تعامل با دیگران تعامل همراه‬ ‫ر‬ ‫جبان یمکند‪.‬‬‫ر‬
‫ً‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫همی صلح است که راه گسبش اسالم را باز یمکند‪ .‬رابعا‪ :‬با این فتح مسلمانان به‬ ‫با صلح است و‬
‫ضاط مستقیم هدایت یمشوند‪.‬‬

‫رس‬
‫از اینجا مشخص یمشود؛ اسالم دین صلح است و اگر برخورد و نزایع اتفاق افتاده‪ ،‬همه دفایع و از ی‬
‫ن‬
‫همی دلیل تا‬ ‫گسبش اسالم بسیار زیاد بود‪ .‬به‬ ‫ناچاری بوده است‪ .‬در صدر اسالم نقش این صلح در ر‬
‫نب پیدا کرده بودند اما به مرحله جنگ نرسیده بودند‪،‬‬ ‫فبییک ن‬ ‫زبای بود و ن‬
‫زمای که آزارها جنبه ن‬ ‫آزارها ن‬

‫‪ 43‬ذنب‪ :‬دنباله‪ ،‬پیامدهای ناشایسته کارها‪ ،‬گناه (به اعتبار اینکه دنبالهها و پیامدهای بدی دارد)‬
 ‫‪104‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پیامب و مسلمانان با شکیبای و گذشت با آن آزارها روبهرو یمشدند تا صلح و عدم تنش ن‬
‫بی آنها و‬ ‫ر‬
‫ی‬
‫ن‬
‫مشکی و کافران برقرار باشد‪.‬‬‫ر‬

‫جمعبندی سوره فتح‬

‫ن‬
‫چنی صلح یک طرفه به نفع دشمن را امضاء کند تا تنشها برداشته شود یا‬ ‫حاض است‬ ‫پیامبی که ن‬
‫ر‬
‫ن‬
‫توهی کننده را صادر نماید‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ً‬ ‫ر‬
‫توهی نسبت به خود‪ ،‬حکم قتل‬ ‫کمب گردد‪ ،‬عقل محال است بخاطر یک‬
‫پیامب مرتکب گنایه شده بود که قرآن یمفرماید‪ :‬و تا خداوند ذنب گذشته و آینده ترا مورد‬
‫ر‬ ‫سؤال‪ :‬آیا‬
‫غفران قرار دهد؟‬
‫کارهای که انسان انجام یمدهد دارای خب و ررس از صفر تا صد بوده‪ ،‬نه اینکه دارای خب و ررس‬ ‫ی‬ ‫جواب‪:‬‬
‫یعن ممکن است به ندرت کاری پیدا شود که دارای خب مطلق یا ررس مطلق است‪،‬‬ ‫صفر و صد باشند‪ ،‬ن‬
‫ً‬ ‫کین از خب و ررس را به همراه خود دارند‪ ،‬ر‬ ‫ً‬
‫حن واجبات و محرمات معموال این طور نیستند‬ ‫معموال کارها تر ر‬
‫یعن کاری که خب آن صد یا نزدیک به صد است‬ ‫که دارای خب مطلق یا ررس مطلق باشند‪ ،‬بلکه واجب ن‬
‫نب مصداق‬ ‫یعن کاری که خب آن صفر یا نزدیک به صفر است و این امر در مورد کارهای معصوم ن‬ ‫و حرام ن‬
‫ً‬
‫دارد‪ ،‬مثل دفاع در مقابل تجاوز دشمن واجب است اما این دفاع اگر چه خب آن بسیار است اما تاثبات‬
‫مثل تعدادی از نبوهای خودی کشته و زخیم یمشوند‪،‬اموایل از ن‬ ‫ً‬ ‫منق ن‬‫ن‬
‫بی یمرود‪ ،‬افرادی از‬ ‫نب دارد‪،‬‬
‫نبوهای دشمن کشته و زخیم یمشوند‪ ،‬و این امر موجب یمشود آنها کینه ما را بدل گرفته و در آینده‬
‫به ما نضبه بزنند و…‬
‫پس همان کار خوب و واجب دفاع ن‬
‫نب یمتواند دارای دنبالههای بدی باشد‪ .‬در آیه فوق قرآن یمفرماید‪:‬‬
‫خداوند با این صلح موجب شد دنبالههای ناشایست کارهای خوی که رنن انجام یمداد از ن‬
‫بی رفته و‬ ‫ر‬
‫مورد ترمیم قرار گبد‪.‬‬

‫سوره حجرات‬

‫ين َآمنُوا ََل يَ ْس َخ ْر قَ ْوٌم ِم ْن قَ ْوٍم َع َسى أَ ْن يَ ُكونُوا َخ ْ ًريا ِمْن ُه ْم َوََل نِ َساءٌ ِم ْن نِ َسا ٍء‬ ‫َّ ِ‬
‫« ََي أَي َها الذ َ‬
‫س ِاَل ْس ُم الْ ُف ُس ُ‬
‫وق بَ ْع َد‬ ‫َ‬ ‫ئ‬
‫ْ‬‫اب بِ‬ ‫َعسى أَ ْن ي ُك َّن َخ ْريا ِمْنه َّن وََل تَ ْل ِم ُزوا أَنْ ُفس ُكم وََل تَنَاب ُزوا ِِبْْلَلْ َق ِ‬
‫َ َْ َ‬ ‫ً ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ك ُه ُم الظَّالِ ُمو َن »حجرات﴿‪﴾11‬‬ ‫ب فَأُولَئِ َ‬ ‫ِْ ِ‬
‫اْلميَان َوَم ْن ََلْ يَتُ ْ‬
 ‫‪105‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بهب‬ ‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردهاید‪ ،‬نباید گرویه از مردان گروه دیگر را مسخره کنند‪ ،‬شاید آنها از این ها ر‬ ‫"ای‬
‫جوی و طعن قرار‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫باشند‪ ،‬و نه زنای زنان دیگر را‪ ،‬شاید آنان بهب از اینان باشند‪ ،‬و خودتان را مورد عیب ی‬
‫ندهید ‪44‬و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید‪ ، 45‬بسیار بد است که بعد از ایمان آوردن‪ ،‬نام‬
‫زشت‪ 46‬بر کش نهید و آنها که توبه نکنند‪ ،‬ظالم و ستمگرند‪".‬‬

‫چند نکته‪ -1:‬مسخره کردن‪ ،‬نام زشت بر کش نهادن‪ ،‬عیب ی‬

‫جوی و طعنه زدن و… از نظر اسالم درست‬
‫های شوند‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫نیست و مسلمانان حق ندارند مرتکب چنی بد زبای ی‬
‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردهاید نباید قویم ‪،‬قوم دیگری را مسخره کنند»‪ ،‬این قوم دیگر‪،‬‬ ‫‪ -2‬اینکه فرمود‪«:‬ای‬
‫ّ‬
‫الزم نیست حتما مؤمن باشند‪ ،‬کیل گفته‪ ،‬قویم قوم دیگر را مسخره نکند‪ ،‬چه آن قوم دیگر مسلمان‬
‫باشد یا نباشد‪.‬‬

‫جوی قرار ندهید »و نفرمود‪ «:‬یکدیگر را مورد طعن‬

‫‪ -3‬اینکه فرمود‪ «:‬خودتان را مورد طعن و عیب ی‬
‫قرار ندهید»‪ ،‬شاید یمخواهد بگوید‪ :‬شما مانند یک بدن هستید‪ ،‬اگر ر‬
‫بخش مورد طعن قرار گبد همه‬
‫وقن من دیگری را مورد طعن قرار یمدهم او ن‬ ‫ً‬
‫مضافا بر اینکه ر‬
‫نب مرا‬ ‫بدن مورد طعن قرار گرفته است‪،‬‬
‫مورد طعن قرار یمدهد؛ پس کار من زمینه مورد طعن قرار ر ن‬
‫گرفی خودم را فراهم نموده است‪.‬‬

‫‪-4‬اینکه فرمود‪« :‬چه بد است نام زشت بعد از ایمان» به این معناست که قبال که ایمان نداشتید‪ ،‬به‬
‫شیوه ی جاهلیت دیگران را با نام زشت یاد یمکردید اما پس از اینکه ایمان آوردید و از جاهلیت خارج‬
‫شدید‪،‬بسیار زشت است که بخواهید نام زشت و ناپسند به دیگران بدهید‪ .‬پس این قید «بعداالیمان»‬
‫به این معنا نیست که «فقط پس از ایمان آوردن شخص‪ ،‬با نام زشت او را نخوانید »که نتیجه آن شود‬
‫که‪ ،‬تا کش ایمان نیاورده یمشود نام زشت بر او نهاد‪.‬‬

‫‪ -5‬کش که مرتکب امور فوق شود باید توبه کند وگرنه از دیدگاه قرآن ظالم محسوب یمشود و خدا‬
‫ظالمان را دوست ندارد‪( .‬آل عمران‪)57‬‬
‫سؤال‪ :‬چرا با اینکه قوم شامل همه یمشود اما زنان را جداگانه ذکر نمود؟‬
‫طبیس از خلیل نقل یمکند که‪ :‬قوم بر مردان اطالق یمشود نه بر زنان‪ ،‬زیرا مردان ن‬
‫برخ با‬ ‫جواب اول‪ :‬ر‬
‫ن‬
‫بعیص در کارها قیام یمکنند‪ ،‬پس قوم به معنای گرویه از مردان یم باشد‪.‬‬
‫ر‬
‫بیشب رواج داشته‪ ،‬آن‬ ‫جواب دوم‪ :‬زنان در واژه قوم داخل هستند اما چون مسخره کردن در ن‬
‫بی زنان‬
‫را بصورت جداگانه ذکر نموده است‪.‬‬

‫جوی و طعن قرار دادند‪.‬‬

‫لمز‪ :‬یکدیگر را (در پیشرو) مورد عیب ی‬
‫‪44‬‬

‫جوی و طعن قرار دادند‪.‬‬

‫همز‪ :‬یکدیگر را ( در پشت رس) مورد عیب ی‬
‫‪ 45‬تنابز‪ :‬یکدیگر را با القاب زشت یاد کردند‪.‬‬

‫‪ 46‬فسوق‪ :‬هرزه‪ ،‬ریراهه‬

 ‫‪106‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫جمعبندی سوره حجرات‬

‫جوی و طعنه زدن و‪.....‬از نظر اسالم محکوم‬
‫مسخره کردن دیگران‪ ،‬نام زشت بر کش نهادن‪ ،‬عیب ی‬
‫است و مسلمان حق ورود به این امور را ندارد‪.‬‬

‫سوره ق‬

‫«بَ ْل َك َّذبُوا ِِب ْْلَِق لَ َّما َجاءَ ُه ْم فَ ُه ْم ِِف أ َْم ٍر َم ِر ٍ‬

‫يج »ق﴿‪﴾5‬‬

‫"بلکه آنها حق را هنگایم که به رساغ آنها آمد‪ ،‬دروغ دانستند‪".‬‬

‫اد َوفِْر َع ْو ُن َوإِ ْخ َوا ُن‬

‫ود ﴿‪َ ﴾12‬و َع ٌ‬ ‫الر ِس َوََثُ ُ‬
‫اب َّ‬ ‫َص َح ُ‬ ‫وح َوأ ْ‬ ‫« َك َّذبَ ْ‬
‫ت قَ ْبلَ ُه ْم قَ ْوُم نُ ٍ‬
‫يد »ق﴿‪﴾14‬‬ ‫وط ﴿‪﴾13‬وأَصحاب ْاْلَي َك ِة وقَوم تُبَّ ٍع ُكلٌّ َك َّذب الرسل فَح َّق و ِع ِ‬ ‫لُ ٍ‬
‫َ َُ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ ُْ‬
‫"قبل از این ها قوم نوح و اصحاب رس و قوم ثمود و قوم عاد و فرعون و برادران لوط و اصحاب ایکه‬
‫ی‬
‫پیامبان را دروغ گو دانستند پس وعده ی عذاب (بر آنها) تحقق یافت‪".‬‬
‫ر‬ ‫و قوم تبع همیک‬

‫ِ‬
‫اصِ ِْب َعلَى َما يَ ُقولُو َن َو َسبِ ْح ِِبَ ْمد َربِ َ‬
‫ك ‪».....‬ق﴿‪﴾39‬‬ ‫«فَ ْ‬
‫"پس ای رنن بر آنچه یمگویند شکیبا باش و بوسیله حمد پروردگارت خداوند را تسبیح کن‪".‬‬

‫اف و ِع ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫يد »ق﴿‪﴾45‬‬ ‫ت َعلَْيه ْم ِبَبَّا ٍر فَ َذك ْر ِبلْ ُق ْرآن َم ْن ََيَ ُ َ‬
‫«َن ُن أ َْعلَ ُم ِبَا يَ ُقولُو َن َوَما أَنْ َ‬
‫ْ‬
‫ر‬
‫نیسن (که بخوایه به زور آنها را وادار به کاری‬ ‫پیامب جبار بر آنها‬
‫ر‬ ‫"ما به آنچه یمگویند داناتریم و تو ای‬
‫ّ‬ ‫ن‬
‫کن)‪ 47‬پس بوسیله قرآن کش را که از وعید ما یمترسد تذکر بده‪".‬‬
‫جمعبندی سوره ق‬
‫همهی انبیاء از ناحیهی کافران دروغ گو دانسته شدند و این تهمت انحصاری تو ( رنن اکرم(ص)) نیست‪.‬‬
‫ّ‬ ‫(‪ 5‬و ‪ 12‬تا ‪)14‬پس ای پیامب بر آزارهای ن‬
‫زبای آنها شکیبا باش‪ ،‬وظیفه تو خودسازی (‪)39‬و تذکر و‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫اهنمای دیگران است؛ پس به وظیفه خود عمل کن‪ ،‬تو جبار بر آنها نیسن که بخوایه با زور آنها را از‬‫ر‬
‫ی‬

‫‪ 47‬در مورد جبار نبودن رنن رجوع شود به‪ :‬واکاوی ارتداد‪،‬ص‪ 49‬تا ‪52‬‬
 ‫‪107‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بد ن‬
‫زبای باز داری‪ ،‬ما خودمان آنچه را یمگویند ر‬
‫بهب یمدانیم و اگر الزم باشد آنها را مجازات کنیم‪ ،‬خودمان‬
‫مجازات یمکنیم‪)45(.‬‬

‫سوره ذاریات‬

‫ال س ِ‬ ‫ِ ِ ِ ‪48‬‬
‫احٌر أ َْو َُْمنُو ٌن »ذارَيت﴿‪﴾39‬‬ ‫«فَتَ َوََّل بُرْكنه َوقَ َ َ‬
‫"پس فرعون با تمام رسمایه و افرادش از مویس(ع) روی برتافت و گفت‪ :‬مویس ساحر یا دیوانه است‪".‬‬

‫ك ما أَتَى الَّ ِذين ِمن قَبلِ ِهم ِمن رس ٍ‬

‫ول إََِّل قَالُوا س ِ‬
‫احٌر أ َْو َُْمنُو ٌن ﴿‪﴾52‬فَتَ َوَّل َعْن ُه ْم فَ َما‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ ْ ْ ْ ْ َُ‬ ‫« َك َذل َ َ‬
‫ت ِِبَلُ ٍوم »ذارَيت﴿‪﴾54‬‬ ‫أَنْ َ‬
‫"این گونه است که هیچ ر‬
‫پیامبی قبل از این ها به سوی قویم فرستاده نشد‪ ،‬مگر اینکه گفتند‪ :‬او جادوگر‬
‫یا دیوانه است‪ ،‬پس ای رنن از آنها روی گردان که در خور مالمت نخوایه بود‪".‬‬
‫جمعبندی سوره ذاریات‬
‫ن‬
‫توهیها‬ ‫پیامب فرمان یمدهد در مقابل این‬
‫ر‬ ‫مردم انبیاء را ساحر و مجنون خطاب کردند اما خداوند به‬
‫چنی کردی مورد مالمت نخوایه بود‪ 39(.‬و ‪)54‬‬‫ن‬ ‫برخورد نکن‪ ،‬فقط از آنها روی گردان که اگر‬

‫سوره طور‬

‫«ه ِذ ِه النَّار الَِِّت ُكْنتُم ِِبا تُ َك ِذبو َن ﴿‪﴾14‬أَفَ ِسحر ه َذا أَم أَنْتُم ََل تُب ِ‬
‫ص ُرو َن »طور﴿‪﴾15‬‬ ‫ٌْ َ ْ ْ ْ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫"این ر‬
‫آتش است که همواره آن را دروغ یمدانستید‪ ،‬آیا این آتش سحر است یا هنوز نیمبینید؟"‬

‫اعر نََتبَّ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ت ربِ ِ ِ‬

‫ب‬‫ص به َريْ َ‬
‫ٍ‬
‫ك ب َكاه ٍن َوََل َُْمنُون ﴿‪﴾29‬أ َْم يَ ُقولُو َن َش ٌ ََ ُ‬ ‫ت بِنِ ْع َم ِ َ َ‬ ‫ِ‬
‫«فَ َذك ْر فَ َما أَنْ َ‬
‫َح ََل ُم ُه ْم ِِبَ َذا أ َْم ُه ْم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫صوا فَِإِّن َم َع ُك ْم م َن الْ ُم َََتبِص َ‬
‫ي ﴿‪﴾31‬أ َْم ََتْ ُم ُرُه ْم أ ْ‬ ‫الْ َمنُون ﴿‪﴾30‬قُ ْل تََربَّ ُ‬
‫ِ‬

‫‪ 48‬رکن الرجل‪ :‬رسمایه و قوم و خویش مرد‬

 ‫‪108‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫إِ ْن َكانُوا‬ ‫يث ِمثْلِ ِه‬

‫قَوم طَاغُو َن ﴿‪﴾32‬أَم ي ُقولُو َن تَ َق َّولَه بل ََل ي ْؤِمنُو َن ﴿‪﴾33‬فَ ْليأْتُوا ِِب ِد ٍ‬
‫َ َ‬ ‫ُ َْ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫ٌْ‬
‫ي »طور﴿‪﴾34‬‬ ‫ِِ‬
‫صادق َ‬ ‫َ‬
‫ر‬ ‫ّ‬
‫نیسن‪ ،‬یا یمگویند‪ :‬او‬ ‫"پس تذکر بده که به لطف پروردگارت تو کاهن (پیشگو) و دیوانه(یا جن زده)‬
‫سخنهای زمانه ‪ 49‬را برای او یمکشیم‪ ،‬بگو‪ :‬انتظار بکشید که من هم با شما‬ ‫ر‬ ‫شاعری است که ما انتظار‬
‫انتظار یمکشم‪ ،‬آیا عقلهای آنها‪ ،‬آنان را به این امور امر یمکند‪ ،‬یا آنها قویم طغیانگرند؟ یا یمگویند‪:‬‬
‫ن‬
‫سخن همانند آن بیاورند‪".‬‬ ‫افبا بسته؟ ویل آنان ایمان نیمآوردند‪ ،‬اگر راست یمگویند‪،‬‬‫قرآن را به خدا ر‬

‫ك ِب َْعيُنِنَا َو َسبِ ْح‬ ‫«فَ َذرهم ح ََّّت ي ََلقُوا ي ومهم الَّ ِذي فِ ِيه يصع ُقو َن ﴿‪﴾45‬و ِ‬
‫اصِ ِْب ْلُ ْك ِم َربِ َ‬
‫ك فَِإنَّ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ َْ‬ ‫ْ ُ ْ َ ُ َْ َ ُ ُ‬
‫وم »طور﴿‪﴾48‬‬ ‫ِِبم ِد ربِ َ ِ‬
‫ي تَ ُق ُ‬
‫كح َ‬ ‫َْ َ‬
‫شکیبای‬
‫ی‬ ‫"پس آنها را رها کن تا روزشان که در آن بیهوش یمشوند‪ ،‬را مالقات کنند‪ .‬و بر فرمان پروردگارت‬
‫ن‬
‫برخبی با ستایش پروردگارت او را از عیب و‬ ‫ر‬
‫هسن و چون‬ ‫کن‪ ،‬پس تو زیر نظر ما و تحت مراقبت ما‬
‫مبه دان‪".‬‬ ‫نقص ن ن‬

‫جمعبندی سوره طور‬

‫دروغگوی و سحر به رنن زدند‪ ،‬قرآن یمفرماید‪ :‬روز قیامت متوجه یمشوند که اشتباه‬ ‫ی‬ ‫تهمت‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫یمکردند‪ 14(.‬و ‪ )15‬رنن را پیشگو‪ ،‬دیوانه‪ ،‬شاعر و افبا زننده به خدا دانستند اما به جوابهای منطق‬
‫ّ‬ ‫و ر‬
‫محبمانه اکتفا شد و به رنن دستور داده شد که تو کار خودت که تذکر است را انجام بده (‪ 29‬تا ‪)34‬‬
‫ن‬
‫همی طور در‬ ‫و آنها را رها کن و بر اجرای فرمان الیه‪ ،‬که خودسازی و هدایت دیگران است‪ ،‬یببداز و‬
‫ر‬
‫هسن‪ 45(.‬و ‪)48‬‬ ‫شکیبای داشته باش که تحت مراقبت ما‬ ‫ن‬
‫توهیهای آنها‬ ‫مقابل‬
‫ی‬

‫سوره قمر‬

‫َوُكل أ َْم ٍر‬ ‫ضوا َويَ ُقولُوا ِس ْحٌر‬

‫ُم ْستَ ِمٌّر ﴿‪َ ﴾2‬وَك َّذبُوا َواتَّبَعُوا أ َْه َواءَ ُه ْم‬ ‫« َوإِ ْن يََرْوا آيًَة يُ ْع ِر ُ‬
‫فَ َما تُ ْغ ِن‬ ‫َما فِ ِيه ُم ْزَد َجٌر ﴿‪ِ ﴾4‬ح ْك َمةٌ َِبلِغَةٌ‬
‫‪50‬‬
‫ُم ْستَ ِقٌّر ﴿‪َ ﴾3‬ولََق ْد َجاءَ ُه ْم ِم َن ْاْلَنْبَ ِاء‬
‫الن ُذ ُر ﴿‪﴾5‬فَتَ َوَّل َعْن ُه ْم ‪»..........‬قمر﴿‪﴾6‬‬

‫ً‬
‫‪ 49‬ریب المنون‪ :‬اصطالحا به معنای «سختیهای زمانه »است‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ُ 50‬مزد َجر‪:‬منع شده ‪،‬باز داشته شده‬
 ‫‪109‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"و اگر نشانه ای ببینند روی گردانده و یمگویند‪ :‬این سحری مستمر است‪ .‬آنها(آیات الیه را) دروغ‬
‫رن‬
‫بازداشی از‬ ‫دانسته و از هوای نفس شان پبوی نمودند و هر امری قرارگایه دارد‪ .‬به اندازه ن‬
‫کاق برای‬
‫بدی ها اخبار به آنان رسیده است‪( .‬این آیات) حکمت رسا و روشن الیه است اما انذارها فایده نیمدهد‪.‬‬
‫پس از آنها روی گردان‪".‬‬

‫ِ‬
‫ف َكا َن‬ ‫اد فَ َكْي َ‬ ‫ت َع ٌ‬ ‫وح فَ َك َّذبُوا َعْب َد ََن َوقَالُوا َُْمنُو ٌن َو ْازُدجَر ﴿‪َ ﴾9‬ك َّذبَ ْ‬ ‫« َك َّذبَ ْ‬
‫ت قَ ْبلَ ُه ْم قَ ْوُم نُ ٍ‬
‫ِِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ود ِِبلن ُذ ِر ﴿‪﴾23‬أَأُلْق َي الذ ْك ُر َعلَْيه م ْن بَْيننَا بَ ْل ُه َو َك َّذ ٌ‬
‫اب‬ ‫ت ََثُ ُ‬ ‫َع َذ ِاّب َونُ ُذ ِر ﴿‪َ ﴾18‬ك َّذبَ ْ‬
‫وط ِِبلن ُذ ِر ﴿‪َ ﴾33‬ك َّذبُوا ِِب ََيتِنَا ُكلِ َها‬‫أ َِشر ‪﴾25﴿51‬فَارتَِقبهم واصطَِِب ﴿‪َ ﴾27‬ك َّذبت قَوم لُ ٍ‬
‫َ ْ ُْ‬ ‫ْ ُْ ْ َ ْ ْ‬ ‫ٌ‬
‫َخ َذ َع ِزي ٍز ُم ْقتَ ِد ٍر»قمر ﴿‪﴾42‬‬ ‫َخ ْذ ََن ُه ْم أ ْ‬
‫فَأ َ‬
‫"پیش از اینها قوم نوح(آیات الیه را) دروغ دانستند پس بنده ما را دروغ گو دانسته و گفتند‪ :‬او دیوانه‬
‫است‪ .‬و (از ادامه کار) باز داشته شد‪ .‬قوم عاد (آیات الیه را) دروغ دانستند‪ ...‬قوم ثمود انذارهای الیه‬
‫را دروغ دانستند‪ .‬آیا از میان ما تنها بر او (صالح(ع)) وخ نازل شده‪ ،‬بلکه صالح(ع) آدم بسیار دروغ‬
‫صب کن‪ .‬قوم لوط انذارهای الیه را دروغ‬ ‫کش است‪ ...‬پس در انتظار(پایان کار) آنها باش و ر‬ ‫گوی رس ر‬
‫گرفی شخص قدرتمند و توانا‬‫دانستند‪ .‬آل فرعون همه آیات ما را دروغ دانستند‪ ،‬پس ما آنها را مانند ر ن‬
‫گرفتیم و مجازات کردیم‪".‬‬
‫جمعبندی سوره قمر‬
‫پیامب دستور داد از آنها‬
‫ر‬ ‫پیامب ‪،‬آیات الیه را دروغ و آنها را سحر دانستند‪ ،‬اما خداوند به‬
‫ر‬ ‫کف یار زمان‬
‫رویگردان‪ 2(.‬تا ‪)6‬‬
‫ی‬
‫قوم نوح‪ ،‬قوم عاد‪ ،‬قوم ثمود‪ ،‬قوم لوط‪ ،‬آل فرعون همیک انبیای خود را دروغگو دانستند و گرفتار‬
‫بدزبای خود شده و عذاب الیه آنها را فرا گرفت‪ 33،27،25،23،18،9 (.‬و‪)42‬‬ ‫ن‬ ‫نتیجه این تهمت و‬

‫سوره الرحمن‬

‫آن ﴿‪﴾44‬فَبِأ ِ‬
‫َي‬ ‫«ه ِذ ِه جهنَّم الَِِّت ي َك ِذب ِِبا الْمج ِرمو َن ﴿‪﴾43‬يطُوفُو َن ب ينَها وبي َِ‬
‫ْحي ٍم ٍ‬
‫َْ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ ُ ُ ُ َ ُ ْ ُ‬
‫َآَل ِء ‪َ 52‬ربِ ُك َما تُ َك ِذ َِب ِن »الرْحان﴿‪﴾45‬‬

‫َ‬
‫‪ 51‬ا ررس‪:‬رسمست ‪،‬رسکش و طغیان گر از زیادی نعمت‬

‫َ ََ‬
‫جمع ایل‪ -‬ایل‪-‬ایل بوده و به معنای نعمت و روزی یمباشد‪.‬‬
‫ی‬ ‫‪ 52‬االء‬
 ‫‪110‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫دورزخ است که مجرمان آن را دروغ دانسته و انکار یمکردند‪ .‬امروز در میان آن دوزخ و آب‬ ‫"این همان‬
‫ن‬
‫کدامی نعمتهای پروردگارتان را انکار یمکنید؟"‬ ‫سوزان در رفت و آمدند‪ .‬پس‬
‫ن‬
‫کدامی نعمت های‬ ‫در آیات فوق از جهنم و عذاب های جهنیم یاد یمکند و سپس یمفرماید‪ «:‬پس‬
‫پروردگارتان را انکار یمکنید؟ »این امر نشان یمدهد که جهنم و عذاب های آن از دیدگاه قرآن از‬
‫نعمتهای الیه محسوب یمشوند‪.‬‬

‫سؤال‪ :‬چگونه جهنم و عذاب های آن جزء نعمت های خداوند هستند؟‬
‫جواب‪ :‬خداوند موجودی به نام انسان خلق کرده و به او اختیار داده تا با اختیار خویش راه خود را‬
‫انتخاب و آن را بپیماید و الزمه اختیار آن است که راه های مختلف در جلو انسان وجود داشته باشد‪،‬‬
‫اگر خداوند فقط یک راه و آن هم راه بهشت را در جلو انسان قرار یمداد‪ ،‬اختیار ریمعنا یمشد‪ ،‬اختیار‬
‫خطای جهنم در جلو انسان باز باشد و‬ ‫وقن معنا پیدا یمکند که هم راه درست بهشت و هم راه های‬ ‫ر‬
‫ی‬
‫مبلغای تبلیغ کنند‪ ،‬برای راه بهشت‬‫ن‬ ‫هر کدام جاذبههای خاص خود را داشته باشند و برای هر کدام‬
‫ن‬
‫شیاطی‬ ‫عقل و انبیاء تبلیغ کرده و انسان را بسوی بهشت دعوت کنند و برای راه های منتیه به جهنم‬
‫انسای که در این میدان قرار‬ ‫ن‬ ‫و نفس اماره تبلیغ نموده و انسان را بسوی جهنم دعوت کنند‪ .‬حال این‬
‫شیاطی دست زده و راه عقل و انبیاء در پیش گبد و در این میدان‬‫ن‬ ‫گرفته‪ ،‬باید به مبارزه با نفس اماره و‬
‫کشنگب‬ ‫ر‬ ‫مبارزه است که انسان تمرین کرده و رشد یمیابد‪ .‬وجود راه های جهنم به مثابه رقبا برای یک‬
‫کشن روی یمآورد تا بدن خود را تقویت نموده و تو انمند سازد و در این‬ ‫ر‬ ‫کشنگب به ورزش‬ ‫ر‬ ‫یمباشند‪،‬‬
‫انگبه پیدا کند برای شکست آنها تمرین کرده و این تمرین ها موجب‬ ‫راه الزم است رقبای داشته باشد‪ ،‬تا ن‬
‫ی‬
‫ن‬
‫توانمندی او یمشوند‪ ،‬اگر رقبا نبودند انگبهای برای تمرین بوجود نیمآمد‪ ،‬پس رشدی هم صورت‬
‫تمرین را فراهم یمکنند که هر لحظه شخص باید به مبارزه با‬ ‫ن‬ ‫نب میدان‬‫نیمگرفت‪ ،‬راه های جهنم ن‬
‫شیاطی دست یازد و آنها را شکست دهد و راه عقل برگزیند و در‬ ‫ن‬ ‫یعن؛ نفس اماره و‬ ‫مبلغی این راهها ن‬
‫ن‬
‫این میدان مبارزه است که انسان رشد یمیابد پس وجود جهنم نعمت است؛ زیرا میدان تمرین برای‬
‫ر‬
‫بیشب بتواند‬ ‫انسان ایجاد یمکند و این میدان تمرین موجب رشد یمشود و رشد موجب یمشود انسان‬
‫ر‬
‫بیشب از‬ ‫از نعمتها استفاده کند‪ ،‬پس جهنم غب از اینکه خودش نعمت است راه گشای استفاده هر چه‬
‫نب نعمت محسوب یمشوند‪ ،‬زیرا من تا کاری را انجام یمدهم‬ ‫نب یمباشد عذاب های جهنیم ن‬ ‫نعمت ها ن‬
‫این کار اگر در راستای راه بهشت باشد آثار و برکات آن ظاهر شده و اگر در راستای راه های جهنم باشد‪،‬‬
‫عذاب های آن آشکار یمگردد و این عذابها موجب یمشوند که انسان کارهای بد را تکرار نکند‪ ،‬پس از‬
‫این جهت این عذاب ها نعمت الیه برای انسان هستند‪ .‬اگر اینها نبودند‪ ،‬انسان به کارهای بد ادامه‬
‫زندگ ساقط یمکردند‪ .‬عذاب های جهنیم به ن ن‬ ‫ی‬
‫مبله ی درد هستند‪ ،‬اگر‬ ‫یمداد و این کارهای بد او را از‬
‫درد نبود بیماری انسان را از پا در یم آورد اما وجود درد موجب یمشود انسان از وجود بیماری اطالع‬
‫پیدا کند و به درمان بیماری یببدازد ؛پس این درد یک نعمت برای انسان است‪.‬‬
 ‫‪111‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫شیاطی‪ ،‬که دعوت کننده بسوی راه های جهنم هستند‪ ،‬را از‬ ‫ن‬ ‫نکته‪ :‬انبیاء وظیفه نداشتند نفس اماره و‬
‫ن‬
‫شیاطی‬ ‫اهنمای نموده تا انسانها به گونهای با نفس اماره و‬ ‫بی رببند‪ ،‬بلکه وظیفه داشتند انسانها را ر‬ ‫ن‬
‫ی‬
‫مبارزه کنند که؛‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫ً‬
‫شیاطی خارج کنند‪.‬‬ ‫بندگ نفس اماره و‬
‫ی‬ ‫اوال‪ :‬بتوانند خود را از بند‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫شیاطی انس را به سوی‬ ‫ثانیا‪ :‬نفس اماره را به نفس لوامه و سپس به نفس مطمئنه ارتقاء داده و‬
‫انسانهای مت رق و خود نگهدار باال برند و به عبارت دیگر؛ انبیاء وظیفه داشتند زمینه های رشد و باال‬
‫وی انسانها را فراهم کنند و انسانها را به سوی ضاط مستقیم هدایت کنند‪،‬‬ ‫دروی و بب ن‬‫ن‬ ‫رفی ظرفیت‬ ‫رن‬
‫نه اینکه هرکس در ضاط مستقیم قرار ندارد را از ن‬
‫بی رببند‪.‬‬
‫تناسن ندارد و نبابراین قتل ن‬
‫نارساگو ظلم‬ ‫ر‬ ‫اگوی‬ ‫کشی با جرم ن‬
‫نارس‬ ‫کشی ساب الن رن‪ ،‬مجازات ر ن‬
‫در موضوع ر ن‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی‬
‫انسای ظلم کند‪ ،‬بندگ نفس اماره نموده است ‪،‬با بندگ نفس اماره از ارتقاء نفس اماره‬ ‫ن‬ ‫است و هر‬
‫صفن به سوی صفات متعالیه را از یک انسان‬ ‫ر‬ ‫همی طور امکان رشد از شیطان‬‫ن‬ ‫جلوگبی نمودهایم و‬
‫نارساگو) سلب نموده ایم‪ .‬پس قتل ساب الن رن حرکت در جهت خالف مسب انبیاء است‪.‬‬ ‫(منظور ن‬

‫سوره ر‬
‫حش‬

‫اب»حشر ﴿‪﴾4‬‬ ‫اَّللَ َش ِد ُ‬

‫يد الْعِ َق ِ‬ ‫اَّللَ فَِإ َّن َّ‬
‫اق َّ‬‫اَّلل ورسولَه ومن ي َش ِ‬
‫ك ِبَََّّنُْم َشاقوا ََّ َ َ ُ ُ َ َ ْ ُ‬
‫ِ‬
‫«ذَل َ‬
‫‪53‬‬

‫ن‬
‫دشمن‬ ‫ن‬
‫دشمن کردند و هرکس با خدا‬ ‫"این بخاطر آن است که آنها(یهود رنن نضب) با خدا و رسولش‬
‫کند خداوند مجازات شدیدی دارد‪".‬‬
‫نکته‪ :‬موضع اسالم در برابر آزارهای اهل کتاب‬
‫صب و خود نگه داری (آل عمران‪)186‬‬
‫‪ -1‬ر‬
‫‪-2‬مؤمنان‪ ،‬آنها را رسپرست خود برنگزینند (مائده‪)57‬‬
‫بیشب ن‬
‫زبای است‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫دشمنها و آزارها‬ ‫و این دو مورد تا ر‬
‫وقن است که‬

‫ين‬‫ذ‬‫مسلمی شوند‪«.‬هو الَّ ِذي أَخرج الَّ ِ‬

‫َْ َ َ‬
‫ن‬ ‫حن جنگ با آنها‪ ،‬ر‬ ‫‪-3‬اخراج و ر‬
‫َُ‬ ‫وقن آنها وارد توطئه و جنگ با‬

‫اب ِم ْن ِد ََي ِرِه ْم ‪»......‬حشر ﴿‪﴾2‬‬

‫َك َفروا ِمن أ َْه ِل الْ ِكتَ ِ‬
‫ُ ْ‬
‫حن نقشه قتل‬‫شکنها و ر‬‫ن‬ ‫زبای و غب ن‬
‫زبای‪ ،‬توطئهها‪ ،‬پیمان‬ ‫نکته مهم‪ :‬یهودیان نن نضب انواع آزارهای ن‬
‫ر‬
‫پیامب فقط آنها را مجبور به ترک مدینه کرد‪ .‬و اگر کش از آنها‬
‫ر‬ ‫امب را در دستور کار خود داشتند اما‬
‫پی ر‬

‫ن‬ ‫َّ‬
‫دشمن کرد‪ ،‬مخالفت کرد‬ ‫‪ 53‬شاق‪:‬‬
 ‫‪112‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫کشته شده باشد‪ ،‬فقط کعب بن رارسف یمباشد که رس سلسله همه این توطئهها بود‪ ،‬البته کشته شدن‬
‫او هم معلوم نیست‪.‬‬

‫سوره ممتحنه‬

‫َّخ ُذوا َع ُد ِوي َو َع ُد َّوُك ْم أ َْولِيَاءَ تُْل ُقو َن إِلَْي ِه ْم ِِبلْ َم َوَّد ِة َوقَ ْد َك َف ُروا ِِبَا‬ ‫«َي أَي ها الَّ ِذين آمنُوا ََل تَت ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫َّلل َربِ ُك ْم إِ ْن ُكْنتُ ْم َخَر ْجتُ ْم ِج َه ًادا ِِف‬ ‫ول وإِ ََّي ُكم أَ ْن تُؤِمنُوا ِِب َِّ‬
‫ْ‬ ‫الر ُس َ َ ْ‬ ‫اْلَِق َُيْ ِر ُجو َن َّ‬‫َجاءَ ُك ْم ِم َن ْ‬
‫َخ َفْيتُ ْم َوَما أ َْعلَْنتُ ْم َوَم ْن يَ ْف َع ْلهُ ِمْن ُك ْم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ض ِاِت تُسرو َن إِلَْي ِه ْم ِِبلْ َم َوَّدة َوأ َََن أ َْعلَ ُم ِبَا أ ْ‬ ‫َسبِيلي َوابْتغَاءَ َم ْر َ‬
‫السبِ ِيل ﴿‪﴾1‬إِ ْن يَثْ َق ُفوُك ْم يَ ُكونُوا لَ ُك ْم أ َْع َداءً َويَْب ُسطُوا إِلَْي ُك ْم أَيْ ِديَ ُه ْم َوأَلْ ِسنَتَ ُه ْم‬ ‫ض َّل َس َواءَ َّ‬ ‫فَ َق ْد َ‬
‫وء َوَودوا لَ ْو تَ ْك ُف ُرو َن»ِمتحنه ﴿‪﴾2‬‬ ‫ِِبلس ِ‬

‫دوسن برنگزینید‪ ،‬شما نسبت‬ ‫ر‬ ‫کسای که ایمان آوردهاید دشمن من و دشمن خودتان را به رس ر‬
‫پرسن و‬ ‫ن‬ ‫"ای‬
‫به آنها اظهار محبت یمکنید در حایل که آنها به آنچه از حق برای شما آمده کافر شدهاند‪ ،‬رسولهللا و‬
‫خدای که پرودگار همهی شماست از شهر و دیارتان ببون یمرانند… اگر بر شما‬ ‫ی‬ ‫شما را بخاطر ایمان به‬
‫ّ‬
‫مسلط شوند‪ ،‬دشمنانتان خواهند بود و دست و زبان خود را به بدی کردن نسبت به شما یمگشایند و‬
‫دوست دارند شما به کفر بازگردید‪".‬‬
‫ر ن ّ‬
‫پیامب و یاران او را مورد انواع آزارها قرار‬
‫ر‬ ‫کی مکه است که‬ ‫آیات فوق در مورد رفتار مسلمانان با مش‬
‫ّ‬
‫پیامب و مسلمانان مجبور به فرار از مکه شدند و در مدینه ن‬
‫نب انواع جنگها را بر علیه‬ ‫ر‬ ‫داده به طوری که‬
‫بای مسلمانان دست‬ ‫زبای و غبز ن‬ ‫مسلمای ر‬
‫باق بود از آزار ن‬ ‫ن‬ ‫پیامب تحمیل کردند و اگر یمتوانستند تا ر‬
‫وقن‬ ‫ر‬
‫بر نیمداشتند اما در این آیات به مسلمانان فقط دستور یمدهد آنها را رسپرست و دوست خود برنگزینند‪.‬‬

‫وه ْم َوتُ ْق ِسطُوا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اَّلل ع ِن الَّ ِ‬

‫ين ََلْ يُ َقاتلُوُك ْم ِِف الدي ِن َوََلْ َُيْ ِر ُجوُك ْم م ْن د ََي ِرُك ْم أَ ْن تََِب ُ‬
‫َ‬ ‫ذ‬ ‫«ََل يَْن َها ُك ُم َُّ َ‬
‫ِ‬ ‫َّ ِ‬ ‫ي ﴿‪﴾8‬إََِّّنَا يَْن َها ُك ُم َّ‬ ‫ِِ‬ ‫إِلَي ِهم إِ َّن َّ ِ‬
‫ين قَاتَلُوُك ْم ِِف الدي ِن َوأ ْ‬
‫َخَر ُجوُك ْم‬ ‫اَّللُ َع ِن الذ َ‬ ‫اَّللَ ُُيب الْ ُم ْقسط َ‬ ‫ْ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ك ُه ُم‬ ‫اه ُروا َعلَى إِ ْخَراج ُك ْم أَ ْن تَ َولَّ ْوُه ْم َوَم ْن يَتََوََّلُْم فَأُولَئِ َ‬ ‫م ْن د ََي ِرُك ْم َوظَ َ‬
‫الظَّالِ ُمو َن »ِمتحنه﴿‪﴾9‬‬
‫ن‬
‫کسای که در امر دین با شما بیکار نکردند و از خانه‬ ‫"خدا شما را از نییک کردن و رعایت عدالت نسبت به‬
‫ر‬
‫دوسن و‬ ‫و دیارتان ببون نراندند‪ ،‬نیه نیمکند‪ ،‬خداوند عدالت پیشه گان را دوست دارد‪ .‬شما را تنها از‬
 ‫‪113‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫کسای نیه یمکند که در امر دین با شما بیکار کردند و شما را از خانههایتان ببون راندند یا به‬ ‫رابطه با‬
‫دوسن داشته باشد ظالم و ستمگر است‪".‬‬ ‫ر‬ ‫ببون راندن شما کمک کردند و هر کس با آنان رابطه‬
‫مشکان اگر کاری با مسلمانان‬ ‫حن ر‬‫از آیات فوق استنباط یمشود که جهاد در اسالم فقط دفایع است و ر‬
‫نداشته باشند‪ ،‬مسلمانان نه تنها حق ندارند به آنها تعرض نمایند‪ ،‬بلکه یمتوانند به آنها نییک کنند‪ .‬در‬
‫مالیات اسالیم(زکات) یک بخش برای کمک به غب مسلمانان قرار داده شده که از آن به عنوان «مؤلفة‬
‫‪54 .‬‬
‫قلوبهم »یاد شده است‬
‫مشکان و کفار حری‪ ،‬برای مسلمانان الزایم است؛ ن‬
‫یعن مسلمانان‬ ‫حن ر‬‫رعایت عدالت در مورد همه‪ ،‬ر‬
‫ر‬
‫ً‬
‫باید متناسب با تجاوزی که نسبت به آنها صورت یمگبد با متجاوز برخورد کنند و مسلما در این دین‬
‫یک ن‬
‫نارسا مجازات قتل را به همراه نخواهد داشت‪.‬‬

‫«ولْيسأَلُوا ما أَنْ َف ُقوا َذلِ ُكم ح ْكم َِّ‬

‫اَّلل ‪ِ»......‬متحنه﴿‪﴾10‬‬ ‫ْ ُ ُ‬ ‫ََْ َ‬
‫"و مردان کافر آنچه را مهر زنان کردند طلب نمایند‪ ،‬این حکم خداوند است‪".‬‬

‫زنای است که بدلیل مسلمان شدن بر شوهرانشان حرام یمگردند‪ ،‬شوهران کافر حق‬ ‫این آیه مربوط به ن‬
‫دارند مهریهای را که به زنان پرداخت کردهاند باز پس گبند و زن باید آن مهریه را پس دهد زیرا سبب‬
‫جدای ‪،‬اسالم زن بوده است‪.‬‬
‫ی‬
‫جمعبندی سوره ممتحنه‬
‫مش ن‬
‫کی مکه انواع آزارها را در مورد مسلمانان روا داشتند اما قرآن به مسلمانان دستور یمدهد؛ آنها را‬ ‫ر‬
‫دوسن برنگزینند ویل در مورد آنها رعایت عدالت را داشته باشند و ر‬
‫حن اشکایل ندارد به‬ ‫ر‬ ‫به رس ر‬
‫پرسن و‬
‫نقش نداشتند نییک کنند و از پایمال کردن حق‬ ‫بخش از آنها که در این آزارها نسبت به مسلمانان ر‬ ‫ر‬
‫مسلمای از شوهرش جدا شد مهریهای را که از شوهر دریافت‬‫ن‬ ‫حن اگر ن‬
‫زی بدلیل‬ ‫هبند و ر‬ ‫کی یبب ن‬
‫مش ن‬ ‫ر‬
‫کی مسلمانان به مجازات‬‫مش ن‬‫کرده‪ ،‬باز پس دهد‪ .‬و رعایت عدالت اقتضا یمکند در مقابل آزارهای ر‬
‫متناسب دست یازند‪.‬‬

‫‪ 54‬سوره توبه‪60،‬‬
 ‫‪114‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره صف‬

‫غ‬ ‫ول َِّ‬

‫اَّلل إِلَْي ُك ْم فَلَ َّما َزاغُوا أ ََزا َ‬ ‫وسى لَِق ْوِم ِه ََي قَ ْوِم َِلَ تُ ْؤذُونَِِن َوقَ ْد تَ ْعلَ ُمو َن أَِّن َر ُس ُ‬
‫ال ُم َ‬ ‫« َوإِ ْذ قَ َ‬
‫ات قَالُوا َه َذا‬ ‫اس ِقي ﴿‪.........﴾5‬فَلَ َّما جاءهم ِِبلْبيِنَ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ َُ ْ َ‬ ‫اَّللُ ََل يَ ْهدي الْ َق ْوَم الْ َف َ‬ ‫وِبُْم َو َّ‬
‫اَّللُ قُلُ َ‬
‫َّ‬
‫ِ‬
‫ي»صف ﴿‪﴾6‬‬ ‫س ْحٌر ُمبِ ٌ‬
‫ٰ‬
‫مویس به قومش گفت‪ :‬ای قوم من! چرا مرا آزار یمدهید‪ ،‬با اینکه یمدانید من فرستادهی‬ ‫"و هنگایم که‬
‫خدا به سوی شما هستم‪ .‬هنگایم که آنها از حق منحرف شدند‪ ،‬خداوند قلوبشان را منحرف ساخت و‬
‫(نناکرم) با دالیل روشن به رساغ آنان آمد‪ ،‬گفتند‪ :‬این‬
‫خدا فاسقان را هدایت نیمکند… هنگایم که او ر‬
‫سحری آشکار است‪".‬‬
‫جمعبندی سوره صف‬
‫مویس (ع ) و رنناکرم(ص) اعمال شد اما در مقابل اگر مجاز رای هم بوده این مجازات‬
‫ٰ‬ ‫آزار نسبت به‬
‫بوسیله خدا انجام گرفته است‪.‬‬

‫سوره تغابن‬

‫س‬ ‫ئ‬
‫ْ‬‫ين فِ َيها َوبِ‬
‫َ‬ ‫د‬‫«والَّ ِذين َك َفروا وَك َّذبوا ِِبَيتِنا أُولَئِك أَصحاب النَّا ِر خالِ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َْ ُ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ ُ َ ُ‬
‫َ‬
‫صريُ »تغابن﴿‪﴾10‬‬ ‫الْم ِ‬
‫َ‬
‫ن‬
‫کسای که کافر شدند و آیات ما را دروغ دانستند‪ ،‬آنها اصحاب آتش بوده در آن جاودان یممانند و‬ ‫"و‬
‫بد رسانجایم است‪».‬‬

‫ِ‬ ‫اَّلل وأ ِ‬ ‫ِ‬

‫ول فَِإ ْن تَ َولَّْيتُ ْم فَِإََّّنَا َعلَى َر ُسولنَا الْبَ ََلغُ الْ ُمبِ ُ‬
‫ي»تغابن ﴿‪﴾12‬‬ ‫الر ُس َ‬
‫َطيعُوا َّ‬ ‫« َوأَطيعُوا ََّ َ‬
‫خدا و رسول را اطاعت کنید‪ ،‬پس اگر روی برگرداندید‪ ،‬پس فقط و فقط رسول ما وظیفه ابالغ پیام‬
‫دارد‪.‬‬

‫ور َرِح ٌيم »تغابن﴿‪﴾14‬‬ ‫ف‬

‫ُ‬ ‫غ‬
‫َ‬ ‫اَّلل‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ن‬ ‫ِ‬
‫إ‬‫ف‬
‫َ‬ ‫ا‬
‫و‬ ‫ر‬‫ف‬‫«وإِ ْن تَع ُفوا وتَص َفحوا وتَ ْغ ِ‬
‫َ ٌ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ ُ‬
 ‫‪115‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"اگر خطای طرف مقابل را ببخشید و غب از بخشش ‪،‬سیع کنید خطای او را به فر ر‬

‫امویس بسپارید و غب‬
‫از بخشش و فر ر‬
‫امویس خطا ‪،‬سیع کنید به طرف مقابل خطا کننده کمک کنید آثار خطا را از ن‬
‫بی رببد و‬
‫‪55 .‬‬
‫خدای کردهاید چرا که) خداوند غفور و رحیم است "‬
‫ی‬ ‫آبرویش حفظ شود (کاری‬
‫جمعبندی سوره تغابن‬
‫رن‬
‫دانسی آیات الیه آتش جهنم است که آن هم بوسیله خداوند انجام یمشود‪)10( .‬و رنن‬ ‫مجازات دروغ‬
‫ً‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫فقط وظیفه پیام رسای دارد و مجازات با او نیست ‪)12(.‬خداوند نب اصالتا اهل غفران و رحمت است‬
‫و ما انسانها اگر یمخواهیم خدا گونه عمل کنیم باید اهل عفو و صفح و غفران باشیم‪)14(.‬‬

‫سوره ملک‬

‫ض ََل ٍل‬ ‫ٍ‬ ‫«قَالُوا ب لَى قَ ْد جاء ََن نَ ِذير فَ َك َّذب نَا وقُ ْلنَا ما نََّزَل َّ ِ‬
‫اَّللُ م ْن َش ْيء إِ ْن أَنْتُ ْم إََِّل ِِف َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫السعِ ِري»ملک ﴿‪﴾10‬‬ ‫َصح ِ‬ ‫ِ‬
‫اب َّ‬ ‫َكبِ ٍري ﴿‪َ ﴾9‬وقَالُوا لَ ْو ُكنَّا نَ ْس َم ُع أ َْو نَ ْعق ُل َما ُكنَّا ِِف أ ْ َ‬
‫"جهنمیان یمگویند‪ :‬بیل بیم دهنده بسوی ما آمد پس ما او را دروغ گو دانسته و گفتیم‪ :‬خداوند ن‬
‫چبی‬
‫ی‬
‫نازل نکرده و شما مدعیان نبوت فقط در گمرایه بزرگ هستید‪ .‬و جهنمیان یمگویند‪ :‬اگر ما سخنان را‬
‫یمشنیدیم و تعقل یمکردیم حاال در میان یاران آتش سوزان نبودیم‪».‬‬

‫ف َكا َن نَ ِك ِري»ملک ﴿‪﴾18‬‬ ‫«ولََق ْد َك َّذب الَّ ِذ ِ ِ‬

‫ين م ْن قَ ْبل ِه ْم فَ َكْي َ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫پیامبی انبیاء را دروغ دانسته و انکار کردند‪ ،‬پس مجازات من‬ ‫ن‬
‫"کسای که قبل از اینها بودند آیات الیه و ر‬
‫چگونه بود؟"‬
‫جمعبندی سوره ملک‬
‫حاض نشدند سخنان مختلف را شنیده و بر آن‬ ‫دوزخ شدن خود را این امر یمدانند که ن‬‫ن‬ ‫جهنمیان علت‬
‫ن‬
‫سخنای‬ ‫ن‬
‫سخن را پذیرفته و تقلیدی‬ ‫سخنان فکر و تعقل کنند و ر‬
‫بهبین را انتخاب نماید‪ ،‬بلکه کورکورانه‬
‫را رد نمودند و صاحبان آن سخنان را گمراه دانستند‪ ،‬پس گرفتار آتش شدند‪ ،‬پس ن‬
‫ببی مجازات الیه‬
‫چگونه بود؟‬

‫ن‬
‫همی کتاب‬ ‫ن‬
‫همی فصل‪،‬‬ ‫‪ 55‬در مورد تفاوت عفو و صفح و غفران و رحمت رجوع کنید به ‪ :‬ص ‪ 44‬و ‪45‬‬
 ‫‪116‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره قلم‬

‫ك لَ َعلَى ُخلُ ٍق‪َ 56‬ع ِظي ٍم »قلم﴿‪﴾4‬‬ ‫ك ِِبَجنُ ٍ‬ ‫«ما أَنْ ِ ِ‬

‫ون ﴿‪َ ﴾2‬وإِنَّ َ‬ ‫ت بِن ْع َمة َربِ َ ْ‬
‫َ َ‬
‫ر‬
‫نیسن و تو بر خوی و اخالق بزرگ و برجستهای‬ ‫"و تو ای رنن بواسطه نعمت پروردگارت دیوانه و جنزده‬
‫یم ر‬
‫بایس (اخالق برجستهای داری)‪".‬‬

‫ي »قلم﴿‪﴾15‬‬ ‫ِ‬ ‫«إِ َذا تُْتلَى علَي ِه آَيتُنَا قَ َال أ ِ‬

‫َساطريُ ْاْل ََّول َ‬
‫َ‬ ‫َْ َ‬
‫"هنگایم که آیات ما بر او خوانده یمشود‪ ،‬یمگوید‪ :‬اینها افسانههای پیشینیان است‪".‬‬

‫اْل ِد ِ‬
‫يث َسنَ ْستَ ْد ِر ُج ُه ْم ِم ْن َحْي ُ‬
‫ث ََل يَ ْعلَ ُمو َن »قلم﴿‪﴾44‬‬ ‫«فَ َذرِّن ومن ي َك ِذ ِ‬
‫ب ِبَ َذا َْ‬
‫ْ ََ ْ ُ ُ‬
‫"پس مرا با کش که این سخن را (قرآن را) دروغ دانسته و انکار یمکند واگذار‪ ،‬ما آنان را از آنجا که‬
‫نیمدانند (به سوی عذاب) پیش یمبریم‪».‬‬

‫اْل ِ‬
‫وت ‪».......‬قلم﴿‪﴾48‬‬ ‫ك وََل تَ ُكن َكص ِ‬
‫اح ِ‬ ‫اصِِب ِْل ْك ِم ربِ‬
‫ب ُْ‬ ‫ْ َ‬ ‫«فَ ْ ْ ُ َ َ‬
‫َ‬
‫"پس بخاطر فرمان پروردگارت شکیبا باش و مانند صاحب مایه (یونس(ع)) نباش‪".‬‬

‫«وإِ ْن ي َكاد الَّ ِذين َك َفروا لَيزلُِقونَك ِبَبصا ِرِهم لَ َّما ََِسعوا ِ‬
‫الذ ْكَر َويَ ُقولُو َن إِنَّهُ لَ َم ْجنُو ٌن ﴿‪َ ﴾51‬وَما‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ َ ُ ُْ َ ْ َ ْ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫ي »قلم﴿‪﴾52‬‬ ‫ُه َو إََِّل ذ ْكٌر ل ْل َعالَم َ‬
‫"نزدیک است کافران هنگایم که آیات قرآن را یمشنوند با چشمانشان تو را بلغزانند و از ن‬
‫بی رببند و‬
‫یمگویند‪ :‬او دیوانه است‪ ،‬در حایل که این(قرآن) جز مایهی بیداری برای جهانیان نیست‪".‬‬
‫جمعبندی سوره قلم‬
‫کافران رنن را مجنون یمدانستند‪ ،‬قرآن یمفرماید‪ :‬تو ای رنن‪ ،‬بواسطه نعمت پروردگارت نه تنها دیوانه‬
‫محبمانه بسنده‬‫منطق و ر‬
‫ر‬ ‫یعن به یک جواب‬ ‫نیسن‪ ،‬بلکه تو دارای اخالق برجستهای یم ر‬
‫بایس‪ 2( .‬و ‪ )4‬ن‬ ‫ر‬
‫یمکند‪ .‬کافران سخنان رنن و قرآن را افسانههای قدییم یمنامیدند(‪ )15‬قرآن در پاسخ یمفرماید‪ :‬این‬
‫توهیکنندگان ن‬
‫ن‬ ‫ّ‬
‫نب یمفرماید‪ :‬تو ای رنن مجازات‬ ‫قرآن تذکری برای جهانیان است ‪)52(.‬در مورد مجازات‬
‫شکیبای پیشه کن‪)48(.‬‬
‫ی‬ ‫آنها را به من واگذار(‪ )44‬و تو در این رابطه‬

‫ُ ُ‬
‫‪56‬خلق‪ :‬خوی‪ ،‬عادت‪ ،‬اخالق‬
 ‫‪117‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره الحاقه‬

‫اه ٍن‬‫اع ٍر قَلِ ًيَل ما تُؤِمنو َن ﴿‪﴾41‬وََل بَِقوِل َك ِ‬ ‫ول َك ِرٍي ﴿‪﴾40‬وما هو بَِقوِل َش ِ‬ ‫«إِنَّه لََقو ُل رس ٍ‬
‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ََ َُ ْ‬ ‫ُ ْ َُ‬
‫ض‬‫ي ﴿‪َ ﴾43‬ولَْو تَ َق َّوَل َعلَْينَا بَ ْع َ‬
‫ِ‬
‫ب الْ َعالَم َ‬ ‫قَلِ ًيَل ما تَ َذ َّكرو َن ﴿‪﴾42‬تَْن ِزيل ِمن ر ِ‬
‫ٌ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫َح ٍد‬ ‫ِ ِ‬
‫ي ﴿‪﴾46‬فَ َما مْن ُك ْم م ْن أ َ‬
‫ِ ِ‬
‫ي ﴿‪ُْ ﴾45‬ثَّ لََقطَ ْعنَا مْنهُ الْ َوت َ‬ ‫َخ ْذ ََن ِمْنهُ ِِبلْيَ ِم ِ‬
‫ْاْلَقَا ِو ِيل ﴿‪َْ﴾44‬ل َ‬
‫ِ‬ ‫اج ِزين ﴿‪﴾47‬وإِنَّه لَتَ ْذكِرةٌ لِْلمت َِّقي ﴿‪﴾48‬وإِ ََّن لَنَعلَم أ َّ ِ‬ ‫عْنه ح ِ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾49‬وإِنَّهُ‬ ‫َن مْن ُك ْم ُم َكذبِ َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُ َ‬
‫ك‬ ‫ي ﴿‪﴾51‬فَ َسبِ ْح ِِب ْس ِم َربِ َ‬ ‫َْلَسرةٌ َعلَى الْ َكافِ ِرين ﴿‪﴾50‬وإِنَّهُ َْلَق الْيَ ِق ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫الْ َع ِظي ِم »اْلاقه﴿‪﴾52‬‬
‫"این قرآن گفتار رسول بزرگواری است و گفته شاعری نیست اما ر‬
‫کمب ایمان یمآورید! و گفته پیشگو‬
‫ّ‬ ‫نیست‪ ،‬هر چند ر‬
‫کمب متذکر یمشوید‪ .‬کالیم است که از سوی پروردگار عالمیان نازل شده است‪ .‬اگر او‬
‫سخن دروغ بر ما یمبست‪ ،‬ما او را با قدرت یمگرفتیم‪ ،‬سپس رگ قلبش را قطع یمکردیم و هیچکس از‬ ‫ن‬
‫ن‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫پرهبکاران است‪ .‬و ما یمدانیم‬ ‫شما نیمتوانست از (مجازات) او مانع شود‪ .‬و قرآن مسلما تذکری برای‬
‫یقی خالص است‪ .‬پس‬ ‫بعیص از شما(قرآن را) دروغ یمدانید‪ .‬و آن مایهی حشت کافران است‪ .‬و آن ن‬ ‫که ن‬
‫با استعانت از نام پروردگار بزرگت خداوند را تسبیح گوی‪".‬‬
‫جمعبندی سوره الحاقه‬
‫پیشگوی دانسته که به دروغ این سخنان را‬‫ی‬ ‫خداوند در قرآن در جواب کافران که قرآن را سخن شاعر یا‬
‫منطق ر‬
‫محبمانه اکتفا نموده و به رنن یمفرماید‪ :‬تو به کار خود‪،‬‬ ‫ر‬ ‫به خدا نسبت یمدهد‪ ،‬فقط به جوابهای‬
‫ن‬
‫یعن تسبیح خداوند‪ ،‬یببداز‪.‬‬

‫سوره مزمل‬

‫ُوِل الن َّْع َم ِة َوَم ِه ْل ُه ْم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫يأِ‬‫اصِ ِْب َعلَى َما يَ ُقولُو َن َو ْاه ُج ْرُه ْم َه ْجًرا ََج ًيَل ﴿‪َ ﴾10‬و َذ ْرِّن َوالْ ُم َكذبِ َ‬
‫« َو ْ‬
‫قَلِ ًيَل»مزمل ﴿‪﴾11‬‬
‫"و در برابر آنچه یمگویند‪ ،‬شکیبا باش و به طرزی شایسته و زیبا از آنان دوری کن و مرا با تکذیبکنندگان‬
‫صاحب نعمت واگذار و آنها را کیم مهلت ده‪".‬‬

‫جمعبندی سوره مزمل‬

 ‫‪118‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سبد‪.‬‬ ‫ن‬
‫شکیبای در مقابل بد زبایها و اینکه مجازات را به خدا باید ی‬
‫ی‬

‫سوره انسان‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس َم َربِ َ‬
‫ك بُ ْكَرةً‬ ‫اصِ ِْب ْلُ ْك ِم َربِ َ‬
‫ك َوََل تُط ْع مْن ُه ْم آَثًا أ َْو َك ُف ًورا ﴿‪َ ﴾24‬واذْ ُك ِر ْ‬ ‫«فَ ْ‬
‫َص ًيَل »انسان﴿‪﴾25‬‬ ‫وأ ِ‬
‫َ‬
‫‪57‬‬
‫هستند‪ ،‬اطاعت نکن‪ .‬و نام‬ ‫آنهای که گناهکار و کافر‬
‫"پس بخاطر فرمان پروردگارت شکیبا باش و از ی‬
‫پروردگارت را صبح و شام یاد کن‪".‬‬
‫ً‬ ‫نکته‪ :‬ن‬
‫اگوی گناه و کفر است‪ ،‬مثل اگر کش به دیگری بگوید‪ :‬ولدالزنا‪ ،‬هم دروغ گفته و تهمت زده‪،‬‬‫نارس ی‬
‫صفن غب واقیع متصف نموده‪ ،‬پس‬ ‫ر‬ ‫پس گناه کرده است و هم واقعی رن را پوشانده و طرف مقابل را به‬
‫اگوی‪ ،‬ما شخص را کافر قلمداد نیمکنیم‪.‬‬ ‫اتن دارد و با یک ن‬
‫نارس ی‬ ‫مرتکب کفر شده است‪ ،‬اگر چه کفر مر ر‬
‫مخالفان رنن برای اینکه جلو احکام الیه و به عبارت دیگر دین را بگبند‪ ،‬دست به انواع ن‬
‫نارسا یمزدند‪،‬‬
‫پس آنها مرتکب گناه و کفر یمشدند‪ .‬در آیه فوق به رنن دستور داده یمشود که تو از آنها اطاعت نکن‪،‬‬
‫ن‬
‫چنی کردی‪ ،‬تو هم مرتکب گناه وکفر شدهای و بدون‬ ‫ن‬
‫یعن اگر ن‬
‫نارسا گفتند‪ ،‬تو مقابله به مثل نکن و اگر‬
‫اینکه بخوایه‪ ،‬از آنها اطاعت کردهای‪.‬‬

‫جمعبندی سوره انسان‬

‫ارساگوی دیگران شکیبای نموده و ر‬
‫حن مقابله به مثل هم نکند‪.‬‬ ‫ی‬ ‫رنن وظیفه دارد در مقابل ن ن ی‬

‫سوره تکویر‬

‫ان َرِجي ٍم ﴿‪﴾25‬إِ ْن ُه َو إََِّل ِذ ْكٌر‬

‫ون ﴿‪﴾22‬وما هو بَِقوِل َشيطَ ٍ‬
‫ََ َُ ْ ْ‬
‫«وما ِ‬
‫احب ُكم ِِبَجنُ ٍ‬
‫ص ُ ْ ْ‬ ‫ََ َ‬
‫ي ﴿‪﴾27‬لِ َم ْن َشاءَ ِمْن ُك ْم أَ ْن يَ ْستَ ِق َيم »تکوير﴿‪﴾28‬‬ ‫ِ ِ‬
‫ل ْل َعالَم َ‬
‫شما(نناکرم) دیوانه و جنزده نیست‪ ،‬این(قرآن) سخن شیطان رانده شده نیست‪ ،‬این‬
‫ر‬ ‫"رفیق و همدم‬
‫ّ‬
‫قرآن فقط تذکری برای جهانیان است‪ ،‬برای کش از شما که بخواهد راه مستقیم در پیش گبد‪".‬‬
‫جمعبندی سوره تکویر‬
‫منطق و ر‬
‫محبمانه اکتفا شده است‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫پاسخ‬ ‫اگویها فقط به‬ ‫در مقابل تهمتها و ن‬
‫نارس ی‬

‫‪ 57‬کش که واقعیات را یمپوشاند‬

 ‫‪119‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره مطف ن‬
‫فی‬

‫ي ﴿‪َ ﴾13‬ك ََّل بَ ْل َرا َن َعلَى قُلُوِبِِ ْم َما َكانُوا‬ ‫ِ‬ ‫ال أ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َساطريُ ْاْل ََّول َ‬
‫آَيتُنَا قَ َ َ‬
‫«إذَا تُْتلَى َعلَْيه َ‬
‫يَ ْك ِسبُو َن »مطففي﴿‪﴾14‬‬
‫ن‬
‫چنی نیست‪ ،‬بلکه‬ ‫"هنگایم که آیات ما بر او خوانده یمشود یمگوید‪:‬اینها افسانههای پیشینیان است‪.‬‬
‫اعمال شان چون زنگاری بر دلهای شان نشسته است‪".‬‬

‫ض َح ُكو َن ﴿‪َ ﴾29‬وإِذَا َمروا ِبِِ ْم‬ ‫ين َآمنُوا يَ ْ‬ ‫«إِ َّن الَّ ِذين أَجرموا َكانُوا ِمن الَّ ِ‬
‫ذ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َُ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾31‬وإِ َذا َرأ َْوُه ْم قَالُوا إِ َّن َه ُؤََل ِء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫يَتَغَ َام ُزو َن ﴿‪َ ﴾30‬وإِ َذا انْ َقلَبُوا إِ ََل أ َْهل ِه ُم انْ َقلَبُوا فَك ِه َ‬
‫ين َآمنُوا ِم َن الْ ُكفَّا ِر‬ ‫َّ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ي ﴿‪﴾33‬فَالْيَ ْوَم الذ َ‬ ‫ضالو َن ﴿‪َ ﴾32‬وَما أ ُْرسلُوا َعلَْي ِه ْم َحافظ َ‬ ‫لَ َ‬
‫َّار َما َكانُوا يَ ْف َعلُو َن »مطففي﴿‪﴾36‬‬ ‫ض َح ُكو َن ﴿‪َ ﴾34‬ه ْل ثُ ِو َ‬
‫ب الْ ُكف ُ‬ ‫يَ ْ‬
‫ن‬
‫کسای که ایمان آورده بودند‪ ،‬یمخندیدند و چون با مؤمنان برخورد‬ ‫"کسا نی که بد کردند پیوسته به‬
‫یمکردند به یکدیگر از روی تمسخر اشاره نموده و چشمک یمزدند و چون به سوی اهل و خویشاوندان‬
‫خود باز یمگشتند(بخاطر ریشخندها) شادان بریمگشتند و چون مؤمنان را یمدیدند‪ ،‬یمگفتند‪:‬‬
‫آنها(=مؤمنان) گمراهانند‪ .‬و حال این که گناه کاران فرستاده نشدهاند که حافظ و نگهدارندهی مؤمنان‬
‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردهاند نسبت به حال کافران یمخندند‪ .‬آیا کفار به آنچه عمل یمکردند‬ ‫باشند‪ .‬امروز‬
‫کیفر داده شدند؟"‬
‫ن‬
‫مطففی‬ ‫جمعبندی سوره‬
‫برخ از انسانها آیات الیه را افسانههای پیشینیان یمنامند‪ ،‬بدلیل آن است که‬ ‫قرآن یمفرماید‪ :‬اینکه ن‬
‫اعمال زشت موجب یمشوند تمام وجود انسان به گروگان گرفته شده و عقل انسان نتواند درست را از‬
‫نادرست تشخیص دهد‪ 13(.‬و ‪ )14‬بدکاران‪ ،‬مؤمنان را با اشاره و سخن به باد تمسخر گرفتند و به آنها‬
‫تهمت گمرایه زدند اما روز قیامت که فرا رسد‪ ،‬مؤمنان از اندیشه و عمل کافران به خنده یمافتند و در‬
‫ن‬
‫بدزبای در روز قیامت داده خواهد شد‬ ‫آنجا کافران نتیجه عمل خود را خواهند دید‪ ،‬پس کیفر تمسخر و‬
‫و آن کیفر هم بوسیلهی خداوند اعمال خواهد گردید‪ 29(.‬تا ‪)36‬‬
 ‫‪120‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سوره غاشیه‬

‫صْي ِط ٍر ﴿‪﴾22‬إََِّل َم ْن تَ َوََّل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ت َعلَْي ِه ْم ِبُ َ‬ ‫ت ُم َذكٌر ﴿‪﴾21‬لَ ْس َ‬ ‫«فَ َذك ْر إََِّّنَا أَنْ َ‬
‫اب ْاْلَ ْك ََِب ﴿‪﴾24‬إِ َّن إِلَْينَا إِ ََي َِبُْم ﴿‪ُْ ﴾25‬ثَّ إِ َّن َعلَْينَا‬ ‫َوَك َفَر ﴿‪﴾23‬فَيُ َع ِذبُهُ َّ‬
‫اَّللُ الْ َع َذ َ‬
‫ِح َس َاِبُْم »غاشيه﴿‪﴾26‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫"پس ای رنن تذکر بده که تو تنها تذکر دهندهای‪ ،‬تو بر آنها سیطره و تسلط نداری(که بخوایه به زور‬
‫ّ‬ ‫اندیشه ای یا عمیل را بر آنها تحمیل ن‬
‫کن)‪( ،‬تذکر بده) مگر بر کش که روی برگرداند و کفر ورزد‪ ،‬پس‬
‫چنی کش را به عذاب بزرگ کیفر یمدهد‪ ،‬بازگشت آنان به سوی ماست‪ ،‬سپس حسابشان‬ ‫ن‬ ‫خداوند‬
‫‪58.‬‬
‫فقط با ماست "‬
‫جمعبندی سوره غاشیه‬
‫ّ‬
‫همان طور که از آیات فوق استنباط یمشود رنن فقط تذکر دهنده است و محاسبه ی پاداش و مجازات‬
‫ی‬
‫انسان ها فقط با خداوند است‪ .‬البته انسان ها حق دارند در مقابل تجاوز به حقوق شان ایستادگ کرده‬
‫و متجاوز را عادالنه مجازات کنند‪.‬‬

‫سوره بلد‬

‫« ُْثَّ َكا َن ِمن الَّ ِ‬

‫اب‬
‫َص َح ُ‬ ‫اص ْوا ِِبلْ َم ْر َْحَِة ﴿‪﴾17‬أُولَئِ َ‬
‫ك أْ‬ ‫اص ْوا ِِب َّ‬
‫لص ِِْب َوتَ َو َ‬ ‫ين َآمنُوا َوتَ َو َ‬
‫َ‬ ‫ذ‬ ‫َ‬
‫الْ َمْي َمنَ ِة »بلد﴿‪﴾18‬‬
‫شکیبای و رحمت توصیه یمکنند‪ ،‬آنان یاران‬ ‫ن‬
‫کسای باشند که ایمان آورده و یکدیگر را به‬ ‫"سپس از‬
‫ی‬
‫ر‬
‫خوشبخن و سعادت هستند‪".‬‬
‫جمعبندی سوره بلد‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫مهربای و بخشش نسبت به‬ ‫شکیبای و‬
‫ی‬ ‫ییک از ویژگ های مهم انسان های خوشبخت این است که اهل‬
‫دیگران باشند‪.‬‬

‫‪ 58‬برای توضیح آیات فوق مراجعه شود به واکاوی ارتداد ص‪ 42‬تا ‪44‬‬
 ‫‪121‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫نتیجه و جمعبندی مطالب این فصل‬

‫ن‬
‫توهیکنندگان در قرآن بیان گردید‪ .‬قرآن برای‬ ‫رویاروی با‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات و نحوه‬ ‫در این فصل‬
‫ی‬
‫ر‬ ‫مواجهه با ن‬
‫نارساگویان دستورای داد که در ذیل یک بار دیگر آنها را به ترتیب اولویت مرور یمکنیم‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی به‬ ‫رن‬
‫شکسی بتها توسط ابراهیم را‬ ‫ر‬
‫اندیش و مثبت معنا کردن" همان طور که‬ ‫‪" -1‬مثبت‬
‫مقدسات بتپرستان نیمدانیم ‪،‬بلکه آن را بیدار کردن بتپرستان معنا یمکنیم‪ ،‬سخنان و اعمال‬
‫مخالفی را ن‬
‫نب تا حد ممکن مثبت معنا کنیم‪(.‬حجرات ‪-12‬ارس اء ‪-13‬نور ‪.)12‬‬ ‫ن‬
‫ن‬
‫توهیکننده(مریم‪-)47‬‬ ‫ر‬
‫سالمن و امنیت و غفران برای‬ ‫خوی پاسخ دادن" تقاضای‬ ‫‪" -2‬بدی را با‬
‫ر‬
‫ن‬
‫نارساگو(فرقان‪ 63‬و زخرف‪-)89‬نییککردن(زمر‪- )10‬نییک و خود‬ ‫ر‬
‫سالمن و امنیت برای‬ ‫تقاضای‬
‫ر‬
‫نگهداری(مائده‪ 2‬و نحل‪- )128‬دفع بدی با رویس که نیکوتر است(فصلت‪ 34‬و مؤمنون‪)96‬‬
‫توهیکننده آبرویش نریزد و ر‬
‫کمب دچار عواقب‬ ‫ن‬ ‫‪" -3‬غفران" ضمن بخشش و به رو نیاوردن‪ ،‬کمک کنیم‬
‫ی‬
‫این کار ناشایسته خود شود‪- .‬غفران و عفو(آلعمران‪ -)159‬غفران از ویژگ های مؤمنان (شوری ‪-)37‬‬
‫صب از عزم امور(شوری ‪-)43‬غفران(جاثیه‪ 14‬و تغابن‪- )14‬گذشت بزرگوارانه(فرقان‪)72‬‬
‫غفران و ر‬
‫نارسا را ر‬
‫گفن‪- .‬صفح(نور‪22‬‬ ‫‪" -4‬صفح" ضمن بخشش‪ ،‬هیچ گاه به روی او نیاوریم فالن وقت شما آن ن‬
‫و زخرف‪ 89‬و تغابن‪- )14‬صفح زیبا(حجر‪- )85‬صفح وعفو(مائده‪)13‬‬
‫‪" -5‬عفو" بخشش ن‬
‫نارساگو‪- .‬عفو و غفران(آلعمران‪– )159‬عفو‪،‬کاری خداگونه(نساء‪ 149‬و حج‪- )60‬‬
‫حن کمک مایل برای عوامل غب‬ ‫ن‬
‫رویگردای(اعراف‪- )199‬عفو وصفح و ر‬ ‫عفو و صفح(مائده‪- )13‬عفو و‬
‫ٰ‬
‫اصیل تهمت به همش رنن(نور‪- )22‬عفو و اصالح(شوری‪- )40‬عفو و صفح و غفران(تغابن‪)14‬‬
‫اگوی حفظ کنم‪ -.‬خودنگهداری و‬ ‫نارسا یمگوید اما من خودم را از ن‬
‫نارس ی‬ ‫‪" -6‬خودنگهداری" طرف مقابل ن‬
‫شکیبای کلید رستگاری (آلعمران‪- )200‬‬
‫ی‬ ‫شکیبای از عزم امور(آلعمران‪- )186‬خودنگهداری و‬
‫ی‬
‫رهای از جهنم(مریم‪ -)72‬خودنگهداری و نییک(مائده‪ 2‬و نحل‪- )128‬‬ ‫ی‬ ‫خودنگهداری کلید‬
‫ُ‬
‫خودنگهداری(احزاب‪ 70‬و زمر‪)10‬‬
‫شکیبای و خودنگهداری‪ ،‬کلید‬
‫ی‬ ‫شکیبای و خودنگهداری از عزم امور(آلعمران‪-)186‬‬ ‫ی‬ ‫شکیبای"‬
‫ی‬ ‫‪" -7‬‬
‫شکیبای(یونس‪ 109‬و ابراهیم‪ 12‬و طه‪ 130‬و عنکبوت ‪59،26‬و روم‪ 60‬و‬ ‫ی‬ ‫رستگاری(آلعمران‪-)200‬‬
‫شکیبای در مقابل آزارها ‪،‬سنت‬
‫ی‬ ‫ص‪ 17‬و زمر‪ 10‬و غافر‪ 55‬و ق‪ 39‬و طور‪ 48‬و قلم‪ 48‬و مزمل‪- )10‬‬
‫شکیبای‬ ‫بهبین روش (نحل ‪-)127،126‬بهشت نتیجه‬ ‫همهی انبیاء(انعام‪ 34‬و انبیاء‪– )85‬شکیبای ر‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫های که در مسب امر به معروف و نیه از منکر گریبان انسان را یم‬ ‫شکیبای در مقابل آزار ی‬
‫ی‬ ‫(فرقان‪-)75‬‬
‫رویاروی به‬
‫ی‬ ‫شکیبای و علم و عقل کلید‬ ‫ی‬ ‫شکیبای مقدمه مقام امامت(سجده ‪-)24‬‬ ‫ی‬ ‫گبد (لقمان‪-)17‬‬
‫شکیبای راه نزدیک شدن به انبیاء‬ ‫ٰ‬
‫شکیبای از عزم امور(شوری‪-)43‬‬ ‫بهب(فصلت‪-)35‬‬ ‫روش ر‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫زبای(انسان‪- )24‬توصیه یکدیگر به‬ ‫توهیهای ن‬ ‫ن‬ ‫شکیبای و عدم مقابله به مثل در‬ ‫الوالعزم(احقاف‪-)35‬‬
‫ی‬
‫شکیبای(بلد‪)17‬‬
‫ی‬
‫نارساگو ر‬
‫حن به قصد محکوم کردن‪(.‬نور‪)21،17،16،15‬‬ ‫‪" - 8‬سکوت" سکوت و عدم تکرار سخن ن‬
 ‫‪122‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پرداخی به وظیفه پیام ن‬

‫رسای(عنکبوت‪- )18‬‬ ‫رن‬ ‫رن‬
‫پرداخی به وظیفه(نحل‪- )35‬‬ ‫رن‬
‫پرداخی به وظیفه"‬ ‫‪" -9‬‬
‫ّ‬
‫پرداخت به وظیفه تذکر (طور‪ 29‬و ق‪)45‬‬
‫بی یمرود(ارساء‪)81‬‬ ‫رن‬
‫پرداخی به باطل" حق بیاید خودبهخود باطل از ن‬ ‫‪" -10‬ارائه حق بجای‬
‫‪" -11‬عبادت‪ ،‬تسبیح و پناهبردن به خدا" تسبیح و عبادت خدا(حجر‪ 98‬و طه‪ 130‬و ق‪ 39‬و طور‪48‬‬
‫و الحاقه‪ -)52‬پناه بردن به خدا(غافر‪ 27‬و دخان‪)20‬‬
‫ن‬
‫توهیکننده(انعام‪- )112 ،70‬عدم‬ ‫رن‬
‫واگذاشی‬ ‫رن‬
‫واگذاشی و عدم اعتنا" به حال خود‬ ‫‪" -12‬به حال خود‬
‫ی‬
‫ن‬
‫توهیکننده به خدا(قلم‪ ،44‬مزمل‪)11‬‬ ‫اعتنا(احزاب‪ -)48‬رها کردن(طور‪ -)45‬واگذاری مجازات‬
‫ن‬
‫توهیکننده فرا رسد‪(.‬رعد‪)32‬‬ ‫‪" -13‬مهلت" مهلت تا ن‬
‫زمای که در نتیجه ی اعمال ‪،‬عذابالیه‬
‫بهبین سخن به کمک فکر(ارساء‪ -)53‬انتخاب سخن و بیان‬ ‫بهیین سخن" انتخاب ر‬ ‫‪" -14‬انتخاب ر‬
‫رفی به سوی سخنان پاک‪ ،‬روش بهشتیان(حج‪ -)22‬اندرز نیکو و بیداری عقول‪ ،‬روش‬ ‫نرم(طه‪ -)44‬ر ن‬
‫سخن درست‪ ،‬محکم‪،‬‬ ‫ابراهیم(عنکبوت‪ -)26‬مجادله به ر‬
‫بهبین روش(عنکبوت‪ -)46‬بیان قول سدید (=‬
‫ی‬
‫مفید و مطابق واقع)(احزاب‪)70‬‬
‫‪" -15‬عدم ورود به کارهای سبک و غیعاقالنه"(روم‪- )60‬عدم انجام کورکورانهی خواستهی‬
‫جوی و‬
‫دل(فرقان‪- )43‬عدم ورود به دشنام(انعام‪ -)108‬عدم ورود به تمسخر‪ ،‬نام زشت نهادن‪ ،‬عیب ی‬
‫طعنه(حجرات‪)11‬‬
‫‪" -16‬عدم استفاده از شیوههای کفار" که این شیوهها عبارتنداز‪:‬‬
‫ّ‬ ‫رن‬
‫کشی و اخراج مخالف(اعراف‪- )127،88،82‬اخراج و اجبار به پذیرش یک تفکر(ابراهیم‪- )13‬مجادله‬
‫با سخنان بیهوده و مسخرهکردن اندیشه دیگران(کهف‪- )56‬تهدید به سنگسار و طرد و اخراج(مریم‪)46‬‬
‫‪-‬تحمیل اندیشه(طه‪- )71‬با انگ و تهمت مخالف را از میدان بدر کردن(طه‪- )71‬تهدید به قتل و قطع‬
‫ن‬
‫توهی به مقدسات(انبیاء‪- )68‬عدم تحمل سخن‬ ‫عضو(شعراء‪ 49‬و طه‪ -)71‬از ن‬
‫بی بردن مخالف به اسم‬
‫ن‬
‫توهی(شعراء‪-)27‬‬ ‫مخالف و یورش به او به دلیل بیان سخن(حج‪ -)72‬مسخره کردن(شعراء‪- )25،23‬‬
‫رن‬
‫کشی یا‬ ‫ن‬
‫فرعوی(نمل‪-)14 ،13‬‬ ‫تهدید به زندان(شعراء‪ -)29‬برخورد ظالمانه و برتری طلبانه‪ ،‬روش‬
‫ن‬
‫بدگمای‪ ،‬سنگباران و طرد‬ ‫سوزاندن کش که به مقدسات حمله یمکند‪ ،‬روش نمرودیان(عنکبوت‪-)24‬‬
‫خدای به آن کار زشت زدن‪،‬‬ ‫ن‬
‫سنگی غب عادالنه(یس‪- )18‬انجام کار زشت و بد و رنگ‬ ‫افراد و مجازات‬
‫ی‬
‫کشی کش که مقدسات را با ن ن‬
‫طب یا عمل‬ ‫نارساگو و نسبت دادن این حکم به خدا(یس‪ - )47‬ر ن‬
‫مانند قتل ن‬
‫خود به چالش یمکشد(صافات‪91‬تا‪ - )97‬ر ن‬
‫کشی و انگزدن به مخالف‪ ،‬روش فرعونیان(غافر‪24‬تا‪)26‬‬
‫پیامب هم نبننضب را اخراج کرد ‪ (.‬ر‬
‫حش ‪)2‬‬ ‫ر‬ ‫اشکال‪:‬‬
‫شکن و نقشه قتل پیامب و… را هم داشتند ‪،‬پس فقط کار آنها بد ن‬
‫زبای نبود‪.‬‬ ‫ن‬ ‫جواب‪ :‬نبن نضب ‪ ،‬پیمان‬
‫ر‬
‫توهیها(اعراف ‪184،67،61‬وهود ‪،13‬‬‫ن‬ ‫منطق و ر‬
‫محبمانه به‬ ‫ر‬ ‫منطق و ر‬
‫محیمانه" پاسخ‬ ‫ر‬ ‫‪" -17‬پاسخ‬
‫‪ 35‬و رعد ‪ 43‬و حجر ‪ 7‬و نحل ‪125،1‬و ارساء‪ 102‬و انبیاء‪ 1‬تا‪ 11‬و فرقان‪ 6‬شعراء‪24،22،21،20‬و‬
 ‫‪123‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫قصص‪ 38‬و یس ‪19،17،16‬و احقاف‪8‬تا‪10‬و طور‪34،31‬و قلم ‪52،4،2‬و الحاقه‪ 40‬تا‪ 51‬و‬
‫منطق و مجاز رای که پیامد نتیجه عمل یمباشد بوسیله‬
‫ر‬ ‫تکویر‪28،27،25،22‬و سجده ‪-) 29 ،10‬پاسخ‬
‫ر‬
‫منطق(شعراء‪-)28،26‬پاسخ با دالئل‬ ‫توهی و جواب‬‫ن‬ ‫خدا(توبه ‪67،63،61‬و سباء‪- )46،25‬تغافل از‬
‫منطق و ر‬
‫محبمانه روش مؤمن آلفرعون(غافر‪28‬تا ‪)45‬‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫منطق‬ ‫ر‬
‫منطق" با دلیل بپذیریم(نمل‪- )64‬با دلیل رد کنیم(نمل‪- )84‬با دلیل‬ ‫‪" -18‬پذیرش و رد با دلیل‬
‫بپذیریم یا رد کنیم(صافات ‪)156‬‬
‫‪" -19‬رویگرداندن و ترک مجلس" ترک مجلس(نساء‪ ،140‬انعام‪-)68‬رویگرداندن(سجده‪،30‬‬
‫صافات‪ ،178‬ذاریات‪ 54‬و قمر‪-)6‬روی گرداندن و عفو(اعراف‪)199‬‬
‫ن‬
‫توهیکننده به مقدسات(مائده‪ 57‬و‬ ‫دوسن و رس ر‬
‫پرسن‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫دوست" عدم قبول‬ ‫‪" -20‬عدم قبول‬
‫ممتحنه‪)2‬‬
‫کشن نجات(یونس ‪ 71‬تا ‪ 73‬و مؤمنون ‪24‬تا‪- )27‬هجرت‬ ‫ر‬ ‫‪" – 21‬پیدا کردن راه نجات" ساخت‬
‫(شعراء‪ 52‬و عنکبوت‪ 26‬و زمر ‪ 10‬و دخان‪ 23‬مزمل‪-)10‬دلداری به خود و اینکه ناراحت سخن بد آنها‬
‫نباشیم زیرا همه ن‬
‫چب را خدا یمداند‪(.‬یس‪)76‬‬
‫نارساگویهاست‪ 59 .‬ن‬
‫یعن گایه همهی راه‬ ‫‪" -22‬مقابله به مثل" مقابله به مثل آخرین راه مواجهه با ن ی‬
‫های بیان شده در باال امتحان یمشود ویل جلو تجاوزگری گرفته نیمشود‪ ،‬اینجاست که باالجبار باید از‬
‫مقابله به مثل استفاده شود‪ .‬در مقابله به مثل مسلمان باید با رعایت خط قرمزها ‪60‬پاسخ متناسب را‬
‫توهیکننده بدهد ‪-‬برخورد عادالنه(مائده‪ 8‬و هود‪ 38‬و نحل ‪ 126‬و حج‪-)60‬مجازات بدی‬ ‫ن‬ ‫به ن‬
‫نارساگو و‬
‫عفن به همش رنن‬ ‫مبان جرم‪ ،‬کاری الیه(انعام‪- )160‬مجازات شالق برای عامل اصیل که تهمت ی ر‬ ‫به ن‬
‫ر‬
‫زد(نور‪-61 )11‬برخورد عادالنه نه مانند جبارها(شعراء‪- )130‬مجازات متناسب و در حد جرم‪ ،‬اما پاداش‬
‫ٰ‬
‫نشود(شوری‪)20‬‬ ‫در رحمت الیه بر کش بسته‬ ‫چند برابر(غافر‪ -)40‬مجازات متناسب طوری که ی‬
‫ٰ‬
‫جرم(شوری‪) 40‬‬ ‫مجازات بدی به ن‬
‫مبان‬
‫نهای‪ :‬همان طور که از موارد ‪22‬گانه فوق استنباط یمشود ؛‬ ‫نتیجه ی‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫توهی کنندگان به مقدسات را بطور ضی ح و مفصل بیان نموده و متناسب‬ ‫رویاروی با‬
‫ی‬ ‫اوال ‪:‬قرآن نحوهی‬
‫توهی‪ ،‬احکام و دستور رای را برای مقابله ذکر نموده است ‪.‬‬
‫ن‬ ‫با نوع‬
‫ً‬
‫ن‬
‫توهیکنندگان اعمال نمایند را «مقابله به مثل»‬ ‫حداکب مجاز رای که دیگر انسانها یمتوانند در مورد‬
‫ر‬ ‫ثانیا ‪:‬‬
‫دانسته است‪.‬‬

‫‪ 59‬آخر الدواء الیک‬

‫‪ 60‬رجوع شود به مورد‪ 15‬و‪16‬‬
‫ّ‬ ‫‪ 61‬البته در ر ن‬
‫می آیه آمده‪«:‬والذی تویل ر‬
‫کبه منهم له عذاب عظیم»اما در تاری خ آمده ؛عوامل اصیل‬
‫تازیانه خوردند‪.‬‬
 ‫‪124‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫فصل دوم‪:‬‬
‫ن‬
‫معصومی‬ ‫ن‬
‫توهیکننده در سیه‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات و نحوه مواجهه با‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫توهیکننده در قرآنکریم‬ ‫وی با‬‫مقدمه‪ :‬در فصل قبل به تفصیل توهی به مقدسات و نحوه رویار ی‬
‫مطرح گردیده و مشخص شد که قرآن به عنوان مهم ترین منبع احکام اسالیم به این مطلب ورود پیدا‬
‫مشوح بیان نموده است و بنابراین حجت را بر ما‬ ‫توهیکننده را بطور ر‬
‫ن‬ ‫کرده و نحوه مقابله با‬
‫ً‬
‫مسلمانان تمام نموده است اما همان طور که قبل بیان گردید‪ ،‬اشکایل ندارد که ما در اینگونه موارد از‬
‫ر‬
‫بیشب از قرآن‬ ‫ن‬
‫معصومی به عنوان دلیل کمیک یا توضیح و تفسب و فهم‬ ‫سایر منابع اسالیم مثل سنت‬
‫استفاده کنیم‪.‬‬

‫شبهای در جامعه مطرح است که رفع‬ ‫ر‬ ‫ن‬

‫معصومی‬ ‫ن‬
‫توهیکننده در سبه‬ ‫ن‬
‫همچنی در زمینه شکل مقابله با‬
‫نب مورد برریس و نقد قرار گرفته تا بتوانیم‬ ‫معصومی ن‬
‫ن‬ ‫این شبهات نیازمند آن است که این بحث در سبه‬
‫ر‬
‫درسن‬ ‫ر‬
‫صوری که به آنها پاسخ‬ ‫به این شبهات پاسخ دهیم؛ زیرا این شبهات به گونهای هستند که در‬
‫داده نشود‪ ،‬چهرهای کریه و زشت و خشن از دین به نمایش گذاشته یمشود که هم اصل دین زیر سؤال‬
‫کسای منجمدالفکر به اسم دین دست به کارهای خشن‬ ‫ن‬ ‫رفته و موجب دین گریزی انسانها یمگردد و هم‬
‫عقالی یمزنند و با کارهای خود آب به آسیاب دشمن یمریزند‪ .‬ما این بحث را در دو بخش یی‬ ‫ن‬ ‫و غب‬
‫یمگبیم؛‬
‫بخش اول‪ :‬بحث را در سبه نبوی مورد برریس قرار یمدهیم‪.‬‬
‫بخش دوم‪ :‬بحث را در سبه ائمه برریس خواهیم کرد‪.‬‬

‫بخش اول‪ :‬در سیه نبوی‬

‫حدین و فقیه مطالب زیادی در مورد آزارها و‬ ‫ر‬ ‫از آنجا که در کتب سبه نبوی و تاری خ اسالم وکتب‬
‫پیامب با این آزارها‬
‫ر‬ ‫پیامب و نحوه مواجهه‬
‫ر‬ ‫پیامب و مقدسات ن‬
‫دین و یاران‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫توهیها و تمسخرها نسبت به‬
‫مطرح گردیده است که بیان همه آنها از حوصله این کتاب خارج است ‪،‬در اینجا به عنوان نمونه به‬
‫ب ن‬
‫رخ از این مطالب اشاره یمگردد‪.‬‬

‫اصل رحمت در دین اسالم‬

‫ن‬ ‫ی‬ ‫ً‬
‫مهربای معنا یمکنیم در حایل که معادل‬ ‫معنای رحمت‪ :‬در زبان فاریس معموال رحمت را بخشندگ یا‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫عری رحمت‪،‬‬‫عری(رأفت) یمباشد‪ .‬در زبان ر‬ ‫عری(جود) و معادل مهربای در زبان ر‬
‫بخشندگ در ی زبان ر‬
‫ن‬
‫مهربای انجام یمشود‪ ،‬به‬ ‫نویع بخشندگ یمباشد که تحت تأثب رقت قلب و از رس دلسوزی و محبت و‬
‫عبارت دیگر‪ ،‬در مواردی که موجودی نیازمند و مستحق بوده و با لفظ و یا زبان تکوین دستش دراز‬
 ‫‪125‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫قلن‬
‫چبی به او برسد‪ ،‬حال اگر کش تحت تأثب حالت نیازمند قرار گرفته و رقت ر‬‫است و استحقاق دارد ن‬
‫ن‬
‫مهربای به آن نیازمند کمک کند و نیاز او را برطرف نماید‪،‬‬ ‫در او ایجاد شود و از رس دلسوزی و محبت و‬
‫در اینجا یمگوئیم‪ :‬فالن نیازمند از رحمت فالن شخص برخوردار شد‪.‬‬
‫البته در مورد خداوند‪ ،‬تحت تأثب قرار ر ن‬
‫گرفی و رقت قلب معنا ندارد‪ ،‬پس در مورد خداوند رحمت به‬
‫ن‬
‫مهربای است‪.‬‬ ‫رن‬
‫داشی و‬ ‫معنای بخشش همراه با دوست‬
‫از دیدگاه دین اسالم ییک از مهم ترین صفات خداوند‪ ،‬صفت (رحمت) یمباشد‪ ،‬به گونهای که بسیاری‬
‫از صفات دیگر خداوند مانند رازقیت‪ ،‬خالقیت‪ ،‬منتقم بودن‪ ،‬رأفت و… از رحمت او رسچشمه یمگبند‪.‬‬
‫با رحمت رحمانیهی خداوند اصل وجود ما س َوی هللا‪ ،‬هر لحظه ظهور یمیابد و با رحمت رحیمیه هر‬
‫صفن است که همهی جهان را در بر‬‫ر‬ ‫حقیق خود یمرسد‪ .‬پس رحمت‬ ‫ر‬ ‫موجود ما سوی هللا‪ ،‬به کمال‬
‫ت ُك َّل َش ْي ٍء ‪».....‬اعراف﴿‪﴾156‬‬ ‫ِ‬
‫گرفته است‪ ،‬همان طور که قرآن یمفرماید‪َ « :‬وَر ْْحَِِت َوس َع ْ‬
‫ت ُك َّل َش ْي ٍء َر ْْحَ ًة َو ِع ْل ًما‪»......‬غافر ﴿‪﴾7‬‬ ‫ِ‬
‫و « َربَّنَا َوس ْع َ‬

‫ب َعلَى نَ ْف ِس ِه َّ‬
‫الر ْْحَ َة »انعام﴿‪ ﴾12‬و‬ ‫خداوند رحمت را بر خود فرض و مقرر داشته است؛« َكتَ َ‬
‫ور َرِح ٌيم »انعام﴿‪﴾54‬‬ ‫ب َرب ُك ْم َعلَى نَ ْف ِس ِه َّ‬
‫الر ْْحَ َة فَأَنَّهُ َغ ُف ٌ‬ ‫« َكتَ َ‬
‫ن‬
‫همی دلیل است که در آغاز هر سورهای از قرآن‪ ،‬رحمان و رحیم در یی اسم هللا قرار گرفته است‬ ‫به‬
‫وحن غضب الیه از رحمت الیه رسچشمه یمگبد‪.‬‬‫ر‬

‫نب به احکام و لوازم شان‬ ‫ن‬

‫اعیای که طالب وجودند و ن‬ ‫قیضی در ررسح فصوص یمگوید‪ «:‬حق سبحانه به‬
‫رحمت فرمود‪ ،‬نخست آنها را در علم و سپس در خارج به وجود آورد و به این ترتیب رحمت بر جمیع‬
‫چب را فرا گرفته است» هم از جهت‬ ‫اشیاء شامل و محیط آمد همان گونه که فرمود‪«:‬و رحمت من همه ن‬
‫چنی قابلیت ن‬
‫عی‬ ‫ن‬ ‫وجود و هم از حیث استعداد و قابلی رن که در حکم وجود است‪ ،‬زیرا وجود و هم‬
‫رحمت است که به جمیع موجودات اعم از اعراض و جواهر شامل و واسع است و از جملهی اعیان‬
‫مبتب است از آالم و اسقام و بالیا و محنتها و امثال آنها‪ ،‬از اموری‬ ‫عی غضب و آن چه بر آن ر‬ ‫است‪ ،‬ن‬
‫نب شد‪ ،‬همچنان که شامل غب آنها شد‪ .‬بنابراین وجود‬ ‫که مالیم طباع نیست‪ ،‬پس رحمت شامل آنها ن‬
‫عی غضب است‪ .‬پس رحمت او بر غضبش سابق است‪.‬‬ ‫غضب هم از رحمت خداوند است که شامل ن‬
‫نایس از عدم قابلیت است که ن‬
‫بعیص از اعیان قابل‬ ‫عی غضب ر‬ ‫تعایل است و ن‬
‫ٰ‬ ‫ذای حق‬‫‪ 62‬زیرا رحمت ر‬
‫قبول کمال مطلق و رحمت تام نیمباشند و در این صورت شقاوت و ررس نامیده یمشوند و رسول(ص)‬
‫الش لیس الیک»‪ 63‬ن‬ ‫کله بیدک و ر‬ ‫ّ‬
‫یعن؛ "نییک همه به‬ ‫به این امر اشاره کرد‪ ،‬آنجا که فرمود‪«:‬ان الخب‬

‫حم رن َس َب َقت َغ َضن»(اصول ن‬

‫کاق ‪،‬ج‪، 3‬کتاب‬ ‫‪ 62‬امام صادق(ع) یمفرماید‪ «:‬خداوند فرموده است‪:‬ا َّن َر َ‬
‫ر‬
‫االیمان و الکفر‪ ،‬باب الذنوب ‪،‬ح‪، 25‬ص‪) 738‬‬
‫‪ 63‬بحاراالنوار‪،‬ج ‪،84‬ص ‪366‬‬
 ‫‪126‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫دست توست و بدی از تو نیست‪" .‬و کش که در لوازم غضب از امراض و آالم و فقر و جهل و موت و‬
‫ذای وجود حق و غضب‬ ‫غب آن دقت نظر کند‪ ،‬در یمیابد که همهی آنها امور عدیم است‪ ،‬پس رحمت ر‬
‫‪64 .‬‬ ‫عارض و ر‬
‫نایس از اسباب عدیم است »‬
‫بنابراین جهان بر مبنای رحمت بنیان نهاده شده و بر مبنای رحمت اداره یمشود‪.‬‬

‫رنت مظهر تام رحمت اله‬

‫ر‬
‫بیشبی برخوردار‬ ‫جهان مظهر رحمت الیه است و در میان موجودات جهان هر چه موجودی از کمال‬
‫بیشب رحمت الیه را به نمایش یمگذارد و از آنجا که انسان کاملترین موجودی است که خداوند‬ ‫ر‬ ‫باشد‬
‫خلق نموده و در میان انسان ها اولیای الیه و از میان اولیاء الیه‪ ،‬رنن خاتم(ص) از همهی انسان ها‬
‫کامل تر بودهاند‪ ،‬پس رنن خاتم(ص) جلوه تام رحمت الیه یمباشند و بنابراین وجود و شیوه عمل کرد‬
‫اك إََِّل َر ْْحَ ًة‬
‫َوَما أ َْر َس ْلنَ َ‬ ‫رنن بر اساس رحمت استوار یمباشد‪ .‬قرآن در این زمینه یمفرماید‪«:‬‬

‫»انبياء﴿‪" ﴾107‬ما تو را فقط به عنوان‬ ‫ي‬ ‫ِ ِ‬

‫ر‬
‫رحمن برای جهانیان فرستادیم‪".‬‬ ‫ل ْل َعالَم َ‬
‫ر‬
‫رحمن که از ناحیهی خداوند بر وجود او تابیده بود اداره یمکرد و‬ ‫رنناکرم(ص) همهی امور را با نبوی‬
‫ت فَظًّا َغلِي َظ الْ َق ْل ِ‬
‫ب ََلنْ َفضوا‬ ‫ت ََلُْم َولَ ْو ُكْن َ‬
‫به سوی کمال رهنمون یمگردید«فَبِما ر ْْح ٍة ِمن َِّ ِ‬
‫اَّلل لْن َ‬ ‫َ ََ َ‬
‫استَ ْغ ِف ْر ََلُْم َو َشا ِوْرُه ْم ِِف ْاْل َْم ِر »آل عمران﴿‪﴾159‬‬ ‫ِ‬
‫ف َعْن ُه ْم َو ْ‬
‫اع ُ‬ ‫ِم ْن َح ْول َ‬
‫ك فَ ْ‬
‫"به سبب رحمت الیه که رسارس وجود رننمکرم اسالم را فرا گرفته بود آن بزرگوار با نریم با مردم رفتار‬
‫پیامب انسانها‬
‫چنی است ای ر‬ ‫ن‬ ‫یمنمود و اگر این نریم نبود همه از اطراف رنن پراکنده یمشدند‪،‬پس حال که‬
‫را ببخش و از خطاها و گناهان آنها درگذر و از خداوند برای آنها طلب مغفرت نما و در امور با آنها‬
‫مشورت نما‪".‬‬
‫ّ‬
‫پیامب توانست در مدت کوتایه نظرهای مردمان را به سوی خود جلب نموده و آنها‬ ‫ر‬ ‫علت اسایس اینکه‬
‫حضت از نبوی رحمت بود‪.‬‬ ‫را متحول سازد‪ ،‬استفاده آن ن‬

‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫همچنی قرآن یمفرماید‪ «:‬لََق ْد جاء ُكم رس ٌ ِ‬

‫ول م ْن أَنْ ُفس ُك ْم َع ِز ٌيز َعلَْيه َما َعنت ْم َح ِر ٌ‬
‫يص َعلَْي ُك ْم‬ ‫ن‬
‫َ َ ْ َُ‬
‫وف َرِح ٌيم »توبه﴿‪﴾128‬‬ ‫ِِ‬
‫ِِبلْ ُم ْؤمن َ‬
‫ي َرءُ ٌ‬

‫کریای(‪،)21‬صص‪401‬و‪402‬‬ ‫‪ 64‬ر‬
‫رسح فصوص الحکم قیضی‪،‬فص حکمت مالیک در کلمه ی ز ی‬
 ‫‪127‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پیامبی از جنس خودتان به سویتان آمد که رنجهای شما بر او سخت است و بر هدایت شما اضار‬
‫" ر‬
‫دارد و نسبت به مؤمنان رئوف و رحیم است‪".‬‬
‫مشک پرداخته شده است‬ ‫نکته‪ :‬سوره توبه سورهای است که در آن به اظهار برائت و ن‬
‫بباری از دشمنان ر‬
‫اما در انتهای این سوره آیه فوق آورده شده است‪ ،‬تا نشان دهد این شدتها و اعالم ن‬
‫بباری ها که در‬
‫نب نشأت گرفته از رحمت خداوند و رنن بر مردم بوده است و آن تندی ها زمینه‬ ‫این سوره بیان شد ن‬
‫های برخورداری هر چند ب ر‬
‫یشب انسانها را از رحمت فراهم یمنمایند‪.‬‬

‫پیامب رحمت آن چنان دلسوز مردم بود که هنگایم که گمرایه مردم را یمدید از شدت اندوه نزدیک بود‬
‫ری‬
‫ِِ‬ ‫ك َِب ِخ ٌع نَ ْف َس َ‬
‫»شعراء﴿‪ " ﴾3‬ی‬
‫گوی یمخوایه‬ ‫ك أَََّل يَ ُكونُوا ُم ْؤمن َ‬
‫ي‬ ‫جان خود را دست بدهد «لَ َعلَّ َ‬
‫ك َِب ِخ ٌع‬
‫جان خود را از شدت اندوه از دست بدیه به خاطر اینکه آنها ایمان نیمآورند‪ " .‬و«فَلَ َعلَّ َ‬
‫َس ًفا »کهف﴿‪ "﴾6‬ی‬
‫ك علَى آ ََث ِرِهم إِ ْن ََل ي ْؤِمنُوا ِِب َذا ْ ِ ِ‬
‫گوی یمخوایه خود را از‬ ‫اْلَديث أ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُْ‬ ‫نَ ْف َس َ َ‬
‫غم و اندوه به خاطر اعمال آنها هالک ن‬
‫کن‪ ،‬اگر آنها به این گفتار ایمان نیاورند‪".‬‬
‫کی و دشمنان رسسخت خود بود و رحمت او همه را شامل یمشد و‬ ‫مش ن‬‫حن ر‬
‫او دلسوز همهی انسانها ر‬
‫ّ‬
‫یمفرمود‪«:‬ان اَّلل عز و جل رحیم یحب کل رحیم »‪"65‬خداوند بخشنده مهربان است و هر بخشنده‬
‫ن‬
‫مهربای را دوست دارد‪".‬‬
‫ر‬ ‫ً‬ ‫ّ‬
‫بیشبین لطف و‬ ‫انسابنمالک یمگوید‪«:‬کان رسول اَّلل(ص)من اشد الناس لطفا»" ‪" 66‬رسول خدا‬
‫محبت را به مردم داشت‪".‬‬
‫َ َُ َ ً‬
‫پیامب(ص) یم فرماید‪«:‬کان ا َلینهم عریکة‪ " 68» 67‬ر‬
‫پیامب نرم خو ترین‬ ‫ر‬ ‫حضت عیل(ع) در توصیف‬ ‫ن‬
‫مردمان بود‪".‬‬
‫پیامب نه تنها خودش مظهر رحمت الیه بود و با عمل خویش الگوی یمشد تا دیگران ن‬
‫نب این صفت‬ ‫ر‬
‫ی‬
‫ن‬
‫کمایل را در خود پرورش دهند‪،‬بلکه با زبان نب مردم را به این صفت کمایل فرا یمخواند و‬
‫َ َ ُ‬
‫‪69‬‬
‫رحمکم َمن نق السماء»‬ ‫رحموا َمن نق االرض ی‬ ‫یمفرمود‪«:‬الراحمون َی َ‬
‫رح ُمهم الرحمان ؛ا َ‬

‫عش‪،‬ص‪130‬‬ ‫‪ 65‬امایل طویس‪،‬ج‪،2‬الجزء الثامن ر‬

‫ن‬
‫مهربای با یکدیگر(با کیم تغیب)‪،‬ص‪382‬‬ ‫مبان الحکمه ‪،‬ج ‪،4‬تشویق به‬ ‫‪ -‬ن‬
‫ن‬
‫اصفهای‪،‬فصل‪،14‬ذکر بعض اخالقه و صفاته‪،‬ص ‪140‬‬ ‫‪ 66‬دالئل النبوة ابو نعیم‬
‫ر‬
‫اخالق اهل بیت‬ ‫مبان الحکمة‪،‬ج‪،1‬بخش ششم ‪،‬فصل نهم‪:‬کلیات مکارم‬ ‫‪ -‬ن‬
‫ُ‬
‫‪ 67‬عریکة‪:‬خلق‪،‬خوی‬
‫‪ 68‬شمائل الرسول‪،‬ص‪58‬‬
‫‪ 69‬ن ن‬
‫کبالعمال‪،‬ج‪،3‬ص‪،163‬حدیث‪5969‬‬
 ‫‪128‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫کسای‬ ‫"خدای رحمان بر رحمتکنندگان رحمت یمکند‪ ،‬پس بر آنان که در ن‬
‫زمی هستند رحمت کنید تا‬
‫که در آسمان هستند بر شما رحمت آورند‪".‬‬
‫ّ‬ ‫رحم الناس ال َی َ‬
‫«من ال َی َ‬
‫نب‪َ :‬‬
‫رح ُمه اَّلل»‪"70‬هرکس نسبت به مردم رحمت ندارد‪ ،‬مورد رحمت خدا واقع‬ ‫و ن‬
‫نیمشود‪".‬‬
‫رحمت بودن رنن اقتضا یمکند که همان طور که در آینده نمونههای آن بیان خواهد گردید‪ ،‬او نسبت‬
‫توهیها و تمسخرها با گذشت و بخشش و حد ر‬
‫اکب مقابله به مثل رفتار نماید‪ ،‬زیرا او آمده تا‬ ‫ن‬ ‫به آزارها‪،‬‬
‫بش باشد و‬ ‫رحمن از جانب خدا بر ر‬ ‫ر‬ ‫با وجود خود و نحوه عملکرد خود نیازهای ر‬
‫بش را مرتفع نماید و‬
‫بش از رحمت الیه را برطرف نماید‪ ،‬نه اینکه بخواهد آنچه انسانها به رحمت الیه‬ ‫موانع برخورداری ر‬
‫دریافت کردهاند را از انسانها بگبد‪.‬‬

‫شاید این سؤال مطرح گردد که؛ اگر دین اسالم دین رحمت است پس حکم جهاد و قصاص به چه‬
‫معناست؟ در پاسخ باید گفت‪ :‬اگر در دین اسالم حکم جهاد وضع شده‪ ،‬جهاد جنبه دفایع دارد و تا‬
‫نب بدان جهت است‬ ‫مسلمانان مورد حمله و تجاوز قرار نگبند ‪،‬حق جنگ با کش را ندارند و این امر ن‬
‫که زمینههای برخورداری از رحمت فراهم گردد‪ ،‬زیرا در غب این صورت‪ ،‬انبیاء و پبوان آنها که رحمت‬
‫برای جهانیان یمباشند‪ ،‬از ن‬
‫بی رفته و درهای رحمت الیه بر انسانها بسته یمشود‪ .‬یا اگر در دین اسالم‬
‫در‬ ‫ن‬
‫قصاص وضع شده برای این ًاست که کسای به خود حق ندهند جان انسانهای ریگناه را گرفته و ی‬
‫رحمت را بر آنها ببندند‪ ،‬مضافا بر اینکه جهاد و قصاص به عنوان آخرالدواء مطرح یمباشند‪.‬‬

‫در رحمت بر دیگران را ندارد نیمتوان جان او را‬ ‫پس بر اساس اصل رحمت تا کش قصد تجاوز و ر ن‬
‫بسی ی‬
‫ی‬
‫حن در صورت تجاوز ن‬
‫نب باید متناسب با تجاوز او‪ ،‬او را مجازات نموده که در غب این صورت‪،‬‬ ‫گرفت و ر‬
‫نب بر انسان ها بسته یمشود‪.‬‬ ‫رحمن به انسانها برسد‪ ،‬درهای رحمت ن‬
‫ر‬ ‫بیش از آنکه با آمدن دین و رنن‬

‫ّ‬ ‫توهیکنندگان در ن‬
‫ن‬
‫سیده سال اول نبوت در مکه‬ ‫رفتار رنت(ص) با‬
‫ن‬
‫توهیها و تمسخرها قرار دادند‬ ‫پیامب و یاران او را تحت انواع فشارها‪،‬‬
‫ر‬ ‫مش ن‬
‫کی‪،‬‬ ‫علن‪ ،‬ر‬
‫با آغاز دعوت ن‬
‫صب و تحمل و گذشت و پاسخ بدیها را با نییک دادن و‪ .....‬پشت‬ ‫پیامب همهی این امور را با ر‬
‫ر‬ ‫اما‬
‫رسگذاشت که به عنوان نمونه به ن‬
‫برخ از این وقایع اشاره یمشود‪.‬‬
‫شبی را در َح َ‬
‫زو َره نحر کردند و در حایل که رسول خدا به نماز ایستاده بود‪،‬‬ ‫مشکان ر‬‫یعقوی یمگوید‪ «:‬ر‬
‫ر‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫غالیم را فرمان دادند تا شکنبه و رسگی آن را بر رس آن حضت افکند‪ ،‬او نب آن را بر میان دو شانهی‬
‫‪71 .‬‬
‫رسول خدا که در سجده بود افکند »‬

‫پیامب (ص)در حق کودکان و زنان‪،‬ص‪،59‬حدیث‪2319‬‬ ‫ن‬

‫‪،‬مهربای‬ ‫‪ 70‬صحیح مسلم‪،‬ج‪،4‬باب‪15‬‬
‫ر‬
‫یعقوی‪،‬ج‪،1‬مبعث‪،‬ص‪380‬‬ ‫ر‬ ‫‪ 71‬تاری خ‬
 ‫‪129‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫شب یا گاوی که آن را کشته بودند آنجا مانده بود‪ ،‬گفتند‪:‬‬ ‫بیهق یمگوید‪«:‬مقداری از شکنبه و احشاء ر‬
‫ر‬
‫‪72‬‬
‫پیامب یمگذارد‪ ،‬عقبهبن رایمعیط این کار را انجام داد…»‬
‫ر‬ ‫چه کش این شکنبه را بریمدارد و بر پشت‬

‫سفر رسول خدا به طائف‬

‫رسولخدا(ص) در سال دهم بعثت به سوی طائف رفت‪ .‬پس از ورود به شهر طائف یک رس به خانه‬
‫عبدیالیل و دو برادرش مسعود و حبیب که در آن روز بزرگ قبیله ثقیف بودند‪ ،‬رفت‪ .‬رسولخدا(ص)‬
‫پیشفت هدفش یاری کنند‪ ،‬ییک از ایشان گفت‪ :‬من جامهی کعبه را پاره یمکنم‬ ‫از آنها خواست او را در ر‬
‫پیامبی فرستاده باشد‪.‬‬
‫ر‬ ‫اگر خدا تو را به‬
‫پیامبی بفرستد؟‬
‫ر‬ ‫دیگری گفت‪ :‬آیا خدا غب از تو کش را نیافت که به‬
‫پیامب خدا ر‬
‫بایس‪،‬‬ ‫ر‬ ‫سویم گفت‪ :‬به خدا سوگند که من هرگز با تو سخن نخواهم گفت‪ ،‬زیرا اگر به ر ر‬
‫اسن‬
‫ی‬
‫مقامت باالتر از آن است که سخنت را رد کنم و اگر بر خدا دروغ یمبندی‪ ،‬شایستیک آن را نداری که با‬
‫تو هم سخن شوم‪.‬‬

‫پیامب(ص) در میان مردم شهرت دادند و اراذل و اوباش شهر را وا داشتند تا او را‬
‫ر‬ ‫آنها گفتار خود را با‬
‫‪73.‬‬
‫دشنام گفته و در انظار عموم استهزاء کنند‬
‫حدین آکنده از آزارهای است که در ن‬
‫سبده سال ابتدای نبوت‬ ‫ر‬ ‫کتب تاری خ اسالم و سبه نبوی وکتب‬
‫ی‬ ‫ّ‬
‫پیامب (ص) و مقدسات ن‬
‫دین و یاران رنن روا داشته شد اما در این دوره همه جا پاسخ‬ ‫ر‬ ‫در مکه نسبت به‬
‫خوی پاسخ دادن و در نهایت هجرت بود و‬ ‫ن‬
‫صب‪ ،‬بدیها را با ر‬ ‫توهیها؛ گذشت‪ ،‬ر‬ ‫پیامب به این آزار ها و‬
‫ر‬
‫حن مقابله به مثل ن‬
‫نب ننمود‪.‬‬ ‫پیامب ر‬
‫ر‬ ‫در این دوره‬

‫ن‬
‫توهی کنندگان در مدینه‬ ‫رفتار رنت(ص) با آزار دهندگان و‬
‫کش و‬ ‫ر‬
‫بیشب شکل لشکر ر‬ ‫پیامب به مدینه‪ ،‬اگرچه شکل آزارها تا حدودی تغیب کرده و آزارها‬ ‫با هجرت‬
‫ر‬
‫زبای بود موضع‬‫وقن آزارها ن‬
‫کمب شد اما تا ر‬ ‫جنگ بر علیه پیامب و مسلمانان پیدا کرد و آزارهای ن‬
‫زبای ر‬
‫ر‬
‫ن‬ ‫ر‬ ‫ّ‬
‫پیامب و‬
‫ر‬ ‫پیامب همان موضیع بود که در مکه اتخاذ نموده بودند‪ .‬در جنگ احد با اینکه مشکی بر علیه‬ ‫ر‬
‫پیامب را به شهادت رساندند و عمویش حمزه را شهید و‬
‫ر‬ ‫ر‬
‫مسلمانان لشکرکش کردند و عدهای از یاران‬
‫پیامب را مجروح و خون آلود نموده و دندانهای او را شکستند اما رننخاتم در مورد‬
‫ر‬ ‫ُمثله کردند و خود‬

‫‪ 72‬دالئل النبوة ر‬
‫بیهق‪،‬ج‪،2‬ص‪43‬‬
‫ن‬
‫زندگای محمد(ص)‪،‬ج‪،2‬صص‪29-28‬‬ ‫‪73‬‬
 ‫‪130‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬
‫«الله َّم اغفر لقویم‪،‬فان ُهم ال َیعلمون»‪" 74‬خدایا قوم مرا مورد غفران قرار بده‪ ،‬زیرا آنها‬
‫آنها فرمود‪ُ :‬‬
‫نادای دست به این اعمال زشت و جنایات یمزنند‪" ).‬‬‫ن‬ ‫نیمدانند (و از روی‬
‫در سال هشتم هجرت‪ ،‬پس از اینکه قریش پیمان صلح حدیبیه را شکسته و گرویه از قبیله خزاعه که‬
‫ّ‬
‫پیامب با لشکر ده هزار نفری رهسپار مکه شد‪ ،‬یمتوانست‬ ‫ر‬ ‫هم پیمان مسلمانان بودند را قتل عام کردند‪،‬‬
‫با این لشکر مکه را با خاک یکسان کند اما به گونهای برنامهریزی کرد که جنگ و زد و خوردی اتفاق‬
‫پیامب عمویش عباس را بر اس رب سفید خود سوار‬ ‫ر‬ ‫وقن لشکر مسلمانان به نزدییک مکه رسید‬ ‫نیفتد‪ .‬ر‬
‫اسب سوار‬ ‫نموده و به سوی قریش فرستاد‪ ،‬در راه عباس به ابوسفیان برخورد نمود‪ ،‬ابوسفیان را بر ر‬
‫پیامب(ص)‬
‫ر‬ ‫نموده و به نزد رسول خدا برد تا برای او امان بگبد‪ ،‬پس از اسالم آوردن ظاهری ابوسفیان‪،‬‬
‫به او گفت‪ :‬برو و به رسان مکه بگو؛ هر کس به خانهی تو پناه برد در امان است‪ ،‬هر کس در خانه بماند‬
‫پیامب‬
‫ر‬ ‫در امان است‪ ،‬هر کس به خانه کعبه پناه برد در امان است‪ .‬ابوسفیان به سوی مکه رفت و پیام‬
‫پیامب و مسلمانان‪ ،‬بدون خونریزی‬
‫ر‬ ‫را به مردم مکه رساند و مکه پس از ‪ 20‬سال مبارزه و فشار بر علیه‬
‫فتح گردید‪.‬‬
‫ن‬
‫چنی رجز یمخواند‪:‬‬ ‫ر‬
‫خزرخ در حایل که پرچمدار بود‬ ‫هنگام ورود لشکریان به مکه‪ ،‬سعد بنعباده‬
‫ستحل ُ‬‫ُ َ َ‬ ‫الم َ‬ ‫« الیوم ُ‬
‫الحرمة »" امروز روز جنگ سخت است‪ ،‬امروز روز حالل شدن‬ ‫لح َمة ‪،‬الیوم ت‬ ‫یوم َ‬
‫حرمت هاست‪" .‬‬
‫کش نزد رسول خدا رفت و این مطلب را با وی در میان گذاشت و گفت‪ :‬یم ترسم امروز سعد ر‬
‫یوریس‬
‫پیامب عیل بن رایطالب را مأمور کرد تا پرچم را از او بگبد و فرمود ‪:‬تو پرچم را وارد شهر‬
‫ر‬ ‫به قریش بکند‪.‬‬
‫ن‬ ‫ُ‬
‫کن‪، 75‬آنگاه فرمود‪«:‬الیوم یوم المرحمة» "امروز روز رحمت و مهربای است ‪".‬‬
‫‪76‬‬

‫توهیها‪ ،‬تحقبها‪ ،‬شکنجه ها و سپس جنگها‪ ،‬که‬ ‫ن‬ ‫پیامب به شهر مکه آن بزرگوار همهی‬
‫ر‬ ‫پس از ورود‬
‫از سوی رسان مکه نسبت به او و یارانش روا داشته شده بود را بخشید و آن روز را روز رحمت نامید و‬
‫يب َعلَْي ُك ُم الْيَ ْوَم يَ ْغ ِف ُر َّ‬
‫اَّللُ‬ ‫فرمود‪ :‬امروز به شما همان یمگویم که برادرم یوسف(ع) گفت؛ « ََل تَثْ ِر َ‬
‫ي »يوسف﴿‪" ﴾92‬امروز مالمت و‬ ‫لَ ُكم وهو أَرحم َّ ِِ‬
‫الراْح َ‬
‫ن‬
‫توبیخ بر شما نیست‪ ،‬خداوند شما را‬
‫ْ َ َُ ْ َ ُ‬
‫‪77‬‬
‫یمبخشد و او رحم کنندهترین رحم کنندگان است‪".‬‬

‫ن‬
‫المصطق‪،‬ج‪،1‬ص‪105‬‬ ‫‪ 74‬الشفا بتعریف حقوق‬
‫طبی)‪،‬ج‪،3‬ص‪1186‬‬
‫‪ 75‬تاری خ الرسل و الملوک(تاری خ ر‬
‫‪ 76‬المغازی‪،‬ج‪،2‬ص‪822‬‬
‫‪ 77‬السبة الحلبیة‪،‬ج‪،3‬ص‪113‬‬
 ‫‪131‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫از انسبنمالک نقل کردهاند که یمگفت‪ «:‬رسول خدا(ص) به هیچ وجه دشنام دهنده و ن‬
‫نارساگو و‬
‫لعن کننده نبود و اگر نسبت به کش از ما یمخواست عتاب کند‪ ،‬یمگفت‪ :‬به او چه شده که پیشانیش‬
‫‪78‬‬
‫خایک شده است؟ »‬
‫ن‬
‫توهی دیگران به‬ ‫حن در جواب‬‫توهی نیمکرد‪ ،‬بلکه ر‬ ‫ن‬ ‫پیامب(ص) نه تنها ابتدا به ساکن به کش‬
‫ر‬ ‫بنابراین‬
‫مقابله به مثل دست نیم یازید‪ ،‬همان گونه که فرمود‪" :‬به عنوان مرکز بردباری و معدن دانش و مسکن‬
‫‪79 .‬‬
‫صب برانگیخته شدم "‬ ‫ر‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫(ص)ا رَ َ‬ ‫ُ ّ‬
‫صب الناس عیل اقذار الناس »‪" 81‬رسول خدا(ص)‬ ‫رسول اَّلل‬ ‫اسماعیلبن عیاش ‪80‬یمگوید‪« :‬کان‬
‫ی‬
‫از همهی خلق بر گناهان (هرزگ های) مردم شکیباتر بود‪".‬‬
‫َ‬
‫لق‪،‬ل نَ‬ ‫َ ر َ َ ُ‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫ی‬ ‫هل الخ‬ ‫مب یم فرماید‪«:‬کان دائم البش ‪،‬س‬‫المومنی(ع) در توصیف پیا ر‬ ‫حسی(ع) از قول امب‬ ‫امام‬
‫‪82‬‬ ‫َ‬
‫پیامب گشاده رو و خوش خلق و نرم خو بود و خشن و درشت خو‬ ‫الجانب‪،‬لیس بفظ و ال غلیظ » " ر‬
‫نبود ‪".‬‬

‫پیامی اهل رفق ‪83‬و مدارا ‪84‬بود ‪.‬‬‫ر‬

‫ه ُ‬ ‫َ ه ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ه ُ‬ ‫َ ُ‬
‫عیط َحظه م َن الخب‪،‬و َمن ُح یر َم َحظه من الرفق فقد‬ ‫عیط َحظه م َن الرفق فقد ا‬ ‫«من ا‬ ‫پیامب فرمود‪:‬‬
‫ر‬
‫ّ‬
‫ُح یر َم حظه من الخب»‪" 85‬به هر کس که بهرهاش از رفق عنایت شده است‪ ،‬بهرهاش از خب دنیا و‬
‫آخرت داده شده است و به هر کس که بهرهاش از رفق و نریم عنایت نشده است‪ ،‬بهره اش از خب دنیا‬
‫و آخرت داده نشده است‪" .‬‬
‫ن‬ ‫َ َ ُ ه ُ ‪86‬‬ ‫حرم الر َ‬
‫فق ُی َ‬ ‫«من ُی َ‬‫و‪َ :‬‬
‫خویها ریبهره‬
‫ر‬ ‫همه‬ ‫از‬ ‫باشد‬ ‫بهره‬‫ی‬‫ر‬ ‫مهربای‬ ‫و‬ ‫نریم‬ ‫از‬ ‫کس‬ ‫هر‬‫"‬ ‫حرم الخب کله »‬
‫است‪" .‬‬

‫الکبی‪،‬ج‪،1‬ص‪369‬‬ ‫‪ 78‬الطبقات ر‬
‫ً‬
‫لص رب مسکنا»مصباح ر‬‫َّ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫‪ُ ُ 79‬‬
‫الشیعة‪،‬باب پنجاه و هفتم در حلم‬ ‫«بعثت للحلم مرکزا و للعلم معدنا و ل ی‬
‫‪،‬ص‪300‬‬
‫داود‪،‬ترمزی‪،‬نسای و ابن ماجه از او روایت کرده اند‪.‬‬
‫ی‬ ‫‪ 80‬از راویان بزرگ اهل سنت(‪182-106‬ه ق)ابو‬
‫( به نقل از مختض تاری خ دمشق‪،‬ج‪،4‬ص‪)374‬‬
‫‪ 81‬الجامع الصغب ‪،‬ج‪،2‬ص‪،304‬حدیث‪6482‬‬
‫ن‬
‫ضا(ع)ق صفة الن رن‪،‬ص‪318‬‬ ‫‪ 82‬عیون اخبار الرضا‪،‬ج‪،1‬باب‪،29‬ما جاء عن الر‬
‫ن‬
‫مهربای‬ ‫‪ 83‬رفق‪:‬نریم‪،‬مالطفت و‬
‫ن‬
‫نریم‪،‬مالیمت‪،‬مهربای‪،‬تحمل و بردباری‬ ‫‪ 84‬مدارا‪:‬‬
‫‪ 85‬االدب المفرد‪،‬باب الرفق‪،217‬حدیث‪،464‬ص‪123‬‬
‫مبان الحکمة‪،‬ج‪،5‬فضل الرفق(‪،)1528‬ص‪2106‬‬ ‫‪ -‬ن‬
‫‪ 86‬صحیح مسلم‪،‬حدیث‪4694‬‬
 ‫‪132‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫و ‪«:‬ا َّن الر َ‬
‫فق لم ُیوضع عیل ریسءاّل زانه و ال ن یزع من ریسء اّل شانه »‪" 87‬نریم و رفق در هر چه قرار گرفت‬
‫موجب زینت او گردید و از هر چه جدا شد آن را زشت نمود‪" .‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫و‪«:‬انا ُامرنا َم ر َ‬
‫عارس االنبیاء ب ُمداراة الناس کما امرنا باقامة الفرائض » ‪" 88‬ما جماعت انبیاء به نریم و‬
‫مهربای با مردم امر شدهایم همچنان که به بر پا کردن واجبات امر شدهایم ‪".‬‬ ‫ن‬ ‫بردباری و‬
‫ً‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ َ ُ‬
‫اس اشدهم ُمداراة للناس » ‪" 89‬خردمندترین کس آن است که بیش ترین نریم و بردباری را‬ ‫و‪«:‬اعقل الن ی‬
‫با مردم داشته باشد‪".‬‬
‫‪91 .‬‬ ‫ر‬ ‫ُ ُ‬
‫رق ُش ٌ‬ ‫و‪«:‬الر ُ‬
‫فق ُی ٌ‬
‫درشن شوم است "‬ ‫ؤم » ‪" 90‬نریم میمنت دارد و‬ ‫من و الخ‬
‫ارست‬‫خمین یم فرماید‪«:‬بدان که رفق و مدارا را در انجام امور مدخلیت کامل است‪ ،‬چه در باب مع ر‬
‫ن‬ ‫امام‬
‫ن‬
‫دنیای و چه راجع به امور دین و هدایت و ارشاد خلق و باب امر به معروف و نیه‬
‫با خلق و انجام امور ی‬
‫‪92 ........‬‬
‫»‬ ‫از منکر و چه راجع به ریاضت نفس و سلوک ایل هللا تعایل و‬
‫موالنا یمفرماید‪:‬‬

‫ما برو چون میوههای نیم خام‬
‫‪93‬‬
‫زان که در خایم نشاید کاخ را‬
‫سست گبد شاخها را بعد از آن‬
‫رسد شد بر آدیم ملک جهان‬
‫‪95‬‬ ‫ن‬
‫جنین کار خون آشایم است ‪، 94‬‬ ‫تا‬
‫این جهان همچون درخت است ای کرام‬
‫سخت گبد خام ها مر شاخ را‬
‫ُ‬
‫چون بپخت و گشت شبین لب گزان‬
‫چون از آن اقبال شبین شد دهان‬
‫سخت گبی و تعصب خایم است‬

‫کاق‪،‬ج‪،3‬باب الرفق‪،‬حدیث ‪،6‬ص‪340‬‬ ‫‪ 87‬اصول ن‬

‫مبان الحکمة‪،‬ج‪،5‬فضل الرفق(‪،)1528‬ص‪2106‬‬ ‫‪ 88‬ن‬
‫کاق ‪،‬ج‪،3‬باب المداراة‪،‬ح‪،4‬ص‪(336‬با کیم تغیب)‬ ‫‪-‬اصول ن‬
‫مبان الحکمة‪،‬همان‬ ‫‪ 89‬ن‬
‫‪ 90‬همان‬
‫کاق‪،‬ج‪،3‬باب المداراة‪،‬ص‪334‬تا‪338‬‬ ‫‪ 91‬در مورد مدارا با مردم رجوع شود به‪:‬اصول ن‬
‫‪ 92‬ررسح جنود عقل و جهل ‪،‬فصل دوم‪،‬در بیان دخالت رفق در امور انسان‪،‬صص‪315‬تا‪320‬‬
‫یعن‪:‬میوه خام شایسته ی استفاده در کاخ نیست‪.‬‬ ‫‪ 93‬ن‬
‫وقن کامل شد از خون آشامیدن دست‬ ‫یعن‪ :‬تا بچه هنوز کامل نشده از خون مادر تغذیه یمکند اما ر‬ ‫‪ 94‬ن‬
‫همی طور است‪ ،‬انسانهای خام سخت به دنیا یمچسبند و برای رسیدن به امیال‬ ‫ن‬ ‫بریم دارد‪ .‬انسان ن‬
‫نب‬
‫دنیوی سخت یم گبند و خون خوار یمگردند و خون انسانها را یم ریزند تا به امیال دنیوی برسند اما‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫چنی است پس برای رسیدن به امیال دنیوی خون‬ ‫انسان کامل خییل به این دنیا وابستیک ندارد و چون‬
‫سخن با کش برخورد نیمکند و رفتار او نرم و مهربانانه خواهد بود‪.‬‬ ‫ر‬ ‫کش نیمریزد و با‬
‫ر‬
‫‪ 95‬مثنویمعنوی‪ ،‬دفب سوم‪ ،‬ابیات ‪ 1293‬تا‪1297‬‬
 ‫‪133‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪96‬‬ ‫ن‬
‫حیوای بود‬ ‫خشم و شهوت وصف‬ ‫ن‬
‫انسای بود‬ ‫مهر و رقت و صف‬

‫اسالم دین سهله و سمحه‬

‫َ‬
‫بالحنیفیة َّ‬
‫السهلة‬ ‫َّ‬ ‫پیامب(ص) دین اسالم را دین سهله و سمحه نامید و فرمود‪.......« :‬ولکن َب َعث نن‬ ‫ر‬
‫السمحة‪" 98»97‬بلکه مرا به دین میانه رو ‪،‬آسان و با گذشت و بخشش برانگیخته است‪".‬‬ ‫َّ‬

‫بهبین دین نزد خدا‪ ،‬دین میانرو و‬ ‫مح ُة»‪ " 99‬ر‬ ‫الحنیفی ُة َّ‬
‫الس َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ّ‬
‫الدین عند اَّلل‬ ‫نب فرمود‪« :‬ا َّن َ‬
‫خب‬ ‫و ن‬
‫ی‬
‫باگذشت یمباشد‪" .‬‬
‫‪100‬‬ ‫َ َّ‬
‫خالف ُسن رن فلیس م نن»‬ ‫محة‪َ -‬او َّ‬
‫السهلة‪-‬و َمن‬ ‫الس َ‬
‫الحنیفیة َّ‬
‫َّ‬ ‫‪ُ ُ :‬‬
‫«بعثت ب‬ ‫و فرمود‬
‫"به دین میانرو‪ ،‬با گذشت یا آسان بر انگیخته شدم هرکس با سنت من مخالفت کند از من نیست‪» .‬‬
‫عالمه اقبال در این مورد یم فرماید‪:‬‬

‫در جهان دست و زبانش رحمت است‬ ‫فطرت مسلم رساپا شفقت است‬
‫رحمت او عام و اخالقش عظیم‬ ‫آنکه مهتاب از رس انگشتش دونیم‬
‫‪102‬‬ ‫ر‬
‫نیسن‬ ‫ر‬
‫معش‪ 101‬ما‬ ‫از میان‬ ‫ر‬
‫ایسن‬ ‫از مقام او اگر دوری‬
‫چنی است‪" :‬روزی یک عرب بیابان گرد نزد‬ ‫ن‬ ‫پیامب در کتاب محجةالبیضاء که خالصه آن‬ ‫ن‬
‫داستای از ر‬
‫ر‬
‫جساری‬ ‫ایص نشد و‬‫پیامب ر ن‬ ‫چبی به او داد‪ ،‬آن مرد از دادهی‬‫پیامب ن‬ ‫پیامب آمده از او تقاضای کمک کرد‪،‬‬
‫ر‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫پیامب اشاره کرد ؛آرام گبید‪ ،‬بعد آن مرد عرب‬ ‫ر‬ ‫کرد‪ ،‬اصحاب رنن خواستند با آن مرد عرب برخورد کنند‪،‬‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫را به خانه برد بخشش دیگری به او نمود تا ر ن‬
‫ایص شد و این رضایت را روز بعد در میان یاران رنن رسما‬
‫پیامب به یاران‬
‫ر‬ ‫توهی روز قبل غذرخوایه نموده و رفت‪ .‬بعد از ر ن‬
‫رفی او‬ ‫ن‬ ‫پیامب بابت‬
‫ر‬ ‫اعالم نمود و از‬
‫ر‬ ‫َ‬
‫فرمود‪َ :‬مثل من با این مرد عرب‪ ،‬مثل آن کش است که شبش رم کرده بود و یمگریخت‪ ،‬مردم برای‬
‫شب به مردم گفت‪ :‬اگر یمخواهید به من‬ ‫شب دویده و فریاد یمکشیدند‪ ،‬صاحب ر‬ ‫کمک به او به دنبال ر‬
‫وقن مردم به کنار رفتند‪ ،‬صاحب ر‬
‫شب با‬ ‫شب خود رها سازید‪ ،‬ر‬ ‫کمک کنید لطف کنید آرام گرفته و مرا با ر‬
‫شب رفت و مهار او را در دست گرفت‪ .‬شما ن‬
‫نب دیروز‬ ‫کیم علف‪ ،‬بدون رس و صدا و با آرامش به رساغ ر‬
‫نارساگو درگب شوید و اگر شما را رها کرده بودم ممکن بود‬ ‫به قصد کمک به من یمخواستید با آن عرب ن‬

‫‪ 96‬مثنوی معنوی ر‬
‫‪،‬دفب اول ‪،‬بیت‪2436‬‬
‫‪ 97‬سمح‪:‬با گذشت‪،‬بخشنده‪،‬بلند نظر‬
‫کاق ‪،‬ج‪، 5‬ص‪ (494‬نقل از وخ و نبوت ‪،‬استاد مطهری‪،‬ص‪)116‬‬ ‫‪ 98‬ن‬
‫کب العمال ‪،‬ج‪، 3‬ص‪،47‬ح‪5422‬‬ ‫‪ 99‬ن ن‬
‫‪ 100‬تاری خ بغداد ‪،‬ج‪،7‬ص‪،209‬ح‪3678‬‬
‫‪ 101‬ر‬
‫معش‪:‬گروه‪،‬خانواده‪،‬جماعت‬
‫‪ 102‬کلیات اشعار فاریس عالمه اقبال‪،‬ص‪89‬‬
 ‫‪134‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫او را بکشید یا با زدن او برای همیشه او را دشمن دین خدا و گمراه کنید و ر ن‬
‫کشی یا گمرایه او سلسلهوار‬
‫ن‬
‫کسای را گمراه سازد‪ ،‬درحایلکه من آمدهام که همه را از گمرایه نجات دهم اما من با شیوه‬ ‫ممکن بود‬
‫‪103 .‬‬ ‫ی‬
‫خود و با نریم‪ ،‬او و به تبع او انسانهای دیگری را هدایت کرده و دوستدار همیشیک دین نمودم "‬
‫نب درست مانند داستان فوق است‪ .‬هنگایم‬ ‫نارسا گویان به مقدسات ن‬
‫حکایت برخورد امروز مسلمانان با ن‬
‫ن‬
‫توهی‬ ‫سای به طرفداری از دین و مقدسات به‬ ‫توهی یمکند‪ ،‬ک ن‬
‫ن‬ ‫که کش به دلییل به یک امر مقدس‬
‫کننده یورش برده و جان او را یمگبند و یمگویند‪ :‬حکم سابالن رن قتل است و با این کار به جای اینکه‬
‫پیامب امروز حضور‬
‫ر‬ ‫انسان ها را جذب به دین نمایند آنها را برای همیشه از دین فراری یمدهند و اگر‬
‫ً‬
‫لطفا هیچ حر ر‬
‫کن از خود نشان‬ ‫داشت به آنها یمگفت‪ :‬اگر یمخواهید به دین و مقدسات کمک کنید‪،‬‬
‫ر‬
‫بیشب از دین گریزان یمکند و به عبارت دیگر‪ :‬ما را به خب‬ ‫ندهید که حرکت شما به جای جذب‪ ،‬مردم را‬
‫ً‬
‫شما امید نیست لطفا ررس نرسانید‪.‬‬

‫پیامب به جای اینکه با تیغ و شمشب‪ ،‬انسانها را به راه آورد و هدایت کند از حلم و بردباری‬
‫به قول موالنا‪ ،‬ر‬
‫بیشب است‪،‬‬ ‫ر‬ ‫استفاده یمکرد‪ ،‬زیرا قدرت بردباری از صد لشکر هم‬
‫وا خرید از تیغ چندین خلق را‬ ‫او به تیغ حلم چندین حلق را‬
‫‪104‬‬ ‫بل ز صد لشکر ظفر ن‬
‫انگب تر‬ ‫تیغ حلم از تیغ آهن ن‬
‫تب تر‬

‫اسالم دین عدالت و مساوات‬

‫َع ِد َل بَْينَ ُك ُم‬ ‫‪.....‬وأ ُِمر ِ‬

‫ت ْل ْ‬
‫َ ُْ‬ ‫دین اسالم دین عدالت است همان گونه که قرآن یم فرماید‪« :‬‬

‫پیامب فرمان یافتهام که میان شما به عدل و داد رفتار کنم‪" .‬‬
‫ر‬ ‫‪»....‬شوری﴿‪"﴾15‬و ی‬
‫من‬

‫چب در جای مناسب خود قرار گرفته و مجازات ها متناسب با جریم‬ ‫و عدالت به این معناست که هر ن‬
‫که اتفاق افتاده وضع گردند‪ ،‬هم چنان که حقوق و پاداشها متناسب با کاری که انجام گرفته وضع‬
‫ن‬
‫توهیکننده را به قتل‬ ‫توهیکننده باشد و اگر کش‬‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی نیمتواند قتل‬ ‫شوند و بنابراین مجازات یک‬
‫چنی دین اسالم دین مساوات یم باشد‪ ،‬همانگونه که‬ ‫ن‬ ‫برساند از مسب عدالت خارج شده است‪ .‬هم‬
‫ّ‬
‫پیامب فرمود‪«:‬ایها الناس ان ربکم واحد ‪ ،‬و ان اباکم واحد ‪ ،‬کلکم آلدم و آدم من تراب ‪« ،‬ان اکرمکم عند‬
‫ر‬
‫‪106‬‬ ‫ٌ‬ ‫ٍّ‬ ‫ٍّ‬ ‫‪105‬‬ ‫ّ‬
‫عجیم فضل اّل بالتقوی»‬ ‫لعری عیل‬
‫اَّلل اتقاکم» و لیس ر‬

‫‪ 103‬محجة البیضاء‪،‬ج‪،4‬ص‪(149‬تلخیص و نقل به مضمون)‬

‫‪ 104‬مثنوی معنوی ر‬
‫‪،‬دفب اول ‪،‬ابیات‪ 3988‬تا ‪3989‬‬
‫‪ 105‬حجرات ‪12‬‬
‫ن‬ ‫ُ‬
‫(ص)ق حجة الوداع ‪،‬ص‪34‬‬ ‫‪ 106‬تحف العقول ‪،‬خطبته‬
 ‫‪135‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"ای مردم‪ ،‬پروردگار شما ییک است و پدر شما ییک است‪ ،‬همهی شما از نسل آدم بوده و آدم از خاک‬
‫است‪ ،‬گرایمترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست و برای عرب بر غب عرب برتری جز به تقوا‬
‫نیمباشد‪".‬‬
‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ییک از انواع مساوات‪ ،‬مساوات در مجازات یمباشد‪ ،‬ن‬
‫یعن ؛اگر مجازات دزدیدن یک سکه طال مثل یک‬
‫ن‬
‫توهی به‬ ‫ماه زندان است‪ ،‬هر کس این کار را انجام دهد باید یک ماه به زندان برود‪ ،‬حال اگر مجازات‬
‫ن‬
‫توهی کرد او را اعدام نمائیم‪ ،‬در حایل‬ ‫مقدسات اعدام یمباشد ‪،‬پس باید هرکس به مقدسات دیگری‬
‫مشکان را به تمسخر گرفت بلکه بتهای آنها را‬ ‫که طبق آیات قرآن ‪،‬ابراهیم(ع) نه تنها مقدسات ر‬
‫نب قرار‬ ‫شکست اما نه تنها حکم او از نظر دین اعدام نبود بلکه کار ابراهیم از نظر دین مورد ستایش ن‬
‫گرفت‪ ،‬زیرا کار ابراهیم(ع) موجب بیداری مردم شد و هدف ابراهیم(ع) ن‬
‫نب از این کار بیداری مردم بود‪.‬‬

‫وهیکننده چیست؟ و چرا دست به این کار زده است؟ شاید تصویری که‬ ‫پس باید برریس شود قصد ت ن‬
‫ً‬
‫ما از دین ارائه یمدهیم‪ ،‬از نگاه او تصویر مطابق با واقع نیست‪ ،‬یا اصل او دین ما را خر ناق یمداند و با‬
‫نن‬
‫طب یا تمسخر یا… یمخواهد ما را بیدار کند‪.‬‬

‫نتیجه و پاسخ به چند شبهه‬

‫توهیکنندگان به مقدسات‪ ،‬تا حد ممکن‬ ‫ن‬ ‫نتیجه‪ :‬از مباحث گذشته بدست آمد که ر‬
‫پیامب در مواجهه با‬
‫خوی پاسخ دادن و هجرت استفاده نمود ‪.‬دین او دین‬ ‫شکیبای و بدی را با ر‬
‫ی‬ ‫از گذشت و حلم و بردباری و‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ٌ‬
‫جای نداریم که ایشان‬‫رحمت بود و خودش را قرآن «رحمةللعالمی »نامید‪ .‬تا آنجا که آزارها زبای بود ی‬
‫حن در مورد آزارهای غب ن‬
‫زبای‬ ‫دست به مقابله به مثل زده باشد یادستور به مقابله به مثل داده باشد و ر‬
‫شکیبای و گذشت کار خود را پیش یمبرد‪ .‬او اهل رفق و مدارا و نریم بود و از‬‫ی‬ ‫تا حد ممکن با سیاست‬
‫یگونه عمل کنند او آمده بود تا هدایت نموده و نجات بخشد‪،‬‬ ‫نب یمخواست که آنها هم هم ن‬‫مسلمانان ن‬
‫بی رببد‪ ،‬دین او دین سمحه و با گذشت و آسان و بر اساس موازین عدالت و مساوات بود و‬ ‫نه اینکه از ن‬
‫توهی به مقدسات را‬‫ن‬ ‫همی کتاب گذشت که قرآن حکم‬ ‫ن‬ ‫خالصه اینکه او پبو قرآن بود و در فصل اول‬
‫حد ر‬
‫اکب مقابله به مثل دانسته است‪.‬‬

‫پاسخ به چند شبهه‬

‫پیامب و مسلمانان و نوامیس‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫توهی به‬ ‫پیامب حکم به قتل کعببن رارسف یهودی داد‪ ،‬که‬
‫ر‬ ‫شبهه اول‪:‬‬
‫‪107.‬‬
‫مسلمانان یمکرد‬
‫جواب‪ :‬این شبهه در صفحه ‪ 16‬و ‪ 17‬مطرح و پاسخ داده شد‪.‬‬

‫ن‬
‫زندگای محمد(ص)‪،‬ج‪،2‬صص‪74-73‬و ‪171‬‬ ‫‪107‬‬
 ‫‪136‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پیامب حکم به قتل دو ن‬

‫کنب آوازه خوان عبداله بن خطل داد که در هجو‬ ‫ر‬ ‫شبهه دوم‪ :‬در هنگام فتح مکه‬
‫‪108.‬‬
‫رسول خدا شعر یمرسودند‬
‫ن‬
‫تاریخ فوق به دالیل ذیل باطل یم باشد؛‬ ‫جواب‪ :‬مطب‬
‫‪-1‬این حکم بر خالف حکم قرآن یمباشد‪.‬‬
‫‪-2‬این حکم بر خالف تصویری است که قرآن از رسولخدا ارائه داده است‪.‬‬

‫پیامب در عمل و گفتار از خود نشان داد‪ .‬در صفحات قبل‬

‫‪-3‬این حکم بر خالف سنت نبوی یمباشد که ر‬
‫پیامب‬
‫ر‬ ‫خوی پاسخدادن و…‬
‫صب‪ ،‬حلم‪ ،‬بدی را با ر‬‫روشن گردید که اقیانویس از روایات در مورد بخشش‪ ،‬ر‬
‫در آثار اسالیم وجود دارد که این اقیانوس بطالن این قطرهی مخالف را نشان یمدهند‪.‬‬
‫‪-4‬این حکم برخالف حکم عقل یمباشد‪ ،‬زیرا محال است رنناکرم رسان شکنجهگران ‪ ،‬ن‬
‫نارساگویان و‬
‫جنگ افروزان و قاتالن هم چون ابوسفیانها را در هنگام فتح مکه ببخشد اما حکم قتل دو ن‬
‫کنب که از‬
‫خود اختیاری نداشته و به فرمان ارباب خود در هجو رسولخدا(ص) شعری خواندهاند‪ ،‬را صادر کرده‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪-5‬این حکم بر خالف اصل مساوات و عدالت اسالیم است‪.‬‬

‫کنب مورد عفو قرار گرفت ویل ییک کشته شد »‪109‬که‬ ‫البته در ادامه ابنهشام یمگوید‪« :‬ییک از این دو ن‬
‫عدالن رنن را یمرساند‪ ،‬ن‬
‫یعن دو نفر با گناه واحد‪ ،‬اما ییک کشته شود و‬ ‫ر‬ ‫این امر هم ممکن نیست زیرا ری‬
‫ً‬
‫دیگری مورد عفو قرار گبد‪ ،‬مگر اینکه بگوئیم‪ :‬احتماال ییک توبه کرده و دیگری توبه نکرده است‪.‬‬
‫‪-6‬اینجا بحث قتل مطرح است و در اینگونه مباحث نیمتوان به روایت و حدیث واحد تکیه کرد‪.‬‬

‫پیامب در هنگام جنگ احد پس از دیدن جسد‬ ‫شبهه سوم‪ :‬اگر اسالم دین مساوات و عدالت است چرا ر‬
‫ُمثله شده عمویش حمزه فرمود‪«:‬اگر به خاطر اندوه خواهرش صفیه و ترس پبوی کردن دیگران از عمل‬
‫ن‬
‫همی حال یمگذاردم تا درندگان صحرا و پرندگان هوا جسد او را بخورند‪ .‬و اگر روزی‬ ‫من نبود او را به‬
‫‪110‬‬ ‫ُ‬
‫خداوند مرا بر قریش مسلط کند یس نفر از مردان ایشان را مثله یمکنم » در حایل که دشمنان یک‬
‫نفر را کشته و مثله کرده بودند؟‬
‫ی‬ ‫ً‬
‫پیامب نسبت داده است‪،‬‬‫ر‬ ‫جواب‪ :‬ظاهرا این هم ییک دیگر از سخنان ساختیک ابنهشام یمباشد که به‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫سخنای با قرآن و سنت عمیل و نظری به رسمیت شناخته شده نبوی اصل سازگاری ندارد و قبل‬ ‫چنی‬
‫پیامب هنگام فتح مکه و تسلط بر قریش همه را بخشید‪ 111.‬این سخنان‪ ،‬بیش از هر ن‬
‫چب‪،‬‬ ‫ر‬ ‫بیان گردید که‬

‫‪ 108‬همان‪،‬صص‪252-251‬‬
‫‪ 109‬همان‪،‬ص‪252‬‬
‫‪ 110‬همان‪ ،‬صص‪ 109‬و‪110‬‬
‫ن‬
‫همی کتاب ص ‪130‬‬ ‫‪ 111‬رجوع شود به فصل دوم‬
 ‫‪137‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پیامب آمده بود آنها را هدایت‬

‫ر‬ ‫ر‬
‫وحش قبل از اسالم شباهت دارد که‬ ‫به سخنان و عملکرد اعراب جاهیل‬
‫نموده و از حالت توحش خارج کند‪.‬‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫چنی‬ ‫سؤال‪ :‬چه دلییل دارد که تاری خ نگاری مانند ابنهشام‪ ،‬و احتماال قبل از او ابناسحاق‪ ،‬دست به‬
‫ر‬
‫تحریفای بزنند‪.‬‬

‫پیامب و به ویژه با رویکار آمدن نبنامیه و نبنالعباس‪ ،‬بیش از آنکه این‬

‫ر‬ ‫جواب‪ :‬متاسفانه بعد از وفات‬
‫حاکمان بر اساس اسالم سخن گفته و عمل کنند‪ ،‬دوباره به دوران جاهلیت برگشته و آداب جاهلیت‬
‫اوج گرفت‪ ،‬به گونهای که‪ ،‬اسالیم که آمده بود تا ندای برابری و مساوات انسانها را در جهان بلند کند‬
‫و برتریهای موهوم آزاد در مقابل برده‪ ،‬عرب در مقابل عجم‪ ،‬مرد در مقابل زن و… را از ن‬
‫بی رببد و‬
‫بشیت هرگز به ر‬
‫پسن و‬ ‫برتری تنها به تقوا باشد‪ ،‬همهی اینها دوباره زنده شد و انسانهای که تاری خ ر‬
‫ّ‬ ‫ی‬
‫خون خواری آنها به خود ندیده و شاید نخواهد دید‪ ،‬هم چون یزیدها و متوکلها‪ ،‬بر رسکار آمدند و برای‬
‫تطمیع تاری خ نگاران‪،‬‬ ‫ر‬
‫عدالنها و جنایات خود را توجیه کنند‪ ،‬سیع کردند با تهدید یا‬ ‫اینکه بتوانند ری‬
‫ی‬
‫تاری خ اسالم آنگونه که آن حاکمان جنایتگر یمخواستند‪ ،‬نوشته شود‪ ،‬تا با نسبت دادن جنایات به‬
‫پیامب بتوانند بر جنایات خود رسپوش نهاده از قبح آن بکاهند‪.‬‬
‫ر‬
‫پیامب(ص) نسبت داده شده است که طبق این‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫حدین‪ ،‬چند روایت محدود به‬ ‫شبهه چهارم‪ :‬در کتب‬
‫ر‬
‫حدین که در این زمینه وجود دارد‬ ‫توهیکننده به مقدسات قتل یمباشد‪ ،‬مشهورترین‬ ‫ن‬ ‫احادیث حکم‬
‫‪112‬‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫پیامب فرمود‪«:‬من سب نبیا من االنبیاء فاقتلوه ‪،‬و من سب وصیا فقد سب نبیا»‬
‫حدیث ذیل یمباشد‪ ،‬ر‬
‫پیامب را ن‬
‫نارسا گوید‪ ،‬به‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫جانشی‬ ‫پیامبان را دشنام دهد ‪ ،‬او را بکشید‪ ،‬و هرکس‬
‫ر‬ ‫پیامبی از‬
‫ر‬ ‫"هرکس‬
‫پیامبی را ن‬
‫نارسا گفته است‪".‬‬ ‫ر‬ ‫تحقیق‬
‫سؤال این است که با این حدیث و چند حدیث مشابه چه کنیم؟‬
‫ر‬ ‫ً‬
‫حدین که با آیات قرآن در تضاد باشد‪،‬‬ ‫پاسخ؛ اوال ‪:‬این چند حدیث واحد با آیات قرآن در تضاد بوده و‬
‫حن اگر به حد تواتر هم برسد‪ ،‬باید دور انداخته شود‪.‬‬ ‫ر‬
‫ً‬
‫پیامب در تضاد یمباشند‪.‬‬
‫ثانیا‪ :‬این احادیث با سنت عمیل و نظری به رسمیت شناخته شده و متواتر ر‬
‫ً‬
‫ثالثا‪ :‬این احادیث بسیاری از اصول اخال رق دین اسالم مثل حلم و بردباری‪ ،‬گذشت‪ ،‬عدالت‪ ،‬مساوات‪،‬‬
‫انصاف‪ ،‬رفق و مدارا و… را زیر سوال یمبرند‪.‬‬
‫ً‬
‫رابعا ‪:‬اینجا بحث قتل یک انسان مطرح است و برای حکم قتل نیم توان از حدیث واحد استفاده نمود‪.‬‬
‫ی‬ ‫ً‬
‫خوی نشان یم دهد و از ساختار آن کامال مشخص است‬ ‫خامسا ‪:‬ساختار حدیث ساختیک بودن آن را به ر‬
‫پیامب‪،‬‬ ‫ن‬
‫جانشی‬ ‫ن‬
‫حاکمای ساختهاند تا بتوانند با آن مخالفان خود را‪ ،‬به اسم مخالفت با ویص و‬ ‫که آن را‬
‫ر‬
‫نابود کنند ‪.‬‬

‫‪ 112‬امایل طویس‪ ،‬جلد ‪ ،1‬ص‪ ،365‬حدیث‪769‬‬

 ‫‪138‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ثمای و… اگرچه‬ ‫سالطی ع ن‬

‫ن‬ ‫توضیح اینکه حاکمان ظالم و مستبدی مانند خلفای نبنامیه و نبنالعباس و‬
‫هیچ اعتقادی به دین نداشتند اما متوجه شده بودند که راحت ترین شیوه برای حکومت بر مردم‪ ،‬و‬
‫آمب خود قرار دادن‪ ،‬آن است که به حکومت استبدادی و‬ ‫جامعه را در مسب اهداف جنایت ن‬
‫پیامب را به یک‬ ‫ن‬ ‫دین بزنند‪ .‬به‬ ‫ن‬
‫شیطای خود رنگ الیه و ن‬
‫همی دلیل بود که آنها ر‬ ‫ضدمردیم و اهداف‬
‫پیامب قلمداد یمکردند و تجاوزگریهای خود را‬‫ر‬ ‫تبل داده و خود را جانشینان و خلفای‬ ‫حاکم سیایس ن ن‬
‫جهاد در راه اسالم و خدا یمنامیدند ‪،‬در حایل که از دیدگاه اسالم هیچ کس از جانب خدا به حکومت‬
‫مبی نصب شده است و به حکومت بر‬ ‫نب از جانب خدا به پیا ر‬‫پیامب ن‬
‫بر مردم نصب نشده است ‪ ،‬ر‬
‫ر‬
‫مردم نصب نشده است ‪،‬البته همان طور که یک پزشک یا مهندس یا معلم و… یمتواند در صوری که‬
‫پیامب ن‬
‫نب یمتواند با رای مردم بر مردم‬ ‫ر‬ ‫مردم او را بخواهند و به او رأی دهند بر مردم حکومت کند‪ ،‬یک‬
‫ر‬
‫مشوعیت حکومت خود را از مردم یم گبد اگرچه مشوعیت نبوت‬ ‫حکومت کند ‪113‬و بنابراین رنن ر‬
‫خود را از خداوند یم گبد و چه مردم نبوت او را بپذیرد یا نپذیرد او از جانب خداوند رنن هست ‪.‬‬

‫مشوع است که مردم آن را بخواهند و‬ ‫ن‬

‫قانوی و ر‬ ‫ر‬
‫صوری‬ ‫پیامب ن‬
‫نب در‬ ‫بنابراین حکومت حاکمان بعد از ر‬
‫ن‬
‫همچنی در جای خود اثبات شده که جهاد اسالیم یک نوع جهاد‬ ‫مشوعیت ندارد‪.‬‬ ‫در غب این صورت ر‬
‫یعن مسلمانان فقط در مقام دفاع و در مقابل تجاوزگری دشمن حق دارند در مقابل‬ ‫دفایع است ن‬
‫ن‬
‫مسلمای نداده است‪،‬‬ ‫متجاوز ایستاده و با او بجنگند‪ ،‬اما اسالم اجازه تجاوز را به هیچ‬

‫ِ‬ ‫َّلل الَّ ِذين ي َقاتِلُونَ ُكم وََل تَعتَ ُدوا إِ َّن َّ ِ‬
‫ِ‬ ‫« ِ‬
‫ين »بقره﴿‪﴾190‬‬
‫اَّللَ ََل ُُيب الْ ُم ْعتَد َ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َوقَاتلُوا ِِف َسبِ ِيل ا َّ َ ُ‬
‫"و در راه خدا با كسانى كه با شما مى جنگند بجنگید ولى از اندازه درنگذرید زیرا خداوند‬
‫تجاوزكاران را دوست نمى دارد ‪".‬‬
‫ییک از اهداف مهم ادیان‪ ،‬به ویژه اسالم آن بود که قانون را حاکم نموده و جلوی تجاوز گریها را‬
‫بگبد ‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی به مقدسات قتل است و با‬ ‫احادین جعل نمودند که حکم خروج از دین و‬ ‫ر‬ ‫از سوی دیگر خلفا‬
‫ن‬
‫همی دلیل یم بینیم‬ ‫این احادیث هر کس که پرده از نیات پلید آنها بریمداشت را نابود یم کردند‪ .‬به‬
‫کسای که به این نامها متهم شدند‪ ،‬نه از دین خارج شده بودند و نه به مقدسات‬ ‫ن‬ ‫نود و نه درصد از‬
‫‪115‬‬ ‫‪114‬‬
‫‪،‬‬ ‫‪ ،‬خواجه نصبالدین‬ ‫ن‬
‫توهی کرده بودند بلکه آنها انسانهای فرهیختهای مانند بوعیل سینا‬

‫‪ 113‬در این زمینه رجوع شود به کتاب«واکاوی ارتداد یا برگشت از دین»صص‪52-51‬‬

‫‪ 114‬بوعیل سینا‪:‬‬
‫محکم تر از ایمان من ایمان نبود‬ ‫من گزاف و آسان نبود‬ ‫کفر چو ن‬
‫پس در همه دهر یک مسلمان نبود‬ ‫در دهر ییک چو من و آن هم کافر‬
‫‪ 115‬خواجه نصب الدین طویس خطاب به نظام العلماء‪:‬‬
‫ن‬
‫فرویع‬ ‫چراغ کذب را نبود‬ ‫نظام ری نظام ار کافرم خواند‬
 ‫‪139‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫سالطی جور را درک کرده و جامعه را از خواب غفلت بیدار‬ ‫مالصدرا و… بودند که انحرافات خلفا و‬
‫ن‬ ‫کامل مشخص است که حدیث فوق ن‬ ‫ً‬
‫همی راستا یمباشد و با‬ ‫نب درست در‬ ‫یمکردند‪ .‬با توضیح فوق‬
‫انگبه حذف انسانهای عالم و روشنفکر ساخته شده است‪.‬‬‫ن‬
‫ن‬
‫مهربای و رفق و مدارا با مردم رفتار یمکرد‪ ،‬پس‬ ‫پیامب‪ ،‬رنن رحمت بود و با گذشت و‬ ‫شبهه پنجم‪ :‬اگر ر‬
‫های کنده شد و طبق حکمیت‬ ‫ن‬
‫چرا در مورد بن قریظه‪ ،‬با اینکه آنها تسلیم مسلمانان شده بودند‪ ،‬گودال ی‬
‫برخ تا ‪ 900‬نفر هم گفتهاند ‪-‬دسته دسته‬ ‫سعد بن معاذ «مردانشان را که ‪ 600‬یا ‪ 700‬نفر بودند و ن‬
‫ی‬
‫آوردند و در کنار آن گودالها گردن زدند»‪ 116‬و زنان و کودکانشان را به اسارت و سپس بردگ گرفتند و‬
‫سبد تا آنها را به نجد برده و بفروشد و از پول آنها‬‫نب به سعد بن زید انصاری ی‬ ‫پیامب «عدهای از ارسا را ن‬
‫ر‬
‫‪117 .‬‬
‫اسب و اسلحه برای جنگ خریداری شود »‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫دوسن داشتند اما در زمان جنگ‬ ‫پاسخ‪ :‬نبنقریظه در کنار مدینه زندگ یمکردند و با ر‬
‫پیامب پیمان صلح و‬
‫کی بر علیه مسلمانان بسیج شده و لشکر فراهم آورده و مدینه را‬ ‫مش ن‬ ‫احزاب که از همه جای عربستان ر‬
‫نب پیمان شکسته و یمخواستند از پشت به مسلمانان خنجر زده و مدینه را‬ ‫محاضه کردند‪ ،‬نبنقریظه ن‬
‫صوری که این برنامه موفق یمشد و شهر مدینه به آشوب کشیده یم شد‪،‬‬ ‫ر‬ ‫به آشوب بکشند‪ ،‬البته در‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫مسلمی باق نیمماند‪ .‬پس خیانت‬ ‫کی به شهر مهیا شده و دیگر اثری از اسالم و‬ ‫مش ن‬‫زمینه برای ورود ر‬
‫نبنقریظه یک خیانت بسیار بزرگ و خطرناک بود‪ ،‬بنابراین پس از اینکه این توطئه شکست خورد و‬
‫یعن نبن قریظه ‪-‬از مدینه و اطراف آن‬ ‫مشکان نا امید باز گشتند‪ ،‬الزم بود ررس این گروه خیانت کار ‪ -‬ن‬ ‫ر‬
‫پیامب به رساغ نبنقریظه رفت و آنها را محاضه نمود و آن طور که از آیات‬ ‫ر‬ ‫همی دلیل‬‫ن‬ ‫کنده شود‪ ،‬به‬
‫قرآن استنباط یمشود‪ ،‬نبنقریظه از حصارها و قلعههای خود ببون آمده و با مسلمانان درگب شدند که‬
‫ن‬
‫رسزمی و اموال آنها‬ ‫در این درگبی عدهای از نبن قریظه کشته شده و عدهای به اسارت گرفته شدند و‬
‫‪118 .‬‬
‫به دست مسلمانان افتاد‬
‫پیامب (ص) با نبن قریظه آن طور که ابن‬
‫ر‬ ‫اگرچه خیانت نبن قریظه بسیار بزرگ بود اما داستان برخورد‬
‫هشام و به تبع او دیگران نقل نمودهاند‪ ،‬به دالیل ذیل نیمتواند درست باشد؛‬
‫‪ -1‬اینکه همهی مردان نبنقریظه‪ ،‬گناهکار و ریگناه کشته شده باشند‪ ،‬یک نوع جنایت است که‬
‫پیامب انجام شده باشد و ساحت نبن اکرم از این تهمتها ر‬
‫مبا است‪ .‬شاید منظور‬ ‫نیمتواند طبق دستور ر‬
‫ی‬
‫ابن هشام این بوده که همهی مردان جنیک نبنقریظه که در این توطئه نقش داشتند به دستور پ ر‬
‫یامب‬
‫کشته شدند‪ .‬در اینجا این سؤال پیش یمآید که مگر جمعیت نبنقریظه چقدر بوده که ن‬
‫بی ‪ 600‬تا ‪900‬‬

‫ن‬
‫درویع‬ ‫جوای جز‬ ‫ن‬
‫درویع را‬ ‫مسلمان خوانمش زیرا که نبود‬
‫ر‬
‫ن‬
‫المؤمنی‪،‬استاد مطهری‪،‬ص‪)95‬‬ ‫(نقل از کتاب ‪:‬سبه امب‬
‫ن‬
‫زندگای محمد(ص)‪،‬ج‪،2‬ص‪165‬‬ ‫‪116‬‬

‫‪ 117‬همان ‪،‬ص‪168‬‬
‫‪ 118‬احزاب ‪26‬و‪27‬‬
 ‫‪140‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ی‬
‫نفر مرد جنیک داشتهاند که در آن توطئه نقش ایفا کردهاند‪ ،‬الزمه این مقدار مرد جنگجو آن است که‬
‫حداقل جمعیت آنها باالی پنج هزار نفر باشد‪.‬‬
‫حضت عیل(ع) و حد ر‬
‫اکب با کمک زبب در یک‬ ‫‪-2‬در داستان فوق آمده است‪ ،‬همهی این مردان بوسیله ن‬
‫ر‬
‫حداکب دو نفر توانستند در یک روز‬ ‫روز گردن زده شدند و این سؤال پیش یمآید که چگونه یک نفر یا‬
‫‪ 600‬تا ‪ 900‬نفر را گردن بزنند‪.‬‬

‫پیامب در برابر خیانت نبنقینعاع و نبننضب آنها را ننق‬

‫ر‬ ‫‪-3‬این داستان با سبه نبوی ناسازگار است ‪،‬زیرا‬
‫خیب و مکه را تحت سیطره خویش درآورد‪ ،‬ن‬ ‫ّ‬ ‫خیبیان و ر‬ ‫ن‬
‫یعن‬ ‫مشکان مکه فقط ر‬ ‫دشمن ر‬ ‫بلد کرد‪ ،‬در مورد‬
‫ی‬ ‫ن‬ ‫سبه رنن چنان بود که اگر در مرکز جهان اسالم‪ ،‬ن‬
‫یعن مدینه‪ ،‬کسای دست به خیانت بزرگ یمزدند‬
‫ن‬
‫رسزمی آنها را‬ ‫کسای که در خارج از مدینه بودند‪،‬‬‫ن‬ ‫ن‬
‫دشمن‬ ‫ر‬
‫حداکب آنها را ننق بلد یم نمود اما در مورد‬
‫کنبل نماید‪ .‬پس این برخورد رنن(ص) با نبن قریظه‬ ‫فتح و تحت سیطره در یم آورد ‪،‬تا بتواند آنها را ر‬
‫خالف سبه نبوی است‪.‬‬
‫ی‬
‫‪-4‬داستان فوق بر خالف آیات قرآن است‪ ،‬زیرا اسب جنیک را طبق آیات قرآن فقط یمتوان با منت یا با‬
‫‪119.‬‬ ‫ی‬
‫فداء آزاد نمود و نیمتوان او را کشت یا به بردگ گرفت‬
‫ی‬ ‫اشکال‪:‬داستان فوق بر خالف قران نیست ‪،‬زیرا قران فقط ر‬
‫بخش از حکم اسب جنیک را بیان نموده است‬
‫جنیک که عبارت از؛ ر ن‬‫ی‬
‫کشی‬ ‫که عبارت از آزادی اسب با منت یا با فداء یم باشد و بخش دیگر حکم اسب‬
‫ی‬ ‫بردگ ر ن‬ ‫ی‬
‫گرفی اسب جنیک یم باشد ‪،‬از نحوه ی عمل رنن (ص) با نبن قریظه استخراج شده است‪.‬مثل‬ ‫یا به‬
‫نماز که اصل وجوب اقامه آن در قران آمده است اما نحوه ی اقامه نماز در قران نیامده است و باید‬
‫آن را از نحوه ی عمل رنن استخراج کرد ‪.‬‬

‫پاسخ‪:‬در سوره انفال خداوند مسلمانان را مورد رسزنش قرار یم دهد که چرا در جنگ بدر به محض این‬
‫که آثار شکست در لشکر دشمن آشکار شد ‪،‬بال فاصله ررسوع به اسب ر ن‬
‫گرفی کردید؟چرا اسب گبی را به‬
‫گرفی فداء‪،‬‬ ‫ر‬
‫‪،‬حداکب با ر ن‬ ‫بعد از شکست کامل دشمن و تثبیت اوضاع موکول نکردید؟ ‪120‬االن مجبورید‬
‫ر‬
‫بیشب ادامه ندادید تا دشمن‬ ‫آنها را آزاد کنید و فردا دوباره اینها به جنگ شما یم آیند ‪،‬چرا جنگ را کیم‬
‫کامال شکست خورده و دوباره به فکر جنگ با شما نیفتد؟"و اگر فرمان سابق خدا نبود (که بدون ابالغ‬
‫ی‬
‫‪121 .‬‬
‫امن را کیفر ندهد ) بخاطر اسب نای که گرفتید‪ ،‬مجازات بزرگ به شما یمرسید "‬ ‫‪،‬هیچ ر‬

‫«فَِإ َّما َمنًّا بَ ْع ُد َوإِ َّما فِ َداءً»َممد﴿‪﴾4‬‬ ‫‪119‬‬

‫اَّللُ يُِر ُ‬ ‫َسَرى َح ََّّت يُثْ ِخ َن ِِف ْاْل َْر ِ‬

‫ض تُِر ُ‬ ‫ِ‬
‫يد‬ ‫ض الدنْيَا َو َّ‬
‫يدو َن َعَر َ‬ ‫« َما َكا َن لنَِ ٍب أَ ْن يَ ُكو َن لَهُ أ ْ‬ ‫‪120‬‬

‫اَّللُ َع ِز ٌيز َح ِك ٌيم »انفال﴿‪﴾67‬‬ ‫ْاَل ِخَرَة َو َّ‬

‫اب َع ِظ ٌيم »انفال﴿‪﴾68‬‬ ‫ِ‬ ‫«لَوََل كِتاب ِمن َِّ‬
‫َخ ْذ ُُْت َع َذ ٌ‬
‫يما أ َ‬‫اَّلل َسبَ َق لَ َم َّس ُك ْم ف َ‬ ‫ْ َ ٌ َ‬
‫‪121‬‬
 ‫‪141‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ی‬
‫از آیات فوق استنباط یمشود که از دیدگاه قرآن‪ ،‬اسب جنیک فقط باید آزاد شود و نیمتوان او را کشت‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫یا به بردگ گرفت‪ ،‬زیرا اگر یمشد او را کشت یا به بردگ گرفت این رسزنش ریمورد بود و مسلمانان‬
‫ی‬
‫یمگفتند‪ :‬اینکه رسزنش ندارد‪ ،‬حاال آنها را یمکشیم یا آنها را به بردگ یمگبیم تا نتوانند دوباره بر علیه‬
‫ما جنگ راه بیاندازند و توطئه کنند ‪.‬‬
‫ن‬
‫العی خود قرار یمدادند‪،‬‬ ‫نکته ای بسیار مهم ‪:‬اگر مسلمانان به دو آیه فوق توجه کرده و آنها را نصب‬
‫نب مسلمانان مانند جنگ بدر‪ ،‬قبل از‬ ‫هرگز در جنگ احد شکست نیمخوردند‪ ،‬زیرا در جنگ احد ن‬
‫ن‬
‫همی‬ ‫شکست کامل دشمن و تثبیت اوضاع‪ ،‬به فکر اسب ر ن‬
‫گرفی و جمعآوری غنائم افتادند و دشمن از‬
‫غفلت مسلمانان بهره گرفته و از پشت به آنها شبیخون زد و شکست را به پبوزی مبدل نمود‪.‬‬
‫ی‬ ‫بردگ ر ن‬‫ی‬ ‫نکته دیگر ‪:‬خداوند در قرآن نه تنها اجازه ر ن‬
‫گرفی اسب جنیک را نداده است‪ ،‬بلکه به فکر‬ ‫کشی یا به‬
‫پیامب(ص) دستور یمدهد به اسبان جنگ بدر‪ ،‬که‬ ‫ر‬ ‫نب یمباشد و در مقام دلداری به اسبان‪ ،‬به‬ ‫اسبان ن‬
‫به خاطر آزادی خود مجبور به پرداخت فدیه شدند‪ ،‬بگوید‪ :‬ناراحت نباشید اگر خداوند خبی در‬
‫بهب از آن فدیهای که از شما گرفته شده به شما یمدهد‬ ‫دلهای شما بداند ‪( ،‬و نیات پایک داشته باشید) ر‬
‫‪122.‬‬
‫و (عالوه بر آن) شما را یمبخشد و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است‬
‫سوال ‪:‬چه دلییل برای ساخت این داستان وجود دارد؟‬
‫جواب‪ :‬با توجه به اینکه در زمان فتوحات‪ ،‬که اعراب به اسم جهاد اسالیم دست به تجاوز به بالد‬
‫اطراف زدند‪ ،‬آنها گایه به شیوهی اعراب جاهیل اسبان را یم کشتند یا آنها را به قصد کسب درآمد به‬
‫رن‬ ‫ن‬ ‫ی‬
‫ساخی این گونه داستان ها کار عرب ها را توجیه‬ ‫کسای خواستهاند با‬ ‫بردگ گرفته و آنها را یمفروختند‪،‬‬
‫ی‬ ‫پیامب ن‬
‫نب مردان اسب نبن قریظه را کشت و زنان و کودکان آنها را به بردگ گرفت و آنها را‬ ‫ر‬ ‫کرده و بگویند‪:‬‬
‫مشوع جلوه‬ ‫دین درست کرده و این جنایات را ر‬ ‫فروخت ‪ ،‬تا بتوانند برای جنایات اعراب مبنای ن‬
‫‪123 .‬‬
‫دهند‬

‫بخش دوم ‪ :‬در سیه ائمه (علیهم السالم )‬

‫ن‬
‫معصومی استفاده نمودند‬ ‫مقدمه‪ :‬بخالف اهل سنت که فقط با یک دوره کوتاه بیست و سه ساله از‬
‫معصومی استفاده نمود‪ ،‬دورهای که ررسایط‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫محض‬ ‫اما شیعه یک دوره دویست و هفتاد و سه ساله از‬

‫اَّللُ ِِف قُلُوبِ ُك ْم َخ ْ ًريا يُ ْؤتِ ُك ْم َخ ْ ًريا‬

‫َسَرى إِ ْن يَ ْعلَِم َّ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫« ََي أَي َها النَِّب قُ ْل ل َم ْن ِِف أَيْدي ُك ْم م َن ْاْل ْ‬ ‫‪122‬‬

‫ور َرِح ٌيم »انفال﴿‪﴾70‬‬ ‫ف‬‫ُ‬ ‫غ‬

‫َ‬ ‫اَّلل‬
‫َّ‬ ‫و‬ ‫م‬‫ك‬‫ُ‬ ‫َ‬‫ل‬ ‫ر‬‫ف‬‫ِِمَّا أ ُِخ َذ ِمْن ُكم وي ْغ ِ‬
‫ْ ََ ْ ْ َ ُ ٌ‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫‪ 123‬در مورد ساختیک بودن داستان کشتار مردان نبن قریظه و بردگ زنان و کودکان آنها ‪،‬رجوع شود به‬
‫همی طور جزوه تاری خ اسالم عیل د ن‬
‫وای‬ ‫‪:‬تاری خ تحلییل اسالم سید جعفر شهیدی ‪،‬صفحه ‪ 94‬تا ‪ - 96‬ن‬
‫‪،‬حوادث سال پنجم هجرت ‪،‬موجود در دانشگاه امام صادق(ع)‬
 ‫‪142‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫متفاوی در آن بوجود آمده و بنابراین شیعه یمتواند برای هر ررساییط نحوه عمل متناسب با آن ررسایط‬‫ر‬
‫را از معصوم اخذ نماید و راه درست را تشخیص دهد‪ .‬در این دوران دویست و هفتاد و سه ساله همیشه‬
‫رویاروی با آزارها و‬
‫ی‬ ‫توهیها‪ ،‬آزارها‪ ،‬استهزاءها روبرو بودند و در ررسایط متفاوت‪ ،‬نحوه‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫معصومی با‬
‫عمل به مردم نشان دادند‪ ،‬در بخش قبل به نحوه مواجهه در بیست و سه سال اول‪ ،‬ن‬ ‫ً‬ ‫ن‬
‫یعن‬ ‫توهیها را‬
‫پیامب پرداخته شد‪ .‬و در این بخش سیع یمکنیم روش های مواجهه در دوره دویست و پنجاه ساله‬ ‫ر‬ ‫زمان‬
‫یعن دوره ائمه را فهرست وار و به طور مختض بیان نمائیم‪ ،‬به امید آنکه مفید فایده واقع شود‪.‬‬ ‫‪ ،‬ن‬

‫انواع روشهای مواجهه در سیه ائمه (علیهم السالم)‬

‫‪ -1‬رجوع به روش های ن‬
‫قرآی‬
‫عصومی در مواجهه با مسائل مبتالبه همه جا مردم را به سوی قرآن هدایت نموده و یمفرمودند‪:‬‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫حضت عیل(ع) در نهج البالغه در این زمینه یم فرماید‪:‬‬ ‫جواب سؤاالت خود را در قرآن بجویید ‪ ،‬ن‬

‫ال »(خطبه ‪)75‬‬

‫ه َُْ ُ َْ‬
‫اْل ْم َث ُ‬ ‫ََ َ‬
‫ای ‪َ .......‬و عیل كتاب اَّلل تعرض‬‫اَّلل به َأ ْب َل ُغ م ْن ل َس ن‬
‫« َو َل َما َو َع َظ ُه ُم ه ُ‬
‫ی‬
‫"و آنچه خداوند آنان را بدان پند داد از بیان من رساتر است‪ ....‬شبهات را باید بر کتاب خدا عرضه‬
‫نمود‪".‬‬
‫َ‬ ‫ْ َ ِّ ُ ه‬ ‫َ ُ‬ ‫ه‬ ‫ْ‬ ‫الناص ُح هالذي ََل َي ُغ ُّ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َّ َ َ ْ ُ ْ َ ُ َ َّ‬
‫ش َو ال َهادي الذي َل يض ُّل َو ال ُمحدث الذي َل‬ ‫و ‪«:‬و اعلموا أن هذا القرآن هو‬
‫آن َأ َح ٌد إ ََّل َق َام َع ْن ُه بز َي َادة َأ ْو ُن ْق َصان ز َي َادة نف ُه ًدى َأ ْو ُن ْق َصان م ْن َع ًًم وَ‬
‫َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ ُْْ َ‬
‫يكذب و ما جالس هذا القر‬
‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ْ ٍُ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ی‬
‫ْ نً‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ َ َِ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ ُ َ َّ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ‬
‫اعلموا أنه ليس عیل أح ٍد بعد القرآن من فاق ٍة و َل ْلح ٍد قبل القرآن من غت »(خطبه ‪)176‬‬
‫"بدانید‪ ،‬همانا این قرآن پند دهندهای است که نیمفریبد و هدایت کنندهای است که گمراه نیم سازد و‬
‫شی نشد مگر آنکه بر او افزود یا از او کاست‪،‬‬ ‫سخن گوی است که دروغ نیمگوید‪ ،‬کش با قرآن همن ن‬
‫ی‬
‫ن‬ ‫ر‬
‫در هدایت او افزود و از کور دیل او کاست‪ ،‬بدانید کش با داشی قران‪ ،‬نیازی ندارد و بدون قران رینیاز‬
‫نخواهد بود‪" .‬‬
‫َ ُ‬ ‫ُ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُْ‬ ‫اَّلل ه َ‬
‫و‪َ «:‬و ه َ‬
‫اَّلل ن یق الق ْرآن ّل َي ْسبقك ْم بال َع َمل به غ ْ ُبك ْم »(نامه ‪)47‬‬
‫پیش گبند‪" .‬‬ ‫"خدا را خدا را در مورد قرآن‪ ،‬مبادا دیگران در عمل کردن به دستوراتش از شما ر‬
‫َ َّ ُ َ‬
‫وره فإنه شف ُاء‬
‫َ ْ َ ْ ُ ُ‬
‫ن‬ ‫ب‬ ‫وا‬ ‫ف‬ ‫ش‬ ‫ت‬‫اس‬ ‫و‬ ‫وب‬
‫َ َّ ُ َ ُ ْ ُ ُ‬
‫ل‬ ‫ق‬ ‫ال‬ ‫يع‬ ‫ب‬
‫ر‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫إ‬‫ف‬ ‫يه‬ ‫ف‬ ‫وا‬ ‫ه‬‫آن َفإ َّن ُه َأ ْح َس ُن ْال َحديث َو َت َف َّق ُ‬
‫َ ََهُ ُْْ َ‬
‫و‪«:‬و تعلموا القر‬
‫ی‬
‫ُ‬
‫ور»(خطبه‪)110‬‬ ‫الصد ی‬
‫بهبین گفتار است و آن را نیک بفهمید که بهار دلهاست و از نور آن شفا و‬ ‫"و قرآن را بیاموزید که ر‬
‫بهبودی بخواهید که شفای سینه های بیمار است‪" .‬‬
 ‫‪143‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫َ ُّ ُ َ ه َ ْ َ ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ َ ه ُ ُ ْ َ َ ُ ‪ ْ ُ ْ َ َ ْ َ :‬ن رَ ْ َ ُ ُّ ُ َ ه‬
‫اَّلل َو َّ‬
‫الر ُسول »‪124‬ف َرده إَل اَّلل أن نحك َم‬ ‫ش ٍء فردوه إَل‬
‫و‪«:‬و قد قال َاَّلل سبحانه َ ْ« َ ْفإ ُن َ تناز َّعتم یف ی‬
‫الر ُسول أن نأخذ ب ُسنته»(خطبه‪)125‬‬ ‫بك َتابه َو َر ُّد ُه إَل َّ‬

‫چبی به نزاع برخاستید پس آن را به خدا و رسول ارجاع‬ ‫" در حایل که خدای سبحان فرمود‪ «:‬اگر در ن‬
‫پیامب(ص) آن‬
‫ر‬ ‫دهید‪» .‬بازگرداندن آن به خدا این است که کتاب او را به داوری بپذیریم و بازگرداندن به‬
‫است که سنت او را انتخاب کنیم ‪".‬‬
‫َ َ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َّ ْ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ ْ َ َ ْ ُ‬
‫الرأی »(خطبه ‪)138‬‬ ‫الرأ َي عیل الق ْرآن إذا عطفوا القرآن عیل‬ ‫و‪«:‬و يعطف‬
‫حضت مهدی(ع) ) اندیشه و نظر را تابع قرآن یم سازد هنگایم که (به نام تفسب) قرآن را تابع‬ ‫"او (شاید ن‬
‫اندیشه و نظر ساختهاند ‪».‬‬
‫ََْ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫يث َعن ْال َم ن‬
‫َ‬ ‫ْ َ َ َْر َ ْ َ‬ ‫َ َ َّ‬
‫اض َو د َو َاء دائك ْم َو نظ َم َما بينك ْم »‪(125‬خطبه ‪)158‬‬
‫ی‬ ‫ِ‬ ‫د‬‫ح‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫ی‬‫ی‬ ‫أ‬ ‫ي‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫م‬‫ل‬‫ع‬ ‫يه‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫و‪«:‬أَل إ‬
‫"بدانید که در قرآن علم آینده و حدیث روزگاران گذشته یمباشد و دوای دردهای شما و سامان دهنده‬
‫امور فردی و اجتمایع شما است‪».‬‬
‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ ُّ ُ َ َ َ ِّ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫استنصحوه عیل أنفسك ْم َو اته ُموا عل ْيه‬ ‫و‪«:‬فكونوا من ح َرثته ‪َ 126‬و أت َباعه و استدلوه عیل ربكم و‬
‫َ ْ ُ‬ ‫َ َ ُ ْ َ ْ َ ُّ‬
‫استغشوا فيه أه َو َاءك ْم»(خطبه‪)176‬‬ ‫آراءكم و‬
‫"پس شما در شمار خوانندگان و اساتید قرآن و پبویکنندگان از قرآن باشید‪ ،‬با قرآن بر وجود خدا‬
‫رن‬
‫خویشی را اندرز دهید و رای و نظر خود را برابر قرآن‬ ‫استدالل آورید (با قرآن خدا را بشناسید) و با قرآن‬
‫متهم کنید و خواستههای دل خود را با قرآن نادرست بشمارید‪" .‬‬
‫ی َو فيه َرب ُ‬ ‫َ َّ ه َ ُ ْ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ً ْ َ َ ْ ُ ْ َ َّ ُ َ ْ ُ ه ْ َ نُ َ َ َ ُ ُ ْ َ‬
‫اْلم نُ‬
‫يع‬ ‫و‪«:‬و إن اَّلل سبحانه لم يعظ أحدا بمثل هذا القرآن فإنه حبل اَّلل المتی و سببه‬
‫َ َ ُ‬ ‫َْْ‬ ‫َْْ َ ََ ُ ْ ْ‬
‫يع العلم َو َما للقلب جَل ٌء غ ْ ُیه »(خطبه‪)176‬‬ ‫القلب و يناب‬
‫چبی چون قرآن پند نداده است که قرآن ریسمان استوار خدا و وسیله‬ ‫"همانا خداوند سبحان کش را به ن‬
‫جالی جز قرآن نتوان یافت‪".‬‬ ‫ن‬
‫ایمن بخش اوست‪ .‬در قرآن بهار دل و چشمههای دانش است‪ ،‬برای قلب ی‬
‫َْ ُ‬ ‫َ َ ََ‬ ‫َ َ‬ ‫ٌ َ ٌ ُ َّ ُ ه َ َ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُْ ُ‬
‫و‪«:‬فالق ْرآن آم ٌر زاج ٌر َو َصامت ناطق حجة اَّلل عیل خلقه أخذ عل ْيه ميثاق ُه ْم َو ْارت َهن عل ْيه ْم أنف َس ُه ْم‬
‫ْ َْ َ ْ َ‬ ‫َْ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ ُ َ ََ َ َ ُ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ُ َ ْ‬
‫ض نب َّيه (صیل هللا عليه وآله) َو قد ف َرغ إَل الخلق من أحكام ال ُهدى‬ ‫وره َو أ ك َم َل به دينه و قب‬‫أتم ن‬
‫به»(خطبه‪)183‬‬

‫‪ 124‬نساء‪59‬‬
‫َُ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ َُ‬ ‫ُْ‬
‫همی مضمون ‪َ «:‬و ن یق الق ْرآن ن َبأ َما ق ْبلك ْم َو خ رَ ُب َما َب ْعدك ْم َو ُحك ُم َما َب ْينك ْم » (حکمة ‪" )313‬در‬
‫ن‬ ‫‪ 125‬با‬
‫ی‬
‫قرآن اخبار گذشتگان و آیندگان و احکام مورد نیاز زندگ شما وجود دارد‪".‬‬
‫الشء‪:‬درس آن را خواند و در آن استاد شد‪.‬‬ ‫‪َ 126‬ح َر َث ر‬
 ‫‪144‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ساکن گویا و حجت خدا بر مخلوقات است‪ .‬خداوند پیمان عمل کردن‬ ‫ر‬ ‫" پس قرآن فرماندیه بازدارنده و‬
‫به قرآن را از بندگان گرفته و آنان را در گرو دستوراتش قرار داده است‪ .‬نورانیت قرآن را تمام و دین خود‬
‫پیامبش را هنگایم از جهان برد که از تبلیغ احکام قرآن فراغت یافته بود‪".‬‬ ‫را به وسیله آن کامل فرمود و ر‬
‫ُ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫ن ‪ْ َ ْ َ ْ ُ ْ ْ َ ْ َّ َ َ َ :‬‬
‫‪127‬‬
‫استنص ْحه َو أح َّل َحَلله َو َحر ْم َح َر َامه »‬ ‫و در فرمان به حارث همدای «و تمسك بحبل القرآن و‬
‫(نامه‪)69‬‬
‫‪128‬‬
‫" به ریسمان قرآن چنگ زن و از قرآن نصیحت بپذیر‪ ،‬حاللش را حالل و حرامش را حرام بشمار ‪".‬‬
‫َ‬ ‫ن‬ ‫نحوه مواجهه با ن‬
‫همی کتاب مطرح گردید که ما اشکال‬ ‫اگوی به مقدسات در قرآن در فصل اول‬‫نارس ی‬
‫زمای و ن‬
‫مکای در بیست و دو مورد گردآوری نمودیم‬ ‫توهی و ررسایط ن‬
‫ن‬ ‫رویاروی را متناسب با نوع‬ ‫مختلف‬
‫ی‬
‫ر‬
‫و در آنجا مشخص شد که حداکب مجازات برای ن‬
‫نارسا گو ‪ ،‬مقابله به مثل یمباشد‪.‬‬

‫اندیش و مثبت معنا کردن سخن مخالف‬ ‫ر‬ ‫‪ -2‬مثبت‬

‫ً َْ َ َ ُ َ ن‬ ‫َ َ ْ ْ َ َ‬ ‫َ َ ُ نَّ نَّ َ‬
‫ی بكل َم ٍة خ َرجت من أح ٍد ُسوءا َو أنت تجد ل َها یف‬ ‫حضت عیل(ع) در نهج البالغه یمفرمایند‪َ « :‬ل تظ‬ ‫ن‬
‫ْ َ ً‬ ‫ْ َ‬
‫الخ ْ ِی ُمحت َمَل »‪(129‬حکمت ‪)360‬‬
‫مب‪ ،‬در حایل که تو برای آن سخن احتمال نییک‬ ‫سخن که از دهان کش خارج شد گمان بد ر‬ ‫ن‬ ‫"هرگز به‬
‫یای‪" .‬‬
‫یم ر‬
‫طب به بتها یم گفت‪ :‬چرا غذا نیم‬ ‫شکن ابراهیم (سوره انبیا ‪ )58‬و اینکه ابراهیم از روی ن ن‬ ‫ن‬ ‫ما بت‬
‫توهی به مقدسات‬ ‫ن‬ ‫خورید؟ چرا سخن نیم گوئید؟ (سوره صافات ‪)92 -91‬و‪ ......‬همه اینها را به قصد‬
‫اهنمای و هدایت بتپرستان را داشت‬ ‫ی‬ ‫بتپرستان نیمدانیم‪ ،‬بلکه یمگوئیم ابراهیم قصد بیدار کردن و ر‬
‫ن‬
‫توهی به‬ ‫ن‬
‫مخالفی را‬ ‫نب باید تا حد ممکن سخن‬ ‫و انتظار داریم یدینان سخن ما را بپذیرند‪ ،‬پس ما ن‬
‫ر‬
‫اهنمای ما را دارند‪.‬‬
‫ی‬ ‫مقدسات تفسب نکنیم‪ ،‬بلکه بگوئیم شاید آنها قصد بیدار کردن و ر‬
‫‪ ُ َ :‬نَ َّ ْ َ ْ َ ْ َ َ نَ ً َ َ ْ َ َ َ َ ْ نَ َ َ‬
‫ی غ ْ یبك‬ ‫حضت عیل(ع) در این زمینه به فرزندشان یمفرمایند « يا ب ین اجعل نفسك مبانا فيما بينك و ب‬ ‫ن‬
‫ْ َ ُ َ ْ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ََْ ْ َ َ ُ‬
‫ب لغ ْ یبك َما تحب لنفسك َو اك َر ْه له َما تك َر ُه ل َها » (نامه‪)31‬‬ ‫فأحب‬

‫ر‬
‫محالی ) ‪،‬حدیث ‪، 8135‬با مختضی تغیب آورده شده‬ ‫‪ 127‬این حدیث در غرر الحکم( ترجمه رسویل‬
‫است ‪.‬‬
‫ر‬
‫محالی)‪ ،‬باب القرآن ‪،‬حدیث‬ ‫‪ 128‬در زمینه سفارش به قرآن‪ ،‬رجوع شود به‪ :‬غرر الحکم (ترجمه رسویل‬
‫‪ 8125‬تا ‪8157‬‬
‫َ‬
‫محالی ‪،‬ج‪،2‬حدیث ‪ 5930‬این کالم این گونه آمده است ‪ََ «:‬ل ت ُظ نَّ نَّ‬ ‫ر‬
‫ی‬ ‫‪ 129‬در غرر الحکم َ‪،‬ترجمه رسویل‬
‫ََ ْ ْ َ‬ ‫َ‬
‫بكل َم ٍة بد َرت من أح ٍد ‪»........‬‬
‫ً‬ ‫َ َ ْ ْ َ َ‬ ‫َ َ ُ نَّ نَّ َ‬ ‫و در اصول ن‬
‫ی بكل َم ٍة خ َرجت من أح ٍد ُسوءا‪».......‬‬ ‫کاق ‪،‬ج‪ ،4‬باب التهمة و سوء الظن ‪،‬ص ‪َ«112‬ل تظ‬
 ‫‪145‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫مبان میان خود و دیگران قرار ده‪ ،‬پس آنچه را برای خود دوست داری برای‬ ‫"ای پشم نفس خود را ن‬
‫نب دوست بدار و آنچه را که برای خود نیمپسندی‪ ،‬برای دیگران مپسند‪".‬‬ ‫دیگران ن‬
‫َ ْ ُ ُ ْ َ َ‬ ‫َ َ َ ََ ً َْ َ ْ َ ُ‬
‫و در یک دستور عام‪« :‬كفاك أدبا لنفسك اجتناب َما تك َرهه من غ ْ ِیك ‪(» .‬نهج البالغه‪ ،‬حکمت ‪)412‬‬
‫"در تربیت خویش تو را بس که از آنچه بر دیگران نیمپسندی دوری ن‬
‫کن‪" .‬‬
‫ر‬
‫صوری‬ ‫اگر این گونه سخن مخالف را مثبت معنا کردم‪ ،‬زمینهای فراهم یمشود که به خود برگشته و در‬
‫که در خودم مشکیل یم بینم آن را اصالح نمایم ‪.‬‬
‫َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫وی ل َم ْن َش َغ َل ُه َع ْي ُب ُه َع ْن ُع ُ‬
‫اس ُط َ‬ ‫‪َّ َ َ َ :‬‬
‫اس ‪..........‬فكان م ْن‬
‫ی‬ ‫الن‬ ‫وب‬ ‫ي‬ ‫ر‬
‫الن ُ‬ ‫حضت عیل(ع) یم فرمایند «يا أيها‬ ‫ن‬
‫اس م ْن ُه نق َر َ‬ ‫ن ُ ُ َ َّ‬
‫الن ُ‬ ‫َْ‬
‫احة‪(» .‬خطبه‪)176‬‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫ل‬‫غ‬ ‫ش‬ ‫ق‬
‫ی‬ ‫ه‬‫س‬ ‫ف‬ ‫ن‬
‫جوی دیگران باز دارد‪ .....‬همواره به‬
‫" ای مردم‪ ،‬خوشا به حال کش که عیبشنایس خود‪ ،‬او را از عیب ی‬
‫‪130 .‬‬ ‫رن‬
‫خویشی خویش مشغول باشد و مردم از او در امان و راحت باشند "‬
‫ْ ْ َ‬ ‫رَّ َّ ْ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ْ‬
‫الش من َصد ِر غ ْ ِیك بقلعه من َصد ِرك »(نهج البالغه‪ ،‬حکمت ‪)178‬‬ ‫و‪«:‬اح ُصد‬
‫َ ُ‬
‫"بدی را از سینه دیگران‪ ،‬با کندن بدی از سینهی خود ‪،‬درو نما و ریشه کن کن‪".‬‬
‫تفسب مثبت زمینه اصالح و ارتقا را در انسان فراهم نموده و اصالح‪ ،‬زمینههای زیر سوال بردن های‬
‫چبی برای آنها نیمماند که بخواهند آن را زیر سوال ب ربند و بقول‬ ‫بعدی را از مخالفان سلب یمکند ‪،‬زیرا ن‬
‫آقای خامنهای‪ «:‬مگس روی زخم یمنشیند »پس اگر یمخواهیم مگس ها ما را اذیت نکنند به جای‬
‫بهب است سیع در بهبود و التیام زخمها کنیم‪.‬‬ ‫کشی مگسها ر‬
‫تالش برای ر ن‬
‫َ ََ ُ‬
‫‪131‬‬
‫و‪«:‬افضل الناس َمن شغلته معایبه عن عیوب الناس»(غرر الحکم‪)7393،‬‬
‫ی‬
‫"برترین و با فضیلت ترین مردم کش است که رسیدگ به عیب های خود رسگرمش سازد و به عیوب‬
‫مردم ینبدازد‪".‬‬

‫‪ 130‬سعدی‪:‬‬
‫رن‬
‫خویشی کن که تو هم گناه داری‬ ‫نگیه به‬ ‫همه عیب خلق دیدن نه مروت است و مردی‬
‫غزلیات‪،‬غزل‪58‬‬
‫کز او نیکوی دیده ر‬
‫بایس بش‬ ‫و ن‬
‫نب‪ :‬مروت نباشد بدی با کش‬
‫ی‬
‫بوستان‪،‬باب اول‪،‬در عدل و تدبب و رای‪،‬ص‪23‬‬
‫جوی از مردم رجوع شود‬ ‫ر‬ ‫رن‬
‫در موردنتایج و فوائد پرداخی به عیوب و کاسن های خود به جای عیب ی‬
‫‪131‬‬

‫ر‬
‫محالی ‪،‬حدیث‪ 7388‬تا ‪7438‬‬ ‫به‪ :‬ترجمه غرر الحکم رسویل‬
 ‫‪146‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫َ‬ ‫ً‬
‫ن‬
‫التقایص»(غررالحکم‪)8921‬‬ ‫س َمن کان غافل عن غبه و لنفسه کثب‬
‫و‪«:‬الکی ُ‬

‫خب است در حایل که نسبت به‬

‫"کیس و زیرک کش است که از نقصانها و خطاهای دیگران غافل و ری ر‬
‫خویش بسیار در جستجو و تفحص است ‪".‬‬
‫ّ‬ ‫اندیش و خوش ن‬‫ر‬ ‫ن‬
‫گمای یم فرمایند‪«:‬افضل الورع حسن الظن»(غرر‬ ‫حضت عیل(ع) در مورد مثبت‬
‫الحکم‪)5895‬‬
‫"برترین پارسای و خودنگه داری ‪،‬خوش ن‬
‫گمای است‪" .‬‬ ‫ی‬
‫حسنظن و تفسب مثبت ‪،‬همان طور که امام(ع) در حدیث فوق به آن اشاره یمکنند‪ ،‬ییک از برترین‬
‫مبتب است بر تفسب مثبت هم‬ ‫مصادیق تقوا و خودنگه داری است و بنابراین همهی آثاری که بر تقوا ر‬
‫مبتب است که ن‬
‫برخ از این آثار عبارتند از‪ :‬افزایش آزادی انسان‪ ،132‬سالمت بدن‪ ،133‬اصالح جامعه‪،134‬‬ ‫ر‬
‫بین و بصبت ‪135‬و…‬ ‫افزایش روشن ن‬
‫ََ‬ ‫ّ ُ‬
‫نخ من تقلد االثم»(غررالحکم‪)5903‬‬ ‫و ‪«:‬حسن الظن ی ر‬
‫‪136 .‬‬ ‫"خوش ن‬
‫گمای انسان را از گرفتار شدن به گناه نجات یم دهد "‬
‫َ َ ُ‬
‫ث عیل ر‬ ‫ّ‬
‫الشور»(غرر الحکم‪)5919‬‬ ‫و ‪«:‬سوء الظن یفسد االمور و یبع‬
‫‪137‬‬
‫انگبد‪" .‬‬ ‫ن‬
‫بدگمای کارها را تباه یم کند و انسان را بر ررسور و بدی ها بریم ن‬ ‫"‬

‫‪ -3‬تغافل‬
‫معصومی‪ ،‬تغافل است‪ ،‬ن‬
‫یعن یمفهمم که کش‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی‪ ،‬در کالم‬ ‫اگوی و‬ ‫ییک از راه های مقابله با ن‬
‫نارس ی‬
‫اگوی او‬ ‫ن‬
‫توهی یمکند اما خود را به غفلت بزنم و به گونهای وانمود کنم که من متوجه ن‬
‫نارس ی‬ ‫دارد‬
‫نشدم ‪.‬‬

‫‪ 132‬در این مورد رجوع شود به کتاب‪:‬واکاوی ارتداد‪،‬فصل چهارم ‪،‬دلیل چهارم‪،‬صص‪139‬تا‪145‬‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫‪ 133‬آزادی بندگ‪،‬هدف زندگ‪،‬ص‪172‬‬
‫‪ 134‬همان‪،‬ص‪170‬‬
‫‪ 135‬همان‪،‬ص‪175‬‬

‫ِ‬ ‫«َي أَي ها الَّ ِذين آمنُوا ِ ِ ِ‬

‫اجتَنبُوا َكث ًريا م َن الظَّ ِن إِ َّن بَ ْع َ‬
‫ض الظَّ ِن إ ْْثٌ َوََل َُتَ َّس ُسوا َوََل يَ ْغتَ ْ‬
‫ب‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫‪136‬‬

‫ضا ‪».......‬حجرات﴿‪﴾12‬‬ ‫ض ُك ْم بَ ْع ً‬
‫بَ ْع ُ‬
‫ن‬
‫پرهب از سوء ظن ‪،‬رجوع شود به‪:‬غررالحکم‪،‬ترجمه رسویل‬ ‫‪ 137‬در مورد فوائد ونتایج مثبت خوش ن‬
‫گمای و‬
‫محالی‪،‬ج‪،2‬حدیث‪5895‬تا‪5932‬‬ ‫ر‬
 ‫‪147‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫َ َُْ ُ َ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ َ رْ َ َ ْ‬
‫(نهج البالغه‬ ‫‪138‬‬
‫»‬ ‫سف أع َمال الك ِريم غفلته ع َّما ي ْعل ُم‬ ‫ن‬
‫حضت عیل (ع)در این زمینه یم فرماید‪ «:‬من أ‬
‫‪،‬حکمت‪)222‬‬

‫"از برترین اعمال انسان بزرگوار این است که از آنچه یمداند خود را به غفلت بزند‪" .‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ َ ُ َّ َ‬
‫‪139‬‬ ‫قلت ال َی ن‬
‫عنین»‬ ‫ثمة‬ ‫فمضیت‬ ‫و‪«:‬و لقد امر عیل اللئیم َی ُسب نن‬
‫"از کنار انسان ر‬
‫پسن یم گذرم که به من ن‬
‫نارسا یمگوید‪ ،‬از آنجا گذشته و یم گویم منظور او من نبود‪" .‬‬
‫ْ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ُّ ُ‬
‫السل ُّو ع َوضك م َّمن غد َر»(نهج البالعه ‪،‬حکمت‪)211‬‬ ‫و‪«:‬و‬
‫" و فر ر‬
‫امویس و از یاد بردن عوض توست نسبت به کش که خیانت کرد ‪".‬‬
‫ن‬
‫توهی محسوب شود اما بعدها‬ ‫کش در کاری یا به کش خیانت کرده‪ ،‬اگر چه ممکن است این خیانت‬
‫چبی از آن خیانت در ذهن تو نیست‪ ،‬نه‬‫به گونهای رفتار کن که انگار خیانت او را فراموش کردهای و ن‬
‫بگوی؛ تو بودی که فالن وقت فالن خیانت را انجام‬
‫بکوی و ی‬ ‫اینکه این خیانت را بخوایه ی مرتب بر رس او ر‬
‫باخ بگبی‪.‬‬‫دادی و موجبات رسشکستیک مرا فراهم نمودی ؛تا از این راه از او ر‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ‬
‫و‪«:‬الکریم َیتغاف ُل و َینخدع»(غرر الحکم ‪)7645‬‬
‫خبی یم زند و فریب خورده نشان یمدهد ‪".‬‬ ‫"انسان کریم و بزرگوار خود را به غفلت و ری ر‬
‫َ ُ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫َ َ‬
‫تغافل و ال َی ُغ َّ‬ ‫و‪َ :‬‬
‫ص عن کثب من االمور ‪،‬تنغضت عیشته»‪( 140‬غرر الحکم ‪)7648‬‬ ‫«من لم ی‬
‫ی‬ ‫"کش که تغافل نکند و از بسیاری از کارها چشم ر‬
‫پویس نکند‪ ،‬زندگ او تبه و دشوار گردد‪" .‬‬
‫بردباری مانند تغافل نیست‪" .‬‬ ‫و‪«:‬ال َ‬
‫حلم کالتغافل»(غرر الحکم‪" )7649‬هیچ‬
‫ی‬
‫یا به عبارت دیگر‪ :‬برترین مصداق بردباری‪ ،‬خود را به غفلت زدن است‪.‬‬
‫َّ‬
‫و‪«:‬نصف العاقل احتمال ونصفه التغافل»(غرر الحکم ‪)6790‬‬
‫خبی و غفلت‬ ‫رن‬
‫خویشی داری و نیم دیگر را ‪،‬خود را به ری ر‬ ‫"نییم از شخصیت شخص عاقل را ‪،‬تحمل و‬
‫زدن تشکیل یمدهد ‪".‬‬
‫ی ‪،‬اصالح شأن المعاش م ُ‬ ‫َ‬
‫کلمت ن‬ ‫افبها نق‬ ‫َّ َ َ‬
‫لء‬ ‫زمینه ُتغافل یم فرمایند‪«:‬ان صالح الدنیا بحز ی‬
‫ٌ‬
‫امام سجاد در‬
‫‪141‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مکیال ُ‪،‬ث ُ‬
‫لثاه فطنة و ثلثه تغافل»‬

‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫‪ َ :‬رْ َ َ ْ‬
‫سف أع َمال الك ِريم تغافله ع َّما‬ ‫‪ 138‬سخن فوق در غرر الحکم‪،‬حدیث‪،7646‬این گونه آمده است « أ‬
‫َ َ‬
‫ي ْعل ُم ‪».‬‬
‫‪ 139‬فلسفه اخالق استاد مطهری ‪،‬ج‪،1‬ص‪24‬‬
‫محالی ‪،‬حدیث‬‫ر‬ ‫‪ 140‬در مورد آثار و نتایج مثبت تغافل ‪،‬رجوع شود به‪:‬غرر الحکم ‪،‬ترجمه رسویل‬
‫‪7645‬تا‪7657‬‬
‫‪ 141‬تحف العقول ‪،‬ص ‪359‬‬
 ‫‪148‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫تامی‬ ‫"سامان ر ن‬
‫یافی همهی امور دنیا در دو جمله خالصه یم شود و این دو جمله این است که؛ اصالح و‬
‫ی‬
‫معاش زندگ‪ ،‬هم چون پیمانه پری است که دو سوم آن هوشمندی و درک و فهم و یک سوم آن خود‬
‫‪142 .‬‬
‫را به غفلت زدن است "‬

‫خوی پاسخ دادن‬

‫‪-4‬بدی را با ر‬
‫حضت عیل (ع)‬ ‫اولیای الیه بدیها و آزارهای کالیم و غبکالیم را تا حد ممکن با خوی پاسخ یم دادند‪ .‬ن‬
‫ر‬
‫ساء الیک »(غرر الحکم ‪")10907‬به کش که به تو‬ ‫در این زمینه یم فرمایند ‪َ .........«:‬احسن ایل َمن َا َ‬
‫‪143 .‬‬
‫بدی کرد نییک کن "‬
‫ْ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫َ ْ ْ ن َّ َ‬ ‫َ َّ َ َ ْ َ ن َ ْ ْ ْ َ َ ْ َ ْ ُ‬
‫السَل َمة ‪144‬أن ي ْرح ُموا أه َل الذنوب َو ال َم ْعص َية‬ ‫وع إليهم یف‬
‫غ ْلهل العصمة و المص ِ‬
‫ن‬ ‫و‪«:‬و إنما ينب ی‬
‫»(نهج البالغة ‪،‬خطبه ‪)140‬‬
‫ن‬
‫کسای که در زمینه سالمت و پایک به آنها (از جانب‬ ‫ن‬
‫(کسای که گنایه ندارند) و‬ ‫"وبرای اهل عصمت‬
‫خدا) نییک شده‪ ،‬ن‬
‫رساوار است که به گناه کاران ترحم کنند‪" .‬‬
‫زبای و خوشرفتاری برخوردار‬ ‫توضیح‪ :‬اگر انسان مورد لطف خداوند قرار گرفته است و از نعمت خوش ن‬
‫کسای که از این نعمت برخوردار نیستند‪ ،‬ترحم و‬ ‫ن‬ ‫است‪ ،‬الزم است به شکرانهی این نعمت‪ ،‬نسبت به‬
‫مهربای و گذشت داشته باشد ‪،‬زیرا درست است که انسان با اختیار خویش مسب درست و خوب را‬ ‫ن‬
‫حن رسمایهی اختیار را از ناحیهی خداوند دریافت یمکند‬ ‫انتخاب یمنماید اما همه امکانات و مقدمات‪ ،‬ر‬
‫و سپس به کمک این امکانات در مسب درست حرکت یمنماید‪ ،‬پس الزم است شکر این نعمت الیه را‬
‫ن‬
‫مهربای قرار داده و از گناه و‬ ‫ن‬
‫کسای را که از این نعمت برخوردار نیستند مورد ترحم و‬ ‫به جا آورده و‬
‫خطای آنها بگذرد و به آنها کمک کند تا آنها هم بتوانند از مسب بد خود دست بردارند و به مسب درست‬
‫هدایت شوند اما اگر شخص پاک به جای بخشش و کمک به شخص خطاکار‪ ،‬دست به مقابله به مثل‬
‫توهی کرد‪ ،‬پس من هم به مقدسات او‬ ‫ن‬ ‫بزند و بگوید‪ :‬ن‬
‫فالی به من این ن‬
‫نارسا را گفت‪ ،‬یا به مقدسات من‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫مبا بود‪ ،‬اینک خود را آلوده‬‫توهی یم کنم‪ ،‬در این صورت این شخص که تا دیروز از آلودگ ر‬ ‫و خودش‬

‫ن‬
‫(ع)نب نقل شده است‪،‬رجوع‬ ‫ن‬
‫همی مضمون ‪،‬با کیم اختالف عبارت ‪،‬از امام باقر (ع) و امام صادق‬ ‫‪142‬‬

‫مبان الحکمة‪،‬ج‪،8‬ص‪،492‬حدیث ‪ 15342‬و ‪15343‬‬ ‫شود به ن‬

‫پیامب ن‬
‫نب نقل شده است ‪ ،‬رجوع شود به نهج الفصاحة‪،‬ص‪390‬‬ ‫‪ 143‬این حدیث از ر‬
‫اگر مردی احسن ایل َمن اساء‬ ‫سعدی ‪:‬بدی را بدی سهل باشد جزا‬
‫(بوستان‪،‬ص‪)77‬‬
‫ن‬
‫؛کسای که در زمینه پایک و سالمت به آنها نییک شده است‪.‬‬ ‫ن‬
‫السالمة‪،‬یعن‬ ‫‪ 144‬المصنوع الیهم نق‬
 ‫‪149‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ی‬
‫نموده و به جای اینکه شخص آلوده را تابع خود نموده و او را از آلودگ پاک کند‪ ،‬خود تابع شخص‬
‫آلوده شده و گرفتار بد ن‬
‫زبای و بدرفتاری شده است‪.‬‬

‫حضت‬ ‫حضت عیل(ع) ابنملجم مرادی با آن ن‬ ‫بالذری یمگوید‪ :‬روایت شده هنگایم که در آغاز حکومت ن‬
‫َ‬
‫بیعت کرد‪ ،‬امام به این شعر عمربنمعدیکرب ت َمثل کرد‪:‬‬
‫َع َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ ُ‬
‫‪146‬‬
‫زیرک من خلیلک من ُمراد‬ ‫ارید حبائه ‪( 145‬حیاته) و ُیرید قتیل‬
‫ی‬
‫"من خواستار بخشش و یاری او (زندگ او) هستم‪ ،‬در حایل که او خواستار قتل من است‪ .‬عذر خود را‬
‫نسبت به دوست مرادی خود بیار ‪".‬‬
‫بایس و این مطلب از من پوشیده نیست اما‬ ‫کشی من یم ر‬‫حضت(ع) از این که‪ ،‬اگرچه تو در فکر ر ن‬ ‫کنایه ن‬
‫زندگ ر‬ ‫ی‬
‫بخش به تو) یمباشم‪.‬‬ ‫من به فکر بخشش به تو و یاری تو (یا‬
‫یعن پس از شهادت ن‬ ‫ً‬
‫بعدا ‪ -‬ن‬
‫حضت عیل(ع) ‪-‬این بیت‬ ‫البته ممکن است روایت بالذری درست نباشد و‬
‫حضت عیل(ع) نسبت داده باشند اما به هر حال‪،‬‬ ‫شعر را مناسب حال دیده و تمثل به این بیت را به ن‬
‫حن دشمنان خود یم باشند‪.‬‬ ‫این امر واقعیت دارد که اولیای الیه خبخواه همه‪ ،‬ر‬
‫‪148‬‬ ‫ُْ ْ‬ ‫نب امام(ع) یم فرمایند ‪ْ «:‬از ُجر‪ْ 147‬ال ُم َ َ َ‬
‫شء بثواب المحس ِن » (نهج البالغه ‪،‬حکمت‪)177‬‬ ‫و ن‬
‫ی‬
‫"به کمک پاداش نیکوکار‪ ،‬بدکار را (از کاربد) منع کرده و بازدار‪".‬‬
‫یعن همان هزینهای را که یمخواهید ضف مجازات بدکار کنید‪ ،‬به عنوان پاداش به نیکوکار دهید‪،‬‬ ‫ن‬
‫هنگایم که مردم ببینند نیکوکاران پاداش دریافت یمکنند‪ ،‬همه تالش یمنمایند از کار بد دست برداشته‬
‫و به گروه نیکو کاران بپیوندند و در نتیجه درون انسانها از پلیدیها پاک شده و جامعه اصالح یمگردد‬
‫شکوفای دست یمیابد‪.‬‬
‫ی‬ ‫و در اثر اصالح‪ ،‬جامعه به رشد و‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬بجای اینکه بخواهید با پلیس بب ن‬
‫وی مردم را از کار بد باز دارید‪ ،‬سیع کنید با پلیس‬
‫ن‬
‫دروی نباشد با‬ ‫ن‬
‫دروی و ایجاد ملکه تقوا در مردم این کار را انجام دهید‪ ،‬اگر در وجود انسانها پلیس‬
‫پلیس بب ن‬
‫وی هرگز نیمتوان جامعه را اصالح کرد‪ ،‬زیرا همان پلیس ها ن‬
‫نب جزء مردم ریتقوا بوده و به جای‬
‫اینکه جلوی بدی را بگبند‪ ،‬خودشان هم ررسیک بدکاران یم شوند‪.‬‬

‫(یحای ‪،‬محاباة و حباء)‪:‬یاری کرد‬‫ر‬ ‫‪ 145‬الحباء‪:‬عطیه‪،‬بخشش‪،‬یاری کردن‪ -‬ر‬

‫حای‬
‫االرساف ‪،‬ج‪،2‬ص‪-502‬دیوان منسوب به امام عیل (ع)‪،‬ص‪170‬‬ ‫‪ 146‬انساب ر‬
‫َ‬
‫‪ 147‬ز َج َر‪:‬باز داشت ‪،‬منع کرد‪،‬راند‬
‫محالی ‪،‬حدیث‪ 6332‬این گونه آمده است ‪«:‬ازجر‬ ‫ر‬ ‫‪ 148‬این حدیث در غرر الحکم ‪،‬ترجمه رسویل‬
‫المش بفعل المحسن » "بد کار را به کمک کار نیکو کار (از کار بد)باز دار‪".‬‬
‫ر‬
‫پادایس که به نیکو‬ ‫ن‬
‫یعن‪:‬نیکو کار شو و با کار نیکو کارانه ی خود ‪،‬بد کار را از کار بد باز دار ‪ .‬یا‪:‬بواسطه ی‬
‫کار یم دیه بد کار را از کار بد باز دار‪.‬‬
 ‫‪150‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫دروی در انسان ها بیان گردیده است‪.‬‬ ‫در حکمت فوق ییک از راههای ایجاد تقوا و پلیس‬
‫ه َ‬ ‫ُ َ ْ َ ْ َ َّ ُ َ َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫ُ َ ْ َ نَ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ ُ‬
‫ی لك َو خذ َعیل َعدوك بالفضل فإنه أ ْحیل الظف َر ْي ین »(نهج‬ ‫و‪َ «:‬و ل ْن ل َم ْن غالظك فإنه ُيوشك أن يل‬
‫البالغه ‪،‬نامه‪)31‬‬
‫ر‬
‫درشن کرده ‪،‬نرم باش که امید است به زودی در برابر تو نرم شود‪ ،‬و با دشمن خود‬ ‫"با آن کس که با تو‬
‫با بخشش و نییک و احسان رفتار کن که آن شبینترین دو پبوزی است‪" .‬‬
‫دو گونه یم توان بر دشمن پبوز شد؛ ‪ -1‬به جنگ دشمن رفته و او را شکست دهیم و بر او سلطه یابیم‬
‫پیامب و در‬
‫و او از ترس‪ ،‬سخن و سلطه ما را بپذیرد‪ ،‬همان رایه که اعراب در زمان خلفا سه گانه بعد از ر‬
‫زمان نبنامیه تحت عنوان «فتوحات» پیمودند ‪.‬‬

‫‪ -2‬اینکه با بخشش و دادن هدیه و نییک به دشمن‪ ،‬دل او را به دست آوریم و با این کار او را همراه خود‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫پیامب در رستارس زندگ به ویژه در‬ ‫ر‬ ‫دشمن دست بردارد و این رایه است که‬ ‫سازیم و کاری کنیم که از‬
‫ّ‬
‫فتح مکه تالش نمود آن را بپیماید و این همان رایه است که قرآن تحت عنوان «المولفة قلوبهم» از‬
‫آن یاد یمکند‪.‬‬
‫موال عیل(ع) در سخن باال یم فرمایند‪ :‬پبوزی از راه دوم بسیار شبین تر است‪.‬‬

‫پبوزی از راه اول‪ ،‬اگرچه به ظاهر دشمن را تابع کرده است اما او در واقع تابع نگردیده است‪ ،‬او باالجبار‬
‫مخق است و در پنهان به ما نضبه یمزند و به محض اینکه احساس کند‬ ‫دشمن او ن‬ ‫ن‬ ‫تابع شده‪ ،‬پس‬
‫یمتواند در مقابل ما بایستد از تابعیت ظاهری هم دست بریم دارد‪ ،‬در این راه باید به طور مداوم‬
‫هزینههای گزاف پرداخت شود تا بتوان تابعیت ظاهری دشمن را پا بر جا نگه داشت‪ .‬اما پبوزی از راه‬
‫دوم یک پبوزی واقیع است ؛زیرا با این راه او از زمرهی دشمنان خارج شده و به جمع دوستان پیوسته‬
‫ً‬
‫است‪ ،‬بنابراین پبوزی استمرار یمیابد و شکننده نیست‪ ،‬در این راه نه تنها بعدا الزم نیست برای تابع‬
‫توای از توان و نبوی دشمن سابق که به دوست‬ ‫داشی دشمن سابق هزینهای انجام شود بلکه یم ن‬ ‫رن‬ ‫نگه‬
‫ن‬
‫جدید تبدیل شده‪ ،‬به نفع خود استفاده کن‪.‬‬
‫خب الناس َمن ن‬ ‫نَ‬
‫کاق عیل القبیح بالجمیل»(غرر‬ ‫ی‬
‫کاق عیل الجمیل بالقبیح ‪ ،‬و ُ‬
‫ی‬ ‫اس َمن‬ ‫ر‬
‫و‪«:‬رس الن ی‬
‫الحکم‪)8850،‬‬
‫زشن کیفر دهد‪ ،‬و ر‬
‫بهبین مردم کش است که در برابر‬ ‫"بدترین مردم کش است که در برابر زیبای به ر‬
‫ی‬
‫زیبای پاداش دهد‪" .‬‬ ‫ر‬
‫زشن به ی‬
‫ُ‬
‫المشء باالحسان»(غرر الحکم‪)8857،‬‬ ‫کافاة ُ‬‫و‪«:‬من کمال االیمان ُم‬
‫"از (نشانههای) کمال ایمان‪ ،‬بدی را با نییک پاسخ دادن است‪".‬‬
‫ََ‬
‫االساءة‬ ‫عفو َع َّمن َظ َل َم ُه و َیص ُل َمن َق َط َعه و ُیعیط َمن َح َر َمه و ُی ُ‬
‫قابل‬
‫َ َ ُ‬ ‫«ی ُ‬
‫عجب نن من الرجل ان ی‬ ‫و‪ُ :‬‬
‫باالحسان»(غرر الحکم ‪)6515‬‬
 ‫‪151‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫انسای مرا خوشحال و شگفت زده یمکند که از کش که به او ستم کرده بگذرد و با کش که از او ُبریده‬ ‫ن‬ ‫"‬
‫پیوند برقرار کند و به کش که او را محروم ساخته عطا کند و با نییک به مقابله با بدی یببدازد‪".‬‬
‫های که داللت یم کنند‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫کتب تاریخ و حدین و سبه معصومی انباشته است از روایات و داستان ی‬
‫خوی پاسخ یمدادند ‪ 149‬اما بدلیل اینکه هدف در این کتاب بیان‬ ‫ن‬
‫معصومی علیه السالم بدی ها را با ر‬
‫مطلب بطور مختض یمباشد از بیان آنها ضف نظر یمکنیم‪.‬‬
‫َ‬ ‫ه‬
‫در انتها با فرازی از دعای امام سجاد(ع) این قسمت را به پایان یم بریم‪« :‬الل ُه َّم َصل َعیل ُم َح َّمد َو آله‬
‫ْ ْ‬ ‫ض َم ْن َغ َّش نن‪ 150‬بالن ْصح‪َ 151‬و َأ ْجز َي َم ْن َه َج َر نی ب ْالب َو ُأث َ‬
‫يب َم ْن َح َر َم ن ین بال َبذل‬ ‫َو َسد ْد نی َْل ْن ُأ َعار َ‬
‫ی ر‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫ْ َ َْ َْ َُ ْ َ َ ََ َ ُْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫یْ َ َ ن َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُ‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫َ َُ نَ َ ْ َ َ‬
‫یص ع ین‬ ‫اق من قطع ین بالصلة و أخالف م ین اغتاب ین إیل حس ین الذك یر و أن أشكر الحسنة و أغ ی‬ ‫و أك ی‬
‫‪152‬‬ ‫َّ َ‬
‫السيئة»‬
‫"خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست و مرا آن سان استوارم نما تا با کش که یمخواهد مرا فریب‬
‫ر‬
‫پادایس نیک دهم و به آن که از‬ ‫رویاروی نمایم و به آن که از من دوری گزیده‬ ‫صاق و خلوص‬‫دهد با ن‬
‫ی‬
‫من دری غ ورزید احسان کنم و به آن که از من پیوند بریده بپیوندم و از هرکس غیبتم نموده به نییک یاد‬
‫‪153‬‬
‫خوی را سپاس گویم و بر بدی ها چشم بندم ‪".‬‬
‫کنم و ر‬

‫‪-5‬مغفرة‪ ،‬صفح و عفو‬

‫توهیها و آزارهای ن‬
‫زبای از آن سود برده و مردم را هم‬ ‫ن‬ ‫های که اولیای الیه برای مقابله با‬
‫ییک از روش ی‬
‫به آن توصیه یم نمودند ‪،‬استفاده از بخشش بود و تا دشمن دست به شمشب نیمبرد و به تجاوزگری‬
‫نیمپرداخت‪ ،‬ائمه دست به شمشب نیمبردند‪ .‬اگرچه امام عیل(ع) در دوران حکومت مجبور به سه‬
‫جنگ شد اما در هر سه جنگ در حد توان سیع نمود کار به جنگ نیانجامد‪.‬‬

‫اکبیت مردم بر رس کار آمد ‪،‬خلفای نبنامیه و نبن‬‫امام عیل(ع) تنها خلیفه بعد از پیامب است که با رای ر‬
‫ر‬
‫ر‬
‫عباس هیچ کدام با رای مردم بر رس کار نیامدند‪ ،‬حن ابوبکر با رای تعداد انگشت شماری از یاران پیام رب‬

‫‪ 149‬به عنوان نمونه رجوع شود به‪:‬بحار االنوار‪،‬ج‪،43‬ص‪،344‬بر خورد امام حسن(ع)با مرد ن‬
‫نارسا گو‬
‫‪َّ 150‬‬
‫غش‪:‬او را فریب داد‪،‬گول زد‪،‬به او نبنگ زد‬
‫َ َ‬
‫شد‪،‬ی غل وغش شد‪.‬‬ ‫ر‬ ‫‪ 151‬ن َصح‪:‬خالص شد‪،‬صاف‬
‫‪ 152‬صحیفه سجادیه‪ ،‬دعای بیستم ‪ ،‬فراز نهم‬
‫هر که سنگت زند ثمر بخشش‬ ‫‪ 153‬کم مباش از درخت سایه فکن‬
‫(دیوان حافظ‪،‬مقطعات‪،‬قطعه‪)17‬‬
‫خواجه عبداله انصاری‪«:‬بدی را بدی کردن سگساری است‪،‬نییک را نییک کردن خر کاری است‪،‬بدی را‬
‫نییک کردن کار خواجه عبداله انصاری است‪(».‬مجموعه آثار شهید مطهری‪،‬ج‪،22‬صص‪)312-311‬‬
 ‫‪152‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫در سقیفه و عمر با رای ابوبکر و عثمان با رای سه نفر از اعضای شورای شش نفره منتخب عمر بر رس‬
‫کار آمدند‪.‬‬

‫حاض در مدینه ‪-‬که به دلیل ررسایط بحر نای‬

‫اکبیت قریب به اتفاق مسلمانان ن‬ ‫حضت عیل(ع) با رای ر‬ ‫اما ن‬
‫نب‬ ‫ن‬
‫نمایندگای از رستارس جهان اسالم ن‬ ‫آن زمان و تظاهرات و تجمعات چند ماهه مردم علیه یا له عثمان‪،‬‬
‫در میان آنها بودند ‪-‬بر رس کار آمد‪.‬‬

‫اوای مردم چون یالهای پرپشت کفتار بود‪ 154‬که از هر‬ ‫امام در این زمینه یم فرمایند‪ ":‬روز بیعت‪ ،‬فر ن‬
‫ن‬
‫حسی (علیه السالم) لگدمال گردند ‪155‬و ردای من‬ ‫طرف مرا احاطه کردند تا آن که نزدیک بود حسن و‬
‫‪156 .‬‬
‫از دو طرف پاره شد‪ .‬مردم چون گلههای انبوه گوسفند مرا در میان گرفتند "‬
‫بنابراین امام(ع) نیاز نداشتند که بخواهند جامعه را به زور تابع خود کنند و جنگ های او در برابر اقلی رن‬
‫حضت تا یمتوانست در برابر آنها از شیوه‬ ‫عی حال ن‬ ‫بود که دست به شورش و تجاوزگری زدند و در ن‬
‫بخشش و نصیحت استفاده نمود‪.‬‬

‫کسای بودند که با میل و رغبت با امام بیعت نمودند اما به‬ ‫ن‬ ‫اولی جنگ امام با اصحاب جمل بود و آنها‬ ‫ن‬
‫طلن بیعت را شکسته و رس به طغیان برداشتند و نصیحت ها کارگر نیفتاد و باالخره آنها‬ ‫دلیل زیاده ر‬
‫جنگ را بر علیه موالعیل(ع) آغاز کردند اما تا نشانههای شکست در لشکریان جمل آشکار شد‪ ،‬امام‬
‫دستور بخشش صادر نمودند‪ ،‬خودشان در این زمینه یم فرمایند‪:‬‬
‫ْ ُ‬ ‫ََ َ ْ ُ َ ْ ُ ْ ُْ َ ََْ ُ‬
‫ف َع ْن ُمدب یرك ْم »(نهج البالغه ‪،‬نامه ‪)29‬‬
‫الس ْي َ‬
‫ت َّ‬ ‫«فعفوت عن مج یرمكم و رفع‬
‫دشمن) گناه کاران شما را بخشیدم و شمشب از فراریان شما برداشتم‪".‬‬ ‫ن‬ ‫" پس (با این همه‬
‫دومی جنگ امام با معاویه و یاران وی بود که در مقابل حکومت مردیم امام ایستاده و نه تنها ن‬
‫حاض‬ ‫ن‬
‫قانوی امام تحویل دهند‪ ،‬بلکه آنجا را پایگایه بر علیه حکومت مرکزی‬ ‫ن‬ ‫نشدند شامات را به استاندار‬
‫قرار دادند و امام را مجبور به مقابله نمودند اما در این مقابله امام تا توانست از سیاست عفو و بخشش‬
‫صفی رسیدند یاران معاویه کنارههای فرات را در دست‬ ‫ن‬ ‫وقن امام به‬‫استفاده نمود‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬ر‬
‫داشتند و اجازه استفاده از آب را به یاران امام نیم دادند اما ر‬
‫وقن یاران امام کنارههای فرات را از لشکر‬
‫‪157 .‬‬
‫معاویه گرفتند‪ ،‬امام دستور داد اجازه دهید لشکر معاویه از آب استفاده نمایند‬
‫ی ظاهر شدند و ابتدا به انتقاد و بحث های آزاد‬ ‫سومی جنگ امام با خوارج بود‪ ،‬خوارج پس از صف ن‬
‫ن‬ ‫و‬
‫زبای نسبت به موال عیل(ع) و حکومت او پرداختند‪ .‬تا ن‬
‫زمای که‬ ‫توهی و تمسخر و آزار های ن‬
‫ن‬ ‫و سپس به‬
‫حن سهمیهی آنها را از‬ ‫توهیها و آزارهای آنها را نادیده گرفته و ر‬
‫ن‬ ‫اوضاع بدین گونه بود‪ ،‬امام تمام‬

‫رن‬ ‫ر ی‬ ‫‪ 154‬نضب المثیل برای نشان دادن ر‬

‫انداخی نبود»‬ ‫فشدگ جمعیت ‪،‬معادل«جای سوزن‬ ‫کبت و‬
‫حسی(ع)‪31‬سال از عمر ررسیفشان گذشته بود‪.‬‬
‫ن‬ ‫‪ 155‬در آن زمان امام حسن(ع)‪32‬سال و امام‬
‫ر‬
‫دشن‬ ‫‪ 156‬نهج البالغه ‪،‬خطبه ‪،3‬ترجمه‬
‫طبی‪،‬ج‪،6‬صص ‪ 2508‬تا ‪ - 2513‬وقعة‬ ‫ن‬
‫‪ 157‬الکامل ق التاری خ‪،‬ج‪،2‬صص‪ 634‬تا‪ - 636‬تاری خ ر‬
‫ی‪،‬ص‪162‬‬ ‫صف ن‬
 ‫‪153‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بیتالمال قطع ننمود‪ ،‬استاد مطهری در این زمینه یم فرمایند‪«:‬خوارج در نماز جماعت به عیل(ع) اقتدا‬
‫ً‬
‫نیمکردند ‪ ،‬زیرا او را کافر یمپنداشتند‪ .‬به مسجد یمآمدند و با عیل(ع)نماز نیم گذارند و احیانا او را یم‬
‫آزردند‪ .‬عیل(ع) روزی به نماز ایستاده و مردم ن‬
‫نب به او اقتدا کرده بودند‪ .‬ییک از خوارج به نام ابن الکواء‬
‫ُوحي إِلَي ِ َّ ِ‬
‫ين‬ ‫فریادش بلند شد و آیه ای را به عنوان کنایه به عیل(ع) بلند خواند ‪َ «:‬ولََق ْد أ ِ َ ْ َ‬
‫ك َوإ ََل الذ َ‬
‫ك ولَتَ ُكونَ َّن ِمن ْ ِ‬ ‫ِمن قَبلِ َ ِ‬
‫ين »زمر﴿‪﴾65‬‬ ‫اْلَاس ِر َ‬ ‫َ‬ ‫ك لَئ ْن أَ ْشَرْك َ‬
‫ت لَيَ ْحبَطَ َّن َع َملُ َ َ‬ ‫ْ ْ‬
‫پیامبان قبل از تو وخ شد که اگر ر‬
‫مشک شوی‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫چنی‬ ‫پیامب است که به تو و هم‬‫ر‬ ‫این آیه خطاب به‬
‫اعمالت از ن‬
‫بی یم رود و از زیانکاران خوایه بود ‪.‬‬

‫ابن الکواء با خواندن این آیه خواست به عیل (ع)گوشه بزند که سوابق تو را در اسالم یم دانیم‪ .....‬اما‬
‫مشک بشوی اعمالت به هدر یمرود و چون تو اکنون کافر شدی اعمال‬ ‫پیامبش هم گفته اگر ر‬
‫ر‬ ‫خدا به‬
‫گذشته را به هدر دادی‪.‬‬
‫ن‬
‫همی‬ ‫عیل(ع) در مقابل چه کرد؟ تا صدای او به قرآن بلند شد ‪،‬سکوت کرد تا آیه را به آخر رساند‪.‬‬
‫که به آخر رساند‪ ،‬عیل(ع) نماز را ادامه داد ‪.‬باز ابن الکواء آیه را تکرار کرد و عیل(ع) بالفاصله سکوت‬
‫کرد ‪......‬بعد از چند مرتبه ای که آیه را تکرار کرد و یم خواست وضع نماز را به هم زند ‪،‬عیل(ع) این‬
‫ين ََل يُوقِنُو َن»روم ﴿‪﴾60‬‬ ‫اَّلل ح ٌّق وََل يست ِخ َّفن َّ ِ‬
‫ِ‬
‫اصِ ِْب إِ َّن َو ْع َد َّ َ َ َ ْ َ َ‬
‫َّك الذ َ‬ ‫آیه را خواند ‪ «:‬فَ ْ‬
‫صب کن ‪،‬وعده خدا حق است و فرا خواهد رسید ‪.‬این مردم ی ایمان و ن‬
‫یقی ‪،‬تو را تکان ندهند و‬ ‫" ر‬
‫ر‬
‫‪158 .‬‬
‫سبکسارت نکنند‪ ".‬دیگر اعتنا نکرد و به نماز خود ادامه داد "»‬
‫مطلن را بیان فرمود ‪،‬ییک از خوارج گفت‪:‬خداوند این کافر (منظور امام‬ ‫ر‬ ‫روزی امام عیل در میان یاران‬
‫ر‬
‫خارخ به پا خواستند ‪،‬امام(ع)‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫کشی آن مرد‬ ‫عیل(ع) )را بکشد که چقدر دانشمند است‪ ،‬مردم برای‬
‫ب ‪ ،‬أ ْو ع ْف ٌو ع ْن ذ ْن ٍّ‬
‫ب » (نهج البالغه ‪ ،‬حکمت‪)420‬‬ ‫فرمود ‪ُ «:‬رويْدا ً إِنَّما هُو س ٌّ‬
‫ب بِس ٍّ‬

‫"آرام باشید ‪،‬دشنام را با دشنام یا بخشیدن از گناه باید پاسخ داد ‪".‬‬
‫یعن مقابله به مثل و عفو و بخشش را‬‫نارسا دو پیشنهاد‪ ،‬ن‬
‫اگرچه امام در حکمت فوق برای مواجهه با ن‬
‫مطرح یم فرمایند اما با توجه به سبه امام عیل(ع) اصل بخشش است و مقابله به مثل به عنوان‬
‫ی‬
‫زندگ آن ن‬
‫حضت مملو از بخشش و دستور به عفو و صفح بود ‪.‬‬ ‫آخرالدواء یم باشد ‪،‬زیرا‬

‫المؤمنی‪،‬صص‪83‬و‪،84‬به نقل از ررسح ابن رای الحدید‪،‬ج‪،2‬ص‪311‬‬

‫ن‬ ‫‪ 158‬سبه امب‬
 ‫‪154‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫از دیدگاه ایشان بخشش تاج بزرگواری ها ‪ 159‬برترین نیکو یی ها ‪ 160‬وصفح نیکو ترین خصلت هاست‬
‫‪162 161‬‬
‫‪-‬‬
‫بخشش زشت ترین عیب‬ ‫ر‬ ‫کیفر خطا کار فضیلت و برتری ندارد ‪ 164-163.‬از نظر امام کم‬ ‫در حایل که‬
‫ی‬
‫هاست و شتاب در انتقام ‪،‬از بزرگبین گناهان ‪ 165‬و خوی و خصلت فرومایگان است ‪ 167- 166‬زیرا کم‬‫ر‬
‫‪170.‬‬
‫گذاشن تخم کینه را در دل انسان یم کارد و کینه تخم ررس و بدی ‪ 168‬و بیماری ‪ 169‬را در دلها یم کارد‬ ‫ر‬
‫توهی کننده و بد زبان و خطاکار را ببخشد‪ ،‬البته مگر‬ ‫ن‬ ‫پس از دیدگاه امام انسان باید به رسعت شخص‬
‫در موارد خاص که ممکن است بخشش موجب گردد خطاکار در کار خود جری شود یا امر مهم دیگری‬
‫در میان باشد که در آن صورت باید با او مقابله مثل نمود ‪.‬‬
‫ْ َ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ ُ ُ ْ ُ ُ َّ َ ُ َ َ ْ ُ َ‬
‫ض ل ُه ُم العل ُل َو ُيؤ ری َعیل‬ ‫اشب فرمودند‪ «:‬يفرط منهم الزلل و تع یر‬ ‫بخش از فرمان خود به مالک ر‬ ‫امام در ر‬
‫َأ ْيديه ْم نق ْال َع ْمد َو ْال َخ َطإ َف َأ ْعطه ْم م ْن َع ْفو َك َو َص ْفح َك م ْثل هالذي ُتحب َو َت ْر نَیص َأ ْن ُي ْعط َي َك ه ُ‬
‫اَّلل م ْن‬ ‫ی‬ ‫َ ْ َ یَ ْ‬
‫عف یوه و صفحه »(نهج البالغه ‪ ،‬نامه‪)53‬‬

‫‪« 159‬العفو تاج المکارم»(غررالحکم‪)6519‬‬

‫‪« 160‬العفو افضل االحسان»(غررالحکم‪)6520‬‬
‫فح َا َ‬
‫حس ُن الش َیم»(غررالحکم‪)6521‬‬
‫َّ ُ‬
‫‪« 161‬الص‬
‫ر‬
‫محالی‪،‬حدیث‪ 6514‬تا ‪5659‬‬ ‫‪ 162‬در زمینه فضیلت بخشش رجوع شود به‪:‬غرر الحکم‪،‬ترجمه رسویل‬
‫کاق‪،‬ج‪،3‬باب العفو‪،‬صص‪ 308‬تا ‪313‬‬ ‫‪-‬اصول ن‬
‫ب بالذنب فال َف َ‬
‫ضل له»(غرر الحکم‪)6592،‬‬
‫َ‬
‫عاق َ‬ ‫‪َ 163‬‬
‫«من‬
‫ر‬
‫محالی‪،‬حدیث‪ 6589‬تا‬ ‫‪ 164‬در زمینه دوری از کیفر خطا کار ‪،‬رجوع شود به‪:‬غررالحکم‪،‬ترجمه رسویل‬
‫‪6594‬‬
‫َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫‪ 165‬ه ُ‬
‫العفو اقبح العیوب و التشع ایل االنتقام اعظم الذنوب»(غررالحکم‪)6547،‬‬
‫ی‬ ‫«قلة‬
‫‪« 166‬المبادرة ایل االنتقام من ش َیم اللئام»(غرر الحکم‪)10003،‬‬
‫الش‪:‬به سوی آن ن‬
‫چب رسعت گرفت‪.‬‬ ‫بادر ایل ر‬

‫الشیمة‪:‬خوی‪،‬رسشت ‪،‬طبیعت و عادت‪،‬فطرت‬

‫ر‬
‫محالی‪،‬حدیث‪ 10003‬تا ‪10009‬‬ ‫‪ 167‬در زمینه ر‬
‫زشن انتقام‪،‬رجوع شود به‪:‬غرر الحکم‪،‬ترجمه رسویل‬
‫الش»(غررالحکم‪)7654،‬‬‫‪« 168‬الغل بذر ر‬
‫‪« 169‬الغل داء القلوب»(غرر الحکم‪)7655،‬‬
‫ر‬
‫محالی‪،‬باب‬ ‫‪ 170‬در زمینه ی بدی کینه و کینه توزی‪،‬رجوع شود به‪:‬غرر الحکم ‪،‬ترجمه رسوَل‬
‫الغل‪،‬حدیث‪ 7653‬تا ‪7657‬‬
 ‫‪155‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫های بر آنان عارض یمشود و خواسته و ناخواسته ‪،‬مرتکب اشتباه‬ ‫خطاهای رس یم زند و بیمار ی‬
‫ی‬ ‫" از آنها‬
‫یم شوند ‪،‬پس آنان را ببخش و از آنها در گذر ‪،‬آن گونه که دوست داری خدا تو را ببخشد و از تو در‬
‫گذرد ‪».‬‬
‫َ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َّ ُ ُ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ َ ‪ً َ ُ ْ َ َ ْ َ ْ َ َ 171‬‬
‫وحة »(نهج‬ ‫شعن إیل بادرة وجدت منها مند‬ ‫و‪ «:‬و ّل تندمن عیل عف ٍو و ّل تبجحن بعقوبة و ّل ت ی‬
‫البالغه ‪،‬نامه‪)53‬‬
‫توای از‬‫"هرگز بر بخشش دیگران پشیمان مباش ‪ ،‬و هرگز از کیفر دادن شادی مکن و به خشیم که یم ن‬
‫آن رها گردی شتاب نداشته باش‪".‬‬
‫َ ْ َْ ُ َ ْ ْ‬
‫ف فال َعف ُو‬ ‫در آخرین لحظات عمر ‪،‬امام عیل(ع) در مورد قاتل خود ابن ملجم مرادی فرمودند‪« :‬و إن أع‬
‫َ ُ ُّ َ َ ْ َ ْ َ ه ُ َ ُ‬ ‫ُ َ ُ َ ٌَ َ ْ ُ‬ ‫ُ ٌَ‬
‫اَّلل لك ْم "‪( »172‬نهج البالغه‪،‬نامه‪)23‬‬ ‫یَل ق ْربة ‪َ ،‬و ه َو لك ْم ح َسنة ‪ ،‬فاعفوا "أ ال تحبون أن يغفر‬
‫خوی‬
‫"و اگر ببخشم ‪ ،‬پس بخشش برای من نزدیک شدن به خداوند است و بخشش برای شما نییک و ر‬
‫است ‪ ،‬پس عفو کنید ‪ ،‬آیا دوست ندارید خداوند شما را ببخشد‪".‬‬
‫از دیدگاه امام(ع) بخشش‪ ،‬زکات پبوزی‪ 173‬و ر‬
‫بهبین ابزار انسان برای شکر نعمت الیه در هنگام سلطه‬
‫بر دشمن است‪ 174.‬و ن‬
‫رساوار ترین مردم به بخشیدن دیگران کش است که به هنگام کیفر دادن از همه‬
‫‪175 .‬‬
‫توانا تر باشد‬
‫از نگاه امام(ع) ‪ ،‬انسان عاقل نه تنها باید اهل عفو و صفح باشد بلکه باید اهل غفران باشد‪« .‬العاقل‬
‫َمن تغمد‪ 176‬الذنوب بالغفران »(غرر الحکم‪)7594‬‬
‫"عاقل کش است که گناهان را با غفران بپوشاند‪" .‬‬
‫ً‬
‫مثل ن‬ ‫بنابراین طبق حدیث فوق عاقل کش است که ر‬
‫نارس یای به او یمگوید ‪،‬‬ ‫خطای یمکند‪،‬‬
‫ی‬ ‫وقن کش‬
‫نه تنها مقابله به مثل نیم کند یا او را مجازات نیمکند‪ ،‬بلکه ن‬
‫نارساگو را بخشیده و هرگز خطای او را‬
‫ً‬
‫بعدا به یاد او نیمآورد و کمک یمکند کش از خطای او مطلع نشود یا اگر دیگران مطلع شدند ‪ ،‬سیع‬
‫یمکند آن خطا را توجیه کند و با این کار روی خطاها و اشتباهات و ر‬
‫حن گناهان مردم را بپوشاند‪177.‬‬

‫‪ 171‬البادرة‪:‬خشم ‪ ،‬غضب‬
‫‪ 172‬نور ‪23‬‬
‫‪ ُ َ َ ُ ْ َ ْ َ 173‬ه َ‬
‫« و العفو زكاة الظفر »(نهج البالغه ‪ ،‬حکمت ‪)211‬‬
‫ْ‬ ‫‪ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ 174‬ی َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ ً ْ ُ ْ َ َ َ‬
‫« َإذا قدرت عیل عد َوك فاجعل العفو عنه شكرا للقدرة عليه »(نهج البالغه ‪،‬حکمت ‪)11‬‬
‫وبة »(نهج البالغه ‪ ،‬حکمت‪)52‬‬ ‫الناس ب ْال َع ْفو أ ْق َد ُر ُه ْم َع َیل ْال ُع ُق َ‬
‫‪َّ َ ْ 175‬‬
‫« أویل‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫ََ َ‬
‫‪ 176‬تغ َّمد‪:‬پرده پویس کرد‬
‫ر‬
‫ر‬
‫محالی ‪،‬باب الغفران‬ ‫‪ 177‬در مورد آثار و نتایج خوب غفران ‪ ،‬رجوع شود به‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬
‫و االستغفار ‪ ،‬حدیث ‪ 7591‬تا ‪7611‬‬
 ‫‪156‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪ -6‬حلم و بردباری ‪178‬و دوری از غضب و برخورداری از کظم غیظ‬

‫معصومی ‪ ،‬حلم و بردباری است‪ .‬امام‬ ‫ن‬ ‫توهی و بد ن‬
‫زبای ها ‪ ،‬در لسان‬ ‫ن‬ ‫ییک دیگر از روش های مقابله با‬
‫اگوی دست بردارند ‪ ،‬در برابر‬ ‫نارس ی‬‫عیل(ع) یم فرمایند‪ :‬اگر یم خواهید دهان ریخردان بسته شده و از ن‬
‫‪179.‬‬
‫اگوی ها بردباری پیشه سازید‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬
‫ر‬
‫صوری که او را با‬ ‫گویس فریاد عرعر رسداد‪ ،‬در‬ ‫َم َثل بد زبانان َم َثل دراز گوشان یم باشد که اگر دراز ر‬
‫صدای عرعر همرایه کنیم‪ ،‬از این که ما را به سلک خود درآورده به هیجان یم آید و به عرعر خود ادامه‬
‫تنهای او‬ ‫ر‬
‫یمدهد اما اگر صدای انکر االصوات او را کیم تحمل کنیم و از خود واکنش نشان ندهیم ‪ ،‬غم ی‬
‫‪180 .‬‬
‫را فرا گرفته و صدای او خاموش یمشود‬
‫‪ َ :‬ن َ ْ ُ َ ُ َ ه‬ ‫امام عیل(ع) در فرمان خود به مالک ر‬
‫ول اَّلل ( صیل هللا عليه وآله‬ ‫اشب یمفرماید « فإ یی سمعت رس‬
‫َ َ ُّ ُ َ ْ َ ِّ َ ْ َ ُ َ َ ْ ُ َّ ْ َ‬ ‫َ ْ ُ َ َّ َ ُ ٌ َ ُ ْ َ ُ َّ‬ ‫َُ ُ ن َ‬
‫احتمل‬ ‫س أ َّمة َل يؤخذ للضعيف فيها حقه من الق ِوي غی متتعت ٍع ثم‬ ‫ول یف غ ْ ِی َم ْوط ٍن لن تقد‬ ‫) يق‬
‫یع ‪(»182‬نهج البالغه ‪،‬نامه ‪)53‬‬ ‫ْال ُخ ْرق ‪181‬من ُه ْم َو ال َّ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ی‬
‫ملن که حق ناتوانان را از زورمندان‪ ،‬ریاضطراب باز‬ ‫" من از رسول خدا(ص) بارها شنیدم که فرمود‪ «:‬ر‬
‫درشن و سخنان ناهموار آنان را تحمل کن‪".‬‬ ‫ر‬ ‫نستاند‪ ،‬هرگز پاک و رستگار نخواهد شد‪ ».‬پس‬
‫ممکن است به دلیل ظلیم که در حق کش شده‪ ،‬یا شخص خودش فکر یم کند در حق او ظلم شده‪،‬‬
‫ردی از او صادر شود ‪ ،‬یا به دلیل این که بلد نیست سخن را زیبا ادا کند‪ ،‬به‬
‫شدت و خشونت و ری خ ی‬
‫توهی نماید‪ ،‬در هر صورت باید سخنان درشت و بد طرف مقابل را تحمل نمود تا بتوان‬ ‫ن‬ ‫طرف مقابل‬
‫صوری که در حق او ظلیم شده‪ ،‬جلو ظلم را بگبیم و حق او را از ظالم بازستانیم که در غب این‬ ‫ر‬ ‫در‬
‫صورت جامعهای رستگار و پاک نخواهیم داشت و اگر ظلیم در حق او نشده او را توجیه و روشن نماییم‪.‬‬
‫پس مقدمهی رسیدن به جامعه رستگار‪ ،‬بردباری یم باشد‪.‬‬

‫عدم بردباری خشم و غضب را به همراه یم آورد و خشم و غضب موجب یمشود که انسان نتواند‬
‫جبان‬ ‫ن‬
‫کارهای یمزند که پشیمای به بار یمآورد و ر‬
‫ی‬ ‫درست از عقل خود استفاده نموده و بنابراین دست به‬
‫آن کارها بسیار سخت یا محال یمباشد‪.‬‬

‫پس اگر یمخواهیم از عقالنیت دور نشویم و امور را در جای مناسب خود و عادالنه انجام دهیم ‪ ،‬باید‬
‫‪183 .‬‬
‫بردباری پیشه کنیم ‪ ،‬پس ییک از پایه های عدل بردباری است‬

‫کاق ‪،‬ج‪،3‬باب الحلم‪،‬صص‪ 320‬تا ‪324‬‬ ‫‪ 178‬در مورد آثار و نتایج مثبت حلم ‪ ،‬رجوع شود به‪:‬اصول ن‬
‫‪« 179‬الحلم فدام السفیه»(غرر الحکم ‪" )2115‬برد باری دهان بند ری خردان است‪".‬‬
‫ً‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ ُ َ‬
‫مت عن َّ‬
‫السفیه غ َّمم ته ف یزده غما بحلمک عنه»(غرر الحکم‪)2137‬‬ ‫‪ 180‬امام عیل (ع)یم فرمایند‪«:‬اذا حل‬
‫ی‬ ‫ُ‬
‫‪ 181‬الخرق ‪:‬شدت و خشونت ‪،‬ضد رفق ‪،‬دیوانیک و جهالت‬
‫ن‬
‫ناتوای در گفتار‬ ‫‪ 182‬الیع ‪:‬‬
‫‪ْ ْ َ َ َ َ 183‬‬
‫« و رساخة الحلم »(نهج البالغه ‪ ،‬حکمت ‪(" )31‬ییک از پایه های عدل) استوار بودن در بردباری‬
‫است‪".‬‬
 ‫‪157‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ر‬
‫بیشبی دست یافته باشد از بردباری‬ ‫به دلیل اهمیت حلم و بردباری است که هر چه موجودی به کمال‬
‫ر‬
‫بیشب برخوردار خواهد بود‪.‬‬

‫صفت حلم ییک از صفات خداوند یمباشد‪184 ،‬پس اگر یمخواهیم اوج گرفته و به خداوند نزدیک شویم‬
‫پیامب ‪187‬و‬ ‫همی طور اهل بیت‬ ‫ر‬
‫بیشب بردبار شویم‪185.‬ییک از صفات انبیاء حلم یمباشد‪ 186 ،‬ن‬ ‫باید هر چه‬
‫ر‬
‫خوی ‪190‬حلیم یم باشند‪.‬‬ ‫‪189‬‬ ‫ن ‪188‬‬
‫متقی و هر انسان نیکوکاری و هر فرمانده ر‬
‫چنی کنیم کمکم صفت حلم در ما‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫حن اگر انسان بردبار نیست باید خود را به بردباری بزند‪ ،‬زیرا اگر‬
‫ْ َ ْ َ ُ ْ َ ً َ َ َ ه ْ َ َّ ُ َ َّ َ ْ َ َ َّ َ َْ‬
‫ایجاد یم شود‪ .‬امام عیل(ع) در این زمینه یمفرمایند‪ «:‬إن لم تكن حليما فتحلم فإنه قل من تشبه بقو ٍم‬
‫َّ َ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ‬
‫إَل أ ْوشك أن يكون من ُه ْم ‪(».‬نهج البالغه ‪،‬حکمت‪)207‬‬
‫ر‬
‫نیسن‪ ،‬خود را به بردباری بزن‪ ،‬زیرا اندک است کش که خود را همانند مردیم کند و از جمله‬ ‫" اگر بردبار‬
‫‪191 .‬‬
‫آنان به حساب نیاید "‬
‫لی نتیجه بردباری آن است که مردم بسوی انسان بردبار گرایش پیدا کرده و در نتیجه یاران او زیاد‬ ‫او ن‬
‫ُ ََ‬ ‫َ‬
‫َّ َّ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬
‫اس أن َص ُاره عیل‬ ‫َّ ُ َ‬
‫ْیمشوند ‪.‬امام عیل(ع) در این زمینه یم فرمایند‪ «:‬أول عو ِ‬
‫ض الحليم من حلمه أن الن‬
‫َ‬
‫الجاهل ‪( 192».‬نهج البالغه ‪،‬حکمت ‪)206‬‬
‫ن‬
‫خستی پاداش بردبار از بردباریش آن است که مردم در برابر نادان‪ ،‬پشتیبان او خواهند شد‪" .‬‬ ‫"ن‬

‫ٌ‬ ‫ّ‬
‫غفور حلیم»(بقره ‪– 235،225‬آل عمران ‪-155‬مائده ‪)101‬‬ ‫‪« 184‬واَّلل‬
‫ی‬
‫بزرگ و ررس ر‬
‫افن چون بردباری وجود ندارد‪".‬‬ ‫‪« 185‬ال عز کالحلم»(نهج البالغه ‪،‬حکمت ‪")113‬هیچ‬
‫افن بلند مرتبه تر از حلم وجود ندارد‪".‬‬ ‫و«ال عز ارفع من الحلم»(غرر الحکم ‪" )2180‬هیچ ررس ر‬
‫‪ 186‬توبه ‪-114‬هود ‪87،75‬‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ ُ‬
‫‪ُ « 187‬يخ ر ُبك ْم حل ُم ُه ْم َع ْن علمه ْم »(نهج البالغه ‪،‬خطبه ‪" )239‬برد باری اهل بیت از علم آنها به شما‬
‫خب یم دهد"‬ ‫ر‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫‪« 188‬فحلماء علما»(نهج البالغه ‪،‬خطبه‪" )193‬متقی بردبارای دانشمند یم باشند‪".‬‬ ‫ُ‬
‫متق بردباری را با علم در یم ن‬
‫آمبد‪".‬‬ ‫و«یمزج الحلم بالعلم»(همان) "انسان ر‬
‫ً‬
‫بین‪".‬‬‫متقی علم در حال برد باری یم ن‬‫ن‬ ‫و« علما نق الحلم »(همان)"در‬
‫ظم حِ ْل ُمك »(نهج البالغه ‪ ،‬حکمت‪(" )94‬خير آن است )که بردباری تو بزرگ و گران مقدار باشد‪".‬‬ ‫‪ « 189‬و أ ْن ي ْع ُ‬

‫و«‪.....‬مراجیح الحلم‪( ».....‬نهج البالغه ‪ ،‬خطبه ‪" )116‬آن نیکو کاران ترجیح دهنده بردباری بودند‪".‬‬
‫ً‬
‫‪« 190‬و افضلهم حلما»(نهج البالغه ‪،‬نامه ‪(" )53‬فرمانده خوب کش است که)از جهت بردباری از همه‬
‫برتر باشد‪".‬‬
‫‪ 191‬این جمله در غرر الحکم ‪ 2132‬این گونه آمده است‪...«:‬اّل اوشک ان یصب منهم»‬
‫ْ ْ َ َّ َّ َ ّ‬ ‫ْ‬ ‫‪ 192‬این جمله در غرر الحکم ‪ 2122‬این گونه آمده است‪َ « :‬أ َّو ُل ع َ‬
‫ض ال َحليم عن حلمه أن الناس کلهم‬
‫ی‬ ‫و‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫أن َص ُار ُه َعیل خصمه‪».‬‬
 ‫‪158‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ََ‬ ‫َ ْ ُ ْ َْ‬ ‫و‪«:‬ب ْالح ْلم َعن َّ‬
‫السفيه تك ُ ُی اْلن َص ُار عل ْيه »‪(193‬نهج البالغه ‪،‬حکمت ‪)224‬‬ ‫ِ‬
‫"با بردباری در برابر ریخرد‪ ،‬یاران انسان زیاد یم شوند‪" .‬‬
‫ٌ‬ ‫ْ ْ َ‬
‫و ‪«:‬الحل ُم عش َیة »(نهج البالغه ‪،‬حکمت‪ 418‬و غرر الحکم ‪" )2104،‬بردباری قبیله و طایفه است‪".‬‬
‫اگر انسان بردباری داشته باشد یک قبیله از انسانها گرد او جمع یم شوند‪.‬‬
‫ر‬
‫اخالق انسان را یمپوشاند‪ ،‬امام عیل(ع)‬ ‫ییک دیگر از نتایج بردباری آن است که حلم کمبودها و نواقص‬
‫ْ َ‬ ‫‪ ْ َ ......... ٌ َ ٌ َ ُ ْ ْ :‬رُ ْ َ َ َ ُ ُ َ‬
‫فاسب خلل خلقك بحلمك »(نهج البالغه‬ ‫در این زمینه یم فرمایند «الحلم غطاء ساتر‬
‫‪،‬حکمت‪)424‬‬
‫اخالق خود را با بردباری بپوشان ‪".‬‬‫ر‬ ‫"بردباری پردهای پوشانده است … پس کمبودهای‬
‫ییک دیگر از نتایج بردباری آن است که توان انسان باال رفته و بلند همت یم شود‪ ،‬همان گونه که امام‬
‫ُُ ْ‬ ‫ُْ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ْ ََ ُ‬ ‫ْ ْ‬
‫عیل(ع) در این زمینه یمفرمایند‪« :‬الحل ُم َو اْلناة ‪194‬ت ْوأ َمان ينتج ُه َما عل ُّو اله َّمة »(نهج البالغه‬
‫‪،‬حکمت‪)460‬‬
‫"بردباری و عدم شتاب به همراه هم یمباشند و نتیجه آن دو بلند ر‬
‫همن است‪" .‬‬
‫بردباری یک نوع مبارزه با هوای نفس یمباشد و این مبارزه ضمن اینکه اجازه نیمدهد عنان اختیار انسان‬
‫به دست خواستهی نفس افتاده و خواستهی نفس انسان را به سوی انحرافات رببد‪ ،‬این مبارزه موجب‬
‫یمشود توان انسان باال برود و انسان بلند همت شود‪ ،‬درست مثل ورزش که هم جلوی ورود پلیدی ها‬
‫را یم گبد و هم بدن را تقویت یمکند‪.‬‬

‫بنابراین از سخنان فوق مشخص یمشود‪ ،‬حلم و بردباری هم نتایج اجتمایع دارد و موجب یمشود ما به‬
‫جامعهای عدالت محور و پاک و رستگار برسیم و هم نتایج فردی دارد و باعث یم شود انسانها به سوی‬
‫زشنهای انسان پوشیده شده و انسان رشد و تعایل‬‫همی طور موجب یم شود ر‬ ‫ن‬ ‫ما گرایش پیدا کنند و‬
‫یابد‪.‬‬

‫در صورت ترک بردباری‪ ،‬انسان گرفتار خشم و غضب یم شود‪ ،‬خشم و غضب موجب یمشود که انسان‬
‫نتواند از عقل استفاده کند و بنابراین دست به کارهای یخردانه یم زند‪ .‬ن‬
‫حضت عیل(ع) یم فرماید‪:‬‬ ‫ر‬
‫‪196 .‬‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ‬
‫کب الطیش ‪(»195‬غرر الحکم ‪" )7514‬غضب مرکب سواری سبک مغزی است "‬ ‫«الغضب مر‬
‫چب و هر کش را در جای مناسب خود قرار دهیم و‬ ‫وقن نتوانیم از عقل استفاده کنیم نیمتوانیم هر ن‬
‫ر‬
‫مجازاتها و پاداشها در جایگاه مناسب خود قرار نیمگبند‪ ،‬پس ما دچار ظلم یم شویم و از عدالت‬
‫ُ‬
‫دور یمگردیم‪ ،‬دور شدن از عدالت موجب یمگردد جامعه از رشد بازماند و دچار فنا گردد که‪« :‬الملک‬

‫ْ ْ َ ْ ُ ْ َْ‬
‫‪ 193‬این جمله در غرر الحکم ‪ 2141‬این گونه آمده است‪ « :‬بالحلم تك ر ُب اْلن َص ُار»‬
‫سنگین ‪،‬وقار ‪،‬بردباری ‪ ،‬حوصله ‪ ،‬فرصت دادن ‪،‬مهلت دادن ‪ ،‬عدم شتاب‬ ‫ن‬ ‫‪ 194‬االناة‪:‬‬
‫َّ‬
‫‪ 195‬الطیش‪:‬سبک مغزی ‪ ،‬ری فکری‬
‫َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ ّ‬
‫«من ت َحیل بالحلم َسک َن طیشه»(غرر الحکم ‪)2158‬‬ ‫‪ 196‬امام عیل (ع)‪:‬‬
 ‫‪159‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬ ‫ّ‬ ‫یبق مع الکفر و ال ر‬ ‫رَ‬

‫همی دلیل است که کظمغیظ (فرونشاندن خشم) آثار گران‬ ‫یبق مع الظلم» به‬
‫ً َ َ‬ ‫َْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬
‫بهای دارد‪ ،197‬به گونهای که امام عیل(ع) یم فرمایند ‪َ ......... «:‬و ت َج َّر یع الغ ْيظ فإ ن یی ل ْم أ َر ُج ْر َعة أ ْحیل‬
‫ً‬
‫َ َ َّ ‪198‬‬
‫ْ َ ی َ َ ً َ َ َ َ َّ‬
‫منها عاقبة و ّل ألذ مغبة » (نهج البالغه ‪ ،‬نامه ‪)31‬‬
‫"و خشم خود را جرعه جرعه فرو خور که من هرگز جرعهای را ندیدهام که نتیجهای شبین تر از آن و‬
‫ن‬
‫پایای گواراتر از آن داشته باشد‪".‬‬
‫َّ َ‬ ‫َ ْ َ ْ‬ ‫َْ َْ َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َْ ْ ْ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ْ‬
‫اصفح َم َع الد ْولة » (نهج البالغه ‪،‬‬ ‫و‪َ «:‬و اكظم الغ ْيظ َو تج َاوز عند ال َمقد َرة َو احل ْم عند الغضب و‬
‫نامه‪)69‬‬
‫رن‬
‫داشی دولت و حکومت‬ ‫"خشم را فرو نشان و به هنگام قدرت ببخش و به هنگام خشم بردبار باش و با‬
‫ببخش‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َْ َ َْ َْ َ‬ ‫ْ‬
‫و‪ «:‬اكظم الغ ْيظ عند الغضب َو تج َاوز َم َع الد ْولة تکن لك ال َعاق َبة »‪(199‬غرر الحکم ‪)8842‬‬
‫رن‬
‫داشی دولت و قدرت بر انتقام از گناه و خطای‬ ‫"خشم خود را در هنگام غضب فرو خور و با وجود‬
‫مردم درگذر‪ ،‬تا رسانجام نیک از آن تو باشد‪" .‬‬
‫زمای باید خشم را فرونشاند؟ آیا در زمان ضعف؟ یا در زمان قدرت؟ و یا همیشه؟‬ ‫در مورد اینکه در چه ن‬
‫حضت عیل(ع) یم فرمایند ‪:‬در هر ررساییط سیع کن خشم خود را فرو برده و بردباری پیشه ن‬
‫کن؛‬ ‫ن‬
‫َ‬ ‫ی َأ ْعج ُز َعن اال ْنت َقام ‪َ ،‬ف ُي َق ُ‬
‫ال ییل ‪ :‬ل ْو‬ ‫ت؟ َأ ح نَ‬‫َ َ ْ ُ‬
‫ب‬‫ض‬ ‫غ‬ ‫ا‬‫ذ‬ ‫إ‬ ‫یط‬ ‫ول‪َ :‬م رَن َأ ْش نق َغ ْي ن‬
‫ان ( عليه السالم ) َي ُق ُ‬
‫َ َ َ‬
‫«و ك‬
‫ی‬ ‫َ ی َ ی‬
‫نَ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ َ ُ ‪َ ْ َ ْ :‬‬ ‫ْ‬ ‫َ َْ َ َ‬
‫ص ربت؟ أم حی أقدر عليه فيقال ییل لو عفوت ؟» (نهج البالغه ‪،‬حکمت‪)194‬‬
‫زمای که قدرت انتقام ندارم‪( ،‬زیرا در غب این‬ ‫"و یمفرمود‪ :‬چون خشم گبم‪ ،‬گ آن را فرو نشانم؟ در آن ن‬
‫بهب نبود؟‪ ،‬یا آنگاه که قدرت انتقام دارم (که باز‬ ‫صورت) پس به من گفته یمشود‪ :‬اگر صب یم کردی ر‬
‫ر‬
‫ر‬
‫در غب این صورت) پس به من گفته یمشود‪ :‬اگر یم بخشیدی بهب نبود؟ "‬
‫وقن غضبناک یمشود باید خشم خود را فرونشاند‪ ،‬زیرا یا در آن حال قدرت انتقام ندارد و اگر‬ ‫انسان ر‬
‫خشم فرو ننشاند و به فکر انتقام افتد شکست یمخورد و همهی مردم به او یمگویند‪ :‬عاقالنه عمل‬
‫گرفن ب ر‬
‫هب بود‪ .‬و یا قدرت انتقام دارد و انتقام‬ ‫صب یمکردی تا توانمند شوی و بعد انتقام یم ر‬
‫نکردی‪ ،‬اگر ر‬
‫گرفته و طرف مقابل که ضعیف تر از اوست را شکست یمدهد که در این صورت همهی مردم به او‬
‫تاخن و اگر عفو یمکردی ر‬
‫بهب بود‪.‬‬ ‫چنی بر او ر‬‫ن‬ ‫یمگویند‪ :‬عاقالنه عمل نکردی و ضعیف گب آوردی و این‬
‫پس در هر دو صورت انسان باید خشم خود را فرونشاند و ببخشد‪.‬‬

‫کاق ‪،‬ج‪ ،3‬باب کظم غیظ‪،‬صص‪320-314‬‬ ‫‪ 197‬در مورد آثار مثبت کظم غیظ رجوع شود به ‪:‬اصول ن‬
‫الم َغ َّبة ‪:‬پایان ‪ ،‬آخر یک ن‬
‫چب‬ ‫‪َ 198‬‬
‫ر‬
‫محالی ‪،‬حدیث ‪ 7514‬تا‬ ‫‪ 199‬در زمینه ی آثار بد غضب ‪،‬رجوع شود به‪:‬غرر الحکم ترجمه رسویل‬
‫کاق ‪ ،‬ج ‪ ، 3‬باب الغضب ‪ ،‬صص ‪ 804‬تا ‪812‬‬‫‪ - 7578‬اصول ن‬
 ‫‪160‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫های دارد و ییک از شاخههای آن فرو خوردن غضب است که در اثر حلم و‬
‫تقوا و خود نگه داری شاخه ی‬
‫بردباری در انسان به وجود یمآید‪.‬‬

‫اَّللُ ُُِيب‬ ‫ي َع ِن الن ِ‬

‫َّاس َو َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ي الْغَْي َظ َوالْ َعاف َ‬
‫متقی را کظمغیظ یمداند « َوالْ َكاظم َ‬
‫ن‬ ‫قرآن ییک از صفات‬

‫ي »آل عمران ﴿‪﴾134‬‬ ‫ِِ‬

‫الْ ُم ْحسن َ‬
‫" و آنان که خشم خویش را فرو خورده و از مردم گذشته و آنها را مورد عفو و بخشش قرار یمدهند و‬
‫‪200‬‬
‫خداوند نیکوکاران را دوست دارد‪" .‬‬
‫نب موجود‬ ‫مثبن که در تقوا وجود دارد ‪ ،‬در حلم و بردباری و کظمغیظ ن‬
‫ر‬ ‫خویها و نتایج‬
‫پس همهی ر‬
‫ً‬
‫است ‪201‬مثل بردباری یک نوع مصنونیت از خطرات در ما ایجاد یم کند (خطر افتادن در سبک مغزی)‪،‬‬
‫سالمن یمآورد (چون موجب یمشود خشم و غضب جوالن ندهد‬ ‫ر‬ ‫جامعه را اصالح یم کند‪ ،‬برای بدن‬
‫ن‬
‫و خشم موجب بیماری بدن یمشود)‪ ،‬روشنبین و بصبت ایجاد یمکند (زیرا بردباری نباشد خشم ‪،‬‬
‫عقل را زایل یمکند)‪ ،‬و موجب یمشود ما بر شداید و مشکالت فائق آئیم‪ ،‬زیرا مشکالت دو گونهاند‪:‬‬
‫ر‬
‫دخالن ندارد‪.‬‬ ‫ر‬
‫مشکالی که ارادهی انسان در آنها‬ ‫‪-1‬‬
‫‪202.‬‬
‫مشکالی که اراده انسان در آن ها دخالت دارد و آنها معلول ری فکری و سبکشی ما هستند‬ ‫ر‬ ‫‪-2‬‬
‫ً‬
‫بردباری موجب یمشود بسیاری از مشکالت نوع دوم اصل رخ ندهند و اگر رخ دادند با توجه به بصبت‬
‫و قدرت عقیل که در اثر بردباری در ما به وجود یمآید‪ ،‬یمتوانیم بر آنها غلبه یابیم ‪ ،‬اگرچه بسیاری از‬
‫نب غب مستقیم معلول بد عمل کردن ما هستند و باالخره برای حل آنها نیاز به بردباری‬ ‫مشکالت نوع اول ن‬
‫داریم‪.‬‬
‫قنب‪ ،‬بحث را در این زمینه به پایان یمبریم‪.‬‬ ‫ر‬
‫نصیحن از او به ر‬ ‫با دو بیت شعر منصوب به امام عیل(ع) و‬
‫ً‬ ‫َ َ َ َُ َ‬
‫کر ُه ان اکون ُمجیبا‬‫وا‬ ‫واجهن ب َجهل‬
‫ن‬ ‫و ذو سفه ُی‬
‫ً ‪203‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬
‫کعود زاد نق االحراق طیبا‬ ‫َیزید َسفاهة و ازید حلما‬

‫هفت آب شو از کینه ها‬ ‫‪ 200‬رو سینه را چون سینه ها‬

‫پیمانه شو پیمانه شو‬ ‫وانگه ررساب عشق را‬
‫(دیوان شمس رتبیزی ‪،‬غزلیات ‪،‬غزل‪)213‬‬
‫‪ 201‬در مورد حلم و بردباری و نتایج مثبت آن ‪ ،‬رجوع شود به‪:‬غرر الحکم ترجمه رسویل محالیر‬
‫‪،‬حدیث‪ 2104‬تا ‪2184‬‬
‫ی‬ ‫یش ُی َن ِّک ُد َ‬
‫الع َ‬ ‫‪َّ 202‬‬
‫«الط ُ‬
‫یش »(غرر الحکم ‪" )5714 ،‬سبکشی زندگ را سخت و دشوار یم کند‪".‬‬
‫‪ 203‬دیوان منسوب به امام عیل(ع) ‪ ،‬ص ‪69‬‬
 ‫‪161‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫خبد‪ ،‬درحایل که من خوش ندارم که به او‬ ‫ن‬

‫نادای به رویاروی با من بر یم ن‬ ‫"و انسان ری خردی از روی‬
‫ی‬
‫پاسخ گویم‪.‬‬

‫نادای یم افزاید و من بردباری را افزایش یم دهم‪ ،‬مانند چوب عود که هرچه شعلههای آتش‬ ‫ن‬ ‫او بر‬
‫‪204 .‬‬
‫بوی آن افزایش یمیابد "‬ ‫برافروختهتر گردد خوش ی‬
‫ل يا َق ر ُ‬
‫نب‬
‫َ ُ َْ ً‬ ‫َْ‬
‫عیل عليه السالم لقن ر ٍب و قد ر َام أن َيشت َم شاتمه ‪:‬مه‬ ‫ُ‬
‫اإلمام ٌّ‬‫قنب‪« :‬‬
‫نصیحن از امام عیل(ع) به ر‬ ‫ر‬
‫َ َ َ َ َّ َ َ َ َّ َ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ ُ‬ ‫ی‬ ‫َ ُ‬
‫ب َعد َّوك ‪ ،‬فوالذي فلق الحبة و برأ النسمة‬
‫ُ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬
‫حمن و تسخط الشيطان و تعاق‬ ‫! َد ْع شات َم َك ُمهانا ُت ْرض َّ‬
‫الر‬
‫ْ‬ ‫ی‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ما َن‬
‫المؤمن َرَّبه بمثل الحلم ‪ ،‬و ال أسخط الشيطان بمثل الصمت ‪ ،‬و ال عوقب اْلحمق بمثل‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫أریص‬
‫‪205‬‬
‫السكوت َعنه »‬
‫رسا گفته بود‪ ،‬ن‬
‫نارسا گوید‪،‬‬ ‫قنب خواست به کش که به او نا ن‬
‫قنب‪ ،‬هنگایم که ر‬
‫" امام(ع) این نصیحت را به ر‬
‫فرمود‪.‬‬

‫گوی خود را خوار و رسشکسته بگذار‪ ،‬تا خدای رحمان را خشنود و شیطان را‬ ‫قنب! دشنام ی‬‫آرام باش ر‬
‫خدای که دانه را شکافت و جان را آفرید‪ ،‬مؤمن‬ ‫ناخشنود کرده و دشمنت را کیفر داده ر‬
‫بایس ‪ .‬قسم به‬
‫ی‬
‫ر‬
‫خامویس‬ ‫چبی همانند بردباری و گذشت خشنود نکرد و شیطان را با حربهای چون‬ ‫پروردگار خود را با ن‬
‫‪206 .‬‬ ‫به خشم نیاورد و احمق به ن‬
‫چبی مانند سکوت در مقابل او مجازات نشد "‬

‫ی‬
‫شکیبای و ایستادگ در مسی درست‬
‫ی‬ ‫صی و‬
‫‪ -7‬ر‬
‫صب و‬ ‫معصومی در رویاروی با آزارهای ن‬
‫زبای و ن‬ ‫ن‬
‫اگویها به مقدسات‪ ،‬ر‬
‫نارس ی‬ ‫ی‬ ‫ییک دیگر از روش های‬
‫ی‬
‫ایستادگ یم باشد‪.‬‬

‫‪ 204‬ابو تمام در این زمینه یم فرماید‪:‬‬

‫طیب َعرف العود‬
‫ُ‬ ‫عر ُ‬
‫ف‬ ‫ما کان ُی َ‬ ‫لوال اشتعال الن یار نق ما جاورت‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫پایک بوی خوش چوب عود شناخته نیم شد"‬ ‫"اگر نبود اشتعال آتش در آنچه در کنار اوست‬
‫و سعدی یم فرماید‪:‬‬
‫چون هیم سوزد جهان از وی معطر یم شود‬ ‫قول مطبوع از درون سوزناک آید که عود‬
‫(غزلیات سعدی ‪ ،‬غزل‪)272‬‬
‫‪ 205‬امایل مفید ‪ ،‬مجلس ‪ ،14‬ص‪ ، 118‬حدیث‪2‬‬
‫گوی(‪،)1728‬ص‪2352‬‬ ‫‪ -‬ن‬
‫مبان الحکمه ‪ ،‬ج‪ ، 5‬باب ‪:‬نیه از ن‬
‫نارسا ی‬
‫نارسا گوی ‪ ،‬رجوع شود به‪ :‬ن‬
‫مبان الحکمه ‪ ،‬ج‪ ، 5‬باب ‪:‬نیه از ن‬
‫اگوی‪،‬صص‪2352‬‬ ‫نارس ی‬ ‫در زمینه نیه از ن ی‬
‫‪206‬‬

‫تا ‪2359‬‬
‫ّ‬ ‫و در زمینه آثار نیک سکوت و حفظ زبان ‪ ،‬رجوع شود به‪ :‬اصول ن‬
‫کاق‪،‬ج‪،3‬باب َّ‬
‫الصمت و حفظ اللسان‬
‫‪،‬صص‪ 324‬تا ‪334‬‬
 ‫‪162‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫رویاروی با آزارها از میدان بدر نرود و از حرکت در مسب‬

‫ی‬ ‫صب در اینجا بدین معناست که؛ انسان در‬
‫ر‬
‫ی‬
‫درست خارج نگردد و بر حرکت در مسب درست استقامت و ایستادگ داشته باشد‪.‬‬

‫اگر مسب درست را حرکت در مسب مکتب الف بنامیم‪ ،‬خروج از حرکت در مسب مکتب الف به دو‬
‫شکل اتفاق یمافتد؛‬
‫اول ‪:‬اینکه ممکن است آزار ها سبب شوند انسان از مکتب الف دست بردارد و مکتب دیگری انتخاب‬
‫نماید‪.‬‬
‫ً‬
‫دوم ‪:‬اینکه آزارها ظاهرا انسان را از حرکت در مسب مکتب الف خارج نیمکنند اما این آزارها موجب‬
‫ر‬
‫درسن‬ ‫یمشوند که انسان دچار خشم و غضب شود و این خشم اجازه نیمدهد که عقل کار خود را به‬
‫انجام دهد و تصمیم عاقالنه اتخاذ نماید‪ ،‬در این صورت عنان اختیار انسان به دست نفس اماره و‬
‫کارهای فرمان یمدهد که این کارها با آموزههای مکتب الف‬
‫ی‬ ‫هوای نفس افتاده و هوای نفس انسان را به‬
‫سازگاری ندارند یا حداقل انسان را از حرکت در مسب مکتب الف متوقف یمکنند و در این دوره انسان‬
‫خود را همراه و هم سطح انسانهای منحرف قرار داده است‪.‬‬
‫ی‬ ‫صب ن‬
‫یعن آن چنان در خود ایستادگ ایجاد کنم که هیچ آزاری نتواند مرا از حرکت در مسب مکتب‬ ‫پس ر‬
‫الف خارج نماید‪ ،‬هم از این جهت که از مکتب الف برنگردم و هم از این جهت که تحت تاثب خشم و‬
‫غضب و شیطان درون‪ ،‬اندیشههای خارج از مکتب الف در رس ینبورده و کارهای خالف مکتب الف‬
‫شیاطی بب ن‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫صب ن‬
‫وی‬ ‫یعن‪ ،‬ایستادگ در مسب درست به گونهای که نه‬ ‫انجام ندهم‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬ر‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫اطی دروی توان خارج کردن انسای از مسب درست‬ ‫بتوانند انسان را از مسب درست خارج سازند و نه شی ن‬
‫را داشته باشند‪.‬‬
‫در قرآن ‪،‬در داستان ن‬
‫حضت یونس(ع) یم خوانیم که‪:‬‬

‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬

‫ب ُمغَاضبًا فَظَ َّن أَ ْن لَ ْن نَ ْقد َر َعلَْيه فَنَ َادى ِِف الظلُ َمات أَ ْن ََل إِلَهَ إََِّل أَنْ َ‬
‫ت‬ ‫« َو َذا النون إ ْذ َذ َه َ‬
‫ك نُْن ِجي‬ ‫ِ‬
‫استَ َجْبنَا لَهُ َوَنََّْينَاهُ ِم َن الْغَِم َوَك َذل َ‬
‫ي ﴿‪ ﴾87‬فَ ْ‬
‫ِِ‬ ‫ك إِِّن ُكْن ِ‬
‫ت م َن الظَّالم َ‬ ‫ُ‬ ‫ُسْب َحانَ َ‬
‫ي »انبياء﴿‪﴾88‬‬ ‫ِِ‬
‫الْ ُم ْؤمن َ‬
‫ن‬
‫خشمگی (از میان قوم خویش ببون) رفت‪ ،‬پس‬ ‫ن‬
‫(حضت یونس(ع))‬ ‫"و هنگایم که صاحب مایه‬
‫خدای جز تو‬ ‫حضت یونس(ع) گمان کرد که ما بر او تنگ نیمگبیم‪ ،‬پس در تارییک فریاد کشید که‪،‬‬ ‫ن‬
‫ی‬
‫نیست‪ ،‬تو از هر عیب و نقص ن ن‬
‫مبیه و من از ظالمان یم باشم‪ .‬پس ما دعای او را استجابت نموده و‬
‫ن‬
‫چنی ما مؤمنان را نجات یمدهیم‪" .‬‬ ‫او را از غم و اندوه نجات دادیم و این‬
‫حضت یونس(ع) سالها قوم خود را مورد هدایت قرار داد اما آنها نه تنها ایمان نیاوردند بلکه به آزار‬‫ن‬
‫پیامب خدا روی آوردند‪ ،‬تا اینکه باالخره آن رنن بزرگوار از دست آنها به خشم آمده و‬ ‫جسیم و ن‬
‫زبای آن‬
‫ر‬
 ‫‪163‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫از میان آنها خارج شد‪ .‬این حرکت خشمگینانه ن‬

‫حضت یونس(ع) او را در تارییک قرار داد و اینجا بود که‬
‫متوجه اشتباه خود شده و از ظلیم که بر خود نموده بود توبه نمود و خداوند توبه او را پذیرفت‪.‬‬

‫خشمگی شدن‬ ‫ن‬ ‫حضت یونس(ع) بر خودش فقط‬ ‫همان طور که از آیات فوق استنباط یمشود‪ ،‬ظلم ن‬
‫او نسبت به قوم بود و اینکه این خشم مد ری و لواندک او را از حرکت در مسب درست‪ ،‬که همان هدایت‬
‫خود و مردم به سوی خدا بود‪ ،‬بازداشت‪ ،‬و از اینجا مشخص یمشود‪ ،‬رنن و به تبع او مؤمنان شایسته‬
‫شکیبای‬ ‫صب و‬ ‫خشمگی شوند و باید با ر‬ ‫ن‬ ‫نیست که به خاطر آزار دشمنان نسبت به رنن و مؤمنان‪ ،‬از آنها‬
‫ی‬
‫و استقامت به کار خود ادامه دهند‪ ،‬در غب این صورت‪ ،‬این خشم آنها را در تارییک فرو یمبرد و موجب‬
‫نابینای موجب یمشود که عقل نتواند تصمیم درست و‬ ‫ی‬ ‫یمشود چشم عقل آنها نابینا شود و این‬
‫عاقالنهای اتخاذ نماید‪.‬‬
‫ُ َْْ‬ ‫َّ َ‬ ‫َْْ‬ ‫ْ‬
‫بای یم فرمایند‪َ «:‬من َص رَ َی َص رْ َی اْلح َر ِار َو إَل َسَل ‪ُ 207‬سل َّو اْلغ َم ِار‬
‫صب و شکی ی‬
‫حضت عیل(ع) در مورد ر‬ ‫ن‬
‫‪(»208‬نهج البالغه ‪،‬حکمت‪)413‬‬
‫شکیبای نمود (موفق و رستگار شد) وگرنه مانند نادانان رسگرم (امور بیهوده)‬ ‫ی‬ ‫"کش که مانند آزادگان‬
‫انسای خود را فراموش کرد‪" .‬‬ ‫ن‬ ‫شد و شخصیت‬
‫َّ َ َ ُ ْ‬ ‫ََْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫«إن َص رَ ْیت َص رْ َی اْل ك ِارم َو إَل َسل ْوت ُسل َّو ال َب َهائم » (نهج البالغه ‪،‬حکمت‪)414‬‬
‫ن‬
‫انسای‪ ،‬عاقالنه و عالمانهای انجام دادهای) و گرنه‬ ‫شکیبای نمودی (که کار‬ ‫شکیبای بزرگواران‬ ‫"اگر مانند‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ن‬
‫مانند رسگریم چهارپایان‪ ،‬رسگرم یمشوی و شخصیت انسای خود را فراموش یم ن‬
‫کن‪" .‬‬
‫شکیبای‬
‫ی‬ ‫نارس یای یمگوید‪ ،‬در اینجا دو راه برای من وجود دارد؛ اول اینکه در مقابل ن‬
‫نارساگو‬ ‫کش بر من ن‬
‫نموده و وجود خویش را درگب این ن‬
‫نارسا نکنم و مانند انسانهای بزرگوار و آزاده به راه خویش ادامه دهم‬
‫و ن‬
‫نارسای او را نشنیده گبم‪.‬‬
‫ن‬
‫پایی آورم و‬ ‫نارساگو برخاسته و خود را در سطح چهارپایان و انسانهای نادان‬‫دوم اینکه به مقابله با ن‬
‫ن‬
‫انسای خود را فراموش کرده و رسگرم امور بیهوده نمایم‪.‬‬ ‫شخصیت‬
‫شکیبای در‬ ‫یعن راه‬‫چنی است و من مجبور به انتخاب ییک از این دو راه یم باشم‪ ،‬باید راه اول ن‬ ‫ن‬ ‫حال که‬
‫ی‬ ‫ُ ِّ‬
‫پیش گبم و دنبال رو و مقلد انسانهای سفیه و نادان نشوم‪.‬‬
‫ون ه ُ‬ ‫َ ْ ُ ن َ َ َ ْ َ َ َ َ رَّ َ ُ َ‬ ‫ن‬ ‫و ن‬
‫اَّلل‬ ‫غ عليه ص ری حت يك‬ ‫عیل(ع) در زمینه عالمت های متقی یم فرمایند لهُ»‪ «:‬و إن ب ی‬ ‫ََْ‬
‫نب امام‬
‫ُ ه‬
‫‪209‬‬
‫ه َو الذي ينتق ُم له » (نهج البالغه ‪ ،‬خطبه ‪)193‬‬

‫ُ ً‬ ‫ً‬ ‫ُ‬
‫‪ 207‬سال ( َیسلو َسلوا و ُسلوا )‪:‬فراموش کرد ‪،‬رس گرم شد ‪ ،‬از یاد برد‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪ 208‬اغمار ‪ ،‬جمع غمر ‪:‬جاهل ‪ ،‬نادان ‪ ،‬ری تجربه‬
‫ُ‬ ‫َ رُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫اسب و غط عیل ذنوبه‬ ‫و‬ ‫‪ 209‬البس اخاک عیل ُع ُیوبه‬
‫ُ ُ‬ ‫و َّ‬ ‫اصب عیل ظلم َّ‬
‫للزمان عیل خطوبه‬ ‫السفیه‬ ‫و ر‬
‫َ‬ ‫ه‬ ‫َ ََ ً‬ ‫َ‬
‫و کل الظلوم ایل حسیبه‬ ‫و د یع الجواب تفضل‬
 ‫‪164‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫صب یمکند تا خدا انتقام‬ ‫ر‬

‫"(ییک از عالئم و نشانههای انسان متق آن است که) اگر ستیم به او روا دارند ر‬
‫او را بگبد‪".‬‬
‫ی‬ ‫اشکال‪ :‬حدیث فوق با این آموزه ن‬
‫دین که یمگوید‪ :‬ظلم پذیر نباشید و در مقابل ظلم ایستادگ کنید‪ ،‬در‬
‫‪210 .‬‬
‫تضاد است‬
‫ً‬
‫صب دست روی دست گذاردن و ظلم را تحمل کردن‬ ‫جواب‪ :‬همان طور که قبل بیان کردیم‪ ،‬اینجا ر‬
‫نب عدم تسلیم در برابر فر ن‬ ‫ایستادگ بر راه درست و عدم برگشت از راه درست و ن‬ ‫ی‬
‫امی‬ ‫نیست‪ ،‬بلکه‬
‫ی‬
‫شیطان درون و سبک مغزی است‪ .‬ایستادگ بر راه درست یک نوع مقاومت در برابر راه غلط است‪،‬‬
‫خداوند نظام عالم را طوری قرار داده که اگر در مسب درست استقامت داشته باشیم خودبه خود پبوز‬
‫شده و ظالم؛ یا مجبور است از ظلم دست برداشته و به مسب درست بیاید و یا به خاطر راه غلیط که‬
‫در پیش گرفته خود به خود گرفتار سقوط یمگردد‪.‬‬
‫ً‬ ‫نب که به همه دستور یمدهد مظلوم واقع نشوید‪ ،‬در ن‬ ‫در آیات سوره نسا ن‬
‫عی حال نیمفرماید که حتما‬
‫یعن؛‬‫به جنگ ظالم بروید‪ ،‬بلکه آنجا هم عدم برگشت از راه درست به هر وجه ممکن منظور است ‪ ،‬ن‬
‫وی شما را مجبور به تبعیت از آنها یا تبعیت از‬ ‫شیاطی بب ن‬
‫ن‬ ‫اگر امکان دارد بمانید ویل فشار ظالمان و‬
‫یعن نفس اماره و هوای نفس و سبکشی نکند و اگر زور ظالم زیاد است و امکان ماندن‬ ‫دروی ن‬‫ن‬ ‫ن‬
‫شیاطی‬
‫نیست از آن مکان هجرت کنید‪ ،‬همان کاری که ابراهیم(ع) مویس(ع) و محمد(ص) انجام دادند که تا‬
‫صب و استقامت در برابر ظالمان نموده و به راه درست خود ادامه دادند و هنگایم که دیدند‬ ‫حد ممکن ر‬
‫ً‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫زور ظالمان زیاد است هجرت کردند و خود را به مکای خارج از دسبیس ظالمان و نسبتا امن تر رساندند‪.‬‬

‫(دیوان منسوب به امام عیل(ع) ‪،‬ص ‪)72‬‬

‫علن مگردان‪.‬‬‫"عیب های برادر د نین خود را بپوشان و انحراف او را ن‬
‫صب کن و حاالت او را به روزگار واگذار نما‪.‬‬
‫در برابر ظلم نادان ر‬
‫بخاطر نییک و احسان پاسخ را رها کن وستمگر را به حساب گرش واگذار کن‪".‬‬
‫ي ِِف‬ ‫«إِ َّن الَّ ِذين تَوفَّاهم الْم ََلئِ َكةُ ظَالِ ِمي أَنْ ُف ِس ِهم قَالُوا فِيم ُكْنتم قَالُوا ُكنَّا مست ْ ِ‬
‫ض َعف َ‬ ‫ُ َْ‬ ‫َ ُْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُُ َ‬
‫‪210‬‬

‫ِ ِ‬ ‫ض قَالُوا أَََل تَ ُكن أَرض َِّ‬

‫ت‬ ‫اَّلل َو ِاس َع ًة فَتُ َهاج ُروا ف َيها فَأُولَئِ َ‬
‫ك َمأْ َو ُاه ْم َج َهن َُّم َو َساءَ ْ‬ ‫ْ ْ ْ ُ‬ ‫ْاْل َْر ِ‬
‫الر َج ِال َوالنِ َس ِاء َوالْ ِولْ َد ِان ََل يَ ْستَ ِطيعُو َن ِحيلَ ًة َوََل‬
‫ي ِم َن ِ‬ ‫صريا ﴿‪﴾97‬إََِّل الْمست ْ ِ‬
‫ض َعف َ‬ ‫ُ َْ‬ ‫َم ً‬
‫ِ‬
‫ض ُمَرا َغ ًما َكثِ ًريا َو َس َع ًة َوَم ْن‬ ‫اجر ِِف سبِ ِيل َِّ‬
‫اَّلل ََِي ْد ِِف ْاْل َْر ِ‬ ‫ِ‬
‫يَ ْهتَ ُدو َن َسبِ ًيَل ﴿‪َ ﴾98‬وَم ْن يُ َه ْ َ‬
‫اَّلل‬
‫اَّلل َوَكا َن َُّ‬‫اَّلل ورسولِِه ُْثَّ ي ْد ِرْكه الْموت فَ َق ْد وقَع أَجره علَى َِّ‬ ‫ََيْرج ِمن ب يتِ ِه مه ِ‬
‫اجرا إِ ََل َِّ‬
‫َ َ ْ ُُ َ‬ ‫ُ ُ َْ ُ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ُ ْ ْ َْ ُ َ ً‬
‫يما »نساء﴿‪﴾100‬‬ ‫ِ‬
‫َغ ُف ًورا َرح ً‬
 ‫‪165‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫«من َص رَ َب عیل ُمر االذی ابان عن صدق التقوی»(غرر‬
‫همی طور امام عیل(ع) یم فرمایند‪َ :‬‬
‫ن‬ ‫و‬
‫الحکم‪) 4897‬‬
‫درسن تقوای خویش بر داشته است (و این‬ ‫ر‬ ‫اسن و‬ ‫"کش که بر ن‬
‫تلخ آزار شکیبای کند‪ ،‬پرده از ر ر‬
‫ی‬
‫ر‬
‫درسن تقوای او یمکند‪" ).‬‬ ‫شکیبای حکایت از ر ر‬
‫اسن و‬ ‫ی‬
‫ٌ ه‬ ‫و‪َّ :‬‬
‫شکیبای ضامن پبوزی است ‪".‬‬
‫ی‬ ‫کفیل بالظفر »‪( 211‬غرر الحکم‪" )4783‬‬ ‫«الص ر ُب‬
‫‪213 .‬‬ ‫الظفر»‪( 212‬غرر الحکم‪ " )4917‬ن‬ ‫َ ُ َّ ُ ُ ه‬
‫صب میوه پبوزی به بار یمآورد "‬
‫تلخ ر‬ ‫و‪«:‬مرارة الص رب تثمر‬
‫پیامب(ص) به پایان‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫سخن از‬ ‫در اینجا بحث را با دو بیت از دیوان اشعار منسوب به امام عیل(ع) و‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫َّ‬ ‫َ ٌَ‬ ‫ن َ َ ُ ن‬
‫االثر‬
‫ی‬ ‫محمودة‬ ‫عاقبة‬ ‫ب‬
‫ی‬ ‫ر‬ ‫للص‬ ‫ة‬ ‫یمبریم‪ :‬ای وجدت و ق االیام ت ی‬
‫جرب‬
‫ه‬ ‫ب َّ‬ ‫َ َ‬
‫است َ‬
‫صح َ‬ ‫ُ ُ ُ‬ ‫و َق َّل َمن َج َّد ن‬
‫‪214‬‬
‫الص ر َب اّل فاز بالظفر‬ ‫ف‬ ‫طالبه‬ ‫امر ی‬
‫ٍ‬ ‫ق‬
‫صب یک عاقبت نییک دارد‪.‬‬
‫های است که ر‬
‫"من این را یافتم و در روزگار تجربه ی‬
‫صب را همراه خود داشته باشد‬‫و کم اتفاق یمافتد که کش کاری را طلب کند و در آن کار کوشش نماید و ر‬
‫‪215 .‬‬
‫مگر اینکه پبوز گردد "‬
‫َ َ ً َ َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ً‬ ‫«من َط َل َ‬
‫‪216‬‬
‫ب شیئا و َجد َو َجد و َمن ق َرع بابا و لج َولج »‬ ‫همی راستا پیامب فرمود‪َ :‬‬
‫ر‬ ‫ن‬ ‫در‬

‫صب نوبت ظفر آید‬ ‫بر اثر ر‬ ‫صب و ظفر هر دو دوستان قدیمند‬ ‫‪ 211‬ر‬
‫(دیوان حافظ ‪ ،‬غزلیات ‪ ،‬غزل‪)232‬‬
‫ر‬
‫صب‬‫صب ‪،‬رجوع کنید به‪:‬غرر الحکم ترجمه رسویل محالی‪،‬باب ر‬ ‫‪ 212‬در زمینه فواید و نتایج ر‬
‫‪،‬حدیث‪ 4771‬تا ‪4931‬‬
‫َّ‬
‫کاق ‪،‬ج ‪،3‬باب الص رب ‪،‬صص‪ 250‬تا ‪268‬‬ ‫و ‪:‬اصول ن‬
‫خض َرو هذا فراق‬ ‫تا نگوید ن‬ ‫خضی ری نفاق‬ ‫صب کن بر کار ن‬ ‫‪ 213‬ر‬
‫‪،‬دفب اول ‪،‬بیت ‪)2970‬‬ ‫(مثنوی معنوی ر‬
‫‪ 214‬دیوان اشعار منسوب به امام عیل (ع) ‪،‬ص‪-186‬اخالق اسالیم شهید مطهری ‪،‬ص‪206‬‬
‫زیرا که نضت است شکیبا را‬ ‫شکیبای‬
‫ی‬ ‫‪ 215‬بررس به کارها به‬
‫ُ‬
‫نرم است روی آن که خارا را‬ ‫صب پست کند گرچه‬ ‫باران به ر‬
‫ی‬
‫(یعن؛ باران اگر چه نرم است اما بواسطه شکیبای و ایستادگ روی آن کوه خارا را پست کرده و ن‬ ‫ن‬
‫پایی‬ ‫ی‬
‫یم آورد‪).‬‬
‫رسوا شتاب کرد زلیخا را‬ ‫پیمب شد‬
‫صب خویش ر‬ ‫یوسف به ر‬
‫(یعن؛ شتاب زلیخا را رسوا کرد‪).‬‬ ‫ن‬
‫صب مر تن تنها را‬ ‫ر‬
‫بهب ز ر‬ ‫صب خواه که یاری نیست‬ ‫یاری ز ر‬
‫(دیوان اشعار ناض خشو ‪ ،‬قصائد ‪ ،‬قصیده ‪)7‬‬
‫‪ 216‬اخالق اسالیم شهید مطهری ‪،‬ص ‪207‬‬
 ‫‪166‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫صب و استقامت داشته‬‫چبی را طلب کند و جدیت به خرج دهد (و در مسب رسیدن به آن ر‬ ‫"هرکس ن‬
‫‪217 .‬‬
‫باشد) آن را یم یابد و کش که دری را بکوبد و پافشاری کند در به رویش باز یم شود "‬

‫‪220‬‬
‫‪-8‬نریم و رفق ‪218‬و مدارا ‪219‬و دوری از عنف‬
‫ن‬
‫معصومی‪ ،‬برخورد نرم‬ ‫اگویها به مقدسات در اندیشه و عمل‬ ‫ییک دیگر از روش های مواجهه با ن‬
‫نارس ی‬
‫ر‬
‫درشن یمباشد‪.‬‬ ‫رن‬
‫جسی از‬ ‫و مهربانانه و دوری‬
‫ً‬
‫پیامب توانست در مدت کوتایه نظرها را به اندیشه و مکتب خویش‬ ‫ر‬ ‫قبل گذشت که قرآن علت اینکه‬
‫جلب نماید و در نتیجه توانست اسالم را در دل مردم آن روزگار جای دهد و آنها را هدایت کند‪ ،‬همان‬
‫‪221.‬‬
‫برخوردهای نرم و مهربانانهی او بود‬
‫ن‬
‫معصومی را نقل نمودهاند‪ ،‬از برخوردهای نرم و مهربانانهی‬ ‫ن‬
‫زندگای و سخنان‬ ‫کتن که سبه و تاری خ‬‫ر‬
‫آنها در برابر تندیها و آزارهای مخالفان رسشار است که در اینجا به جهت اختصار فقط به چند نمونه‬
‫از سخنان امام عیل(ع) در این زمینه بسنده یمشود‪.‬‬
‫َ ْ َ َّ َ َ ِّ‬
‫الل ن‬ ‫ن‬
‫ی »(نهج البالغه ‪،‬نامه ‪")31‬‬ ‫حضت عیل(ع) یم فرمایند‪« :‬و عند شدته عیل ی‬
‫و چون سخت یمگبد تو آسان و نرم برخورد کن‪".‬‬
‫َ ُ َ ُ ْ َْ َ‬ ‫َ ً ُ ْ ُ ُ َ ً َ ُ ُ‬
‫و‪ «:‬بعيدا فحشه ل ِّينا ق ْوله ‪َ ........‬و َل ينابز باْللقاب »(نهج البالغه ‪ ،‬خطبه ‪)193‬‬
‫"(از عالمتهای انسان ر‬
‫متق این است که) از سخن ن‬
‫نارسا دور یمباشد و سخنش نرم است و مردم را با‬
‫لقبهای زشت نیم خواند‪" .‬‬

‫عاقبت جوینده یابنده بود‬ ‫سایه حق بر رس بنده بود‬ ‫‪217‬‬

‫عاقبت زان در برون آید رسی‬ ‫کوی دری‬

‫پیغمب که چون ر‬‫ر‬ ‫گفت‬
‫بین تو هم روی کش‬ ‫عاقبت ن‬ ‫نشین بر رس کوی کش‬ ‫ن‬ ‫چون‬
‫کن هر روز خاک عاقبت اندر ریس در آب پاک‬ ‫چون ز چایه یم ن‬
‫‪،‬دفب سوم ‪،‬بخش ‪،228‬بیت‪ 4781‬تا ‪)4784‬‬ ‫(مثنوی معنوی ر‬
‫ی‬
‫‪ 218‬رفق‪:‬نریم‪ ،‬مدارا‪ ،‬مالطفت (فرهنگ ر‬
‫عری ‪ -‬فاریس‪ ،‬ترجمه منجد الطالب ‪،‬محمد بندر رییک)‬
‫ن‬
‫مهربای (همان)‬ ‫‪ 219‬مدارا‪ :‬نریم‪ ،‬سازگاری‪،‬کنار آمدن ‪ ،‬مالیمت ‪ ،‬سازش ‪،‬‬
‫درشن ‪ ،‬خشونت ‪ ،‬شدت (همان)‬ ‫ر‬ ‫‪ 220‬عنف ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ت فَظًّا َغلِي َظ الْ َق ْل ِ‬ ‫«فَبِما ر ْْح ٍة ِمن َِّ ِ‬
‫ف‬
‫اع ُ‬ ‫ب ََلنْ َفضوا ِم ْن َح ْول َ‬
‫ك فَ ْ‬ ‫ت ََلُْم َولَ ْو ُكْن َ‬
‫اَّلل لْن َ‬ ‫َ ََ َ‬
‫‪221‬‬

‫استَ ْغ ِف ْر ََلُْم َو َشا ِوْرُه ْم ِِف ْاْل َْم ِر»آل عمران ﴿‪﴾159‬‬ ‫َعْن ُه ْم َو ْ‬
 ‫‪167‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ُ ُ‬ ‫ُ ََُ َ‬ ‫َ‬
‫«من الن ُعود ُه کثفت اغصانه ‪(»222‬غرر الحکم ‪)9081‬‬
‫و‪َ :‬‬

‫"هر که چوبش نرم باشد شاخه های او انبوه شود‪" .‬‬

‫خوی موجب‬
‫کش که ساقه درخت وجودش نرم است‪،‬شاخه هایش فراوان شود ‪،‬کنایه از اینکه نرم ی‬
‫فر ن‬
‫اوای یاران و دوستان و پبوان یم شود ‪.‬‬
‫ُُ‬ ‫َُ ُ َ َ‬ ‫ُ َ‬
‫«من خشنت َعریکته اقف َرت حاش َیته»‪ (223‬غرر الحکم ‪)9090‬‬
‫و‪َ :‬‬

‫"کش که درشت خو باشد اطراف او خایل شود ‪".‬‬

‫ََ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ‬
‫فق َیفل َحد المخالفة»(غرر الحکم‪)3679‬‬‫و ‪«:‬الر‬
‫"نرم خوی ‪ ،‬تندی و ن‬
‫تبی شمشب مخالفت و ناسازگاری را گرفته و آن شمشب را کند یم کند‪".‬‬ ‫ی‬
‫َ‬ ‫ُ َ‬
‫فق ُیؤدی ایل السلم»‪(224‬غرر الحکم‪)3686‬‬ ‫و ‪«:‬الر‬
‫دوسن منتیه یم شود ‪".‬‬‫ر‬ ‫"نرم خوی به ر‬
‫آشن و‬ ‫ی‬
‫ُ‬ ‫ر َ‬ ‫َُ‬ ‫َ َ َ‬
‫ش ت ُمت اضغان ُهم»(غرر الحکم‪)2741‬‬ ‫و‪ :‬ی‬
‫«دار الناس تستمتع باخائهم و القهم بالب ی‬
‫روی دیدارشان کن تا کینه هایشان بمبد‪".‬‬
‫"با مردم مدارا کن و از برادریشان بهره مند شو و با گشاده ی‬
‫حارب»‪(225‬غرر الحکم‪)2749‬‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫و ‪«:‬من داری اضداده امن الم ی‬
‫‪226‬‬
‫"کش که با دشمنان و مخالفان خود با مالیمت و سازش رفتار کند از جنگ ها در امان ماند‪".‬‬
‫َ َ َ ُ َ َ‬
‫نف ند َم»‪(227‬غرر الحکم ‪)7311‬‬ ‫و ‪«:‬من رکب الع‬

‫ُ‬
‫الغصن ‪:‬شاخه درخت ‪ ،‬جمع آن اغصان (فرهنگ ر‬
‫عری ‪ -‬فاریس‪ ،‬ترجمه منجد الطالب ‪،‬محمد‬
‫ی‬
‫‪222‬‬
‫بندر رییک)‬
‫ر‬
‫محالی‬ ‫خوی ‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬
‫خوی های نرم ی‬ ‫‪ 223‬در ّزمینه نتایج مثبت و ر‬
‫ی ‪،‬حدیث‪ 9080‬تا ‪9092‬‬ ‫‪،‬باب ال ن‬
‫ر‬
‫محالی‬ ‫خوی های رفق‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬ ‫‪ 224‬در زمینه نتایج مثبت و ر‬
‫‪،‬باب الرفق ‪،‬حدیث ‪ 3677‬تا ‪3726‬‬
‫کاق ‪،‬ج‪، 3‬باب الرفق ‪ ،‬صص‪ 338‬تا ‪346‬‬ ‫‪-‬و اصول ن‬
‫ر‬
‫محالی‬ ‫خوی های مدارا‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬ ‫‪ 225‬در زمینه نتایج مثبت و ر‬
‫‪،‬باب مدارا ‪ ،‬حدیث ‪ 2738‬تا ‪2750‬‬
‫با دوستان مروت با دشمنان مدارا‬ ‫گین تفسب این دو حرف است‬ ‫‪ 226‬آسایش دو ر‬
‫(دیوان حافظ ‪ ،‬غزلیات ‪،‬غزل‪)5‬‬
‫ر‬
‫محالی‬ ‫درشن و عنف‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬‫ر‬ ‫‪ 227‬در زمینه نتایج و آثار سوء‬
‫‪،‬باب عنف‪ ،‬حدیث ‪ 7308‬تا ‪7311‬‬
 ‫‪168‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ر‬
‫درشن کردن با مردم سوار شود ‪،‬پشیمان گردد‪".‬‬ ‫"کش که بر مرکب‬

‫ن‬
‫مهربای‬ ‫‪-9‬رحمت و بخشش همراه با‬
‫ن‬
‫معصومی ‪ ،‬رحمت و‬ ‫ییک دیگر از روش های رویاروی با بد ن‬
‫زبای ها نسبت به مقدسات در لسان‬ ‫ی‬
‫‪228‬‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ن‬
‫پیامب فرمود‪«:‬آل محمد (ص) معدن العلم و اصل الرحمة»‬
‫بخشش همراه با مهربای یم باشد‪ .‬ر‬
‫"آل محمد(ص) گنجینه های دانش و اصل و اساس رحمت هستند‪".‬‬
‫ن‬
‫مهربای داشته‬ ‫پیامب بداند که غب از علم ‪ ،‬بخشش همراه با‬ ‫بنابراین کش یم تواند خود را جزء خاندان‬
‫ر‬
‫باشد ‪.‬‬
‫ن‬
‫کسای که گناه ندارند و از سالمت دین برخوردارند‬ ‫حضت عیل (ع)فرمود ‪:‬برای اهل عصمت و‬ ‫چنی ن‬‫ن‬ ‫هم‬
‫‪229.‬‬ ‫‪ ،‬ن‬
‫رساوار است که به گناه کاران و خطا کاران ترحم کنند‬
‫ُ‬
‫رحمة ُ‬ ‫َ‬
‫الجهال»‪(230‬غرر الحکم‪)3517‬‬ ‫و ‪«:‬من اوکد اسباب العقل‬
‫ن‬
‫مهربای‬ ‫"از موثر ترین و محکم ترین ابزارها و وسیلههای عقل‪ ،‬رحم کردن به نادانان و بخشش همراه با‬
‫نسبت به خطاهای ایشان است‪" .‬‬
‫نادای است و ن‬ ‫ً‬
‫مسلما انسان خطاکار و ن‬ ‫ن‬
‫رساوار است که اهل عصمت‬ ‫توهی یمکند‬ ‫کش که به مقدسات‬
‫‪231 .‬‬
‫داشی عصمت و عقل ‪ ،‬مهربانانه از خطای نادان و گناهکار بگذرند‬ ‫ن‬ ‫ر‬ ‫و صاحبان عقل به شکرانه‬
‫زبای اکتفا کند اما در مقابل جنایت‬‫البته رحمت و ترحم در جای است که طرف مقابل ض ًفا به آزارهای ن‬
‫ی‬
‫‪232 .‬‬
‫کار و سفاک ترحم جایز نیست‬
‫ُ‬ ‫َ َ ُ َ َ ُ َّ َ‬ ‫َ َ ُ‬
‫استبقاء َمن ال ُی ربق ُیهلک‬
‫ُ‬ ‫الرحمة و‬ ‫حمة َمن ال یرحم تمنع‬ ‫امام عیل(ع) در این زمینه یم فرمایند‪«:‬ر‬
‫َّ َ‬
‫االمة» (غرر الحکم‪)3511‬‬

‫‪ 228‬انساب ر‬
‫االرساف ‪ ،‬ج‪ ، 2‬ص‪156‬‬
‫‪ 229‬نهج البالغه ‪ ،‬خطبه ‪140‬‬
‫ر‬
‫محالی‬ ‫خوی های رحمت ‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬
‫‪ 230‬در زمینه نتایج مثبت و ر‬
‫‪،‬باب رحمت و ترحم ‪ ،‬حدیث ‪ 3505‬تا ‪3517‬‬

‫پیامب و‬
‫‪ 231‬در بخش قبل بیان گردید که دین اسالم دین رحمت است ‪ ،‬ییک از صفات اصیل خداوند و ر‬
‫اولیاء الیه در این دین رحمت دانسته شده است و هر چه انسان به مقامات معنوی باال تری دست‬
‫ر‬
‫بیشبی برخوردار گردد‪.‬‬ ‫یابد باید از رحمت‬
‫ستم کاری بود بر گوسفندان‬ ‫ن‬
‫‪ 232‬ترحم بر پلنگ تب دندان‬
‫(گلستان سعدی ‪ ،‬باب هشتم ‪ ،‬حکمت ‪)48‬‬
 ‫‪169‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"مهرورزی و رحمت به کش که به دیگران رحم نیمکند‪ ،‬مانع رحمت حق شود‪ ،‬و ر‬

‫باق گذاردن کش که‬
‫دیگران را نابود یمکند‪ ،‬همه امت را نابود یمسازد‪" .‬‬

‫‪ - 10‬تحمل ن‬
‫ناسا و ستم به جهت مصالح بزرگ‬
‫معصومی در همه جا مشاهده یمشود ‪ ،‬این است که انسان مؤمن‬ ‫ن‬ ‫ییک از اموری که در کالم و عمل‬
‫ی‬
‫باید برای رسیدن به اهداف بزرگ و مهم‪ ،‬از امور جزی و کوچک ضف نظر کند‪ .‬دوره زندگ کوتاه است‬
‫و انسان نیم تواند به همهی اهداف و آرزوهای خود نائل شود‪ ،‬پس باید اهم و مهم نماید‪ ،‬ظلم پذیری‬
‫ی‬
‫ناپسند است اما اگر امر دائر مدار این باشد که من ظلم کوچیک را بپذیرم اما به هدف بزرگ دست یابم‬
‫‪،‬یا در مقابل ظلیم بایستم اما از رسیدن به آن هدف بزرگ باز مانم‪ ،‬در اینجا باید ظلم کوچک را پذیرفت‬
‫ً‬
‫پیامب‪ ،‬حکومت‬ ‫تا به هدف بزرگ رسید‪ ،‬مثل امام عیل(ع) در دوره ‪ 25‬ساله حکومت سه خلیفه بعد از ر‬
‫آنها را پذیرفت‪ ،‬با اینکه خود را از همه شایسته تر یمدید‪ ،‬تا وحدت جامعه و سالمت جامعه حفظ‬
‫شود‪.‬‬
‫ه‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ نِّ َ َ ُّ َّ‬
‫اس ب َها من غ ْ ِیي َو َو اَّلل‬
‫حق ً ِ‬
‫الن‬ ‫امام عیل(ع) هنگام بیعت مردم با عثمان فرمود‪« :‬لقد علمتم أی أ‬
‫َّ‬ ‫نَ َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ْ ٌ َّ َ َی َّ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ ُ ُ ْ‬
‫ور ال ُم ْسلمی و لم يكن فيها جور إَل ع ییل خاصة ‪( ».........‬نهج البالغه ‪،‬‬ ‫ْلسلمن ما سلمت أم‬
‫خطبه‪)74‬‬
‫"همانا یم دانید که ن‬
‫رساوار ترین مردم از دیگران به خالفت من هستم و سوگند به خدا من تسلیم‬
‫ن‬
‫مسلمی روبه راه باشد و جز من به دیگری‬ ‫هستم (و به این بیعت گردن یمنهم) تا هنگایم که اوضاع‬
‫ستم نشود‪" .‬‬
‫نکته مهم‪ :‬امام(ع) برایش مهم نیست چه کش حکومت کند‪ ،‬خودش یا دیگری‪ ،‬آنچه مهم است‬
‫ن‬
‫مسلمی در سالمت باشد‪ .‬اگرچه از این جهت‬ ‫ن‬
‫مسلمی در دایرهی قانون انجام شود و اوضاع‬ ‫اینکه امور‬
‫وقن شایستهترین فرد برای حکومت کنار گذاشته یمشود‪ ،‬در اینجا ظلیم در حق او و حق جامعه‬ ‫که ر‬
‫انجام شده است‪.‬‬

‫بین یمکرد که بزودی نبنامیه‬ ‫امام عیل(ع) در اواخر عمر ررسیف‪ ،‬با توجه به اوضاع و احوال ‪ ،‬پیش ن‬
‫قدرت را در رسارس جامعه اسالیم در دست خواهند گرفت و یم دانست که اگر آنها قدرت را در دست‬
‫اگوی به امام عیل(ع) را صادر خواهند کرد و اگر کش این فرمان را رعایت نکند مورد‬ ‫ی‬ ‫بگبند‪ ،‬فرمان ن‬
‫نارس‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫همی دلیل فرمود‪« :‬أ ََل َو إ َّن ُه َس َيأ ُم ُر ُك ْم ب َس ِّت َو ْال َ َی َاءة م نِّت فأ َّما َّ‬
‫الس ُّ‬
‫ب‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫آزار نبنامیه قرار خواهد گرفت‪ ،‬به‬
‫ْ ُ َ‬ ‫ْ ُ ََ ْ ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ٌ َ ُ َ َ ٌ‬ ‫َ ُ ُّ ن َ َّ ُ‬
‫وی فإنه یَل زكاة َو لك ْم نجاة َو أ َّما ال رَ َی َاءة فَل تت رَ َّی ُءوا م ن یت فإ ن یی ُولدت عیل الفط َرة َو َس َبقت إَل‬ ‫فسب ی‬
‫ْ َ َ ْ َْ‬
‫اْليمان و الهجرة »(نهج البالغه ‪ ،‬خطبه‪) 57‬‬
‫بباری از من فرمان یم دهد‪ ،‬پس اما ن‬‫نارساگوی به من و ن‬
‫اگوی‪،‬‬
‫نارس ی‬ ‫"آگاه باشید‪ ،‬بزودی معاویه شما را به ن ی‬
‫گوی برای من مایهی بلندی درجات و برای شما مایهی نجات (از‬ ‫نارسا گویید‪ ،‬که این ن‬
‫نارسا ی‬ ‫پس به من ن‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫بباری‪ ،‬از من قلبا ن‬
‫دست عوامل ستمگر معاویه) است و اما ن‬
‫بباری مجویید که من بر فطرت توحید تولد‬
‫یافتهام و به سوی ایمان و هجرت (بر همه) سبقت گرفتم‪".‬‬
 ‫‪170‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫یاران امام عیل(ع) به امام عشق یمورزیدند و بنا بر این برای آنها بسیار سخت بود که بخواهند به‬
‫فرمان معاویه به امام(ع) ن‬
‫نارسا گویند اما امام(ع) در سخن باال یم فرمایند‪ :‬یا باید اطاعت امر معاویه‬
‫نارسا بگوئید و در نتیجه زنده بمانید‪ ،‬یا فرمان معاویه را اطاعت نکرده و به من ن‬
‫نارسا‬ ‫کرده و به من ن‬
‫چنی است شما فرمان معاویه را اطاعت کنید و ن‬
‫بی بد و بدتر‪،‬‬ ‫ن‬ ‫نگویید و در نتیجه کشته شوید‪ .‬حال که‬
‫بد را انتخاب کنید‪.‬‬

‫‪ -11‬پاسخ های ر‬
‫محیمانه‬
‫معصومی‪ ،‬ارائه پاسخ های ر‬
‫محبمانه به‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات در سنت‬ ‫ییک دیگر از روشهای مقابله با‬
‫ن‬
‫توهی کنندگان بوده است‪.‬‬
‫لوی َق َ‬
‫بل‬ ‫«س ن‬ ‫سخب نای خطاب به مردم فرمود‪َ :‬‬
‫ن‬ ‫حضت عیل(ع) در ن‬
‫حی‬ ‫استاد مطهری یم فرماید‪ :‬روزی ن‬
‫َان َتفق ن‬
‫دوی» "قبل از اینکه مرا از دست دهید سواالت خود را از من یببسید"‪ ،‬در این هنگام فردی با‬
‫ِّ ُ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫حضت عیل(ع) گفت‪« :‬ایها المدیع ما لم َیعلم و المقلد ما لم‬ ‫ظاهر عربهای یهودی شده خطاب به ن‬
‫دای و پبوی کنندهی آنچه‬ ‫یعن‪" ،‬ای مدیع دانش نسبت به آنچه نیم ن‬ ‫ائل َف َاجب» ن‬
‫فهم ؛ َانا الس ُ‬
‫َی َ‬
‫نیمفهیم‪ ،‬من سوال کننده هستم‪ ،‬پس جواب بده‪".‬‬
‫آمب ناراحت شده بپا خواستند تا مرد را کیفر دهند‪ ،‬امام به‬ ‫توهی ن‬ ‫ن‬ ‫اصحاب امام از این گونه سخنان‬
‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫قوم به حجج اَّلل و ال تظه ُر به بر ن‬
‫اهی اَّلل» ن‬ ‫یش ال َی ُ‬
‫الط َ‬‫َّ‬
‫یعن‪" :‬بواسطه سبک مغزی و‬ ‫یاران فرمود‪« :‬ان‬
‫ری فکری حجتهای الیه برپا نیمشوند و با ری فکری برهانها و دالیل خدا آشکار نیمشوند‪" .‬‬
‫یعن‪" :‬هرچه دوست داری یببس"‪ ،‬بعد او ررسوع‬ ‫سئل ب ُکل لسانک و ما نق َجوانحک» ن‬ ‫َ‬
‫بعد امام فرمود‪« :‬ا‬
‫‪233.‬‬
‫نب پاسخ یم داد‬ ‫کرد به سؤال کردن و امام ن‬

‫کشی ن‬
‫نارساگو به مقدسات را نمونهی بارز سبک مغزی‬ ‫نکته جالب‪ :‬امام(ع) در سخن باال‪ ،‬کتکزدن یا ر ن‬
‫ی‬
‫و ری فکری و َطیش دانستهاند و یمفرمایند‪ :‬با این سبک رسیها نیمشود دین خدا را برپا کرد‪.‬‬

‫همی طور استاد مطهری یم فرمایند‪ :‬یک روز مفضلبن ُع َمر ‪234‬رفت در مسجد مدینه نماز بخواند‪،‬‬
‫ن‬

‫‪ 233‬نقل به مضمون از کتاب ‪:‬آزادی انسان ‪ ،‬درس ششم ‪،‬صص ‪ 105‬و ‪106‬‬
‫همی مضمون ‪ ،‬دانشنامه قران و حدیث ‪ ،‬ج ‪ ، 15‬ص‪344‬‬ ‫ن‬ ‫و با‬
‫ن‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫‪َّ َ ُ 234‬‬
‫مفضل ابن عمر جعق ‪،‬از یاران امام صادق (ص) و امام کاظم (ع) ‪ ،‬در کوفه بدنیا آمد و در همان‬
‫ّ‬ ‫جا ن‬
‫نب وفات یافت ‪ .‬تولد او را اواخر قرن اول هجری و وفات او را حدود سال ‪ 179‬ه ق دانسته اند‪.‬‬
‫کتاب توحید مفضل منسوب به اوست ‪ .‬ن‬
‫برخ او را بنیان گزار فرقه مفوضه دانسته اند (مکتب در‬
‫فرایند تکامل ‪،‬صص‪ 69‬و ‪ )71‬ر‬
‫‪،‬کش به مزمت او پرداخته و او را دارای عقاید فاسد دانسته است ‪.‬‬
‫خوی او را مورد تایید‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫(رجال کش(‪ ، )154‬المفضل بن عمر ‪ ،‬ص ‪ ، )228‬اما برخ دیگر مانند مفید و ی‬
‫ّ‬
‫قرار داده اند ‪(.‬ارشاد ‪،‬ج‪، 2‬باب ذکر االمام القائم بعد رای عبد اَّلل جعفر بن محمد الصادق ‪ ،‬فصل نق‬
 ‫‪171‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫توهی ن‬
‫آمب‬ ‫ن‬ ‫پیامب و دین سخن‬‫آنجا ابن رایالعوجاء را دید که نشسته بود و برای دوستش داشت بر ضد ر‬
‫پیامب نشستهای و‬ ‫عصبای شد و به ابن رایالعوجاء گفت‪ :‬ای دشمن خدا در مسجد‬ ‫ن‬ ‫یمگفت‪ ،‬مفضل‬
‫ر‬
‫ر‬
‫هسن‪ ،‬ما‬ ‫گوی! ابن رایالعوجاء گفت‪ :‬اگر از پبوان جعفر بن محمد‬ ‫ن ن‬
‫سخنان توهیآمب و کفر آلود یم ی‬
‫عصبای هم نشده‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫مهربای گوش کرده و پاسخ داده و‬ ‫این حرفها را در مقابل او زدهایم و او با کمال‬
‫است‪ ،‬مفضل یمگوید‪ :‬من نزد امام صادق(ع) آمده‪ ،‬داستان را برایش نقل کردم‪ ،‬امام فرمود‪ :‬درست‬
‫بگوی‪.‬‬ ‫است‪ ،‬بیا یک سلسله درس توحیدی به تو بدهم که در مواجهه با این طبقه ن‬
‫بدای چه‬
‫ی‬
‫َّ‬ ‫ن‬
‫همی ابن رایالعوجاء یک سال در هنگام حج به مکه رفته بود و با دوستان ریدینش مثل ابن مقفع‬
‫ببی مثل گاوی که به خرمن بسته باشند دور‬ ‫حلقهای تشکیل داده بودند‪ ،‬ابن مقفع گفت‪ :‬این مردم را ن‬
‫بی اینها نیست‪ ،‬مگر آن شیخ جالس‬ ‫این سنگها یمچرخند و یک نفر آدیم که قابل صحبت باشد ن‬
‫چبی نیست‪ ،‬ابن مقفع گفت‪:‬‬ ‫کن‪ ،‬او هم ن‬‫(امام صادق(ع)) ابنایالعوجا گفت‪ :‬تو درباره او مبالغه یم ن‬
‫ر‬
‫ن‬
‫برو از او سؤال کن‪ ،‬ابن رایالعوجاء آمد نزد امام صادق(ع) و گفت‪ :‬یمدای اگر انسان در راه حلقش رسفه‬
‫بگبد باید رسفه کند‪ ،‬امام فرمود؛ بله‪ ،‬گفت‪ :‬آدم در دلش شک هم پیدا شود‪ ،‬باید بگوید‪ ،‬امام فرمود‪:‬‬
‫َ‬
‫بله ‪،‬گفت‪ :‬من یمگویم‪« :‬ایل ما تدوسون ‪235‬هذا البیدر‪ 236‬و تحومون‪ 237‬حوله حوم البقر »‬
‫یعن ؛تا گ یمخواهید این خرمنگاه را بکوبید و مانند گاوی (که به خرمن کوب بسته یم شود) دور آن‬ ‫ن‬
‫‪238.‬‬
‫محبمانه به سؤاالت او پاسخ دادند‬ ‫بچرخید‪ ،‬بعد ررسوع کرد سؤال کند و امام(ع) بسیار ر‬
‫َ‬
‫بحار االنوار سخن ابن رایالعوجا به امام صادق(ع) را این گونه نقل نموده است‪ « :‬ایل کم تدوسون هذا‬
‫وله َ‬‫َ َ َ‬ ‫ُ‬
‫هرولة‬ ‫رولون ح‬ ‫ی‬ ‫البیدر و تلوذون بهذا الحجر ؟تعبدون هذا البیت المرفوع بالطوب ‪239‬والمدر ‪240‬؟و ت َه‬
‫غب حکیم و ال ذی نظر ‪ ،‬فقل فا َّنک ر ُ‬ ‫فعل ُ‬ ‫ه‬
‫فکر نق هذا و قدر ‪َ ،‬عل َم َّان ُه ٌ‬ ‫َ‬
‫أس هذا‬ ‫نفر؟من‬ ‫‪241‬البعب اذا‬
‫سنامه ‪ ،242‬و ابوک ُاسه و ُ‬
‫نظامه»‬ ‫ُ‬ ‫االمر و‬
‫"تا به گ این خرمنگاه را یمکوبید و به این سنگ پناه یم آورید و این خانهی از آجر و گل برافراشته شده‬
‫شبان رم کرده‪ ،‬گرداگرد آن رساسیمه و شتابان یمروید؟ هر کس در این رفتارها‬ ‫را یمپرستید و چونان ر‬

‫النص علیه باالمامة من ابیه(علیهما السالم) ‪ ،‬ص ‪-216‬و معجم رجال الحدیث ‪،‬ج ‪ ، 19‬شماره‬
‫‪ ، 12615‬صص ‪ 315‬تا ‪) 330‬‬
‫داس‪:‬لگد مال کرد ‪ ،‬کوبید‬‫‪َ 235‬‬
‫‪ 236‬البیدر‪:‬خرمنگاه‬
‫چب) گشت‬ ‫حام‪:‬گرد (آن ن‬ ‫‪َ 237‬‬
‫‪238‬نقل به مضمون از کتاب ؛آزادی انسان ‪ ،‬درس ششم ‪ ،‬صص ‪ 106‬تا ‪108‬‬
‫‪ 239‬الطوب ‪:‬آجر‬
‫َ َ‬
‫المدر ‪ :‬گل خالص‬ ‫‪240‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ 241‬هرول ‪ :‬شتابان رفت ‪ ،‬رساسیمه شتافت‬
‫شب ‪ ،‬باال ترین قسمت یک ن‬
‫چب‬ ‫‪ 242‬السنام ‪ :‬کوهان ر‬
 ‫‪172‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫اندیشه کرده و برریس و تأمل کند یمداند که اینها کار انسان حکیم و صاحبنظر نیست‪ .‬پس تو جواب‬
‫‪243 .‬‬
‫بگو‪ ،‬زیرا تو در رأس این کار قرار داری و پدرت اساس و نظم دهندهی این کار بود "‬
‫ً‬
‫کامل ر‬ ‫توهی ن‬ ‫ً‬
‫محبمانه پاسخ یمدهد‪ .‬در ررسایط‬ ‫آمب سخن یمگوید اما امام(ع)‬ ‫ن‬ ‫ابن رایالعوجا در اینجا کامل‬
‫حج است که هزاران مسلمان از رستارس دنیای اسالم آنجا جمع شدهاند‪ ،‬اگر امام(ع) یک اشاره یمکرد‬
‫که ای مردم‪ ،‬ابنایالعوجا شما را به گاو خرمنکوب و ر‬
‫شب رم کرده تشبیه یمکند ‪ ،‬مردم حمله کرده و‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫معلوم نبود بر رس ابن رایالعوجا و دوستانش چه یمآمد اما امام(ع) انگار که توهی او به خودش و سایر‬
‫مسلمانان را نشنیده است‪.‬‬

‫در احتجاجات ائمه با دیگران موارد این گونه بسیار دیده یمشود که به جهت اختصار از ذکر آنها ضف‬
‫نظر یمشود‪.‬‬

‫‪ -12‬مقابله به مثل‬
‫ن‬
‫معصومی‪ ،‬مقابله به مثل‬ ‫اگوی به مقدسات در سخن و عمل‬ ‫ن‬
‫توهی و ن‬
‫نارس ی‬ ‫رویاروی با‬
‫ی‬ ‫آخرین راه‬
‫است‪ .‬گایه همهی راههای بیان شده آزمایش یمشود اما هیچ کدام جواب نیمدهند‪ ،‬در اینجا الزم است‬
‫ْ َ ُ َ‬ ‫ُّ ْ َ َ‬
‫حضت عیل(ع) در این زمینه یم فرمایند‪ُ « :‬ردوا الحج َر من ح ْيث ج َاء‬‫از مقابل به مثل استفاده شود‪ .‬ن‬
‫الش ََل َي ْد َف ُع ُه إ ََّل رَّ ُّ‬
‫الش »(نهج البالغه ‪،‬حکمت ‪)314‬‬ ‫َفإ َّن رَّ َّ‬

‫پاسخ نیست‪".‬‬ ‫ن‬ ‫جای که آمده بازگردانید‪ ،‬که ررس را جز ررس‬ ‫"سنگ را به همان ی‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫قبل بیان گردید که ر‬
‫توهی نمود و یاران امام خواستند آن فرد را‬ ‫وقن یک نفر از خوارج به امام عیل(ع)‬
‫َ َ ْ َ ْ َْ‬ ‫دا إ َّن َما ُه َو َس ٌّ‬
‫ُ َْ ً‬
‫ب ‪ ،‬أ ْو عف ٌو عن ذن ٍب »(نهج البالغه‬ ‫ب ب َس ٍّ‬ ‫کیفر دهند‪ ،‬امام به یاران فرمود‪« :‬روي‬
‫‪،‬حکمت‪)420‬‬
‫نارسا را با ن‬
‫نارسا یا بخشش گناه باید پاسخ گفت‪" .‬‬ ‫"آهسته‪ ،‬ن‬
‫ََ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫عیل (ع) ‪،‬فقال ‪:‬ا نی رأیت هؤالء َیت َو َّعدونک‪ 244‬ففروا و‬ ‫ٍ‬
‫ٌ‬
‫رجل برجال ایل‬ ‫کب العمال آمده که‪« :‬جاء‬ ‫در ن ن‬
‫ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ َ ُ‬
‫‪245‬‬
‫اخذت هذا ‪ ،‬قال ‪ :‬ا اقت ُل َمن ال َیقت نلن؟! قال ‪:‬انه َس َّبک ‪ ،‬قال ‪ُ :‬س َّبه او دع »‬

‫‪ 243‬بحار االنوار ‪ ،‬ج ‪ ، 10‬ص ‪209‬‬

‫َ َ‬
‫‪ 244‬ت َو َّعد ُه ‪ :‬او را تهدید کرد‬
‫کب العمال ‪ ،‬ج‪ ، 11‬ص‪، 319‬حدیث ‪31616‬‬ ‫‪ 245‬ن ن‬
‫– ن‬
‫مبان الحکمة ‪ ،‬ج ‪، 5‬سب االمام عیل (ع)‪،‬شماره ‪، 1732‬ص ‪2356‬‬
 ‫‪173‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫"مردی یک نفر را به خدمت عیل(ع) آورد و عرض کرد‪ :‬دیدم که عده ای از تهدید کردن شما سخن‬
‫ی‬
‫یمگویند‪ ،‬همیک فرار کردند اما من این فرد را گرفتم‪ .‬عیل(ع) فرمود‪ :‬آیا کش را بکشم که مرا نکشته‬
‫است؟ مرد عرض کرد‪ :‬او شما را دشنام یمداد‪ .‬عیل(ع) فرمود‪ :‬تو هم او را دشنام بده یا رهایش کن‪" .‬‬
‫در بحث «مقابله به مثل» باید چند نکته مورد توجه قرار گبد ‪ ،‬که این نکات عبارتند از‪:‬‬

‫اگوی به مقدسات در نظر گرفته شده‬ ‫نکته اول‪ :‬این راه حل به عنوان آخرین دواء برای مواجهه با ن‬
‫نارس ی‬
‫است‪.‬‬

‫زبای گذشته‬ ‫توهی از آزار ن‬

‫ن‬ ‫جاهای کاربرد دارد که آزار و‬ ‫ر‬
‫بیشب در‬ ‫نکته دوم‪ :‬به نظر یمرسد مقابله به مثل‬
‫ی‬
‫ً‬
‫معموال آنجا که آزار فقط ن‬ ‫و به آزار ن‬
‫زبای است باید از راه های دیگر استفاده شود‬ ‫فبییک رسیده است و‬
‫نب در کنار‬‫نارساگو ن‬
‫و اگر از مقابله به مثل سخن گفته شده‪ ،‬یک راه حل دیگر مثل بخشش یا رها کردن ن‬
‫مقابله به مثل بیان گردیده است‪.‬‬
‫ی‬ ‫نکته سوم‪ :‬در این راهحل باید انصاف و عدالت مراعات شود‪ .‬انصاف ن‬
‫یعن؛ حقگر یای و ایستادگ در راه‬
‫چب در جای مناسب خود قرار گبد و پاداشها و مجازاتها متناسب با‬ ‫یعن؛ اینکه هر ن‬‫حق و عدالت ن‬
‫اعمال انجام گرفته باشند‪.‬‬
‫ن‬
‫کسای که ممکن‬ ‫حن نسبت به‬‫از دیدگاه اسالم همه جا انسان باید منصف بوده و حقگرایانه عمل کند‪ ،‬ر‬
‫حضت عیل(ع) یم فرمایند‪« :‬المؤم ُن ُینص ُ‬
‫ف َمن ال‬ ‫است انصاف را در مورد انسان رعایت نکنند‪ ،‬ن‬
‫ُ ُ‬
‫ُینصفه»(غرر الحکم ‪)9655‬‬
‫حن با کش که حق گرایانه با او عمل نیمکند‪ ،‬بر اساس حق عمل یمکند‪" .‬‬ ‫"شخص مؤمن ر‬
‫ف من نفسه و ُیحس َن ایل َمن َا َ‬
‫ساء الیه»(غرر الحکم‪)9667‬‬ ‫و ‪«:‬ا َّن من َفضل َّ‬
‫الرجل َان ُینص َ‬

‫" از فضیلت و برتری مرد این است که از خود انصاف داشته باشد و به کش که به او بدی کرده نییک‬
‫کند‪" .‬‬
‫َ َ ُ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫‪246‬‬
‫نفسه»(غرر الحکم ‪)9655‬‬ ‫و ‪«:‬غایة االنصاف ان ُینصف المرء‬
‫"اوج انصاف این است که انسان با نفس خودش هم بر اساس انصاف و حقگرایانه عمل کند و از‬
‫خودش حق خوایه کند‪" .‬‬
‫وقن کش به او بدی یمکند باید ابتدا به خودش‬ ‫حن ر‬
‫همان طور که از احادیث فوق بر یمآید انسان ر‬
‫یای نماید که چرا این اتفاق افتاده‬
‫برگشته و ریشه و علت این بدی را در خودش جستجو کند و علت ر‬
‫است‪ ،‬شاید عملکرد خودش بد بوده که این اتفاق رخ داده است‪ ،‬پس ابتدا علت را برطرف کند و بعد‬

‫ر‬
‫محالی‬ ‫خوی های انصاف‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬
‫‪ 246‬در زمینه نتایج مثبت و ر‬
‫‪،‬باب انصاف ‪ ،‬حدیث ‪ 9646‬تا ‪9686‬‬
 ‫‪174‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫به معلول یببدازد‪ .‬اصل این است که ریشهی بدی کنده شود‪ ،‬نه اینکه اصل مجازات باشد‪ ،‬مجازات ن‬
‫نب‬
‫به خاطر این است که جلو بدی گرفته شود‪.‬‬

‫اگوی به مقدسات‪ ،‬جانب عدالت را رعایت نماید و عدالت اقتضا‬ ‫ن‬

‫چنی انسان باید در برخورد با ن‬
‫نارس ی‬ ‫هم‬
‫ر‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫نارساگو انجام شود‪ ،‬برخوردی که کمبین تبعات منق و بیشبین سود را در بر‬ ‫ر‬
‫یمکند بهبین برخورد با ن‬
‫دارد و اگر کار به مقابله به مثل هم رسید‪ ،‬مجازات با بدی سنخیت و تناسب داشته باشد و در این‬
‫اگوی را در او فراهم‬ ‫نارساگو را مغلوب و مقهور نموده و موجبات ترک ن‬
‫نارس ی‬ ‫صورت است که یمتوان ن‬
‫‪248‬‬ ‫قه ُر ُ‬ ‫َ‬
‫نمود‪ .‬امام عیل(ع) یم فرمایند‪« :‬بالس َبة العادلة ُی َ‬
‫المناوی‪(»247‬غرر الحکم‪)6154‬‬
‫"به وسیله ی سلوک و سبه ی عادالنه دشمن مقهور و مغلوب یمشود‪" .‬‬
‫َ َ ُ‬ ‫عد ُل الناس َمن َا َ‬
‫نص َ‬ ‫‪َ َ :‬‬
‫ف َمن ظل َمه»(غرر الحکم‪)9662‬‬ ‫ی‬ ‫و «ا‬
‫‪249‬‬
‫"عادل ترین مردم کش است که‪ ،‬نسبت به کش که به او ستم کرده‪ ،‬به انصاف عمل کند ‪".‬‬
‫رساوار است مروت و فتوت در مقابله به مثل رعایت گردد ‪ .‬مروت در لغت به معنای بزرگ‬ ‫نکته چهارم‪ :‬ن‬
‫ن‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ر‬
‫نفسای است که انسان را به کسب اخالق پسندیده‬ ‫صفن‬ ‫منش و مردانیک است ودر اصطالح مروت ؛‬
‫و ترک اخالق فاسد و پست وادار یم کند ‪.‬‬
‫ً‬ ‫نارساگو ‪ ،‬ن‬
‫اقتضای مروت آن است که انسان در مقابل ن‬
‫پیامب‬
‫ر‬ ‫نارسا نگوید ‪ ،‬مثل اگر یک مسیخ به‬
‫حضت مسیح(ع) ‪ ،‬ن‬
‫نارسا گویم ‪ .‬امام عیل (ع) در این زمینه‬ ‫پیامب او ‪ ،‬ن‬ ‫ر‬ ‫توهی نمود ‪ ،‬من نباید به‬‫ن‬ ‫اسالم‬
‫ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫«الم ُروة من کل خناء ‪250‬عریة بریة»(غرر الحکم‪")9142‬بزرگ ر‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫یم فرمایند ‪ُ :‬‬
‫منش و مروت از هر دشنایم‬
‫عاری و بری است ‪".‬‬
‫رن‬
‫خویشی داری از ر‬ ‫الد َّنیة»(غرر الحکم ‪" 251)9141‬بزرگ ر‬ ‫ُ َّ‬ ‫َّ ُ‬
‫پسن هاست ‪".‬‬ ‫منش‬ ‫المروة اجتناب‬ ‫و‪«:‬‬
‫َ‬ ‫«م ُر َّو ُة َّ‬
‫الرجل نق احتمال َع ربات ‪252‬اخوانه»(غرر الحکم‪)2259‬‬ ‫و‪ُ :‬‬

‫"بزرگ ر‬
‫منش مرد‪ ،‬در تحمل لغزشهای برادران نمودار یمگردد‪" .‬‬

‫‪ُ 247‬‬
‫ناواه‪ :‬او را دشمن داشت‬
‫ر‬
‫محالی‬ ‫خوی های عدل‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬‫‪ 248‬در زمینه نتایج مثبت و ر‬
‫‪،‬باب عدل‪ ،‬حدیث ‪ 6113‬تا ‪6194‬‬
‫‪ 249‬در مورد آثار و نتایج مثبت انصاف و عدل ‪ ،‬رجوع شود به ‪ :‬اصول ن‬
‫کاق ‪ ،‬ج‪ ، 3‬باب االنصاف و‬
‫العدل ‪ ،‬صص‪ 408‬تا ‪419‬‬
‫‪َ 250‬خنا َ(یخنو َخ ً‬
‫ناء ) ‪ :‬دشنام داد‬
‫ر‬ ‫ی‬ ‫ر‬
‫محالی ‪ ،‬باب‬ ‫چیسن و ویژگ های مروت ‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬ ‫‪ 251‬در مورد‬
‫مروت ‪ ،‬حدیث ‪ 9140‬تا ‪9175‬‬
‫َ رَ‬
‫الع ر َبة ‪:‬یکبار لغزش و لغزیدن ‪،‬جمع آن یم شود ؛عبات‬
‫‪َ 252‬‬
 ‫‪175‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫فتوت در لغت به معنای بزرگواری و جوانمردی یمباشد‪ .‬ن‬

‫حضت عیل(ع) در تعریف فتوت یم فرمایند‪:‬‬
‫ُُ ٌ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫‪253‬‬
‫عن الد َّنیة فت َّوة »(غرر الحکم‪)7751‬‬
‫«بعد المرء ی‬
‫"فتوت همان دور بودن انسان از صفات پست یمباشد‪" .‬‬
‫ُ َ‬ ‫ُ ُُ‬
‫احتمال َع ربات االخوان و‪....‬‬ ‫‪«،‬نظام الفت َّوة‬ ‫اقتضای فتوت و بزرگواری تحمل لغزشهای دیگران است‬
‫»(غرر الحکم‪)7753‬‬
‫ی‬
‫" آراستیک بزرگواری به تحمل لغزشهای دوستان است‪" .‬‬
‫نارساگو‪ ،‬ن‬
‫نارسای او را بر زبان نیاوریم و نگوییم‪،‬‬ ‫حن برای محکوم کردن ن‬ ‫مروت و فتوت اقتضا یمکند ر‬
‫نارساگو خودش موجب آلوده شدن زبان به ر‬
‫زشن‬ ‫نارس یای را گفت‪ ،‬زیرا تکرار حرف زشت ن‬ ‫ن‬
‫چنی ن‬ ‫ن‬
‫فالی‬
‫وقن کش یم گوید‪ :‬ن‬ ‫ً‬
‫مضافا بر اینکه ر‬ ‫است و این امر خالف بزرگ ر‬
‫فالی به زید‬ ‫منش و جوانمردی است‪،‬‬
‫ن‬
‫توهی را نسبت به زید روا یمدارد‪ .‬امام عیل(ع) در این‬ ‫توهی را نمود‪ ،‬در واقع خودش ن‬
‫نب دارد این‬ ‫ن‬ ‫این‬
‫‪َ َ :‬ه َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ‬
‫زمینه یم فرمایند «من بلغک شتمک فقد شتمک »(غرر الحکم‪)4305‬‬
‫"کش که دشمنام تو را به تو رساند تو را دشنام داده است ‪".‬‬
‫بی بردن قبح بد ن‬
‫نارساگوی و از ن‬ ‫ر‬
‫زبای نقش دارد‪.‬‬ ‫ضمن اینکه این تکرار در گسبش ن ی‬
‫با توجه به محدودیتهای مقابله به مثل به نظر یمرسد این راه برای آن گذاشته شده که ن‬
‫برخ از‬
‫نارسا به مقدسات ممکن‬ ‫نارسا به مقدسات را ندارند و بنابراین هنگام شنیدن ن‬‫انسان ها ظرفیت تحمل ن‬
‫ن‬
‫چنی رایه‬ ‫است از کوره در رفته و دست به کارهای احمقانه ای چون قتل ن‬
‫نارساگو بزنند‪ ،‬بنابراین‪،‬‬
‫اطمینای جلوی خشم انسانهای کم ظرفیت گرفته شود‪ ،‬ویل انسان‬ ‫ن‬ ‫گذاشته شد که به عنوان سوپاپ‬
‫های با ظرفیت‪ ،‬حق استفاده از آن را ندارند و باید از راه های بیان شده سابق سود برند‪.‬‬

‫نتیجه و پاسخ به اشکاالت‬

‫ن‬
‫معصومی عبارتند از‪:‬‬ ‫اگوی به مقدسات در سبه‬ ‫رویاروی با ن‬
‫نارس ی‬ ‫ی‬ ‫با توجه به آنچه گذشت راههای‬
‫‪-‬رجوع به روشهای پیشنهادی قرآن (در فصل اول این روش ها بیان گردید‪).‬‬
‫رن‬
‫پرداخی به عیوب خود)‬ ‫ر‬
‫اندیش و مثبت معنا کردن سخن مخالف (و‬ ‫‪-‬مثبت‬
‫‪-‬تغافل‬
‫خوی پاسخ دادن‬
‫‪-‬بدی را با ر‬

‫ر‬ ‫ی‬ ‫ر‬

‫محالی ‪ ،‬باب‬ ‫چیسن و ویژگ های فتوت‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬ ‫‪ 253‬در مورد‬
‫فتوت ‪ ،‬حدیث ‪ 7750‬تا ‪7753‬‬
 ‫‪176‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪ -‬مغفرة‪ ،‬صفح و عفو (و عدم تعجیل در انتقام‪ ،‬و دور بودن از کیفر و عقوبت؛ و دور بودن از کینه‬
‫توزی)‬
‫‪-‬حلم و بردباری (و دوری از غضب و برخورداری از کظم غیظ)‬
‫شکیبای و استقامت در مسب درست‬
‫ی‬ ‫صب و‬
‫‪ -‬ر‬
‫‪-‬نریم و رفق و مدارا (و دوری از عنف)‬
‫ن‬
‫مهربای)‬ ‫‪-‬رحمت (و بخشش همراه با‬
‫‪-‬تحمل ن‬
‫نارسا و ستم به جهت مصالح بزرگ‬
‫‪-‬پاسخ های ر‬
‫محبمانه‬
‫‪-‬مقابله به مثل (همراه با انصاف و عدالت و مروت و فتوت و رعایت خطوط قرمز ن‬
‫دین ‪،‬آن هم به‬
‫ن‬
‫اطمینای برای انسان های کم ظرفیت)‬ ‫عنوان آخرین دوا و به عنوان سوپاپ‬
‫سخن از ر ن‬
‫کشی ن‬
‫نارساگو به میان نیامده‪ ،‬بلکه‬ ‫ن‬ ‫از آنچه گذشت روشن گردید که ؛در هیچ یک از این راه ها‬
‫‪ َ َ :‬ن َ َ ُ‬ ‫حن زدن ن‬ ‫رن‬
‫کشی یا ر‬
‫نارساگو ‪ ،‬سبکشی و ری فکری دانسته شد‪ ،‬امام عیل(ع) یم فرمایند «او یشق غیظه‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫فس»(نهج البالغه ‪ ،‬خطبه ‪)153‬‬
‫بهالک ن ٍ‬
‫کشی کش فرو نشاند‪".‬‬ ‫"(ییک از صفات بسیار زشت و ناپسند آن است که انسان) خشم خویش را با ر ن‬
‫‪ َ ُ ُُ َ :‬ن َ َ‬
‫اال ن‬
‫دی‬ ‫اشکال‪ :‬از امام صادق(ع) نقل شده که در پاسخ به سؤال از حکم سابالن رن فرمود «یقتله االدی ف‬
‫َ ُ َ‬ ‫َ َ َ‬
‫‪254‬‬
‫بل ان َیرف َعه ایل االمام»‬ ‫ق‬
‫ن‬
‫محض امام رببند‪ ،‬افراد به ترتیب نزدیک بودن او را به قتل برسانند‪".‬‬ ‫"باید پیش از آنکه او را به‬
‫پاسخ‪ :‬این حدیث چند اشکال دارد‪:‬‬
‫همی اشکال به تنهای ن‬
‫کاق است که آن را از اعتبار ساقط‬ ‫ن‬ ‫‪-1‬این حدیث بر خالف آیات قرآن یمباشد و‬
‫ی‬
‫کند‪.‬‬

‫حن یک مورد اثبات‬ ‫معصومی یمباشد و ر‬

‫ن‬ ‫‪-2‬این حدیث بر خالف سنت عمیل به رسمیت شناخته شده‬
‫اگوی را صادر کرده باشند‪ ،‬با‬ ‫اگوی را کشته یا حکم قتل ن‬ ‫معصومی شخص ن‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬ ‫نارس ی‬ ‫شده هم نداریم که‬
‫این که آنها مرتب مورد هجوم ن‬
‫نارساگویان بودند ‪.‬‬

‫کاق ‪ ،‬ج ‪ ، 7‬باب المرتد ‪ ،‬ص ‪ 259‬حدیث ‪( 21‬به نقل از کتاب «واکاوی ارتداد یا برگشت از‬ ‫‪ 254‬فروع ن‬
‫دین » ‪ ،‬ص ‪) 202‬‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫‪-‬فقه الحدود و التعزیرات ‪،‬ج ‪ ،2‬الباب الثالث ‪:‬ق القذف ‪ ،‬النظر الرابع ‪ :‬ق المسائل الملحقه ‪ ،‬حکم‬
‫سب المعصوم ‪ ،‬ص ‪426‬‬
 ‫‪177‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ریخی خون یک انسان مطرح است و در این گونه مباحث نیمتوان به حدیث‬ ‫رن‬ ‫‪-3‬اینجا بحث قتل و‬
‫واحد تکیه کرد‪.‬‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫دشمن داشت او را بکشد و بعدا بگوید؛ او به‬ ‫‪-4‬این حدیث راه را باز یمکند که هر کس با کس دیگری‬
‫ن‬
‫توهی کرد و طبق حدیث امام صادق (ع) من او را کشتم‪.‬‬ ‫رنن یا امام یا مقدسات‬
‫ّ‬
‫‪-5‬این حدیث بر خالف احکام مسلم در فقه اسالیم است ؛زیرا در فقه اسالیم مجرم در دادگاه عادله‬
‫باید تفهیم اتهام شود و به او فرصت دفاع داده شود‪ ،‬جرم او اثبات گردد و ‪ .....‬بعد حکم مجازات او به‬
‫وسیله ن‬
‫قایص صادر گردد‪.‬‬
‫ی‬
‫‪-6‬این حدیث نظم جامعه را بر هم یمزند؛ زیرا به جای اینکه در قوه قضاییه به جرم افراد رسیدگ شود‪،‬‬
‫هر کش در جامعه‪ ،‬به گمان اینکه کس دیگر مجرم است‪ ،‬او را مجازات یمکند‪.‬‬
‫تناسن وجود ندارد‪.‬‬
‫ر‬ ‫‪-7‬این حدیث بر خالف اصل عدالت است ؛زیرا ن‬
‫بی جرم و مجازات هیچ سنخیت و‬
‫پس به این حدیث و حدیث های مشابه نیمتوان تکیه و اعتماد نمود‪.‬‬
‫ر‬
‫حداکب یم توان از مقابله به مثل استفاده کرد‪،‬‬ ‫نارسا به مقدسات‪،‬‬ ‫ن‬
‫توهی و ن‬ ‫اشکال‪ :‬اگر در مواجهه با‬
‫‪255‬‬ ‫ن‬
‫توهیکننده به رنن و امام قتل است چه کنیم؟‬ ‫پس با اجماع علما که یمفرمایند‪ :‬حکم‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ‬

‫ئمة (علیهم السالم ُ)یقتل و لو من غب اذن االمام ما لم یخف عیل‬
‫اال َّ‬ ‫‪ 255‬شهید اول ‪«:‬ساب الن رن او احد‬
‫مؤمن »(لمعة دمشقیة ‪،‬ج ‪ ،2‬کتاب الحدود ‪ ،‬فصل سوم ‪:‬قذف ‪،‬مسئله ‪، 23‬ص‬ ‫ٍ‬ ‫نفسه او ماله او عیل‬
‫‪) 239‬‬
‫پیامب و یا ییک از ائمه کشته یمشود و در ر ن‬
‫کشی او اذن امام ررسط نیست‪ ،‬مگر آنکه‬ ‫ر‬ ‫"دشنام دهنده به‬
‫کش که او را یم کشد بر جان یا مال خود رببسد‪ ،‬یا آنکه خطری متوجه یک مؤمن شود‪" .‬‬
‫پیامب را دشنام دهد‪ ،‬کشتنش برای شنونده جایز و حالل است ‪ ".‬ر‬
‫(رسایع االسالم‬ ‫ر‬ ‫محقق حیل‪" :‬هر که‬
‫‪ ،‬ج ‪ ، 4‬کتاب الحدود و التعزیرات ‪ ،‬ص‪)1872‬‬
‫ُ‬
‫موضع وفاق » (مسالک االفهام ‪ ،‬ج ‪ ،14‬ص‬ ‫ُ‬
‫الحکم‬ ‫شهید ن‬
‫ثای در ذیل فرمایش محقق حیل‪«:‬هذا‬
‫‪ " ) 452‬این حکم مورد اتفاق همه علماست ‪".‬‬
‫نب‬ ‫ن‬
‫خالق نیست‪ ،‬بلکه ادعای اجماع به دو قسم آن (محصل و منقول) ن‬ ‫خوی‪" :‬در این حکم‬‫آیتهللا ی‬
‫ن‬
‫شده است ‪(".‬مبای تکملة المنهاج ‪ ،‬ج ‪ ، 1‬ص‪) 264‬‬
‫پیامب را دشنام دهد‪ ،‬خواه مسلمان باشد یا ذیم در دم کشته یمشود ‪(".‬االنتصار‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫مرتیص‪" :‬هر که‬ ‫سید‬
‫َّ‬ ‫‪ ،‬کتاب فیه مسائل ر‬
‫شن ‪ ،‬حکم الساب للن رن (ص) ‪،‬مسئله ‪ ، 270‬ص ‪) 480‬‬
‫پیامبان را دشمنام دهد‪ ،‬کشته یم شود ‪(.‬غنیة ن ن‬
‫البوع ‪ ،‬ص‬ ‫پیامب(ص) یا ییک از ر‬
‫ر‬ ‫ابنزهره ‪":‬هرکس که‬
‫‪) 428‬‬
 ‫‪178‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫برای پاسخ به اشکال فوق ابتدا نیاز به یک مقدمه یمباشد و پس از بیان مقدمه به اشکال فوق پاسخ‬
‫داده خواهد شد‪.‬‬

‫مقدمه‪ :‬اجماع در نزد شیعه‪ ،‬به خودی خود‪ ،‬اعتباری ندارد ‪ ،‬مگر این که کاشف از سنت معصوم‬
‫‪256 .‬‬
‫باشد‬
‫ً‬
‫گایه حکم از قرآن و سنت مستقیما قابل استخراج نیست اما بر این حکم علما اجماع دارند‪ ،‬بر اساس‬
‫ن‬
‫همی‬ ‫قاعدهی لطف یم گوئیم‪ :‬اگر این حکم باطل بود باید امام(ع) جلوی آن را یمگرفت (اجماع ن‬
‫لطق)‬
‫که امام(ع) جلو آن حکم را نگرفته است‪ ،‬پس مشخص یمشود امام(ع) به این حکم ر ن‬
‫ایص بوده و این‬
‫یعن این استدالل عقیل ما را به سنت تقریری معصوم یمرساند‪( .‬اجماع‬ ‫حکم را قبول داشته است‪ ،‬ن‬
‫تقریری) یا از آنجا که علما ریدلیل سخن نیمگویند‪ ،‬حدس یم زنیم که قول آنها باید بر طبق قول‬
‫معصوم باشد‪( .‬اجماع حدیس) یا کشف یمکنیم که آنها به دلیل معتبی از معصوم ر‬
‫دسبیس داشتهاند‬ ‫ر‬
‫ر‬
‫معتب در دسبس ما نباشد‪( .‬اجماع‬
‫که این گونه همه بر حکیم اتفاق نظر پیدا کردهاند‪ ،‬اگرچه آن دلیل ر‬
‫کشق)‬‫ن‬

‫پیامب یا امب مومنان یا ییک از امامان را دشنام دهد‪ ،‬در دم خونش حالل یم گردد‬
‫ر‬ ‫شیخ صدوق‪" :‬هر که‬
‫‪(".‬الهدایة ‪ ،‬باب الحدود ‪ ،‬ص ‪)295‬‬
‫پیامب یا ییک از امامان را دشنام دهد‪ ،‬خونش هدر رفته و کشتنش برای شنونده‬
‫ر‬ ‫شیخ طویس‪" :‬هر که‬
‫جایز و حالل خواهد بود ‪(".‬النهایة ‪ ،‬ص ‪) 730‬‬
‫پیامب را دشنام دهد‪ ،‬برای شنونده جایز‪ ،‬بلکه واجب است که او را بکشد و در‬
‫ر‬ ‫صاحب جواهر‪" :‬هر که‬
‫خالق نیمبینم‪ ،‬بلکه هر دو قسم از اجماع (محصل و منقول) به آن داللت‬ ‫ن‬ ‫این حکم هیچ گونه‬
‫دارد‪(".‬جواهر الکالم ‪ ،‬ج ‪ ، 41‬ص ‪) 432‬‬
‫پیامب را دشنام دهد‪ ،‬بر شنونده واجب است که دشنام دهنده را به قتل برساند‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫خمین‪" :‬هر که‬ ‫امام‬
‫من ترس نداشته باشد‪ .......‬و این بر اذن از‬ ‫صوری که بر نفس یا عرض خود یا نفس و عرض مؤ ن‬ ‫ر‬ ‫در‬
‫چنی است حال ‪ ،‬اگر ن‬
‫بعیص از ائمه را ن‬
‫نارسا گوید ‪(".‬تحریر الوسیله‬ ‫ن‬ ‫امام(ع) یا نائب او توقف ندارد‪ .‬و هم‬
‫‪ ،‬ج ‪ ، 2‬احکام حد قذف ‪ ،‬چند فرع ‪ ،‬صص ‪ 507‬و ‪) 508‬‬
‫ً‬
‫فاضل هندی ‪«:‬ساب الن رن (ص) او احد من االئمة ُیقتل اتفاقا»(کشف اللثام ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬کتاب الحدود‪ ،‬نق‬
‫حد ساب الن رن(ص) ‪ ،‬ص ‪) 235‬‬
‫پیامب یا ییک از ائمه ن‬
‫نارسا گوید باید کشته شود و این حکم مورد اتفاق نظر همه علماست‪".‬‬ ‫" کش که به ر‬

‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬

‫‪« 256‬ان االجماع بما هو اجماع ال قیمة علمیة له عند االمامیه ما لم یکشف عن قول المعصوم »(اصول‬
‫فقه مظفر ‪ ،‬جزء ‪ ، 3‬ص ‪)88‬‬
 ‫‪179‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پس آنچه اعتبار دارد و ییک از منابع احکام اسالیم به حساب یمآید ‪ ،‬سنت معصوم است و در صورت‬
‫دسبیس مستقیم به سنت معصوم‪ ،‬اجماع ابزاری است که شاید بتواند ما را به سنت معصوم‬ ‫عدم ر‬
‫متصل نماید‪.‬‬
‫‪257‬‬
‫ُ‬
‫شیخ انصاری در مورد اجماع یمفرماید‪« :‬العامة هم االصل له و هو االصل لهم»‬
‫یعن ؛" اهل سنت‪ ،‬اساس و اصل و بوجود آورندهی اجماع به عنوان یک دلیل هستند و اجماع هم‬‫ن‬
‫دلیل آنان شمرده یمشود‪".‬‬
‫پس همان طور که از سخن فوق بر یمآید‪ ،‬اهل سنت اجماع را به عنوان ییک از منابع احکام اسالیم‬
‫بوجود آوردند و برای آنها اجماع ییک از منابع احکام محسوب یمشود و سپس اجماع از اهل سنت به‬
‫شیعه رسوخ پیدا کرد اما شیعه اجماع را‪ ،‬نه به عنوان ییک از منابع بلکه‪ ،‬تنها به عنوان ابزاری برای‬
‫رسیدن به سنت معصوم به رسمیت شناخت‪.‬‬

‫پس اگر حکم مسئلهای در قرآن و سنت به ضاحت بیان شده باشد‪ ،‬دیگر نیازی نیست که به رساغ‬
‫اجماع برویم‪ ،‬اجماع ر‬
‫وقن کار یای پیدا یمکند که حکم مسئلهای در قرآن و سنت بیان نشده باشد یا ما به‬
‫آن حکم ر‬
‫دسبیس پیدا نکنیم‪.‬‬

‫در این که آیا اجماع امکان تحقق دارد یا نه؟ و در صورت امکان تحقق‪ ،‬آیا علم پیدا کردن به آن ممکن‬
‫است یا نه؟ و در صورت امکان تحق ق و امکان علم پیدا کردن به آن‪ ،‬آیا اجماع حجت است و یمتواند‬
‫بی علما اختالف نظر وجود دارد‪.‬‬‫به عنوان یک دلیل مورد استفاده فقها قرار گبد یا نه؟ ن‬
‫ُ‬
‫مکان وقوعه و العلم به و حج َّی ُته»‪ 258‬ن‬
‫یعن‪" ،‬حق این است که اجماع‬ ‫صاحب معالم یمفرماید‪« :‬الحق ا‬
‫نب ممکن است و یمتواند به عنوان حجت و دلیل مورد استفاده فقها‬ ‫امکان وقوع دارد‪ ،‬و علم به آن ن‬
‫قرار گبد‪" .‬‬
‫دکبفیض یم گوید‪ «:‬محققانصاری فقط از میان اجماعهای ُم َح َّصل‪ ،‬اجماع محصیل را حجت‬ ‫اما ر‬
‫جوی کامل در اقوال همهی فقهای عض کند و در راه به دست آوردن اجماع‬‫یمداند که مجتهد تتبع و یی ی‬
‫تمام کوشش را به کار گبد و از نظر و قول یکایک علمای همهی بالد دربارهی قول و مسئلهای آگایه یابد‬
‫و هرگاه همه اقوال از آن همه علما با هم موافق بودند‪ ،‬به اجماع دست یافته است‪ ،‬این است که در‬
‫آخر بحث خود اظهار نظر یمکند که اجماع محصل‪ 259‬را نیمتوان به دست آورد و اجماع منقول هم‬
‫‪260 .‬‬
‫حجت نیست »‬

‫‪ 257‬فرائد االصول ‪ ،‬ج‪ ، 1‬ص ‪184‬‬

‫‪ 258‬معالم الدین ‪ ،‬المطلب الخامس ‪ ،‬نق االجماع ‪ ،‬ص ‪330‬‬
‫‪ 259‬کش که به ییک از انواع اجماع دست یابد برای خودش این اجماع‪ ،‬اجماع محصل نامیده یمشود اما‬
‫برای دیگران که از او نقل یمکنند‪ ،‬اجماع منقول نامیده یمشود‪.‬‬

‫‪ 260‬مبادی فقه و اصول ‪ ،‬ص ‪39‬‬

 ‫‪180‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫توضیح این که ؛ بسیار کم اتفاق یمافتد که همه علما در قرون مختلفه پس از اسالم و در رسارس بالد‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫چنی وحدت‬ ‫اسالیم بر امری غب مضح در کتاب و سنت کامل وحدت نظر پیدا کنند و به فرض که‬
‫نظری پیدا شود ناممکن خواهد بود که ما به این وحدت نظر دست یابیم زیرا ؛ الزمه این کار آن است‬
‫که ‪،‬نظر همه علما در طول تاری خ از صدر اسالم تا کنون را به دست آوریم در حایل که بدست آوردن‬
‫ً‬
‫اوال ‪:‬عمر انسان محدود است و علما بسیار زیاد یمباشند ‪.‬‬ ‫نظر همه علما ناممکن است‪ ،‬زیرا ؛‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ثانیا ‪:‬نظرات بسیاری از علما در طول تاری خ اصل به ما نرسیده است‪ ،‬به دلیل آنکه نظر خود را مکتوب‬
‫بی رفته است‪ ،‬یا از ترس مخالفت با قول مشهور نظر‬ ‫نکردهاند یا مکتوب کردهاند اما آن مکتوبات از ن‬
‫خود را بیان نکردهاند و‪ .....‬پس اجماع محصل برای کش به دست نیمآید که بخواهد حجت باشد و‬
‫‪261 .‬‬
‫آنچه را اجماع نامیدهاند در واقع اجماع نیست‬
‫حن اگر اجماع محصل برای کش بوجود آید باز این اجماع نیمتواند حجت باشد‪ ،‬زیرا «در واقع ما‬ ‫ر‬
‫رایه نداریم برای اینکه اجماع مردم را ‪-‬که ربیط به تطابق آرای عقال از آن جهت که عقالیند‪ ،‬ندارد ‪-‬‬
‫ن‬
‫گوناگوی یمتواند منشا اتفاق ایشان باشد‪ ،‬مانند عادت‪ ،‬باور‪،‬‬ ‫دلیل بر حکم ررسیع قرار دهیم‪ ،‬زیرا امور‬
‫ویژگهای انسان است و شارع چون ن ن‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫مبه از آنهاست‪ ،‬در‬ ‫چنی اموری همه از‬ ‫نفسای و شبهه‪.‬‬ ‫انفعال‬
‫چبی حکم کند‪،‬‬ ‫انگبد که به ن‬
‫این امور با ایشان مشارکت ندارد‪ .‬پس هرگاه ییک از این امور‪ ،‬انسان را بر ن‬
‫نب همان حکم را داشته باشد؛ از این رو‪ ،‬اتفاق ایشان بر یک حکم از آن جهت که‬ ‫الزم نیست شارع ن‬
‫‪262 .‬‬
‫اتفاق است کاشف از آن نخواهد بود که این حکم واقعا حکم شارع است »‬
‫ً‬
‫خالصه آن که؛ اوال ‪:‬اجماع ساخته و پرداخته اهل سنت یمباشد و برای آنها ییک از منابع احکام اسالیم‪،‬‬
‫در عرض قرآن و سنت‪ ،‬به حساب یم آید و برای شیعه فقط ابزاری برای رسیدن به سنت معصوم ‪-‬در‬
‫جای که حکم مسئله ای را در قرآن و سنت نیمیابد‪ -‬یم باشد ‪.‬‬ ‫ی‬
‫ً‬
‫ثانیا‪ :‬شاید اجماع بندرت امکان وقوع بیابد‪ ،‬ویل در صورت امکان وقوع‪ ،‬امکان علم به آن برای کش‬
‫وقن اجماع محصل در زمینهای برای کش به دست نیاید بحث از حجیت آن بال موضوع‬ ‫وجود ندارد و ر‬
‫ً‬
‫مضافا اینکه تالزیم ن‬
‫بی اجماع مردم با حکم شارع وجود ندارد که به استناد آن بتوان گفت‪ :‬اجماع‬ ‫است‪،‬‬
‫نب اجماع حجیت ندارد‪.‬‬ ‫مردم نشان از حکم شارع است ‪.‬پس از این جهت ن‬

‫ثالثا ‪:‬هر جا سخن از اجماع به میان آمده‪ ،‬ر‬ ‫ً‬

‫وقن برریس یمشود‪ ،‬مشخص یم شود قول مشهور یا قول‬
‫ً‬
‫اصل اجماع ننامیم‪.‬‬ ‫تعدادی از علما را اجماع نامیدهاند‪ ،‬پس ر‬
‫بهب است این اتفاق نظر را‬

‫‪ 261‬صاحب جواهر‪ « :‬ن‬

‫بعیص از علما در نام گذاری و به کار بردن اصطالح اجماع زیادهروی کردهاند و قول‬
‫جمیع را که قول امام در میان آن نیست و ر‬
‫حن قول مشهور را اجماع نامیدهاند‪ ،‬مخالفت با این گونه از‬
‫ن‬ ‫ّ‬
‫مقتیص آن است ‪.‬‬ ‫اجماعات کوچک ترین نضری متوجه انسان نیم کند‪ ،‬چنانچه ادله دال بر اجماع‬
‫نیک آگاه باش‪ ،‬تا در غلط و اشتباه ر‬
‫نیفن‪ ،‬و از ظاهر اصطالح(اجماع) فریب نخوری و بر ادعای اجماع‪،‬‬
‫اعتماد ن‬
‫نکن‪(».‬جواهر الکالم ‪ ،‬ج ‪ ، 41‬ص ‪ 35‬و ‪– 36‬به نقل از مبادی فقه و اصول ‪ ،‬ص‪) 40‬‬
‫‪ 262‬اصول فقه مظفر ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬ص ‪83‬‬
 ‫‪181‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ً‬
‫رابعا ‪:‬با توجه به این که هر دیدگاه علیم نو و هر کشف و نو آوری علیم در تضاد با دیدگاه عالمان قبیل‬
‫یم باشد ‪ ،‬پس ارزش دادن بیش از حد به اجماع ‪،‬موجب یم شود جلو رشد و نوآوری علیم گرفته شود‪.‬‬

‫راه درست مواجهه با نظریات جدید علیم آن است که آن نظریات به شیوه علیم مورد برریس قرار‬
‫ر‬
‫بیشبی نسبت به دالئل و شواهد و‬ ‫ر‬
‫صوری که دالئل و شواهد و قرائن آن ها از استحکام‬ ‫گرفته و در‬
‫قرائن نظریات اجمایع قبیل برخوردار است آن نظریات را بپذیریم و در غب این صورت انها را به شیوه‬
‫علیم و با دالیل رد کنیم‪.‬‬
‫ن‬
‫توهیکننده به رنن و امام‬ ‫پاسخ به اشکال اجماع در مورد حکم قتل‬
‫ن‬ ‫اوال‪ :‬حکم ن‬ ‫ً‬
‫توهیکننده‬ ‫نارساگو به رنن و امام در قرآن به ضاحت بیان شده و روشهای مختلف مواجه با‬
‫‪263 .‬‬
‫نارساگو در قرآن ذکر گردیده است‪ ،‬پس در این زمینه نیازی وجود ندارد که به رساغ اجماع برویم‬ ‫و ن‬
‫ن‬ ‫ثانیا‪ :‬حکم ن‬ ‫ً‬
‫معصومی آشکار است و این امر مسئله‬ ‫نارساگو به رنن و امام در سنت نظری و عمیل‬
‫‪264.‬‬
‫نامشخیص نیست که بخواهیم آن را به کمک اجماع کشف نماییم‬
‫ً‬
‫ثالثا‪ :‬اجماع ساخته و پرداخته اهل سنت بوده و در نزد آنها ییک از منابع حکم ررسیع محسوب یم شود‪،‬‬
‫جاهای که در متون شیعه از کلمهی اجماع‬ ‫ی‬ ‫و در نزد شیعه به خودی خود اجماع اعتباری ندارد‪ ،‬در‬
‫استفاده یمشود‪ ،‬در واقع اتفاق نظر تعدادی از علما مقصود است ‪265‬که از این اتفاق نظر امکان کشف‬
‫سنت معصوم وجود دارد ‪.‬‬
‫ً‬
‫رابعا‪ :‬اگرچه به دلیل عدم تالزم اجماع با حکم شارع‪ ،‬اجماع ‪،‬کاشف از حکم شارع و سنت معصوم‬
‫نیست اما به فرض که از طریق اتفاق نظر تعدادی از علما‪ ،‬به سنت معصوم دست یابیم و بفهمیم که‬
‫نظر معصوم این بوده که؛ ن‬
‫نارساگو به رنن و امام باید کشته شود اما از آنجا که این حکم بر خالف قرآن‬
‫بی اجماع با حکم شارع وجود‬ ‫است‪ ،‬قابل پذیرش نیست و خود این حکم دلیل دیگری است که تالزیم ن‬
‫ندارد‪ ،‬زیرا ‪:‬‬
‫اگر اجماع تالزیم با حکم شارع داشت ‪،‬آنگاه باید این تالزم ما را به حکم شارع یمرساند‪.‬‬

‫اما این تالزم ما را به حکم شارع نرساند ‪(.‬بلکه به حکیم خالف حکم شارع رساند‪).‬‬
‫پس ؛اجماع تالزیم با حکم شارع ندارد‪.‬‬
‫ن‬
‫توهیکننده به مقدسات که از اجماع علما در این زمینه بدست یمآید بر خالف‬ ‫ن‬
‫چنی حکم قتل‬ ‫هم‬
‫ن‬
‫معصومی یمباشد‪ ،‬پس این حکم قتل قابل پذیرش نیست و این حکم‬ ‫سنت به رسمیت شناخته شده‬
‫باز دلیل دیگری است که تالزیم ن‬
‫بی اجماع با حکم شارع وجود ندارد‪.‬‬

‫ن‬
‫همی کتاب‬ ‫‪ 263‬رجوع شود به‪:‬فصل اول‬
‫ن‬
‫همی کتاب‬ ‫‪ 264‬رجوع شود به‪:‬فصل دوم‬
‫‪« 265‬و عیل هذا ‪ ،‬فیکون تسمیة اتفاق جماعة من علماء االمامیة باالجماع مسامحة ظاهرة» (اصول‬
‫فقه مظفر ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬جزء ‪ ، 3‬ص ‪) 89‬‬
 ‫‪182‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ً‬
‫خامسا‪ :‬اگر تالزیم ن‬
‫بی اجماع و حکم و نظر شارع وجود داشت‪ ،‬باید این تالزم در همه جا وجود داشته‬
‫کب علما‬‫حن ا ر‬ ‫حن در ن‬
‫برخ فرق اسالیم اتفاق نظر تعدادی از علما یا ر‬ ‫باشد‪ ،‬درحایل که در ادیان سابق و ر‬
‫ً‬
‫در زمینهای وجود داشته اما آن اتفاق نظر ربیط به دیدگاه یا حکم شارع نداشته است ‪،‬مثل علما‬
‫ً‬
‫مسیحیت تقریبا همه به تثلیت اعتقاد داشته و دارند اما به نظر ما مسلمانان تثلیث غلط است و ربیط‬
‫اکب علمای اسالیم اتفاق نظر دارند که مرتد مهدورالدم است اما‬‫حضت مسیح(ع) ندارد‪ ،‬یا ر‬ ‫به دیدگاه ن‬
‫‪266.‬‬ ‫ن‬
‫معصومی این حکم نادرست است‬ ‫از دیدگاه قرآن و سنت عمیل به رسمیت شناخته شده‬
‫ً‬
‫سادسا‪ :‬هر جا برای ما ن‬
‫یقی حاصل شد که حکم مسئلهای در قرآن یا سنت بیان شده است پس به‬
‫توهیکننده به مقدسات‪ ،‬که همان طور که‬ ‫ن‬ ‫همان حکم عمل یمکنیم‪ ،‬مانند روشهای مواجهه با‬
‫ر‬
‫گذشت‪ ،‬در قرآن و سنت این روشهای مواجهه به طور مشوح بیان شده است ‪.‬‬

‫یقی حاصل شد که حکم آن مسئله در قرآن و سنت بیان نشده است‪ ،‬معلوم یمشود‬ ‫هر جا برای ما ن‬
‫آنجا جزء منطقه الفراغ دین یمباشد و خداوند الزم ندانسته حکم را بیان کند و تصمیمگبی در آن مورد‬
‫‪267.‬‬
‫را به خود انسان واگذار نموده است و سؤال از حکم ررسیع در آن مورد را ممنوع کرده است‬
‫و هر جا برای ما شک به وجود آمد که در آن زمینه حکیم وضع شده یا نه؟ پس از تحقیق‪ ،‬با توجه به‬

‫‪ 266‬رجوع شود به کتاب ‪:‬واکاوی ارتداد یا بر گشت از دین‬

‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫ين َآمنُوا ََل تَ ْسأَلُوا َع ْن أَ ْشيَاءَ إِ ْن تُْب َد لَ ُك ْم تَ ُس ْؤُك ْم َوإِ ْن تَ ْسأَلُوا َعْن َها ح َ‬
‫ي يُنََّزُل‬ ‫« ََي أَي َها الذ َ‬
‫‪267‬‬

‫ور َحلِ ٌيم»مائدة ﴿‪﴾101‬‬ ‫اَّللُ َغ ُف ٌ‬

‫اَّللُ َعْن َها َو َّ‬
‫الْ ُق ْرآ ُن تُْب َد لَ ُك ْم َع َفا َّ‬
‫های ینبسید که اگر برای شما آشکار گردد‪ ،‬شما را ناراحت یم کند‪،‬‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫"ای کسای که ایمان آوردهاید‪ ،‬از چب ی‬
‫و اگر به هنگام نزول قرآن‪ ،‬از آنها سوال کنید‪ ،‬برای شما آشکار یمشود‪ ،‬خداوند آنها را بخشیده (و نادیده‬
‫گرفته) است‪ .‬و خداوند غفور و حلیم یمباشد‪" .‬‬
‫پیامب(ص) در سخ نب نای خود فرمود‪« :‬مردم‪ ،‬خدا حج را بر شما واجب کرده است‪» .‬شخیص به‬ ‫ر‬ ‫"روزی‬
‫پیامب فرمود‪« :‬اگر من بگویم‪ :‬بله‪ ،‬آن‬
‫ر‬ ‫پیامب خدا‪ ،‬هر سال؟‬ ‫ر‬ ‫نام عکاشهبنمحصناسدی پرسید ‪:‬ای‬
‫ن‬
‫حرق نزدهام‪،‬‬ ‫وقت واجب یمشود هر ساله به حج بروید و اگر نروید‪ ،‬گمراه یم شوید‪ .‬تا هنگایم که من‬
‫نب ن‬
‫حرق نزنید‪».....‬‬ ‫شما ن‬

‫پیامب(ص) فرمود‪« :‬خداوند حدودی را برای شما مشخص کرده است‪ ،‬پس از آن حدود‬ ‫همی طور ر‬‫ن‬
‫ن‬ ‫ر‬
‫تجاوز نکنید و واجبای را که بر شما واجب کرده‪ ،‬ضایع نکنید‪ .‬و حرمت چب ی‬
‫های را که بر شما حرام‬
‫ن‬ ‫ن‬
‫مهربای بر‬ ‫کرده‪ ،‬نشکنید‪ .‬و چب ی‬
‫های را رها کرده‪ ،‬بدون اینکه آنها را فراموش کرده باشد‪ ،‬بلکه از روی‬
‫شما این کار را کرده‪ ،‬پس بپذیرید و درباره آن بحث و جستوجو نکنید ‪("».‬تفسب ن‬
‫المبان ‪ ،‬ج ‪، 6‬‬
‫صص‪ 225‬تا ‪ ، 227‬ذیل آیات ‪ 101‬و ‪ 102‬مائدة )‬
 ‫‪183‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫اینکه شارع مقدس اجازه اهمال و ترک احتیاط را داده است‪ 268.‬پس اصل اول عمیل در این گونه موارد‬
‫یعن اینکه خداوند در برابر تکلیف و واقعهی مشکوک الحکم احتیاط را الزم ندانسته و‬ ‫برائت است‪ ،‬ن‬
‫انسان را نسبت به فعل یا ترک آن مشکوک الحکم‪ ،‬مختار گذاشته است‪.‬‬
‫پس در این روند‪ ،‬تکلیف روشن بوده و جای برای رجوع به اجماع ر‬
‫باق نیمماند ‪.‬‬ ‫ی‬
‫نارساگو به مقدسات‪،‬‬ ‫ن‬
‫توهیکننده و ن‬ ‫اشکال‪ :‬عقل ییک از منابع احکام اسالیم است و عقل حکم یمکند که‬
‫بویژه ن‬
‫نارساگو به رنن و امام‪ ،‬به اشد مجازات تنبیه شود‪ ،‬زیرا‪:‬‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫اوال‪ :‬رنن و امام برترین افراد ر‬
‫همی‬ ‫بش از جهت بینش و تقوا یمباشند و به مقام عصمت رسیدهاند و به‬
‫ی‬
‫شایستیک آن را یافتهاند که از جانب خداوند به راهنمای ر‬
‫بش برگزیده شوند‪ ،‬پس عقل حکم یمکند‬ ‫ی‬ ‫جهت‬
‫ن‬
‫توهیکننده به آنها به شدت تنبیه شود‪.‬‬ ‫حرمت آنها نگه داشته شود و‬
‫ً‬
‫ثانیا‪ :‬ن‬
‫اگوی به اولیای الیه تظاهر به کفر و موجب کوچک شمردن دین یمشود پس عقل حکم‬ ‫نارس ی‬
‫‪269.‬‬
‫یمکند حرمت اینها را نگه داریم‬

‫اَّللُ نَ ْف ًسا إََِّل َما َ‬

‫آَت َها »طَلق﴿‪﴾7‬‬ ‫ف َّ‬ ‫ِ‬
‫«ََل يُ َكل ُ‬ ‫‪268‬‬

‫ن‬
‫مکلفی رسانده باشد ‪".‬‬ ‫"خداوند هیچ کس را به امتثال حکیم تکلیف نیمکند‪ ،‬مگر آنکه آن حکم را به‬

‫پیامبی مبعوث کرده باشیم (تا وظایف شان را‬
‫ر‬
‫ِ‬
‫ث َر ُس ًوَل»اسراء ﴿‪﴾15‬‬ ‫« َوَما ُكنَّا ُم َعذبِ َ‬
‫ي َح ََّّت نَْب َع َ‬
‫"و ما هرگز (قویم را) مجازات نخواهیم کرد مگر آنکه‬
‫بیان کند)"‬

‫اَّللَ بِ ُك ِل َش ْي ٍء‬
‫ي ََلُْم َما يَتَّ ُقو َن إِ َّن َّ‬ ‫« وما َكا َن َّ ِ ِ‬
‫اَّللُ ليُض َّل قَ ْوًما بَ ْع َد إِ ْذ َه َد ُاه ْم َح ََّّت يُبَِ َ‬ ‫ََ‬
‫َعلِ ٌيم»توبه ﴿‪﴾115‬‬
‫" چنان نیست که خداوند قویم را‪ ،‬پس از آنکه آنها را هدایت کرد‪ ،‬گمراه (و مجازات) کند‪ ،‬مگر آنکه‬
‫هبند‪ ،‬برای آنان بیان نماید (و آنها مخالفت کنند)‪ ،‬زیرا خداوند به هر ن‬
‫چبی‬ ‫اموری را که باید از آن یبب ن‬
‫داناست ‪".‬‬
‫برای توضیح موارد فوق ‪ ،‬رجوع شود به‪ :‬علم اصول شهید صدر ‪ ،‬مرحله ی دوم ‪ ،‬صص ‪ 378‬تا ‪396‬‬
‫‪ 269‬کشف اللثام ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬کتاب الحدود ‪ ،‬نق حد ساب الن رن (ص) ‪ ،‬ص ‪235‬‬
 ‫‪184‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ی‬
‫بزرگ یاد کرده است و از مردم خواسته است بر آنها درود فرستند ‪270‬و ر‬ ‫ً‬
‫حن‬ ‫ثالثا‪ :‬قرآن از اولیای الیه به‬
‫در حضور آنها بلند صحبت نکنند ‪271‬پس به طریق اویل عقل حکم یمکند‪ ،‬کش به آنها ن‬
‫نارسا نگوید و‬
‫سخن مجازات شود‪.‬‬ ‫ر‬ ‫هر که به آنها ن‬
‫نارسا گفت‪ ،‬به‬
‫پاسخ‪ :‬در اشکال فوق دو ادعا مطرح گردیده است که باید جدا جدا به هر یک پاسخ گفت‪.‬‬
‫ادعای اول اینکه؛ عقل ییک از منابع احکام اسالیم دانسته شده است‪ ،‬در پاسخ به این ادعا باید گفت‪:‬‬
‫ی‬
‫زندگ ر‬ ‫دین اسالم برای ر‬
‫بش برنامه ارائه داده و حکم وضع نموده است‪ ،‬در این بخش عقل‪،‬‬ ‫بخش از‬
‫منبع احکام نیمباشد بلکه‪ ،‬ابزار استخراج حکم از قرآن و سنت یمباشد‪ .‬عقل کنار گذاشته شود‪ ،‬ی‬
‫در‬
‫استخراج حکم از قرآن و سنت بسته یمشود‪ ،‬در توضیح این مطلب‪ ،‬بحث را از سنت آغاز کنیم‪.‬‬

‫سنت امروز در قالب احادیث بدست ما رسیده است و یمدانیم بخش زیادی از این احادیث جعیل‬
‫حدین جعیل است‪ ،‬مالکهای جعیل‬‫ر‬ ‫حدین درست و چه‬‫ر‬ ‫است و این عقل است که به ما یمگوید‪ ،‬چه‬
‫بودن یا جعیل نبودن حدیث را عقل به ما عرضه یمدارد‪ ،‬این عقل است که به ما یمگوید‪:‬‬
‫ر‬
‫احادین که خالف قرآن هستند را نپذیر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ن‬
‫معصومی یمباشند را نپذیر ‪.‬‬ ‫ر‬
‫احادین را که خالف سنت قطعیه‬ ‫‪-‬‬
‫معتبه قرون اولیه یافت نیمشوند را نپذیر ‪.‬‬ ‫ر‬
‫احادین که در متون ر‬ ‫‪-‬‬
‫معتبی ندارند را نپذیر ‪.‬‬ ‫ر‬
‫احادین که سند ر‬ ‫‪-‬‬
‫همی طور در عمل این عقل است که به ما کمک یمکند تا احادیث خالف قرآن و سنت قطعیه را‬ ‫ن‬ ‫و‬
‫ً‬ ‫تشخیص دهیم و ن‬
‫نب این عقل است که به ما امداد یم رساند‪ ،‬تا احادیث ری سند‪ ،‬چه آنها که اصل در‬
‫معتب نیست‪ ،‬را‬
‫ر‬ ‫معتبه وجود دارند ویل سند آنها‬
‫ر‬ ‫معتب وجود ندارند و چه آنها که در متون‬ ‫ر‬ ‫متون‬
‫تشخیص دهیم و آنها را از احادیث سند دار جدا کنیم‪.‬‬

‫صلوا َعلَْي ِه َو َسلِ ُموا تَ ْسلِي ًما‬

‫ين َآمنُوا َ‬
‫َّ ِ‬ ‫صلو َن َعلَى النِ ِ‬
‫َّب ََي أَي َها الذ َ‬
‫ِ‬ ‫« إِ َّن َّ‬
‫اَّللَ َوَم ََلئ َكتَهُ يُ َ‬ ‫‪270‬‬

‫»احزاب ﴿‪﴾56‬‬
‫َّب َوََل َُْت َه ُروا لَهُ ِِبلْ َق ْوِل َك َج ْه ِر‬ ‫« َي أَي ها الَّ ِذين آمنُوا ََل تَرفَعوا أَصواتَ ُكم فَو َق صو ِ‬
‫ت النِ ِ‬ ‫ْ ُ َْ ْ ْ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪271‬‬

‫ض ُك ْم لِبَ ْع ٍ‬
‫ض أَ ْن ََْتبَ َط أ َْع َمالُ ُك ْم َوأَنْتُ ْم ََل تَ ْشعُ ُرو َن »حجرات ﴿‪﴾2‬‬ ‫بع ِ‬
‫َْ‬
 ‫‪185‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫و این عقل است که دست ما را یمگبد و ما را یاری یمکند تا احادیث را‪ ،‬با توجه به سند‪ ،‬از ‪ 100‬تا‬
‫صفر ارزش گذاری نماییم و آنها را به حدیث متواتر‪ ،‬مستفیض‪ ،‬صحیح‪ ،‬موثق‪ ،‬حسن‪ ،‬ضعیف و بسیار‬
‫‪272.‬‬
‫ضعیف تقسیم نماییم‬
‫ر‬
‫حدین با چه‬ ‫و این عقل است که به مدد ما یمآید تا درک نماییم‪ ،‬با توجه به اهمیت موضوع‪ ،‬به چه‬
‫ً‬ ‫درجه ر‬
‫ارزیس برای استخراج حکم نیاز داریم‪ ،‬مثل عقل حکم یمکند‪ ،‬اگر موضوع قتل یا قطع عضو مطرح‬
‫ر‬
‫موضوعای مثل ثواب‬ ‫محتوای تکیه کرد اما برای‬ ‫یمباشد‪ ،‬تنها یمتوان به حدیث متواتر‪ ،‬بدون مشکل‬
‫ی‬
‫‪273 .‬‬
‫مستحن به حدیث ضعیف هم یمتوان تکیه نمود‬
‫ر‬ ‫اعمال‬
‫ن‬
‫معصومی ناممکن یمشود‪.‬‬ ‫پس روشن شد؛ عقل کنار گذاشته شود ‪،‬استخراج حکم از سنت‬
‫پس از سنت به قرآن یمرسیم ‪ ،‬قرآن نیاز به تفسب دارد و تفسب قرآن باید به کمک عقل انجام شود‪،‬‬
‫نب باید به کمک عقل انجام شود‪ ،‬زیرا به کمک عقل ابتدا باید احادیث درست از‬‫حن تفسب روای قرآن ن‬‫ر‬
‫ی‬
‫ً‬
‫احادیث نادرست تفکیک گردند و سپس از احادیث درست در تفسب قرآن استفاده کنیم‪ .‬مضافا بر‬
‫معتب نداریم و در مورد تفسب این آیات فقط باید از عقل‬
‫ر‬ ‫اینکه در مورد همهی آیات قرآن‪ ،‬حدیث‬
‫بش صدر اسالم‬ ‫معتبی هم که درباره تفسب آیات داریم متناسب با فهم ر‬ ‫ر‬ ‫کمک گرفت و حدیثهای‬
‫ّ‬
‫بیان شدهاند‪ ،‬زیرا اگر چه این احادیث از معصوم صادر شدهاند اما متکلم باید متناسب با فهم مخاطب‬
‫بش امروزی به جز نشان‬ ‫معتب برای ر‬
‫سخن بگوید تا سخن او مورد فهم و مفید قرار گبد و این احادیث ر‬
‫گفی ندارند‪ .‬منظور از نشان دادن معنا این است که اگر آیه را چند گونه‬ ‫ن‬
‫حرق برای ر ن‬ ‫دادن معنا خییل‬
‫‪274 .‬‬
‫یمتوان معنا کرد روایت به ما نشان یمدهد کدام معنا درست است‬

‫‪ 272‬برای توضیح اصطالحات فوق رجوع شود به کتاب «واکاوی ارتداد یا برگشت از دین ‪ ،‬صص ‪ 55‬و‬
‫‪56‬‬
‫‪ 273‬این مطلب در فصل سوم ‪،‬برریس اسناد زیارت عاشورا ‪،‬توضیح داده خواهد شد ‪.‬‬
‫ر‬
‫عالمن آیات قرآن به ما کمک یمکنند و‬ ‫ر‬
‫بیشب در زمینه ی فهم سمانتییک و‬ ‫‪ 274‬به عبارت دیگر روایات‪،‬‬
‫در زمینه فهم هرمنوتییک آیات ‪ ،‬ر‬
‫کمب موثر خواهند بود‪.‬‬ ‫ی‬
‫ر‬
‫عالمن‪ ،‬اینکه این کلمه یا این جمله داللت بر فالن معنا یمکند ‪.‬‬ ‫فهم سمانتییک‪ ،‬ن‬
‫یعن فهم‬
‫می یمتوان استخراج نمود‪ .‬در فهم سمانتییک‬ ‫مطالن که از یک عبارت یا ر ن‬
‫ر‬ ‫مبان‬‫یعن‪ ،‬ن‬
‫اما فهم هرمنوتییک ن‬
‫ً‬
‫تقریبا همه انسانهای که به زبان ر ن‬
‫آشنای دارند با هم برابرند اما در فهم هرمنوتییک انسانها‬
‫ی‬ ‫می مورد نظر‬ ‫ی‬
‫لفیط هیچ ن‬
‫چب‬ ‫با هم متفاوتاند به گونهای که از یک جمله کش ممکن است به جز معنای لغوی و ن‬
‫می‪ ،‬فهم‬‫نفهمد‪ ،‬در حایل که دیگری از همان جمله دنیای از مطالب را یم فهمد‪ .‬برای ترجمه یک ر ن‬
‫ی‬
‫می مهم است‪ ،‬در حایل که برای تفسب به جز فهم سمانتییک که الزمه کار است فهم‬ ‫سمانتییک آن ر ن‬
‫هرمنوتییک از اهمیت ویژهای برخوردار است ‪.‬‬
 ‫‪186‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫از طرف دیگر قرآن معموال قواعد کیل را بدست ما داده است و این عقل است که احکام جزی را از‬
‫ّ‬
‫قواعد کیل استخراج یمکند‪ ،275‬پس عقل کنار گذاشته شود‪ ،‬نه تنها تفسب قرآن ناممکن یم گردد بلکه‬
‫در استخراج حکم از قرآن ن‬
‫نب بسته یمشود‪.‬‬ ‫ی‬
‫از آنچه گذشت مشخص شد عقل منبع احکام اسالیم نیست ‪،‬بلکه عقل ابزار استخراج حکم از قرآن و‬
‫سنت یمباشد‪.‬‬
‫اما دین اسالم یک منطقه الفراغ دارد‪ ،‬ن‬
‫یعن اموری که دین برای آن امور حکیم وضع نکرده است ‪.‬‬

‫بخش اعظم امور انسان در منطقه الفراغ قرار دارد و این خود انسان است که باید با عقل خویش برای‬
‫چنی در ر‬
‫بخش‬ ‫ن‬ ‫اموری که در این بخش قرار دارند حکم وضع نموده و طبق این احکام عمل نماید‪ ،‬هم‬
‫ن‬
‫تعیی‬ ‫بهبین مجری حکم یا‬‫از امور که دین حکم وضع نموده است‪ ،‬نحوهی اجرای حکم‪ ،‬انتخاب ر‬
‫بش قرار داده شده است ‪.‬‬ ‫مصداق حکم به عهدهی عقل ر‬
‫ً‬
‫مثل دفاع در مقابل دشمن متجاوز به امر الیه واجب است اما نحوهی دفاع از اموری است که انسان‬
‫باید خودش به کمک عقل آن را انتخاب نماید‪.‬‬

‫هنگام جنگ احد این بحث پیش آمد که آیا در شهر بمانیم و با دشمن در شهر بجنگیم یا اینکه از شهر‬
‫خارج شویم و ببون از شهر با دشمن روبرو شویم‪ ،‬مشورت شد و بر خالف نظر رنن(ص) تصمیم گرفته‬
‫شد که ببون شهر با دشمن مبارزه شود‪.‬‬

‫یا اگر کش به مال دیگری آسیب رساند طبق فرمان الیه باید نضر زننده ر‬
‫جبان خسارات کند اما نحوهی‬
‫جبان خسارت را باید به کمک عقل مشخص نمود‪.‬‬ ‫ر‬

‫ّ‬ ‫درست مانند ُک ُتب ن‬

‫‪275‬‬
‫کیل ن‬
‫ریایص ارائه یمشود و انسان باید به کمک عقل‬ ‫ریایص که در آنها قواعد‬
‫ّ‬ ‫جواب سواالت را از دل این قواعد کیل استخراج نماید‪ ،‬با این تفاوت که در کتب ن‬
‫ریایص قواعد کیل‬
‫ّ‬
‫مطلن ارائه شده که‬
‫ر‬ ‫به عینه ارائه یمشود ویل در قرآن قاعده کیل به عینه ارائه نشده است ‪ ،‬بلکه‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫مثل در قران یم فرماید ‪:‬‬ ‫یم توان به کمک عقل از آن مطلب ‪ ،‬یک قاعده کیل استخراج نمود ‪،‬‬

‫ات ِبَنْ ُف ِس ِه ْم َخ ْ ًريا َوقَالُوا َه َذا إِفْ ٌ‬

‫ك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫«لَ ْوََل إِ ْذ ََس ْعتُ ُموهُ ظَ َّن الْ ُم ْؤمنُو َن َوالْ ُم ْؤمنَ ُ‬
‫ي»نور ﴿‪﴾12‬‬ ‫ُمبِ ٌ‬
‫"چرا هنگامى كه آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیك به خود نبردند و نگفتند این‬
‫بهتانى آشكار است ‪".‬‬
‫آیه فوق به گونه ای است که عقل انسان یم تواند از آن یک قاعده کیل استخراج نماید و آن قاعده‬
‫چب خوب و پاک و ری عیب و ری گناه است ‪ ،‬مگر اینکه خالف‬ ‫کیل این است که ‪«:‬همه کس و همه ن‬
‫آن اثبات شود ‪».‬‬
 ‫‪187‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫گوسفندای شبانه وارد باغ انگوری شده و محصول انگور آن باغ را‬ ‫در زمان حکومت ح نضت داود(ع)‬
‫حضت داود(ع) مراجعه نموده و از صاحب گوسفندان‬ ‫بی بردند‪ ،‬فردای آن شب‪ ،‬صاحب باغ به ن‬‫از ن‬
‫جبان خسارت داد و فرمود‪ :‬به مقدار خسارت‪ ،‬از‬ ‫شکایت نمود‪ ،‬داود(ع) طبق فرمان الیه حکم به ر‬
‫گوسفندان به صاحب باغ داده شود‪.‬‬

‫جوای بیش نبود فرمود‪ :‬به نظر من گوسفندان تا مد ری به‬

‫ن‬ ‫حضت سلیمان(ع) که در آن زمان‬ ‫اما ن‬
‫صاحب باغ داده شوند تا از منافع آنها صاحب باغ استفاده کند و باغ به صاحب گوسفندان داده شود‬
‫تا آن را به وضع اولیه برگرداند‪ ،‬هر وقت باغ به وضع قبل برگشت‪ ،‬دوباره باغ و گوسفندان به صاحب‬
‫اصیل برگردانده شوند و جالب است بدانیم‪ ،‬نحوهی اجرای حکم پیشنهادی سلیمان(ع) مورد تایید قرار‬
‫حضت داود(ع) ‪،‬مورد پسند قرار‬ ‫یعن ن‬‫گرفت و نحوهی اجرای حکم پیشنهادی ویل خدا در آن زمان‪ ،‬ن‬
‫‪276 .‬‬
‫نگرفت‬
‫خب آورد در مورد آن تحقیق کنید‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫همی طور دین یمفرماید‪ :‬به ر‬
‫خب فاسق اعتماد نکنید و اگر فاسق ر‬
‫‪277‬اما در مقام مصداق‪ ،‬چه کش فاسق است؟ این را خود انسانها باید به کمک عقل مشخص کنند‪.‬‬

‫گرفی زکات از نبنمصطلق به سوی آن قبیله فرستاد‪ ،‬ولید در میانه‬‫پیامب(ص) ولید بن عقبه را برای ر ن‬
‫ر‬
‫راه برگشت و به دروغ گفت‪ :‬نبنمصطلق مرتد شده و زکات ندادند و یمخواستند مرا بکشند‪ .‬مسلمانان‬
‫ر‬
‫فاسق برای‬ ‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردهاید‪ ،‬اگر‬ ‫گفتند؛ باید به جنگ نبنمصطلق برویم‪ ،‬آیه نازل شد‪ ":‬ای‬
‫خبی آورد‪ ،‬برریس کنید‪( ".....‬حجرات ‪ )6‬معلوم شد ولید دروغ گفته است‪.‬‬‫شما ر‬
‫نکته جالب در اینجا این است که رنن(ع) ن‬
‫نب نیم دانست‪ ،‬ولید فاسق است و پس از اینکه دروغ او‬
‫آشکار گردید به فسق او ییبرد‪ ،‬زیرا اگر رنن(ع) از قبل یمدانست ولید فاسق است‪ ،‬هرگز او را مامور‬
‫رن‬
‫گرفی زکات نیمکرد‪.‬‬

‫یا دین یمگوید‪ :‬بازی با وساییل که در عرف مردم‪ ،‬این وسایل‪ ،‬ابزار قمار محسوب یمشوند حرام است‪،‬‬
‫اگر چه این بازی به قصد قمار نباشد‪.‬‬

‫حال اینکه چه وساییل در عرف مردم مصداق وسایل قمار یم باشند را باید خود انسانها با عقل خویش‬
‫مشخص کنند‪.‬‬

‫خمین(س) شخیص از او سؤال نمود‪" :‬امروز شطرنج در عرف مردم دنیا ابزار قمار به‬‫ن‬ ‫در زمان امام‬
‫حساب نیمآید‪ ،‬پس بازی کردن با آن چه حکیم دارد؟"‬

‫ت فِ ِيه َغنَ ُم الْ َق ْوِم َوُكنَّا ِْلُ ْك ِم ِه ْم‬ ‫ان ِِف ْ ِ‬

‫اْلَْرث إِ ْذ نَ َف َش ْ‬ ‫« وداوود وسلَيما َن إِ ْذ َُي ُكم ِ‬
‫ْ َ‬ ‫ََ ُ َ َ ُ َْ‬
‫‪276‬‬

‫اها ُسلَْي َما َن َوُك ًَّل آتَْينَا ُح ْك ًما َو ِع ْل ًما‪»......‬انبياء ﴿‪﴾79‬‬ ‫ِِ‬
‫ين ﴿‪ ﴾78‬فَ َف َّه ْمنَ َ‬ ‫َشاهد َ‬
‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫صبِ ُحوا َعلَى‬ ‫ين َآمنُوا إِ ْن َجاءَ ُك ْم فَاس ٌق بِنَبٍَإ فَتَبَيَّنُوا أَ ْن تُصيبُوا قَ ْوًما ِبَ َهالَة فَتُ ْ‬ ‫« ََي أَي َها الذ َ‬
‫‪277‬‬

‫ي»حجرات ﴿‪﴾6‬‬ ‫ِِ‬

‫َما فَ َع ْلتُ ْم ََندم َ‬
 ‫‪188‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫خمین(س) فرمودند‪" :‬با این فرض شطرنج بازی اشکایل ندارد‪" .‬‬ ‫امام‬
‫مجری حکم به خود انسانها واگذار شده تا با عقل خویش آن را انتخاب‬ ‫همی طور انتخاب ر‬
‫بهبین‬ ‫ن‬
‫ی‬
‫ً‬
‫نمایند‪ .‬مثل چه کش را به ر‬
‫رهبی سیایس کشور برگزینیم؟ چه کش را به فرماندیه لشکر انتخاب کنیم؟‬
‫یا…‪..‬همه باید به کمک عقل انجام شود‪.‬‬

‫با توضیح فوق مشخص شد که در اموری که دین حکم وضع نموده است عقل ابزار استخراج حکم از‬
‫دین‪ ،‬انتخاب ر‬
‫بهبین‬ ‫نب در زمینهی نحوهی اجرای حکم ن‬ ‫قرآن و سنت یمباشد و در منطقه الفراغ و ن‬
‫دین‪ ،‬تصمیمگبی و صدور حکم بر عهدهی عقل‬ ‫تعیی مصداق برای حکم ن‬‫ن‬ ‫مجری برای حکم ن‬
‫دین یا‬
‫قرار گرفته است‪ ،‬بنابراین در این بخشها عقل منبع حکم یم باشد اما احکایم که عقل در اینجاها وضع‬
‫یمکند‪ ،‬احکام ن‬
‫دین نیمباشند بلکه اینها احکام عقل یم باشند‪ ،‬اگرچه دین در این زمینهها حکم عقل را‬
‫به رسمیت شناخته است‪.‬‬

‫جاهای که خودش حکم وضع نکرده‪ ،‬گفته به حکم عقل عمل کنید و این امر‬ ‫ی‬ ‫به عبارت دیگر‪ ،‬دین در‬
‫به این معناست که دین روش استخراج حکم در منطقه الفراغ را به ما نشان داده است و این روش را‬
‫امضا کرده است‪ ،‬نه اینکه تک تک احکایم که عقل وضع یمکند مورد تایید و امضای دین باشد‪.‬‬

‫رهب کشوری نحوهی انتخاب رئیس جمهور را به رای مردم واگذار نماید و بگوید‪ :‬مردم‬‫مثال‪ :‬فرض کنیم ر‬
‫رهب‪ ،‬روش انتخاب رئیس جمهوری به‬ ‫هر کس را یمخواهند به رئیس جمهوری خود برگزینند‪ ،‬در اینجا ر‬
‫نب رئیس جمهوری او را‬ ‫رهب ن‬
‫وسیله رأی مردم را پذیرفته است و بنابراین هر کس را مردم انتخاب کنند‪ ،‬ر‬
‫یمپذیرد‪ ،‬اگرچه خودش نظرش به فرد دیگری‪ ،‬غب از فرد منتخب مردم‪ ،‬یم باشد‪ .‬پس در اینجا فرد‬
‫رهب کاری ندارد‪.‬‬
‫برگزیده‪ ،‬انتخاب و خواستهی مردم است و به خواسته ر‬
‫دین از قرآن و سنت و‬‫دین نیم باشد‪ ،‬بلکه عقل ابزار استخراج احکام ن‬ ‫خالصه آنکه؛ عقل منبع احکام ن‬
‫منبع احکام عقیل در منطقه الفراغ یمباشد‪.‬‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫اما در پاسخ به ادعای دوم اشکالکننده که گفته بود‪ :‬به جهت بزرگ شأن اولیای الیه و بزرگ شأن‬
‫ن‬
‫توهیکننده به اولیای الیه‪ ،‬باید به اشد مجازات‪ ،‬تنبیه شود‪،‬‬ ‫توهیکننده به مقدسات‪ ،‬به ویژه‬ ‫ن‬ ‫دین‪،‬‬
‫باید گفت‪ :‬درست است؛ مقام اولیای الیه بسیار باالست و باید حرمت آنها حفظ شود اما حفظ‬
‫درسن دفاع کنیم‪ ،‬دفایع که موجب شود شأن آنها در نزد مردم‬ ‫ر‬ ‫حرمت آنها به این است که ما از آنها به‬
‫ن‬
‫معصومی‬ ‫های که قرآن و‬
‫باال رفته و گرایش مردم به آنها زیادتر شود و این گونه دفاع تنها با همان روش ی‬
‫ً‬
‫قبل گذشت ‪.‬‬ ‫های که ررسح آنها‬‫ارائه نمودند‪ ،‬ممکن یم باشد‪ ،‬روش ی‬
‫کشی‬ ‫ن‬
‫کسای را تخریب کنید از آنها بد دفاع کنید‪ .‬ر ن‬ ‫سخن مشهوری است که یمگوید‪ :‬اگر یم خواهید‬
‫ً‬
‫نارساگو به مقدسات‪ ،‬دفاع از مقدسات به بدترین شیوه ممکن است‪ .‬قبل گذشت که ن‬‫ن‬
‫حضت عیل(ع)‬
 ‫‪189‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪278‬‬ ‫نارساگو به مقدسات را‪ ،‬سبک مغزی و ری فکری دانستند‪.‬‬ ‫زدن یا ر ن‬

‫کشی ن‬

‫رسوای و‬
‫ی‬ ‫ما باید به گونه ای عمل کنیم که موجب زینت اولیای الیه گردیم نه اینکه موجب بدنایم و‬
‫‪279 .‬‬
‫رسزنش آنها شویم‬
‫باید با عمل خود دشمنان را جذب و به دوستان تبدیل کنیم‪ ،‬نه اینکه با دست زدن به جنایات‪ ،‬دوستان‬
‫را ن‬
‫نب از دست داده و به دشمن مبدل نماییم‪.‬‬

‫نادای هم چون خوارج‪ ،‬اهلالحدیث‪ ،‬اخباریها‪ ،‬داعش و…‬ ‫گبین نضبه ها را در طول تاری خ دوستان ن‬ ‫بزر ر‬
‫با ارائه چهرهای خشن از دین‪ ،‬به اسالم وارد نمودند‪ ،‬این ها ابزاری شدند که دشمنان بتوانند نضبههای‬
‫خود را به اسالم وارد نمایند‪.‬‬
‫ُ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ ْ ُ ْ ر َ ُ َّ‬
‫اس َو َمن َر َیم به الش ْيطان َم َرام َيه َو‬
‫ِ‬ ‫الن‬ ‫حضت عیل(ع) در مورد خوارج یم فرمایند‪ « :‬ثم أنتم سار‬ ‫ن‬
‫ُ‬ ‫نَ َ َ‬
‫ضب به ت َيهه ‪( »280‬نهج البالغه ‪ ،‬خطبه ‪)127‬‬
‫"پس شما بدترین مردم هستید و کش که به واسطه او شیطان تب های خود را یمزند و به وسیلهی او‬
‫حبت و تردید و گمرایه یمافکند ‪".‬‬
‫ی‬
‫پس عقل حکم یمکند به خاطر بزرگ شأن اولیا الیه ما از آنها به گونهای شایسته دفاع نماییم ‪ ،‬نه اینکه‬
‫ُ‬
‫ن‬
‫معصومی‬ ‫با کارهای ریخردانه آبروی آنها و مکتب آنها را رببیم ‪.‬و ط ُرق شایسته دفاع از آنها را قرآن و خود‬
‫بهب است یک بار دیگر این طرق را مرور کرده و از این طرق استفاده کنیم‬ ‫بیان کردهاند‪ .‬پس ر‬

‫یعن‪" :‬بواسطه‬
‫نُ ّ‬
‫اَّلل» ن‬ ‫اَّلل و ال ُت َ‬
‫ظه ُر به َبراهی‬
‫ُ َ ُ ّ‬ ‫یش ال َی ُ‬
‫قوم به حجج‬ ‫الط َ‬‫َّ‬
‫همی فصل ‪ ،‬ص ‪« 171‬ان‬ ‫ن‬ ‫‪278‬‬

‫سبک مغزی و ری فکری حجتهای الیه برپا نیمشوند و با ری فکری برهانها و دالیل خدا آشکار‬
‫نیمشوند‪" .‬‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ر‬
‫«معارس الشیعة ‪ ،‬کونوا لنا زینا و ال تکونوا علینا شینا ‪ ،‬قولوا للناس حسنا‬ ‫‪ 279‬امام صادق (ع ) فرمودند‪:‬‬
‫و احفظوا السنتکم و کفوها عن الفضول و قبیح القول »(امایل صدوق ‪ ،‬مجلس ‪، 62‬ح ‪ ،17‬ص ‪)484‬‬
‫رسوای ما گردید‪ .‬با مردم نیکو سخن بگویید و‬ ‫ی‬ ‫"ای شیعیان؛ زینت ما باشید ‪ ،‬نه اینکه موجب بدنایم و‬
‫گوی باز دارید‪".‬‬‫گوی و زشت ی‬ ‫زبانتان را حفظ کنید و آن را از زیاده ی‬
‫ً‬ ‫ً‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫و ‪ «:‬یا ر‬
‫معش الشیعة؛ انکم قد نسبتم الینا ‪ ،‬کونوا لنا زینا و ال تکونوا علینا شینا »(مشکات االنوار ‪ ،‬ج ‪1‬‬
‫‪ ،‬الفصل الثالث ‪ :‬نق آداب الشیعة ‪ ،‬ح ‪ ، 310‬ص ‪)145‬‬
‫"ای گروه شیعه ؛ شما منسوب به ما هستید ‪ ،‬پس مایه ی زینت ما باشید ‪ ،‬و مایه ی بد نایم ما نباشید‪".‬‬
‫ن‬
‫تکب‬ ‫التیه ‪ :‬رسگردای ‪ ،‬گمرایه ‪ ،‬دربدری ‪ ،‬خود ی‬
‫ستای ‪ ،‬الف زدن ‪ ،‬ر‬ ‫‪280‬‬
 ‫‪190‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫فصل سوم‬
‫اگوی به مقدسات جایز است؟‬ ‫ن‬
‫آیا ناس ی‬

‫بخش اول‪ :‬دیدگاه قرآن‬

‫نارساگوی و آزار های ن‬
‫زبای ‪ ،‬بویژه ن‬ ‫ن‬
‫اگوی به مقدسات ‪ ،‬را‬ ‫نارس ی‬ ‫در قرآن آیات فراوای وجود دارد که ن ی‬
‫آیای که در فصل اول آورده‬ ‫محکوم یمنماید و مسلمانان را از ورود به این امور نیه یمنماید‪ .‬از همهی ر‬
‫اگوی به دیگران‬
‫نارس ی‬ ‫شد ‪ ،‬به جز آیات مربوط به مقابله به مثل ‪ ،‬استنباط یمشود که ؛ از دیدگاه قرآن ن‬
‫خوی پاسخ دهید‪ ،‬معلوم یم شود اگر کش ن‬
‫نارسا‬ ‫ً ر‬
‫جایز نیست‪ ،‬مثل وقن قرآن دستور یمدهد؛ بدی را با ر‬
‫وقن قرآن دستور یمدهد ؛ بد ن‬
‫زبای ها را ببخشید (آیات‬ ‫نارساگو‪ ،‬دشنام دهد‪ .‬یا ر‬
‫گفت‪ ،‬مسلمان نباید به ن‬
‫نارسا گفت‪ ،‬مسلمان باید او را مورد بخشش قرار‬ ‫یعن ؛ اگر کش ن‬ ‫ذیل عنوان غفران‪ ،‬صفح و عفو) ‪،‬پس ن‬
‫نب مالحظات ذیل باید مد نظر قرار گبد‪:‬‬ ‫دهد و… در مورد آیات مربوط به« مقابله به مثل » ن‬
‫نارسا بگوید و اگر ر‬
‫اوال؛ از این آیات استنباط یمشود که ؛ مسلمان حق ندارد ابتدا به ساکن به کش ن‬ ‫ً‬
‫حق‬
‫هم در این زمینه برای مسلمان به وجود یمآید ‪ ،‬در مقام مقابله به مثل است‪.‬‬
‫ً‬
‫ثانیا؛ با مرور آیات مربوط به مقابله به مثل مشخص یمشود‪ ،‬اگرچه مقابله به مثل را قرآن جایز دانسته‬
‫ً‬
‫مثل قرآن یمفرماید‪:‬‬ ‫است اما این راه را ر‬
‫بهبین راه ندانسته و به عنوان آخرین راهحل دانسته است‪،‬‬
‫«وجزاء سيِئ ٍة سيِئةٌ ِمثْلُها فَمن ع َفا وأَصلَح فَأَجره علَى َِّ‬
‫اَّلل إِنَّهُ ََل ُُِيب‬ ‫َ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُُ َ‬ ‫َ ََ ُ َ َ َ َ‬
‫الظَّالِ ِمي»شوری ﴿‪ ﴾40‬ن‬
‫یعن ؛ یم ن‬
‫توای مقابله به مثل نمای اما ر‬
‫بهبین راه آن است که راه بخشش‬ ‫ی‬ ‫َ‬
‫و اصالح در پیشگبی ‪.‬‬

‫ين»َنل ﴿‪﴾126‬‬‫ِ‬
‫ر‬ ‫لصابِ‬
‫َّ‬ ‫یا «وإِ ْن عاقَبتم فَعاقِبوا ِبِِثْ ِل ما عوقِبتم بِِه ولَئِن صِبُُت ََلو خري لِ‬
‫َ ُ ُْ ْ َ ْ َ َْ ْ َُ َ ْ ٌ‬ ‫َ َ ُْ ْ َ ُ‬
‫ن‬
‫یعن‬
‫َ‬
‫شکیبای در پیش گبی ‪.‬‬ ‫کن اما ر‬
‫بهبین راهحل این است که راه‬ ‫؛ اگر چه یم ن‬
‫توای مقابله به مثل ن‬
‫ی‬

‫اَّللَ َع ْد ًوا بِغَ ِْري ِع ْل ٍم‬ ‫ون َِّ‬

‫اَّلل فَيَ ُسبوا َّ‬ ‫آیای مثل ‪«:‬وََل تَسبوا الَّ ِذين ي ْدعو َن ِمن د ِ‬ ‫ً‬
‫ثالثا؛ با توجه به ر‬
‫َ َ ُ ْ ُ‬ ‫َ ُ‬
‫دشمن‬‫ن‬ ‫کسای که غب خدا را یمخوانند دشنام ندهید مبادا آنها از روی‬ ‫ن‬ ‫‪»........‬انعام﴿‪" ﴾108‬به‬
‫و جهل خدا را دشنام دهند ‪".‬‬

‫ين َآمنُوا ََل يَ ْس َخ ْر قَ ْوٌم ِم ْن قَ ْوٍم َع َسى أَ ْن يَ ُكونُوا َخ ْ ًريا ِمْن ُه ْم َوََل نِ َساءٌ ِم ْن نِ َسا ٍء‬ ‫َّ ِ‬
‫و« ََي أَي َها الذ َ‬
‫س ِاَل ْس ُم الْ ُف ُس ُ‬
‫وق بَ ْع َد‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َع َسى أَ ْن يَ ُك َّن َخ ْ ًريا مْن ُه َّن َوََل تَ ْلم ُزوا أَنْ ُف َس ُك ْم َوََل تَنَابَ ُزوا ِبْْلَلْ َقاب بْئ َ‬
‫ك ُه ُم الظَّالِ ُمو َن»حجرات ﴿‪﴾11‬‬ ‫ب فَأُولَئِ َ‬ ‫ِْ ِ‬
‫اْلميَان َوَم ْن ََلْ يَتُ ْ‬
 ‫‪191‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بهب‬ ‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردهاید‪ ،‬نباید گرویه از مردان گروه دیگر را مسخره کنند‪ ،‬شاید آنها از این ها ر‬ ‫"ای‬
‫جوی قرار ندهید و‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫باشند و نه زنای زنان دیگر را‪ ،‬شاید آنان بهب از اینان باشند و یکدیگر را مورد عیب ی‬
‫با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید‪ ،‬بسیار بد است که بعد از ایمان آوردن‪ ،‬نام زشت برکش‬
‫‪281 .‬‬
‫نهید و آنها که توبه نکنند‪ ،‬ظالم و ستمگرند "‬
‫نارسا گوی نیه یمکنند‪ ،‬یا ر‬
‫آیای مثل «ایه ‪ 23‬و ‪ 25‬و ‪27‬‬ ‫که مسلمانان را از ورود به دشنام و ن ی ی‬
‫ن‬
‫توهی را از ویژگ های فرعونیان یم دانند‪ ،‬پس مسلمانان حق ورود به‬ ‫شعراء»‪282‬که مسخره کردن و‬
‫این امور را ندارند‪.‬‬

‫اکب موارد‪ 283‬مشابه‬‫فبییک باشند ‪ ،‬مسلمان حق دارد در ر‬‫بنابراین مشخص یمشود ؛ اگر آزار ها جسیم و ن‬
‫زبای باشند‪ ،‬با توجه به این که مسلمان حق‬ ‫آن را در مورد آزار دهنده اعمال کند‪ ،284‬اما اگر آزار ها ن‬
‫ً‬ ‫بسیاری از بد ن‬
‫زبایها را ندارد‪ ،‬پس باید به مجازاتهای جایگزین روی آورد‪ ،‬مثل اگرکش به یک مسلمان‬
‫نب به آن شخص ن‬
‫نارساگو بگوید‪ :‬ولدالزنا؛‬ ‫بگوید‪ :‬ولدالزنا؛ آن مسلمان حق ندارد مقابله به مثل کرده و او ن‬
‫نارساگوی تهمت زننده از ن‬
‫قایص تقاضای شالق کند‪.‬‬ ‫بلکه در اینجا یمتواند برای ن‬
‫ی‬
‫ن‬
‫توهی به‬ ‫اگوی و‬ ‫ن‬
‫توهی به دیگران بویژه ن‬ ‫با توضیح فوق مشخص شد ؛ از دیدگاه قرآن ن‬
‫نارس ی‬ ‫اگوی و‬
‫نارس ی‬
‫مقدسات دیگران جایز نیست‪.‬‬

‫ن‬
‫بدزبایهای ظاهری قرآن‬ ‫توجیه‬
‫ن‬
‫توهی به دیگران از دیدگاه قرآن جایز نیست‪ ،‬پس چرا قرآن در مواردی به دیگران‬ ‫اگوی و‬ ‫اگر ن‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫توهی نموده است؟‬
‫اگوی وجود دارد مورد‬ ‫آیای که در آنها شائبه بد ن‬
‫زبای و ن‬ ‫در پاسخ به سؤال فوق الزم است تک تک ر‬
‫نارس ی‬
‫برریس و نقد قرار گرفته تا مشخص شود‪ ،‬آیا قرآن به دیگران ن‬
‫نارسا گفته یا نه؟‬
‫بحث را از آیات مربوطه در سوره بقره آغاز و تا پایان قرآن یی یمگبیم ‪.‬‬

‫‪ 281‬این آیه در فصل اول‪،‬سوره حجرات ‪ ،‬صص ‪ 103‬و ‪104‬مورد برریس قرار گرفت ‪.‬‬
‫‪ 282‬این آیات در فصل اول ‪،‬سوره شعراء ‪ ،‬صص ‪ 74‬و ‪75‬مورد برریس قرار گرفتند ‪.‬‬
‫ً‬ ‫‪ 283‬ر‬
‫اکبموارد گفته شد زیرا ؛مثل اگر آزار دهنده مرتکب تجاوز جنش شود ‪ ،‬از نگاه اسالم ‪ ،‬نیم توان با‬
‫او مقابله به مثل کرد ‪ ،‬بلکه باید به مجازات های جایگزین روی آورد‪.‬‬
‫ف َو ْاْلُذُ َن ِِبْْلُذُ ِن‬
‫ف ِِبْْلَنْ ِ‬ ‫ي ِِبلْ َع ْ ِ‬
‫ي َو ْاْلَنْ َ‬ ‫« َوَكتَْبنَا َعلَْي ِه ْم فِ َيها أ َّ‬
‫َن النَّ ْفس ِِبلنَّ ْف ِ‬
‫س َوالْ َع ْ َ‬ ‫َ‬
‫‪284‬‬

‫اْلروح قِصاص فَمن تَصد َ ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫َّارةٌ لَهُ ‪»......‬مائده﴿‪﴾45‬‬ ‫َّق به فَ ُه َو َكف َ‬ ‫َوالس َّن ِِبلس ِن َو ُُْ َ َ ٌ َ ْ َ‬
 ‫‪192‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ين‬ ‫ذ‬‫اَّلل والَّ ِ‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ع‬ ‫َّلل وِِبلْيوِم ْاَل ِخ ِر وما هم ِِبُؤِمنِي ﴿‪َُ ﴾8‬ي ِ‬
‫اد‬ ‫ول آمنَّا ِِب َِّ‬ ‫« َوِم َن الن ِ‬
‫ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ََ ْ‬ ‫َ َْ‬ ‫َّاس َم ْن يَ ُق ُ َ‬
‫ِِ‬
‫ضا َوََلُْم‬ ‫اَّللُ َمَر ً‬ ‫َآمنُوا َوَما ََيْ َدعُو َن إََِّل أَنْ ُف َس ُه ْم َوَما يَ ْشعُ ُرو َن ﴿‪ِِ ﴾9‬ف قُلُوِب ْم َمَر ٌ‬
‫ض فَ َز َاد ُه ُم َّ‬
‫ض قَالُوا إََِّّنَا ََْن ُن‬ ‫اب أَلِ ٌيم ِِبَا َكانُوا يَ ْك ِذبُو َن ﴿‪َ ﴾10‬وإِ َذا قِيل ََلُْم ََل تُ ْف ِس ُدوا ِِف ْاْل َْر ِ‬ ‫َع َذ ٌ‬
‫َ‬
‫يل ََلُْم ِآمنُوا َك َما‬ ‫مصلِحو َن ﴿‪ ﴾11‬أَََل إِ ََّّنُم هم الْم ْف ِس ُدو َن ولَ ِكن ََل ي ْشعرو َن ﴿‪ ﴾12‬وإِذَا قِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُُ‬ ‫ْ ُُ ُ‬ ‫ُ ْ ُ‬
‫َّاس قَالُوا أَنُ ْؤِم ُن َك َما َآم َن الس َف َهاءُ أَََل إِ ََّّنُْم ُه ُم الس َف َهاءُ َولَ ِك ْن ََل يَ ْعلَ ُمو َن ﴿‪﴾13‬‬ ‫َآم َن الن ُ‬
‫اطينِ ِه ْم قَالُوا إِ ََّن َم َع ُك ْم إََِّّنَا ََْن ُن‬‫وإِ َذا لَ ُقوا الَّ ِذين آمنُوا قَالُوا آمنَّا وإِ َذا خلَوا إِ ََل َشي ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ئ ِبِِم وَميدهم ِِف طُ ْغياَّنِِم ي عمهو َن ﴿‪ ﴾15‬أُولَئِ َّ ِ‬
‫ين ا ْش َََتُوا‬‫ك ال ذ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َْ َ ُ‬ ‫اَّللُ يَ ْستَ ْه ِز ُ ْ َ ُ ُ ْ‬
‫ُم ْستَ ْه ِزئُو َن ﴿‪َّ ﴾14‬‬
‫ص ٌّم بُ ْك ٌم عُ ْم ٌي فَ ُه ْم ََل يَ ْرِجعُو َن‬
‫ين ﴿‪ُ ﴾16‬‬
‫ِ‬ ‫ََّللَ َة ِِب َْل َدى فَما رِِب ِ‬
‫ت ُتَ َارُُتُْم َوَما َكانُوا ُم ْهتَد َ‬
‫ُ َ ََ ْ‬ ‫الض َ‬
‫»بقره ﴿‪﴾18‬‬
‫ن‬
‫کسای هستند که یمگویند ‪ :‬به خدا و روز آخرت ایمان آوردیم اما ایمان نیاوردهاند‪ ،‬در‬ ‫برخ از مردم‬‫" ن‬
‫فکر فریب خدا و مومنان هستند در حایل که خود را فریب یمدهند و نیمدانند (مانند بیماری که به‬
‫پزشک یمگوید‪« :‬دستورات تو را اجرا یمکنم » ویل هیچ یک از دستورات پزشک را انجام نیمدهد‪ ،‬او‬
‫ندانسته خود را فریب یمدهد‪ ،‬ویل فکر یمکند پزشک را فریب داده است‪ ).‬در قلبهای منافقان ن‬
‫مریص‬
‫وجود دارد و خداوند بر مرض آنها یمافزاید و برای آنها عذاب دردنایک است ‪،‬به خاطر آنچه دروغ‬
‫مریص اگر درمان نشود ‪،‬تشدید بیماری و بیماریهای دیگری را به همراه یمآورد‪ ،‬ررسط‬ ‫یمگویند‪( .‬هر ن‬
‫اول درمان یک بیماری ‪،‬تشخیص بیماری است و ررسط دیگر آن است که به فکر عالج بیفتد و مسب‬
‫درمان را پیدا کرده و آن مسب را یط کند‪ .‬اما اگر ن‬
‫مرییص نفهمد که مرض دارد‪ ،‬پس نه تنها بهبود نیمیابد‬
‫نب گریبان او را یمگبد و چون این‬ ‫بلکه هر روز بر شدت بیماری او افزوده شده و بیماریهای جدیدی ن‬
‫روند را خداوند بر جهان حاکم نموده است‪ ،‬پس در واقع خداوند بر مرض او یمافزاید‪ ،‬بنابراین هر چه‬
‫ر‬
‫دردناکبی را تجربه یمنماید‪.‬‬ ‫یمگذرد با تشدید بیماری و آمدن امراض دیگر مریض عذاب‬
‫نفاق؛ ن‬
‫یعن اینکه انسان یک باطن و نیت بد دارد اما در ظاهر خود را خوب و با نیت خب نشان یمدهد‬
‫ن‬
‫شیطای خود برسد‪ .‬پس نفاق یک بیماری است که اگر درمان‬ ‫تا بتواند مردم را فریب داده و به اهداف‬
‫نشود‪ ،‬شدت یافته و بیماریهای دیگری مثل دروغ‪ ،‬فریب مردم و… را به همراه خود یمآورد و دروغ و‬
‫نب هر یک بیماریهای دیگری را به همراه یمآورند که این تشدید بیماری و آمدن بیماریهای‬ ‫فریب ن‬
‫جدید موجب گرفتاری به عذاب شدید یمشوند‪).‬‬
‫و هنگایم که به آنها گفته شود‪ ،‬در ن‬
‫زمی فساد نکنید‪ ،‬یمگویند‪ :‬ما فقط اصالحگر یمباشیم ‪ ،‬آگاه باشید‬
‫که آنها مفسد بوده ویل نیمدانند (هر ن‬
‫مریص در ن‬
‫زمی فساد ایجاد یمکند؛ اما اگر آن مرض واگبدار باشد‪،‬‬
 ‫‪193‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫فساد آن بسیار زیاد خواهد بود اما شخص مریض که خود نیمداند مرض دارد ممکن است فکر کند نه‬
‫تنها فسادی ایجاد نیمکند بلکه در حال اصالح است) و هنگایم که به آنها گفته شود‪ :‬هم چنان که‬
‫مردم دیگر ایمان آوردند شما هم ایمان آورید‪ ،‬یمگویند‪ :‬آیا مانند ریخردان ایمان آوردیم؟ آگاه باشید که‬
‫اینها خودشان ریخرد هستند ویل نیمدانند‪( .‬گایه انسان آن چنان گرفتار فریب کاری یمشود که‬
‫انسانهای غب فریبکار را «یخرد» یمداند و اگر به او بگویند‪ :‬تو ن‬
‫نب مانند دیگران به راه درست بیا و از‬ ‫ر‬
‫ن‬
‫فریب دست بردار‪ ،‬یمگوید‪ :‬یعن شما یم گویید‪ ،‬من راه ریخردان را در پیش گبم؟ در حایل که کش که‬
‫راه فریب در پیش گرفته است‪ ،‬خودش ریخرد است‪ ).‬و هنگایم که با مؤمنان مالقات نموده‪ ،‬یمگویند‪:‬‬
‫ایمان آوردیم و هنگایم که با شیطان صفتان (هم سنخ خود) خلوت یمکنند‪ ،‬یمگویند‪ :‬ما با شما هستیم‬
‫کش و طغیانشان‬ ‫ما فقط (ایمان را) به تمسخرگرفتهایم‪ .‬خداوند آنها را به مسخره یمگبد و آنها را در رس ر‬
‫یاری یمکند تا رسگردان شوند‪.‬‬

‫(شخص بیماری که به قصد تمسخر‪ ،‬به پزشک بگوید‪ :‬دستورات شما را موبهمو اجرا یمکنم اما آن‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫چنی بیماری خودش را به تمسخرگرفته است‪ ،‬نه اینکه پزشک را مسخره‬ ‫دستورات را اجرا نکند‪ ،‬مسلما‬
‫نب که به تمسخر بگوید‪ :‬ایمان آوردم ویل ایمان نیاورده باشد‪ ،‬خود را مسخره کرده‬ ‫ن‬
‫انسای ن‬ ‫کرده باشد‪،‬‬
‫و چون خداوند به انسان اختیار داده تا راه خود را انتخاب نماید و در هر رایه حرکت کند‪ ،‬خداوند به‬
‫او کمک نموده تا بتواند به مقصد برسد‪ ،‬پس در واقع کش که قصد تمسخر خدا را دارد‪ ،‬با اراده و کمک‬
‫خداوند‪ ،‬مشغول مسخره کردن خویش است و نتیجه این کار او‪ ،‬رس ن‬
‫گردای است ‪).‬‬
‫کسای هستند که گمرایه را در مقابل هدایت معامله نمودند (هدایت را فروخته و در عوض گمرایه‬ ‫ن‬ ‫آنها‬
‫را خریدند ‪ ،).‬و تجارت آنها سودی نداده و هدایت نیافتهاند‪ .‬آنها کران‪ ،‬گنگها وکورانند؛ لذا (از راه خطا)‬
‫باز نیمگردند‪" .‬‬
‫انسان منافق‪ ،‬با توجه به اینکه نیت و هدف بد دارد اما در ظاهر یمخواهد خود را خوب و با نیت خب‬
‫نشان دهد تا مردم را فریب دهد‪ ،‬پس مجبور است مرتب دروغ بگوید و فریب کاری کند‪ .‬ترس از لو ر ن‬
‫رفی‬
‫این دروغها و فریبکاریها تمام وجود او را به خود مشغول یمکند و این امر موجب یمشود که او‪ ،‬علبغم‬
‫رن‬
‫داشی گوش و چشم‪ ،‬نتواند حقایق را بشنود یا ببیند‪ ،‬پس او کر و کور بوده و کش که کر و کور بوده و‬
‫نتوانسته از طریق شنیدن و دیدن حقایق را درک کند‪ ،‬پس نیمتواند حقایق را بیان نماید و در نتیجه‬
‫گنگ ن‬
‫نب یمباشد‪.‬‬

‫سؤال‪ :‬اینکه یمفرماید‪« :‬در قلبهای آنها مرض است »یا «آگاه باشید که آنها همان مفسدان هستند‬
‫نارسا محسوب نیمشود؟‬‫ویل نیمدانند» یا «کران‪ ،‬گنگان و نابینایان هستند »‪،‬آیا این جمالت ن‬

‫جواب‪ :‬در جمالت فوق چند نکته باید مد نظر قرار گبد؛‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫اوال‪ :‬در جمالت باال فرد یا گروه شناخته شده خایص مورد خطاب قرار نگرفته‪ ،‬بلکه به طور کیل گفته؛‬
‫هر کس این گونه باشد در قلبش بیماری دارد یا مفسد است یا کر و کور و گنگ است‪.‬‬
‫ً‬
‫توهی به کش نیست‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ثانیا‪ :‬در جمالت باال از واقعی رای پردهبرداری شده و بیان واقعیت‬
 ‫‪194‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ً‬
‫مری پیامدهای اعمال و اندیشههای بد را بیان یمکند‪،‬‬ ‫ر‬ ‫ثالثا‪ :‬در مسب تربیت و هدایت‪ ،‬هنگایم که یک‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫مثل ر‬ ‫توهی به کش را ندارد‪ ،‬بلکه به فکر رشد ر‬
‫ن‬
‫وقن معلم به دانش آموزان یمگوید‪:‬‬ ‫مب ری است‪،‬‬ ‫قصد‬
‫ن‬ ‫ّ‬
‫توهی به کش را ندارد‪.‬‬ ‫هرکس درس نخواند‪ ،‬ریسواد و نادان به بار یمآید؛ در اینجا معلم قصد‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫ابعا‪ :‬در اینکه جملهای ن‬
‫نارسا محسوب شود یا نه؛ شخص گوینده و نحوهی بیان بسیار نقش دارد‪ ،‬مثل‬ ‫ر‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫اگر یک پزشک بگوید ‪:‬کسای که این ویژگها را دارند؛ به بیماری کرونا مبتال یمباشند‪ .‬اینجا این جمله‬
‫ی‬ ‫ّ‬ ‫ن‬
‫نارسا محسوب نیمشود‪ ،‬زیرا در این جمله‪ ،‬از ناحیهی یک شخص عالم‪ ،‬به صورت کیل و با بیان ویژگها‬
‫پرده از واقعی رن برداشته شده است اما اگر یک انسان عادی غب پزشک به دیگری بگوید‪ :‬مگر مرض‬
‫کن؟ اینجا ممکن است این جمله ن‬
‫نارسا محسوب گردد‪.‬‬ ‫داری که این قدر عطسه و رسفه یم ن‬
‫ّ‬
‫و باید توجه داشت در جمالت باال‪ ،‬به وسیله خداوند که عالم به همه جهان است‪ ،‬به طور کیل و با‬
‫ی‬
‫توهی محسوب نیمشوند ‪.‬‬‫ن‬ ‫بیان ویژگها‪ ،‬پرده از واقعی رای برداشته شده است ‪ ،‬پس این ها‬

‫ي ﴿‪﴾65‬‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫«ولََق ْد علِمتُم الَّ ِذين ْاعتَ َدوا ِمْن ُكم ِِف َّ ِ‬
‫السْبت فَ ُق ْلنَا ََلُْم ُكونُوا قَرَد ًة َخاسئ َ‬ ‫َ َُْ َ ْ ْ‬
‫ي»بقره ﴿‪﴾66‬‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ي يَ َديْ َها َوَما َخ ْل َف َها َوَم ْوعظَةً ل ْل ُمتَّق َ‬
‫اها نَ َك ًاَل ل َما بَْ َ‬
‫فَ َج َع ْلنَ َ‬
‫ن‬
‫نافرمای و گناه کردند‪ ،‬آگاه شدهاید؛ ما به آنها‬ ‫ن‬
‫کسای از شما‪ ،‬که در روز شنبه‬ ‫"بطور قطع از حال‬

‫عب ری برای مردم آن زمان و‬

‫گفتیم‪ :‬به صورت میمون های رانده شده درآیید! ما این کیفر را درس ر‬
‫ن‬
‫پرهبکاران قرار دادیم‪".‬‬ ‫نسلهای بعد از آنان و پند و اندرزی برای‬
‫در مورد آیات فوق دو نکته الزم به ذکر است؛ نکته اول‪ :‬معنای این جمله که فرموده‪« :‬ما به آنها‬
‫گفتیم‪ :‬به صورت میمونهای رانده شده در آیید »چیست؟‬
‫ن‬
‫توهی به آنها محسوب نیمشود؟‬ ‫نکته دوم؛ آیا جمله فوق‪،‬‬
‫توضیح نکته اول‪ :‬در قرآن غب از مورد باال دو مرتبه دیگر از «مسخ»‪ 285‬سخن به میان آمده است که‬
‫بهب معنا الزم است دو مورد دیگر ن‬
‫نب بیان شده و سپس به نتیجه گبی یببدازیم‪.‬‬ ‫برای فهم ر‬

‫ب َعلَْي ِه َو َج َع َل ِمْن ُه ُم الْ ِقَرَد َة‬ ‫اَّلل من لَعنَه َّ ِ‬

‫اَّللُ َو َغض َ‬
‫ِ ِ‬
‫ك َمثُوبًَة عْن َد َّ َ ْ َ ُ‬
‫ِ‬
‫«قُ ْل َه ْل أُنَبِئُ ُك ْم بِ َش ٍر ِم ْن َذل َ‬
‫السبِ ِيل ﴿‪َ ﴾60‬وإِذَا َجاءُوُك ْم‬ ‫َضل َع ْن َس َو ِاء َّ‬ ‫اَن َوأ َ‬
‫ك َشٌّر َم َك ً‬ ‫وت أُولَئِ َ‬‫اْلَنَا ِز َير َو َعبَ َد الطَّاغُ َ‬
‫َو ْ‬
‫اَّللُ أ َْعلَ ُم ِِبَا َكانُوا يَ ْكتُ ُمو َن ﴿‪َ ﴾61‬وتََرى‬ ‫قَالُوا َآمنَّا َوقَ ْد َد َخلُوا ِِبلْ ُك ْف ِر َوُه ْم قَ ْد َخَر ُجوا بِِه َو َّ‬

‫‪ 285‬تبدیل انسان به حیوان‬

 ‫‪195‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫س َما َكانُوا‬ ‫ئ‬

‫ْ‬‫ت لَبِ‬
‫َ‬ ‫ح‬
‫ْ‬ ‫الس‬ ‫م‬ ‫اْل ِْْث والْعُ ْدو ِان وأَ ْكلِ ِ‬
‫ه‬ ‫َكثِريا ِمْن ُه ْم يُسا ِرعُو َن ِِف ِْ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ً‬
‫يَ ْع َملُو َن»مائدة ﴿‪﴾62‬‬

‫"بگو‪ :‬آیا شما را از کسای که موقعیت و پاداش آنها نزد خدا بدتر از این است‪ ،‬با ر‬
‫ن‬
‫کسای که‬ ‫خب کنم؟‬ ‫ن‬

‫خداوند آنها را از رحمت خود دور ساخته و مورد خشم قرار داده و از آنها میمونها و خوکها قرار داده‬
‫و پرستش بت و طاغوت کردهاند؛ موقعیت و محل آنها بدتر است و از راه راست گمراه ترند‪ .‬هنگایم که‬
‫نزد تو آیند‪ ،‬یمگویند‪ :‬ایمان آوردهایم اما با کفر وارد یمشوند و با کفر خارج یمگردند؛ و خداوند از آنچه‬
‫بین که در گناه و تجاوز و خوردن مال حرام شتاب‬ ‫کتمان یمکردند‪ ،‬آگاه تر است‪ .‬بسیاری از آنان را یم ن‬
‫یمکنند‪ ،‬چه زشت است کاری که انجام یمدادند‪.‬‬

‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾166‬وإِ ْذ ََتَذَّ َن َرب َ‬
‫ك لَيَْب َعثَ َّن‬ ‫َعْنهُ قُ ْلنَا ََلُْم ُكونُوا قَرَد ًة َخاسئ َ‬
‫«فَلَ َّما َعتَ ْوا َع ْن َما َُّنُوا‬
‫ك لَس ِر ِ ِ‬
‫يع الْع َقاب َوإِنَّهُ لَغَ ُف ٌ‬
‫ور‬ ‫ِ ِ‬ ‫َعلَْي ِه ْم إِ ََل يَ ْوِم الْ ِقيَ َام ِة‬
‫وم ُه ْم ُسوءَ الْ َع َذاب إ َّن َربَّ َ َ ُ‬
‫َم ْن يَ ُس ُ‬
‫اه ْم ِِف ْاْل َْر ِ‬ ‫ِ‬
‫ض أُِمًَا ‪»....‬اعراف﴿‪﴾168‬‬ ‫َرح ٌيم ﴿‪َ ﴾167‬وقَطَّ ْعنَ ُ‬
‫"و هنگایم که در برابر آنچه از آن نیه شده بودند رس ر‬
‫کش کردند‪ ،‬به آنها گفتیم ‪ «:‬به شکل میمون‬
‫های رانده شده در آیید ‪».‬و هنگایم که پروردگارت اعالم کرد‪ :‬تا دامنهی قیامت‪ ،‬کش را بر آنها مسلط‬
‫سخن قرار دهد‪ ،‬پروردگارت مجازاتش رسی ع و بخشنده و‬‫ر‬ ‫خواهد ساخت که همواره آنها را در عذاب‬
‫های‪ ،‬پراکنده ساختیم‪" .‬‬ ‫ن‬
‫آمرزنده و مهربان است و آنها را در زمی به صورت گروه ی‬
‫آیات ذکر شده باال از سوره بقره و سوره اعراف در مورد نبن ارسائیل یمباشند و آیات سوره مائده در‬
‫پیامب خاتم هستند‪.‬‬
‫ر‬ ‫مورد مردم زمان‬
‫ً‬ ‫آیات فوق را دو جور یمتوان معنا کرد؛ ‪ - 1‬ن‬
‫برخ از انسانها واقعا به شکل میمون و خوک در آمدند (بحث‬
‫‪286‬‬
‫مسخ)‬
‫برخ انسانها میمون صفت و خوک صفت شدند و اگر مانند قیامت که تجسم اعمال پیدا یمشود‪،‬‬ ‫‪ -2‬ن‬
‫در اینجا ن‬
‫نب همان اتفاق بیفتد‪ ،‬تو چهره واقیع آنها که مانند میمون و خوک شدهاند را یم ن‬
‫بین‪ ،‬اگرچه در‬
‫ظاهر در این دنیا مانند انسانها هستند‪.‬‬

‫َ‬
‫چونک عهد حق شکستند از ن ربد‬ ‫پس خدا آن قوم را بوذینه کرد‬ ‫‪286‬‬

‫(مثنوی ‪ ،‬ر‬
‫دفب پنجم ‪ ،‬بیت ‪) 2593‬‬
 ‫‪196‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بهب است زیرا ؛در ادامه آیات سوره مائده یمفرماید‪ «:‬و اینها طاغوت‬ ‫نقد‪ :‬به نظر یمآید معنای دوم ر‬
‫پرستیدند ‪».‬پرستش طاغوت برای انسان معنا دارد‪.‬‬
‫ً‬ ‫و ن‬
‫نب ‪ «:‬اینها از نظر جایگاه بدتر و از راه راست گمراه ترند‪ ».‬این امور برای کش که حداقل ظاهرا شکل‬
‫ن‬
‫انسای دارد‪ ،‬معنا پیدا یمکند و برای حیوانات معنا ندارد‪.‬‬ ‫و شمایل‬
‫و‪«:‬هنگایم که نزد شما یمآیند‪ ،‬یمگویند‪" :‬ایمان آوردیم "در حایل که با کفر وارد یمشوند و با کفر خارج‬
‫بین که در گناه و تجاوز و خوردن مال حرام شتاب یمکنند‪»288.‬‬ ‫یم گردند‪287‬؛… بسیاری از آنان را یم ن‬
‫ً‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫ً‬
‫صفن منظور است‪ ،‬زیرا ؛ اگر واقعا‬ ‫صفن و خوک‬ ‫این دو آیه کامل مشخص یمکند که میمون‬
‫مسلمی و ادعای دروغ ایمان آوردن معنا نداشت‪ ،‬ضمن‬ ‫ن‬ ‫میمون و خوک یمشدند ‪،‬که دیگر آمدن نزد‬
‫اینکه برای میمون و خوک گناه و تجاوز و خوردن مال حرام معنا ندارد‪.‬‬
‫ی‬
‫پیامب نازل شده‪ ،‬زیرا سوره مائده سوره ‪ 113‬قران در ترتیب نزول است و این‬‫آیات فوق در اواخر زندگ ر‬
‫ن‬
‫مسلمی یمزیستند و در تاری خ آن‬ ‫برخ از مردیم است که در آن زمان در اطراف‬ ‫نب مربوط به ن‬‫آیات ن‬
‫چنی اتفاق مهیم رخ‬ ‫ن‬ ‫کسای از مردم واقعا به شکل میمون و خوک درآمده باشند‪ ،‬اگر‬ ‫ن‬ ‫دوره نداریم که‬
‫ً‬
‫داده بود حتما باید در تواری خ ذکری از آن به میان یمآمد و خود این مسئله داللت یم کند که میمون و‬
‫ن‬ ‫ً‬ ‫ر‬
‫کسای به شکل میمون و خوک در آمده باشند‪.‬‬ ‫صفن مورد نظر است نه اینکه واقعا‬ ‫خوک‬
‫ن‬
‫شکن کردند و به‬ ‫اما آیه ذکر شده از سوره اعراف‪ ،‬مربوط به ر‬
‫بخش از قوم یهود یمباشد که پیمان‬
‫آنهای که توبه نکردند‪ ،‬مانند میمونهای رانده شده‪ ،‬که به صورت پراکنده در‬ ‫ن‬
‫شکن‪،‬‬ ‫خاطر این پیمان‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫اطراف زندگ یمکنند‪ ،‬قرار گرفتند‪ ،‬در ادامه آیه یمفرماید‪ :‬خداوند کش را بر آنها مسلط یمکند که تا‬
‫سخن قرار یمدهد‪ ،‬خداوند مجازاتش رسی ع اما در ن‬
‫عی حال آمرزنده و‬ ‫ر‬ ‫دامنهی قیامت آنها را در عذاب‬
‫ن‬
‫مهربان است‪( ،‬یعن اگر کش توبه کند او را یمبخشد‪ ).‬و آنها را به صورت امتها و گروه ی‬
‫های پراکنده‬
‫ساختیم‪.‬‬

‫عذاب الیه یا غفران الیه برای انسانها معنا دارد ‪،‬پس معلوم یمشود ؛ این آیات یمخواهند اوضاع و‬
‫احوال اجتمایع یهودیان‪ ،‬که شباهت به میمونهای رانده شده پیدا کرده است‪ ،‬را نشان دهد‪ ،‬نه اینکه‬
‫ً‬
‫واقعا قیافه آنها مانند میمون شده باشد‪.‬‬

‫نب اشاره به اوضاع و احوال یهودیان متمردی دارد‬ ‫با توضیحات باال مشخص یمشود آیه ‪ 65‬سوره بقره ن‬
‫شکن‪ ،‬مانند میمونهای رانده شده‪ ،‬آواره کوه و بیابان شدند‪ ،‬و این معنا‬‫ن‬ ‫کش و قانون‬ ‫که به خاطر رس ر‬
‫ی‬ ‫ً‬
‫با تاری خ یهود کامل سازگاری دارد‪ ،‬زیرا اگرچه پس از مد ری آوارگ‪ ،289‬با پادشایه طالوت‪ ،‬داود(ع) و‬
‫ی‬
‫سلیمان(ع) یهودیان قدرت یافته و از آوارگ خارج شدند اما این دوران قدرت کوتاه بود و تا امروز همیشه‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫ی‬
‫یهودیان در پراکندگ و آوارگ و تحت فشار دیگران زندگ کردهاند‪.‬‬

‫ر‬
‫صفن و حقه بازی‬ ‫‪ 287‬میمون‬
‫ر‬
‫صفن و پبوی از خواسته نفس و شهوت‬ ‫‪ 288‬خوک‬
‫‪ 289‬منظور عض داوران ‪ ،‬از زمان مویس(ع) تا زمان سموئیل (ع)‬
 ‫‪197‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫کسای را به میمون و یا خوک تشبیه‬ ‫توضیح نکته دوم‪ :‬در پاسخ به این موضوع که «آیا این که قرآن‬
‫توهی به آنها محسوب نیمشود؟ »الزم است چند مطلب مورد توجه قرار گبد‪.‬‬ ‫ن‬ ‫کرده‪،‬‬
‫ً‬
‫توهی به حساب نیمآید ‪،‬مثال اگر به یک بچه ی سگ‬ ‫ن‬ ‫خب از واقعیت‬
‫خب داده و ر‬ ‫اوال؛ قرآن از واقعی رن ر‬
‫توهی کردهایم؟ نه‪ ،‬بلکه از واقعی رن ر‬
‫خب دادهایم‪.‬‬ ‫ن‬ ‫بگوییم‪ :‬توله سگ‪ ،‬آیا به او‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫ثانیا؛ در آیات مذکور به فرد خایص خطاب نشده‪ ،‬بلکه به طور کیل فرموده؛ اگر کش طاغوت یببستد‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫و نفاق در پیش گبد‪ ،‬ظاهرا بگوید‪( :‬ایمان آوردم) ویل باطنا ایمان نداشته باشد و با شتاب به سوی گناه‬
‫چنی شخیص مانند میمون و خوک یمباشد‪.‬‬ ‫ن‬ ‫و تجاوز و خوردن مال حرام برود‪،‬‬
‫کیل بگوید‪ :‬اگر دانش آموزی در رس کالس ن‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫حاض نشود و درس نخواند‪ ،‬ری سواد‬ ‫مثل اینکه معلم به طور‬
‫ن‬ ‫ّ‬
‫توهی کرده است؟ نه‪ ،‬او نتیجه عمل را بیان نموده است و‬ ‫و نادان به بار یمآید‪ ،‬آیا این معلم به کش‬
‫خب داده است‪.‬‬ ‫از واقعی رن ر‬

‫ك‬ ‫اب أُولَئِ َ‬ ‫َّاس ِِف الْ ِكتَ ِ‬ ‫ات َوا َْلَُدى ِم ْن بَ ْع ِد َما بَيَّنَّاهُ لِلن ِ‬
‫«إِ َّن الَّ ِذين ي ْكتُمو َن ما أَنْزلْنَا ِمن الْبيِنَ ِ‬
‫ََ ُ َ َ َ َ‬
‫ِ َّ ِ‬
‫وب َعلَْي ِه ْم‬‫ك أَتُ ُ‬ ‫َصلَ ُحوا َوبَيَّنُوا فَأُولَئِ َ‬
‫ين ََتبُوا َوأ ْ‬‫الَلعنُو َن ﴿‪﴾159‬إََّل الذ َ‬
‫اَّلل وي ْلعنُهم َّ ِ‬
‫يَ ْل َعنُ ُه ُم َُّ َ َ َ ُ ُ‬
‫الرِحيم ﴿‪﴾160‬إِ َّن الَّ ِذين َك َفروا وماتُوا وهم ُكفَّار أُولَئِك علَي ِهم لَعنَةُ َِّ‬
‫اَّلل َوالْ َم ََلئِ َك ِة‬ ‫َ ُ ََ َ ُ ْ ٌ َ َ ْ ْ ْ‬ ‫اب َّ ُ‬ ‫َوأ َََن الت ََّّو ُ‬
‫ي »بقره﴿‪﴾161‬‬ ‫َّاس أ ْ ِ‬‫َوالن ِ‬
‫ََجَع َ‬
‫ر‬
‫هداین که نازل کردهایم‪ ،‬بعد از آن که در کتاب برای مردم آشکار و روشن‬ ‫کسای که دالیل روشن و‬‫ن‬ ‫"‬
‫ساختیم‪ ،‬را کتمان کنند‪ ،‬خدا آنها را از رحمت خویش دور یمکند؛ و رحمت همهی ارکان وجود را از‬
‫دست یمدهند‪ ،‬مگر آنها که توبه کردند و اصالح نمودند (و آنچه را کتمان کرده بودند) آشکار و روشن‬
‫ن‬
‫کسای که کافر شدند‪ ،‬و در حال کفر از‬ ‫ساختند؛ من توبه آنها را یمپذیرم؛ که من توبه پذیر و مهربانم‪،‬‬
‫دنیا رفتند‪ ،‬دوری از رحمت خداوند و فرشتگان و همه مردم بر آنها خواهد بود‪" .‬‬

‫آِب ُؤُه ْم ََل يَ ْع ِقلُو َن‬ ‫ِ‬

‫اَّللُ قَالُوا بَ ْل نَتَّبِ ُع َما أَلْ َفْينَا َعلَْيه َ‬
‫آِبءَ ََن أ ََولَ ْو َكا َن َ‬ ‫يل ََلُُم اتَّبِعُوا َما أَنَْزَل َّ‬‫ِ ِ‬
‫« َوإ َذا ق َ‬
‫ِ‬ ‫َّ ِ ِ ‪ِ 290‬‬ ‫َّ ِ‬
‫ين َك َف ُروا َك َمثَ ِل الذي يَْنع ُق ِبَا ََل يَ ْس َم ُع إََّل ُد َعاءً‬ ‫َشْيئًا َوََل يَ ْهتَ ُدو َن ﴿‪َ ﴾170‬وَمثَ ُل الذ َ‬
‫ص ٌّم بُ ْك ٌم عُ ْم ٌي فَ ُه ْم ََل يَ ْع ِقلُو َن »بقره﴿‪﴾171‬‬ ‫ِ‬
‫َون َداءً ُ‬
‫"و هنگایم که به آنها گفته شود‪« :‬از آنچه خدا نازل کرده است‪ ،‬پبوی کنید»‪ ،‬یمگویند‪ «:‬بلکه ما از‬
‫چبی نیمفهمیدند و هدایت‬ ‫آنچه پدران خود را بر آن یافتیم‪ ،‬پبوی یمنماییم ‪».‬آیا هرچند پدران آنها ن‬
‫ر‬ ‫ن‬ ‫َ‬
‫صدای و‬
‫ی‬ ‫وقن صدایشان زنند جز‬‫موجودای هستند که ر‬ ‫کسای که کافر شدند مانند‬ ‫نشده بودند؟ َمثل‬

‫َ‬
‫‪ 290‬نع َق ‪ :‬صدا کرد ‪ ،‬صدا زد‬
 ‫‪198‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫صدای‬ ‫ندای نیمشنوند (مانند چوپ نای که ر‬

‫وقن به گوسفندان بگوید‪« :‬تند بروید» گوسفندان جز‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫نیمشنوند و مفهوم حرف چوپان برایشان قابل درک نیست‪ ).‬چنی موجودای کر و گنگ و کور هستند‪،‬‬
‫پس آنها تعقل و فکر نیمکنند‪" .‬‬
‫حاض نیستند آنرا شنیده و برریس‬ ‫سخن به انها گفته یمشود ن‬ ‫ن‬ ‫برخ آدمها این طور هستند که ر‬
‫وقن‬ ‫ن‬
‫نمایند و در صورت درست بودن آن را بپذیرند‪ ،‬بلکه آنها یمگویند‪ :‬ما فقط یمخواهیم به رایه که پدران‬
‫درسن آن نیست‪ ،‬چون ممکن است‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫(حقیق یا معنوی) ما رفتند برویم‪ ،‬قرآن یمفرماید‪ :‬راه پدر دلیل‬
‫ّ‬
‫متفکری ن‬
‫نب او را هدایت نکرده باشد‪ .‬این ها که این گونه بر اندیشه و راه‬ ‫پدر بدون فکر راه را پذیرفته و‬
‫صدای نیمشنود و‬‫ی‬ ‫پدر تعصب یمورزند مانند موجودی هستند که کش او را صدا یم زند اما او جز‬
‫گوی او کر و گنگ و نابینا است و بنابراین تعقل نیمکنند‪ ،‬زیرا تعقل فرع‬ ‫معنای سخن او را نیمفهمد‪ ،‬ی‬
‫بر فهم سمانتییک‪ 291‬سخن یا رویداد است‪.‬‬

‫الَل ِعنُو َن» و «أُولَئِك علَي ِهم لَعنَةُ َِّ‬

‫اَّلل َوالْ َم ََلئِ َك ِة‬ ‫َ َْ ْ ْ‬
‫نارسا محسوب نیمشوند؟‬
‫اَّللُ َويَْل َعنُ ُه ُم َّ‬ ‫سؤال‪ :‬آیا جملههای «أُولَئِ َ‬
‫ك يَ ْل َعنُ ُه ُم َّ‬
‫توهی و ن‬ ‫ن‬ ‫ص ٌّم بُ ْك ٌم عُ ْم ٌي فَ ُه ْم ََل يَ ْع ِقلُو َن»‬ ‫ي» و « ُ‬
‫َّاس أ ْ ِ‬
‫ََجَع َ‬ ‫َوالن ِ‬
‫جواب‪ :‬در پاسخ به سؤال فوق ابتدا باید به دو مطلب توجه شود‪.‬‬

‫مطلب اول‪ :‬معنای کفر چیست و به چه کش کافر یمگویند؟‬

‫مثل قران یمفرماید‪« :‬يُ َك ِف ْر َعْن ُك ْم‬

‫ً‬
‫کفر به معنای «پوشاندن» یا «در پوشش قرار دادن» یمباشد ‪،‬‬

‫َسيِئَاتِ ُك ْم» انفال﴿‪" ﴾29‬بدی های شما را یمپوشاند ‪ ".‬یا « َكفََّر َعْن ُه ْم َسيِئَاُتِِ ْم»َممد ﴿‪﴾2‬‬
‫كم » مائده ﴿‪ " ﴾89‬این کفاره‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َّارةُ أَْميَان ُ ْ‬
‫ك َكف َ‬
‫"بدیهای آنها را پوشاند‪ ".‬یا « َذل َ‬
‫شکسی قسمهای‬ ‫رن‬

‫ي» مائده ﴿‪" ﴾95‬کفاره (صید در هنگام احرام) غذا دادن‬ ‫ِ‬
‫َّارةٌ طَ َع ُام َم َساك َ‬
‫شماست ‪ ".‬یا « أ َْو َكف َ‬
‫ن‬
‫مساکی یمباشد‪" .‬‬ ‫به‬
‫«کفاره » اموری را گویند که موجب یمشود روی گناه پوشیده شود‪.‬‬

‫﴿‪" ﴾112‬پس نعمتهای خداوند را کفران نمودند‪" .‬‬ ‫یا «فَ َك َفرت ِبَنْع ِم َِّ‬
‫اَّلل»َنل‬ ‫َْ ُ‬
‫«کفران نعمت »پوشاندن و نادیده ر ن‬
‫گرفی نعمت یمباشد‪.‬‬

‫‪ 291‬فهم سمانتییک ن‬
‫یعن ‪ :‬فهم اینکه این کلمه یا عبارت یا رویداد نشان و عالمت چیست؟‬
 ‫‪199‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫پس کافر کش است که سیع یمکند برای رسیدن به منافع مادی و دنیوی روی واقعیات را بپوشاند و‬
‫واقعیات را نادیده بگبد یا کافر کش است که خود را به گونهای در پوشش قرار داده که درهای فهم را‬
‫بر روی خود بسته است‪.‬‬

‫انسان از راه حواس ‪ ،‬بویژه شنیدن و دیدن‪ ،‬مواد اولیهای را بدست یمآورد و از طریق عقل این مواد‬
‫حاض نیست‬ ‫اولیه را برریس و تحلیل یمنماید تا به فهم امور جهان دست یابد و کافر کش است که ن‬
‫سخنان را بشنود و مورد برریس قرار دهد تا به سخن درست برسد و چشم خویش بر واقعیات جهان‬
‫ّ‬ ‫ن‬ ‫یم بندد ‪ ،‬پس کافر به ن ن‬
‫چنی شخیص نیمتواند بیندیشد‪ ،‬زیرا اندیشه و تفکر کمک‬ ‫مبله کر و کور بوده و‬
‫ذهن است تا بتوانیم مجهویل را به معلویم مبدل نماییم و کر و کور اندوختهای‬ ‫گرفی از اندوختههای ن‬‫رن‬
‫ندارد که بخواهد به کمک آن اندیشه نماید‪ ،‬پس او اهل تعقل هم نخواهد بود‪ ،‬عوامیل که موجب‬
‫داشی چشم و گوش و عقل‪ ،‬اما نتواند از آنها استفاده نماید عبارتند از‪ :‬اعتقاد‬‫رن‬ ‫یمشوند انسان علبغم‬
‫به خرافات‪ ،‬تقلید کورکورانه‪ ،‬تعصب جاهالنه‪ ،‬گناه‪ ،‬پبوی از خواسته نفس و…‬
‫نقطه مقابل کافر‪ ،‬مؤمن است‪ ،‬پس مؤمن کش است که درهای فهم را به روی خود باز نموده و یمتواند‬
‫حاض هستند سخنان‬ ‫کسای هستند که ن‬ ‫ن‬ ‫به حقایق دست یابد و به این حقایق ایمان پیدا کند‪ ،‬مومنان‬
‫مختلف را بشنوند و آن سخنان را برریس کنند و در صورت درست بودن‪ ،‬آنها را بپذیرند‪.‬‬

‫«‪.....‬فَب ِشر ِعب ِاد ﴿‪ ﴾17‬الَّ ِذين يست ِمعو َن الْ َقوَل فَيتَّبِعو َن أَحسنه أُولَئِك الَّ ِ‬
‫اَّللُ‬
‫ين َه َد ُاه ُم َّ‬
‫َ‬ ‫ذ‬ ‫ْ َ ُ ْ ََ ُ َ‬ ‫َ َ َْ ُ‬ ‫َ ْ َ‬
‫ك ُهم أُولُو ْاْلَلْب ِ‬‫ِ‬
‫اب »زمر﴿‪" ﴾18‬پس به بندگان من بشارت بده‪،‬‬
‫َوأُولَئ َ ْ‬
‫ن‬
‫کسای که سخنان را‬ ‫َ‬
‫ن‬
‫کسای هستند که خداوند آنها را هدایت یمکند و آنها‬ ‫یمشنوند و از ر‬
‫بهبین آن پبوی یمکنند آنها همان‬
‫‪292 .‬‬
‫همان صاحبان عقل یمباشند "‬
‫رویدادهای که در جهان رخ‬ ‫همچنی مؤمن کش است که چشم بر واقعیات جهان نبسته و امور و‬ ‫ن‬ ‫و‬
‫ی‬
‫یمدهد را یمبیند و آنها را مورد برریس و تحلیل قرار یمدهد تا بتواند امور واقیع را از امور غب واقیع‬
‫ر‬
‫درسن از امور و رویدادها ارائه دهد‪.‬‬ ‫تشخیص داده و بنابراین یمتواند تحلیل‬
‫ن‬
‫کسای هستند‬ ‫وقن قرآن یمفرماید‪ «:‬بدترین جنبندگان در نزد خدا‬ ‫با توضیح فوق مشخص یمشود که ر‬
‫ن‬
‫کسای‬ ‫که کر و گنگ بوده و تعقل و اندیشه نیمکنند ‪(».‬انفال ‪ ) 22‬یا «بدترین جنبندگان در نزد خدا‬
‫کسای که کافر شدند هم چون‬ ‫ن‬ ‫هستند که کافر شدند پس آنها ایمان نیمآورند ‪(».‬انفال ‪ ) 55‬یا «‬
‫همی طور آیات ‪ 161 ،159‬و ‪171‬‬ ‫ن‬ ‫چهارپایان (از متاع دنیا) بهره گرفته و یمخورند‪(».‬محمد ‪ ) 12‬و‬
‫ً‬
‫ن‬
‫توهی کند‬ ‫بقره که قبل بیان شد‪ ،‬در این موارد قرآن از واقعی رن پرده بریمدارد نه اینکه بخواهد به کش‬
‫‪ ،‬زیرا تفاوت انسان با سایر جنبندگان در این است که انسان قدرت فهم دارد اما سایر جنبندگان از این‬
‫توان ریبهره هستند و ابزار فهم در اختیار انسان قرار گرفته اما این ابزار در اختیار سایر جنبندگان قرار‬
‫وقن انسان از این ابزار استفاده نیمکند و این ابزارها را نادیده یمگبد به جهت این‬ ‫نگرفته است ‪.‬پس ر‬
‫چنی موجودی درهای رحمت الیه را بر روی خود‬ ‫ن‬ ‫کفران نعمت‪ ،‬پستترین جنبندگان قرار یمگبد‪.‬‬

‫‪ 292‬برای توضیح این آیه رجوع شود به کتاب ‪«:‬واکاوی ارتداد» ‪ ،‬ص ‪ 18‬تا ‪23‬‬
 ‫‪200‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بسته است پس از رحمت الیه به دور خواهد بود اگرچه رحمت الیه همه جا را فرا گرفته است ‪.‬‬
‫ت ُك َّل َش ْي ٍء»اعراف ﴿‪﴾156‬‬ ‫ِ‬
‫« َوَر ْْحَِِت َوس َع ْ‬
‫جهن هم سطح سایر چهارپایان قرار گرفته است ؛زیرا آنها هم از آنچه در این‬ ‫ن‬
‫انسای‪ ،‬از ر‬ ‫ن‬
‫چنی‬ ‫البته‬
‫جهان وجود دارد در جهت خوردن و آشامیدن و لذت جنش و غبه سود یم برند‪.‬‬

‫نکته‪ :‬با توضیحات فوق مشخص شد کفر و ایمان مفاهییم ر‬

‫نسن و فازی و تشکییک و ذو مراتب یمباشند‬
‫ر‬
‫درجای از کفر و ایمان برخوردار باشد یا در مسئلهای به خاطر تعصب‬ ‫و هر انسا نی ممکن است از‬
‫حن شخیص‬ ‫همی طور مشخص شد هرکس‪ ،‬ر‬ ‫ن‬ ‫کورکورانه کافر بوده و در مسئلهای دیگر مؤمن باشد و‬
‫که نام مسلمان را یدک یم کشد‪ ،‬اگر در امری درهای فهم را به روی خود ببندد‪ ،‬از دیدگاه قرآن آن‬
‫ّ‬
‫شخص در آن امر کافر محسوب یمگردد و واقعیات ذکر شده در آیات فوق بر او صادق است‪.‬‬

‫مطلب دوم‪ :‬معنای لعن و لعنت چیست؟‬

‫یعن؛ ن‬ ‫ً‬
‫فالنا‪ :‬ن‬
‫فالی را (از خود) راند و دور کرد و طرد نمود‪.‬‬ ‫لعن‬
‫یعن؛ خداوند ن‬ ‫ً‬
‫فالنا‪ :‬ن‬
‫فالی را از رحمت خویش دور ساخت‪ ،‬خداوند او را طرد و رها نمود‪.‬‬ ‫لعن هللا‬
‫لعی‪ :‬ن‬
‫یعن؛ رانده شده‬ ‫ن‬
‫لعنت‪ :‬ن‬
‫یعن؛ دوری از رحمت‪ ،‬دوری از لطف و توجه‬
‫وقن خداوند کش را مورد لعنت قرار دهد ن‬
‫یعن؛ او را از رحمت و‬ ‫ن‬
‫معای لغوی باال‪ ،‬پس ر‬ ‫با توجه به‬
‫مغفرت خویش دور ساخته است‪ ،‬اگرچه رحمت واسعهی خداوند همه جا را فرا گرفته است اما اگر‬
‫چنی کش از رحمت الیه‬ ‫ن‬ ‫کش درهای رحمت را بر روی خویش ببندد و از آن رحمت استفاده نکند‪،‬‬
‫دور شده است‪ ،‬درست مانند شخیص که هنگایم که نور خورشید همه جا را گرفته‪ ،‬با کندن حفرهای به‬
‫ن‬
‫تکوین الیه انجام‬ ‫درون حفره رفته و در های رسیدن نور را بر خود ببندد‪ ،‬و چون این کار را با اراده‬
‫یمدهد‪ ،‬یم توان این دور شدن از رحمت الیه را به خداوند نسبت داده و بگوییم‪ :‬خدا او را از رحمت‬
‫خویش دور ساخت‪.‬‬
‫وقن کش را مورد لعنت الیه قرار یمدهیم و یمگوییم‪ «:‬خدا ن‬
‫فالی را لعنت کند‪ ».‬در واقع‬ ‫ما انسان ها ر‬
‫ً‬
‫تکوینا از رحمت خدا دور هستند مورد قبول ما نیستند و ما از آنها ن‬ ‫ن‬
‫ببار‬ ‫کسای که‬ ‫یمخواهیم بگوییم‪:‬‬
‫هستیم‪.‬‬

‫اگوی به طرف مقابل‬ ‫پس لعنت انسان بر ظالم و شخیص که از رحمت الیه دور شده‪ ،‬یک نوع ن‬
‫نارس ی‬
‫تکوین است‪ ،‬همان طور که اگر به کش که قدش کوتاه است‪،‬‬ ‫ن‬ ‫نیست ‪ ،‬بلکه بیان یک امر‬
 ‫‪201‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫کسای را حق داریم مورد لعن قرار دهیم که‬ ‫ن‬
‫توهی نکردهایم و با این توضیح‪،‬‬ ‫بگوییم‪«:‬کوتاه قد »به او‬
‫‪293 .‬‬
‫های که آنها را فرا گرفته از رحمت خداوند دور شده باشند‬
‫در نظام تکوین و بجهت ناپایک ی‬
‫پس از بیان این دو مطلب به جواب سؤال فوق الذکر یمرسیم‪ ،‬در آیه ‪ 159‬بقره فرمود‪ :‬ما دالیل روشن‬
‫کسای این دالیل روشن و راه هدایت‪ ،‬که راه‬ ‫ن‬ ‫و راه هدایت را در کتاب آشکارا بیان نمودیم‪ ،‬حال اگر‬
‫بش قرار یم دهند‪ ،‬را نادیده گرفته و سیع در کتمان آن نمایند و از‬ ‫وصول به رحمت الیه را در اختیار ر‬
‫کسای که کافر شدند‬‫ن‬ ‫آنها استفاده نکنند پس از رحمت الیه دور یمشوند‪ .‬یا در آیه ‪ 161‬بقره یمفرماید‪:‬‬
‫و روی واقعیات را پوشاندند‪ ،‬یا درهای فهم را روی خود بستند و این حالت را تا زمان مرگ ادامه دادند‪،‬‬
‫خود را از رحمت الیه رینصیب نمودند و چون خداوند این نظام را بر جهان قرار داده و همهی امور این‬
‫نب رینصیب‬ ‫جهان به اراده اوست‪ ،‬پس کش که از رحمت الیه دور بماند از رحمت مالئکه و انسانها ن‬
‫ن‬
‫کسای که کورکورانه راه پدران در پیش گرفتند و از‬ ‫خواهد گردید‪ .‬یا در آیات ‪170‬و ‪ 171‬بقره فرمود‪:‬‬
‫ن‬ ‫ّ‬
‫کسای هستند‬ ‫بینای سود رنبدند و در نتیجه خود را از تعقل و تفکر ریبهره نمودند مانند‬
‫شنوای و ی‬
‫ی‬ ‫قوه‬
‫که کر و کور و گنگ بوده و اندیشه و تعقل نیمکنند‪.‬‬
‫ً‬
‫با توضیحات فوق مشخص شد‪ ،‬اوال‪ :‬در آیات مذکور از واقعی رن سخن به میان آمده و بیان واقعیت‬
‫ّ‬ ‫ً‬ ‫ن‬
‫توهی محسوب نیمشود‪ .‬ثانیا‪ :‬این امر به طور کیل بیان شده و افراد خایص را مورد خطاب قرار نداده‪،‬‬
‫ی‬
‫بلکه فرموده؛ هرکس این ویژگها را داشته باشد‪ ،‬این نتیجه و رسنوشت را خواهد داشت‪ ،‬پس در این‬
‫توهی نشده است‪.‬‬‫ن‬ ‫آیات به کش‬

‫اَّللُ ََل‬ ‫ول َح ٌّق َو َجاءَ ُه ُم الْبَيِنَ ُ‬

‫ات َو َّ‬ ‫الر ُس َ‬ ‫اَّللُ قَ ْوًما َك َف ُروا بَ ْع َد إِميَاَّنِِ ْم َو َش ِه ُدوا أ َّ‬
‫َن َّ‬ ‫ف يَ ْه ِدي َّ‬
‫« َكْي َ‬
‫َن علَي ِهم لَعنَ َة َِّ‬
‫اَّلل َوالْ َم ََلئِ َك ِة َوالن ِ‬ ‫ي ﴿‪ ﴾86‬أُولَئِ َ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َّاس‬ ‫ك َجَز ُاؤُه ْم أ َّ َ ْ ْ ْ‬ ‫يَ ْهدي الْ َق ْوَم الظَّالم َ‬
‫ي »آل عمران﴿‪﴾87‬‬ ‫أْ ِ‬
‫ََجَع َ‬
‫"چگونه خداوند جمعی رن را هدایت یمکند که بعد از ایمان وگوایه به حقانیت رسول و آمدن نشانههای‬
‫روشن برای آنها کافر شدند (و روی حقایق را پوشانده و آن حقایق را انکار کردند)؟ و خداوند قوم‬
‫ستمکاران را هدایت نیمکند‪ .‬کیفر آنها این است که دوری از رحمت خداوند و فرشتگان و همهی مردم‬
‫بر آنهاست‪" .‬‬

‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ه َ َ‬

‫‪ 293‬امام باقر (ع) یم فرمایند‪«:‬ان اللعنة اذا خ َر َجت من نق صاحبها ت َرددت َبینهما فان َو َجدت َمساغا‪-‬‬
‫واّل َر َج َعت عیل صاحبها»‬
‫اسن چون لعنت از دهان صاحب خود ببون آید ‪ ،‬میان او و طرف لعن شده مردد ماند ‪ ،‬اگر‬ ‫"بر ر‬
‫مجوزی یابد(به ملعون تعلق گبد)و گرنه به گوینده خود باز گردد ‪".‬‬
‫یقی داشته باشیم از‬‫کسای یم توانیم لعنت فرستیم که ن‬ ‫ن‬ ‫از حدیث فوق استنباط یم شود که فقط بر‬
‫نارسا محسوب شده و موجب یم شود شخص لعنت کننده ‪،‬بخاطر‬ ‫رحمت خدا دور هستند و گرنه ن‬
‫ن‬
‫نارس یای که گفته ‪ ،‬از رحمت خدا دور شود ‪(.‬اصول کاق ‪ ،‬ج ‪ ، 4‬باب السباب ‪،‬ح‪ ، 7‬ص ‪) 110‬‬ ‫ن‬
 ‫‪202‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫کاق بفهمد سخن رسویل درست و مفید است اما برای رسیدن به منافع‬ ‫اگر انسان با دالیل محکم و ن‬
‫مادی شخیص یا پبوی از خواسته نفس و… سخن آن رسول را رد کند و از آن سخن سود رنبد‪ ،‬از آنجا‬
‫بش است ‪294‬پس انسان با دست خود‪ ،‬خودش را‬ ‫هداین از جانب خداوند بر ر‬
‫ر‬ ‫که این سخن رحمت و‬
‫در اینجا از رحمت و هدایت الیه محروم نموده و‪ ،‬با توجه به اینکه همهی جهان پرتوی از وجود خداوند‬
‫چنی شخیص در اینجا از رحمت کل کائنات ن‬
‫نب ریبهره یم گردد‪.‬‬ ‫ن‬ ‫است پس‪،‬‬
‫سؤال‪ :‬شخص کافر خودش جزء مردم است‪ ،‬بنابراین آیا شخص کافر از رحمت خودش هم دور یمشود؟‬
‫جواب‪ :‬بله‪ ،‬انسان یمتواند به گونهای بیندیشد و عمل کند که تمام وجود خودش را برای خود منشاء‬
‫رحمت کند و بالعکس یمتواند به گونهای عمل کند که تمام وجود خودش را برای خود فاقد رحمت و‬
‫بلکه منشاء دردرس کند‪ .‬من اگر درست بیندیشم و درست عمل کنم بدن من ساخته شده و این بدن‬
‫منشاء یکشی رحمتها و کمکها به من یمشود و بالعکس اگر بد بیندیشم و بد عمل کنم بدن من بیمار‬
‫ن‬
‫همچنی اگر درست بیندیشم و‬ ‫شده و نیمتواند به من کمیک کرده بلکه منشاء دردرس برای من یمگردد‪،‬‬
‫درست عمل کنم عقل من پرورش یافته و این عقل پرورش یافته هدایتگر من یمشود و از فیض وجود‬
‫او بهرهمند یمشوم و در غب این صورت از فیض وجود عقل ریبهره خواهم بود‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی به کفار نیست؟‬ ‫سؤال‪ :‬آیا آیه ‪ 87‬سوره آل عمران متضمن‬
‫ن‬
‫توهی محسوب‬ ‫جواب‪ :‬خب‪ ،‬زیرا این آیه نتیجه عمل را بیان نموده و از واقعیت ر‬
‫خب داده و بیان واقعیت‬
‫ن‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫کسای که این گونه باشند از رحمت به دور خواهند‬ ‫نیمشود ‪.‬مضافا بر اینکه به طور کیل فرموده است؛‬
‫بود‪.‬‬

‫اب لَ َكا َن خريا ََلم ِمْنهم الْم ْؤِمنُو َن وأَ ْكثَرهم الْ َف ِ‬
‫اس ُقو َن»آل‬ ‫«‪ .....‬ولَو آمن أ َْهل الْ ِكتَ ِ‬
‫َ ُُ ُ‬ ‫َ ْ ً ُْ ُ ُ ُ‬ ‫َْ ََ ُ‬
‫عمران ﴿‪﴾110‬‬
‫برخ از آنها مؤمن هستند ویل ر‬
‫اکب آنها گمراه‬ ‫"و اگر اهل کتاب ایمان آورند‪ ،‬برای آنها ر‬
‫بهب است‪ ،‬ن‬
‫یمباشند‪" .‬‬
‫از آیه فوق استنباط یمشود از دیدگاه قرآن‪ ،‬این طور نیست که فقط ر‬
‫بخش از مسلمانان مؤمن باشند‪،‬‬
‫نب مؤمن یمباشند ‪ ،‬همان طور که ر‬
‫بخش از مسلمانان و اهل کتاب صالح‬ ‫بخش از اهل کتاب ن‬
‫بلکه ر‬
‫همی طور ر‬
‫بخش از مسلمانان و اهل کتاب فاسق‬ ‫ن‬ ‫(‪ 114‬آل عمران) و مت رق (آلعمران ‪ )115‬یمباشند و‬
‫و گمراه یم باشند‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی به اهل کتاب نیست؟‬ ‫سؤال‪ :‬اینکه فرموده؛ ن‬
‫برخ از اهل کتاب گمراه یمباشند آیا‬

‫ِ ِِ‬ ‫ٍ‬ ‫« ونََّزلْنا علَيك الْ ِكتاب تِبي ً ِ‬

‫اَن ل ُك ِل َش ْيء َوُه ًدى َوَر ْْحَ ًة َوبُ ْشَرى ل ْل ُم ْسلم َ‬
‫ي»َنل ﴿‪﴾89‬‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َْ‬
‫‪294‬‬

‫« فَ َق ْد َجاءَ ُك ْم بَيِنَةٌ ِم ْن َربِ ُك ْم َوُه ًدى َوَر ْْحَةٌ»انعام ﴿‪﴾157‬‬

 ‫‪203‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫برخ از انسانهای دین دار چه مسلمان و چه غب مسلمان در‬ ‫پاسخ‪ :‬خب‪ ،‬زیرا واقعیت این است که ن‬
‫نسن تا حدی از ضاط مستقیم فاصله گرفتهاند و به همان نسبت‬ ‫ضاط مستقیم قرار ندارند و به طور ر‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫توهی نیست مضافا بر اینکه قرآن‬ ‫خب یمدهد و بیان واقعیت‬‫گمراه گردیدهاند‪ ،‬پس قرآن از واقعی رن ر‬
‫این واقعیت را به طور کیل بیان کرده و فرموده کش که در این مسب مستقیم نباشد و از آن فاصله بگبد‬
‫ن‬
‫توهی به کش نیست‪.‬‬ ‫مب نای که از ضاط مستقیم فاصله بگبد دچار گمرایه شده است و این‬ ‫به ن‬

‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اَّلل م ْغلُولَةٌ غُلَّ ِ‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ت أَيْدي ِه ْم َولُعنُوا ِبَا قَالُوا بَ ْل يَ َداهُ َمْب ُسوطَتَان يُْنف ُق َكْي َ‬
‫ف‬ ‫ْ‬ ‫ود يَ ُد َّ َ‬
‫« َوقَالَت الْيَ ُه ُ‬
‫يَ َشاءُ‪».....‬مائده ﴿‪﴾64‬‬
‫"و یهود گفتند‪ :‬دست خدا بسته است‪ ،‬دستهایشان بسته باد و بخاطر این سخن از رحمت الیه دور‬
‫شدند‪ ،‬بلکه هر دو دست او گشاده و باز است‪ ،‬هر گونه بخواهد انفاق یمکند‪" .‬‬
‫نکوی دهد؟» (بقره ‪ )245‬یهود‬
‫خداوند قرض ی‬ ‫نکته‪ :‬شاید چون در آیات قرآن آمده که ‪«:‬کیست که به‬
‫ی‬
‫به تمسخر یمگفتند‪ :‬دست خدا بسته است و نیمتواند زندگ خود را بچرخاند و از مردم کمک خواسته‬
‫که به او قرض دهند‪.‬‬

‫و شاید منشاء دست بسته بودن خداوند‪ ،‬این اعتقاد یهود یمباشد که؛ خداوند در شش روز جهان را‬
‫اسباحت مطلق ‪295‬یا با مختضی کار ‪ ، 296‬مانند بازنشستگان‪ ،‬پرداخت‬ ‫ایجاد نمود و در روز هفتم به ر‬
‫و جهان را به گونهای خلق نمود که دیگر این جهان نیاز به خدا ندارد‪ ،‬یا طبق اعتقاد ن‬
‫برخ از یهودیان‪،‬‬
‫گایه نیاز است خداوند کار مختضی انجام دهد که جهان از حرکت باز نایستد‪.‬‬

‫آیه یمفرماید‪ :‬انسان اگر یمتواند کاری انجام دهد همهی توان و نبویش را از خداوند دریافت یمکند‪،‬‬
‫پس آن کس که بالذات دست بسته است‪ ،‬خداوند نیست ‪ ،‬بلکه انسان است‪ ،‬و کش که این گونه‬
‫نب تا حدی دست‬ ‫نب دور یمشود پس بالغب ن‬‫یماندیشد و این گونه سخن یمگوید‪ ،‬از رحمت خداوند ن‬
‫‪297‬‬
‫بسته است اما خداوند دستانش باز است‪،‬زیرا همهی جهان از آن اوست و او همیشه در کار است‬

‫ر‬
‫ساعن ساخته است که‬ ‫‪ 295‬پبوان مکتب دئیسم(‪)Deism‬مانند ر‬
‫ولب و رسو ‪ :‬خداوند جهان را مانند‬
‫نیاز به تعمب و کوک ندارد ‪(.‬نقل به مضمون از کتاب ‪ :‬فیلسوفان انگلیش ‪،‬اثر کاپلستون ‪ ،‬ص ‪)180‬‬
‫ساعن ساخته است که هر از چند گایه الزم است آن‬ ‫ر‬ ‫‪ 296‬نیوتن و پبوان او ‪ :‬خداوند جهان را مانند‬
‫ولب خدای نیوتن را ساعت ساز ر‬
‫نایس‬ ‫ولب را خدای تبعیدی یم نامید و ر‬‫را کوک کند ‪ .‬نیوتن خدای ر‬
‫یم دانست ‪( .‬نهاد نا آرام جهان ‪ ،‬صص‪ 106‬تا ‪) 108‬‬

‫ض ُك َّل يَ ْوٍم ُه َو ِِف َشأْ ٍن»الرْحان ﴿‪﴾29‬‬ ‫السماو ِ‬

‫ات َو ْاْل َْر ِ‬ ‫« يَ ْسأَلُهُ َم ْن ِِف َّ َ َ‬
‫‪297‬‬

‫زمی هستند (هر لحظه تمام وجود خود را) از او تقاضا یمکنند و او هر‬ ‫ن‬
‫کسای که در آسمانها و ن‬ ‫"تمام‬
‫لحظه و هر روز در کار است‪».‬‬
 ‫‪204‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫و هر لحظه همان گونه که یمخواهد به کل جهان تمام وجودش را یمبخشد‪ ،‬در واقع ر‬
‫خرخ همهی‬
‫جهان از جیب خداوند هر لحظه پرداخت یمشود‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی نشده است؟‬ ‫سؤال‪ :‬آیا در آیه فوق به یهودیان‬
‫خب داده است که ؛ همه ی جهان ما سوی هللا پرتوی از وجود اوست‬‫جواب‪ :‬خب‪ ،‬بلکه از این واقعیت ر‬
‫خب داده شده که ؛ هرکس این گونه‬ ‫ن‬
‫همی طور از این واقعیت ر‬ ‫که هر لحظه از او وجود یمگبد و‬
‫یماندیشد و این گونه به تمسخر سخن یمگوید که ؛ خداوند دست بسته است‪ ،‬با اختیار خویش درهای‬
‫ن‬
‫توهی محسوب نیمشود‪.‬‬ ‫رحمت الیه را بر خود بسته است‪ ،‬و بیان واقعیت‬

‫ان داوود و ِعيسى اب ِن مرَي َذلِ َ ِ‬

‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َّ ِ‬
‫ص ْوا َوَكانُوا‬
‫ك ِبَا َع َ‬ ‫ين َك َف ُروا م ْن بَِِن إ ْسَرائ َ‬
‫يل َعلَى ل َس َ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ‬ ‫«لُع َن الذ َ‬
‫يَ ْعتَ ُدو َن»مائده ﴿‪﴾78‬‬
‫ن‬
‫کسای از نبن ارسائیل که کافر شدند‪ ،‬بر زبان داود(ع) و عیش بن مریم(ع) مورد لعن قرار گرفتند‪ ،‬این‬ ‫"‬
‫ن‬
‫امر به خاطر آن بود که نافرمای نموده و به حقوق دیگران تجاوز یمکردند‪" .‬‬
‫ن‬
‫توهی نشده است؟‬ ‫آیا در آیه فوق به ر‬
‫بخش از نبنارسائیل‬
‫ً‬
‫پاسخ‪ :‬خب‪ ،‬زیرا اوال‪ :‬این افراد (از نبن ارسائیل) که کافر شدند فقط مورد لعن و طرد و ریتوجیه قرار‬
‫گرفتند ‪.‬‬
‫ً‬
‫ثانیا‪ :‬این لعن بخاطر آن بود که آنها حد خود نشناخته و به حدود دیگران تجاوز نمودند‪.‬‬
‫ن‬
‫نافرمای کردند‪ ،‬اما ن‬ ‫ثالثا‪ « :‬و کانوا یعتدون »توضیح «عصوا » یمباشد ‪«.‬عصوا » ن‬ ‫ً‬
‫برخ از‬ ‫یعن ‪:‬‬
‫ن‬
‫نافرمایها جنبه عمویم‬ ‫یعن شخص خودش نضر یمکند اما ن‬
‫برخ از‬ ‫ن‬
‫نافرمایها فقط جنبه شخیص دارد ‪ ،‬ن‬
‫ً‬
‫دارد‪ ،‬مثل دزدی یا تجاوز به جان و ناموس دیگری‪ ،‬که در این موارد‪ ،‬ضمن اینکه شخص خودش نضر‬
‫ن‬
‫یمکند‪ ،‬به دیگران نب آسیب یمرساند‪ .‬پس این لعن به خاطر تجاوز ی‬
‫های بوده که آنها انجام داده بودند‪،‬‬
‫ن‬ ‫ن‬ ‫ً‬
‫های که جنبه شخیص دارد تجاوز به حدود الیه‬ ‫نه اینکه ضفا نافرمای خدا کرده باشند‪ .‬البته نافرمای ی‬
‫است اما مجازات آن فقط با خداوند است‪.‬‬
‫ن‬ ‫ً‪ً :‬‬
‫قبل بیان گردید‪ ،‬لعن ن‬
‫نافرمای خدا و تجاوز به‬ ‫یعن دوری از رحمت و توجه و لطف‪ ،‬و کش که‬ ‫رابعا‬
‫خب از‬
‫حقوق دیگران در کارش باشد‪ ،‬خود به خود از رحمت خداوند دور یمشود و سخن این انبیاء ر‬
‫»مائده‬ ‫ين‬ ‫ِ‬ ‫توهی کنند‪ ،‬زیرا «إِ َّن َّ ِ‬
‫اَّللَ ََل ُُيب الْ ُم ْعتَد َ‬
‫ن‬ ‫واقعیت یمباشد ‪،‬نه اینکه خواسته باشند به کش‬

‫﴿‪ " ﴾87‬خداوند تجاوزگران را دوست ندارد‪".‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫«واتْل علَي ِهم نَبأَ الَّ ِذي آتَينَاه ِ‬

‫ين ﴿‪﴾175‬‬ ‫آَيتنَا فَانْ َسلَ َخ مْن َها فَأَتْ بَ َعهُ الشَّْيطَا ُن فَ َكا َن م َن الْغَا ِو َ‬
‫ْ ُ َ‬ ‫َ ُ َْ ْ َ‬
‫ب إِ ْن ََْت ِم ْل َعلَْي ِه‬‫ض واتَّبَ َع َهواهُ فَمثَلُهُ َكمثَ ِل الْ َك ْل ِ‬ ‫ولَو ِشْئنَا لَرفَ ْعنَاهُ ِِبَا ولَ ِكنَّهُ أ ْ ِ‬
‫َ َ َ‬ ‫َخلَ َد إ ََل ْاْل َْر ِ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
 ‫‪205‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ص لَ َعلَّ ُه ْم‬ ‫ص‬ ‫ق‬

‫َ‬ ‫ل‬
‫ْ‬ ‫ا‬ ‫ِ‬
‫ص‬ ‫ص‬ ‫ق‬
‫ْ‬ ‫ا‬‫ف‬
‫َ‬ ‫ا‬‫ن‬
‫َ‬‫ك مثَل الْ َقوِم الَّ ِذين َك َّذبوا ِِبَيتِ‬
‫َ‬
‫ث َذلِ‬
‫ث أ َْو تََْتُْكهُ يَ ْل َه ْ‬
‫يَ ْل َه ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫يَتَ َف َّك ُرو َن»اعراف ﴿‪﴾176‬‬
‫"و بر آنها رسگذشت آن کس را بخوان که آیات خود را به او دادیم‪ ،‬پس خود را از آن آیات تیه ساخت‬
‫و شیطان در یی او افتاد و از گمراهان شد‪ .‬و اگر یمخواستیم او را به وسیله این آیات باال یمبردیم ویل او‬
‫(یعن به امور دنیوی ری ارزش چسبید) و از خواسته دل خود پبوی کرد‪ ،‬وصف حال‬ ‫زمی چسبید ن‬ ‫به ن‬
‫کن‪ ،‬زبانش را ببون یمآورد‪ .‬و اگر او را به حال خود واگذاری‪،‬‬‫او هم چون سگ است که اگر به او حمله ن‬
‫زبانش را ببون یمآورد‪ .‬این وصف حال گرویه است که ر(ی دلیل) آیات و نشانههای روشن ما را دروغ‬
‫دانسته و رد کردند‪ .‬این داستانها را بازگو کن‪ ،‬شاید بیندیشند‪" .‬‬
‫برخ آدمها این طور هستند که ریدلیل هر سخن منصوب به دین را رد یمکنند‪ ،‬برای اینها تفاوت‬ ‫ن‬
‫دین آورده شود یا بدون دلیل آن سخن بیان شود‪ ،‬در هر‬ ‫نیمکند دالیل روشن و آشکار برای این سخن ن‬
‫ی‬
‫صورت آنها دهان گشوده آن سخن را دروغ دانسته و رد یمکنند‪ .‬مانند سیک که چه به او حمله ک نن یا‬
‫او را به حال خود واگذاری‪ ،‬در هر صورت‪ ،‬آن سگ زبان از دهان ببون یمآورد و پارس یمکند ‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی محسوب نیمشود؟‬ ‫سؤال‪ :‬آیا آیه فوق‬
‫برخ از مردم دارند سخن به میان آورده و برای فهم این صفت از تشبییه‬‫صفن که ن‬ ‫ر‬ ‫جواب‪ :‬خب‪ ،‬زیرا از‬
‫وهی محسوب نیمشود‪.‬‬ ‫استفاده نموده است و بیان صفت ت ن‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫ثانیا‪ :‬مطلب را به طور کیل بیان نموده است و شخص و گروه خایص را مورد خطاب قرار نداده بلکه‬
‫ی‬
‫فرمود؛ هرکس این گونه باشد که فقط به فکر رد و انکار ریدلیل باشد‪ ،‬مانند سیک است که دائم و در‬
‫هر ررساییط زبان از کام خارج یمکند و پارس یمکند‪ .‬البته ممکن است کش بگوید‪ ،‬چرا در اینجا از مثال‬
‫سگ استفاده شده است؟‬
‫ّ‬
‫در پاسخ باید گفت‪« :‬در مثال مناقشه نیست»‪ ،‬مهم این است که منظور متکلم با این مثال برای‬
‫ً‬
‫مثل ر‬
‫وقن یمگوییم‪« :‬حسن مثل شب است »قصد ما این نیست که بخواهیم‬ ‫مخاطب روشن شود‪،‬‬
‫توهی نماییم‪ ،‬بلکه یمخواهیم با این مثال شجاعت حسن را‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫حیوای تشبیه کرده یا به او‬ ‫حسن را به‬
‫برای مخاطب روشن و آشکار سازیم‪.‬‬

‫ص ُرو َن ِِبَا‬
‫ي ََل ي ب ِ‬ ‫ِ‬
‫وب ََل يَ ْف َق ُهو َن ِبَا َوََلُْم أ َْع ُ ٌ ُْ‬
‫س ََلُْم قُلُ ٌ‬‫اْلنْ ِ‬ ‫اْلِ ِن و ِْ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫« َولََق ْد َذ َرأْ ََن ْلَ َهن ََّم َكث ًريا م َن ْ َ‬
‫ك ُه ُم الْغَافِلُو َن»اعراف ﴿‪﴾179‬‬ ‫َضل أُولَئِ َ‬ ‫َوََلُْم آ َذا ٌن ََل يَ ْس َمعُو َن ِِبَا أُولَئِ َ‬
‫ك َك ْاْلَنْ َع ِام بَ ْل ُه ْم أ َ‬
‫های دارند که با آن اندیشه نکرده و‬
‫"گروه بسیاری از جن و انس را برای دوزخ آفریدیم‪ ،‬آنها دلها و عقل ی‬
‫های دارند که با آن نیمشنوند‪ ،‬آنها مانند چهارپایان‬ ‫ن‬
‫نیمفهمند و چشمای دارند که با آن نیمبینند وگوش ی‬
‫‪ ،‬بلکه گمراهتر! هستند‪ ،‬آنان همان غافالنند‪".‬‬
 ‫‪206‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫کسای را که از عقل و چشم و گوش استفاده نیمکنند‪ ،‬پستتر از چهارپایان دانسته‬ ‫سؤال‪ :‬اینکه قرآن‬
‫ن‬
‫توهی به آنها نیمباشد؟‬ ‫است‪ ،‬آیا این سخن‬
‫جواب‪ :‬خب‪ ،‬زیرا قرآن فرموده‪ :‬اگر کش عقل و چشم و گوش داشته باشد اما از آنها استفاده نکند و‬
‫چنی شخیص از‬‫ن‬ ‫رسنوشتها را نبیند و سخنان را نشنود و با عقل آنچه را دیده و شنیده برریس نکند‪،‬‬
‫چهارپایان پستتر است‪ ،‬به این جهت که تفاوت انسان با سایر جانداران در این است که انسان از‬
‫موهبت عقل برخوردار است اما سایر جانداران از این موهبت ریبهرهاند‪ ،‬حال اگر انسان از این موهبت‬
‫استفاده نکند هم ردیف و بلکه پستتر از سایر جانداران قرار یمگبد ‪.‬‬
‫ً‬
‫توهی محسوب نیمشود ‪.‬‬ ‫ن‬ ‫خب از واقعیت‬ ‫پس آیه فوق اوال‪ :‬از واقعی رن ر‬
‫خب داده و ر‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫انسای از عقل سود رنبد‬ ‫ثانیا‪ :‬به شخص یا گروه خایص اشاره نکرده است‪ ،‬بلکه به طور کیل فرموده؛ هر‬
‫از چهارپایان پستتر است‪.‬‬

‫ين ََل يَ ْع ِقلُو َن»انفال ﴿‪﴾22‬‬ ‫َّ ِ‬ ‫اب ِعْن َد َِّ‬

‫اَّلل الصم الْبُ ْك ُم الذ َ‬
‫« إِ َّن َشَّر الدَّو ِ‬
‫َ‬
‫های هستند که نیماندیشند ‪».‬‬
‫"بدترین جنبندگان نزد خداوند کر و الل ی‬
‫ن‬
‫توهی نیست؟‬ ‫سؤال‪ :‬آیا آیه فوق‬
‫ّ‬
‫خب داده و به شخص یا گروه خایص اشاره نکرده بلکه به طور کیل فرموده‪:‬‬ ‫جواب‪ :‬خب‪ ،‬زیرا از واقعی رن ر‬
‫هرکس نیندیشد و از عقل استفاده نکند در زمره بدترین جنبندگان قرار یمگبد‪.‬‬

‫س فَ ََل يَ ْقَربُوا الْ َم ْس ِج َد ْ‬

‫اْلََر َام بَ ْع َد َع ِام ِه ْم َه َذا»توبه‬ ‫ِ‬ ‫َِّ‬
‫ين َآمنُوا إَّنَا الْ ُم ْشرُكو َن ََنَ ٌ‬
‫َّ ِ‬
‫« ََي أَي َها الذ َ‬
‫﴿‪"﴾28‬‬
‫مشکان نا پا کند‪ ،298‬پس نباید بعد از امسال نزدیک مسجد الحرام شوند‪".‬‬ ‫ن‬
‫کسای که ایمان آوردهاید؛ ر‬ ‫ای‬
‫مری مجبور است پیامدهای اندیشههای غلط و اعمال نادرست را بیان نماید تا بتواند‬ ‫در مسب تربیت‪ ،‬ر‬
‫ی‬
‫آلودگ آن اندیشهها و اعمال گریبان‬
‫ی‬ ‫مردم را در مقابل آن اندیشهها و اعمال واکسینه نماید و پلیدی و‬
‫مردم را نگبد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬هنگایم که پزشک یمگوید‪« :‬کرونا یک بیماری مشی است که ممکن است ریه انسان را از کار‬
‫ن‬
‫کسای که به این بیماری آلودهاند دور نگه دارید و‬ ‫بیندازد و موجب مرگ انسان شود‪ ،‬پس خودتان را از‬
‫اجازه ورود این گونه بیماران را به مجالس ندهید‪» .‬‬

‫آن نجاست نیست بر ظاهر روا‬ ‫چون نجس خواندست کافر را خدا‬ ‫‪298‬‬

‫(مثنوی ‪ ،‬ر‬
‫دفب سوم ‪،‬بیت ‪) 2094‬‬
 ‫‪207‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫خب یمدهد و در فکر پاک نگه‬

‫کرونای نیست‪ ،‬بلکه از یک واقعیت ر‬ ‫ن‬
‫توهی به بیماران‬ ‫این پزشک در فکر‬
‫ی‬
‫رن‬
‫داشی جامعه از این بیماری است‪.‬‬
‫ن‬
‫انسای یا… دارای اثری در عرض آثار خداوند یمباشد ‪،‬اعتقاد به یک‬ ‫اینکه کش گمان کند ؛مجسمهای یا‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫نوع خرافه دارد و اعتقاد به خرافات نویع آلودگ در انسان ایجاد یمکند که این آلودگ موجب یم شود‬
‫ی‬
‫خب یمدهد‪ ،‬نیمخواهد به کش‬ ‫انسان نتواند درست فکر و اندیشه کند‪ ،‬حال کش که از این آلودگ ر‬
‫ن‬
‫توهی کند‪ ،‬بلکه در فکر اصالح جامعه است‪.‬‬

‫مشک را در بر گرفته سخن به میان آمده و هدف از بیان این امر‬‫پس در آیه فوق از یک پلیدی که افراد ر‬
‫اصالح جامعه و جلوگبی از رسایت این پلیدی به دیگران یم باشد‪ ،‬نه اینکه خداوند با بیان این امر‬
‫ن‬
‫توهی کند‪.‬‬ ‫خواسته باشد به ر‬
‫مشکان‬

‫﴿‪" ﴾67‬منافقان همان فاسقانند ‪".‬‬ ‫« إِ َّن الْمنَافِ ِقي هم الْ َف ِ‬

‫اس ُقو َن»توبه‬ ‫ُ َ ُُ‬
‫"و خداوند منافقان را از رحمت خویش دور ساخت ‪".‬‬ ‫اَّللُ »توبه﴿‪﴾68‬‬
‫« َولَ َعنَ ُه ُم َّ‬
‫ن‬
‫توهی محسوب نیمشوند؟‬ ‫سؤال‪ :‬آیا جمالت فوق‬
‫یعن ؛کش که راه را درست انتخاب نکرده و به بباهه یمرود‪ ،‬کش یمخواهد به اصفهان‬ ‫پاسخ‪ :‬فاسق ن‬
‫ن‬
‫توهی‬ ‫بایس‪ ،‬این سخن‬ ‫برود اما مسب ترکستان در پیش گرفته است‪ ،‬به او بگوییم‪ :‬در حال ی راه ر ن‬
‫رفی یم ر‬
‫ر‬
‫محسوب نیمشود و اگر آن شخص عقل داشته باشد ‪ ،‬نه تنها نباید از این سخن ناراحت شود ‪ ،‬بلکه‬
‫ّ‬
‫اهنمای قرار گرفته و از ریراهه به راه راست هدایت گردیده است‪.‬‬
‫ی‬ ‫باید تشکر نماید که مورد ر‬
‫ً‬
‫قبل بیان گردید که لعنت خدا ن‬ ‫ن‬
‫یعن؛ دوری از رحمت خدا‪ ،‬و این امر بیان یک واقعیت است‬ ‫همی طور‬
‫ن‬
‫توهی محسوب نیمشود‪.‬‬ ‫و بیان واقعیت‬
‫خداوند دارای رحمت واسعه است که همه ن‬
‫چب را این رحمت فرا گرفته است اما گایه ما با اراده خود‬
‫ر‬
‫نسبن که از رحمت او دور یمشویم‪،‬‬ ‫در جای قرار یمگبیم که رحمت او ر‬
‫کمب شامل حال ما یمشود و به‬ ‫ی‬
‫مشمول لعنت او شدهایم و چون خداوند این اراده و اختیار را به ما داد‪ ،‬پس این دورشدن از رحمت را‬
‫فالی را از رحمت خویش دور ساخت‪.‬‬ ‫به خداوند نسبت یمدهیم و یمگوییم‪ :‬خدا ن‬

‫نسن است‪ ،‬ن‬

‫یعن تا آنجا که انسان‬ ‫نسن است‪ ،‬همان گونه که اختیار ر‬ ‫نکته‪ :‬دوری از رحمت خداوند ر‬
‫اختیار دارد یمتواند خود را از رحمت الیه دور سازد و مورد لعنت او قرار گبد اما خارج از حیطه اختیار‬
‫هر چه هست رحمت اوست که هر لحظه به موجودات وجود یمدهد و آنها را از رحمت خویش بهرهمند‬
‫حن هنگایم که شخیص با اختیار خویش به بباهه یمرود و از رحمت الیه دور یم شود‪ ،‬از‬ ‫یمسازد ‪ .‬ر‬
‫ر‬
‫امکانای که هر لحظه در اختیار او قرار یمگبد بهره جسته و به بباهه یمرود اما چون با اختیار خویش‬
‫نسن است‪ .‬کش‬ ‫نب ر‬ ‫این امکانات را در مسب کج قرار یمدهد ‪ ،‬پس مورد لعنت او قرار یمگبد‪ ،‬کج ر ن‬
‫رفی ن‬
‫که مسب مستقیم را انتخاب نیمکند از راه راست منحرف شده است اما این انحراف ممکن است از‬
‫کشی از یک درجه ررسوع شده تا به ‪ 180‬درجه برسد و این ها با هم فرق یم کنند‪.‬‬
 ‫‪208‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ِِ‬ ‫«أَََل لَعنَةُ َِّ‬

‫﴿‪" ﴾18‬آگاه باشید که لعنت خدا بر ظالمان یم باشد‪".‬‬ ‫اَّلل َعلَى الظَّالم َ‬
‫ي»هود‬ ‫ْ‬
‫ن‬
‫توهی محسوب نیمشود ‪.‬‬ ‫ً‬
‫قبل بیان گردید که این گونه سخن‬

‫﴿‪" ﴾54‬ابراهیم(ع) گفت‪ :‬شما و پدرانتان‬ ‫ض ََل ٍل ُمبِ ٍ‬

‫ي»انبياء‬ ‫آِب ُؤُك ْم ِِف َ‬
‫ال لََق ْد ُكْنتُ ْم أَنْتُ ْم َو َ‬
‫«قَ َ‬
‫در گمرایه آشکاری بودید‪» .‬‬
‫ن‬
‫توهی به بت پرستان محسوب نیمشود؟‬ ‫سؤال‪ :‬آیا آیه فوق‬
‫ن‬
‫توهی ندارد‪.‬‬ ‫پاسخ‪:‬خب‪ ،‬این بیان واقعیت است‪ ،‬او قصد‬
‫ن‬
‫کسای ما را در مسب انحراف یمبینند و ما را گمراه خطاب یمکنند‪ ،‬نباید این‬ ‫نکته‪ :‬بنابراین هنگایم که‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫توهی به خود تلق نماییم‪ ،‬بلکه باید بگوییم‪ :‬از نظر آنها ما در مسب انحراف هستیم و اگر‬ ‫سخن آنها را‬
‫این سخن آنها واقعیت ندارد‪ ،‬باید با دالیل روشن آنها را متقاعد نماییم ‪ ،‬هر چند ظاهر سخن آنها با‬
‫طب و کنایه و ریشخند همراه باشد‪.‬‬‫نن‬

‫﴿‪" ﴾58‬پس ابراهیم بتها‪ ،‬مگر بت‬ ‫«فَ َج َعلَ ُه ْم ُج َذا ًذا إََِّل َكبِ ًريا ََلُْم لَ َعلَّ ُه ْم إِلَْي ِه يَ ْرِجعُو َن» انبياء‬
‫بزرگ‪ ،‬را شکست؛ شاید ر‬
‫مش ن‬
‫کی به سوی او آیند‪".‬‬
‫ن‬
‫توهی به مقدسات دیگران بد است‪ ،‬چرا ابراهیم بتها را شکست؟ و چرا بعد یم گوید‪:‬‬ ‫سؤال‪ :‬اگر‬
‫﴿‪" ﴾67‬اف بر شما و بر آنچه غب‬ ‫اَّلل أَفَ ََل تَ ْع ِقلُو َن» انبياء‬
‫ون َِّ‬‫ُف لَ ُكم ولِما تَعب ُدو َن ِمن د ِ‬
‫«أ ٍ‬
‫ْ ُ‬ ‫ْ َ َ ُْ‬
‫خدا یمپرستید آیا نیماندیشید؟ "‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫توهی به آنها را نداشت بلکه یمخواست آنها را بیدار کند و به آنها عمل بفهماند‬ ‫جواب‪ :‬ابراهیم قصد‬
‫که این بتها هیچ نفع و نضری نیمتوانند برای کش داشته باشند‪ ،‬پس نیمتوانند خدای جهان باشند‪،‬‬
‫َ‬
‫خدای که نیمتواند از خود دفاع کند و در مقابل ت رَب یک انسان از پای در یمآید که خدا نیست‪.‬‬
‫ی‬
‫نشای از حشت و تاسف‪ ،‬ن‬
‫یعن خییل برای شما‬ ‫ن‬ ‫نارسا به حساب نیمآید (اف) ن‬
‫یعن آه‪،‬‬ ‫نب ن‬ ‫کلمهی (اف) ن‬
‫متأسف هستم‪.‬‬

‫پیامب یمکشند و… شاید از‬

‫ر‬ ‫ن‬
‫مخالفی دین اسالم که قرآن پاره یم کنند یا کاریکاتور بر علیه‬ ‫سؤال‪ :‬پس‬
‫ی‬
‫تلق یم کنیم؟‬‫توهی ر‬
‫ن‬ ‫نگاه خودشان قصد بیدار کردن ما را دارند‪ ،‬چرا اینها را‬
‫ن‬
‫توهی‬ ‫جواب‪ :‬اصل این است که تا حد ممکن سخن و عمل دیگران را مثبت معنا کنیم و از زدن مارک‬
‫و ن‬
‫نارسا به سخنان و اعمال آنها اجتناب کنیم‪.‬‬
‫نکته‪ :‬ما بت ن‬
‫شکن ابراهیم را بیدار کردن مخاطبان تفسب یمکنیم (انبیا ‪ )58‬یا آیات سوره اعراف‬
‫‪ 176 ،166‬و ‪ 179‬بقره ‪ 171 ،65‬و مائده ‪ 60‬و صافات ‪ 91‬ایل ‪93‬و… را بیان واقعیت و تلنگری برای‬
‫ن‬
‫مخالفی قرار داده و سخن آنها را تا حد‬ ‫بیدار کردن مخاطب تفسب یمکنیم‪ .‬بنابراین خود را بجای‬
 ‫‪209‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫توهی کنند‪،‬‬ ‫ممکن مثبت معنا کنیم‪ ،‬نگوییم‪ :‬آنها یمخواهند ما را مسخره کنند‪ ،‬آنها یمخواهند به ما‬
‫آنها یمخواهند ما را تحقب کنند و‪ ........‬بلکه بگوییم‪ :‬شاید آنها یمخواهند ما را بیدار کنند‪ ،‬شاید آنها‬
‫یم خواهند واقعی رن را به ما نشان دهند یا ‪.......‬پس به خود برگردیم و اندیشه و عمل و باور خود را‬
‫برریس نماییم و اگر مشکیل در خود یمبینیم آن را اصالح کنیم‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی کند یا ما را تحقب‬ ‫اگر این کار را کردیم‪ ،‬زمینه های اینکه کش بخواهد ما را مسخره کند یا به ما‬
‫توهی و تحقب را از طرف مقابل سلب‬ ‫ن‬ ‫نماید را تا حد زیادی از ن‬
‫بی بردهایم و امکان ادامه تمسخر و‬
‫نمودهایم‪ ،‬ضمن اینکه موجب رشد خود شده و تهدید را به فرصت تبدیل نمودهایم‪.‬‬

‫بی بردن باطل ضف نکنیم ‪ ،‬بلکه به دنبال حق باشیم‪ ،‬به‬‫به عبارت دیگر‪ ،‬تمام هم خود را برای از ن‬
‫جای اینکه فکر کنیم چگونه یم شود باطل را از ن‬
‫بی برد‪ ،‬به فکر این باشیم که چگونه یم شود حق را‬
‫ن‬
‫پایی کشیدن مخالف‪ ،‬در اندیشه باال کشیدن خود باشیم‪ ،‬حق بیاید‬ ‫تقویت نمود‪ ،‬به جای تدبب برای‬
‫اطل إِ َّن الْب ِ‬
‫اط َل َكا َن‬ ‫ِ‬
‫اْلَق َوَزَه َق الْبَ ُ‬
‫َوقُ ْل َجاءَ ْ‬ ‫خود به خود باطل از ن‬
‫َ‬ ‫بی یمرود‪«.‬‬

‫َزُهوقًا»اسراء ﴿‪﴾81‬‬

‫َن أَ ْكثََرُه ْم يَ ْس َمعُو َن أ َْو يَ ْع ِقلُو َن إِ ْن‬

‫ب أ َّ‬ ‫س‬‫َت‬
‫ْ‬
‫ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َم‬
‫أ‬ ‫﴾‬ ‫‪43‬‬ ‫﴿‬ ‫‪....‬‬‫‪299‬‬
‫ت َم ِن َّاُتَ َذ إِ ََلَهُ َه َواهُ‬
‫« أ ََرأَيْ َ‬
‫َضل َسبِ ًيَل»فرقان ﴿‪﴾44‬‬‫ُه ْم إََِّل َك ْاْلَنْ َع ِام بَ ْل ُه ْم أ َ‬
‫کن ر‬
‫اکب آنها یمشنوند یا‬ ‫"آیا دیدی کش را که خواستهی دل خود را معبود خود برگزید ؟ یا گمان یم ن‬
‫تعقل یمکنند؟ آنها فقط همچون چهارپایان‪ ،‬بلکه گمراهترند‪" .‬‬
‫هرگونه تبعیت تقلیدی و ری چون و چرا از خواسته دل یا دیگری ‪ ،‬موجب یمشود که انسان نتواند‬
‫چنی فردی اگرچه‬ ‫ن‬ ‫سخنان مختلف را بشنود و آنها را برریس کند و درست از نادرست را تشخیص دهد و‬
‫استعداد آن را دارد که از عقل برخوردار شود اما تبعیت تقلیدی موجب یم شود که عقل او شکوفا‬
‫ن‬
‫انسای‬ ‫داشی عقل یمباشد ‪،‬پس اگر عقل‬ ‫رن‬ ‫نشود و با توجه به اینکه تفاوت انسان با سایر چهارپایان در‬
‫شکوفا نشود در ردیف چهارپایان قرار گرفته بلکه از آن جهت که انسان یمتوانست عقل دار شود و‬
‫شکوفای عقل را به خود نیمدهد از چهارپایان گمراه تر‬ ‫ن‬
‫انسای که اجازه‬ ‫سایر چهارپایان نیمتوانند‪ ،‬پس‬
‫ی‬
‫است‪.‬‬
‫ً‬
‫ن‬
‫توهی به‬ ‫خب از واقعیت‬ ‫با توضیح فوق مشخص یمشود که اوال؛ در اینجا قرآن از واقعی رن ر‬
‫خب داده و ر‬
‫حساب نیمآید‪.‬‬

‫رن‬
‫داشی ‪ ،‬عشق ‪ ،‬دلباخته ‪ ،‬هوای نفس‬ ‫‪ 299‬الهوی ‪ :‬دوست‬
 ‫‪210‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫ثانیا؛ شخص یا گروه خایص مورد خطاب قرار نگرفته‪ ،‬بلکه به طور کیل فرموده‪ :‬هرکس به طور‬
‫کورکورانه از خواستهی دل تبعیت کند و سخنان مختلف را نشنیده و تعقل نکند‪ ،‬عقل او شکوفا‬
‫ن‬
‫توهی نشده است‪.‬‬ ‫نیمشود و هم ردیف یا گمراهتر از چهارپایان قرار یمگبد ‪ ،‬بنابراین به کش‬

‫َع َّد ََلُْم َسعِ ًريا»احزاب ﴿‪﴾64‬‬ ‫ِ‬ ‫« إِ َّن َّ‬

‫اَّللَ لَ َع َن الْ َكاف ِر َ‬
‫ين َوأ َ‬
‫"خداوند کافران را از رحمت خود دور ساخت و برای آنها آتش سوزان فراهم نمود‪" .‬‬
‫‪300.‬‬ ‫ن‬
‫توهی به حساب نیمآید‬ ‫قبال توضیح داده شد که این گونه سخن‬

‫غ َعلَْي ِه ْم َ‬
‫ض ْرًِب‬ ‫ال أَََل ََتْ ُكلُو َن ﴿‪َ ﴾91‬ما لَ ُك ْم ََل تَْن ِط ُقو َن ﴿‪ ﴾92‬فَ َرا َ‬ ‫غ إِ ََل ِآَلَتِ ِه ْم فَ َق َ‬
‫« فَ َرا َ‬
‫ال أَتَ ْعبُ ُدو َن َما تَْن ِحتُو َن ﴿‪َ ﴾95‬و َّ‬
‫اَّللُ َخلَ َق ُك ْم‬ ‫ي ﴿‪ ﴾93‬فَأَقْ بَلُوا إِلَْي ِه يَِزفو َن ﴿‪ ﴾94‬قَ َ‬ ‫ِِبلْيَ ِم ِ‬
‫اْلَ ِحي ِم»صافات ﴿‪﴾97‬‬ ‫اَن فَأَلْ ُقوهُ ِِف ْ‬
‫َوَما تَ ْع َملُو َن ﴿‪ ﴾96‬قَالُوا ابْنُوا لَهُ بُْنيَ ً‬
‫"ابراهیم به سوی معبودهایشان رفت‪ ،‬پس گفت‪ :‬چرا غذا نیمخورید؟ چرا سخن نیمگویید؟ سپس بر‬
‫مش ن‬
‫کی شتابان به سوی ابراهیم روی آوردند‪ ،‬ابراهیم گفت‪:‬‬ ‫آنها نضبهای با دست راست فرود آورد‪ ،‬ر‬
‫چبی را که با دست خود یمتراشید‪ ،‬یمپرستید؟ در حایل که خدا شما و آنچه عمل یم کنید (منظور‬‫آیا ن‬
‫ر‬
‫های که یمسازید) را آفریده است‪ .‬مشکان گفتند‪ :‬ی‬
‫بنای برای او بسازید پس او را در جهنیم از آتش‬ ‫بت ی‬
‫بیندازید‪".‬‬
‫توهی به مقدسات ر‬
‫مشکان محسوب نیمشود؟‬ ‫ن‬ ‫سؤال‪ :‬آیا سخن و عمل ابراهیم‬
‫مشکان را نداشت بلکه او قصد بیدار کردن آنها را داشت‪،‬‬ ‫توهی به مقدسات ر‬ ‫ن‬ ‫پاسخ‪ :‬ابراهیم قصد‬
‫آمب بیان نمود‪ ،‬او یم خواست با سخن و عمل خود این واقعیت‬ ‫طب ن‬‫قالن ن ن‬
‫اگرچه این بیدار کردن را در ر‬
‫چوی بیش نیستند را برای آنها آشکار سازد اما بت پرستان به فکر نابودی ابراهیم‬
‫که این بتها سنگ و ر‬
‫افتادند و قرآن عمل ابراهیم را مورد ستایش و عمل بتپرستان را مورد نکوهش قرار یمدهد‪.‬‬
‫طب ن‬
‫آمب مقدسات دیگری را به چالش‬ ‫حن با سخن یا عمیل ن ن‬
‫نکته‪ :‬اگر کش برای بیدار کردن مخاطب ر‬
‫ن‬
‫چنی شخیص تنها یمتوان با‬ ‫چنی شخیص شیوه ی نمرودیان است‪ ،‬با‬ ‫ن‬ ‫بکشد‪ ،‬از دیدگاه قرآن‪ ،‬ر ن‬
‫کشی‬
‫محبمانه به مقابله برخاست‪ .‬و اصل آن است که همه حسن نیت دارند و قصد‬ ‫منطق و ر‬ ‫ر‬ ‫دلیلهای‬
‫ن‬
‫توهی یا تمسخر ما را ندارند‪ ،‬البته مگر اینکه خالف آن اثبات شود‪.‬‬

‫ين‬ ‫ِ َّ ِ‬ ‫َس َفارا بِ‬ ‫اْلِما ِر َُي ِ‬ ‫ِ‬ ‫« مثَل الَّ ِذين ُِ‬
‫ْحلُوا التَّوراةَ ُْثَّ ََل َُي ِ‬
‫س َمثَ ُل الْ َق ْوم الذ َ‬
‫َ‬ ‫ئ‬
‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ْ‬ ‫أ‬ ‫ل‬
‫ُ‬ ‫م‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ل‬ ‫ث‬
‫َ‬ ‫م‬
‫َ‬ ‫ك‬
‫َ‬ ‫ا‬‫وه‬
‫َ‬ ‫ل‬
‫ُ‬ ‫م‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ َ‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ت َِّ‬ ‫َك َّذبوا ِِبَي ِ‬
‫ي»َجعه ﴿‪﴾5‬‬ ‫اَّللُ ََل يَ ْهدي الْ َق ْوَم الظَّالم َ‬‫اَّلل َو َّ‬ ‫ُ َ‬

‫‪ 300‬رجوع شود به ‪ :‬ص ‪ 201‬و ‪202‬‬

 ‫‪211‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫کسای که تورات را حفظ نمودند اما آن را نفهمیده و به دستورات آن عمل نکردند ‪ ،‬مانند‬ ‫ن‬ ‫"وصف حال‬
‫چبی از آن کتابها نیمفهمد ‪301 ).‬گرویه که نشانههای‬ ‫االیع است که کتابهای را حمل یمکند (اما ن‬ ‫ن‬
‫ی‬
‫روشن خدا را انکار کردند وصف حال بدی دارند و خداوند قوم ستمگر را هدایت نیمکند‪".‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫در آیه فوق واقعی رن به طور کیل در قالب مثال بیان گردیده است و بیان واقعیت به طور کیل و بدون‬
‫توهی محسوب نیمشود‪ .‬ممکن است گفته شود‪ :‬این آیه خطاب آن به‬ ‫ن‬ ‫اشاره به شخص و گروه خاص‬
‫بخش از یهود یمباشد که تورات را نگه داری نموده اما آن را نفهمیده و به آن عمل نکردند‪ ،‬این سخن‬ ‫ر‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫درست است اما اوال؛ در این آیه از گروه خایص از یهود نام برده نشده است و ثانیا؛ در همهی موارد این‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫تربین دیگر قاعده کیل استنباط یم کنیم‪ ،‬اگر چه ممکن است شأن نزول‬ ‫گونه ما از قرآن یا هر کتاب‬
‫ن‬
‫کتای را حمل کند اما آن را نفهمد و به آن عمل نکند مانند االیع است‬ ‫ن‬
‫افراد خایص باشند‪ ،‬یعن هرکس ر‬
‫های را حمل یمکند‪.‬‬‫که کتاب ی‬
‫ممکن است گفته شود؛ چرا در این آیه از مثال االغ استفاده شده است؟ در پاسخ باید گفت‪« :‬در مثال‬
‫ّ‬
‫مناقشه نیست»‪ ،‬مهم این است که منظور متکلم با این مثال برای مخاطب روشن شود‪.‬‬

‫َّاع لِْل َخ ِْري ُم ْعتَ ٍد‬ ‫ي ﴿‪َِ ﴾10‬هَّا ٍز مش ٍ‬

‫َّاء بِنَ ِمي ٍم ﴿‪َ ﴾11‬من ٍ‬ ‫ف َم ِه ٍ‬‫« وََل تُ ِطع ُك َّل ح ََّل ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫ك َزنِي ٍم»قلم ﴿‪﴾13‬‬ ‫ِ‬
‫أَثِي ٍم ﴿‪ ﴾12‬عُتُ ٍل بَ ْع َد َذل َ‬
‫"و از کش که بسیار سوگند یاد یمکند و پست است اطاعت مکن‪ ،‬کش که بسیار عیب جوست و به‬
‫سخن ن‬
‫چین آمد و رفت یمکند و بسیار مانع کار خب و متجاوز و گناهکار است‪ ،‬عالوه بر اینها بد رفتار‬
‫و خشن و فرومایه است‪".‬‬
‫پیامب و به تبع او به انسانهای دیگر دستور یمدهد؛ از افرادی که دارای این گونه‬
‫ر‬ ‫در آیات فوق به‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫صفات و ویژگها هستند اطاعت نکنید؛ به این معنا که شما سیع کنید این صفات و ویژگها را از وجود‬
‫خود دور کنید یا به این معنا که صاحبان این صفات را رسپرست خود قرار ندهید‪.‬‬
‫توهی و بدز ن‬
‫بای به کش محسوب‬ ‫ن‬ ‫و توصیه به عدم اطاعت از افرادی که دارای فالن صفات بد هستند‪،‬‬
‫نیمشود‪.‬‬

‫ت ِم ْن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫« فَ َما ََلُْم َع ِن التَّ ْذكَرِة ُم ْع ِرض َ‬
‫ي ﴿‪َ ﴾49‬كأَ ََّّنُْم ُْحٌُر ُم ْستَْنفَرةٌ ﴿‪ ﴾50‬فَ َّر ْ‬
‫قَ ْس َوَرٍة»مدثر ﴿‪﴾51‬‬
‫ّ‬
‫گوی گورخر نای رمیدهاند که از شبی فرار کرده است ‪».‬‬
‫ی‬ ‫هستند؟‬ ‫رویگردان‬ ‫ر‬ ‫تذک‬ ‫«پس چرا از‬

‫بار باشد علم کان نبود یز هو‬ ‫گفت ایزد یحمل اسفاره‬ ‫‪301‬‬

‫( مثنوی ‪ ،‬ر‬
‫دفب اول ‪ ،‬بیت ‪) 3448‬‬
 ‫‪212‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫انسان عاقل به تذکرات گوش داده و اگر آن تذکرات را درست و به جا دید از آن پند گرفته و آن را در‬
‫ر‬ ‫تذکر را نادرست دید با جوای ر‬ ‫ّ‬ ‫ی‬
‫منطق‬ ‫محبمانه و‬ ‫ر‬ ‫زندگ به کار یمبندد و از منافع آن سود یمبرد و اگر آن‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ر‬
‫نادرسن آن را بیان یمکند‪ ،‬و در هر صورت‪ ،‬از تذکر دهنده بابت این تذکر تشکر یمکند‪.‬‬
‫توهی به خود ر‬‫ن‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫برخ از انسانها ن‬ ‫اما ن‬
‫تلق یمکنند‬ ‫حاض نیستند به تذکرکش گوش دهند و این تذکرات را‬
‫ّ‬
‫و از تذکرات ترسیده و فرار یمکنند‪ ،‬مانند گورخر نای که از شب ترسیده و پا به فرار یمگذارند‪.‬‬
‫ثانیا؛ در قالب تشبییه کار ن‬‫ً‬ ‫ّ‬ ‫ً‬
‫برخ از افراد‬ ‫پس با توجه به اینکه اوال؛ این مطالب به طور کیل بیان شده و‬
‫زبای صورت نگرفته‬ ‫توهی و بد ن‬
‫ن‬ ‫را غب عاقالنه دانسته و نتیجه کارشان را بیان نموده است‪ ،‬پس به کش‬
‫است‪.‬‬

‫خاتمه بخش اول‬

‫اگوی به مقدسات‬ ‫اگوی به دیگران‪ ،‬به ویژه ن‬
‫نارس ی‬ ‫در این بخش مشخص شد که از دیدگاه قرآن ن‬
‫نارس ی‬
‫دیگران‪ ،‬جایز نیست‪.‬‬

‫اگوی به دیگران و به مقدسات‪ ،‬جایز نیست‪ ،‬چرا قرآن در‬ ‫بعد به این مطلب پرداخته شد که اگر ن‬
‫نارس ی‬
‫مواردی به دیگران ن‬
‫نارسا گفته است؟‬
‫در پاسخ به این سؤال با ذکر همهی آیات مورد بحث‪ ،‬بیان گردید که ‪:‬‬
‫ً‬
‫اوال؛ در این گونه موارد فرد یا گروه خایص با نام و نشان مورد خطاب قرار نگرفته ‪ ،‬بلکه مطلب به طور‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫کتای نگه داری کند اما آن را نفهمد و از آن استفاده نکند‬ ‫کیل بیان شده است ‪،‬مثل فرمود‪ :‬هر کش از ر‬
‫سنگین آن را تحمل یمکند اما از محتویات کتاب‬ ‫ن‬ ‫کتای را حمل یمکند و فقط‬ ‫ن‬
‫‪ ،‬مانند االیع است که ر‬
‫چبی نیمفهمد‪.‬‬ ‫ن‬

‫ن‬ ‫ً‬
‫توهی در کار نیست‪.‬‬ ‫ثانیا؛ در این آیات سیع شده از واقعیات پردهبرداری شود و قصد‬
‫ً‬
‫مری و هادی‬ ‫ثالثا‪ :‬این آیات در مسب تربیت و هدایت و بیدا کردن مردم مورد استفاده قرار گرفتهاند و ر‬
‫توهی و تحقب کش را ندارد‪.‬‬ ‫ن‬ ‫هنگایم که نتایج اندیشهها و اعمال را بیان یمکند قصد‬
‫نارسا محسوب شود یا نه‪ ،‬شخص گوینده و نحوه ی بیان اهمیت به ن‬ ‫ابعا؛ در اینکه جملهای ن‬ ‫ً‬
‫رس یای دارد‬ ‫ر‬
‫توهی محسوب نیمشود‪.‬‬ ‫ن‬ ‫و گوینده آیات قرآن خداوند ‪ ،‬و نحوه بیان به گونهای است که‬
‫آی باید کلمات و عبارات متناسب با فرهنگ قر ن‬ ‫ً‬
‫خامسا؛ در فهم آیات قر ن‬
‫آی مورد فهم قرار گبند ‪ ،‬در غب‬
‫ن‬
‫توهی محسوب شود‪.‬‬ ‫این صورت ممکن است عبارت‬
‫ً‬
‫سادسا؛ تشبیهات و مثلها برای فهم مطلب به کار رفتهاند ‪ ،‬نه اینکه قرآن بخواهد از تشبیه کش به‬
‫ن‬
‫توهی کند ‪.‬‬ ‫ن‬
‫حیوای به او‬
‫ن‬
‫توهی به دیگران وجود ندارد‪.‬‬ ‫اگوی و‬ ‫با توجه به نکات باال مشخص یمشود که در قرآن ن‬
‫نارس ی‬
 ‫‪213‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫معصومی‬ ‫بخش دوم‪ :‬دیدگاه‬
‫اگوی به دیگران‪ ،‬به ویژه به مقدسات آنها‪ ،‬مورد نکوهش‬ ‫در بخش قبل گذشت که از دیدگاه قرآن ن‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫سخن خالف قرآن نیمگویند‪ ،‬پس از دیدگاه‬ ‫ن‬
‫معصومی پبو قرآن بوده و‬ ‫قرآن قرار گرفت‪ ،‬و از آنجا که‬
‫اگوی باید مورد نکوهش باشد‪.‬‬ ‫معصومی ن‬
‫نب ن‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬
‫اگوی از‬ ‫سخنای است که داللت بر عدم جواز ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬ ‫معصومی مملو از‬ ‫کتب سبه و حدیث و تاری خ‬
‫معصومی دارد که به اختصار چند نمونه از این سخنان را بیان یمکنیم‪.‬‬ ‫ن‬ ‫دیدگاه‬
‫َ ‪302‬‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬
‫الفحش و ال التفحش»‬ ‫نن مکرم اسالم(ص) یم فرمایند‪« :‬ایاکم و الفحش َفا َّن ّ َ‬
‫اَّلل تعایل ال ُیحب‬ ‫ر‬
‫گوی را دوست ندارد ‪".‬‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫"از فحش و دشنام یببهبید که خدای متعال بدزبای و هرزه ی‬
‫فاحش لیسا م َن االسالم نق ریسء »‪" 303‬دشنام گوی و هرزه ن‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬
‫زبای از اسالم نیست‪" .‬‬ ‫ی‬ ‫الفحش و الت‬ ‫و ‪«:‬ان‬
‫گوی حرام است‪" .‬‬ ‫‪304‬‬ ‫َ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫«الج َّن ُة َحر ٌ‬
‫و‪َ :‬‬
‫ش ان یدخلها » "ورود به بهشت بر هر دشنام ی‬ ‫ٍ‬ ‫فاح‬ ‫ل‬‫ک‬ ‫عیل‬ ‫ام‬
‫َ‬ ‫َ ََ‬ ‫َ‬
‫ن‬
‫دشمن به وجود‬ ‫بی مردم‬‫العداوة بینهم »‪" 305‬به مردم دشنام ندهید که ن‬ ‫اس فتکسبوا‬ ‫و ‪«:‬ال ت ُسبوا الن‬
‫یمآورید‪".‬‬
‫ٌ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫نارسا گفت؛ «ال ُ‬
‫نب نباید ن‬ ‫حن به اشیا و زمان ها ن‬ ‫پیامب(ص) ر‬
‫یاح فانها مأمورة و ال‬‫تسبوا الر‬ ‫ر‬ ‫از دیدگاه‬
‫‪306‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫الجبال و ال الساعات وال االیام و ال اللیایل فتأثموا و ترجع علیکم»‬ ‫تسبوا‬
‫نارسا نگویید که گناهکار یمشوید و‬ ‫نارسا نگویید که آنها مأمورند و کوهها و ساعات و روزها را ن‬ ‫"به بادها ن‬
‫به خودتان بریم گردد‪".‬‬
‫ّ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ‬
‫نارسا نگویید‪ ،‬زیرا آن از رحمت خداست‪" .‬‬ ‫اَّلل »‪" 307‬باد را ن‬ ‫و ‪ « :‬ال ت ُسبوا الری ح فانها من روح‬
‫یل ُاجد ُه و ُابلیه »‪" 308‬به روزگار ن‬ ‫َ َّ ُ َ ه‬ ‫َّ َ َ َّ ّ‬
‫نارسا نگویید‪،‬‬ ‫الل ُ‬ ‫هر ‪ ،‬فان اَّلل َیقول ‪ :‬انا الدهر ‪ ،‬یل‬ ‫و ‪ « :‬ال ُ‬
‫تسبوا الد‬
‫که خداوند یمفرماید‪ :‬روزگار من هستم‪ ،‬شب از من است و من آن را نو یمکنم و کهنه یمگردانم‪" .‬‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬
‫‪309‬‬
‫تسبوا الشیطان و ت َع َّوذوا من ررسه »‬
‫نارسا گفت‪ « :‬ال ُ‬
‫نب نباید ن‬ ‫حن به شیطان ن‬ ‫پیامب(ص) ر‬ ‫ر‬ ‫از دیدگاه‬

‫‪ 302‬احیاء العلوم ‪ ،‬ج‪، 3‬کتاب آفتهای زبان‪ ،‬آفت هفتم‪ :‬فحش و دشنام و پلید ن‬
‫زبای ‪ ،‬ص‪254‬‬
‫‪ 303‬همان ‪ ،‬ص‪255‬‬
‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َّ‬ ‫ّ‬ ‫َّ‬ ‫ن‬
‫اش َبذیء‬ ‫َ‬
‫همان ‪ ،‬ص‪ - 254‬اصول کاق ‪ ،‬ج‪، 4‬باب البذاء ‪ ،‬ص‪« 22‬ان اَّلل حر م الجنة عیل کل فح ٍ‬
‫‪304‬‬

‫گوی کم حیا حرام ساخته است ‪".‬‬ ‫قلیل الحیاء» "خداوند بهشت را بر هر فحاش ن‬
‫نارسا ی‬ ‫ی‬ ‫‪ 305‬اصول ن‬
‫کاق ‪ ،‬ج‪، 4‬باب السباب ‪ ،‬ص ‪ ، 108‬ح ‪3‬‬
‫گوی (‪ ، )1729‬ص ‪2352‬‬ ‫مبان الحکمة ‪ ،‬ج ‪ ، 5‬نیه از ن‬ ‫‪ 306‬ن‬
‫نارسا ی‬
‫گوی (‪، )1729‬ص‪2354‬‬ ‫مبان الحکمة ‪،‬ج ‪ ، 5‬نیه از ن‬ ‫کب العمال ‪ ،‬ج ‪ ، 3‬ص ‪ – 8109، 601‬ن‬ ‫‪ 307‬ن ن‬
‫نارسا ی‬
‫گوی (‪، )1729‬ص‪2354‬‬ ‫مبان الحکمة ‪،‬ج ‪ ، 5‬نیه از ن‬ ‫کب العمال ‪ ،‬ج ‪ ، 3‬ص ‪ – 8141، 607‬ن‬ ‫‪ 308‬ن ن‬
‫نارسا ی‬
‫گوی (‪، )1729‬ص‪2354‬‬ ‫مبان الحکمة ‪،‬ج ‪ ، 5‬نیه از ن‬ ‫کب العمال ‪ ،‬ج ‪ ، 1‬ص ‪ – 2120، 484‬ن‬ ‫‪ 309‬ن ن‬
‫نارسا ی‬
 ‫‪214‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫نارسا مگویید بلکه از ررس آن به خدا پناه برید‪".‬‬‫"به شیطان ن‬

‫َ‬ ‫«الم َتسابان ما قاال َف َع َیل البادی ر‬
‫حن َیعتد َی المظلوم »‪" 310‬هرگاه دو نفر به یکدیگر‬ ‫پیامب فرمود‪ُ :‬‬
‫ر‬ ‫و‬
‫نارسا گویند‪ ،‬گناه آن بر گردن آغاز کننده است‪ ،‬مگر آن که ستم دیده از حد خود تجاوز کند‪".‬‬ ‫ن‬

‫پیامب عرض کردم‪ :‬ای رسول خدا‪ ،‬مردی از قوم من‪ ،‬که از من دون پایهتر‬ ‫ر‬ ‫عیاض بن حماد یم گوید‪ :‬به‬
‫ن‬ ‫است‪ ،‬به من ن‬
‫نارسا یمگوید‪ ،‬آیا اشکال دارد من هم به تالق این کار‪ ،‬او را دشنام دهم؟‬
‫‪َ َ َ 311‬‬ ‫َ‬ ‫َُ‬
‫هاتران‪" 313»312‬دو کس که به یکدیگر ن‬
‫نارسا‬ ‫المتسابان شیطانان َیتعاویان و یت‬ ‫پیامب فرمود‪« :‬‬
‫ر‬
‫یمگویند‪ ،‬دو شیطان هستند که به یکدیگر پارس یمکنند و به جان هم یمافتند‪".‬‬
‫نکته‪ :‬از دو حدیث فوق استنباط یمشود‪:‬‬
‫گوی در هر صورت بد است چه انسان آغاز کننده باشد یا در مقام مقابله به مثل ن‬ ‫اوال‪ :‬ن‬ ‫ً‬
‫نارسا گوید‪،‬‬ ‫نارسا ی‬
‫البته در مقام مقابله‪ ،‬گرچه بد است اما گناه آن بر گردن آغاز کننده است‪.‬‬
‫ً‬
‫ن‬
‫توهی و‬ ‫مب نای که به شخص‬ ‫ر‬
‫حداکب به ن‬ ‫نارساگوی را از حد گذراند ن‬
‫یعن؛‬ ‫ن‬
‫ثانیا‪ :‬در مقام مقابله نب نباید ن ی‬
‫نب نباید از حدودی که‬‫همی حد ن‬‫ن‬ ‫نارسا گفته یمشود ‪ ،‬شخص حق دارد به طرف مقابل ن‬
‫نارسا گوید و در‬ ‫ن‬
‫نارساگوی به ن‬ ‫ً‬
‫حضت‬ ‫نارسا گفت‪ ،‬ما حق ن ی‬ ‫پیامب اسالم ن‬
‫مشخص شده تجاوز نمود‪ ،‬مثل اگر یک یهودی به ر‬
‫اگوی به پدر او را ندارم یا اگر کش به‬ ‫نارسا گفت من حق ن‬
‫نارس ی‬ ‫مویس(ع) را نداریم یا اگر کش به پدر من ن‬
‫دروغ به من تهمت بزند من حق زدن آن تهمت را به او ندارم و‪...‬‬

‫وقن شنید یاران او به یاران معاویه دشمنام یمدهند‪ ،‬آنها را جمع‬ ‫ی ر‬ ‫امام عیل(ع) در هنگام جنگ صف ن‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ‬ ‫کرده و فرمود‪ « :‬إ نِّی َأ ْك َر ُه َل ُك ْم َأ ْن ت ُكونوا َس َّباب نَ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫ی َو لكنك ْم ل ْو َو َصفت ْم أع َمال ُه ْم َو ذك ْرت ْم حال ُه ْم كان‬
‫َ ْ َ َ ن ْ َ ْ َ َ ی ْ َ َ ن ْ ُ ْ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ ِّ ُ ْ َّ ُ ْ ه ُ َّ ْ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ ْ َ َ‬
‫أصوب یف القول و أبلغ یف العذ ِر و قلتم مكان سبكم إياهم اللهم احقن دماءنا و دماءهم و أصلح ذات‬
‫ْ‬ ‫َ ْ نَ ِّ ْ ْ‬ ‫ف ْال َح َّق َم ْن َجه َل ُه َو َي ْر َعو َ‬‫َ ْ َ َ َ ْ ْ َ ْ ْ ْ َ َ َ ْ َ رَّ َ ْ َ‬
‫غ َو ال ُعد َوان َمن‬ ‫ِ ی‬‫ال‬ ‫ن‬‫ع‬ ‫‪314‬‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫بيننا و بينهم و اهدهم من ضَللتهم حت يع ِر‬
‫َ َ‬
‫لهج به ‪(316» 315‬نهج البالغه خطبه ‪)206‬‬
‫"من خوش ندارم که شما دشنام دهنده باشید اما اگر کردارشان را تعریف و حاالت آنان را بازگو یمکردید‬
‫به سخن راست نزدیک تر و عذر پذیر تر بود‪ ،‬خوب بود به جای دشنام آنان یمگفتید؛ خدایا‪ ،‬خون ما‬

‫البیضاء ‪ ،‬ج‪ ، 5‬ص‪217‬‬ ‫محج ُة َ‬

‫َّ‬ ‫‪310‬‬

‫واء ‪ :‬زوزه کشید ‪ ،‬پارس کرد ‪ ،‬عوعو کرد‬ ‫ُ‬

‫‪ 311‬عو َی ‪َ ،‬یعوی ‪ ،‬ع ً‬ ‫َ‬
‫ی‬ ‫‪ َ 312‬ی َ‬
‫عای کردند‪.‬‬ ‫اد‬ ‫یا‬ ‫گفتند‬ ‫ی‬ ‫(الرجالن) ‪ :‬آن دو مرد هر یک علیه دیگری ن‬
‫چب‬ ‫هات َر َّ‬ ‫ت‬
‫ی‬ ‫ً‬
‫َّ‬
‫همی مضمون ‪ :‬جامع السعادات ‪ ،‬ج‪ ، 1‬ص ‪429‬‬ ‫ن‬ ‫‪ 313‬تنبیه الخواطر ‪ ،‬ج‪ ، 1‬ص ‪ -111‬و تقریبا با‬
‫گوی به یکدیگر (‪، )1730‬ص‪2354‬‬ ‫مبان الحکمة ‪،‬ج ‪ ، 5‬نیه از ن‬ ‫‪ -‬ن‬
‫نارسا ی‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ 314‬ارع َوی َ‪،‬یرع یوی ‪،‬ارعوا ًء (من الجهل ) ‪( :‬از راه جهالت ) برگشت‬
‫َ َ‬
‫‪ 315‬لهج به ‪ :‬به آن حریص شد ‪ ،‬فریفته آن شد‬
‫چنی آمده است ‪َ «:‬و‬
‫ن‬ ‫محالی ‪ ،‬ح ‪2767‬‬ ‫ر‬ ‫‪ 316‬بخش آخر خطبه فوق در غرر الحکم ‪ ،‬ترجمه رسویل‬
‫ُ ْ ْ َ َ َ ْ َ رَّ َ ْ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ نَ َ ْ َ َ ْ َ َ‬
‫در من لهج به »‬ ‫انقذهم من ضَللتهم حن يع یرف الحق من جهله و يرع یوي ع ین ال ییع و الغ ی‬
 ‫‪215‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بی ما و آنان اصالح فرما و آنان را از گمرایه به راه راست هدایت کن‪ ،‬تا آنان که‬ ‫و آنها را حفظ کن‪ ،‬ن‬
‫جاهالند حق را بشناسند و آنان که فریفته نیع‪ 317‬و عدوان ‪318‬شدهاند از نیع و عدوان باز گردند‪" .‬‬
‫َ ُ َ َّ َ َ ِّ َ َ ٌ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ْ ْ ُ‬
‫الرج ُل ل َسانه فإن هذا الل َسان ج ُموح ‪319‬ب َصاحبه َو‬ ‫همی طور امام عیل(ع) یمفرماید‪َ « :‬و ل َيخزن‬ ‫ن‬ ‫و‬
‫ه َ َ َ َ ْ ً َ َّ ر َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ َ رَّ َ ْ ُ َ َ َُ‬
‫ق تقوى تنفعه حت يخزن لسانه » (نهج البالغه خطبه ‪)176‬‬ ‫اَّلل ما أرى عبدا يت ی‬
‫"مرد باید زبانش را حفظ کند زیرا این زبان‪ ،‬نسبت به صاحب خود رسکش است‪ ،‬به خدا سوگند بندهی‬
‫خود نگه داری را ندیدم که تقوا برای او سودمند باشد مگر آن که زبانش را حفظ کند‪" .‬‬
‫ش لیسا م َن االسالم »‪( 320‬غرر الحکم ‪" ) 7767‬دشنام و هرزه ن‬
‫زبای از اسالم‬ ‫الت َفح ُ‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫الفحش و‬ ‫و ‪«:‬‬
‫نیست‪".‬‬
‫ََ َ َ‬ ‫َ‬
‫ب اْل ُم ُهما»(غرر الحکم‪) 3914‬‬ ‫و ‪«:‬ما تساب اثنان اّل غل‬
‫نارسا نگفتند مگر آنکه پستترینشان چبه گشت‪" .‬‬ ‫"هیچ دو نفری یکدیگر را ن‬
‫َ‬
‫اظل ُم ‪ ،‬و و ُزر ُه و و ُ‬ ‫امام کاظم(ع) آنگاه که دو مرد به هم ن‬
‫زر صاحبه علیه‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫نارسا یمگفتند‪ ،‬فرمود‪« :‬البادی‬
‫‪321‬‬
‫ما لم یعتد المظلوم »‬
‫نارساگوی طرف مقابل به گردن اوست‪ ،‬تا ن‬
‫زمای که‬ ‫"آغاز کننده ستمکارتر است و گناه دشنام او و گناه ن ی‬
‫‪322 .‬‬
‫ستمدیده زیادهروی نکند "‬
‫َ‬ ‫ه‬
‫اج َع ْل ) َما أ ْج َری‬
‫الل ُه َّم ْ‬ ‫دعای از امام سجاد(ع) به عنوان حسن ختام‪ ،‬این قسمت را به پایان یمبریم‪(«.‬‬ ‫با ی‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ن‬ ‫ََ َ‬
‫ض أو شهادة باطل أ یو اغتیاب مؤم ٍن غائب أو سب‬ ‫ش ً أو ْ هج ٍر َ‪ 323‬أو شتم عر ٍ‬
‫عیل لسای َم ْن لف َظة ف ُح ٍ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫اض َو َما أش َبه ذلک نطقا بال َح ْمد لک»‪ " 324‬الیه‪ ،‬آنچه بر زبانم جاری یمکنم که عبارت باشد از‬ ‫َ ن‬
‫ح ٍ‬

‫َ ً‬ ‫َ‬ ‫‪َ َ 317‬‬

‫غوی ‪ ،‬غیا ‪ :‬گمراه شد ‪ ،‬رسگردان شد‬ ‫غوی ‪ ،‬ی ی‬
‫‪ 318‬عدوان ‪:‬تعدی ‪ ،‬ستم ‪ ،‬تجاوز‬
‫ً‬ ‫‪ُ َ َ َ َ َ 319‬‬
‫ر‬
‫چمویس کرد‬ ‫موحا ‪ :‬رس ر‬
‫کش و‬ ‫جمح ‪َ ،‬ج‬ ‫جمح ‪ ،‬ی‬
‫ر‬
‫گوی ‪ ،‬رجوع شود به ‪:‬غرر الحکم ترجمه رسویل محَلی ‪،‬‬ ‫ن‬
‫‪ 320‬در مورد آثار و نتایج بد فحش و نارسا ی‬
‫حدیث ‪ 7767‬تا ‪7774‬‬
‫َ‬
‫کاق ‪ ،‬ج ‪ ، 4‬باب البذاء ‪ ،‬صص‪20‬تا ‪ 29‬و باب السباب صص ‪ 108‬تا ‪112‬‬ ‫–و اصول ن‬
‫‪ 321‬تحف العقول ‪ ،‬ص ‪412‬‬
‫کاق ‪ ،‬ج ‪ ، 4‬باب السباب ‪ ،‬ص ‪، 108‬ح ‪، 4‬این گونه آمده است ‪« :‬البادی‬ ‫‪ 322‬این حدیث در اصول ن‬
‫َ‬ ‫زر ُه و و ُ‬ ‫َ‬
‫اظل ُم و و ُ‬
‫زر صاحبه علیه ما لم یعتذر ایل المظلوم »"آغاز کننده ستمکارتر است و گناه‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫منهما‬
‫ن‬
‫اگوی طرف مقابل به گردن اوست‪ ،‬تا زمای که از ستمدیده پوزش نخواسته است‪".‬‬ ‫دشنام او و گناه ن‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫(همی طور وسائل الشیعه ج ‪ ، 8‬کتاب الحج ‪ ،‬باب تحریم سب المؤمن و عرضه و ماله و دمه ‪ ،‬ص‪610‬‬
‫‪،‬ح‪)1‬‬
‫نارسا ر ن‬
‫گفی‬ ‫الهجر ‪ :‬کالم زشت ‪ ،‬سخن ن‬‫‪ُ 323‬‬
‫‪ 324‬صحیفه سجادیه ‪ ،‬دعای مکارم االخالق (دعای بیستم) ‪ ،‬فراز ن‬
‫سبدهم ‪ ،‬ص ‪93‬‬
 ‫‪216‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫من یا دشنام به ن‬
‫حاضی‬ ‫نارسا یا کالم زشت یا آبرو ریزی یا شهادت باطل یا غیبت پشت رس مؤ ن‬
‫فحش و ن‬
‫و آنچه شبیه به این هاست‪ ،‬را به نطق به حمد برای خودت قرار بده‪" .‬‬
‫به عبارت دیگر‪ :‬خدایا کمک کن به جای اینکه زبان به ن‬
‫نارسا و لغو و آبرو ریزی و غیبت و… بگشایم‪،‬‬
‫زبانم به حمد تو گشوده شود‪.‬‬

‫اگوی در ردیف شهادت باطل و غیبت و… قرار گرفته است پس معلوم یمشود از نگاه امام(ع)‬ ‫نکته‪ :‬ن‬
‫نارس ی‬
‫اگوی باید کار بسیار بدی باشد‪.‬‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫معصومی که در اینجا آورده شد‪ ،‬کامل مشخص است که‬ ‫نتیجه‪ :‬با توجه به قطرهای از دریای سخنان‬
‫حن به اشیا و زمانها‬ ‫وقن بد ن‬
‫زبای ر‬ ‫ن‬
‫بدزبای از نگاه اولیای الیه بسیار بد و زشت یم باشد‪ ،‬ر‬ ‫اگوی و‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬
‫ر‬
‫بیشبی برخوردار‬ ‫اویل بد ن‬
‫زبای به اولیای الیه و مقدسات از قبح‬ ‫بد دانسته شده است ؛ پس به طریق ٰ‬
‫خواهد بود‪.‬‬

‫ن‬
‫معصومی(ع)‬ ‫توجیه بد ن‬
‫زبایهای ظاهری‬
‫اگوی به دیگران وجود دارد؟‬ ‫ن‬
‫معصومی ن‬ ‫سؤال‪ :‬اگر دشنام و ن‬
‫نارس ی‬ ‫اگوی بد است‪ ،‬چرا گایه در کالم‬
‫نارس ی‬
‫اگوی‪ ،‬از جانب‬ ‫زبای و ن‬‫ارشای که در آنها شائبه بد ن‬
‫در پاسخ به سؤال فوق الزم است تک تک گز ر‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫معصومی مرتکب‬ ‫ن‬
‫معصومی به دیگران‪ ،‬وجود دارد‪ ،‬مورد برریس و نقد قرار گرفته تا مشخص شود‪ ،‬آیا‬
‫مبا بودهاند؟‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫بدزبای به دیگران شدهاند‪ ،‬یا همان طور که گذشت‪ ،‬آنها از هرگونه بدزبای ر‬
‫بحث را از سخنان موال عیل(ع) آغاز نموده و سپس به سخنان سایر ائمه در این زمینه یمپردازیم ‪.‬‬

‫بدزبایهای ظاهری در نهج البالغه‬ ‫ن‬ ‫توجیه‬

‫نَ َ ٌ ْ ُ‬ ‫َ َ ُ َّ‬ ‫ََ َ َ َُ ه‬ ‫يك َما َع َ َّ‬ ‫‪َ ُْ َ :‬‬
‫ی حائك ابن‬ ‫یل م َّما یَل عل ْيك ل ْعنة اَّلل َو ل ْعنة الَلعن‬ ‫ی‬ ‫حضت عیل(ع) یم فرمایند «ما يد ِر‬ ‫ن‬
‫ُ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ََ َ ْ‬ ‫ً ْ َ ُ ْ‬ ‫َ ه ََ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ‬ ‫َ ٌ ْ ُ َ‬ ‫َ‬
‫سك الكف ُر َم َّرة َو اْل ْسَل ُم أخ َرى ف َما فداك من َواحد ٍة من ُه َما َمالك َو‬ ‫حائ ٍك ُمنافق ابن كاف ٍر و اَّلل لقد أ‬
‫ْ‬
‫َْ َ َُ ُ َْْ ُ َ َ َ ُ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ً َ ََ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ف لح ِر ٌّي أن ي ْمقته اْلق َرب َو َل يأ َمنه‬ ‫َل ح َس ُبك َو إن ْام َرأ د َّل عیل ق ْومه السيف و ساق إليهم الحت‬
‫ْ َْ ُ‬
‫اْلب َعد »(خطبه ‪) 19‬‬
‫چبی به سود‪ ،‬یا به زیان من است؟ لعنت خدا و لعنت لعنت کنندگان‬ ‫"چه کش تو را آگاهاند که چه ن‬
‫بر تو باد‪ ،‬بافنده فرزند بافنده‪ ،‬منافق پش کافر‪ ،‬به خدا قسم‪ ،‬تو یک بار در زمان کفر و یکبار در زمان‬
‫اسالم اسب شدی‪ ،‬و مال و خویشاوندی تو‪ ،‬هر دو بار نتوانست به فریادت برسد و کش که خویشان‬
‫رساوار است که بستگان او بر وی‬ ‫خود را به دم شمشب سپارد و مرگ و نابودی را به سوی آنها کشاند‪ ،‬ن‬
‫خشم گبند و بیگانگان به او اطمینان نداشته باشند‪".‬‬
‫مخاطب در سخن فوق‪ ،‬اشعثبنقیسکندی است‪ ،‬اشعث در رأس منافقان در زمان امام عیل(ع) قرار‬
‫نب ر‬ ‫ً‬
‫بعدا ن‬ ‫داشت و در ر‬
‫اکب فتنهها بر علیه ن‬
‫حضت عیل(ع) نقش اسایس داشت و ر ٰ‬
‫دخب او جعده امام‬ ‫حن‬
 ‫‪217‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫حسن(ع) را به شهادت رساند و پشش محمد بن اشعث‪ ،‬فرمانده گرویه بود که مسلم بن عقیل را‬
‫ن‬
‫حسی(ع) بود و باالخره در جنگ‬ ‫ن‬
‫همی طور جزء رسان لشکر ابن زیاد بر علیه امام‬ ‫دستگب نمودند و‬
‫ن‬
‫بی مختار و مصعب ابن زبب ییک از فرماندهان مصعب بود و در این جنگ کشته شد‪.‬‬

‫گایه از اوقات یک فرمانروا الزم است از کید دشمنان منافق پرده بردارد و گذشته دشمن منافق را بیان‬
‫زبای نسبت به دشمن نیست‬ ‫توهی یا بد ن‬
‫ن‬ ‫کند که مردم فریب منافق را نخورند‪ ،‬در این گونه موارد قصد‬
‫ن‬
‫نب امام عیل(ع) برخ از واقعیت ها در گذشتهی اشعث‬ ‫بلکه قصد‪ ،‬بیان واقعیت است ‪.‬در سخنان باال ن‬
‫را بیان نمود تا مردم را نسبت به او آگایه دهد‪ .‬همان طور که امام(ع) بیان فرمودند؛ اشعث برای فریب‬
‫همی بافتههای او چند بار موجب فریب مردم شده بود که از این راه‬ ‫ن‬ ‫مطالن را به هم یمبافت و‬
‫ر‬ ‫مردم‬
‫نضبات مهلیک به مردم و جامعه اسالیم خورده بود‪ .‬او حن به قوم خود هم رحم نکرد و با فریب قوم‬
‫ر‬
‫ن‬
‫همی دلیل در میان قوم خود‬ ‫خویش موجب شد مسلمانان در زمان ابوبکر آنها را از دم تیغ بگذرانند‪ ،‬به‬
‫رف النار» به معنای ؛خیانتکار مشهور بود‪.‬‬‫به « ُع ُ‬

‫نتیجه آنکه سخنان فوق افشاگری به حق است تا جلوی نضبه ها و مشکالت در آینده گرفته شود‪ ،‬نه‬
‫اگوی داشته باشد‪.‬‬ ‫ن‬
‫توهی یا ن‬
‫نارس ی‬ ‫اینکه امام(ع) قصد‬
‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ه َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ ْ َ ه ن ْ َْ َ‬
‫ی اْلب ر ِی َو الشج َرة ال ر یت َل أ ْص َل ل َها َو َل ف ْرع ‪( »........‬خطبه ‪" ) 135‬ای فرزند لعنت‬‫و ‪ «:‬يا ابن اللع ِ‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫درخن که نه ریشه و تنهای دارد و نه شاخ و برگ دارد‪" .‬‬ ‫شده دم بریده و‬
‫سخن فوق خطاب به مغبة ابن اخنس یمباشد‪ ،‬این سخن ر‬
‫وقن ایراد شد که عثمان تصمیم به تبعید‬
‫اعباض کرد‪ ،‬مغبة ابن اخنس به جانبداری عثمان‬‫حضت عیل(ع) به تصمیم عثمان ر‬ ‫عمار گرفت و ن‬
‫حضت عیل(ع) خطاب به مغبه فرمود ‪:‬تو فرزند‬ ‫برخاست و گفت‪ :‬من یمتوانم جلوی عیل(ع) را بگبم ن‬
‫ر‬
‫هسن که از رحمت خدا ریبهره بود و عقبهی ارزشمندی نداشت و مانند درخت ریریشه و شاخ و‬ ‫کش‬
‫ر‬
‫بایسن‪.‬‬ ‫ر‬
‫نیسن که بخوایه جلوی من‬ ‫برگ بود‪ ،‬ن‬
‫یعن تو کش‬
‫مش ن‬
‫کی مکه بود و ییک از فرزندانش به نام ابوالحکم‪ ،‬در‬ ‫یعن اخنسبن ررسیق ییک از رسان ر‬
‫پدر مغبه‪ ،‬ن‬
‫حضت عیل(ع)‬ ‫همی دلیل مغبه همیشه کینهی ن‬ ‫ن‬ ‫حضت عیل(ع) کشته شد و به‬ ‫جنگ بدر به دست ن‬
‫را در دل داشت‪.‬‬
‫در سخن فوق امام عیل(ع) واقعی رن را به مغبه یادآوری یمکند و به او یمگوید؛ پدر و برادرت ن‬
‫نب در‬
‫مقابل حق ایستادند و شکست خوردند‪ ،‬پس تو ریجهت از رفتار باطل عثمان طرفداری نکن و در مقابل‬
‫ی‬
‫حق ایستادگ مکن که شکست یمخوری‪.‬‬

‫خب از واقعیت است‪ ،‬تا افرادی مثل مغبه از‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫توهی و بد زبای مطرح نیست‪ ،‬بلکه ر‬ ‫پس اینجا بحث‬
‫ی‬
‫ایستادگ جلو حق دست بردارند‪.‬‬
 ‫‪218‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫َّ‬ ‫َ ِّ َ َ َ‬ ‫َّ ٌ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ ٌّ َ‬ ‫ن َ‬ ‫َ َ َْ ُْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ َ ُ‬

‫ف ي ُهودية ل ْو باي َع ن یت بكفه لغد َر ب َسبته‬ ‫و‪ «:‬أ َو ل ْم ي َباي ْع ن یت ب ْعد قتل عث َمان َل حاجة یَل یف ب ْي َعته إنها ك‬
‫ْ َ َ ً‬ ‫ََْ ْ ُ ُ ْ ُ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ َ َّ َ ُ ْ َ ً َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ ُ َ َ ُ ْ َ ْ ُ‬
‫ش ‪325‬اْل ْرب َعة َو َستل رق اْل َّمة منه َو من َولده ي ْوما‬ ‫َأما إن له إمرة كلعقة الكلب أنفه و هو أبو اْل ك ِ‬
‫ب‬
‫ْ‬
‫أح َم َر»(خطبه ‪) 73‬‬
‫"مگر پس از کشته شدن عثمان با من بیعت نکرد؟ مرا به بیعت او نیازی نیست‪ ،‬دست او دست یهودی‬
‫است‪ ،‬اگر با دست خود بیعت کند‪ ،‬در نهان بیعت را یم شکند‪ .‬آگاه باشید او حکومت کوتاه ر‬
‫مدی‬
‫ی‬
‫سیک که با زبان‪ ،‬ن‬
‫بین خود را پاک کند‪ .‬او پدر چهار فرمانروا است و‬ ‫خواهد داشت‪ ،‬مانند فرصت کوتاه‬
‫ن‬
‫خونین خواهند داشت‪".‬‬ ‫امت از دست او و پشانش روزگار‬
‫ن‬
‫حسی(ع) نزد پدر عذر او را‬ ‫پس از آنکه مروانبنحکم در جنگ جمل اسب شد‪ ،‬امام حسن(ع) و امام‬
‫خواستند و آزاد شد‪ ،‬سپس حسن ن‬
‫ی (علیهما السالم) فرمودند‪ :‬پدر‪ ،‬مروان با شما بیعت یم کند‪ ،‬امام‬
‫عیل(ع) سخن فوق را در جواب به حسن ن‬
‫ی (علیهما السالم) فرمود‪.‬‬

‫توهی ندارد بلکه از آنجا که‬ ‫ن‬ ‫اینکه امام عیل(ع) دست مروان را به دست یهودی تشبیه یمکند‪ ،‬قصد‬
‫نب پیمان شکن است‪،‬‬ ‫شکن بودند‪ ،‬امام(ع) در اینجا خواست بفرماید‪ :‬مروان ن‬ ‫ن‬ ‫یهودیان مشهور به پیمان‬
‫بین‬‫زمای که یک سگ ن‬ ‫وقن یمفرماید‪ :‬او به اندازه مدت ن‬ ‫همی طور ر‬ ‫ن‬ ‫چنی کش ارزش ندارد‪.‬‬ ‫ن‬ ‫پس پیمان‬
‫تبیی نماید و در‬ ‫ن‬ ‫خود را پاک یمکند‪ ،‬حکومت پیدا یمکند‪ ،‬یم خواهد کوتایه عمر خالفت او را با مثایل‬
‫مثال مناقشه نیست‪.‬‬
‫ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫َ ْ نَ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َْ َ َ ُ َْ َ ً‬
‫ی نثيله‪َ 328‬و ُم ْعتلفه ‪َ 329‬و ق َام َم َعه َبنو أبيه‬ ‫و ‪« :‬إیل أن ق َام ثالث الق ْوم نافجا ‪326‬حضن ْيه ‪327‬ب‬
‫ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َُْ ُ‬ ‫َ َ َْ َ َ‬ ‫اَّلل خ ْض َم َة ْاإلبل ن ْب َت َة َّ‬
‫َ َ ه‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫يع إیل أن انتكث ‪َ 331‬عل ْيه فتله ‪َ 332‬و أ ْج َه َز َعل ْيه َع َمله َو‬ ‫ی‬ ‫ب‬‫الر‬ ‫َيخض ُمون ‪330‬مال‬
‫ْ َُ ُ‬ ‫َ ْ‬
‫ك َبت ‪333‬به بطنته‪(» .334‬خطبه ‪)3‬‬
‫"تا اینکه سویم به خالفت برخاست‪ ،‬درحایل که دو پهلویش را بزرگ نمود و در میان توالت و ی ن‬
‫آشبخانه‬
‫عن نبن امیه) به حکومت برخاستند و اموال الیه را‬
‫در رفت و آمد بود‪ .‬و با او خویشاوندان پدریش (ی ن‬
‫طنای که بافته بود از هم شکافت و عملش او‬ ‫ر‬
‫خوردند‪ ،‬چون شبی که گیاه بهاری را یم خورد‪ ،‬تا اینکه ر‬
‫را نابود کرد و پرخوریاش او را بر ن‬
‫زمی زد‪" .‬‬
‫سخن فوق در مورد نحوهی عمل عثمان بن عفان هنگایم که قدرت را در دست داشت‪ ،‬یمباشد ‪.‬‬

‫‪َ 325‬‬
‫اال ُ‬
‫کبش ‪ :‬پیشوای قوم ‪ ،‬قوچ‬
‫الش ‪ :‬ن‬ ‫‪ َ َ َ 326‬رَّ‬
‫چبی را بزرگ یا بلند نمود‬ ‫نفج‬
‫‪ 327‬الحضن ‪ :‬طرف ‪ ،‬جانب ‪ ،‬کناره هر چبن‬
‫‪َّ .‬‬ ‫ََ‬
‫گی ‪ ،‬تاپاله ‪ ،‬مدفوع‬ ‫النثیل ‪ :‬رس ن‬ ‫‪ 328‬نث َل ‪ :‬مدفوع انداخت ‪-‬‬
‫ََ‬ ‫ََ َ‬
‫‪ 329‬اعتلفت الدابة ‪ :‬چهار پا علف خورد ‪ُ -.‬معتلف ‪ :‬مکان نگه داری علف ‪ ،‬علف دان ‪ ،‬کاهدان‬
‫َّ‬ ‫َ َ‬
‫اسیای جوید ‪.‬‬
‫ی‬ ‫‪ 330‬خض َم الطعام ‪ :‬غذا را با دندان های‬
‫َ َ‬
‫‪ 331‬ا َنتکث الحبل ‪ :‬طناب از هم باز شد و ریش ریش گردید‪.‬‬
‫ً‬ ‫ََ‬
‫‪ 332‬فت َل ‪َ ،‬یفت ُل ‪،‬فتل ‪:‬بافت و تاب داد‬
‫‪ 333‬کبا ‪:‬بر ن‬
‫زمی افتاد‬
‫َ‬
‫‪ 334‬البطنة ‪ :‬پرخوری‬
 ‫‪219‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫دقت و برریس و سپس بیان عملکرد دیگران به ما کمک یمکند که بتوانیم از آن عملکردها درس گرفته و‬
‫رفتار خود را اصالح کنیم‪ .‬پس اگر کش بگوید علت نابودی فرعون فالن عمل بد او بود‪ ،‬اینجا بحث بد‬
‫توهی مطرح نیست‪ ،‬بلکه اینجا بحث بیان اشکاالت به جهت درس ر ن‬
‫گرفی و اصالح خودی‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫زبای و‬
‫هاست‪.‬‬
‫نکته‪ :‬در خطبه سوم نهج البالغه سه مشکل از مشکالت ر‬
‫بشی که این مشکالت در خالفت سه خلیفه‬
‫قبل ن‬
‫نب وجود داشت‪ ،‬مورد برریس و نقد قرار گرفته است‪.‬‬
‫لی مشکل نحوه ی روی کار آمدن حاکمان یمباشد اگر در طول تاری خ ر‬
‫بش توانمندترین و عالمترین‬ ‫او ن‬
‫انسانها قدرت را در دست یم گرفتند و نحوهی انتخاب ن‬
‫نب تا حد ممکن به مردم واگذار یمشد خییل از‬
‫‪335.‬‬ ‫مشکالت ر‬
‫بش حل یم شد و جلو ظلمها و فسادها تا حد زیادی گرفته یمشد‬
‫بش تجاوزگریها و سلب حقوق اولیه و کشور گشایهای ر‬
‫بش بوده که انسانهای ری گناه‬ ‫می مشکل ر‬ ‫دو ن‬
‫ی‬
‫بسیاری در اثر این تجاوزگریها آزادیهای خود را از دست داده و کشته و ناقص الخلقه شدهاند و اموال‬
‫زیادی از مردم از ن‬
‫بی رفته است‪.‬‬
‫ن‬
‫کسای که در رأس قدرت بودهاند با تنگنظری سیع کردهاند فقط از‬ ‫بش این بوده که‬‫سومی مشکل ر‬ ‫ن‬ ‫و‬
‫همی طور بیتالمال را ملک شخیص خود‬‫ن‬ ‫ر‬
‫حکومن استفاده کنند و‬ ‫فامیل و دوستان خود برای مناسب‬
‫دانسته و از آن تا توانستهاند بهره برداری شخیص نمودهاند‪.‬‬

‫امام عیل(ع) در این خطبه یمفرمایند‪ :‬هر سه مشکل فوق پس از وفات ر‬

‫پیامب در حکومت این سه خلیفه‬
‫رخ نمود‪.‬‬

‫َ َْ‬ ‫‪َّ َّ َ َ َّ ُ َّ َ َ :‬‬

‫اس ب َهذا اْل ْم یر‬
‫ی‬ ‫الن‬ ‫حضت عیل (ع) در خطبه ‪ 173‬نهج البالغه یم فرمایند « أيها الناس إن أحق‬ ‫‪ 335‬ن‬
‫َ نْ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ رَّ َ ْ نُ َ َ َ َّ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ه‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َْ ُ‬
‫اس‬ ‫ي لی كانت اإلمامة ّل تنعقد حن يحضها عامة الن ی‬ ‫أق َواه ْم َعل ْيه َو أ ْعل ُم ُه ْم بأ ْم یر اَّلل فيه ‪َ .......‬و ل َع ْم یر‬
‫َ َ َ َ َ َ ٌ َ َ ْ َ َُْ َ ْ ُ ُ َ ََ َ ْ َ َ ْ‬
‫اب َعن َها»‬‫فما إیل ذلك سبيل و لكن أهلها يحكمون عیل من غ‬
‫رهبی ‪ ،‬آن کش است که بر اجرای آن توانمندتر و به فر ن‬
‫امی الیه‬ ‫رساوار ترین مردم برای ر‬ ‫"ای مردم ‪ ،‬ن‬
‫ر‬
‫رهب ‪ ،‬حضور و رأی‬ ‫رهبی عالمب باشد ‪.......‬به جانم سوگند ‪ ،‬اگر ررسط انتخاب ر‬ ‫در زمینه حکومت و ر‬
‫ن‬
‫تمایم مردم باشد ‪ ،‬هرگز رایه برای تحقق آن وجود نخواهد داشت ‪،‬لکن اهلش بر کسای که از محل‬
‫رأی گبی غایب هستند حکم یم کنند ‪".‬‬
‫ی‬
‫رهب ‪ ،‬که عبارت از ‪:‬قدرت بر اداره و علم به دین یم باشد ‪،‬‬
‫در کالم فوق ابتدا امام(ع) دو ویژگ اصیل ر‬
‫را بیان نموده ‪،‬سپس در زمینه ی نحوه انتخاب یم فرمایند ‪:‬با توجه به اینکه اگر بخواهیم رأی همه ی‬
‫رهب یم ماند (البته با توجه‬
‫رهب را انتخاب نماییم و جامعه ری ر‬
‫مردم را اخذ کنیم ‪ ،‬در عمل نیم توانیم ر‬
‫ّ‬ ‫ر‬
‫رهب را انتخاب نمایند ‪.‬پس اگر امام‬
‫خبگان ملت جمع شده و ر‬ ‫به ررسایط آن زمان)پس اهلش یا به عباری ر‬
‫ر‬
‫بیشبین‬ ‫(ع) امروز حضور داشتند ‪،‬با توجه به امکان اخذ رأی مستقیم همه ی مردم یم فرمودند ‪:‬هرکس‬
‫رهب جامعه باشد ‪.‬‬ ‫رأی مستقیم مردم را دارد ‪،‬او باید ر‬
 ‫‪220‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫در مورد نحوهی روی کار آمدن‪ ،‬هر سه نفر یم دانستند که هم از نظر توان اداره کشور و هم از نظر‬
‫‪336.‬‬
‫عی حال قدرت را در دست گرفتند‬‫علم شایسته ترین فرد برای حکومت نیستند اما در ن‬
‫انتخاب ن‬
‫نب مردیم نبود زیرا ابوبکر با رای فقط چند نفر از دوستانش قدرت را در دست گرفت‪ ،‬عمر با‬
‫رای ابوبکر به قدرت رسید ‪337‬و عثمان در یک شورای شش نفره منصوب عمر به حکومت برگزیده شد‬
‫و ترکیب این شورا به گونهای چیده شده بود که فقط عثمان یمتوانست رای نصف به عالوه یک را از‬
‫‪338.‬‬
‫این شورا اخذ نماید‬
‫در مورد مشکل دوم‪ ،‬در حایل که دین آمده تا جلوی تجاوزگریها و سلب حقوق اولیه انسانها را بگبد‬
‫ّ‬
‫اما در زمان ابوبکر‪ ،‬به اسم جنگ با اهل رده‪ ،‬هر کس را که تفکر حاکمیت را قبول نداشت‪ ،‬مورد هجوم‬
‫گسبش اسالم دست به‬ ‫قرار دادند و جان انسانهای ی گناه را گرفتند و سپس در زمان عمر به اسم ر‬
‫ر‬
‫ر‬
‫غافل از اینکه این کار کمیک به گسبش اسالم نخواهد کرد‪ ،‬بلکه‬ ‫‪339 .‬‬
‫گشای زدند‬‫تجاوزگری و کشور ی‬
‫های به اسم مسلمان اما با‬ ‫ن‬
‫چهرهای خشن و متضاد با چهره رحمای دین را به نمایش یمگذارد و انسان ی‬ ‫ّ‬
‫ن‬
‫چنگبی به وجود یمآورد که هنوز بعد از ‪ 1400‬سال وجود دارند و در طول تاری خ هر‬ ‫ن‬
‫فرعوی و‬ ‫تفکر رای‬
‫روز به اسیم همچون خوارج‪ ،‬اهل الحدیث‪ ،‬اخباریها‪ ،‬داعش و… در گوشهای از جهان اسالم رس در‬
‫آورده و یم آورند‪.‬‬

‫نب به ویژه در حکومت عثمان نمود زیادی پیدا کرد؛ زیرا عثمان همه کارگزاران خود را از‬ ‫و مشکل سوم ن‬
‫یعن نبنامیه‪ ،‬برگزید و در دوره او نبن امیه تا توانستند به بیت المال دست درازی کردند‪.‬‬ ‫خانواده خود‪ ،‬ن‬
‫ّ‬ ‫ر ً‬ ‫ر‬ ‫‪340‬اگر چه در دوره ابوبکر و عمر ن‬
‫اکبا از میان مهاجران مکه انتخاب یمشدند‪.‬‬ ‫حکومن‬ ‫نب کارگزاران‬
‫حضت عیل(ع) هیچ یک از مشکالت سه گانه فوق را نداشت‪ ،‬زیرا شایسته ترین فرد آن هم‬ ‫حکومت ن‬
‫‪341.‬‬
‫اکبیت قریب به اتفاق بر رس کار آمده بود‬ ‫با رای ر‬
‫ی‬ ‫ً‬
‫ثانیا جلوی تجاوزگریها گرفته شد و اگر جنیک در زمان حکومت او رخ داد‪ ،‬جنگ با کشورهای اطراف و‬
‫کسای بود که در مقابل حکومت مردیم‬ ‫ن‬ ‫گشای یا تحمیل عقیده بر مردم داخل نبود‪ ،‬بلکه جنگ با‬ ‫کشور‬
‫ی‬
‫‪342.‬‬
‫شکن در درون حکومت او دست به تجاوزگری زده بودند‬ ‫ن‬ ‫عیل(ع) ایستاده و با پیمان‬

‫َ‬ ‫الر َخ َي ْن َحد ُر َع نن َّ‬

‫الس ْي ُل َو ّل‬ ‫اَّلل َل َق ْد َت َق َّم َص َها ُف ََل ٌن َو إ َّن ُه َل َي ْع َل ُم َأ َّن َم َح ِّیل م ْن َها َم َحل ْال ُق ْطب م َن َّ‬ ‫‪ َ َ َ 336‬ه‬
‫أما و‬
‫ی‬ ‫ی‬ ‫َ ْ رَ َ َّ َّ‬
‫الط ْبُ‬ ‫يرق إیل‬
‫ْ ََ َ َ َ َ َْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ن‬ ‫َ‬ ‫‪ َ َ 337‬ی َ َ ً َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ُ‬
‫ْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ر‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َفي َا َ َعج نبا ب َين َا َهو ي َ َس َتق َ نيلها َ َ یق ُ ُح ْيات َه َ إ َذ هعقَدها آل َخر ب َعرَد و ْف رَ َاته َ َّ ْ ُ ن َّ َ َ ْ َ‬
‫ُ‪ 338‬جعلها یق جماعة زعم أ ی َی أحدهم ف َيا َّلل و للشورى من اعبض الريب یق مع اْلول منهم حن ضت‬
‫ْ َ َ َ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ ُ َ َ‬
‫ال اآلخ ُر‬ ‫أق َرن إیل هذه النظائ یر لك ن ین أ ْسففت إذ أ َسفوا َو ط ْرت إذ ط ُاروا ف َصغا َر ُج ٌل من ُه ْم لضغنه و م‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫لص ْه یره َم َع ه ٍن َو ه ٍن‬
‫ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُْ ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪ 339‬ف َص َّ َبها ن یق َح ْو َزة خشن َاء َيغلظ كل ُم َها َو َيخش ُن َمس َها‬
‫يع‬ ‫ب‬ ‫اَّلل خ ْض َم َة ْاإلبل ن ْب َت َة َّ‬
‫الر‬
‫َ ْ َ ُ َ َ َ ه‬
‫ال‬ ‫م‬ ‫ون‬ ‫م‬ ‫ض‬ ‫خ‬ ‫ي‬ ‫يه‬ ‫ب‬ ‫أ‬ ‫و‬
‫‪ُ َ ُ َ َ َ َ َ 340‬‬
‫ن‬ ‫و قام معه ب‬
‫یط ْال َح َس َنان َو ُشقَّ‬‫یل م ْن ُكل َج یانب َح رَّن َل َق ْد ُو َ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ ْ َ ُ َ‬
‫ون َع َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫‪ َ َ َ َ 341‬ن َّ َ َّ ُ َ‬
‫فما راع ین إّل و الناس كعرف الضب یع إ ییل ينثال‬
‫ی‬ ‫نَ َ ْ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ع ْط َف َ‬
‫ُ‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫اي ُم ْجتمعی َحو ییل كربيضة الغ‬
‫َ َ َ َ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫َ ََ ْ َ َ ٌ‬ ‫ََ َ ْ ُ ْ‬
‫‪ 342‬فل َّما ن َهضت باْل ْم یر نكثت طائفة َو َم َرقت أخ َرى َو ق َسط آخ ُرون‬
 ‫‪221‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬ ‫ثالثا مالک ن‬‫ً‬

‫همی دلیل در میان‬ ‫حضت عیل(ع) برای انتخاب کارگزاران‪ ،‬شایستهساالری بود به‬ ‫و‬
‫ن‬
‫همی طور او جلو دست درازی‬ ‫ر‬
‫یمن‪ ،‬عراق و… دیده یمشود و‬ ‫کارگزاران او از همه ن‬
‫طیق‪ ،‬مهاجر‪ ،‬انصار‪ ،‬ن‬
‫به بیت المال را گرفت‪.‬‬

‫حضت عیل(ع) در خطبه فوق سه مشکل را در حاکمیت سه خلیفه قبیل بیان نموده قصد‬ ‫پس این که ن‬
‫اگوی به سه خلیفه قبیل را ندارد بلکه او این مشکالت را بیان یمکند تا بتواند راه برون رفت از این‬ ‫ن‬
‫نارس ی‬
‫کمب دچار این مشکالت شده و در نتیجه‬ ‫مشکالت را ارائه دهد و مسلمانان در آینده با اتخاذ راه راست ‪ ،‬ر‬
‫کمب آسیب ببینند‪.‬‬‫ر‬

‫حسی(ع) نسبت به ابن زیاد‬ ‫ن‬ ‫توهی ظاهری امام‬ ‫ن‬ ‫توجیه‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ی ن‬ ‫َ َ َ ن نَ َ‬
‫اثن َت ن‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ‬ ‫ن‬
‫بی السلة والذلة وهیهات منا‬ ‫ی‬ ‫بی‬ ‫ی‬ ‫ز‬ ‫ک‬
‫ر‬ ‫قد‬ ‫یع‬ ‫الد‬ ‫بن‬ ‫یع‬ ‫الد‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫ال‬ ‫«ا‬ ‫حسی(ع) یم فرمایند‪:‬‬ ‫امام‬
‫َ‬ ‫جور َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫یأی ُ‬ ‫الذ هلة ‪َ ،‬‬
‫طابت و ط ُه َرت »(تحف العقول ‪ ،‬ص ‪) 241‬‬ ‫اَّلل ذلک لنا و َرسوله و المؤمنون و ُح ٌ‬
‫ر‬
‫بی شمشب‬ ‫بی دو راه قرار داده‪ ،‬ن‬‫"آگاه باشید آن پش خوانده (زنازاده )فرزند پش خوانده (زنازاده)‪ ،‬مرا ن‬
‫ّ‬ ‫ذلت‪ ،‬خدا و رسولش و مؤمنان و دامنهای که پاک و ن‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫پاکبهاند‪ ،‬ذلت را‬ ‫ی‬ ‫و ذلت‪ ،‬و چه دور است از ما‬
‫برای ما نیمپذیرند‪" .‬‬
‫آیا سخن فوق بدز ن‬
‫بای نسبت به ابن زیاد محسوب نیمشود؟‬
‫جواب‪ :‬برای پاسخ به سؤال فوق چند نکته باید مورد توجه قرار گبد ‪.‬‬
‫الدیع‪ ،‬ن‬‫‪َّ :‬‬
‫یعن؛ پشخوانده‪ ،‬کش که نسبتش مشکوک است‪ ،‬کش که شخص دیگری را پدر‬ ‫نکته اول‬
‫‪343.‬‬
‫خود یمداند‪ ،‬یا خود را از فامیل دیگری یمخواند و جمع آن ادعیاء است‬

‫در قرآن کلمه ادعیاء در دو جا به کار رفته است‪َ « .‬وَما َج َع َل أ َْد ِعيَاءَ ُك ْم أَبْنَاءَ ُك ْم »احزاب﴿‪﴾4‬‬
‫ر‬
‫حقیق شما قرار نداده است‪" .‬‬ ‫"و فرزند خواندههای شما را فرزند‬

‫ض ْوا ِمْن ُه َّن َوطًَرا»احزاب ﴿‪﴾37‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬

‫ج ِِف أ َْزَو ِاج أ َْدعيَائ ِه ْم إِ َذا قَ َ‬
‫ي َحَر ٌ‬
‫«ل َك ْي ََل يَ ُكو َن َعلَى الْ ُم ْؤمن َ‬
‫تنگنای برای مومنان در ازدواج با همشان پش خوانده هایشان‪ -‬هنگایم که طالق گبند ‪-‬‬
‫ی‬
‫ر‬
‫سخن و‬ ‫"تا‬
‫نباشد‪".‬‬
‫پیامب با زینب‬
‫ر‬ ‫این آیه مربوط به داستان ازدواج و جدا شدن زید بن حارثه و زینب بنت جحش و ازدواج‬
‫یمباشد‪.‬‬

‫ی‬ ‫‪ 343‬فرهنگ جدید عری ‪ -‬فاریس‪ ،‬ترجمه منجد الطَلب‪ ،‬ر‬

‫مبجم‪ :‬محمد بندر رییک‬ ‫ر‬
 ‫‪222‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫الزم به توجه است که در دو آیهی فوق ادعیاء به معنای فرزند خواندهها به کار رفته است‪.‬‬

‫بی عرب عدم مشخص بودن پدر زشت و ناپسند نبود ‪ ،‬زیرا چند‬ ‫نکته دوم‪ :‬در زمان جاهلیت در ن‬
‫های مرسوم بود‪ ،‬استاد مطهری در این زمینه یمفرماید‪« :‬در صحیح بخاری از عایشه‬ ‫شوهری به گونه ی‬
‫زناشوی وجود داشت‪ ،‬یک نوع همان است که امروز‬ ‫ی‬ ‫نقل یمکند که‪" :‬در جاهلیت عرب چهار نوع‬
‫ن‬
‫تعیی مهر با او‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫معمول و جاری است که مردی به وسیله پدر دخب از دخب خواستگاری یمکند و پس از‬
‫ن‬
‫روشن دارد‪.‬‬ ‫ن‬
‫تعیی پدر تکلیف‬ ‫ازدواج یمکند و فرزندی که از آن ر‬
‫دخب پیدا یم شود از لحاظ‬
‫زناشوی او را با مرد دیگری برای‬ ‫زی‪ ،‬خود وسیلهی‬‫نوع دیگر این بوده که مردی در خالل ایام زناشوی با ن‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ر‬
‫یک مدت محدود فراهم یم کرده است تا از او برای خود نسل بهبی به وجود آورد‪ ،‬به این ترتیب که‬
‫ن‬
‫معی‬ ‫آن مرد از زن خود کنارهگبی یمکرد و زن خود را توصیه یم کرد که خود را در اختیار فالن شخص‬
‫همی که روشن یم‬‫ن‬ ‫آبسی نیم شد به کنارهگبی خودش ادامه یم داد‪.‬‬ ‫رن‬ ‫وقن که از آن مرد‬‫بگذارد و تا ر‬
‫ن‬
‫کسای یمکردند که آنها را برای تولید فرزند از‬ ‫رن‬
‫آبسی شده‪ ،‬با او نزدییک یمکرد‪ .‬این کار را در مورد‬ ‫شد‬
‫خود شایسته تر یمدانستند‪ .‬و در حقیقت این کار را برای بهبود نسل و اصالح نژاد انجام یمدادند‪ .‬این‬
‫زناشوی دیگر بود «نکاح استبضاع »یمنامیدند‪.‬‬
‫ی‬ ‫زناشوی درخالل‬
‫ی‬ ‫زناشوی را که در واقع‬
‫ی‬ ‫نوع‬
‫ن‬
‫معی رابطه برقرار یم‬ ‫نوع دیگر زناشوی این بود‪ :‬گرویه که عدهشان ر‬
‫کمب از ‪ 10‬نفر یم بود‪ ،‬با یک زن‬ ‫ی‬
‫ن‬ ‫ر‬
‫کردند‪ .‬آن زن آبسی یم شد و فرزندی به دنیا یم آورد‪ .‬در این وقت آن زن همه آن گروه را نزد خود‬
‫پیخ کنند؛ همه‬ ‫دعوت یمکرد و طبق عادت و رسم آن زمان‪ ،‬آن مردان نیم توانستند از آمدن رس ی‬
‫یمآمدند در این هنگام آن زن هر کدام از مردان را که خود مایل بود به عنوان پدر برای فرزند خود‬
‫انتخاب یمکرد و آن مرد حق نداشت از قبول آن فرزند امتناع کند‪ .‬به این ترتیب آن فرزند‪ ،‬فرزند رسیم‬
‫قانوی آن مرد محسوب یمشد‪.‬‬ ‫ن‬ ‫و‬
‫ً‬ ‫ن‬
‫روسنگری" داشت‪ ،‬هر مردی بدون استثنا یمتوانست با او‬ ‫نویع چهارم این بود که زی رسما عنوان " ی‬
‫ً‬
‫رابطه داشته باشد‪ .‬این گونه زنان معموال پرچیم باالی خانه خود یمزدند و با آن عالمت شناخته‬
‫ن‬
‫مردای را که با آنها ارتباط داشتند‬ ‫ن‬
‫فرزندای به دنیا یمآوردند‪ ،‬همهی‬ ‫ن‬
‫چنی زنان پس از اینکه‬ ‫یمشدند‪ .‬این‬
‫جمع یم کردند و آنگاه کاهن و قیافه شناس یمآوردند‪ ،‬قیافه شناس از روی مشخصات قیافه رای یم داد‬
‫که این فرزند از آن کیست و آن مرد هم مجبور بود نظر قیافه شناس را بپذیرد و آن فرزند را فرزند‬
‫ن‬
‫قانوی خود بداند‪.‬‬ ‫رسیم و‬
‫پیامبی برگزید و او همه‬
‫ر‬ ‫زناشوی ها در جاهلیت وجود داشت‪ ،‬تا خداوند محمد(ص) را به‬
‫ی‬ ‫همهی این‬
‫بی برد‪" .‬از اینجا معلوم یم شود که رسم چند شوهری در‬‫آنها را جز آنچه اکنون معمول است از ن‬
‫‪344 .‬‬
‫جاهلیت عرب وجود داشته است »‬
‫نکته سوم‪ :‬زیادبنابیه‪ ،‬از کارگزاران امام عیل(ع) بوده و به دلیل زیرگ زیاد‪ ،‬معاویه او را به سوی خود‬
‫جلب کرد‪ ،‬ابوسفیان خود را پدر زیاد یمدانست و یمگفت‪ :‬من با سمیه زنا کردم و حاصل آن زیاد شد‪.‬‬

‫‪ 344‬حقوق زن و مرد از دیدگاه اسالم ‪ ،‬استاد مطهری ‪،‬ج‪، 3‬صص‪ 42‬و ‪43‬‬
 ‫‪223‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫برخ مثل استاد مطهری یمفرمایند‪« :‬زیاد پدر عبیدهللا استلحا ًقا برادر معاویه شد‪ ،‬ن‬
‫یعن بعد از سالها‬ ‫ن‬
‫اصل پدر ندارد) یک آدم ر‬ ‫ً‬ ‫که او را ی پدر یم گفتند (زیادبنابیه؛ ن‬
‫مشوب فروش دوره‬ ‫یعن کش که‬ ‫ر‬
‫جاهلیت آمد شهادت داد که در فالن وقت مادر زیاد و ابوسفیان با هم زنا کردند و این زیاد پش ابوسفیان‬
‫است از زنا ‪ .‬معاویه هم به سیاست یمخواست او را ملحق کند‪ .‬گفتند بسیار خوب‪ ،‬پس زیاد شد پش‬
‫‪345 .‬‬
‫ابوسفیان »‬
‫متکب در نظر عرب زشت‬ ‫ر‬ ‫از مطالب باال بدست یمآید نامشخص بودن پدر و ارتباط یک زن با مردان‬
‫یعن سمیه‪ ،‬را متهم به ارتباط جنش ر‬
‫نامشوع با پدر خود یمکند تا‬ ‫و بد نبوده است‪ ،‬معاویه مادر زیاد‪ ،‬ن‬
‫بتواند زیاد را به طرف خود جلب کند و زیاد از این سخن معاویه ناراحت نیمشود و به طرف معاویه یم‬
‫همی طور از اینکه کش به عبیدهللا بگوید ‪«:‬ابن مرجانه» و با این سخن بخواهد بگوید؛ پدر تو‬ ‫ن‬ ‫رود‪.‬‬
‫نامشوع‪ ،‬به دلیل‬‫هم مشخص نیست‪ ،‬عبیدهللا بدش نیمآید؛ اینها همه نشان یمدهد‪ ،‬ارتباط جنش ر‬
‫آنکه اسالم آن را حرام دانسته است کم کم در نگاه مسلمانان عرب زشت دانسته شده است و به مرور‬
‫ی‬ ‫حن پس از آمدن اسالم ن‬ ‫زشن آن افزوده شده است و ر‬‫زمان بر ر‬
‫نب به دلیل پیشینه فرهنیک عربها تا مدتها‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫عربها زنا و زنازادگ را زشت نیمدانستهاند و در نزد آنها زنازادگ بد نبوده است‪.‬‬
‫ن‬
‫حسی(ع) فرمودهاند‪« :‬آن دیع پش دیع ‪»....‬‬ ‫پس اینکه امام‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫اوال ؛حتما به معنای زنازاده پش زنازاده نیست ‪،‬بلکه یمتواند به معنای پش خوانده فرزند پش خوانده‬
‫باشد‪.‬‬
‫ً‬
‫ثانیا ؛ ر‬
‫حن اگر دیع را به معنای نامشخص بودن پدر بدانیم‪ ،‬بر حسب فرهنگ آن زمان این امر بد‬
‫دانسته نیمشده و دشنام محسوب نیمشده است ‪.‬‬
‫ً‬
‫ثالثا زیاد و عبیدهللا در آن زمان مشهور به نامشخص بودن پدر بودهاند و خودشان ن‬
‫نب از این که کش‬
‫آنها را به گونهای خطاب کند که داللت بر نامشخص بودن پدر آنها کند‪ ،‬بدشان نیمآمده است‪.‬‬
‫چنی س ن‬
‫خن را‪ ،‬اگر به معنای‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫نامشوع امروزه ما‬ ‫اگرچه با توجه به آمدن اسالم و حرمت ارتباطات‬
‫توهی ر‬
‫تلق یمکنیم‪.‬‬ ‫ن‬ ‫نامشخص بودن نسب بگبیم‪،‬‬

‫توجیه استفاده زیاد از کلمه لعنت در زیارت عاشورا‬

‫سؤال‪ :‬زیارت عاشورا طبق قول مشهور از امام معصوم صادر شده است و این زیارت مملو از لعنت و‬
‫ن‬
‫توهی به دیگران محسوب نیمشود؟‬ ‫گفی بد ن‬
‫زبای و‬ ‫نفرین یمباشد‪ ،‬آیا این گونه سخن ر ن‬

‫جواب‪ :‬برای پاسخ به سؤال فوق باید این زیارت از نظر سند و از نظر محتوا مورد برریس و نقد قرار‬
‫گبد تا بتوانیم به این سؤال پاسخ دهیم‪.‬‬

‫ن‬
‫حسین ‪ ،‬استاد مطهری ‪،‬صص‪ 190‬و ‪191‬‬ ‫‪ 345‬نهضت‬
 ‫‪224‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بررش زیارت عاشورا‬

‫الف‪ :‬از نظر سند‬
‫کتای که زیارت عاشورا در آن به رشته تحریر در آمده است ‪،‬کتاب کامل الزیارات منسوب به جعفر‬ ‫ن‬
‫اولی‬
‫َّ َ‬ ‫ر‬
‫بن محمد ابن قولویه قیم یمباشد ‪346‬که مشتمل برسند ذیل یمباشد؛ «حدث نن ُحکیم بن داود بن حکیم‬
‫َّ‬ ‫ن‬
‫همدای عن محمد بن خالد الطیالش عن سیف بن عمبه و صالح بن عقبه‬ ‫و غبه عن محمد بن مویس‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ن‬ ‫ً‬
‫الحضیم ؛ و محمد بن اسماعیل عن صالح بن عقبه عن مالک الجه نن عن‬ ‫جمیعا عن علقمة بن محمد‬
‫‪347‬‬
‫رای جعفر الباقر(ع)»‬
‫آن طور که از عبارت فوق استنباط یمشود؛ ابن قولویه دو سند در اینجا ارائه یمکند که این دو سند‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫ن‬
‫همدای از محمد بن خالد طیالش‬ ‫سند اول‪ :‬ابن قولویه از حکیم بن داود بن حکیم از محمد بن مویس‬
‫از سیف بن عمبه و صالح بن عقبه از علقمه بن محمد ن‬
‫حضیم از امام باقر(ع)‬
‫عی ن‬
‫جهن‬ ‫سند دوم‪ :‬ابن قولویه از محمد بن اسماعیل بن بزی ع از صالح بن عقبه بن قیس از مالک بن ا ن‬
‫از امام باقر(ع)‬
‫نقد اسناد فوق‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫همدای در این سلسله‬ ‫معتب نیمباشد‪ :‬اوال ؛ محمد بن مویس بن عیش سمان‬ ‫ر‬ ‫سند اول به دالیل ذیل‬
‫‪348.‬‬
‫سند قرار گرفته است و به سخن اعتباری نیست‬
‫ً‬
‫ثانیا‪ :‬با توجه به فاصلهی وفات ‪ ،‬حدود یکصد و هشتاد و پنج ساله ‪ ،‬ابن قولویه با محمد بن خالد‬
‫طیالش‪ 349‬حداقل باید چهار یا پنج واسطه ن‬
‫بی این دو باشد‪ ،‬در حایل که ابن قولویه با دو واسطه این‬
‫زیارت را از محمد بن خالد طیالش نقل نمودهاند‪.‬‬

‫مبی ‪ ،‬ش‪، 1395، 59‬‬ ‫(نشیه صحیفه ن‬ ‫‪ 346‬صدور کامل الزیارات از ابن قولویه مورد تردید یم باشد‪ .‬ر‬
‫مقاله‪:‬زیادات کامل الزیارات و مسأله انتساب اثر به ابن قولویه ‪ ،‬مژگان رسشار )‬
‫‪ 347‬کامل الزیارات ‪ ،‬باب ‪، 71‬ص‪193‬‬
‫روی عن الضعفاء‬ ‫ضعیف َی‬
‫ٌ‬ ‫‪ 348‬رجال ابن غضائری ‪ ،‬ص ‪: 136‬‬
‫َی َّ َُ‬ ‫ر‬
‫نجایس ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬رقم ‪ ، 905‬ص ‪: 227‬ضعفه القمیون بالغلو‬ ‫رجال‬
‫َّ‬ ‫ٌ‬
‫نتیجه تحقیق درایة النور ‪:‬ضعیف عیل التحقیق‬
‫َ َ ُ‬ ‫ن‬
‫الهمدای فقد ض َّعفه ابن‬ ‫فالخب ضعیف السند بمحمد بن مویس‬ ‫ر‬ ‫اخبار الدخیله ‪ ،‬ص ‪ : 256‬و کیف کان‬
‫نب معرفة الحدیث ‪ ،‬ص ‪) 228‬‬ ‫الولید و ابن بابویه و ابن نوح و ابن الغضائری و الن ر‬
‫جایس (و ن‬

‫‪ 349‬محمد بن خالد طیالش در زمان امام هفتم (ع) یم زیسته است (رجال طویس ‪ ،‬اصحاب الکاظم ‪،‬‬
‫ن‬
‫)‪،‬یعن حدود سال ‪ 128‬ه ق تا ‪183‬ه ق ‪ ،‬در حایل که وفات ابن قولویه در سال ‪368‬ه ق‬ ‫ص ‪360‬‬
‫رخ داده است‪.‬‬
 ‫‪225‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫ً‬
‫در سند دوم ابن قولویه مستقیما از محمد بن اسماعیل بن بزی ع روایت نموده است که در اینجا این‬
‫سؤال پیش یمآید که با توجه به فاصله وفات یکصد و شصت و پنج ساله این دو نفر ‪350‬چگونه این‬
‫روایت درست یمباشد؟‬
‫در جواب به سؤال فوق دو احتمال داده شده است‪ ،‬احتمال اول‪ :‬ابن قولویه این زیارت را از کتاب‬
‫محمد بن اسماعیل نقل کرده است‪ ،‬در این صورت این سؤال پیش یمآید که؛ چگونه ابن قولویه اعتماد‬
‫ً‬
‫کرد که این کتاب حتما از محمد بن اسماعیل است‪ ،‬توضیح اینکه با توجه به عدم وجود صنعت چاپ‬
‫در آن زمان و با توجه به اینکه محمد بن اسماعیل از افراد رسشناس نبوده که کتب آنها در زمان خودشان‬
‫ً‬
‫نسخهبرداری زیادی پیدا کند‪ ،‬پس اثبات اینکه واقعا این کتاب به وسیله محمد بن اسماعیل نوشته شده‬
‫کاری بسیار سخت بوده است ‪،‬پس در این صورت ابن قولویه از کتاب منسوب به محمد بن اسماعیل‬
‫زیارت عاشورا را نقل نموده است‪.‬‬

‫احتمال دوم‪ :‬افرادی واسطه ابن قولویه و محمد بن اسماعیل بودهاند که این افراد را ابن قولویه ذکر‬
‫نکرده است و بنابراین با توجه به عدم ذکر آنها این حدیث مرسل بوده و در مورد افراد واسطه نیمتوانیم‬
‫قضاوت کنیم‪.‬‬
‫مشکل بعدی سند دوم ضعف صالح بن عقبه بن قیس یمباشد‪ 351.‬اگرچه این ضعف را ن‬
‫برخ پاسخ‬
‫‪352 .‬‬
‫دادهاند‬
‫نتیجه‪ :‬هر دو سند ابن قولویه قابل اعتماد نیستند‪.‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫مصباح ال ُمت َه َّجد‪ ،‬شیخ‬ ‫کتاب بعدی که زیارت عاشورا در آن به رشتهی تحریر در آمده است کتاب‬
‫طویس یمباشد که مشتمل بر سه سند ذیل یمباشد؛‬
‫‪َ -1‬ر َوی محمد بن اسماعیل بن بزی ع عن صالح بن عقبه عن ابیه عن رای جعفر (ع) قال‪....‬‬
‫ه‬ ‫ُ‬
‫الی جعفر (ع) عل َم نن‬ ‫ن‬
‫‪-2‬قال صالح بن عقبه و سیف بن عمبه قال علقمة بن محمد الحضیم قلت ر‬
‫ً‬
‫دعاء‪.....‬‬
‫ُ‬ ‫‪َ -3‬‬
‫روی محمد بن خالد الطیالش عن سیف بن عمبه قال خرجت مع صفوان بن مهران الجمال و عندنا‬
‫‪353........‬‬
‫جماعة من اصحابنا‬

‫کش ‪،‬‬ ‫‪ 350‬محمد بن اسماعیل بن بزی ع از یاران امام هفتم و هشتم (علیهما السالم ) بوده است (رجال ر‬
‫‪،‬یعن در قرن دوم هجری یم زیسته است ‪ ،‬پس فاصله وفات او با‬‫شماره ‪ ، 446‬صص ‪ 399‬و ‪ )400‬ن‬
‫ابن قولویه بیش از صد و شصت و پنج سال یم باشد‬
‫ّ‬
‫‪ 351‬رجال ابن غضائری ‪ ،‬ص ‪ 104‬و رجال عَلمه حیل ‪ ،‬فصل ‪ ، 13‬ص ‪( : 230‬صالح بن عقبه بن‬
‫قیس)کذ ٌ‬
‫اب غال ‪ ،‬الیلتفت الیه‬
‫اب غال کثب‬‫بشء کذ ٌ‬
‫رجال ابن داود ‪ ،‬صص ‪ 250‬و ‪: 304‬لیس حدیثه ‪ -‬صالح بن عقبه بن قیس‪ -‬ر‬
‫المناکب‬
‫‪352‬برریس و تحلییل پبامون زیارت عاشورا ‪،‬صص ‪ 58‬و ‪59‬‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫مصباح ال ُمت َه َّجد‪ ،‬شیخ طویس ‪،‬صص ‪ 536‬تا ‪543‬‬ ‫‪353‬‬
 ‫‪226‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫حسی(ع) ذکر شده است‪ .‬بنابراین‬ ‫البته در سند اول‪ ،‬ر ن‬
‫می زیارت عاشورا نیامده و فقط ثواب زیارت امام‬
‫شیخ طویس دو سند در مورد زیارت عاشورا ارائه نمودهاند ‪.‬‬
‫سند شماره ‪ 2‬منتیه به امام باقر(ع) و سند شماره ‪ 3‬منتیه به امام صادق(ع) یمباشند‪.‬‬

‫نقد دو سند فوق‬

‫در سند شماره ‪ 2‬شیخ طویس یمفرمایند‪« :‬قال صالح بن عقبه و سیف بن عمبه قال ‪»....‬این دو بزرگوار‬
‫«روی محمد بن خالد الطیالش‬ ‫در زمان امام صادق(ع) یمزیستند و در سند شماره‪ 3‬شیخ یمفرماید‪َ :‬‬
‫عن‪ ».....‬محمد بن خالد در زمان امام کاظم(ع) یمزیست ویل شیخ طویس در قرن پنجم یمزیست و در‬
‫سال ‪ 460‬ه ق وفات یافت و این سؤال مطرح یمشود که؛ چگونه شیخ از افرادی که حدود ‪ 300‬سال‬
‫قبل از او یم زیستهاند روایت کرده است؟‬
‫در جواب به این سؤال دو احتمال بیان شده است‪ :‬اول این که شیخ از کتاب آن بزرگواران این زیارت را‬
‫روایت نموده است‪ .‬و دوم اینکه شاید افرادی واسطه بودهاند که شیخ نام آنها را نیاورده است و در هر‬
‫صورت همچنان که در برریس سند زیارت عاشورا از ابن قولویه بیان گردید به این اسناد نیمتوان اعتماد‬
‫نمود‪.‬‬
‫اشکال‪ :‬مگر یمشود افرادی همچون ابن قولویه و شیخ طویس بدون قطع و ن‬
‫یقی به صدور روایت از‬
‫افرادی‪ ،‬روایت را به آن افراد نسبت دهند؟ در حایل که قول و گفتار به غب علم و نسبت دادن ری‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫‪354.‬‬
‫اطمینان‪ ،‬هم عقل و هم ررسعا مورد نیه و مطرود است‬
‫ر‬
‫بیشب‬ ‫کلین‪ ،‬صدوق‪ ،‬شیخ طویس و مجلش و غبهم‬ ‫جواب‪ :‬بزرگان جمع آوری کننده احادیث مانند ن‬
‫یقی به‬ ‫ر‬
‫احادین که ن‬ ‫ن‬
‫معصومی بودهاند‪ ،‬نه اینکه بخواهند فقط‬ ‫به فکر جمع آوری احادیث منسوب به‬
‫صدور آنها از معصوم را دارند جمع آوری کنند‪ ،‬زیرا در این صورت فقط باید احادیث متواتر از نظر سند‬
‫و بدون اشکال از نظر محتوا را جمع آوری یم کردند که تعداد این احادیث شاید به تعداد انگشتان دست‬
‫هم نرسد‪.‬‬

‫یعن ‪ 4428‬حدیث‬ ‫الکاق فقط حدود یک چهارم از احادیث ن‬

‫کاق ‪ -‬ن‬ ‫محمد باقر بهبودی در کتاب صحیح ن‬
‫یعن احتمال صدور آن از‬‫وقن یمگویند حدیث صحیح است ن‬ ‫را ‪ -‬صحیح دانسته است‪ ،‬در حایل که ر‬
‫معصوم زیاد است نه اینکه به این معنا باشد که حدیث ‪ %100‬از معصوم صادر شده است‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫کنوی کامل الزیارات را متعلق به شخیص ضعیف و سست مذهب‪ ،‬از‬ ‫همچنی بهبودی نسخهی‬
‫بوشنخ‪ ،‬یم داند‪ ،‬که وی با اصل قرار دادن‬
‫ر‬ ‫حسی بن احمد بن مغبه‬ ‫ن‬ ‫شاگردان ابن قولویه‪ ،‬ن‬
‫یعن‬
‫مجموعه روایات استاد خود ابن قولویه و با بهره ر ن‬
‫گرفی از روایات دیگر استادانش کامل الزیارات را پس‬

‫‪ 354‬از این صبح روشن ‪ ،‬صص ‪ 100‬تا ‪102‬‬

 ‫‪227‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫از وفات ابن قولویه تألیف نموده است ‪355‬و در این اثر از تعدادی از راویان ضعیف یا مجهول ن‬
‫نب روایت‬
‫‪356‬‬
‫نقل شده است؟‬
‫سؤال‪ :‬با توجه به اینکه اسناد زیارت عاشورا قابل اعتماد نیست‪ ،‬پس ن‬
‫یعن این زیارات از معصوم صادر‬
‫نشده است؟‬
‫ً‬
‫جواب‪ :‬اثبات صدور با این اسناد ممکن نیست اما این امر به این معنا نیست که حتما این زیارت از‬
‫معصوم صادر نشده باشد‪.‬‬
‫وقن مشکیل‬‫نکته‪ :‬در مورد زیارات و مستحبات و مکروهات و قصص و مواعظ و فضائل اعمال و… تا ر‬
‫ر‬
‫روایای است که به «اخبار َمن بلغ‬ ‫رخ نداده‪ ،‬سند در نزد علما خییل مهم نیست و دلیل آنها وجود‬
‫‪358 .‬‬
‫»‪357‬شهرت یافتهاند‬
‫البته وجود این روایات به این معنا نیست که هر چه جزء موارد فوق است‪ ،‬اگرچه سند ندارد یا سند‬
‫ً‬
‫جبان‬‫آن ضعیف است اما قطعا از معصوم صادر شده است‪ ،‬یا «اخبار من بلغ »ضعف سندی را ر‬
‫برخ گمان کردهاند‪ ،359‬بلکه به این معناست که چون این امور از اهمیت چن ن‬
‫دای‬ ‫یمکنند‪ ،‬آن طور که ن‬
‫وقن سؤال و ابهام و اشکایل به وجود نیامده است‪ ،‬الزم نیست وقت ضف نموده‬ ‫برخوردار نیستند‪ ،‬تا ر‬
‫و به کنکاش در مورد سند آنها یببدازیم‪.‬‬
‫ً‬
‫توضیح اینکه گایه به استناد حدیث یمخواهیم امر بسیار مهیم را به دین نسبت دهیم‪ ،‬مثل یمخواهیم‬
‫یقی به صدور حدیث‬ ‫به استناد حدیث حکم به مهدورالدم بودن مرتد بدهیم‪ ،‬در این گونه موارد باید ن‬
‫نب هیچ اشکایل‬‫یعن نه تنها حدیث از نظر سند متواتر باشد‪ ،‬بلکه از نظر محتوا ن‬ ‫از معصوم پیدا نماییم‪ ،‬ن‬
‫در کار نباشد‪.‬‬
‫ً‬ ‫اما گایه بحث از اهمیت ر‬
‫کمبی برخوردار است ‪،‬مثل یمخواهیم به استناد حدیث یک حکم فقیه در‬
‫چبی را به دین نسبت دهیم‪ ،‬در این گونه موارد به احادیث واحد صحیح‬ ‫مورد وجوب یا حرمت خوردن ن‬
‫نب یمتوان تکیه کرد‪ ،‬به عبارت دیگر هم اینکه بدانیم‬‫و موثق که از نظر محتوا مشکیل نداشته باشند ن‬
‫احتمال صدور حدیث از معصوم باال یمباشد کفایت یمکند‪.‬‬

‫‪ 355‬حاشیه بر بحار االنوار ج ‪ ،28‬ص ‪55‬‬

‫مبی ‪ ،‬ش‪ ، 1395، 59‬صص ‪ 155‬و ‪، 156‬مقاله‪:‬زیادات کامل الزیارات و مسأله‬ ‫نشیه صحیفه ن‬ ‫‪ 356‬ر‬
‫انتساب اثر به ابن قولویه ‪ ،‬مژگان رسشار‬
‫َ َ َ‬ ‫ً‬
‫«من َبلغ‪ ».......‬استفاده شده است ‪ ،‬این احادیث به‬ ‫‪ 357‬چون در این احادیث معموال از عبارت‬
‫‪ُ ََ َ :‬‬
‫«من َبلغه ریس ٌء من اعمال الخب فعمل به اعطاه‬ ‫«اخبار من بلغ »شهرت یافتهاند‪ .‬مانند حدیث ذیل‬
‫ن‬ ‫ََ‬ ‫َ‬
‫هللا تعایل ذلک و ان لم یکن االمر عیل ما َبلغه »(الرعایه لحال البدایه ق علم الدرایه ‪،‬شهید ثای ‪ ،‬ص‬
‫ن‬
‫‪) 346‬‬
‫‪ 358‬در مورد این احادیث ‪ ،‬رجوع شود به کتاب ‪ :‬از این صبح روشن ‪ ،‬صص ‪ 76‬تا ‪80‬‬
‫‪ 359‬از این صبح روشن ‪ ،‬ص ‪80‬‬
 ‫‪228‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫گایه بحث از موارد فوق هم کم اهمیت تر است و مربوط به مستحبات و مکروهات و فضایل اعمال‬
‫مستحن و… یمشود‪ ،‬در این موارد اگر اشکایل و سؤایل ایجاد نشود نیاز به کنکاش در سند نیمباشد‪ ،‬و‬
‫ر‬
‫ر‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫برخ زیارت عاشورا را از همی قبیل دانسته اند ‪ ،‬یعن این زیارت تا وقن سؤایل در ذهنها ایجاد نکرده‬
‫مستحن که انجام آن یمتواند ثواب داشته باشد‪ ،‬مطرح یمباشد‪ ،‬جزء مصادیق «‬ ‫ر‬ ‫و به عنوان یک عمل‬
‫اخبارمن بلغ» محسوب شده و نیاز به اثبات صدور به لحاظ سند‪ ،‬از جانب معصوم ندارد‪.‬‬

‫اما امروزه در مورد زیارت عاشورا سؤاالت و ابهامات زیادی در اذهان و فضای جامعه وجود دارد ‪،‬پس‬
‫ر‬
‫صوری که ثابت شود این زیارت از معصوم صادر‬ ‫الزم است به سند این زیارت ن‬
‫نب پرداخته شود‪ ،‬زیرا در‬
‫شده است‪ ،‬الزم یمآید به سؤاالت و ابهامات پاسخ دهیم‪.‬‬

‫ب‪ :‬از نظر محتوا و نتیجه گیی‬

‫در زمینه برریس زیارت عاشورا از نظر محتوا چند مطلب وجود دارد که باید در مورد آنها بحث شود ‪.‬‬

‫مطلب اول‪ :‬وجود اشتباهات ر‬

‫ادی در این زیارت‬
‫ادی وجود دارد‪ ،‬که این اشتباهات‬ ‫اگر این زیارت از ناحیه معصوم صادر شده‪ ،‬چرا در آن اشتباهات ر‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫بن زیاد و َ‬ ‫َ‬
‫عبیدهللا َ‬
‫بن مرجانه »اگر «ابن مرجانه» به عنوان توضیح و عطف بیان برای‬ ‫‪«-1‬و العن‬
‫«عبیدهللا بن زیاد» یمباشد‪ ،‬دیگر نیازی به واو عطف نیست و اگر «عبیدهللا بن زیاد »و «ابن مرجانه»‬
‫ر‬
‫بیشب ندارند‪ ،‬زیاد و مرجانه پدر‬ ‫را دو فرد مجزا دانسته که این هم غلط است و این دو نام یک مصداق‬
‫ن‬
‫و مادر یک فرد به نام عبیدهللا یمباشند‪ .‬در توضیح و توجیه اشتباه فوق برخ گفتهاند‪« :‬نکتهای که در‬
‫ذکر ابن مرجانه بعد از ذکر ابن زیاد است با آن که مقصود ییک است مزید تعیب‪ 360‬و انتقاص ‪361‬اوست‬
‫‪362 .‬‬
‫به نسباش که از هر دو طرف آخذ لئامت و دنائت یمباشد »‬
‫این توجیه ‪ ،‬اشتباه موجود در زیارت را تصحیح نیمکند ‪ ،‬ضمن اینکه یمشد این لئامت و دنائت دو‬
‫طرفه را با عبارت صحیح بیان نمود‪.‬‬
‫ن‬
‫الحسی» یا «حاربت‬ ‫ن‬
‫الحسی (ع)» اینجا باید از کلمهی «قاتلت‬ ‫الن جاهدت‬‫‪«-2‬اللهم العن العصابة ر‬
‫مسلمی عرب کلمهی «جهاد »برای سپاه حق‪ ،‬هنگایم‬‫ن‬ ‫ن‬
‫الحسی» یا‪ ......‬استفاده یم شد‪ ،‬زیرا در عرف‬
‫ی‬
‫ن‬
‫حسی(ع) یم جنگیدند سپاه‬ ‫آنهای که با امام‬ ‫که به جنگ با باطل یمرود‪ ،‬استفاده یمشود در حایل که‬
‫ی‬
‫باطل بودند‪.‬‬
‫در توضیح و توجیه اشتباه فوق مرحوم ر‬
‫تسبی یمفرماید‪« :‬آنچه در زیارت عاشورا است‪ " :‬اللهم العن‬
‫الن حاربت‬‫الحسی (ع)" ظاه ًرا تحریف شده عبارت ‪ " :‬اللهم العن العصابة ر‬
‫ن‬ ‫الن جاهدت‬‫العصابة ر‬

‫‪ 360‬تعیب ‪ :‬نکوهش و رسزنش کردن‬

‫‪ 361‬انتقاص ‪ :‬عیب ی‬
‫جوی کردن‬
‫‪ 362‬برریس و تحلییل پبامون زیارت عاشورا ‪،‬ص‪269‬‬
 ‫‪229‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫الحسی (ع)" یمباشد ‪.‬و ما ندیدهایم که مادهی جهاد در معنای جنگیدن با اهل حق استعمال شده‬ ‫ن‬
‫باشد بلکه در معنای‪ ،‬جنگ با اهل باطل استعمال گردیده است‪ .‬مانند سخن خداوند که یم فرماید‪:‬‬
‫‪363‬‬ ‫ن‬
‫منافقی جهاد کن »‬ ‫پیامب با کفار و‬
‫ر‬ ‫«ای‬
‫یعن "«جاهدت» تحریف شده‬ ‫ف "حاحدت" َفا َّنهم َع َرفوه و َج َحدوه »‪ 364‬ن‬ ‫و ‪«:‬ا َّن "جاهدت " ُم َح َّر ُ‬
‫حسی(ع) را شناختند و او را انکار نمودند‪".‬‬‫ن‬ ‫«جاحدت »یم باشد‪ ،‬پس آنها امام‬
‫‪365.‬‬ ‫ن‬
‫همی احتمال را دادهاند‬ ‫نب‬ ‫ر‬
‫شبسبی ن‬ ‫در زمینه این توجیه مرحوم تس ربی تنها نیستند و مرحوم‬
‫اشکال‪ :‬گایه جهاد در معنای مبارزه اهل باطل با اهل حق استعمال شده است‪ ،‬مانند این آیه قرآن که‬
‫ك بِِه ِع ْل ٌم فَ ََل تُ ِط ْع ُه َما »عنکبوت﴿‪﴾8‬‬
‫س لَ َ‬ ‫ي‬
‫ْ‬‫َ‬‫ل‬ ‫ا‬‫م‬‫َ‬ ‫اه َد َاك لِتُ ْش ِرَك ِ‬
‫ّب‬ ‫َ‬ ‫ج‬‫َ‬ ‫ن‬
‫ْ‬ ‫یمفرماید‪ « :‬وإِ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫همتای قائل شوی که به آن علم نداری‪ ،‬از آنها پبوی‬
‫ی‬ ‫"و اگر پدر و مادر کوشش نمایند که برای من‬
‫مکن "‬
‫پاسخ‪ :‬جهاد دو معنا دارد‪ :‬کوشش کردن‪ ،‬جنگیدن (در راه خدا) ‪-‬جهاد به معنای جنگیدن همیشه برای‬
‫اهل حق استفاده یمشود‪ ،‬در حایل که در آیه فوق جهاد به معنای کوشش کردن آمده است که این معنا‬
‫مورد بحث ما نیست ‪.‬‬
‫مطلب دوم‪ :‬وجود اختالفات زیاد ن‬
‫بی نسخ این زیارت‬
‫بی نسخههای قدیم‬ ‫همی طور ن‬‫ن‬ ‫بی نسخه کامل الزیارات و نسخه مصباح المتهجد و‬ ‫در زیارت عاشورا ن‬
‫و جدید این کتابها اختالفات زیادی وجود دارد و باالخره مشخص نیست زیارت عاشورای اصیل کدام‬
‫‪366 .‬‬
‫است‬
‫ً‬
‫مثل در کتاب مصباح المتهجد‪ ،‬تحقیق شده به وسیله عیل اصغر مروارید عبارت‪ « :‬الل ُه َّم ُخصَّ ا ْنت ا َّول‬
‫ظا ِل ٍّم ِبال َّل ْع ِن ِمنی و ابْدا ْء ِب ِه ا َّوالً ث ُ َّم (ا ْلع ِن) الثَّا ِنی والثا ِلث و الرا ِبع » آمده است ‪،‬در حایل که این فقره از‬
‫همچنی در قدییم ترین نسخه مصباح که مربوط به سال‬ ‫ن‬ ‫زیارت در کامل الزیارت موجود نیمباشد‪،367‬‬
‫یعن ‪ 42‬سال بعد از وفات شیخ ‪،‬یم باشد ‪ ،‬این فقره موجود نیمباشد‪ ،‬نسخه ای که اصل‬ ‫‪ 502‬ه ق ‪ ،‬ن‬
‫زنجای یمباشد اما‬ ‫ن‬ ‫آن در موزهی آستان قدس رضوی بوده و مقابله شده آن در دست آیت هللا شببی‬

‫‪ 363‬مستدرک االخبار الدخیلة ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬ص ‪254‬‬

‫‪ 364‬مستدرک االخبار الدخیلة ‪ ،‬ج ‪ ، 3‬ص ‪318‬‬
‫َّ‬
‫‪ 365‬اللؤلؤ النضید ‪ ،‬ص ‪182‬‬
‫پاورق صص ‪ 25‬تا ‪ 31‬؛ در آنجا‬ ‫ر‬ ‫‪ 366‬رجوع شود به کتاب ‪ :‬برریس و تحلییل پبامون زیارت عاشورا ‪،‬‬
‫بی نسخه کامل الزیارات و نسخه مصباح المتهجد را ذکر نموده است ‪.‬‬ ‫بیش از پنجاه مورد اختالف ن‬
‫‪ 367‬این فقره در کامل الزیارات ‪ ،‬ص ‪ ، 196‬این گونه آمده ست ‪ «:‬الل ُه َّم ُخصَّ ا ْنت ا َّول ظا ِل ٍّم ظلم آل‬
‫نبيک باللعن ‪ ،‬ثم العن اعداء آل محمد من االولين واالخرين اللهم العن يزيد و اباه والعن عبيدهللا بن زياد‬
‫و آل مروان و بنی امية قاطبة الی يوم القيامة ‪».‬‬
 ‫‪230‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫سنیک که مأخذ شیخ عباس قیم در مفاتیح یمباشد و ن‬ ‫ی‬

‫نب نسخه مربوط به ‪ 1082‬ه ق‬ ‫در نسخه چاپ‬
‫ن‬
‫که مصباحهای کنوی از آن یمباشد این عبارت دیده یمشود‪.‬‬
‫ن‬
‫چندای برخوردار‬ ‫دین از اهمیت‬‫اختالف نسخ نشان از آن دارد که زیارت عاشورا ابتدا برای عالمان ن‬
‫یافی سندی محکم‬‫همی دلیل در حفظ و نگه داری آن به صورت اولیه و تالش برای ر ن‬ ‫ن‬ ‫نبوده است و به‬
‫تالیس صورت نگرفته است اما به تدری ج و در گذر زمان بر‬‫که صدور آن را از معصوم مسجل نماید‪ ،‬ر‬
‫توجه به آن افزوده شده است‪ ،‬به طوری که امروزه در همه جای جهان تشیع نسبت به خواندن آن‬
‫اهتمام یم ورزند و به موازات این افزایش توجه‪ ،‬تالشها برای رفع ابهام و ساخت سند برای آن ن‬
‫نب‬
‫افزایش یافته است‪.‬‬

‫مطلب سوم‪ :‬استفاده بسیار زیاد از کلمهی لعنت و مشتقات آن در این زیارت‬
‫ن‬
‫معصومی بسیار ناپسند دانسته شده است‪،‬‬ ‫اگوی از نگاه قرآن و سنت‬ ‫با توجه به اینکه دشنام و ن‬
‫نارس ی‬
‫چرا در زیارت عاشورا که منسوب به معصوم است‪ ،‬این همه از کلمه لعنت و مشتقات آن استفاده شده‬
‫است؟‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫عری و اسالیم یک دشنام به حساب‬ ‫پاسخ‪ :‬اوال‪ :‬همان طورکه قبل بیان گردید‪ ،‬لعنت در فرهنگ و زبان ر‬
‫ر‬
‫بیشب به‬ ‫نیمآید‪ ،‬لعنت از جانب خدای تعایل به معنای دوری از رحمت الیه است و از جانب خلق‬
‫کبت استفاده از این کلمه ناپسند یمباشد‪،‬‬‫معنای تبی از شخص یا گروه مورد لعنت یمباشد‪ ،‬اگرچه ر‬
‫ر‬
‫ً‬
‫های که از رحمت الیه دور نیمباشند‪ ،‬قطعا یک ن‬ ‫ن‬
‫نارسا‬ ‫همی طور استفاده از کلمه لعنت در مورد انسان ی‬
‫کسای که در زیارت عاشورا مورد لعن قرار گرفتهاند از مصادیق انسانهای ظالم و‬ ‫ن‬ ‫محسوب یمشود اما‬
‫نارسا محسوب نیمشود‪.‬‬ ‫دور از رحمت الیه یم باشند پس لعنت فرستادن بر آنها ن‬
‫همی طور مشکالت محتوای ن‬ ‫ن‬ ‫ً‬
‫ادی و وجود اختالفات زیاد‬
‫ر‬ ‫اشتباهات‬ ‫یعن‬ ‫ی‬ ‫سند‪،‬‬ ‫ضعف‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫؛‬ ‫ثانیا‬
‫بی نسخ‪ ،‬معلوم نیست که این زیارت از ناحیهی معصوم صادر شده باشد‪ ،‬پس به فرض که لعنت‬ ‫ن‬
‫کبت استفاده از لفظ لعنت و مشتقات آن ناپسند بوده و‬ ‫نارسا محسوب شود‪ ،‬یا ر‬ ‫فرستادن بر دیگران ن‬
‫زبای به حساب آید این امر ربیط به معصوم ندارد‪.‬‬ ‫بد ن‬

‫معنای رتیی از اهل باطل‬

‫معصومی جایز نیست؟ چرا در تعالیم ن‬
‫دین اسالم‪ ،‬از‬ ‫ن‬ ‫اگوی به دیگران از دیدگاه قرآن و‬ ‫سؤال‪ :‬اگر ن‬
‫نارس ی‬
‫َ‬
‫مسلمانان خواسته شده است که از اهل باطل ت رَبی بجویند؟‬
‫پاسخ‪ :‬رتبی در لغت به معنای دوری و جدا شدن از ن‬
‫چبی یمباشد و در اصطالح به معنای دور شدن و‬
‫ن‬
‫بباری از اهل باطل و دشمنان خدا یمباشد‪.‬‬

‫قلن است به این معنا که انسان در قلب و دل خود اهل باطل‬ ‫اتن دارد‪ ،‬او ن‬
‫لی مرتبه آن‪ ،‬رتبی ر‬ ‫رتبی مر ر‬
‫و اندیشه و عمل آنها را دوست نداشته باشد‪.‬‬
 ‫‪231‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪،‬یعن انسان همه جا با گفتار خود از حق دفاع نموده و مخالفت‬ ‫دومی مرتبه آن رتبی گفتاری است ن‬ ‫ن‬
‫نارسا‪،‬‬ ‫ن‬
‫توهی‪ ،‬ن‬ ‫خود را با اندیشه ها و اعمال باطل ابراز نماید‪ ،‬این ابراز مخالفت با باطل باید به دور از‬
‫فحش‪ ،‬تهمت و ر‬
‫افبا باشد‪.‬‬

‫کخها و انحرافات رفتاری اهل باطل خود را دور‬ ‫سومی مرتبه رتبی‪ ،‬رتبی رفتاری است‪ ،‬ن‬
‫یعن انسان از ر‬ ‫ن‬
‫کند و به اعمال صالح و الیه یببدازد‪ ،‬به عبارت دیگر انسان اعمالش به رنگ و شکل اعمال انسانهای‬
‫باطلگرا در نیاید‪.‬‬
‫نارسا ر ن‬
‫گفی به دیگران نیست‪ ،‬بلکه به این معناست که همه جا انسان در دل تماییل‬ ‫پس رتبی به معنای ن‬
‫به باطل نداشته باشد‪ ،‬در زبان با باطل مخالفت کند‪ ،‬و در عمل به سوی اعمال باطل نرود‪.‬‬

‫اگوی عمل باطل و زشت و ناپسند است‪ ،‬پس رتبی اقتضا یمکند که انسان در دل تماییل‬ ‫درحایل که ن‬
‫نارس ی‬
‫اگوی نرود‪.‬‬ ‫اگوی یببدازد و در عمل به سوی ن‬
‫نارس ی‬ ‫اگوی نداشته باشد و با زبان به مخالفت با ن‬
‫نارس ی‬ ‫به ن‬
‫نارس ی‬
‫با توجه به مطالب گذشته‪ ،‬شعارهای مرگ بر‪ .....‬که بعد از نماز ها یا در تظاهراتها رایج شده‪،‬‬
‫اگوی به دیگران شیوه انسانهای‬ ‫دین نداشته و مصداق عمل زشت و باطل یمباشد‪ ،‬ن‬ ‫مشوعیت ن‬ ‫ر‬
‫نارس ی‬
‫فاسد همچون نبنامیه است که دستور یمدادند همه جا مردم در منابر و خطبهها و پس از نماز به‬
‫مخالفان ن‬
‫نارسا و دشنام دهند‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی محسوب نیمشود و استفاده از این کلمه یک‬ ‫نکته‪ :‬اگرچه لعنت در فرهنگ ر‬
‫عری اسالیم یک‬
‫ن‬ ‫ً‬
‫همی‬ ‫نوع اعالم برائت از اهل باطل به حساب یمآید اما با توجه به اینکه در زبان فاریس کلمهای که کامل‬
‫ً‬
‫معنای را داشته باشد وجود ندارد و معموال کلمه ی لعنت به نفرین‪ ،‬بال‪ ،‬شویم‪ ،‬دشنام‪ ،‬مایهی‬ ‫ی‬ ‫بار‬
‫نفرت و… ترجمه یمشود و این ترجمهها موجب شده در عرف فاریس زبانان از کلمه لعنت به عنوان یک‬
‫مشوعیت ن‬
‫دین‬ ‫توهی به دیگران استفاده شود‪ ،‬پس لعنت فرستادن به دیگران در میان فاریس زبانان ر‬ ‫ن‬
‫ندارد و جایز نیست‪.‬‬

‫اگوی مطرح گردید و مشخص شد که از‬ ‫ن‬

‫معصومی در مورد ن‬ ‫شبهه‪ :‬در این فصل دیدگاه قرآن و‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫توهی به دیگران جایز نیست‪.‬‬ ‫اگوی و‬ ‫دیدگاه این دو منبع ن‬
‫نارس ی‬
‫در اینجا این شبهه مطرح یمشود که طبق آنچه بیان گردید‪ ،‬الزم یمآید که مسلمانان زبان خویش را از‬
‫لیب ر‬
‫الیسن «آزادی بیان »وجود دارد و بنابراین هر کس حق‬ ‫ن‬
‫نارسای به دیگران حفظ نمایند اما در مکاتب ر‬
‫ن‬
‫توهی نماید‪.‬‬ ‫دارد به دیگران ن‬
‫نارسا گفته و‬
‫ن‬
‫توهی نمودند ما حق محکوم کردن آنها را نداریم‪ ،‬زیرا آنها‪ ،‬طبق‬ ‫پس اگر آنها به مقدسات دیگران‬
‫ن‬
‫توهی به دیگران مرتکب خالف نشدهاند‪.‬‬ ‫مکتب خود‪ ،‬با‬
‫لیبالیسم انسان آزاد است اما این آزادی تا ر‬
‫وقن‬ ‫در پاسخ به این شبهه باید گفت‪ :‬البته طبق دیدگاه ر‬
‫لیب ر‬
‫الیسن مثل‬ ‫همی دلیل است که اگر در یک کشور ر‬ ‫ن‬ ‫است که آزادی دیگران را به خطر نیندازد‪ .‬به‬
‫آمریکا‪ ،‬شخیص به مال یا جان یا ناموس دیگری تجاوز نمود مورد مجازات قرار یمگبد و این شخص‬
‫نیمتواند بگوید‪ :‬انسان آزاد است و من هم به عنوان یک انسان حق دارم به هرکاری که بخواهم دست‬
‫یازم‪.‬‬
 ‫‪232‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫گوی به دیگران تجاوز به شخصیت‪ ،‬روح و روان‪ ،‬عواطف و اعصاب دیگران است و‬ ‫ن‬
‫توهی و ن‬
‫نارسا ی‬
‫لیبالیسم ن‬
‫نب جایز نبوده و محکوم است‪.‬‬ ‫بنابراین از نظر ر‬

‫خاتمهی بخش دوم‬

‫ن‬
‫توهی به دیگران بسیار‬ ‫نارسا و‬ ‫ن‬
‫معصومی آلوده کردن زبان به ن‬ ‫در این بخش مشخص شد که از دیدگاه‬
‫ن‬ ‫ر‬
‫گفی به اشیا و زمانها و شیطان نیه نمودند‪.‬‬ ‫حن از ن‬
‫نارسا‬ ‫بد و زشت یمباشد‪ ،‬آنها ر‬
‫نارسا ر ن‬ ‫ّ‬
‫تفکر‪ ،‬ن‬
‫گفی به مقدسات دیگران به طریق اویل باید بسیار زشت و ناپسند باشد‪.‬‬ ‫پس در این‬
‫ن‬
‫معصومی خودشان‬ ‫اگوی به دیگران ناپسند است‪ ،‬چرا‬ ‫سپس به این سؤال پرداخته شد که؛ اگر ن‬
‫نارس ی‬
‫گایه به دیگران ن‬
‫نارسا گفتهاند؟‬
‫اگوی به دیگران وجود داشت‪ ،‬یک به یک بیان‬ ‫در پاسخ به این سؤال مواردی که در آنها شائبه ن‬
‫نارس ی‬
‫گردیده و مورد نقد و برریس قرار گرفتند و مشخص شد‪:‬‬
‫ن‬
‫آفرینهای‬ ‫‪ -‬ن‬
‫برخ از این موارد افشاگری به حق و بیان واقعیت هاست ‪،‬تا جلوی نضبه ها و مشکل‬
‫ن‬
‫شیاطی گرفته شود‪.‬‬ ‫دشمن و‬
‫بیان واقعیات‪ ،‬گایه به قصد آگایه دادن به دوستان مطرح یمشود تا دوستان فریب دشمن را نخورند و‬
‫گایه به قصد هشدار به دشمنان است تا آنها قدر و جایگاه خود را دانسته و به جای خود نشسته و از‬
‫توطئه دست بردارند و گایه به قصد درس ر ن‬
‫گرفی از پیامدهای اندیشهها و اعمال نادرست یمباشد‪.‬‬
‫ن‬
‫شیاطی در کار نیست‪.‬‬ ‫نارسا به دشمنها و‬ ‫ن‬
‫توهی و ن‬ ‫پس در این موارد قصد‬
‫ن‬
‫معصومی‬ ‫‪-‬در ن‬
‫برخ از این موارد‪ ،‬ترجمه بد و عدم توجه به فرهنگ آن زمان اعراب موجب شده که کالم‬
‫ن‬
‫توهین در کار‬ ‫ن‬
‫توهی به حساب آید و اگر ترجمه را درست و متناسب با فرهنگ آن زمان انجام دهیم‪،‬‬
‫نخواهد بود‪.‬‬
‫توهی ن‬
‫آمب به معصوم نسبت داده شده است اما این کالم از نظر سند و‬ ‫ن‬ ‫‪-‬در ن‬
‫برخ از این موارد کالیم‬
‫محتوا‪ ،‬صدورش از معصوم قابل اثبات نیست‪.‬‬
‫ن‬
‫معصومی وجود ندارد و همان گونه که‬ ‫توهی ن‬
‫آمبی در سخنان‬ ‫ن‬ ‫بنابراین‪ ،‬با توجه به نکات فوق‪ ،‬کالم‬
‫نارساگوی منع یمکردند‪ ،‬خودشان ن‬
‫نب مراقب بودند که ن‬
‫نارس یای از جانب آنها نسبت به‬ ‫آنها دیگران را از ن ی‬
‫دیگران صادر نشود‪.‬‬
 ‫‪233‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫خاتمه کتاب ‪ :‬جمع بندی و نتیجه گیی از مطالب کتاب‬

‫ن‬
‫توهیکنندگان در قرآن پرداخته‬ ‫توهی به مقدسات و نحوه مواجهه با‬‫ن‬ ‫در فصل اول این کتاب به بحث‬
‫شد و روشن گردید که؛‬
‫اوال ‪:‬قرآن این بحث را به طور مفصل بیان نموده و روشهای مختلف رویاروی ر‬ ‫ً‬
‫مشوع را متناسب با نوع‬ ‫ی‬
‫نارسا ارائه داده است که ما این روشهای مختلف را در بیست و دو روش خالصه‬ ‫ن‬
‫توهی و ن‬ ‫و ررسایط وقوع‬
‫نمودیم‪.‬‬
‫منطق قرار یمگبند‪ .‬و در آنجا بیان گردید که‪ ،‬ح ر‬
‫ر‬ ‫ً‬
‫داکب‬ ‫ثانیا‪ :‬تمایم این روشها در راستای برخورد نرم و‬
‫مجاز رای که دیگر انسانها یمتوانند در مورد ن‬
‫نارساگو اعمال نمایند «مقابل به مثل »یمباشد در مقابله به‬
‫نب بیان گردید که باید مالحظات ذیل مورد توجه قرار گبد‪:‬‬‫مثل ن‬

‫‪-‬مقابله به مثل به عنوان آخر الدواء یمباشد‪ ،‬ن‬

‫یعن؛ اگر راههای دیگر مثل مثبت معنا کردن سخن‬
‫شکیبای و… نتیجه نداد‪،‬‬
‫ی‬ ‫خوی پاسخ دادن‪ ،‬غفران‪ ،‬صفح‪ ،‬عفو‪ ،‬خود نگه داری‪،‬‬‫مخالف‪ ،‬بدی را با ر‬
‫باید از مقابله به مثل استفاده نمود‪.‬‬
‫بیشب برای مواردی از آزار پیشنهاد شده که آزارها از حد آزار ن‬
‫زبای فراتر رفته و به آزار‬ ‫ر‬ ‫‪-‬مقابله به مثل‪،‬‬
‫ن‬
‫فبییک رسیده است‪.‬‬
‫‪-‬در مقابله به مثل باید پاسخ عادالنه و متناسب با جریم که واقع شده‪ ،‬انجام شود‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی به افراد بیگناه‬ ‫دین رعایت شود‪ ،‬ن‬
‫یعن باید از تهمت‪ ،‬دروغ‪،‬‬ ‫‪-‬در مقابله به مثل باید خط قرمزهای ن‬
‫ن‬
‫پرهب نمود ‪.‬‬ ‫و…‬
‫ثالثا‪ :‬قرآن از یک طرف‪ ،‬برخوردهای خشن و سخت‪ ،‬مانند زدن یا ر ن‬
‫کشی ن‬ ‫ً‬
‫نارساگو را در حیطه روشهای‬
‫سخن مخالف را ‪،‬شیوهی کفار‬ ‫مشوع قرار نداده است و از طرف دیگر‪ ،‬برخوردهای خشن با‬ ‫رویاروی ر‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫مشکی و ظالمای همچون نمرود و فرعون و… دانسته است‪ ،‬پس مشخص یم شود برخوردهای‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫و ر‬
‫خشن نه تنها مورد امضا نیستند‪ ،‬بلکه مورد نکوهش قرآن یمباشند‪.‬‬
‫ابعا‪ :‬با توجه به اینکه‪ ،‬نحوهی مواجهه با ن‬ ‫ً‬
‫نارسا گویان به مقدسات در قرآن به تفصیل بیان شده است‪،‬‬ ‫ر‬
‫رویاروی با ن‬
‫نارساگویان را از‬ ‫ی‬ ‫پس تکلیف روشن است و نوبت به سایر منابع نیمرسد که بخواهیم روش‬
‫آنها استخراج کنیم‪ ،‬مگر اینکه بخواهیم از سایر منابیع که در راستای سخن قرآن نظر دادهاند به عنوان‬
‫بیشب از قرآن استفاده کنیم و البته هر حکم و دیدگاه مخالف قرآن‬ ‫ر‬ ‫دلیل کمیک یا توضیح و تفسب و فهم‬
‫‪368.‬‬
‫که از سایر منابع استخراج یمشود را باید دور بیندازیم‬
‫ن‬
‫معصومی »مورد‬ ‫ن‬
‫توهیکننده در سبه‬ ‫ن‬
‫توهی به مقدسات و نحوه مواجهه با‬ ‫در فصل دوم کتاب «‬
‫نارسا گویان به طور مختض بیان گردید‪ ،‬که‬ ‫ن‬
‫توهیکنندگان و ن‬ ‫رویاروی با‬ ‫بحث قرار گرفته و روشهای‬
‫ی‬

‫‪ 368‬واکاوی ارتداد ‪ ،‬ص ‪184‬‬

‫اصول ن‬
‫کاق ‪،‬ج ‪ ، 1‬باب اخذ به سنت و شواهد کتاب ‪ ،‬صص‪ 174‬تا ‪، 176‬ح ‪ 1‬تا ‪6‬‬
 ‫‪234‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫توهیکننده به مقدسات در سبه نبوی »و «نحوه‬ ‫ما این بحث را در دو بخش ن‬
‫یعن؛ «نحوهی مواجهه با‬
‫ن‬
‫معصومی »ارائه نمودیم‪.‬‬ ‫ن‬
‫توهیکننده در سبه سایر‬ ‫مواجهه با‬
‫ن‬
‫توهیکنندگان به مقدسات‬ ‫پیامب همه جا از برخورد نرم در مواجهه با‬
‫ر‬ ‫در بخش اول بیان گردید که‬
‫خوی پاسخ‬
‫شکیبای‪ ،‬بدی را با ر‬
‫ی‬ ‫استفاده نمودند که این برخوردهای نرم عبارت بودند از‪ :‬گذشت‪ ،‬حلم‪،‬‬
‫حن از مقابله به مثل ن‬
‫نب استفاده نکردند‪.‬‬ ‫حضت ر‬ ‫دادن و… آن ن‬

‫ن‬
‫معصومی مورد برریس قرار‬ ‫اگوی به مقدسات در سبه سایر‬ ‫در بخش دوم‪ ،‬روشهای مواجهه با ن‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫معصومی سختترین‬ ‫نب‬‫گرفت که ما این روش ها را در دوازده روش خالصه نمودیم که در اینجا ن‬
‫ن‬
‫معصومی مقابله به مثل باید به‬ ‫برخورد با ن‬
‫نارساگو را مقابله به مثل دانستند و بیان گردید؛ از دیدگاه‬
‫دین و به عنوان‬‫عنوان آخرین دواء و همراه با انصاف و عدالت و مروت و فتوت و رعایت خطوط قرمز ن‬
‫ن‬
‫اطمینای برای انسانهای کم ظرفیت‪ ،‬مورد استفاده قرار گبد‪.‬‬ ‫سوپاپ‬
‫نارساگویان‪ ،‬در سنت معص ن‬
‫ومی‪ ،‬در‬ ‫بنابراین‪ ،‬روشن گردید که‪ ،‬همهی روشهای پیشنهادی مواجهه با ن‬
‫ن‬
‫تاریخ نادر‪،‬‬ ‫ر‬
‫منطق قرار یمگبند و از برخورد سخت‪ ،‬به جز چند حدیث و روایت‬ ‫قالب برخورد نرم و‬
‫سخن به میان نیامده است که در مورد این چند حدیث و روایت ن‬
‫نب باید مالحظات ذیل مورد توجه‬ ‫ن‬
‫قرار گبد‪:‬‬
‫‪-‬این روایات بر خالف دیدگاه قرآن یمباشند‪ ،‬پس نیمتوان به آنها تکیه کرد و باید دور انداخته شوند ‪.‬‬
‫ن‬
‫معصومی یمباشند پس قابل اعتنا‬ ‫‪-‬این روایات بر خالف سنت قطعیه و به رسمیت شناخته شده‬
‫نارساگو مثل؛ مثبت معنا کردن سخن مخالف‪ ،‬تغافل‪،‬‬ ‫نیمباشند‪ ،‬توضیح اینکه‪ ،‬در مورد برخورد نرم با ن‬
‫صب و… هزاران صفحه مطلب در متون‬ ‫خوی پاسخ دادن‪ ،‬بخشش‪ ،‬صفح‪ ،‬مغفرت‪ ،‬حلم‪ ،‬ر‬ ‫بدی را با ر‬
‫حاض آورده شد اما در مورد‬ ‫ر‬ ‫ن‬
‫دین روای‪ ،‬تاریخ‪ ،‬اخالق و… وجود دارد که قطرهای از آنها در کتاب ن‬ ‫ن‬
‫ی‬
‫مطلن نیامده است‪.‬‬
‫برخورد سخت‪ ،‬به جز چند روایت مختض ر‬
‫ً‬
‫محتوای باشد تا بتوان به آن تکیه کرد و‬
‫ی‬ ‫‪-‬در زمینه حکم قتل‪ ،‬حتما باید حدیث متواتر و بدون مشکل‬
‫محتوای یمباشند‪.‬‬
‫ی‬ ‫حال اینکه این احادیث‪ ،‬واحد و دارای مشکالت‬
‫همی طور در این فصل بیان گردید که منابع حکم در دین اسالم‪ ،‬قرآن و سنت یمباشند و اجماع و عقل‬ ‫ن‬
‫‪369.‬‬
‫ارهای برای استخراج حکم از قرآن و سنت یمباشند‬
‫ابز ی‬
‫در زمینه اجماع بیان گردید که؛ اجماع ساخته و پرداختهی اهل سنت یمباشد و در نزد شیعه به خودی‬
‫خود ارزش ندارد مگر اینکه بتوانیم به وسیلهی آن به حکم معصوم ر‬
‫دسبیس پیدا کنیم ‪.‬‬

‫مردود َایل الکتاب و الس َّنة‪ -‬و ُکل حدیث ال ُی ُ‬

‫وافق کتاب هللا‪-‬فهو‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬
‫‪ 369‬امام صادق (ع) ‪«:‬کل ریسء‬
‫کاق ‪،‬ج ‪ ، 1‬باب اخذ به سنت و شواهد کتاب ‪ ،‬ص ‪ ، 176‬ح ‪)3‬‬ ‫ف»(اصول ن‬ ‫ُز ُ‬
‫خر ٌ‬
‫ن‬
‫درویع با ظاهر آراسته‬ ‫ر‬
‫حدین موافق قران نیست ‪،‬‬ ‫"هر حکم ن‬
‫دین باید به قران و سنت برگردد ‪ ،‬و هر‬
‫است ‪".‬‬
 ‫‪235‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫بنابراین شیعه ر‬
‫وقن به رساغ اجماع یمرود که حکم مسئلهای را در قرآن و سنت نیابد‪ ،‬در اینجا اگر حکیم‬
‫در زمینهی آن مسئله‪ ،‬مورد اجماع باشد‪ ،‬از آنجا که علما ری دلیل سخن نیمگویند‪ ،‬حدس زده یمشود‬
‫نب باید همان حکم مورد اجماع باشد‪ .‬پس اینجا اجماع ابزاری برای رسیدن به قول‬ ‫که نظر معصوم ن‬
‫معصوم یمشود‪.‬‬

‫توهیکنندگان به مقدسات‪ ،‬در قرآن و سنت به طور ضی ح و‬ ‫ن‬ ‫رویاروی با‬ ‫با توجه به اینکه نحوه ی‬
‫ی‬
‫ً‬
‫مفصل بیان شده است‪ ،‬پس نیازی به کشف حکم از طریق اجماع وجود ندارد‪ ،‬مضافا بر اینکه اجماع‬
‫در مورد مسائل غب مضح در قرآن و سنت‪ ،‬به ندرت ممکن است وقوع پیدا کند‪ ،‬در صورت امکان‬
‫وقن امکان علم به اجماع برای کش وجود نداشته باشد بحث‬ ‫وقوع‪ ،‬امکان علم به آن وجود ندارد‪ ،‬پس ر‬
‫از حجیت آن بال موضوع است‪.‬‬
‫در زمینه عقل ن‬
‫نب بیان گردید؛ عقل ابزاری برای استخراج حکم از قرآن و سنت یمباشد‪ ،‬ابزاری که بدون‬
‫آن‪ ،‬استخراج حکم از قرآن و سنت ناممکن یمگردد‪ ،‬پس عقل منبع حکم ن‬
‫دین نیمباشد‪.‬‬

‫های که حکم وضع نکرده (منطقه الفراغ) از انسانها خواسته است بر اساس حکم‬
‫البته دین در زمینه ی‬
‫عقل عمل کنند و در اینجا احکایم که عقل صادر یمکند احکام عقیل یمباشند‪.‬‬
‫ر‬
‫منطق باشد‬ ‫و بیان گردید که طبق حکم عقل‪ ،‬برخورد با ن‬
‫نارساگو به مقدسات‪ ،‬باید برخوردی عاقالنه و‬
‫و برخوردهای ی خردانه‪ ،‬مانند ر ن‬
‫کشی ن‬
‫نارساگو‪ ،‬مورد تایید عقل نیمباشند‪.‬‬ ‫ر‬
‫اگوی به مقدسات سخن گفته شد‪ .‬ابتدا دیدگاه‬ ‫در فصل سوم کتاب در مورد جواز یا عدم جواز ن‬
‫نارس ی‬
‫اگوی به‬ ‫ن‬
‫توهی به دیگران به ویژه ن‬
‫نارس ی‬ ‫قرآن در این زمینه مطرح گردید و مشخص شد که از دیدگاه قرآن‬
‫مقدسات جایز نیست‪.‬‬
‫ن‬
‫توهی به دیگران جایز نیست‪ ،‬پس چرا در مواردی قرآن به‬ ‫سپس به این سؤال پاسخ داده شد که؛ اگر‬
‫ن‬
‫توهی نموده است؟‬ ‫دیگران‬
‫اگوی به دیگران در آنها وجود داشت ییک پس‬ ‫برای پاسخ به این سؤال همهی ر‬
‫آیای که شائبهای از ن‬
‫نارس ی‬
‫از دیگری مطرح و مورد نقد قرار گرفتند و مشخص شد‪:‬‬
‫ً‬
‫‪-‬با توجه به اینکه در این آیات مطلب به طور کیل بیان شده و معموال از واقعی رن پردهبرداری شده و‬
‫توهی محسوب نیمشوند و بنابراین‬ ‫ن‬ ‫هدف تربیت و هدایت و بیدارکردن مردم بوده؛ پس هیچ کدام‬
‫ً‬
‫اصل در قران وجود ندارد‪.‬‬ ‫ن‬
‫اگوی به دیگران‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫معصومی‬ ‫اگوی از دیدگاه‬ ‫ن‬
‫معصومی در این زمینه پرداخته شد و مشخص گردید که ن‬
‫نارس ی‬ ‫سپس به دیدگاه‬
‫ن‬
‫بسیار بد و زشت یمباشد‪ .‬سپس مواردی از کالم معصوم که در آنها شائبهی بدزبای مطرح بود را ییک‬
‫پس از دیگری مطرح نموده و آنها را مورد نقد قرار دادیم و مشخص شد‪:‬‬
‫‪ -‬ن‬
‫برخ از این موارد افشاگری به حق و بیان واقعیت با هدف آگایه دادن به دوستان و هشدار به دشمنان‬
‫اگوی به‬ ‫و درس ر ن‬
‫گرفی از پیامدهای اندیشه ها و اعمال نادرست یم باشند‪ .‬و در این موارد قصد ن‬
‫نارس ی‬
‫ن‬
‫شیاطی در کار نیست‪.‬‬ ‫دشمن و‬
 ‫‪236‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪-‬در ن‬
‫برخ از این موارد‪ ،‬ترجمه بد و عدم توجه به فرهنگ آن زمان موجب شده کالم معصوم ن‬
‫نارسا به‬
‫حساب آید ‪.‬‬

‫محتوای‬ ‫توهی ن‬
‫آمب نسبت داده شده به معصوم‪ ،‬دارای مشکل سندی و‬ ‫ن‬ ‫‪-‬و در ن‬
‫برخ از این موارد‪ ،‬کالم‬
‫ی‬
‫توهی ن‬
‫آمبی در سخنان‬ ‫ن‬ ‫است‪ ،‬بنابراین صدور آن از جانب معصوم قابل اثبات نیست‪ .‬بنابراین کالم‬
‫ن‬
‫معصومی وجود ندارد‬
‫نتیجه‬
‫ن‬
‫توهیکنندگان به‬ ‫با توجه به مطالب گذشته مشخص شد؛ از دیدگاه اسالم برخورد با ن‬
‫نارساگویان و‬
‫کشی ن‬
‫نارساگو‪ ،‬به‬ ‫منطق باشد و اسالم با برخورد سخت مانند ر ن‬
‫ر‬ ‫مقدسات‪ ،‬باید برخورد نرم و معقول و‬
‫ر ‪371‬‬ ‫‪370‬‬
‫شدت مخالف است و این گونه برخوردها را ریخردی و نمرود صفن و تجاوز به حقوق اولیه‬
‫بشیت ‪372‬دانسته و به شدت با آن مخالفت نموده است‪.‬‬ ‫انسانها و جنایت بر علیه ر‬

‫توهی به مقدسات دیگران امری‬‫ن‬ ‫ن‬

‫توهی به ویژه‬ ‫همی طور مشخص شد؛ از دیدگاه اسالم هر گونه‬‫ن‬ ‫و‬
‫ر‬
‫اخالق و زشت یمباشد که باید انسان از آن دوری نموده و با برخوردی نرم و معقول با آن مبارزه‬ ‫غب‬
‫نماید‪.‬‬

‫َ‬
‫‪« 370‬طیش»‪ ،‬فصل دوم‪ ،‬ص ‪170‬‬
‫‪ 371‬صافات ‪ 91 ،‬تل ‪97‬‬
‫‪ 372‬مائده ‪32 ،‬‬
 ‫‪237‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫فهرست منابع‬
‫«ا»‬
‫‪-‬احیاء علومالدین‪ ،‬ابوحامد محمد بن محمد غزایل‪ ،‬ترجمه‪ :‬مؤید الدین محمد خوارزیم‪ ،‬به کوشش‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫حسی خدیرجم‪ ،‬انتشارات علیم فرهنیک‪1368‬‬
‫‪-‬االخبار الدخیله ‪ ،‬محمد رتق ر‬
‫تسبی ‪،‬مکتبة الصدوق تهران ‪ 1390 ،‬ق‬
‫‪-‬اخالقاسالیم‪ ،‬مر ن‬
‫تیصمطهری‪ ،‬انتشارات بینشمطهر ‪1391 ،‬ش‬
‫‪-‬االدبالمفرد‪ ،‬رایعبدالهمحمدبناسماعیل البخاری‪ ،‬افیست بمدینة طشغند‪1390 ،‬ق‬
‫عکبی بغدادی(شیخ مفید‪،‬ف‪413‬ق)‬ ‫ن‬
‫‪-‬االرشاد ق معرفة حجج هللا عیل العباد ‪،‬محمد بن محمد نعمان ر‬
‫جهای هزاره شیخ مفید قم ‪1413‬ق‬‫ن‬ ‫ر‬
‫نارس‪ :‬کنگره‬
‫ن‬
‫مرتیصمطهری‪ ،‬انتشارات بینشمطهر ‪1392 ،‬ش‬ ‫‪-‬آزادی انسان‪،‬‬
‫ن‬ ‫ی‬ ‫ی‬
‫مرتیصمطهری‪ ،‬انتشارات بینشمطهر ‪1391 ،‬ش‬ ‫‪-‬آزادی بندگ‪ ،‬هدف زندگ‪،‬‬
‫ن‬
‫مؤمن‪ ،‬انتشارات دلیلما‪1384 ،‬‬ ‫‪-‬از این صبح روشن(اثبات سند زیارت عاشورا)‪ ،‬سید محمدحسن‬
‫‪-‬اصول فقه‪ ،‬محمدرضا مظفر‪ ،‬انتشارات اسماعیلیان‪ ،‬قم‪1385‬ش‬
‫کاق‪ ،‬ابو جعفر محمد بن یعقوب ن‬
‫کلین‪ ،‬ترجمه سید مهدی آیتاللیه‪ ،‬انتشارات جهان آرا ‪،‬‬ ‫‪-‬اصول ن‬
‫‪ 1387‬ش‬
‫ن‬
‫الحسی بن بابویه قیم (الصدوق)‪ ،‬مؤسسه بعثت قم‬ ‫‪-‬االمایل‪ ،‬ابو جعفر محمد بن عیل بن‬
‫‪-‬االمایل‪ ،‬ابو جعفر محمد بن الحسن الطویس(ف‪460‬ق)‪ ،‬منشورات‪ :‬مکتبة الداوری ‪ ،‬قم‪1417‬ق‬
‫ن‬
‫حسی استاد ویل‪ ،‬دارالتیار‬ ‫عکبی بغدادی(مفید‪ ،‬ف‪ ،)413‬تحقیق‬
‫‪-‬االمایل‪ ،‬محمد بن محمد نعمان ر‬
‫الجدید‬
‫ٰ‬
‫الهدی‪ ،‬ف‪436‬ق)‪ ،‬مؤسسه الن رشاالسالیم‬ ‫ن‬
‫بغدادی(سیدمرتیص علم‬ ‫ن‬
‫حسی موسوی‬ ‫‪-‬االنتصار‪ ،‬عیل بن‬
‫چاپ دوم‪1431‬ق‬
‫ه‬ ‫َّ َ‬ ‫‪-‬انساب ر‬
‫االرساف‪ ،‬ابوالحسن احمد بن یحن البالذزی(ف‪279‬ق)‪ ،‬حققه و علقعلیه‪ :‬الشیخ محمدباقر‬
‫المحمودی‪ ،‬مؤسسه االعلیم للمطبوعات ببوت‪1394،‬ق‬
‫« ب»‬
‫العری‬ ‫‪-‬بحار االنوار الجامعة ل ُد َرر اخبار االئمة االطهار ‪،‬محمدباقرمجلش(ف‪1110‬ق)‪ ،‬دار احیاء ر‬
‫الباث‬
‫ر‬ ‫ی‬
‫‪ ،‬ببوت‪1403‬ق‬
 ‫‪238‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫نش آدینه ر ن‬
‫سب‪1385 ،‬ش‬ ‫‪-‬برریس و تحلییل پبامون زیارت عاشورا‪ ،‬حسن اسدی‪ ،‬ر‬
‫ر‬
‫الموی‪،‬‬ ‫‪-‬بوستانسعدی‪ ،‬ابومحمد م رشف الدین مصلح بن عبداله سعدی‪ ،‬ر‬
‫نارس‪ :‬ساالر‬
‫چاپسوم‪1398‬ش‬
‫ن‬
‫الحنق‬ ‫ن‬
‫الحسین‬ ‫‪-‬البیان والتعریف نق اسباب ورود الحدیث ر‬
‫الشیف ‪ ،‬ابراهیم بن محمد بن کمال الدین‬
‫المعروف بابن حمزه (ف ‪ 120‬ق)‪،‬المکتبة العلمیة ببوت‬
‫« ت»‬
‫‪-‬تاری خ اسالم‪ ،‬عیل ن‬
‫دوای(جزوه موجود در دانشگاه امامصادق(ع))‬
‫‪-‬تاری خ بغداد او مدینة السالم‪ ،‬ابوبکر احمد بنعیل الخطیب البغدادی(ف‪463‬ق)‪ ،‬دارالکتب العلمیه‬
‫ببوت‬
‫‪-‬تاری خ تحلییل اسالم‪ ،‬سید جعفر شهیدی‪ ،‬مرکز ر‬
‫نشدانشگایه‪1362 ،‬ش‬
‫الطبی(ف‪310‬ق) ‪ ،‬ترجمه ابولقاسم‬
‫طبی)‪ ،‬ابو جعفر محمد بن جریر ر‬
‫‪-‬تاری خ الرسل و الملوک(تاری خ ر‬
‫پاینده‪ ،‬انتشارات اساطب‪1362‬‬
‫الیعقوی(ف‪284‬ق)‪ ،‬ترجمه‪ :‬محمد ابراهیم‬
‫ر‬ ‫الیعقوی‪ ،‬احمد بن رای یعقوب بن جعفر بن واضح‬
‫ر‬ ‫‪-‬تاری خ‬
‫ی‬ ‫ر‬
‫آین‪ ،‬انتشارات علیم فرهنیک‪1374‬ش‬
‫ّ‬
‫الحسی بن شعبة الحر نای‪ ،‬صححه وعلق‬
‫ن‬ ‫‪-‬تحف العقول عن آل الرسول‪ ،‬ابومحمد الحسن بن عیل بن‬
‫اکب الغفاری‪،‬مؤسسه الن رش االسالیم‪ ،‬قم‪1363‬ش‬
‫علیه‪ :‬عیل ر‬
‫نش آثار ن‬
‫حضت امام‪1392 ،‬ش‬ ‫خمین‪ ،‬مؤسسه تنظیم و ر‬
‫ن‬ ‫‪-‬ترجمه تحریر الوسیله‪ ،‬امام‬
‫ن‬
‫حسی بن عیل بن محمد شیخ ابوالفتوح رازی‪،‬‬ ‫‪-‬تفسب روض الجنان و روح الجنان‪ ،‬جمال الدین‬
‫ر‬
‫کتابفرویس اسالمیه‬ ‫تصحیح‪ :‬ابوالحسن شعر نای‪ ،‬انتشارات‬
‫‪-‬تفسب قیم‪ ،‬عیلبنابراهیم قیم‪ ،‬مؤسسه االعلیم للمطبوعات‪ ،‬ببوت‪1412‬ه ق‬
‫دفب انتشارات‬ ‫ن‬
‫همدای‪ ،‬ر‬ ‫طباطبای‪ ،‬ترجمه‪ :‬سید محمد باقر موسوی‬ ‫ن‬
‫محمدحسی‬ ‫‪-‬تفسب ن‬
‫المبان‪ ،‬سید‬
‫ی‬
‫اسالیم‬
‫‪-‬تفسب نمونه‪ ،‬جمیع از نویسندگان زیر نظر ناض مکارم شبازی‪ ،‬دارالکتب االسالیم‬
‫ر‬
‫االشبی(ف‪605‬ق) دارصعب‪ ،‬دارالتعارف‬ ‫‪-‬تنبیه الخواطر و نزهة النواظر ‪ ،‬ورام بن رای فراس المالیک‬
‫ببوت‬
‫«ج»‬
‫السعادات‪ ،‬مویل محمد مهدی نر راق‪ ،‬ترجمه کریم ن‬
‫فییص‪ ،‬انتشارات قائم آل محمد(ع)‬ ‫‪-‬جامع َّ‬
 ‫‪239‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
‫َّ‬
‫‪-‬الجامع الصغب‪ ،‬نق احادیث البشب النذیر‪ ،‬جالل الدین عبدالرحمن بن رای بکر السیویط(ف‪911‬ق)‪،‬‬
‫ٰ‬
‫االویل‪1401‬ق‬ ‫دار الفکر‪ ،‬ببوت‪ ،‬الطبعة‬
‫‪-‬جواهر الکالم نق ررسح ررسایع االسالم‪ ،‬محمدحسن(بن باقر) ن‬
‫نجق(صاحب جواهر)‪ ،‬داراحیاء ر‬
‫الباث‬
‫العری‪ ،‬چاپ هفتم‬
‫ر‬
‫«ح»‬
‫‪-‬حقوق زن و مرد از دیدگاه اسالم‪ ،‬مر ن ٰ‬
‫تیص مطهری‪ ،‬انتشارات بینشمطهر‪1391 ،‬ش‬
‫‪-‬حاشیه بر بحار االنور مجلش‪ ،‬محمدباقر بهبودی‪ ،‬دار الکتب االسالیم ببوت‪1403‬‬
‫«د »‬
‫ن‬ ‫ُ‬
‫اصفهای(ف‪430‬ق)‪ ،‬توزی ع‪ :‬دار الباز للن رش و التوزی ع‪،‬‬ ‫‪-‬دالئل النبوة‪ ،‬ابو ن َعیم احمد بن عبداله بن احمد‬
‫مکه‬
‫ن‬
‫دامغای‪ ،‬مرکز‬ ‫ر‬
‫البیهق(ف‪458‬ق)‪ ،‬ترجمه‪ :‬محمود مهدوی‬ ‫ن‬
‫الحسی‬ ‫‪-‬دالئل النبوة‪ ،‬ابوبکر احمد بن‬
‫ی‬
‫انتشارات علیم و فرهنیک ‪1361‬ش‬
‫مجتن مینوی‪ -‬مهدی محقق‪ ،‬انتشارات دانشگاه تهران‬ ‫ن‬
‫قبادیای‪ ،‬تصحیح‪:‬‬ ‫‪-‬دیوان اشعار ناضخشو‬
‫ر‬
‫‪-‬دیوان حافظ‪ ،‬شمسالدین محمد حافظ‪ ،‬انتشارات کوشش‪ ،‬چاپ سوم‪1387‬‬
‫‪-‬دیوان شمس رتبیزی‪ ،‬موالنا جاللالدین محمد ن‬
‫بلخ(مولوی)‪ ،‬تصحیح‪ :‬استاد بدیع الزمان فروزانفر‪،‬‬
‫انتشارات دانشگاه تهران ‪1345،‬ش‬
‫مصطق ن‬
‫زمای‪ ،‬انتشارات پیاماسالم ‪ ،‬قم‪1361‬ش‬ ‫نٰ‬ ‫‪-‬دیوان امب المؤ ن‬
‫منی امام عیل(ع)‪ ،‬ترجمه‬
‫«ر »‬
‫ن‬
‫حسی بن عیل بن داود الحیل‪ ،‬منشورات المطبعة الحیدریة نجف‬ ‫‪-‬رجال ابن داود‪ ،‬رتق الدین‬
‫ن‬
‫الحسی بن عبیداله الغضائری ‪ ،‬تقویم و تحقیق‪ :‬الشیخ ماجد الکاظیم‪،‬‬ ‫‪-‬رجال ابن الغضائری‪ ،‬احمد بن‬
‫ٰ‬
‫الهدی ‪ ،‬قم ‪1397‬ش‬ ‫انتشارات دار‬
‫‪-‬رجال الطویس‪ ،‬شیخ الطائفة رای جعفر محمد بن الحسن الطویس(ف‪460‬ق)‪،‬منشورات المکتبة‬
‫الحیدریة ‪ ،‬نجف‪1381‬ق‬
‫ّ‬
‫‪-‬رجال العالمة الحیل(خالصه االقوال نق معرفة الرجال)‪ ،‬حسن بن یوسف بن عیل بن المطهر‬
‫الحیل(ف‪726‬ق)‪،‬مطبعة الحیدریة ‪،‬نجف ‪1381‬ق‬
‫کش(اختیار معرفة الرجال)‪ ،‬محمدبنعمربنعبدالعزیز ر‬
‫کش(ف‪340‬ق) ‪،‬منشورات‪ :‬مؤسسة‬ ‫‪-‬رجال ر‬
‫االعلیم للمطبوعات ‪ ،‬ببوت ‪1430‬ق‬
 ‫‪240‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫النائین‬ ‫ن‬
‫الکوق االسدی‪ ،‬تحقیق‪ :‬محمد جواد‬ ‫ایس‪ ،‬الشیخ ابوالعباس احمد بن عیل الن ر‬
‫جایس‬ ‫‪-‬رجال النج ر‬
‫‪،‬داراالضواء ببوت‬
‫ثای‪ ،‬ترجمه‪:‬‬‫‪-‬الرعایة لحال البدایة نق علم الدرایة‪ ،‬شیخ زین الدین بن عیل العامیل‪ ،‬معروف به شهید ن‬
‫محمد حسن رب نای‪ ،‬انتشارات دلیلما‪1394 ،‬ش‬
‫«ز »‬
‫ر‬
‫محالی‪،‬‬ ‫مبجم‪ :‬سیدهاشم رسویل‬ ‫ن‬
‫زندگای محمد(ص) پیامب اسالم‪ ،‬ترجمهی سبة النبویة ابن هشام‪ ،‬ر‬ ‫‪-‬‬
‫ر‬
‫کتابخ‪1385‬ش‬ ‫ی‬ ‫چاپ نهم‪ ،‬انتشارات‬
‫« س»‬
‫مرتیصمطهری‪ ،‬انتشارات بینشمطهر ‪1391 ،‬ش‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫المومنی‪، ،‬‬‫‪-‬سبه امب‬
‫ن‬
‫االمی المأمون)‪ ،‬رای الفرج نور الدین عیل بن ابراهیم(برهان الدین)‬ ‫‪-‬السبة الحلبیة(انسان العیون نق سبة‬
‫الحلن الشافیع(ف‪1044‬ق)‪ ،‬مطبعة محمد عیل صبیح مض‪1353،‬ق‬ ‫ر‬ ‫بن احمد‬
‫‪-‬سبة الن رن‪ ،‬ابومحمد عبدالملک بن هشام(ف‪213‬ق)‪ ،‬تحقیق محمد مخالدین عبدالحمید‪ ،‬دارالفکر‪،‬‬
‫ببوت‬
‫« ش»‬
‫ّ‬
‫‪ -‬ررسایع االسالم نق مسائل الحالل و الحرام‪ ،‬محققحیل‪ ،‬ترجمه ابوالقاسم یزدی‪ ،‬انتشارات دانشگاه‬
‫تهران‪ ،‬چاپ هفتم‪1392‬ش‬
‫ن‬
‫خمین(ف‪ ،)1368‬چاپ اول مؤسسه تنظیم و‬ ‫‪ -‬ررسح حدیث جنود عقل و جهل‪ ،‬امام روح اله موسوی‬
‫خمین‪1377 ،‬ش‬ ‫ن‬ ‫ر‬
‫نش آثار امام‬
‫ُ‬
‫‪ -‬ررسح غرر الحکم و د َرر الکلم‪ ،‬جمالالدین محمد خونساری(ف‪1125‬ق)‪ ،‬با مقدمه و تصحیح و تعلیق‬
‫حسین ارموی‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬انتشارات دانشگاه تهران‪1360‬ش‬‫ن‬ ‫مبجاللالدین‬
‫‪ -‬ررسح فصوص الحکم‪ ،‬داود بن محمود القیضی(ف‪751‬ق)‪ ،‬به سیع و اهتمام اسداله محَل ری‪ ،‬چاپ‬
‫ی‬
‫سنیک‪ ،‬مطعبة دار الفنون تهران‪1299 ،‬ق‬
‫الی حامد عزالدین بن هبة هللا معروف به ابن رای الحدید(ف‪655‬ق) ‪ ،‬ضبطه و‬ ‫ر‬
‫‪-‬رسح نهج البالغه‪ ،‬ر‬
‫َّ‬ ‫ُ‬
‫َص َّح َحه ‪ :‬محمد عبد الکریم النمری ‪ ،‬دار الکتب العلمیة ببوت‪1971 ،‬م‬
‫مویس بن عیاض الیحصن معروف به ن‬
‫قایص‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬ ‫نٰ‬
‫المصطق‪ ،‬ابوالفضل عیاض بن‬ ‫‪-‬الشفا بتعریف حقوق‬
‫عیاض (ف‪544‬ق) دار الفکر ببوت‪1399‬ق‬
‫ن‬
‫مصطق‬ ‫ر‬
‫الدمشق(ف‪774‬ق)‪ ،‬ررسح و تحقیق‪:‬‬ ‫‪-‬شمائل الرسول‪ ،‬ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثب‬
‫العری ببوت‪1407‬ق‬
‫ر‬ ‫عبدالواحد‪ ،‬دار الرائد‬
‫«ص »‬
 ‫‪241‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪-‬صحیح ن‬
‫الکاق‪ ،‬محمد باقر بهبودی‪ ،‬الدار االسالمیه‪1401 ،‬ق‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫‪-‬صحیح مسلم‪ ،‬ابوالحسی مسلم بن الحجاج القشبی(ف‪261‬ق)‪ ،‬مبجم‪ :‬خالد ر‬
‫ایوینیا‪ ،‬انتشارات‬
‫حسین اصل‪1393 ،‬‬‫ن‬
‫ن‬
‫الحسی(ع)‪ ،‬انتشارات پیام عدالت‪1394 ،‬ش‬ ‫‪-‬صحیفه سجادیه‪ ،‬امام عیل بن‬
‫«ط»‬
‫الکب ٰی‪ ،‬ابوعبداله محمد بن سعد(ف‪230‬ق)‪،‬دار صادر ببوت ‪1380‬ق‬
‫‪-‬الطبقات ر‬
‫« ع»‬
‫‪-‬علم اصول‪ ،‬مرحله اول و دوم‪ ،‬سید محمد باقر صدر‪ ،‬ترجمهی نضاله حکمت‪ ،‬انتشارات امب‬
‫کبب‪1364‬‬
‫الحسی بابویه القیم(الصدوق) (ف‪َ ،)381‬ع نَن‬
‫ن‬ ‫‪-‬عیون اخبار الرضا‪ ،‬ابوجعفر محمد بن عیل بن‬
‫ن‬
‫الحسی الالجوردی‪ ،‬انتشارات جهان‬ ‫بتصحیحه و تذییله مهدی‬
‫« غ»‬
‫ه‬ ‫َّ َ ُ‬
‫الکوق المعروف بابن هالل(ف‪283‬ق )‪َ ،‬حققه و َعل َق علیه‬
‫ن‬ ‫‪-‬الغارات‪ ،‬ابواسحاق ابراهیم بن محمد‬
‫ن‬
‫الحسین الخطیب‪ ،‬الطبعة االویل‪ ،‬دار االضواء‪ ،‬ببوت‪1407‬ق‬ ‫السید عبدالزهرا‬
‫دفب ر‬
‫نش‬ ‫ر‬
‫محالی‪ ،‬ر‬ ‫‪-‬غرر الحکم و درر الکلم‪ ،‬عبدالواحد التمییم االمدی(ف‪550‬ق)‪ ،‬ترجمه سید هاشم‬
‫فرهنگ اسالیم‪ ،‬چاپ پنجم‪1382‬ش‬
‫‪-‬غزلیات سعدی‪ ،‬ابومحمد ر‬
‫مشف الدین مصلح بن عبداله سعدی شبازی‪ ،‬بر اساس نسخه محمدعیل‬
‫ن‬
‫فرویع‪ ،‬انتشارات ارمغان‬
‫حلن مشهور به ابن زهره‪ ،‬مؤسسه‬ ‫َ‬ ‫‪-‬غنیة ن ن‬
‫البوع ایل علیم االصول و الفروع‪ ،‬سید حمزة بن عیل بن زهره ر‬
‫امام صادق(ع) قم‪1417 ،‬ق‬
‫«ف»‬
‫ن‬
‫مرتیص انصاری‪ ،‬مؤسسه الن رش االسالیم‪ ،‬قم ‪1416‬ق‬ ‫‪-‬فرائد االصول‪ ،‬شیخ‬
‫‪-‬الفردوس بماثور الخطاب ‪ ،‬شبویه بن شهردار بن شبویه بن فنا خشو ابو شجاع الدیلیم‬
‫ن‬
‫سیوی زغلول ‪ ،‬دار الکتب العلمیة ‪ ،‬ببوت ‪ 1406‬ق‬ ‫ن‬
‫الهمدای(ف‪ 509‬ق)‪ ،‬محقق ‪ :‬السعید بن ب‬
‫‪-‬فقه الحدود و التعزیرات‪ ،‬سید عبدالکریم موسوی اردبییل‪ ،‬مؤسسه ر‬
‫النش لجامعه المفید‪1430‬ق‬
‫ن‬
‫مرتیص مطهری‪ ،‬انتشارات صدرا‪1368 ،‬ش‬ ‫‪-‬فلسفه اخالق‪،‬‬
‫ی‬ ‫‪-‬فرهنگ جدید عری ‪ -‬فاریس‪ ،‬ترجمه منجد الطَلب‪ ،‬ر‬
‫مبجم‪ :‬محمد بندر رییک‪ ،‬انتشارات اسالیم‪ ،‬چاپ‬ ‫ر‬
‫پنجم‪1366‬ش‬
 ‫‪242‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪-‬فروع ن‬
‫کاق‪ ،‬محمد بن یعقوب ابن اسحاق ن‬
‫کلین‪ ،‬انتشارات قدس‪،‬قم‪1388‬‬
‫‪-‬فیلسوفان انگلیش از هابز تا هیوم‪ ،‬فردریک کاپلستون‪ ،‬ترجمهی‪:‬امبجالل الدین اعلم‪ ،‬انتشارات‬
‫رسوش ‪1362‬‬
‫« ق»‬
‫‪-‬قرآن حکیم‪ ،‬ترجمه آیت اله مکارم شبازی به همراه ررسح آیات منتخب‪ ،‬انتشارات نشتا قم‪1389،‬ش‬
‫ر‬
‫عقیدی‬ ‫‪-‬القرآن الکریم‪ ،‬آموزش ترجمه و مفاهیم‪ ،‬مهدی محمودیان‪ ،‬ر‬
‫نارس‪ :‬معاونت تربیت و آموزش‬
‫سپاه‬
‫«ک»‬
‫َّ َ ُ ه َ‬ ‫ن‬ ‫‪ -‬ن‬
‫الکلین(ف‪329‬ق)‪ ،‬صححه و علق علیه ‪ :‬عیل ر‬
‫اکب غفاری‪ ،‬دارالکتب‬ ‫الکاق‪ ،‬ابوجعفر محمد بن یعقوب‬
‫االسالمیة‪ ،‬تهران‪1388‬ق‬
‫‪-‬کامل الزیارات‪ ،‬ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه قیم‪ ،‬مکتبة الصدوق‪1375‬ش‬
‫‪-‬الکامل نق التاری خ‪ ،‬عز الدین ابوالحسن عیل بن رای الکرم محمد بن محمد عبد الکریم بن عبد الواحد‬
‫العری‪ ،‬ببوت‪1431‬ق‬ ‫ن‬
‫الشیبای‪ ،‬الشهب بابن االثب‪ ،‬دار الکتاب‬
‫ر‬
‫اللثام و االبهام عن قواعد االحکام‪ ،‬محمدبنحسن‪ ،‬مشهور به فاضل هندی‪ ،‬انتشارات فر ن‬ ‫ّ‬
‫اهای‬ ‫‪-‬کشف‬
‫‪1391‬ق‬
‫سنای‪،‬‬
‫ی‬ ‫‪-‬کلیات اشعار فاریس‪ ،‬محمد اقبال الهوری(ف‪1317‬ش)‪ ،‬با مقدمهی احمد رسوش‪ ،‬کتابخانه‬
‫تهران ‪1343‬ش‬
‫کب العمال نق ن ن‬
‫سی االقوال و االفعال‪ ،‬عالء الدین عیل المت رق بن حسام الدین المت رق الهندی(ف‪975‬ق)‪،‬‬ ‫‪ -‬نن‬
‫مؤسسة الرسالة‬
‫«گ»‬
‫‪-‬گلستان سعدی‪ ،‬ابومحمد ر‬
‫مشف الدین مصلح بن عبداله سعدی‪ ،‬انتشارات ققنوس‪1385‬ش‬
‫«ل »‬
‫‪-‬لمعة دمشقیة ‪ ،‬شمس الدین محمد بن جمال الدین میک العامیل «شهید اول»‪ ،‬ترجمه عیل شب ن‬
‫وای‪،‬‬
‫انتشارات دار الفکر قم‪1377 ،‬ش‬
‫سبی‪ ،‬ر‬
‫نارس‪ :‬مکتبة فدک الحیاء‬ ‫‪-‬اللؤلؤ النضید نق ررسح زیارت موالنا ای عبداله الشهید‪ ،‬نضاله شب ر‬
‫ر‬
‫الباث ‪1433‬ق‬ ‫ر‬

‫«م»‬
‫‪-‬مبادی فقه و اصول‪ ،‬علبضا فیض‪ ،‬انتشارات دانشگاه تهران ‪1374‬ش‬
 ‫‪243‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫خوی‪ ،‬مطبعة االداب‪ ،‬نجف‬ ‫ن‬

‫‪-‬مبای تکلمة المنهاج‪ ،‬سید ابوالقاسم موسوی ی‬
‫‪-‬متشابه القرآن و مختلفه‪ ،‬رشید الدین محمد بن عیل بن شهر آشوب رسوی مازندر نای(ف‪588‬ق)‪،‬‬
‫تصحیح حسن مصطفوی‪،‬تهران ‪1369‬ش‬
‫ن‬
‫سبحای‪ ،‬چاپ‬‫بلخ مولوی(ف‪672‬ق)‪ ،‬به کوشش توفیق‪ -‬ه ‪.‬‬‫‪-‬مثنوی معنوی‪ ،‬جالل الدین محمد ن‬
‫دوم‪ ،‬سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسالیم‪1374،‬ش‬
‫‪-‬مجموعه آثار شهید مطهری‪ ،‬انتشارات صدرا‪ ،‬بهمن‪1384‬‬
‫ن‬
‫المرتیص المدعو بالمویل محسن الفیض‬ ‫‪-‬المحجة البیضاء نق تهذیب االحیاء‪ ،‬محمد بن‬
‫دفب ر‬
‫نش انتشارات اسالیم‬ ‫ن‬
‫الکاشای(ف‪ ،)1091‬ر‬

‫‪-‬مختض تاری خ دمشق البن عساکر‪ ،‬محمد بن مکرم بن عیل معروف بابن منظور(ف‪711‬ق) دار الفکر‪،‬‬
‫دمشق‬
‫‪-‬مسالک االفهام ایل تنقیح ررسایع االسالم‪ ،‬زین الدین بن عیل العامیل الشهب بالشهید الث نای‪ ،‬مؤسسة‬
‫المعارف االسالمیه‪1419‬ق‬
‫ر‬
‫(شوشبی)‪ ،‬مکتبة الصدوق تهران ‪1396‬ق‬ ‫‪-‬مستدرک االخبار الدخیله‪ ،‬محمد رتق ر‬
‫تسبی‬
‫الطبیس(ف‪1320‬ق )مؤسسة آل البیت‬ ‫ن‬
‫حسی نوری ر‬ ‫‪-‬مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‪ ،‬مبزا‬
‫الباث ‪1407‬ق‬ ‫الحیاء ر‬

‫طبیس(دو جلدی) مؤسسة آل البیت الحیاء‬ ‫ن‬

‫‪-‬مشکات االنوار ق غرر االخبار‪ ،‬عیل بن حسن بن فضل ر‬
‫الباث قم‪1423 ،‬ق‬ ‫ر‬
‫المومنی(ع)‪ ،‬کریم آشوری دار ن‬
‫گای‪ ،‬انتشارات‪ :‬مارینا‬ ‫ن‬ ‫‪-‬مستند سازی دیوان اشعار منسوب به امب‬
‫قم‪1392،‬ش‬
‫‪-‬مصباح ر‬
‫الشیعه المنسوب ایل االمام رای عبدهللا جعفر بن محمد الصادق(ف‪148‬ق) ترجمه عَلمه‬
‫نش آثار عَلمه مصطفوی ‪1382‬ش‬ ‫مصطفوی‪ ،‬مرکز ر‬

‫‪-‬مصباح المتهجد‪ ،‬شیخ طویس‪ ،‬ابوجعفر محمد بن حسن‪ ،‬تصحیح شیخ حسن اعلیم‪ ،‬انتشارات اعلیم‬
‫‪1425‬ق‬
‫‪-‬معالم الدین و مالذ المجتهدین‪ ،‬حسن بن زین الدین(فرزند شهید ن‬
‫ثای)‪ ،‬منشورات مکتبة آیت اله‬
‫ن‬
‫النجق ‪1409‬ق‬ ‫ر‬
‫المرعش‬ ‫العظیم‬
‫‪-‬معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة‪ ،‬سید ابوالقاسم موسوی خوی مرکز ر‬
‫نش الثقافة‬ ‫ی‬
‫االسالمیه نق العالم قم‪1372 ،‬ش‬
‫ر‬
‫عبدالباق‪ ،‬انتشارات ژکان‪1389‬ش‬ ‫‪-‬معجم المفهرس اللفاظ القرآن الکریم‪ ،‬محمد فواد‬
 ‫‪244‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫‪-‬معرفة الحدیث و تاری خ ر‬

‫نشه و تدوینه و ثقافته عند الشیعة االمامیة‪ ،‬محمد باقر بهبودی‪ ،‬مرکز‬
‫ی‬
‫انتشارات علیم و فرهنیک ‪1362‬‬
‫‪-‬المغازی للواقدی‪ ،‬ابو عبداله محمد بن عمر بن واقد(ف‪207‬ق)‪ ،‬ر‬
‫نش دانش اسالیم‪1405‬ق‬
‫طباطبای‪ ،‬ترجمه هاشم ایزدپناه‪ ،‬انتشارات کویر ‪1389‬ش‬ ‫ن‬
‫حسی مدریس‬ ‫‪-‬مکتب در فرایند تکامل‪ ،‬سید‬
‫ی‬
‫شیخ‪ ،‬ر‬
‫نارس‪ :‬دار الحدیت‪ ،‬چاپ پنجم‬ ‫مبان الحکمة‪ ،‬محمد محمدی ری شهری‪ ،‬ر‬
‫مبجم‪ :‬حمید رضا ن‬ ‫‪ -‬ن‬
‫‪1384‬ش‬
‫« ن»‬
‫نش فرهنگ اسالیم‬ ‫‪-‬نهاد نا آرام جهان‪ ،‬عبدالکریم رسوش‪ ،‬ر‬
‫دفب ر‬

‫العری‪،‬‬
‫ر‬ ‫‪-‬النهایه نق مجرد الفقه و الفتاوی‪ ،‬ابوجعفر محمد بن حسن طویس(شیخ طویس)‪ ،‬دار الکتاب‬
‫ببوت‪1390‬ق‬
‫ی‬
‫دشن‪ ،‬مؤسسه فرهنیک انتشار رای زهد‪ ،‬چاپ سوم ‪1380‬ش‬
‫‪-‬نهج البالغه‪ ،‬ترجمه محمد ر‬

‫‪-‬نهج الفصاحه‪ ،‬ابوالقاسم پاینده‪ ،‬انتشارات جاویدان ‪1363‬ش‬

‫ن‬
‫مرتیص مطهری‪ ،‬انتشارات بینش مطهر ‪1391‬ش‬ ‫ن‬
‫حسین‪،‬‬ ‫‪-‬نهضت‬
‫«ه»‬
‫ن‬
‫الحسی بن بابویه قیم(شیخ صدوق ‪381،‬ق )مؤسسة االمام‬ ‫‪-‬الهدایه‪ ،‬ابوجعفر محمد بن عیل بن‬
‫هادی(ع) قم‪1418 ،‬ق‬
‫«و»‬
‫حسین‪ ،‬ر‬
‫منتش شده در فضای مجازی‪1398‬ش‬ ‫ن‬ ‫ن‬
‫حسی‬ ‫‪-‬واکاوی ارتداد یا برگشت از دین‪ ،‬سید‬
‫ن‬
‫مرتیص مطهری‪ ،‬انتشارات صدرا‪1371،‬‬ ‫‪-‬وخ و نبوت‪،‬‬
‫الشیعة‪ ،‬محمد بن حسن حر عامیل(ف‪1104‬ق) دار احیاء ر‬
‫الباث‬ ‫‪-‬وسائل الشیعة ایل تحصیل مسائل ر‬
‫العری‪ ،‬ببوت‬
‫ر‬
‫ن‬
‫صفی‪ ،‬نض بن مزاحم منقری(ف‪212‬ق)‪ ،‬تحقیق‪ :‬عبدالسالم محمد هارون‪ ،‬انتشارات‬ ‫‪-‬وقعة‬
‫کتابفرویس بصب ری قم‪1382‬ش‬
‫ر‬
 ‫‪245‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬
 ‫‪246‬‬
‫توهین به مقدّسات و نحوه رویارویی با آن‬

‫ن‬
‫توهی کننده به مقدسات »‪،‬‬ ‫حکم فقیه «قتل‬
‫به عنوان یک مجازات ناعادالنه و غب متناسب‬
‫ی‬ ‫با جرم و ضد حقوق ر‬
‫بش ‪،‬آسیب های بزرگ را‬
‫برای دنیای اسالم بوجود آورده و چهره ای‬
‫خشن از دین اسالم به نمایش گذاشته و سؤال‬
‫ها و ابهام های زیادی را در اذهان ایجاد نموده‬
‫چنی در مورد جواز یا عدم‬ ‫ن‬ ‫است‪.‬هم‬
‫گوی به مقدسات دیگران»ابهامات‬ ‫ن‬
‫جواز«نارسا ی‬
‫زیادی وجود دارد‪.‬‬

‫این امور موجب گردید تا یک بار دیگر این بحث‬

‫مورد برریس و بازنگری قرار گبد‪.‬در این کتاب از‬
‫زوایای مختلف به دو موضوع فوق پرداخته‬
‫شده و سیع گردیده چالش های پیش رو رفع و‬
‫به سؤاالت و ابهامات اسایس در این زمینه پاسخ‬
‫داده شود‪.‬‬