••

Ucretsiz, kesintisiz,
hızlı İnternet
sana iyi gelir!

- -
- -- e
Wispotter Trump AVM
0850 277 92 92

Trump AVM sana iyi gelir!

TRUMP
Mecidiyeköy/ Şişli I O 212 348 78 67 f 'JI @) /TrumpAVM ALIŞVERİŞ MERKEZİ
MERHABA!
Geçmişe baktığımızda günümüzü şekillendiren
olayları görür ve daha iyi bir gelecek tasarlamak
için bu olaylardan dersler çıkarırız. Tarihi bilmek,
güncel olayları objektif ve sağlıklı bir şekilde
geçmişteki önemli olayların farklı şekilde gelişmesi
Katılmak için:
durumunda tarihin akışının nasıl değişeceğini www.doganburda.com/aahanket
uzmanların görüşleriyle sorguladığımız Alternatif
Tarih bölümünde, "Osmanlı İmparatorluğu

değerlendirebilmemizi de sağlar.
Bunların hepsi elbette doğru... Ancak bir gerçek
daha var: Tarih aynı zamanda heyecan vericidir,
gizemlidir, hatta bazen eğlencelidir!
AllAbout History, konusunda uzman yazarların
hazırladığı içeriğiyle her sayısında size tam da bu
heyecanı yaşatmak için yola çıkıyor. Yazı dilinden
fotoğraf ve illüstrasyonlarına kadar her makale
25
1. Dünya Savaşı'nda İtilaf Güçleri'nin yanında
yer alsaydı ne değişirdi?" sorusunun cevabını
bulacaksınız. Zaman Yolcusunun El I<itabı
bölümünde, Semerkant'ın sokaklarında hayatta
kalmanın yollarını keşfederken, Büyük Savaşlar �- kişiye Antik
M�eniyetler
Oze1Sayısı
kısmında önemli muharebelerin destansı
hikayelerine şahit olacaksınız.
AllAbout History, geçmişin tüm drama, aksiyon,

-
BUSAYIDAKI
sadece okumanız için değil, hikayenin bir parçası skandal ve gerilimini çarpıcı analizler, sürükleyici
olmanız ve kendinizi söz konusu mekanların içinde bir hikaye anlatımı, nefes kesici fotoğraflar
. .
ONERILERIM
hissetmeniz için dikkatlice hazırlandı. Böylece, ve harika illüstrasyonlar eşliğinde sizlerle
birbirinden ilginç konuları okurken geçmişe doğru buluşturacak.
büyüleyici bir yolculuğa çıkacaksınız. Eğer tarihe ilgi duyuyor, geçmişin dönüm Keşiflerin Tarihi
Aslına bakarsanız. tarih herkesin biraz da olsa ilgi noktaları hakkında okumak. düşünmek ve Dergimizin her sayısında.
duyduğu bir konu. Bu yüzden, AllAbout History'yi detaylıca işlediğimiz bir konu
konuşmaktan keyif alıyorsanız. Ali About History karşılayacak sizi. İlk sayıdaki
hazırlarken öncelikli amacımız. en sofistike tam size göre! konumuz keşifler. Sonraki
konuları bile herkesin kolayca takip edebileceği ve İki ayda bir, elinizden sayılarda devrimler. savaşlar.
icatlar vb. açılış konuları olacak.
okumaktan keyif alacağı bir biçimde sunmak. bırakamayacağınız ve
Konu başlıklarını titizlikle seçtiğimiz sonraki sayısını sabırsızlıkla Tapınak Şövalyeleri
Tapınakçılar. Haçlı Seferleri.
ilk sayımızda, Berlin sokaklarında Nazi bekleyeceğiniz bir dergi ile l<utsal l<ase... Bu gizemli
İmparatorluğu'nun yükselişine tanıklık edecek. karşınızda olacağız. topluluk hakkındaki
hikayeler hep ilgimi
Da Vinci'nin Floransa'da başlayan macerasına Şimdi gelin, hep birlikte çekmiştir.
katılacak, Tapınak Şövalyeleri'nin en derin sırlarını geçmişi keşfedelim...
açığa çıkaracak ve ünlü kaşiflerle denizlere Atatürk'ün Mekanları
açılacaksınız. Atatürk ile sembolleşmiş
mekanlarda çıktığımız
üstelik sadece bu kadar da değil... Ali About Gökbun bu nostaljik gezi. Gazi'nin
anılarıyla da birleşince
History, sizi şaşırtacak, farklı, yaratıcı ve keyifli Sungurtekin gerçekten çok etkileyici.
içerik konseptleriyle de öne çıkıyor. Örneğin,

OBizeyazm · TakipEdin
allabouthistory@doganburda.com @allabouthistoryturki.ye
 SAYI Ol
Keşifler
Ticaret yapmak, imparatorlukları
genişletmek veya merakımızı gidermek
10
için yaptığımız keşifleri inceliyoruz ...

12
Geçtiğimiz 2000 Yılın Keşifleri
Bugünden bakarak keşiflerin tarihini yazıyoruz
Onur Listesi: İz Bırakan Kaşifler
14
Tarihteld en ünlü on maceraperest

sıradan bir günü 16

Denizci Kolomb·un
Kolomb'un sancak gemisi Santa Maria'da yaşam nasıldı?
Destansı Yolculuklar: Hazine Filosu
18
Zheng He, Çin'in dünyaya dair bilgisini muazzam ölçüde
genişleten bir dizi yolculuğa nasıl öncülük etti?
Kötülüğün Yükselişi
22
Nazi liderinin hilelerini, yalanlarını ve ihanetini öğrenin

32 Atatürk·ün Mekanları
Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün hayatında önemli yer
etmiş ve Çankaya'daki ilk köşkten Savarona Yatı'na kadar
onunla sembolleşmiş mekanlar.

36 Bir balaşta Maya Uygarbğı.

Antik Maya Uygarlığı'nın ritüelleri ve gelenekleri ile toplum
yapısı hakkında şaşırtıcı bilgiler ve önemli gerçekler

38 Tapınak Şövalyeleri
Tutuklandılar, işkence gördüler ve yakılarak öldürüldüler. Peld
Tapınakçılara yönelik suçlamalar doğru muydu?

46 zaman Yolcusunun El Kitabı

14. yüzyılın sonlarında Semerkant'a yapacağınız yolculukta
yanınızda bulundurmanız gereken bir kılavuz

48
11
Da Vinci nin Karanlık Sırlan
Tarihin en büyük dehalarından birinin hayatındald zorluklarla
nasıl savaştığını öğrenin

56 Alternatif Tarih
Osmanlı İmparatorluğu'nun İtilaf Devletleri'ne katıldığını farz
edelim. Ne değişirdi?

. Büyük Savaşlar
66
Doğu Roma imparatorluğu Hadrianapolis'te
Gotlara yenilir
58 CIKin Karanlık Gecmişi
Yıllardır gizlenen suikast ve işr<ence ağı

. . Geçmişte Nasddı?
72
M.O. 250 yılının Iskenderiye'si dünyanın en büyük
şehirlerinden biriydi ve iki kültürün iç içe geçtiğine
tanıklık ediyordu

74
11
Antik Mısır da Ölüm
öte yaşamda hayatta kalacak bir mumya nasıl yapılır?
Tarih Yazanlar
80
Moğol halkının lideri Cengiz Han'ın biyografisi
Salgın: 1918
84
1. Dünya Savaşı'ndan daha fazla can almış salgın
hakkında her şey
Tarihin 20 Miti
90
Bildiğinizi zannettiğiniz gerçekleri tekrar düşünün

Hollywood·a karşı gerçek tarih

97
Mel Gibson'ın Cesur Yürek adlı filmindeki sanatsal
özgürlüğün boyutu nedir?

4
 r

AVANTAJLI
ABONELİK FIRSATI! YAYINCI
RY
Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş.
İcra Kurulu Başkanı
Cem M. Başar
Yayın Direktörü (Sorumlu)
Gökhun Sungurtekin
Yayına Hazırlayan
Melih Şabanoğlu
Grafik Tasarım
Hasan Kaya
Katkıda Bulunanlar
Gamze Doğan Çetinkasap
Etkinlik ve Proje Direktörü
Ali Erman İleri
Kurumsal İletişim Müdürü
Funda Demirci Ayan

YÖNETİM
Satış ve Dağıtım Direktörü Egemen Erkorol
Finans Direktörü Didem Kurucu
Üretim Planlama Direktörü (Tüzel Kişi Temsilcisi) Yakup Kurtulmuş
Dijital içerik Direktörü Eren Demir
REKLAM
Grup Başkanı Nisa Aslı Erten Çokça
Grup Başkan Yardımcısı Işıl Baysal Turan, Seda Erdoğan Dal
Satış Koordinatörü Burcu Kevser Karaçam
Satış Müdürü Hatice Tarhan, İpek Tunalı, Beril Güroğlu Sözkesen
Reklam Teknik Müdürü Ayfer Kaygun Buka
'D' O 212 336 53 61-62
REZERVASYON
Rezervasyon 'D' O 212 336 53 00 - 57 - 59
Rezervasyon Faks O 212 336 53 92 - 93
Ankara Reklam Satış Koordinatörü
Sezinur Balıkçıoğlu
Ankara Reklam Satış Müdürü
Beliz Balıbey 'D' O 312 207 00 72-73
Reklam Bölgeler Satış Müdürü
Dilek Ünlü 'D' O 212 336 53 72 Faks O 212 336 53 91

ANKARA TEMSİLCİSİ
Erdal ipekeşen 'D' O 312 207 00 71
ULUSLARARASI REKLAM SATIŞ TEMSİLCİLERİMİZ
Burda Uluslararası
ltalya: Mariolina Siclari
tr +39 02 91 32 34 66, mariolina.siclari@burda.com
Burda Community Network
Almanya/Merkez: Vanessa Noetzel
tr +49 89 9250 3532, vanessa.noetzel@burda.com
Michael Neuwirth
'D' +49 89 9250 3629, michael.neuwirth@burda.com
Avusturya/İsviçre: Goran Vukota
tr +41 44 81 02 146, goran.vukota@burda.com
Fransa/Luksemburg: Marion Badolle-Feick
'D' +33 1 72 71 25 24, marion.badolle-feick@burda.com
İngiltere/İrlanda: Jeannine Soeldner
'D' +44 20 3440 5832, jeannine.soeldner@burda.com

6 sayı abonelik
ABD+Kanada+Meksika: Salvatore Zammuto
tr +1 212 884 48 24, salvatore.zammuto@burda.com

YÖNETiM YERi

9!? ��L yerine 79.50 TL

Kuştepe Mah. Mecidiyeköy Yolu Cad. No: 12
Trump Towers Kule 2 Kat: 21-22 34387 Şişli - İstanbul
'D' O 212 41O 32 00 Faks O 212 41O 35 81
Baskı: Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş.
Dudullu Org. San. Bölgesi 1. Cad. No: 16 Ümraniye - İstanbul

• I<redi kartına 3 taksit imkanı (axess, bonus, maxsiınum, World)

tr 444 44 03 Faks O 216 365 99 07-08 www.bilnet.net.tr
Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş.
DB Okur Hizmetleri Hattı

• Adresinize ücretsiz teslim tr O 212 478 O 300 okurhizmetleri@doganburda.com

DB Abone Hizmetleri Hattı
'D' o 212 478 o 300 Faks o 212 410 35 - 12 - 13
E-posta abone@doganburda.comWebwww.doganburda.com
Çalışma saatleri
Her gün saat 9.00-22.00 arasında hizmet verilmektedir.
Yayın türü: Ulusal, iki ayda bir

CAGRI MERKEZİ
(212) 478 03 00
E-POSTA
abone@doganburda.com
İNTERNET
www.dbabone.com
r pp üyesidir.
© AII About History Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş.
tarafından T.C. yasalarına uygun olarak yayımlanmaktadır. Dergide
yayımlanan yazı, fotoğraf, harita, illüstrasyon ve konuların her hakkı
saklıdır. İzinsiz, kaynak gösterilerek dahi alıntı yapılamaz.

J ı. Bu dergideki makaleler AII About History adlı

' U l U • 1 dergiden Türkçeye çevrilmiştir. Bu yayının telif
., ,. hakkı ve lisansı, Birleşik Krallık merkezli Future
plc grup şirketi Future Publishing Limited'a aittir.
Tüm hakları saklıdır. Future plc grubu tarafından
yayımlanan dergiler hakkında bilgi almak için
www.futureplc.com adresini ziyaret edebilirsiniz.
 ı.' J 5 .J 4

Kının Savaşı günlerinde Birleşik Krallık askerleri İstanbul'da

Haydarpaşa yalnrılarında. Arka planda tarihi yanmada ve Topkapı
Sarayı görülüyor. James Robertson'ın fotoğrafından alınma
gravür. The Illustrated London News, ıs Temmuz 1854.
 . .. . .. .
..···. ···. . .
. . ... .. .
... .
... ··
.
...

...
..
.. .
.. . ..
.. . . .. . ...
· ·... dehasıyla heykel, grafik ve hatta şiir de dahil ··
. .··
,•

.· .... . ...
·
. . · . ···· . • farklı alanlarda eserler verdi. ·
.
· . ··· .. ... ·· . ... .
'•

... ..
... . ..

'
 Amerika'ya
ayak basan ilk
1903-1906 Avrupalı olduğu
yıllarında iddia ediliyor
Kuzeybatı Geçidi'ni
tek başına gemiyle
geçen ilk denizci
Yeni Dünya'da
keşfe çıktı ve El
Darada şehrinin
izini sürdü

....................................................................................................................................................................................................................

<:::::::::

DA BİR YOLCULUGA ÇIKIN

....................................................................................................................................................................................................................
······ · ··
· · · i
·· · ·..······
···· ·· · ·
•· •· · '.
· · ·········· ·
·· ··· · · . . .. ..· · ·· ·· ·· · · · · · ·
· · ·· ··
I I

Bilinmezliğe yelken açan ·· ·· ,

'''

cesur insanlarla tanışıp, dünya

I I
I I
I
I
'
haritasını nasıl defalarca
I
I
I
I

değiştirdil<lerini l<eşfedin ''

I
I
I
''
''
I

.. .. //
I

''
''
··---- ... Bu Sayıda ''
\

12 Geçtiğimiz 2000 18 Destansı Darwin '

''
..
un
\
\
\

.. ..
\

yılın ıceşifteri yolculuklar:

\
1
\
'
Hazine Filosu tl
Gemiyle 1
İki bin yıl geriye kadar ' .. y
.....
1
yaptığı uzun
uzanan ve dönüm noktası Zheng He liderliğinde,
.. .. .. .. ....
yolculuklarda
.......
...... L........
"' ... Cabral: 1500
olmuş yolculuklardan Çin'in dünyaya dair Evrim

.... _ ------ - - -- -----

Teorisi'ni
bazılarını seçtik bilgisini büyük ölçüde ..
-- - -- -
geliştirdi
zenginleştirirken, ülkenin
14 Onur listesi: İz etki alanını ve prestijini '
bırakan kaşifler de artıran yolculuklar '
Marco Polo'dan Neil
Armstrong'a tarihteki en ünlü ..'
on maceraperestle tanışın .. ..
16 Denizci Kolomb·un
sıradan bir günü
Kolomb'un sancak gemisi
Binghaın
1500 yılında
Santa Maria'da 24 saatlik Brezilya'yı
deniz yolculuğu keşfeden Portekizli
kaşif Machu
Picchu'yu
ziyaret eden
ilk batılı
 u u

Yeni Dünya'ya dört

Tenzing Norgay _yolculuk yaparak
ile birlikte lspanya'nın burayı
Everest'e sömürgeleştirmesinin
Afrika'daki tırmanan ilk kişi yolunu açtı
Nil Nehri'nin
Büyük Asya
i
izlediği yolu Polo: 1260
turunda ünlü
haritaladı
- - --
,------------ - - ------
Moğol lider l<ubilay
Han ile tanıştı
,, ,,
• '
,
,, '
1
1
''
1
,,
' \
\ \

..
\ \
\
, 1
' ... ...
\

',-
\

......,�c·
Magellan: 1522

---L-- ----------- ----

... ___ _ '
....,,,,..'....,, .
\

,
I
•
, I

'
: '.Stanley 1875
.. ..,,
' ;

'. ,, ,,-' ;, ,,"'

.... .. ,..
1

,,'"
,,
.,/" ,,' a Gama: 1498

, ,,
,,' ._D

',\ ,,
\
, , ,'
\

''
1 ,'
Avustralya,

--
ıı

-
Yeni Zelanda ve

---
ıı
_,_,,,,
- ,' ,,,
'
- -
Hawaii'yi keşfeden

-
I

- -- - '
, 1

,, ilk Avrupalı

- , ,, ,
I

- -
Cook: 1769 ,
,'
/-- - -
I I t 1

- -- - ,
I I

- -- ,, ,
I I

'','',' -- ,,

--­ -- - - -- , ,
'
-----r�, , ------
,' , , ,,,
-
,
-
,
-
� ,
-
, , I

-- - -- _,,,

---
•'
.. .. .. , -
- ----------------
•
1
nu
Da Gama
1497-1498
yıllarında
Avrupa'dan
Scott Hindistan·a

Macellan
doğrudan
Güney Kutbu'na bir deniz
ulaştı. ancak 1912 yolculuğu
yılında dönüş yaptı Dünyanın çevresini
yolunda yaşamını dolaşmak üzere
kaybetti ilk keşif gezisini
başlattı
 •
ız

MARCO POLO'NUN YOLCULUKLARI BASLADI

Grönland'a
yerleşildi
GRÖNLAND 982
Atlantik Okyanusu'nda büyük
bir ada l<eşfeden İskandinav
l<aşif Kızıl Erik, Norveç·e
dönmeden burada bir koloni
kurup buraya "yeşil ülke"
(green land) adını vererek
adanın güzelliğini açığa
vurmak istedi. Daha sonra
500 kadar eıi<ek. kadın ve
evcil hayvanla Grönland'a
'.,er.:� .... geri döndü. Adanın
kalıcı bir şeldlde
sömürgeleştirilmesi
işte bu şeldlde
başladı.
VENEDIK, ITALYA 1260
Marco Polo'nun. Asya'nın kalbini keşfe çıktığı inanılnıaz yolculuğu.
söz konusu dönemin hızlı ve güvenli seyahat imkanından yoksun
olduğu düşünüldüğünde. oldukça dikkat çekici bir başarıdır.
Yolculuğu sırasında Moğol hükümdar Kubilay Han ile tanıştığını.
Kubilay Han'ın kendisini yazlık sarayına kabul ettiğini ve Pekin.
Çengdu. Hangzhou gibi büyük şehirleri ziyaret ettiğini yazdı.
Yolculuğu 24 yıl sürdü. Geri döndüğünde ise Venedik'i Cenova ile
savaş halinde buldu. Keşiflerini anlattığı II Milione (Marco Polo'nun
Gezileri) adlı seyahatname. İtalya'da Polo ile birlikte kısa bir süreliğine
hapse atılan Rustichello da Pisa tarafından derlendi. Kitaptal<i bilgiler
ikinci bir ldşi tarafından aktarıldığından. tarihçiler Polo'nun Asya'ya
dair açıklan1alannı sorgulayıp bazı bilgilerin doğru oln1adığını
kanıtladırlar.

Grönland keşfedilir t K.olomb yola çıkar Kıta ötesi yokuluk T

Zaman tüneli 982 Unlü ltalyan kaşif İskoç kaşif Dav i d

e lndus Nehri haritalandınlır Vi ikingler Yeni Dünya·ya

Kri stof Kolomb. İspanya Liv ingstone, tüm
Batlamyus'un ula"r
tarafı ndan finanse edilen Afrika'yı geçerek. bir
Haritası 1492
Pers kralı 1. Dari u s . Karyandalı kaşif il k yo lculuğuna çı kar. kıtayı kateden i lk Batı lı

1854-1856
5kylax'ı , İndus Nehri'nin rotasını Kı zı l Erik'in oğl u Leif Eri kson, olur.

�(alicut'a {Kozhikode) Yeni Zelanda

Yunanlı astronom günümüzde Kana da sı nırları
515 M.Ö·
harita l andı rması için gönderir. e b u ıunan v·ını and'e
ulaşılır haritaland ırılır
ve coğrafyacı ·ıçerıs· ı·nd
'"!teas 1 itere':, .,.,
Batl amyus. (Newfoundl and) ayak basarak
'!....
1004·1005
Avrupa. Asya ve Yeni Dünya'yı keşfeder. İngiliz Kaşif James
zıyaret.,.....r Vasco da Gama,
Afrika kı talarını
• Marco Polo.
Yunanlı ka�f P teas. Cebehtank'ı Avrupa'dan Hindistan'a Cook. tüm Yeni
geçe r ve kalay itıca retinl ve çevresi ndeki
ltalya'dan yola çıkar
yolculuk eder ve Zelanda'nın sahil şeri dini
gözlemleyeceğı Comwall"ı zıyaret okyanusl arı içere n Ca l cut'a (Kozhikode) harita l andı racağı b ir
1768-1771
i
20 Mayıs 1498
etmek için dümenı batıya. bi r antik dünya demi r atan ilk kişi olur. yolculuğa çıkar.
Bri tany�)� vırir. hari tası _oluşturur. 1260

. •
310 M.O.
'
150 M.O.
,, ' ' ' ' ' ' ' ' ' 'y, ' ' ' ' '
soof 0.1400_M- .1200�.n• 2 -2qo-4qo-sqo-ago-ıop •npo •12po •ıapo 4po•ı �o-ıspo-upo-11�0
L
1900
Brezilya
t •
lbn Battuta nın ke'"'edilir
i Bozla rlara dogru
_ keşı·tt en·· nı"ha"1 0ıarak Nil'in kaynağı
• Herodot · ük b.ıradmı
ı\ �·

Tanh
• ••ı yazar
b·uy Porteki zli kaşif
son buh.ır Galler doğu mi u
M.Ö. 450·420
Çinli ka ş if Pedro A lvares
120.700_km yolculuk Cabral kaşif Henry Morton.
Zhan chuan . Orta yaparak - • H indi stan'a Nil Nehri'n in
Asya bozkı rl arını .. .. .lsl am dünyas ı nı n dogru yol a
Vi ktorya Göl ü'nden
· · 1;�. 1ar
buyuk bır kı smını gezen
1500
k f ed çıkmı şken kazara
1500
Faslı kaşif Battuta Brezil ya'ya varır. doğduğunu doğru l a r .

1368
�� hayatı nı kaybeder.

Herodot·un seyahat Battuta Dünyayı dolaşmak

rehberleri
ANTİK YUNAN M.0. 450·420
Antik Yunanlı kaşif ve tarihçi Herodot.
Tarın adlı ldtabında Akdeniz, Doğu Asya
ve Kuzey Afrika'nın pek çol< bölgesine
yaptığı seyahatlerde duyduğu
hikayeleri anlatıyor. Metnin
büyük bir bölümünün
doğruluğu sorgulanmış
ve hatalar bulunmuş
olsa d a Tarih, yazılmış
ilk tarih ldtabı, Herodot
ise "tarihin babası"
olarak kabul ediliyor.
yolculuğa çıkar
FAS 14. YÜZYILIN BASLAR!
Faslı Berberi kaşif İbn Bat tuta,
Rihla (Seyahatname) adlı
ldtabında anlattığı 30 yıldan fazla
süren maceraperestliği ve uzun
soluldu seyyahlığıyla tanınıyor.
Battuta Kuzey ve Batı Afrika'yı,
Doğu Avrupa'yı, Ortadoğu'yu,
Güney Asya'yı ve Çin'in büyük
bir lasmını ziyaret etmiştir.
Gezilerinin toplam mesafesi
Marco Polo'nun katettiğinin üç
kandır.
PORTEKiZ 1519
1519 ve 1522 yıllan arasında
Porteldzlikaşif Ferdinand
Magellan liderliğinde ilk kez
dünyanın çevresi gemiyle dolaşıldı.
Magellan, beş gemi ve 270 ldşilik
mürettebatla yola çılanışn. ancal<
bir gemi ve asıl mürettebattan
yalnızca 4 ldşi geri döndü. Geri
kalanlar savaş ya d a hastalıl<
nedeniyle ölmüştü. Magellan d a
hayatta kalamamış. 1521 yılında
Filipinler'de Mactan
Muharebesfnde

iL_
öldürülmüştü.

12

Kuzey Kııtbu'na ulaşılır
Robert Peary ve
Matthew Henson adlı
maceraperestler Kuzey
Kutbu'na u l aşan ilk
insanl ar o l du.
1909
• Machu Picchu
yeniden
keşfedilir
ABD'Ii kaşif Hi ram
B ingham. Quechua
dil inde Machu Picchu
deni enl antik kenti
keşfede r .
, 1911 ' '
1910
• 1920
• •
Kuzeybatı �idi
fethedilir
N o rveç li kaşif Roal d
Amundsen, Kuzey Buz
Denizi'nden geçerek
Kuzeybatı Geçidi ·ne
ulaşır.
1903-1906
Shackleton·un ölümü
GÜNEY GEORGIA 1922
Ünlü kaşif Emest Shacldeton
son gezisine 1921 tarihinde çıktı.
"Oşinografil< ve subantarktik" keşif
olaral< adlandırılan gezisi için 24
Eylül'de Londra'dan hareket edip
Brezilya'nın Rio de Janeiro şehrini
ziyaret etti. Burada kalp krizi geçiren
Shacldeton, tıbbi yardım almayı
reddederek Güney Georgia'ya devam
etti, ancak ne yazık ld burada ildnd bir
kalp krizi geçirerek yaşamın kaybetti.
-
Keşifkr
Mariana Çukuru·nun
dibine yolculuk
PASiFiK OKYANUSU 1960
20. yüzyılın ortaları itibariyle dünya yüzeyinin
büyük bir lasmının haritası çıkarılmış olsa da,
dünyanın derinlilderine inmeye çok az ldşi
cesaret etti. Jacques Piccard ve Don Walsh'un
23 Ocal< 1960 tarihinde. Trieste batiskafı ile
dünyanın bilinen en derin yeri olan Mariana
Çukunı'nun en dip noktası "Challenger Deep"'e
yaptıldan dalış bu durumu değiştirdi. Amerikalı
yapıma James Cameron. 2012 yılında Deepsea
Challenger denizaltısı ile aynı yolculuğu yapana
değin, başka bir deniz araa bu başarıya imza
atamamıştı.
Everest aşılır Ay'a inş
Yeni Ze l andalı kaşif 20 Temmuz 1969
Edmund Hi llary, Sherpa
Tenzi ng Norgay ile
b irl kte
i Everest Oağı n' ın
zirvesine ulaş ır
29 Mayıs 1953
! Fiennes EVerest'e
Mariana Çukuru tırmanmayı başanr
keşfedilir 1 t 65 yaşındaki
23 Ocak 1960 maceraperest
Ranu lph Fiennes. iki
başarısı z denemeden
sonra Everest'e tı rmanır.
2009
' ' ' ' '
1930 1940
• 1960
• 1970
• 1980
• 1990
•
Emest
L-- ---e Transatlantik uçu,
Amerikalı pilot
Charl es L indbergh,
�:::-, L--• Sovyet
Uzayda ilk insan
kozmonot
insan gücü Amazon gezisi•
lngiliz kaşif Jason Eski ing i liz asker Ed
Shackleton ölür ABD'den Fransa·ya Yuri Gagarin. Lewis yalnı zca kas Starfford. Amazon
5 0cak1922 5.800 km'lik Vostok 1 uzay
aktarması z bi r uçuş gücünü kullanarak Nehri boyunca
mekiğiyle uzaya dünyayı dolaşmak
gerçek leştirir. çı kan ilk insan olarak yürüyerek daha
hedefiyle yo l a önce görülmem iş bi r
20-21 Mayıs 1927 tari he geçti . koyulur. başarıya imza atar.
12 Nisan 1961 Temmuz1994 2010
Armstrong Ay"a
ayak basar
SESSiZLiK DENiZi 1969
Teknik olaral< hedefin küçük
bir kısmını keşfetmiş olsa da.
Neil Armstrong'un gelmiş
geçmiş en büyük kaşiflerden
biri olaral< hızlıca ün salması
Ay'a yaptığı bu yolculuk
sayesinde oldu. Annstrong
ve meslektaşı Buzz Aldrin,
ild buçuk saat boyunca Ay'ın
yüzeyini araştırıp fotoğraflar
çektiler ve bilimsel deneyler
yaptılar.
13
Onur
•
listesi

I<aşiflik kara, deniz veya hava yolu ile dünyayı anlamamıza yardım etti.
Bunu sağlayan bazı gözü pek maceraperestlerin izinden gidelim...
Leif Erikson
İZLANDALI 970-1020
Leif Erikson Kuzey Amerika'ya
çıkan ilk Avrupalı olsa da olmasa
da, Kolomb'dan 500 yıl önce
buraya vardığı kesindir. Norveç
Kralı I. Olaf. Erikson'u Hristiyan
bir misyoner olarak Grönland'e
gönderdiğinde, gemisinin rotadan
çıktığına ve Erikson'un Kuzey
Amerika'da "Vinland" adını
verdiği bir bölgeyi keşfettiğine
inanılıyor. İster tesadüfi ister (bir
başka kaşifin hikayesine göre)
tasarlanmış bir rota değişikliği
olsun, Vinland'e geri döndü ve
burada küçük bir yerleşim yeri
kurdu (Newfoundland, Kanada).
KRISTOF
İTALYAN 1451-1506
KOLOMB
Kristof Kolomb, Amerika'yı "keşfetmedi". O farkında
olmasa da, Amerika'da yüzyıllardır yaşayan yerliler
vardı ve Avrupalı başka kaşifler daha önce kıtaya
ulaşmıştı. Esasen, Avrupa'dan Asya'ya giden bir
kestirme bulduğunu zannederken rastlantı eseri l<1taya
ulaştı. Kıtaya demir atan diğer Avrupalıların
aksine Kolomb, Yeni Dünya'yı keşfettiğinden
Avrupa'yı haberdar ederek kıtayla olan
ilişkilerin artmasına, sömürgeleştirmeye ve
modem batı dünyasının
gelişimine öncülük etti.
 Keşifler

ESTEVANICO
FASLI 1500-1539
Müslüman köle Estevanico, İspanyol bir soyluya
satıldıktan sonra 1527 yılındaki Narvaez seferine
götürülür. Bunun sonucunda, neredeyse on
yıl boyunca seyahat ederek Kuzey Amerika'yı
keşfeder ve böylesi bir seferin getirdiği türlü
zorluklarla karşı karşıya kalır. Estevanico,
muhtemelen kıtayı ziyaret eden ilk Afril<alıydı.
Yolculuktan sağ çıkan az sayıda ldşiden biri
olduğundan birkaç sene sonra rehber olarak seçildi.
Ferdinand Magellan
PORTEKİZLİ 1480-1521
Ferdinand
Magellan'ın bir hayali
vardı: Endonezya'nın
Maluku Adaları'nı
ziyaret etmek. Beş
gemi ve 200 adamla
yola çıkarak Güney
Amerika üzerinden batıya doğru
hareket etti. Uçsuz bucaksız Pasifik
Okyanusu'nun büyüklüğünden
habersiz olan mürettebat pek çok
zorlukla karşılaştı ve büyük bir
kısmı hayatını kaybetti. Sağ kalanlar
adalara ulaştıysa da, Macellan burada
yerliler tarafından öldürüldü ve
yalnızca bir gemi İspanya'ya geri
dönebildi. Magellan, öldürülmüş olsa
da sefere öncülük etmişti ve böylece
ilk dünya turunu yapan kişi oldu.

"(Bir) insan için l<üçül<,

insanlıl< için büyül<
bir adım"
Neil Armstrong

NEIL ARMSTRONG
AMERİKALI 1930-2012
Bazıları için dünyayı keşfetmek yeterli değildir.
Neil Armstrong, Kore Savaşı'nda Amerikan
Deniz Kuvvetleri pilotu olarak
hizmet verdikten sonra, 1962
yılında NASA'ya katıldı ve
1966 yılında NASA'nın
uzaya giden ilk sivil
astronotu oldu. Bu başarı
yetmezmiş gibi,
Apollo 11 ile yaptığı
Ay yolculuğunda Ay'a
ayak basan ilk insan
Roald Amundsen oldu.
NORVEÇLİ 1872-1928
Roald Amundsen,
hayatını bir doktor olarak
geçirmekten vazgeçip
bir kutup kaşifi olmaya
karar verdi. Arktik bölgeyi
keşfetmek için can atan
Amundsen, üniversiteyi
yarıda bırakıp kara, deniz ve hava yoluyla
maceralarına başladı. İlk olarak Kuzeybatı
Geçidi'ne yelken açtı. Kuzey Kutbu'na
ulaşıldığını duyunca, Güney Kutbu'na
ulaşan ilk kişi olmayı aklına koydu
ve bunu başardı. Bu başarılarıyla,
tüm zamanların en önemli kutup
kaşiflerinden biri haline geldi.
 • •

KDLDMB
.
iÇiN YELKEN
. ..
AÇMAK
KRISTOF KOLOMB'UN YENi DUNYAYA
YAPTIGI SEFERDE BiR DENiZCi OLALIM
lııll' • • •

ATLANTIK OKYANUSU, 1492

Kıta Amerika'sımn bilinmeyen diyarlarına doğru yol alan bir denizcinin çoğu
zaman zor ve tehlikeli pek çok vazifesi olsa gerek. Derme çatma yerlerde
uyuyup, tatsız tuzsuz yemekler yiyerek karanlık sularda yol alıyorlardı. Santa
Maria sancak gemisi. 1492 yılının Aralık ayında Haiti'de kayalıklara çarpıp terk
edilmiş, dolayısıyla Kolomb'un ilk transatlantik seferinden sağ çıkamamıştı.
Yine de kaşiflerin başarılarının sembolü haline gelen gemi, 15. yüzyılın
deniz yaşamına dair etkileyici bir örnek teşkil ediyor.

KAHVALTI
İlk vardiya başlamadan hemen
önce mürettebat uyanıp kahvaltı
ederdi. Kahvaltı genellikle salamura
balık. bisküvi ve az miktarda
peynirden (taze yiyecekler hızlıca
bayatladığından, yolculuğun ilk
haftasında tüketilirdi) oluşan
soğuk bir öğünden ibaretti. Santa
Maria'daki yiyeceklerin büyük
bir kısmı temel besin maddelerini
içeriyordu. Yine de yeterli derecede
sağlıklı yiyeceklerdi.

VARDİYANIN BASLAMASI
Mürettebat. dört saatte bir değişen iki nöbete
ayrılırdı. Cuartos olarak adlandırılan ilk nöbet
saat yedide başlardı. Bazı denizcilerin özel
görevleri vardı: İki adam pruvaya ve grandi
direğindeki gözcü bölmesine gönderilirdi.
Diğerleri ise Santa Maria'mn kaptanı
veya rehberinin dikte ettiği gemi hızı ve
pusula istikameti gibi bilgileri kaydetmekle
yükümlüydü.
.
YELKENLERiN AYARLANMASI
İlk nöbetteki denizcilerin genel sorumlulukları
arasında çok sayıda halat yardımıyla
yelkenleri yükseltip alçaltarak ayarlamak
bulunuyordu. Bunların yam sıra, gerektiğinde
bu ekipmanların bakımını da yapmaları
gerekiyordu. Moralleri yüksek tutmak için
çalışırken bir ritim tutturup şarkı söylemek
yaygın bir alışkanlıktı.

18
 GUVERTENIN TEMiZLENMESi
Geminin sarsıntısız şekilde ilerlemesini
sağlamak için denizciler, geçitleri ve güverteyi
her daim temiz tutmakla görevlendirilmişti.
Kötü hava koşullarından veya bakımsızlıktan
kaynaklanan herhangi bir kalıntı giderilmeli,
küpeşte ve güverte düzenli aralıklarla

..
fırçalanmalıydı.
. . . . .
iLK NOBETIN BITISI
ilk nöbetin ardından ikinci nöbet (Guardias)
başlardı. Sonraki dört saat boyunca, ilk
nöbetin ekibi sosyalleşme şansı bulurdu. Şarkı
söylemek, dans etmek, enstrüman çalmak gibi
etkinliklere katılırlardı. Taze balığı çok lezzetli
bulduklarından balık tutmak da popüler bir
etkinlikti.
.. .. .
OKSUZ VARDiYA
17.00 ve 19.00 arasındaki vardiya, mürettebatın
nöbet değiştirmesini sağlayan iki "öksüz
vardiyaya" ayrılıyordu. Bu düzenleme,
mürettebatın hep aynı vardiya saatlerinde
çalışmasını önlemek için yapılıyordu. Daha
önemli bir diğer sebep ise, bariz nedenlerden
ötürü pek sevilmeyen "gece nöbetinde" hep
aynı kişilerin yer almasını önlemekti.
.
DUA VAKTi
Miço yarım saatte bir kum saatini çevirirdi.
Bunun amacı mürettebata saati bildirmekti.
Miço bu sırada, büyük çoğunluğu Katolik olan
personelin de bildiği bir dua okurdu. Günün
belirli saatlerinde belirli dualar okunuyordu.
Örneğin, gün batımında Salve Regina (Kutsal
Kraliçe) okunurdu.

UYKU
İkinci vardiya tamamlandıktan sonra,
mürettebatın büyük çoğunluğu tekrar işe
koyulana değin birkaç saat kestirirdi. Kolomb
ve diğer memurlardan bazılarının kendi odası
vardı, ancak mürettebat boş bulduğu yerde
uyumak zorundaydı. Güvertenin altında
malzemeler ve tuvaletler bulunuyordu,
dolayısıyla genellikle buradan kaçınılırdı.
]

--===================� ]@
17

• •
CiN 1405-1433
in Hazine Filosu'nun yedi tehlikeli
yolculuğundan ilki 1405 yılında başladı.
Kaşif Zheng He sayesinde, bu ilk seferden
filonun 1431 yılındaki son gezisine değin, bu
yolculuklar Çin İmparatorluğu'nun nüfuzunu
Endonezya'dan Afrika'ya kadar tüm dünyada
artırdı.
İmparator Cheng-Zu (Yongle). 1403 yılında filoyu
görevlendirdi ve lider olarak hadım Zheng He'yi
tayin etti. Zheng He, on yaşında tutsak olarak
alındıktan sonra dikkat çeken askeri başarıları ile
imparatorun gözüne girmeyi başarmış, uzun boylu
ve etkileyici bir kaptandı. Karayolu seyahatini
gereksiz kılacak yeni bir ticaret yolu haritalama
görevi, güvenilir bir danışman olarak kendisine
verilmişti. İkinci önemli görevi ise Çin'i. Arabistan
ve Doğu Afrika'da aşılması zor bir güç haline
getirerek konumunu sağlamlaştırmaktı.
Zheng'in cüssesi onu etkileyici bir figür haline
getirse de, kumanda ettiği gemiler çok daha büyük
bir etki yaratıyordu. Gemilerden en büyüğünün
uzunluğu kabaca 71 metreydi. ancak kimileri 137
metreden daha uzun olduğunu ve yüzlerce kişilik
mürettebatı taşıdığını iddia ediyor.
Filo ilk önce şu an Vietnam olarak bilinen
bölgeye, daha sonra ise Cava, Malakka, Sumatra,
Andaman ve Nicobar Adaları, Seylan ve Kalküta'ya
yelken açarak Çin'e geri döndü. Zheng He, geminin
ilk seferinde hoş karşılanmadıklarını anlayıp
filoyu Seylan'ın etrafından dolaştırmak zorunda
kaldığından sefer bir hayli zor geçti. Çin'e dönerken.
Endonezya'daki Palembang yakınlarında, korku
salan korsan Chen Zuyi ile savaştı. Ziyaret edilen
topraklardan çok sayıda elçiyle birlikte, Zuyi de
Keşifler
•
filodaki değerli yüklerin bir parçası oldu.
Filo, elçileri geri götürmek için iki yıl sonra
yeniden yelken açtı. 1409 yılında geri döner
dönmez, iki yıl süren ilk yolculuğunu tekrarlamakla
görevlendirildi. 1413 yılı için planlanan çok daha
zorlu bir yolculuktan önce, dinlenmek için uzun bir
zamanları olacaktı.
Filo, dördüncü yolculukta Arap Yarımadası'na
ve oradan da Afrika'ya gidecekti. Hürmüz, Aden,
Maskat. Mogadişu ve Malindi'de durarak. Çin'e daha
önce hiç görülmemiş hazineler getirecekti. Bunlara
zürafa da dahildi. İmparator, Zheng He'ye iki kez
daha yolculuğu tekrarlamasını emretti; bu defa
yol boyunca diğer topraklarda da demir atmasını
istemişti.
Filo denizdeyken, Moğollarla yapılan savaş
sırasında Çin imparatoru yaşamını kaybetti.
Filonun sağladığı tüm kazançlara karşılık Zheng
He'nin yolculukları oldukça pahalıya mal oluyordu.
Bunun üzerine, yeni imparator Hongxi seferlerin
durdurulması gerektiğine karar verdi. Ancak, oğlu
iktidara geldiğinde son bir destansı sefer daha
düzenlendi.
1429 yılına gelindiğinde, artık Zheng He oldukça
yaşlılydı. 1431'de düzenlenecek son yolculuk üç
yıl sürecek ve filo 17 limanı ziyaret edecekti. Daha
sonra Ümit Burnu'nu dönerek Avrupalı gemileri alt
edeceğine inanmamak için hiçbir sebep yoktu. Bu,
Zheng He'nin son yolculuğu olacaktı. Kumandan
dönüş yolunda hayatını kaybetti ve huzura ermesi
için denize bırakıldı. Onun önderliğindeki Hazine
Filosu yalnızca yeni ticaret yollarının haritasını
çizmekle kalmadı, aynı zamanda Çin'i dikkate değer
bir deniz gücü haline getirdi.
19

Gemi tipleri
LİDER ZHENG HE
iSTİKAMET HİNDİSTAN
GOREV TİCARET
HAZİNE GEMİSİ
MÜRETTEBAT: VAKLASIK 1.000 KİSİ
Yaklaşık 137m uzunluğunda
ve 55m genişliğindeki hazine
gemilerinin çok miktarda yük
taşımak ve gemiyi gözüne
kestirenleri korkutmak için
tasarlanmış olması muhtemeldir.
Avantaj: Muazzam miktarda yük
ve insan taşıyabilir
Dezavantaj: Manevra kabiliyeti
düşük
MACHUAN
MÜRETTEBAT: VAKLASIK 100 KİSİ
Machuan adlı gemiler. en büyük
hazine gemilerinin yaklaşık
üçte ikisi büyüklüğündeydi;
atları. tamirat ekipmanlarını
ve ganimetleri taşımak için
tasarlanmışlardı.
Avantaj: Filoya öncülük edebilir
ve tamirat yapabilir
Dezavantaj: Savaş için uygun
değil
ZHANCHUAN
MÜRETTEBAT: VAKLASIK 75 KİSİ
Pirinç ve askeri birlikleri taşımaya
yarayan küçük boyutlu gemiler
arasında en küçüğü, savaş için
tasarlanmış zhanchuan adlı
çevik gemilerdi. Yaklaşık som
uzunluğundaydı.
Avantaj: Yüksek manevra
kabiliyetine sahip ve filoyu
savunabilir
Dezavantaj: Düşük yük kapasitesi
20
.. .
Ol Kalküta
Hindistan'daki Kalküta. söz konusu dönemde 10 UMIT BURNU
Asya'daki en büyük ticaret merkezlerinden I<esin olarak doğrulanmamış olmakla
biriydi ve Zheng He'nin ilk yolculuğunun son
durağıydı. Filo. Seylan'dan dolaşmak zorunda birlikte, Venedikli haritacı Fra Mauro, Zheng
kaldığından bu liman hayati önemdeydi. Karlı
ticaret ve Çin'i dikkate değer bir güç haline
He'nin 1433'te yaptığı son yolculukta Ümit
getirme amaçları, Zheng He'nin kendini Burnu'nu dolaştığını anlatıyor. Bu iddia
kanıtlayacağı iki misyon olarak öne çıkıyordu. doğruysa Çinliler söz konusu yıllarda Avrupalı
Kıymetli mallar ve yabancı elçilerle yüklü
olarak Çin'e dönüş yolculuğuna çıkmadan gemilerden önce bu başarıya imza atmıştır.
önce, hazine gemilerinin burada epey bir
zaman geçirdiği düşünülüyor.
02MalindiZheng He'nin daha sonraki yolculukları sırasında filo Doğu
Afrika'daki pek çok limanı ziyaret etti. Bu ziyaretler sırasında,
Kenya'nın Malindi kentinde gemiye zürafaların yüklendiği
düşünülüyor. Zürafalar, Çin mitolojisindeki qilin adlı yaratıkla çarpıcı
bir benzerlik gösterdiğinden, denizcileri ve bizzat imparatoru çok
etkilemişti. Qilin adındaki yaratıklar iyiye alametti ve söz konusu
hükümdarın yüce gönüllü olduğunu gösterirlerdi. Konfüçyüs'ün
annesi hamileyken bir qilin onu ziyaret etmiş ve oğlunun
önemli bir kişi olacağını müjdeleyen yeşim taşından bir tablet
göstermişti. Daha sonra, bir at arabasının bir qiline çarpıp
yaralamasıyla, Konfüçyüs'ün ölümü de önceden bildirilmiş
oldu. Zheng He, zürafaları Çin'e getirerek İmparator
Yongle'nin popülaritesini tekrar tasdik etmiş oldu.
03 Hünnüz
Hürmüz, Kalküta kadar karlı ya da Doğu Afrika kadar
egzotik hediyelere sahip olmasa da son derece
önemli bir limandı. Basra Körfezi'ne giden yol
ve Irak. İran ve Orta Asya'daki diğer pek çok
şehirle bağlantılı kara ticaret yolları Hürmüz'den
geçtiğinden. filo buraya ulaşmak için Arap
Denizi'nde 2.250 kilometre yol almıştı.
Hazine Filosu tacirler ve satıcılar tarafından
karşılandı. Takas için gelen kişilerin dikkate
değer serveti denizcilerin gözünden
kaçmamıştı. Ortadoğu'daki en büyük
ticaret merkezlerinden biri olduğu
düşünüldüğünde, güçlü konumları
rakipleri için sürpriz olmasa gerek .
04 NANKIN
Hazine Filosu, 11 Temmuz 1405'te Nankin'den
yelken açtı ve iki yıl sonra buraya geri döndü.
Söz konusu dönemde Nankin, dünyadaki en
büyük şehirlerden biriydi ve İmparator Yongle,
tüm dünyaya Çin'in gücünü göstermeyi
kafasına koymuştu.
 Keşifler

09 ADEN 08 SEYLAN ••
Yemen'deki Aden antik kenti. Zheng He, 1405 yılında ilk kez Seylan'ı Onemli kişiler
uzun zamandır uyku halinde olan bir
(günümüzde Sri Lanka) ziyaret ettiğinde
yanardağ krateri üzerine kurulmuştu
ve Çin'e ihtiyaç duyduğu askeri ittifakı diplomasi başarısız oldu ve General Alakeshwara ZHENG HE KASİF
sağlamıştı. Şehir, Avrupa ve Hindistan
arasındaki ticaret yolu üzerinde
tarafından defedildi. Fakat üçüncü yolculuğuna ZHU Dl İMPARATOR
bulunduğundan önemliydi. Esasen.
Çinliler için önemi öylesine büyüktü ki,
hazırlıklı çıkmıştı ve nitekim bu yolculukta CHEN ZUYI KORSAN
İmparator Cheng-Zu (Yongle). Zheng
generali alt etti. Filo, Alakeshwara'nın küçük
He'nin bölgeye yaptığı ilk ziyarette ona düşürülmesinin ardından, sonraki tüm
eşlik etmesi için iki özel elçi gönderdi.
yolculuklarında Seylan'ı ziyaret etti.

ZHENG HE
1371-1433
Müslüman bir Hui ailesinin oğlu
olan Zheng He, on yaşındayken
Ming fethi sırasında esir
alınır. Hadım edilerek, daha
sonra imparator olacak Prens
Zhu'nun hizmetine verilir.
Zheng He, askeri alanda kendini
kanıtlayarak Zhu Di'nin en yakın
danışmanlarından biri olur.

İMPARATOR
YDNGLE (CHENG-ZU)
1360-1424
07
Palembang
Asıl adı Zhu Di'dir. İmparator
Jianwen'den iktidarı şiddet yoluyla
almadan önce. iktidar yolunda
Zheng He. Cava'da dedikodu ve saldırılara karşı zor
korsan Chen Zuyi'den bir savaş verdi. Çin'i yeniden inşa
etti ve başkenti Pekin'e taşıyarak,
kaçınmayı başarmışsa da, ebedi mutluluk anlamına gelen
dönüş yolculuğu sırasında, hükümdarlık ismi "Yongle" adını
Palembang'da Chen Zuyi aldı.
ile karşı karşıya gelmek
zorunda kaldı. Chen Zuyi, Çin
gemisine aborda etmek için
teslim olacakmış gibi davrandı
ancak planı başarısız oldu
ve infaz edilmek üzere Çin'e
götürüldü.

CAVA O& CHEN ZUYI

Qui Nohn gibi Cava BİLİNMİYOR-1407

OSQui Nhon
da ticaret yolunun önemli bir Chen Zuyi, Penang ve Malakka
Boğazı arasında dolaşan,
parçasıydı. Geçmişte tarımsal faaliyetlere Güneydoğu Asya'nın en çok
Günümüzde. Vietnam'ın Qui Nhon kenti olarak yoğunlaşan Majapahit İmparatorluğu. dört korkulan korsanlarından biriydi.
bilinen yerin yakınlarındaki Champa bölgesinin başkenti başı mamur bir liman inşa ederek dikkatini Baskınlarıyla Ming donanmasının
Vijaya, önemli bir duraktı. Champa, baharat yolunun bir ticarete yöneltmişti. Zheng He'nin filosu siyasi dahi başını derde sokmuştu.
bölümüne ev sahipliği yaptığından. hem Arap hem de kargaşa döneminde Cava'ya varmış olsa da, güç Zheng He, açık dövüşe çekmeyi
umarak Chen·e meydan okudu
Hint ve Çin gemilerinin akınına uğruyordu. Zheng He'nin dengelerinde önemli bir rolü olduğunu gösterdi. ve bu meydan okumayı kabul
de uğrak limanlarındandı. etmek korsanın sonunu getirdi.
i
=======================================================�<9j;
21
 BAŞARISIZLIGA MA�KUıyI
WEIMAR CUMHURiYETi
imparator kaçtığında, W imar adındaki küçük şehirde
d mokra . hi" l ·· ııı il rrrr
1919 ile 1933 yı lları ateşlenmesinin suçu doğrudan 1 924 tarihli Dawes Planı
arasındaki Alman hükümeti, ittifak Devletleri'ne (Almanya. ile bir çözüm getirildi, ancak
Weimar Cumhuriyeti olarak Avusturya-Macaristan Alman ekonomisi ABD'den
anılır. Sağ kanattan pek çok imparatorluğu. Osmanlı alı nan borçJara bağı mlı hale
Alman, yenilgiyi çok çabuk imparatorluğu ve Bulgaristan) gelmişti. Bu durum, 1929
kabul eden rumhuriyetin. yıkıldı. yılı ndaki Büyük Buhran'da ciddi
Almanya'nın 1. Dünya Savaşı'nı Buna ek olarak, 1923 yılında sonuçJar doğuracaktı.
kaybetmesinden sorumlu Almanya'nı n Ruhr bölgesi Ü l ke için ciddi bir sorun daha
olduğuna i nanıyordu. Bunun Fransızlar tarafindan işgal vardı. Almanya'nın yönetim
yanı sıra pek çok milliyetçi. edilerek bölgenin zengin sisteminde önemli yapısal
Bolşeviklerin ve Yahudilerin hammaddelerine el kondu. Bu problemler bulunuyordu.
feminizm gibi zararlı modem olay ve Ruhr işgal güçlerinin Almanya, 1 871'de, çok geç
fikirterte savaş sırasında parçası olarak bölgeye bi r tarihte birleşik bir ül ke
cepheyi zayıflattığını iddia girmesine izin verilen çok halini almıştı ve o tarihten
eden "sırtından bıçaklama" sayıda siyahi Fransız sömürge beri monarşi vardı. Genel
teorisini destekl iyordu. askeri, sağ kanadın gözünde çoğunluğun olmadığı bir
Weimar hükümetinin Weimar h ükümetinin diğer bir koalisyon hükümeti tarafindan
1919 yılı nda imzaladığı hatasıyd ı. Aynı süre zarfında, yönetiliyordu. Bu durum. ard ı
Versailles Antlaşması'nda, Almanlar hiperenflasyondan ardına gelen çok sayıda zayıf
muazzam miktardaki savaş şikayetçiydi. Çok sayıda ve istikrarsız h ükümete yol
tazminatlarına karşı lık Alman işini ve sosyal açmıştı. Bunun sonucunda
Almanya'nın topraklanna statüsünü kaybetmiş. sefalete halk, politik sisteme olan
el kondu ve savaşın fitilinin sürüklenmişti. güvenini tamamen yitirdi.
 1
ATATÜ R K Ü N M E KA N LA R I

Gazi Mustafa I<emal Atatürl<'ün hayatında önemli yer

etmiş ve Çanl<aya'dal<i ili< l<öşl<ten Savarona Yatı'na l<adar
onunla sembolleşmiş mel<anlar.
Yazı Cengiz Kahraman

urtuluş Savaşı'mn başından

itibaren Atatürk'ün yurt
gezilerindeki şehirlerde kaldığt
yerler ve Ankara ile İstanbul başta
olmak üzere yaşamının büyük
bölümünü geçirdiği mekanlar
sembo11eşmiştir. Ankara'da Çankaya Köşkü, Meclis
Binası. Ankara Palas Oteli, lstanbul'da Dolmabahçe
SaraY]. Beylerbeyi Sarayı. Florya Cumhurbaşkanlığı
Köşkü bu mekanlann başlıcalarıdır. Aynca Yalova'daki
Köşk. Bursa'daki Çelik Palas. Ege Vapuru, İzmir Vapuru,
Ertuğrul Yatı, Savarona Yatı gibi deniz yolu araçtan,
demiryoluyla seyahatlerinde kullandığı Beyaz Tren.
Haydarpaşa Jstasyonu. Moda Koyu gibi Atatürk'ün
kullanımı ile bilinen mekanlar da var. tık sayımızda
bu yerlere dair Atatürk'ün kul1andığ1 dönemleri de
gösteren görsellerinden oluşan bir seçki hazırladık.

32
 ATATÜRK'ÜN MEKANLARI
BULGURLU TEVFİI< EFENDİ l{ÖŞI<Ü.
Ç�a'da Kasapoğlu Köşkü de denilen Bulgurlu
Tevfik Efendi Köşkü. Mustafa Kemal 1 921 'e kadar
istasyon binasında ve Ziraat Mektebi binasının
üst katında kaldı. 1 921 'de köşk 4500 lir8tV'a
satın alındı ve Mustafa Kemal Çanl:G\va'daki bu
köş ke taşındı (karşı saıyfada). 1923 yılının bahar
8tV'larında Çankaya Köşkü nün havuzlu salonunda
Mustafa Kemal Paşa Latife Ha:mm Ali Fethi
(Okyar) Bey ve eşi Galibe Hanım (altta).

Ata.türk'ün 1935 yılından vefatına kadar yurt gezilerinde ve

İsta.nbul'a giderken kullandığı Beyaz Tren günümüzde Ankara
Garı 'nda sergileniyor. Üstteki fotoğrafta ise Beyaz Tren den önce
kullandığı. özel vagondaki odasında İstanbul Kumandanı Şükrü Naili
Paşa ve Vali Muhittin Üstündağ ile görülüyor (üstte).

BÜYÜI< MİLLET
MECLİSİ'NDE
1920 Blrinci Meclis bütçe
görüşmeleri mrasında (altta).
Ayın dönemde Meclis'in
dışarıdan görünümü (solda).
Bina Ulus'ta İttihat ve Terakki
Cemiyeti tarafından kulüp bınası
olarak inşa edilmiş bir yapıydı.
Plan ve projesi Evkaf mimarı
Salim Bey tarafından çiziJrrrtşti.
Bınanın onarım ve yenilenmesi
Hasan Necati (Kurtuluş) Bey
tarafından yapıldı (solda).

BEYLERBEYİ SARAYI
186 1- 186 5 yJlları arasında
Sultan Abdülaziz tarafından
mimar Sarkis BaJyan' a
yaptırılan Beylerbeyi Sarayı.
Cumhuriyet döneminde de
zaman zaman kullanıldı
(sağda) . 3 Eylül 193 6'da ise
Balkan Festivali bu sarayda
düzenlenmiş ve Atatürk
Beylerbeyi Sar eyı balo . .
salonunda festival heyetlerının
milli oyunlarını izlemişti

33
 ATATÜRK'ÜN MEKANLARI

tfAYDARPAŞA
iSTASYONU
1906- 1908 yılları arasında inşa
edilen Heydarpaşa İstasyonu
(solda). Cumhuriyet döneminde
büyük önem verilen demiryolu
politikasının simgesi haline gelen
istasyon, Atatürk tarafından da
İstanbul-Ankara seyahatlerinde
hem gar olarak hem de iskele
olarak kullanıldı. Atatürk 3
Haziran 1935'te İstanbul'dan
Ankara'ya dönmek üzere geldiği
Haydarpaşa iskelesinde. (üstte)

ANI<ARA PALAS
illi!:::�ı,ı,;4!�.Jl'J�·�� OTELİ
Ankara'da milletvekilleri
için bir sosyal tesis
ve resmi konuklar
için konukevi olarak
hizmet verdi. 1924-
FLORYA'DA DENİZDE 1927 arasında inşa
1935 yılında İstanbul Belediyesi tarafından, projesi mimar
edildi. Projesi mimar
Seyfi Arkan'a çizdirilerek, deniz tabanına çakılan kazıklar
Vedat Tek'e ait otel ilk
üstünde inşa edilen köşk, Atatürk tarafından yazlık çalışma
cumhuriyet baloları ile
ofisi olarak kullanıldı (üstte). Atatürk, manevi kızı Ülkü ile
ünlü (üstte). Atatürk
Florya Köşkü'nde (altta).
manevi kızı Nebile
Hanım'ın 17 Ocak
1929'daki düğününde
kızıyla dans etti. The
illustrated London News
dergisi bu fotoğrafı 23
Şubat tarihli seyısında
kapakta kullandı.(solda).

34
 ATATÜRK'ÜN MEKANLARI

1
56 GÜN SAVARONA'DA
Şubat 1938'de satın alınan Savarona yatı. ı Haziran
1938'de kaptanı Sait Özege ve 45 kişilik personeli
ile Dolmabahçe Sarayı'nın önüne demirledi (solda) .
Atatürk, Savarona yatını ölümüne kadar sadece 56 gün
kullanabildi. 1 Temmuz'da Savarona'da dinlenirken
(üstte).

YALOVA'DA YAZ AYLARI

Yalova'daki Millet Çiftliği'nde 1929'da yaptırılan köşk,
Atatürk'ün yaz aylarında sıklıkla kullandığı mekanlardan DOLMABAHÇE
biri oldu (üstte). 1930 yılında köşke zarar veren
çınar ağacının kesilmemesi için keydırıldı. Atatürk ve
SARAYI
!stanbul'da Atatürk'ün
beraberindekiler köşkün nakil faaliyetini izliyor (altta).
ana ikametgahı olarak
kullandığı Dolmabahçe
Sarayı'nın inşası
1856'da tamamlandı.
Cumhuriyet yıllarında
yabancı liderler burada
ağırlandı. Birinci Türk
Tarih Kongresi ile
Birinci ve İkinci Türk
Dil Kurultayları burada
toplandı. Atatürk
1938'de, Dolmabahçe
Sarayı'ndaki odasında
vefat etti. Mustafa
Kemal 6 Ağustos
1929'da !stanbul'a
geldi. Gazi Dolmabahçe
Saraon'ndan
7 .Ağustos'ta
refakatindekilerle
birlikte çıkıyor (solda) .

35
Mayalar kimdi?
Maya, Amerika'nın en çok bilinen
antik uygarlıklarından biridir.
14. yüzyılda bölgeye hakim
olan Aztekler gibi, Mayalar da
bırakmış oldukları taştan yapılmış
muazzam ve gösterişli şehirlerle
önemli bir medeniyet olduklarını
göstermişlerdir.

Toplum ve sınıftar
Toplum, katı bir şekilde tanımlanmış sınıf
yapılarına ve mesleklere ayrılmıştı: Soylular,
din adamları, sıradan halk ve köleler. Yönetim,
tanrıların temsilcileri veya yan tanrısal kişiler
olarak görülen "k'uhul ajaw" (kutsal tanrı) ya da
krallar tarafından yürütülürdü.
Nerede yaşadılar?
Maya uygarlığı, Orta Amerika
(Mezoamerika) boyunca yayılmıştı.
Orta Amerika, Yucatan Yarımadası ve
günümüz Guatemala'sının yanı sıra
Belize, Honduras ve El Salvador'un bir
kısmı ile Meksika'nın birkaç şehrini
kapsayan bölgeye verilen isimdir.
Kentlerdeki nüfus
Mayaların en çok göze çarpan mirası taştan
yapılmış büyük şehirleridir. Her biri 2 bin
ila 20 bin kişiye ev sahipliği yapan yaldaşık
40 şehir inşa etmişlerdi. Maya Uygarlığı.
en kalabalık olduğu dönemde yaklaşıl< 2
milyon nüfusa sahipti. Başlıca şehirleri
arasında Tikal (El Peten. Guatemala).
Palenque (Chiapas, Meksika) ve Quirigua
(Izabal. Guatemala) bulunuyor.

Abm satım ve ticaret

Maya Uygarlığı'nda ekonominin büyük
bir bölümü, yağmur ormarıJarı gibi yerel
kaynaldarın kullanılmasına ve Mezoameril<a
halklarıyla uzun mesafeli ticari faaliyetlere
dayanıyordu. I<:arayipler'e giden deniz
yollarının yanı sıra. Meksika I<:örfezi'nden
I<:olombiya·ya uzanan ticaret yolları da
kurmuşlardı.
 Yedi yıl içerisinde tutul<lamp infaz edilen tarilzat
üyeleri, günahlarının bedelini mi ödemişlerdi,
yolzsa bir lzornploya mı lzurban gitmişlerdi?
acques de Molay sakindi. Yedi yıl süren
yargı lama. iddianameler. işkenceler. inkarlar
ve itirafların ardından sükünetten başka
bir şey hissetmiyordu. Saçı sakalı birbirine
karışmış ve bir deri bir kemik kalmış
adam, Seine Nehri'ndeki Ile aux Juifs adasına
götüriilürl en ne ağlıyor. ne de titriyordu. Yaşlı
adamın yalalaral öldürülmesini izlemek için
küçük adaya kalabalık toplanmış ve yal<tlacağı
odunlar geti rilmişti. De Molay, üzerindel<i kim bilir
ne zaman giydiği paçavraları, eski püskü atletine
kadar çıkardı. Gardiya nlar. onun solucana dönmüş
bedenini kazığa bağl dı lar. Yaşlı adam en sonunda
sessizliğini bozchı. Yüzünün Notre Dame katedraline
çevrilmesini ve ellerinin serbest bıralalmasını istedi.
Böylece. ölürken dua edebilecekti. Bu istekleri yerine
getirildi. De Molay. odunlar yalolırken başını öne
eğerel< dua etmeye başladı. Alevler hızla büyüyüp
dalga dalga tüm bedenini sararken bir kez daha
konuştu. sesi alevler in çıtırtısı arasınd an yükseldi.
"Tarın l<imin yanıldığını ve kimin günahkar
olduğunu biliyor. Bizi suçsuz yere mahkum
edenlerin başından felaketler el<sil< olmayaca ktır.
Tann ölümümüzün intikamım alacal< tu. Şüphesiz
ki. bize karşı gelmiş l<im varsa bizim yüzümüzden
aa çekecel<tir." Alevler daha da yükseldi ancal< yaşlı
adamın yüzünde o çektiğine dair hiçbir emare
yoktu. "Papa Clemens! Kral Philippel Söylediklerime
kulak verin! Bir yıl içerisinde Tann'nm huzuruna
çıkmadan günahlarınızın bedelini ödeyeceksiniz!"
Bu son sözlerinin ardından, De Molay sessizl iğe
gömüldü ve can verdi.
O yıl bitmeden. Papa V. Clemens ve N. Phi lippe
öldü. Clemens. 20 Nisan 1314 tarihinde uzun
süreli bir hastalığa yenik düştü. Fransa icralı ise 29
Kasım 1314 tarihinde. henüz 46 yaşındayken. bir av
kazasının ardından hayatını kaybetti.
De Molay'in ölümüyle tarikat tari h sahnesinden
çekilmiş oldu. Ancal< Tapınal< Şövalyeleri'n in son
büyük üstadının bedduası. kötü şöhretini alol lara
kazıdı.
J cques de Molay, o meşhur son sözlerini bel ki
de hiç söylemedi. Tapınal< Şövalyeleri'yle ilgili pel<
çok konuda olduğu gibi. bu hikaye de mitler ve
efsanelerle saptırıldı. Dolayı sıyla. De Molay'in son
nefesini verirken ona ihanet edenlere lanet okuyup
okumadığını bilmiyoruz. Ani ve dramatik düşüşü
nedeniyle. tarikatın mütevazı kökenlerini ve 14.
yüzyıl Avrupa'sını sarsan kahredici sonunu gizleyen
bir dizi gizeml i dedi kodu türemişti.
Kudüs'ün, Birinci Haçlı Seferi'nde Haçlılarca
ele geçirilmesinden sonr a. Avrupalı çok sayıda
 - iit :• • • ._
.. .. .
'
ı ._ - ' •
.
,. •
".-. : ' . .,.
,. -
-
. ' ' � • .,
, , '� .

hacı kutsal topraldara yolculuk etmeye karar
verdi. Ancal< yol. yalnız başına yolculuk edecek
Hristiyanlar için güvenli değildi. Bu yüzden pek
çok şövalye yollan hırsızlardan ve haydutlardan
korumayı görev edindi. Bu şövalye birl iği,
1119 yılının Noel günü, tam olaral< Hz. İsa'nın
çarmıha gerildiği yerde kur u ldu. Karargahları
Tapmal< Tepesi'nde bulunduğundarı, Tapınal<'ın
Şövalyeleri veya Tapına!< Şövalyeleri olaral<
tanındı lar.
Tarikat, başlarda ciddi bir yoksullul< içindeydi
ve bağışlara ihtiyaç duyuyordu. Ancal< kısa bi r
süre içerisinde ort çağın en güçlü manastır
tarikatlarından biri haline geldi. Papanın icazet
vermesiyle birl ikte para ve topral< bakımından
zenginleştiler. Asil soydan kabul edilenler
tarikata alan etti. Ortasında lopkı rmızı
bir haç bulunan beyaz gömlekleri
içerisinde, batının ilk üni formalı
düzenli ordusu görevini üstlenen
Tapmal<çılar efsanevi bir üne
kavuştular.
Tarırının savaşçıları
olaral< edindikleri bu
şöhret, Montgisard
Muharebesi'nde daha
da arttı. Bu muharebede
Selahattin Eyyubi'nin
26 bin kişi lik ordusuna
karşı birk ç bin askerle
savaşan Kudüs
Krallığı ordusu,
500 Tapınal<çının
kendilerine
katılmasıyla önemli
bir zafer elde etmişti
Güçlü bir orduya
sahip olmalarının
yanı sıra çok büyük
bir finansal ağı da
kontrol ediyorlardı. Bu
da onların dünyanın ilk
modern banka sistemi
olarak kabul edilmesine yol
açtı. Haçlı seferlerine katılma!<
isteyen pek çok soylu servetini
Tapınakçıların kontrolüne emanet
ediyordu. Bunun üzerine servet sahipleri
Tapmal<çılardan bir kredi mektubu alıyor ve
yatırmış oldukları paralarını dünyadal<i herhangi
bir Tapına!< evinden "çekebiliyorlardı". 13. yüzyıla
gelindiğinde Tapınal<çılar, kendilerini bekleyen
dramatik ve korkunç sondarı habersiz, dünyadal<l
en zengin ve en güçlü organizasyonlardarı bi rine
dönüşmüştü. Ne var ki, Tapınal< Şövalyeleri'n in
sonunu getiren, Müslümanlar değil Avrupa'daki
yol arkadaşları Hristiy anlar olacal<tı.
1291 yılında Acra'nın kaybedilmesiyle kutsal
topraldardal<i son Hristiyan bölgesi de yitirilmiş
oldu. Böylece Tapmal<çılar doğdukları yerden
sürüldüler ve kuru luş amaçlarım kaybettiler.
Jacques de Molay 1293 yılında büyüt< üstatlığa
yükseldiğinde, al<lında tek bi r amaç vardı:
Tapmal<çılann kaybettiği her şeyi yeniden elde
.
TA i NA K ŞÖVA LY E LE I
etmel<. De Molay, destek toplama!< için Avrupa'ya
yolculul< etti. Papa VIII. Boni facius ve İngi ltere
Kralı I. Edward'ın desteğini aldı. Ancal< De
Molay'in öncülül< ettiği Haçlı Seferi felaketle
sonuçlandı ve De Molay, Suriye'ye geçmeye
çalışırken 120 şövalye kaybetti. 1306 yılında
Tapınal<çılar Kıbrıs'ta, II. Henry'yi kardeşi lehine
tahtan çel<ilmeye zorlama! için düzenlenen bir
darbeye destek verdiler.
Tapınal<çıların bu siyasi faaliyetleri elbette
gözlerden kaçmadı ve not edildi. Tapına!<
Şövalyeleri'nin güçlü olduğu ülkelerin
yöneticileri bu durumdan rahatsız oldu.
ÜU elerindel<i baron ların ayal<lanmalarını
destekleyen Tapmal<çıları nasıl durduracaldardı?
Bunun yanı sıra Tapınakçılar, Prusya'nın
Töton Şövalyeleri ve Rodos
adasındal<i bir diğer Katol il<
askeri tarikat olan Hospitalier
Şövalyeleri gibi kendi
devletlerine sahip olma
istelderini de sıldıkla
dil lendiriyorlardı. 1305
yılında Papa
V. Clemens,
De Molay'e bir
mektup yazdı
ve Fransa merkezli
olaca!< şel<ilde
Tapınal<çıların
ve Hospitalier
tarikatının
bi rleştiri lmesi
fikrinden
bahsetti . De
Molay bu filae
şiddetle karşı
çıktı. Ancal<
1306'da Papa
Clemens, meseleyi
daha derinlemesine
ele almal< üzere,
"Gecikmeden
ve mürnlrun
olduğunca gizli bir şekilde
buraya gelini" talimatım
vererek, iki üst dı da Fransa'ya
davet etti. De Molay 1307de Fransa'ya
vardı, ancak Hospitalier'in büyüt< üstadı Foulques
de Villaret, geciktiğinden ya da ters giden
bir şeyler olduğurıu sezdiğinden görüşmeye
gelmedi. Papa ve De Molay Hospitalier'in büyüt<
üstadım beklerken, gündem birden bire değişti.
İki yıl öncesinde, tarikattan kovulmuş oları bir
Tapmal<çı pek çok ithamda bulunmuştu. Tapına!<
Şövalyeleri'ni suçlayan bu ithamların genel
olaral< gerçel< dışı olduğuna inanılsa da, Fransa
Kralı IV. Philippe bu suçlamaları yakın zamanda
yeniden gündeme getirdi. Suçlamalardan
usanmış olan De Molay, papadan tarikatın
adını temize çıl<armasını istedi. 24 Ağustos
günü Papa Clemens, IV. Philippe'e bir mektup
yazaral< suçlamalara inanmadığını, ancal<
"büyüt< bi r keder, kaygı ve kalp kınldığıyla" bi r ııı-
41
TA i NA K ŞÖVA LY ELE R İ
RAKAMLARLA
TAPI NAKÇ I LA R
ooocoooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooocoooooo

15
En güçlü olduğu dönemdeki üye sayısı
000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

12 Mayıs 1310'da
ilk olarak 15 kişi
tarikat aleyhine
tanıklık etti; bu
tarihten sonra ise sayı
198'e yükseldi

1310 yılının Mayıs

597
000000000000000000000000

12 Mayıs
1310'da
önce 597
ayında yakılarak tanık tarikatı savundu;
öldürülen Tapınakçı bu tarihten sonra ise
sayısı sayı 14'e düştü

9 şövalye. başlangıçta hacıları

korumak amacıyla bir araya geldi

200.000
Hospitalier Şövalyeleri Fransa k ralına
"tazmlnar olarak 200.000 a ltı n ödedi

• soruşturma başlatmaya karar verdiğini söyledi.
Papa, Philippe'ten, daha ileri giden bir önlem
almamasm1 da istedi. Ancak Philippe papayı
dinlem di. 13 Ekim Cuma gününün şafağında,
kralın güçleri Fransa'da bulabildikleri tüm
Tapınakçtlın tutukladılar.
IV. Philippe'in böylesi fevri davranışlın yeni
değildi. Tedbirsiz ve sert bir kral olaral< nam
salmışa. Phil ippe. daha önce Papa m. Bonifacius
ile çatlşmaya girmiş ve papalık karşın bir
kampanya başlatmıştl. Fransa'da kraliyet
gücünün merkezileşmesi gerektiği inana
anlaşmazlığı tırmand.ırmıştl. Phil ippe. sapkınlık
suçundan yargtlanması için papayı kaçırarak
Fransa'ya getirmeye kalkışmıştl. Yaşadığı bu
trajedi Papa m. Bonifacius'un ölümüne neden
oldu. Yerine gelen XI. Benedictus ise ölene
dek yalnızca dokuz ay papalık yapabildi.
Onun ölümü, Philippe'in papa lığa V. Clemens'i
getirmesine imkan verdi. Aynca Philippe
geçmişte, şehirdeki varlıklı İtalyan barıkerleri
mallarına el koyaral< tutuklatmış ve daha sonra
hedefine Yahudileri alaral onları kral iyetten
sürmüştü. Aslında, Kral IV. Philippe'in bu
eylemleri kolaylıkla açıklanabilir: Ekonomik
krizin eşiğindeki bir krallığı miras almıştl
ve otoritesinin papan ın üzerinde olduğuna
inanıyordu. Tapınal çılara borçlu olduğu yüklü
miktarda paranın yanı sıra, onların kiliseyle
olan ilişkileri, monarşinin gücünü göstermek
için Tapınakçıları mükemmel bir seçenek
haline getiriyordu. Asl ında Tapınakçılar, kendi
devletlerini kurma planlarıyla kendi yazgtlarını
da belirlemiş oldular. Philippe'in yükselmesi
için Tapınakçıların ortadan kall<ması
gerekiyordu.
Tapınal<çılar Fransa'da tutuk landıldarında,
çeşitl i suçlarla itham edildiler: Sapkınlık,
eşcinsellik, dine küfretme ve Hz. İsa'yı
reddetme. Philippe Tapınakçı !arı sapkınlıkla
suçlayarak. dedesi IX. Louis gibi, kendisini
Hz. İsa'nın bir askeri olaral<
konumlandırmış oluyordu.
Oysa eylemleri kilisenin
emirlerine aylarıydı. Papa
Clemens inanılmaz öfkeliydi.
Phil ippe. pap a nın güçsüz
ve zayıf bir yaşlı adam
olduğuna inanıyor ve
onu kesinl ikle bir tehdit
olaral< görmüyordu. Ancak
Papa Oemens, Phi lippe'e
hiddetli bir mel<tup yazdı
ve onu "Roma Ki lisesi'ne
itaatsizlik ettiği bu davranışlarıyla" bütün
kuralları çiğnemekle suçladı.
Oemens'in bu tepkisinin, Tapınak
Şövalyeleri'ne pek yardımı olmadı. Fransa'daki
hapishanelerde yal<laşık 15 bin Tapınakçı
tutukluydu. Bunlar, soylular veya şövalyelerden
ziyade, önemsiz çiftçiler ve çobanlardı. De
Molay, tutul<larımasından önce kaçmaya
hiç teşebbüs etmedi. Kralın baldızının
cenazesinde tabutu taşımasından bi r gün sonra
tutuldanmıştl. Ardınd an Philippe, Tapmak
Şövalyeleri'nin topraldarına ve mal varlığına
el koyup, tarikatı yok etmek için ihtiyacı olan
itirafları elde etmeye koyuldu.
Tapmal<çtların itiraf etmelerini sağlamanın
en basit yolu işkenceydi ve
Phil ippe bu yöntemi oldukça iyi
kullandı. Engizisyon görevlileri,
Tapmal<çılınn iradesini
kırmal< için pek çok korkunç
işkence yöntemi uyguladı.
Fransızların "chavelet" dediği
ve merdivene benzeyen bir
aletle, kurbanın vücudu gerilir
ve eklemleri yerinden çıkarıl ırdı.
Aynca Filistin Askısı da sıklıkla
kullanılıyordu. Bunun yanı sıra.

42
mahkumların ayak tabanlarına yağ sürülerek
ateşe veriliyordu. Dişlerin sökülmesi ve
bacakların derisinin yüzülmesi de sıradan
işkenceler arasındaydı. Mahkumlar soğuk ve
karanlık hücrelere konuyor, sağ kalamayanlar
ise gizlice yakılıyordu. Anonim bir yazar, 1308
yılında hücrelerdeki durumla ilgili şunları
yazmıştı: "İnsan. bu masum kişilerin üç ay
boyunca maruz kaldığı eziyet, aa, ısnrap,
hakaret ve dehşet verici işkenceler karşısında
dilsiz kalıyor. Tutuklandıldarı günden itibaren,
gece gündüz, hücrelerindeki hıçkırıklar, iniltiler,
işkencelerdeki ağlamalar ve diş gıcırtıları
dinmek bilmedi. Gerçel<, onları öldürüyordU;
yalanlar ise ölümden lmrtuluştu."
Bu işkence şartları altında Tapmakçıların
mahkemede suçlamaları kabul etmesine
şaşmamak gerel<. Tarikata başlangıçta beş
suçlama yöneltilmişti: Kabul töreninde haça
tükürülmesi ve haçın inkarı, yine kabul
töreninde vücudun çeşitli yerlerinin öpülmesi.
eşcinsellil<, paganlık ve ayin sırasında kutsal
ekmeğin tal<dis edilmemesi. Ancal<. mahkeme
sırasında Tapınakçılara yöneltilen suçlamaların
sayısı gittikçe arttı. Bunların arasında çocukları
yal<mal<. bal<irelere tecavüz etmek. hatta genç
tarilrat üyelerine ölülerin küllerini yedirmek gibi
suçlar bulunuyordu. Günümüzde bu suçlamalar
ölçüsüz ve inanıLması güç olsa da, Kral IV.
Philippe. tarınyı ve şeytanı çevreleyen paranoya
ve şüphenin öylesine yaygın olduğu bir
dönemde krallık yapıyordu ki, insanlar bu tür
şeytani uygulamaların kiliseye sızmış olduğuna
rahatça inanabiliyordu.
Duruşmalar, işkencelere katılmış engizisyon
sorumluları tarafındarı yönetiliyordu. 138
Tapınakçıdan 134'ü suçlamalardarı en az
birini kabul etti. Bacaklarının ve testislerinin
derisi yüzülen De Molay de bir itiraf metni
imzaladı. Tarikatın tüm !o.demli üyeleri de aynı
doğrultuda itiraflarda bulundu. Bununla birlikte.
Papa Clemens itirafların önce bir papahl<
komitesi tarafından dinlenmesinde ısrar edince.
De Molay ve Tapınal<çılar fikir değiştirdiler.
Philippe'in kontrolünden uzakta ve güvende
olan De Molay, başlangıçtal<i itirafı işkence
altında verdiğini söyleyerel< ifadesini geri çel<ti.
Diğer Tapmal<çılar da aynı şeyi yaptı. Böylece,
Philippe'in tarikatı yok etme planı şimdilik suya
düşmüştü.
IV. Philippe, Clemens'i ikna etmel< için
onu Poitiers'de ziyaret etti, aynca buraya
itirafta bulunacak 72 Tapınal<çı gönderdi.
Krala bağlı lmvvetler kitapçıklar dağıttılar ıı,..
IJıı, ve bizzat kendisi TapınakÇ1ların ahlaksızhğı
hakkmda konuşmalar yaptı. Philippe papayı,
görevini yapmazsa Katolikliği korumak adına
görevinden alınabileceği yolunda uyardı. Sürekli
başının eti yenen. gözü korkutulan ve fiilen ev
hapsinde tutulan Oemens sonunda pes etti
ve Tapınakçıların soruşturul ması için onay
verdi. Bunun üzerine. De Molay ve tarikatın
kıdemli üyeleri itirazlarını geri çekti. Böylece, N.
Philippe büyük planını yeniden devreye solana
ş ansı buldu.
Tapınakçıların hulruk danışmanları yoktu. De
Molay, tarikatı savunma arzusunu dile getirdi.
ancak "fakir ve mütevazı bi r şövalye olaral<''
elinden pek bir şey gelmedi. 1310 yılında,
hulruk eğitimi almış i ki Tapınal<çı suçlamalara
karşı etkili bi r savunma yaptı. Savunmalarında
sadece masum oldul<larını vurgulamadılar,
zalim bi r komploya kurban gittil<lerirıi de dile
getirdiler. İbre, Tapınal<Çlların lehine dönüyordu
ki, Philippe ani ve acımasız bir karar aldı. 12
Mayıs 1310 tarihinde. itirafını geri çekmiş 54
Tapmal<çı sapkın olduldarı gerel<çesiyle kazıkta
yakıldı. Bu arada. iyi savunma yapmış olan iki
Tapınal<çı ise hapishanede kayıplara karıştı.
Savunma yapacal< kimse kalmadığ ından.
Tapınakçılar suçlu ilan edildiler. Papa Clemens,
Kral IV. Philippe'in uyguladığı ağır baskı
nedeniyle ve başını ağntan bu konudan kesin
olaral< kurtulma arzusuyla. Tapına!< Şövalyeleri
Tarikatı'nın feshedildiğini duyuran bir ferman
yayınladı. Bu ferman Tapına! çıların suçlu
olduğu anlamına gelmiyordu, arıcal< Tapınak
Şövalyeleri'nin feshedilmesi hayırlı olacaktı.
Papanın, Philippe'in canını sıkan bir diğer
fermanına göre. Tapınakçıların mal varlığı
Hospitalier Tarikatı'na aktarılacaktı. Son olaral<.
"Considerantes dudurn" başlığıyla yayınlanan
ferman. her eyalete kendi bölgesinde yerleşmiş
oları Tapınal<Çl !arla müzakere etme hal<l<1
tanıdı. Tarikatın liderlerirıin kaderi ise l ilisenin
elindeydi.
De Molay ve üç kıdemli üye, kaderlerini
bekleyerek hapiste çürümeye terkedilmişlerdi.
Nihayetinde 18 Mart 1314 tarihinde, tarikat
yöneticilerine Notre Dame Kil isesinin
önünde lrunılacak bir platformda kendi lerini
savunmaları için son bir fırsat verildi. Tarikat
yöneticilerinin hepsi oldul ça yaşlıydı. De
Molay en az 70 yaşındaydı, diğerleri ise 50-60
yaşlarındaydı. Daha önceki itirafları nedeniyle,
sapkınlıktan suçlu bulundular ve ömür boyu
hapse mahkum edildiler. İki Tapmal<çı hiç itiraz
etmeden cezaya razı oldu. Ancal<, taril<atın
aşağılanmış ve gözden düşmüş son lideri
olaral<. hayatının geri kalanını bir zindanda,
karanı ık bir hücrede açlık içinde geçirmelde
karşı karşıya olan De Molay, sonunda dile
geldi Kalabalığın yarattığı şok ve kardinallerirı
saldığı dehşete rağmen. büyük üstat ve tarikatın
Normandiya bölgesi üstadı Geoffroi de Charney,
masumiyetlerini haykırdı lar. Tarikatlarının
saf ve kutsal olduğunda ısrar edere!<. işkence
altında imzalamış olduldarı itirafnamelerini
reddettiler. Yedi yıl süren mahkumiyeti
boyunca tarikatını savunmalcta başarısız
olan De Molay, şimdi hayatını ortaya koyarak
Tapına!< Şövalyeleri'ni savunuyordu.
Bu çıkış. kardinallerin beklemediği bir
şeydi ve ne yapacaldarı konusunda kafaları
karıştı. Durumu haber alan Kral ıv. Philippe'in
öfkeden çıldırdığı söylenir. Phil ippe. masum
oldul<larını söyleyen Tapınakçıların sapkın
olduldarı gerel çesiyle yal<ılaral< öldürülmeleri
hülanünü verdi. Gün bitmeden De Molay ve
De Charney ölmüş olacaktı. Son günler ini
bir hücrede gözden düşmüş bir lider olarak
geçi rerel< ölmektense, son anlarında sergilediği
cesaret pel< çok kişinin De Molay'i şehit olaral<
görmesine yol açtı.
Yargılanan Tapınal<çıların geri kalanı
oldul<ça uzun hapis cezalarıyla kefaretlerini
ödediler. Bazıları Hospitalier Şövalyeleri'ne
katıldı, diğerleri ise hayatlarının geri kalanını
geçirme!< üzere manastırlara gönderildi.
Aklbeti bilirtenlerirı dışında kalan ve Avrupa
genelinde sayıları on binleri bulan Tapınakçılara
ne olduğu ise gizemini koruyor. Tarikatın
arşivine ve hazinesinin büyük bir lGSrnma
ulaşılamadığından, Tapınal<çılann. başlarına
geleceklerle ilgili önceden duyum aldığı ve
bu sayede çoğunun tutuklamalar başlamadan
önce k çtığı düşünülüyor. Kaçarı Tapınal<çı !arla
ilgili bugün birçok komplo teorisi dilden dile
dolaşıyor. Bu teori ler, Tapmal<çıların gemilerle
Batı İskoçya'ya kaçtıklarından, İsviçre'de
özgürlü!< savaşçısı olarak mücadele ettilderine
değin çeşitWil< gösteriyor. Taril<atın hazin
sonunu biliyor olsak da. geri kalan Tapmal<çılara
ne olduğunu asla bilemeyeceğiz.
45

emerkant şehri binlerce yıldır
dünyanın farklı kültürlerinin
kesiştiği bir kavşak oldu. Bereketli
doğal kaynakları sayesinde, M.Ö.
1500 yılından bu yana bölgede yaşam
sürüyor. Semerkant tüm Asya'da,
yaşamını kazanmak isteyen sanatçılan
cezbetmesiyle ve lüks egzotik mallar
üreten zanaatkarlanyla ünlü bir ticaret
ve alışveriş merkezi olagelmiştir. Farklı
kültürlerden toplumlara ev sahipliği
yapması Semerkant'ı din ve kültürün
bereket simgesi haline getirdi. 1220
yılında kentin Cengiz Han tarafından
NEREDE I<ALMALI?
Şehirde nerede kalırsan kal her an
yerinden edilme riskiyle karşı karşıyasın.
Tinıur'un b�kente dair görkemli planlan
var ve son derece yüksek standartlarını
karşılamayan yapıların anında yıkılıp
yeniden inşa edilnıesini enırediyor. Bu
nedenle Semerkant sürekli inşa halinde.
Eşinin anısına yaptırdığı cami bilhassa
dikkat çekiyor. Caminin inşası henüz
bitmişken girişindeki kemerli geçidin
tavanının çok alçak olduğuna kanaat
getirdiğinden, camiyi yıktınp yeniden
yapılmasını emretti.
. ..,._
46
•I• • },•
•.•
işgal ve talan edilip, yakılarak küle
çevrilmesiyle bu tablo değişti. Bir
zamanlar baş döndüren şehir, işgalden
sonra harap edildiği için çok sayıda
Semerkantlı kenti terk etti. Şimdi 1370
yılındayız ve Timur Hanedanlığı'nın
kunıcusu Timur, Semerkant'ı yeniden
inşa edip geçmişteki şanını yaşatmayı
planlıyor. Oldukça kazançlı bir ticaret
rotası olan İpek Yolu üzerindeki önemli
konlımunu hala konıyan Semerkant. bir
kez daha ticaret, alışveriş, kültür ve sanat
merkezi haline gelmek için küllerinden
doğuyor.
FIG. 01
- alışveriş yapabilirsin.
/ r7I
1 kültürünü benimsemişti. Semerkant'ta
FIG. 02
..'--'
Hı,�
; •
-� !.-. .•r-;
. . • . .•
• • • •• • •• •
-.....;:;• .:., ..
t
Yapılması ve
Yapılmaması
___....,.
Gere1cen1er
r7I Hangi dinden veya etnik
L!:J kökenden olursan ol kendini
rahat hisset. Timur'un ordusu askerleri
etnik kökenlerine göre değil, yeteneklerine
göre kabul ediyordu . Bu durum, pek çok
insanın ticaret yapn1ak için akın ettiği
başkent Semeıkant için de geçerli
r71 Ünlü ldşileri görmek istiyorsan
L!:J gözlerini dört aç. Arap seyyah İbn
Battuta şehri ziyaret edecek Ayrıca, I!I.
Henry'nin elçisi Ruy Gonzalez de Clavijo
Semerkant' ta.
r7I Harika mimarisini incelemeyi
L!:J unutma. Nefes kesen tasarın1ıyla
Şah-ı Zinde türbesi en önemli mimari
yapılardan biri. Efsaneye göre. n1ezarlardan
biri Hz. Muhammed'in kuzenine ait
r71 Şehrin içinden geçen ana
L!:J caddeleri bul. Bu caddelerde, her
türlü ürünü bulabileceğin mağazalardan
Farsçam tazelemeyi unutma
L!:J Timur. bir Türk-Moğol olsa da İran
yazı dili olaral< Farsça k ullanılıyor.
r7I
L!:J
Şehrin saldınya uğrayacağından
endişelenme. Yalnızca karayolu ile
ulaşını sağlanabilen şelıir, komşularından
derin hendeklerle ve çevresi 8 kilometre
olan duvarlarla ayrılmış durumda
fv1
�
Hanların iktidar sahibi olduğunu
düşünme. Cengiz Han'ın soyundan
gelenler yetkili ldşiler olsalar da, esasen
tüm kontrolü elinde bulunduran Tinıur'un
kuklası durumundalar.
fv1
�
Timur'un yeniden inşa ettirdiği
yapılarla ilgili aksi bir görüş
beyan etme. Evleri yıkılan ldşiler hiçbir
uyarı olmaksızın. yanlarına yalnızca
taşıyabilecekleri kadar eşya almaları
söylenerel< evlerinden çıkarıldılar.
 Zaman Yolcusunun El Kitabı
SEMERKANT
KİMİNLE ARKADAŞ OLUNUR I<İMİNLE ARI<ADAŞ OLUNMAZ
Timur Timur'un düşmanları
13. yüzyılın başlarında, müreffeh Semerkant FIG.03 Timur, oldukça güçlü bir dost olmanın
şehri Cengiz Han tarafından yerle bir edildi. yanı sıra korku dolu bir düşman da
Ardından şehir Timur sayesinde yeniden � olabilir. Teslim olanlara merhamet
doğdu. Timur, Semerkant'ı büyüyen gösterdiği bilinse de. düşmanlanna
imparatorluğunun başkenti yaparak ve isyancılara karş1 ne kadar gaddar
ticareti canlandırdı ve Asya'mn olduğunu bilmeyen yoktur. Ona karşı
dört bir yanındaki yetenekli ayaklanmış pek çok şehri ve içindeki
sanatçılar ve bilginler için kenti insanları katlederek cezalandırdı.
bir cazibe merkezi haline getirdi. isfahan'da her biri 1500 kelleden
Timur, yaklaşık 17 milyon insanın yapılmış 28 kule
ölümünden sorumlu bir hükümdar dikilmesini emretti. Ona
olmanın yanı sıra, sanatın ve ihanet ettiğinden veya
mimarinin de destekçisiydi. Geniş yolsuzluk yaptığından
nüfuzlu bir insan olarak dostunuz şüphelendiği
olması faydanıza olacaktır. herhangi biri anında
İpucu: infaz ediliyor.
Timur'la dost olmanın en Vergi memurları
kolay yolu. savaşmaktan ve diğer resmi
sonrald en büyük görevliler ilk
arzusunu tatmin etmek: sırada gelenler.
Mimari. Timur. göz aha Sanatçıların ve
anıtlar yaptırmayı talantı haline "'"cj;f.
� düşünürlerin
getirmiş birisi. Bu. öylesine büyük canını genelde
bir adanmışlık ld. anıtlarından birinin bağışlıyor. Başının tüyler ürpertici bir kulenin parçası
üzerine "bizi tanımak istiyorsan, inşa ettiğimiz yapılara bak" olmasını istemiyorsan, ne pahasına olursa olsun düşmanlarıyla
Arap atasözünü yazdırdı. ilişki kurmaktan kaçın.

Yardımı doJcunacaJc yeteneJder

Tarihteki en karlı ticaret yollarından birinde başarıya ulaşmana yardımcı olacak temel yetenekler
� Resim
İnşaat İran resminin altın çağını
Semerkant, hızlı bir yaşadığı bir dönemdeyiz.
büyüme ve yapım işleriyle Perslerden ciddi bir şekilde
adeta bir şantiye gibi. Eski etkilenen Çinli sanatçılar
binalar yıkılıyor, yerlerine hattatlık, illüstrasyon ve
şehrin bir ucundan ciltlemeyi bir araya getiren göz
diğerine boylu boyunca alıcı renklerde kitaplar üreterek,
uzanan ve pek çok benzersiz ve çarpıcı bir zanaat
mağaza içeren caddeler
inşa ediliyor.
Vı ortaya çıkardılar.

F!G. 06
FIG. 05

FIG.07

Ticari yetenekler
Semerkant, pek çok kişi tarafından
ticaret kenti olarak bilinir. Bir malı
satmayı iyi biliyorsan, burada
başarılı olman kaçınılmaz. Şehir
bilhassa deri, keten, ipek ve
baharatın yanında, karpuz ve
üzüm gibi egzotik meyvelerle dolu
pazarlarıyla meşhur.

47
 r

. . Günümüzde, tüm zamanların en büyül< dehalarından biri olaral<

hayranlıl< duyduğumuz Leonardo da Vinci, efsanevi eserlerini
yaratabilme!< için zorlul<lara l<arşı savaşmal< zorunda l<alrnıştı
Yazar Frances White İllüstrasyonlar The Art Agency

a Vınci deyince akla bir dizi
özellik geliyor: Tüm zamanların
en ünlü başyapıtlannı yaratmış bir
reS5clffi, içinde yaşadığı dünyanın
en temel ilkelerini sorgulamış
bir mucit ve zamanının çok ilerisinde bir bilim
insanı. 500 yıl önce olduğu gıbi günümüzde de
insanda hayranlıl< ve saygı uyandıran Da Vinci
anlaşılmaz ve gizemli bir figür aslında. Ardında
bıraktığı insanüstü miras, bu isme ait bilinen
bir çehreye sahip olmadığımız gerçeğiyle daha
da olağanüstü bir haJ alıyor; zira kendisine dair
tüm portreler soru işaretleriyle dolu. insanların
uçabilmesinin düşünü kuran bu kişiyle, not
defterinin sayfalarını alışveriş listeleri, hesaplar
ve yemel< tarifleri gibi alelade şeylerle dolduran
kişi aynı insan ve yazdığı son sözleri müthiş
bir felsefi ifade değil, "çorba soğUyor'' olmuştu.
Resimleri Louvre Müzesi'nin salonlarını dolduran
Da Vinci ile, yıllar önce çoıbasıru yudumlayan
kafası dağınık adam biıbirinden oldukça farklı
görünüyor. Mona Lisanın ardındaki adam
gerçekten kimdı?
Dünyaya geldiği gürıden itibaren, sorunlar Da
Vincinin peşini bırakmadı. Toskana'nın Vinci
kasabasında doğan Da Vinci. varlıklı ve saygın
bir ldşi olan Mes.ser Piero Fruosino di Antonio da
Vinci'nin oğluydu. Annesi C,atherina bir köylüydü
ve Da Vinci evWik dışı bir ilişkiden dünyaya
gelmişti. Beş yaşına kadar annesi tarafından
yetiştirilen Da Vinci, daha sonra babası tarafından
alındı. Geleneldere uymayan bu hikayeye
rağmen, Vinci kasabası genç Da Vinci için adeta
bir cennetti. Dağlar. ağaçlar ve billur gibi nehirlerle
çevrelenmiş ve enva-i çeşit hayvana ev sahipliği
yapan kasaba Da Vinci'yi hayrete düşürüyordu.
Böylesi bir ortamda büyüyen bir çocuğun
doğanın güzelW<lerine ve mucizelerine hayranlık
duyan bir adama dönüşmesi şaşırtıcı olmasa
gerek
Gayri meşru bir çocuk olarak. Da Vinci yalnızca
Latince, geometri ve matematik eğitimi aldı.
Ancak hayatının bu ill< evresinde bile, gelecekte
bir efsaneye dönüşmesini sağlayacak yetenek ve
yeterliliğe sahip olduğunu kanıtladı. Bir balık için
su neyse.. Da Vinci için de aritmetik oydu; sorduğu
karmaşık ve etkileyici sorularla eğitmenlerini
şaşırtıyordu. Öte yandan bu zeki ve yeteneldi
çucuk aynı anda "çuk fazla şey öğrenmeye
çalışıyor ve pel< çoğundan da kısa bir süre sonra
uzal<laşıyordu." Da Vinci. gelecek vaat eden bu
yeteneğiyle başa çıkmal<ta çoğu zaman zorlandı.
Henüz 14 yaşına gelmeden. sınır tanımayan
ve bitmek bilmeyen bir merakla dolu müthiş
zekasını dizginlemeye çabalıyordu. Bu dengeleme
uğraşını tüm yaşamı boyunca sürdünneye
çalışacakn.
Da Vinci şanslıydı. Yoksul ve daha az saygın
bir adamın oğlu olarak dünyaya gelseydi, tüm
yaşamını zeld ancak fırsat verilmemiş biri olarak

48
 DA VI NCı'N i N KARAN LI K S I RLARI
ve Vinci kasabasında körelerek geçirecekti Gayri
meşru bir çocuk olduğundan noterlik. bank cıhk
veya doktorluk gıbi saygın bir meslek edinmek
için üniversiteye gitme şansı yoktu. Fakat babası.
oğluna mümkün olan en iyi çıraklığı sağlamayı
başardı. Da Vinci. 1466 yılında 14 yaşındayken,
Floransa'da ressam Verrocchio'nun yanında
çıraklığa başladı.
Mükemmel bir eğitim merkezi olan
Verrocchio'nun atölyesi, eğitimine devam etmek
adın her şeyi keşfetmek isteyen bir çocuk
için en doğru yerdi. Da Vinci. metal işçiliği ve
marangozluktan heykel ve resme. tüm alanlarda
olağanüstü işler başarmak için can atıyordu.
Doğuştan yetenekli oluşu işine yarasa da sınır
tanımaz meralo onu, ustasının verdiği işlere
kendini adamalctan alıkoyuyordu. Kısa sürede
diğer çıraklardan üstün olduğunu kanıtladı ve
ustasının gözdesi haline geldi. Söylentiye göre.
ustası Verrocchio, Da Vinci'nin İsa'nın Vaftizi'nde
RöNESANs FLORANsAsı
f.öMS-MS,;f'\ Jlogu-p �-ı-fa, �fı 11
1 FforM� �ri�ıı.iıı.
el'\ .Rra�ti� ,R i)İl'l'ı-İf'ı.İ �)ırrA
€ff
resmettiği meleği öylesine olağanüstü
bulmuştu ki. eline bir daha resim
fırçası almadı.
Floransa sakin huzurlu ve kırsal
bir bölgede büyümüş bir çocuğu
hayrete düşürecel< bir yerdi. Şehir,
Orta Çağ eleştirel düşüncesinin
zincirlerinden kurtulma ve Antik
Çağ'ın harikalarını kucaklama
devrini yaşıyordu. Rönesans'ın
doğduğu yerdi Floransa ... Büyük
kültürel ve sosyal değişikl iklerin
yaşandığı, sanatçıların geçmişin kuralcı
görüşlerini hiçe sayıp yeni ve dikkate değer
düşünceleri kucakladığı bir zamanı yaşıyordu.
Rönesans, şehrin mimarisinden insanların yaşam
ve ölüme dair inançlarına kadar toplumun her
alanını etkisi altına almıştı.
Vinci kasabasından gelen bu meraklı çocuğun
gelişmesi için harika bir zemin ve zaman
•
sunulmuştu. Varlıklı adamların gayri
meşru çocuklarında görüldüğü gıbi.
genç Da Vinci de kendini kanıtlamal<
arzusuna sahipti. Ancak onu
yönlendiren acımasız bir arzu eleği 1,
öğrenme isteği ve hayranlı ktı.
Güçlü olmayanların ayağa kalkıp
hal< iddia edebileceklerini biliyordu.
Taşranın bilinmezliğinden gelip
Milano'nun yöneticiliğine yükselmiş
Sforza ailesini yal<lildan izlemişti. Da
Vinci'yi hayat koşusunda mükemmell iği
izlemeye iten şey güçlü adamlara duyduğu
saygıydı. Gün gibi ort da olan yeteneği, henüz
20 yaşında usta olmasını sağladı. Ancak adını
çevreleyen heyecana kapılarak kendi atölyesini
çmal< yerine ustası Verrocchio'nun yanında
kalmaya devam etti. Evet tutkuluydu, fakat gayri
meşru bir çocul<tan beklenebileceği üzere hata
yapmal<tan, yetersiz kalmaktan ve kendinden
 DA VI N C ı ' N i N K A RA N L I K S I R LARI

1
0Frussi �rı.e-sa.rı.sırı. e-rı.
rorli.fe,r �art o�tı.ntı.) o�tı.Nı.�a. tı.-ı-�nfa).

0t>a.fforı.e, (� tı.�rtı.�� O�Mh bır tor O�tı.rı.tı.) ta�l�lt\1

3arıbi�e,te, LJ.fa)ur.
@'nıate�ati� �retı�J iç,ırı. tılı.uı t>ı:u,io� ıfe- tan�.
' fte-'ia�a� �örı.te�fe-ri ho.14-ın.Ra bıfaı af.

[{f'nıi�tı. vi-ı.

@'nıufıı:-i aife,s inin

�i-ı-� e-ti�e, vafı)�� ivin bir
ra�e,vtı. af��a va.fi).

@ffı;.t Ç.().t h�)ara�a�an

Vlr��I .Re-rı.t.

01:>ırı.i tttbMar �r· ö-ı-e,ffi�e, le-

; /\.
'lheıeı,,. -Ar.o. tabM,m
0 t'etrAruı ife �ofı� �•r. DıJ"" .J,�:�
�� f..�
sorı.e, 4':l-ı-��ı öare-�e-sirı.i ıste-.
o o · �.. � ·
�r-
o
'"\!Oı,i
0"t>ara)v.tı ta.sar� ve,
Derı.e-�e-vJ �li�sJ bir· �v.Je- sev.· $tı. Jf.
i L.
l) iç,ir, �Y\JM bir vıra� aV. •

@'rrıi�r 'Brurı.e-We-'iJ�e, fforarı.s.a �atufrarırı.irı.

�ubloes.irı.i rı.as.ıf ır.)a e-ttifr.i so r.

0�ara�ia bir Jarı.s

e-tlc-inf�irı.e, �atıf. �tıf�Jarı.
örı.u sorı. �oJa )arı.s�rırı.
�e,rsirı.i ö3rerı..

[{f�i��a �re,rı.. Af-nM,

�ar,f�ırı.J�, i-ı�i ç.ö-ı-.
3
MoNA LısA'NIN
GlzEMLERİ 1
Da. Vıhvi N� ba.)'ff,ltMJ.i
e-<i,ra.r y,e,r)e,� ıN a.ra.fTfırn.

MoNA l ,ısA
KiMDi?
��tJ.i et\ a>{Li 3üf��� sa�r
� 'rhDM w 3�r�� ��?
Lisa del Giocondo
' En popüler yanıt, Floransalı
zengin bir ipek tüccarının karısı
Usa del Giocondo olduğudur.
Tablo. ikinci oğullarının doğumunu ve
yeni bir eve taşınmalarını kutlamak için
yapılmış olabilir.
Da Vinci'nin kendisi
Dijital analizlerde, Da Vinci
ve Mona Usa arasındaki
benzerliklerin ortaya
koyulmasının ardından. bilim insanları
tablonun. Da Vinci'nin (iddia edilen)
eşcinselliğine dair ipuçları içeren bir
otoportre olabileceğini öne sürdüler.
Salai
Da Vinci'nin öğrencisi olan
Salal. yaşamı boyunca onun
hizmetkarı oldu. ikisinin sevgili
olduğuna dair iddialar da vardır.
Da Vinci'nin ölümünden sonra tablonun
Salai'ye miras kalması. portrenin ona ait
olabileceğini düşündürüyor.
Başka bir soylu kadın
Tabfoyla ilişkilendirilen birçok
soylu kadın var. örneğin,
Sforza ailesinden (aterina.
Ludovico Sforza'nın eşi Beatrice d'Este.
Rönesans'ın ileri gelen kadınlarından
lsabella d'Este ve diğerleri.
 VI N C ı'N i N KA RA N L I K S I RLAR I

duyduğu şüphenin onu felç etmesinden
korkuyordu.
1476 yılında. Da Vinci'ni n kariyerine geri
dönülemez şekilde zarar veren bir olay
gerçekleşti. Da Vinci ve üç erkek eşcinsellik
suçlamasıyla tunıklandı. Bu suçlamanın. kıskanç
rakiplerinin ona attlğı bir iftira veya gerçeği
ortaya koyan bir itham olması fark etmeksizin.
Da Vinci bu olayın kariyerine vereceği zararın
farkındaydı. Sonuç olarak dava düşmüş de olsa,
ün kazanmak için her şeyden
vazgeçmiş genç adamı dehşete
düşürmüştü. Genç dahinin "Gayri meşru bir çocuk olara
sanat dünyasında! i statüsü
suçlamadan zarar görmüşe
Da Vinci yalnızca Latince, geometri ve
benzemiyordu. Da Vinci, 1478
yılında iki sipariş aldı: Bir
matematik egitimi aldı."
şapelin mihrap bölümü için fresko yapımı ve
San Donato a Scopeto Manasnn için 'Magi'nin
Hayranlığı' resmi. Bu büyük sanat eserleri. genç
ve parlal< sanatçının Floransa'da ilk görücüye
çıkışı olacaktı. Ancal< Da Vinci ikinci çalışmayı
tamam l �adı .
Bu eği l ım. Da ıncı· m n tüm
v. . .
.. karıyerı boyunca
ı
sürdü. Dünyanın en başarılı ressamlarndan
biri olarak göklere çıkarılmasına rağmen.
oldukça uzun kariyeri göz önüne alındığında
tamamı dığı eser sayısı bir elin parmaklan
kadardır. Şartnamelere ya da teslim tarihlerine
göre çalışmıyordu. Kendisine sipariş verenler
onun bu güvenilmezliğine giderek daha fazla
tepki gösteriyorlardı ve genç ustaya, bir dizi
yarım kalmış proje nedeniyle dava üstüne dava
açılıyordu. Verrocchio'nun gözde öğrencilerinden
üçü Sistine Şapeli'ne duvar resimleri yapmak için
seçildiğinde. Da Vınci onların arasında deği ldi.
Tüm bu yeteneğine ve isteğine rağmen, Da
Vinci'yi bunu ulaşmaktan alıkoyan bir şey
vardı. Yarım kalmış işi 'Magi'n in Hayranlığı'
hakkında not defterine şunları karalamıştı: "Bir
fikri tasarlama!< asil bir iştir, ancak tatbik etmek
köleW<tir." Özünde, doğanın güzell iği karşısında
hayrete düşen Vinci'li meraldı çocuk, bu büyüle
sanat eserlerini yaratma fikrini yeterli görüyordu.
En nihayetinde. tatmin etmeye çabaladığı tek
şey 1 endi zihniydi; onu bu kadar uzal noktaya
getiren ise coşkulu karakteriydi. Spnsuz bir
hayal gücü dünyasında yaşayan birisi için. bu
yüce düşünceleri gerçeğe dönüştürmel< sıkıcı,
zahmetli ve zaman alıcı bir süreçti. Fakat önemli
insanlar sadece hayal gücüne ödeme yapmaya
pek istekli değillerdi. Da Vinci başarılı olmal< için
görkemli bir şey yapması gerel<tiğini ve bunu en
kısa sürede gerçekleştirmesi gerektiği biliyordu
Topraklarını ve pr tijlerini bileklerinin gücüyle
kazanmış olan prensler için sanat. meşruiyetlerini
kanıtlamanın güçlü bir silahı haline gelmişti. Bu
durum Da Vinci'nin gözünden kaçmıyordu ve
bundan yararlanmanın planlar ım yapıyordu.
Da Vinci 1482 yılında yeteneklerini, kardeşinin
suikasta uğramasının ardından iktidara gelmiş
olan Mil no dilim Ludovico Sfo�a·nın hizmetine
sunmayı önerdi. Sforza'ya yazdığı mektubunda
öncelikle mühendislik alanındaki yeteneklerini
öne çıkarmış. ardından ise şunu eldemişti: "Keza
resim konusunda da kim
olursa olsun. mümkün olan
her şeyi herh gi birinden
daha iyi yapabilirim."
Mektup dükü etldlemiş
olacak ki, Da Vinci aynı yıl
Milano'ya taşındı.
Belki de Da Vmci'del<i yaratıcılığın ortaya
çılanasını sağlayan şey, büyük şeyler başarm ış
güçlü insanlarla çevrili olmasıydı. Böylece,
kendisioe sipariş edi len eserleri tamamlamaya.
'Kayaların Balciresi' ve en ünlü yapıtları
arasında bulunan ·son Akşam Yemeği ' gıbi
•
en büyük sanat eserlerini yaratmaya başladı.
Alışılmışın dışında bir çalışma tarzı vardı. Gün
doğumundan karanlık çökene değin yemeden
içmeden resim yapar, buna daha sonra 3-4 gün
ara verirdi. Ç'.alışmalarının görkemi gün gibi
ortada olduğund an, gecikmeden dolayı sabn
taşan işverenlere çıldama yapmaya gerel<
kalmazdı. Kısa sürede Sforza ailesinin en gözde

Da Vinci'nin Fransız
lrralının kollarında can
verdiği rivayet edilir

Da Vinci 'nin 1966

yılında tesadüfen
bulunan ild not
defteri

Verrocchio'nun İsa'nın Vaftizi

tablosunun sol tarafındald
m eleği genç Da Vinci'nin
n
çizdiği düşüülü yor

53
 DA VI N C ı 'N i N KARAN LI K S i �

Dönemsel
betimlemelere
dayanarak
yapılan bir Da
Vinci heykeli

GöRÜ.Ş •. -----
. Leonardo da Vinci'nin
ümüzde bile insanlan böylesin�
tkilemesinin sebebi nedir?
Martin Kemp, Oxford
üniversitesi Sanat Tarihi
bölümünde emeritus
. profesördür. Art in History
-,� .... .. (Tarihte Sanat) adında bir "Da Vinci, özünde barıştan yanaydı, ancak
kitap yamuştır.
Da Vinci doğanın. evrenin ve insanın savaşlarla kuşatılmış ve belirlenmiş bu dünyada
uyumuna dair, kendi çağındaki ve hatta bizim
çağımızdaki herhangi birine kıyasla müthiş
bir sezgiye sahipti. Bunun yanı sıra. bizler
başarıya ulaşmak istiyordu"
de doğanın bir parçası olduğumuzdan. onu
salimal etmememiz gerektiğinde ısrar
sanatçılarından biri haline geldi. Hırslı dükün pek ulaşma!< istiyordu. Et yemenin ne derece ahlald
effllşti. insan zihninden gezegenimizdeki çok farklı projesinde görev yaptı. Bunlar arasında, olduğunu sorgulayan ve kafeste tutulan kuşları
muazzam fleğişikliklere kadar. dünyanın nasıl Milano Katedrali'nin kubbesinin tasarlanması satın alıp özgürlüğüne kavuşturan birisinin.
işlediğini keşfetmek üzere çizgilerin dilini ve devasa boyutta bronz bir at için kilden model' tarihin en kötü şöhretli savaş yanlılanndan biri
çok ustaca kullanıyordu. icat ettiği, "beyin oluşturmak da vardı. Sforza'nın ona duyduğu olan Cesare Borgia için çalışmaya başlamasının
N
fırtınası destekli taslak metodu. sanatta
dinamik kompozisyonların yolunu açtı. güven ve eserlerinin çok beğenilmesi, bu nedeni işte buydu
Tablolannda. hikayelerin nasıl anlatılacağı. hayalpereste büyük fikirlerin peşinden koşmanın ister bir kuşun uçuşu. isterse de bir gölün
l\1odanna'lann nasıl karakterize edileceği. çok değerli bir uğraş olabileceğini göstermişti. üzerinden yansıyan ışık olsun, yaşamın
portrelerin nasıl canlı görüneceği, gölge ve Fakat İkinci İtalya Savaşı'nın 1499'da patlal< olağanüstü yönlerinin Da Vinci'de hayranlık
rengin nasıl ele alınacağı ve kompozisyonlann
nasıl çizimlere evrileceği konusunda devrim
vermesiyle, Da Vinci'nin Milano'daki dönemi uyandırdığı kesindi. Bu nedenle. kendisinin
yaptı. Sanatın gidişatını kökten değiştirdi. sıkıntılı bir şekilde sona erdi Devasa at heykeli yan yaşında olmasına rağmen dünyanın en
Dünyanın en ünlü tablosunu ve en ünlü için kullanılacal< olan bronz eritilip top imal korkulan insanı olaral< bilinen Cesare Borgia
çizimini (Vitruvius Adamı) yarattı. edilince, Venedik'e gitmek zorunda kaldı. Da ile yakınlaşmasına şaşmamak gerek. Da Vmci.
Vinci özünde banştan yanaydı. ancal< savaşla Cesare'nin hareketli yaşamının bir parçası olmaya
kuşatılmış ve belirlenmiş bu dünyada başarıya mecbur kaldı ve 1502'de Valentinois dükünü çok

. ŞÖHRETE_
'
IS �t\ ltfSt
Caterina. Da
'
l�l
Da Vinci.
'
1112,
Floransa Ressamlar
'
lf1�
19 Nisan'da
'
11ıı
Da Vinci. hala bir
'
11n
Ludovico Sforzo'nun
Vinci'yi, Toskana'nın Verrocchio'nun loncası, 20 eşcinsellikle şaheser olarak himayesine
GlDEN YOL Vinci kasabasında
gece saat üçte
dünyaya getirdi.
yanında çıraklık
yapmak üzere
Floransa'ya taşındı.
yaşındaki Da
Vinci'yi üyeliğe
kabul etti.
suçlandı. Suçlama görülen. 'Magi'nin
16 Haziran'da Hayranlığı'
beraatla sonuçlandı. tablosuna başladı.
girmesiyle birlikte.
Da Vinci Milano'ya
taşındı.

54
 SoN AKşAM
YEMbCi''1i'J
GizEMLERİ
ba. Vır,ı.i.-ı.ıV\ ba.}�rtı��
e.�rttr re.rtfe.�it\i araf�fı�

etkileyen bir harita çizdi. Bunun üzerine dük .
onu hemen istihkam komutanı olarak atadı. Da
Vinci, Cesare'nin hizmetindeyken yıkıcı savaş
makineleri tasarladı. Nezaket ve banş yanlısı birisi
için bu oldukça garip bir durumdu Borgia'nm
savaş. kan ve intikam hırsıyla dolu dünyası,
ılımlı bir insan olan Da Vinci'yi bile ardından r
sürüklemeyi başardı. Bunun neden böyle
olduğunu anlamak için, Cesare'nin hırslı bir insan
olmasının yanı sıra, onun da tıpkı Da Vinci gibi
gayri meşru bir çocuk olduğunu ve dönemine
göre alışılmadık olan tarzını dikkate almak doğru
olacaktır.
Bu kadar dikkat çekici ve azimli bir insanla
birlikte çalışmak, Da Vind'nin doğadaki en
hayret verici canlıya, yani insana yönelik
merakım tetiklemiş olabilir. Düşüncede sınırlan
aşmış. ancak bunları hayata geçirmede sorunlar
yaşayan Da Vinci'nin belki de faaliyete geçme
zamanı gelip çatmıştı. Not defterine şöyle
yazacal<tı: "Bir şeyler yapmanın gerekliliği
beni heyecanlandınyor; bilmek yeterli değil.
bildiklerimizi uygulamaya koymalıyız." Yaratıcı
fikirleri hayata geçirmeyi kölelik olarak gören
birisinden beklenmeyecek sözler.
insan bedeninin şifresini çözmeyi isteyen Da
Vinci, kadavralar üzerinde otopsiler yapmaya
başladı. Başarılı bir sarıatçı olarak. hastanelerden
kadavralar alabiliyor ve bunları kesip
inceleyerek keşfediyordu. Şiddetten nefret
eden bir adam için kasvetli ve acımasız
bir faaliyetti bu. Ancak o, bilgi arayışı
için yola koyulmuştu. Otopsilerin
ardından, not defterlerine anlaşılması
güç arıatomik çizimler yaptı. O güne
kadar böylesi çizimler hiç yapılmamıştı.
Bu çizimleri yayımlamış olsaydı, o
dönemdeki bilimsel çalışmaları yüzyılın
çok çok ilerisine taşırdı; ancal< bunları hiç
yayımlamadı. Belki, kendisi haldanda duyduğu
geçmişten beri süregelen şüphe, belki de bir şeye
uzun � odaklanamamasının kurbanı olması
yüzünden. Da Vinci'nin etkileyici çizimleri 19.
yüzyıla değin bilime hiçbir katkı sağlamadan not
.
defterlerinde öylece kaldı. Peki. Da Vinci bunu
önemsiyor muydu? Bu sorunun yanıtı büyük
olasılıkla, hayır. Da Vinci, şimdiki zamanda
yaşayan biriydi, gelecekte değil.
Yaşı ilerlediğinde, Kral ı. François'nm daveti
üzerine Fransa'ya taşındı. Artık resim yapmaya
çok az z.amarı ayınyordu. Son yıllarında
kendini daha ziyade keşiflere ve bilimsel
çalışmalarını düzenlemeye adamıştı.
Sonunda gayri meşru bir çocuk olmarım
prangalarından gerçel< anlamda
kurtulmuştu; fakat bunu. yıllarca •
onu alıkoyar gıbi görünen şeylere
kucal< açarak ve onlann üstesinden
gelerel< yapmıştı: Sınırsız bir hayal gücü,
dalgın ve karışık bir zihin kararsızlık ve
kötümserlik nöbetleri ...
Da Vinci inanılmaz bir ressamdı. keşifleri çığır
açmıştı ve rakipsiz bir zekaya sahipti. Ancak.
Vind'li meraklı çocuğun vurgulamak istediği. şey .ı:�
kendi yetenekleri değil. çevresindeki dürıyanın .?.
görkemi ve güzelliğiydi. f

'
ltf1D
Da Vinci, Ludovico
'
1115
'Son Akşam
'
111'1
Sforza'nın iktidarını
•
ısoı
Da Vinci.
'
150)
Mana Usa
'ısı�
1. François'nın
'
ı � ısıı
Da Vinci, Clos
Sforzo'nun siparişi Yemeği'ne başladı yitirmesiyle Da acımasızlığıyla tablosunun talebi üzerine. Da (uce'de öldü. •
üzerine, bronzdan ve eser üç yıl sonra Vinci Milano'dan ünlü Cesare Borgia üzerinde çalışmaya Vinci ltalya'dan Vasiyeti üzerine.
devasa bir at tamamlandı. ayrıldı ve Venedik'e ta�afından baş başladı. Tablo, ayrıldı ve tabutunun ardından
heykeli yapmaya taşındı. askeri mimar olarak ölünceye kadar Da çalışmalarını Fransa 60 dilenci yürüdü.
başladı. işe alındı.
•
Vinci'de kaldı. kralının sarayında
sürdürdü . 55
 • •

ALTERNAT I F TARIH

Osm ı parator u V

•
Birinci Diiııya Sava ı'n a
iti Dev et eri'ninvyaııııı
yer say ne e • ir .?
Osmanlı İmparatorluğu, Ball<an Savaşı'm l<aybettil<ten soma hem İtilaf
Devletleri hem de İttifal< Devletleri'yle birlil< l<urma arayışına girdi. Almanya,
Osmanlı'yla ittifal< l<urmayı reddetmiş olsaydı neler yaşanabileceğirıe bal<alım
Yazar: Yücel Yanıkdağ

alkan Savaşı'nda çok sayıda düşmana
karşı tel< başına direnmiş olan Osmanlı,
1914 yılında ittifal<lar kurmak için aktif
bir arayışa girdi. Osmanlı Harbiye Nazırı
Enver Paşa. Almanya ile ittifak kurmayı
planlıyordu Almanya, Osmanlı'nın anlaşma
talebini reddetseydi, Rusya Osmanlı ile müttefik
olmayı gözden geçirirdi.
İmparator il. Wilhelm'in, İstanbul Hükümeti'ni
Üçlü İtilafa karşı cihat çağrısında bulunması
konusunda ilma etme niyetiyle Osmanlı
İmparatorluğu'nun ittifal< tel<lifini kabul
edeceğinden şüphelenen Rusya Dışişleri Bakanı
Sergei Sazonov, Londra ve Paris'i, savaş henüz
başlamışken Osmanlı ile müttefil<lil< anlaşması
imzalanması konusunda ilma ederdi Rusya'nın
müttefilderi her ne kadar bir yük olaral< görseler
de. Sazonov Osmanlı'nın Almanya tarafında
olmasındansakendi tarafinda olmasını yeğlerdi.
Müttefil<liğin güvence altına alınmasıyla
Osmanlı seferberlli< ilan ederdi, ancal<
sanayileşme ve taşımacılık sisteminin yetersizliği
nedeniyle asl<eıierinin cepheye varması
en az üç ay sürerdi. İtilaf Devletleri'nin asıl
amacı Osmanlı'yı Almanlardan uzal< tutmal<
olduğundan, savaş sırasında Osmanlı'dan
beldentileri çok yüksel< olmazdı Almanya veya
Avusturya-Macaristan ile sınır komşusu olmayan
Osmanlı Devleti nihayetinde Batı Cephesi'ne
üç kolordudan oluşan bir kuwet gönderirdi.
Avrupa'dal<i Mehmetçilderin teçhizatını Fransa
ve İngiltere sağlardı. Rusya, 1915 yılının Nisan
ayında, Almanya'nın taarruzları yüzünden
çıkmaza girdiğinde. Avusturya-Macaristan
güçlerine karşı İstanbul'dan destek isterdi. 1915
yazının sonlarına doğru Rusya'nın teçhizat
ve yiyeceği tükendiğinde, Osmanlı Devleti
erzal< gemilerinin boğazlardan geçmesine izin
vereceğinden. Rusya'da 1905 yılında olduğu gibi
bir devrimin daha gerçeldeşmesi engellenmiş
olurdu.
Suriye, Lübnan ve Filistin 1915 yılında
çel<irge istilasına uğradığında, Osmanlı Devleti
müttefil<lerinin de desteğiyle. l<itlesel lGtlığı
önlemek için bölgeye gıda maddeleri gönderirdi.
İstanbul Hükümeti'nin Arap coğrafyasındal<i
uyrul<lanyla ilgilenmesi, kuşkusuz bölge
hallGnın devlete karşı sadal<atini artırırdı. Aslına
balulırsa. savaşı bağırnsızlıldarını ilan etmek
için isyan çıkarma fırsatı olaral< gören lruçük
bir grup Arap milliyetçisi de bu planlarını
erteleme!< zorurıda kalırdı.
Hiç kuşkusuz. İtilaf Devletleri'nin savaştan
sonra irnparatorlulda ilgili tasarıları olmasından
endişe duyan Jön Tülder. savaşta daha fazla
fayda sağlamaya gayret ederdi. Bulgaristan'ın
1915 yılının Ekim ayında İtilaf Devletleri'ne
katılmaya ilma edilmesiyle, Enver Paşa,
Sırbistan'ı işgal eden Avusturya-Macaristan'a
karşı ortak bir saldırıda bulurımayı önerebilirdi.
Bu plan. Romanya'nın da İtilaf Devletleri'ne
katılması sayesinde gerçeldeştirilebilirdi. I<üçül<
bir Osmanlı askeri birliği, Avusturya-Macaristan
İmparatorluğu'nu güneyden ve doğudan
işgal etmek üzere bu yeni müttefil<lerine
katılırdı. Mısır'ı l<orumal< için askere ihtiyaç
duymayan Londra, birılerce Anzal< ve Hint
askerirıi Batı Cephesi'ne gönderirdi. Doğu
Cephesi'nde karşısında iyi teçhizatlı ve güçlü
bir Rusya'yı, Batı Cephesi'nde ise kalabalık
birlli<leri gören Almanya ve Avusturya­
Macaristan imparatorluğu, çok geçmeden
savaşı sürdürmenin boş bir çaba olduğunu
anlardı. Savaş 1917 yılında, Amerika henüz dahil
olmamışken sona erebilirdi.

Ne değişirdi?
I Osmanlı imparatorluğu
hilaf Devletler'ine katılır
Osmanlı. Almanya'nın
I Yon Sanders gönderilir
yanında yer almaya daha
sıcak bakıyor olsa da itilaf
Devletleıi'ne katılır.
31 Temmuz 1914
56
Osmanlı İmparatorluğu'nun
merkezi hükümeti Babıali.
I Osmanlı askerleri Batı
müttefiklerinin baskısıyla.
General liman von Sanders
komutasındaki Alman askeri
heyetinin İstanbul'dan ayrılmasını
tale p eder. 9Ağustos 1914
Cephesi'ne gönderilir
Mehmetçik, Batı Cephesi"ne
I Rusya'nın can yeleği:
doğru hareket eder. Osmanlı
askerlerinden asgari düz eyde
istifade etmeye niyetlenen
Fransa. Almanların Osmanlı
askerlerini iyi eğitmiş olduğunu
görür. Ekim 1914
Boğazlar
Alman taarruzları karşısında
I Çekirge istilası
teçhizat ve yiyeceği tükenen
Rusya, müttefiklerinden
yardım ister. Rusya·ya yardım
etmek üzere yola çıkan yük
gemileri Çanakkale ve İstanbul
boğazlarından geçer. 1915 yazı
Çekirgeler, Filistin.den
Suriye·ye tüm bitki örtüsünü
mahvederek kitlesel bir açlığa
neden olur. Fransız ve İngiliz
gemileri. can kaybını önlemek
için bölgeye erzak gönderen
Osmanlı"ya katılır.
Mart-Ekim 1915
Bulgaristan İtilaf Devletleri"ne katılır Romanya savaşa girer Bulgaristan. Romanya. Almanya teslim olur ve
Osmanlı Devleti. Bulgaristan'ın ittifak Rusya tarafından baskı ve Osmanlı. Avusturya­
Macaristan·a saldırır savaş biter
Devletleri'ne katılıp, İtilaf Devletleri'nin altına alınan Romanya, İyi teçhizatlı Rusya'nın ve Batı
gemilerinin Rusya'ya gitmesini önlemek bu girişimine karşılık üç balkan müttefiki, Sırbistan ve
Romanya üzerinden Avusturya­ Cephesi'ndeki çetin direnişin
�macıyla Boğazları kapatmak için Avusturya'dan toprak üstesinden gelemeyeceğini anlayan
lstanbul'a _saldırabileceğinden korkuyordu. kazanabileceği umuduyla Macaristan'a saldırır. Avusturya­
Macaristan hem Rusya'ya Almanya, birbirinden uzak iki
Sofya'nın itilaf Devletleri'ne katıldığını savaşa girer. Mayıs 1916 cephede harbi yürütemeyeceğine
duyan Jön Türkler kararı memnuniyetle hem de yeni düşmanlara karşı
karşılar. 11 Ekim 1915 savaşmakta zorlanır.
29 Haziran 1916
karar verir ve savaş sona erer.
1 Eylül 1917 57
(JIZIA ıAıı.-ı
L
 l
•l!lft> ,.ı:> isi idi
.. - -
.•a L & ,QC2
�
;�
... ... - -� .• -

C!Xin I<aranlıl< Tarihi

r ames Fon·estal. çalışma n1asasına geçti ve antik

Yunanlı tragedya yazan Sofokles'in M.Ö. 450 ila
430 tarihli Aias adlı şürini yazn1aya koyuldu.
"Sızlanan yalnız bülbülün inleyen namesine
benzer ağıtlar olmayacak" yazdı kağıda.
Bu dizeler. yazdığı son şey olacaktı. Bedeni
o gece (22 Mayıs 1949, saat 01.50) Maryland.
Bethesda'daki Ulusal Deniz Kuvvetleri Tıp
Merkezi'nin birinci bloğundaki 384 nun1aralı odada
bulundu. '57 yaşındaki Forrestal ölmüştü.
Forrestal. çok değil. yaklaşık iki aydan daha !asa
bir süre önce ABD savunnıa bakanıydı. Merkezi
istihbarat Teşkilatı'run (CIA) gizli operasyonlarının
düzenlerunesi görevini de üstleruuişti. ancak akıl
sağlığı sortınlan nedeni le bu görevini yapan1adı.
istifa etmel<ten başka
seçeneği yoktu. Nitekim. 28 Mart 1949'da istifa etti.
Ölmeden öncel<i son sözleri. oldul<ça dokunal<lı
olacaktı.
Tim Weiner'ın kapsamlı araştım1a kitabı 'Küllerin
Mirası: CIA Tarihi'ne göre bülbül, eski Nazilerin
yönettiği Ukraynalı bir direniş gücüne verilen
isin1di. Forrestal. ClA'in Sovyetler'e sızması için
gruba göz yumdu ve devam etmelerini söyledi.
Forrestal'ın ölümü pek çok kon1plo teorisine
konu olsa da. böyle bir izni vernıiş oln1ası şaşırtıcı
değildi. 1947 yılında
kurulduğu günden itibaren. ClA'in tartışmalı bir
kurum olduğu herkes tarafından biliniyordu.
Ülkelerin liderlerini devirmek. yalan hikayeler
uyduı111ak. seçirnlere hile kanştırrnak ve hatta
katliam yapn1ak isteyen gruplan desteklen1ek gibi
faaliyetler. ahlaki olarak sorgulanıyordu.
Kurunı. gizli operasyonlar düzenleyerel<
istihbarat toplamak şeklinde belirlennıiş temel
amacından hızla uzaklaştı. Özünde ABD'nin
çıkarlan doğrultusunda harel<et etınekle birlikte.
alınan kararlar zaman zaman ölün1cül sonuçlara
yol açtı: özellikle de lrak'ın kitle imha silahlarına
sahip olduğuna dair 2001 yılında ortaya atılan
yanıltıo iddialar bu durun1un
en belirgin örnekleri arasında. CIA'in modem
tarihinin gidişatını değiştirdiği konusunda kimse
kuşku duyınuyor.

MERl<EZİ İSTİHBARAT TEŞKİLAT!

THEODORESHACKLEY
HİZMET SÜRESİ: 26 YIL
"Sarışın Hayalet" lakaplı Shackley.
Castro'yu öldürmek için yapılan
operasyonları yönetti. Daha

r)
sonra, CIA'in gizlice yürüttüğü iç
savaşı yönetmek amacıyla Laos'taki /
•
istasyonun şefliğine getirildi. Emrinde
paramiliter örgütlerde faaliyet gösteren 40 bin Laoslu vardı. Shackley'in,

l�J�IJ!lll!ll�� [1�JijlJll 11
bu görev sırasında eroin kaçakçılığına karıştığına dair söylentiler yayıldı.
•• • uu JJa ıuı
ıu�
MERKEZİ İSTİHBARAT TEŞl<İLATI
JAMES JESUS ANGLETON .. n zırladığı tartışmalı
HİZMET SÜRESİ: 27 YIL cıx ı h�nin 2003 yıluıdald
raporlar. �D ıne. gerekçe olaral< •
Angleton. CIA'de karşı casusluk Iral< ışgal gösterildi. ;a
şefiydi. CIA müdürü Richard Helms'in
güvendiği bir istihbaratçıydı, ancak
daha sonra hakkındaki bir raporda
düşünme biçiminin tutarsız olduğu yazılmıştı.
Yürütmüş olduğu Yuri Nosenko soruşturmasında. Sovyet sığınmacının üç
yıl boyunca kanuna aykırı şekilde hapsedilip sorgulandığı ortaya çıktı.

llJJUUUU .UWJUJIUIIUIU _lUL IUI IJU _J111 lll il�...ı...ııL-.

'<
MERKEZİ İSTİHBARAT TEŞl<İ LATI
WILLIAM K. HARVEY
,
HİZMET SÜRESİ: 22 YIL

Amerika'nın James Bond'u olarak

anılan Harvey'in. CIA'in 1960 yılında l
•
kurulan ve ZR-RIFLE kod adı verilen
suikast organizasyonunun başına
geçmesi istenmişti. Bu görevi sırasında,
Fidel Castro'yu zehirlemekle görevlendi rilen gangster John Roselli de dahil
Avrupa'daki pek çok organize suç örgütüyle ve suçlularla bağlantılar kurdu.

. . Che Guevaıa. CIA tarafınd n

gızlıce destel
. ·
denen Boııvya .sılahlı
a '
ıruvvetıen tarafından öldürül
dü.
<
 •
. -
-
'
•
1
'
ABD ve Sovyetler Birliği arasındald derin güvensizlil<
44 yıl boyunca dünyayı ildye böldü. CIA ise bu
gerilimin tam ortasındaydı.
Yaklaşık olarak 1947 yılında başlayan Soğuk Savaş
1991 yılına kadar devanı etti. Doğuyla batının
savaşında. bir tarafta kapitalist ABD ve NATO
müttefikleri. diğer tarafta ise Sovyetler Birliği ve
Varşova Paktı ülkeleri bulunuyordu. Tünı Soğuk
Savaş boyW1Ca, nükleer silahların kullanılacağı bir
savaşın çıkacağına dair ciddi bir korku hakimdi. Bu
nedenle. güverıilir istihbarat en çok önem verilen
konuların başında geliyordu. OA fotoğrafa işte tanı lı.ı
noktada giriyor.
Bu iki süper güç arasındaki ilk çatışn1alardan
biri. ABD'nin ikinci Dünya Savaşının ardından
Batı Avrupa ekonomilerini yeniden güçlendirmek
amacıyla devreye soktuğu Marshall Planı sürecinde
yaşandı. Sovyetler Birliği plana karşıydı ve planı
·en1peryalist bir oyun" olarak değerlendiriyordu.
Sovyet lider Jozef Stalin. Batı Avrupa'yla Sovyetler
Birliği arasında tampon bölge işlevi gören Doğu
Bloğu ülkeleri üzerindeki kontrolünü kaybetı11ekten
çekindiği için bu ülkelerin Marshall yardımını kabul
etmesini yasakladı: karşı atak olarak da Molotof
Planım gündenıe getirdi.
Bu süreçte ironik
sayılabilecek bir yön de vardı: CIA. Marshall
Yardımı'ndan yararlanan ülkelerdeki anti-komünist
operasyorılarının finansmanını Marshall Planı
nedeniyle yapılan ikili arılaşn1alar üzerinden sağladı.
�·· .-
·-
•
ClAin BaylzuŞdelzı
oper asyonu ABD'
basının'. gazeteler
özgür ler ıçın
. CI A
ve dergi. ırlantn ı:ş
tarafından haz
tası yla lzon trol
haberler vasıalınmasını
altına
amaçlıyordu.
ABD, �� srrasında kaybolan U-2 casu
r l
eg � �ik �nşon
havaı=:ı
. Ş gu
geçiri.len pilo
. ·
t Gary Powers operasyonu itiraf etm
Şöyle ki. Marshall Yardımı alan her
ülke. ABD'nin yardın1 ettiği meblağ
kadar miktarı kendi yerel para birimiyle MarshaU
Yardımı bütçesine eklenıek zorundaydı. Ancak. bu
katlanın yüzde 95'i Marshall Planinın prograrrılarına
harcanırken yüzde S'i ise Anıerika Birleşik Devlelleri
hükünıeti üzerinden. anti-komünist .......
operasyorılarda kullanıln1ak üzere CIA'ye
aktarılıyordu. CIA'in lı.ı yolla 685 milyon dolar gelir
sağladığı iddia ediliyor.
CIAbu parayı şüphe çekn1emek adına kon1ünizn1
karşıtı işçi. öğrenci ve entelektüel grupları
desteklemek anıaoyla kullanıyordu. 14 Şubat 1967
tarihli New York Tirnes'ın baş sayfasında. "Bir Öğrenci
Grubu CIA'den Para Aldığını Kabul Ediyor" habeıi
yayırılanıncaya kadar ABD'deki Ulusal Öğrenci
Birliği'ne de (NSA) para aktarıldı. Hikayeyi açığa
çıkaran Ranıparts adındal<i marjinal dergiye göre
NSA. "uluslararası öğrenci organizasyorılarına Soğuk
Savaş'ta taraf olmaları konusunda basla yapn1ak
amaoyla öğrencileıi kullanıyordu."
CIA. Sovyetler'in plarılanna dair bilgi veren
göçınerılere de ödeme yapmıştı. Ancak bu. bir
arılan1da yal<alamaca oyunu gibiydi. Zira. Rusların
uzun soluklu, deneyinıli ve kurnaz bir istilıbarat
teşkilatı varken. henüz toy olan CIA hata yapmaya
oldukça eğilinıliydi. 1953 yılında. Sovyetlerin 16 yıldan
-· - - .
su · ın
o/m alar yaptığını ileri sürdü��a Türkiye'den
ce Sovyetlertarafından vunıl ı
m ış. sa
g. e1
e
işti.
önce ABD'ye balistik füze
fırlatanıayacağına inanılıyordu. Ancak Sovyetler Birliği
dört yıl içerisinde balistik füze üretti. Tün1bu hatalara
rağn1en CIA. kirli oyurılar oynan1aktan vazgeçmedi.
1979 yılında Sovyetler Afganistan'ı işgal ettiğinde. OA
Kızıl Ordu'ya karşı savaşan mücahitlere milyorılarca
dolarlık silah yardın11 yapn1akta bir sorun görmedi.
Çünkü CIA Afganistan'ın. Sovyetler'in Vietnan1'ı
oln1asını istiyordu.
CIA 1982 yılında. Sovyetler Birliği'ni
istikrarsızlaştıran ve Demir Perde'nin diğer tarafında
çok ciddi ekononıik sorurılara yol açan şeytani bir
plan geliştirdi. Ancal< bu plan ahlaki ve etik olaral<
şaibeliydi. CIA. Fare,vell dosyasını eliııe geçirmişti.
Bu dosya. Sovyetler tarafından l<in1ya tesisleri.
uzay araçları ve silah sisternleri gibi teknolopler
geliştirebilmesi için. ABD yazılınılarını çalıp
kopyalamakla görevli ajarılarının listesini içeriyordu.
CIA'in anıao. elinde listesi bulunan Sovyet ajarılarını
hatalı ve kötü anıaçlı telmolojilerle besleyerek.
Sovyetler'in Trans-Sibirya petrol boru hattında
kullandığı kontrol sistemini infilak ettirmekti.
Sonuçta. 0.A:in sızdırdığı yanlış bilgiler borulardal<i
basman artı11asına. küçük kıvılcınılara. arızaya ve
yüksek maliyetli patlanıalara yol açtı
 l
•l!lft> ,.ı:> isi idi
.. - -
.•a L & ,QC2
�
;�
... ... - -� .• .

CIKin l(aranlıl< Tarihi �

•

<l
a
J

• •

C!� tarafından eğitilmiş l{übalı mültecil

bın Castro kuvvetleri tarafından esir erden
�ma �ırası_nda, ABD'nin gönderdiği alınınış
l{�balı �!-Iltealer�en hiçbiri Dom • .
•
I<örfezı. nın çevresındel<i sivrisinekuzka
lar
bataldıklann ötesine geçemedi. ynayan

I
•

Aldanışın, işl<encenin ve yenilginin hil<ayesi

ABD Ulusal Güvenlik Ajansı NSA. 4 Ağustos
1964 tarihinde. Kuzey Vietnam torpido
botlannın ABD'nin zırhlı gemilerine saldırdığına
dair yanlış bilgi içeren bir açıklan1a yaparak.
ABD'yi Vietnan1 Savaşı'na sürüklemiş
oldu. Vietnam Savaşı sırasında en kaı-anlık
ABD Dışişleri operasyonu CIA yürüttü. Anka Kuşu adı verilen
Dean RUS l
< . Savunma Bakanı ve Kuzey Vietnaı11'da iktidarda lxı.lunan Vietnam
Bakanı dan ı·kinci)
Robert McNamara (sol McCone.__19� İşçi Partisinin tabanını çökertn1eyi amaçlayan
ve CIA müdürü John ara·nın 5 gunluk operasyon sırasında. Vietnam Ulusal Kurtuluş
yılında McNam
. turunun bulgularını
Vietnam teftış Cepl1esi'yle (Vietkong) ilişldsi olduğuna inanılan
ile
Başkan Lyndon Johnson n. binlerce kişi kaçın!arak işkenceleıin yapıldığı
tartışırke
sorgulan1a n1eıkezlerirıe götürüldü.
1965 ila 1972 yıllan arasında uygulanan
operasyon su-asında ele geçirilen 80 birı Jdşiden
20 bini infaz edileli. Operasyonda görev alan
CIA yetkilisi Willian1 E. Colby. ABD Kongre'sinde
aı1alisti George W
Allen. ABD'nin hiç durmadan yaptığı
bombardımana karşı uyanda buluru11Uştu.
çünkü bornbardımanlar Vietnam Ulusal
Kurtuluş Cephesi'nin kararlılığını
sağlamlaştırmaktan başka bir işe yaramıyordu. --
Ancal< bu tarz öneriler dikkate alınmıyordu ve
ABD başkanı Lyndon Johnson'a gönderilen
raporların olumlu görünn1esi sağlanıyordu
Aslında ABD henüz savaşa girmemişken de
durw11 böyleydi. 17 Nisan 1963 tarihli bir CIA
raporunda hatalı bir analiz yapılıyordu: "Tüm
faktörler göz önüne alındığında. kon1ünist
ilerleyişirı yavaşladığını ve durumun iyiye
gittiğini düşünüyoruz." 0/ı:in verdiği yanlış
raporlar. yıllar sonra ABD hükümetirıirı savaşı
kazarın1ak içirı Vietnam'a daha çok sayıda asker
l
•

kurulan komisyonda. "yapılmaması gereken çok göndeı111esine yol açmıştı

fazla şey yaptık" ifadesini kullanınıştı
Aslında. CIA Vietnam'da pek etkili olan1adı.
Kuzey Vietnam hükümetine nüfuz etmeyi
başaran1adığı gibi. Vietnan1lıların yaşam tarzını
da anlayaı11an11Şt1 CI/\in önerileri sıklıl<la
sulandırılı11ış oluyordu ôrneğirı. istihbarat
Bu yalanlar yıllar içinde devam etti. ABD
ordusu yetkilileri tarafından CI.A:ye. ABD
askerlerinin en fazla 299.000 kişiye karşı
savaştığını rapor etmesi yönünde basla
yapılıyordu. Oysa ABD'ye karşı savaşan
gerillalann sayısı 500 binin üzerirıdeydi.
'

•
<
 CINin I<aranlıl< Tarihi

Gerekli tertibata sahip olmayan bir casus, casus değildir. İşte, CIA'.in
oldukça kullanışlı ve olağandışı aygıtlarından bazıları

�
ıam,ı-11
1950'ler
Bu pipo görünümlü alet,
••
1940'lardan 1980'lere
Soğuk Savaş sırasında
çok küçük bir radyo alıcısını casuslar, uzun belgelerin
gizlemekle kalmıyor, fotoğrafını çekmek
pipo çene kemiğine için bu aleti kullanır,
- tutularak kayıt yeniden sayfalarca dokümandaki
· dinlenebiliyordu. Kemik bilgileri nokta kadar bile
iletimi, sesi kulak kanalına yer tutmayan filmlerde
gönderiyordu. saklarlardı.

L GC OI HıZAIEZl Ll AlE RMIIE

1940'lardan günümüze
Tehlikeli bir ortamda operasyon
yapılıyorsa istihbarat memurlarının
ortama uyum sağlaması en önemli
şarttı. Gizlice fotoğraf çeken mini
kameralar düğmelerin veya broşların
içine gizlenmişti.

Laııw• I
1950'ler ve 1960'lar

-
Casuslar bu matkabı duvarlara
delik açıp bir ses cihazı
yerleştirmek ve konuşmaları
dinlemek için kullanırdı.
 •ıav ,.,.>
l
isi idi
.. - -
.•a L & ,QC2
�
;�
... ... - -� .• .

CIKin l(aranlıl< Tarihi

CIA
Sovyetler da,
1954 Yllın
. _faaliyetleri ··
Sİ Si''1İ K CİH A Z ni . �n
ıçın B
atı Be ·ız emel<
Ji.n
l9SO'lerden l980'lere Berlin'e uzanr 'den Doğu
.. an
tuneli açtı bir Y.eraltı
CIA tarafından geliştirilen

Sov,, · AnCal<
bu alet, toprağa gömülürdü.
•ye tler bu
ortaya çıl<a tüneli
Cihaz, 300 metre uzaktaki bir
hareketi bile saptayabilirdi. 2006'da
rdı.
Sovyetler İngilizleri, Moskova'daki bir
caddede sahte bir taş parçası içinde böyle
bir cilıaz buakmakla suçlamıştı

l'l,x,ıe;ı
19S01er
Soğuk Savaş suasında küçük mesajlan
ve filmleri gizlice göndermek her
zamarı tehlikeli bir iş olmuştu. Ancak
kimin aklına bir madeni paranın içine
bakmak gelirdi ki?

.
•

F I Lı''1 S E�J ARYO S U

1980
Oldukça yaratıa oları bu fikjr,
irarı Devrimi'nin ardından
•• •••••
Tahrarı'daki ABD elçiliği • ••• •••••••
•••••
kuşatılınca Kanada elçiliğine
saklarıarı altı Ameril<alıyı
kurtarmak için geliştirildi.
CIA, düzmece bir bilim-kurgu
filmi senaryosu yazdumış ve
bu senaryoyu filme çel<mesi
için bir ekiple anlaşmıştı. Argo
adını taşıyan filmin bir sahnesi
İrarı'da geçiyordu. Tahrarı'daki
Karıada elçiliğine sığınmış olan
ABD görevlileri bu filmin çel<imi
suasında sahte kimliklerle İran
dışına çıkarıldı.

L
"BOCEKOPTER" •

l970'ler
İnanılmaz ama gerçek. CIA'.in

-
1970'lerde geliştirdiği ilk insansız
milao hava araa, yusufçuk böceği
boyutunda ve şeklindeydi. Düşmanlar
böcekleri kovalayabilirlerdi ancak içinde
neler saklarıdığını asla bilemezlerdi.
'

f
-1111111!1�--·-�.ııı.iıı ".2!!-�-�.c;,'1,....:�::s;l,�.�"- ·;_
"""'
�r�t �-- �-'!".-...�..,,..�.--�!!fi!�!'.�.•
1
-�� •
<
 - ·- ·- --· ı ·-ii -·
. -- ·c-�
-ıo
-...·�
--··�·�Tib 7°•> ., sa 7 7L C2

CIKin l(aranlıl< Tarihi

,

CI.A'.in tarihi başanlar l<adar başarısızlıl<larla da dolu.

'

'-
•

'

•
•

- • --�,-.�d,.� .,, ç..,..

' - 3 11
7 ,_,, •al«J i'*
<
l
 l
•l!lft> ,.ı:> isi idi
.. - -
.•a L & ,QC2
�
;�
... ... - -� .• .

CIKin l(aranlıl< Tarihi

. ,,
l E R O' R l lE S AV A Ş
11 Eylül'de D"
unya
Ticaret MerkeZi ve
Pentagon'a yapılan
saldırılar, 200I'de
"Teröre Karşı Savaş"ı
Hiddetli tartışmaları ve çel<işmeleri tetil<leyen başlattı.

bir savaş
ABD'nin. tarihindeki en kötü terör
saldırısına uğradığı 11 Eylül 2001 günü
2 bin 996 kişi yaşamını kaybetti. Bu
saldırıdan sonra gözler, Usame bin Ladin'in
başını çektiği terörist bir yapıların1a olan
EI-I<aide'ye çevrildi.
Başkan George W. Bush. teröre karşı savaş
ilan etti. Bundan böyle ABD terörist gruplara
ve teröristleri banndıran ülkelere karşı
harekete geçecekti.
Bu eylern planı. Afganistan'ın ve kitle imha
silahları barındırdığı yönündeld istihbarat
raporlan yüzünden Irak'ın işgaline yol açtı.
Bush yönetinıi. "lral<'ın. Kitle İn1ha
Silahlanna Dair Devanı Eden Programı"
başlıklı Ulusal İstihbarat Değerlendirmesi'ne
(NIE: National Intelligerıce Estimate)
ağırlık vereli. CIA bu raporu üç hafta
boyunca incelemiş ve nihayetinde Saddam
Hüseyin'in kitle inıha silahlarına sahip
olduğu sonucunu çıkam1ıştı. Gerçekte
ise CIA:in Irak'la ilgili az sayıda kaynağı
vardı. bu nedenle ldtle inıha silahlarının
varlığından enıin oln1ak ınümkün değildi.
2013'te. BBC'de yayınlanan Panoran1a
adlı programda. Saddan1 rejiminde yer alan
ve kin1likleri gizlenmiş iki kişiden edinilen
bilgiler bu tür silahların olmadığını
kanıtlıyordu denilmişti.
CIA bu bilginin kaynağını kontrol
etnıesine karşın. verilen istihbaratı
gözmezden geleli. Bunun yerine 24
Eylül 2002'de. kitle imha silahlannın
bulunduğunu iddia eden büyük ölçüde
asılsız belgeler yayınlandı ve bunlar
ABD'nin 20 Mart 2003'te Iral<'a savaş
açn1asının gerekçesi olarak kabul edildi.
Irak'ın kitle imha silahlarına sahip
olmadığı yönündeki şüpheler gün geçtikçe
artmasına rağn1en bu yöndeki iddialar
bitmek bilıneeli. 11 Ağustos 2003'te. Merkezi
İstihbarat Teşkilatı
Başkanı George J Tenet. CIA'in NIE
raporundaki neticelerin arkasında
olduğunu bildiren bi.r açıklan1ada bulundu:
"Irak'ın silah programına dair
ABD·
CI
değerlenclinnelerinıiz net ve tutarlıdır", dedi
de�iyle,
.
�is.
Fakat Irak'ta bu tarz silahlar bulurınıuyordu.

Iran·ın elinY11ıncta
de
re, LUıelerı J<i ABD'li
h;_
bıra ıaım n serbest
gizlice 1:�ı a
satışı Yap ��ct;j[J
tıg-ı ortaya
' 1? =
ç.l.l\J.llıŞtı .

--

l•

'

• <
İmparator Valens,
Hadrianapolis
Muharebesi'nde

oğudan gelen Hun istilasının baskısı ve

Tuna'nın kuzeyindeki Germen kavimleri
arasındaki bir iç savaş nedeniyle, Teuringi
(Thervingi, Tervingi) adlı Got kavmi,
M.S. 376 yılında. yaz sonlarına doğru
Roma İmparatorluğu'nun sınırlarına dayandı.
Günümüzdeki tahminlere göre 200 bin
kadar erkek. kadın ve çocuk. liderleri Fritigem
önderliğinde Tuna Nehri'nin kuzey kıyılarına
toplanarak Doğu Roma İmparatorluğu'ndan

• • sığınma talebinde bulundu.

Fritigem, Aryan Hristiyanlığına dönmüştü
(Roma İmparatoru Valens de Aryan Hristiyanı
idi); bu da akla, imparatorla "özel bir ilişkileri"
olduğunu getiriyordu. Bununla beraber,
imparatorluk sarayında, bütün Germen kavminin
Roma topraklarına girmesine izin vermenin ne
derece akıllıca olduğuna dair hiddetli bir tartışma
sürüyordu. İki aylık beklemenin ardından,
nihayet Gotların Tuna'yı geçip Trakya bölgesine
yerleşmesine izin verilmişti. Onların lehine olan
unsurlardan biri, ordudaki insan gücü sorununu
.. . çözmek adına Roma ordusuna katılmayı kabul

MURATGALI, TURKIYE, M.S. B AGUSTOS 378 CE

'-'
etmeleriydi. Valens. ayrıca tüm Gotların Aryan
Hristiyanlığını kabul etmesini de istedi. Gotlar bu
koşulu yerine getirdi ve geçiş başladı.
Yazar: Murray Dalım Günümüze ulaşmış antik kaynakların çoğunda

BB

bu karar Roma İmparatorluğu için felaket olarak
görülüyor. Öyleydi de... Ancak tüm bu yazılanlar,
sonradan edinilen bilgi ve deneyimlerin ışığında
geçmişe bakarak bunu söyleyebiliyor. M.S. 376
yılında, böylesine büyük bir nüfusun sınırı geçip
Roma topraklarına yerleşmesine izin vermek
için oldukça iyi nedenler vardı. Daha sonradan,
yerleşimcilere nasıl davranıldığı ve bu olayın
Romalıları korkunç bir savaşa nasıl sürüklediği
önemli olsa da, Teuringi kavminin imparatorluğa
girmesine müsaade etmek Batı Roma
İmparatorluğu'nun yazgısının (ve düşüşünün)
belirlenmesi olarak görülebilir.
Görünüşe göre, Romalıların beklediğinden
daha fazla kişi Tuna Nehri'ni geçmişti. Yerel
komutan Lupicinus'un ("Comes rei militaris")
yeni gelenleri besleyecek kadar kaynağı ve
kontrol edecek birlikleri yoktu. Kış geliyordu
ve erzaklar bitmek üzereydi. Teuringi
kavmindekiler, gelirken yanlarında bir miktar
erzak getirmişti (iki aylık Tuna bekleyişi
sırasında ihtiyaç duyacakları şeyler). Lupicinus ve
Romalı bir başka komutan Maximus, durumdan
kişisel fayda sağlamaya ve Gotları sömürmeye
başladılar. Açlık ve yoksulluk çeken Gotlar,
Romalıların sözüne inançlarını çabucak yitirdiler.
Bu arada, Teuringi kavminin göçünü gören
diğer Got kavimleri de Tuna Nehri'nden Roma
İmparatorluğu'na geçebilmek için izin istiyorlardı.
Greutungi kavmine aynı ayrıcalık tanınmamıştı,
ancak yerel Roma birliklerinin Teuringi kavmini
denetlemelde meşgul olduğunu öğrendiklerinde
yolculuğu her ne olursa olsun yapmaya karar
verdiler.
Fritigem liderliğindeki Teuringiler, Tuna
Nehri'nin 60 kilometre güneyinde bulunan
ve Karadeniz'in doğu kıyısının yakınındal<i
Marcianopolis'e yürüdü. Lupicinus'un, Teuringi
kavminin şehrin erzal< stokuna erişimini
yasaklaması bardağı taşıran son damla oldu.
Teuringiler, Romalı birlilderle çatışmaya girdi.
Fritigem'nin muhafızları katledildi. ancal< kendisi
kaçmayı başardı ve adamlarının savaşçı öfkesini
yatıştırmak adına hiçbir şey yapmadı. Lupicinus,
Teuringilerin üzerine birlikler yolladı, fakat
Roma birlikleri öfkeli Gotlar tarafından yenilgiye
uğratıldı.
Gotların başlattıkları isyan yayıldı; hala
Trakya'da olan Gotlara engel olacak Romalı
birlikler ortalıkta yoktu. İmparator Valens,
Pers seferine odaklanmıştı ve Antakya'daydı.
Greutungi ve Teuringi kavimleri güçlerini
birleştirdi. Halihazırda Roma ordusunda bulunan
diğer Got birlilder ve sahiplerini terk eden Got
Büyük Savaşlar
köleler de isyana katıldılar. Birleşmiş olan Gotlar,
Konstantinopolis'e kadar olan 250 l<ilometrelik
yol boyunca her yeri yağmalayarak yiyeceğin
başkentine ulaştılar. Şehri kuşattılar, ancak bir
süre sonra kuşatmayı sürdürecek olanakları
kaybettiler ve bu girişimden vazgeçtiler. Valens,
Got tehdidiyle baş edebilmek için büyük bir sefer
düzenlemesi gerektiği mesajını almıştı. Aynı
zamanda yeğeni olan, Batı Roma imparatoru
Gratianus'a haber yolladı ve yardım istedi.
Batıyı boş bırakmanın barbarları Ren Nehri'ni
geçmeye teşvik edeceği korkusuna rağmen
Gratianus, komutanları Richomeres (Ricimer) ve
Frigeridus'u gönderdi.
Gotlar farklı birlildere bölünseler de en
kalabalık grup Fritigem'in emrinde kaldı. M.S.
377 yazında Valens, Gotların Koca Balkan
Dağları'na çekilmesini sağlama!< için doğudal<i
komutanları Profuturus ve Traianus'u gönderdi.
Bir başka grup da (asıl gruptan ayrılmış ya da
sınırı yeni geçmiş) kuzeyde, Salices bölgesinin
yakınında bulunuyordu. Profuturus ve Traianus,
bu grupla diğerlerinden ayrı olaral< karşılaşıp
grubu ortadan kaldırma şansını yakaladı.
Frigeridus ve Richomeres'in batıdaki birlikleri
de Profuturus ve Traianus'urıl<ilere katıldılar.
Buna rağmen sayıca Gotlardan az olan Romalılar, �
67

� kaplumbağa oluşumu (testudo) adı verilen
kalkan duvanyla Got saldınsının önünü kestiler.
Bazı kaynaldar savaşta Romalıların bozguna
uğradığını, bazılan ise bir kazanan olmadığını
iddia ediyor.
M.S. 378 yılının başlarında Gotlar. kapana
kısıldıldarı I<oca Balkan Dağlan'ndan kaçmayı
başardılar. Büyük oranda Hunlardan ve
Alanlardan oluşan diğer birlikler de Tuna'yı
geçerek Gotlara katıldı. Bunu. farldı kabileler
tarafından gerçekleştirilen irili ufaklı çok sayıda
çatışma izledi. Valens, sonunda doğu seferinden
döndü ve Got tehdidiyle yüzleşmek üzere
ordusuyla batıya doğru harekete geçti. Gratianus
da batıda bir orduya önderlik ediyordu. Valens,
yaz ortasında I<onstantinopolis'ten Gotlara
doğru harekete geçerek Hadrianapolis (bugün1<ü
Edime) kenti yalanlannda konumlandı.
Bu aşamada Fritigem. bir papaz ve keşişlerden
oluşan mütevazı bir grubu elçi olarak yollayıp,
yeni yerleşim bölgesi olaral< Tral<ya'nın Gotlara
verilmesini istedi ve buna karşılık barış sözü
verdi. Fritigem'irı, birlilderini toplamak için
zaman kazanmaya çalışıyor gibi göründüğü
çok sayıda müzakere yapıldı. Anca!<. aslında
zaman Fritigern'e karşı işliyordu ve Fritigem.
Gratianus·un. Valens'irı ordularına destek
olma!< üzere yola çıktığını biliyor olmalıydı.
Fritigem'irı başka bir planı olması ve elçileri
bu plan dahilinde göndermiş olması daha
mantıldı görünüyor, zira günlere değil, yalnızca
saatlere ihtiyacı vardı. Hatta Fritigem'in (tarihçi
Ammianus Marceillinus'a göre) '1<umazlıkta ve
türlü dalaverede oldukça yetenekli" olduğunu
söyleyebiliriz. Valens·e elçileriyle özel bir
mektup gönderip. ordularını Gotlara daha da
yalanlaştırmasını ve savaşa hazır olduğunu
söyledi. Bu sayede. Roma ordusundan çekirıdiği
ve kendi lehirıe olan koşullarda savaşma!<
istediği algısını yaratmaya çalışıyordu. Ancak
Roma birliği göründüğünde. Fritigern'irı birleşil<
ve donanımlı ordusunda korkudan eser
yoktu. Gotlar. mağlup ettilderi Romalı güçlerin
çok daha iyi olan savaş ekipmanlarına el
koydular. Fritigern. Valens·e tuzak kuruyor gibi
görünüyordu. Ammianus'ın Valens'irı karakterirıe !-iii'ilıli
-
•
68
Görünüşe göre Fritigern. Romalı rakibi
Valens'i tuzağa düşürmüştü
dair yorumlarından biri. işleri ağırdan almasıydı.
Fritigern. daha önce imparatorla bizzat muhatap
olmuştu ve karşısındal<i adamı tanıyordu.
Sonunda imparator elçileri geri çağırdı ve Roma
ordusu topluca harekete geçmek üzere hazırlandı.
Valens'irı komutanları. saldırıya geçmenirı
mi yoksa Gratianus'un gelmesini beldemenirı
mi uygun olacağı konusunda aralarında
tartıştılar. Romalılar, tek başlanna saldınp zafere
ulaşacaldarı konusunda kendilerinden fazla
emirı. Gotların gücünü öngörme konusunda
ise hatalı davrandılar. Valens'irı ava erleri. Got
güçlerinin yalnızca 10 bin savaşçıdan meydana
geldiğini söyledi. fal<at savaş başladığında
gizlenmiş çok sayıda Got ortaya çıkacaktı.
9 Ağustos sabahında sıcal< bir günün şafağı
sökerken. Valens' irı ordulan Hadrianapolis'ten
Gotlara doğru ·aceleyle" harel<ete geçip. sekiz
saatlik yolun ardından. öğleden sonra saat il<ide
Gotlann vagonlardan oluşturduğu çembere
ulaştı. Yürüyüşün yorgunluğunun ve RomaWarın
yürüyüş pozisyonunda olmasının savaşın
seyrindeki rolü önemlidir. Gotların konumu
oldul<ça dild<atli bir şel<ilde belirlenmişti;
Ammianus·un aktardığına göre vagonlar. "bir
çarlda döndürülüyormuşçasına" muntazam bir
çember oluşturacal< şel<ilde dizilmişti. Roma
'�
- ... .
.. ,
-. ••
-
·-
....
ordusunun orta kısmı beldeyip sol lasmı hala
mevzilenmekle uğraşırken. sağ kanat konum
alıyordu.
Ammianus. savaşı anlattığı eserirıde
okuyuculannı kesin ayrıntılar beldememeleri
konusunda uyarmıştı. Anlatılanlar. her ne kadar
yeterli olmasa da. söz konusu dönemdeki diğer
savaşlara nazaran Roma ordusunun savaş
düzeni haldanda daha fazla aynntıya sahibiz.
Sağ kanatta. piyadeleri arkasına almış süvariler
bulunuyordu. anca!< sol taraftal<i süvariler hala
savaş düzenirıe girememişti.
Anlatının bu lasmında Ammianus. Althaeus
ve Saphrax komutasındal<i Fritigern süvarilerinin
uzalcta olduğundan ve Fritigem'irı bu yüzden
karşı tarafa süreldi elçi gönderdiğinden
bahsediyor. Savaşa dair modem anlatıların
çoğu da Got süvarilerirıirı yiyecek arama!<
üzere uzal<ta olduğunu belirtiyor; anca!< olay bu
şel<ilde gerçekleşmiş olamaz. Süvari birlikleri.
Roma ordusunun kanatlanna savaşın kaderirıi
belirleyen yoğun bir taarruzda bulunmuştu.
Dolayısıyla. savaş meydanında olmamaları
mümkün görünmüyor. Fritigern'irı zaman
kazanmaya yönelik bu tal<tilderindeki amao.
muhtemelen süvarilerinirı mevzilendiğini
öğrenene kadar beklemekti. Yemek arama!< üzere
çıktıldan bir seferden dönen askerler gibi bölük
pörçük değil. topyelo:ın taarruz edecelderdi l<i
bu. Got stratejisirıin irıce elenip sıl< dokunaral<
yapıldığını gösteriyor. Dahası. Got mevzilerirıin
solundal<i dik vadi Romalıların düşman
süvarilerirıi görmesirıi engellemiş de olabilir.
Fritigem'nirı gönderdiği ilk elçiler aşağı
sınıftan adamlardı ve dolayısıyla Fritigem.
Romalılar tarafından reddedilecelderini
biliyordu. Ammianus. Fritigern'irı, süvarilerirı
geri dönmesini beklemek içirı yaptığı "sahte
ateşkesten" de bahsediyor. Ayrıca. bu beldeyişirı
Romalıların yaz sıcağına daha fazla maruz
kalmasına ve Gotların. işleri daha beter hale
sokma!< için ateş yakmasına imkan verdiğini
ekliyor. Ateşten çıkan duman RomaWar
kadar Gotlan da etkilemişti. anca!< yine de bu
ı'-
1 •"
t ,.,.. "
�,,.,::;��,
. �
. .,
r�
..ı' ,,
,
... . ..
--
fildr oldukça şaşırtıcıydı ve konuyla ilgili tüm
anlatılarda da böyle olduğu kabul ediliyor. Ateş
başka amaçlarla da yakılmış olabilir. Örneğin,
süvarilere işaret vermek, süvari topluluğunu
gizlemek veya doğrudan süvariler tarafından,
konuşlandıkları yeri gizlemek ve Fritigern'e mevzi
aldıklarının işaretini vermek için yakılmış olabilir.
Aşağı sınıftan bir başka elçi Romalılardan rehine
istemek için gönderildi. Bu da Fritigern'in zaman
kazanmak için oynadığı bir oyun gibi görünüyor.
Rehine talebi imparatorun çadırında büyük
tartışmalara yol açtı ve nihayetinde Richomeres,
rehine olmak için gönüllü oldu. Richomeres
düşman ordugahına henüz varamadan, Roma
ordusunun sağ kanadındaki Scutarii ve Sagitarii
adlı ild süvari birliği Gotlar ile çarpışmaya başladı
ve bu durum savaş koşullarını olgunlaştırdı.
Çarpışmayı Gotlar tahrik etmiş olabilir, çünkü ateş
yakılmıştı ve Fritigem süvarilerin mevzilendiğini
anlamıştı. Olayın bu şekilde geliştiğini düşündüren
sebep, savaş başlar başlamaz Got süvarilerinin
saklandıkları yerden çıkıp Roma ordusunun sağ
kanadına saldırmasıydı. Ammianus'un bu sahneyi,
"yıldırım hızıyla" saldırarak Roma ordusunun tüm
kanadını şaşkına çevirdiler şeklinde betimlemesi,
bu birliklerin yiyecek aramaktan dönmediğini açık
bir şeldlde gösteriyor.
Bu saldırı, yiyecek aramaya gitmiş bir
süvari grubunun dönüşünden ziyade, düşman
ordusunun kanadına toplu süvari taarruzu
yapmayı hedefleyen incelikli bir plana benziyor.
Hal böyle olunca, Fritigem'in geciktirme
taktiklerini önceden planladığı ve Got güçlerinin
pozisyonunu oldukça dikkati bir şekilde seçtiği
anlaşılıyor.
Fritigem'in ne kadar zeki olduğu daha
önce çok defa yazılmıştı, ancal< Hadrianapolis
Muharebesi'nin hiçbir yorumu böylesi bir
kurnazlıktan bahsetmiyor. Anlatıların büyük bir
kısmı meseleyi genellikle doğrudan ele alıyor. Bu
anlatılara göre, Valens'in, Gratius'u beklemeden
bir an önce savaşma arzusu ve keşif birlikleri
göndermemesi ya da doğru bir keşif yaptığından
emin olmaması gibi hataları, Fritigem'in
planlarının gerçekleşmesine yardım etmiş
görünüyor.
Sol kanadındaki süvariler hala savaş düzenine
girememiş olsa da, Roma ordusunun kalan
birlikleri Gotların ordugahına doğru saldırdı. Sol
kanat birlikleri, Gotları geri püskürterek ordugaha
ulaştı, ancak kanattald süvarilerden destek
gelmiyordu. Görünüşe göre. Roma ordusunun
sol kanat süvarileri savaşın gidişatını gördüler ve
çarpışmaya katılmak yerine alanı terk ettiler. Bu
nedenle, Romalı kuvvetlerin geri kalanı ilerledikçe
daha fazla sıkışmaya başladı. Amrnianus, bu
sahneyi şöyle betimliyor: "Düşman kuvvetlerinin
sayısal üstünlüğünün baskısıyla ağır darbeler
alarak yere serildiler (. ..) farklı bölüklerden askerler
öyle tıkış tıkış bir halde duruyordu ki. bir askerin
kılıcını çekmesi ya da kaldırdığı kolunu geri
indirmesi çok zordu."
Vagonlardan çıkan çok sayıda Got piyadesi �
Büyük Smxışlar
� taarruza geçip Roma ordusunu dağıttı. Bu
da, gelişigüzel bir saldırıdan ziyade, Fritigem
tarafından önceden düşünülerek planlanmış
bir taarruzdu. Bu taarruz gösteriyor ki,
Fritigem'in gizlenmiş ve Romalılara saldırmaya
hazır çok sayıda birliği vardı.
Sağ kanatta ise, kaçan Romalı süvariler
mağlup edildi. Tarihçi Zosimus, Romalılar
düzensiz ve kendilerinden fazla emin
olduğundan, savaşın Gotlar için kolay bir zafer
olduğunu ve kıyıma dönüştüğünü söylüyor.
Sağ kalmayı başarabilen Roma birlikleri hızla
savaş meydanından kaçtı. Buna karşın bazı
birlikler, savaşın kaybedildiğini öngörmelerine
rağmen, ölecek olmalarına aldırmayıp teslim
olmayı reddettiler. Her şey çoktan bitmiş ve
yazgıları belirlemiş olsa da savaşmaya devam
ettiler. Ammianus, bu efsanevi birliklerden
ikisinin adını anıyor: Lancearii ve Matiarii.
Kendi koruma birlikleri tarafından terk edilen
Valens, bahsi geçen bu birlikler sayesinde
kaçmayı başardı. Geri kalan birliklerden çok
azı Got kılıcından kurtulabildi. Katliamı ancal<
zifiri karanlık durdurabildi.
Ammianus ve Libanius'a göre, Valens
savaşta aldığı bir kılıç yarasıyla ölmüş ve asla
bulunamamıştı. Diğer bir senaryoya göre
ise, bir köy kulübesine sığınmış ve Gotlar
tarafından yakılmıştı.
Hadrianapolis Muharebesi'nin ne derece
feci sonuçlandığını değerlendirmek zordur.
Kesin olan bir şey vardı ki, Doğu Roma ordusu
yok edilmişti ve imparator öldürülmüştü.
Ancak, kimilerine göre Roma ordusunun
üçte ikisi, ldmilerine göre ise üçte biri yok
edilmişti. 35 yüksek rütbeli subay ve Roma
ordusunun önemli komutanlarından bazıları
öldürülmüştü. Hadrianapolis Muharebesi'ni
Roma ordusunun o güne kadar başına gelen
en büyük felaket olarak değerlendirenlerin
yanında, M.Ö. 216 yılında Hannibal'a karşı
yapılan Cannae Savaşı'ndan o yana alınan
en kötü yenilgi olduğunu söyleyenler de
var. Ammianus'un görüşleri ise biraz daha
ılımlıydı; ancak Batı Roma İmparatorluğu'nun
bu olaydan sonra fazla ömrü kalmamıştı,
yalnızca ild nesil sonra çökecekti.
Hadrianapolis Muharebesi'nin etkileri
yoğun olarak tartışılıyor, zira yenilen her
ne kadar Doğu Roma ordusu olsa da, ilk
yıkılan Batı Roma İmparatorluğu oldu. Doğu
Roma İmparatorluğu, varlığını 1000 yıl daha
sürdürdü. İmparatorluğa gelen çok sayıda
"barbar", yeni imparator Theodosius'un
imparatorluğu savunmasına yardım etmek
üzere askere alındı. Fritigern tarihe karıştı,
ancak halefi Alaric M.S. 410 yılında Roma'yı
yağmalayacaktı.
Her şeye karşın, Hadrianapolis Muharebesi,
Roma tarihinde çok etkili bir dönüm noktası
oldu. Batı Roma'nın yıkılışı ve ardından
yaşananların izi, bu savaşa ve ona neden olan
olaylar zincirine kadar sürülebilir.
70
Gotlar, Doğu Roma imparatorluğu'nu
nasıl ezici bir yenilgiye uğrattı?
01 Savaş m�ydanına varış
Doğu Roma imparatoru Valens'in
ordusu Hadrianapolis'ten (Edirne)
çıkıp, Tuna Nehri boyunca 13 kilometre
yürüyerek, günümüzde Muratçalı olarak
bilinen bölgeye geldi. Piyadeleri n içerisinde
hazır beklediği muazza m bir vagon
ordugahı Got mevzilerini işaret ediyordu.
02 kazanma
Müzakere mi zaman
mı?
İ ki komutanın temsilcileri arasında
müzakereler yapıldı. Got piyadeleri vagon
ordugahının önünde mevzilenmeye
başlad ılar. Muratçalı'ya yakın bir yerde
kısmen dizilmiş olan Roma ordusu da
mevzilenmeye başladı. Sol kanatta olması
gereken ve yaklaşık 2 bin 500 kişiden
oluşan süvari birlikleri savaş başladığında
henüz pozisyon almamıştı . M üzakereler.
Gotların. kendi süvarilerinin mevzilendiği
işaretini almak için zaman kazanmaya
çalışmış olabileceğini gösteriyor.
0 3 Roma mevzileri
- Zırhlı süvari birli kleri : Her biri
500'ü aşkın süvariden oluşan birlikler ve atlı
okçular.
- Her biri 800 askerden oluşan altı hassa
lejyon birliği (ikisinin adı bilin iyor: Lancearii
ve Matiarii).
- Her biri 400 askerden oluşan 12 piyade
birl iği (yalnızca birinin adı biliniyor: Batavi).
Bu birliklerin bir kısmı ayakta okçulardan
oluşuyordu. Ortada Valens'in karargahı
vardı. Roma ordusunun sol kanadındaki
beş süvari birliği hala yoldaydı (her biri 500
adamdan oluşuyordu).
0 5 Got hilesi
04 Got mevzileri
Gotların solundaki bölge, Got
Fritigern ve 1 0 bin kişilik Got piyade birliği . .. süvarilerinin gelişini ve düzenini gizliyordu.
Ammianus'un aktardığına göre, savaş sırasında ortaya
çıkan çok sayıda piyade birliği vagon ordugahında
Dumanın amacı da süvarilerin gelişini
gizlemek olabilir. Bir diğer olasılık ise.
gizlenmiş olmalıydı. Gotların yaktığı ateşlerin amacı dumanın süvarilerin mevzilendiğine dair
sinyal vermek veya Romalıları şaşırtmak olabilir. işaret görevi görmüş olmasıyd ı . Süvariler
Vagon ordugahının sol kısmında Got süvari birlikleri aniden taarruza geçtiğinden. yiyecek aramak
Alatheus ve Saphrax ile Hun ve Alan süvari birlikleri üzere uzakta oldukları ve geç geldiklerine
toplanmıştı (Romalılar göremiyordu).
dair bilindik açıklama makul görünmüyor.

0 6 Çarpışma kızışıyor
Roma ordusunun komutanı
Richomeres, Gotlarla müzakereleri
sürdürmek üzere Got bölgesine geçerken,
Roma ordusunun sağ kanadı nda bulunan
Scutari ve Sagittarii birlikleri Gotlarla
çatışmaya girdi. Bunun üzerine Got süvarileri
Roma ordusunun sağ kanad ına saldırarak
Scutari ve Sagittarii'nin geri çeki lmesini
sağladı. Roma ve Got piyadeleri arasında
çarpışma başladı.
===========================================================- j
07 Romalı
birlikler
sıkışır
Roma ordusunun sol kanadı Got
vagonlarına ulaştı, ancak kalabalık
nedeniyle sıkışık durumdalardı ve
arkaları nda süvari desteği yoktu.
Gotlar. orta kısımda ve Roma
ordusunun sağında sağlam bir
şekilde mevzilenmişlerdi.
71
Büyük Savaşlar
1 0 Gece sona erer
Karanlık gecenin
çökmesiyle. artık bir kıyıma
dönüşmüş olan savaş sona erdi.
Roma ordusu yenilmişti, pek çok
Roma askeri savaş alanından
kaçmıştı ve binlercesi can
vermişti .
0 9 Valens kaçar
Koruma birlikleri
tarafı ndan terk edilen Valens,
Lancearii ve Matiarii adlı iki lejyon
birliği sayesinde kaçmayı başardı.
Ancak, ald ığı yaralar nedeniyle
ölmüş ya da sığındığı bir köy
kulübesinde Gotlar tarafı ndan
yakılmış olduğu düşünülüyor.
0 8 yagıyordu
GoJlar yağmur gibi
Got piyadeleri vagon ordugahından yağmur
gibi yağıyor ("barba rlar muazzam kalabalığa
yağmur gibi yağıyordu") ve tüm Roma
ordusunu baskı altına alıyordu. N ihayetinde
Roma ordusu darmadağın olmuş ve
meydandan kaçmıştı. Bazı hassa lejyon
birlikleri pes etmemiş ve mevzilerinde can
;;-'>,,·�...,. vermişti. Auxilia palatina (piyade) birlikleri
(Batavii de dahil) darmadağın edilmiş ve
tıpkı Valens'in koruyucu birlikleri gibi savaş
alanından kaçmışlardı.
1ı
• Geçmişte nasıldı?
•

••

Çol< sayıda farl<lı l<ültürün birlil<te

yaşadığı, antil< dünyanın bu en
müreffeh şehrindel<i harel<etli yaşamı
ve çeşitliliği l<eşfedin
ntik dünyanın kozmopolit, özgür
ve zengin kentlerinden İskenderiye,
iki büyük medeniyetin, Yunan ve
Mısır medeniyetlerinin kültürünü ve
toplumunu bir araya getirmişti.
Şehir, M.Ö. 332 yılında Nil deltasını
fethederek Rhakotis adlı küçük bir Mısır
şehrinde iskenderiye'yi kuran Büyük
iskender'in adını taşıyor. iskenderiye,
genişleyen Helenistik imparatorluğun bir
parçası haline geldiğinden, Büyük İskender
şehrin gelişimini ve büyük bir kültür ve
eğitim merkezine dönüşmesini bizzat
onaylamıştı. Geniş bulvarları ve bir dizi
tapınak ve muazzam büyüklükteki toplanma
alanlarını çevreleyen Korint stilindeki
sütunlarıyla, kentin sokakları bu dönüşümün
coşkusunu yansıtacak şekilde tasarlanmıştı.
Mısır ve Yahudi etkisi varlığını sürdürerek,
ticaret gücü ve entelektüel kurumları
sayesinde hızlı bir şekilde antik dünyanın
merkezi haline gelen benzersiz ve kapsamlı
bir liman yarattı. il. Ptolemaios'un şehri
yönettiği dönemde İskenderiye, büyüyen
banliyöleri ve Kartaca ile Roma'yı gölgede
bırakan işlek caddeleriyle antik dünyanın en
büyük metropolüydü. Pek çok imparatorluk
gelip geçse de şehir, Nil'in zengin ve bereketli
topraklarına uzanan en önemli köprü
olarak kaldı. İskenderiye, M.Ö. 30 yılında
Kleopatra'nın düşüşüne kadar bağımsız bir
şehir olarak varlığını korudu.
73
 A NT İ K M I S I � DA Ö LÜM

Mumyalama Sonsuza kadar dayanacak mumyalar hazırlayabilmek için

Sonsuz y aşanı, ruhun korunmasından ibar t
değildi. Antik Mısırb lar. ruhun (ba) v yaşam
gücünün (ka) hayatta kalabilmek içi n düz nli
olarak bedene dön mek zorunda olduğuna
inanırdı. Beden. çürümekten korun mak için
fazlasıyla uzun ve ürkütücü bir mumyalama
işlemine tabi tutulurdu. Yüzy1llar içerisinde
geliştirilip mükemmeli ştiril n bu yönt mlerl
Antik Mısırlılar. dünyanın en iyi korun muş
mumyaları ndan bazılarını yapmayı başardılar.
Bu say de. 2000 yıldan uzun bir süre önce
nasıl görünüyorlarsa bugün d tam olarak öyle
görünen erl<J k. kadı n ve çocukların yüzlerine
balayor ve dalıp gid biliyoruz.
Mısır'daki ilk mumyaları n tarihi, M .Ö. 3500
yılına dayanıyor. Bu tarihten önce. sosyal
konumu fark etmeksizin tüm yurttaşlar çöl
mezarları na gömülürdü. Nemin bu ş kild
giderilm siyle doğal bir
muhafaza sağlanırdı. Sonradan ,
daha d a iyi bir muhafaza
sağlayacak ve bed n lerin
kan dondurucu tahnitleme işlemi mükemmelleştirildi.
tabutlar içerisinde saklanması na i mkan
verecek. tahnitleme olarak bilinen yapay bir
yöntem g liştirildi. En iyi muhafaza yönt mi
olduğu düşünülen en kanşık mumyalama
işlemi ise M.ô. 1500 civarı nda geliştirildi.
Bu yöntemde: iç organlar çıkarılır. bedenin
nemi giderilir ve beden ket n b zlere sanbrdı.
Tamamlan ması 70 günü bulan pahalı bir işlem
olduğundan. yalnızca varlıklı insanlar bu sür ci
karşılayabiliyordu. işçi sı nı fından insanlar için
farklı bir muhafaza yöntemi uygulanırdı. Bu
yöntemde. sedir ağacı yağıyla iç organlann
suyu çıkartılıp rektal yoldan boşaltılır v n mi
gidermek için vücut. natron adı verilen tuzlu
bir maddeye yerleştirilirdi. Tahrıitleme işlemi.
nüfusun yoğun olduğu alanların uzağı nda
bulunan ve Nil Nehri'ne erişimin kolay
olduğu Kızı l Üll<J 'de yapılırdı.
Kişi öldükten sonra bedeni
ibu'ya, yani n hir suyuyla
yıkanacağı HArı nma Yerine· götürülürdü.
Daha sonra ise. havaland1rma sağlamak için
açık bir çadır ş kl inde tasarlarım1ş p -nefer' .
yani Hmumyalama evin • taşınırd1. Burada.
tahnitleyiciler tarafından parçalanna aynlmak
üzere bir masaya yatırılırdı. Bu kişil . derin
bir anatomi bilgisine sahip v konuya haki m
zanaatkarlardı. Merhum hazı rlanırken dini
ritüellerirı y rine g tirilm si tahnitleme
sürecin in önerrıli bir bölümü olduğundan.
keşişler de hazır bulunurdu. En den yimli
k şiş bir çal<al mask si takar ve mumyalama
işleminin. örneğin bed n in sarmalanması
gibi esas bölümlerini yürütürdü. Bu maske.
tahnitlcm ve öte yaşam tarınsı Anubis'in
oradaki varlığı nı simgelerdi.

1 Bedenin
arındırılması
Ta nıtleme ışlemı
başlamadan o ce.
bede ıl e ri' ı suyu
ve palmıye şarabıyla
yıkanırdı.

2 iç organların
çıkarılması
Bedenı sol tarafı a
küçük bir kesik atılarak
karaağer. akağer.
bağırsaklar ve mıde batı
bolgesınde çıkarılırdı.
Aklı merkezı olduğuna
ve ole yaşamda
ı Uyaç duyulacağına S Bedenin
ı andıkla rında . kalp doldurulması
bede de bırakılırdı. Bede tekrar ıl e ri'nı
suyuyla yıka ır ve esneklığını
kaybetmemesı ıçın yağla nırdı.
Vücuda gırrnış ola natro
ıse kepçe yardımıyla çıkarılırdı
Bedenın canlı gıbı goru mesı
3 Beynin çıkarılması ıçın ıçı talaş ve kete le
Burunda kafatasına doğru doldurulurdu.
bır çubuk sokularak beyı
parçalara ayrılır ve bu şekılde
buru dan dışarı çıkarılırdı.
Akan sıvı. bır ışe yaramayacağı
duşu ulduğu de dokulurdü. 4 Bedenin kurumaya
bırakılması
Bede doldurulup. nemını gıdermek
içi natron adı venle bir çeşit
tuzla kaplanarak 40 gun boyunca
kurumaya bırakılırdı.

76
 ANT İ K M l S I � DA ÖLÜM

8 Dua okunması
Olum ve Ce aLe
Ta nsı A ubts'ı
7 Muskalarm maskesını taka bır
yerleştirilmesi keşış. bede sarılırke
Ote yaşamdakı kotu ruhları kovmak
yolculuğunda bede ı içı yüksek sesle
koruması ıçı bandaJlann tılsım okurdu.
arası a muskalar
yerleştırılırdı.

6 Bandajlarla
sarılması
O ce baş ve boyu . daha
so ra ıse el ve ayak parmakları
bandaJlarla sarılırdı. ı<ollar ve
bacaklar sargılandıkta sonra
bağla ırdı. Tutkal olarak sıvı
reçı e kulla ılırdı.
ANTİK MISI�DA ÖLÜM
Cenaze Töreni
Antik Mısırlıların mezarları, dünya üzerindeki yaşamlarıyla kıyaslanamazdı
Antik Mısırlılar ölümlerinden çok uzun zaman
önce gösterişli mezarlar inşa ederek. bu mezarları
öte yaşamda işlerine yarayacak ve onları
koruyacak nesnelerle doldururlardı. Bunlar kase.
tarak ve kıyafet gibi basit nesnelerden at arabası.
mobilya, silah ve mücevhere kadar uzanıyordu.
Antik Mısır mezarlarında bulunan değerli
eşyalar arasında dünyanın en kıymetli
nesneleri bulunuyor. Bu değerli eşyalar.
statü sembollerinin öte yaşamda
da yeryüzündeki kadar önemli
olduğunu gösteriyor. İnsan ruhunu
oluşturan beş unsurdan biri olan
yaşam gücünü (ka) sürdürebilmek
için mezarlara yiyecek de konur
ve mezar kapandıktan sonra hediye
olarak yiyecek sunulurdu. Mezarların
duvarlarına çizilen yiyecek resimlerinin
de ölüye besin sağlayacağına inanılırdı.
Cenaze günü, merhumun yaşayanların
dünyasından ölüler dünyasına geçtiği gündü.
Ruhun öte yaşama geçebilmesi için cenaze
töreninin gerekli olduğuna inandıklarından, hem
zenginlere hem de yoksullara benzer bir tören
yapılırdı. Varlıklı ve kraliyet mensubu Mısırlıların
cenaze törenleri özenle hazırlanırdı. Tabutlar,
mastaba (mezarın hemen üstüne kurulan ve tepesi
düz olan oda) veya piramit içerisine yerleştirilirken
ya da yeraltında bulunan mezarlara götürülürken,
dansçı ve ağıt yakan kişilerden oluşan bir
cenaze alayı tabuta eşlik ederdi. Ayrıca, görevi
yüksek sesle ağıt yakmak ve diğerlerinin de ağıt
yakmasını sağlamak olan "kites" adında iki kadın
da bulunurdu. Diğer antik kültürlerde olduğu gibi,
ölenin anılması öte yaşamda sağ kalmasını
sağlardı. Ayrıca, cenaze töreninde büyük
bir keder gösterilmesinin, ölen kişiye
Yargılama Odası'ndaki sorgusunda
yardım edeceği düşünülürdü.
Cenaze alanına varıldığında
keşiş, Ağız Açma töreni olarak
bilinen bir tören gerçekleştirirdi.
Tılsımlar okunurken mumya dik
konuma getirilir ve tören bıçakları
mumyanın ağız (nefes alması ve
yiyip içmesi için). göz (görmesi için)
ve bacağına (hareket edebilmesi için)
bastırılırdı. Öte yaşamda ruhun işine yarayacak
yiyecek ve hediyeler sunulur ve bir cenaze
yemeği düzenlenirdi. Nihayetinde, tabut mezara
taşınırdı. Nil Vadisi'nde oldukça yaygın olan mezar
hırsızlarından korumak için, firavun ailesine
mensup kişilerin mumyaları lahitlere yerleştirilirdi.
Tılsımlar ve dualar okunduktan sonra. bir daha
açılmamak üzere mezar mühürlenirdi... En azından
böyle olmasını umuyorlardı.
 •
TARIH YAZANLAR

13. yüzyılın başlarında, Moğolistan bozl<ırlarında

l<aosun hül<üm sürdüğü göçebe l<abilelerden,
Büyül< İsl<ender'in imparatorluğunun dört l<atı
büyül<lüğünde bir imparatorlul< doğdu
Yazar: Dave Roos

atının gözünde Cengiz Han, savaş yüzünden paramparça

göçebe Moğol topluluğunun olmuştu. Dokuz yaşındayken,
başındaki eli kanlı kafir, Cengiz Han'ın, nişanlısının ailesi ile
dünyaya hakim olmak düşman kavimler ve yaşamal< üzere yalrmdald
için çıktığı yolda devletlerdeki çok fazla bir kabileye götürüldü.
milyonlarca insanı lalıçtan sayıda kadına tecavüz Eve dönüş yolunda bir
geçirmiş, at sırtında gözü grup Tatar, Temuçin'in
etmesi ve çok sayıdaki cariyesi
dönmüş bir katildi.
O, büyük medeniyetleri nedeniyle, genetik mirasını babası Yegüsey'in yolunu
kesti. Tatarlar, Yegüsey'i
aynın gözetmeksizin günümüzdeki 16 milyon kandırıp zehirli yiyecekler
cezalandıran bir cellattı. torununa aktardığı yedirerek öldürdüler.
Ancal<. tarih başka bir hikaye iddia ediliyor Temuçin, babasının ölüm
anlatıyor. Evet, Cengiz Han ve haberini aldığında, kabile
ordusu çok kan döktü, ancak ayrım reisi olup ailesini korumal< için
gözetmediğini söylemek doğru olmaz. aceleyle eve döndü. Ancal< kabile,
Aslında balalırsa. hall{l birleştirmek amaayla onun liderlik talebini reddederek annesi ve
ittifaldar kuran ve böylece düşmanlarını alaşağı küçük erkek kardeşlerini kabileden attı ve ıssız
eden Cengiz Han, belki de askeri ve politik strateji çölde aç susuz bıral<aral< terk etti.
konusunda Orta Çağ'dald en başanlı liderlerden Temuçin'in annesi Höelin, val<tiyle düşman
biriydi. kabile Merldtlerden kaçırılmıştı. Genç Temuçin'i,
Cengiz Han'ın hikayesi, 12. yüzyılın ortalarında birlilcten kuwet doğacağını nasihat ederek
Doğu Moğolistan'dald Gobi Çölü'nün kıyısında büyütmüştü. Kabileler birlik olduğu müddetçe
başlıyor. Atların çok önemli olduğu son derece kolay kolay yok edilemezdi. Temuçin arınesinin
göçebe bir hayat yaşayan Moğollarda aileler. öğütlerine kulal< verdi ve henüz ergenlik
30 kabileden birine sadal<at yemirıi eder ve çağındayken babasının esld müttefilderiyle
"ger" adı verilen daire biçimindeki yurtlarda ilişkiler kurdu. Nişanlısı Börte ile 16 yaşında
(keçe kaplamalı çadır) kalırlardı. Cengiz Han'ın evlendikten sonra. karşılıldı koruma ve sadal<at
kabile şefi olan babası, düşman olduğu Tatar karşılığında komşu kavimlerin liderlerine
kabilelerinden birinin Temuçin adlı reisini rehin armağanlar sundu. Evlendil<ten bir süre sonra,
aldıktan sonra, oğlunun adını Temuçin koymaya Merldtlerden bir grup atlı adam annesinin
karar verdi. Orta Çağ Moğolistan'ında, yüzyıllar yaşadığı yere saldıraral< gelini kaçırdı.
öncesine dayanan kan davalan yüzünden çocuk Temuçin'in bu noktada bir karar
kaçırmaların ve ani baskınların bitmek bilmediği vermesi gereldyordu; kardeşleriyle
bir hayat yaşanıyordu. Temuçin'in dedesi Kabul beraber intikam arzularına mağlup olup
Han, llOO'lerde muhalif kabileleri birleştirmişti, Börte'yi kaçıranların peşine düşebilir
ancal< bu geçmişte kalmıştı. ya da daha strateji!< bir yaldaşırnı
Genç Temuçin'in hayatı kabileler arasındald benimseyebilirlerdi. Yardım istediği bazı

80
 Tarih Yazanlar
CENGİZ HAN

Moğol
hükümdarı bir
saatte 1.748.000
kişiyi öldürmedi, ancak
Nişabur'daki erkek,
kadın ve çocukların
hepsini öldürdü Ortaçaj
Moğolistan·ında
hayat...
Kabile yaşamının
zorluklan
Daha sonra Cengiz Han ismi verilecek
olan Temuçin, muhalif kabilelerin veya
konfederasyonların birbirine saldırdığı ve
bitmek bilmez zalim intikam ve ihanetlerle
birbirlerini yağmaladıkları. gaddar bir
göçebe toplumda dünyaya geldi. Cengiz
Han'ın ilk büyük başarısı. tüm bu kabileleri
tek bir Moğol bayrağı altında bir araya
getirmek oldu.
At sırbnda bir hayat
Moğol çocukları yürümeye başlar
başlamaz ata binmeyi öğrenirdi. Göçebe
Moğol kültüründe atlar ulaşımın ötesinde
bir işleve sahipti: Atlarla avlanılırdı ve
savaşılırdı. hatta çaresiz kalınırsa atlar
yenirdi. Marco Polo, açlıktan ölmek üzere
olan Moğol savaşçıların hayatta kalmak
için atlarının kanını içtiğini yazmıştı.
Güçlü kadınlar
Cengiz Han'ın annesi Höelin ve karısı
Börte, çocuk yetiştirmenin, hayvanlarla
ilgilenmenin ve yemek hazırlamanın
yanı sıra, savaştan sonra okları toplayan
ve yaralı düşmanların işini bitiren güçlü
kadınlara birer örnekti. Cengiz Han'ın kızı
da acımasız bir askeri lider olmuştu.
Ahlak yasası
Moğolların yüce lideri olan Cengiz Han
aynı zamanda yasa koyucuydu. Yalan
söylemeyi, hırsızlığı ve zinayı ölümle
cezalandırırken, alçak gönüllülüğü ve tüm
dinlere saygı duymayı teşvik eden Moğol
yaşam tarzına bir rehber olarak yasa
metnini kaleme almıştı.
Uygarlık karşıtlığı.
Cengiz Han. Moğollar için bir başkent
belirlemeyi reddederek yaşamının
sonuna kadar göçebe olarak kaldı. Moğol
orduları. İslam dünyasındaki paha biçilmez
kütüphaneleri ve kültürel hazineleri
yağmalayarak, uygarlığın sembolü olan
yapıları önemsemediklerini gösterdi.
Şiddetin gerekliliği
Cengiz Han'ın savaş yanlısı tarzı iktidar
ve toprak arzusu kadar ekonomik
zorunluluklardan da kaynaklanıyordu.
Moğol nüfusu arttıkça yiyecek ve
kaynaklar yetersiz kalıyordu. 1211 yılında,
Çin'in kuzeyindeki bereketli pirinç
tarlalarını yağmalayabilmek için Cengiz
Han'ın güçleri Jin Hanedanı'na saldırdı.

81
Tarilı Yazardar
CENGİZ HAN

"Düşmanlarının arasında
en iyi at sürenlerin ve
silah ustalarının canını
bağışlayıp, onları giderelz
büyüyen ordusuna lzattı."
müttefilderinin sadakatini kazınan Temuçin.
Meıkit kamplarına ezici bir güçle baslan yapmak
üzere 500 adamdan oluşan küçük ordu topladı.
Temuçin, yirmili ve otuzlu yaşlarında
da bu hareket tarzını sürdürerek, siyasi
müttefilderinin sayısını artırıp askeri taktilderini
mülzemmelleştirdi ve merhametsiz bir cellat
olarak ün saldı. Babasını katleden Tatarları
ortadan kaldırdı; iddiaya göre üç ayaktan uzun
tüm eıkelderin öldürülmesini emretti Düşman
kabilelerin reislerini carılı carılı kaynattı ve mağlup
ettiği hasımlarının l<afataslanndan piramitler inşa
etti. öte yandan, düşmanlarının arasında en iyi at
sürenlerin ve silah uzmanlarının canını bağışlayıp,
giderek büyüyen ordusuna katt1 Temuçin, 40
yaşına geldiğinde imkansızı başararal< tüm Moğol muhafızlarından sayıca az olan Moğol Henüz Çin Seddi
kabilelerini birleştirdi. Siyasi düşmanlarını kendi ordusu en sevdiği taktiği kullandı: Sahte inşa edilmemişti
saflarına katarak, kontrol altına alarak ya da geri çekilme. Xia savaşçıları kaçan MoğoUann ama Moğol ordusu
yok ederel<, on birılerce sadık insanı muazzam ardındangittiklerinde, karşılarında oklarla yine de müstahkem şehri
büyüldükteki ruhani bir taç giyme törenirıde yaylım ateşi açmal< üzere onları beldeyen Cengiz l<UŞatrnal< için yeterli silaha
topladı ve bu toplantıda l<huritai (kurultay) Han'ı buldular. sahip değildi. I<afasında her zaman bir strateji olan
kararıyla kağan unvanını aldı. Batı Xia Hanedanı Moğollara sadalzat yemini Temuçin, daha küçül< şehirleri yağmalamaları
Cengiz Han artık en az 100 bin askerden oluşan etti. Ardından Cengiz Han o sırada 600 birı amacıyla ordusunu serbest bıral<tı ve kuşatma
bir orduyu kumanda ediyordu. Bu savaşçılar, askerden oluşan güçlü ordusuyla güneydeki Song muharebesi konusunda uzman olan Çinli
barbarca al<ınlar yapan bir çapulcu talamı değild� Hanedanı ile savaşmal<ta olan Jın Hanedaru'na istihkamcıları esir etti
disiplinli ve iyi eğitimli savaş mal<ineleriydi. doğru ilerledi Moğol ordusu başkent Zhongdu'ya Moğollar 1214 yılında Zhongdu'ya
Rütbe, han ile kurulan ilişkilere değil, liyal<at ve (bugünkü Pel<in) doğru hızlıca hareket etti döndülderinde, nafta adı verilen ve kül<ürtlü
sadalzate dayanıyordu Mangalar 10, bölülder 100,

tümenler ise 10.000 askerden oluşuyordu. Hızlı ve
çevil< Moğol atlan, jet uçağı gibiydi Moğol biniciler
son süratle giderken, birleşil<yaylarıyla hem öne
hem de arkaya doğru 320 metre uzağa gidebilen
zırh delici oldar atabiliyorlard1
Göçebe Moğollar, ipek Yolu'ndan geçebilmek
ve yiyecek, teknoloji ve hazine balamından
muazzam bir zenginliği elinde bulunduran Çin ile
ticaret yapabilmel< için yüzyıllar boyunca yill<sek
vergiler ödemişlerdi. Cengiz Han ili< büyük fethi
için. Tangutlar tarafından Tibet'ten yönetilen
Batı Xia adlı Çin hanedanına göz dil<mişti. Xia
.
Dönüm noktası � J,l
Börte ile evlilik 1178 .. . ÜL. -l.,/[•,, .. ..
'� J;l'_;.ı.ı,.:./"
;_; ı; ı< U,'� • ..;. \.o J::-1':..- ıl � ;, ;.
Cengiz Han 16 yaşındayken Börte ile evlendi,
ancak saadeti yaşanan trajedi yüzünden yanın
. "' ;..-, .. .� .
kaldı. Temuçin, komşu kabilelerin liderleriyle
ittifaklar ktırmal< üzere evinden uzal<tayken.
Temuçin'in annesinin kaçırılmasının intikamını
almal< isteyen Merkit kabilesinin üyeleri
Temuçin'in kamp yerine saldırdı. Temuçin,
annesini ve erkek kardeşlerini kurtarmak için
zamanında döndüyse de. kamptan kaçırılmış olan
Börte'yi ktutaramadı. Hemen Merkitlerin peşine
düşmek yerine müttefiklerinden destek isteyerek
bir ordu topladı. Komutasındaki 500 kişilil<
orduyla Merkitlere karşı çarpışarak. Börte'nin yanı

Zaman Tüneli sıra hayvanlar, kadınlar ve silahlardan oluşan

savaş ganimetleriyle eve döndü.

TI62
• Temuçin'in doğumu
Göçebe Moğollar doğum kaydı tutmak
ve yaş takibi yapmakla ilgilenmezlerdi,
dolayısıyla Temuçin"in tam olarak ne
zaman doğduğunu bilmek imkansız.
Börçigin kabilesinin üyesi egemen bir
ailede dünyaya geldiğini ve 12. yüzyılın
başlarında Moğolları birleştiren Kabul
Han·ın torunu olduğunu biliyoruz.
Efsaneye göre, avucunun içinde güçlü bir
lider olacağına işaret eden kan pıhtısıyla
doğdu. 1162 civan
82
• Temuçin1n babasını ölümü
Temuçin henüz dokuz
yaşındayken, komşu Olkunut
kabilesinden Börte adındaki bir
kızla söz kesildi. Geleneğe göre,
Olkunut kabilesiyle birlikte
yaşaması için Temuçin oraya
götürüldü. Babası Yesügey eve
dönerken Tatarların tuzağına
düştü ve verdikleri zehirli
yiyecekle hayatını kaybetti. 1171
• Aile içerisinde cinayet
Kabile, Temuçin"in annesi
Höelin"i ölüme terk etti.
Bunun üzerine Temuçin, öz
ve üvey erkek kardeşleriyle
ilgilenmek ve annesine yardım
etmek üzere geri döndü.
Ancak, erkek kardeşlerinden
biri Temuçin'in avladığı
balıklardan birini çalmaya
kalktığında geleceğin Han·, bir
okla kardeşini öldürdü. 1175
• Veliahtın doğumu • iktidar arzusu
Börte, Merkit Genç Temuçin kendisini
kabilesinden kabileler arasındaki
kurtarıldığında bölünmeyi ortadan
hamileydi ve çocuğun kaldırmaya adamıştı.
Temuçin'den mi yoksa Moğol müttefikleri arasına
Merkit kabilesinin katılmayanlar ya yok
şefinden mi olduğuna edilecek ya da asimile
dair soru işaretleri edilecekti. ilk eylemi
vardı. Temuçin, oğlu babasını zehirleyen
Cuci'yi ilk doğan erkek Tatarlardan intikam almak
veliahtı olarak kabul oldu. 1187
etti. 1181

Rusya Beylikleri
• itil (Volga)
Bulgar Devleti
1223
Hazar Denizi çevresi
Cengiz Han, Cebe ve Subutay adındaki
en iyi generallerini Kuzey Moğolistan'ın,
l<iev'deki Kıpçak bölgesine ve Rusya
-�
beyliklerine doğru genişleyebilmesi
adına kıyıları kontrol etmeleri için ��
gönderdi. Moğol savaşçıları l(iev'in
muhafızlarını bozguna uğrattı, ancak
Volga Bulgarları tarafından eşine az
rastlanır ve yüz kızartıcı bir yenilgiye
uğradılar.
petrolden yapılmış "bombalan" veya 45 kilo
ağırlığındaki taşları fırlatabilen mancınıldar ile
silahlanmışlardı. Cengiz Han, dışandan yiyecek
almalan engellenerek açlığa teslim edilen
Zhongdu sakinlerinin hazinelerini yağmalayıp
anlaşmayı reddedenleri katletti.
Moğolistan'ın batısındal<i I<arahitayların
kontrolünü kolayWda ele geçirdilcten sonra
Cengiz Han, imparatorluğunun sınııiannı İpek
Yolu'ndan Hazar Denizi'ne kadar genişletmenin
hayalini kuruyordu. Önündeki tek engel. Sultan
II. Alaaddin Muhammed Harezmşah tarafından
yönetilenHarezrrışah Devleti'ydi. Moğollar,
nadiren başvurduldarı diplomasi yolunu tercih
İmparatorluğun Çin'i kuşatma arzusu
geni!jlemesi Moğol kabilelerinin
Cengız Han ilk seferlerinden
birini Nayman kabilesine birle�tirilmesinden
sonra, Cengiz Han
düzenledi. Kabilenin
hükümdarı l<üçlüğ, ı<arahitay 1207 yılında Batı Xia
l(ağanlığı'na kaçarak ölümden Hanedanını kuşatma
girişiminde bulundu,
kurtulduysa da, Cengiz Han
düşmanlarını unutacak biri ancak bölgeyi
değildi. 1218 yılında General tamamıyla kontrol
Cebe ("Okçu") ile birlik te 20 altına alamadı. 1215
bin adam göndererek l<üçlüğ'ü yılında ordularını Jin
yakaladı ve kellesini vurdurdu. Hanedanı'na ve Pekin'e
yönlendirdi.
• Kırgız • Dülün işe yarar ve yaramaz olaral< ayrılıp
Mer1<itleıi • Tat
-Boldak •Jin Hanedanı katledildi.
�aymanlar Cengiz Han sonu gelmeyen
bürokratil< işlerirıi yürütmek
eraı·tıer
• Kore
•.K üzere Moğolistan'ın merkezine
döndü öte yandan IB<rayna ve
Rusya üzerinden Hazar Denizi'nin
• Batı Xia Hanedanı
• etrafırıı keşfetmeleri için en iyi
Çin'e dönüş generallerirıi gönderdi.
• Karahitay Çin'in Batı Xia Hanedanı
Kağanlığı Avrupa ordulan. dehşet
ve Jin Hanedanı'nın geri
kalanı. Cengiz Han'dan verici bir hız ve planlı bir
•Tibet gelebilecek saldırılara karşı vahşetle saldıran böylesi
ittifak oluşturdular. 1227
bir düşmanla daha
İslam hanedanlığının çöküşü yılında Batı Xia'nın egemen
Çin'in buy
·· ük bir bölümüne hükmeden Cengiz Han, ailesi katledildikte n sonra, önce karşılaşmamıştı.
güvenli bir doğu-batı ticaret yolu oluşturmak için Cengiz Han attan düşerek Yıllar sonra. Cengiz
Harezmşah Devleti'nin sultanı il. Muhammed ile bağlantı yaralandı veya efsaneye
kurdu. Sultanın generallerinden birinin bir Moğol göre, intikam peşindeki Han'ın torunu Batu
kervanındaki yüzlerce kişiyi öldürmesinden sonra, Cengiz bir Xia prensesi tarafından Han'ın komutasındal<i
Han 200 bin askerden oluşan bir ordu göndererek hadım edildi. Moğollar, lSOO'lü yıllara
milyonlarca kişiyi öldürdü.
kadar doğu Avrupa'ya
ederel<. topraldarındaki serbest ticaret yollarının hükmedecek Altın Orda Devleti'ni kurmak üzere
kullanımı karşılığında sultanı hediyelere lx>ğdu. geri dönecekti.
Muhammed'in valilerinden biri, silahsız Moğol Cengiz Han kurduğu imparatorluğun ne kadar
tacirlerinden oluşan bir kervanı katlettiğinde bu genişlediğirıi görecek kadar uzun yaşamadı.
diplomatil< ilişl<iler son buldu Çin'de bir ayaldanmaya l<arşı başlattığı savaşta
Cengiz Han. bu saldırıya tarihteki en kanlı atından düşerek yaralandı ve karın bölgesindel<i
savaşı başlatarak yanıt verdi. Moğol ordusu, ciddi yaralar nedeniyle 1227 yılında yaşamını
milyonlarca hayata mal olacal< ve yüzyıllar yitirdi. Torunu I<ubi.lay Han, nihayet tüm Çin'i
öncesine dayanan İslam edebiyatını, sanatını ve Moğollara tabi kılarak. dünyanın o güne kadar
kültürünü ortadan kaldıraca!< üç yıllıl< bir ölüm gördüğü en büyül< imparatorluğu yarattı. Cengiz
ve yılanı seferi düzenledi. Moğollar Ürgenç'te, Han ismi, günümüzde merhametsiz bir cellat
sağ kalanları boğmal< ve şehre dair tüm izleri olarak anılıyor olsa da, Doğu ve Batı arasmdal<i
yok etmek için şehri sular altında bıral<tılar. Belh kültürel ve ticari alışverişi başlatan ilk kişi olaral<
şehrinin anında teslim olan yüzbinlerce sal<irıi, da biliniyor.

Dijnüm ıı,,ktmı Döııüm ııoktası

Harezm·in yok Cen� Han·ın
edilmesi 1219 defıiedilmesi 1227
Bu Müslüman imparatorluğı.ı Cengiz Han, herhangi bir işaret
intikam hırsıyla yerle bir eden veya simge olmakslZln kabilesinin
Cengiz Han, Buhara şehrinde geleneklerine göre gömülmeyi vasiyet
hayatta kalan az sayıdaki kişiye etmişti. Bugün bile nereye gömüldüğü
şunları söyledi: "Ben Tanrı'nın bilinmiyor. Efsaneye göre, mezarın
gürzüyiim. Şayet büyük günahlar yeri belli olmasın diye atlar üzerinde
işlememiş olsaydınız Tanrı size gezdirilmiş. bir nehrin yolu değiştirilerek
benim gibi bir ceza göndermezdi." üzerinden geçirilmiş ve yerirıi bilen tiim
tanıklar öldürülmüştü.

• Bir lider doğuyor Çin'in yağmalanması
Temuçin. stratejik
ittifaklar ve zor yoluyla,
muhalif kabileleri Moğol
imparatorluğu altında
bir araya getirmeyi
başardı. Her kabilenin en
üst sıralarından seçilen
sadık takipçileri, toplanan
kurultayda Temuçin'i Cengiz
Han olarak bilinen "yüce
1227
Moğol sulhu Cengiz Han'ın ölümü •
Aklında her zaman bir Harezmşah Devleti'nin Cengiz Han'ın son zaferlerinden biri
strateji olan Cengiz ve Rusya'daki Batı Xia ve Jin hanedanlarındaki j
Han, ordularını ilk beyliklerin mağlup isyanların bastırılmasıydı. ı,
olarak Çin'in Batı Xia
ve Jin hanedanlarına
edilmesiyle, Cengiz
Han'ın hanedanı iki
Düşmanların izini sürerken attan
düştü ve aldığı yaralar nedeniyle j
,ı
doğru yönlendirdi. kıtaya yayılmıştı. Bu,
bir asır sürecek ticari
hayatını kayb etti. Ancak bazı
iddialara göre, "ganimet" talep ettiği
3"
Devasa Moğol ordusu,
Ji
Çin'de bolca bulunan ve kültürel alışverişin bir Xia prensesi tarafından bıçaklı
kaynak ve silahlar için yanıp yanında, barışın da saldırıya uğrayarak ölümcül şekilde t
:f
tutuşuyordu. Moğollar. savaş habercisiydi. 1225 yaralandı. 1227 9

liderleri" ilan ettiler. 1206 makineleri yapmaları için Çinli

istihkamcıları esir aldı. 1207
83
 Salgm: 191S

İSPANYOL GRİBİ 1 . DÜ NYA

SAVASl'N DAN DAHA FAZLA CAN
ALD'ı . MODERN CAGI N KARA
ÖLÜMÜ N Ü N KÖKEN LERİNİ VE
SON UCLARI N I SU YÜZÜ N E
CI
, KARIYORUZ

84
 ir grup çocuk Londra'daki parklardan birinde
oynuyordu. Meclisin, okulları hafta boyu tatil
etmesinden memnun bir şekilde mutlulukla
gülüşüyorlardı. Parka giden sokaklar normale
göre oldukça tenhaydı ve yanlarından
geçen yetişkinler ağızlarını ve burunlarını eşarpla
kapatmışlardı. Savaştan dönen yaralı askerlerin,
yüzlerindeki yanık izlerine ve yaralara dik
dik bakılmasını önlemek için taktıkları eski
maskelerden takanlar bile vardı. Çocuklar,
evlerine kapanan ve pencerelerini sımsıkı
kapatan yetişkinlere tiz seslerini duyurarak şarkı
söylemeye başladılar:
Küçük bir kuşum vardı (I had a little bird)
Onun adı Enzaydı (Its name was Enza)
Pencereyi açtım (I opened the window)
Ve uçtu Enza (And in-flew-Enza / influenza)
Şarkının sözleri, görünürde neşe dolu olan bu
sahnenin ardındaki korkunç hikayeyi gizliyordu.
İspanyol Gribi olarak bilinen bir grip türü,
hızlıca yayılıp ayrım gözetmeksizin herkese
bulaşarak sadece bölge halkını değil, tüm dünyayı
etkiliyordu. Genç, yaşlı, hasta, sağlıklı herkes
enfekte olabiliyor ve virüs bulaşanların en az
yüzde onu ölüyordu. Dünya, savaşın dehşetinden
henüz kurtulmuştu. Pek çok aile babalarının,
ağabeylerinin, kocalarının savaştan döndüğünü
görememişti. Dönenler ise eskisi gibi değildi; savaş
onlarda büyük hasarlar bırakmıştı. Her şeyin
eskisi gibi olacağına dair bir umut vardı, ancak
kısa sürede görüldü ki ufukta yeni ve amansız bir
savaş daha vardı.
İspanyol Gribi'nin sorumlusu, dünya çapında
milyonlarca kişinin ölümüne neden olmuş
Birinci Dünya Savaşı olabilir. Savaşın sonuna
doğru, Kuzey Fransa'daki tıkış tıkış, kirli ve
rutubetli siperlerdeki pek çok asker hasta
düşmüştü. Askerler hasta sayısının artışını,
yaşadıkları deneyimler yüzünden "hayattan bıkıp
usanmak" şeklinde yorumlamıştı. Bağışıklık
sistemleri zayıflamıştı. Kötü beslendiklerinden
vücutları enfeksiyonlara karşı savaşacak gücü
toplayamıyordu. Yemek yiyemiyorlardı; faranjit ve
baş ağrısından şikayet ediyorlardı.
Yerel halk tarafından "la grippe" (grip - gıcık
kapma) olarak adlandırılan hastalık bulaşıcıydı ve
askerler arasında yayılıyordu. Askerlerin büyük
çoğunluğu üç gün içerisinde iyi hissetmeye
başlıyorsa da herkeste durum böyle değildi �
85
 Salgı,,: 1918

IJJ> ve bazıları evlerine geri dönemeyecekti. 35

yaşındald Teğmen Leo Mansfield Matthews,
gönüllü olaralc harbe katılmıştı ve 1916 yılının
Eylül ayından beri ön cephede savaşıyordu. 25
Haziran 1918 yılında cephedeki bir hastanede
öldüğünde, arkadaşları tarahndan, ·en karamsar
anlarda dahi" adamlarını neşelendirmeyi
başaran müthiş ve kendirıden emin bir adam
olaral< anılacal<tı.
1918 yazında. birlikler trenle İngiltere'ye ve
diğer üli<elere dönmeye başladılar. Onları hasta
eden virüs de onlarla birlikte sınırı geçerek tüm
şehirlere, kasabalara ve köylere yayıldı.
Savaştan dönenlerirı yarattığı mutluluk bazı
ailelerde yerirıi korku ve kedere bıral<acaktı.
Ne askerler ne de hali< içirı hızlı bir tedavi --
yöntemi bulunabilmişti. Vırüs özellikle ÖLÜMCÜL
• •
20-30 yaşlarındald gençleri etl<iliyordu. G RIB IN
Tirnes bu durumu, "kendilerirıi sabah saat
10.00'da gayet iyi ve işe gidebilecek gibi SEMPTOMLAR 1
•••••••••••••••••••••••••
hisseden insanlar öğle saatlerirıde yere Ölümcül hastalık
başlangıçla zararsızmış
yılcılıyor" diye duyurmuştu okurlarına. gibi görünebilir
Başlangıçta faranjit ve yorgunluktan •••••••••••••••••••••••••

-
şil<ayetçi olan hastalarda kuru 0Ates
öksürük, iştahsızlıJ< ve mide sorunları
görillüyor, ikirıci günde ise aşırı terleme
0 Mide bulanhsı
0Uzuvlarda ağn
.. •

gözlemleniyordu. Daha sonra solunum 0Öksürük • •

organları etldlenmeye başlıyor ve . ..
0Gözlerde kanlanma
- ..
�

zatürre risld yükseliyordu. örneğin, gribe

yal<alanaralc zatürreden ölen 19 yaşındald
0Baş ağnsı ,.. - . ....
Londralı Howard Brooks'ta hastalıJ< bu 0 Burun kanaması . '
şel<ilde gelişmişti. Gribi takiben zatürreden 0Kusma
yaşamını l<aybeden 27 yaşındald George 0İshal
Carter'da da durum böyleydi. Hastaları

'' Doktorlar, hasta larına ne önereceklerini bilmiyordu;

ka laba l ı k yerlere gitmemelerini, hatta kimsey le
görüşmemelerini ısrarla tavsiye ediyorlard ı .'
iyi edecek bir antibiyotik ya da ilaç yoktu.
Onlara daha çok temiz hava. ldşisel temizlli<.
iyi beslenme ve "sürekli dezenfeksiyon"
öneıiliyordu.
i,1 A �l Ş E T L E R O E �l O Ü Ş ;,ı Ü Y O R O U
1918 yılı Ocal< ayına ait gazeteler, olaylar
arasında açıJ<ça bağlantı kurmadan grip
val<alarını manşetlerirıe taşıyordu. Val<alar
birbirirıden bağımsız münferit olaylar olaral<
sunuluyordu. Pek çok üli<ede irısanlar grip
nedeniyle ölüyordu, ancalz tüm dikl<atler
hastalıJ<tan ilk önce etl<ilenen ve virüse adını
veren İspanya'nın üzerirıdeydi. Bununla birlikte,
1918 yılının Mayıs ayında Londra'dald İspanyol
büyükelçisi şunlan söylemişti: "ispanya'da
ortaya çıkan salgın ciddi bir niteliğe sahip
değildir. Hastalıkta hafif grip semptomlarına ek
olaralz mide rahatsızlığı görülüyor." Büyükelçirıirı
açıklamasını doğru olaralc nitelendiren The
Tirnes, bir hafta sonra daha telaşlı bir tavır
benimsedi.
İspanya'da on gün içirıde 700 insan ölmüş ve
hastalığın "Madrid'de görüldüğü" andan itibaren
il<i hafta içerisirıde 100.000'den fazla insanın
enfekte olduğu yazılmıştı. Gazeteler daha
önceld ciddiyetsiz tutumlarından esef duyuyor.
·salgının alaya alınacal< aşamayı geçtiğirıi"
söylüyorlardı. Grip, ispanya·nın sınırlannı aşmış
ve Fas·a sıçramıştı. ispanya Kralı xın. Alfonso ve
önde gelen politikacılar da gripten etl<ilenrnişti.
Okul. kışla ve hükümet birıaları gibi kalabalıJ<
yerlerdeld nüfusun yüzde 30 ila 40'1 enfekte
olmuştu. Çalışabilecek yeterli sayıda sağlıklı
irısan olmadığından Madrid'de tramvay seferleri
azaltılmış ve telgraf hizmeti al<samıştı. Sağlık
hizmetlerine ve malzemelerirıe olan talep
artıyor ancak karşılanamıyordu.
Çok geçmeden, gribin I<ara Avrupa·sındald
diğer ülkelere de sıçradığı görüldü. Yüksek
profilli kurbanlar arasında OsmarıJı Padişahı
V. Mehmed Reşat da bulunuyordu. Viyana
ve Budapeşte de hastalıJctan etl<ilenrnişti;
benzer şel<ilde, Almanya'nın ve Fransa'nın bir
bölümünde de hastalık görülüyordu. Berlin'deki
okullarda pek çok çocuk hastalanmıştı ve
okullar tatil edilmişti. Cephane ve mühimmat
işlerindeki insan gücü eksil<liği üretimi
ekiliyordu. Frankfurt'ta. fabril<alardal<i işçilerin
yüzde 50' si hastaydı. Hastalıl< daha sonra
İsviçre·ye de sıçradı ve İsviçre ordusundald
askerler arasında yedi bin val<a görüldü.
Val-de-Travers bölgesindeld Môtiers'irı
nüfusunun yarısı grip nedeniyle hastalanmıştı.
Başlangıçta, gribirı ispanya ile sınırlı
olduğu düşünülen günlerde, enfekte olan
erkeklerirı sayısının kadırıJardan fazla olduğu
ve yetişldnlerin çocuklara göre daha fazla risk
altında olduğu görülmüştü. Salgın halini alıp
isviçre·ye sıçradığında, benzer şeldlde, 20 ila 40
yaşındal<i erkeklerirı daha büyük risk taşıdığı
vurgulanmıştı. Aynca, "orta yaş grubundald
riskli irısanlar" semptomlarla savaşmayı çok zor
bulduklarından ve savaşmal< yerirıe biraz ldnirı
alıp yatağa girdil<lerirıden. enfekte olmaları
durumunda hastalığı atlatmalarının daha zor

86

olduğu belirtilmişti.
"İspanyol Gribi" tabiri çok hızlı yerleşti.
Gazeteler, grip salgınının İspanya'nın havasından
dolayı orada ortaya çıktığını iddia ediyordu.
İspanya'da bahar mevsiminin, kuru ve rüzgarlı
geçen, mikroplarla dolu kumları taşıyan sert
rüzgarların estiği, "nahoş ve sağlıksız bir
mevsim" olduğu söyleniyordu. Bu yüzden,
örneğin İngiltere'de çoğu zaman hakim olan
rutubetli hava gribin sıçramasını engelleyebilirdi.
Halktan pek çok kişi, Birinci Dünya Savaşı
nedeniyle gazetelerin dış haberler sayfalarıyla
ilgilenmeye başlamıştı. Salgın hakkında
yazılanları okuyor, arkadaşlarıyla konuyu
tartışarak İngiltere kıyılarına ne zaman
varacağını öngörmeye çalışıyorlardı. Bol
miktarda komplo teorisi de vardı: Almanlar,
bilinen tüm virüslerden alınan kültürleri içeren
test tüpleri taşıyarak diğer ulusları enfekte mi
etmeye çalışıyordu? Yoksa bu, "melodramlara
has gizemlerin" ülkesi olan Rusya'nın mı işiydi?
Virüs Alman ordusuna sıçrayıp çok sayıda askeri reklamlarla kar elde ediliyordu, çünkü tıp
savaşamayacak kadar hasta düşürdüğünde ilk
komplo teorisi terk edildi.
.. çocukların enfeksiyona yakalanmamak için
Salgın: 191S
-
Doktorlar, hastalarına ne önereceklerini
bilmiyordu; kalabalık yerlere gitmemelerini,
hatta kimseyle görüşmemelerini ısrarla tavsiye
ediyorlardı. Bazıları tarçın yiyip şarap içmelerini
söylüyordu, kimi doktorlar ise hastalara et
suyu içmelerini önerdi. Durumdan pozitif
sonuçlar çıkarmaya çalışanlar da vardı: Müttefik
devletlerin Fransa'daki cephede iyi bir hafta
geçirdiğine dair haberler duyduklarında, gribin
buna yardım etmiş olabileceğini düşünüyorlardı.
Komplo teorilerinin yayılması belki de
kaçınılmazdı. İngiliz basını savaş döneminde
sansürleniyordu. Grip salgının ciddiyetinin
basın yoluyla erkenden fark edilmesi halkın
motivasyonunu düşürebilirdi. Diğer taraftan,
gribin düşman Alman kuvvetleri üzerindeki
etkisini vurgulamak başarılı bir propaganda aracı
oldu. İngiliz basını ve İngiliz hükümeti yalnızca
"yabancı" vakaları vurgulamakla ilgileniyordu.
Buna karşılık, İspanya basınında sansür söz
konusu değildi, dolayısıyla gazetelerinde
özgürce gripten bahsedebiliyorlardı. Bu durum,
insanların sehven hastalığın İspanya'ya özgü
olduğunu düşünmesine yol açtı. Sonuç olarak,
İspanyol Gribi ismi iyice yerleşti.
25 Haziran 1918 tarihinde, grip salgınının
İngiltere'ye sıçradığı fark edildi. İlk olarak,
Letchworth'taki iki farklı fabrikada 600 vaka
tespit edilmişti. Tıbbi öneriler sinemaya
gitmemek, kalabalık yerlerden kaçınmak
ve dışarı çıkılacağı zaman ağzı ve burnu
kapatmaktı. Vakalar çoğaldıkça, semptom
görülen kişilere bilgi veren resmi bir tebliğ İngiliz
gazetelerinde yayımlandı. Ancak görünüşe göre
bu tebliğ, Sanatogen vitaminlerini de satan bir
firmanın ürettiği Formamints adlı tabletlerin
reklamıydı. Reklamda, naneli tabletlerin "bulaşıcı
hastalıklarından korunmanın en iyi aracı"
olduğu ve herkesin daha iyi hissedene kadar
günde dört ya da beş tablet alması gerektiği
yazıyordu. İnsanlar ölürken dahi, "şifa" veren
uzmanları henüz işe yarar öneriler vermekten
yoksundu.
Bir kişinin enfeksiyon kapması hızlıca
diğerlerini de etkiliyordu. Westminster'daki
Saint Vincent de Paul Manastırı'nda 13 yaşında
bir kız çocuğu gripten öldüğünde, manastırdaki
62 kişiyi daha enfekte etmiş olabileceği
düşünüldü. Deptford'da 10 yaşındaki iki erkek
çocuk öldüğünde otopsiyi yapan tıbbi uzman,
ağız ve burun deliklerini her sabah tuzlu su
ile yıkamış olduğunu söyledi. Birmingham'da
doktorlar, ne yapacaklarını bilmez bir
durumda olduklarını ve bir yığın hastayla başa
çıkamadıklarını aktarmışlardı. Doktorlardan biri
sabah muayenehanesine gittiğinde yaklaşık 200
hastanın kendisini beklediğini görmüştü.
Manchester'da eczacıların kontrollü bir sıra
sistemi bulması gerekiyordu, çünkü hastalığına ıı,,.
87
 •

Salgın: 1918

''Ölü bedenler öyle

yığılmıştı ki ailelere •

a lcrabaları icin
meza r kazm'a ları
söylendi''
� çare arayan çok sayıda insan vardı. Salgın
toplumsal hayatı çok farklı şekillerde de
etkileyebiliyordu. örneğin. iki evlilik yaptığı
için ağır ceza mahkemesinde yargılanan
bir adam. İspanyol Gribi'ne yakalanınca
tal<ibattan kurtuldu. Bu kararın, mahkemeye
katılamayacal< kadar hasta olması nedeniyle

mi, yoksa mahkemedel<i yetl<ililerin hastalığa
yal<alanmal<tan çok korkması sonucunda mı
verildiği bilinmiyor. Hukuk sistemini sarsan
başka örnekler de vardı. Travma sonrası stres
bozukluğu çektiğini iddia eden ve terhis
edilmiş olan Joseph Jackson adlı bir asker.
sarhoşken bir polis memuruna saldırması
üzerine ağır yaralama suçundan altı ay hapse
mahkum edilmişti. Savunmasında, İspanyol
Gribi'ne yakalandığını ve bir arkadaşının
iyileşmek için alkol içmesini önerdiğini
söylemişti.
KURESEL S A LG I N
Sağlıldı işçi eksil<liği günlük hayatın
her alanını etl<iliyordu. Belediye meclisi
üyeleri mezar kazıyor, demiryolu işçileri
tabut yapıyordu. Ambulanslar cenaze
arabası olaral< kullanılıyordu. Geçmişte
görülen tarihi felal<etlerde (örneğin öncel<i
yüzyıllarda yaşanan veba salgınları)
olduğu gibi, ciddi ölüm oranlan ve gribin
sağ kalanlara olan etl<ileri sağlık hizmetleri
üzerindeki baskıyı arttırıyordu.
Başlangıçta bir bölgeyle sınırlı olan salgın tüm
dünyaya yayılmıştı. 1918 yılı Ağustos ayında.
Kanadalı altı denizci '1spanyol Gribi olduğu
düşünülen garip bir hastalıktan· dolayı Saint
Lawrence Nehri'nde öldü. Aynı ay, önce İsveç
ordusundan daha sonra ise sivil halktan ve
Güney Afril<a işçi nüfusundan vakalar bildirildi.
Hastalıl<. bir sonral<i ay liman yoluyla Boston'a
ulaştı ve El<im sonuna gelindiğine ABD'de
yal<laşıl< 200 bin kişi ölmüştü. ölü bedenler
öyle yığılmıştı l<i ailelere alaabaları için mezar
kazmaları söylendi. Tarım işçisi eksil<liği yaz
sonu hasadını etkilemişti ve çöplerin toplanması
gibi pek çok hizmet personel eksil<liğinden
yapılamıyordu.
Diğer ülkelerde olduğu gibi Amerikalılara
da genelde tutarsız ve tartışmalı öneriler
veriliyordu. El sılaşmamal<. evde kalmal<.
kütüphanelerdel<i l<itaplara dokunmamak ve
her daim maske takmal< gibi işe yarayabilecek
uyanlar da yapılmıştı. Okullar ve tiyatrolar
kapatılmış, sokal<lara tükürillmesini
yasal<layan bir hijyen kanunu çıl<arılmıştı. Bir
-
•
keresinde. aslında hastalığa
karşı mücadelede yardımcı
olabileceği halde. aspirinin küresel salgına yol
açtığı bile iddia edildi. Birinci Dünya Savaşı
nedeniyle bazı bölgelerde doktor eksil<liği
çekiliyordu ve kalan doktorların pek çoğu da
virüs kapmıştı. Okullar ve diğer binalar geçici
hastanelere dönüştürüldü ve bazı doktorların
yerine tıp öğrencileri geçti.
ABD'de de toplumun her kesiminden
insan grip virüsünden etl<ilenmişti. Versailles
Antlaşması'yla savaşın sonlandırılması
tartışılırken, ABD Başkanı \ı\Toodrow \ı\Tilson·un
gribe yakalandığı söylentisi yayılmıştı.
"Toronto·nun en varhldı adamlarından biri"
olduğu söylenen Cawthra Mulock. 1918 yılı
Aralık ayında New Yorl<' ta virüsten dolayı
hayatım kaybetti. ABD derıiz kuvvetlerinin
yüzde 40'1 hastalandı. Bir gece briç oynama!<
üzere bir araya gelen dört kadından yalnızca biri
ertesi güne sağ çıl<abildi; diğerleri o gece gripten
ölmüştü. Amerikan hallanın yal<laşıl< yüzde
28'inin enfekte olduğu tahmin ediliyor. Başka
yerlerdeki ölüm oranları çok dal1a fazlaydı.
I<üresel salgın Asya, Afril<a. Güney Ameril<a,
ve Güney Pasifil<'e sıçramıştı. Hindistan'dal<i
oran 1000 l<işide 50 ölümdü ve bu şok edici bir
rakamdı. Birinci Dünya Savaşı bittiğinde. küresel
grip virüsü tüm dünyanın mücadele ettiği yeni
bir savaş haline gelmişti
Hemen hemen bütün dünyayı etkileyen
İspanyol gribi Osmanlı Devleti'nde de
hissedilmişti. Salgın büyük ihtimalle Avrupa
üzerinden Osmanlı 'ya girmiş ve Anadolu'nun
pek çok bölgesine ulaşmıştı. Salgınla mücadele
amaayla. okulların ve kamuya açıl< mekanların
kapatılması gibi önlemler alınmıştı. Yeterli
kaynak olmadığından, Osmanlı'da ölenlerin
sayısı ile ilgili net bir bilgi yok. Ancal< bazı
kaynal<lara göre. sadece başkentte İstanbul
şehremanetine göre 6403 !<işi hayatını kaybetti
1919 yılının bahar ayına gelindiğinde. İspanyol
Gribi'nden ölenlerin sayısının azalışa geçtiği
bildirilmişti. Bu. salgına bir çözüm bulunduğu
arılamına gelmiyordu. Nihayetinde salgın
gücünü kaybedip yok olduğunda, dünyanın en
az üçte birini etl<ilemiş ve ardında 50 milyon ölü
bıralanıştı. 500 yıl öncel<i Kara ölüm'de olduğu
gibi. sağlil< uzmarılan bu salgını durdurmalcta
da yetersiz kalmıştı. İspanyol Gribi. büyük
salgırıların sonuncusuydu. Bilim irısarıları,
neyse ki henüz bu büyük salgının seviyesinde
olmayan COVID-19 ile mücadele ederken, 1918'de
yaşanan tecrübelerden faydalanmaya çalışıyor.

88
 I

Tarihi bildiğinizi mi düşünüyorsunuz?

Bildiklerinizin çoğu doP,U olmayabilir
 Tarihin 20 Miti

1922-1943 • •

MUSSOLINI TRENLERiN
. . ....VAKTiNDE
HAREKET ETMESiNi SAGLADI
Faşist propaganda kusursuz bir toplum mitini nasıl inşa etti?
Faşist diktatörleri müdafaa etmek için ortaya atılan
çok sayıda argüman var. En yavan olanlanndan
biri ise "Evet, ama trenlerin vaktinde hareket
etmesini sağladı" argümanıdır. Bu argüman, belki
de çok basit olduğu için sıklıkla su götürmez gibi
algılansa da aslında gerçeği yansıtmıyor. Mussolini
iktidannda İtalya'daki tren sisteminin oldukça
kötü işlediğine, öyle ki irısanlann hiç gelmeyen
trenleri uzun süreler beklemek zorunda kaldığına
dair çok sayıda rapor bulunuyor. Öyleyse bu
söylenti nereden çıktı?
Aslına bakılırsa, faşist diktatörler
propagandadan iyi anlar. Tren sisteminin
iyileştirildiği kesindi, ancak mükemmel olmaktan
çok uzaktı. Dahası, bu iyileştirmeler Mussolini 1922
yılında iktidara gelmeden önce başlamıştı. Fakat Il
Duce, iyileştirmeleri kendine mal etmekten ayn bir
mutlulu!< duyuyordu. Tıkır tıkır işleyen bir ülkenin
yaratacağı etl<inin önemini biliyordu ve kusursuz
bir tren sistemi bunun mül<emmel bir örneğiydi.
Aslında bunun yerine, "Evet, ama göz aha Milano
tren istasyonunu inşa etti" demek daha doğru
olacaktır.
Kökenleri
Kendi diktatörlüğündeki italya'nın kusursuz
şekilde işleyen bir mekanizma haline geldiğini
(hem ülkede yaşayanlara hem de tüm dünyaya)
umutsuzca göstermeye çalışan Benito Mussolini,
tren sisteminde kendi iktidarından önce çoktan
başlamış olan iyileştirmeleri kendine mal etti.
Gerçekte ise tren sistemini iyileştirmek adında
çok az şey yapmıştı ve trenler hala vaktinde
hareket etmiyordu.

SÖVALYELER ATA BİNMEK İÇİN

VİNCE İHTİYAÇ DUYARDI
13-14. YÜZYIL
Orta Çağ'da giyilen zırhlar, giyen kişiyi korumanın
yanı sıra savaşta ve at sürerken şövalyeye hareket
kabiliyeti sağlamak adına hafif de olmalıydı. Çok
çeşitli zırhlı kıyafetler olmakla birlikte ağrılıkları
genellikle 27 kg civarındaydı ki bu da, giyen
kişinin yardım almadan atına binmesine mani
olmazdı.

91
 BASPARMAK YUKARI GLADYATÖRE
MERHAMET ANLAMINA GELİYOR
M.0. 3. YÜZYIL-M.S. 5. YÜZYIL
Roma tribünlerinin, yenilen gladyatörler için merhamet
ya da ölüm istemesinin bir dizi yolu vardı. Başparmağın
yukarı kaldırılmasının ise merhametten ziyade, galibin
son darbe için bekleyen kılıcını simgeleyen bir ölüm işareti
olması daha muhtemel. Kalbe bastırılan başparmağın da
ölümü simgeleyen bir işaret olduğu düşünülüyor.

Feministler &o·ıarda sütyenlerini yaktı 1968

Protesto olarak sütyenlerini yakan feminist aktivistlere dair
herhangi bir kayıt bulunmasa da, bu mit hareketin simgesi
olarak varlığını sürdürdü. 1968 Miss America güzellik
yarışmasında, yüzlerce feminist bir yığın feminen nesneyi
yakma girişiminde bulundu ancak polis tarafından durduruldu.
ROMALILAR FESTİVALLER SIRASINDA NAPOLYDN KISA BOYLUYDU
KUSARDI 1769-1821
Öldüğünde boyu ölçülen Napolyon Bonaparte'ın
M.0. 8. YÜZYIL- M.S. 5. YÜZYIL 1.7 metre civarında olduğu görülmüştü. Bu.
Vomitorium (vomit, ingilizcede kusmak anlamına dönemin ortalamasında veya ortalamasının
geliyor) ismi göz önüne alındığında, buranın Antik üzerinde bir rakamdı. Bu karışıklığın, söz konusu
Roma'da nahoş bir amaca hizmet ettiğini düşünmek dönemde bir Fransız inçinin bir İngiliz inçine göre
anlaşılır bir durum. Fakat. aslında vomitorium daha uzun olmasından kaynaklandığı tahmin
insanların amfi tiyatroya girmesini ve çıkmasını ediliyor. Bununla birlikte, İngiliz basınının Fransız
sağlayan geçide verilen isimdi. Kalabalığın içeri ya İmparatoru küçük görmeye hevesli olması da
da dışarı akışı buradan sağlandığından. böyle bir sebeplerden biri olmalı kuşkusuz.
çağrışım söz konusu olmuş olabilir.

GEORGE WASHINGTON'UN TAHTA 300 SPARTALI PERSLERİ

ANNE BDLEYN'İN ALTI PARMAGI VARDI
1501-1536
VIII. Henry'nin kraliçe olarak böyle açık bir
kusuru olan bir kadını seçmiş olması pek
olası değil. Ayrıca, Anne Boleyn'in ondan fazla
parmağı olduğunu gösteren herhangi bir kanıt
da bulunmuyor. Sarayda, bu tür kötü niyetli
söylentileri çıkarabilecek çok sayıda düşmanı vardı
ve bunlardan bazıları idam edilmesine neden oldu.
DiSLERİ VARDI
1732-1799
Washington, hayatı boyunca bir sürü hatalı takma
diş kullandı ancak bunların çoğu kurşun ve
fildişi gibi elverişsiz malzemelerden yapılmıştı.
Amerika'nın kurucu babasının tahta takma
diş kullandığına dair söylentiler, sık sık bakım
yapılması gereken takma dişlerin zamanla
renginin solmasından dolayı ortaya çıkmış olabilir.
THERMOPYLAE'DA DURDURDU
M.0. 480
Thermopylae Savaşı pek çok kişiye göre gelmiş
geçmiş en ünlü karşılaşma olabilir. Kahramanca
çarpışan Kral Leonidas. yalnızca 300 askerle
birlikte Pers istilasına direnmekle nam salmış
olsa da, kayıtlar farklı rakamlara işaret ediyor.
Bu kayıtlara göre savaşta 6000 ila 7000 kadar
Yunanlı asker yer almış.

92
STDNEHENGE ANITINI DRUID'LER iNSA ETTİ
M.0. 3000-2500
Binlerce yıl önce inşa edilen Stonehenge anıtının kim tarafından
yapıldığı tam olarak bilinmese de dini amaçlar için kullanıldığı kesindir.
Bölgenin civarında M.Ö. 7000 tarihinde, yani Druid'lerin (antik Kelt
topluluklarındaki rahip sınıfı) ortaya çıkışından çok uzun zaman önce
buralarda insan yerleşimi olduğuna dair bulgulara rastlanmıştır.
DR. GUILLDTIN, GİYOTİNİ İCAT ETTİ
1789
İsmi boyun vurma aletinin yeni modeline verilmiş
olsa da Dr. Joseph Guillotin, M.S. 1307 gibi erken
bir tarihte İrlanda'da kullanılan aletin mucidi
değildi. Esasen, Dr. Guillotin ölüm cezasının
kaldırılmasını istiyordu ve giyotini tasarladığı
dönemde infazların daha insani yöntemlerle
yapılması için mücadele veriyordu.
M.Ö. 2500 CİVARI
• • • ••
PiRAMiTLERi KOLELER INSA ETTi
Hepimiz, piramitler köle gücüyle inşa edildi diye biliyoruz, acaba
gerçekten öyle miydi?
Piramitler, mimarinin ve mühendisliğin en
şaşırtıcı eserlerinden biridir. Pek çok kişi, M.Ö.
450 yılında Yunanlı tarihçi Herodot'un ortaya
attığı, piramitlerin zalim firavunlar ve onların
köle amirleri tarafından, bu akla ziyan başarıyı
gerçekleştirmek amacıyla ücretsiz çalıştırılan
100.000 Yahudi köleye yaptırıldığı iddiasına
inanıyor. Aslına bakılırsa. piramitleri inşa eden
kişiler ne İsrailliydi ne de köleydi; Mısırlı işçilerdi.
Pek çok tarihçinin köle hikayesinin mitten
başka bir şey olmadığına dair inancı, 2010
yılında, piramitleri inşa ederken ölmüş kişilerin
tabutları Mısırlı bir arkeolog ekibi tarafından
keşfedildiğinde kesin olarak doğrulandı.
Defnedilirken yapılan tören, bunların kölelere
• •
göre daha saygın kişiler olduğunu gösteriyor.
Bununla birlikte, kemiklerinin durumu
ömürlerinin kısa olduğuna ve çalıştıkları ağır
ve yıpratıcı iş yüzünden eklem iltihabından
mustarip olduklarına işaret ediyor.
Kökenleri
Bu, uzun zamandır varlığını sürdüren yanlış bir
bilgi. Herodot'un, M.Ö. 450 yılında Mısır·a yaptığı
ziyaret sonrasında yazdıkları bu yanlışı sürekli
kıldı. Mısır'dan Çıkış kitabında, firavun için yapılar
inşa eden Yahudilerden bahsediliyor. israil'in
geçmişteki başbakanı Menachem Begin de 1977
yılında yaptığı Mısır gezisinde piramitlerin Yahudi
köleler tarafından inşa edildiğini iddia etmişti.
95
 O Z E L S AY Jl
(1 (1

UYGARLI KLAR
-• O •-

DÜNYAMIZI ŞEKİLLENDİREN HALKLARI VE

BÖLGELERİ KEŞFEDİN
TRUMP
SAHNE
sa na iyi gel i r!
•
1

Trump AVM sana iyi gelir!

T RUMP
Mecidiyeköy/ Şişli I O 212 348 78 67 f 'JI @) /TrumpAVM ALIŞVE R. İŞ ME R KEZİ