ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Κριτήρια Επιλογής του θέματος.

1) Η εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών και η αξιοποίηση του χρόνου που
διαθέτουν για παιχνίδι με όσο το δυνατόν πιο δημιουργικά και ενδιαφέροντα παιχνίδια.
2) Η γνωριμία με τα παιχνίδια - αντικείμενα άλλων εποχών όταν η βιομηχανική παραγωγή
παιχνιδιών ήταν σχεδόν ανύπαρκτη ή η οικονομική κατάσταση των γονέων σε άλλες επο-
χές δεν τους επέτρεπε να αγοράζουν έτοιμα παιχνίδια, κι έστρεφε τα παιδιά στην επινόη-
ση και κατασκευή των δικών τους παιχνιδιών.
3) Η εξέταση της διαχρονικής εξέλιξης του παιχνιδιού μέσα από τα βιβλία της ιστορίας.

Προβλεπόμενη Διάρκεια και έναρξη του προγράμματος Π.Ε.

Το Πρόγραμμα άρχισε στις 1 Οκτωβρίου 1995 και διήρκεσε 8 μήνες δηλαδή μέχρι τις 30 Μα-
ΐου 1996 και στις 2 Ιουνίου 1996 θα παρουσιαστούν στο κοινό τα αποτελέσματά του και θα αξιο-
λογηθεί η εργασία από τους αρμόδιους φορείς.

Στόχοι και σκοποί του προγράμματος

1) Να μάθουν τα παιδιά να συνεργάζονται, να προβληματίζονται πάνω σε σύγχρονα προ-
βλήματα και να προτείνουν λύσεις.
2) Να στραφούν στην κατεύθυνση της επινόησης δικών τους παιχνιδιών με σκοπό την απε-
ξάρτησή τους από τις τυποποιημένες λύσεις των βιομηχανικών παιχνιδιών.
Προβλεπόμενη συνεργασία με άλλους φορείς ή πρόσωπα :
1) Κοινότητα Παναγίας
2) Ινστιτούτο Καταναλωτών
3) Ε. Κ. ΠΟΙ. ΖΩ.
Μεθοδολογία του προγράμματος σε σχέση με τον προβλεπόμενο χρόνο και τους στόχους
και τους σκοπούς του προγράμματος
Οι διάφορες φάσεις της εργασίας μας παρουσιάζονται συνοπτικά στον πίνακα που σας υπο-
βάλλεται συνημμένα. Αναλυτικά είναι :
1) Τα παιδιά κατέγραψαν από τους γονείς τους ή και τους παππούδες τους τα ομαδικά παι-
χνίδια που έπαιζαν εκείνοι, τους κανόνες τους, τα τραγούδια που έλεγαν κ.λ.π.
2) Σε συνεργασία και πάλι με τους γονείς τους τα παιδιά προσπάθησαν να αποτυπώσουν εί-
τε ζωγραφικά είτε χειροτεχνικά τα παιχνίδια - αντικείμενα άλλων εποχών.
3) Από διαφημιστικά φυλλάδια βιομηχανιών παιχνιδιών προσπαθήσαμε να κάνουμε μια κα-
ταγραφή των παιχνιδιών που κυκλοφορούν σήμερα στην αγορά, να ερευνήσουμε τα γενι-
κά τους χαρακτηριστικά, τα πρότυπά τους, την ωφελιμότητά τους πάνω στην ανάπτυξη
του παιδιού αλλά και τις τυχόν βλαβερές τους συνέπειες. Επίσης σε συνεργασία με τις κα-
ταναλωτικές οργανώσεις καταγράψαμε τους κινδύνους με τους οποίους ενδεχόμενα α-
πειλούνται τα παιδιά από τα σύγχρονα παιχνίδια.
Διαδικασία αξιολόγησης του προγράμματος
Την ημέρα της παρουσίασης της εργασίας στο κοινό, θα γίνει αξιολόγηση της εργασίας από
επιτροπή στην οποία θα συμμετέχουν, ένας εκπρόσωπος της Κοινότητας, ένας εκπρόσωπος της
Α/βάθμιας Εκπ/σης, ένας δάσκαλος, και ο Πρόεδρος της Μαθητικής Κοινότητας της Ε' και ΣΤ' τά-
ξης. Στη συνέχεια εκπρόσωπος της Επιτροπής αξιολόγησης θα παρουσιάσει την άποψη της Επι-
τροπής για όλη την εργασία και την εκδήλωση.
 ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Φέτος στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ασχοληθήκαμε με το παι-
χνίδι. Και μη νομίσετε ότι η δουλειά μας ήταν τόσο εύκολη. Είχαμε άλλωστε να συ-
γκεντρώσουμε τόσο πολλά στοιχεία.
Ίσως κάποιος να σκεφτεί : «Καλά. Παιδιά είναι. Ο νους τους πάντα στο παιχνίδι
τρέχει». Όμως μελετώντας το θέμα παιχνίδι είδαμε πως δεν είναι και τόσο κακό να
παίζουν τα παιδιά. Ίσα-ίσα που είναι και απαραίτητο. Όπως διαπιστώσαμε μέσα
από το παιχνίδι μπορούμε εμείς τα παιδιά να γνωρίσουμε πολλά αλλά και να ανα-
πτύξουμε τις σχέσεις μας με τους συμπαίκτες μας και τους φίλους μας. Δεν είναι
λοιπόν αμαρτία να παίζουμε.
Και για όσους δεν πείστηκαν ότι το παιχνίδι δεν είναι αμαρτία, ψάξαμε και βρή-
καμε τα παιχνίδια που έπαιζαν τα παλιά χρόνια τα παιδιά, όχι τόσο για να τους θυ-
μίσουμε τις δικές τους ...αμαρτίες, όσο για να γνωρίσουμε κι εμείς πώς παίζατε ε-
σείς οι γονείς μας κι ακόμα και οι παππούδες μας όταν ήσαστε παιδιά. Και ειλικρι-
νά όπως θα τα παρουσιάσουμε παρακάτω σας ζηλέψαμε λίγο. Γιατί είχατε μια με-
γάλη ποικιλία από παιχνίδια, παίζατε παιχνίδια με πολύπλοκους κανονισμούς που
ακόνιζαν το μυαλό σας και τις δεξιότητές σας, κι ακόμα γιατί στις κατασκευές των
παιχνιδιών που γίνονταν από σας τους ίδιους υπήρχε η προσωπική τέχνη του καθέ-
να αλλά και ο προβληματισμός για κάθε κατασκευαστικό εμπόδιο που συναντού-
σατε.
Ακόμα θα σας θυμίσουμε τα τραγουδάκια που λέγατε σε κάθε παιχνίδι. Έτσι
όσο μπορέσουμε θα σας γυρίσουμε αρκετά χρόνια πίσω τότε που οι περισσότεροι
από τους γονείς μας ήταν μικρά παιδιά με κοντά παντελονάκια, κι έτρεχαν με τα
ξυλοπόδαρα, ή με τα αυτοσχέδια αμαξάκια τους ή ακόμα και μάτωναν τρέχοντας
ξυπόλυτα πολλές φορές στα χαλικόστρωτα σοκάκια της γειτονιάς τους.
Στο χώρο της εκδήλωσής μας θα είδατε πολλοί κάποια απ’ αυτά τα παιχνίδια
που παίζατε όταν ήσαστε παιδιά. Ευχαριστούμε όλους όσους μας βοήθησαν να συ-
γκεντρώσουμε το υλικό αλλά και να κατασκευάσουμε τα παιχνίδια σας.
Θα κάνουμε βέβαια και ένα πιο μακρινό ταξίδι στο χρόνο φτάνοντας μέχρι την
αρχαία εποχή και εξετάζοντας τα παιχνίδια που έπαιζαν τα παιδιά τότε. Θα σας φα-
νεί λίγο παράξενο αλλά και τότε τα παιδιά είχαν τα ίδια ή περίπου τα ίδια παιχνίδια
μ’ αυτά που είχατε κι εσείς. Αυτό δείχνει τη συνέχεια που υπάρχει ανάμεσα στην
αρχαία εποχή και την εποχή τη δική σας. Η ελληνική ιστορία συνεχίζεται χωρίς δια-
κοπές και από γενιά σε γενιά μεταδίδονται και οι συνήθειες και τα έθιμα.
Τέλος θα δούμε και τα παιχνίδια που παίζουμε εμείς σήμερα. Ε! τότε δυστυχώς
θα μελαγχολήσουμε. Εμείς δεν έχουμε τα δικά σας παιχνίδια. Μπορεί να είναι πιο
φανταχτερά αλλά δεν έχουν την ομορφιά των δικών σας, που ήταν κατασκευασμέ-
να από σας τους ίδιους. Κι ακόμα το πιο λυπηρό : παιχνίδια που άντεξαν πάνω από
είκοσι αιώνες, χάθηκαν σε λιγότερο από είκοσι χρόνια. Και για να θυμηθούμε και
την περσινή μας εργασία, η τηλεόραση κατέστρεψε και το παιχνίδι μας. Δείτε λοι-
πόν στις εικόνες που παρουσιάζουμε στην έκθεσή μας τα σύγχρονα παιχνίδια αλλά
μη μας ζηλεύετε. Τα δικά σας ήταν καλύτερα.
Τέλος θα σας παρουσιάσουμε τα συμπεράσματά μας από όλη μας τη δουλειά.
 ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Ως τα εφτά το παιδί μεγαλώνει στο γυναικωνίτη μαζί με τις γυναίκες. έχει ένα
σωρό παιχνίδια : κουδουνίστρες, τόπια, στεφάνια, βέργες, σβούρες, γιατί οι Έλλη-
νες έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στα παιχνίδια. Ο
Πλάτωνας συμβούλευε ως τα έξι χρόνια το παιδί να
το αφήνουν να διασκεδάζει με τα παιχνίδια, μονά-
χα να κατευθύνεται το παιχνίδι του και να προσα-
νατολίζεται το παιδί προς παιχνίδια συγγενικά με
τη μελλοντική του απασχόληση. Έτσι, ο μελλοντικός
αρχιτέκτονας πρέπει να συνηθίζει να κτίζει, ο αυ-
ριανός γεωργός να συνηθίζει με τις δουλειές του
χωραφιού κι ο μελλοντικός στρατιώτης να μάθει να
ιππεύει.
Ο Αριστοτέλης έδινε στα παιχνίδια ιδιαίτερη
Γιο - Γιο
σημασία και συμβούλευε τους γονείς να βρίσκουν
για τα παιδιά τους παιχνίδια όσο το δυνατόν
πιο πρωτότυπα, γιατί αλλιώς θα χαλάσουν
πολλά αντικείμενα χρήσιμα στο σπίτι. Ο φιλό-
σοφος Αρχύτας έγινε ξακουστός, ανάμεσα στα
άλλα, και γιατί βρήκε μια κουδουνίστρα πρω-
τότυπη για τα παιδιά.
Αυτή την περίοδο ο μικρός Αθηναίος δεν
ασχολείται παρά μόνο με τα παιχνίδια του.
Χτίζει σπίτια με πηλό. Φτιάχνει πλοία με ξύλα
και αμαξάκια με κομμάτια από πετσί, φτιάχνει
βατραχάκια με φλούδα ροδιάς, πλάθει με κερί
βόδια, άλογα, ανθρώπους, τραπεζάκια και
καθισματάκια. Αλλά το παιχνίδι που αγαπού-
Αμαξάκι σαν περισσότερο ήταν οι αστράγαλοι (κότσια).
Οι Αθηναίοι άρχιζαν να παίζουν κότσια από
την πιο τρυφεροί ηλικία και συνέχιζαν να διασκεδάζουν μ’ αυτά και στις παλαί-
στρες.
 Οι αγγειογραφίες μάς δίνουν τη δυνατότητα να σχηματίσουμε μια εικόνα για τα
παιχνίδια των παιδιών της Αθήνας : Δυο παιδάκια σέρνουν ένα αμαξάκι. Ένα, κη-
πουρός τριών χρόνων, φυτεύει ένα κλαδάκι στην άμμο. Μια ομάδα παιδιών ζεύει
ένα σκυλί σ’ ένα αμαξάκι, μιμούμενα τα μεγαλύτερα αδέρφια τους που ασκούνται
στον ιππόδρομο, ή προσπαθούν να σελώσουν και να καβαλικέψουν μια πάπια.
Οι σύντροφοι του παιχνιδιού διαλέγονται με μεγάλη φρο-
ντίδα. Ανάμεσα σ’ αυτούς βρίσκονται και μικροί δούλοι. Αλλά,
όπως λέει ο Πλούταρχος, πρέπει να είναι πριν απ’ όλα φρόνι-
μοι, έπειτα εύθυμοι και να ξέρουν να εκφράζονται όσο το δυ-
νατόν πιο καθαρά. Αν κάνουν συντροφιά ξένα παιδιά κακο-
μαθημένα και κακοσυνηθισμένα, μπορούν να μολυνθούν και
να πάρουν τα ελαττώματά τους. Υπάρχει πολύ αλήθεια στο
ρητό που λέει : αν κατοικείς μ’ ένα κουτσό θα μάθεις να κου-
τσαίνεις.
Τα παιχνίδια των κοριτσιών ήταν διάφορα : κούκλες πήλι-
Σβούρα
νες και κέρινες, βαμμένες ωραία, που μπορούσαν
να κινούν τα χέρια και τα πόδια τους, σπιτάκια
και βαρκούλες δερμάτινες, σχεδόν ίδιες με τις
αληθινές, μαϊμουδάκια από άργιλο και ψεύτικα
πουλάκια. Ακόμα είχαν αμαξάκια που κινούνταν
με τροχούς και κουδουνίστρες που έκαναν φοβε-
ρό θόρυβο.

Τα παιδιά λοιπόν έπαιζαν πολλά παιχνίδια

αντίστοιχα με τα σημερινά. Η σφαίρα, η σβούρα,
η κούνια, ο εφεδρισμός (να παίρνει το ένα παιδί
Κύμβαλα το άλλο στην πλάτη του), καρύδια που έπαιρναν
τη θέση των σημερινών βόλων, ήταν οι αγαπη-
μένες ασχολίες των παιδιών. Σφαίρα δεν έπαιζαν μόνο τα παιδιά αλλά και οι έφη-
βοι (και η Ναυσικά έπαιζε σφαίρα μαζί με τις δούλες κοντά στο ποτάμι). Οι νέοι α-
γαπούσαν επίσης πολύ τα παιχνίδια ισορροπίας, όπως τον ασκολιασμό, την ισορ-
ρόπηση δηλ. πάνω σε ένα ασκί γεμάτο κρασί α-
λειμμένο με λάδι. Το παιχνίδι αυτό το συνήθιζαν
στις γιορτές του Διονύσου. Ο Πολυδεύκης αναφέ-
ρει τα παιχνίδια κολλαβισμό (το σημερινό «μπιζ»),
), «κυνδαλισμό» (παιχνίδι με πασσάλους), «στρε-
πτίνδα» (αναποδογύρισμα νομίσματος ή όστρακου
με κατάλληλο χτύπημα) «πεντάλιθα» (τα σημερινά
πεντόβολα), «μυΐνδα» (τυφλοπάνι) «διελκυστίνδα»
κ.ά.

Κούκλα
 Δεν έλειπαν και τα τυχερά παιχνίδια. Έπαιζαν ζάρια, την «πεττεία», ένα παιχνίδι
που μοιάζει με τάβλι ή ντάμα, «μονά - ζυγά» με χάλκινα νομίσματα, κύβους, κουκιά
και κοκαλάκια. Τα κορίτσια έπαιζαν σφαίρα, εφεδρισμό και αστραγάλους.

Κορίτσια παίζουν αστραγάλους (κότσια)

1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους

2. Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα
 Όπως είδαμε πολλά από τα παιχνίδια που αρέσουν και σήμερα στα παιδιά, ό-
πως οι κούκλες, οι σβούρες, τα γιο-γιο, η μπάλα κ. ά. είναι ήδη γνωστά από τα αρ-
χαία χρόνια. Αυτά τα γνωρίζουμε από κείμενα διάφορων αρχαίων συγγραφέων
αλλά και από παραστάσεις σε διάφορα αγγεία.
Παρακάτω θα παρουσιάσουμε τα παιχνίδια αυτά των αρχαίων χρόνων όπως
αυτά περιγράφονται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης το οποίο και ευχαριστού-
με για τη βοήθειά του.

ΑΣΤΡΑΓΑΛΟΙ

Από τα πιο αγαπητά παιχνίδια στην

αρχαία Ελλάδα. Η ονομασία του παιχνι-
διού προέρχεται από τους αστραγάλους
μικρών ζώων (αρνιών, κατσικιών) που
μάζευαν τα παιδιά για να παίζουν. Οι
αστράγαλοι ήταν δυνατόν να αντικατα-
σταθούν από βότσαλα, καρύδια, φου-
ντούκια κ.ά.
Αστραγάλους μπορούσε να παίξει
κανείς με πολλούς τρόπους :

Πλειστοβολίνδα : Το παιχνίδι αυτό παίζεται από δύο παιδιά ή ομάδες και βασί-
ζεται στην επιδεξιότητα του παίκτη να ρίξει τον αστράγαλο με τέτοιο τρόπο ώστε να
σταθεί πάνω στην πιο επίπεδη πλευρά από τις τέσσερις επιφάνειές. Κάθε παίκτης
έχει πέντε καρύδια ή αστραγάλους και κάθε φορά που ο παίκτης πετυχαίνει τη σω-
στή βολή, το σωστό «ρίξιμο» παίρνει ένα από τα καρύδια ή τους αστραγάλους του
αντιπάλου. Κερδίζει όποιος μαζέψει τα περισσότερα.

Το παιχνίδι αυτό με τους αστραγάλους, που στην εποχή μας λέγονται «κότσια»
είναι γνωστό σαν «βεζύρης». Οι τέσσερις πλευρές των αστραγάλων έχουν διαφορε-
τική ονομασία η καθεμιά : 1. Βεζύρης, 2. Βασιλιάς, 3. Κλέφτης, 4. Ψωμάς. Τα παιδιά
κάθονται σε κύκλο και το καθένα ρίχνει με τη σειρά του. Ανάλογα με την πλευρά
του αστραγάλου που θα φέρει, γίνεται βεζύρης, βασιλιάς, κλέφτης ή ψωμάς. Όταν
όλα τα παιδιά έχουν ρίξει ο βεζύρης πάει στο βασιλιά και αποφασίζει την τιμωρία
για τους κλέφτες που έκλεψαν τα ψωμιά από τους ψωμάδες. Οι ψωμάδες με τη
σειρά τους κυνηγούν και πιάνουν τους κλέφτες που είναι υποχρεωμένοι να υπο-
στούν την τιμωρία π.χ. να μιμηθούν ένα ζώο, να κάνουν κουτσό γύρω από την αί-
θουσα κ.λ.π.
 Πεντέλιθα : Το παιχνίδι αυτό παίζεται και με τους αστραγάλους, αλλά ως συνή-
θως με πετρούλες. Ο παίκτης πέταγε ένα-ένα τους αστραγάλους και έπρεπε να τους
πιάσει με την ανάποδη της παλάμης του. Αν ένας έπεφτε, έπρεπε να τον μαζέψει
με το χέρι που είχε πάνω τους υπόλοιπους αστραγάλους και αφού τον πετάξει στον
αέρα να τον ξαναπιάσει. Κέρδιζε όποιος έπιανε τις πέντε πέτρες χωρίς να του πέ-
σουν.

Τα πεντέλιθα είναι γνωστά σήμερα σαν πεντόβολα και παίζονται ως εξής : ο

παίκτης έχει μπροστά του πέντε πετρούλες. Παίρνει μια άλλη πέτρα και την πετά
στον αέρα και στο διάστημα που μεσολαβεί μέχρι να πέσει η πέτρα και να την πιά-
σει, πρέπει να προλάβει να μαζέψει μια πετρούλα από τις κάτω. Αν το πετύχει κερ-
δίζει μια πέτρα και επαναλαμβάνει την κίνηση μέχρι να τις μαζέψει όλες. Στη συνέ-
χεια ξαναρχίζει, αλλά κάθε φορά που η πέτρα είναι στον αέρα πρέπει να μαζέψει
δυο πέτρες, έπειτα επαναλαμβάνεται με τρεις, τέσσερις και στο τέλος πρέπει με
μια κίνηση μα μαζέψει και τις πέντε.

Εις ώμιλλαν (σε άμιλλα) : Ζωγράφιζαν στο χώμα ένα

κύκλο, τον χώριζαν με μια γραμμή σε δυο ημικύκλια και
στο κέντρο τοποθετούσαν ένα αστράγαλο ή μια πετρούλα.
Οι δυο παίκτες ή οι δυο ομάδες με τη σειρά τους προσπα-
θούσαν να σημαδέψουν τον αστράγαλο και να τον μετακι-
νήσουν από το κέντρο του κύκλου. Όποιος είχε τις περισ-
σότερες πετυχημένες βολές ήταν ο νικητής.

Μια παραλλαγή του παιχνιδιού αυτού που έφτασε ως τις μέρες μας είναι οι
«αμάδες». Τα παιδιά χωρίζονται σε δυο ομάδες, ζωγραφί-
ζουν ένα κύκλο στο χώμα και στο κέντρο του τοποθετούν
επίπεδες πέτρες τη μια πάνω στην άλλη. Σε μια απόσταση
από τον κύκλο σχεδιάζουν μια γραμμή. Κάθε παίκτης ρίχνει
μια πέτρα με σκοπό να πλησιάσει, όσο μπορεί τη γραμμή
Ά- χωρίς όμως να την ξεπεράσει, γιατί τότε η βολή θεωρείται
κυ-
ρη
άκυρη. Στέκεται στη συνέχεια στο σημείο που έπεσε η πέ-
βο- τρα του και σημαδεύει τις πέτρες στο κέντρο του κύκλου
λή
για να τις ρίξει κάτω. Όποια ομάδα έχει τις περισσότερες
πετυχημένες βολές κερδίζει.

ΣΦΑΙΡΑ (μπάλα)
 Οι μπάλες στην αρχαία Ελλάδα ήταν
κατασκευασμένες από αλογότριχες και
ως εξωτερικό περίβλημα είχαν δέρμα ή
κομμάτια ύφασμα ραμμένα μεταξύ τους.
Από τα πρώτα παιχνίδια που αποκτού-
σαν τα παιδιά και με το οποίο έπαιζαν
και στα εφηβικά τους χρόνια. Υπήρχαν
πολλά παιχνίδια με μπάλες.
Τη μπάλα στην αρχαία Ελλάδα δεν
την κτυπούσαν με τα πόδια, αλλά την
πετούσαν με τα χέρια. Τα μικρότερα
παιδιά έβαζαν για στόχο το στόμιο ενός αγγείου, τα μεγαλύτερα δυο ξύλα, σαν τα
σημερινά δοκάρια του ποδοσφαίρου και η μπάλα έπρεπε να περάσει ανάμεσά
τους. Σε μια παραλλαγή του παιχνιδιού που περιγράφεται παραπάνω και παιζόταν
είτε με δυο παιδιά είτε με δυο ομάδες, η μπάλα έπρεπε να περάσει από μια τρύπα
στο κέντρο μιας σανίδας. Ο νικητής ονομάζονταν «βασιλεύς» ο ηττημένος «όνος»
και έπρεπε να μεταφέρει στην πλάτη του τον νικητή («εφεδρισμός»)

Απόρραξις : Σκοπός του παιχνιδιού αυτού ήταν το πολλαπλό κτύπημα της μπά-
λας στο έδαφος. Έπαιζαν ακόμα και ένα είδος βόλεϊ, τη μπάλα όμως τη κτυπούσαν
με ολόκληρη την παλάμη.
Ο ΔΙΑ ΔΑΚΤΥΛΩΝ ΚΛΗΡΟΣ

Παίζεται από δυο παιδιά και ένα

«διαιτητή». Τα δυο παιδιά αφού μετρή-
σουν συγχρόνως ως το τρία σηκώνουν
και τα δυο ένα αριθμό δακτύλων και ό-
ποιος υπολογίσει πρώτος τα δάκτυλα του
αντιπάλου κερδίζει. Το παιχνίδι αυτό παί-
ζεται και με λέξεις. Σκοπός του τότε είναι
ο σωστός υπολογισμός των γραμμάτων
της λέξης που πρόφερε ο αντίπαλος.

Άλλα παιχνίδια αγαπητά στα παιδιά

της αρχαίας Ελλάδας ήταν οι «βόλοι»
που τους έπαιζαν με καρύδια, η «ψηλαφίνδα» (τυφλόμυγα), το αλογάκι που έφτια-
χναν μόνα τους με ένα καλάμι και διάφορα υλικά για το κεφάλι (κάλαμον περιβή-
ναι = καβαλάω το καλάμι), ο κολλαβισμός (μπιζ) κ.ά.
 Επίσης έφτιαχναν και «μαγικές ρόδες» (πιθανόν το
σχινότριχο όπως αναφέρει ο Ησίοδος στα «Έργα και Ημε-
ραι»). Αυτές βασίζονταν στην περιστροφική κίνηση του
αντικειμένου. Αυτό γίνεται και σήμερα από παιδιά με
κουμπιά μέσα από τις τρύπες των οποίων περνούμε κλω-
στές που περιστρέφουν το κουμπί παράγονται και κά-
ποιους ήχους ή γίνεται κι από χαρτόνια οπότε έχουμε το
σχηματισμό διάφορων σχημάτων και χρωμάτων.
 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Κουμπανιά (κορίτσια)
Έκαναν ένα κύκλο και φώναζαν Κου-μπα-νιά και έβαζαν όλα τα χέρια μπροστά.
Έβλεπαν πώς είναι η παλάμη δηλ. ποιοι την είχαν προς τα πάνω και ποιοι προς τα
κάτω. Οι περισσότεροι έβγαιναν. Επαναλαμβάνονταν το ίδιο μέχρι να μείνει ένας.
Αυτός ήταν ο κυνηγός. Όποιον έπιανε τον ακουμπούσε σε ένα τοίχο ενώ οι άλλοι
προσπαθούσαν να τον ελευθερώσουν. Όσους απ’ αυτούς ακουμπούσε ο κυνηγός
τους αιχμαλώτιζε. Κέρδιζε όταν τους έπιανε όλους. Εκεί τελείωνε το παιχνίδι και
ξανάρχιζε με την ίδια διαδικασία.

Τριόλι (αγόρια - κορίτσια)

Σαν τη σημερινή τρίλιζα. Παιζόταν από δύο άτομα. Ο ένας είχε

τρεις κόκκινες και ο άλλος τρεις άσπρες μικρές πέτρες. Έβαζαν ε-
ναλλάξ μία μία πάνω στο σχήμα και προσπαθούσαν να σχηματίσει
ο καθένας με τις πέτρες του τριάδα (οριζόντια, κάθετα και διαγώ-
νια) στα σημεία που τέμνονται οι γραμμές του σχήματος. Αν τις
τοποθετούσαν όλες χωρίς να καταφέρει κανείς να κάνει τριάδα
τότε άρχιζαν να τις μετακινούν μέχρι να καταφέρει κάποιος να πετύχει τριάδα. Κά-
θε πέτρα μπορούσε να μετακινηθεί σε γειτονικό ελεύθερο σημείο.

Μπιζ (αγόρια)
Κάποιος έκρυβε τα μάτια του (μάνα) και ένας από τους υπόλοιπους τον χτυ-
πούσε. Όλοι φώναζαν «μπιζ» και σήκωναν το ένα χέρι. Η «μάνα» τότε άνοιγε τα
μάτια και έλεγε ποιος μπορεί να ήταν αυτός που το χτύπησε. Αν το έβρισκε έκανε
αυτός τη «μάνα». Αν όχι συνέχιζε το ίδιο παιδί. Παιζόταν και στην αρχαιότητα με
την ονομασία «κολλαβισμός»

Άσπρος Γάλλος και προζύμ’ (αγόρια)

Χάραζαν στο έδαφος έναν κύκλο μέσα στον οποίο έμπαιναν δυο παιδιά. Αυτά
φώναζαν «άσπρος γάλλος και προζύμ’» κι έβγαιναν από τον κύκλο και κάνοντας
κουτσό με το ένα πόδι κυνηγούσαν να πιάσουν κάποιο από τα άλλα παιδιά. Αν το
έπιαναν τότε πήγαινε αυτός στον κύκλο για να κυνηγάει κι ο άλλος πήγαινε με τα
άλλα τα παιδιά. Φυσικά τα παιδιά που τα κυνηγούσαν δεν κάθονταν με σταυρωμέ-
να τα χέρια. Προσπαθούσαν να σκουντήσουν αυτόν που τους κυνηγούσε με το ένα
το πόδι και να τον κάνουν να πατήσει και το άλλο πόδι στο έδαφος. Αν πατούσε τον
έδερναν μέχρι να προλάβει να γυρίσει πίσω στον κύκλο ή να έρθει το δεύτερο παι-
δί που ήταν μαζί του στον κύκλο και να κυνηγήσει τα άλλα παιδιά και να τον ελευ-
θερώσει. Φυσικά κι αυτό το παιδί μπορούσε να έχει την ίδια τύχη αφού τον αντιμε-
τώπιζαν όπως και τον πρώτο όπως επίσης μπορούσε να πιάσει κάποιο παιδί με το
οποίο άλλαζαν ρόλους.
 Τα κιόσα (αγόρια - κορίτσια)
Παιζόταν από δυο παίκτες. Ο καθένας είχε δώδεκα πέτρες, ο ένας κόκκινες και
ο άλλος άσπρες και τις τοποθετούσαν στη σειρά όπως δείχνει το σχήμα. Έπαιρναν
ένα καλάμι και το έσχιζαν κατά μήκος σε τέσσερα κομμάτια που από τη μία τους
άκρη ήταν μυτερά. Αυτά τα χρησιμοποιούσαν σαν ζάρια. Τα έπιαναν ανά δύο σε
κάθε χέρι και χτυπώντας τα μεταξύ τους τα άφηναν να πέσουν στο έδαφος. Κάθε
καλάμι είχε όπως το έκοβαν δυο πλευρές : μια με βαθούλωμα και μια με εξόγκωμα.
Ανάλογα από τους συνδυασμούς που έκαναν όταν έπεφταν είχαν και τους ανάλο-
γους βαθμούς. Οι συνδυασμοί ήταν:

4 εξογκώματα εξάρα (έξι βαθμοί)

4 βαθουλώματα τεσσάρα (τέσσερις βαθμοί)
1 εξόγκωμα + 3 βαθουλώματα τριάρα (τρεις βαθμοί)
2 εξογκώματα + 2 βαθουλώματα δυάρα (δύο βαθμοί)
1 βαθούλωμα + 3 εξογκώματα κιόσι (ένας βαθμός)
Τα κιόσα Όποιος έφερνε κιόσι έβγαζε μια πέτρα στο
1   12 διπλανό άδειο τετραγωνάκι αρχίζοντας από το
2 11 νούμερο 1 ο καθένας. Στη συνέχεια μετακινούσε
3 10 την πέτρα του πάντα με φορά ανάποδη από τη
 
4 9
φορά των δεικτών του ρολογιού και πάντα ανά-
λογα με τους βαθμούς που φέρνει ρίχνοντας τα
5 8
  καλάμια. Για να βγει η κάθε πέτρα πρέπει να
6 7 φέρνει ο παίκτης κιόσι.
7 6 Τα καλάμια τα έριχναν εναλλάξ, μια ο ένας
  παίκτης και μια ο άλλος, όποιος όμως φέρει
8 5
6άρα, 4άρα ή κιόσι ξαναρίχνει και χάνει ο άλλος
9 4
τη σειρά του.
10   3 Μόλις περάσει ο παίχτης τα δικά του τετρά-
11 2 γωνα και προχωράει στα αντίπαλα όπως δείχνει
12   1
το διπλανό σχήμα. Αν φτάσει σε τετράγωνο όπου
βρίσκεται η πέτρα του αντίπαλου την κερδίζει.
Νικητής είναι όποιος κερδίσει όλες τις πέτρες του αντιπάλου.
 Βεζίρης - Βασιλιάς (αγόρια-κορίτσια)
Γι’ αυτό το παιχνίδι χρησιμοποιούσαν μικρά κοκα-
λάκια από τα πόδια κατσικιών. Αυτά έχουν τέσσερις
πλευρές. Δυο πιο φαρδιές και δυο πιο στενές. Αυτές
οι πλευρές δεν είναι όλες ίδιες. Από τις στενές πλευ-
ρές η μια είναι πιο ομαλή (βεζίρης) και η άλλη έχει
δυο βαθουλώματα (Βασιλιάς). Οι φαρδιές πλευρές Αστράγαλοι
έχουν πάλι η μια βαθούλωμα (κλέφτης) και η άλλη

εξόγκωμα (ψωμάς).
Τα παιδιά έριχναν τους αστραγάλους και ανάλογα από την πλευρά που θα έ-
φερναν γίνονταν Βασιλιάς, Βεζίρης, Κλέφτης και Ψωμάς. Αν έφερνες ψωμά δεν πά-
θαινες τίποτα. Αν όμως έφερνες «κλέφτη» τότε περίμενες την τιμωρία που αποφά-
σιζε ο «Βασιλιάς» και εκτελούσε ο «Βεζίρης». Η τιμωρία ήταν συνήθως ξυλιές με
ένα λουρί. Κάθε παιδί έριχνε με τη σειρά του. Γι’ αυτό και οι ρόλοι εναλλάσσονταν
αφού αν κάποιος έφερνε «Βασιλιά» ή «Βεζίρη» έπαιρνε τον τίτλο από εκείνον που
τον είχε πιο πριν. Το παιχνίδι αυτό παιζόταν και στην αρχαιότητα σαν παραλλαγή
των αστραγάλων με την ονομασία «πλειστοβολίνδα».

Κούκου τα Γιαννάκια. (αγόρια-κορίτσια)

Ένα παιδί τα φυλάει και τα άλλα είναι καθισμένα στο πάτωμα, λίγο μακριά το
ένα από το άλλο. Φωνάζουν «κούκου τα γιαννάκια» και σηκώνονται όλα επάνω και
αλλάζουν θέσεις και μετά ξανακάθονται. Αυτός που τα φυλάει προσπαθεί να χτυ-
πήσει στο κεφάλι κάποιο από τα παιδιά που είναι όρθια την ώρα της αλλαγής. Αν
καταφέρει και χτυπήσει κάποιο τότε αυτό τα φυλάει. Διαφορετικά τα φυλάει πάλι ο
ίδιος.

Κουτσό (κορίτσια)
Παιζόταν από δυο άτομα. Το πρώτο παιδί που άρχιζε, έριχνε μια στρογγυλή πέ-
τρα στην αρχή του σχεδίου. Έπρεπε στηριγμένο στο ένα πόδι να σπρώξει μ’ αυτό
5 την πέτρα ώστε να βγει έξω από το σχέδιο στην αρχή. Στη συνέχεια
4 έριχνε την πέτρα στο δεύτερο τετράγωνο κι έμπαινε με το ένα πόδι
στο σχέδιο και τετράγωνο-τετράγωνο έφτανε σ’ εκείνο που βρισκό-
3

2 ταν η πέτρα. Πάλι χτυπώντας την με το πόδι με το οποίο πατούσε
1 στο έδαφος προσπαθούσε τετράγωνο-τετράγωνο να τη βγάλει έξω
ΑΡ ΧΗ
από το σχέδιο στην αρχή του. Αυτή η διαδικασία συνεχιζόταν με το τρίτο, το τέταρ-
το και το πέμπτο τετράγωνο.
Δεν έπρεπε ούτε η πέτρα ούτε το πόδι να ακουμπήσει στις γραμμές του σχεδί-
ου. Αν ακουμπούσε στη γραμμή έβγαινε από το παιχνίδι και ξεκινούσε το άλλο
παιδί. Επίσης έχανε το παιδί του οποίου η πέτρα δε θα πήγαινε στο τετράγωνο που
ήταν η σειρά του. Αν για παράδειγμα έπρεπε να ρίξει την πέτρα του στο 4ο τετρά-
γωνο κι αυτή όπως την πετούσε πήγαινε στο 5ο τότε το παιδί αυτό έχανε και συνέ-
χιζε το άλλο παιδί.

Μπίλιες (σημερινά γκαζάκια) (αγόρια)

Τις αγόραζαν ή τις έφτιαχναν από πηλό και τις έψηναν.
Έβαζαν σε μια σειρά ο καθένας τη μπίλια του σε μια γραμμή. Στη συνέχεια προ-
σπαθούσαν να παρασύρουν τις μπίλιες από τη γραμμή πετώντας από κάποια προ-
καθορισμένη απόσταση μια άλλη μπίλια που είχε ο καθένας. Όποια παρέσερνε από
τη γραμμή την έπαιρνε. Το ίδιο παιχνίδι παιζόταν και με καρύδια που λόγω σχήμα-
τος μπορούσαν να παίξουν το ρόλο της μπίλιας αλλά και λόγω αφθονίας στην πε-
ριοχή ήταν αρκετά προσιτά και για παιχνίδι. Μπορούμε να πούμε πως μοιάζει με το
αρχαίο παιχνίδι «εις ώμιλλαν» ή τις «αμάδες» που παίζονται σε άλλες περιοχές.
Επίσης μοιάζει και με το παιχνίδι «Ελευθερία» που θα περιγράψουμε παρακάτω.
Παιζόταν και στα αρχαία χρόνια με το όνομα «βόλοι».

Στρακάκια (αγόρια)
5 πέτρες πλατειές τοποθετούνταν όρθιες σε δυο σει-
ρές. Η κάθε ομάδα έριχνε μια πέτρα και τα επόμενα χρό- 1η Ο ΜΑ Δ Α

νια ένα τόπι πάνω στις πέτρες της αντίπαλης ομάδας. Ό-

ποια ομάδα έριχνε πρώτη όλες τις πέτρες της αντίπαλης 2η Ο ΜΑ -
ΔΑ
ήταν η νικήτρια. Η νικήτρια ομάδα καβαλούσε την αντί-
παλη η οποία ήταν υποχρεωμένη να τους μεταφέρει απέ-
ναντι προκειμένου να αλλάξουν θέσεις οι ομάδες. Στρακάκια

Μπιγλίκ’ (αγόρια)
 Σχεδίαζαν ένα κύκλο. Στη μέση αυτού του κύ-
κλου υπήρχε μια τρύπα και γύρω γύρω υπήρχαν μι-
κρές λακκούβες πάντα μία λιγότερη από τον αριθμό
των παιδιών. Δίπλα στη μεσαία την τρύπα υπήρχε
ένα κουτί ή κουκουνάρι που το έλεγαν «μπούκιο».
Κάθε παίκτης κρατούσε μια βέργα. Πήγαιναν όλοι
γύρω από τη μεσαία τρύπα, έξυναν με τις βέργες
τους το χώμα και έλεγαν πολλές φορές «σουγλί- κου
τί
μουγλί», «σουγλί-μουγλί». Αμέσως έτρεχαν πίσω και
προσπαθούσε ο καθένας να βάλει τη βέργα του σε
μια από τις λακκούβες που υπήρχαν γύρω γύρω
στον κύκλο. Κάποιος έμεινε έξω και τότε προσπα- Μπιγλίκ’
θούσε να βάλει με τη βέργα του το κουτί ή το κου-
κουνάρι δηλ. το «μπούκιο» στη μεσαία την τρύπα. Μόλις το έβαζε, τα άλλα παιδιά
άλλαζαν θέσεις βάζοντας σε άλλη λακκούβα τη βέργα τους. Σ’ αυτή την αλλαγή έ-
τρεχε κι αυτός που ήταν μέσα να βάλει τη βέργα του σε κάποια λακκούβα οπότε
έμενε άλλος χωρίς να βρει λακκούβα και καθόταν στη μέση. Αυτός ήταν ο κυνηγός.
Όταν αυτός που ήταν στη μέση προσπαθούσε να βάλει το «μπούκιο» στην τρύ-
πα, οι άλλοι δεν τον άφηναν και προσπαθούσαν χτυπώντας με τις βέργες τους το
«μπούκιο» να τον εμποδίσουν να πετύχει το στόχο του. Αμέσως μετά το χτύπημα
πάλι έτρεχαν να βάλουν τις βέργες τους στις περιφερειακές λακκούβες. Φυσικά κι ο
κυνηγός έψαχνε ευκαιρία να βάλει τη βέργα του σε κάποια από τις περιφερειακές
λακκούβες όταν οι άλλοι ήταν απασχολημένοι να χτυπούν το «μπούκιο». Αν τα κα-
τάφερνε τότε κυνηγός γινόταν αυτός που δεν εύρισκε θέση να βάλει τη βέργα του.
Εδώ γινόταν και κάποια κόλπα αφού όταν κάποιος πήγαινε να χτυπήσει το «μπού-
κιο» για να ενοχλήσει τον κυνηγό κάποιοι άλλοι άλλαζαν θέσεις έτσι που η λακκού-
βα του να είναι πιασμένη από άλλο παιδί κι έτσι ο κυνηγός να ψάχνει που είναι η
άδεια. Βέβαια αυτό ήταν και επικίνδυνο γι αυτόν που πήγαινε να παρενοχλήσει τον
κυνηγό αφού μπορεί τελικά να μην εύρισκε αυτός την άδεια θέση για να βάλει τη
βέργα του και να την έβαζε ο κυνηγός οπότε καθόταν αυτός στη θέση του. Το παι-
χνίδι συνεχιζόταν κι όλο και κάποιος έμεινε έξω.

Τσιλίκι (αγόρια)
Παιζόταν από δυο παίκτες. Ο κάθε παίκτης κρατούσε μια βέργα, περίπου μισό
μέτρο, την τσιλικόβεργα. Το τσιλίκι ήταν ένα μικρότερο κομμάτι ξύλου περίπου 25
εκατοστών. Το τσιλίκι ήταν πελεκημένο στις άκρες έτσι ώστε να είναι μυτερό και να
εκτινάσσεται προς τα πάνω όταν το χτυπούσαν με την τσιλικόβεργα στις άκρες. Κά-
θε παίκτης έπαιζε με τη σειρά του.
Στο παίξιμό του έμοιαζε με το αμερικάνικο παιχνίδι «μπεηζμπωλ». Ζωγράφιζαν
ένα κύκλο μέσα από τον οποίο το παιδί που έπαιζε πρώτο προσπαθούσε να διώξει
όσο μπορούσε μακρύτερα το «τσιλίκι» που κρατούσε με το ένα του χέρι χτυπώντας
το με την τσιλικόβεργα που είχε στο άλλο. Αν το άλλο παιδί κατάφερνε να πιάσει το
τσιλίκι στον αέρα τότε έχανε το πρώτο κι άλλαζαν ρόλους. Αν δεν τα κατάφερνε τό-
τε είχε μια ακόμα ευκαιρία να «κάψει» τον αντίπαλό του αν πετύχαινε με το τσιλίκι
που πετούσε από το σημείο στο οποίο είχε καταλήξει τον πρώτο παίκτη που καθό-
ταν μέσα στον κύκλο. Ο πρώτος παίκτης τώρα δεν καθόταν να δεχτεί μοιρολατρικά
το χτύπημα του αντίπαλου. Με την τσιλικόβεργα προσπαθούσε να χτυπήσει το τσι-
λίκι και να το επιστρέψει πίσω και μάλιστα όσο πιο μακριά γινόταν. Κι αυτό γιατί
στη συνέχεια μετρούσαν πόσα βήματα μακριά από τον κύκλο είχε καταλήξει το τσι-
λίκι και για κάθε βήμα έπαιρνε πόντους. Νικητής ήταν αυτός που συγκέντρωνε τους
περισσότερους πόντους.

Σκλαβάκια (αγόρια)
Τα παιδιά χωριζόταν σε δυο ομάδες. Ανάμεσα στις
δυο ομάδες υπήρχε χαραγμένη με δυο γραμμές μια πε-
1η Ομάδα
ριοχή που μπορούμε να πούμε ότι ήταν κάτι σα διαχω-
ριστική ζώνη ανάμεσά τους. Στόχος των παιδιών ήταν να
σκλαβώσουν όλους τους παίκτες της αντίπαλης ομάδας.
Σκ λ ά -
Γι’ αυτό έβγαινε κάποιος από τη μια ομάδα και προκα- β ο ι 3ο
ς 1ο
λούσε τους αντίπαλους να τον κυνηγήσουν. Το βασικό ς

στοιχείο αυτού του παιχνιδιού είναι ότι όποιος παίκτης

2ο
βγαίνει αργότερα έχει το πλεονέκτημα απέναντι σ’ αυ- ς
Σκ λ ά -
τούς που βγήκαν πριν απ’ αυτόν κι επομένως μπορεί να β ο ι
τους σκλαβώσει. Έτσι λοιπόν όταν έβγαινε από την απέ-
ναντι ομάδα κάποιος για να κυνηγήσει αυτόν που βγήκε
πρώτος, έτρεχε κάποιο άλλο παιδί από την ομάδα του
για να τον προστατεύσει κι αν μπορέσει να πιάσει 2η Ομάδα
«σκλάβο» τον αντίπαλο. Φυσικά και οι παίκτες της άλλης
ομάδας έτρεχαν να προστατεύσουν τον παίκτη τους και έτσι κάθε φορά είχε και
άλλος το πλεονέκτημα. Αν κάποιος επέστρεφε στη θέση της ομάδας μπορούσε να
ανανεώσει τη δύναμή του, κερδίζοντας το πλεονέκτημα απέναντι στους αντίπα-
λους. Σε περίπτωση που κάποιος πιανόταν «σκλάβος» τον έβαζαν στη γραμμή που
βρισκόταν μπροστά από την περιοχή της ομάδας τους. Στόχος των παιδιών της ο-
μάδας που έχασε αυτόν τον παίκτη ήταν να τον ελευθερώσουν χωρίς όμως να πια-
στούν και οι ίδιοι. Όποια ομάδα έπιανε όλους τους παίκτες της αντίπαλης «σκλά-
βους» ήταν η νικήτρια.

Ελευθερία (αγόρια-κορίτσια)
Έφτιαχναν ένα μικρό κύκλο («αλώνι») μέσα στο οποίο έβαζαν μια κουκουνάρα.
Με στρογγυλές πέτρες («ομάδες») που τις έριχναν από μια μικρή απόσταση προ-
σπαθούσαν να βγάλουν την κουκουνάρα έξω από τον κύκλο («αλώνι»). Αν το κα-
τάφερναν, κέρδιζαν. Μπορούμε να πούμε και γι’ αυτό το παιχνίδι πως έχει τις ρίζες
του στο αρχαίο παιχνίδι «εις ώμιλλαν».
 Κουμπιά (κορίτσια)
Είναι περίπου όπως οι σημερινές τάπες και παιζόταν από κορίτσια. Άπλωναν τα
κουμπιά κάτω και τα χτυπούσαν με κάποιο άλλο. Όσα κατάφερναν να αναποδογυ-
ρίσουν τα έπαιρναν. Νικητής ήταν αυτός που κέρδιζε τα περισσότερα. Φυσικά τα
κουμπιά δεν τα αγόραζαν αλλά τα έκοβαν από τα ρούχα της οικογένειας που βρί-
σκονταν στη ντουλάπα. Κι όλα αυτά τις περισσότερες φορές κρυφά από τους γονείς
τους που όταν το ανακάλυπταν περιποιούνταν κανονικά τους μικρούς σκανταλιά-
ρηδες. Το παιχνίδι αυτό παιζόταν και στην αρχαιότητα με νομίσματα ή όστρακα και
λεγόταν «στρεπτίνδα».

Λουρί (αγόρια-κορίτσια)
Παιζόταν από πολλά παιδιά. Συνήθως πάνω από 10. Έφτιαχναν έναν κύκλο που
σε κάθε μέρος του είχε από δύο παιδιά. Από το ένα ζευγάρι ο ένας ήταν η μάνα και
είχε ένα λουρί και κυνηγούσε τον άλλον που δεν είχε ζευγάρι και τον χτυπούσε. Για
να σωθεί αυτός πήγαινε μπροστά από δύο παιδιά (σε όποια μπορούσε) και το τρίτο
έφευγε και τον κυνηγούσε η μάνα. Όταν κουραζόταν το παιδί που έκανε τη μάνα
σταματούσε και έλεγε: «Βάλτε πίσω τα χέρια. Σας δίνω το λουρί». Και όποιος το
έπαιρνε γινόταν «μάνα» και το παιχνίδι συνεχιζόταν μέχρι να κουραστούν τα παι-
διά.

Ξαναλογίνα (αγόρια)
Παραλλαγή της μακριάς γαϊδούρας. Χωρίζονταν σε δυο ομάδες. Η μια απ’ αυτές
που θα την έκαναν καβάλα πιανόταν κυκλικά και κρατιόταν από τους ώμους. Γύρω
από αυτούς και σε απόσταση περίπου 1 μέτρο χάραζαν ένα κύκλο έξω από τον ο-
ποίο βρισκόταν η ομάδα που θα έκανε καβάλα. Από την πρώτη ομάδα έμενε ένας
που θα επιτηρούσε αυτούς που έκαναν καβάλα και αυτός ήταν ο «παπάς». Τα παι-
διά της ομάδας που ήταν έξω καβαλούσαν τα παιδιά που ήταν μέσα. Ο «παπάς»
πρόσεχε αν κανένας απ’ αυτούς που ήταν καβάλα πατούσε κάτω. Τότε τον έπιανε
και οι ομάδες άλλαζαν ρόλους. Μάλιστα τους παρενοχλούσε σκουντώντας τους με
το γόνατό του έτσι ώστε να πέσουν και να τους πιάσει. Αν βέβαια αυτός που έπε-
φτε κατόρθωνε να βγει από τον κύκλο που ήταν χαραγμένος γύρω του χωρίς να τον
ακουμπήσει ο «παπάς» τότε γλύτωνε. Αν όμως προλάβαινε κάποιος επιτήδειος κι
έκανε καβάλα τον «παπά» τότε φώναζε χαρούμενα «και τον παπά καβάλα» και τό-
τε τα πράγματα γινόταν πιο δύσκολα αφού η ίδια ομάδα παρέμεινε μέσα στον κύ-
κλο. Αν κάποιος απ’ αυτούς που ήταν από κάτω δεν άντεχε το βάρος του παιδιού
που τον είχε καβαλήσει κι έπεφτε τότε έχανε η ομάδα του και παρέμεινε στον κύ-
κλο.
Το παιχνίδι αυτό ήταν κάπως σκληρό αφού ο πιο μεγαλόσωμος της εξωτερικής
ομάδας διάλεγε να καβαλήσει τον πιο αδύνατο με σκοπό να τον γονατίσει. Οι πιο
δυνατοί της εσωτερικής ομάδας τον κρατούσαν γερά από τους ώμους ώστε να α-
ντέξει, κι έτσι ήταν αρκετά βασανιστικό για τον αδύνατο παίκτη.
 Το παιχνίδι αυτό έχει τις ρίζες του στο αρχαίο παιχνίδι «εφεδρισμός».

Μέντα-μέντα (κορίτσια)
Οι δυο αντίπαλες ομάδες βρισκόταν παραταγμένες η μια απέναντι στην άλλη
και σε κάποια απόσταση και τα μέλη της καθεμιάς κρατιόνταν σφιχτά από τα χέρια.
Τότε υπήρχε μεταξύ τους ο παρακάτω διάλογος.
- Τα μέντα μέντα
- Τα μελεγγίτικα
- Να μας τα στείλετε
- Με ποιον;
- Με όποιον θέλετε.
Τότε η ομάδα έστελνε την πιο δυνατή που έτρεχε με δύναμη για να κόψει τα
χέρια των κοριτσιών της αντίπαλης ομάδας. Αν τα κατάφερνε, έπαιρνε ένα παιδί
στην ομάδα του. Αν δεν τα κατάφερνε τότε το κρατούσαν οι αντίπαλες. Νικήτρια
ήταν η ομάδα που μάζευε τις πιο πολλές.

Προσβολές (αγόρια-κορίτσια)
Οι προσβολές παιζόταν κυρίως με δυο ομάδες. Μια αγοριών και μια κοριτσιών.
Η ομάδα των κοριτσιών συνεννοούνταν και κάθε κορίτσι διάλεγε ένα αγόρι. Αυτό
ήταν μυστικό. Τα αγόρια τώρα έπρεπε να μαντέψουν πιο κορίτσι τους διάλεξε και
να πάει σ’ αυτό και να το ρωτήσει «με θες;» Αν το πετύχαινε τότε του κορίτσι του
έλεγε ναι και έφευγαν μαζί. Αν δεν το πετύχαινε τότε το κορίτσι του γύριζε την πλά-
τη και το αγόρι έχανε κι έπαιρνε την προσβολή.

Καφ’ Πινίρ’ Γκιουζέλ’ (αγόρια)

Ήταν μια άλλη παραλλαγή της μακριάς γαϊδούρας. Τα παιδιά χωρίζονταν σε
δυο ομάδες. Η καθεμιά είχε τον αρχηγό της. Όριζαν τρία διαφορετικά αντικείμενα
το ένα σαν «καφ’» το άλλο σαν «πινίρ’» και το άλλο σαν «γκιουζέλ’». Ο αρχηγός της
ομάδας που έπρεπε να είναι από κάτω έσκυβε πρώτος στα γόνατα κάποιου που
επέβλεπε ώστε να μη βλέπει και ο αρχηγός της άλλης ομάδας τον καβαλούσε κρα-
τώντας τα τρία αντικείμενα. Ένα απ’ αυτά το έκρυβε στο ένα του χέρι και ρωτούσε
«Καφ’ Πινιρ’ Γκουζέλ’». Αν αυτός που ήταν από κάτω το έβρισκε τότε άλλαζαν ρό-
λους. Αν δεν το έβρισκε τότε πήγαινε και έσκυβε και δεύτερος της ομάδας του και
τον καβαλούσε κι αυτόν κάποιος από την άλλη ομάδα και γινόταν πάλι ο ίδιος διά-
λογος ανάμεσα στους αρχηγούς. Αυτό επαναλαμβανόταν μέχρι να ανακαλύψει ο
αρχηγός το κρυμμένο αντικείμενο και κάθε φορά που αποτυγχάνει προστίθεται κι
ένας παίκτης της ομάδας. Όταν τελειώσουν όλοι οι παίκτες η ομάδα παραμένει κα-
βάλα, μέχρι να ανακαλύψει ο αρχηγός της από κάτω ομάδας το αντικείμενο. Εννο-
είται πως κάθε φορά που ρωτάει ο από πάνω το κρυμμένο αντικείμενο αλλάζει.
Αυτό το παιχνίδι μπορούμε να πούμε ότι ήταν ένας συνδυασμός των αρχαίων παι-
χνιδιών «δια δακτύλων κλήρος» και «εφεδρισμός»
 Το μαντηλάκι (αγόρια-κορίτσια)
Οι δυο ομάδες παρατάσσονταν η μια απέναντι στην
άλλη και έπαιρναν οι παίκτες της καθεμιάς τα νούμερά
τους. Στο μέσο της απόστασής τους υπήρχε κάποιος που 1 2 3 4 5 6
κρατούσε ένα μαντηλάκι και σε κάποια στιγμή φώναζε
ένα νούμερο. Τότε ο παίκτης της κάθε ομάδας που είχε
αυτό το νούμερο πήγαινε στο κέντρο για να πάρει το μα-
ντηλάκι. Έπρεπε να προσέχει όμως. Το μαντηλάκι έπρεπε
να το πάρει και να επιστρέψει στην ομάδα του, χωρίς να
τον πιάσει ο παίκτης της άλλη ομάδας που είχε το ίδιο
νούμερο και βγήκε κι αυτός να διεκδικήσει το μαντηλάκι.
Διαφορετικά το μαντηλάκι το έπαιρνε αυτός.
Είναι ένα παιχνίδι που παίζεται με κάποιες παραλλα- 1 2 3 4 5 6
γές μέχρι σήμερα.
 ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ
Σβούρα (μόνο αγόρια)
Γνωστό παιχνίδι από την αρχαιότητα. Στην Παναγία την έλεγαν «ζιρζίλ’». Είχε το
γνωστό ατρακτοειδές σχήμα από την πάνω πλευρά του οποίου, που ήταν και η πιο
φαρδιά υπήρχε ένα ξύλο σαν άξονας περιστροφής και στη βάση υπήρχε ένα μυτερό
καρφί σα συνέχεια του ξύλινου άξονα. Περνούσαν μια θηλιά στον ξύλινο άξονα,
στη συνέχεια κατέβαζαν την κλωστή στο μυτερό καρφί κι έπειτα περιτύλιγαν το
σκοινί μέχρι το μέσο της σβούρας. Πετούσαν στη συνέχεια τη σβούρα με μεγάλη
δύναμη μέχρι που καρφωνόταν το μυτερό καρφί της βάσης στο χώμα. Το σκοινί
όπως ξετυλιγόταν έδινε την περιστροφική κίνηση στη σβούρα η οποία
συνέχιζε να περιστρέφεται και μέσα στο χώμα. Ήταν ένα παιχνίδι που
παιζόταν ατομικά αλλά και ομαδικά. Όταν παιζόταν ομαδικά προσπα-
θούσε ο ένας να χτυπήσει με τη μυτερή πλευρά της σβούρας κάποια
από τις σβούρες των άλλων παιδιών. Αν την πετύχαινε την έπαιρνε.
Φυσικά πολλές φορές οι σβούρες έσπαγαν από τα δυνατά χτυπήματα.
Οι εισαγόμενες έτοιμες ήταν οι λεγόμενες «αμερικάνες» σαφώς πιο
αδύνατες από τις ντόπιες. Μια παραλλαγή της σβούρας ήταν το «τιρτι- τιρτιλέκ’
λέκ’». Αυτό ήταν μια σβούρα που γινόταν από ένα παλιό καρούλι μέσα
από την τρύπα του οποίου περνούσαν ένα ξυλαράκι μυτερό από τη μία πλευρά. Η
περιστροφή αυτής της σβούρας γινόταν όχι με σπάγκο αλλά με τα δάχτυλα.

Πατίνι (μόνο αγόρια)

Σε ένα ορθογώνιο που το χρησιμοποιούσαν για να πατούν έβαζαν τρεις ρόδες,
δυο πίσω και μια μπροστά, και ένα Τ στο μπροστινό μέρος σαν τιμόνι. Είναι μια κα-
τασκευή όπως και τα σημερινά πατίνια, μόνο που βασίζονταν στην επινόηση και τη
φαντασία του κάθε παιδιού, που το έκανε μόνο του.

Πατηρήκια (ξυλοπόδαρα) (μόνο αγόρια)

Ήταν από τα παιχνίδια αντικείμενα που κατασκεύαζαν μόνα τους τα
παιδιά. Έπαιρναν δυο λεπτά κλαδιά δέντρου όσο το δυνατόν πιο ευθύ-
γραμμα και κλάδευαν όλα τα μικρά κλαδάκια που φύτρωναν απ’ αυτά
αφήνοντας στη βάση τους ένα κλαδάκι περίπου δέκα εκατοστά, ώστε να
μπορούν να πατούν εκεί πάνω. Με τα αυτοσχέδια αυτά ξυλοπόδαρα
περπατούσαν και διασκέδαζαν. Φυσικά δεν έλειπαν και τα πιο επιτη-
δευμένα ξυλοπόδαρα που γίνονταν από πιο καλά κατεργασμένα ξύλα. Πατηρήκια
Ξυλοπόδαρα
Γιο-γιο (αγόρια-κορίτσια)
Το γιο-γιο ήταν ένα καρούλι απ’ αυτά που τύλιγαν την πετονιά με ένα αυλάκι
στην περιφέρειά του. Σ’ αυτό τύλιγαν ένα σκοινί που όταν το άφηναν να ξετυλιχτεί
έδινε περιστροφική κίνηση στο γιο-γιο που εξακολουθούσε να περιστρέφεται ξανα-
τυλίγοντας το σκοινί κατά την αντίθετη φορά και πάει λέγοντας. Με ελαφρές κινή-
σεις του χεριού που το κρατούσε συντηρούσαν αυτή την κίνηση δημιουργώντας
την αίσθηση ενός αεικίνητου παιχνιδιού.

Ζούμπελο (αγόρια-κορίτσια)
Σημερινή τραμπάλα. Έπαιρναν μια σανίδα
και την έβαζαν πάνω σε ένα στρογγυλό κού- Ζούμπελο (Τραμπάλα)
τσουρο. Έκαναν έτσι τραμπάλα.

Ρόδα (κουρδουκέλ’) (αγόρια)

Έπαιρναν ένα στεφάνι από βαρέλι και ένα σύρμα κάπως χο-
ντρό και το στράβωναν από την κάτω πλευρά έτσι ώστε να σχη-
ματιστεί κάτι σα γάντζος. Σ’ αυτό το στράβωμα που ήταν σαν
αυλάκι έμπαινε ρόδα. Το παιδί κρατούσε το σύρμα από την άλ-
λη πλευρά και μετακινούσε όπως ήθελε τη ρόδα, έτρεχε, γυρ-
νούσε κλπ. Ήθελε κάποια επιδεξιότητα αφού έπρεπε με μόνο Ρόδα (κουρδουκέλ’)
εργαλείο το γάντζο να ελέγχει τη ρόδα που κινούνταν.

Τα παιδιά εκείνης της εποχής, όπως και τα παιδιά κάθε εποχής, είχαν την ανά-
γκη από παιχνίδια αντικείμενα. Όλα αυτά τα κατασκεύαζαν μόνα τους. Δεν υπήρχε
στην αγορά η ποικιλία των παιχνιδιών που υπάρχει σήμερα ούτε και η δυνατότητα
να αγοράζουν παιχνίδια. Άλλωστε γιατί να το κάνουν. Γύρω τους υπήρχαν όλα τα
υλικά (ξύλα, μέταλα, άχρηστα πανιά και σκοινιά κ.λ.π) που χρειαζόταν για να φτιά-
ξουν το προσωπικό τους παιχνίδι, όπως ακριβώς το έπλαθε η φαντασία τους.
Οι κούκλες τους γινόταν από παλιά υφάσματα, φθαρμένα, κουρέλια κ.λ.π. Δεν
είχαν τίποτα από την πολυτέλεια της Μπάρμπι ή της Σίντυ. Είχαν όμως καρδιά γιατί
είχαν γίνει από τα παλιά τους ρούχα, είχαν αυτές οι κούκλες κάτι δικό τους. Και
μοιάζαν τόσο πολύ με τα παιδιά εκείνης της εποχής που ήταν φτωχά. Δεν ήταν τό-
σο ξένα όσο οι σημερινές πολυτελείς κούκλες, που είναι τελείως άσχετες με τον
τρόπο ζωής των σημερινών παιδιών. Οι σημερινές οι κούκλες μπορεί να μιλάνε αλ-
λά η φωνή τους είναι σαν ρομπότ. Ψυχρή και μηχανική. Οι κούκλες εκείνης της ε-
ποχής μιλούσαν με τη φωνή των παιδιών.
Από τις φλούδες του πεύκου έφτιαχαν υπέροχες βαρκούλες. Με τα παλιά πανιά
έφτιαχναν τα τόπια τους. Με τα ξύλα έφτιαχναν τις σβούρες, τα πατίνια, τις τρα-
μπάλες, τα ξυλοπόδαρα. Με σπάγκους γύριζαν οι σβούρες και τα γιο-γιο. Τα παλιά
κουμπιά γινόταν κι αυτά παιχνίδι. Ακόμα και τα κοκαλάκια από τα κατσίκια δεν τα
πετούσαν. Παιχνίδι γίνονταν κι αυτά. Κι αν δεν είχαν βόλους δε νοιαζόταν. Υπήρχε
ο πηλός και μ’ αυτόν έπλαθαν όσους ήθελαν. Και δεν ήταν ανάγκη να είναι έμπει-
ροι λιθοξόοι για να φτιάξουν τις πέτρες για το «κουτσό», τα «στρακάκια» και την
«ελευθερία». Έφτανε το μεράκι και η φαντασία τους. Αλλά και ο συναγωνισμός α-
νάμεσα στα παιδιά ήταν αρκετός για να βάλει το καθένα όλη την τέχνη του προκει-
μένου να έχει το ομορφότερο παιχνίδι.
Ποιος μπορεί να πει ότι εκείνα τα παιδιά ήταν δυστυχισμένα;
 ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ
Όπως και σε άλλες περιοχές της πατρίδας μας έτσι και στην Παναγία τα παιδιά
έλεγαν διάφορα τραγουδάκια κυρίως για να δουν ποιος θα πρέπει να τα φυλάει ή
ποιος θα κυνηγάει κλπ.
Αυτά όπως και στις άλλες περιοχές δεν ήταν τραγουδάκια με κάποιες λέξεις και
κάποιο συγκεκριμένο νόημα, αλλά διάφορα σύνολα από συλλαβές που μόνο σκοπό
είχαν να απαγγελθούν ρυθμικά και με τον περιορισμένο τους αριθμό να αναδεί-
ξουν με το τέλειωμά τους τον «τυχερό». Χαρακτηριστικό είναι το γνωστό σ’ όλη την
Ελλάδα «α-μπε-μπα-μπλόμ». Εμείς εδώ θα σας παρουσιάσουμε τα τραγουδάκια
που έλεγαν τα παιδιά στην Παναγία. Στα τραγουδάκια αυτά υπάρχουν όπως είπαμε
τα σύνολα από συλλαβές αλλά και λέξεις ελληνικές, τούρκικες και βουλγάρικες αλ-
λά χωρίς πολύ καθορισμένο ή και με ανύπαρκτο τις περισσότερες φορές νόημα.

Ανέβηκα στην πιπεριά Ορειβίτσα, πορπατίτσα,

να κόψω ένα πιπέρι ντομαγιά, ντοκαγιά
κι η πιπεριά τσακίστηκε τσίλιπι, ρούσαμπι
και μού ‘κοψε το χέρι. τάριμ τίρι
Δος μου το μαντηλάκι σου κω- κού-τσος
το χρυσοκεντημένο ---
να δέσω το χεράκι μου Άκατα, μάκατα,
που είναι ματωμένο σούκουτου, μπε
μες στο αί-μα βου-τη-γμέ-νο. άμπελ, φάμπελ
- Πώς την κάνουν τη μπουγάδα; ντο - μι - νε
- Με νερό με σαπουνάδα. ---
- Πώς τ’ απλώνουν τα ρουχάκια; Νταμ νταμ φιλι Νίκο
- Με σκοινί με μανταλάκια. νταμ ταραγά
Σαλάτα, μαλάτα, ξεπετώ
πέσει, κλείσει, καμήσει* εν Περσεφόνη μου
ρέγκο, τάγκο
(*καμάω=φυλάω)

Υπάρχει ακόμα κι ένα τραγουδάκι που ήταν σκωπτικό και δεν το τραγουδού-
σαν απλώς αλλά και μιμούνταν τις κινήσεις του τραγουδιού. Μπορούμε να πούμε
δηλαδή ότι ήταν ένα αυτούσιο παιχνίδι. Παιζόταν από κορίτσια μόνο τα οποία έκα-
ναν έναν κύκλο και τραγουδούσαν το παρακάτω τραγουδάκι περπατώντας και κάθε
φορά έκαναν τις κινήσεις μιμούμενα τις δουλειές της ακαμάτρας νοικοκυράς.

Μια φορά πήγα στη Σμύρνη, κοκωνίτσα μου και την Τρίτη τα στραγγίζει, κοκωνίτσα
και με πάντρεψαν οι φίλοι, κοκωνίτσα μου μου
και μου δώσαν μια γυναίκα, κοκωνίτσα μου Την Τετάρτη τα απλώνει, κοκωνίτσα
πού ‘τρωγε για πέντε δέκα, κοκωνίτσα μου (δις) μου
Τη Δευτέρα βάζει πλύση, κοκωνίτσα μου
και την Πέμπτη τα μαζεύει, κοκωνίτσα μου
Την Παρασκευή μπαλώνει, κοκωνίτσα μου
το Σαββάτο σιδερώνει, κοκωνίτσα μου
και την Κυριακή αλλάζει, κοκωνίτσα μου
πάλι μες στην ψείρα βράζει, κοκωνίτσα μου (δις)
(Ανάταση-κυκλικές κινήσεις καρπού)
(Τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος)
(δείχνουν με το δείκτη τον αριθμο 1)
(μιμούνται κίνηση και αριθμούς)
(μιμούνται πλύση στο χέρι)
(μιμούνται στράγγισμα με το χέρι)
(μιμούνται άπλωμα ρούχων)
(μιμούνται μάζεμα ρούχων)
(μιμούνται μπάλωμα ρούχων)
(μιμούνται σιδέρωμα ρούχων)
(μιμούνται γδύσιμο - ντύσιμο)
(τα παιδιά ξύνονται από φαγούρα)
 ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΗΜΕΡΑ
Είπαμε πως παίζατε εσείς. Για να δούμε όμως με τι παίζουμε εμείς.
Πολλές φορές μας καλοτυχίζετε. Ίσως και να μας ζηλεύετε. Εσείς στα χρόνια σας
δεν είχατε τόσα παιχνίδια. Εμείς τα «καλότυχα» τα έχουμε όλα. Όμως πιστεύετε στ’
αλήθεια ότι παίζουμε; Πρώτα απ’ όλα ένα μεγάλο μέρος από τον ελεύθερο χρόνο
μας τον σπαταλάμε μπροστά στην τηλεόραση. Έτσι δεν έχουμε τα ομαδικά παιχνί-
δια που είχατε εσείς. Και ξέρουμε ότι με τα ομαδικά παιχνίδια μαθαίνουμε τη συ-
νεργασία, την αλληλοβοήθεια, τη φιλία. Ακόμα ακονίζουμε το μυαλό μας προσπα-
θώντας να βρούμε τρόπους να νικήσουμε χωρίς να ξεφεύγουμε από τους νόμους
και τους κανόνες του παιχνιδιού. Μαθαίνουμε να σεβόμαστε τους νόμους του παι-
χνιδιού, να πειθαρχούμε στους κανονισμούς του, να αναγνωρίζουμε την ήττα μας
και να παραδεχόμαστε την ανωτερότητα του αντιπάλου χωρίς ζαβολιές. Όλα αυτά
είναι χρήσιμα στη ζωή μας γιατί μας μαθαίνουν πώς θα γίνουμε καλοί και σωστοί
πολίτες, που θα σεβόμαστε τους νόμους και τους κανόνες της κοινωνίας, θα συνερ-
γαζόμαστε με τους συνανθρώπους μας και γενικά θα ενώνουμε με τους άλλους τις
προσπάθειές μας όχι μόνο για το δικό μας καλό αλλά και για το καλό όλων μας σαν
σύνολο.
Αυτά όπως είπαμε εσείς τα μάθατε μέσα από τα παιχνίδια σας. Εμείς;
Τα κορίτσια τα παλιά τα χρόνια έφτιαχναν μόνα τους τις κούκλες τους κι έψα-
χναν τα βρουν πώς θα τις ντύσουν. Σήμερα κυκλοφορούν πάρα πολλές έτοιμες
κούκλες με πάρα πολλά σετ από πολυτελή ρούχα για να τις ντύνουν τα παιδιά. Τη
Σίντυ, τη Μπάρμπι κι άλλες πολλές, που υπάρχουν στα καταστήματα παιχνιδιών και
που τις έχουν αγοράσει τα περισσότερα κορίτσια, είναι πάμπλουτες κούκλες με πι-
σίνες, αυτοκίνητα, πολυτελή σπίτια και αστραφτερά ρούχα. Και σας ρωτάμε : Σε τι
θα ακονίσουν το μυαλό τους και τι θα μάθουν τα κοριτσάκια που παίζουν μ’ αυτές;
Μήπως ότι θα πρέπει κι αυτά όταν μεγαλώσουν να έχουν όλα τα πλούτη της κού-
κλας τους; Κι αυτό δεν είναι μια ψεύτικη εντύπωση; Να λοιπόν γιατί δεν είναι ευτυ-
χισμένα τα κορίτσια με τις πολυτελείς κούκλες τους.
Αλλά και τα αγόρια. Δεν έχουν τίποτα να κατασκευάσουν. Υπάρχουν τα τηλεκα-
τευθυνόμενα, τα TRANSFORMERS, οι PΟWER RANGER κ.λ.π. Ψεύτικά παιχνίδια ε-
νός ψεύτικου κόσμου. Γι’ αυτό και γρήγορα τα βαριόμαστε και θέλουμε καινούρ-
για, μόνο που όσα κι αν αγοράζουμε ποτέ δε θα ικανοποιηθούμε, γιατί συνέχεια θα
ψάχνουμε κάτι που να έχει σχέση με μας. Κι αυτά όλα είναι ξένα με τον κόσμο που
ζούμε. Κι όσο κι αν στην αρχή εντυπωσιαζόμαστε τίποτα άλλο δε μας μένει παρά
μόνο ο πρώτος θαυμασμός και η ευχαρίστηση εκείνης της στιγμής.
Φυσικά υπάρχουν και εταιρίες που κατασκευάζουν κάποια παιχνίδια που έχουν
σκοπό να ακονίσουν το μυαλό των παιδιών. Είναι παιχνίδια με κατασκευές, συναρ-
μολογούμενα κ.λ.π. Αυτά όμως πολλοί λίγοι τα προτιμούν γιατί δεν είναι της μό-
δας. Αγοράζουν λοιπόν όλοι τα παιχνίδια που διαφημίζονται από την τηλεόραση,
τα παιχνίδια που εντυπωσιάζουν τους μεγαλύτερους, οι οποίοι πιστεύουν, ότι ε-
πειδή τα στερήθηκαν εκείνοι, τα λαχταρούν και τα παιδιά τους.
 Κοιτάξτε γύρω σας. Θα δείτε πολλά από τα σημερινά παιχνίδια. Θα αλλάζατε
όμως τα δικά σας παιχνίδια για ένα σημερινό; Θα δίνατε τα πατηρήκια ή το πατίνι
σας για ένα TRANSFORMER;
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Φυσικά θα είμαστε πολύ άδικοι σαν παιδιά αν σας κατηγορούσαμε διότι μας
αγοράζετε παιχνίδια όταν εμείς τα ίδια σας τα ζητάμε. Κι επιπλέον θα ήταν αχαρι-
στία για σας που ξοδεύεστε για τα παιχνίδια μας, που ξέρουμε όλοι πόσο ακριβά
είναι.
Όμως επιτρέψτε μας να εκφράσουμε κι ένα παράπονο. Γιατί υποτιμήσατε τόσο
πολύ τα παιχνίδια που παίζατε εσείς; Γιατί δεν μας τα μάθατε; Γιατί να ξεχαστεί αυ-
τός ο πλούτος που όπως είπαμε ξεκινάει από την αρχή της ελληνικής ιστορίας; Εί-
παμε και πιο πάνω πώς παιχνίδια με ιστορία πάνω από είκοσι αιώνες χάθηκαν σε
διάστημα λιγότερο από 20 χρόνια.
Γιατί μας στερήσατε τη χαρά να παίξουμε αυτά τα παιχνίδια;
Εμείς ψάξαμε και τα βρήκαμε. Ίσως κάτι γλυτώσαμε από τη λησμονιά του χρό-
νου. Θέλουμε να σας παρακαλέσουμε να μας βοηθήστε να τα ξαναπαίξουμε.
Δεν ήσασταν και τόσο δυστυχισμένοι τελικά. Μέσα από τα παιχνίδια σας απο-
κτήσατε πολλές γνώσεις και δεξιότητες που στις δύσκολες εποχές που περάσατε
δεν μπορούσατε να τις αποκτήσετε στα σχολεία. Κι αυτό δεν είναι υπερβολή. Πολ-
λοί ψυχολόγοι και παιδαγωγοί υποστηρίζουν ότι το παιχνίδι είναι το μεγαλύτερο
σχολείο γιατί εκεί το παιδί καλείται να αντιμετωπίσει μόνο του κάποιες καταστά-
σεις που αργότερα στη ζωή του θα τις συναντήσει σαν πραγματικότητα. Μέσα από
το παιχνίδι το παιδί γνωρίζει τον κόσμο, επινοεί και κατασκευάζει τα παιχνίδια του,
αναπτύσσει τις κοινωνικές του σχέσεις με τα άλλα παιδιά, μαθαίνει να σέβεται την
κοινωνία και τους νόμους της, μαθαίνει να συνεργάζεται.
Εμείς προσπαθήσαμε να κρατήσουμε τα παιχνίδια που έπαιζαν παλιότερα στην
Παναγία, πριν ο χρόνος και η λησμονιά τα εξαφανίσει. Θα προσπαθήσουμε μάλι-
στα να τα παίξουμε και πάλι. Είναι αρκετά διασκεδαστικά. Θα χρειαστούμε και τη
βοήθειά σας όταν βρούμε κάποιες δυσκολίες. Μη μας την αρνηθείτε.
Τα χρόνια βέβαια περνούν και ο τρόπος ζωής αλλάζει. Μπορούμε όμως αν
προσπαθήσουμε να δέσουμε το παλιό με το καινούργιο. Μπορούμε αν θέλουμε να
αποκτήσουμε την απλότητα που υπήρχε τα παλιότερα χρόνια.