Green Fonksiyonu – Ders Notları Dr.

Serkan Aksoy

Green
Fonksiyonu

Ders Notları

Dr. Serkan Aksoy

Bu ders notları Advanced Engineering Electromagnetics (C. A. Balanis), 2012 kitabı temel alınarak, hazırlanmıştır. Gelecek
önerileri için, lütfen Dr. Serkan Aksoy (saksoy@gtu.edu.tr) ile temasa geçiniz.
Green Fonksiyonu – Ders Notları Dr. Serkan Aksoy

İÇİNDEKİLER

1. GREEN FONKSİYONU------------------------------------------------3
1.1. Green Fonksiyonu & Sturm-Liouvelli -------------------------------------------------------------- 3
1.1.1. Kapalı Formda Green Fonksiyonu ---------------------------------------------------------------------- 3
1.1.2. Green Fonksiyonunun Seri Gösterilimi ---------------------------------------------------------------- 3
1.1.3. Green Fonksiyonunun İntegral Gösterilimi ----------------------------------------------------------- 3
1.2. Green Özdeşlikleri ve Green Yöntemi-------------------------------------------------------------- 4
1.3. Diyadik Green Fonksiyonu ---------------------------------------------------------------------------- 4
1.4. Green Fonksiyonunun Skaler İfadesi --------------------------------------------------------------- 5
1.4.1. Uzak Alan Yaklaşımı --------------------------------------------------------------------------------------- 5

2
Green Fonksiyonu – Ders Notları Dr. Serkan Aksoy
( )
1. GREEN FONKSİYONU ( )
∫ ( )

Elektromanyetik teoride (ve mühendislik problemlerinde)

( ) ( )
birçok problem ikinci mertebeden kısmi diferansiyel ( )
∫ ( )
denklemlerin (dalga denklemi vb.) çözümü olarak uygun sınır ( )
(ve/veya başlangıç koşulları kullanılarak) incelenebilir. Bu
( ) ( )
problemlerin çözümü genelde seri toplamı şeklinde elde ∫
edilebilmekte, fakat alanın hızlı değiştiği bölgelerde bu ( ) ( )
( )
çözümlerin yavaş yakınsama problemleri ile birlikte,
çözümdeki birçok terim ve katsayı nedeni ile çözümün ilişki kurulabilir. Sturm-Liouville operatörünün Kendine
analitik ve tam olarak analiz edilmesi zor olmaktadır. Bu Özdeş (Self-Adjoint, Hermitian) olduğu ispat edilebilir.
nedenle söz konusu çözümlerin Kapalı Formda (Closed Form)
eldesi önem taşır. Green fonksiyonu çözümleri söz konusu 1.1.1. Kapalı Formda Green Fonksiyonu
kapalı form çözümlerinin akım yoğunluğu ( ) ve yük Sturm–Liouville diferansiyel denklemi daha genel olarak
yoğunluğu ( ) bilinmesi durumunda, elektrik ve manyetik
alan büyüklüklerinin hesaplanması ile ilgilenilir.
Green fonksiyonu çözümü birim (noktasal) kaynağa { [ ( ) ] ( ) ( )} ( ) ( )
ortamın verdiği cevabı (oluşan alanı) gösterir. Yani ortamın
(sistemin) dürtü cevabı veya transfer fonksiyonu olarak bilinir. biçiminde verilir. Burada ( ) olmak üzere
Böylece gerçek kaynağın oluşturduğu etki farklı
pozisyonlardaki dürtü cevaplarının toplamı olarak elde edilir. ( ) ( ) ( ) ( )
Green fonksiyonu çözümü problemin yapısına göre
denklemi yazılır. Burada ( ) çözümü hariç ( ( )’in
- Sonlu Fonksiyon Çözümleri: Sadece homojen diferansiyel
sıfır olmayan çözümleri de dâhil olmak üzere), çözümler
denklem çözümleri biliniyorsa kullanılır.
Green fonksiyonunun varlığına karşılık gelir. Aksi takdirde
- Sonsuz Seri Toplamı Çözümleri: Uygun ortonormal Green fonksiyonu mevcut olmayıp, bu durum olmak
fonksiyonların seçimi ile özdeğerlerin sınır koşulları ile üzere, ’in tekil olması (mevcut olmaması) hali ile
hesaplandığı durumdur. Kaynağın şiddeti özfonksiyonların eşdeğerdir ve ( ) iken oluşur. Buna göre Green
katsayılarını etkiler. fonksiyonu, ( ) aşağıdaki özelliklere sahiptir:

- İntegral Çözümleri: Özdeğerlerin spektrumu sürekli iken - ( ), hariç homojen diferansiyel denklemi sağlar.
kullanılır. - ( ) ( ) olmak üzere simetriktir.
- ( ) belirli homojen sınır koşullarını sağlar.
Tüm bu çeşitlerde elde edilen çözümün sonucu aynı olup, - ( ), ‘de süreklidir.
problemin ve kaynağın durumuna göre çözüm türü seçilir. - ‘de ( )⁄ türevi ⁄ ( ) olmak üzere
Burada , ( )- ( ) ( ) türündeki Sturm-Liouville tekillliğe sahiptir.
türü diferansiyel denklemleri için Green fonksiyonu
Simetri ve tekillik özelliklerini kullanarak, Green fonksiyonu
( ) ( ) ( ) çözümü farklı sınır koşullarını sağlamak üzere iki farklı Green
çözümünün toplamı olarak ta yazılabilir. Kapalı Form
( ) ( ) ( ) çözümleri sadece homojen diferansiyel denklem çözümleri
biliniyorken kullanılabilir.
olmak üzere, Skaler ve Vektörel Dalga Denkleminin
çözümleri için elde edilmeye çalışılır. 1.1.2. Green Fonksiyonunun Seri Gösterilimi
1.1. Green Fonksiyonu Sturm-Liouville İlişkisi Green fonksiyonu aralığında
Green fonksiyonu çözümlerinde çoğunlukla ( ) ( )
( ) ∑
[ ( ) ] ( ) ( ) ( )
olarak seri formunda gösterilebilir. Burada * ( )+ sınır
biçiminde diferansiyel denklemler söz konusudur. Burada koşullarını da sağlayan Sturm-Liouville operatörü için
Sturm-Liouville Operatörü olmak üzere ( ) ( ) ortonormal öz fonksiyonların tam bir setidir. Bu gösterilim
biçiminde Sturm-Liouville Problemi elde edilir. Buna karşın Bilinear Formül olarak bilinir. durumunda tekillik
kaynak tarafından uyarılan EM alanlar en genel manada ortaya çıkmakla beraber, genelde bu tekillikler basit kutuplar
şeklinde toplamlar veya kesim noktaları biçiminde sürekli
( ) ( ) özdeğer spektrumu tanımlayan integral gösterilimi ile ifade
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) edilirler.
1.1.3. Green Fonksiyonunun İntegral Gösterilimi
türü diferansiyel denklemleri sağlarlar. Burada operatör
olmak üzere ( ) ( ) biçiminde özdeğer–özvektör Bu gösterilim özdeğer spektrumu sürekli iken ve genelde
denklemi elde edilir. Sturm-Liouville problemi ile özdeğer– sınır koşulları sonsuzda iken kullanılır ve
özvektör problemi arasında, katsayılar kapsamında
Green Fonksiyonu – Ders Notları Dr. Serkan Aksoy
( ) alanın söz konusu birim kaynak çözümünün kullanılması ile
( ) ∫ hesaplanmasını sağlar. Bu kapsamda

( ) ∭ ( ) ̅( )
olarak verilir. Bazen integral gösterilim, integralin bir kısmı
ayrık (sonlu sayıda modlar) spektrumu, diğer kısmı sürekli
(kapalı bölgelerde sönen modlar, açık bölgelerde radyasyon
bağıntısı yazılabilir ve ̅ ( ) Diyadik Green Fonksiyonu
koşulu) spektrumu göstermek üzere elde edilebilir.
olarak bilinir. Bu işlemde ( ) ve ( ) vektörel büyüklükler
1.2. Green Özdeşlikleri ve Green Yöntemi olduğundan ̅ ( ) bir Diyadik olup tane dyad'ın
toplanması olarak
Green yöntemi üç boyutlu ve sağ yanlı skaler Helmholtz
denkleminin Sınır Koşulu altında çözümü için genelleştirilmiş
bir yol öne sürer. Buna göre sırası ile birinci ̅ ∑

∬ ⃗⃗⃗⃗ ∭( )
verilmek üzere, bir diyad ise ve vektörlerinin yanyana
yazılması ile
ve ikinci Green özdeşliği
( )
∭( ) ∬( )
olarak verilir. Vektörlere benzer biçimde Dyadikler skaler ve
vektörel çarpımlar, türev ve integral vb. çeşitli işlem
olmak üzere, genelleştirilmiş Green yöntemi ile çözüm özelliklerini sağlarlar. Diyadik bir büyüklük olarak, vektörler
üzerinde etkili olan ve sonuç olarak yine vektörel büyüklük
( ) ∭ ( ) ( ) üreten matematiksel bir işlemdir. Diyadik işlemi kolonları
( ) ile çarpılarak ( )’yi veren bir tür kare matris olarak
düşünülebilir. Bir başka bakış açısı ile ise Diyadik işlemi iki
∬( ( ) ( ) ( ) ( ))
vektör aracılığı ile ifade edilebilir. Öyle ki ve birer
vektör olmak üzere ( ) ( ) ( )
olarak tanımlanan bir işlemde ̅ bir diyadik işlemi
olarak bulunur. Bu çözüm sınır koşullarının durumunu göre
olarak tanımlanır. Bu işlem indis gösterilimi ile ̅ 'nin , ’inci
sadeleşir.
eleman
Sınır koşulu Çözüm
Homojen olmayan kısmi diferansiyel denklemler

Dirichlet
( ) ∭ ( ) ( ) olup ̅ işlemi ( ) olarak ifade edilir. Burada ,
( )
( ) skaleri ile ifade edilir. Yine ̅ 'nin i'inci eleman
( )
Dirichlet ∭ ( ) ( )
( )
olarak tekrarlanan indisi 1'den 3'e toplam tanımlar. Bir diğer
( ) ∬ ( ) ( ) örnek olarak ( ) ( ) ( ) işlemi göz
önüne alınsın. Burada işlemi diyadik işlemi olarak bilinir.
Neumann ( ) Böylece Vektörel Helmholtz denklemindeki kaynak terimi
( ) ( ), integral denklemindekine benzer biçimde
∭ ( ) ( )

( ) ̅
∬ ( ) ( ) ∭ ( ) ( )

Karışık Kompleks fakat mümkün

olarak ifade edilebilir. Burada ̅ birim çapraz matrisini
1.3. Diyadik Green Fonksiyonu gösteren birim Diyadik işlemidir. ̅’nın herhangi bir başka
Bu durumda zaman bağımlılığı monokromatik dalgalar vektöre uygulanması durumunda tekrar vektörün kendisi
için Vektörel Helmholtz denklemi oluşur. Buradan ( ) ve ( ) Vektörel Helmholtz
denkleminde yerine konulursa Diyadik Green fonksiyonu için
( ) ( ) ( )
̅( ) ̅( ) ̅ ( )
olarak yazılır. Bu bağıntı kullanılarak verilen ( ) akım
yoğunluğu kaynağından faydalanarak ( ) değerinin diferansiyel denklemi elde edilir. Bu denklem elde edilirken
hesaplanması için Diyadik Green fonksiyonu kullanılır. Farklı denklemindeki hacim integrali ile operatörünün yer
bir yöntem olarak vektör potansiyeli de aynı amaç için değiştirmesi eğer kaynak bölgesinde ise ( ) oldukça
kullanılabilir. Böylece herhangi bir kaynağın oluşturacağı zor ve dikkatlice ele alınması gereken bir durum olduğundan

4
Green Fonksiyonu – Ders Notları Dr. Serkan Aksoy
buradaki hesaplamalarda 'nin kaynak bölgesi dışında | |

( ) olduğu varsayılacaktır. ( )
| |
1.4. Green Fonksiyonunun Skaler İfadesi
olarak bulunur. ̅ ( ) ifadesi ( )’de yerine konularak,
Diyadik Green fonksiyonu skaler Green fonksiyonu mevcut integral ( ) vektör bileşenleri üzerine kurulu
cinsinden olacaktır ve operatörü de yalnızca ( ) üzerine
etkiyecektir. Böylece operatörü integral dışına alınarak
̅( ) [̅ ] ( )
( ) [̅ ]∭ ( ) ( )
olarak verilir. Burada diyadik işlemi olup, ̅ ( )
vektörel Helmholtz denkleminde yerine konulursa,
bulunur. Bu hesaplamalarda gözlem noktasının kaynak
( ) olmak üzere
noktasının dışında olacak şekilde seçildiği unutulmamalıdır.
Buradan düzenleme yapılırsa
(̅ ( )) ( ) ̅ ( )
| |
olduğundan Skaler Green fonksiyonu ( ) için ( ) [̅ ]∭ ( )
| |
( ) ( ) ( )
bulunur. Böylece izotropik ve boş uzayda ( ) kaynaklarının
bulunur. Özel olarak iken küresel koordinatlarda ve oluşturduğu elektromanyetik dalgalar hesaplanabilir.
’den bağımsız olarak (küresel simetrik) denklem
1.4.1. Uzak Alan Yaklaşımı

, ( )- ( ) ( ) Gözlem noktası eğer kaynaklardan çok uzakta ise

| | ,
olur. iken ( ) olacağından, denklem
olacak biçimde uzak alan yaklaşımı altında ( ) yayılım
, vektörü yönündedir. Bu durumda denklemi
( )- ( )

olur. Burada √ iken, ( ) ( )⁄ dönüşümü ile ( ) [̅ ] ∭ ( )

( ) ( ) bulunur. Bu denkleminin eldesinde paydada ihmal

edilmekle beraber, payda ihmal edilmemiştir. Çünkü payda
üstel durumda bulunan ( )terimi 'den daha büyük
halini alır. Bu denklemin çözümü dışarı doğru yayılan
derecelerde faz değişimini önemli ölçüde etkilemektedir.
dalgaları için ( ) olacağından, ( )
Pratikte problemlerde çoğunlukla denklemindeki

( ) ( ) ∭ ( )

olarak bulunur. Burada sabiti orijinde sonsuz küçük

yarıçaplı bir küre üzerinden integral alınarak bulunabilir. Buna akım büyüklüğü olarak küresel koordinatlarda hesaplanır.
göre Gauss teoremi uyarınca ilk terimi integre edilirse

( )
∭ ( ) ∬ ( ) |

bulunur. Buradan Skaler Helmholtz Denklemi

( )
| ∫ ( )

olur. Bu ifadede iken denkleminin ikinci terimi ile

ilgili olarak sıfır olurken, ilk terimi değerini almak
üzere ⁄ değerini alır. Burada | | olmak
üzere kaynak ve gözlem noktalar arasındaki uzaklığı
göstermek üzere, Skaler Green fonksiyonu