ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΚΕΝΤΡΟΥ ΜΕΛΕΤΩΝ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΚΥΚΚΟΥ 12

(Ανάτυπο)

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΦΩΤΙΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ

ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ:

ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑı ΚΑΙ ΙΩΝΑΣ Ο ΕΝ ΚΥΠΡΩı

ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2019
 ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ: ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΕΝ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑı ΚΑΙ ΙΩΝΑΣ Ο ΕΝ ΚΥΠΡΩ ı

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΦΩΤΙΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ

«Ἂς εἶσαι εὐλογητὸς καὶ δεδοξασμένος εἰς τοὺς αἰῶνας, Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ,
῾῾ὁ μαρτυρήσας ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου τὴν καλὴν ὁμολογίαν᾽᾽ (Α´ Τιμ. 6, 13)... ὅτι καὶ
εἰς τοὺς ὑστέρους τούτους καιροὺς εὐδόκησας ὑπὲρ τοῦ ὀνόματός σου νὰ γίνωνται
νέοι μάρτυρες... Ταύτην τὴν εὐχαριστήριον δοξολογίαν χρεωστεῖ νὰ ἀναπέμψῃ ἀπὸ
καρδίας ὅποιος λάβῃ εἰς τὰς χεῖράς του, διὰ νὰ ἀναγνώσῃ, τὸ παρὸν νεοτύπωτον
βιβλιάριον... Διατί, πῶς δὲν εἶναι δίκαιον, νὰ δοξολογῇ τινὰς μυριάκις τὸν Κύριον,
βλέποντας διὰ τοῦ παρόντος βιβλιαρίου ὅτι... ἀνατέλλουσιν ἀπὸ διάφορα μέρη τοῦ
κόσμου... νέοι ἀθληταὶ τοῦ Χριστοῦ καὶ στρατιῶται ἀήττητοι καὶ καταλάμπουσιν
ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων τὸ πλήρωμα μὲ τὰς γλυκυτάτας ἀκτῖνας τοῦ μαρτυρίου καὶ
τῶν θαυμάτων τους;»1.

Μὲ τὰ λόγια τοῦτα ἐνάρχεται νὰ προοιμιάζει ὁ ὅσιος καὶ θεοφόρος πατὴρ ἡμῶν Νι-
κόδημος ὁ Ἁγιορείτης τὸ κλασικὸ στὸ εἶδος του ἔργο του, «Νέον Μαρτυρολόγιον»,
στὸ ὁποῖο συγκέντρωσε τὰ Μαρτύρια 87 νεομαρτύρων, ποὺ μαρτύρησαν μεταξὺ
τῶν ἐτῶν 1330 καὶ 1796, καθὼς καὶ μερικὰ σχετικὰ ὑμνογραφικὰ κείμενα.

Κατὰ ἀναλογία, θὰ μπορούσαμε κι ἐμεῖς νὰ παρακινήσουμε τοὺς φιλάγιους ἀνα-

γνῶστες τοῦ παρόντος νὰ ἀναπέμψουν ἀπὸ καρδίας δοξολογία στὸν Ἀθλοθέτη τῶν

1. [Νικοδήμου μοναχοῦ Ἁγιορείτου], Νέον Μαρ- σάντων, Ἐνετίησιν 1799 (φωτοαναστ. ἔκδοση
τυρολόγιον, ἤτοι μαρτύρια τῶν νεοφανῶν μαρ- Θεσσαλονίκη 2009 [Ἁγιορείτικη Ἑστία, Ἀθωνικὰ
τύρων μετὰ τὴν ἅλωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως Ἀνάλεκτα, 3]), σ. 5.
101 κατὰ διαφόρους καιροὺς καὶ τόπους μαρτυρη-
ἀπ᾽ αἰῶνος μαρτύρων τῆς Ἀληθείας, τὸν Τριαδικό μας Θεό, διότι εὐδόκησε νὰ μᾶς ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ
ΦΩΤΙΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ
ἀποκαλύψει ἀκόμη δύο —ἄγνωστους καὶ μὴ τιμώμενους στὶς μέρες μας— νεομάρ-
τυρες2 τῆς πίστης μας: Τὸν νεομάρτυρα Ἰωάννη, ποὺ μαρτύρησε στὴν Ἀλεξάνδρεια
τῆς Αἰγύπτου, καὶ τὸν Κύπριο νεομάρτυρα Ἰωνᾶ, ποὺ μαρτύρησε στὴν Κύπρο.

Παρόλη τὴν ἔρευνά μας στὶς ποικίλες γνωστὲς ἁγιολογικές, εὐρύτερα, καὶ νεομαρ-
τυρολογικές, εἰδικώτερα, πηγὲς καὶ τὴ σχετικὴ βιβλιογραφία3, δὲν ἐντοπίσαμε καμμία
σχετικὴ ἀναφορὰ γιὰ τοὺς ἐν λόγῳ δύο νεομάρτυρες. Βεβαίως τὰ σωζόμενα βιο-
γραφικὰ τῶν ἁγίων τούτων στοιχεῖα εἶναι πενιχρά, ἰδιαίτερα ὡς πρὸς τὸν νεομάρτυρα
Ἰωάννη. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὅμως, ὁ Ἰωάννης ἔτυχε καὶ λειτουργικῆς τιμῆς —ἂν καὶ
ὅπως φαίνεται περιορισμένης τοπικῆς καὶ χρονικῆς ἔκτασης—, ἐνῶ γιὰ τὸν Κύπριο
νεομάρτυρα δὲν διασώθηκε κάποια μαρτυρία ἐπίσημης ἐκκλησιαστικὰ τιμῆς του.
Παραθέτουμε ἐφεξῆς τὰ γνωστὰ στοιχεῖα γιὰ τοὺς ἐν λόγῳ δύο νεομάρτυρες, ἀρχί-
ζοντας ἀπὸ τὸν παλαιότερο χρονικὰ νεομάρτυρα Ἰωάννη.

α. Ὁ ἅγιος νεομάρτυς Ἰωάννης ὁ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ

Τὴ μοναδικὴ γνωστὴ πηγὴ —τουλάχιστον σ᾽ ἐμᾶς— γιὰ τὸ πρόσωπο τοῦ ἁγίου

νεομάρτυρος Ἰωάννου τοῦ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, τὸ μαρτύριο, τὸν τόπο τοῦ μαρτυρίου,
τὴν κατὰ προσέγγιση περίοδο τελείωσής του καὶ τὴν ἡμέρα μνήμης του (καὶ ἄρα

2. Κατὰ τὴν ὁρολογία, ποὺ ἔχει ἐπικρατήσει στὴν
Ὀρθόδοξη λειτουργικὴ καὶ ἁγιολογικὴ παράδο-
ση, μάρτυρες χαρακτηρίζονται οἱ τελειωθέντες
μαρτυρικὰ γιὰ τὴν πίστη τους χριστιανοὶ κατὰ
τοὺς διωγμοὺς τῶν πρώτων αἰώνων (1ος-6ος αἰ.),
νέοι μάρτυρες (πρὸς διάκριση ἀπὸ τοὺς τῶν πρώ-
των αἰώνων) οἱ τελειωθέντες μαρτυρικὰ κατὰ
τοὺς μεσοβυζαντινοὺς χρόνους (7ος αἰ.- 12ος αἰ.),
ὑποστάντες τὸ μαρτύριο, εἴτε ἐπὶ Εἰκονομαχίας,
εἴτε ἀπὸ τοὺς Ἄραβες ἰσλαμιστές, ἐνῶ νεομάρ-
τυρες οἱ τελειωθέντες μαρτυρικῶς ἀπὸ τὸν 12ο
αἰ. κ. ἑξ. (βλ. Χρήστου Κρικώνη, «Ὁ χριστοκε-
ντρικὸς χαρακτήρας τοῦ μαρτυρίου τῶν νεομαρ-
τύρων», στό: Στυλιανὸς Παπαδόπουλος (ἐπιμ.),
Ὁ ἅγιος καὶ ὁ μάρτυρας στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας.
Εἰσηγήσεις ΙΒ´ Συνεδρίου Πατερικῆς Θεολογίας,
(ἐκδ.) Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς
Ἑλλάδος, Ἀθήνα 1994, σ. 69· Ἀθηνᾶ Κονταλῆ,
λῆμμα «Νεομάρτυρες», Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χρι-
στιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια (=ΜΟΧΕ), τόμ. 11,
Ἀθήνα 2015, σσ. 459-460).
3. Ἀσφαλῶς ἡ παράθεση τοῦ συνόλου τῶν πηγῶν
καὶ τῆς σχετικῆς βιβλιογραφίας ἐκφεύγει τῶν
ὁρίων τοῦ παρόντος. Ἁπλῶς παραπέμπουμε ἐδῶ
στὰ ἔργα: L. M. Rigollot, Index hagiologicus Actorum
Sanctorum quae in opere Bollandiano decem prioribus
mensibus illustrato, Paris 1875 (ἀνατ. 1971)· Analecta
Bollandiana, Bruxelles, 1882 κ. ἑξ.· Fr. Halkin,
Bibliotheca hagiographica graeca, τόμ. I-III [Subsidia
Hagiographica 8a], Bruxelles ³1957· Fr. Halkin,
Novum Auctarium Bibliothecae hagiographicae
graecae [Subsidia Hagiographica 65], Bruxelles 1984·
Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία, τόμ.
1-12, Ἀθῆναι, 1962-1968· Κυπριακαὶ Σπουδαί,
Λευκωσία, 1937 κ. ἑξ.· Μεγάλη Ὀρθόδοξη Χρι-
στιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια, τόμ. 1-12 (=ΜΟΧΕ),
Στρατηγικὲς Ἐκδόσεις Ε.Π.Ε., Ἀθήνα, 2010-
2016· Θεοχάρης Σχίζας (ἐπιμ.), Κύπρια Μηναῖα
(ἤτοι Ἀκολουθίαι ψαλλόμεναι ἐν Κύπρῳ), τόμ.
Α´ - ΙΑ´, (ἐκδ.) Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ Κύπρου, Λευ-
κωσία 1994-2010· Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιο-
ρείτου, Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ
ἐνιαυτοῦ, τόμ. Α´- Γ´, (ἐκδ.) Δόμος, Ἀθήνα 62005.
Εἰδικώτερα γιὰ τοὺς νεομάρτυρες σημειώνουμε:
Τὸ σχετικὸ λῆμμα τῆς Ἀθηνᾶς Κονταλῆ, «Νεο-
μάρτυρες», ΜΟΧΕ, τόμ. 11, σσ. 459-460· Συμεὼν
A. Πασχαλίδης, Ἡ αὐτόγραφη νεομαρτυρολο-
γικὴ συλλογὴ τοῦ μοναχοῦ Καισαρίου Δαπόντε
(1713-1783) [=Νεομαρτυρολογικὰ Σύμμεικτα,
Α´], (ἐκδ.) Μυγδονία, Θεσσαλονίκη 2012, καθὼς
καὶ τὸν συγκεντρωτικὸ νεομαρτυρολογικῶν κει-
μένων τόμο, Ἀθανάσιος Γ. Μάργαρης (ἐπιμ.),
Τῶν ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν Μα-
καρίου Κορίνθου, Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Νι-
κηφόρου Χίου καὶ διδασκάλου Ἀθανασίου Πα-
ρίου, Συναξαριστὴς Νεομαρτύρων, (ἐκδ.) Ὀρθό-
δοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη ³1996, ὅπου πλού-
σια παράθεση τῶν πηγῶν καὶ τῆς συναφοῦς βι-
βλιογραφίας. 102
ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΙ τελείωσής του) ἀποτελεῖ παρασελίδια ἐρυθρόγραφη σημείωση-λειτουργικὴ ὑπό-
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
δειξη στὸν ἑλληνικὸ κώδικα Parisinus Supplément Graecus 27, φ. 220v. Πρὶν ἀνα-
ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ: ΙΩΑΝΝΗΣ
Ο ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑı φερθοῦμε στὰ τοῦ νεομάρτυρος τούτου, θὰ σημειώσουμε ὁρισμένα παλαιογραφικὰ
ΚΑΙ ΙΩΝΑΣ Ο ΕΝ ΚΥΠΡΩı κ.λπ. γιὰ τὸν ἐν λόγῳ κώδικα στοιχεῖα4, χρήσιμα γιὰ τὴν ἐξαγωγὴ ἀσφαλεστέρων
συμπερασμάτων.

Ὁ κώδικας αὐτὸς ἀποτελεῖ ἕνα περγαμηνὸ Εὐαγγελιστάριον5 τοῦ 12ου αἰώνα, δια-
στάσεων περγαμηνῆς 330x275 χλστ., ποὺ περιλαμβάνει 207 φύλλα. Εἶναι γραμμένος
σὲ μικρογράμματη λειτουργικὴ γραφὴ τῆς ἐποχῆς καὶ πλούσια διακοσμημένος, ὄχι
μονάχα μὲ τὶς συνήθεις ὁλοσέλιδες ἀπεικονίσεις τῶν Εὐαγγελιστῶν, ἀλλὰ καὶ πα-
ραστάσεις-μινιατοῦρες μικροτέρου μεγέθους διαφόρων καινοδιαθηκικῶν γεγονότων.
Τὸ εὐαγγελικὸ κείμενο, δίστηλο, εἶναι γραμμένο μὲ σκούρα καφετίζουσα μελάνη,
στὸ ὁποῖο προστέθηκε ἐρυθρόγραφη ἐκφωνητικὴ-μουσικὴ σημειογραφία. Οἱ εὐαγ-
γελικὲς περικοπὲς εἶναι καταγραμμένες κατὰ τὴ σχετικὴ λειτουργικὴ τάξη καὶ πράξη,
ποὺ καθιερώθηκε στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία. Ὁ κώδικας φέρει σὲ ὁρι-
σμένα φύλλα μεταγενέστερες σημειώσεις διαφόρων χεριῶν (ποικίλες λειτουργικὲς
ὑποδείξεις, εὐχὲς καὶ ἐνθυμήσεις).

Αὐτό, ποὺ ἰδιαίτερα μᾶς ἐνδιαφέρει ἐδῶ, εἶναι οἱ ἱστορικῆς ἀξίας νεκρολογικὲς
ἐνθυμήσεις στὰ φύλλα 206 καὶ 207, ποὺ χρονολογοῦνται στὸν 13ο αἰ. καὶ συνδέουν
μὲ βεβαιότητα τὸ παρὸν Εὐαγγελιστάριον μὲ τὴ γνωστὴ βυζαντινὴ ἀριστοκρατικὴ
οἰκογένεια Γλαβᾶ6 καὶ ἐπιβεβαιώνουν, μαζὶ μὲ τὴ διακοσμητική του τεχνοτροπία,
πὼς αὐτὸ γράφηκε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ὅτι βρισκόταν σὲ λειτουργικὴ
χρήση στὴ γυναικεία μονὴ τῆς Πρωτοβεστιαρίσσης Γλαβαίνης7 γιὰ ἀρκετὰ χρόνια.
Ἂν καὶ δὲν ὑπάρχουν σαφεῖς μαρτυρίες γιὰ τὴ μετέπειτα ἱστορία τοῦ κώδικα8, εἶναι
βέβαιο πὼς βρισκόταν στὴν Πόλη μέχρι καὶ τὰ μέσα τοῦ 18ου αἰ., ὁπόταν ἀγοράσθηκε
ἐκεῖ ἀπὸ τὸν Γάλλο Roland Puchot9, κόμητα des Alleurs, πρέσβη τῆς Γαλλίας στὴν

4. Πλήρης περιγραφὴ τοῦ κώδικα, μὲ ἀναφορὰ
στὴ βιβλιογραφία, ἀναρτήθηκε στὶς 08.06.2013
on line στὴν ἱστοσελίδα τῆς Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης
Γαλλίας BNF/Gallica, στὸν σύνδεσμο:
ark:/12148/btv1b8593586z.
5. Τὸ χειρόγραφο λειτουργικὸ βιβλίο, ποὺ περιέχει
τὶς ἀναγινωσκόμενες ἐπ᾽ ἐκκλησίας εὐαγγελικὲς
περικοπές, καὶ ὄχι συνεχὲς κείμενο. Χρησιμοποι-
οῦμε καὶ ἐδῶ τὸν ὅρο τοῦτο, καθὼς ἔχει εὐρύτερα
ἐπικρατήσει (ὅπως καὶ οἱ ἀντίστοιχοι Εὐαγγε-
λιάριο καὶ ὁ ξενόγλωσσος Λεξιωνάριο), ἀντὶ τῶν
ὀρθοτέρων κατὰ τὴν παράδοση ὀνομασιῶν τοῦ
ἐν λόγῳ βιβλίου Εὐαγγέλιον ἢ Ἐκλογάδιον. Βλ.
σχετικὰ Ἰωάννης Δ. Καραβιδόπουλος, «“Εὐαγ-
γελιστάριον’’, “Εὐαγγελιάριον’’, “Εὐαγγέλιον’’.
Διευκρινίσεις στὴν ἐπικρατοῦσα ὁρολογία», Ἀνα-
φορὰ εἰς μνήμην Μητροπολίτου Σάρδεων Μα-
ξίμου 1914-1986, τόμ. Γ´, Γενεύη 1989, σσ. 107-
117 [=Μελέτες ἑρμηνείας καὶ θεολογίας τῆς
103 Καινῆς Διαθήκης (Βιβλικὴ Βιβλιοθήκη 7), Θεσ-
σαλονίκη 1990, σσ. 299-315 καί, Βιβλικὲς Μελέτες
Δ´ (Βιβλικὴ Βιβλιοθήκη 40), Θεσσαλονίκη 2007,
σσ. 271-289].
6. Γιὰ τὴν οἰκογένεια Γλαβᾶ, σλαβικῆς κατα-
γωγῆς, ποὺ συνδεόταν μὲ τὴν οἰκογένεια Ταρ-
χανειώτη, βλ. πρόχειρα τὸ λῆμμα Glabas στό: Al.
Kazdan et al., The Oxford Dictionary of Byzantium,
τόμ. I-III, New York, Oxford, 1991 (=ODB), τόμ. ΙΙ,
σσ. 851-852, μὲ ἀναφορὰ στὴ βιβλιογραφία.
7. Τὰ γνωστὰ στοιχεῖα γιὰ τὴ μονὴ αὐτή, πέραν
τῶν ἀναφορῶν τοῦ ἐν λόγῳ κώδικα, βλ. στό: R.
Janin, La Géographie ecclésiastique de l’Empire
byzantin, I: Le siège de Constantinople et le Patriarchat
Œcumenique, τόμ. III: Les églises et les monastères,
Paris ²1969, σ. 79.
8. Στὸ φ. 50r ὑπάρχει παρασελίδια ἐνθύμηση, χρο-
νολογημένη στὸ ἔτος 1670.
9. Anne Mézin, Les Consules de France au siècle des
lumières (1715-1792), (ἐκδ.) Direction des Archives
Κωνσταντινούπολη (1747-1754) καὶ δωρήθηκε ἀπ᾽ αὐτὸν στὸν αὐτοκράτορα τῆς ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ
ΦΩΤΙΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ
Γαλλίας Λουδοβίκο (Louis) XV τὸ 1753, γιὰ νὰ καταλήξει στὴν Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη
τῆς Γαλλίας.

Ἡ σημείωση-λειτουργικὴ ὑπόδειξη στὸν κώδικα τοῦτο, ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει ἄμεσα

καὶ ἀναφέρεται στὸν νεομάρτυρα Ἰωάννη, βρίσκεται στὸ φ. 200v, ποὺ ἐντάσσεται
στὸ Μηνολόγιο τοῦ Εὐαγγελισταρίου (φφ. 148r-202v). Ἡ μεταγενέστερη τῆς ἐποχῆς
γραφῆς τοῦ κώδικα λειτουργικὴ αὐτὴ σημείωση10 εἶναι γραμμένη μὲ ἔντονη ἐρυθρὴ
μελάνη στὸν ἐνδιάμεσο τῶν δύο στηλῶν τοῦ ἀρχικοῦ κειμένου κενὸ χῶρο, παρα-
πλεύρως στὴ λειτουργικὴ ρουμπρίκα τῆς 16ης Αὐγούστου11, καὶ ἔχει ὡς ἑξῆς (δια-
τηροῦμε τὴν ὀρθογραφία τοῦ πρωτοτύπου, ἐνῶ συμπληρώνουμε τὶς παλαιογραφικὲς
συντμήσεις ἐντὸς παρενθέσεων):
«τὴ αὐτὴ ἠμ(έ)ρ(ᾳ) καὶ τοῦ αγ(ίου) μ(ά)ρ(τυρος) ιω(άννου) τ[ο]ῦ νέου τοῦ
μαρτυρίσαντος εν αλεξανδρία· ζήτ(ει) Σα(ββάτῳ) Γ´ του πάσχ(α) +».

Ἡ ἐν λόγῳ σημείωση, βάσει παλαιογραφικῶν κριτηρίων, μπορεῖ νὰ χρονολογηθεῖ

στοὺς 14ο/15ο αἰ., πιθανώτερο στὸν 15ο αἰ.12. Εἶναι δὲ πιθανὸν νὰ γράφηκε ὄχι πολὺ
χρόνο μετὰ τὸ μαρτύριο τοῦ νεομάρτυρος Ἰωάννου, ἀφοῦ, ὡς γνωστό, ὅταν κάποιος
διανύσει «νομίμως» (δηλ. μὲ τὶς ὀρθὲς προϋποθέσεις) τὸ στάδιο τοῦ ἐν Χριστῷ μαρ-
τυρίου, αὐτόχρημα συναριθμεῖται ἀπὸ τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας «ἐν χοροῖς
ἁγίων», χωρὶς περαιτέρω συνοδικὴ ἐκκλησιαστικὴ ἀναγνώριση13. Ἔτσι ὁ χρόνος
μαρτυρίου τοῦ Ἰωάννου μπορεῖ νὰ τοποθετηθεῖ ἁδρομερῶς μεταξὺ 12ου αἰ. (ὁπόταν
γράφηκε ὁ κώδικας) καὶ 14ου/15ου αἰ., καὶ πιθανῶς στὸν 15ο αἰ.

Τὰ ἀναφυόμενα σχετικὰ ἐρωτήματα πολλαπλά: Ὁ Ἰωάννης ὑπῆρξε λαϊκός, μο-

ναχὸς ἢ ἱερωμένος; Κάτω ἀπὸ ποιὲς συγκεκριμένες περιστάσεις μαρτύρησε; Ποιὰ
ἡ καταγωγή του; Τιμήθηκε κάποτε καὶ στὴν ἴδια τὴν πόλη τοῦ μαρτυρίου του ἢ
ἀλλοῦ; Δὲν ἀποκλείεται στὴν πλούσια βιβλιοθήκη τοῦ Ἑλληνορθοδόξου Πα-

et de la Documentation, Ministère des Affaires ζαντινῶν Ἐρευνῶν) τοῦ Ἐθνικοῦ Ἱδρύματος

étrangères, Paris 1998, σ. 685.
10. Ἡ λειτουργικὴ προσθήκη-ὑπόδειξη στὸ φ.
198v (στὶς δ´ Αὐγούστου), γραμμένη ἐπίσης στὸν
μεταξὺ τῶν δύο στηλῶν τοῦ ἀρχικοῦ κειμένου
διάκενο χῶρο καὶ μὲ τὴν ἰδίου χρώματος ἐρυθρὴ
μελάνη, ἀνήκει σὲ παρόμοιο χέρι ἢ καὶ πλησιό-
χρονη ἐποχή.
11. Ὁ συναξαριακὸς τίτλος πρὶν τὴν εὐαγγελικὴ
περικοπὴ τῆς 16ης (ιϚ´) Αὐγούστου στὸ χειρό-
γραφό μας ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἡ ἐξ Ἐδέσσης ἀνακο-
μιδ(ὴ) τοῦ ἁγίου Μαντηλίου, καὶ εἰς τὴν ἐπέλευσιν
τῶν Σαρακην(ῶν)».
12. Εὐχαριστῶ θερμὰ καὶ ἀπὸ τὴ θέση αὐτὴ τὸν
ἀγαπητὸ φίλο καὶ ἐκλεκτὸ ἐπιστήμονα καὶ ἐρευ-
νητὴ Ζήση Μελισσάκη, διδάκτορα Ἑλληνικῆς
Παλαιογραφίας καὶ Κύριο Ἐρευνητὴ (Β) τοῦ
Ἰνστιτούτου Ἱστορικῶν Ἐρευνῶν (Τμῆμα Βυ-
Ἐρευνῶν Ἑλλάδος, γιὰ τὴν καλωσύνη νὰ χρο-
νολογήσει τὴν ἐν λόγῳ σημείωση, βάσει σχετικῆς
φωτογραφίας ποὺ τοῦ ἀπέστειλα. Ἡ ἀπάντηση
τοῦ κ. Μελισσάκη, ποὺ μοῦ ἀπέστειλε στὶς
25.05.2017, ἔχει ὡς ἑξῆς: «Σεβαστέ πάτερ Φώτιε,
εξέτασα τη φωτογραφία που μου στείλατε και
πιστεύω ότι το κείμενο της βοηθητικής ένδειξης
που σας ενδιαφέρει είναι αρκετά μεταγενέστερο
από το κυρίως κείμενο του κώδικα. Αν και το
δείγμα γραφής είναι περιορισμένο, με βάση ορι-
σμένα μορφολογικά χαρακτηριστικά της (την
ύπαρξη του τελικού ς, του «μοντέρνου» ν κ.λπ.)
θα το χρονολογούσα στον 14ο-15ο αι., πιο πιθανόν
στον 15ο. Με σεβασμό, Ζήσης».
13. «Η αναγνώριση μεμονωμένων προσώπων ως
αγίων ανάγεται στην περίοδο των διωγμών. Τότε
εντοπίζονται και οι σημαντικότερες εκδηλώσεις
της αγιολογικής τιμής, οι οποίες, τουλάχιστον 104
ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΙ τριαρχείου Ἀλεξανδρείας νὰ σώζονται κάποια παρεμφερῆ ἢ καὶ περαιτέρω στοι-
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
χεῖα. Τὸ βέβαιο εἶναι πὼς ἡ ἡμέρα τῆς μαρτυρικῆς τελείωσης τοῦ Ἰωάννου ὑπῆρξε
ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ: ΙΩΑΝΝΗΣ
Ο ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑı ἡ 16η Αὐγούστου. Καὶ ὁ ἀνώνυμος γραφέας τῆς ἐνθύμησης —ἱερωμένος
ΚΑΙ ΙΩΝΑΣ Ο ΕΝ ΚΥΠΡΩı ἀσφαλῶς— στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅταν πληροφορήθηκε κάποια στοιχεῖα σχε-
τικὰ πρὸς τὸ μαρτύριο τοῦ ἐν λόγῳ Ἰωάννου, ἄγνωστο σὲ ποιὸ βαθμὸ καὶ πῶς,
θέλησε νὰ διαιωνίσει τὴ μνήμη τοῦ νέου τούτου μάρτυρα καὶ νὰ τὴν τιμήσει καὶ
λειτουργικά, ἐντάσσοντάς την στὸ παρὸν Εὐαγγελιστάριον καὶ καθορίζοντας μά-
λιστα καὶ σχετικὴ εὐαγγελικὴ περικοπή, γιὰ νὰ ἀναγινώσκεται στὴν ἐπὶ τῇ μνήμῃ
του Θεία Λειτουργία. Ἡ περικοπὴ αὐτή, ποὺ ἀναγινώσκεται ἐπ᾽ ἐκκλησίας τὸ
Σάββατο τῆς Γ´ ἑβδομάδας ἀπὸ τὸ Πάσχα, παραμένει βεβαίως καὶ σήμερα ἡ αὐτὴ
καὶ ἀναφέρεται καίρια στὸ θέμα τοῦ διαχρονικοῦ μαρτυρίου τῶν μαθητῶν τοῦ
Χριστοῦ, κατὰ τὴν προφητικὴ τοῦ Κυρίου ρήση14.

β. Ὁ ἅγιος νεομάρτυς Ἰωνᾶς ὁ ἐν Κύπρῳ

Μέχρι πρό τινος μᾶς ἦταν γνωστοὶ τρεῖς Κύπριοι νεομάρτυρες ἐπὶ Τουρκοκρατίας15:
Οἱ ἅγιοι Ἰωάννης16 (ὁ ὁποῖος μαρτύρησε στὴν Πτολεμαΐδα τῆς Παλαιστίνης τὸν
Ὀκτώβριο τοῦ 1745 καὶ πού, μὲ τὴν ἔκδοση του μαρτυρίου του στὸ Νέον Μαρτυ-

στην Ορθόδοξη Εκκλησία, εν πολλοίς παραμέ-
νουν αναλλοίωτες μέχρι σήμερα. Η αιμάτινη ομο-
λογία της πίστης συνιστά την αυταπόδεικτη και
διαχρονικά αδιαπραγμάτευτη εκδοχή αγιότητας.
Γι’ αυτό και η αναγνώριση της αγιότητας ενός
μάρτυρα ήταν άμεση και αυθόρμητη, εφόσον με
τον θάνατό του αναδείχθηκε άξιος μιμητής και
κατ’εξοχήν “ακόλουθος” του «πρωτομάρτυρος»
και «αρχιμάρτυρος» Χριστού. Η καταξίωση ενός
αγίου στη συλλογική συνείδηση του πληρώματος
επιβεβαιωνόταν απλώς με την εγγραφή του ονό-
ματός του στα Δίπτυχα χωρίς να χρειάζεται η
κανονιστική σφραγίδα μιας επίσημης αρχής».
(Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, «Αναγνώριση αγίων
και αγιοκατάταξη στην Ορθόδοξη Εκκλησία»,
Εἰσήγηση στὴ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ ἐπὶ τῆς Λα-
τρείας τῆς Ἐκκλησίας Ἑλλάδος, ἀναρτημένη
στὴν ἱστοσελίδα τῆς ἐν λόγῳ Ἐπιτροπῆς, σ. 1. Ἡ
ἐν λόγῳ Εἰσήγηση τοῦ κ. Ὑφαντῆ, ἐπεξεργασμέ-
νη καὶ ἐμπλουτισμένη μὲ τὴ σχετικὴ βιβλιογρα-
φία, δημοσιεύτηκε στον τόμο ἀρ. 88 τοῦ περιο-
δικοῦ Θεολογία, ἔτος 2017, σσ. 67-81).
14. Ἡ περικοπὴ αὐτὴ ἔχει ὡς ἑξῆς: «Εἶπεν ὁ Κύ-
ριος τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς· Ταῦτα ἐντέλλομαι
ὑμῖν, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. Εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶς
μισεῖ, γινώσκετε ὅτι ἐμὲ πρῶτον ὑμῶν μεμίσηκεν.
εἰ ἐκ τοῦ κόσμου ἦτε, ὁ κόσμος ἂν τὸ ἴδιον ἐφίλει·
ὅτι δὲ ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ, ἀλλ᾽ ἐγὼ ἐξελε-
ξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου, διὰ τοῦτο μισεῖ ὑμᾶς
ὁ κόσμος. μνημονεύετε τοῦ λόγου οὗ ἐγὼ εἶπον
ὑμῖν· οὐκ ἔστι δοῦλος μείζων τοῦ κυρίου αὐτοῦ.
εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν· εἰ τὸν λόγον
105 μου ἐτήρησαν, καὶ τὸν ὑμέτερον τηρήσουσιν.
ἀλλὰ ταῦτα πάντα ποιήσουσιν ὑμῖν διὰ τὸ ὄνομά
μου, ὅτι οὐκ οἴδασι τὸν πέμψαντά με. εἰ μὴ ἦλθον
καὶ ἐλάλησα αὐτοῖς, ἁμαρτίαν οὐκ εἶχον· νῦν δὲ
πρόφασιν οὐκ ἔχουσι περὶ τῆς ἁμαρτίας αὐτῶν.
ὁ ἐμὲ μισῶν καὶ τὸν Πατέρα μου μισεῖ. εἰ τὰ ἔργα
μὴ ἐποίησα ἐν αὐτοῖς, ἃ οὐδεὶς ἄλλος πεποίηκεν,
ἁμαρτίαν οὐκ εἶχον· νῦν δὲ καὶ ἑωράκασι καὶ με-
μισήκασι καὶ ἐμὲ καὶ τὸν Πατέρα μου. ἀλλ᾽ ἵνα
πληρωθῇ ὁ λόγος ὁ γεγραμμένος ἐν τῷ νόμῳ
αὐτῶν, ὅτι ἐμίσησάν με δωρεάν. ὅταν δὲ ἔλθῃ ὁ
Παράκλητος, ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ Πα-
τρός, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ παρὰ τοῦ Πα-
τρὸς ἐκπορεύεται, ἐκεῖνος μαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ·
καὶ ὑμεῖς δὲ μαρτυρεῖτε, ὅτι ἀπ᾽ ἀρχῆς μετ᾽ ἐμοῦ
ἐστε. Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλι-
σθῆτε. ἀποσυναγώγους ποιήσουσιν ὑμᾶς· ἀλλ᾽
ἔρχεται ὥρα, ἵνα πᾶς ὁ ἀποκτείνας ὑμᾶς δόξῃ λα-
τρείαν προσφέρειν τῷ Θεῷ». (Ἰω. 15, 17-27 καὶ
16, 1-2).
15. Γιὰ τοὺς Κυπρίους νεομάρτυρες γενικά,
καθὼς καὶ γιὰ τὸ μεγάλο καὶ ἀνοικτὸ θέμα τῶν
Κυπρίων μαρτύρων/ἐθνομαρτύρων κατὰ τὸ κυ-
πριακὸ 1821, βλ. Κωστῆς Κοκκινόφτας, «Ἡ συμ-
βολὴ τῶν νεομαρτύρων καὶ τῶν ἐθνομαρτύρων
στὴ διατήρηση τῆς ἑλληνορθόδοξης συνείδησης
τῶν Κυπρίων», στό: Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυ-
πριανός. Ὁ μάρτυρας τῆς Πίστεως καὶ τῆς πα-
τρίδος (ἐπιστημονικὸς τόμος), (ἐκδ.) Ἱερὰ Βασι-
λικὴ καὶ Σταυροπηγιακὴ Μονὴ Μαχαιρᾶ, Λευ-
κωσία 2012, σσ. 705-749.
16. Βλ. σχετικό μας λῆμμα στὴ ΜΟΧΕ, τόμ. 9,
σσ. 179-180, μὲ ἀναφορὰ στὴ βιβλιογραφία.
ρολόγιον τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, παρέμεινε γνωστὸς ὡς Γεώργιος17), Πολύδωρος18 ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ
ΦΩΤΙΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ
(ὁ ὁποῖος μαρτύρησε στὴ Νέα Ἔφεσο τῆς Μικρασίας τὸ 1794 καὶ τιμᾶται στὶς 3 Σε-
πτεμβρίου) καὶ Μιχαὴλ19 (ὁ ὁποῖος μαρτύρησε στὴ Μάκρη τῆς Θράκης στὶς 6 Ἀπριλίου
τοῦ 1836). Πρόσφατα ὅμως προέκυψαν στοιχεῖα καὶ γιὰ ἄλλες περιπτώσεις Κυπρίων
νεομαρτύρων, τῶν ὁποῖα τὰ πρόσωπα καὶ τὸ μαρτύριο διέσωσε ἡ ζῶσα τοπικὴ προ-
φορικὴ παράδοση20. Στὶς περιπτώσεις αὐτὲς ἀνήκει καὶ ὁ καλλίνικος τοῦ Χριστοῦ
νεομάρτυς Ἰωνᾶς ὁ Κύπριος.

Ἡ μοναδικὴ σήμερα, γνωστὴ σ᾽ ἐμᾶς, μαρτυρία-διήγηση21 γιὰ τὸ πρόσωπο καὶ

τὸ μαρτύριο τοῦ νεομάρτυρος Ἰωνᾶ περιλαμβάνεται σὲ εὐρύτερη ἀξιόλογη
ἐργασία22 γιὰ τὸ χωριὸ Ἄσσεια (Ἄσκεια) Μεσαορίας τοῦ μακαριστοῦ ἤδη Γε-
ωργίου Π. Πάκκου (1908-1991), ποὺ καταγόταν ἀπὸ τὸ χωριὸ τοῦτο. Ἡ διήγηση
αὐτή, ὅπως καὶ σύνολο τὸ ὑλικὸ τῆς ἐν λόγῳ ἔκδοσης, ἀποθησαυρίστηκε ἀπὸ
τὸν μακαριστὸ συγγραφέα σὲ διάφορα χειρόγραφα τετράδιά του, τὰ ὁποῖα κα-
τέγραφε ὡς πρόσφυγας ἀπὸ τὸ 1974 μέχρι καὶ τὴν κοίμησή του τὸν Ἀπρίλιο τοῦ
1991. Τὰ καταγραφόμενα ἱστορικὰ γεγονότα συνελέγησαν ἀπὸ τὸν Γεώργιο
Πάκκο καθόλη τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς του μὲ πολλὴ ἐπιμέλεια καὶ ὑπευθυνότητα
ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἔγκυρες διηγήσεις ἡλικιωμένων συγχωριανῶν του, τοὺς ὁποίους
καὶ κατὰ κανόνα κατονομάζει. Ἕνας ἀπ᾽ αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ παπποῦς του, παπᾶ
Λεόντιος (1836-1944), πού, ὅπως σημειώνει «μέχρι την τελευταίαν ημέραν της
ζωής του εδιατηρούσεν μεγάλον ενθυμητικόν»23 (δηλ. εἶχε πολὺ καλὴ μνήμη).
Τὸ σπουδαιότατο τοῦτο συλλεγὲν ἱστορικο-λαογραφικὸ ὑλικὸ ἔτυχε εὐτυχῶς
τῆς κατάλληλης ἐπεξεργασίας, ταξινόμησης καὶ ἔκδοσης ἀπὸ ὁμάδα εἰδημόνων
ἐπιστημόνων24. Σημαντικὸ γιὰ τὸ θέμα μας εἶναι αὐτό, ποὺ σημειώνει στὸν ἐμπε-
ριστατωμένο Πρόλογό του στὴν ἔκδοση αὐτὴ ὁ ἀναπληρωτὴς καθηγητὴς τοῦ
Τμήματος Ἱστορίας καὶ Ἀρχαιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Κύπρου Πέτρος Πα-
παπολυβίου, ἀναφερόμενος σὲ κάποια διήγηση τοῦ συγγραφέα: «Οι αιωνόβιες
παραδόσεις και οι θρύλοι που έφτασαν από στόμα σε στόμα και διασώθηκαν,
ως σε κιβωτό, από τον Γεώργιο Πάκκο, επαληθεύθηκαν και σε αυτή την περί-
πτωση»25. Αὐτὰ τὰ εἰσαγωγικὰ κρίθηκαν ἀναγκαῖα, γιὰ νὰ ἀντιληφθοῦμε τὴν
ἀξιοπιστία τῶν καταγραφομένων διηγήσεων καὶ τὴ σοβαρότητα καὶ ὑπευθυ-

17. [Νικοδήμου μοναχοῦ Ἁγιορείτου], Νέον σκοπῇ Σόλων-Μητροπόλει Μόρφου διαλάμψα-

Μαρτυρολόγιον, ὅπ. ἀν. (ὑποσημ. 1), σσ. 175-177.
18. Βλ. σχετικὸ λῆμμα μας στὴ ΜΟΧΕ, τόμ. 12,
σσ. 281-282, μὲ ἀναφορὰ στὴ βιβλιογραφία.
19. Πλήρης ᾀσματικὴ Ἀκολουθία τοῦ νεομάρτυ-
ρος Μιχαὴλ μὲ τὴ συναφὴ βιβλιογραφία βλ. στό:
Θεοχάρης Σχίζας (ἐπιμ.), Κύπρια Μηναῖα, (βλ.
ἀν., ὑποσημ. 3), τόμ. Ϛ´ (Μάρτιος-Ἀπρίλιος), Λευ-
κωσία 1999, σσ. 67-79.
20. Σ᾽ αὐτοὺς συγκαταλέγονται οἱ περιπτώσεις
τῶν νεομαρτύρων καὶ διακόνων στὴ Μονὴ τοῦ
Ἁγίου Μάμαντος Μόρφου Μακρυδιάκου καὶ
Χριστοφόρου, γιὰ τοὺς ὁποίους ἐντάξαμε σχε-
τικὰ λήμματα στὸ ὑπὸ ἔκδοση ἔργο, Οἱ ἐν τῇ ἐπι-
ντες καὶ ἐξαιρέτως τιμώμενοι ἅγιοι, (ἐκδ.) Ἱερὰ
Μητρόπολις Μόρφου, Λευκωσία 2018.
21. Εὐχαριστῶ καὶ ἀπὸ τὴ θέση αὐτὴ τὸν Πανιε-
ρώτατο Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο, ποὺ
ἐντόπισε καὶ μᾶς ὑπέδειξε τὴν ἐν λόγῳ διήγηση.
22. Ἱστορικὸ τοῦ χωρίου Ἄσσια. Μαρτυρία Γε-
ώργιου Π. Πάκκου, (ἐκδ.) Στέγη Γραμμάτων καὶ
Τεχνῶν, Λευκωσία 2013.
23. Ὅπ. ἀν., σ. 46.
24. Βλ. «Σημείωμα από τους εκδότες», ὅπ. ἀν.,
σσ. 21-22.
25. Ὅπ. ἀν., σ. 31. 106
ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΟΙ νότητα τῆς ἔκδοσης αὐτῆς.
ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ
ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ: ΙΩΑΝΝΗΣ
Ο ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑı Τὰ ὅσα ἀφοροῦν στὸν νεομάρτυρα Ἰωνᾶ τὸν Κύπριο περιλαμβάνονται στὸ κεφάλαιο
ΚΑΙ ΙΩΝΑΣ Ο ΕΝ ΚΥΠΡΩı «Ο Ιωνάς που δεν δέχτηκεν να γινεί Τούρκος»26. Τὰ ἀποδίδουμε ἐδῶ σύμφωνα μὲ
τὴν ἐν λόγῳ διήγηση. Καταρχήν, τὸ περιγραφόμενο γεγονὸς δὲν χρονολογεῖται ἐπα-
κριβῶς ἀλλά, σύμφωνα μὲ τὸ εὐρύτερο χρονολογικὸ πλαίσιο τῶν συναφῶν διηγήσεων
τοῦ συγγραφέα, ἔλαβε χώρα κατὰ τὴν ὕστερη στὴν Κύπρο Τουρκοκρατία (18ος αἰ.-
1878) καί, πιθανώτατα, κατὰ τὸν 19ο αἰώνα.

Ὁ εὐλογημένος Ἰωνᾶς, νέος στὴν ἡλικία καὶ εὐλαβὴς χριστιανός, καταγόταν ἀπὸ
τὰ χωριὰ τῆς Κυθρέας (εἴτε δηλ. ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν Κυθρέα, εἴτε ἀπὸ τὰ πέριξ χωριά)
καὶ εἶχε ἀρραβωνιασθεῖ μὲ κάποια κοπέλλα ἀπὸ τὴν Ἄσσεια, ποὺ λεγόταν Βαρβάρα.
Κάποια στιγμὴ ἀποφασίσθηκε ὁ γάμος τῶν νέων αὐτῶν, καὶ ὁ Ἰωνᾶς ἦλθε μὲ τοὺς
συγγενεῖς καὶ φίλους του στὴν Ἄσσεια, γιὰ νὰ τελέσουν ἐκεῖ τὸ Μυστήριο. Ἦταν
Μάιος μήνας τότε. Ἀφοῦ στεφανώθηκε τὸ ἀνδρόγυνο, ξεκίνησαν ἔφιπποι μὲ τὴ συ-
νοδία τους νὰ μεταβοῦν στὸ χωριὸ τοῦ Ἰωνᾶ, ὅπου καὶ θὰ διέμεναν. Ὅταν ὅμως
ἔφθασαν στὴν περιοχὴ Μάνεια27, οἱ Τοῦρκοι τῆς Ἄσσειας τοὺς εἶπαν νὰ σταθοῦν
γιὰ λίγο ἐκεῖ, διότι τάχα οἱ χανούμισσές τους ἤθελαν νὰ ἰδοῦν τὴ νύμφη. Ὁ σκοπὸς
ὅμως τῶν μωαμεθανῶν ἦταν ἄλλος, νὰ ἁρπάσουν δηλαδὴ τὴ νύμφη καὶ νὰ τὴν ἀτι-
μάσουν, ὅπως τὸ εἶχαν συχνὰ συνήθεια μὲ τὶς νεόνυμφες χριστιανὲς κοπέλλες28.

Ὁ Ἰωνᾶς, ἔχοντας ἀντιληφθεῖ τὸν πραγματικὸ σκοπὸ τῶν Τούρκων, δὲν σταμάτησε
ἀλλὰ συνέχισε ἔφιππος τὴν πορεία του. Οἱ μωαμεθανοὶ ὅμως ἔτρεξαν ξοπίσω τους
καὶ τοὺς ἔφθασαν. Ἀλλ᾽ ἡ Βαρβάρα, ὅταν κατάλαβε πὼς τοὺς κατέτρεχαν καὶ πρὶν
τοὺς φθάσουν, πρόλαβε καί, πηδώντας κάτω ἀπὸ τὸ ἄλογο, ὅρμησε μέσα στὴ φυτεία
τῶν πανύψηλων τότε σιτηρῶν29, καθότι ἦταν μήνας Μάιος καὶ ἐποχὴ ποὺ πλησίαζε
τὸ θέρος. Κρύφτηκε λοιπὸν αὐτὴ μέσα στὰ πυκνὰ σιτηρὰ καί, χάριτι Θεοῦ, δὲν τὴν
ἐντόπισαν οἱ ἀκόλαστοι διῶκτες.

Τὸν Ἰωνᾶ ὅμως τὸν συνέλαβαν καὶ ἄρχισαν νὰ τὸν βασανίζουν καὶ νὰ τὸν πιέζουν
νὰ ἀλλαξοπιστήσει, νὰ γίνει μωαμεθανός. Ὁ νέος ὅμως παρέμενε σταθερὸς στὴν
ὁμολογία τῆς Πίστης τοῦ Χριστοῦ. Κατόπιν, ἄρχισαν νὰ τὸν κολακεύουν καὶ νὰ

26. Ὅπ. ἀν., σσ. 68-69.
27. Τσιφλίκι τῆς Ἄσσειας, ποὺ καταλάμβανε πε-
ρίπου 5000 ἑκτάρια εὔφορης γῆς.
28. Κάτι ἀνάλογο μοῦ διηγήθηκε ὁ μακαριστὸς
ἤδη κατὰ σάρκα ἀδελφὸς τοῦ Γέροντός μου,
Ἀρχιμανδρίτου Ἀθανασίου Σταυροβουνιώτου,
Θεόδωρος Τσικουρῆς (1915-2010). Μοῦ ἀνέφερε
δηλαδὴ πὼς τὸ βδελυρὸ τοῦτο «ἔθιμο» τῶν Τούρ-
κων συνεχιζόταν καὶ ἐπὶ ἐποχῆς τοῦ προαναφερ-
θέντος παπᾶ Λεοντίου (ποὺ ἦταν καὶ τοῦ Θεό-
δωρου παπποῦς), ὅταν αὐτὸς δηλαδὴ ἦταν ἀκόμη
νέος (περ. 1855-1865). Μὴ ἀνεχόμενος τὸ τουρκικὸ
107
τοῦτο ἔθος ὁ νεαρὸς Λεόντιος, ὁ ὁποῖος, σημει-
ωθήτω, διακρινόταν γιὰ τὴ λεβεντιὰ καὶ τὴν ὑπερ-
φυσικὴ σωματικὴ δύναμή του, σὲ συνεννόηση καὶ
μὲ ἄλλους χωριανούς του, ἐπενέβησαν δυναμικὰ
σὲ ἀνάλογη περίπτωση γάμου στὴν Ἄσσεια, τι-
μωρώντας παραδειγματικὰ τὸν ὑποψήφιο
Τοῦρκο δράστη. Γιὰ νὰ λυτρωθεῖ ὅμως ὁ Λεόντιος
τότε ἀπὸ τὸν ἐπικρεμάμενο κίνδυνο θανάτου, διέ-
φυγε στὴ Μικρὰ Ἀσία, ὅπου παρέμεινε γιὰ ἀρκετὰ
χρόνια, καὶ ἐπέστρεψε στὴ γενέτειρά του μετὰ τὴ
λήξη τῆς Τουρκοκρατίας στὴ νῆσο (1878).
29. Θυμᾶμαι τὸν ὡς ἄνω Γέροντά μου, ἀρχιμ.
Ἀθανάσιο, ποὺ μᾶς διηγεῖτο γιὰ τοὺς παλιοὺς
καλοὺς καιροὺς καρποφορίας τῶν σιτηρῶν στὴ
τοῦ τάζουν μεγάλες περιουσίες καὶ ἀξιώματα, ἂν τούρκευε, καὶ ὑπόσχονταν νὰ τὸν ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ
ΦΩΤΙΟΣ ΙΩΑΚΕΙΜ
κάνουν Ἐφέντη. Ὁ εὐλογημένος ὅμως Ἰωνᾶς, ὁ ἁπλοῦς καὶ ὀλιγογράμματος, ἀλλὰ
πλήρης πλέον φωτισμοῦ καὶ χάριτος, τοὺς ἀπαντοῦσε θεόσοφα: «Δὲν ἀφήνω τὸ
ψωμὶ τὸ σωστὸ καὶ νὰ πάρω τὸ κομμάτι». (Δηλ. δὲν ἀφήνω τὴν Ὀρθόδοξη Πίστη
μου, ποὺ εἶναι τὸ πλήρωμα τῆς Ἀλήθειας, καὶ νὰ ἀσπασθῶ τὴ δική σας πίστη, ποὺ
περιέχει κάποια ψήγματα Ἀλήθειας, παρμένα κι αὐτὰ ἀπὸ τὴ δική μου Πίστη).

Ἐξαγριωμένοι οἱ Τοῦρκοι, ἄρχισαν νὰ τὸν ἀπειλοῦν μὲ θάνατο. Ὅταν ὅμως εἶδαν

πώς, οὔτε ὑποσχέσεις, οὔτε βασανιστήρια ἔκαμπταν τὴν ἀκράδαντη πέτρα τῆς χρι-
στιανικῆς ὁμολογίας του, ἀποφάσισαν νὰ τὸν θανατώσουν μὲ λίαν ἐπώδυνο θάνατο,
τὸν ἀνασκολοπισμό. Τὸν κάθισαν δηλαδὴ μὲ ὁρμὴ ἐπάνω σὲ αἰχμηρὸ σίδηρο (πα-
λούκι), ὅπου ὁ γενναῖος Ἰωνᾶς τελειώθηκε μὲ μεγάλους πόνους καὶ παρέδωκε τὴν
ἁγία του ψυχὴ στὰ χέρια τοῦ ἀγωνοθέτη Χριστοῦ.

Ὅσον ἀφορὰ στὴ σύζυγο τοῦ νεομάρτυρος Βαρβάρα, κατάφερε, ὅπως εἴπαμε, μετὰ
ἀπὸ πολλὲς ταλαιπωρίες νὰ διαφύγει τὴν ἀτίμωση. Κι ὅταν, μετὰ ἀπὸ παρέλευση
πολλῶν ἐτῶν γήρασε καὶ τὴ ρωτούσανε οἱ γυναῖκες νὰ τοὺς διηγηθεῖ τὸ γεγονός,
ἐπειδὴ ἦταν ἀγράμματη καὶ δὲν γνώριζε τὴν ἀκριβὴ χρονολογία, ἀπαντοῦσε πὼς
«ἔχει τόσους Μαΐους, ποὺ ἔγινε αὐτὸ τὸ κακό». Ἤξερε δηλαδὴ νὰ ὑπολογίζει μὲ τὸ
πόσοι μῆνες Μάιοι εἶχαν περάσει.

Τὸ πάθος τοῦ νεομάρτυρος Ἰωνᾶ ἐνέχει ὅλα τὰ στοιχεῖα ἑνὸς κατὰ Χριστὸν μαρ-
τυρίου νεομάρτυρος30. Στὴν Ἐκκλησία μας ἐπαφίεται ἡ διακήρυξη τῆς ἁγιότητάς
του καὶ τῆς ἐπίσημης ἐγγραφῆς του στὸ Ἑορτολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας31.

Ταῖς τῶν σῶν νεομαρτύρων Ἰωάννου καὶ Ἰωνᾶ πρεσβείαις, Χριστὲ ὁ Θεός, ἐλέησον
καὶ σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν!

Μεσαορία, ὅταν οἱ χείμαρροι Πεδιαῖος καὶ Για-
λιᾶς εἶχαν γιὰ μεγάλο διάστημα νερό, ὁπόταν τὰ
σπαρτὰ γίνονταν τόσο μεγάλα, σχεδὸν δύο μέτρα,
ὥστε ἔκρυβαν αὐτοὺς ποὺ μπαίνανε μέσα!
30. «Νεομάρτυρες ἀπὸ διακοσίων ἐτῶν καὶ πλέον
ἐπεκράτησε νὰ ὀνομάζονται ἐκεῖνοι ποὺ ἀπέθνη-
σκαν ἀπὸ τὰ μαρτύρια τῶν Τούρκων, ἐπειδὴ ὁμο-
λογοῦσαν τὴν πίστη τους στὸν Χριστὸν καὶ δὲν
ἐδέχοντο νὰ ἀλλαξοπιστήσουν... Στοὺς Νεομάρ-
τυρες τὸ κυριαρχοῦν στοιχεῖο στὸν ἀγώνα τους
γενικότερα καὶ στὴ στιγμὴ τοῦ μαρτυρικοῦ τους
θανάτου εἰδικότερα ἦταν ἡ ὁμολογία τῆς πίστεώς
τους εἰς Χριστόν. Οἱ Νεομάρτυρες ἦταν συνήθως
νέοι καὶ ἁπλοὶ ἄνθρωποι τοῦ λαοῦ... οἱ ὁποῖοι μὲ
τὸν μαρτυρικό τους θάνατο προκαλοῦσαν τὴ συ-
γκίνηση στοὺς ὁμοδόξους καὶ ἐπὶ πλέον τοὺς ἐνε-
θάρρυναν νὰ μείνουν σταθεροὶ στὴ χριστιανικὴ
ὀρθόδοξη πίστη τους». (βλ. Χρ. Κρικώνη, «Ὁ χρι-
στοκεντρικὸς χαρακτήρας τοῦ μαρτυρίου τῶν
νεομαρτύρων», ὅ.π. ἀν., ὑποσημ. 2, σσ. 69, 70).
Ἀνάλογα μαρτύρια ἀπαντῶνται καὶ στὸ Νέον
Μαρτυρολόγιον τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, ὅπως τὰ
τῶν ἁγίων νεομαρτύρων Δημητρίου τοῦ Τορ-
ναρᾶ καὶ Ἰωάννου τοῦ Κουλικᾶ (βλ. ὅπ. ἀν., ὑπο-
σημ. 1, σ. 52).
31. Βλ. Στυλιανὸς Παπαδόπουλος, «Διακήρυξη
ἁγιότητας ἁγίου (ὄχι: ἁγιοποίηση-ἀναγνώριση-
ἀνακήρυξη), στό: Στ. Παπαδόπουλος (ἐπιμ.), Ὁ
ἅγιος καὶ ὁ μάρτυρας στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ὅ.π.
ἀν., ὑποσημ. 2, σσ. 170-182. 108
Εἰκ. 1. Ἑλληνικὸς κώδικας Parisinus Supplément Graecus 27 (12ου αἰ.), φ. 220v. Ἡ λειτουργικὴ σημείωση τοῦ
15ου αἰ., γραμμένη μὲ ἔντονη ἐρυθρὴ μελάνη στὸν ἐνδιάμεσο τῶν δύο στηλῶν τοῦ ἀρχικοῦ κειμένου κενὸ
χῶρο, παραπλεύρως στὴ λειτουργικὴ ρουμπρίκα τῆς 16ης Αὐγούστου, ποὺ ἀναφέρεται στὸν νεομάρτυρα
Ἰωάννη τὸν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ καὶ ἔχει ὡς ἑξῆς (διατηροῦμε τὴν ὀρθογραφία τοῦ πρωτοτύπου, ἐνῶ συμπλη-
ρώνουμε τὶς παλαιογραφικὲς συντμήσεις ἐντὸς παρενθέσεων): «τὴ αὐτὴ ἠμ(έ)ρ(ᾳ) καὶ τοῦ αγ(ίου) μ(ά)ρ(τυρος)
ιω(άννου) τ[ο]ῦ νέου τοῦ μαρτυρίσαντος εν αλεξανδρία· ζήτ(ει) Σα(ββάτῳ) Γ´ του πάσχ(α) +».

109
Εἰκ. 2. Λεπτομέρεια τοῦ Ἑλληνικοῦ κώδικα Parisinus Supplément Graecus 27 (12ου αἰ.), φ. 220v, μὲ τὴ λειτουργικὴ
σημείωση τοῦ 15ου αἰ.

110