Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009

Taùi ñònh daïng Ñòa Kinh teá

NHAØ XUAÁT BAÛN VAÊN HOAÙ THOÂNG TIN

Haø Noäi - 2008
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009
Taùi ñònh daïng Ñòa Kinh teá
WORLD DEVELOPMENT REPORT 2009 - RESHAPING ECONOMIC GEOGRAPHY
BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009 - TAÙI ÑÒNH DAÏNG ÑÒA KINH TEÁ

© 2007 Ngaân haøng Quoác teá veà Xaây döïng vaø Phaùt trieån/Ngaân haøng theá giôùi,
Ñöôøng 1818 H NW
Washington DC 20433
Ñieän thoaïi: 202-473-1000
Internet: wwwworldbankorg
E-mail: feedback@worldbank.org

Giöõ moïi baûn quyeàn

1 2 3 4 5 10 09 08 07
Cuoán saùch laø saûn phaåm cuûa ñoäi nguõ nhaân vieân Ngaân haøng Quoác teá cho taùi
thieát vaø Phaùt trieån/Ngaân haøng Theá giôùi. Caùc taøi lieäu, dieãn ñaït vaø keát luaän
trong cuoán saùch khoâng phaûn aùnh quan ñieåm cuûa caùc Giaùm ñoác Ñieàu haønh
Ngaân haøng Theá giôùi hay Chính phuû maø hoï ñaïi dieän.
Ngaân haøng Theá giôùi khoâng ñaûm baûo ñoä xaùc thöïc cuûa caùc soá lieäu trong cuoán
saùch naøy. Ñöôøng bieân giôùi, maøu saéc, teân haïng, vaø caùc thoâng tin khaùc ñöôïc neâu
treân baûn ñoà trong cuoán saùch naøy khoâng phaûi laø ñaùnh giaù cuûa Ngaân haøng Theá
giôùi ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán laõnh thoå phaùp lyù hay chöùng thöïc veà
nhöõng ñöôøng bieân giôùi ñoù.
Quyeàn vaø Haïn
Taøi lieäu ôû trong cuoán saùch naøy ñaõ ñöôïc baûo ñaûm quyeàn taùc giaû. Vieäc sao cheùp
vaø/hoaëc chuyeån ñoåi caùc phaàn hoaëc toaøn boä quyeån saùch naøy maø khoâng ñöôïc
pheùp laø vi phaïm luaät. Ngaân haøng Quoác teá cho taùi thieát vaø Phaùt trieån/Ngaân
haøng Theá giôùi khuyeán khích vieäc phoå bieán cuoán saùch naøy vaø nhö thöôøng leä,
saün saøng cho pheùp taùi xuaát baûn nhöõng phaàn cuûa quyeån saùch naøy.
Ñeå ñöôïc pheùp sao cheùp vaø taùi baûn baát kyø phaàn naøo cuûa cuoán saùch naøy, xin vui
loøng göûi moät ñôn yeâu caàu vôùi ñaày ñuû thoâng tin tôùi Copyright Clearance Center
Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, Myõ; Ñieän thoaïi: 978-750-8400;
Fax: 978-750-4470; Internet: www.copy right com
Taát caû nhöõng caâu hoûi veà baûn quyeàn vaø giaáy pheùp, bao goàm baûn quyeàn phuï,
xin vui loøng göûi tôùi Phoøng Xuaát baûn, Ngaân haøng Theá giôùi, 1818 H StreetNW,
Washington, DC20433, Myõ; Fax:202-522-2422; E-mail: pubrights@worldbankorg
Muïc luïc

Lôøi noùi ñaàu xvi

Lôøi caûm ôn xviii
Kyù hieäu chöõ vieát taét vaø Chuù giaûi döõ lieäu xx
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng: Khaùi quaùt chung veà Baùo caùo – Maät ñoä,
khoaûng caùch vaø söï chia caét 22

Toång quan 1
Ñòa ñieåm vaø söï thònh vöôïng 1
Theá giôùi khoâng heà phaúng 11
Thò tröôøng seõ ñònh daïng khung caûnh kinh teá 20
Khuyeán khích phaùt trieån 30

Ñeà daãn cho Baùo caùo 53

Phaïm vi cuûa baùo caùo 55
Caùc thuaät ngöõ 56
Keát caáu cuûa baùo caùo 63
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng: Vöôït qua khoaûng caùch ôû Baéc Myõ 72

Phaàn I Nhìn nhaän vaán ñeà phaùt trieån theo ba

chieàu 77

1. Ñònh nghóa Maät ñoä (kinh teá) 82

Taäp trung kinh teá - caøng giaøu coù, caøng ñoâng ñuùc 93
Söï hoäi tuï giöõa thaønh thò - noâng thoân vaø caùc khu vöïc noäi thò 100
Nhöõng khaùc bieät gì cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän nay 113

2. Khoaûng caùch 119

Ñònh nghóa khoaûng caùch 122
Taäp trung kinh teá ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu 132
Söï phaân hoùa, vaø sau ñoù laø hoäi tuï - giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø tuït
haäu 137
Khaùc bieät ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy nay 149 v
vi BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

3. Söï chia caét 153

Ñònh nghóa söï chia caét 155
Taäp trung hoùa kinh teá 168
Phaân hoùa roài hoäi tuï 172
Ñòa lyù, toaøn caàu hoaù vaø söï phaùt trieån 182
Nhöõng khaùc bieät ñoái vôùi nhöõng nhaø phaùt trieån hoâm nay 189

Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng: Khaéc phuïc söï chia caét ôû Taây AÂu 192

Phaàn II Ñònh hình ñòa kinh teá 195

4. Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 197
Ñònh höôùng veà tính kinh teá nhôø tích tuï 201
Moät theá giôùi khaùc 206
Danh muïc caùc ñòa ñieåm 212
Hieåu bieát veà caùc taùc löïc thò tröôøng 220

5 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 231

Töø chuû nghóa troïng thöông qua toaøn caàu hoùa tôùi töï cung töï caáp, vaø
laïi laëp laïi 233
Söï cô ñoäng cuûa lao ñoäng: hoïc hoûi töø moät theá heä phaân tích 247
Caùc chính saùch thieát thöïc ñeå quaûn lyù di cö 261

6 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoaù

Ñieàu gì ñaõ xaûy ra: hai theá kyû kinh nghieäm 272
Chi phí vaän taûi vaø lôïi theá kinh teá theo quy moâ: moät phaân tích qua
hai thaäp kyû 286
Caàn phaûi laøm gì: chính saùch giao thoâng ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån 292
Vaän taûi: moät ngaønh ngaøy caøng quan troïng 303

Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng: Khoaûng caùch vaø söï chia caét ôû Ñoâng AÙ 306

Phaàn III Ñònh daïng laïi khuoân khoå caùc cuoäc

tranh luaän chính saùch 311

7 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn:

Quaûn lyù moät hoà sô qui hoaïch toång theå 313
 Muïc luïc vii

Caùc nguyeân taéc quaûn lyù moät danh muïc caùc ñòa ñieåm cuûa
caùc vuøng 316
Moät khuoân khoå hoäi nhaäp 320
Khuoân khoå haønh ñoäng 341
Moät chieán löôïc ñoâ thò hoaù hoøa nhaäp 360

8 Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát:

Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån
laõnh thoå 363
Nhöõng ngöôøi ñi tìm kieám cô hoäi 366
Caùc quoác gia tìm kieám söï thoáng nhaát 370
Moät khung chính saùch ñeå caùc vuøng tuït haäu hoäi nhaäp vôùi caùc vuøng
daãn ñaàu 375
Khuoân khoå haønh ñoäng 388
Traùnh hieän töôïng Ban-caêng hoùa: Caùc lôïi ích chính trò töø söï hoäi
nhaäp kinh teá 408

9 Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi:

Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá
giôùi 413
Hoäi nhaäp khu vöïc ñeå kích cung vaø hoäi nhaäp toaøn caàu ñeå
kích caàu 415
Xaây döïng caùc khu vöïc laân caän hoäi nhaäp: moät khuoân khoå 421
Khuoân khoå haønh ñoäng 434

Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng: Maät ñoä, Khoaûng caùch vaø söï chia caét ôû
chaâu Phi Haï Xahara 450

Chuù thích thö muïc 455

Chuù thích cuoái saùch 460
Taøi lieäu tham khaûo 481
Caùc chæ soá choïn loïc 515
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi choïn loïc 533
viii BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hoäp 2.4 Khaéc phuïc söï cheânh leäch giöõa caùc vuøng ôû
1 Ba caáp ñoä ñòa lyù: ñòa phöông, quoác gia vaø Nhaät Baûn sau chieán tranh 141
quoác teá 5 2.5 Tính phi hieäu quaû theo khoâng gian vaø söï
suïp ñoå cuûa Lieân Xoâ 145
2 Ba khía caïnh cuûa phaùt trieån: maät ñoä, khoaûng
3.1 Vai troø cuûa caùc nöôùc laùng gieàng tôùi moät
caùch vaø söï chia caét 9
nöôùc: hoäi nhaäp khu vöïc vaø taùc ñoäng lan toûa
3 Ba caáp ñoä ñòa lyù: ñòa phöông, quoác gia vaø
cuûa taêng tröôûng 163
quoác teá 31
3.3 Lôïi ích cuûa dieän tích 164
4 Caùch nhìn môùi töø moät theá heä caùc phaân
3.2 Bieân giôùi giöõa Boâlivia vaø Chileâ - töø daøy
tích 32
ñang moûng laïi? 164
5 Taäp trung maø khoâng gaây ra taéc ngheõn ôû taây
3.4 Nhöõng quoác gia nhaân taïo? 167
Trung Quoác: Truøng Khaùnh vaø Thaønh Ñoâ 42 3.5 Tieáp caän thò tröôøng vaø thu nhaäp treân ñaàu
0.1 Ñieàu gì khoâng ñöôïc noùi ñeán trong Baùo caùo ngöôøi 173
naøy? 55 3.6 AÛnh höôûng cuûa caùc nöôùc laùng gieàng: Vuøng
0.2 Khaùi nieäm “khu vöïc” trong Baùo caùo Phaùt reû quaït Nam Myõ so vôùi Nam AÂu 181
trieån Theá giôùi naøy cuï theå hôn nhieàu so vôùi 3.7 AÛnh höôûng cuûa ñieàu kieän ñòa lyù loaïi moät:
khaùi nieäm cuûa Ngaân haøng Theá giôùi 58 coù theå xoùa boû hoaøn toaøn ñöôïc beänh soát reùt
0.3 Thoâng ñieäp cuûa Baùo caùo naøy khoâng phaûi laø chaêng? 184
choáng laïi söï coâng baèng64 3.8 Hoäi nhaäp caàn nhieàu thôøi gian, maø lôïi ích
0.4 Nhöõng hieåu bieát môùi töø phöông dieän ñòa cuûa noù khoâng ñeán ngay laäp töùc 188
lyù kinh teá: söï taäp trung, hoäi tuï, vaø hoäi 4.1 Tính kinh teá theo qui moâ trong moät theá giôùi
nhaäp 67 gaàn nhö sieâu thöïc: caâu chuyeän cuûa Ñoâng
1.1 2 quy luaät vaø 1 quy taéc: nhöõng neùt phoå bieán Quan, Trung Quoác 199
theo thöïc nghieäm cuûa phaân phoái thaønh phoá 4.2 Chia seû, thích öùng vaø hoïc hoûi 203
theo qui moâ cuûa moät nöôùc 85 4.3 Tính kinh teá nhôø tích tuï ôû Inñoâneâxia 207
1.2 Danh muïc caùc ñòa ñieåm cuûa Haøn Quoác 88 4.4 Khi vieäc gieo haït vaø gaët haùi dieãn ra ôû nhöõng
1.3 Tính toaùn chæ soá tích tuï90 ñòa ñieåm khaùc nhau: tính phuï thuoäc laãn
nhau giöõa caùc thaønh phoá seõ taêng leân 218
1.4 Ñoâ thò hoùa cuûa chaâu Phi phaûn aùnh quaù
4.5 Caùc thaønh phoá tieáp tuïc phaùt trieån maïnh
trình coâng nghieäp hoùa 97
nhôø chi phí vieãn thoâng giaûm 219
1.5 Ñoâ thò hoùa vaø thu heïp khoaûng caùch
4.6 Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác: Caùc taùc löïc thò
thaønh thò - noâng thoân ôû Coäng Hoøa Hoài
tröôøng môû ñöôøng, chính phuû ñi theo 224
giaùo Iran 102
4.7 Taùi taïo vaø ñoåi môùi: Niu Yooùc trôû thaønh moät
1.6 Nhaø oå chuoät, baây giôø vaø veà sau 109
thaønh phoá lôùn nhö theá naøo 225
1.7 Raát nhieàu caùc thaønh phoá ñaúng caáp theá giôùi
5.1 Tính cô ñoäng theo vuøng cuûa lao ñoäng ôû
ngaøy nay vaãn coøn caùc khu oå chuoät 111 chaâu Phi Haï Xahara ñang giaûm 240
2.1 Ñònh nghóa vuøng: khoâng theå hay NUTS? 128 5.2 Söï di cö qua bieân giôùi taïi Tieåu vuøng soâng
2.2 Caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån Meâ Coâng ñöôïc haäu thuaãn 241
ñònh nghóa theá naøo veà vuøng tuït haäu: ñieàu 5.3 Töø taïo ñieàu kieän tôùi haïn cheá, roài laïi thuùc ñaåy
tra nhanh 130 söï di chuyeån lao ñoäng taïi Trung Quoác 243
2.3 Nhöõng söï phaân hoùa nguy hieåm: khi söï chia 5.3 Töø taïo ñieàu kieän tôùi haïn cheá, roài laïi thuùc ñaåy
reõ laøm gia taêng khoaûng caùch 131 söï di chuyeån lao ñoäng taïi Trung Quoác 244
 Muïc luïc ix

5.4 Caùc chính saùch lao ñoäng vaø xaõ hoäi kieàm cheá 7.5 Taêng tính taäp trung ôû Nhaät Baûn töø naêm
di cö taïi Ñoâng AÂu - khoâng coù lôïi cho taêng 1860 ñeán naêm 1980: caùc chính saùch keát noái
tröôûng 250 khoâng gian ôû Tokyo-Yokohama vaø Osaka-
5.5 Töø Lewis tôùi Lucas: Quan ñieåm kinh teá veà Kobe 330
di cö ñaõ thay ñoåi 252 7.6 Thay ñoåi khí haäu ñoøi hoûi moät thöùc ñoâ thò
5.6 Caùc raøo caûn tieàm aån ñoái vôùi söï di chuyeån: khaùc chöù khoâng phaûi laøm chaäm laïi quaù
Quyeàn ñöôïc höôûng lôïi theo ñòa baøn vaø söï trình ñoâ thò hoaù 334
phaân hoùa taïi AÁn Ñoä 255 7.7 Taêng toác nhöng theo tuaàn töï: söï hoaø nhaäp
5.6 Caùc raøo caûn tieàm aån ñoái vôùi söï di chuyeån: khoâng gian trong theá kyû 20 cuûa Hoàng
Quyeàn ñöôïc höôûng lôïi theo ñòa baøn vaø söï Koâng, thuoäc Trung Quoác 338
phaân hoùa taïi AÁn Ñoä (tieáp) 256 7.8 Xingapo: töø nhaø oå chuoät thaønh moät thaønh
5.7 Vì sao mieàn Nam nöôùc Myõ maát quaù nhieàu phoá cuûa theá giôùi 340
thôøi gian ñeå ñuoåi kòp caùc vuøng khaùc?Söï 7.9 Trao quyeàn söû duïng ñaát laøm cô sôû cho vieäc
chia caét 258 chuyeån ñoåi laâu daøi töø noâng thoân sang
5.8 Di cö tôùi caùc vuøng coù maät ñoä kinh teá cao: thaønh thò 345
nhöõng quyeát ñònh hôïp lyù hay nhöõng ñieåm 7.10 Thò tröôøng ñaát ñai trong quaù trình chuyeån
saùng? 262
ñoåi 347
5.9 Phaûi chaêng laø quaù sôùm ñeå coù theå noùi? Taùc
7.11 Cuûng coá caùc theå cheá thò tröôøng ñaát ñai cho
ñoäng cuûa di daân chaâu Phi ñoái vôùi chaâu
söï hoøa nhaäp thaønh thò vaø noâng thoân 348
Phi 263
7.12 Naâng caáp theâm haï taàng giao thoâng ôû
6.1 Lôùn nhaát theá giôùi: qui moâ vaø traùch nhieäm xaõ
Baêng-coác 352
hoäi cuûa Heä thoáng ñöôøng saét AÁn Ñoä 277
7.13 Caùc thaønh phoá môùi: thoaùt khoûi môù hoãn ñoän
6.2 Ñoäng cô phaûn löïc 278
ñoâ thò hay caùc thaùnh ñöôøng treân hoang
6.3 Caùi lôùn 281
maïc? 353
6.4 Söï can thieäp ñaëc bieät cuûa Italia: moät phaûn
7.14 Söï hoøa nhaäp thaønh thò - noâng thoân ôû Baéc
öùng baát ngôø tröôùc chi phí vaän taûi giaûm
Kinh, Quaûng Chaâu vaø Thöôïng Haûi 358
291
7.15 Naâng caáp hay ngaên chaën caùc khu oå chuoät:
6.5 Söï cô ñoäng vôùi maät ñoä ôû Hoàng Coâng, thuoäc
caùi naøo hieäu quaû hôn? 361
Trung Quoác 292
6.6 Söï gaàn keà raát quan troïng, nhöng chính saùch 8.1 Caùc thoâng ñieäp chính saùch cuûa Baùo caùo naøy
thöông maïi vaø giao thoâng cuõng ñoùng vai coù “ñi ngöôïc laïi söï phaân caáp” khoâng?
troø thieát yeáu 297 Khoâng 365
6.7 Thaùo gôõ khoù khaên cho caùc tuyeán giao thoâng 8.2 Söï hoäi nhaäp ôû nöôùc Ñöùc: hoäi tuï vaø taäp trung
chính cuûa chaâu Myõ Latinh: Chi phí vaän taûi vôùi löïc löôïng lao ñoäng deã di chuyeån 371
hieän nay quan troïng hôn thueá quan 303 8.3 Hieán phaùp caùc quoác gia keâu goïi söï thoáng
7.1 Nhöõng thoâng ñieäp chính saùch cuûa Baùo caùo nhaát, khoâng phaûi söï ñoàng nhaát 372
naøy coù choáng laïi khu vöïc noâng thoân hay 8.4 Moãi muïc tieâu moät coâng cuï: Ailen söû duïng
khoâng? khoâng 317 caùc quyõ cuûa Lieân minh chaâu AÂu cho muïc
7.2 Caûi taïo ñaát ñai nhaèm khôûi ñoäng quaù trình tieâu hoäi tuï quoác teá 374
ñoâ thò hoùa: hoã trôï caùc noâng noâ ôû Ñan 8.5 Ñaùnh thueá theo söï baát coâng baèng veà
Maïch 322 “khoâng gian”? Heä thoáng thueá thu nhaäp cuûa
7.4 Môû roäng phaïm vi thaønh phoá Niu-OÙoc 329 Lieân bang Hoa Kyø 377
x BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
8.6 Ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng haïn cheá ôû caùc
vuøng tuït haäu thuoäc mieàn nam Meâhicoâ 385
8.7 Phoå caäp giaùo duïc tieåu hoïc ôû Uganña laøm
taêng ñieàu kieän giaùo duïc ôû caùc vuøng mieàn
baéc 391
8.8 Taêng cöôøng söï tieán boä khoâng gian trong
chuyeån nhöôïng giöõa caùc caáp chính quyeàn ôû
Nigieâria 392
8.9 Xuaát khaåu qua thö ôû Peâru: keát noái caùc nhaø
saûn xuaát nhoû vôùi thò tröôøng 397
8.10 Caùc ñaëc khu kinh teá ñem laïi söï taêng tröôûng
neáu khai thaùc ñöôïc caùc lôïi theá ñòa lyù töï
nhieân vaø ñòa lyù kinh teá 400
9.1 Caùc thoâng ñieäp cuûa Baùo caùo naøy coù phaûn
Hình
G0.1. Coù theå ñoïc töøng phaàn hoaëc theo töøng chính
saùch cuûa Baùo caùo naøy xxvi
1. ÔÛ taát caû ba caáp ñoä ñòa lyù, thaùi taäp trung hoùa
caùc hoaït ñoäng kinh teá laø töông töï nhau 13
2. Theo caû ba caáp ñoä ñòa lyù, thaùi hoäi tuï möùc
soáng ñeàu dieãn ra töông töï nhau 17
3. Nhöõng nöôùc phaùt trieån ñi sau ñang ñoái maët
vôùi moät theá giôùi khaùc 19
4. Thöông maïi noäi ngaønh cao ôû Ñoâng AÙ, Baéc
Myõ, chaâu Ñaïi döông vaø Taây AÂu 29
5. Trong ñoà thò veà nöôùc maùy: nhòp ñoä ñoâ thò hoaù
ngaøy nay ñaõ coù tieàn leä töø tröôùc (thay ñoåi trong
tæ troïng cuûa caùc ñoâ thò töø naêm 1800) 38
6. ÔÛ Malayxia, söï hoäi tuï veà möùc soáng cô baûn
theo vuøng ñòa lyù ñaõ dieãn ra nhanh hôn 43
7. Ñoâng Baéc, Ñoâng Nam vaø Nam AÙ ñang ñuoåi
kòp caùc nöôùc phaùt trieån (toác ñoä taêng tröôûng
GDP ñaàu ngöôøi bình quaân haøng naêm, 1960-
2006) 47
0.1. Daãn höôùng cho ñoäc giaû: Caùc söï kieän thöïc
teá, caùc löïc thò tröôøng, vaø caùc chính saùch ôû
ba caáp ñoä ñòa lyù 70
1.1. Danh muïc caùc ñòa baøn coù choã thì phaân cöïc,
coù choã laïi noái tieáp nhau veà maät ñoä 83
1.2. Phaân phoái töông ñoái theo quy moâ cuûa caùc
ñoái söï hoäi nhaäp toaøn caàu? KHOÂNG. 416
9.2 Ña daïng hoùa saûn xuaát thoâng qua hôïp taùc
khu vöïc 417
9.3 Coù theå xaây döïng toát hôn caùc hieäp öôùc Hôïp
taùc Kinh teá giöõa Lieân minh chaâu AÂu vaø caùc
quoác gia chaâu Phi, Caribeâ vaø Thaùi Bình
Döông 422
9.4 Hoäi nhaäp ôû Trung AÙ 442
9.5 Hoäi nhaäp caùc ñaûo nhoû vaø xa xoâi ôû Thaùi Bình
Döông vôùi caùc thò tröôøng theá giôùi 443
9.6 Hôïp ñoàng vôùi chaâu Phi? Nhöõng caùi ñöôïc
vaø maát cuûa thaùch thöùc phaùt trieån lôùn nhaát
theá giôùi 449
ñòa baøn daân cö vaãn beàn vöõng qua thôøi
gian 84
1.3. Chæ soá tích tuï giuùp so saùnh söï ñoâ thò hoùa
cuûa caùc quoác gia 93
1.4. Moät nöôùc caøng giaøu thì möùc ñoä taäp trung
caùc hoaït ñoäng kinh teá caøng lôùn 95
1.5. Caùc nöôùc ñang phaùt trieån cuõng coù nhòp ñoä
ñoâ thò hoaù töông töï nhö caùc nöôùc phaùt trieån
ñi tröôùc 96
1.6. Maät ñoä taêng leân nhanh choùng trong giai
ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa tröôùc
khi giaûm xuoáng 98
1.7. Tyû leä daân cö trong caùc khu taäp trung ñoâ thò
taêng theo trình ñoä phaùt trieån 98
1.8. Söï taäp trung daân soá, toång saûn phaåm, vaø
tieâu duøng hoä gia ñình theo vuøng ñòa lyù
taêng nhanh theo trình ñoä phaùt trieån, sau ñoù
thì giaûm daàn 99
1.9. Cheânh leäch GDP bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa
noâng thoân vaø thaønh thò ôû nhöõng nöôùc OECD
giaøu hôn coù xu höôùng nhoû hôn 103
1.10. Khoaûng caùch giöõa noâng thoân vaø thaønh
thò veà möùc tieâu duøng bình quaân ñaàu
ngöôøi ñaõ thu heïp daàn theo quaù trình ñoâ
thò hoùa 105

1.12. Soá löôïng caùc khu oå chuoät taêng leân theo quaù
trình ñoâ thò hoùa vaø… giaûm ñi khi tyû troïng
ñoâ thò taêng leân 107
1.11. Ngay caû ôû caáp ñòa phöông, cheânh leäch noâng
thoân – thaønh thò cuõng giaûm khi maät ñoä
taêng 107
1.13. Toác ñoä ñoâ thò hoùa ñaõ töøng coù tieàn leä 114
1.14. Söï gia taêng daân soá ôû khu vöïc thaønh thò
cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieåu lôùn hôn
nhieàu 115
2.1. Hoaït ñoäng saûn xuaát phaùt trieån ôû nhöõng khu
vöïc coù khoaûng caùch kinh teá tôùi trung taâm
ngaén hôn 125
2.2. Maät ñoä cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá taäp trung
gia taêng phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån qua vaøi
thaäp kyû, thaäm chí haøng theá kyû 134
2.3. Caùc thöôùc ño döïa treân caùc taøi khoaûn quoác
gia, ñieàu tra hoä gia ñình vaø caùc döõ lieäu kinh
teá theo qui moâ ñòa lyù khaúng ñònh thaùi lòch
söû cuûa söï taäp trung caùc hoaït ñoäng kinh teá
ngaøy caøng taêng theo trình ñoä phaùt tr 136
2.4. Söï baát bình ñaúng taêng vaø duy trì khaù cao
tröôùc khi giaûm chaäm khi caùc neàn kinh teá
ñaït möùc GDP bình quaân ñaàu ngöôøi 10.000
ñoâla 138
2.5. Söï cheânh leäch trong nöôùc veà thu nhaäp vaø
tieàn löông vaãn toàn taïi dai daúng hôn 70 naêm
ôû Canaña vaø Phaùp 138
2.6. Söï phaân hoùa theophaïm vi ñòa lyù ôû chaâu AÂu
ñang thu heïp chaäm keå töø Chieán tranh Theá
giôùi thöù II 140
2.7. So saùnh cuøng thôøi kyø giöõa caùc nöôùc cho
thaáy cheânh leäch phuùc lôïi giöõa caùc vuøng
trong moät nöôùc giaûm theo söï phaùt trieån
kinh teá 142
2.8. Taêng tröôûng kinh teá taïi Ñoâng Nam AÙ vaø
Ñoâng AÂu nhanh hôn taêng tröôûng kinh teá
chung cuûa theá giôùi 143
2.10. Baát bình ñaúng veà toång saûn phaåm bình quaân
ñaàu ngöôøi cuûa tænh taêng maïnh taïi Trung
Quoác keå töø naêm 1990 144
2.9. Cheânh leäch veà toång saûn phaåm bình quaân
Muïc luïc xi
ñaàu ngöôøi giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø vuøng
tuït haäu taïi Ñoâng Nam AÙ taêng 144
2.11. Cheânh leäch thu nhaäp theo vuøng taêng khi
caùc nöôùc Ñoâng AÂu chuyeån sang kinh teá thò
tröôøng 147
2.12. Taïi Malayxia, söï hoäi tuï giöõa caùc vuøng veà
phuùc lôïi cô baûn song haønh vôùi taêng tröôûng
kinh teá 148
2.13. Caùc quoác gia ñang phaùt trieån hieän nay ñoái
maët vôùi moät theá giôùi hoäi nhaäp hôn 150
3.1. Soá löôïng ñöôøng bieân giôùi taêng gaáp 3 laàn
trong voøng 50 naêm qua154
3.2. Caùc nöôùc giaøu döôøng nhö coù nhöõng raøo
caûn bieân giôùi thaáp hôn 157
3.3. Möùc thueá quan trung bình cao nhaát ôû Chaâu
Phi, Nam AÙ vaø Taây AÙ 158
3.4. Nhöõng haïn cheá ñoái vôùi voán cao nhaát ôû
Chaâu Phi, Nam AÙ vaø Trung AÙ 159
3.5. Coâng daân cuûa nhöõng nöôùc giaøu phaûi qua ít
thuû tuïc hôn khi laøm thò thöïc nhaäp caûnh 161
3.6. Söï ña daïng ngoân ngöõ ôû Chaâu Phi raát lôùn;
treân toaøn caàu, caøng gaàn xích ñaïo söï ña
daïng ngoân ngöõ caøng lôùn 166
3.7. Möùc taäp trung ngaøy caøng cao treân qui moâ
toaøn caàu, sau ñoù chöõng laïi (tæ troïng trong
GDP theá giôùi theo caùc trình ñoä GDP ñaàu
ngöôøi, giai ñoaïn 1820 - 1998 tính theo giaù
ñoâla quoác teá naêm 1990) 169
3.8. Chæ coù tyû troïng cuûa chaâu AÙ trong GDP toaøn
caàu laø taêng nhieàu töø naêm 1980(tyû troïng
trong GDP toaøn caàu cuûa caùc neàn kinh teá
ñang phaùt trieån vaø ñang leân, theo giaù ñoâla
naêm 2000) 171
3.9. Taùc ñoäng cuûa khoaûng caùch giöõa Braxin vaø
caùc ñoái taùc thöông maïi vaãn raát lôùn 172
3.10. Thaønh töïu giaùo duïc trung bình toaøn caàu
ñang taêng leân, thôøi kyø 1870-2000 175
3.11. Ñoâng AÙ laø khu vöïc duy nhaát ñang ñuoåi kòp
caùc nöôùc coù thu nhaäp caoToác ñoä taêng
tröôûng GDP treân ñaàu ngöôøi haøng naêm,
1960-2006 175
xii BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
3.12. Tuoåi thoï giaûm maïnh ôû raát nhieàu nöôùc chaâu
Phi nhöõng nöôùc coù tuoåi thoï taêng/giaûm
maïnh nhaát, 1970-2005 176
3.13. Giaùo duïc ñaõ töông ñoái bình ñaúng keå töø
nhöõng naêm 1980 177
3.14. Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi ñaõ coù söï
phaân hoùa nhaát ñònh treân toaøn caàu, 1950-
2006 Nhöõng nöôùc coù daân soá ít hôn 1 trieäu
ngöôøi 178
3.15. Phaân hoùa, sau ñoù laø hoäi tuï ôû Ñoâng AÙ,
1950-2006 Nhöõng nöôùc coù ít hôn 1 trieäu
daân, ñoä cheäch vaø taêng tröôûng GDP treân
ñaàu ngöôøi 178
3.16. Kinh nghieäm phaùt trieån ôû Ñoâng AÙ coù hai
giai ñoaïn khaùc bieät Nhöõng nöôùc coù ít hôn
1 trieäu daân, trong thôøi kyø 1950-70 so vôùi
thôøi kyø 1976-92 179
3.17. Taây AÙ vaø Ñoâng AÂu hoäi nhaäp khoâng nhieàu
vaø hoäi tuï cuõng khoâng nhieàu 180
3.18. Meâhicoâ vaø caùc nöôùc Myõ La tinh khaùc chöa
theå ñuoåi kòp MyõGDP treân ñaàu ngöôøi cuûa
nhöõng neàn kinh teá lôùn nhaát LAC so vôùi
möùc ôû Myõ 180
G2.1. Naác thang ñeán thaønh coâng 194
G2.2. Hieäu öùng bieân giôùi giöõa Lieân minh chaâu
AÂu vaø Myõ vaãn cao gaáp hôn hai laàn so vôùi
trong noäi boä Lieân minh chaâu AÂu 194
4.1. Cheânh leäch veà möùc tieâu duøng cuûa hoä gia
ñình giöõa thaønh thò vaø noâng thoân coù theå raát
lôùn 223
5.1 Doøng voán quoác teá daâng cao töø nhöõng naêm
1970 235
5.2. Moät tyû leä lôùn cuûa voán hieän ñang ñöôïc roùt
döôùi thöùc ñaàu tö tröïc tieáp 235
5.3. Di daân töø Ñoâng AÙ, chaâu Myõ Latinh, Trung
Ñoâng vaø Baéc Myõ chuû yeáu tôùi caùc quoác gia
OECD, nhöng haàu heát di daân Nam AÙ vaø
chaâu Phi Haï Xahara thì di cö tôùi caùc quoác
gia laân caän 239
5.4. Taïi chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ, di cö
noäi ñòa coù hoïc vaán cao hôn nhöõng ngöôøi ôû
laïi 245
5.5. Di daân noäi ñòa coù hoïc vaán cao hôn ngöôøi
lao ñoäng taïi nôi hoï di cö tôùi 246
5.6. Di cö töø caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñang
ngaøy caøng laønh ngheà hôn 247
5.7. Di chuyeån lao ñoäng noäi ñòa vaø taêng tröôûng
kinh teá song haønh vôùi nhau 254
5.8. Di daân coù xu höôùng ñöôïc tuyeån duïng
nhieàu hôn daân baûn ñòa 257
6.1. Thöông maïi ñöôïc chi phoái maïnh hôn bôûi
lôïi theá kinh teá theo quy moâ, nhöng chæ ôû
moät soá ít nôi treân theá giôùi. 269
6.2. Chi phí vaän taûi haøng hoùa ñöôøng khoâng
ñaõ giaûm so vôùi chi phí vaän taûi ñöôøng
bieån 283
6.3. Chi phí lieân laïc ñaõ giaûm xuoáng chæ coøn
baèng moät phaàn so vôùi möùc caùch ñaây moät
thaäp kyû (chi phí ñieän thoaïi trung bình cho
moät cuoäc goïi ñeán Myõ) 284
6.4. Khoaûng caùch ñaõ trôû thaønh raøo caûn lôùn, coøn
söï chia caét thì khoâng 288
6.5. Thöông maïi noäi ngaønh toaøn caàu khoâng chæ
coøn giôùi haïn trong caùc nöôùc giaøu nöõa 289
6.6. Vaän taûi laø nguyeân nhaân gaây ra khoaûng moät
phaàn baûy löôïng khí thaûi CO2 301
7.1. Söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá ñaõ bò ñaùnh
giaù cao quaù möùc 314
7.2. Thaùch thöùc nhaân leân theo möùc ñoä ñoâ thò
hoaù 319
8.1. Phaùp ñöôïc lôïi nhôø taêng cöôøng söï taäp trung
saûn xuaát kinh teá vaø giaûm caùc caùch bieät
khoâng gian trong thu nhaäp khaû duïng 375
8.2. Möùc soáng coù theå khaùc bieät nhieàu giöõa caùc
vuøng tuït haäu vaø vuøng daãn ñaàu 389

Baûn ñoà
G0.1. Maät ñoä - vì sao ngöôøi ta traû giaù ñeå ôû gaàn
ToâkioâSaûn xuaát kinh teá treân moät km2 ôû Nhaät
Baûn xxiii
G0.2. Khoaûng caùch - vì sao ngöôøi Myõ phaûi di
chuyeån xxiii
G0.3. Söï chia caét – ñieàu ñang caûn trôû söï tieán
boä ôû chaâu Phi thì ñaõ khoâng dieãn ra ôû
Taây AÂu xxiii
G0.4. Caùc thò tröôøng nhìn theá giôùi naøy nhö theá
naøo iv
1. Thaùch thöùc phaùt trieån lôùn nhaát - ôû caáp ñoä ñòa
lyù ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá 7 San Pedro Sula
2 Ñònh cö cuûa caùc quy moâ khaùc nhau giuùp thuùc
ñaåy caùc quy moâ kinh teá khaùc nhau 21
3 Di cö ñeå thu heïp khoaûng caùch ñeán nhöõng
nôi taäp trung cao: Duø coù nhieàu trôû ngai,
haøng trieäu coâng nhaân Trung Quoác vaãn di
cö 25
4 Haøng nghìn coâng nhaân treû Braxin di cö ñeán
gaàn nhöõng nôi taäp trung kinh teá 26
5 Di cö ñeå giaûm khoaûng caùch tôùi maät ñoä:
Nhöõng di cö ôû AÁn Ñoä thì ít oà aït hôn 27
6. Khi quaù trình ñoâ thò hoaù ñöôïc ñaåy maïnh thì
caùc chính saùch cuõng caàn caûi tieán theo 40
7. Ba loaïi quoác gia khaùc nhau veà nhöõng thaùch
thöùc ñoái vôùi söï phaùt trieån vuøng 46
8. Söï tieáp caän thò tröôøng ñaõ phaân bieät caùc khu
vöïc treân theá giôùi 49
0.1. Ba caáp ñoä ñòa lyù - vuøng, quoác gia, vaø khu
vöïc 57
G1.1. Trung taâm ñòa lyù cuûa löïc huùt daân soá Myõ ñaõ
dòch chuyeån 1.371 km töø naêm 1790 ñeán
naêm 2000 73
G1.2. Caùc thaønh phoá lôùn cuûa Myõ naèm ôû vuøng
ñoâng baéc vaø doïc hai bôø bieån 74
1.1. Böùc tranh “gaäp gheành” veà möùc ñoä taäp
trung cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá, thaäm chí
ôû moät quoác gia nhoû nhö Bæ 83
1.2. Söï cheânh leäch theo vuøng ñòa lyù trong caùc
khu vöïc thaønh thò coù theá raát lôùn (phaân hoùa
veà ngheøo ñoùi) 108
Muïc luïc xiii
2.1. Khaû naêng tieáp caän ñeán thò tröôøng ôû AÁn Ñoä
coù theå khoù khaên 123
2.2. Ngay caû ôû caùc nöôùc phaùt trieån, khoaûng caùch
coù theå vaãn raát lôùn 124
2.3. Tyû leä ngheøo ôû Vieät Nam taïi caùc vuøng tuït
haäu trong ñaát lieàn cao hôn, nhöng soá ñoâng
daân ngheøo ôû caùc vuøng daãn ñaàu ven bieån thì
laïi nhieàu hôn 132
2.4. Tyû leä ngheøo ôû caùc khu vöïc phía Ñoâng xa
xoâi cuûa OÂnñuraùt cao hôn, nhöng soá ñoâng
daân ngheøo thì laïi taäp trung ôû hai vuøng daãn
ñaàu coù daân cö lôùn nhaát laø Tegucigalpa vaø
133
2.5. Caùc ngaønh xuaát khaåu taäp trung ôû vuøng
duyeân haûi ñeå giaûm thieåu khoaûng caùch ra thò
tröôøng theá giôùi 151
3.1. GDP toaøn caàu taäp trung vaøo moät vaøi khu
vöïc treân theá giôùi, 2006 154
3.2. Moät soá ñöôøng bieân giôùi daøy hôn nhöõng
ñöôøng bieân giôùi khaùc 156
3.2. Boán möôi ba nöôùc khoâng coù ñöôøng ra bieån
tröïc tieáp 162
3.4. Boán möôi ba nöôùc khoâng coù ñöôøng ra bieån
tröïc tieáp 166
G2.1. Söï chia caét ôû Taây AÂu daàn daàn ñöôïc xoùa
boû 193
6.1. Maät ñoä giao thoâng treân bieån daày ñaëc taïi
phía Baéc vaø thöa thôùt taïi phía NamMaät ñoä
cuûa caùc tuyeán vaän taûi bieån trong moät naêm
baét ñaàu töø thaùng 10-2004 271
6.2 Caùc ñieåm kieåm tra treân caùc haønh lang giao
thoâng öu tieân 296
G3.1. Chaâu AÙ bò chia caét: xung ñoät trong theá
kyû 19 307
G3.2. Chaâu AÙ hoäi nhaäp: thöông maïi vaøo cuoái theá
kyû 20 309
7.1. Haøn Quoác coù ba khu vöïc traûi qua caùc giai
ñoaïn ñoâ thò hoùa khaùc nhau 343
7.2. Trung Quoác coù ba khu vöïc traûi qua caùc giai
ñoaïn ñoâ thò hoùa khaùc nhau 344
7.3. Phi taäp trung hoùa vaø kinh teá khu vöïc hoùa
noåi leân quanh khu vöïc Daegu 349
xiv BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
7.4. Tröôøng Sa, Chu Chaâu vaø Töôøng Ñôn minh
hoaï cô sôû haï taàng lieân keát khoâng gian hai
chieàu 351
7.5. Transmileùnio ôû Bogotaù goùp phaàn hoøa nhaäp
ngöôøi ngheøo vaøo neàn kinh teá ñoâ thò 355
8.1. Vuøng tuït haäu ôû phía taây Trung Quoác laø nôi
coù tyû leä ngöôøi ngheøo cao, nhöng nhöõng
ngöôøi ngheøo nhaát laïi soáng gaàn vuøng phía
ñoâng nôi hoaït ñoäng kinh teá taäp trung daøy
ñaëc 367
8.2. Vuøng ñoâng baéc vaø Amazon cuûa Braxin coù
tyû leä ngöôøi ngheøo cao, nhöng nôi taäp trung
daân ngheøo ñoâng nhaát laïi laø nhöõng vuøng
naèm doïc bôø bieån 368
8.3. Tyû leä ngöôøi ngheøo cuõng nhö maät ñoä taäp
trung ngöôøi ngheøo ñeàu cao ôû moät soá bang
coù neàn kinh teá tuït haäu ôû AÁn Ñoä 369
8.4. Taïi Lieân bang Nga, maät ñoä daân soá cao nhaát
ôû mieàn taây coù khí haäu aám aùp hôn vaø naêng
ñoäng veà kinh teá, nhöng nhöõng chính saùch keá
thöøa töø thôøi chuû nghóa xaõ hoäi ñaõ khieán moät
soá ngöôøi ôû laïi vuøng ñaát laïnh khaéc 382
8.5. Taïi Coäng hoaø DCND Laøo, vuøng beân ngoaøi
thuû ñoâ coù tyû leä ngheøo cao nhöng nhöõng
ngöôøi ngheøo phaân boá raûi raùc ôû caùc coäng
ñoàng xa xoâi 383
Baûng
1 Khía caïnh quan troïng nhaát ôû caáp ñòa
phöông laø maät ñoä, ôû caáp quoác gia laø khoaûng
caùch vaø ôû caáp quoác teá laø söï chia caét 11
2. Söï tích tuï, di cö vaø chuyeân moân hoùa laø
nhöõng taùc löïc quan troïng nhaát – vaø thò
tröôøng veà ñaát, lao ñoäng vaø ñaàu vaøo trung
gian laø nhöõng thò tröôøng yeáu toá saûn xuaát
nhaïy caûm nhaát 35
3. “Moät I cho moät D”? Moät qui taéc thöïc
nghieäm ñeå ñònh daïng ñoái saùch 37
1.1 Qui moâ cuûa caùc khu ñònh cö taêng theo trình
ñoä phaùt trieån 99
8.6. ÔÛ Coäng hoøa Araäp Ai Caäp, maät ñoä daân soá
cao ôû nhöõng vuøng tuït haäu, vaø cô sôû haï
taàng coù tính keát noái raát caàn thieát ñeå hoã trôï
söï hoäi nhaäp khoâng gian 386
9.1. Dieän bao phuû ñieän thoaïi di ñoäng gia taêng
ñaõ thuùc ñaåy thöông maïi ôû chaâu Phi Dieän
tích bao phuû cuûa maïng löôùi vieãn thoâng di
ñoäng toaøn caàu GSM 427
9.2. Maät ñoä, khoaûng caùch vaø söï chia caét - keát
hôïp caùc yeáu toá ñeå xaùc ñònh ñieàu kieän tieáp
caän thò tröôøng Tieàm naêng tieáp caän thò
tröôøng, so vôùi Hoa Kyø naêm 2003 431
9.3. Tieàm naêng tieáp caän vôùi caùc thò tröôøng lôùn
giuùp phaân bieät caùc khu vöïc cuûa theá giôùi
ñang phaùt trieån 433
9.4. Xaây döïng cô sôû haï taàng ôû khu vöïc Nam Phi
Haønh lang Phaùt trieån Maputo 441
9.5. Caùc thaønh phoá keát nghóa cho söï hoäi nhaäp
ñòa phöông Caùc caëp thaønh phoá ôû caùc khu
vöïc giaùp ranh trong phaïm vi khoaûng 150
km vaø daân soá hôn 100.000 ngöôøi 444
9.6. Taây Phi coù tieàm naêng phaùt trieån coâng
nghieäp döïa vaøo boâng 445
G4.1. Bieân giôùi cuûa chaâu Phi ñöôïc phaân ñònh sau
Chieán tranh theá giôùi laàn thöù nhaát 452
1.2. Söï cheânh leäch thaønh thò – noâng thoân trong
tieàn löông, phuùc lôïi vaø möùc tieâu duøng laø
ñaëc tröng cuûa söï phaùt trieån trong hôn hai
thhoä gia ñình vaø soá lieäu veà toång saûn phaåm
ñòa phöông hình thaønh neân moät hình thaùi
möùc cheânh leäch phuùc lôïi theo khoâng gian
giaûm daàn cuøng vôùi söï phaùt trieån 143
3.1 Taêng tröôûng GDP vaø taêng tröôûng daân soá
seõ chuyeån höôùng taäp trung cuûa saûn xuaát
kinh teá (theo khu vöïc treân theá giôùi, 1820-
1998) 169
3.2 Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi taêng 10 laàn,
giai ñoaïn 1500-1998 (tính theo giaù ñoâla
quoác teá naêm 1990) 174
 Muïc luïc xv

4.1. Möôøi hai daïng kinh teá theo qui moâ 202 7.2. Caùc chính saùch can thieäp ñeå hoaø nhaäp daân
4.2. Tính kinh teá noäi boä theo qui moâ thaáp trong ngheøo thaønh thò 360
coâng nghieäp nheï vaø cao trong coâng nghieäp 8.1. “Moãi khía caïnh moät coâng cuï”- khung chính
naëng 204 saùch phaùt trieån cho moät vuøng, vuøng laõnh
4.3. Tính kinh teá theo qui moâ ñöôïc taêng cöôøng thoå hay khu vöïc 387
theo maät ñoä vaø suy giaûm theo khoaûng 8.2. Kinh nghieäm cuûa caùc quoác gia OECD vôùi caùc
caùch 212 cô cheá khuyeán khích nhaèm thuùc ñaåy caùc vuøng
4.4. 30 naêm tieán boä veà maët lyù thuyeát ñaõ coâng tuït haäu ñaõ khoâng ngöøng tieán trieån 404
nhaän taàm quan troïng cuûa tính kinh teá theo 8.3. Moät loaït caùc coâng cuï ñaõ ñöôïc caùc chính
qui moâ 213 phuû söû duïng ñeå coá gaéng taïo ra söï taäp trung
4.5. Tính kinh teá nhôø tích tuï thay ñoåi theo qui kinh teá taïi caùc vuøng tuït haäu, nhöng chæ ñem
moâ vaø hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa thaønh phoá, laïi nhöõng keát quaû khieâm toán 406
cuõng nhö chu kyø soáng cuûa ngaønh
8.4. Ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc chính saùch hoäi
5.1. Doøng voán quoác teá daâng cao töø nhöõng naêm
nhaäp laõnh thoå 410
1970 237
9.1. Moät vaøi hieäp öôùc khu vöïc uûng hoä khaû
5.2. Doøng di chuyeån lao ñoäng quoác teá lôùn nhaát
naêng di chuyeån troïn veïn cho löïc löôïng lao
laø giöõa caùc quoác gia laùng gieàng 238
ñoäng 424
5.3. Tyû leä di chuyeån lao ñoäng thay ñoåi raát lôùn
9.2. Chaâu Phi Haï Xahara, Nam AÙ, Trung Ñoâng
giöõa caùc khu vöïc ñang phaùt trieån treân theá
vaø Baéc Phi laø nhöõng khu vöïc bò aûnh höôûng
giôùi 245
nhieàu nhaát bôûi cô sôû haï taàng khoâng ñaùng
5.4. Haàu heát di daân di chuyeån vì lyù do kinh teá,
tin caäy, Ñoâng AÙ laø khu vöïc ít bò aûnh höôûng
nhöng nhieàu ngöôøi bò ñaåy ñi khoûi queâ
nhaát 426
höông bôûi dòch vuï ngheøo naøn 260
5.5. Moät chính saùch thieát thöïc veà di cö phaûi nhaän 9.3. Coù theå deã daøng cung caáp “caùc haøng hoùa
thöùc ñöôïc caùc lôïi ích cuûa söï tích tuï 265 cuûa caâu laïc boä khu vöïc” vì hoaøn toaøn coù
6.1. Cöôùc phí, giaù thaønh, vaø lôïi nhuaän ñeàu cao taïi khaû naêng loaïi tröø khoâng maát chi phí 429
caùc haønh lang giao thoâng cuûa chaâu Phi 296 9.4. “Moãi khía caïnh moät coâng cuï” seõ cung caáp
6.2. Chi phí thôøi gian quoác teá quaù caûnh taïi moät khung ñôn giaûn cho hoäi nhaäp khu
Trung AÙ, Trung Phi, Ñoâng Phi vaø Nam Phi vöïc 434
laø cao nhaát 299 G4.1. Nhöõng khu vöïc xa xoâi vaø chia caét nhieàu
7.1. Moãi coâng cuï cho moät vaán ñeà ñoâ thò hoaù taïo nhaát – thöông maïi vaø giao thoâng raát toán
ra moät khung chính saùch ñôn nhaát 341 keùm 453
Lôøi noùi ñaàu

Saûn xuaát taäp trung ôû nhöõng thaønh phoá lôùn, nhöõng tænh daãn ñaàu vaø caùc quoác
gia giaøu coù. Moät nöûa daân soá theá giôùi soáng taäp trung trong khoaûng 1,5% dieän
tích traùi ñaát. Cairoâ saûn xuaát ra hôn moät nöûa GDP cuûa Ai Caäp, maø chæ söû
duïng coù 0,5% dieän tích cuûa ñaát nöôùc naøy. Ba bang ôû mieàn trung – nam cuûa
Braxin chieám 15% dieän tích ñaát nhöng laïi saûn xuaát ra hôn moät nöûa saûn
löôïng quoác gia. Baéc Myõ, Lieân minh chaâu AÂu vaø Nhaät Baûn – vôùi toång daân
soá chöa ñeán 1 tyû ngöôøi maø sôû höõu ba phaàn tö cuûa caûi cuûa theá giôùi.
Nhöng söï taäp trung kinh teá ñaõ boû qua moät boä phaän daân soá. Thí duï, ôû
Braxin, Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, caùc bang tuït haäu coù tæ leä ñoùi ngheøo cao gaáp
hôn hai laàn so vôùi caùc bang naêng ñoäng. Hôn hai phaàn ba soá ngöôøi ngheøo
cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån soáng taïi caùc laøng queâ. Vaø moät tyû daân, soáng taïi
caùc quoác gia ngheøo nhaát vaø bò coâ laäp nhaát, haàu heát ôû chaâu Phi Haï Xahara,
Nam vaø Trung AÙ, chæ soáng soùt vôùi chöa ñaày 2% cuûa caûi cuûa theá giôùi.
Nhöõng ngöôøi daân chòu söï baát lôïi veà ñòa lyù naøy haøng ngaøy phaûi vaät loän
vôùi moät thöïc teá laø söï phaùt trieån khoâng mang laïi söï thònh vöôïng kinh teá
cho taát caû moïi nôi trong cuøng moät luùc; thò tröôøng öu ñaõi moät soá nôi hôn
laø nhöõng nôi khaùc. Nhöng phaân taùn saûn xuaát treân moät dieän roäng hôn
khoâng nhaát thieát seõ nuoâi döôõng ñöôïc söï thònh vöôïng. Caùc quoác gia thaønh
coâng veà kinh teá vöøa phaûi taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï taäp trung hoùa saûn
xuaát, vöøa phaûi ñeà ra nhöõng chính saùch khieán möùc soáng cuûa taát caû moïi
ngöôøi – xeùt veà maët dinh döôõng, giaùo duïc, y teá vaø ñieàu kieän veä sinh – ñoàng
ñeàu hôn giöõa caùc vuøng. Ñeå tranh thuû ñöôïc lôïi ích cuûa söï taäp trung hoùa
saûn xuaát vaø hoäi tuï xaõ hoäi ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng haønh ñoäng chính saùch
chuù troïng ñeán söï hoäi nhaäp kinh teá.
Hoäi nhaäp caàn baét ñaàu vôùi nhöõng theå cheá ñaûm baûo taát caû moïi ngöôøi ñeàu
tieáp caän ñöôïc ñeán caùc dòch vuï cô baûn nhö giaùo duïc tieåu hoïc, chaêm soùc y
teá ban ñaàu, ñieàu kieän veä sinh thoûa ñaùng vaø nöôùc saïch. Khi söï hoäi nhaäp trôû
neân khoù khaên hôn, caàn phaûi coù caùc chính saùch thích nghi bao goàm ñöôøng
boä, ñöôøng saét, saân bay, haûi caûng vaø heä thoáng lieân laïc nhaèm taïo thuaän lôïi
cho söï di chuyeån haøng hoaù, dòch vuï, con ngöôøi vaø yù töôûng ôû caáp ñòa
phöông, quoác gia vaø quoác teá. ÔÛ nhöõng vuøng maø söï hoäi nhaäp laø khoù khaên
nhaát, vì nhöõng nguyeân nhaân xaõ hoäi vaø chính trò, thì caùc ñoái saùch caàn coù söï
toaøn dieän töông xöùng, vôùi caùc theå cheá thoáng nhaát, cô sôû haï taàng keát noái
vaø söï can thieäp coù muïc tieâu, chaúng haïn nhö chöông trình caûi thieän caùc khu
oå chuoät, hoaëc khuyeán khích caùc nhaø saûn xuaát boá trí vaøo nhöõng ñòa baøn
nhaát ñònh.

xvii
xviii BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Döïa treân nhöõng nguyeân taéc naøy, Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi naêm 2009,
aán phaåm laàn thöù 31 trong heä thoáng caùc baùo caùo loaïi naøy, ñaõ ñònh daïng laïi
khung tranh luaän chính saùch veà ñoâ thò hoùa, phaùt trieån laõnh thoå, vaø hoäi
nhaäp khu vöïc. Baùo caùo ñaõ phaân tích nhöõng kinh nghieäm tröôùc ñaây cuûa caùc
nöôùc phaùt trieån vaø ruùt ra nhöõng yù nghóa thöïc tieãn cho chính saùch ñoâ thò
hoùa cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy nay. Vôùi nhöõng nöôùc ngheøo nhaát
ôû chaâu AÙ vaø chaâu Phi, nhöõng quoác gia khoâng coù bieån hoaëc vì nhöõng lyù do
naøo ñoù maø bò coâ laäp vôùi thò tröôøng theá giôùi, Baùo caùo baøn ñeán moät caùch tieáp
caän ñaày trieån voïng cho söï hoäi nhaäp khu vöïc trong ñoù keát hôïp giöõa söï hôïp
taùc veà theå cheá, söû duïng chung cô sôû haï taàng vaø nhöõng khuyeán khích ñaëc
bieät. Vôùi caùc neàn kinh teá coù thu nhaäp trung bình ñang taêng tröôûng, söï
thònh vöôïng noùi chung coù theå ñang che giaáu nhöõng vuøng ñoùi ngheøo dai
daúng. Vôùi nhöõng quoác gia nhö theá, Baùo caùo vaïch ra nhöõng chieán löôïc ñeå
nuoâi döôõng söï hoäi nhaäp trong nöôùc vaø giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo ôû nhöõng nôi
keùm may maén nhaát.
Toâi hy voïng raèng Taùi ñònh daïng Ñòa kinh teá seõ taêng cöôøng theâm caùc cuoäc
thaûo luaän voâ cuøng caàn thieát veà vieäc coù neân theo ñuoåi moät söï “taêng tröôûng
caân ñoái” nöõa hay khoâng, ñieàu maø laâu nay vaãn ñang bò laûng traùnh. Vaø baèng
caùch neâu ra nhöõng chuû ñeà tranh luaän chính saùch quan troïng, Baùo caùo naøy
seõ chæ ra con ñöôøng phaùt trieån hoøa nhaäp vaø beàn vöõng hôn.

Robert B. Zoellick
Chuû tòch Nhoùm Ngaân haøng Theá giôùi
Lôøi caûm ôn

Baùo caùo naøy do moät nhoùm chuyeân gia, ñöùng ñaàu laø Indermit S.Gill, vaø bao
goàm Souleymane Coulibaly, Uwe Deichmann, Maria Emilia Freire,
Chorching Goh, Andreas Kopp, Somik V. Lall, Claudio E. Montenegro,
Truman Packard vaø Hirotsugu Uchida, soaïn thaûo. Ngoaøi ra, Homi Kharas,
Marisela Montoliu Munoz, Andrew Nelson, Mark Roberts, Sebastian
Vollmer vaø Fang Xu cuõng coù nhöõng ñoùng goùp quan troïng. Nhoùm cuõng ñaõ
nhaän ñöôïc söï hoã trôï cuûa Eduardo S.F. Alves, Brian Blankespoor,
Maximilian Hirn, Siobhan Murray vaø Catalina Tejada.
Bruce Ross-Larson laø toång bieân taäp.
Caùc baûn ñoà do Boä phaän Thieát keá Baûn ñoà cuûa Ngaân haøng Theá giôùi xaây
döïng, döôùi söï chæ ñaïo cuûa Jeff Lecksell. Vaên phoøng Nhaø xuaát baûn cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi phoái hôïp in aán vaø xuaát baûn saùch, döôùi söï theo doõi cuûa
Stephen McGroarty, Susan Graham, Rick Ludwick vaø Andres Meùneøses.
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 do Vaên phoøng Phoù Chuû tòch phuï traùch
Kinh teá hoïc phaùt trieån vaø Maïng löôùi Phaùt trieån Beàn vöõng ñoàng taøi trôï.
Coâng trình naøy ñöôïc thöïc hieän döôùi söï phoái hôïp höôùng daãn cuûa Françoise
Bourguignon, Alan H.Gelb vaø Justin Yifu Lin, caùc Phoù Chuû tòch cao caáp cuûa
DEC phuï traùch caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa quaù trình soaïn thaûo vaø phoå
bieán Baùo caùo. Katherine Sierra, Phoù Chuû tòch SDN. Jean-Jaques Dethier,
Jeffrey Lewis, Claudia Paz Sepulveda, Laszlo Lovei vaø Antonio Estache
cuõng ñaõ ñoùng goùp nhieàu nhaän xeùt quyù baùu.
Caùc Chuû tòch cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, oâng Robert B. Zoellick vaø Paul
D. Wolfowitz ñaõ cho yù kieán chæ ñaïo vaø tö vaán, caùc giaùm ñoác ñieàu haønh
Ngozi Okonjo-Iweala vaø Graeme Wheeler laø nguoàn ñoäng vieân voâ giaù ñoái
vôùi nhoùm.
Hai nhoùm coá vaán ñaõ cho nhöõng lôøi khuyeân tuyeät vôøi ôû caùc giai ñoaïn
khaùc nhau cuûa Baùo caùo. Nhoùm Hoïc giaû, ñöùng ñaàu laø Chuyeân gia Kinh teá
tröôûng vaø Phoù Chuû tòch cao caáp cuûa DEC, goàm Françoise Bourguignon,
Paul Collier, Masahisa Fujita, Vernon Henderson, Philipe Martin, Ravi
Kanbur, quyù ngaøi Nicholas Stern vaø Anthony Venables. Nhoùm caùc nhaø
Hoaïch ñònh Chính saùch, ñöùng ñaàu laø Phoù Chuû tòch SDN, bao goàm Lobna
Abdellatif Ahmed, Newai Gebreab, Jerzy Kwiencinsky, Shantong Li,
Katharina Mathernova, Charbel Nahas, Enrique Peñalosa, Carolina
Renteria, Kamal Siddiqui, Jorge Wilheim vaø Natalia Zubarevich.
Nhieàu chuyeân gia ôû trong vaø ngoaøi Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ ñoùng goùp
nhieàu yù kieán vaø gôïi yù. Nhoùm soaïn thaûo baùo caùo chaân thaønh caùm ôn caùc
xix
xx BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

cuoäc tham vaán, hoäi hoïp vaø hoäi thaûo khu vöïc ñaõ ñöôïc toå chöùc taïi Bôø Bieån
Ngaø, Phaàn Lan, Phaùp, Ñöùc, AÁn Ñoä, Nhaät Baûn, Na Uy, Nga, Nam Phi, Thuïy
Ñieån, Tandania, Thoå Nhó Kyø vaø Anh. Nhoùm soaïn thaûo baùo caùo xin göûi lôøi
caûm ôn ñeán taát caû caùc ñaïi bieåu ñaõ tham döï nhöõng hoaït ñoäng naøy vaø caùc
cuoäc hoäi thaûo, hoäi nghò caàu truyeàn hình vaø thaûo luaän tröïc tuyeán khaùc vôùi
söï tham gia cuûa caùc hoïc giaû, caùc nhaø nghieân cöùu chính saùch, quan chöùc
chính phuû, caùn boä caùc toå chöùc phi chính phuû, xaõ hoäi daân söï vaø caùc toå chöùc
thuoäc khu vöïc tö nhaân.
Nhoùm soaïn thaûo baùo caùo cuõng xin ñöôïc caûm ôn söï hoã trôï haøo phoùng
Boä Phaùt trieån Quoác teá Vöông quoác Anh, Chöông trình Tri thöùc cho Phaùt
trieån cuûa nhieàu nhaø taøi trôï, chính phuû Na Uy, Quyõ Tín thaùc Chính saùch vaø
Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa Nhaät Baûn, Vieän Moâi tröôøng vaø tính Beàn
vöõng thuoäc Trung taâm Hôïp taùc Nghieân cöùu cuûa UÛy ban chaâu AÂu, Boä Hôïp
taùc vaø Phaùt trieån Kinh teá Lieân bang cuûa Ñöùc, vaø Quyõ William vaø Flora
Hewlett.
Rebecca Sugui laø trôï lyù ñieàu haønh cao caáp cuûa nhoùm, Ofelia Valladolid
laø trôï lyù chöông trình, vaø Jason Victor vaø Maria Hazel Macadangdang laø
trôï lyù cuûa nhoùm. Evangeline Santo Domingo laø trôï lyù quaûn lyù nguoàn löïc.
Kyù hieäu chöõ vieát taét vaø Chuù giaûi döõ lieäu

ACP Chaâu Phi, vuøng Caribeâ vaø Thaùi Bình Döông

AMU Hieäp hoäi Maghreb AÛraäp
ASEAN Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ
BELDES Döï aùn hoã trôï phaùt trieån cô sôû haï taàng thaønh phoá (Thoå Nhó Kyø)
CACM Khoái thò tröôøng chung cuûa Trung Myõ
CARICOM Coäng ñoàng Caribeâ
CEFTA Hieäp ñònh töï do thöông maïi Trung AÂu
CESIN Trung taâm quoác teá cuûa Maïng löôùi thoâng tin khoa hoïc traùi ñaát
CKLN Maïng löôùi tri thöùc vaø ñaøo taïo Caribeâ
DR-CAFTA Hieäp ñònh töï do thöông maïi Coäng hoøa Ñoâminíc Trung Myõ
EAC Coäng ñoàng Ñoâng Phi
EAP Khu vöïc Ñoâng AÙ- Thaùi Bình Döông
ECA Khu vöïc Chaâu AÂu - Trung AÙ
ECOWAS Coäng ñoàng kinh teá cuûa caùc quoác gia Taây Phi
ECSC Coäng ñoàng Than vaø Theùp chaâu AÂu
ECTEL Cô quan vieãn thoâng Ñoâng Caribeâ
EEC Coäng ñoàng Kinh teá chaâu AÂu
EMU Hieäp hoäi tieàn teä chaâu AÂu
ENEA Vieän kinh teá öùng duïng quoác gia (Ñaécka)
ENSEA Vieän Thoáng keâ vaø kinh teá öùng duïng quoác gia (Abidjan)
EPA Caùc hieäp ñònh quan heä ñoái taùc veà kinh teá
EU Coäng ñoàng Chaâu AÂu
FDI Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi
FEU Ñôn vò ño löôøng töông ñöông vôùi 40 phuùt-tô
GATS Hieäp ñònh chung veà thöông maïi trong caùc ngaønh dòch vuï
GDP Toång saûn phaåm quoác noäi
GIS Heä thoáng thoâng tin ñòa lyù
GNI Toång thu nhaäp quoác gia
GRP Toång saûn phaàm khu vöïc
GRUMP Döï aùn baûn ñoà thaønh phoá - noâng thoân toaøn caàu
IBRD Ngaân haøng quoác teá cho taùi thieát vaø phaùt trieån
xxii BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

ICT Coâng ngheä thoâng tin vaø truyeàn thoâng

IDA Hieäp hoäi phaùt trieån quoác teá
IIED Vieän quoác teá veà moâi tröôøng vaø phaùt trieån (Vöông quoác Anh)
INEGI Vieän döõ lieäu ñòa lyù quoác gia
IOM Toå chöùc di cö quoác teá
ISSEA Vieän thoáng keâ vaø kinh teá öùng duïng phía Nam (Yaoundeù)
IT Coâng ngheä thoâng tin
KÖYDES Döï aùn hoã trôï phaùt trieån cô sôû haï taàng noâng thoân (Thoå Nhó Kyø)
MERCOSUR Khoái thò tröôøng chung phía Nam (Chaâu Myõ Latinh)
NAFTA Hieäp ñònh töï do thöông maïi Baéc Myõ
NEPAD Saùng kieán quan heä ñoái taùc môùi cho phaùt trieån chaâu Phi
NSDP Chöông trình phaùt trieån cho caùc khu oå chuoät quoác gia (AÁn Ñoä)
NUTS Thuaät ngöõ cuûa caùc ñôn vò ño löôøng laõnh thoå daønh cho coâng taùc thoáng keâ
OECD Toå chöùc hôïp taùc kinh teá vaø phaùt trieån
OEEC Toå chöùc hôïp taùc chaâu AÂu
PAFTA Khu vöïc töï do thöông maïi loøng chaûo AÛ raäp
PPS Tieâu chuaån söùc mua
R&D Nghieân cöùu vaø phaùt trieån
RASCOM Toå chöùc truyeàn thoâng veä tinh cuûa khu vöïc chaâu Phi
SADC Coäng ñoàng phaùt trieån Nam Phi
SAR Khu vöïc Nam AÙ
SASEC Hôïp taùc kinh teá tieåu vuøng Nam AÙ
SEZ Ñaëc khu kinh teá
SIC Phaân loaïi tieâu chuaån coâng nghieäp
SPARTECA Hieäp ñònh hôïp taùc kinh teá vaø thöông maïi vuøng Nam Thaùi Bình Döông
TEU Ñôn vò ño löôøng töông ñöông 20 phuùt-tô
TFP Toàng saûn löôïng nhaân toá
UPE Phoå caäp giaùo duïc tieåu hoïc
VAMBAY Valmiki Ambedkar Awas Yojana
WAEMU Hieäp hoäi tieàn teä vaø kinh teá Taây Phi
WTO Toå chöùc thöông maïi Theá giôùi

Chuù giaûi döõ lieäu

Caùc nöôùc ñöôïc phaân nhoùm theo khu vöïc vaø möùc thu nhaäp trong Baùo caùo naøy ñöôïc neâu trong baûng
Phaân loaïi caùc Neàn kinh teá ôû phaàn ñaàu cuûa muïc Caùc chæ baùo Phaùt trieån theá giôùi choïn loïc. Phaân loaïi
thu nhaäp döïa treân toång thu nhaäp quoác daân (GNP) treân ñaàu ngöôøi; ngöôõng phaân loaïi thu nhaäp trong
Baùo caùo naøy ñöôïc neâu trong phaàn Giôùi thieäu veà caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi choïn loïc. Möùc trung
bình nhoùm ñöôïc neâu trong caùc hình vaø baûng laø giaù trò trung bình khoâng coù troïng soá cuûa caùc nöôùc
trong nhoùm, tröø phi coù chuù thích khaùc.
 Kyù hieäu chöõ vieát taét vaø Chuù giaûi döõ lieäu xxiii

Vieäc söû duïng töø caùc nöôùc ñeå chæ caùc neàn kinh teá khoâng phaûn aùnh nhaän
ñònh cuûa Ngaân haøng Theá giôùi veà tình traïng phaùp lyù hay caùc traïng thaùi khaùc
cuûa vuøng laõnh thoå ñoù. Thuaät ngöõ caùc nöôùc ñang phaùt trieån bao goàm caùc neàn
kinh teá coù thu nhaäp thaáp vaø trung bình, vaø do ñoù ñeå thuaän tieän, coù theå
bao goàm caû caùc neàn kinh teá chuyeån ñoåi töø keá hoaïch hoùa taäp trung. Thuaät
ngöõ caùc nöôùc coâng nghieäp hoaëc caùc nöôùc phaùt trieån ñöôïc duøng moät caùch thuaän
tieän ñeå chæ caùc neàn kinh teá coù thu nhaäp cao.
Soá lieäu giaù trò baèng ñoâla laø giaù ñoâla Myõ hieän haønh, tröø phi coù chuù thích
khaùc. Tæ laø 1.000 trieäu; nghìn tæ laø 1.000 tæ.
Ñòa ly ù trong sö ï vaän ñoäng

Khaùi quaùt chung veà Baùo caùo –

Maät ñoä, khoaûng caùch vaø söï chia caét

Caùc thaønh phoá taêng tröôûng, soá ngöôøi di chuyeån nhieàu hôn bao giôø heát, vaø caùc saûn phaåm ngaøy caøng chuyeân
moân hoùa saâu hôn, taát caû laø nhöõng phaàn khoâng theå thieáu cuûa phaùt trieån. Nhöõng thay ñoåi naøy noåi baät nhaát ôû
Baéc Myõ, Taây AÂu vaø Ñoâng baéc AÙ. Nhöng caùc nöôùc ôû Ñoâng vaø Nam AÙ, Ñoâng AÂu hieän nay cuõng ñang traûi qua
nhöõng thay ñoåi töông töï veà phaïm vi vaø toác ñoä. Baùo caùo phaùt trieån Theá giôùi 2009: Taùi ñònh daïng Ñòa kinh
teá ñaõ keát luaän raèng, nhöõng söï chuyeån ñoåi ñoù vaãn seõ laø thieát yeáu ñoái vôùi thaønh coâng kinh teá ôû nhöõng nôi khaùc
trong caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø caàn ñöôïc khích leä.

Nhìn nhaän söï phaùt trieån töø 3
khía caïnh
Nhöõng chuyeån ñoåi naøy mang
laïi söï thònh vöôïng, nhöng noù
khoâng dieãn ra maø khoâng coù ruûi
ro hay söï hy sinh. Haõy nhìn
vaøo ba trong soá nhöõng nôi
thònh vöôïng nhaát theá giôùi:
● Tröôùc tieân laø Toâkioâ, thaønh
phoá lôùn nhaát theá giôùi vôùi
daân soá 35 trieäu ngöôøi, baèng
moät phaàn tö daân soá Nhaät
Baûn, thu goïn trong moät ñòa
baøn chæ chieám chöa ñeán 4%
dieän tích nöôùc naøy.
● Thöù hai laø Myõ, neàn kinh teá
lôùn nhaát theá giôùi vaø coù leõ
cuõng laø cô ñoäng nhaát, vôùi 35
trieäu ngöôøi thay ñoåi choã ôû
haøng naêm.
● Thöù ba laø Taây AÂu, luïc ñòa
gaén keát nhaát theá giôùi ngaøy
nay, nôi caùc nöôùc trao ñoåi
khoaûng 35% toång saûn phaåm
quoác noäi (GDP) cuûa mình,
hôn moät nöûa trong soá naøy laø
vôùi caùc nöôùc laùng gieàng.
Khaùch tham quan ñeán Toâkioâ
coù theå thaáy ngöôøi daân luùc naøo
cuõng voäi vaøng chaïy tôùi caùc toa
taøu chôû khaùch chuyeân nghieäp.
Haøng trieäu ngöôøi saün loøng chaáp
nhaän nhöõng baát tieän do söï hoái
haû ñoù gaây ra. Baûn ñoà maät ñoä
kinh teá cuûa Nhaät Baûn cho thaáy
vì sao laïi nhö vaäy. Toâkioâ taïo ra
phaàn lôùn nhaát trong cuûa caûi cuûa
nöôùc Nhaät Baûn – ñeå ñöôïc höôûng
lôïi töø ñoù, ngöôøi daân phaûi soáng
keà caän (xem baûn ñoà G0.1). Tính
chaát ñaëc thuø nhaát cuûa baûn ñoà
naøy laø maät ñoä - söï taäp trung
cuûa caûi ôû Toâkioâ vaø OÂxaca.
ÔÛ Myõ, moãi ngaøy tröôùc leã Taï
Ôn, khoaûng 35 trieäu ngöôøi coá
gaéng trôû veà nhaø vôùi gia ñình vaø
baïn beø. Ñoù laø ñieåm khôûi ñaàu
cuûa muøa ñoâng ôû nhieàu nôi treân
nöôùc Myõ, vì theá caùc chuyeán bay
thöôøng bò huûy boû. Nhöng ngöôøi
Myõ chaáp nhaän vieäc xa nhaø vaø
baïn beø, vì hoaït ñoäng kinh teá chæ
taäp trung ôû moät soá nôi treân ñaát
nöôùc (xem baûn ñoà G0.2). Ñeå
ñöôïc nhaän moät phaàn cuûa caûi
naøy, baïn phaûi ôû gaàn nhöõng ñòa
baøn ñoù hôn. Ñoù laø vì sao 8 trieäu
ngöôøi Myõ thay ñoåi tieåu bang
sinh soáng haøng naêm, hoï di cö
ñeå giaûm khoaûng caùch ñeán caùc
cô hoäi kinh teá. Tính chaát ñaëc
thuø nhaát cuûa baûn ñoà naøy laø
khoaûng caùch.
Doïc theo bôø Ñaïi Taây Döông,
ôû Taây AÂu, moät doøng vaän
chuyeån oà aït khaùc ñang dieãn ra
haøng ngaøy – khoâng phaûi con
ngöôøi, maø laø haøng hoaù. Moät thí
duï laø Airbus, haõng saûn xuaát caùc
boä phaän cuûa maùy bay vaø laép
raùp chuùng ôû Phaùp, Ñöùc, Taây
Ban Nha vaø Anh cuõng nhö caùc
nöôùc khaùc. Nhieàu phaàn cuûa
maùy bay ñöôïc chuyeân chôû baèng
taøu bieån hoaëc maùy bay, vì caùc
ñòa baøn chuyeân moân hoùa trong
 Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng xxiii

Baûn ñoà G0.1. Maät ñoä - vì sao ngöôøi ta traû giaù ñeå ôû gaàn Toâkioâ vieäc saûn xuaát ra caùc boä phaän
2
Saûn xuaát kinh teá treân moät km ôû Nhaät Baûn khaùc nhau vaø saûn xuaát chuùng
vôùi soá löôïng lôùn. Caùc nöôùc
trong khu vöïc, tröôùc ñaây khoâng
JAPAN
Sapporo laâu coøn bò chia caét, nay ñaõ trao
ñoåi thöông maïi vôùi caùc keû thuø
cuõ ñeå trôû thaønh moät Lieân minh
chaâu AÂu (EU) hôïp nhaát hôn
Tokyo bao giôø heát. Vaø khi söï hoäi
nhaäp naøy caøng taêng leân thì söï
chia caét kinh teá caøng giaûm,
khieán vieäc chuyeân moân hoùa vaø
Nagoya
Osaka saûn xuaát ñaïi traø trôû thaønh khaû
thi (xem baûn ñoà G0.3).
Vaäy nhöõng thieät thoøi ñoù

Hiroshima
Baûn ñoà G0.3. Söï chia caét – ñieàu
Kitakyushu ñang caûn trôû söï tieán boä ôû chaâu Phi
Fukuoka thì ñaõ khoâng dieãn ra ôû Taây AÂu
Nhöõng haïn cheá qua bieân giôùi ñoái vôùi
doøng haøng hoaù, voán, con ngöôøi vaø yù
töôûng

Nguoàn: Nhoùm soïan thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 vaø Nhoùm Nghieân cöùu Phaùt trieån cuûa Ngaân haøng
Theá giôùi, döa treân öôùc tính GDP theo vuøng naêm 2005. Xem theâm Nordhaus (2006).

Baûn ñoà G0.2. Khoaûng caùch - vì sao ngöôøi Myõ phaûi di chuyeån
Saûn xuaát kinh teá treân moät km2 ôû Myõ
UNITED STATES

Portland
Seattle Chicago New
Washington, DC York

Denver
Boston

Phoenix Dallas-
San Ft. Worth
Francisco
Miami
Los Houston Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Angeles Theá giôùi 2009 (xem chi tieát trong Chöông 3).
Chuù thích: Ñoä daøy cuûa ñöôøng bieân giôùi tæ leä thuaän
vôùi thöôùc ño toång hôïp veà nhöõng haïn cheá cuûa töøng
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 vaø Nhoùm Nghieân cöùu Phaùt trieån cuûa Ngaân haøng
nöôùc ñoái vôùi caùc doøng haøng hoaù, voán, con ngöôøi
Theá giôùi, döïa treân öôùc tính GDP theo vuøng naêm 2005. Xem theâm Nordhaus (2006).
vaø yù töôûng vôùi taát caû caùc nöôùc khaùc.
xxiv BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

mang laïi caùi gì? Baûn ñoà ñòa kinh
teá, trong ñoù ñieàu chænh laïi dieän
tích cuûa caùc nöôùc ñeå phaûn aùnh
GDP cuûa nöôùc ñoù, cho thaáy lôïi
ích cuûa caùc thaønh phoá lôùn, con
ngöôøi cô ñoäng vaø caùc quoác gia
lieân keát. Myõ, Taây AÂu vaø Nhaät
Baûn ñaõ chieám lónh neàn kinh teá
theá giôùi (xem baûn ñoà G0.4).
Caùc thaønh phoá, söï di cö vaø
thöông maïi ñaõ laø nhöõng chaát
xuùc taùc chính cho söï tieán boä ôû
caùc nöôùc phaùt trieån trong hai
theá kyû qua. Nhöõng caâu chuyeän
cuûa hoï giôø ñaây ñang ñöôïc nhaéc
laïi ôû nhöõng neàn kinh teá naêng
ñoäng nhaát trong theá giôùi ñang
phaùt trieån.
● Mumbai khoâng phaûi laø thaønh
phoá lôùn nhaát theá giôùi, nhöng
laø nôi coù maät ñoä daân cö
ñoâng nhaát. Vaø thaønh phoá
naøy ñang taêng tröôûng.
● Trung Quoác khoâng phaûi laø
neàn kinh teá lôùn nhaát theá
giôùi, nhöng laø neàn kinh teá
taêng tröôûng nhanh nhaát vaø
coù leõ laø moät trong nhöõng
neàn kinh teá cô ñoäng nhaát.
● Ñoâng Nam AÙ coù theå khoâng
hình thaønh ñöôïc moät lieân
minh chính trò nhö chaâu AÂu,
nhöng khu vöïc naøy ñang trao
ñi ñoåi laïi caùc haøng hoaù cuûa
mình gioáng nhö EU ñang laøm.
Con ngöôøi phaûi chòu ruûi ro
thieät maïng hoaëc bò taøn pheá khi
leo leân caùc toa taøu ôû Mumbai
ñeå tranh thuû lôïi theá cuûa maät ñoä
kinh teá. Baát chaáp vieäc ngöôøi ñi
laïi baèng phöông tieän coâng coäng
phaûi chen chuùc nhau hoaëc soáng
trong caùc khu oå chuoät cuõng nhö
ôû Ñaravi, daân soá Mumbai ñaõ
taêng gaáp ñoâi keå töø thaäp nieân
1970. Töø thaäp nieân 1990, haøng
trieäu coâng nhaân ngöôøi Hoa ñaõ
di cö ñeán soáng gaàn hôn vôùi caùc
cô hoäi kinh teá ñang taäp trung ôû
mieàn duyeân haûi. Cuõng nhö
ngöôøi Myõ ñi laïi trong muøa leã
Taï Ôn, hôn 200 trieäu ngöôøi Hoa
ñi veà trong dòp Teát Nguyeân
ñaùn. Maïng löôùi saûn xuaát khu
vöïc ôû Ñoâng AÙ ñöôïc traûi roäng
hôn caùc ñòa baøn cuûa Airbus ôû
Taây AÂu. Caùc nöôùc Ñoâng AÙ coù
theå khoâng trao ñoåi caùc boä phaän
cuûa maùy bay, nhöng caùc quoác
gia ñaõ coù thôøi laø keû thuø cuûa
nhau ngaøy nay laïi trao ñoåi linh
kieän xe hôi vaø maùy tính vôùi taàn
suaát vaø toác ñoä töông töï.
Vaäy caùi ñöôïc ôû ñaây laø gì?

Baûn ñoà G0.4. Caùc thò tröôøng nhìn theá giôùi naøy nhö theá naøo
Dieän tích cuûa moät quoác gia theå hieän tæ troïng trong toång saûn phaåm quoác noäi toaøn caàu ñöôïc saûn xuaát ra taïi ñoù

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi, söû duïng GDP naêm 2005 (theo giaù ñoâla coá ñònh)
Chuù thích: Baûn ñoà dieän tích ñöôïc veõ theo phöông phaùp do Gastner vaø Newman (2004) xaây döïng. Baûn ñoà naøy theå hieän caùc nöôùc coù nhieàu cuûa caûi nhaát khi so saùnh
GDP theo tæ giaù caùc ñoàng tieàn. Noù cho bieát söùc mua quoác teá - tieàn cuûa moät nöôùc coù giaù trò ra sao khi ñöôïc chi tieâu ôû moät nöôùc khaùc.

Moät laàn nöõa, chuùng ta coù theå
nhìn thaáy hình daùng cuûa Trung
Quoác, AÁn Ñoä vaø caùc nöôùc Ñoâng
Nam AÙ treân baûn ñoà ñòa kinh teá
cuûa theá giôùi (xem baûn ñoà G0.4).
Ngöôïc laïi vôùi nhöõng hình daùng
naøy laø cuûa luïc ñòa vó ñaïi chaâu
Phi, nôi chæ ñöôïc theå hieän nhö
moät baùn ñaûo coøi coïc.
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
cho raèng moät soá nôi laøm toát laø
do hoï thuùc ñaåy ñöôïc söï chuyeån
ñoåi theo ba khía caïnh cuûa ñòa
kinh teá:
Maät ñoä cao hôn, nhö ñaõ thaáy
●
trong söï taêng tröôûng cuûa caùc
thaønh phoá
● Khoaûng caùch ngaén hôn, khi
coâng nhaân vaø caùc doanh
nghieäp di cö laïi gaàn nhöõng
nôi coù maät ñoä cao
● Ít söï chia caét hôn, khi caùc nöôùc
laøm moûng caùc ñöôøng bieân giôùi
kinh teá cuûa mình laïi vaø tham
gia vaøo thò tröôøng theá giôùi ñeå
tranh thuû lôïi theá cuûa qui moâ
vaø söï chuyeân moân hoùa.
Tröôùc ñaây, Myõ vaø Nhaät Baûn
ñaõ taùi döïng laïi ñòa kinh teá cuûa
hoï theo nhöõng khía caïnh naøy.
Ngaøy nay, Trung Quoác ñang taùi
döïng laïi ñòa kinh teá cuûa mình.
Baùo caùo naøy ñeà nghò raèng, ñoù
seõ laø nhöõng thay ñoåi giuùp caùc
quoác gia ñang phaùt trieån ôû
nhöõng nôi khaùc treân theá giôùi,
ñaùng chuù yù nhaát laø chaâu Phi.
Taêng tröôûng maát caân ñoái,
phaùt trieån mang tính hoøa nhaäp
Ñoù laø ñieàu maø Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi ñeà nghò, vaø Baùo caùo naøy
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
ñöôïc keát caáu ñeå neâu baät thoâng
ñieäp ñoù (xem Hình G0.1).
● Phaàn Moät moâ taû nhöõng thay
ñoåi theo ba khía caïnh maät
ñoä, khoaûng caùch vaø söï chia
caét – laàn löôït baøn ñeán töøng
khía caïnh moät. Phaàn naøy
toång keát laïi kinh nghieäm cuûa
khoaûng theá kyû tröôùc.
● Phaàn Hai phaân tích caùc ñoäng
löïc cho nhöõng chuyeån ñoåi
naøy – caùc taùc löïc thò tröôøng
cuûa söï tích tuï, di cö, chuyeân
moân hoùa vaø thöông maïi.
Phaàn naøy chaét loïc caùc phaùt
hieän veà nghieân cöùu chính
saùch cuûa khoaûng moät theá heä
tröôùc.
● Phaàn Ba trình baøy yù nghóa
chính saùch cuûa nhöõng kinh
nghieäm vaø phaân tích trong hai
phaàn ñaàu. Phaàn naøy ñöa ra
moät khung maãu chung ñeå
ñònh daïng laïi ba cuoäc tranh
luaän chính saùch – veà ñoâ thò
hoùa, veà caùc vuøng tuït haäu trong
töøng quoác gia vaø veà hoäi nhaäp
khu vöïc vaø toaøn caàu hoùa.
Baùo caùo ñöôïc keát caáu vaø
vieát theo caùch ñeå nhöõng ngöôøi
chæ quan taâm ñeán moät trong
nhöõng cuoäc tranh luaän naøy coù
theå chæ caàn ñoïc moät vaøi noäi
dung. Coù nghóa laø, coù theå ñoïc
Baùo caùo naøy theo “chieàu doïc”.
Caùc chöông veà maät ñoä, tích tuï
vaø ñoâ thò hoùa neân ñöôïc taát caû
caùc nöôùc quan taâm – cho duø laø
quoác gia lôùn hay nhoû, coù thu
nhaäp thaáp hay trung bình. Caùc
chöông veà khoaûng caùch, söï cô
ñoäng cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát,
vaø phaùt trieån vuøng coù theå ñaùng
xxv
löu yù nhaát ñoái vôùi caùc nöôùc
lôùn hôn vaø coù thu nhaäp trung
bình. Caùc chöông veà söï chia
caét, chi phí vaän chuyeån vaø hoäi
nhaäp khu vöïc coù theå ñaùng
quan taâm nhaát ñoái vôùi caùc
nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø caùc
neàn kinh teá nhoû.
Boán tieâu ñieåm veà Ñòa lyù
trong söï vaän ñoäng xem xeùt söï
töông taùc laãn nhau giöõa caùc taùc
löïc thò tröôøng vaø chính saùch
cuûa chính phuû ôû Baéc Myõ, Taây
AÂu, Ñoâng AÙ vaø chaâu Phi Haï
Xahara. Baèng caùch neâu baät söï
taùc ñoäng qua laïi giöõa ba khía
caïnh naøy, chuùng cuõng coù theå
keát noái vôùi nhöõng phaàn khaùc
nhau cuûa Baùo caùo naøy.
Nhìn theo caùch khaùc, Baùo
caùo naøy khaûo saùt nhöõng vaán ñeà
chính saùch quan troïng nhaát cuûa
ñòa kinh teá, töø caáp ñòa phöông
ñeán caáp quoác gia vaø quoác teá. ÔÛ
caáp ñòa phöông, vaán ñeà chính
saùch ôû nhöõng vuøng nhö bang
Lagoâx ôû mieàn nam Nigieâria laø
laøm theá naøo ñeå quaûn lyù ñöôïc
quaù trình ñoâ thò hoùa. ÔÛ caáp
quoác gia, vaán ñeà chính saùch cuûa
Nigieâria laø laøm sao quaûn lyù
ñöôïc söï baát bình ñaúng veà
nguoàn löïc vaø möùc soáng giöõa
mieàn baéc vaø mieàn nam. Vaø ôû
caáp quoác teá, vaán ñeà chính saùch
cuûa mieàn Taây chaâu Phi laø baèng
caùch naøo xaây döïng ñöôïc moät
lieân minh kinh teá toát hôn ñeå
mang laïi lôïi ích cho caùc nöôùc coù
cuõng nhö khoâng coù bôø bieån,
nöôùc ngheøo nhaát cuõng nhö
nhöõng nöôùc khaù giaû hôn.
Khi qui moâ ñòa lyù taêng töø caáp
xxvi BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình G0.1. Coù theå ñoïc töøng phaàn hoaëc theo töøng chính saùch cuûa Baùo caùo naøy

1
MAÄT ÑOÄ
2
KHOAÛNG TIEÂU
3 ÑIEÅM
4 CAÙCH 1: BA
ÉC MY
KEÁT TUÏ PHAÂN KHU Õ

5 SÖÏ K
DI CÖ IEÄN
7 6 TIEÂU
ÑIEÅM
ÑOÂ THÒ HOAÙ 2: T
CHUYEÂN MOÂN AÂY A
HOAÙ ÂU
8
PHAÙT TRIEÅ
LAÕNH THOÅ PHA
ÂN T
OÄ 9 ÍCH
Ä TÑ TIE
ÂU Ñ
MA HOÄI NHAÄP
VUØNG
IEÅM
3: Ñ
OÂNG
AÙ
ÙCH
CA
A ÛNG QU
KHO OÁC
SA
TIE
ÂU Ñ
ÙCH
KHU IEÅM
A ÂN 4:
CH
PH AÂU
PH
IH
AÏ XA
HA
RA
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.

ñòa phöông ñeán caáp quoác gia vaø
quoác teá, vaán ñeà chính saùch cuï
theå seõ thay ñoåi. Nhöng vaán ñeà
neàn taûng thì vaãn nhö nhau –
moät soá nôi laøm toát, coøn nôi khaùc
thì khoâng. Thaät khoù ñoái vôùi baát
kyø ai phaûi chaáp nhaän ñieàu naøy
nhö moät thöïc teá hieån nhieân.
Thoâng ñieäp chính cuûa Baùo
caùo laø taêng tröôûng kinh teá seõ
maát caân ñoái. Coá gaéng traûi
roäng caùc hoaït ñoäng kinh teá ra
seõ laø söï phaûn khuyeán khích
chính noù. Nhöng phaùt trieån
vaãn coù theå mang tính hoøa
nhaäp, theo ñoù keå caû nhöõng
ngöôøi baét ñaàu cuoäc soáng cuûa
mình raát xa nhöõng cô hoäi kinh
teá cuõng coù theå ñöôïc lôïi töø söï
taäp trung hoùa ngaøy caøng taêng
möùc cuûa caûi vaøo moät soá nôi
nhaát ñònh. Caùch ñeå coù ñöôïc caû
söï taêng tröôûng maát caân ñoái
laãn söï phaùt trieån mang tính
toaøn daân laø thoâng qua hoäi
nhaäp kinh teá.
Hoäi nhaäp kinh teá - caáp ñòa
phöông, quoác gia vaø quoác
teá
Baùo caùo ñaõ neâu roõ hoäi nhaäp
kinh teá coù nghóa laø gì. Noù coù
moät nghóa laø phaûi gaén keát caùc
vuøng noâng thoân vôùi thaønh thò,
caùc khu oå chuoät vôùi nhöõng
phaàn coøn laïi cuûa thaønh phoá. Noù
coøn coù nghóa laø phaûi gaén keát
caùc tænh tuït haäu vôùi caùc tænh
daãn ñaàu trong moät quoác gia.
Noù cuõng coù moät nghóa khaùc
nöõa laø phaûi gaén keát caùc nöôùc bò
coâ laäp vôùi nhöõng nöôùc ñaõ coù söï
lieân keát toát. Nhöõng quan nieäm
naøy veà söï hoäi nhaäp kinh teá laø
trung taâm cuûa ba cuoäc tranh
luaän trong phaùt trieån – ñoâ thò
hoùa, phaùt trieån laõnh thoå vaø hoäi
nhaäp quoác teá.
Ñoâ thò hoùa
Caùc laäp luaän vaø baèng chöùng
trong Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
2009 ñaõ xaùc ñònh öu tieân chính
saùch ôû nhöõng giai ñoaïn khaùc
nhau cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa,
nhaát thieát phaûi ñöa ra nhöõng
thaønh toá cuûa moät chieán löôïc
phaùt trieån ñoâ thò. Moãi laõnh thoå
hoaëc moãi vuøng trong moät quoác
gia ñeàu coù ñòa hình ñaëc thuø.

Nhöng caùc nguyeân taéc thì khaù
phoå caäp.
● ÔÛ nhöõng nôi coøn thuaàn noâng
thoân, chính phuû caàn caøng
trung laäp caøng toát vaø phaûi
thieát laäp ñöôïc nhöõng neàn
taûng theå cheá cho khaû naêng
ñoâ thò hoùa ôû moät soá ñòa
ñieåm. Chính saùch ñaát ñai
hôïp lyù laø troïng taâm, ngoaøi ra
coøn caàn caùc chính saùch cung
caáp dòch vuï cô baûn cho taát
caû moïi ngöôøi. Thí duï ñieån
hình laø Coâxta Rica.
● ÔÛ nhöõng nôi ñoâ thò hoùa
nhanh, ngoaøi caùc theå cheá,
chính phuû phaûi xaây döïng
ñöôïc cô sôû haï taàng keát noái
ñeå lôïi ích cuûa vieäc taêng maät
ñoä kinh teá ñöôïc chia seû roäng
raõi hôn. Thí duï ñieån hình laø
Truøng Khaùnh, Trung Quoác.
● ÔÛ nhöõng nôi ñoâ thò hoùa khaù
cao, ngoaøi theå cheá vaø cô sôû haï
taàng, coù theå caàn söï can thieäp
coù muïc tieâu ñeå giaûi quyeát caùc
khu oå chuoät. Nhöng nhöõng
can thieäp naøy seõ khoâng thaønh
coâng neáu caùc theå cheá veà ñaát
ñai vaø dòch vuï cô baûn khoâng
töông ñoái coù hieäu löïc vaø saün
coù cô sôû haï taàng giao thoâng.
Thí duï ñieån hình laø Boâgoâta,
Coâloâmbia.
Phaùt trieån laõnh thoå
Caùc nguyeân taéc cuõng coù theå
ñònh daïng laïi cuoäc tranh luaän
veà phaùt trieån laõnh thoå hoaëc khu
vöïc. Caùc coâng cuï cuûa ñòa lyù coù
theå nhaän dieän ñöôïc nôi naøo
ngheøo – caùc vuøng tuït haäu – vaø
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
nôi naøo coù nhieàu ngöôøi ngheøo
sinh soáng nhaát. Thöôøng thì hai
nôi naøy khoâng phaûi laø moät, vì
ngöôøi ngheøo coù nhieàu lyù do
nhaát ñeå di chuyeån khoûi nhöõng
nôi ngheøo. Baùo caùo ñaõ baøn ñeán
vieäc caùc chính phuû coù theå ñieàu
chænh chính saùch nhö theá naøo
ñeå gaén keát caùc vuøng ñoù vaøo
quoác gia, trong khi vaãn giaûm
ngheøo ôû nhöõng nôi khaùc.
Caùc vuøng tuït haäu coù moät
ñieåm chung – chuùng ñeàu caùch
xa veà maët kinh teá vôùi nhöõng
nôi hoaït ñoäng toát. Nhöng beân
caïnh ñoù, ñòa kinh teá cuûa nhöõng
vuøng khaùc nhau cuõng khoâng
gioáng nhau:
● ÔÛ moät soá nöôùc, nhö Trung
Quoác, caùc vuøng tuït haäu coù
daân cö thöa thôùt. Vieäc xaây
döïng daøn traûi nhöõng cô sôû
haï taàng toán keùm ñeán nhöõng
nôi naøy – hoaëc khuyeán khích
caùc doanh nghieäp ñeán nhöõng
choã ñoù – chaúng coù maáy yù
nghóa. Ñieàu coù lyù hôn seõ laø
cung caáp dòch vuï cô baûn cho
moïi nôi, keå caû vieäc ñöa caùc
dòch vuï ñoù ñeán caùc vuøng
saâu, vuøng xa seõ toán keùm hôn.
Khuyeán khích söï cô ñoäng
cuûa ngöôøi daân laø öu tieân
haøng ñaàu, vaø caùc theå cheá
khieán thò tröôøng ñaát ñai vaän
haønh toát hôn, cung caáp an
ninh, tröôøng hoïc, ñöôøng phoá
vaø ñieàu kieän veä sinh phaûi laø
nhöõng noäi dung cô baûn cuûa
chính saùch hoäi nhaäp.
● ÔÛ nhöõng nöôùc khaùc, nhö
Braxin, caùc vuøng tuït haäu laïi
xxvii
taäp trung ñoâng daân cö.
Nhöng ôû Trung Quoác, haøng
trieäu ngöôøi ngheøo ñaõ di
chuyeån töø vuøng ñoâng baéc ñeán
vuøng ñoâng nam. Taát caû ñeàu
noùi chung ngoân ngöõ, vaø söï di
chuyeån trong nöôùc khoâng
maáy khoù khaên. Tuy vaäy, vaãn
coøn nhieàu ngöôøi ngheøo soáng ôû
vuøng ñoâng baéc. Khuyeán khích
söï di chuyeån cuûa nhöõng
ngöôøi töø vuøng ñoâng baéc laø raát
quan troïng, nhöng cho pheùp
hoï tieáp caän ñeán nhöõng thò
tröôøng ôû vuøng ñoâng nam
naêng ñoäng cuõng chaúng keùm
quan troïng hôn. Trong nhöõng
tröôøng hôïp nhö theá, caû theå
cheá laãn cô sôû haï taàng ñeå keát
noái hai vuøng duyeân haûi naøy
vôùi nhau laø ñieàu kieän caàn cho
hoäi nhaäp kinh teá.
● Trong nhoùm nöôùc thöù ba,
nhö AÁn Ñoä, caùc vuøng tuït
haäu vöøa ñoâng daân – gaàn nhö
60% ngöôøi ngheøo AÁn Ñoä
soáng ôû nhöõng nôi ngheøo
naøy – vaø hoï raát khoù di cö
ñeán nhöõng nôi laøm aên toát,
chaúng haïn nhö caùc thuû phuû
hay mieàn nam. Nhöõng khaùc
bieät veà ngoân ngöõ vaø vaên hoùa
trong noäi boä moät soá vuøng coù
theå coøn raát lôùn. Trong nhöõng
tröôøng hôïp ñoù, coù theå caàn
boå sung cho theå cheá vaø cô sôû
haï taàng baèng nhöõng ñoäng cô
khuyeán khích caùc nhaø saûn
xuaát ñeán nhöõng bang tuït
haäu ñoù. Nhöõng khuyeán khích
naøy caàn ñöôïc thieát keá thaän
troïng ñeå traùnh trieät tieâu
xxviii BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

nhöõng taùc ñoäng hôïp nhaát
nhôø coù nhöõng theå cheá chung
vaø cô sôû haï taàng keát noái.
Moät khaû naêng nhieàu höùa
heïn laø ñöa ra khuyeán khích
cho ngaønh noâng nghieäp vaø
caùc hoaït ñoäng ñi keøm phuø
hôïp vôùi nhöõng bang coøn chuû
yeáu laø noâng thoân.
Hoäi nhaäp khu vöïc
Cuoái cuøng, caùc nguyeân taéc ñöôïc
phaùt trieån trong Baùo caùo naøy ñaõ
thoâng baùo cho caùc cuoäc tranh
luaän veà caùch thöùc khieán toaøn
caàu hoùa mang laïi lôïi ích cho taát
caû caùc nöôùc. Cuøng moät loâgíc aùp
duïng cho caáp ñòa phöông vaø
quoác gia cuõng coù theå söû duïng
cho caáp quoác teá nhaèm phaân loaïi
caùc khu vöïc cuûa theá giôùi theo
möùc ñoä khoù khaên cuûa hoäi nhaäp
kinh teá ôû nhöõng vuøng naøy. Vaán
ñeà chung laø söï chia caét – caùc
bieân giôùi kinh teá ñaäm ñaëc. Beân
caïnh ñoù, nhieäm vuï cuûa hoäi
nhaäp thay ñoåi ôû caùc phaàn khaùc
nhau cuûa theá giôùi caùc nöôùc ñang
phaùt trieån:
● Caùc nöôùc trong nhöõng khu
● Hoäi nhaäp seõ laø cam go nhaát
vöïc gaàn vôùi thò tröôøng theá
giôùi, nhö Trung Myõ, Baéc Phi
vaø Ñoâng AÂu, ñang ñoái maët
vôùi moät nhieäm vuï töông ñoái
roõ raøng cuûa hoäi nhaäp. Nhöõng
theå cheá chung coù theå giuùp hoï
trôû thaønh phaàn môû roäng cuûa
nhöõng thò tröôøng lôùn ñoù.
● Caùc nöôùc trong nhöõng vuøng
caùch xa thò tröôøng theá giôùi
nhöng laïi coù thò tröôøng trong
nöôùc lôùn, haáp daãn caùc nhaø
ñaàu tö, ñöùng tröôùc moät
thaùch thöùc khoù khaên hôn.
Theå cheá toát vaø cô sôû haï taàng
khu vöïc coù theå giuùp hoï tieáp
caän vôùi nhöõng thò tröôøng
naøy. Thí duï nhö Ñoâng AÙ vaø
ngaøy caøng roõ raøng laø Nam AÙ.
Mieàn ñoâng chaâu Phi vaø Nam
Myõ cuõng coù theå hoäi nhaäp theá
giôùi baèng caùch laøm cho thò
tröôøng trong nöôùc cuûa mình
lôùn hôn vaø chuyeân moân hoùa
hôn thoâng qua caùc theå cheá vaø
cô sôû haï taàng khu vöïc.
cho caùc nöôùc ôû nhöõng vuøng
ñang bò chia caét, caùch xa thò
tröôøng theá giôùi vaø thieáu maät
ñoä kinh teá do moät neàn kinh
teá ñòa phöông lôùn taïo ra.
Nhöõng nöôùc naøy coøn coù teân
loùng laø “tyû ngöôøi ngheøo khoå
nhaát” – Ñoâng, Trung vaø Taây
chaâu Phi; Trung AÙ; vaø caùc
quoác ñaûo Thaùi Bình Döông.
Vôùi nhöõng nöôùc naøy thì caàn
taát caû caùc coâng cuï - theå cheá
khu vöïc ñeå laøm moûng caùc
ñöôøng bieân giôùi, cô sôû haï
taàng khu vöïc ñeå keát noái caùc
nöôùc, vaø nhöõng khuyeán
khích nhö söï tieáp caän coù öu
ñaõi ñeán thò tröôøng theá giôùi,
coù leõ vôùi ñieàu kieän laø phaûi
ñaûm baûo taát caû caùc nöôùc ñeàu
phaûi taêng cöôøng söï hôïp taùc
khu vöïc.

Moät ñieåm chung ñoái vôùi caùc cuoäc tranh luaän chính saùch veà ñoâ thò hoùa, phaùt trieån vuøng vaø toaøn caàu hoùa:
Trong hình thaùi hieän taïi cuûa chuùng, chuùng ñeàu ñang cöôøng ñieäu tính ñònh höôùng muïc tieâu theo vuøng ñòa lyù –
caùi gì caàn laøm ôû nhöõng vuøng noâng thoân hay caùc khu oå chuoät, caùi gì caàn laøm ôû caùc bang tuït haäu hay vuøng saâu,
vuøng xa, vaø caùi gì caàn laøm ôû nhöõng nöôùc ngheøo nhaát vaø khoâng coù bôø bieån. Baùo caùo ñaõ ñònh daïng laïi nhöõng
cuoäc tranh luaän naøy theo caùch thích öùng toát hôn vôùi thöïc teá taêng tröôûng vaø phaùt trieån. Thöïc teá laø söï töông taùc
giöõa nhöõng nôi tuït haäu vaø nôi daãn ñaàu laø chìa khoùa cuûa phaùt trieån kinh teá. Thöïc teá laø nhöõng can thieäp ñònh
höôùng muïc tieâu theo phaïm vi ñòa lyù chæ laø moät phaàn nhoû trong nhöõng gì maø chính phuû coù theå haønh ñoäng ñeå
giuùp nhöõng nôi chöa laøm ñöôïc toát. Thöïc teá cuõng laø, ngoaøi nhöõng khuyeán khích theo ñòa ñieåm, chính phuû coù
nhöõng coâng cuï coù uy löïc hôn nhieàu cho söï hoäi nhaäp. Hoï coù theå xaây döïng caùc theå cheá thoáng nhaát taát caû caùc
ñòa ñieåm vaø hình thaønh heä thoáng haï taàng ñeå keát noái ñieåm naøy vôùi caùc ñieåm khaùc.
Baùo caùo keâu goïi caàn caân ñoái laïi nhöõng cuoäc thaûo luaän chính saùch naøy ñeå ñöa vaøo taát caû caùc coâng cuï cuûa
hoäi nhaäp – theå cheá thoáng nhaát, cô sôû haï taàng keát noái vaø can thieäp coù muïc tieâu. Baùo caùo cuõng cho thaáy coù theå
söû duïng ba khía caïnh veà maät ñoä, khoaûng caùch vaø söï chia caét nhö theá naøo ñeå ñieàu chænh caùc coâng cuï chính saùch
naøy cho phuø hôïp, nhaèm giaûi quyeát ñöôïc nhöõng thaùch thöùc trong hoäi nhaäp, töø nhöõng thaùch thöùc töông ñoái tröïc
dieän cho ñeán nhöõng thaùch thöùc phöùc taïp nhaát.
Toång quan

Taêng tröôûng kinh teá coù theå dieãn ra khoâng ñoàng ñeàu, nhöng söï phaùt trieån vaãn coù
theå mang tính hoaø nhaäp - ñoù laø thoâng ñieäp cuûa Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
naêm nay. Khi caùc neàn kinh teá taêng tröôûng töø möùc thu nhaäp thaáp ñeán möùc thu
nhaäp cao, saûn xuaát seõ taäp trung cao hôn theo khoâng gian. Moät soá ñòa baøn - caùc
thaønh phoá, mieàn duyeân haûi vaø caùc quoác gia coù söï giao löu maïnh - seõ haáp daãn caùc
nhaø saûn xuaát nhieàu hôn. Trong quaù trình phaùt trieån, caùc nöôùc thaønh coâng nhaát
cuõng seõ laø nhöõng nöôùc coù caùc chính saùch mang laïi cho ngöôøi daân möùc soáng ñoàng
ñeàu hôn giöõa caùc vuøng. Con ñöôøng ñeå vöøa tranh thuû ñöôïc nhöõng lôïi ích tröïc tieáp
cuûa vieäc taäp trung hoaù saûn xuaát, vöøa khai thaùc ñöôïc nhöõng lôïi ích laâu daøi cuûa
vieäc ñoàng nhaát hoaù möùc soáng laø hoäi nhaäp kinh teá.
Maëc duø caùc vaán ñeà cuûa hoäi nhaäp kinh teá khoâng theå chæ giaûi quyeát baèng nhöõng
giaûi phaùp giaûn ñôn nhöng nguyeân taéc ñònh höôùng thì khoâng nhaát thieát phaûi quaù
phöùc taïp. Caùc goùi chính saùch caàn phaûi ñöôïc caân nhaéc ñeå coù theå khaéc phuïc ñöôïc
khoù khaên phaùt sinh töø nhöõng thaùch thöùc trong phaùt trieån do tính chaát ñòa kinh
teá cuûa caùc ñòa baøn gaây ra. Ngaøy nay, haàu heát caùc cuoäc tranh luaän veà söï phaân
hoaù theo vuøng ñòa lyù trong phaùt trieån thöôøng baét ñaàu vaø keát thuùc vôùi vieäc xem
xeùt caùc hình thöùc can thieäp coù muïc tieâu theo vuøng. Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
ñònh daïng laïi caùc cuoäc tranh luaän ñoù baèng caùch ñöa vaøo taát caû caùc coâng cuï cuûa
hoäi nhaäp kinh teá - bao goàm theå cheá, cô sôû haï taàng vaø caùc ñoäng cô khuyeán khích.
Neàn taûng cuûa caùc noã löïc hoäi nhaäp phaûi laø caùc theå cheá khoâng xaùc ñònh veà phaïm
vi ñòa lyù. Khi nhöõng thaùch thöùc do vò trí ñòa lyù gaây ra trôû neân gay gaét hôn thì
giaûi phaùp neân bao goàm vieäc phaùt trieån cô sôû haï taàng noái keát. ÔÛ nhöõng nôi maø
vieäc hoäi nhaäp gaëp khoù khaên nhaát thì giaûi phaùp chính saùch caàn phaûi coù tính toaøn
dieän töông öùng: caùc theå cheá phaûi thoáng nhaát, cô sôû haï taàng phaûi noái keát ñöôïc vaø
söï can thieäp phaûi coù tính muïc tieâu.

Ñòa ñieåm vaø söï thònh vöôïng
Ñòa ñieåm coù moái töông quan chaët
cheõ nhaát vôùi möùc phuùc lôïi cuûa caù
nhaân. Trong vaøi thaäp kyû tôùi, moät
ngöôøi sinh ra ôû Myõ seõ coù thu nhaäp
gaáp haøng traêm laàn moät ngöôøi
Dimbabueâ, vaø soáng thoï hôn ñeán ba
thaäp kyû. Ñaèng sau nhöõng con soá
bình quaân quoác gia ñoù laø nhöõng soá
lieäu khaùc thaäm chí coøn ñaùng lo
ngaïi hôn. Neáu moïi thöù khoâng thay
ñoåi veà caên baûn thì moät ñöùa treû
sinh ra taïi moät laøng queâ naèm xa
thuû ñoâ Lusaka cuûa Daêmbia seõ
soáng thoï khoâng baèng moät nöûa tuoåi 1
2 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
thoï cuûa moät ngöôøi sinh ôû thaønh
phoá Niu Yooùc - vaø trong quaõng
ñôøi ngaén nguûi ñoù, cöù öùng vôùi 2
ñoâla maø ngöôøi Niu Yooùc kieám
ñöôïc, ngöôøi Daêmbia ñoù cuõng chæ
coù thu nhaäp khoaûng 0,01 ñoâla.
Ngöôøi Niu Yooùc seõ coù thu nhaäp caû
ñôøi khoaûng 4,5 trieäu ñoâla, coøn
ngöôøi Daêmbia ôû noâng thoân coù
chöa ñeán 10.000 ñoâla.
Moät ngöôøi ñaøn oâng Boâlivia coù 9
naêm ñi hoïc möùc thu nhaäp trung
bình moät thaùng laø 460 ñoâla, tính
theo söùc mua töông ñöông baèng
ñoâla Myõ. Nhöng cuõng chính ngöôøi
ñoù seõ kieám ñöôïc gaáp khoaûng 3 laàn
neáu ôû Myõ. Moät ngöôøi Nigieâria coù 9
naêm hoïc vaán neáu laøm vieäc ôû Myõ seõ
kieám ñöôïc gaáp 8 laàn so vôùi ôû
Nigieâria. “Ñòa toâ cheânh leäch” naøy
giöõa caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø raát
lôùn.1 Chæ soá döï baùo thu nhaäp toát
nhaát treân theá giôùi hieän nay khoâng
phaûi laø baïn bieát caùi gì hoaëc ai, maø
laø baïn laøm vieäc ôû ñaâu.
Con ñöôøng gaäp gheành
Cheânh leäch veà thu nhaäp vaø möùc
soáng laø heä quaû cuûa phaùt trieån
khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc vuøng -
moät thuoäc tính noåi baät cuûa phaùt
trieån kinh teá. Khoâng ñöôïc coâng
baèng cho laém, nhöng söï thònh
vöôïng khoâng ñeán ñöôïc moïi nôi
cuøng moät luùc. Ñieàu naøy ñuùng vôùi
moïi caáp ñoä ñòa lyù, töø caáp ñòa
phöông ñeán caáp quoác gia vaø toaøn
caàu. Caùc thaønh phoá nhanh choùng
vöôït leân tröôùc caùc vuøng laøng queâ.
Möùc soáng ôû moät soá tænh ñöôïc caûi
thieän trong khi caùc tænh khaùc tuït
haäu phía sau. Moät soá nöôùc taêng
tröôûng giaøu leân, trong khi caùc nöôùc
khaùc vaãn ngheøo. Trong khi maät ñoä
kinh teá ñaõ ñöôïc ñònh vò treân baûn ñoà
theá giôùi thì cho duø giaûi quyeát baèng
caùch naøo, böùc tranh ñoù vaãn coøn raát
gaäp gheành vaø khoâng ñoàng ñeàu, chöù
khoâng heà suoân seû.
Vò trí ñòa lyù ñoùng vai troø quan
troïng ôû moïi giai ñoaïn cuûa quaù trình
phaùt trieån, nhöng ôû nöôùc giaøu thì
yeáu toá naøy coù ít yù nghóa veà möùc
soáng hôn so vôùi nöôùc ngheøo. Öôùc
tính töø treân 100 cuoäc ñieàu tra möùc
soáng cho thaáy caùc hoä gia ñình ôû
nhöõng vuøng giaøu coù hôn taïi caùc
nöôùc ñang phaùt trieån - nhö Braxin,
Bungari, Gana, Inñoâneâxia, Ma roác
vaø Xri Lanca - coù möùc tieâu duøng
trung bình cao hôn gaàn 75% so vôùi
caùc hoä gia ñình töông töï soáng ôû
nhöõng vuøng tuït haäu cuûa nhöõng
nöôùc naøy. Trong khi ñoù, möùc khaùc
bieät naøy chöa ñeán 25% ôû caùc nöôùc
phaùt trieån nhö Canaña, Nhaät Baûn
vaø Myõ. Traùi laïi, khi moät quoác gia
trôû neân giaøu coù leân, vò trí ñòa lyù seõ
coù yù nghóa quan troïng hôn vôùi saûn
xuaát kinh teá. Gana, Ba Lan vaø Niu
Dilaân - ba nöôùc coù qui moâ trung
bình vôùi dieän tích ñaát ñai khoaûng
250.000 km2 - coù möùc toång thu nhaäp
quoác daân bình quaân ñaàu ngöôøi raát
cheânh leäch, laàn löôït laø 600, 9.000 vaø
27.000 ñoâla. Chæ trong 5% dieän tích
quoác gia, nôi coù möùc ñoä taäp trung
kinh teá ñaäm ñaëc nhaát, ñaõ saûn xuaát
ñeán 27% toång saûn phaåm quoác noäi
(GDP) cuûa Gana, 31% cuûa Ba Lan vaø
39% cuûa Niu Dilaân.
Noùi caùch khaùc, khi ñaát nöôùc
phaùt trieån, vò trí ñòa lyù ít coù nghóa
hôn ñoái vôùi hoä gia ñình nhöng laïi

quan troïng hôn ñoái vôùi caùc doanh
nghieäp. Söï phaùt trieån döôøng nhö
ñaõ taïo choã cho khaû naêng taän duïng
caùc lôïi theá kinh teá cuûa taäp trung
hoùa saûn xuaát ngaøy caøng taêng, vaø
ñaït ñöôïc lôïi ích xaõ hoäi phaùt sinh töø
quaù trình hoäi tuï tieâu duøng. Vì theá,
theo moät chuoãi töông taùc coù lôïi,
phaùt trieån kinh teá ñaõ mang beân
mình nhöõng ñieàu kieän cho moät söï
thònh vöôïng hôn nöõa.
Coøn moät vaán ñeà ñaëc tröng khaùc:
ñoù laø vaán ñeà caùc vuøng phuï caän. Moät
thaønh phoá sung tuùc hieám khi laïi
maëc cho caùc vuøng ngoaïi vi chìm
ñaém trong caûnh ñoùi ngheøo. Sôùm
hay muoän thì söï giaøu coù cuûa tænh
cuõng seõ ñöôïc chia seû vôùi caùc vuøng
xung quanh. Caùc nöôùc laân caän
khoâng chæ chung bieân giôùi chính trò
maø coøn caû soá phaän kinh teá vôùi nhau.
Baéc Myõ, Taây AÂu vaø Ñoâng AÙ giôø ñaây
ñang laø nhöõng vuøng laân bang giaøu
coù. Trong noäi boä nhöõng vuøng naøy,
taát caû caùc nöôùc khoâng taêng tröôûng
theo kieåu baùm goùt nhau. Trong
cuøng moät nöôùc, coù tænh taêng tröôûng
toát hôn, vaø trong cuøng moät tænh thì
söï thònh vöôïng seõ xuaát hieän ôû
nhöõng thôøi ñieåm khaùc nhau ñoái vôùi
vuøng ñoâ thò, thò traán thò töù vaø laøng
queâ. Moät ñieàu nöõa ít ñöôïc coâng
nhaän roäng raõi hôn, ñoù laø nhöõng nôi
ôû gaàn caùc tænh giaøu, nöôùc giaøu vaø
vuøng giaøu chaéc chaén seõ ñöôïc höôûng
lôïi. Söï thònh vöôïng mang ñeán söï
taäp trung cao ñoä, khieán hoaït ñoäng
kinh teá ñöôïc lan toûa, nhöng chæ ñoái
vôùi nhöõng vuøng coù moái lieân heä chaët
cheõ vôùi caùc vuøng giaøu. Nhöõng taùc
ñoäng tieâu cöïc cuûa ñoùi ngheøo, baát oån
ñònh vaø xung ñoät cuõng mang tính
Toång quan 3
lan toûa töông töï. Ñoái vôùi vuøng giaøu,
quan heä gaàn guõi laø moät may maén,
coøn vôùi nhöõng nôi ngheøo thì ñoù laïi
laø tai hoïa.
Ba ñaëc tính naøy cuûa söï phaùt trieån -
söï khoâng ñoàng ñeàu theo vuøng ñòa lyù,
quan heä nhaân quaû coù tính doàn tích
vaø hieäu öùng vôùi caùc vuøng phuï caän -
khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñöôïc quan
taâm ñuùng möùc. Tuy nhieân, vì nhöõng
yù nghóa quan troïng cuûa chuùng ñoái
vôùi chính saùch coâng, chuùng ñaùng
ñöôïc chuù troïng nhieàu hôn.
● Söï khoâng ñoàng ñeàu theo vuøng -
ñaëc tính ñaàu tieân cuûa söï phaùt
trieån - coù nghóa laø chính phuû noùi
chung khoâng theå ñoàng thôøi vöøa
thuùc ñaåy saûn xuaát kinh teá vöøa
traûi roäng chuùng treân khaép ñaát
nöôùc moät caùch suoân seû.
● Quan heä nhaân quaû doàn tích - ñaëc
tính thöù hai - mang laïi cho caùc
nhaø hoaïch ñònh chính saùch nieàm
hy voïng khi theo ñuoåi caùc muïc
tieâu phaùt trieån khoâng ngöøng.
Taêng cöôøng taäp trung hoùa saûn
xuaát vaãn coù theå ñi cuøng vôùi thu
heïp daàn khoaûng caùch möùc soáng
giöõa caùc vuøng ñòa lyù. Caùc taùc löïc
thò tröôøng cuûa vieäc tích tuï, di cö
vaø chuyeân moân hoùa, neáu ñöôïc
keát hôïp vôùi caùc chính saùch tieán
boä, coù theå vöøa taïo ra söï taäp
trung hoùa saûn xuaát kinh teá vöøa
taïo ra söï hoäi tuï veà möùc soáng.
● Hieäu öùng phuï caän - ñaëc tính thöù
ba - xuaát phaùt töø moät nguyeân taéc
trong hoaïch ñònh chính saùch:
thuùc ñaåy hoäi nhaäp kinh teá. Söï
khoâng ñoàng ñeàu vaø tính chaát
“voøng luaån quaån” coù nghóa laø
4 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhöõng vuøng bò tuït haäu seõ raát
khoù ñuoåi kòp caùc vuøng khaùc.
Nhöng taùc ñoäng lan toûa laïi môû
ra moät trieån voïng coù theå khaéc
phuïc ñöôïc theá beá taéc ñoù. Hoäi
nhaäp kinh teá laø con ñöôøng höõu
hieäu vaø hieän thöïc nhaát ñeå khai
thaùc ñöôïc ngay töø nhöõng lôïi ích
tröôùc maét cuûa quaù trình taäp
trung hoùa cho ñeán nhöõng lôïi ích
daøi haïn cuûa söï hoäi tuï.
Ñöa nguyeân taéc hoäi nhaäp kinh teá
naøy vaøo thöïc tieãn ñoøi hoûi phaûi xaùc
ñònh ñöôïc nhöõng taùc löïc thò tröôøng
vaø chính saùch chính phuû naøo coù theå
haäu thuaãn toát nhaát cho söï taäp trung
cuûa caùc löïc löôïng kinh teá vaø söï hoäi
tuï veà möùc soáng giöõa caùc ñòa baøn
khaùc nhau. Noù cuõng yeâu caàu phaûi
nhaän thöùc ñöôïc raèng nhöõng taùc löïc
thò tröôøng naøy coù theå maïnh hay
yeáu, tuøy vaøo yeáu toá ñòa kinh teá. Caùc
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi tröôùc ñaây
ñaõ nghieân cöùu hieän töôïng naøy. Baùo
caùo laàn naøy nghieân cöùu saâu hôn aûnh
höôûng cuûa yeáu toá ñòa lyù ñeán caùc cô
hoäi kinh teá baèng caùch ñöa yeáu toá
khoâng gian vaø ñòa ñieåm töø choã chæ
laø caùc doøng chaûy ngaàm ñôn thuaàn
trong chính saùch leân thaønh moät tieâu
ñieåm chính.
Vaán ñeà trôû ngaïi ôû caû ba caáp ñoä
ñòa lyù
Tuøy thuoäc vaøo “caáp ñoä ñòa lyù” maø
caùc taùc löïc thò tröôøng coù theå taän
duïng hoaëc hoã trôï seõ khaùc nhau. ÔÛ
nhöõng caáp ñoä nhoû hôn, chaúng haïn
nhö moät vuøng trong phaïm vi quoác
gia (thí duï nhö moät tænh hay moät
bang) - yeáu toá ñòa lyù ñaët ra nhöõng
thaùch thöùc khaùc so vôùi ôû caáp ñoä ñòa
lyù lôùn hôn - nhö caáp ñoä quoác gia
chaúng haïn. Vaø ngay caû ôû caáp ñoä ñòa
lyù lôùn hôn nöõa, nhö moät nhoùm
nöôùc taäp hôïp vôùi nhau thaønh moät
khu vöïc ñòa lyù - caùc taùc löïc thò
tröôøng haäu thuaãn cho söï hoäi nhaäp
vaãn coù theå bò ngaên caûn bôûi nhöõng
trôû ngaïi thaäm chí coøn lôùn hôn nöõa
veà ñòa lyù vaø chính trò (xem Hoäp 1).
ÔÛ goùc ñoä ñòa phöông, söï taäp
trung hoùa saûn xuaát kinh teá khi caùc
nöôùc treân ñaø phaùt trieån ñöôïc bieåu
hieän trong quaù trình ñoâ thò hoùa. Thí
duï, ôû Ñoâng AÙ, neáu xu höôùng hieän
nay coøn tieáp tuïc thì daân soá ñoâ thò
döï kieán seõ taêng khoaûng 450 trieäu
ngöôøi trong hai thaäp kyû tôùi do caùc
nöôùc trong khu vöïc lôùn theâm, töùc
laø moãi thaùng coù theâm moät thaønh
phoá Pari. ÔÛ Nam vaø Trung AÙ, möùc
taêng naøy döï kieán khoaûng 350 trieäu
ngöôøi. Vaø ôû chaâu Phi Haï Xahara,
neáu caùc neàn kinh teá tieáp tuïc taêng
tröôûng, daân soá ñoâ thò coù theå taêng
theâm 250 trieäu töø naêm 2005 ñeán
2025. ÔÛ caùc nôi khaùc trong nhoùm
caùc nöôùc ñang phaùt trieån, söï
chuyeån dòch trong noäi boä ñoâ thò
cuõng seõ laø moät yeáu toá quan troïng.
Caâu hoûi ñaët ra laø lieäu söï taäp
trung ngöôøi ngaøy caøng nhieàu coù
laøm taêng söï thònh vöôïng khoâng,
hay noù chæ laøm taêng tình traïng taéc
ngheõn vaø ngheøo khoå. Moät moái quan
ngaïi khaùc laø söï cheânh leäch möùc
soáng giöõa nhöõng ngöôøi ñöôïc
höôûng lôïi nhieàu nhaát töø söï taäp
trung hoùa theo vuøng ñòa lyù naøy -
chuû yeáu laø daân thaønh thò soáng ôû
nhöõng vuøng giaøu coù - vôùi nhöõng
ngöôøi bò tuït haäu trong nhöõng laøng
 Toång quan 5

HOÄP 1 Ba caáp ñoä ñòa lyù: ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá

Haõy xeùt ba “vuøng laân caän”, tröôùc heát cuûa
bang Lagos, thöù hai laø Nigieâria, vaø thöù ba
laø Taây Phi (xem Hoäp baûn ñoà).
● Caáp ñoä ñòa lyù ñaàu tieân laø vuøng. Bang
Lagos laø bang phía taây nam cuûa
Nigieâria, coù 5 quaän laø Badagry, Ipe,
Ikeja, Ikorodu, vaø Lagos, vôùi moät dieän
2
tích khoaûng 3.500 km . Maät ñoä daân
soá öôùc tính - vôùi dieän tích ñaát töï nhieân
nhoû nhaát nhöng laø moät trong hai nôi
ñoâng daân cö nhaát nöôùc - khoaûng
2
2.600 ngöôøi/km . Vuøng ñoâ thò Lagos
coù maät ñoä cao hôn 3 laàn, vôùi ñoäng löïc
chính laø tính hieäu quaû kinh teá nhôø tích
tuï saûn xuaát vaø di daân noâng thoân -
thaønh thò.
● Caáp ñoä ñòa lyù thöù hai laø quoác gia. Vôùi
36 bang vaø vuøng thuû ñoâ chieám
2
924.000 km , Coäng hoøa Lieân bang
Nigieâria laø nöôùc lôùn thöù 32 treân theá
giôùi. Khoaûng caùch töø Lagos ñeán ñòa
ñaàu ñoâng baéc cuûa Nigieâria laø khoaûng
2
1.500 km . Caùc bang phía nam coù
caûng bieån vaø moû daàu. Coøn vuøng
ñoâng baéc, voán tröôùc kia ñaõ töøng laø
trung taâm cuûa caùc ñeá cheá coå ñaïi, nay
coù tình traïng ñoùi ngheøo cao hôn. Di
cö töø baéc xuoáng nam khoâng deã daøng
do khaùc bieät veà toân giaùo vaø ngoân
ngöõ. Vieäc phaân phoái thu nhaäp töø daàu
moû laø moät nguyeân nhaân gaây ra tình
traïng caêng thaúng.
● Caáp ñoä ñòa lyù thöù ba laø khu vöïc. Caùc
nöôùc laân bang Taây Phi cuûa Nigieâria laø
Camôrun, Coäng hoøa Trung Phi, Coát
Ñivoa, Ghineâ Xích ñaïo, Gana, Nigieâ
vaø Toâgoâ. Khu vöïc naøy coù dieän tích
2
hôn 6 trieäu km , ñöôïc phaân chia bôûi
nhöõng ñöôøng bieân giôùi ñaäm ñaëc nhaát
theá giôùi.
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
2009.

Ba ñôn vò khoâng gian: vuøng, quoác gia vaø khu vöïc

Bang Lagos, Nigieâria vaø Taây Phi ñaïi dieän cho caùc qui moâ ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá
Qui moâ khoâng gian thöù nhaát: Qui moâ khoâng gian thöù hai: Qui moâ khoâng gian thöù ba:
Vuøng quanh bang Lagos Nöôùc Nigieâria Khu vöïc Taây Phi

Lagos LAGOS STATE

LAGOS
STATE
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.

queâ vaø khu oå chuoät, öôùc tính leân
ñeán con soá 1 tyû ngöôøi taïi caùc nöôùc
ñang phaùt trieån (xem Baûn ñoà 1).
Cho ñeán nay, ngöôøi ta vaãn ñang coá
ñöa ra caùc phaûn öùng chính saùch
(nhöng voâ hieäu) ñeå haïn cheá bôùt quaù
trình ñoâ thò hoùa.
ÔÛ caáp ñoä quoác gia, taêng tröôûng
kinh teá coù tính chaát khoâng ñoàng
ñeàu töông töï, khi nhöõng vuøng gaàn
thò tröôøng lôùn trong vaø ngoaøi nöôùc
trôû neân thònh vöôïng sôùm hôn
nhöõng vuøng ôû xa. ÔÛ Trung Quoác,
caùc tænh duyeân haûi - chuû yeáu ôû ba
vuøng laø Löu vöïc Boät Haûi, chaâu thoå
Chu Giang vaø chaâu thoå soâng
Döông Töû - chieám hôn moät nöûa
GDP naêm 2005 cuûa nöôùc naøy, trong
khi veà dieän tích chöa baèng 1/5. ÔÛ
Braxin, caùc bang ôû mieàn trung-nam
nhö Minas Gerais, Rio de Janeiro
vaø Saõo Paulo chieám hôn 52% GDP
6 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caû nöôùc, nhöng chæ chieám chöa ñaày
15% dieän tích laõnh thoå quoác gia.
vuøng Cairoâ saûn xuaát ra 50% GDP
cuûa Coäng hoøa Araäp Ai Caäp, maø chæ
söû duïng khoaûng 0,5% dieän tích
laõnh thoå.
Caùc chính khaùch thöôøng xem söï
maát caân ñoái kinh teá naøy laø khoâng
theå chaáp nhaän ñöôïc. ÔÛ Lieân Xoâ cuõ,
chính phuû ñaõ ra söùc giaûm tæ troïng
kinh teá cuûa caùc vuøng coâng nghieäp
cuõ nhö Xanh Peâteùcbua, vuøng Trung
taâm vaø trung Uran töø 65% xuoáng
32%, cöôõng böùc dòch chuyeån saûn
xuaát sang caùc vuøng phía ñoâng. Hoï
ñaõ naâng tæ troïng trong saûn xuaát
kinh teá cuûa mieàn ñoâng töø 4% naêm
1925 leân 28% vaøo cuoái cheá ñoä
XHCN, maø söï tan raõ cuûa cheá ñoä ñoù
ñaõ ñöôïc ñaåy nhanh hôn bôûi söï phi
hieäu quaû theo vuøng do nhöõng noã
löïc naøy gaây ra. Vì chính phuû quaù
quan taâm ñeán söï cheânh leäch vuøng
trong nöôùc neân hoï ñaõ caûn trôû tính
caïnh tranh vaø taïo ra nguy cô suïp
ñoå kinh teá. Caùc chính saùch nhaèm
giaûm söï cheânh leäch giöõa caùc bang
hoaëc caùc tænh trong saûn xuaát vaø
möùc soáng khaù phoå bieán - nhöng
phaàn lôùn khoâng hieäu quaû. Khoaûng
1 tæ ngöôøi vaãn tieáp tuïc soáng trong
nhöõng vuøng trì treä vaø khoù khaên
(xem Baûn ñoà 1).
ÔÛ caáp ñoä quoác teá, taêng tröôûng
kinh teá ñaõ taäp trung saûn xuaát toaøn
caàu vaøo moät vaøi khu vöïc, keøm theo
ñoù laø söï khaùc bieät veà thu nhaäp.
Naêm 2004, khoaûng 3/4 GDP theá
giôùi ñöôïc taäp trung saûn xuaát ôû Baéc
Myõ, Taây AÂu vaø Ñoâng Baéc AÙ. Söï taäp
trung hoùa naøy chaúng coù gì môùi. Ba
theá kyû tröôùc, Trung Quoác vaø AÁn Ñoä
chieám khoaûng 2/3 cuûa caûi cuûa theá
giôùi. Ñieåm khaùc bieät ôû ñaây chæ laø
khi ñoù, hoï cuõng coù hôn moät nöûa
daân soá theá giôùi, coøn Lieân minh
chaâu AÂu, Nhaät Baûn vaø Myõ thì coù
chöa ñeán moät phaàn saùu.
Ngaøy nay, noãi lo ôû bình dieän
quoác teá laø tình traïng ñoùi ngheøo,
thaát hoïc vaø töû vong cao ôû nhieàu nôi
treân theá giôùi; töông phaûn vôùi söï
thònh vöôïng, hoïc thöùc vaø soáng laâu
ôû nhöõng nôi khaùc. Nhöõng ñoái saùch,
bao goàm caû vieän trôï nöôùc ngoaøi vaø
caùc noã löïc ña phöông, nhaèm töï do
hoùa thöông maïi quoác teá vaø caùc
luoàng ñaàu tö. Nhöng raøo caûn ñoái
vôùi xuaát khaåu noâng saûn töø caùc nöôùc
ñang phaùt trieån vaãn coøn raát lôùn, vaø
söï laõnh caûm vôùi nhöõng con ngöôøi
xa laï ñang laøm cho caùc luoàng vieän
trôï coøn raát nhoû beù. Vieän trôï chæ laø
moät phaàn nhoû trong giaûi phaùp.
Ngay trong Lieân minh chaâu AÂu, vôùi
GDP goäp leân ñeán 8.000 tæ ôroâ, vieän
trôï haøng naêm thoâng qua caùc quyõ cô
caáu vaø quyõ lieân keát cuõng seõ chæ ñaït
trung bình chöa tôùi 50 tæ ôroâ töø naêm
2007 ñeán 2013. Vieän trôï nöôùc ngoaøi
chieám chöa ñaày 0,5% toång thu nhaäp
quoác daân cuûa caùc nöôùc caáp vieän
trôï, vaø thaäm chí cuõng chaúng chieám
ñöôïc moät tæ leä ñaùng keå naøo trong
GDP cuûa nhöõng nöôùc moät tæ ngöôøi
ngheøo khoå nhaát sinh soáng, nôi
chieám 12% daân soá theá giôùi nhöng
ñoùng goùp chöa ñaày 1% GDP theá
giôùi (xem Baûn ñoà 1, nhoùm phaûn
bieän c).2
Moät tæ daân cö taïi nhöõng khu oå
chuoät ôû caùc thaønh phoá thuoäc caùc
nöôùc ñang phaùt trieån, moät tæ ngöôøi
ñang soáng ôû nhöõng vuøng deã toån
 Toång quan 7

Baûn ñoà 1. Thaùch thöùc phaùt trieån lôùn nhaát - ôû caáp ñoä ñòa lyù ñòa phöông, quoác gia vaø
quoác teá
a. Moät tæ ngöôøi soáng trong caùc khu oå chuoät

b. Moät tæ ngöôøi soáng ôû vuøng saâu, vuøng xa

c. Moät tæ ngöôøi soáng ôû ñaùy naác thang toaøn caàu

DaâPopulation
n soá (trieäu(millions)
ngöôøi) Vuøng WDR
> 250 100–250
50–100
25–50
< 25

Nguoàn: Phaàn a: Lieân Hieäp quoác 2006a; phaàn b: Nhoùm WDR 2009, döïa treân soá lieäu hoä gia ñình; phaàn c: Collier 2007.
8 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
thöông vaø tuït haäu taïi caùc nöôùc naøy,
vaø moät tæ ngöôøi soáng ôû naác cuoái
trong thang xeáp haïng quoác gia toaøn
caàu - caùc nhoùm daân cö naøy coù söï
truøng laëp laãn nhau - ñang ñaët ra
moät trong nhöõng thaùch thöùc phaùt
trieån lôùn nhaát ngaøy nay (xem Baûn
ñoà 1). Tuy coù veû raát khaùc nhau,
nhöng hoï laïi coù chung moät tính
chaát raát caên baûn: ôû caùc caáp ñoä ñòa
lyù khaùc nhau, hoï laø söï bieåu thò hieän
höõu nhaát cho taàm quan troïng cuûa
vaán ñeà ñòa kinh teá trong phaùt trieån.
Xem xeùt ba tæ ngöôøi coù söï giao
thoa laãn nhau naøy ñoâi khi ñöa ta
ñeán moät nhaän ñònh raèng caàn laøm
cho taêng tröôûng kinh teá caân ñoái
hôn theo khoâng gian. Caàn kieåm
soaùt söï taêng tröôûng cuûa caùc thaønh
phoá. Khoaûng caùch veà cuûa caûi giöõa
noâng thoân - thaønh thò caàn ñöôïc thu
heïp nhanh choùng. Caùc vuøng tuït
haäu vaø caùc tænh ôû xa thò tröôøng
trong nöôùc vaø theá giôùi phaûi ñöôïc
duy trì baèng caùc chính saùch phaùt
trieån laõnh thoå ñeå ñöa vieäc laøm ñeán
cho ngöôøi daân soáng ôû ñoù. Vaø
khoaûng caùch ngaøy caøng gia taêng
giöõa caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang
phaùt trieån phaûi ñöôïc giaûi quyeát
baèng nhöõng can thieäp ñeå baûo hoä
cho caùc doanh nghieäp thuoäc caùc
nöôùc ñang phaùt trieån cho ñeán khi
hoï saün saøng cho cuoäc caïnh tranh.
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009
ñöa ra moät thoâng ñieäp khaùc: taêng
tröôûng kinh teá hieám khi caân ñoái.
Caùc noã löïc traûi roäng söï taêng tröôûng
moät caùch voäi vaøng seõ khoù duy trì
ñöôïc laâu. Hai theá kyû phaùt trieån
kinh teá ñaõ cho thaáy söï cheânh leäch
theo vuøng veà thu nhaäp vaø saûn xuaát
laø taát yeáu. Raát nhieàu nghieân cöùu
kinh teá cuõng ñaõ khaúng ñònh ñieàu
naøy: khoâng coù lyù do naøo thuyeát
phuïc ñeå cho raèng taêng tröôûng kinh
teá seõ lan toûa thoâng suoát theo khoâng
gian. Nhöõng quoác gia thaønh coâng
nhaát ñeàu theo ñuoåi caùc chính saùch
nhaèm ñaûm baûo moät möùc soáng cô
baûn töông ñoái ñoàng ñeàu giöõa caùc
vuøng. Saûn xuaát kinh teá thì taäp
trung, coøn möùc soáng thì hoäi tuï.
Phaàn I cuûa Baùo caùo naøy moâ taû
caùc daïng chuyeån ñoåi theo vuøng
ñòa lyù caàn thieát cho söï phaùt trieån.
Phaàn II phaân tích caùc ñoäng löïc
thuùc ñaåy nhöõng thay ñoåi naøy vaø
nhaän dieän nhöõng thò tröôøng vöøa
taïo ra söï taäp trung hoùa vöøa mang
laïi söï hoäi tuï. Phaàn III ñeà xuaát caùc
nguyeân taéc cuûa hoäi nhaäp kinh teá -
giöõa caùc vuøng maø doanh nghieäp
saûn xuaát öa chuoäng hôn vôùi caùc
vuøng maø daân cö sinh soáng - ñeå
ñònh höôùng cho vieäc hoaïch ñònh
chính saùch. Söû duïng nguyeân taéc
naøy seõ ñònh daïng laïi caùc cuoäc
tranh luaän veà ñoâ thò hoùa, phaùt
trieån laõnh thoå vaø hoäi nhaäp quoác teá,
trong ñoù yeâu caàu phaûi thay ñoåi
trong ñònh höôùng chính saùch töø
troïng ñieåm theo vuøng sang hoäi
nhaäp theo vuøng ñòa lyù.
Baèng vieäc söû duïng moät söï keát
hôïp ñaõ ñöôïc saøng loïc kyõ löôõng
giöõa caùc theå cheá, cô sôû haï taàng vaø
caùc chính saùch can thieäp, caùc nhaø
phaùt trieån ngaøy nay coù theå ñònh
hình laïi caùc vuøng kinh teá cuûa hoï.
Khi hoï laøm toát ñieàu naøy, hoï seõ traûi
nghieäm ñöôïc moät söï taêng tröôûng
khoâng caân ñoái keát hôïp vôùi moät söï
phaùt trieån hoaø nhaäp.

Ba khía caïnh cuûa phaùt trieån
Chuyeån ñoåi ñeå phaùt trieån kinh teá
theo vuøng ñöôïc ñaëc tröng bôûi ba
khía caïnh - maät ñoä, khoaûng caùch
vaø söï chia caét. Ba töø naøy khoâng
chæ laø caùch noùi aån duï cho nhöõng
thaùch thöùc chính saùch vöøa ñöôïc
HOÄP 2 Ba khía caïnh cuûa phaùt trieån: maät ñoä, khoaûng caùch vaø söï chia caét
Baùo caùo naøy söû duïng ba khía caïnh ñòa lyù
ñeå moâ taû söï chuyeån ñoåi cuûa caùc neàn
kinh teá khi chuùng phaùt trieån (Phaàn I) vaø
caùc ñieàu kieän caàn nhôù khi xaây döïng
chính saùch (Phaàn III). Caùc töø naøy ñeàu laø
nhöõng töø khoùa aån duï deã nhôù, vì maät ñoä,
khoaûng caùch vaø söï chia caét gôïi nhôù ñeán
hình aûnh ñòa nhaân löïc, ñòa vaät chaát vaø ñòa
chính trò. Nhöng chuùng ñeàu coù theå ño
löôøng ñöôïc. Haõy xeùt minh hoïa döôùi ñaây.
Naêm 2003, Nigieâria coù 45 trieäu con
deâ, 28 trieäu con cöøu vaø 15 trieäu gia suùc.
Trong moät naêm cuï theå, coù 8 trieäu cöøu, 7
trieäu deâ vaø 0,5 trieäu gia suùc bò gieát moå,
chuû yeáu taäp trung ôû ba bang mieàn baéc,
bao goàm caû Kano. Hôn moät nöûa soá da loät
ñöôïc tieâu duøng döôùi daïng “pomo”, coøn
laïi ñöôïc baùn cho caùc xöôûng thuoäc da.
Caàu töø caùc xöôûng thuoäc da cao hôn
nguoàn cung trong nöôùc, vì theá phaûi nhaäp
khaåu gia suùc töø caùc nöôùc gaàn ñoù nhö
Saùt, Nigieâ vaø Camôrun. Da deâ vaø cöøu laø
caùc ngheà kinh doanh beùo bôû - naêm 2001,
Nigieâria saûn xuaát 30-35 trieäu taám da,
xuaát sang haàu heát caùc nöôùc chaâu AÂu.
Maät ñoä. Haõy xeùt caùc ñieàu kieän thò
tröôøng cho moät xöôûng thuoäc cheá taïo da
ôû thaønh phoá Kano phía baéc Nigieâria. Con
soá chính thöùc cho bieát daân soá cuûa bang
Kano laø khoaûng 9 trieäu ngöôøi, ñuû lôùn ñeå
cung caáp lao ñoäng coù kyõ naêng vaø cô sôû
haï taàng cho caùc xöôûng thuoäc da. Do daân
cö taäp trung ñoâng ôû trong vaø quanh
thaønh phoá Kano, maät ñoä kinh teá cuûa
2 phuû Nigieâria 2003.
vuøng naøy (GDP treân km ) gaáp 35 laàn
Toång quan
giôùi thieäu. Chuùng coøn baùm saùt
quan nieäm coù tính chuyeân moân
hôn veà “khaû naêng tieáp caän thò
tröôøng” (xem Hoäp 2). Vaø chuùng
cuõng theå hieän caùc khía caïnh cuûa
vaán ñeà ñòa kinh teá voán ñang caàn
ñöôïc ñònh hình laïi, neáu muoán ñaùp
möùc cuûa Nigieâria naêm 1990. Naêng löïc
saûn xuaát cuûa caùc xöôûng thuoäc da trong
vaø xung quanh thaønh phoá khieán hoï thaáy
ñaùng phaûi nhaäp laäu gia suùc soáng - ñaàu
vaøo trung gian quan troïng nhaát cuûa
ngaønh naøy - töø caùc nöôùc laùng gieàng.
Nhöng Kano laïi khoâng ñuû lôùn cuõng
khoâng ñuû giaøu ñeå tieâu duøng nhieàu hôn
chuùt ít nhöõng gì hoï saûn xuaát ra. Haøng
hoaù phaûi ñöôïc xuaát khaåu ñeán cho nhöõng
ngöôøi saün saøng traû ñuû tieàn ñeå duy trì
ngaønh saûn xuaát naøy.
Khoaûng caùch. Ngöôøi chaâu AÂu giaøu
coù muoán coù nhöõng haøng hoaù mang nhaõn
hieäu “da Maroác”, maø raát nhieàu trong soá
ñoù saûn xuaát töø Kano. Ñeå ñeán ñöôïc chaâu
AÂu, xuaát khaåu kieän lôùn cuûa Kano phaûi ñi
qua Lagos, thaønh phoá caùch khoaûng
1.000 km vaø naèm treân caùc tuyeán ñöôøng
cao toác vaø ñöôøng saét. Cuõng coù khi phaûi
ñeán 4.000 km. Ñöôøng saét ñeán Lagos ñi
qua caùc thaønh phoá Kaduma vaø Ibadan,
nhöng khoå ñöôøng heïp vaø ñöôïc duy tu raát
keùm. Haàu heát caùc hoaït ñoäng thöông maïi
ñeàu ñöôïc vaän chuyeån baèng ñöôøng boä,
nhöng thöôøng gaëp trôû ngaïi vì caùc traïm
kieåm soaùt vaø naïn cöôùp boùc. Caùc coâng ty
vaän taûi bieån thu hôn 1.200 ñoâla Myõ cho
moät toa haøng 30 taán töø Kano ñeán Lagos.
Ñeán ñöôïc Lagos roài, coøn caûng phí, maát
caép vaø söï trì hoaõn. Phaûi caàn ñeán 26 ngaøy
môùi ñöa ñöôïc haøng leân taøu. Khoaûng
caùch kinh teá töø Kano ñeán Lagos, neáu tính
ra tieàn, thì cao gaáp nhieàu laàn so vôùi
khoaûng caùch ñöôøng chim bay 829 km.
9
Chia caét. Nhöng cuoäc haønh trình vaãn
chöa keát thuùc. Haøng hoaù coøn phaûi khaéc
phuïc söï chia caét do khaùc nhau veà ñoàng
tieàn vaø thoâng leä giöõa Nigieâria vaø chaâu
AÂu. Töø thaùng 12 naêm 2007 ñeán thaùng 3
naêm 2008, ñoàng tieàn cuûa Nigieâria ñaõ maát
giaù töø 170 naira aên moät ôroâ coøn 180
naira, nhöng laïi leân giaù töø 246 naira aên
moät baûng Anh vaøo thaùng 11 naêm 2007
leân 235 naira vaøo thaùng 3 naêm 2008.
Ngöôøi mua, keû baùn caùc saûn phaåm töø da
phaûi vaät loän vôùi nhöõng bieán ñoäng naøy.
Hoï phaûi ñöông ñaàu vôùi hai heä thoáng luaät
vaø haûi quan. Nöôùc Anh coù 30 qui trình
thuû tuïc ñeå ñaûm baûo hieäu löïc thöïc thi cuûa
moät hôïp ñoàng, coøn Nigieâria laø 39. Nhöõng
söï chia caét naøy ñaõ laøm taêng chi phí kinh
doanh. Coù ít taøu chôû haøng caäp caûng ôû
Lagos, vì theá chi phí ñeå chuyeân chôû haøng
hoaù töø Lagos cao hôn nhieàu so vôùi
nhöõng nôi khaùc taáp naäp hôn, nhö
Thöôïng Haûi chaúng haïn. Ñeå vaän chuyeån
moät coâng-ten-nô töø Trung Quoác sang
Anh toán chöa ñeán 400 ñoâla Myõ, nhöng töø
Nigieâria thì hôn 1.000 ñoâla Myõ.
Maät ñoä ñòa phöông thaáp, khoaûng
caùch noäi ñòa ñaét ñoû vaø söï chia caét quoác
teá lôùn, taát caû ñeàu ñang hôïp löïc choáng laïi
Kano. Toân giaùo vaø caùc vaán ñeà chia reõ
khaùc ôû Nigieâria laïi coøn laøm cho vaán ñeà
khoù khaên hôn nöõa.
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007; Phillips,
Taylor, Sanni vaø Akoroda (FAO 2004); Chính
10 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
öùng ñöôïc nhöõng thaùch thöùc trong
phaùt trieån.
Naém vöõng söï chuyeån ñoåi theo
ba khía caïnh maät ñoä, khoaûng caùch
vaø söï chia caét giuùp xaùc ñònh caùc taùc
löïc thò tröôøng chính vaø nhöõng ñoái
saùch phuø hôïp ôû moãi caáp ñoä ñòa lyù -
ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá
(xem Baûng 1).
● Maät ñoä laø khía caïnh quan troïng
nhaát ôû caáp ñòa phöông. Khoaûng
caùch ngaén vaø söï chia caét veà vaên
hoùa vaø chính trò ít vaø noâng.
Thaùch thöùc chính saùch ôû ñaây laø
laøm cho maät ñoä trôû neân hôïp lyù -
khai thaùc caùc taùc löïc thò tröôøng
ñeå khuyeán khích söï taäp trung
hoùa vaø thuùc ñaåy söï hoäi tuï veà
möùc soáng giöõa caùc laøng queâ vôùi
thaønh phoá, thò traán. Nhöng
khoaûng caùch coù theå trôû neân quan
troïng khi quaù trình ñoâ thò hoùa
daãn ñeán söï taéc ngheõn vaø söï chia
caét trong caùc thaønh phoá hieån thò
roõ reät qua nhöõng khu oå chuoät
hay xoùm lieàu.
● Khoaûng caùch ñeán nôi coù maät ñoä
cao laø khía caïnh quan troïng nhaát
ôû caáp ñoä ñòa lyù quoác gia. Khoaûng
caùch giöõa caùc vuøng coù hoaït ñoäng
kinh teá taäp trung vaø caùc vuøng tuït
haäu laø khía caïnh chính. Thaùch
thöùc chính saùch laø phaûi giuùp caùc
doanh nghieäp vaø coâng nhaân
giaûm khoaûng caùch töø nhöõng nôi
taäp trung. Cô cheá chính laø söï cô
ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø
giaûm chi phí vaän chuyeån baèng
caùch ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng.
Söï chia caét trong noäi boä caùc nöôùc
- khaùc nhau veà ngoân ngöõ, ñoàng
tieàn vaø vaên hoùa - coù xu höôùng
khoâng phaûi laø lôùn, cho duø nhöõng
nöôùc lôùn nhö AÁn Ñoä vaø Nigieâria
coù theå bò chia caét veà ñòa lyù do caùc
nguyeân nhaân veà toân giaùo, daân
toäc hoaëc ngoân ngöõ.
● Chia caét laø khía caïnh quan troïng
nhaát treân caáp ñoä quoác teá. Nhöng
khoaûng caùch vaø maät ñoä cuõng laø
nhöõng yeáu toá lieân quan. Saûn
xuaát kinh teá taäp trung ôû moät soá
ít khu vöïc treân theá giôùi - Baéc
Myõ, Ñoâng Baéc AÙ vaø Taây AÂu -
cuõng laø nhöõng nôi hoäi nhaäp
maïnh nhaát. Traùi laïi, caùc khu vöïc
khaùc ñeàu bò chia caét. Maëc duø
khoaûng caùch cuõng coù yù nghóa ôû
taàm quoác teá ñoái vôùi vieäc tieáp caän
ñeán thò tröôøng theá giôùi, nhöng
söï chia caét do tính chaát khoâng
theå vöôït qua cuûa caùc ñöôøng bieân
giôùi vaø söï khaùc bieät veà ñoàng
tieàn, caùc qui ñònh laïi laø raøo caûn
nghieâm troïng hôn nhieàu so vôùi
khoaûng caùch. Coù nhöõng neàn kinh
teá lôùn, naêng ñoäng beân caïnh coù
theå giuùp caùc nöôùc nhoû, nhaát laø
nhöõng nöôùc thuoäc caùc khu vöïc
xa thò tröôøng theá giôùi. Vôùi caùc
neàn kinh teá thuoäc caùc khu vöïc
khaùc nhö Trung Phi vaø Trung AÙ,
söï hoäi nhaäp kinh teá laø ñieàu khoù
khaên nhaát.
Nhöng vaán ñeà tieàm aån taïi moãi
caáp ñoä ñòa lyù naøy thì nhö nhau -
con ngöôøi ôû moät nôi, saûn xuaát ôû
moät neûo. Caùc ñòa baøn thu huùt saûn
xuaát vaø ngöôøi daân vôùi caùc toác ñoä
khaùc nhau, vaø söï khaùc bieät ñoù laïi
quyeát ñònh söï cheânh leäch thu nhaäp
theo vuøng ñòa lyù. Khaép caùc tænh, caùc
 Toång quan 11

Baûng 1 Khía caïnh quan troïng nhaát ôû caáp ñòa phöông laø maät ñoä, ôû caáp quoác gia laø khoaûng caùch vaø ôû caáp quoác
teá laø söï chia caét

Caáp ñoä ñòa lyù

Ñòa phöông Quoác gia Quoác teá
Ñôn vò Vuøng Caû nöôùc Khu vöïc
Thí duï Quaûng Ñoâng (178,000 km2) Trung Quoác (9.6 trieäu km2) Ñoâng AÙ (15.9 trieäu km2)
Bang Rio de Janeiro State Braxin (8.5 trieäu km2) Baéc Myõ (17.8 trieäu km2)
2 2
(44,000 km ) Nigieâria (933,000 km ) Taây Phi (6.1 trieäu km2)
Bang Lagos (3,600 km2) Araäp Ai Caäp (995,000 km2) Baéc Phi (6.0 trieäu km2)
2
Ñaïi Cairo (86,000 km )
Khía caïnh quan troïng nhaát Maät ñoä Khoaûng caùch Chia caét
Caùc vuøng ñònh cö ôû thaønh thò Giöõa vuøng daãn ñaàu vaø tuït haäu Giöõa caùc nöôùc
vaø noâng thoân
Khía caïnh quan troïng thöù Khoaûng caùch Maät ñoä Khoaûng caùch
hai Do söï taéc ngheõn Daân soá vaø ñoùi ngheøo ôû caùc Ñeán thò tröôøng theá giôùi chính
vuøng tuït haäu
Khía caïnh quan troïng thöù ba Chia caét Chia caét Maät ñoä
Giöõa caùc khu ñònh cö chính Giöõa caùc vuøng trong cuøng moät Khoâng coù caùc nöôùc lôùn ôû xung
thöùc vaø caùc khu oå chuoät nöôùc quanh

Nguoàn: Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi naêm 2009.

Chuù thích: Xuyeân suoát Baùo caùo naøy, khaùi nieäm “vuøng” laø caùc ranh giôùi kinh teá hoaëc ñôn vò haønh chính trong noäi boä moät nöôùc, thí duï nhö bang hoaëc
tænh, coøn “khu vöïc” laø nhoùm caùc nöôùc coù söï töông ñoàng veà ñòa lyù.

quoác gia vaø theá giôùi, söï phaùt trieån
ñeán nhö töøng ñôït soùng vaø ruùt ñi,
ñeå laïi moät böùc tranh kinh teá loån
nhoån - thònh vöôïng ôû nôi naøy vaø
ñoùi ngheøo ôû nôi kia.
Theá giôùi khoâng heà phaúng
Söï phaùt trieån khoâng heà suoân seû hay
thaúng ñöôøng - duø xeùt ôû caáp ñoä ñòa
lyù naøo. Taêng tröôûng ñeán vôùi moät soá
nôi sôùm hôn nhöõng nôi khaùc. Söï
khaùc bieät theo vuøng veà möùc soáng
tröôùc tieân seõ môû roäng, roài môùi thu
heïp daàn, ôû caáp ñoä ñòa phöông thì
nhanh hôn vaø chaäm laïi khi yeáu toá
ñòa lyù phaùt huy aûnh höôûng cuûa noù.
Ñoù laø nhöõng thöïc teá ñieån hình, döïa
phaùt trieån thaønh coâng trong hai theá
kyû vöøa qua.
Saûn xuaát kinh teá ngaøy caøng taäp
trung hôn
Khi caùc nöôùc treân ñaø phaùt trieån,
con ngöôøi vaø caùc hoaït ñoäng kinh
teá trôû neân taäp trung nhieàu hôn.
Nhöng toác ñoä thì khoâng gioáng
nhau, tuøy vaøo caáp ñoä khoâng gian -
caùc taùc löïc kinh teá khoâng vaän haønh
trong khoâng gian ñòa lyù voâ ñònh.
Söï taäp trung con ngöôøi vaø saûn
xuaát ôû caáp ñòa phöông laø nhanh
nhaát, coøn chaäm nhaát laø ôû caáp ñoä
quoác teá.
● Söï taäp trung hoùa ôû caáp ñòa phöông

treân kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc laø nhanh nhaát. Taäp trung hoùa kinh
12 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
teá ôû caáp ñoä ñòa phöông ñöôïc ño
löôøng tieän lôïi nhaát baèng toác ñoä
ñoâ thò hoùa - söï taêng tröôûng maät
ñoâ kinh teá vaø daân cö ôû caùc thaønh
phoá, thò traán. Phaàn lôùn söï chuyeån
ñoåi theo vuøng ñòa lyù naøy keát thuùc
khi caùc nöôùc ñaït ñeán möùc thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
khoaûng 3.500 ñoâla, töông ñöông
vôùi ngöôõng gia nhaäp nhoùm coù
möùc thu nhaäp trung bình cao.
Toác ñoä chuyeån ñoåi naøy khoâng coù
gì khaùc vôùi nhöõng gì ñaõ chöùng
kieán ôû caùc nöôùc phaùt trieån ngaøy
nay, khi hoï trong quaù trình
chuyeån ñoåi. YÙ nghóa cuûa ñieàu
naøy laø taát caû caùc quoác gia phaûi
quaûn lyù ñöôïc söï taêng tröôûng
nhanh choùng cuûa caùc ñoâ thò khi
hoï môùi chæ coù möùc thu nhaäp thaáp
vaø caùc theå cheá coøn non yeáu.
● Söï taäp trung hoùa ôû caáp quoác gia
dieãn ra chaäm hôn. ÔÛ ñaây, söï taäp
trung hoùa ñöôïc ño löôøng toát nhaát
baèng caùc chæ soá phaùt trieån theo
vuøng - söï tích tuï saûn xuaát vaø daân
cö ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu. Ña
phaàn söï chuyeån ñoåi naøy nhìn
chung seõ hoaøn thaønh khi caùc
nöôùc ñaït ñeán möùc thu nhaäp bình
quaân ñaàu ngöôøi khoaûng 10.000
ñeán 11.000 ñoâla, töông ñöông vôùi
ngöôõng gia nhaäp nhoùm coù möùc
thu nhaäp cao. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc
caùc nöôùc phaùt trieån thaønh coâng
traûi nghieäm. YÙ nghóa cuûa noù laø
caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi döï
kieán tröôùc söï phaân hoùa thu nhaäp
vaø saûn xuaát giöõa caùc vuøng trong
caû nöôùc seõ môû roäng daàn khi hoï
môùi chæ coù cô sôû haï taàng vaø caùc
theå cheá keùm phaùt trieån.
● Söï taäp trung hoùa ôû caáp ñoä quoác teá
dieãn ra chaäm nhaát vaø keùo daøi hôn.
Saûn xuaát vaø cuûa caûi tieáp tuïc taäp
trung ôû nhöõng nöôùc coù möùc thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi 25.000
ñoâla, ngöôõng treân trong thang
phaân phoái thu nhaäp quoác teá. Caùc
khu vöïc laân caän cuûa caùc quoác gia
coù veû nhö seõ taêng tröôûng hoaëc
ñình treä cuøng vôùi nhau - caøng
gaàn vuøng thònh vöôïng caøng coù
lôïi, caøng gaàn caùc quoác gia ngheøo
caøng thieät thoøi. YÙ nghóa cuûa ñieàu
naøy laø caùc chieán löôïc taêng tröôûng
ñoái vôùi nhöõng nöôùc phaùt trieån
sau khoâng theå gioáng nhö chieán
löôïc ñaõ töøng thaønh coâng vôùi
nhöõng nöôùc maø ngaøy nay ñaõ trôû
thaønh nöôùc coù thu nhaäp cao; ñoái
vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån
hieän nay, hoäi nhaäp kinh teá vôùi
caùc nöôùc treân theá giôùi - keå caû
nöôùc gaàn laãn nöôùc xa - coù yù
nghóa soáng coøn hôn bao giôø heát.
Söï taäp trung hoùa coù tính ñòa
phöông (ôû caùc thaønh phoá, thò traán)
dieãn ra nhanh choùng. Tröôùc tieân,
haõy xem xeùt söï taäp trung ngaøy
caøng nhieàu daân cö ôû caùc thaønh phoá
vaø thò traán. Khi caùc nöôùc phaùt trieån,
maät ñoä kinh teá ôû moät soá nôi taêng
khi coù nhieàu ngöôøi chuyeån ñeán
soáng ôû caùc thaønh phoá hoaëc thò traán
xung quanh (xem Hình 1, phaàn a).
Tæ troïng daân cö ñoâ thò trong toång
daân soá taêng maïnh - töø khoaûng 10%
leân ñeán 50% - khi caùc nöôùc taêng
tröôûng töø möùc thu nhaäp thaáp leân
thu nhaäp trung bình thaáp (khoaûng
3.500 ñoâla). (Raát khoù tieán haønh so
saùnh quoác teá vì moãi nöôùc ñònh
nghóa “ñoâ thò” moät khaùc.3) Töø naêm
 Toång quan 13

2000 ñeán naêm 2005, möùc taêng Hình 1. ÔÛ taát caû ba caáp ñoä ñòa lyù, hình thaùi taäp trung hoùa caùc hoaït
tröôûng trung bình cuûa daân soá ñoâ thò ñoäng kinh teá laø töông töï nhau
ôû caùc nöôùc thu nhaäp thaáp laø 3%
a. Khi caùc nöôùc baét ñaàu phaùt trieån, daân cö taäp trung ôû caùc thaønh phoá vaø thò traán
moät naêm, gaáp hôn hai laàn toác ñoä 2
(chæ soá tích tuï, vôùi ñoä phaân giaûi ñòa lyù treân 1 km )
taêng ôû caùc nöôùc thu nhaäp trung Chæ soá tích tuï
1,0
bình thaáp vaø hôn ba laàn so vôùi caùc
nöôùc coù thu nhaäp cao. Ñoâi khi, ñieàu
0,8
naøy coù theå laø do söï taêng tröôûng
nhanh cuûa moät thaønh phoá, chaúng
0,6
haïn nhö Baêng Coác ôû Thaùi Lan,
khieán cho söï taäp trung hoùa thaäm
0,4
chí dieãn ra coøn maïnh hôn.
Tæ troïng tieâu duøng cuûa daân cö
0,2
ñoâ thò trong toång tieâu duøng caùc hoä
gia ñình cuõng taêng theo. Daân cö
ñoâ thò ôû Malauy, Giooùcñani hay 0
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Panama - nhöõng nöôùc coù GDP bình GDP theo ñaàu ngöôøi (söùc mua cuûa ñoàng tieàn, giaù coá ñònh cuûa naêm 2000 theo USD, nghìn)

quaân ñaàu ngöôøi laàn löôït vaøo b. ÔÛ caáp ñoä quoác gia, saûn xuaát taäp trung ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu
khoaûng 160, 1.600 vaø 5.600 ñoâla - Chæ soá taäp trung
10
chieám 36, 63 vaø 80% toång tieâu duøng 9
Phaùp, 1801–1999

hoä gia ñình cuûa caû nöôùc. 8

7 Taây Ban Nha, 1850–2000 Nhaät Baûn, 1900–2000
Nhöõng söï chuyeån ñoåi theo 6
khoâng gian naøy coù quan heä chaët 5 Canaña, 1890–2006
Haø Lan, 1850–2006
cheõ vôùi söï chuyeån ñoåi theo ngaønh
4
3
ôû caùc nöôùc töø thuaàn noâng sang 2
coâng nghieäp vaø sau ñoù laø neàn kinh 1
0
teá haäu coâng nghieäp, töùc laø chuyeån 2 10 20 30 40
GDP theo ñaàu ngöôøi (giaù coá ñònh naêm 2000 theo USD, nghìn)
sang dòch vuï. Caùc nöôùc coù thu nhaäp
cao ngaøy nay ñeàu ñaõ traûi qua moät c. ÔÛ caáp ñoä quoác teá, cuûa caûi taäp trung ôû moät soá khu vöïc

cuoäc chaïy ñua töông töï ñeå ñoâ thò Tyû leä % phaân chia GDP toaøn caàu (log scale)

hoùa khi hoï trong quaù trình coâng

20
nghieäp hoùa (xem Chöông 1). Taát caû Ñoâng AÂu
Phaàn phía Taây
(Myõ, Canaña)
caùc baèng chöùng ñeàu cho thaáy, quaù 10
(EU12)

trình chuyeån ñoåi töø canh taùc noâng Taây Baéc AÙ

5
nghieäp sang coâng nghieäp seõ ñöôïc (Nhaät Baûn; Haøn Quoác;
Ñaøi Loan, Trung Quoác)
hoã trôï, chöù khoâng phaûi caûn trôû, bôûi
2
töø neàn noâng nghieäp hieäu quaû, moät
ngaønh raát caàn cho söï thònh vöôïng 1
0 5 10 15 20 25 30
cuûa caùc thaønh phoá vaø thò traán.4 Con GDP theo ñaàu ngöôøi (giaù quoác teá 1990, nghìn)
ngöôøi di cö ñeå khieán cuoäc soáng
mình khaám khaù leân. Nhöng khi
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009. Chi tieát, xem Chöông 3.
ngaønh noâng nghieäp hoaït ñoäng toát,
14 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
söï di cö chaúng nhöõng laøm ngöôøi
daân khaù giaû leân maø coøn toát cho caû
laøng queâ nôi hoï ra ñi laãn thaønh phoá
nôi hoï sinh soáng.
Söï taäp trung hoùa ôû caáp quoác gia
(ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu)tieáp tuïc dieãn
bieán laâu hôn. Ñieàu gì ñuùng vôùi caùc
thaønh phoá thì cuõng ñuùng vôùi caùc
vuøng khaùc trong caû nöôùc, nhöng
vôùi toác ñoä chaäm hôn. Cuøng vôùi söï
phaùt trieån, daân cö vaø saûn xuaát seõ
taäp trung ôû moät soá nôi cuûa ñaát
nöôùc, ñöôïc goïi laø caùc vuøng “ñaàu
taøu”. Maät ñoä kinh teá ôû caùc vuøng
naøy taêng leân - thí duï nhö Marmara
ôû Thoå Nhó Kyø - trong khi thu nhaäp
ôû caùc vuøng coù lieân keát kinh teá yeáu -
nhö Ñoâng nam Anatolia ôû phía
ñoâng - coù theå bò tuït haäu. Söï taäp
trung hoùa naøy raát khoù löôïng hoùa,
nhöng coù veû nhö noù seõ chaäm laïi
hoaëc döøng haún ôû ngöôõng thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi töø 10.000 ñeán
15.000 ñoâla (xem Hình 1, phaàn b).
Ban ñaàu, söï taäp trung hoùa taêng
leân nhanh choùng. Tæ troïng cuûa caùc
vuøng daãn ñaàu trong moät nöôùc coù
möùc thu nhaäp töø 500 ñeán 7.500
ñoâla - Taùtgikixtan, Moâng Coå, En
Xanvaño vaø AÙchentina - trong toång
tieâu duøng ñaõ taêng töø 30 ñeán 65%. So
saùnh möùc ñoä taäp trung GDP ôû nhöõng
nöôùc coù dieän tích töông töï - Gana,
Laøo, Ba Lan vaø Na Uy - nhöng coù
möùc thu nhaäp töø 600 ñeán 2.700 ñoâla
cho thaáy möùc ñoä taäp trung hoùa taêng
khi thu nhaäp taêng leân.
Ñieàu naøy chaúng coù gì môùi. Saûn
xuaát ôû caùc neàn kinh teá phaùt trieån
ngaøy nay ñang taêng tröôûng vôùi
möùc ñoä taäp trung cao hôn, cho ñeán
khi hoï ñaït ñöôïc ngöôõng thu nhaäp
cao. Möùc ñoä taäp trung hoùa ôû caùc
vuøng daãn ñaàu cuûa nöôùc Phaùp ñaõ
taêng gaáp boán laàn töø naêm 1800 ñeán
1960, vaø thu nhaäp cuûa Phaùp ñaõ
taêng töø 1.000 ñoâla leân 6.000 ñoâla.
Nhöng taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù,
caùc nöôùc tieáp tuïc taêng tröôûng giaøu
coù hôn maø khoâng taäp trung nhieàu
hôn - ñoù laø vaøo luùc hoï gia nhaäp
nhoùm caùc nöôùc coù thu nhaäp cao.
Chaúng coù lyù do gì ñeå ngaøy nay laïi
troâng chôø moät hình thaùi khaùc haún
ñieàu ñoù (xem Chöông 2).
Taäp trung hoùa quoác teá (ôû moät soá
khu vöïc treân theá giôùi vaø moät soá nöôùc
daãn ñaàu) tieáp tuïc moät thôøi gian. Söï
taäp trung hoùa töông töï caùc hoaït
ñoäng kinh teá cuõng dieãn ra ôû caáp ñoä
quoác teá. Ngaøy nay, moät phaàn tö
GDP theá giôùi coù theå doàn vaøo moät
vuøng coù qui moâ baèng nöôùc
Camôrun, vaø moät nöûa GDP ñoù vaøo
moät vuøng lôùn baèng Angieâri. Naêm
1980, tæ troïng cuûa EU15, Baéc Myõ vaø
Ñoâng AÙ coäng laïi ñaõ baèng 70%, naêm
2000, toång tæ troïng laø 83%.5 Beân
trong caùc khu vöïc naøy, hoaït ñoäng
kinh teá taäp trung hôn ôû moät vaøi
nöôùc lieân tuïc qua nhieàu naêm, cho
ñeán khi noù baét ñaàu phaân taùn. Tæ
troïng cuûa Phaùp, Ñöùc vaø Anh trong
GDP cuûa khu vöïc EU15 taêng ñeán
khoaûng 2/3 vaøo naêm 1940, tröôùc
khi giaûm xuoáng coøn khoaûng moät
nöûa nhö ngaøy nay. ÔÛ Ñoâng AÙ, tæ
troïng cuûa Nhaät Baûn trong GDP cuûa
khu vöïc ñaõ taêng leân ñeán 83% naêm
1975, sau ñoù giaûm xuoáng coøn 62%
naêm 2000.
Khoâng coù lyù do gì ñeå cho raèng
khi trôû neân thònh vöôïng roài thì caùc
phaàn khaùc cuûa theá giôùi laïi khoâng

traûi qua moät hình thaùi töông töï -
möùc ñoä taäp trung hoùa ôû moät soá
nöôùc taêng leân tröôùc khi lan sang
caùc nöôùc laân caän (xem Chöông 3).
Möùc soáng phaân hoùa tröôùc khi hoäi
tuï
Khi thu nhaäp taêng, möùc soáng giöõa
caùc ñòa ñieåm nôi caùc cô sôû kinh teá
taäp trung vaø nhöõng nôi khoâng coù
söï taäp trung ñoù seõ hoäi tuï vôùi nhau,
nhöng ñieàu ñoù khoâng dieãn ra tröôùc
khi coù söï phaân hoùa.
● Tieâu duøng thieát yeáu cuûa hoä gia ñình
seõ hoäi tuï sôùm nhaát. Khoaûng caùch
noâng thoân - thaønh thò trong tieâu
duøng thieát yeáu cuûa hoä gia ñình
seõ thu heïp daàn khaù nhanh. Ngay
ñoái vôùi nhöõng nöôùc coù möùc ñoä
ñoâ thò hoaù vaøo khoaûng 50-60% thì
nhöõng khaùc bieät naøy vaãn coù theå
khaù nhoû beù. Söï khaùc bieät theo
vuøng trong tæ leä ñoùi ngheøo toàn taïi
dai daúng hôn, vaø söï cheânh leäch
quoác teá thaäm chí coøn keùo daøi hôn
nöõa. Nhöng khi theá giôùi phaùt
trieån leân, nhöõng khoaûng caùch
naøy seõ thu heïp daàn ôû moïi caáp ñoä
ñòa lyù.
● Tieáp theo laø söï hoäi tuï cuûa vieäc tieáp
caän caùc dòch vuï coâng cô baûn. Cheânh
leäch noâng thoân - thaønh thò veà
giaùo duïc cô baûn, y teá, nöôùc saïch
vaø veä sinh toàn taïi dai daúng cho
ñeán khi caùc nöôùc ñaït ñeán möùc
thu nhaäp trung bình cao. Nhöng
söï phaân hoùa trong noäi boä thaønh
phoá veà nhöõng dòch vuï naøy - bieåu
hieän roõ nhaát laø qua caùc khu oå
chuoät - vaãn tieáp tuïc toàn taïi, ngay
Toång quan 15
caû khi ñaõ ñaït ngöôõng ñoâ thò hoùa
ôû möùc cao vaø möùc thu nhaäp
trung bình cao.
● Tieàn löông vaø thu nhaäp laø hoäi tuï
sau cuøng. Quaû thaät, tieàn löông vaø
thu nhaäp phaân hoùa maïnh giöõa
caùc vuøng daãn ñaàu vaø tuït haäu cuûa
moät nöôùc, khi nöôùc ñoù taêng
tröôûng töø möùc thu nhaäp thaáp
ñeán thu nhaäp trung bình thaáp.
Ñaây cuõng laø ngöôõng thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi laøm gia
taêng quaù trình taäp trung hoaù
theo laõnh thoå. Söï phaân hoùa toaøn
caàu veà tieàn löông vaø cuûa caûi coù
xu höôùng tieáp tuïc duy trì trong
moät khoaûng thôøi gian laâu hôn
nhieàu. Ñoâng AÙ ñaõ chöùng kieán
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
phaân hoùa töø naêm 1950 ñeán 1970,
khi möùc thu nhaäp cuûa Nhaät Baûn
tieáp tuïc daãn ñaàu. Nhöng khi söï
thònh vöôïng cuûa Nhaät Baûn lan
toûa sang caùc nöôùc laân caän thì thu
nhaäp baét ñaàu hoäi tuï, vì caùc nöôùc
trong khu vöïc tham gia hoäi nhaäp
quoác teá cuõng ñaõ giaøu coù leân.
Traùi laïi, caùc nöôùc ôû khu vöïc Taây
AÙ laïi khoâng coù söï phaân hoùa
trong thu nhaäp - vaø cuõng chaúng
coù taêng tröôûng nhanh.
Gioáng nhö vieäc taäp trung hoùa
hoaït ñoäng kinh teá, söï hoäi tuï veà
möùc soáng dieãn ra nhanh hôn ôû caáp
ñoä ñòa phöông vaø chaäm nhaát laø ôû
caáp ñoä quoác teá. Nhöng ñieàu naøy
chæ xuaát hieän ôû nhöõng nôi thònh
vöôïng. Ngay caû ôû nhöõng nôi nhö
theá thì moät soá thöôùc ño veà möùc
soáng (nhö möùc tieâu duøng hay thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi) caàn
16 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhieàu thôøi gian hôn ñeå coù theå hoäi
tuï ñöôïc, thaäm chí ñoâi luùc phaûi
chaáp nhaän coù söï phaân hoùa luùc ñaàu
(xem Hình 2). Coøn vôùi caùc chæ soá
khaùc nhö chæ soá giaùo duïc hay y teá
thì hoäi tuï nhanh hôn.
ÔÛ caáp ñòa phöông, söï hoäi tuï veà
möùc soáng cô baûn dieãn ra raát sôùm.
Khoaûng caùch thaønh thò - noâng thoân
trong möùc tieâu duøng seõ taêng cho
ñeán khi moät nöôùc trôû thaønh nöôùc
coù thu nhaäp trung bình cao (xem
Hình 2). Nhöng ngay sau ñoù thì
khoaûng caùch naøy seõ giaûm vaø trôû
neân khaù nhoû, thaäm chí tröôùc khi
nöôùc ñoù trôû thaønh nöôùc coù möùc
thu nhaäp cao khoaûng 10.000 ñoâla
moät ngöôøi. Khaû naêng tieáp caän
nöôùc saïch vaø veä sinh ôû caùc vuøng
thaønh thò cao hôn ñeán 25% so vôùi
caùc ñoâ thò ôû nhöõng nöôùc coù möùc
ñoä ñoâ thò hoùa thaáp. Ñoái vôùi nhöõng
nöôùc coù toác ñoä ñoâ thò hoùa khoaûng
50% nhö Angieâri, Coâloâmbia vaø
Nam Phi, cheânh leäch veà khaû naêng
tieáp caän laø khoaûng 15%. Coøn vôùi
nhöõng nöôùc nhö Braxin, Chileâ,
Gaboâng vaø Giooùcñani, möùc cheânh
leäch döôùi 10%.
Hình thaùi naøy cuõng xuaát hieän
trong phaïm vi töøng nöôùc. Caùc tænh
giaøu coù hôn vaø ñoâ thò hoùa cao hôn
coù khoaûng caùch cheânh leäch möùc
soáng giöõa noâng thoân vaø thaønh thò
nhoû hôn. Ñieàu naøy cuõng ñuùng vôùi
caû nhöõng nöôùc coù möùc thu nhaäp
thaáp nhö Trung Quoác, AÁn Ñoä vaø
Philíppin. Nhöng trong noäi boä caùc
vuøng ñoâ thò hoùa cao, khoaûng caùch
trong möùc soáng cô baûn nhö ñieàu
kieän veä sinh vaø tröôøng hoïc laïi coù
xu höôùng toàn taïi dai daúng. Maëc duø
chính phuû ñaõ heát söùc coá gaéng,
nhöng nhöõng khu oå chuoät chaúng
haïn, vaãn tieáp tuïc laø moät phaàn trong
böùc tranh ñoâ thò ôû nhieàu nöôùc, ngay
caû sau khi hoï ñaõ ñaït ñöôïc möùc thu
nhaäp cao. Vieäc coù ñeán moät phaàn ba
daân soá cuûa moät thaønh phoá ñang
phaùt trieån phaûi soáng trong caùc khu
oå chuoät cuõng laø ñieàu thöôøng thaáy.
ÔÛ caáp quoác gia, söï phaân hoùa veà
möùc soáng dieãn ra nhanh nhöng söï hoäi
tuï laïi chaäm hôn. ÔÛ nhöõng möùc thu
nhaäp ban ñaàu, söï cheânh leäch theo
tænh hoaëc lieân vuøng veà möùc soáng cô
baûn coù theå coøn nhoû. Nhöng noù seõ
taêng nhanh khi caùc nöôùc taêng
tröôûng. Thí duï, ôû moät nöôùc thu
nhaäp thaáp nhö Caêmpuchia, khoaûng
caùch tieâu duøng giöõa caùc hoä gia ñình
coù caùc tính chaát töông töï nhau,
nhöng khaùc nhau ôû ñòa baøn sinh
soáng taïi caùc vuøng daãn ñaàu vaø tuït
haäu, laø gaàn 90%. Coøn ôû nöôùc coù thu
nhaäp trung bình AÙchentina, khoaûng
caùch naøy laø 50%; trong khi ôû
Canaña hieän nay, con soá naøy chæ
khoaûng 20%. ÔÛ caùc nöôùc Ñoâng AÙ
taêng tröôûng nhanh vaø Ñoâng AÂu
chaúng haïn, khoaûng caùch naøy ñang
taêng leân nhanh choùng.
Chæ moät soá ít quoác gia nhö Chileâ
laø ngoaïi leä. Töø naêm 1960 ñeán naêm
2000, nöôùc naøy ñaõ traûi qua moät söï
hoäi tuï theo khoâng gian, trong khi
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa hoï
taêng gaáp ñoâi, ñaït khoaûng 10.500
ñoâla. ÔÛ Coâloâmbia, tæ leä giöõa GDP
cuûa vuøng Bogotaù tieân tieán vaø vuøng
Choco laïc haäu ñaõ giaûm töø 10 xuoáng
3 laàn töø naêm 1950 ñeán 1990. Hoäi tuï
veà ñoùi ngheøo, y teá cô baûn, dinh
döôõng vaø hoïc vaán giöõa caùc vuøng
 Toång quan 17

trong cuøng moät nöôùc ít thaáy hieän Hình 2. Theo caû ba caáp ñoä ñòa lyù, hình thaùi hoäi tuï möùc soáng ñeàu
töôïng ngoaïi leä nhö vaäy. Caùc nöôùc dieãn ra töông töï nhau
taêng tröôûng nhanh duø ôû ñaâu cuõng
ñeàu coù theå nhanh choùng bieán caùc a. ÔÛ caáp ñòa phöông, khoaûng caùch thaønh thò - noâng thoân tröôùc tieân phaân hoùa, sau ñoù môùi hoäi tuï
Tæ leä tieâu duøng bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa thaønh thò vaø noâng thoân
tieán boä kinh teá cuûa mình thaønh söï
bình ñaúng vuøng veà nhöõng tieâu
3
chuaån soáng raát cô baûn naøy.
ÔÛ caáp quoác teá, söï phaân hoùa veà
thu nhaäp tieáp tuïc dieãn ra moät thôøi
gian, vaø söï hoäi tuï laø chaäm nhaát.
2

GDP bình quaân ñaàu ngöôøi toaøn caàu

ñaõ taêng gaàn 10 laàn keå töø naêm 1820.
1
Tuoåi thoï bình quaân taêng gaáp ñoâi. Tæ 0 2 4 6 8

leä bieát chöõ ñaõ taêng töø döôùi 20% leân GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla naêm 2000

treân 80%. Nhöng nhöõng thaønh quaû b. ÔÛ caáp quoác gia, thu nhaäp giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø laïc haäu phaân hoùa tröôùc, roài hoäi tuï sau
naøy khoâng ñöôïc chia seû ñoàng ñeàu. Heä soá khaùc bieät veà thu nhaäp vuøng
0.6
Chaâu AÂu vaø caùc vuøng ñaát do ngöôøi
Thuïy Ñieån, 1920-1961
chaâu AÂu sinh soáng - OÂxtraâylia, 0.5 Taây Ban Nha,
1860–1975
Canaña, Niu Dilaân vaø Myõ - vaø sau 0.4
naøy coù theâm Nhaät Baûn vaø caùc nöôùc Myõ, 1840-1960
0.3
laùng gieàng cuûa hoï ñaõ ñaït ñöôïc söï Nhaät Baûn, 1955-1983
gia taêng maïnh meõ veà thu nhaäp vaø 0.2 Ñeá quoác Habsurg, 1756-1910

möùc soáng. 0.1

Anh, 1871-1955
Veà thu nhaäp, söï hoäi tuï chæ dieãn
0
ra ôû nhöõng khu vöïc taêng tröôûng 0 2 4 6 8 10 12 14 16

nhanh nhaát treân theá giôùi. Hình thaùi GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla Geary-Khamis quoác teá coá ñònh

naøy cuõng dieãn ra khoâng ñeàu trong c. ÔÛ caáp quoác teá, phaân hoùa tröôùc, hoäi tuï sau — nhöng chæ ôû nhöõng khu vöïc coù taêng tröôûng
noäi boä caùc nöôùc ñoù - coù moät soá nöôùc Tæ leä tieâu duøng bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa thaønh thò vaø noâng thoân

vöôït leân, gaây ra söï phaân hoùa trong

2.0
1.9
khu vöïc, roài sau ñoù döôøng nhö söï
1.8
taêng tröôûng ñaõ lan sang caû caùc nöôùc
1.7
laùng gieàng. ÔÛ caùc khu vöïc khaùc nhö
1.6
Taây AÙ, khoâng coù söï phaân hoùa - moät 1.5
nieàm an uûi ñaùng buoàn - vì nhöõng 1.4
khu vöïc naøy ñaõ tuït haäu xa so vôùi 1.3
chaâu AÂu, caùc vuøng do ngöôøi chaâu 1.2

AÂu sinh soáng vaø Nhaät Baûn. Vai troø

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
Naêm
cuûa caùc nöôùc laân caän thaáy roõ nhaát
veà maët ñòa lyù khi so saùnh caùc nöôùc
vuøng Reû quaït phía nam cuûa chaâu Nguoàn: Öôùc tính cuûa Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 döïa vaøo treân 120 cuoäc ñieàu
Myõ La tinh - AÙchentina, Braxin, tra hoä gia ñình taïi hôn 75 quoác gia. Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 team. Xem
Chöông 2. Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009. Xem Chöông 3.
Chileâ vaø Urugoay - vôùi Italy, Boà
18 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha ôû Nam
AÂu. Töø naêm 1950 ñeán 2006, söï hoäi
tuï dieãn ra ôû Nam AÂu vôùi toác ñoä 1%
moät naêm, nhöng ôû Nam Myõ chæ ñaït
0,3% moät naêm.
Ñoái laäp vôùi thu nhaäp, söï baát bình
ñaúng toaøn caàu trong khaû naêng tieáp
caän caùc tieâu chuaån soáng cô baûn -
tuoåi thoï bình quaân vaø giaùo duïc - ñaõ
giaûm keå töø naêm 1930. Söï caûi thieän
ñaõ laáy laïi nhòp ñoä töø naêm 1960 vaø
sau ñoù ñöôïc chia seû giöõa taát caû caùc
khu vöïc.
Theá giôùi ngaøy nay ñaõ khaùc, nhöng
quaù khöù vaãn cho ta nhöõng baøi hoïc
ñaùng giaù
Hình thaùi taäp trung vaø hoäi tuï
chung döôøng nhö vaãn ñuùng vôùi caùc
nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy nay,
gioáng nhö noù ñaõ töøng dieãn ra vôùi
nhöõng nöôùc phaùt trieån tröôùc.
Nhöng coù moät soá ñieåm khaùc bieät vì
nhöõng nguyeân nhaân mang tính chaát
coâng ngheä vaø chính trò.
Caùc thaønh phoá lôùn hôn. Nhôø dòch
vuï y teá vaø giao thoâng toát hôn, theá
giôùi ngaøy nay ñaõ ñoâng daân cö hôn
vaø thaønh phoá cuõng lôùn hôn nhieàu.
Töø naêm 1985 ñeán naêm 2005, daân soá
thaønh thò ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån ñaõ taêng theâm hôn 8,3 trieäu
ngöôøi moät naêm, töùc laø cao gaàn gaáp
ba möùc taêng 3 trieäu ngöôøi moät naêm
trong giai ñoaïn 1880-1900 ôû caùc
nöôùc coù thu nhaäp cao hieän nay, khi
hoï coù möùc thu nhaäp töông ñöông.
Neáu khoâng tính Trung Quoác vaø AÁn
Ñoä, thì möùc taêng haøng naêm laø döôùi
4,5 trieäu ngöôøi, töùc laø cao hôn 50%
so vôùi moät theá kyû tröôùc ñaây. Moät
khaùc bieät lôùn laø nhöõng thaønh phoá
lôùn nhaát theá giôùi ngaøy nay to lôùn
hôn nhieàu. Naêm 1900, Luaân Ñoân coù
chöa ñeán 7 trieäu ngöôøi; coøn thaønh
phoá lôùn nhaát trong soá caùc nöôùc
ñang phaùt trieån hieän nay (Mumbai)
coù daân soá ñoâng gaáp 3 laàn qui moâ
ñoù. Meâhicoâ City, thaønh phoá lôùn
nhaát trong soá caùc nöôùc coù thu nhaäp
trung bình, cuõng theá. Qui moâ trung
bình cuûa 100 thaønh phoá lôùn nhaát theá
giôùi ñaõ taêng gaáp gaàn 10 laàn so vôùi
naêm 1900 (xem Hình 3), vaø gaàn hai
phaàn ba soá caùc thaønh phoá naøy naèm
ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.
Thò tröôøng roäng lôùn hôn. Nhôø
nhöõng tieán boä trong coâng ngheä
vieãn thoâng vaø giao thoâng maø quan
nieäm veà thò tröôøng baây giôø coù tính
toaøn caàu hôn. Tæ troïng thöông maïi
toaøn caàu trong saûn xuaát hieän nay laø
hôn 25%, gaáp gaàn 5 laàn naêm 1900
(xem Hình 3). Vieäc môû cöûa cho
ngoaïi thöông vaø caùc doøng voán
khieán caùc thò tröôøng coù tính chaát
toaøn caàu hôn thì cuõng laøm söï phaân
hoùa thu nhaäp trong noäi boä caùc nöôùc
ñang phaùt trieån hieän nay trôû neân
saâu roäng vaø dai daúng hôn taïi caùc
nöôùc ñang phaùt trieån hieän nay.
Khoâng phaûi taát caû moïi nôi trong
moät nöôùc ñeàu thích hôïp nhö nhau
veà khaû naêng tieáp caän thò tröôøng theá
giôùi. Nhöõng nôi naøo gaàn bieån vaø
ñaäm ñaëc hôn veà maät ñoä kinh teá thì
coù lôïi theá hôn. GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi cuûa Trung Quoác naêm 2007
töông ñöông vôùi möùc cuûa nöôùc
Anh naêm 1911. Thöôïng Haûi, vuøng
daãn ñaàu cuûa Trung Quoác, ngaøy nay
coù möùc thu nhaäp bình quaân ñaàu
ngöôøi töông ñöông vôùi möùc cuûa
nöôùc Anh naêm 1988, coøn vuøng
 Toång quan 19

Quaûng Chaâu laïc haäu thì chæ baèng Hình 3. Nhöõng nöôùc phaùt trieån ñi sau
nöôùc Anh naêm 1930. Qui moâ cuûa ñang ñoái maët vôùi moät theá giôùi khaùc
Trung Quoác, ñoä môû cuûa caùc vuøng
a. Caùc thaønh phoá ñoâng ñuùc hôn
duyeân haûi cuûa nöôùc naøy vôùi thöông
maïi theá giôùi vaø vò trí cuûa Thöôïng Trieäu ngöôøi
Haûi toïa laïc beân bôø bieån laø nguyeân 7,0
6,3
nhaân giaûi thích cho ñieàu ñoù. 6,0

Nhieàu bieân giôùi hôn. Trong khi 5,0

thò tröôøng mang tính quoác teá nhieàu 4,0

hôn nhôø dòch vuï giao thoâng vaø lieân 3,0

2,0
laïc toát hôn thì theá giôùi laïi bò chia 2,0

caét nhieàu hôn veà maët chính trò. 1,0

0,2
0,7

Naêm 1900, coù khoaûng 100 ñöôøng 0

1820 1900 1950 2000
bieân giôùi quoác teá (xem Hình 3, Naêm

phaàn c). Ngaøy nay, con soá ñoù laø b. Thò tröôøng coù tính quoác teá hôn

treân 600, vì nhieàu nöôùc ôû chaâu AÙ vaø Tæ troïng thöông maïi toaøn caàu trong GDP toaøn caàu (%)
chaâu Phi ñaõ giaønh ñoäc laäp töø tay 30
26
caùc nöôùc thöïc daân chaâu AÂu, vaø 25

Lieân Xoâ cuøng nhieàu quoác gia 20

XHCN cuõ ñaõ chia thaønh nhieàu quoác 15
12
gia nhoû. Söï chia caét theá giôùi thaønh
10
nhieàu nöôùc coù nghóa laø coù nhieàu thò 6
5
tröôøng noäi ñòa nhoû beù hôn. Nhöng 1
ñoàng thôøi, khaû naêng tieáp caän ñeán 0
1820 1900 1950 2000
caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi laïi ñang Naêm
c. Nhöng theá giôùi cuõng bò chia caét nhieàu hôn
taêng leân. Trong tröôøng hôïp naøo
cuõng vaäy, ñöôøng bieân giôùi moûng Soá ñöôøng bieân giôùi
700
hôn giöõa caùc quoác gia ñang mang 600
600
laïi nhieàu lôïi ích hôn cho caû ngöôøi
500
saûn xuaát laãn coâng nhaân.
400
Lieäu coù phaûi nhöõng khaùc bieät veà
300
coâng ngheä ñoù coù nghóa laø quaù khöù 200
200
chaúng cho ta baøi hoïc naøo? Coù phaûi 75
104
100
caùc thaønh phoá ôû nhöõng nöôùc ñang
0
phaùt trieån ñeàu trôû neân quaù lôùn, vaø 1820 1900 1950 2000
Naêm
nhöõng nöôùc naøy seõ coù lôïi hôn neáu
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Ngaân haøng Theá giôùi 2009.
hoï laøm chaäm ñöôïc quaù trình ñoâ thò
hoùa? Caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän
nay coù neân quan taâm ñeán söï cheânh trieån töông ñöông? Coù phaûi ngaøy
leäch vuøng trong saûn xuaát vaø thu nay taát caû caùc nöôùc ñang phaùt trieån
nhaäp nhieàu hôn so vôùi caùc nöôùc ñeàu deã tieáp caän ñeán thò tröôøng toaøn
phaùt trieån khi hoï ôû giai ñoaïn phaùt caàu hôn, vaø ñieàu ñoù seõ buø ñaép cho
20 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhöõng baát lôïi lieân quan ñeán söï chia
caét manh muùn hôn hay khoâng? Baùo
caùo naøy seõ giaûi thích vì sao caâu traû
lôøi cho taát caû nhöõng caâu hoûi treân
ñeàu laø KHOÂNG.
Thò tröôøng seõ ñònh daïng khung
caûnh kinh teá
Maät ñoä cö truù cuûa con ngöôøi ngaøy
caøng taêng, söï di cö cuûa coâng nhaân
vaø caùc doanh nhaân nhaèm thu ngaén
khoaûng caùch ñeán thò tröôøng vaø söï
chia caét do nhöõng khaùc bieät veà
ñoàng tieàn vaø caùc thoâng leä giöõa caùc
nöôùc giaûm daàn laø nhöõng yeáu toá
troïng taâm ñeå phaùt trieån kinh teá
thaønh coâng. Söï chuyeån ñoåi theo
khoâng gian theo nhöõng khía caïnh
naøy - maät ñoä, khoaûng caùch vaø söï
chia caét - laø roõ reät nhaát ôû Nhaät Baûn,
Baéc Myõ vaø Taây AÂu. Caùc ñôït di
chuyeån nhanh vaø thöôøng xuyeân cuûa
con ngöôøi vaø saûn phaåm ñaõ giuùp
Baéc Myõ, Taây AÂu vaø Ñoâng Baéc AÙ
chieám ñeán ba phaàn tö saûn löôïng
toaøn caàu maø chæ chieám chöa ñaày
moät phaàn saùu daân soá theá giôùi.
Cuõng chính nhöõng taùc löïc thò
tröôøng cuûa söï tích tuï, di cö vaø
chuyeân moân hoùa ñaõ laøm thay ñoåi boä
maët kinh teá cuûa nhöõng nöôùc ñang
phaùt trieån thaønh coâng nhaát ngaøy
nay, theo nhöõng caùch töông töï caû veà
phaïm vi laãn toác ñoä. Caùc thaønh phoá
taêng tröôûng, con ngöôøi cô ñoäng vaø
thöông maïi soâi ñoäng laø nhöõng chaát
xuùc taùc cho söï tieán boä cuûa caùc nöôùc
phaùt trieån trong hai theá kyû vöøa qua.
Ngaøy nay, chính nhöõng taùc löïc ñoù
ñang truyeàn löïc cho nhöõng nôi
naêng ñoäng nhaát trong khoái caùc nöôùc
ñang phaùt trieån.
Laõnh ñòa cuûa “neàn kinh teá tích
tuï”
Doïc theo ñöôøng quoác loä 321 ñoâng
töø Thaønh Ñoâ, tænh Töù Xuyeân ñeán
Thaâm Quyeán tænh Quaûng Ñoâng laø
moät chuyeán ñi xuyeân suoát quaù
trình phaùt trieån kinh teá. Coâng nhaân
di cö ñi laïi treân nhöõng tuyeán
ñöôøng cao toác naøy thöôøng boû laïi
gia ñình hoï phía sau. Nhöng hoï
cuõng giuùp gia ñình thoaùt ngheøo vaø
ñöa Trung Quoác ñöùng vaøo haøng
caùc nöôùc coù möùc thu nhaäp trung
bình. Khi hoï “ñoâng du”, hoï ñaõ boû
laïi theá giôùi thuaàn noâng maø ôû ñoù, hoï
nhaän ñöôïc raát ít lôïi ích khi laøm vieäc
beân caïnh nhöõng ngöôøi khaùc. Traùi
laïi, hoï ñang gia nhaäp vaøo “nhöõng
neàn kinh teá tích tuï”, ôû ñoù hoï gaàn
guõi vôùi nhöõng ngöôøi taïo ra lôïi ích
khoång loà.
Thaâm Quyeán haáp daãn coâng nhaân
treû - 90% trong soá 8 trieäu cö daân
cuûa thaønh phoá ñang trong tuoåi lao
ñoäng. Thaønh phoá naøy chuyeân moân
hoùa saûn xuaát haøng ñieän töû. Nhöng
noù saûn xuaát vôùi khoái löôïng khoång
loà. Naêm 2006, xuaát khaåu cuûa noù
vöôït xa AÁn Ñoä, khieán haûi caûng
Thaâm Quyeán trôû thaønh haûi caûng
nhoän nhòp thöù tö treân theá giôùi.
Vöôn leân nhôø taùc ñoäng cuûa tích tuï,
di cö vaø chuyeân moân hoùa, laïi ñöôïc
lôïi theá ôû gaàn Hoàng Koâng, Trung
Quoác, Thaâm Quyeán ñaõ taêng tröôûng
nhanh nhaát trong taát caû caùc thaønh
phoá cuûa Trung Quoác keå töø naêm
1979, khi noù ñöôïc choïn laøm ñaëc
khu kinh teá.
Caâu chuyeän naøy laïi ñöôïc taùi hieän
ôû AÁn Ñoä. Naêm 1990, Sriperumbudur
haàu nhö chæ ñöôïc bieát ñeán nhö laø

ñòa ñieåm Thuû töôùng Rajiv Gandhi
bò aùm saùt. Naêm 2006, vôï goùa cuûa
oâng, baø Sonia Gandhi, ñaõ chöùng
kieán nhaø maùy saûn xuaát ñieän thoaïi
cuûa Nokia xuaát xöôûng chieác ñieän
thoaïi di ñoäng thöù 20 trieäu cuûa
mình.6 Nhaø maùy môùi chæ baét ñaàu
saûn xuaát tröôùc ñoù hôn moät naêm.
Khoâng coù ñöôïc cô cheá haønh chính
öu ñaõi hay cô sôû haï taàng nhö Thaâm
Quyeán, baèng caùch ñi rieâng cuûa
mình, Sriperumbudur ñaõ trôû thaønh
trung taâm quoác gia, vaø coù leõ caû khu
vöïc, veà saûn xuaát haøng ñieän töû. Chìa
khoùa laø vò trí gaàn guõi cuûa thaønh
phoá naøy vôùi Chennai, cuõng heät nhö
Thaâm Quyeán gaàn Hoàng Koâng,
Trung Quoác, ñieàu ñoù ñaõ trôû thaønh
coâng cuï ñeå noù taêng tröôûng.
Naêm 1965, khi giaønh ñöôïc ñoäc
laäp, Xingapo khoâng phaûi laø nôi
giaøu coù hay hoøa bình gì. Ngöôïc laïi,
nöôùc naøy naèm giöõa Malayxia vaø
Inñoâneâxia, hai nöôùc ngheøo bò taøn
phaù bôûi chieán tranh giöõa caùc nöôùc
thöïc daân. Ba phaàn tö daân cö Xin-
gapo soáng trong caùc khu chung cö
reû tieàn. Naêm 1980, nöôùc naøy ñaõ
coâng nghieäp hoùa, chuyeân moân hoùa
saûn xuaát thieát bò ñieän töû, cuõng
gioáng heät nhö Thaâm Quyeán ñang
laøm hieän nay. Naêm 1986, Xingapo
laø caûng trung chuyeån coâng-ten-nô
taáp naäp nhaát theá giôùi vaø laø trung
taâm taøi chính cuûa Ñoâng Nam AÙ.
Trong quaù trình ñoù, baèng vieäc theå
cheá hoùa thò tröôøng ñaát ñai, xaây
döïng heä thoáng cô sôû haï taàng giao
thoâng hieäu quaû vaø can thieäp vaøo
vieäc naâng cao chaát löôïng nhaø ôû,
nöôùc naøy ñaõ xoùa ñöôïc caùc khu oå
chuoät. Söï thònh vöôïng ñaõ lan sang
Toång quan 21
caû nöôùc Malayxia laùng gieàng. Ñeán
löôït mình, söï giaøu coù nhôø coâng
nghieäp cheá taùc cuûa Malayxia ñaõ
giuùp ñôõ cho hôn 2 trieäu ngöôøi
Inñoâneâxia traøn sang ñeå tìm vieäc
trong lónh vöïc xaây döïng vaø dòch
vuï. Caùc doanh nhaân Xingapo ñi laïi
khaép chaâu AÙ, truyeàn löûa cho söï
taêng tröôûng ôû nhöõng nôi coøn xa xoâi
hôn Thaâm Quyeán vaø Sriperum-
budur. “Moät chaám ñoû nhoû” treân
baûn ñoà - noùi nhö toång thoáng moät
nöôùc laùng gieàng ñaõ cheá gieãu7 - ñaõ
töï chuyeån mình, gaén keát vôùi caùc
nöôùc laân bang vaø vöôït qua caû nöôùc
Anh, cöïu “maãu quoác” cuûa nöôùc
naøy (xem Baûn ñoà 2).
Xingapo, Thaâm Quyeán vaø Sripe-
rumbudur ñaõ cho thaáy tính hieäu
quaû kinh teá theo qui moâ trong saûn
xuaát, söï vaän ñoäng cuûa lao ñoäng vaø
voán, chi phí vaän taûi giaûm ñaõ töông
taùc vôùi nhau nhö theá naøo ñeå mang
laïi söï taêng tröôûng kinh teá nhanh
choùng ôû caùc thaønh phoá vaø quoác
gia, cho duø laø lôùn hay nhoû. Chuùng
Baûn ñoà 2 Ñònh cö cuûa caùc quy moâ khaùc nhau giuùp thuùc ñaåy caùc quy moâ
kinh teá khaùc nhau
Shenzhen
HONG KONG,
CHINA
Bangalore Chennai
Sriperumbudur
Singapore
Nguoàn: Nhoùm baùo caùo Ngaân haøng Theá giôùi 2009.
22 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
laø ñoäng löïc cuûa moïi neàn kinh teá,
vaø coù vai troø voâ cuøng caên baûn
trong söï thònh vöôïng vaø giaûm
ngheøo, maø ñoù cuõng chính laø ñoái
töôïng trong ba chöông ñaàu cuûa
cuoán saùch giaùo khoa kinh teá hoïc coù
aûnh höôûng maïnh nhaát trong soá
nhöõng taùc phaåm ñaõ töøng ñöôïc vieát
ra, cuoán Cuûa caûi cuûa caùc daân toäc cuûa
Adam Smith.
Hieäu quaû kinh teá theo qui moâ
maø Smith ñaõ nhaán maïnh ñeán coù theå
ñöôïc phaân thaønh ba loaïi - hieäu quaû
rieâng coù ñoái vôùi doanh nghieäp, hieäu
quaû chia seû giöõa caùc doanh nghieäp
trong cuøng moät ngaønh vaø moät ñòa
baøn, vaø hieäu quaû noùi chung daønh
cho moïi ngöôøi saûn xuaát ôû moät vuøng
ñoâ thò roäng lôùn:
● Vôùi daân soá chöa ñeán 17.000
ngöôøi, Sriperumbudur ñuû lôùn ñeå
Hyundai xaây döïng moät nhaø maùy
lôùn ôû ñaây vaøo naêm 1999. Ñeán
naêm 2006, thaønh phoá naøy ñaõ
giuùp Hyundai saûn xuaát ra chieác
oâtoâ thöù moät trieäu. Dòch vuï giaùo
duïc vaø y teá cô baûn, vò trí gaàn
caûng vaø cô sôû haï taàng cô baûn laø
taát caû nhöõng gì thaønh phoá naøy
caàn ñeå thuùc ñaåy tính hieäu quaû
kinh teá theo qui moâ ôû caáp nhaø
maùy. Thöïc teá cho thaáy hieäu quaû
kinh teá theo qui moâ cuûa doanh
nghieäp trong nhöõng ngaønh coâng
nghieäp naëng nhö ñoùng taøu laø
cao, coøn nhöõng ngaønh coâng
nghieäp nheï nhö deät may laïi thaáp.
Thaønh phoá coù ñuû coâng nhaân cho
pheùp noù cung caáp ñuû lao ñoäng
vaø vieäc laøm cho caùc nhaø maùy lôùn.
Vì theá, nhöõng thaønh phoá nhö
Sriperumbudur laø ñuû lôùn ñeå thuùc
ñaåy tính hieäu quaû kinh teá noäi taïi.
● Ñaëc khu kinh teá Thaâm Quyeán -
vôùi dieän tích chæ coù 300 km2
nhöng daân soá gaàn 3 trieäu ngöôøi -
laø queâ höông cuûa ngaønh coâng
nghieäp ñieän töû taáp naäp. Vôùi
nguoàn cung ñaõ saün saøng veà coâng
nhaân treû laønh ngheà vaø baùn laønh
ngheà, vuøng naøy ñang ñaàu tö
naâng caáp caùc cô sôû giaùo duïc vaø
nghieân cöùu nhaèm ñaûm baûo thaønh
phoá cung caáp ñöôïc nhöõng gì maø
ngaønh coâng nghieäp naøy caàn. Beán
caûng ôû ñaây nhaäp veà caùc ñaàu vaøo
trung gian vaø xuaát ñi caùc thaønh
phaåm. Noù chia seû nhöõng cô sôû
vaät chaát ñaét tieàn, nhö caûng coâng-
ten-nô sieâu haïng vaø caùc trung
taâm hoäi nghò, vaø caân ñoái ñöôïc soá
löôïng coâng nhaân vôùi soá vieäc laøm
ngaøy caøng taêng khi caùc doanh
nghieäp môû roäng saûn xuaát nhanh
choùng. Gaàn Hoàng Koâng, Trung
Quoác, ñaõ giuùp thaønh phoá tieáp caän
ñöôïc taøi chính, maëc duø Thaâm
Quyeán laø queâ höông cuûa ngaønh
taøi chính ñang môû roäng raát
nhanh. Caïnh tranh giaønh khaùch
haøng giöõa voâ soá caùc nhaø cung caáp
ñaàu vaøo ñaõ taïo ra nhöõng khoaûn
tieát kieäm chi phí lôùn. Vuøng naøy -
noùi theo ngoân ngöõ kinh teá - laø
moät ñieån hình veà ñaït hieäu quaû
kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa.
● Xingapo ñaõ ñi qua nhöõng giai
ñoaïn naøy vaø ngaøy nay trôû thaønh
moät trong nhöõng trung taâm
thöông maïi haøng ñaàu theá giôùi.
Baèng vieäc taïo ra moät moâi tröôøng
kinh teá oån ñònh, heä thoáng giao
thoâng lieân keát tuyeät vôøi, moâi

tröôøng soáng vaø laøm vieäc toát vaø
neàn taøi chính hieäu quaû, Xingapo
ñaõ cung caáp dòch vuï cho toaøn
khu vöïc chaâu AÙ - Thaùi Bình
Döông. Nhöõng dòch vuï naøy ñöôïc
raát nhieàu ngaønh coâng nghieäp söû
duïng, töø ngaønh ñoùng taøu ñeán
cheá taïo, giaùo duïc, taøi chính, baûo
hieåm vaø baát ñoäng saûn. Chuùng lôùn
maïnh nhôø maät ñoä kinh teá cao.
Vôùi daân soá chöa ñaày 5 trieäu
ngöôøi, soáng goùi goïn trong moät
dieän tích chöa ñeán 700 km2, Xin-
gapo laø nöôùc coù maät ñoä daân cö
ñoâng thöù nhì theá giôùi. Naêm 2006,
nöôùc naøy xuaát khaåu 300 trieäu
ñoâla, xaáp xæ kim ngaïch cuûa Lieân
bang Nga, quoác gia roäng hôn 16
trieäu km2. Tính ña daïng cuûa Xin-
gapo ñaõ thuùc ñaåy vieäc chia seû,
hoïc hoûi vaø taïo ra caùi maø caùc nhaø
kinh teá goïi laø tính hieäu quaû kinh teá
nhôø ñoâ thò hoùa.
Trong haàu heát caùc nöôùc, nhöõng
thaønh phoá vaø thò traán nhö theá ñeàu
song song toàn taïi. Bang Rio de
Janeiro cuûa Braxin coù khoaûng 14,5
trieäu ngöôøi. Khoâng quaù xa thaønh
phoá Rio, Volta Redonda thoaït ñaàu
chæ cung caáp haøng hoaù vaø dòch vuï
ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa CSN, nhaø
maùy theùp lôùn nhaát ôû chaâu Myõ La
tinh. Caùch Rio 15 km, Duque de
Caixas ñaùp öùng nhu caàu cuûa ngaønh
coâng nghieäp hoùa daàu. Vaø vuøng ñoâ
thò Rio de Janeiro ña daïng, vôùi
khoaûng 6 trieäu daân, cung caáp dòch
vuï taøi chính cho caùc vuøng daân cö
laân caän. Cuõng nhö caùc vuøng ñoâ thò
khaùc nhö Saõo Paulo, noù lieân keát
Braxin vôùi caùc nöôùc khaùc thuoäc
chaâu Myõ La tinh vaø theá giôùi. Hình
Toång quan 23
thaùi naøy quen thuoäc ñeán möùc noù
haàu nhö ñaõ trôû thaønh qui luaät cuûa
kinh teá hoïc ñoâ thò.
Chöùc naêng vaø töông lai cuûa caùc
vuøng ñònh cö coù quan heä vôùi nhau.
Nhöõng nôi coâng nghieäp hoùa khaùc
vôùi caùc vuøng noâng nghieäp tröôùc
ñaây khoâng phaûi chæ ôû choã noù coù
tính taäp trung cao hôn, maø coøn vì
chuùng chuyeân moân hoùa saâu hôn.
Nhöõng thaønh phoá lôùn nhaát coù theå
raát thích hôïp cho vieäc khôûi söï
doanh nghieäp, coøn thaønh phoá nhoû
hôn thì phuø hôïp vôùi nhöõng doanh
nghieäp naøo ñaõ ñöôïc cuûng coá. Trong
noâng nghieäp, söï gieo haït vaø gaët haùi
phaûi dieãn ra cuøng moät choã. Coøn caùc
ngaønh coâng nghieäp vaø dòch vuï kinh
doanh thì khoâng caàn nhö vaäy. Chi
phí giao thoâng vaø lieân laïc giaûm cho
pheùp caùc doanh nghieäp coù theå taùch
khaâu gieo haït vaø gaët haùi veà maët
khoâng gian. Caùc saûn phaåm coù theå
ñöôïc thieát keá vaø chi traû ôû caùc thaønh
phoá lôùn - nhöng ñöôïc saûn xuaát ôû
caùc thò traán nhoû.
Khi caùc doanh nghieäp ñieàu
chænh theo nhöõng thay ñoåi trong
ñieàu kieän thò tröôøng, caùc ñòa
phöông phaûi thöïc hieän caùc chöùc
naêng khaùc nhau, neáu khoâng muoán
coù nguy cô bò tieâu vong. Yeáu toá
thieáu tính cô ñoäng nhaát trong taát caû
caùc ñaàu vaøo saûn xuaát - töùc laø ñaát
ñai - phaûi trôû neân linh hoaït giöõa caùc
caùch söû duïng. Deã tieáp caän ñeán
soâng, bieån coù theå laø lyù do ñeå moät
ñòa baøn ñöôïc choïn laøm nôi cö truù,
nhöng söï cô ñoäng trong thò tröôøng
ñaát ñai cuûa ñòa phöông ñoù laïi quyeát
ñònh raát nhieàu ñeán möùc ñoä taêng
tröôûng cuûa ñòa baøn ñoù. Chính phuû
coù theå khoâng gioûi trong vieäc löïa
24 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
choïn nhöõng ñòa baøn seõ phaùt trieån
thònh vöôïng. Nhöng neáu chính phuû
ban haønh ñöôïc nhöõng qui ñònh toát,
xaây döïng cô sôû haï taàng vaø can
thieäp ñeå ñaát ñai ñöôïc söû duïng coù
hieäu quaû thì ñieàu ñoù seõ quyeát ñònh
toác ñoä ñaït ñeán söï thònh vöôïng cuûa
toaøn boä ñòa phöông ñoù.
Tuøy thuoäc vaøo loaïi hieäu quaû
kinh teá tích tuï mang laïi maø caùc ñòa
baøn coù theå to hoaëc nhoû. Cho tôùi nay
thì chöùc naêng vaãn quan troïng hôn
nhieàu so vôùi qui moâ. Nhöng boá trí
taïi nhöõng nôi xa caùch nhöõng ñieåm
ñaäm ñaëc veà kinh teá thöôøng laøm
giaûm naêng suaát. ÔÛ Braxin, khoaûng
caùch taêng gaáp ñoâi thöïc söï ñaõ laøm
naêng suaát giaûm ñi 15% vaø lôïi
nhuaän giaûm 6%. Cô sôû haï taàng toát
hôn seõ laøm giaûm khoaûng caùch kinh
teá. Nhöng ôû moät nöôùc ñang phaùt
trieån, caùch töï nhieân nhaát ñeå coâng
nhaân vaø caùc doanh nhaân thu heïp
khoaûng caùch naøy laø xích laïi gaàn
nhau hôn.
Di cö ñeå höôûng lôïi töø söï keà caän
Hieäu quaû kinh teá nhôø tích tuï haáp
daãn con ngöôøi vaø nguoàn taøi chính.
Ngaøy nay, voán coù xu höôùng di
chuyeån nhanh qua moät khoaûng
caùch daøi ñeå khai thaùc caùc cô hoäi
sinh lôøi. Con ngöôøi cuõng di
chuyeån, nhöng hoï di chuyeån ñeán
nhöõng ñieåm tích tuï keà caän nhanh
hôn laø ñeán caùc nôi khaùc ôû xa. Moät
khi nhaø maùy vaø con ngöôøi ñaõ coù
maët ôû moät ñòa ñieåm thì nhöõng caùi
khaùc seõ ñi theo.
● ÔÛ caáp ñòa phöông, söï di chuyeån
ñeán nhöõng ñieåm coù maät ñoä cao
taïi caùc neàn kinh teá taêng tröôûng
nhanh raát nhanh choùng, theå hieän
ôû quaù trình di cö noâng thoân -
thaønh thò choùng vaùnh ñi keøm
theo quaù trình chuyeån dòch töø
noâng nghieäp sang coâng nghieäp.
Khi Haøn Quoác taêng tröôûng trong
giai ñoaïn 1970-1995, tæ troïng daân
cö ñoâ thò trong daân soá ñaõ taêng
gaáp boán laàn leân 82%, vôùi di cö
chieám hôn moät nöûa möùc taêng
daân soá töø thaäp nieân 60 ñeán thaäp
nieân 70 theá kyû tröôùc.
● ÔÛ caáp quoác gia, coâng nhaân di
chuyeån ñeå giaûm khoaûng caùch
ñeán thò tröôøng ôû caùc lónh vöïc
ñang trôû neân giaøu coù. Khoaûng 3
trieäu ngöôøi di chuyeån trong nöûa
cuoái thaäp nieân 90 töø caùc bang tuït
haäu Bihar vaø Uttar Pradesh cuûa
AÁn Ñoä ñeán bang daãn ñaàu Maha-
rashtra vaø bang Punjab giaøu coù
(xem baûn ñoà 5). ÔÛ Vieät Nam, moät
ñaát nöôùc nhoû beù hôn nhieàu, cuõng
trong khoaûng thôøi gian ñoù coù hôn
4 trieäu ngöôøi di cö noäi ñòa.
● ÔÛ caáp quoác teá, di cö trong khu
vöïc laø moät thaønh phaàn quan
troïng trong tính cô ñoäng cuûa lao
ñoäng. Di cö giöõa caùc nöôùc laùng
gieàng dieãn ra ñaùng keå. Bôø Bieån
Ngaø, AÁn Ñoä vaø Coäng hoøa Hoài
giaùo Iran ñeàu laø nhöõng ñieåm ñeán
haáp daãn nhaát cuûa caùc nöôùc laùng
gieàng. Ñöùc, Italy vaø Anh vaãn
thuoäc 10 nöôùc ñöùng ñaàu veà di cö
sang caùc nöôùc khaùc. Nhöng di cö
lieân khu vöïc vaãn coøn dieãn ra
chaäm chaïp. Chöa ñeán 200 trieäu
trong soá 6 tæ ngöôøi treân theá giôùi
soáng beân ngoaøi khu vöïc nôi hoï
sinh ra. Vaø chæ coù khoaûng 2 trieäu
ngöôøi töø nhöõng nöôùc ngheøo ñeán
 Toång quan 25

ñöôïc caùc nöôùc phaùt trieån haøng
naêm, maø moät nöûa trong soá ñoù laø
ñeán Myõ.
Con soá naøy ít coù khaû naêng gia
taêng, maëc duø lôïi ích töø vieäc gia
taêng di cö töø caùc nöôùc ñang phaùt
trieån sang caùc nöôùc phaùt trieån laø
8
raát lôùn. Tröôùc ñaây, di cö quoác teá
khaù raàm roä: coù ñeán 20% ngöôøi

Baûn ñoà 3 Di cö ñeå thu heïp khoaûng caùch ñeán nhöõng nôi taäp trung cao: Duø coù nhieàu
trôû ngai, haøng trieäu coâng nhaân Trung Quoác vaãn di cö

Toång daân di cö
Di cö töø
phía Taây sang
2.000.000 khu vöïc duyeân haûi

1.000.000 Di cö töø
vuøng trung sang
500.000 khu vöïc duyeân haûi HEILONGJIANG
250.000
100.000 Di cö trong CENTRAL
khu vöïc duyeân haûi REGION
JILIN
WESTERN
REGION
LIAONING
NG OL
MO
NEI BEIJING
Beijing
TIANJIN
HEBEI
COASTAL
IA

SHANXI REGION
NINGX

SHANDONG
QINGHAI
GANSU
HENAN
SHAANXI
JIANGSU
WESTERN ANHUI
REGION SHANGHAI
HUBEI
G
IN

SICHUAN
GQ

ZHEJIANG
ON
CH

JIANGXI COASTAL
HUNAN
REGION
GUIZHOU FUJIAN

YUNNAN TAIWAN
GUANGXI
GUANGDONG
HONG KONG
MACAO

CHINA

HAINAN

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.

26 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
chaâu AÂu xuaát cö sang caùc vuøng ñaát
môùi ôû chaâu Myõ, OÂxtraâylia vaø Nam
Phi. Ngaøy nay, traøo löu naøy ñaõ
chaäm laïi. Naêm 2005, chæ coù khoaûng
500.000 ngöôøi Hoa di cö xuaát
ngoaïi. Nhöng di cö noäi ñòa laïi ñaït
ñænh cao ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån. Hôn 150 trieäu ngöôøi di cö noäi
ñòa ôû Trung Quoác, baát chaáp söï haïn
cheá (xem Baûn ñoà 3). Trong nhöõng
naêm taêng tröôûng cao cuûa Braxin
thôøi kyø thaäp nieân 60, 70, gaàn 40
trieäu ngöôøi ñaõ töø boû noâng thoân ra
thaønh thò; ngay caû baây giôø, coâng
nhaân treû vaãn di cö vôùi soá löôïng lôùn
(xem Baûn ñoà 4). Di cö noäi boä oà aït
Baûn ñoà 4 Haøng nghìn coâng nhaân treû Braxin di cö ñeán gaàn nhöõng nôi taäp
trung kinh teá
Di cö ñeå giaûm khoaûng caùch tôùi maät ñoä
BAÉC
762 (1991)
788 (2000)
TAÂY BAÉC
TRUNG ÑOÂNG 45,672 (1991)
57,131 (2000)
2,839 (1991) Brasília
4,117 (2000)
ÑOÂNG NAM
Soá daân khoâng di cö
1991 2000
300.000 14,697 (1991)
17,228 (2000)
200.000
NAM
100.000
30.000
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009. Döïa vaøo soá lieäu ñieàu tra cuûa Brasileiro de
Geografia e Estatística.
khoâng phaûi laø ñieàu môùi laï. Töø
naêm 1820 ñeán naêm 2000, thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi ôû Myõ ñaõ taêng
gaáp 25 laàn, vaø ngöôøi Myõ coù tieáng
laø nhöõng ngöôøi laøm vieäc ngaãu
höùng theo tuøy thích nhaát. ÔÛ Nhaät
Baûn, di cö noäi boä ñaõ ñaït möùc cao
nhaát vaøo thaäp nieân 60, khi nöôùc
naøy taêng tröôûng trôû thaønh neàn
kinh teá lôùn thöù hai treân theá giôùi.
Maëc duø coù nhöõng chính saùch
phaùt trieån vuøng raát quyeát lieät, 1,7
trieäu ngöôøi - trong ñoù phuï nöõ
nhieàu hôn nam giôùi - ñaõ rôøi Ñoâng
Ñöùc sang phía Taây, ñieàu naøy ñaõ
giuùp laøm cho thu nhaäp ñoàng ñeàu
hôn. Keå töø thôøi kyø chuyeån ñoåi sang
neàn kinh teá thò tröôøng, caùc doanh
nghieäp vaø con ngöôøi ñaõ löïa choïn
nhöõng nôi thích hôïp hôn cho saûn
xuaát. Hôn moät trieäu ngöôøi - khoaûng
BRAXIN 12% daân cö - ñaõ rôøi Xibeâri, Baéc Nga
vaø Vieãn Ñoâng sang caùc vuøng mieàn
taây cuûa nöôùc naøy.
Taây Phi ñaõ duy trì söï cô ñoäng
cuûa lao ñoäng theo vuøng thoâng qua
söï hôïp taùc veà theå cheá. Nhöng chaâu
Phi ñoäc laäp thöôøng laïi ít hoäi nhaäp
hôn. Ngöôøi chaâu Phi - nhaát laø
nhöõng lao ñoäng laønh ngheà nhaát -
ñaõ rôøi luïc ñòa ñeå tìm kieám vaø tìm
ñöôïc nhöõng möùc ñaõi ngoä cao hôn ôû
mieàn Baéc. Caùc nôi khaùc treân theá
giôùi ñeàu coù kinh nghieäm xöû lyù vôùi
tình traïng chaûy maùu chaát xaùm naøy.
Nhöõng coâng nhaân coù hoïc thöùc seõ
1991 2000
ñöôïc huùt vaøo nhöõng nôi maø nhöõng
coâng nhaân coù tay ngheà khaùc ñang
15,000
10,000 quy tuï. Ñieàu naøy coù lôïi cho caû hai
5,000
2,000 nôi. Nhöng khi con ngöôøi ta bò ñaåy
ra ngoaøi vì söï baát an hoaëc thieáu caùc
dòch vuï cô baûn thì di cö chæ coù lôïi
 Toång quan 27

Baûn ñoà 5 Di cö ñeå giaûm khoaûng caùch tôùi maät ñoä: Nhöõng di cö ôû AÁn Ñoä thì ít oà aït hôn

HIMACHAL MAHARASHTRA HIMACHAL DELHI HIMACHAL PUNJAB

PRADESH PRADESH PRADESH
PUNJAB UTTARANCHAL PUNJAB UTTARANCHAL 1,712,627 PUNJAB UTTARANCHAL
UTTARANCHAL
HARYAN
HA RYANA
HARYANAA
HA
HARYAN
RYANA
HARYANAA SIKKIM DELHI SIKKIM HARYANA
HA
HARYAN
RYANA
A SIKKIM
131,895
DELHI DELHI

RAJASTHAN UTTAR
UTTAR RAJASTHAN UTTAR
UTTAR RAJASTHAN UTTAR
UTTAR
PRADESH PRADESH PRADESH

BIHAR BIHAR BIHAR

JHARKHAND JHARKHAND JHARKHAND

GUJARA
GUJARAT
GUJARAT WEST MADHYA PRADES
MADHYA PRADESH
H WEST MADHYA PRADESH
MADHYA PRADESH WEST
MADHYA PRADESH
MADHYA PRADESH BENGAL
BENGAL BENGAL
BENGAL BENGAL
BENGAL
GUJARA
GUJARAT
GUJARAT GUJARA
GUJAR AT
GUJARAT
RH

RH

RH
GA

GA

GA
IS

IS

IS
TT

TT

TT
ORISSA ORISSA ORISSA
HA

HA

HA
CH

CH

CH
MAHARASHTRA MAHARASHTRA MAHARASHTRA
12,505,916

ANDHRA ANDHRA ANDHRA

PRADESH PRADESH PRADESH

GOA KARN
KARNATAK
ATAKA
KARNATAKAA GOA KARNATAK
KARN ATAKA
KARNATAKAA GOA KARNATAKA
KARNATAK
KARN ATAKA
A

AÁN ÑOÄ 12,505,916 Soá daân di cö trong noäi boä bang Toång soá di cö
1.000.000 500.000
100.000 50.000
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 döïa vaøo soá lieäu ñieàu tra cuûa Cuïc ñieàu tra AÁn Ñoä.

cho di daân maø chöa chaéc ñaõ coù lôïi nhieàu trong soá 57 trieäu Hoa kieàu ñaõ
cho quoác gia. Di cö keùo toát hôn di mang taøi chính vaø kinh nghieäm
cö ñaåy, nhöng vôùi caû hai ñeàu khoù chuyeân moân trôû veà moät soá ñòa ñieåm
coù theå chaám döùt hoaëc kìm haõm. cuûa mieàn naøy. Di daân noäi ñòa vaø
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch ñaõ quoác teá ñaõ ñeán vôùi nhau theo caùch
nhaän ra raèng thaùch thöùc ôû ñaây khoâng heà tình côø. Söï khaùt khao di
khoâng chæ laø laøm theá naøo ñeå khieán chuyeån cuûa ngöôøi Trung Quoác - rôøi
moïi ngöôøi khoûi rôøi ñi, maø laø laøm ñaát nöôùc sang caùc mieàn ñaát khaùc
sao ñeå hoï khoâng phaûi xuaát cö vì cuûa theá giôùi ñeå traùnh chieán tranh
nhöõng lyù do sai laàm. vaø söï ngheøo khoå ñaàu theá kyû 20, roài
Trung Quoác minh hoïa cho mang taøi chính vaø bí quyeát quay veà
nhöõng lôïi ích naøy. Tröø moät thôøi vuøng duyeân haûi Trung Quoác vaøo
gian ngaén trong thôøi kyø Caùch maïng 25 naêm cuoái cuøng cuûa theá kyû tröôùc
Vaên hoùa, Trung Quoác ñaõ ñoái xöû toát - ñaõ höùa heïn ñöa vuøng Ñoâng nam
vôùi ngöôøi daân di cö, trao cho hoï caû Trung Quoác “ñoåi ñôøi” saùnh ngang
quyeàn vaø söï toân troïng.9 Xeùt beân vôùi vuøng Ñoâng baéc Myõ (xem Ñòa lyù
trong thì chính saùch cuûa hoï luùc tieán trong söï vaän ñoäng: Khaéc phuïc söï
luùc thoaùi, nhöng baây giôø thì hoï ñaõ xa xoâi ôû Baéc Myõ).
chuyeån töø vieäc coá gaéng ngaên caûn Caùc nöôùc khoâng thònh vöôïng
ngöôøi daân di rôøi sang cung caáp ñöôïc neáu con ngöôøi khoâng ñöôïc
nhöõng dòch vuï cô baûn cho hoï ôû baát dòch chuyeån. Quaû thöïc, khaû naêng di
cöù ñaâu maø ngöôøi daân sinh soáng. chuyeån cuûa con ngöôøi döôøng nhö
Caùc chính saùch ñaõ ñöôïc ñeàn ñaùp. laø moät maùy ño tieàm naêng kinh teá
Khi haøng trieäu ngöôøi Trung Quoác cuûa hoï, vaø söï saün saøng di cö döôøng
di cö sang mieàn duyeân haûi thì raát nhö laø moät thöôùc ño veà khaùt voïng
28 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
thaêng tieán cuûa con ngöôøi. Caùc chính
phuû caàn taïo thuaän lôïi cho söï dòch
chuyeån cuûa lao ñoäng. Nhieàu thaäp kyû
troâi qua töø khi giaønh ñoäc laäp, AÁn
Ñoä ñaõ coi 40 trieäu di daân cuûa mình
nhö “nhöõng ngöôøi AÁn khoâng ñaùng
coù”. Ñöôïc khuyeán khích bôûi söï thay
ñoåi thaùi ñoä töø nhöõng naêm 90, AÁn
kieàu ñaõ keùo nhöõng vuøng ñaát xa xoâi
nhö Bangalore vaø Hyderabad laïi
gaàn hôn vôùi thò tröôøng theá giôùi,
cuõng gioáng nhö nhöõng Hoa kieàu ñaõ
laøm vôùi Thöôïng Haûi vaø Quaûng
Chaâu hôn moät theá kyû tröôùc ñoù. Chi
phí giao thoâng vaø lieân laïc giaûm ñaõ
hoã trôï ñaéc löïc.
Chuyeân moân hoùa vaø thöông maïi
khi chi phí vaän taûi giaûm
Chi phí giao thoâng vaø lieân laïc thöïc
söï ñaõ giaûm raát nhanh trong theá kyû
vöøa qua, nhaát laø trong voøng 50 naêm
trôû laïi ñaây. Keå töø nhöõng naêm 70,
chi phí vaän taûi ñöôøng saét ñaõ giaûm
moät nöûa. Cho duø chi phí naêng
löôïng vaø tieàn coâng taêng nhöng chi
phí vaän taûi ñöôøng boä ñaõ giaûm
khoaûng 40%. Coøn vôùi vaän taûi
ñöôøng haøng khoâng toaøn theá giôùi,
giaù ñaõ giaûm chæ baèng khoaûng 6% so
vôùi möùc naêm 1955. Cöôùc dòch vuï
haøng haûi taøu chôï ñaõ giaûm moät nöûa
so vôùi naêm 1960. Moät cuoäc goïi ba
phuùt töø Niu Yooùc ñeán Luaân Ñoân
naêm 1931 toán gaàn 300 ñoâla. Ngaøy
nay, moät cuoäc goïi töông töï chæ maát
vaøi xu.
Khi giaù vaän taûi noäi ñòa giaûm, saûn
xuaát kinh teá ñaùng leõ phaûi ñöôïc
phaân boá ñoàng ñeàu hôn treân khaép
ñaát nöôùc. Vôùi chi phí giao thoâng vaø
lieân laïc quoác teá reû hôn, caùc nöôùc leõ
ra coù theå trao ñoåi ñöôïc nhieàu hôn
vôùi caùc baïn haøng ôû xa. Nhöng thöïc
teá laïi ngöôïc laïi. Chi phí vaän taûi
giaûm dieãn ra cuøng luùc vôùi möùc ñoä
taäp trung hoùa cao hôn trong phaïm
vi moãi nöôùc. Vaø tuy caùc nöôùc giôø
ñaây trao ñoåi nhieàu hôn vôùi taát caû
caùc quoác gia khaùc - tæ troïng xuaát
khaåu trong toång saûn löôïng theá giôùi
ñaõ taêng gaáp boán leân 25% trong
voøng ba thaäp kyû cuoái - thöông maïi
vôùi caùc nöôùc laùng gieàng thaäm chí vaãn
quan troïng hôn.
Vì sao ñieàu ñoù laïi dieãn ra? Caâu
traû lôøi ôû choã vai troø cuûa tính hieäu
quaû kinh teá theo qui moâ trong saûn
xuaát vaø vaän taûi ngaøy caøng quan
troïng hôn (xem Chöông 6). Khi chi
phí vaän taûi giaûm, noù cho pheùp
chuyeân moân hoùa saâu hôn vaø laøm
thay ñoåi cô baûn vò trí cuûa caùc doanh
nghieäp vaø thöông maïi. Vôùi chi phí
vaän taûi cao, caùc doanh nghieäp phaûi
ôû gaàn ngöôøi tieâu duøng. Nhöng khi
chi phí vaän taûi giaûm, hoï coù theå taän
duïng tính hieäu quaû kinh teá theo qui
moâ noäi boä, hieäu quaû nhôø ñòa
phöông hoùa vaø ñoâ thò hoùa, roài
chuyeân chôû saûn phaåm ñeán ngöôøi
tieâu duøng. Treân bình dieän quoác teá,
ñieàu töông töï cuõng ñaõ dieãn ra. Vôùi
chi phí vaän taûi cao, Anh chæ nhaäp
khaåu nhöõng gì nöôùc naøy khoâng
troàng hoaëc saûn xuaát ñöôïc vôùi giaù
thaønh phaûi chaêng: hoà tieâu töø AÁn
Ñoä, thòt boø töø AÙchentina, ñeå ñoåi laáy
haøng deät vaø ñoà söù cuûa nöôùc Anh.
Khi chi phí vaän taûi giaûm, nöôùc naøy
coù theå nhaäp khaåu nhieàu hoà tieâu vaø
thòt boø hôn. Nhöng Anh cuõng trao
ñoåi nhieàu hôn vôùi Phaùp vaø Ñöùc -
röôïu whissky Scotch ñoåi laáy röôïu
 Toång quan 29

vang Phaùp hay röôïu Anh ñoåi laáy noäi ngaønh, lónh vöïc taêng tröôûng
bia Ñöùc. Thöông maïi nhaèm ñaùp nhanh nhaát trong thöông maïi quoác
öùng caùc nhu caàu cô baûn ñaõ ñöôïc teá keå töø nöûa cuoái theá kyû tröôùc. Töø
keát hôïp vaø nhanh choùng bò thay theá naêm 1960, tæ troïng thöông maïi noäi
baèng thöông maïi ñeå thoûa maõn tính ngaønh trong toång thöông maïi theá
ña daïng cuûa nhu caàu. giôùi ñaõ taêng gaáp ñoâi töø 27% leân
Chi phí giao thoâng vaø lieân laïc 54%. Thöông maïi noäi ngaønh noäi
giaûm ñaõ laøm cho theá giôùi trôû neân beù vuøng ôû haàu heát caùc khu vöïc ñeàu
nhoû hôn. Nhöng chuùng cuõng laøm thaáp, vaø chæ tröø moät ít khu vöïc laø
cho hoaït ñoäng kinh teá taäp trung cao. Lónh vöïc naøy gaàn nhö baèng 0
hôn theo vuøng ñòa lyù: ôû Trung Phi, Trung AÙ, Ñoâng Phi,
Baéc Phi, Nam AÙ vaø Nam chaâu Phi.
● ÔÛ caáp ñòa phöông, vôùi chi phí
Coøn ôû OÂxtraâylia, Ñoâng AÙ, Niu
lieân laïc giaûm vaø tieàm naêng khai
Dilaân, Baéc Myõ vaø Taây AÂu laïi ñaït
thaùc tính hieäu quaû kinh teá theo
möùc cao nhaát (xem Hình 4).
qui moâ lôùn hôn, caùc thaønh phoá
Hôïp taùc theo khu vöïc ñaõ tieán
vaø thò traán coù theå phaùt trieån roäng
trieån nhanh vaø maïnh hôn nhieàu ôû
lôùn vaø ñoâng ñuùc hôn.
● ÔÛ caáp quoác gia, khi caùc vuøng daãn
ñaàu vaø tuït haäu trong cuøng moät Hình 4. Thöông maïi noäi ngaønh cao ôû Ñoâng AÙ, Baéc Myõ, chaâu Ñaïi
nöôùc lieân keát vôùi nhau nhôø caùc döông vaø Taây AÂu
phöông tieän giao thoâng thuaän
tieän hôn thì saûn xuaát taäp trung Nam chaâu Phi
hôn vaøo nhöõng vuøng ñaäm ñaëc Taây chaâu Phi 1962
hôn veà kinh teá ñeå tranh thuû hieäu Trung Phi
1975
1990
quaû kinh teá nhôø tích tuï. 2006
Baéc Phi
● ÔÛ caáp quoác teá, caùc nöôùc giaûm
Trung AÙ, Caùpcadô vaø Thoå Nhó Kyø
ñöôïc chi phí vaän taûi höôûng lôïi
Ñoâng Phi
nhieàu hôn töø vieäc gia taêng caùc
Taây AÙ
quan heä thöông maïi. Chuyeân
Nam AÙ
moân hoùa saâu hôn ñaõ khieán caùc
Trung Myõ vaø vuøng Caribeâ
nöôùc naøy coù tính caïnh tranh cao
Nam Myõ
hôn, nhôø ñoù ñaõ taäp trung thöông
Ñoâng AÂu vaø Nga
maïi vaø cuûa caûi vaøo moät soá ít
Ñoâng Baéc AÙ
vuøng cuûa theá giôùi.
Ñoâng Nam AÙ vaø Thaùi Bình Döông
Hieäu quaû kinh teá theo qui moâ Taây AÂu
cuõng raát hieån nhieân trong ngaønh OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân
giao thoâng. Thöông maïi soâi ñoäng Baéc Myõ
hôn coù nghóa laø chi phí vaän taûi thaáp 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7

hôn, vaø ñieàu naøy laïi daãn ñeán Chæ soá GL, ngaønh caáp 3, thöông maïi noäi nhoùm

thöông maïi nhieàu hôn. Ñieàu naøy

Nguoàn: Brulhart 2008, daønh cho Baùo caùo naøy.
ñaëc bieät ñuùng ñoái vôùi thöông maïi
30 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhöõng khu vöïc naøy cuûa theá giôùi,
ñieàu ñoù giaûi thích vì sao xung ñoät
bieân giôùi do thöông maïi ñaõ giaûm.
Cuøng vôùi söï hoäi nhaäp ngaøy caøng
saâu saéc hôn, tæ troïng thöông maïi
noäi vuøng ôû Lieân minh chaâu AÂu ñaõ
taêng treân 60% (xem Ñòa lyù trong söï
vaän ñoäng: Khaéc phuïc söï chia caét ôû Taây
AÂu). ÔÛ Ñoâng AÙ, khu vöïc taêng
tröôûng nhanh nhaát, tæ troïng thöông
maïi trong khu vöïc ngaøy nay ñaõ leân
ñeán treân 55% (xem Ñòa lyù trong söï
vaän ñoäng: Khoaûng caùch vaø Chia caét ôû
Ñoâng AÙ).
Phaùt trieån trong moät theá giôùi
chuyeân moân hoùa vaø taäp trung hoùa
maïnh hôn thaäm chí coøn coù nhieàu
thöû thaùch hôn. Caùc nöôùc ñang phaùt
trieån coù chi phí vaän taûi cao hôn vaø
thò tröôøng nhoû, nhöõng ñieàu khoâng
hoã trôï cho vieäc chuyeân moân hoùa.
Nhöng nhieàu nöôùc - chuû yeáu ôû
Ñoâng AÙ - ñaõ cho thaáy caùc nöôùc thu
nhaäp thaáp vaãn coù theå tieáp caän caùc
thò tröôøng naøy. Caâu traû lôøi naèm ôû
caáu phaàn taêng tröôûng nhanh nhaát
cuûa thöông maïi noäi ngaønh: thöông
maïi trao ñoåi nhöõng “ñaàu vaøo trung
gian” cuûa saûn xuaát (xem Hoäp 3).
Trong noâ n g nghieä p , coâ n g
nghieäp vaø dòch vuï, tieàm naêng ñeå
phaân nhoû quaù trình saûn xuaát gaàn
nhö khoâng coù giôùi haïn. Thaùi Lan
coù theå khoâng saûn xuaát TV nguyeân
chieác toát nhö Nhaät Baûn, nhöng
nöôùc naøy coù theå saûn xuaát phuï kieän
TV toát khoâng keùm maø laïi reû hôn
nhieàu. Döïa vaøo Trung Quoác vaø
Nhaät Baûn, caùc nöôùc ôû Ñoâng AÙ
ñang xaây döïng nhöõng maïng saûn
xuaát cho pheùp trao ñoåi qua laïi caùc
haøng hoaù trung gian. Baèng vieäc
chuyeân moân hoaù vaøo nhöõng phaàn
nhoû trong daây chuyeàn saûn xuaát,
caùc nöôùc seõ taäp trung vaøo nhöõng
caáu phaàn sinh lôøi toát nhaát vaø taêng
tröôûng nhanh nhaát cuûa thöông maïi
caùc haøng hoaù cheá taïo.
Caùc nöôùc trong caùc khu vöïc
khaùc cuõng coù lôïi nhôø vieäc taêng
cöôøng thöông maïi haøng hoaù trung
gian. Ñieåm then choát vôùi haàu heát
caùc nöôùc naøy laø chuû ñoäng coá gaéng
haï thaáp chi phí vaän taûi. Ñieàu naøy
coù nghóa caàn taäp trung hoaù cao hôn
trong noäi boä caùc nöôùc ñang phaùt
trieån, nhöng - baèng caùch cho pheùp
hoï chuyeân moân hoaù vaøo nhöõng giai
ñoaïn sôùm hôn cuûa quaù trình phaùt
trieån vaø khai thaùc tính hieäu quaû
kinh teá theo qui moâ - seõ giuùp caùc
nöôùc naøy coù theå ñuoåi kòp möùc thu
nhaäp vaø möùc soáng cuûa caùc nöôùc
phaùt trieån. Trong hai thaäp kyû vöøa
qua, nhöõng söï töông taùc nhö vaäy
giöõa tính hieäu quaû theo qui moâ, söï
vaän ñoäng cuûa lao ñoäng vaø voán vaø
chi phí vaän taûi ñang laø ñoái töôïng
cuûa raát nhieàu nghieân cöùu. (xem
Hoäp 4).
Nhöõng caùch hieåu ñoù neân laøm
thay ñoåi nhöõng gì chuùng ta döï kieán
töø thò tröôøng. Chuùng cuõng thoâng
tin cho chính phuû bieát coù theå laøm
ñöôïc gì ñeå thuùc ñaåy söï chuyeån ñoåi
theo vuøng ñòa lyù ñaùp öùng yeâu caàu
cuûa phaùt trieån.
Khuyeán khích phaùt trieån
Söï thònh vöôïng seõ khoâng xuaát hieän
moïi nôi cuøng moät luùc, nhöng
khoâng neân ñeå nôi naøo phaûi laâm vaøo
caûnh ñoùi ngheøo maõi maõi. Baèng
chính saùch ñuùng ñaén, coù theå laøm

HOÄP 3 Ba caáp ñoä ñòa lyù: ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá
Hôn moät nöûa thöông maïi theá giôùi ngaøy
nay laø thöông maïi noäi ngaønh, vôùi caùc
ngaønh ñöôïc phaân loaïi theo 177 ngaønh
caáp ba (ba chöõ soá), taêng so vôùi tæ leä
khoaûng moät phaàn tö vaøo naêm 1962. Vì
theá, caùc nöôùc ñang trôû neân töông ñoàng
vôùi nhau hôn veà cô caáu kinh teá. Thöông
maïi naøy bao goàm trao ñoåi haøng hoaù
trung gian vaø saûn phaåm cuoái cuøng, caû
hai ñeàu ñaõ taêng maïnh trong voøng 50
Thöông maïi noäi ngaønh taêng maïnh ñoái vôùi caû saûn phaåm thoâ, haøng hoaù trung gian vaø haøng hoaù
cuoái cuøng
Chæ soá GL, ngaønh caáp 3
0,6
Haøng hoaù trung gian
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
1962 1966 1970 1974 1978
Nguoàn: Brulhart 2008, daønh cho Baùo caùo naøy.
cho söï taäp trung hoùa caùc hoaït ñoäng
kinh teá vaø söï hoäi tuï veà möùc soáng coù
theå song haønh cuøng nhau. Thaùch
thöùc ñoái vôùi chính phuû laø phaûi cho
pheùp - thaäm chí laø khuyeán khích -
söï taêng tröôûng kinh teá “khoâng caân
ñoái”, trong khi phaûi ñaûm baûo söï
phaùt trieån mang tính hoaø nhaäp.
Chính phuû coù theå laøm ñöôïc ñieàu
naøy thoâng qua hoäi nhaäp kinh teá -
baèng caùch ñöa caùc vuøng tuït haäu vaø
Toång quan
naêm qua. Söï gia taêng trong thöông maïi
noäi ngaønh khoâng chæ dieãn ra trong ngaønh
cheá taïo. Thöông maïi noäi ngaønh trong
Thieát bò maùy vaø Vaän taûi coù giaù trò cao
nhaát, nhöng xeùt veà möùc taêng cao nhaát thì
phaûi keå ñeán Löông thöïc vaø Ñoäng vaät
soáng. Ngöôøi tieâu duøng öa thích söï ña
daïng cuûa saûn phaåm saûn xuaát töø caùc
noâng traïi, vaø ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø coù
lôïi nhuaän trong thöông maïi giöõa hai nöôùc
Haøng hoaù cuoái cuøng
Saûn phaåm thoâ
1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006
Naêm
vuøng daãn ñaàu xích laïi gaàn nhau,
xeùt döôùi goùc ñoä kinh teá.
Coù theå thöïc hieän söï hoäi nhaäp
naøy toát nhaát baèng caùch giaûi phoùng
caùc taùc löïc thò tröôøng kích thích söï
tích tuï, di cö vaø chuyeân moân hoùa,
chöù khoâng phaûi laø choáng ñoái hay
ngaên caûn caùc taùc löïc ñoù. Vieäc thò
tröôøng vaø chính phuû coù theå keát hôïp
vôùi nhau toát ñeán ñaâu seõ quyeát ñònh
toác ñoä vaø söï beàn vöõng cuûa quaù
31
nuoâi troàng caùc loaïi ñoäng thöïc vaät töông
töï nhö nhau (xem hình trong hoäp).
Nhöng möùc taêng maïnh nhaát laø trong
caùc ñaàu vaøo trung gian - caùc phöông tieän
saûn xuaát ñöôïc saûn xuaát ra. Thöông maïi
noäi ngaønh caän bieân - moät thöôùc ño ñaùng
tin caäy veà söï thay ñoåi - trong ñaàu vaøo
trung gian laø cao nhaát. Ñieàu naøy khoâng
chæ dieãn ra trong ngaønh cheá taïo. Noâng
nghieäp cuõng caàn caùc saûn phaåm ñaàu vaøo.
Chi phí lieân laïc giaûm ñaõ daãn ñeán söï phaân
taùch chi tieát hôn dòch vuï thaønh caùc “caáu
phaàn”, ñöôïc cung caáp cho ngöôøi tieâu
duøng cuoái cuøng töø caùc mieàn khaùc nhau
treân khaép theá giôùi.
Thöông maïi haøng hoaù trung gian
nhaïy caûm vôùi chi phí vaän taûi hôn nhieàu
so vôùi thöông maïi haøng hoaù cuoái cuøng.
Haõy xeùt moät thí duï minh hoaï sau: Neáu
caùc ñaàu vaøo trung gian chieám hai phaàn
ba giaù trò gia taêng cuûa moät haøng hoaù thì
chi phí vaän taûi taêng 5% coù nghóa töông
ñöông vôùi thueá suaát 50%. Vì theá, cuõng
khoâng laáy laøm laï raèng thöông maïi haøng
hoaù trung gian ñang taêng nhanh nhaát ôû
nhieàu nôi treân theá giôùi, vaø ñieàu ñoù giuùp
giaûm chi phí thöông maïi vaø chi phí vaän
taûi nhieàu nhaát.
Nguoàn: Nhoùm taùc giaû Baùo caùo Phaùt trieån Theá
giôùi 2009..
32 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 4 Caùch nhìn môùi töø moät theá heä caùc phaân tích

Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñöa ra moät caùch
nhìn môùi veà toå chöùc ngaønh, taêng tröôûng
kinh teá, thöông maïi quoác teá vaø ñòa kinh
teá, trong ñoù loàng gheùp caùc taùc ñoäng cuûa
hieäu quaû kinh teá theo qui moâ trong saûn
xuaát. Caùc keát quaû nghieân cöùu coù theå
khieán nhöõng ai ñöôïc toát nghieäp töø caùc
tröôøng daïy phaân tích kinh teá thoâng
thöôøng phaûi ngaïc nhieân. Döôùi ñaây laø moät
soá quan ñieåm môùi:
Caùc nhaø maùy phaûi coù qui moâ lôùn
hôn ñeå khai thaùc tính hieäu quaû kinh teá
theo qui moâ, nhöng ñòa ñieåm thì khoâng
caàn lôùn ñeå coù theå taïo ra tính hieäu quaû
ñoù. Lôïi töùc theo qui moâ taêng leân nhôø chi
phí coá ñònh cuûa saûn xuaát (chi phí noäi boä
ñoái vôùi doanh nghieäp), tính gaàn guõi vôùi
coâng nhaân, khaùch haøng vaø con ngöôøi
vôùi nhöõng saùng kieán môùi (yeáu toá beân
ngoaøi ñoái vôùi doanh nghieäp, thaäm chí ñoái
vôùi ngaønh). Vôùi chi phí vaän taûi hôïp lyù,
caùc thò traán coù theå ñuû lôùn ñeå kích thích
tính hieäu quaû noäi boä.
Lyù do: caùc thaønh phoá qui moâ trung
bình thöôøng ñuû lôùn ñeå tranh thuû tính hieäu
quaû nhôø “ñòa phöông hoaù”, naûy sinh töø
caùc thò tröôøng ñaàu vaøo daøy ñaëc, nhöng
khoâng tranh thuû ñöôïc tính hieäu quaû “nhôø
ñoâ thò hoaù - nhaát laø nhöõng tröôøng hôïp taïo
ra taùc ñoäng lan toaû veà kieán thöùc - chuû
yeáu ñöôïc saûn sinh töø caùc thaønh phoá lôùn
(xem Chöông 4).
YÙ nghóa: caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch neân chuù troïng ñeán chöùc naêng cuûa
caùc thaønh phoá chöù khoâng phaûi qui moâ
cuûa chuùng.
Voán con ngöôøi seõ di chuyeån ñeán nôi
maø yeáu toá naøy phong phuù, chöù khoâng
phaûi khan hieám. Phaân tích kinh teá thoâng
thöôøng cho raèng con ngöôøi seõ chuyeån
ñeán nôi maø caùc naêng löïc cuûa hoï laø nguoàn
löïc khan hieám. Nhöng döôøng nhö thöïc teá
dieãn ra ngöôïc laïi: nhöõng di daân coù hoïc
thöùc tìm ñeán nhöõng nôi maø nhieàu ngöôøi
khaùc coù caùc kyõ naêng töông töï ñang sinh
soáng. Trong soá 100 vuøng ñoâ thò lôùn nhaát
cuûa nöôùc Myõ, 25 thaønh phoá coù tæ leä sinh
vieân toát nghieäp ñaïi hoïc lôùn nhaát naêm
1990 cuõng laø nhöõng nôi thu huùt ñöôïc soá
sinh vieân toát nghieäp nhieàu gaáp ñoâi so vôùi
75 thaønh phoá coøn laïi naêm 2000.
Lyù do: coâng nhaân coù hoïc vaán ñöôïc
lôïi nhôø söï gaàn guõi vôùi caùc caù nhaân khaùc
(xem Chöông 5).
YÙ nghóa: caùc chính saùch caàn chaáp
nhaän, chöù khoâng phaûi haïn cheá, söùc
maïnh cuûa taùc löïc thò tröôøng khi keùo lao
ñoäng coù kyõ naêng laïi vôùi nhau.
Chi phí vaän taûi giaûm ñaõ laøm taêng
thöông maïi vôùi caùc nöôùc laùng gieàng
chöù khoâng phaûi caùc nöôùc ôû xa. Nhôø chi
phí vaän taûi giaûm, caùc nöôùc coù theå trao ñoåi
thöông maïi nhieàu hôn vôùi caùc nöôùc khaùc
ôû caùch xa. Nhöng thöông maïi laïi ñang coù
xu höôùng ñòa phöông hoaù hôn laø toaøn caàu
hoaù. Caùc nöôùc trao ñoåi thöông maïi nhieàu
hôn vôùi caùc nöôùc khaùc coù ñieàu kieän töông
ñoàng, vì cô sôû cuûa thöông maïi ngaøy caøng
döïa vaøo vieäc khai thaùc tính hieäu quaû kinh
teá theo qui moâ, chöù khoâng phaûi döïa treân
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân.
Lyù do: chi phí vaän taûi giaûm ñaõ giuùp
vieäc chuyeân moân hoaù trôû thaønh khaû thi
(xem Chöông 6).
YÙ nghóa: chi phí vaän taûi giaûm laøm
thay ñoåi cô caáu thöông maïi quoác teá vaø
khieán chuùng thaäm chí coøn nhaïy caûm hôn
vôùi nhöõng chi phí naøy. Caùc chính saùch
nhaèm haï thaáp chi phí thöông maïi vaø vaän
taûi phaûi trôû thaønh moät boä phaän quan
troïng trong caùc chieán löôïc taêng tröôûng
cuûa nhöõng nöôùc phaùt trieån sau.
Nhaän thöùc ñöôïc tính hieäu quaû kinh teá
theo qui moâ vaø söï töông taùc cuûa chuùng
vôùi söï cô ñoäng cuûa con ngöôøi vaø saûn
phaåm coù nghóa laø caàn thay ñoåi caùch nhìn
truyeàn thoáng veà nhöõng yeáu toá caàn thieát
cho taêng tröôûng kinh teá.
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.

trình chuyeån ñoåi theo vuøng ñòa lyù.
Haõy xeùt nhöõng gì ñang dieãn ra ôû
Bogotaù, Thoå Nhó Kyø vaø Taây Phi:
● Bogotaù coù gaàn 7 trieäu coâng daân,
nhöng doøng di cö töø noâng thoân
Coâloâmbia vaãn tieáp tuïc. Moät phaàn
ba toác ñoä taêng daân soá cuûa thaønh
phoá naøy laø do caùc di daân töø noâng
thoân, haàu heát trong soá ñoù soáng ôû
nhöõng vuøng ngoaïi oâ ngheøo khoå,
chaät choäi, khi thaønh phoá taêng
tröôûng ñoâng ñuùc hôn. Töø naêm
2000, vieäc xaây döïng moät heä
thoáng giao thoâng coâng coäng môùi
coù teân Transmileùnio ñaõ haïn cheá
ñöôïc tình traïng taéc ngheõn, vaø
chuyeân chôû ñöôïc khoaûng moät
trieäu khaùch haøng moät thaùng. Ñaëc
bieät ñoái vôùi caùc vuøng ngheøo, heä
thoáng naøy ñaõ giuùp thu heïp
khoaûng caùch ñeán vôùi caùc cô hoäi

kinh teá. Nhöng nhieàu ngöôøi vaãn
tieáp tuïc phaûi soáng trong caùc khu
oå chuoät, vaø toäi phaïm cuøng vôùi
baïo löïc ngaøy caøng trôû neân toài teä.
Moät saùng kieán cuûa thaønh phoá ñaõ
khaéc phuïc ñöôïc söï phaân hoùa xaõ
hoäi ñoù keå töø naêm 2003, giuùp gaàn
moät trieäu ngöôøi hoäi nhaäp vaøo
thaønh phoá vaø thay ñoåi boä maët
khu daân cö cuûa hoï.
● Thoå Nhó Kyø cuõng ñang coá gaéng
thay ñoåi caùc khu daân cö theo moät
caùch khaùc. Ñaát nöôùc cuûa 70 trieäu
ngöôøi naøy ñang höôùng vaøo vieäc
hoäi nhaäp vôùi Lieân minh chaâu AÂu.
Nhôø tính hieäu quaû kinh teá nhôø
tích tuï cao hôn vaø chi phí vaän taûi
thaáp hôn, caùc vuøng gaàn Istanbul
vaø Izmir coù theå thích hôïp hôn vôùi
vieäc hoäi nhaäp vôùi chaâu AÂu.
Nhöõng vuøng xa xoâi hôn ôû phía
ñoâng vaø ñoâng nam Anatolia vaø
Bieån Ñen chieám 40% dieän tích
ñaát nhöng chöa ñeán 20% saûn
phaåm quoác daân, vôùi GDP bình
quaân treân ñaàu ngöôøi chæ baèng
khoaûng moät nöûa caùc vuøng mieàn
taây. Söï cheânh leäch naøy toàn taïi dai
daúng cho duø chính phuû ñaõ raát coá
gaéng daøn traûi caùc hoaït ñoäng kinh
teá sang phía ñoâng. Trong khi ñoù,
ñaàu tö coâng vaøo caùc dòch vuï xaõ
hoäi hoã trôï ñaéc löïc cho caùc vuøng
tuït haäu, coøn ñoäng cô taøi chính
khuyeán khích caùc doanh nghieäp
ñaàu tö vaøo nhöõng vuøng naøy xem
ra khoâng coù hieäu löïc.10
● Coäng ñoàng kinh teá caùc nöôùc Taây
Phi (ECOWAS) ñaõ kyù moät nghò
ñònh thö cho pheùp 250 trieäu coâng
daân ñöôïc di cö töï do giöõa caùc
nöôùc thaønh vieân. Ñieàu naøy ñaõ
Toång quan 33
giuùp caùc khu daân cö duy trì ñöôïc
tính cô ñoäng theo vuøng cuûa lao
ñoäng töông ñöông vôùi möùc tröôùc
khi giaønh ñoäc laäp, trong khi tính
cô ñoäng naøy giaûm ôû Ñoâng vaø
Nam Phi. Nhöng thöông maïi laïi
laø caâu chuyeän khaùc. Taïi caùc vuøng
naêng ñoäng nhaát theá giôùi, söï trao
ñoåi nhöõng haøng hoaù vaø dòch vuï
töông töï nhau - thöông maïi noäi
ngaønh - ñang taêng maïnh. Nhöng
ôû Taây Phi, caùc bieân giôùi quoác teá
raát ñaäm ñaëc bôûi caùc thuû tuïc haønh
chính röôøm raø vaø nhöõng traïm
kieåm soaùt traùi pheùp. Ñieàu naøy ñaõ
gaây ra tình traïng “ngaên soâng
caám chôï” vaø huûy hoaïi nhöõng noã
löïc cuûa caùc nöôùc thaønh vieân
ECOWAS nhaèm chuyeân moân hoùa
vaø tham gia thöông maïi.
Khi laêng kính veà ñòa kinh teá
ñöôïc môû roäng thì seõ xuaát hieän
nhöõng traøo löu vaø nhöõng caêng
thaúng môùi, khaùc nhau.
● ÔÛ caáp ñòa phöông, nhö ôû Bagotaù
chaúng haïn, ñaát ñai - moät yeáu toá
khoâng coù khaû naêng di chuyeån -
phaûi thích öùng ñöôïc vôùi ngaøy
caøng nhieàu ngöôøi hôn. Neáu thò
tröôøng ñaát ñai vaän haønh toát, ñaát
ñai seõ ñöôïc dòch chuyeån giöõa caùc
hình thöùc söû duïng vaø ñöôïc phaân
boá cho caùch söû duïng coù hieäu quaû
cao nhaát. Moät soá nôi seõ taêng
tröôûng môû roäng hôn, khi con
ngöôøi tieán gaàn hôn ñeán maät ñoä
taäp trung kinh teá.
● Con ngöôøi vaø saûn phaåm di
chuyeån trong vaø xung quanh
Bogotaù nhanh hôn nhieàu so vôùi ôû
Thoå Nhó Kyø. Nhöng ngay caû ôû
34 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Thoå Nhó Kyø, vuøng mieàn taây seõ
thònh vöôïng vaø ñoâng ñuùc hôn, vaø
vôùi moät nhòp ñoä chaäm hôn. Söï
phaân hoùa theo khoâng gian veà thu
nhaäp vaø tæ leä ngheøo giöõa mieàn
taây vaø mieàn ñoâng seõ coù xu höôùng
môû roäng, sau ñoù thu heïp daàn khi
con ngöôøi di chuyeån ñeå taän duïng
lôïi theá cuûa maät ñoä taäp trung kinh
teá cao. Neáu thò tröôøng lao ñoäng ôû
Thoå Nhó Kyø vaän haønh troâi chaûy
thì con ngöôøi seõ giaûm ñöôïc
khoaûng caùch kinh teá cuûa hoï ñeán
nhöõng ñieåm tích tuï kinh teá naøy.
● ÔÛ caáp quoác teá, nhöõng traøo löu ñoù
dieãn ra ít hôn vaø cuõng chaäm hôn.
Neáu thò tröôøng khu vöïc vaø toaøn
caàu ñöôïc lieân keát vôùi nhau thì
caùc nöôùc ôû Taây Phi seõ chuyeân
moân hoùa vaøo moät vaøi nhieäm vuï
vaø trôû neân coù söùc caïnh tranh treân
thò tröôøng theá giôùi. Khi söï phaân
hoùa giaûm bôùt, caùc nöôùc laân caän
trao ñoåi vôùi nhau nhöõng haøng
hoaù vaø dòch vuï töông töï, vaø xu
höôùng ñoù ñöôïc khuyeán khích bôûi
lôïi ích cuûa chuyeân moân hoùa vaø
qui moâ lôùn nhieàu hôn laø bôûi söï
khaùc nhau veà nguoàn taøi nguyeân
thieân nhieân. Thöông maïi chæ coù
theå buø ñaép phaàn naøo söï khoâng
linh hoaït cuûa ñaát ñai vaø lao
ñoäng, nhöng noù seõ giuùp thuùc ñaåy
söï hoäi tuï khi caùc nöôùc ñang phaùt
trieån coù theå khai thaùc ñöôïc caáu
phaàn taêng tröôûng nhanh nhaát:
thöông maïi haøng hoaù trung gian.
Ñoäng cô khuyeán khích tö nhaân
laø yeáu toá chính ñònh hình cho
khung caûnh kinh teá, nhöng khung
caûnh kinh teá naøy cuõng coù theå ñöôïc
ñònh daïng laïi qua caùc haønh ñoäng
taäp theå, trong ñoù maïnh nhaát laø caùc
haønh ñoäng cuûa chính phuû. Ñeå thuùc
ñaåy nhöõng söï chuyeån ñoåi theo
vuøng ñòa lyù caàn thieát cho söï phaùt
trieån, caùc chính phuû caàn coù tö duy
veà khoâng gian. Khi goùc nhìn ñöôïc
môû roäng ñeå bao haøm caû khoâng gian
ñòa lyù ñang ngaøy caøng trôû neân roäng
lôùn hôn thì qua laêng kính cuûa kinh
teá hoïc, phöông thöùc söû duïng ñaát,
söï cô ñoäng cuûa lao ñoäng vaø thöông
maïi haøng hoaù trung gian ñeàu trôû
thaønh tieâu ñieåm (xem Baûng 2).
Chính phuû caàn ñaëc bieät quan taâm
ñeán caùc thò tröôøng ñaát, lao ñoäng vaø
saûn phaåm vì neáu caùc thò tröôøng naøy
khoâng hoaït ñoäng toát thì caùc taùc löïc
cuûa söï tích tuï, di cö vaø chuyeân moân
hoùa seõ bò suy yeáu vaø neàn kinh teá seõ
bò ñình treä. Coøn khi caùc thò tröôøng
naøy vaän haønh hieäu quaû, chuùng seõ
taïo ra hieäu quaû kinh teá nhôø söï taäp
trung hoùa theo vuøng ñòa lyù vaø söï
coâng baèng nhôø thu heïp ñöôïc
khoaûng caùch veà möùc soáng.
Moät qui taéc thöïc nghieäm cho vieäc
hoäi nhaäp kinh teá
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
thöôøng quan ngaïi veà vieäc saûn xuaát
taäp trung ôû moät nôi, con ngöôøi laïi
sinh soáng ôû moät neûo. Caùc thaønh
phoá seõ coù maät ñoä taäp trung kinh teá
cao, trong khi vuøng noâng thoân laïi
chuû yeáu laø ngöôøi ngheøo. Caùc vuøng
daãn ñaàu seõ coù nhieàu hoaït ñoäng
kinh teá taäp trung, trong khi ngöôøi
ngheøo thì laïi phaân boá chuû yeáu ôû caùc
vuøng tuït haäu. Moät soá nöôùc sôû höõu
phaàn lôùn cuûa caûi cuûa theá giôùi. Cho
duø ñieàu ñoù chæ coù tính chaát taïm

thôøi ñi chaêng nöõa thì cuõng vaãn
khoâng coâng baèng. Nhöng söï baát
bình ñaúng vaãn cöù toàn taïi dai daúng,
gaây baát oån cho nhieàu vuøng trong
moät nöôùc, toaøn quoác hay thaäm chí
moät soá khu vöïc treân theá giôùi.
Chính phuû coù nhieàu lyù do ñeå lo
ngaïi veà söï cheânh leäch phuùc lôïi
trong noäi boä vaø giöõa caùc nöôùc. Hoï
cuõng ñaõ coù nhieàu coâng cuï chính
saùch ñeå thuùc ñaåy hoäi nhaäp kinh teá
nhaèm thu heïp nhöõng cheânh leäch ñoù:
● Veà theå cheá - söû duïng taét trong
Baùo caùo naøy ñeå chæ thieát keá cuûa
caùc chính saùch phaûi coù tính chaát
khoâng phaân bieät theo phaïm vi ñòa lyù
vaø dieän bao phuû cuûa chính saùch
phaûi coù tính phoå caäp. Moät soá thí
duï ñieån hình laø nhöõng qui ñònh
coù aûnh höôûng ñeán ñaát ñai, lao
ñoäng, thöông maïi quoác teá vaø caùc
dòch vuï xaõ hoäi nhö giaùo duïc, y
teá, nöôùc saïch vaø veä sinh ñöôïc taøi
trôï qua thueá vaø caùc cô cheá trôï
caáp.
● Cô sôû haï taàng - söû duïng taét trong
Baùo caùo naøy ñeå chæ caùc chính
saùch vaø chöông trình phaûi gaén keát
theo khoâng gian. Thí duï nhö
ñöôøng boä, ñöôøng saét, saân bay,
haûi caûng vaø heä thoáng lieân laïc coù
taùc duïng thuùc ñaåy söï di chuyeån
cuûa haøng hoaù, dòch vuï con ngöôøi
vaø caùc yù töôûng giöõa caùc ñòa
phöông, quoác gia vaø quoác teá.
● Ñoäng cô khuyeán khích - söû duïng
taét trong Baùo caùo naøy ñeå chæ söï
can thieäp coù muïc tieâu theo khoâng
gian voán thöôøng ñöôïc ñeà caäp raát
nhieàu trong caùc cuoäc thaûo luaän
chính saùch. Thí duï, caùc chöông
Toång quan 35
Baûng 2. Söï tích tuï, di cö vaø chuyeân moân hoùa laø nhöõng taùc löïc quan
troïng nhaát vaø thò tröôøng veà ñaát, lao ñoäng vaø ñaàu vaøo trung gian laø
nhöõng thò tröôøng yeáu toá saûn xuaát nhaïy caûm nhaát
Qui moâ ñòa lyù
Ñòa phöông Quoác gia Quoác teá
Taùc löïc kinh Söï tích tuï Di cö Chuyeân moân hoùa
teá Ñöôïc ñaåy nhanh Chòu aûnh höôûng cuûa Ñöôïc hoã trôï bôûi söï
nhôø söï di cö, söï di söï tích töï vaø tích tuï vaø cô ñoäng
chuyeån cuûa voán vaø chuyeân moân hoùa cuûa caùc yeáu toá saûn
thöông maïi xuaát
Yeáu toá saûn Ñaát ñai Lao ñoäng Ñaàu vaøo trung gian
xuaát chuû Khoâng di chuyeån Di chuyeån trong noäi Di chuyeån trong noäi
ñaïo boä quoác gia boä vaø giöõa caùc quoác
gia
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
Chuù thích: Xuyeân suoát Baùo caùo, “vuøng” laø khaùi nieäm chæ caùc ñòa baøn kinh teá hoaëc caùc ñôn
vò haønh chính trong noäi boä quoác gia nhö bang hay tænh, coøn khu vöïc laø nhoùm caùc nöôùc coù
söï gaàn guõi veà ñòa lyù.
trình xoùa khu oå chuoät, khuyeán
khích taøi chính ñoái vôùi caùc doanh
nghieäp cheá taïo do chính quyeàn
bang ñaët ra, vaø söï tieáp caän
thöông maïi coù öu ñaõi cho caùc
nöôùc ngheøo vaøo thò tröôøng caùc
nöôùc phaùt trieån.
Ngaøy nay, caùc cuoäc tranh luaän
chính saùch thöôøng baét ñaàu vaø keát
thuùc baèng caùc phieân thaûo luaän veà
cô cheá khuyeán khích coù muïc tieâu.
Tranh luaän veà vieäc laøm theá naøo ñeå
thuùc ñaåy quaù trình ñoâ thò hoùa laønh
maïnh ñaõ bò phaân cöïc thaønh moät
beân laø nhöõng ngöôøi chuù troïng vaøo
laøng xaõ, nôi ña soá ngöôøi ngheøo cuûa
theá giôùi ñang sinh soáng, vaø beân kia
laø nhöõng ngöôøi tin raèng con ñöôøng
thoaùt ngheøo naèm ôû caùc thaønh phoá,
nôi maø phaàn lôùn cuûa caûi cuûa theá
giôùi ñöôïc saûn sinh ra. Khi ñoùi
ngheøo ñoâ thò gia taêng, troïng taâm
36 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
phaûi chuyeån töø caùc laøng xaõ sang caùc
khu oå chuoät. Lo ngaïi veà söï phaân
hoùa möùc soáng theo vuøng trong noäi
boä caùc nöôùc, cuoäc tranh luaän veà
phaùt trieån laõnh thoå cuõng coù söï
vöông vaán töông töï vôùi vieäc taêng
tröôûng kinh teá ôû caùc vuøng tuït haäu.
ÔÛ caáp quoác teá, roát cuoäc, khaû naêng
tieáp caän caùc thò tröôøng thuaän lôïi
ñoái vôùi caùc nöôùc keùm phaùt trieån
nhaát ñaõ trôû thaønh chuû ñeà chính cuûa
caùc cuoäc thaûo luaän chính saùch.
Baùo caùo naøy keâu goïi phaûi caân
baèng laïi caùc cuoäc tranh luaän ñoù
baèng caùch ñöa vaøo taát caû caùc yeáu toá
caáu thaønh cuûa moät caùch tieáp caän
thaønh coâng ñoái vôùi vieäc hoäi nhaäp
theo khoâng gian - theå cheá, cô sôû haï
taàng vaø cô cheá khuyeán khích. Söû
duïng caùc phaùt hieän trong Phaàn I vaø
phaân tích veà caùc taùc löïc thò tröôøng
trong Phaàn II, Phaàn III ñònh daïng
laïi caùc cuoäc tranh luaän naøy, kieán
nghò chuyeån töø vieäc ñònh höôùng
muïc tieâu theo khoâng gian sang hoäi
nhaäp theo khoâng gian.
Theá giôùi raát phöùc taïp, vaø caùc
vaán ñeà trong hoäi nhaäp quoác teá
khoâng cho pheùp chæ coù nhöõng giaûi
phaùp ñôn giaûn. Nhöng nguyeân taéc
thì khoâng caàn thieát phaûi quaù phöùc
taïp. Neàn taûng cuûa caùc chính saùch
hoäi nhaäp laø nhöõng theå cheá khoâng
phaân bieät theo phaïm vi ñòa lyù. Khi
thaùch thöùc cuûa söï hoäi nhaäp môû
roäng ra ngoaøi moät khía caïnh ñòa lyù
naøo ñoù thì caùc theå cheá phaûi ñöôïc
cuûng coá bôûi ñaàu tö coâng vaøo cô sôû
haï taàng taïo söï keát noái theo khoâng
gian. Nhöõng can thieäp ñònh höôùng
muïc tieâu theo khoâng gian khoâng
phaûi luùc naøo cuõng laø caàn thieát.
Nhöng khi vaán ñeà naèm ôû choã maät
ñoä kinh teá thaáp, khoaûng caùch xa vaø
söï chia caét maïnh thì ñoái saùch phaûi
coù tính toaøn dieän töông xöùng, trong
ñoù bao goàm caû nhöõng chính saùch
khoâng phaân bieät theo phaïm vi ñòa
lyù, gaén keát vaø coù muïc tieâu.
Vôùi moãi khía caïnh khoâng gian,
caàn phaûi coù moät coâng cuï hoäi nhaäp
(xem Baûng 3). Moät quy taéc thöïc
nghieäm: “moät I cho moät D”.
● Vôùi nhöõng vaán ñeà coù tính ñôn
chieàu, troïng taâm cuûa caùc ñoái saùch
phaûi laø caùc theå cheá (khoâng phaân
bieät theo phaïm vi ñòa lyù).
● Vôùi nhöõng thaùch thöùc lieân quan
ñeán hai khía caïnh (thaùch thöùc hai
maët), caàn phaûi coù caû caùc theå cheá
vaø cô sôû haï taàng (gaén keát theo
khoâng gian).
● Vôùi nhöõng vaán ñeà nan giaûi theo
caû ba khía caïnh (thaùch thöùc ba
maët) thì caàn taát caû ba coâng cuï -
theå cheá, cô sôû haï taàng vaø söï can
thieäp (coù ñònh höôùng muïc tieâu
theo khoâng gian).
Khía caïnh cô baûn nhaát ôû caáp ñoä
ñòa phöông laø maät ñoä; ôû caáp quoác
gia laø khoaûng caùch vaø ôû caáp quoác teá
laø söï chia caét. ÔÛ moãi caáp ñoä ñòa lyù
ñoù, caùc chính saùch ñöôïc thieát keá maø
khoâng xoaùy vaøo yeáu toá khoâng gian
phaûi ñöôïc xem laø coâng cuï chính.
Thaäm chí, ôû moät soá nôi, noù coøn coù
theå laø thaønh phaàn lôùn nhaát trong
caùc chính saùch hoäi nhaäp. Nhieäm vuï
cuûa vieäc hoäi nhaäp laø töông ñoái tröïc
dieän ôû nhöõng ñòa baøn môùi ñoâ thò
hoaù (nhö taïi caùc bang tuït haäu ôû
nhieàu nöôùc coù thu nhaäp thaáp), caùc
quoác gia coù lao ñoäng vaø voán raát cô
 Toång quan 37

Baûng 3. “Moät I (coâng cuïc) cho moät D (thaùch thöùc)”? Moät qui taéc thöïc nghieäm ñeå ñònh daïng ñoái saùch

Öu tieân chính saùch cho hoäi nhaäp kinh teá

Möùc ñoä phöùc taïp
cuûa caùc thaùch thöùc
Vaán ñeà ñôn chieàu
(moät khía caïnh)
Thaùch thöùc hai maët
Thaùch thöùc ba maët
Theå cheá Cô sôû haï taàng Can thieäp
Caùc loaïi ñòa baøn — Caáp ñoä ñòa lyù Ñòa phöông (Khoâng phaân (Gaén keát (Ñònh höôùng
(Local - L), Quoác gia (National - N), vaø Quoác teá bieät theo theo muïc tieâu theo
(International - I) khoâng gian) khoâng gian) khoâng gian)
L. Caùc vuøng môùi ñoâ thò hoùa sô khai
N. Caùc nöôùc coù nhöõng vuøng tuït haäu naèm raûi raùc ●
I. Caùc khu vöïc gaàn vôùi thò tröôøng theá giôùi ·
L. Caùc vuøng ñoâ thò hoùa ôû möùc trung bình
N. Caùc nöôùc coù nhöõng vuøng tuït haäu taäp trung ● ●
I. Caùc khu vöïc ôû xa thò tröôøng theá giôùi · ·
L. Caùc vuøng ñoâ thò hoùa ôû möùc cao, nhöng coù söï
chia caét trong noäi boä thaønh phoá
N. Caùc nöôùc coù nhöõng vuøng tuït haäu taäp trung vaø
coù söï chia caét trong noäi ñòa ● ● ●
I. Caùc khu vöïc ôû xa thò tröôøng vôùi hieäu quaû kinh teá nhoû

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.

Chuù thích: Xuyeân suoát Baùo caùo, “vuøng” laø khaùi nieäm chæ caùc ñòa baøn kinh teá hoaëc caùc ñôn vò haønh chính trong noäi boä quoác gia nhö bang hay tænh,
coøn khu vöïc laø nhoùm caùc nöôùc coù söï gaàn guõi veà ñòa lyù.

ñoäng (nhö Chileâ) hay nhöõng vuøng
gaàn vôùi thò tröôøng theá giôùi (nhö Baéc
Phi). ÔÛ nhöõng nôi nhö theá, thaùch
thöùc cuûa söï hoäi nhaäp coù theå ñöôïc
xem nhö thuoäc loaïi vaán ñeà ñôn
chieàu. Noùi chung khoâng caàn ñeán
caùc chính saùch xoaùy vaøo yeáu toá
khoâng gian. Muïc tieâu laø giuùp cho
thò tröôøng vaän haønh toát vaø taïo laäp
nhöõng ñieàu kieän cô baûn ñeå coâng
nhaân vaø doanh nhaân coù theå taän
duïng ñöôïc tính taäp trung. Caùc theå
cheá chung vaø khoâng phaân bieät theo
phaïm vi ñòa lyù - töùc laø aùp duïng cho
taát caû moïi ngöôøi, khoâng phaân bieät
ñòa ñieåm - seõ vöøa laø neàn taûng vöøa
laø truï coät cuûa moät chính saùch hoäi
nhaäp höõu hieäu.
Khi nhieäm vuï naøy trôû neân phöùc
taïp hôn, caùc theå cheá phaûi ñöôïc hoã
trôï bôûi heä thoáng cô sôû haï taàng. ÔÛ
caáp ñòa phöông, ñoâ thò hoaù nhanh
coù theå laøm taéc ngheõn moät ñòa baøn,
laøm taêng khoaûng caùch kinh teá vaø
boùp ngheït tính kinh teá nhôø tích tuï.
ÔÛ nhöõng nôi nhö Mumbai, nôi daân
soá ñaõ taêng gaáp ñoâi trong thaäp nieân
vöøa qua, tình traïng taéc ngheõn gia
taêng ñaõ ñöôïc khaéc phuïc baèng vieäc
ñaàu tö vaøo haï taàng giao thoâng, nhôø
ñoù lôïi ích cuûa vieäc taäp trung ñaõ
ñöôïc chia seû roäng raõi hôn. ÔÛ caáp
quoác gia, söï thay ñoåi vaän hoäi kinh
teá vaø chính trò coù theå ñeå laïi moät löïc
löôïng daân soá ñoâng ñuùc bò phaân boá
sai vaøo nhöõng nôi tuït haäu, khieán
cho ôû moät soá nöôùc (nhö Braxin
chaúng haïn), caùc vuøng tuït haäu coù tæ
leä ñoùi ngheøo cao hôn vaø maät ñoä
daân cö cuõng daøy ñaëc hôn. ÔÛ caáp
38 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Hình 5. Trong ñoà thò veà nöôùc maùy: nhòp ñoä ñoâ thò hoaù ngaøy nay ñaõ coù tieàn leä töø tröôùc
(thay ñoåi trong tæ troïng cuûa caùc ñoâ thò töø naêm 1800)
Caùc neà kinh teá ñang phaùt trieån (trung vò), 1985–2005
Caùc neán kinh teá thu nhaäp cao (trung vò), 1880–1900
Caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån (trung vò), 1985–2005
Myõ, 1800–1900
Ñan Maïch, 1800–1900
Anh, 1830–50
Ñöùc, 1830–50
Canaña, 1880–1900
0 5
Nguoàn: Tính toaùn cuûa Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi döïa treân soá lieäu töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. (Xem
chi tieát Hình 1.13).
quoác teá, caùc khu vöïc ñang phaùt
trieån ñeàu ñang bò chia caét saâu saéc,
thaäm chí coù nhöõng nôi coøn caùch xa
thò tröôøng theá giôùi nöõa. Ngay caû
khi caùc theå cheá khu vöïc ñaõ chaët cheõ
vaø bieán Nam AÙ trôû thaønh moät khu
vöïc hoäi nhaäp maïnh hôn thì nhöõng
nöôùc (nhö Neâpan) vaãn caàn nhöõng
haønh ñoäng chính saùch gaén keát hôn
ñeå caûi thieän cô sôû haï taàng noái nöôùc
naøy vôùi caùc thò tröôøng khu vöïc vaø
quoác teá ñang lôùn maïnh. Ñoái vôùi
nhöõng nôi ñang phaûi ñoái maët vôùi
nhöõng thaùch thöùc hoäi nhaäp hai
maët, ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng ñeå
keát noái caùc vuøng tuït haäu vôùi caùc
vuøng daãn ñaàu vaø trôï giuùp khaû
naêng tieáp caän thò tröôøng caàn ñöôïc
boå sung theâm cho caùc theå cheá nhaèm
ñöa moïi ngöôøi ñeán vôùi nhau.
Thaùch thöùc cuûa hoäi nhaäp seõ laø
lôùn nhaát ôû nhöõng nôi maø ba yeáu toá
maät ñoä caùch vaø söï chia caét keát hôïp
vôùi nhau khoâng thuaän lôïi taïo thaønh
moät daïng “thaùch thöùc ba maët”. ÔÛ
10 15 20 25
Cheânh leäch ñieåm phaàn traêm trong tæ troïng cuûa ñoâ thò
nhöõng vuøng ñoâ thò hoaù cao (chaúng
haïn nhö Bogotaù), ngöôøi ta lo ngaïi
raèng maät ñoä kinh teá vaø maät ñoä daân
cö khoâng dieãn ra ñoàng thôøi vôùi
nhau. Söï chia caét trong noäi taïi
thaønh phoá coù theå ngaên caûn söï hoäi
nhaäp cuûa caùc khu oå chuoät vaø laøm
phaùt sinh ra nhöõng vaán ñeà veà toäi
phaïm vaø maát veä sinh. ÔÛ moät soá
nöôùc (chaúng haïn nhö AÁn Ñoä), söï
chia caét veà saéc toäc, toân giaùo vaø ngoân
ngöõ ñaõ caûn trôû ngöôøi ngheøo ôû caùc
vuøng tuït haäu tìm kieám vaän hoäi môùi
ôû nôi naøo khaùc. Vaø ôû nhöõng khu
vöïc manh muùn vaø xa xoâi nhaát (nhö
Trung Phi hoaëc Trung AÙ), vieäc caùc
quoác gia nhoû vaø ngheøo nhoùm laïi vôùi
nhau coù theå laøm lan toaû nhöõng taùc
ñoäng tieâu cöïc - ñoù laø beänh taät, xung
ñoät hoaëc tham nhuõng.
Khu oå chuoät ôû caùc thaønh phoá
lôùn, caùc vuøng ngheøo vaø ñoâng daân
taïi caùc quoác gia bò chia reõ vaø caùc
nöôùc cuûa nhöõng “tyû ngöôøi ngheøo
khoå nhaát” - gaàn ba tæ ngöôøi nhö ñaõ

baøn ñeán töø ñaàu chöông - laø nhöõng
thaùch thöùc cam go nhaát cuûa söï hoäi
nhaäp. Ñoái saùch cho nhöõng nôi naøy
khoâng neân quaù deø daët, nhöng cuõng
caàn ñöôïc caân nhaéc thaáu ñaùo.
Tieán tôùi moät caùch ñoâ thò hoaù
hieäu quaû vaø mang tính toaøn daân
Khoâng coù nöôùc naøo trôû thaønh nöôùc
coù thu nhaäp trung bình maø khoâng
phaûi coâng nghieäp hoaù vaø ñoâ thò
hoaù. Cuoäc chaïy ñua trôû thaønh ñoâ
thò coù veû nhö loän xoän nhöng caàn
thieát. Noù döôøng nhö ñoäc nhaát voâ
nhò, nhöng thöïc ra ñaõ töøng xaûy ra
tröôùc ñoù (xem Hình 5). Noù phaûi
dieãn ra, vì traøo löu taäp trung hoaù,
ñöôïc theå hieän roõ raøng trong quaù
trình ñoâ thò hoaù, coù quan heä chaët
cheõ vôùi söï chuyeån ñoåi cuûa moät neàn
kinh teá töø noâng nghieäp sang coâng
nghieäp vaø haäu coâng nghieäp.
Chính phuû coù theå thuùc ñaåy söï
chuyeån ñoåi theo khoâng gian gaén
lieàn vôùi nhöõng thay ñoåi theo ngaønh
naøy. Tuøy thuoäc vaøo giai ñoaïn ñoâ
thò hoaù maø vieäc xaùc ñònh trình töï vaø
öu tieân ñoøi hoûi phaûi chuù troïng ñeán
caùc khía caïnh khaùc nhau cuûa söï
chuyeån ñoåi ñòa lyù. Caùi khoâng thay
ñoåi laø neàn taûng cuûa caùc theå cheá
phaûi mang tính phoå quaùt vaø xuaát
hieän tröôùc tieân, ñaàu tö vaøo cô sôû haï
taàng lieân keát phaûi xuaát hieän thöù hai
moät caùch ñuùng luùc vaø ñöôïc phaân
boá hôïp lyù, coøn nhöõng söï can thieäp
coù muïc tieâu theo khoâng gian laø
nhöõng giaûi phaùp ñöôïc söû duïng sau
cuøng vaø toái thieåu.
Caùch tieáp caän ñoøi hoûi phaûi tuaân
thuû chaët cheõ nguyeân taéc hoäi nhaäp
ñaõ baøn ñeán ôû phaàn tröôùc. Keát quaû
Toång quan 39
gaët haùi ñöôïc seõ laø moät söï chuyeån
ñoåi theo khoâng gian vöøa hieäu quaû
vöøa mang tính toaøn daân (xem
Chöông 7).
Caùc nguyeân taéc ñöôïc neâu ra
trong baùo caùo naøy cho pheùp öu tieân
hoaù caùc chính saùch daønh cho nhöõng
giai ñoaïn khaùc nhau cuûa quaù trình
ñoâ thò hoaù, cho ta bieát veà caùc thaønh
toá cuûa moät chieán löôïc ñoâ thò hoaù.
Baûn ñoà 6 trình baøy ba vuøng ôû
Coâloâmbia, moãi vuøng coù moät ñòa
hình rieâng. Nhöng caùc nguyeân taéc
naøy thì coù tính phoå quaùt.
● Ñoâ thò hoaù sô khai. ÔÛ nhöõng nôi
veà cô baûn coøn laø noâng thoân,
chính phuû caàn giöõ thaùi ñoä caøng
trung laäp caøng toát vaø phaûi thieát
laäp neàn taûng theå cheá cho pheùp ñoâ
thò hoaù ôû moät soá ñòa baøn. Moät
chính saùch ñaát ñai hôïp lyù ñoùng
vai troø trung taâm, cuõng nhö caùc
chính saùch cung caáp dòch vuï cô
baûn cho taát caû moïi ngöôøi. Thí duï,
phoå caäp hoaù vieäc caáp quyeàn veà
ñaát ôû Ñan Maïch tröôùc theàm theá
kyû 18 ñaõ goùp phaàn raát lôùn vaøo
vieäc quoác gia naøy caát caùnh trong
quaù trình coâng nghieäp hoaù moät
vaøi thaäp nieân sau ñoù. Quaû thöïc,
caùc chính saùch nhaèm taêng cöôøng
quyeàn veà taøi saûn ôû noâng thoân
ñöôïc xem nhö moät coâng cuï chính
ñeå taêng naêng suaát noâng nghieäp ôû
nöôùc Anh theá kyû thöù 16. Quaù
trình taêng naêng suaát trong noâng
nghieäp naøy ñaõ giaûi phoùng cho
ngöôøi lao ñoäng ñeå hoï di cö ra caùc
thò traán vaø laøm caùc coâng vieäc cheá
taïo vaø dòch vuï. Moät söï boå sung
tuyeät vôøi cho caùc theå cheá nhaèm
40 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûn ñoà 6. Khi quaù trình ñoâ thò hoaù ñöôïc ñaåy maïnh thì caùc chính saùch cuõng caàn caûi tieán theo SEPTEMBER 2008

a. Ñoâ thò hoaù trung bình ôû b. Ñoâ thò hoaù sô khai ôû c. Ñoâ thò hoaù ôû vuøng thuû ñoâ
Cauca, Coâloâmbia Santander, Coâloâmbia cuûa Coâloâmbia

VALLE DEL CAUCA

BOLÍVAR
CUNDINA
MARCA

CAUCA
Bucaramanga
ANTIOQUIA
Bogotá
Popayaùn
SANTANDER

HULA TOLIMA META

COÂLOÂMBIA

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, söû duïng caùc döõ lieäu cuûa Schneider, Friedl vaø Potere 2008.

taïo ra caùc thò tröôøng ñaát ñai toát döïng cô sôû haï taàng lieân keát ñeå
hôn laø vieäc cung caáp phoå caäp caùc lôïi ích cuûa maät ñoä kinh teá gia
dòch vuï xaõ hoäi cô baûn - an ninh, taêng seõ ñöôïc chia seû roäng raõi. Ñoâ
giaùo duïc, dòch vuï y teá vaø veä sinh. thò hoaù lieân quan ñeán vieäc thay
Naêm 1960, Haøn Quoác coù möùc thu ñoåi hình thaùi söû duïng ñaát, khi
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi töông caùc hoaït ñoäng ngaøy caøng taäp
ñöông nhö cuûa Beâ nanh ngaøy trung hôn vaø yeâu caàu di chuyeån
nay. 75% daân soá Haøn Quoác soáng haøng hoaù vaø dòch vuï nhanh
ôû vuøng noâng thoân, treân 1/3 choùng hôn. Caùc dòch vuï xaõ hoäi
ngöôøi tröôûng thaønh ôû nöôùc naøy khoâng phaân bieät theo phaïm vi
khoâng ñöôïc ñi hoïc, vaø chöa ñeán ñòa lyù vaãn caàn ñöôïc duy trì nhö
5% soá treû em ñöôïc tieâm phoøng moät phaàn trong quaù trình hoäi
caùc loaïi beänh nhö beänh sôûi. Ñeán nhaäp noâng thoân - thaønh thò, nhôø
naêm 2000, treân 80% ñaõ ñöôïc ñoâ ñoù maø moïi ngöôøi ñöôïc huùt veà
thò hoùa, haàu nhö ai cuõng ñöôïc ñi caùc thaønh phoá do tính kinh teá
hoïc vaø tieâm chuûng, vaø thu nhaäp nhôø tích tuï, chöù khoâng phaûi bò loâi
cuûa Haøn Quoác ñaõ ñaït möùc cuûa ra khoûi noâng thoân do thieáu
Boà Ñaøo Nha ngaøy nay. Moät thí tröôøng hoïc, caùc dòch vuï y teá hay
duï ñieån hình khaùc laø Coâxta Rica. an ninh coâng coäng ôû caùc vuøng
● Ñoâ thò hoaù trung bình. ÔÛ nhöõng noâng thoân. Nhöng ngay caû khi
nôi maø quaù trình ñoâ thò hoaù ñaõ ñaõ cung caáp ñöôïc caùc dòch vuï ñoù
baét ñaàu taêng toác thì ngoaøi nhöõng thì chi phí vaän taûi vaãn coù theå
theå cheá treân, chính phuû caàn xaây taêng nhanh do söï taéc ngheõn ngaøy

caøng nghieâm troïng, aûnh höôûng
ñeán caùc quyeát ñònh löïa choïn ñòa
ñieåm cuûa doanh nhaân. Caàn phaûi
coù cô sôû haï taàng keát noái ñeå giuùp
caùc vuøng naøy lieân keát vôùi nhau.
Chính quyeàn bang vaø chính
quyeàn trung öông hôïp taùc vôùi
nhau thì coù theå cung caáp ñöôïc
nhöõng cô sôû haï taàng chính yeáu,
raát caàn ñeå ñaûm baûo söï thònh
vöôïng ñöôïc chia seû roäng raõi. Môû
roäng ñòa giôùi haønh chính cuõng coù
theå giuùp phoái hôïp caùc khoaûn ñaàu
tö vaøo cô sôû haï taàng. Moät thí duï
ñieån hình laø ôû Truøng Khaùnh, phía
taây Trung Quoác (xem Hoäp 5).
● Ñoâ thò hoaù cao. ÔÛ caùc vuøng ñoâ
thò hoaù cao, beân caïnh caùc theå cheá
vaø cô sôû haï taàng, caàn phaûi coù söï
can thieäp coù muïc tieâu nhaèm xöû
lyù vaán ñeà caùc khu oå chuoät. Dòch
vuï vaø söï hoïc hoûi yeâu caàu ngöôøi
daân phaûi soáng keà caän gaàn nhau.
Ñaây laø giai ñoaïn maø caùc khu oå
chuoät coù theå laøm maát ñi khaû
naêng cuûa moät thaønh phoá taän
duïng ñöôïc tính kinh teá coù ñöôïc
nhôø söï keà caän. Caùc chöông trình
caûi taïo caùc khu oå chuoät coù theå
chöa phaûi laø moät öu tieân trong
nhöõng giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù
trình ñoâ thò hoaù, nhöng ñeán thôøi
ñieåm naøy thì laïi laø caàn thieát. Baøi
hoïc ruùt ra töø caùc ñaùnh giaù veà
saùng kieán caûi taïo caùc khu nhaø oå
chuoät cho thaáy chæ rieâng söï can
thieäp coù muïc tieâu khoâng thoâi thì
chöa ñuû. Nhöõng can thieäp ñoù seõ
khoâng coù taùc duïng neáu nhöõng
theå cheá veà ñaát ñai vaø caùc dòch vuï
cô baûn khoâng coù hieäu löïc thoaû
ñaùng vaø khoâng coù saün heä thoáng
Toång quan 41
haï taàng giao thoâng. Thaùch thöùc
ba maët caàn ñöôïc xöû lyù baèng moät
ñoái saùch ba muõi nhoïn, ñieàu naøy
ñoøi hoûi caùc chính saùch ñöôïc phoái
hôïp chaët cheõ giöõa caùc caáp chính
quyeàn trung öông, bang vaø thaønh
phoá. Thaønh coâng cuûa Xingapo
cho thaáy lôïi theá cuûa moät söï phoái
hôïp nhö theá taïi moät quoác gia,
ñoàng thôøi cuõng laø moät thaønh
phoá. Nhöõng thí duï gaàn ñaây hôn
laø ôû Thöôïng Haûi vaø Quaûng Chaâu,
Trung Quoác. Moät thí duï khaùc,
thaäm chí coøn noùng hoåi hôn nöõa
(vaø noùi chung coù khaû naêng aùp
duïng toát) laø Bogotaù ôû Coâloâmbia.
Kinh nghieäm cuûa caùc vuøng ñoâ thò
hoaù thaønh coâng ñaõ chæ ra raèng, cô sôû
cuûa söï chuyeån ñoåi noâng thoân -
thaønh thò thaønh coâng laø heä thoáng
chính saùch khoâng phaân bieät theo
phaïm vi ñòa lyù - goïi taét laø caùc “theå
cheá” trong Baùo caùo naøy. Ñaàu tö vaøo
cô sôû haï taàng ñeå keát noái caùc ñòa baøn
seõ hình thaønh neân moái lieân keát thöù
hai. Nhöõng can thieäp coù muïc tieâu
theo vuøng ñòa lyù chæ neân söû duïng
khi caùc thaùch thöùc trôû neân ñaëc bieät
khoù khaên, nhöng noù luoân caàn ñöôïc
söû duïng keøm theo nhöõng noã löïc
nhaèm hoaøn thieän theå cheá vaø cô sôû
haï taàng.
Caùc chính saùch phaùt trieån vuøng
(khu vöïc) nhaèm lieân keát caùc quoác
gia
Moät soá vuøng trong moät quoác gia
phuø hôïp hôn vôùi vieäc phaùt trieån
noâng nghieäp, vuøng khaùc vôùi coâng
nghieäp vaø thaäm chí coù vuøng laïi phuø
hôïp phaùt trieån dòch vuï. Vaø khi caùc
42 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 5 Taäp trung maø khoâng gaây ra taéc ngheõn ôû taây Trung Quoác: Truøng Khaùnh vaø
Thaønh Ñoâ

Moät thöû nghieäm ôû Trung Quoác coù theå
laøm thay ñoåi töông lai cuûa chính saùch ñoâ
thò hoaù ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Caùc
nhaø hoaïch ñònh chính saùch caàn löu yù
tröôøng hôïp naøy.
Trung Quoác ñang thöïc hieän chieán
löôïc ñoâ thò hoaù, voán ñaõ raát thaønh coâng ôû
caùc vuøng duyeân haûi tieân tieán trong thaäp
kyû 80 vaø 90 theá kyû tröôùc, cho caùc vuøng
saâu trong ñaïi luïc. “Caùch tieáp caän vuøng”
ñaõ ñöôïc thöïc thi taïi hai ñòa ñieåm - Truøng
Khaùnh vaø Thaønh Ñoâ, caû hai ñeàu naèm ôû
vuøng caän taây. Vôùi tæ leä khoaûng 40%, caû
hai nôi naøy ñeàu coù tæ leä ñoâ thò hoaù töông
ñöông vôùi möùc trung bình cuûa Trung
Quoác. Muïc tieâu laø taêng tæ leä naøy leân 70%
naêm 2020, qua ñoù vöøa thuùc ñaåy taäp
trung hoaù, vöøa thuùc ñaåy quaù trình hoäi tuï
noâng thoân - thaønh thò.
Truøng Khaùnh coù daân soá khoaûng 40
trieäu ngöôøi, bao goàm moät thaønh phoá thuû
phuû, saùu thaønh phoá lôùn, 25 thaønh phoá côõ
vöøa vaø nhoû, 95 thò xaõ trung taâm vaø 400
thò traán. Truøng Khaùnh ñöôïc trao qui cheá
vuøng ñoâ thò ñaëc bieät, gioáng nhö Baéc
Kinh, Thöôïng Haûi vaø Thieân Taân vaøi naêm
tröôùc ñoù. Cuõng gioáng caùc thaønh phoá
naøy, Truøng Khaùnh ñöôïc höôûng cô cheá töï
chuû taøi chính lôùn hôn. Thaønh Ñoâ laø moät
vuøng ñoâ thò traûi daøi vaø nhoû hôn, vôùi 11
trieäu daân. Laø thuû phuû 2.000 naêm tuoåi cuûa
tænh Töù Xuyeân, Thaønh Ñoâ coù 8 thaønh phoá
côõ vöøa, 30 thò xaõ trung taâm, 60 thò traán vaø
600 thoân.
Chieán löôïc ñoâ thò hoaù goàm “ba taäp
trung” veà ñaát ñai, ngaønh coâng nghieäp vaø
noâng daân. YÙ töôûng laø taäp trung ñaát ñai
vaø caùc ngaønh coâng nghieäp ñeå tranh thuû
lôïi ích cuûa tính hieäu quaû kinh teá theo qui
moâ, thuùc ñaåy tính cô ñoäng cuûa haøng hoaù
vaø coâng nhaân, vaø caûi thieän phuùc lôïi cuûa
nhöõng di daân môùi ñeán thaønh phoá. Nhaát
quaùn vôùi caùc öu tieân chính saùch ñaõ ñöôïc
vaïch ra cho caùc vuøng coù trình ñoä ñoâ thò
hoaù trung bình ôû möùc 40-50%, troïng taâm
ôû caû hai nôi naøy ñeàu laø caùc theå cheá
chung vaø cô sôû haï taàng lieân keát, chöù
khoâng phaûi laø nhöõng can thieäp coù muïc
tieâu theo khoâng gian.
Theå cheá toát hôn. Troïng taâm nhaán
maïnh vaøo söï ñieàu phoái giöõa caùc caáp
chính quyeàn ñeå quaûn lyù vieäc söû duïng vaø
chuyeån ñoåi ñaát. ÔÛ vuøng queâ, caùc keá
hoaïch taäp trung ñaát ñai noâng thoân baèng
caùch giao quyeàn söû duïng ñaát cho caùc
doanh nghieäp vaø noâng daân. ÔÛ thaønh phoá
vaø thò traán, vieäc hình thaønh caùc khu coâng
nghieäp laø noäi dung then choát trong moät
khuoân khoå bao truøm hôn. Caùc thaønh phoá
lôùn vaø vöøa ñang phaùt trieån caùc ngaønh
cheá taïo coù giaù trò gia taêng cao, trong khi
caùc thaønh phoá nhoû vaø thò traán laïi chuyeân
moân hoaù vaøo caùc ngaønh söû duïng nhieàu
lao ñoäng, thu huùt lao ñoäng töø caùc laøng
queâ gaàn ñoù vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå
taïo ra tính hieäu quaû kinh teá nhôø ñòa
phöông hoaù.
Nhieàu cô sôû haï taàng hôn. Ñaåy maïnh
vieäc xaây döïng cô sôû haï taàng chính yeáu
ñaõ ñöôïc döï truø. Truøng Khaùnh seõ chi
haøng tæ ñoâla cho cô sôû haï taàng, trong ñoù
coù khoaûng 2 tæ ñoâla moät naêm nhaän töø
chính quyeàn trung öông, ngoaøi ra coøn
ñaåy maïnh thu huùt ñaàu tö tö nhaân töø
Hoàng Koâng, Trung Quoác vaø Xingapo. ÔÛ
Thaønh Ñoâ, khoaûng 117 tæ nhaân daân teä seõ
ñöôïc ñaàu tö vaøo 71 döï aùn haï taàng, trong
ñoù coù caû maïng löôùi giao thoâng noâng
thoân - thaønh thò, vaø caùc döï aùn nöôùc saïch
vaø veä sinh ôû caû khu vöïc thaønh thò vaø
noâng thoân. Khoaûng 16,5 tæ nhaân daân teä
nöõa seõ ñöôïc ñaàu tö vaøo 34 döï aùn xaõ hoäi
nhaèm naâng cao möùc soáng cuûa ngöôøi
daân ôû caùc vuøng noâng thoân tuït haäu.
Neáu caùc thò tröôøng cuõng öu ñaõi hai
nôi naøy nhö chính phuû ñaõ töøng laøm thì
hai ñòa phöông naøy seõ caûi thieän ñöôïc ñôøi
soáng cuûa haøng trieäu ngöôøi Trung Quoác ôû
caùc vuøng heûo laùnh. Söï hoäi nhaäp ñaõ thöïc
söï mang laïi nhöõng taùc ñoäng ôû ñòa
phöông. Taïi Truøng Khaùnh, thu nhaäp ôû
noâng thoân naêm 2007 ñaõ taêng nhanh hôn
thu nhaäp cuûa ngöôøi daân thaønh thò. ÔÛ
Thaønh Ñoâ, vieäc taäp trung hoaù noâng daân
ñöôïc cho laø ñaõ laøm naêng suaát taêng 80%,
vaø ngaønh coâng nghieäp ñaõ thu huùt ñöôïc
khoaûng 100.000 noâng daân moät naêm.
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
2009.

ngaønh coâng nghieäp vaø dòch vuï nôû
roä thì söï phaân phoái caùc hoaït ñoäng
kinh teá theo khoâng gian cuõng phaûi
11
thay ñoåi. Khoâng coù nöôùc naøo trôû
neân giaøu coù maø khoâng phaûi thay
ñoåi hình thaùi phaân phoái con ngöôøi
vaø saûn xuaát theo khoâng gian.
Söï taäp trung ngaøy caøng cao con
ngöôøi vaø saûn xuaát vaøo moät soá nôi
treân ñaát nöôùc ñaõ ñaùnh daáu söï taêng
tröôûng kinh teá trong hai thaäp kyû
qua. Ñaáu tranh choáng laïi söï taäp
trung hoaù naøy cuõng coù nghóa laø
choáng laïi baûn thaân söï taêng tröôûng,
 Toång quan 43

vaø caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
caàn theå hieän söï kieân trì khi giaûi
quyeát nhöõng maát caân ñoái ñoù.
Nhöng vôùi söï hoã trôï cuûa caùc chính
saùch cuûa chính phuû, söï phaùt trieån
thaønh coâng cuõng seõ ghi daáu aán
baèng vieäc thu heïp daàn söï cheânh
leäch veà möùc soáng giöõa nhöõng nôi
ñöôïc thò tröôøng öu ñaõi vaø nhöõng
nôi khaùc keùm may maén hôn. Caùc
chính saùch coù theå ñaåy nhanh quaù
trình hoäi tuï veà möùc soáng cô baûn,
khieán ngöôøi daân ôû nhöõng nôi keùm
may maén khoâng phaûi chôø ñôïi
nhöõng tieän ích coâng coäng cô baûn
cho ñeán khi ñaát nöôùc cuûa hoï ñaït
ñeán möùc thu nhaäp cao. Kinh
nghieäm cuûa nhöõng nöôùc phaùt trieån
thaønh coâng cuõng ñaõ giaûi thích cho
söï kieân ñònh nhaèm mang laïi moät
möùc soáng cô baûn ñoàng ñeàu.
Haõy xeùt tröôøng hôïp cuûa Malayx-
ia. Taêng tröôûng kinh teá vaø chính
saùch cuûa chính phuû ñaõ laøm giaûm
ñoùi ngheøo vaø naâng cao möùc soáng,
ñaåy nhanh tieán ñoä ñaït ñöôïc caùc
Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân nieân kyû.
Nhöng trong nhöõng naêm ñaàu cuûa
thôøi kyø taêng tröôûng (1970 ñeán
1976), tæ leä ñoùi ngheøo giöõa caùc bang
khaùc nhau coù söï cheânh leäch trong
moät thôøi gian ngaén, sau ñoù ñaõ hoäi
tuï laïi khi tæ leä naøy ôû taát caû caùc bang
Caäp, Inñoâneâxia, Meâhicoâ, Thaùi Lan
vaø Vieät Nam.
Nhöng khoâng phaûi nöôùc naøo
cuõng coù ñöôïc söï hoäi tuï theo vuøng
trong caùc Chæ soá Phaùt trieån Thieân
nieân kyû nhö tæ leä töû vong ôû treû em,
söùc khoeû baø meï, giaùo duïc cô baûn,
nöôùc an toaøn vaø veä sinh. Vaäy hoï
caàn phaûi laøm gì?
Caâu traû lôøi naèm ôû caùc vuøng tuït
haäu vaø daãn ñaàu, vôùi caùc chính saùch
ñöôïc thieát keá phuø hôïp vôùi möùc ñoä
khoù khaên cuûa vieäc hoäi nhaäp. Maëc
duø ñoäng löïc kinh teá laø quan troïng
nhöng caùc ñieàu kieän chính trò, xaõ
hoäi cuõng taùc ñoäng ñeán toác ñoä cuûa
nhöõng thay ñoåi theo vuøng naøy. Löïa
choïn veà ñòa ñieåm maø con ngöôøi
ñöa ra phaûn aùnh öu theá vaø xu
höôùng cuûa xaõ hoäi vaø caáu truùc chính
trò. Baûn ñoà ngheøo cho ta moät caùi
nhìn nhanh veà nhöõng nôi taäp trung
ñoâng ngöôøi ngheøo (dieän ngheøo
ñoâng - töùc laø “daân ngheøo”), vaø nôi
naøo laø nôi ngheøo nhaát (tæ leä ngheøo
Hình 6. ÔÛ Malayxia, söï hoäi tuï veà möùc soáng cô baûn theo vuøng ñòa lyù
ñaõ dieãn ra nhanh hôn
% cheânh leäch giöõa tæ leä ngheøo cao nhaát vaø thaáp nhaát trong caùc bang cuûa Malayxia
70
1976
60
50

ñeàu giaûm (xem Hình 6). Caùc chæ soá 40

1970

veà y teá (tæ leä töû vong ôû treû sô sinh)

1984
30 1990
ôû caùc bang taêng tröôûng chaäm ñaõ 1995
giaûm nhanh hôn, chöùng toû caùc cô 20
2002
cheá ñaùnh thueá vaø trôï caáp ñeàu ñaõ 10
hoaït ñoäng toát. Nhieät tình nhaèm giaûi
0
quyeát söï baát bình ñaúng veà möùc 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla naêm 2000
soáng theo vuøng ñaõ ñöôïc ñeàn ñaùp ôû
nhöõng nöôùc nhö Trung Quoác, Ai Nguoàn: Ban keá hoaïch hoaù kinh teá Malayxia naêm 2008.
44 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
cao - töùc laø “vuøng ngheøo”). Nhöõng
baûn ñoà naøy cho ta bieát nhieàu ñieàu
veà caùc ñieàu kieän chính trò, xaõ hoäi
trong moät nöôùc: söï di chuyeån cuûa
ngöôøi ngheøo coù theå phaûn aùnh toát
nhaát nhöõng trôû ngaïi ñoái vôùi tính cô
ñoäng cuûa hoï, vì hoï laø ñoái töôïng coù
nhieàu lyù do nhaát ñeå di chuyeån
nhöng laïi coù ít nguoàn löïc nhaát ñeå
laøm ñieàu ñoù.
Söû duïng thoâng tin veà nôi ngöôøi
ngheøo cö truù vaø vuøng ngheøo, chuùng
ta coù theå xaùc ñònh ñoái saùch phuø hôïp
vôùi ñieàu kieän cuûa töøng nöôùc:
● Caùc nöôùc vôùi nhöõng vuøng tuït haäu
coù daân cö thöa thôùt. ÔÛ Trung
Quoác, tæ leä ngheøo cao nhaát laø ôû
caùc tænh mieàn taây, nhöng ngöôøi
ngheøo laïi taäp trung ôû vuøng ñoâng
nam vaø mieàn trung, vaø caùc nôi
khaùc thaäm chí laïi gaàn vôùi vuøng
ven bieån tieân tieán (xem Baûn ñoà
7, phaàn a). Vì theá, maät ñoä kinh
teá vaø maät ñoä daân soá coù söï truøng
laép. Moät nöôùc coù ít söï chia caét -
nhöõng raøo caûn veà ngoân ngöõ vaø
caùc raøo caûn khaùc khoâng cao - vaø
ngöôøi daân, keå caû ngöôøi ngheøo,
coù theå di chuyeån ñeå giaûm bôùt
khoaûng caùch cuûa hoï ñeán nhöõng
nôi coù maät ñoä cao. Caùc theå cheá
khoâng xaùc ñònh veà phaïm vi ñòa
lyù, maø nhöõng theå cheá naøy ñaûm
baûo thò tröôøng ñaát ñai vaän haønh
toát, quyeàn veà taøi saûn coù hieäu löïc
vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi cô baûn nhö
giaùo duïc vaø chaêm soùc y teá ñöôïc
cung caáp, coù theå laø truï coät cuûa
moät chieán löôïc hoäi nhaäp kinh teá
nhaèm giaûm bôùt khoaûng caùch
kinh teá giöõa caùc vuøng daãn ñaàu
vaø tuït haäu. Chileâ, Ai Caäp, OÂnñu-
raùt, Inñoâneâxia, Nga, Uganña vaø
Vieät Nam laø caùc thí duï khaùc veà
nhöõng nöôùc maø thaùch thöùc
phaùt trieån theo vuøng laø vaán ñeà
ñôn chieàu - vaán ñeà chính laø
khoaûng caùch.
● Caùc nöôùc khoâng chia caét vôùi
nhöõng vuøng tuït haäu coù daân cö
taäp trung ñoâng ñuùc. ÔÛ Braxin, tæ
leä ñoùi ngheøo cao nhaát ôû mieàn
baéc vaø ñoâng baéc: 8 trong 10
bang ngheøo nhaát naèm ôû mieàn
ñoâng baéc, coøn hai bang coøn laïi
ôû mieàn baéc (xem Baûn ñoà 7,
phaàn b). Nhöng hoaït ñoäng kinh
teá vaø ngheøo ñoùi laïi taäp trung
cao nhaát ôû nhöõng cuïm ñoâ thò
gaàn vuøng ven bieån, töø vuøng
ñoâng baéc ngheøo khoù ñeán vuøng
ñoâng nam thònh vöôïng. Maät ñoä
kinh teá vaø maät ñoä daân cö chæ
phaàn naøo xuaát hieän ñoàng thôøi.
Caùc trieäu chöùng lieân quan ñeán
ñoùi ngheøo thöôøng dieãn ra ôû
nhöõng nöôùc, nôi maø söï chia caét
trong noäi boä nöôùc ñoù nhö söï
khaùc bieät veà thoå ngöõ hay söï
chia reõ chính trò thaáp, nhöng do
nhöõng lyù do lòch söû hoaëc lieân
quan ñeán chính trò maø söï taäp
trung ñoâng daân cö laïi ñöôïc
“phaâ n boá sai”. Baê n glañeù t ,
Coâloâmbia, Gana, Thaùi Lan vaø
Thoå Nhó Kyø coù ñieàu kieän töông
töï nhö nhau. ÔÛ nhöõng nôi nhö
vaäy, söùc huùt cuûa tính kinh teá
nhôø tích tuï ôû nhöõng vuøng daãn
ñaàu vaø tính cô ñoäng cuûa lao
ñoäng khoâng ñuû maïnh ñeå taïo ra

söï taäp trung hoaù vaø söï hoäi tuï.
Vaán ñeà “khoaûng caùch xa vaø söï
taäp trung sai” coù theå ñöôïc khaéc
phuïc nhôø chính saùch hoäi nhaäp
kinh teá hai muõi nhoïn: caùc theå
cheá khoâng xaùc ñònh veà phaïm vi
ñòa lyù caàn ñöôïc cuûng coá bôûi heä
thoáng cô sôû haï taàng lieân keát
vuø n g, chaú n g haï n nhö caù c
ñöôøng cao toác vaø ñöôøng saét
lieân vuøng hay heä thoáng vieãn
thoâng hieän ñaïi.
● Caùc nöôùc bò chia caét vôùi nhöõng
vuøng tuït haäu coù daân cö ñoâng ñuùc.
ÔÛ AÁn Ñoä, hôn 400 trieäu ngöôøi
daân soáng ôû caùc bang laïc haäu
mieàn trung, queâ höông cuûa treân
60% ngöôøi ngheøo cuûa quoác gia
(xem Baûn ñoà 7, phaàn c). Ngöôøi
ngheøo taäp trung ôû ñaây vì moät lyù
do: ñoù laø vuøng ñoàng baèng maøu
môõ vaø laø caùi noâi cuûa neàn vaên
minh AÁn Ñoä. Nhöng ngaøy nay,
queâ höông cuûa hoï khoâng coøn
may maén nhö xöa, vaø theá giôùi
ñaõ thay ñoåi. Söï di chuyeån cuûa
lao ñoäng raát haïn cheá do söï chia
caét veà ngoân ngöõ vaø ñaúng caáp.
Chính saùch tìm caùch khoâi phuïc
taêng tröôûng ôû nhöõng tænh laïc
haäu naøy thoâng qua cô cheá taøi trôï
bao caáp vaø caáp baèng coâng
nghieäp öu ñaõi laïi khoâng trôï giuùp
ñöôïc gì cho söï cô ñoäng ñoù.
Ngaøy nay, cuoäc tranh luaän ñaõ
chuyeån sang hoäi nhaäp kinh teá -
caùc chính saùch ñaõ trôû neân phuø
hôïp hôn vôùi tính cô ñoäng cuûa
lao ñoäng nhö cô sôû haï taàng lieân
vuøng vaø dòch vuï giaùo duïc, y teá
toát hôn. Qua thôøi gian, nhöõng
chính saùch naøy vaø söï di cö giöõa
Toång quan 45
caùc bang ñöôïc caùc chính saùch ñoù
haäu thuaãn seõ giuùp giaûm bôùt söï
chia caét voán ñang laø nguyeân
nhaân khieán khoaûng caùch giöõa
caùc vuøng daãn ñaàu vaø vuøng tuït
haäu coù maät ñoä daân cö ñoâng ñuùc
theâm daøi. Trong khi ñoù, nhöõng
vuøng naøy laïi ñang caàn moät baøn
tay trôï giuùp töø caùc cô cheá
khuyeán khích saûn xuaát coù muïc
tieâu theo vuøng. Moät nöôùc khaùc
coù chöông trình hoäi nhaäp ba maët
veà khoaûng caùch, vuøng ngheøo
ñoâng daân vaø söï chia caét noäi boä
laø Nigieâria. ÔÛ nhöõng nôi nhö
vaäy, ñoái saùch seõ phaûi laø moät söï
keát hôïp giöõa caùc chính saùch
khoâng phaân bieät theo phaïm vi
ñòa lyù, lieân keát vaø coù muïc tieâu.
Chính phuû khoâng neân maéc sai
laàm do quaù noùng voäi vôùi thò tröôøng
maø neân coá gaéng giuùp caùc vuøng tuït
haäu. Nhöng nhöõng can thieäp ñoù
khoâng neân ñi ngöôïc laïi vôùi caùc caûi
caùch theå cheá vaø ñaàu tö vaøo cô sôû haï
taàng. Kinh nghieäm cho thaáy khoâng
neân taïo khuyeán khích ñoái vôùi
nhöõng hoaït ñoäng phuï thuoäc vaøo
tính kinh teá nhôø tích tuï hay khaû
naêng tieáp caän thò tröôøng theá giôùi.
Khuyeán khích coù muïc tieâu cho
ngaønh noâng nghieäp laø öùng vieân
haøng ñaàu trong nhöõng vuøng chuû
yeáu laø noâng nghieäp vaø noâng thoân.
Döïa chuû yeáu vaøo caùc khuyeán khích
coù muïc tieâu cho ngaønh coâng
nghieäp - nhö AÁn Ñoä ñaõ laøm trong
nhieàu thaäp kyû - seõ khoâng giuùp ñöôïc
caùc bang tuït haäu caûi thieän möùc
soáng leân ngang baèng möùc cuûa caùc
bang tieân tieán.
46 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûn ñoà 7. Ba loaïi hình quoác gia khaùc nhau veà nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi söï phaùt trieån vuøng

a. Trung Quoác: Tæ leä ngheøo ôû mieàn taây cao, nhöng haàu heát ngöôøi ngheøo laïi soáng ôû mieàn ñoâng

Daân soá ngheøo (%)

< 17.5
17,6–35,9 Maät ñoä ngheøo
36,0–51,6
51,7–70,3 Moãi chaám töông ñöông
70,4–81,1 vôùi 50.000 ngöôøi ngheøo

b. Braxin: Tæ leä ngheøo ôû mieàn baéc vaø ñoâng baéc cao, nhöng haàu heát ngöôøi ngheøo laïi soáng ven bieån
Daân soá ngheøo
(%)

< 12
12–25 Maät ñoä ngheøo
25–35
35–45
Moãi chaám töông ñöông
>45 vôùi 50.000 ngöôøi ngheøo

c. AÁn Ñoä: Tæ leä ngheøo ôû caùc bang mieàn trung cao vaø cuõng coù nhieàu ngöôøi ngheøo soáng ôû ñaây
Daân soá ngheøo
(%)

6,4–9,7 Maät ñoä ngheøo

9,8–16,7
16,8–24,8 Moãi chaám töông ñöông
24,9–35,4 vôùi 50.000 ngöôøi ngheøo
35,5–46,6
Khoâng coù soá lieäu

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.


Hoäi nhaäp khu vöïc ñeå taêng khaû
naêng tieáp caän thò tröôøng toaøn caàu
Giaù trò cuûa caùc thoûa thuaän thöông
maïi toaøn caàu so vôùi thoûa thuaän khu
vöïc ñaõ laø chuû ñeà tranh caõi nhieàu
naêm nay. Cuoäc tranh luaän ñoù ñeán
nay veà cô baûn ñaõ coù keát luaän. ÔÛ
ñaâu maø caùc hieäp öôùc khu vöïc hoaëc
hieäp ñònh song phöông khoâng gaây
trôû ngaïi cho thöông maïi vôùi caùc
nöôùc ôû nhöõng khu vöïc khaùc, vaø ôû
ñaâu nhöõng hieäp öôùc ñoù ñöôïc ñi
keøm bôûi nhöõng bieän phaùp thuùc ñaåy
caùc doøng haøng hoaù, lao ñoäng vaø taøi
chính - nhö cô sôû haï taàng hay caùc
cô cheá ñeàn buø - thì ôû ñoù, chuùng
phaùt huy taùc duïng. Ngoaøi ra, chuùng
khoâng ñaùng baän taâm.
Baùo caùo naøy khoâng nhaéc laïi cuoäc
tranh caõi ñoù. Traùi laïi, noù ñeà caäp
ñeán caâu hoûi laøm theá naøo ñeå caùc
nöôùc ñang phaùt trieån coù theå coù
ñöôïc khaû naêng tieáp caän toát nhaát
ñeán caùc thò tröôøng trong khu vöïc
cuûa hoï cuõng nhö treân toaøn theá giôùi.
Vò trí ñòa lyù ñoùng vai troø raát lôùn
trong vieäc quyeát ñònh caùi gì caàn
thieát, khoâng caàn thieát vaø caùi gì seõ
thaát baïi. Nhöng vôùi moät keát hôïp
ñuùng caùc haønh ñoäng chính saùch,
ngay caû nhöõng nöôùc ôû ñaâu ñoù treân
theá giôùi ñang bò tuït haäu cuõng coù
theå khaéc phuïc ñöôïc nhöõng ñieåm
baát lôïi veà ñòa lyù cuûa mình. Caùch maø
chuùng ta coù theå traû lôøi ñöôïc lieäu caùc
haønh ñoäng ñoù coù ñöôïc ñeàn ñaùp hay
khoâng laø ôû choã lieäu khaû naêng tieáp
caän thò tröôøng coù ñöôïc caûi thieän
ñaùng keå hay khoâng.
Moät soá khu vöïc treân theá giôùi
laøm ñöôïc toát hôn caùc khu vöïc khaùc
(xem Hình 7). Caùc nöôùc trong
Toång quan 47
nhöõng khu vöïc naøy giôø ñaây ñaõ coù
bieân giôùi kinh teá moûng hôn (xem
Baûn ñoà 8, phaàn a). Hoï coù ñuû khaû
naêng ñeå duy trì caùc ñöôøng bieân
giôùi moûng hôn, vì caùc nöôùc laùng
gieàng cuûa hoï cuõng ñang khaám khaù
leân. Ñoái vôùi hoï, thò tröôøng khu vöïc
laø thò tröôøng theá giôùi. Caùc nöôùc
khaùc, nhö caùc nöôùc Ñoâng AÙ chaúng
haïn, laïi cho pheùp duy trì moái quan
heä giöõa saûn xuaát vaø taêng tröôûng,
vaø tìm caùch vöôït qua caû nhöõng
ñöôøng bieân daøy ñaëc. Nhöng
chuyeân moân hoùa chæ coù theå laøm
taêng tính hieäu quaû neáu qui moâ saûn
xuaát lôùn vaø ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi
tieáp caän ñöôïc nhöõng thò tröôøng lôùn
cuûa Baéc baùn caàu.
Caùc nöôùc phaùt trieån sau caàn phaûi
laøm gì ñeå ñaåy nhanh toác ñoä phaùt
trieån? Ñaëc ñieåm chung laø caùc nöôùc
Hình 7. Ñoâng Baéc, Ñoâng Nam vaø Nam AÙ ñang ñuoåi kòp caùc nöôùc phaùt trieån
(toác ñoä taêng tröôûng GDP ñaàu ngöôøi bình quaân haøng naêm, 1960-2006)
Ñoâng Baéc AÙ
Caùc nöôùc thu nhaäp cao khaùc
Ñoâng Nam AÙ vaø Thaùi Bình Döông
Nam AÙ
OECD
Baéc Phi
Trung AÙ, vuøng Caùpcadô vaø Thoå Nhó Kyø
Trung Myõ vaø vuøng Caribeâ
Ñoâng AÂu vaø Nga
Taây AÙ
Nam Myõ
Nam Phi
Taây Phi
Trung Phi
–1 0 1 2 3 4 5 6
Phaàn traêm
Nguoàn: Nhoùm taùc giaû Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
48 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
naøy ñeàu taïo ra söï chia caét - töùc laø
caùc ñöôøng bieân giôùi ñaäm ñaëc. Ñieåm
khaùc nhau giöõa hoï laø khoaûng caùch
ñeán caùc thò tröôøng theá giôùi lôùn vaø
lieäu coù moät nöôùc lôùn naøo ñoù naèm
gaàn hoï hay khoâng (xem Baûn ñoà 8,
phaàn b).
● Caùc nöôùc ôû nhöõng khu vöïc gaàn thò
tröôøng theá giôùi lôùn. Ñoái vôùi
nhöõng nöôùc ôû gaàn thò tröôøng
lôùn, söï hoäi nhaäp khu vöïc vaø
toaøn caàu khoâng ñoøi hoûi phaûi coù
söï khaùc bieät hoùa theo vuøng ñòa
lyù. Caùc bieän phaùp khoâng phaân
● Caùc nöôùc coù neàn kinh teá lôùn ôû
bieät theo phaïm vi ñòa lyù nhö
hoaøn thieän caùc chính saùch kinh
teá vaø moâi tröôøng ñaàu tö seõ thu
huùt ñöôïc voán vaø coâng ngheä töø
nhöõng thò tröôøng tinh vi hôn ôû
gaàn ñoù. Nguoàn taøi naêng vaø lao
ñoäng reû chöa söû duïng heát cuûa
nhöõng nöôùc naøy laø söùc haáp daãn
maõnh lieät cuûa hoï. Vieäc hoï laø
nhöõng nöôùc tuït haäu hay tieân
tieán trong khu vöïc khoâng maáy
quan troïng; söï hieän dieän cuûa
moät maët trôøi gaàn ñoù ñaõ bieán taát
caû hoï thaønh caùc haønh tinh nhoû.
Xuaát khaåu cuûa Meâhicoâ sang Myõ
chæ baèng 1,7% neàn kinh teá Myõ.
Meâhicoâ thaäm chí coøn caàn xaây
döïng moái quan heä maät thieát hôn
vôùi Myõ. Nhöng vôùi nhöõng nöôùc
khaùc ôû Trung Myõ, lôïi ích thu
ñöôïc töø vieäc lieân keát cô sôû haï
taàng vôùi Meâhicoâ raát nhoû - thò
tröôøng Baéc Myõ ñaõ laøm cho taát
caû caùc thò tröôøng Trung Myõ trôû
neân nhoû beù. Khaû naêng tieáp caän
thò tröôøng laïi coù xu höôùng phuï
thuoäc nhieàu nhaát vaøo söï oån ñònh
kinh teá. Caùc theå cheá khoâng phaân
bieät khoâng gian phaûi cho pheùp
lieân keát Trung Myõ vôùi thò tröôøng
theá giôùi. Ñieàu naøy cuõng ñuùng
ñoái vôùi Ñoâng AÂu, Baéc Phi vaø
Ñoâng Nam AÙ. Caùc nöôùc trong
nhöõng khu vöïc naøy coù khaû naêng
tieáp caän thò tröôøng treân möùc
trung bình, maëc duø tuøy thuoäc
chính saùch vaø luaät leä kinh teá cuûa
hoï maø khaû naêng tieáp caän naøy
khoâng ñoàng nhaát giöõa caùc nöôùc
trong khu vöïc (Xem Baûn ñoà 8,
phaàn b).
nhöõng khu vöïc xa thò tröôøng theá
giôùi lôùn. Ñeå lieân keát caùc khu vöïc
ôû xa thò tröôøng theá giôùi lôùn
nhöng coù neàn kinh teá khaù lôùn -
Ñoâng AÙ, chaâu Myõ La tinh, Nam
Phi vaø Nam AÙ - nhöõng theå cheá
khoâng phaân bieät theo phaïm vi
ñòa lyù caàn nhöng chöa ñuû. Vôùi
nhöõng nöôùc laïc haäu trong caùc
khu vöïc naøy, nhö Moâng Coå, Neâ-
pan, Paragoay vaø Dimbabueâ,
moät soá caùch tieáp caän thò tröôøng
theá giôùi laø phaûi qua caùc nöôùc
laùng gieàng lôùn hôn. Braxin,
Trung Quoác vaø AÁn Ñoä haáp daãn
caùc nhaø ñaàu tö vì qui moâ thò
tröôøng cuûa hoï raát tieàm naêng, vaø
“nhöõng taùc ñoäng treân thò tröôøng
saân nhaø” naøy coù theå taïo ñoäng
löïc ñeå chuyeân moân hoùa vaø giuùp
caùc doanh nghieäp cuûa hoï caïnh
tranh treân thò tröôøng theá giôùi.
Moät löu yù: ñeå tieáp caän thò
tröôøng, thöôùc ño thích hôïp veà
khoaûng caùch laø khoaûng caùch
kinh teá chöù khoâng phaûi khoaûng
caùch hình hoïc Ôclít. Baèng vieäc
 Toång quan 49

Baûn ñoà 8. Söï tieáp caän thò tröôøng ñaõ phaân bieät caùc khu vöïc treân theá giôùi
a. Ñöôøng bieân giôùi ôû caùc khu vöïc ñang phaùt trieån ñaäm ñaëc hôn

b. Qui moâ vaø khaû naêng tieáp caän thò tröôøng khaùc nhau raát lôùn giöõa caùc vuøng

Tieáp caän thò tröôøng

thöïc teá so vôùi Myõ, 2003

< 0.040
0,040–0,090
0,091–0,240
0,241–0,910
> 0,910
Khoâng coù soá lieäu

c. Ba khía caïnh gôïi yù ñeán moät caùch phaân loaïi ñôn giaûn caùc khu vöïc treân theá giôùi

Caùc vuøng vôùi

Quoác gia thu nhaäp cao
Caùc quoác gia vôùi thò
tröôøng theá giôùi
Caùc quoác gia lôùn xa thò
tröôøng theá giôùi
Caùc quoác gia nhoû xa thò
tröôøng theá giôùi

Nguoàn: Phaàn a: Nhoùm WDR 2009 (xem chi tieát chöông 3); phaàn b: Mayer 2008 (xem chi tieát chöông 9);
phaàn c: Nhoùm WDR 2009 (xem chi tieát chöông 9).
50 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
keát hôïp giöõa caùc hieäp öôùc song
phöông, chính saùch giao thoâng
saùng taïo vaø chuyeân moân hoùa
maïnh meõ vaøo caùc saûn phaåm thoâ,
Chileâ ñaõ giaûm ñöôïc khoaûng caùch
ñeán Baéc Myõ vaø thieát laäp ñöôïc
caùc moái lieân heä toaøn caàu chöù
khoâng chæ laø khu vöïc. Nhöng
nhöõng tröôøng hôïp nhö theá chæ laø
ngoaïi leä. Vôùi nhöõng nöôùc nhoû
hôn trong caùc khu vöïc naøy, caû
caûi caùch theå cheá laãn söï lieân keát
vôùi khu vöïc ñeàu caàn thieát cho
hoäi nhaäp kinh teá.
● Caùc nöôùc khoâng coù neàn kinh teá
lôùn ôû nhöõng khu vöïc xa thò tröôøng
theá giôùi. Thaùch thöùc cam go nhaát
laø vôùi caùc nöôùc thuoäc nhöõng
vuøng treân theá giôùi bò chia caét bôûi
caùc ñöôøng bieân giôùi daøy ñaëc, xa
thò tröôøng theá giôùi maø laïi khoâng
phaûi laø nöôùc lôùn ñeå coù theå trôû
thaønh traïm trung chuyeån cuûa
khu vöïc ñeán thò tröôøng theá giôùi,
nhö Braxin hay AÁn Ñoä coù theå
laøm. Vôùi nhöõng khu vöïc naøy,
ñòa kinh teá ñaõ ñaët ra moät thaùch
thöùc ba maët. Coát Ñivoa hoaëc
Tandania khoù coù theå bò pheâ
phaùn vì chæ lo laéng cho söï ngheøo
khoù cuûa chính mình maø khoâng
quan taâm ñeán caùc nöôùc laùng
gieàng keùm may maén hôn nhö
Buoáckina Phaxoâ hay Burunñi.
Thöïc ra, nhìn thaáy nhöõng lôïi ích
cuûa söï hôïp taùc khu vöïc, caùc
nöôùc naøy ñaõ noã löïc khoâng
ngöøng ñeå thuùc ñaåy söï lieân keát
kinh teá trong khu vöïc. Thaäm chí,
ECOWAS coøn ñöa vaøo moät ñieàu
khoaûn cho pheùp coâng nhaân ñöôïc
sang nöôùc khaùc laøm vieäc, moät
giai ñoaïn hoäi nhaäp cao maø chæ
Lieân minh Chaâu AÂu môùi ñaït ñeán
(vaø cuõng chæ trong thôøi gian gaàn
ñaây). Toå chöùc naøy cuõng ñaõ coá
gaéng chia seû cô sôû haï taàng khu
vöïc. Caùc khu vöïc khaùc töông töï
nhö vaäy laø Trung Phi, Trung AÙ
vaø caùc quoác ñaûo Thaùi Bình
Döông. Nhöõng nöôùc ôû caùc khu
vöïc naøy ñeàu ñöùng tröôùc moät
thaùch thöùc ba maët (xem Ñòa lyù
trong söï vaän ñoäng: Maät ñoä, Khoaûng
caùch vaø söï chia caét ôû chaâu Phi Haï
Xahara). Keát hôïp caùc noã löïc
nhaèm taêng cöôøng söï hôïp taùc theå
cheá vaø ñaàu tö cô sôû haï taàng khu
vöïc laø caàn nhöng chöa ñuû. Coøn
phaûi coù nhöõng khuyeán khích coù
muïc tieâu, thoâng qua söï tieáp caän
coù öu ñaõi ñeán thò tröôøng caùc
nöôùc phaùt trieån, coù theå baèng
caùch ñöa ra nhöõng ñieàu kieän cho
söï hôïp taùc khu vöïc laø phaûi caûi
thieän theå cheá vaø cô sôû haï taàng.
Taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi hoã
trôï cho noã löïc cuûa nhöõng nöôùc coù
“tæ ngöôøi ngheøo nhaát” naøy ñeå lieân
keát neàn kinh teá cuûa hoï, caû trong
nöôùc vaø vôùi caùc nöôùc khaùc. Haøng
tæ cuoäc soáng ñang phuï thuoäc vaøo
ñieàu naøy.
 Toång quan 51

Chuùng ta ñaõ quen thuoäc vôùi söï chuyeån ñoåi ngaønh voán raát caàn thieát cho taêng
tröôûng kinh teá - nhöõng thay ñoåi trong coâng vieäc vaø toå chöùc töø nhöõng neàn kinh
teá thuaàn noâng trôû thaønh nhöõng neàn kinh teá coâng nghieäp hoùa vaø ñònh höôùng dòch
vuï. Baùo caùo naøy baøn ñeán söï chuyeån ñoåi theo khoâng gian, moät vaán ñeà chaéc chaén
seõ phaûi dieãn ra khi caùc nöôùc phaùt trieån. Maät ñoä cao hôn, khoaûng caùch ngaén hôn
vaø ít söï chia caét hôn laø nhöõng ñieàu kieän thieát yeáu ñeå coù ñöôïc thaønh coâng kinh teá
trong moät töông lai nhìn thaáy. Chuùng caàn ñöôïc coå vuõ. Cuøng vôùi chuùng seõ laø söï
taêng tröôûng khoâng caân ñoái. Khi ñöôïc ñi keøm vôùi caùc chính saùch phuø hôïp vôùi ñieàu
kieän ñòa kinh teá cuûa caùc nöôùc, nhöõng thay ñoåi naøy seõ mang ñeán söï phaùt trieån
hoaø nhaäp - moät caùch nhanh choùng hôn, chöù khoâng phaûi ñôïi maõi veà sau.
Ñeà daãn cho baùo caùo
N
aêm 1971, Simon Kuznets,
moät ngöôøi nhaäp cö goác
Nga laäp nghieäp ôû Hoa Kyø,
ñaõ ñöôïc trao giaûi Noâ-ben Kinh teá
“vì nhöõng dieãn giaûi döïa treân cô sôû
thöïc nghieäm cuûa oâng lieân quan ñeán
söï taêng tröôûng kinh teá ñaõ daãn ñeán
moät caùch nhìn môùi vaø saâu saéc veà cô
caáu kinh teá, xaõ hoäi vaø quaù trình
phaùt trieån.”1 Trong baøi thuyeát trình
ñoaït giaûi cuûa mình, Kuznets ñaõ
toång keát nhöõng thay ñoåi cô caáu ñi
keøm vôùi söï taêng tröôûng kinh teá, vaø
nhaán maïnh “söï chuyeån ñoåi töø caùc
hoaït ñoäng theo ñuoåi saûn xuaát noâng
nghieäp sang phi noâng nghieäp, vaø
gaàn ñaây laø chuyeån ñoåi töø coâng
nghieäp sang dòch vuï.”2 Ñaây laø
nhöõng thay ñoåi cô caáu trong hoaït
ñoäng saûn xuaát ñeå caùc quoác gia coù
theå trôû neân thònh vöôïng. Caùc quoác
gia khoâng theå phaùt trieån neáu chæ
taêng cöôøng duy nhaát moät hoaït
ñoäng. Hoï phaûi theo ñuoåi nhieàu
hoaït ñoäng khaùc nhau, vaø caûi tieán ñeå
chuùng toát hôn.
Trong nhieàu naêm qua, ñieàu naøy
ñaõ ñöôïc khaúng ñònh nhieàu laàn ñeán
möùc hieän nay ngöôøi ta coi ñaây gaàn
nhö laø moät ñieàu hieån nhieân. Keùm
roõ raøng hôn nhöng khoâng keùm
phaàn quan troïng hôn laø söï chuyeån
ñoåi theo phaïm vi ñòa lyù caàn thieát ñeå
taïo ra nhöõng chuyeån ñoåi veà cô caáu.
Moät soá vuøng ñaëc bieät phuø hôïp cho
canh taùc noâng nghieäp, moät soá nôi
khaùc thích hôïp cho coâng nghieäp, vaø
coù nhöõng nôi thích hôïp cho dòch
vuï. Khi caùc neàn kinh teá ñöôïc coâng
nghieäp hoùa vaø ngaønh dòch vuï tuyeån
duïng nhieàu lao ñoäng hôn thì hình
thuø neàn kinh teá cuõng phaûi thay ñoåi.
Nhöõng thay ñoåi naøy, bao goàm söï
ñieàu chænh xaõ hoäi cuõng nhö kinh teá,
coù theå chæ dieãn ra sau moät thôøi gian
daøi. Theá giôùi kinh teá khoâng phaûi laø
khoâng coù söï ma saùt. Seõ khoâng theå
giaûi quyeát ñöôïc caâu hoûi “caùi gì” vaø
“nhö theá naøo” trong saûn xuaát kinh
teá neáu khoâng giaûi quyeát ñöôïc caâu
hoûi “ôû ñaâu”.
Ñaëc bieät vôùi caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch, ñieàu quan troïng laø phaûi
hieåu ñöôïc nhöõng thay ñoåi naøy vaø
ñaùnh giaù caùc löïc thò tröôøng quyeát
ñònh hình thuø cuûa söï thay ñoåi.
Nhöõng ñieàu hoï caàn tìm hieåu coù theå
laø söï khaùc nhau giöõa söï thònh
vöôïng vôùi söï trì treä, hoaëc coù theå laø
moät trong nhöõng baøi hoïc quan
troïng cuûa theá kyû 20. Sau khi
Kuznets rôøi khoûi nöôùc Nga vaøo
naêm 1922, caùc nhaø laõnh ñaïo Lieân
Xoâ aùp duïng moät caùch tieáp caän ñòa
lyù kinh teá khaùc so vôùi caùch tieáp caän
cuûa Hoa Kyø. Chieán löôïc cuûa Lieân 53
54 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Xoâ laø baét buoäc daân chuùng di chuyeån
sang phía ñoâng vaø phía taây, ñoàng
thôøi phaùt trieån saûn xuaát kinh teá
theo hình thöùc traûi roäng. Trong khi
ñoù, daân chuùng Myõ di chuyeån moät
caùch töï nguyeän veà höôùng nam vaø
höôùng taây vaø hoaït ñoäng saûn xuaát
kinh teá trôû neân taäp trung hôn. Naêm
naêm sau khi Kuznets qua ñôøi vaøo
naêm 1985, Lieân bang Xoâ Vieát suïp
ñoå. Thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi ôû Nga
khi ñoù chæ baèng moät phaàn tö so vôùi
Hoa Kyø. Söï phaân boá khoâng gian
thieáu hieäu quaû khoâng phaûi laø
nguyeân do duy nhaát daãn ñeán söï
suïp ñoå cuûa Lieân bang Xoâ Vieát. Tuy
nhieân, ñieàu naøy cuõng khoâng giuùp
ích ñöôïc nhieàu.
Khi nöôùc Nga chuyeån töø neàn
kinh teá keá hoaïch hoùa sang kinh teá
thò tröôøng, söï phaân boá khoâng gian
trôû neân hieäu quaû hôn. Trong giai
ñoaïn töø naêm 1989 ñeán 2004, haàu
heát caùc doanh nghieäp môùi thaønh
laäp ñeàu choïn ñòa ñieåm hoaït ñoäng ôû
nhöõng nôi deã tieáp caän Maùt-xcô-va,
Xanh Peâteùcbua vaø caùc thò tröôøng
quoác teá.3 Trong 3 thaäp kyû trôû laïi
ñaây, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ghi laïi
nhieàu thay ñoåi caàn thieát veà ñòa lyù
kinh teá ñeå tieáp tuïc phaân boá khoâng
gian moät caùch hieäu quaû trong boái
caûnh tieán boä coâng ngheä vaø thay ñoåi
cô caáu saûn xuaát. Hoï ñaõ nghieân cöùu
nhöõng aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá
nhö daân soá taêng, caùc thò tröôøng
toaøn caàu hoùa, vaø caùc ranh giôùi quoác
teá ñoái vôùi ñòa ñieåm ñònh cö cuûa con
ngöôøi vaø hoaït ñoäng saûn xuaát. Caùc
nhaø nghieân cöùu cuõng ñang baét ñaàu
ñaùnh giaù xem chính phuû caùc quoác
gia coù theå taïo thuaän lôïi hay ngaên
trôû nhöõng chuyeån ñoåi naøy nhö theá
naøo. Baùo caùo naøy toùm taét nghieân
cöùu noùi treân vaø nhöõng taùc ñoäng
cuûa noù ñeán chính saùch coâng.
Caùc chính saùch cuûa chính phuû coù
yù nghóa raát quan troïng. Cuøng vôùi
söï phaùt trieån, con ngöôøi vaø hoaït
ñoäng saûn xuaát trôû neân taäp trung
hôn - taïi caùc thaønh phoá vaø thò traán,
cuõng nhö caùc vuøng gaàn vôùi caùc thò
tröôøng trong nöôùc vaø quoác teá.
Nhöng maëc duø caùc hoaït ñoäng kinh
teá taäp trung ôû moät soá vuøng naøo ñoù
taïi moät quoác gia hay treân theá giôùi,
daân chuùng coù theå soáng daøn traûi ra
caùc vuøng noâng thoân hoaëc nhöõng
nôi caùch xa khu vöïc giaøu coù, do ñoù
coù theå taïo ra nhöõng caùch bieät ñòa lyù
lôùn trong möùc soáng. Baùo caùo naøy
phaân tích nguyeân nhaân cuûa hieän
töôïng naøy, vaø ñaùnh giaù lieäu caùch
naøo laø toát nhaát ñeå thay ñoåi ñòa lyù
kinh teá cuûa caùc quoác gia ñang phaùt
trieån. Trong baát kyø tröôøng hôïp naøo
thì hoaït ñoäng kinh teá vaãn seõ taäp
trung. Nhöng ñoù laø söï taäp trung coù
quaûn lyù, nhö nöôùc Myõ ñaõ laøm, vaø
söï taäp trung naøy coù theå thuùc ñaåy
taêng tröôûng vaø hoäi nhaäp. Neáu quaûn
lyù theo caùch khaùc, söï taäp trung ñoù
coù theå taïo ra söï tan raõ vaø tuyeät
voïng, thaäm chí xung ñoät.
Baùo caùo naøy bao quaùt moät taäp
hôïp roäng lôùn goàm caùc hieän töôïng
coù veû nhö raát khaùc nhau nhöng lan
toûa ôû taát caû caùc caáp ñoä, töø ñòa
phöông ñeán quoác gia vaø quoác teá, töø
ñòa lyù nhaân khaåu ñeán ñòa lyù vaät lyù
vaø ñòa lyù chính trò, vaø töø caùc theå cheá
quoác gia vaø toaøn caàu cho ñeán caùc
can thieäp coù muïc tieâu. Ñeå giöõ cho
baùo caùo coù keát caáu chaët cheõ, moät soá

khía caïnh trong chuyeån ñoåi theo
phaïm vi ñòa lyù seõ ñöôïc nhaán maïnh,
trong khi moät soá khía caïnh khaùc coù
theå bò boû qua. Nhöõng ñoaïn coøn laïi
cuûa phaàn giôùi thieäu naøy seõ toùm taét
phaïm vi cuûa baùo caùo, giaûi thích caùc
thuaät ngöõ vaø moâ taû khaùi quaùt keát
caáu cuûa baùo caùo.
Phaïm vi cuûa baùo caùo
Caùc chính phuû thöôøng can thieäp
(khoâng ñuùng caùch) ñeå daøn traûi caùc
lôïi ích cuûa söï taêng tröôûng kinh teá
moät caùch ñoàng ñeàu hôn theo khoâng
gian. Thaäm chí khi caùc yeâu caàu naøy
mang tính chính trò thì chuùng vaãn
ñem laïi nhöõng haäu quaû kinh teá. Vaø
thaäm chí neáu caùc muïc tieâu coù tính
kinh teá thì chuùng vaãn ñem laïi
nhöõng aûnh höôûng xaõ hoäi vaø moâi
tröôøng. Do ñoù, caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch phaûi ñöông ñaàu vôùi
nhöõng söï ñaùnh ñoåi lôùn vaø phaûi
thoûa hieäp. Caùc chi phí kinh teá khi
maéc sai laàm coù theå seõ raát lôùn vaø toàn
taïi trong moät thôøi gian daøi: nhaän
thöùc taàm quan troïng cuûa ñòa lyù
kinh teá coù nghóa laø moät khi caùc nhaø
saûn xuaát vaø daân chuùng ñaõ quyeát
ñònh “ñònh cö” ôû ñaâu thì ñieàu naøy
raát khoù xoay chuyeån.
Caùc chính phuû coù theå laøm toát
hôn theá baèng caùch thuùc ñaåy caùc löïc
thò tröôøng nhaèm taïo ra söï taäp trung
trong saûn xuaát kinh teá vaø hoäi tuï
möùc soáng, vaø phaùt trieån chuùng
baèng caùc chính saùch ñaûm baûo
nhöõng dòch vuï cô baûn cho taát caû
moïi nôi vôùi möùc chi phí hôïp lyù.
Caùc chính phuû coù theå laøm ñieàu naøy
baèng caùch giuùp daân chuùng vaø caùc
doanh nghieäp taän duïng moïi cô hoäi
Ñeà daãn cho baùo caùo
HOÄP 0.1 Ñieàu gì khoâng ñöôïc noùi ñeán trong Baùo caùo naøy?
Ñeå giöõ cho Baùo caùo taäp trung vaøo
moät tieâu ñieåm, moät soá khía caïnh quan
troïng trong caùc chuyeån ñoåi khoâng
gian ñaõ khoâng ñöôïc chuù yù nhö chuùng
ñaùng ñöôïc theá trong moät nghieân cöùu
ñaày ñuû hôn. Caùc khía caïnh chính
chöa ñöôïc xem xeùt - ngoaïi tröø nhöõng
choã nhaán maïnh hoaëc truyeàn ñaït
nhöõng thoâng ñieäp quan troïng nhaát -
goàm coù caùc hieäu öùng xaõ hoäi vaø moâi
tröôøng xuaát phaùt töø tình hình ñòa lyù
kinh teá ñang thay ñoåi.
Söï tích tuï - noùi caùch khaùc laø söï
taêng tröôûng cuûa caùc thaønh phoá - coù
theå coù nhöõng hieäu öùng xaõ hoäi vaø moâi
tröôøng, vaø moät soá trong ñoù coù theå coù
haïi. Caùc thaønh phoá giuùp phaù vôõ
nhöõng khuoân maãu xaõ hoäi raäp khuoân
vaø taêng cöôøng söï gaén keát. Caùc phong
traøo tieán boä nhaát trong lòch söû loaøi
ngöôøi ñeàu coù nguoàn goác xuaát phaùt töø
thaønh thò. Nhöng ñoàng thôøi chuùng
cuõng coù tính baïo löïc maïnh meõ nhaát.
Xu höôùng phaïm toäi cuûa con ngöôøi
ñöôïc cho laø lôùn hôn ôû caùc thaønh phoá.
Vaø bôûi vì caùc thaønh phoá taïo ñieàu kieän
cho con ngöôøi phaùt trieån chuû nghóa caù
nhaân vaø söùc saùng taïo, ñoàng thôøi phaù
vôõ caùc raøo caûn xaõ hoäi, neân chuùng
cuõng phaù vôõ nhöõng quan heä raøng
buoäc xaõ hoäi:
Caùc thaønh phoá luoân luoân laø caùi
noâi cuûa töï do, chính bôûi vì chuùng laø
trung taâm cuûa chuû nghóa caáp tieán. Baát
kyø ai treân theá giôùi cuõng ñeàu bieát raèng,
kinh teá xuaát hieän. Caùc löïc thò
tröôøng hoã trôï nhieàu nhaát cho muïc
tieâu naøy laø söï tích tuï, di daân vaø
chuyeân moân hoùa. Caùc lôïi ích kinh
teá xuaát phaùt töø ñaây chính laø ñoái
töôïng cuûa Baùo caùo naøy. Caùc taùc
55
söï coâ laäp vaø coâ ñôn ôû moät thaønh phoá
ñoâng ñuùc maïnh hôn nhieàu so vôùi ôû
moät laøng queâ, nôi maø moái quan taâm
cuûa moät caù nhaân cuõng chính laø moái
quan taâm cuûa taát caû moïi ngöôøi.
a
Söï di cö cuõng coù theå coù nhöõng
hieäu öùng raát khaùc nhau trong caùc xaõ
hoäi khaùc nhau, caû ôû nôi con ngöôøi rôøi
ñi cuõng nhö nôi hoï ñeán. Bao giôø söï di
cö cuõng mang laïi nhöõng phaàn thöôûng
kinh teá, nhöng, nhö nhöõng phong traøo
theå hieän söï phaûn ñoái vôùi ngöôøi di cö
ôû nhieàu nöôùc cho thaáy, di cö cuõng
ñoàng nghóa vôùi möùc ruûi ro lôùn hôn.
Söï chuyeân moân hoùa trong saûn
xuaát nhôø chi phí vaän chuyeån giaûm coù
theå ñem laïi moät caùi giaù phaûi traû veà
maët moâi tröôøng. Con ngöôøi ñaùnh baét
caù tuyeát ôû Na-uy, chôû baèng maùy bay
ñeán Trung Quoác ñeå laøm saïch, sau ñoù
chôû laïi veà Na-uy ñeå tieâu thuï. Söï
chuyeân moân hoùa nhö vaäy döïa treân
nhöõng ñieàu kieän töï nhieân saün coù
(nguoàn caù ôû Baéc AÂu, vaø löïc löôïng lao
ñoäng ôû Trung Quoác) vaø laøm lôïi cho
ngöôøi tieâu duøng Na-uy cuõng nhö
ngöôøi lao ñoäng Trung Quoác, nhöng
nhöõng con caù tuyeát seõ taïo ra moät veät
caùc-bon daøi hôn. Do ñoù, Baùo caùo naøy
cuõng seõ xem xeùt nhöõng aûnh höôûng
moâi tröôøng töø vieäc ñoâ thò hoùa vaø giao
thoâng chuyeân chôû, nhöng chæ trong
tröôøng hôïp nhöõng noäi dung naøy laøm
roõ hôn thoâng ñieäp cuûa Baùo caùo.
a. Weber 1899, trang 432.
56 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñoäng xaõ hoäi vaø moâi tröôøng chöa
ñöôïc xem xeùt moät caùch chi tieát
(xem Hoäp 0.1). Caùc hieäu öùng xaõ hoäi
vaø moâi tröôøng phaùt sinh ngoaøi döï
kieán do söï hoaït ñoäng cuûa caùc löïc
thò tröôøng laø nhöõng vaán ñeà chính
saùch raát quan troïng. Nhöng chuùng
ñaùng ñöôïc baøn ñeán trong moät
khoâng gian roäng hôn laø moät baùo
caùo chæ taäp trung vaøo vaán ñeà ñòa lyù
kinh teá ñöôïc ñònh hình laïi nhö theá
naøo trong quaù trình phaùt trieån.
Baùo caùo moâ taû nhöõng chuyeån
ñoåi ñòa lyù caàn thieát cho söï phaùt
trieån, vaø phaân tích nhöõng thay ñoåi
naøy baèng caùch söû duïng caùc hieåu
bieát saâu saéc ñaõ coù trong lòch söû
kinh teá cuõng nhö nhöõng nghieân
cöùu gaàn ñaây. Tieáp ñoù, Baùo caùo seõ
nhaéc laïi nhöõng tranh luaän chính
saùch veà caùc vaán ñeà ñoâ thò hoùa, phaùt
trieån vuøng vaø hoäi nhaäp quoác teá.
Ñaây laø Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
laàn thöù 31, vaø caùc vaán ñeà trong Baùo
caùo cuõng ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong
nhöõng baùo caùo laàn tröôùc. Nhöng ôû
ñaây seõ taäp trung chuû yeáu vaøo caùc
söï kieän thöïc teá, phaân tích vaø caùc
chính saùch lieân quan ñeán chuyeån
ñoåi theo phaïm vi ñòa lyù; vaø do ñoù,
keát caáu cuûa baùo caùo ñöôïc xaùc ñònh
theo höôùng naøy.
Caùc thuaät ngöõ
Ñeå taïo ra nhöõng thoâng ñieäp ñôn
giaûn vaø coù ích cho caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch, caàn phaûi coù caùc
thuaät ngöõ khoâng phöùc taïp. Baùo caùo
naøy söû duïng moät soá thuaät ngöõ coù
theå chöa quen vôùi ngöôøi ñoïc, ñoàng
thôøi giôùi thieäu theâm moät soá thuaät
ngöõ khaùc vaø söû duïng moät vaøi thuaät
ngöõ nhö khi ghi toác kyù. Phaàn naøy
seõ giaûi thích roõ nhöõng thuaät ngöõ
ñöôïc söû duïng nhaát quaùn trong
phaàn coøn laïi cuûa Baùo caùo.
Caáp ñoä khoâng gian - vuøng, quoác
gia, vaø khu vöïc
Trong toaøn boä Baùo caùo naøy seõ ñöa
ra nhöõng phaân tích ôû 3 caáp ñoä ñòa
lyù - ñòa phöông, quoác gia vaø quoác
teá. Caùc quan ngaïi chính saùch töông
öùng vôùi caùc caáp ñoä khoâng gian naøy
laàn löôït laø: toác ñoä vaø söï beàn vöõng
cuûa quaù trình chuyeån ñoåi noâng
thoân - thaønh thò, söï caùch bieät laõnh
thoå trong saûn xuaát vaø phuùc lôïi
trong phaïm vi quoác gia, vaø söï caùch
bieät töông töï giöõa caùc quoác gia vaø
caùc khu vöïc treân theá giôùi. Caùc ñôn
vò töông öùng vôùi nhöõng caáp ñoä
khoâng gian naøy laø vuøng, quoác gia,
vaø khu vöïc. Caùc thuaät ngöõ naøy seõ
ñöôïc söû duïng thoáng nhaát trong
toaøn boä Baùo caùo. “Vuøng” cuõng
ñöôïc söû duïng vôùi nghóa “moät vuøng
laõnh thoå”, nghóa laø muïc tieâu cuûa
caùc chính saùch phaùt trieån laõnh thoå.
Taïi caùc quoác gia noùi tieáng Anh,
“vuøng” coù theå ñöôïc hieåu laø ñoàng
nghóa vôùi “khu vöïc” trong phaïm vi
quoác gia, nhö vaãn thöôøng thaáy
trong caùc tranh luaän veà “phaùt trieån
khu vöïc”. Tuy nhieân, trong baùo caùo
naøy, “vuøng” ñöôïc söû duïng ñeå
traùnh nhaàm laãn vôùi moät caáp ñoä
khoâng gian khaùc laø caáp ñoä quoác teá,
vì “khu vöïc” cuõng laø thuaät ngöõ
duøng ñeå moâ taû moät nhoùm caùc quoác
gia, ví duï nhö “khu vöïc” Nam AÙ,
bao goàm AÁn Ñoä vaø caùc quoác gia
laân caän.
Ñeå khaúng ñònh laïi nhöõng thuaät

ngöõ naøy, ta haõy xeùt ví duï veà 3 caáp ñoä
ñòa lyù sau ñaây - vuøng ñoâ thò Thöôïng
Haûi, quoác gia Trung Quoác, vaø khu
vöïc Ñoâng AÙ (xem Baûn ñoà 0.1).
● Vuøng. ÔÛ caáp ñoä ñòa phöông laø
vuøng ñoâ thò Thöôïng Haûi - bao
goàm thaønh phoá Thöôïng Haûi
cuøng caùc thaønh phoá, thò töù vaø
laøng maïc phuï caän vôùi toång dieän
tích khoaûng 7.000 km2 vaø maät ñoä
daân soá khoaûng 3.000 ngöôøi/km2.
Maät ñoä daân soá noäi thaønh thaønh
phoá Thöôïng Haûi khoaûng 13.000
ngöôøi/km2.
● Quoác gia. ÔÛ caáp ñoä quoác gia,
Trung Quoác goàm coù 23 tænh, 5
vuøng töï trò, vaø 4 vuøng ñoâ thò
(trong ñoù coù Thöôïng Haûi), vôùi
toång dieän tích khoaûng 9,6 trieäu
km2. Khoaûng caùch töø tænh Taân
Cöông ôû phía taây ñeán caùc vuøng
hoaït ñoäng kinh teá naêng ñoäng ôû
duyeân haûi phía ñoâng laø hôn
4.000 km. Nhöõng haïn cheá ñoái
vôùi di cö trong nöôùc coù theå
khieán cho khoaûng caùch kinh teá
naøy döôøng nhö lôùn hôn.
● Khu vöïc. ÔÛ caáp ñoä quoác teá,
Baûn ñoà 0.1. Ba caáp ñoä ñòa lyù - vuøng, quoác gia, vaø khu vöïc:
Thöôïng Haûi, Trung Quoác, vaø Ñoâng AÙ laø caùc ví duï veà caáp ñoä ñòa phöông, quoác gia, vaø quoác teá
Shanghai
TÆNH THÖÔÏNG HAÛI
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
Ñeà daãn cho baùo caùo 57
Trung Quoác naèm trong khu vöïc
Ñoâng AÙ vôùi caùc quoác gia laân caän
nhö Nhaät Baûn, Moâng Coå vaø Haøn
Quoác. Khu vöïc ñöôïc chia caét
bôûi caùc ñöôøng bieân giôùi, nôi daøy
nôi moûng.
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi naøy
söû duïng khaùi nieäm caùc vuøng laân
caän “töï nhieân”, ñöôïc xaùc ñònh bôûi
caùc yeáu toá con ngöôøi, vaät lyù vaø ñòa
lyù chính trò. Thoâng thöôøng, Ngaân
haøng Theá giôùi phaân chia taát caû caùc
quoác gia coù thu nhaäp thaáp vaø thu
nhaäp trung bình thaønh 6 khu vöïc,
vaø goäp taát caû caùc quoác gia coù thu
nhaäp cao thaønh moät nhoùm, baát keå
chuùng naèm ôû vò trí ñòa lyù naøo. Tuy
nhieân, Baùo caùo naøy phaân chia theá
giôùi thaønh 16 khu vöïc, moãi khu
vöïc ñeàu coù quoác gia phaùt trieån
cuõng nhö quoác gia ñang phaùt trieån,
döïa treân tieâu chí quan troïng nhaát
laø söï gaàn guõi veà maët ñòa lyù (xem
Hoäp 0.2). Caùch phaân chia naøy cuï
theå hôn so vôùi Ngaân haøng Theá giôùi.
Ví duï nhö, chaâu Phi Haï Xahara
goàm coù 4 khu vöïc - Taây, Trung,
Ñoâng vaø Nam. Ñoâng AÙ vaø Thaùi
TÆNH THÖÔÏNG HAÛI
58 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Khaùi nieäm “khu vöïc” trong Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi naøy cuï theå hôn
HOÄP 0.2
nhieàu so vôùi khaùi nieäm cuûa Ngaân haøng Theá giôùi

Baùo caùo naøy vieát veà ñòa lyù vaø phaùt trieån
kinh teá, vaø so vôùi caùc phaân tích kinh teá
thoâng thöôøng, noù taäp trung nhieàu hôn
vaøo söï bieán thieân khoâng gian trong caùc
ñieàu kieän vaø keát quaû taùc ñoäng. ÔÛ nhöõng
choã thích hôïp, Baùo caùo seõ laáy “caùc quoác
gia” hay “caùc vuøng trong phaïm vi quoác
gia” laøm ñôn vò phaân tích. Nhöng ôû ñaâu
nhaán maïnh ñeán söï hoäi nhaäp khu vöïc vaø
moái töông quan giöõa caùc quoác gia laân
caän coù chuû quyeàn, ôû ñoù Baùo caùo seõ söû
duïng ñôn vò laø moät taäp hôïp caùc quoác gia
cuï theå hôn so vôùi 6 khu vöïc chuaån cuûa
Ngaân haøng Theá giôùi, vì khaùi nieäm 6 khu
vöïc naøy coù theå che khuaát nhöõng khaùc
bieät lôùn.
Döôùi ñaây laø baûn ñoà theå hieän 16 khu
vöïc öùng vôùi caùc khu vöïc ñòa lyù cuûa LHQ
nhöng vaãn nhaát quaùn vôùi caùc khu vöïc
theo caùch chia cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.
Tuøy thuoäc vaøo boái caûnh, coù nhöõng choã
trong Baùo caùo, phaân tích seõ khoâng nhaéc
ñeán thu nhaäp cuûa caùc quoác gia trong moät
khu vöïc - nghóa laø, nhöõng choã quan taâm
ñeán söï taêng tröôûng khu vöïc lan töø caùc
quoác gia coâng nghieäp sang caùc quoác gia
ñang phaùt trieån - hoaëc ñeà caäp rieâng bieät
ñeán Toå chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån Kinh
teá (OECD) vaø caùc neàn kinh teá thu nhaäp
cao khaùc.

Caùc khu vöïc ñöôïc nhaéc ñeán trong Baùo caùo

ÑOÂNG AÂU VAØ LIEÂN BANG NGA

TAÂY AÂU
BAÉC MYÕ
TRUNG AÙ, CAÙPCADÔ VAØ THOÅ NHÓ KYØ
ÑOÂNG BAÉC AÙ

TAÂY AÙ
BAÉC PHI
ÑOÂNG AÙ
TRUNG MYÕ VAØ
CARIBEÂ TAÂY PHI
ÑOÂNG NAM AÙ VAØ
ÑOÂNG PHI THAÙI BÌNH DÖÔNG
TRUNG
PHI
NAM MYÕ

NAM PHI
OÂXTRAÂYLIA
VAØ NIU DILAÂN

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.

Bình Döông goàm coù 3 khu vöïc -
Ñoâng Baéc, Ñoâng Nam, vaø caùc quaàn
ñaûo Thaùi Bình Döông. Nhö vaäy,
Baùo caùo naøy söû duïng thuaät ngöõ
“khu vöïc” ñeå ñeà caäp ñeán 16 nhoùm
quoác gia noùi treân.
Maëc duø söï löïa choïn moät vuøng hay
khu vöïc coù theå mang tính baát kyø
nhöng caùc caáp ñoä khoâng gian naøy
ñeàu raát phuø hôïp vôùi caùc caáp ñoä
hoaïch ñònh chính saùch. Baùo caùo naøy
nhaèm muïc ñích thoâng baùo cho caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch ôû 3 caáp ñoä - ñòa
phöông, quoác gia vaø quoác teá.

Caùc khía caïnh khoâng gian — maät
ñoä, khoaûng caùch, vaø söï chia caét
Ñeå moâ taû nhöõng chuyeån ñoåi ñòa lyù
ñi keøm vôùi söï phaùt trieån, Baùo caùo
naøy seõ ñöa ra 3 khía caïnh khoâng
gian - maät ñoä, khoaûng caùch, vaø söï
chia caét. Nhöõng khía caïnh khoâng
gian naøy giuùp ngöôøi ñoïc nhìn thaáy
söï phaùt trieån trong khoâng gian
thöïc - hay noùi caùch khaùc, laø söï phaùt
trieån theo ba chieàu. Caùc thuaät ngöõ
ôû ñaây ñöôïc söû duïng theo pheùp aån
duï nhöng chuùng cuõng coù yù nghóa
kyõ thuaät. Maät ñoä thöôøng bieåu hieän
möùc ñoä taäp trung cuûa hoaït ñoäng
kinh teá ôû moät ñôn vò dieän tích ñaát,
ví duï nhö moät km2. Ñoâi choã, do
thieáu döõ lieäu, baùo caùo baét buoäc
phaûi coù söï daøn xeáp: maät ñoä saûn
xuaát vaø maät ñoä daân soá coù moái lieân
heä maät thieát vôùi nhau, neân ôû nhöõng
choã khoâng coù döõ lieäu veà saûn xuaát,
baùo caùo seõ söû duïng maät ñoä daân soá
laøm bieán giaû cho maät ñoä kinh teá.
Ñieàu naøy coù theå gaây ra ñoâi chuùt
hieåu nhaàm. Ví duï nhö, Luaân Ñoân
coù leõ laø thaønh phoá coù maät ñoä kinh
teá cao nhaát treân theá giôùi, nhöng
Mum-bai, vôùi 30.000 ngöôøi/km2,
môùi laø thaønh phoá coù maät ñoä daân soá
cao nhaát. Khoaûng caùch bieåu hieän caùc
chi phí ñeå ñeán ñöôïc nhöõng nôi coù
maät ñoä kinh teá cao.
Maät ñoä vaø khoaûng caùch lieân
quan chaët cheõ ñeán ñòa lyù con ngöôøi
vaø ñòa lyù vaät lyù, coøn söï chia caét ñeà
caäp nhieàu hôn ñeán ñòa lyù xaõ hoäi
chính trò. Toân giaùo, saéc toäc vaø ngoân
ngöõ laø ba trong soá caùc ñaëc tính chuû
yeáu daãn ñeán söï chia caét giöõa caùc
nôi. Maëc duø söï chia caét laø lôùn nhaát
khi noùi ñeán boái caûnh giöõa caùc quoác
Ñeà daãn cho baùo caùo 59
gia, nhöng ñoâi khi, söï chia caét
trong phaïm vi quoác gia cuõng coù theå
raát lôùn.
Caùc chieàu (khía caïnh) khoâng
gian ñòa lyù hoaøn toaøn coù theå ño
löôøng ñöôïc. Nhöng khoâng gioáng
nhö chieàu cao, chieàu daøi vaø chieàu
roäng, caùc chieàu ñòa lyù khoâng theå
tröïc giao. Moät ví duï saùt hôn veà caùc
yeáu toá töông töï 3 chieàu ñòa lyù laø
chieàu cao, caân naëng vaø tuoåi taùc cuûa
con ngöôøi - caùc yeáu toá naøy coù lieân
quan vôùi nhau. Töông töï, khi
khoaûng caùch taêng, coù theå söï chia caét
cuõng seõ taêng. Maät ñoä, khoaûng caùch,
vaø söï chia caét ñöôïc minh hoïa toát
nhaát baèng ñieàu kieän tieáp caän thò
tröôøng, moät chæ baùo cô hoäi kinh teá
cho moät ñòa ñieåm - noù cho bieát quy
moâ cuûa caùc thò tröôøng tieàm naêng
naèm trong vuøng laân caän, vaø möùc ñoä
khoù/deã trong vieäc tieáp caän chuùng.
Ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng giöõa
caùc caáp ñoä ñòa lyù giuùp ta xaùc ñònh,
ôû ñaâu hoaït ñoäng kinh teá coù theå phaùt
ñaït, nghóa laø ôû ñaâu caùc doanh
nghieäp coù theå ñaët cô sôû hoaït ñoäng
vaø daân soá coù theå taêng tröôûng.
Söû duïng khaùi nieäm treân veà ñieàu
kieän tieáp caän thò tröôøng, ba khía
caïnh khoâng gian coù theå ñöôïc ñònh
nghóa nhö sau:
● Maät ñoä cho bieát quy moâ cuûa ñaàu
ra kinh teá, noùi caùch khaùc laø toång
söùc mua treân moät ñôn vò dieän
tích beà maët - ví duï nhö 1 km
vuoâng. Maät ñoä cao nhaát ôû nhöõng
thaønh phoá lôùn, nôi taäp trung cuûa
caùc hoaït ñoäng kinh teá, vaø thaáp
hôn nhieàu ôû nhöõng vuøng noâng
thoân laân caän.
60 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
● Khoaûng caùch ño löôøng möùc ñoä
khoù/deã trong vieäc tieáp caän thò
tröôøng. Noù xaùc ñònh ñieàu kieän
tieáp caän cô hoäi. Nhöõng vuøng ôû
xa caùc trung taâm taäp trung hoaït
ñoäng kinh teá cuûa moät quoác gia
thöôøng deã bò tuït haäu.
● Söï chia caét naûy sinh töø caùc raøo
caûn ñoái vôùi nhöõng töông taùc
kinh teá, xuaát phaùt töø nhöõng
ñieåm khaùc bieät trong loaïi tieàn
ñöôïc söû duïng, quy ñònh haûi
quan vaø ngoân ngöõ, khieán cho
ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng bò
haïn cheá. Söï chia caét thöôøng gaëp
nhaát trong boái caûnh quoác teá.
Khaùi nieäm “khoaûng caùch” cuõng
thöôøng gaëp trong boái caûnh quoác teá.
Khoaûng caùch vaø söï chia caét khaùc
nhau ôû choã, khoaûng caùch ñieàu
chænh ñieàu kieän tieáp caän cô hoäi kinh
teá moät caùch lieân tuïc hôn - nghóa laø
söï phaân raõ khoaûng caùch. Traùi laïi, söï
chia caét töôïng tröng cho nhöõng raøo
caûn rieâng reõ ñoái vôùi ñieàu kieän tieáp
caän vaø söï hoäi nhaäp kinh teá. Coù theå
xem söï chia caét nhö khoaûng caùch
kinh teá gia taêng hay thôøi gian ñeå
ñeán ñöôïc moät moät ñôn vò khoaûng
caùch vaät lyù (hay ñôn vò khoaûng
caùch Ô-clít).
Nhöõng ñònh nghóa treân khoâng
hoaøn toaøn chính xaùc veà maët khoa
hoïc. Nhöng caùc thuaät ngöõ ñöôïc söû
duïng moät caùch nhaát quaùn trong toaøn
boä Baùo caùo. Khi noùi ñeán “maät ñoä”,
coù nghóa laø maät ñoä kinh teá: hoaït
ñoäng saûn xuaát treân moät ñôn vò dieän
tích ñaát. Caùc ñôn vò ño maät ñoä khaùc
- nhö daân soá/km2 (trong chöông 1
vaø chöông 7) hoaëc caùc vuøng nôi coù
nhieàu ngöôøi ngheøo sinh soáng hôn
(trong chöông 2 vaø chöông 8) - cuõng
coù giaù trò töông ñöông.
Khoaûng caùch coù theå ño löôøng
ñöôïc vôùi moät möùc ñoä chính xaùc
nhaát ñònh, nhöng ôû nhöõng nôi maø
cô sôû haï taàng coøn thöa thôùt, khoaûng
caùch theo ñöôøng thaúng seõ khaùc so
vôùi khoaûng caùch ñöôøng boä hay
ñöôøng xe löûa. Nhieàu yeáu toá khaùc,
nhö söï saün coù vaø khaû naêng chi traû
cho caùc dòch vuï giao thoâng, seõ
quyeát ñònh ñieàu kieän tieáp caän treân
thöïc teá. Nhöõng thoâng tin naøy seõ
ñöôïc söû duïng trong baùo caùo, neáu
coù. Ví duï nhö chöông 1 baùo caùo
moät thöôùc ño ñoàng nhaát cho söï ñoâ
thò hoùa, döïa treân nhöõng vuøng vöøa
coù maät ñoä daân soá toái thieåu vöøa
naèm trong khoaûng baùn kính caùch
caùc cuïm ñoâ thò lôùn moät tieáng ñoàng
hoà ñi laïi. Khi tính toaùn “chæ soá tích
tuï” naøy, chaát löôïng cô sôû haï taàng
giao thoâng cuõng ñöôïc xem xeùt. Söï
chia caét hay gaén lieàn vôùi caùc ñöôøng
bieân quoác teá, vì ñaây laø nguyeân
nhaân thöôøng gaây caûn trôû cho vieäc
ñi laïi hay trao ñoåi. Nhöng khoâng
phaûi moïi ñöôøng bieân giôùi ñeàu coù
nghóa laø söï chia caét. Ví duï nhö caùc
ñöôøng bieân giôùi ôû Lieân minh chaâu
AÂu ñaõ khoâng coøn phaûn aùnh söï chia
caét giöõa caùc quoác gia. Vaø ngöôïc laïi,
khoâng phaûi taát caû moïi söï chia caét
ñeàu coù nghóa laø ñöôøng bieân quoác
teá. Khi söï khaùc bieät veà toân giaùo, saéc
toäc vaø ngoân ngöõ ñöôïc bieåu thò theo
khoâng gian, coù theå seõ xuaát hieän söï
chia caét giöõa caùc quoác gia.
Giöõa caùc caáp ñoä ñòa lyù vaø khía
caïnh ñòa lyù coù söï töông öùng vôùi
nhau. ÔÛ caáp ñoä ñòa phöông, trong

phaïm vi moät vuøng, khía caïnh quan
troïng nhaát laø maät ñoä, vì caùc khoaûng
caùch thöôøng ngaén, vaø ít söï chia caét.
ÔÛ caáp ñoä quoác gia, khía caïnh quan
troïng nhaát laø khoaûng caùch ñeán maät
ñoä; söï chia caét trong phaïm vi quoác
gia thöôøng ít hôn, maëc duø noù coù theå
raát nghieâm troïng ôû moät soá quoác
gia. ÔÛ caáp ñoä quoác teá, giöõa caáp ñoä
khoâng gian khu vöïc hay toaøn caàu,
caùc khoaûng caùch vaø söï chia caét
thöôøng nghieâm troïng hôn.
Baèng caùch söû duïng ba khía caïnh
noùi treân, Baùo caùo naøy seõ toång keát
nhöõng chuyeån ñoåi ñòa lyù caàn thieát
cho söï phaùt trieån (Phaàn I). Baùo caùo
seõ cho thaáy, caùc löïc thò tröôøng daãn
daét nhöõng chuyeån ñoåi naøy nhö theá
naøo (Phaàn II). Vaø cuoái cuøng, baùo
caùo seõ ñaùnh giaù xem caùc chính phuû
coù theå taêng cöôøng caùc löïc naøy nhö
theá naøo ñeå duy trì söï taêng tröôûng
vaø giaûm ngheøo (Phaàn III).
Caùc coâng cuï ñeå hoäi nhaäp - caùc theå
cheá, cô sôû haï taàng, vaø cô cheá
khuyeán khích
Thoâng qua caùc chính saùch toát, caùc
chính phuû coù theå thuùc ñaåy söï hoäi
nhaäp kinh teá giöõa caùc nôi taäp trung
hoaït ñoäng saûn xuaát kinh teá vaø caùc
nôi bò tuït haäu. Moät soá coâng cuï
chính saùch raát roõ raøng veà maët
khoâng gian, ví duï nhö chöông trình
naâng caáp khu nhaø oå chuoät trong
thaønh phoá, hay cô cheá öu ñaõi taøi
chính cuûa nhaø nöôùc Bra-xin daønh
cho moät coâng ty saûn xuaát oâ toâ Hoa
Kyø, hoaëc caùc quyõ cô caáu vaø quyõ
gaén keát cuûa Lieân minh chaâu AÂu.
Caùc coâng cuï chính saùch khaùc coù xu
höôùng phoå quaùt trong dieän bao
Ñeà daãn cho baùo caùo 61
phuû, bao goàm chính saùch giaùo duïc
cô baûn mieãn phí vaø baét buoäc cho
moïi treû em, caùc chính saùch ñieàu tieát
thò tröôøng lao ñoäng nhö luaät möùc
löông toái thieåu, hay cöôõng cheá thöïc
hieän caùc quyeàn sôû höõu taøi saûn. ÔÛ
khoaûng giöõa caùc chöông trình
höôùng theo muïc tieâu phaïm vi ñòa
lyù vaø caùc chính saùch khoâng coù ñònh
höôùng theo phaïm vi ñòa lyù laø
nhöõng chính saùch ñaàu tö vaø ñieàu
tieát coù taùc duïng keát noái caùc ñòa
ñieåm, ví duï ñaàu tö cho heä thoáng
ñöôøng giao thoâng, saân bay vaø
thoâng tin lieân laïc.
Döôùi hình thöùc hieän taïi, caùc
cuoäc tranh luaän veà vieäc caùc chính
phuû coù theå haønh ñoäng nhö theá naøo
ñeå thuùc ñaåy söï chuyeån ñoåi noâng
thoân-thaønh thò, giuùp caùc vuøng tuït
haäu giaûm ngheøo, vaø, ôû caùc quoác gia
ngheøo nhaát treân theá giôùi, giuùp caûi
thieän ñieàu kieän tieáp caän caùc thò
tröôøng theá giôùi - taát caû ñeàu nhaán
maïnh ñeán ñònh höôùng ñòa lyù. Cuoäc
tranh luaän veà caùch thöùc thuùc ñaåy
söï ñoâ thò hoùa moät caùch laønh maïnh
ñöôïc phaân cöïc roõ raøng vôùi moät beân
laø söï nhaán maïnh ñeán caùc laøng xoùm
noâng thoân nôi phaàn ñoâng daân
ngheøo treân theá giôùi vaãn ñang sinh
soáng, vaø moät beân laø nieàm tin cho
raèng con ñöôøng thoaùt ngheøo naèm ôû
caùc thaønh phoá; neáu ñoùi ngheøo ôû ñoâ
thò taêng, thì troïng taâm chuù yù seõ
chuyeån töø caùc laøng xoùm noâng thoân
sang caùc khu nhaø oå chuoät ôû ñoâ thò.
Ñöôïc thuùc ñaåy bôûi nhöõng caùch bieät
mang tính khoâng gian trong möùc
soáng ôû phaïm vi quoác gia, cuoäc
tranh luaän veà phaùt trieån laõnh thoå
thöôøng gaén lieàn vôùi thuùc ñaåy taêng
62 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tröôûng kinh teá ôû nhöõng vuøng tuït
haäu. ÔÛ caáp ñoä quoác teá, keát quaû cuûa
caùc cuoäc thaûo luaän chính saùch coù
aûnh höôûng nhaát coù theå laø ñieàu kieän
tieáp caän thò tröôøng öu ñaõi daønh cho
caùc quoác gia keùm phaùt trieån nhaát.
Phaàn III cuûa Baùo caùo naøy seõ döïng
laïi nhöõng cuoäc tranh luaän naøy vaø
keâu goïi chuyeån ñoåi töø ñònh höôùng
theo phaïm vi ñòa lyù sang hoäi nhaäp.
Caùc coâng cuï chính saùch ñeå hoäi
nhaäp kinh teá coù theå ñöôïc phaân
thaønh ba nhoùm, tuøy theo vieäc ñòa
ñieåm ñoù ñöôïc caân nhaéc roõ raøng ñeán
möùc ñoä naøo trong phaïm vi vaø thieát
keá cuûa coâng cuï chính saùch:
● Caùc theå cheá laø töø ngaén goïn duøng
ñeå chæ taát caû moïi coâng cuï chính
saùch khoâng coù ñònh höôùng theo
phaïm vi ñòa 1yù. Ñaây laø caùc tieän
ích maø chính phuû phaûi cung caáp
cho taát caû moïi ngöôøi daân, baát keå
hoï soáng ôû nôi naøo trong nöôùc.
Töø “theå cheá” bao haøm yù nghóa
phoå quaùt, vaø goàm coù caùc cô cheá
ñeå cung caáp taøi chính cho caùc
tieän ích cô baûn vaø chuyeån giao
chuùng ñeán cho ngöôøi daân, ví duï
nhö quaûn lyù thöïc thi luaät phaùp,
an ninh coâng coäng, ñieàu tieát caùc
thò tröôøng ñaát ñai, lao ñoäng vaø
voán, giaùo duïc tieåu hoïc, chaêm soùc
söùc khoûe ban ñaàu, cung caáp
ñieän, nöôùc vaø veä sinh. Caùc heä
thoáng thu thueá vaø cung caáp taøi
chính cho nhöõng chi tieâu ñi keøm
theo caùc dòch vuï naøy cuõng phaûi
ñöôïc thieát keá theo caùch toát nhaát
vaø khoâng coù chuû yù höôùng vaøo
caùc ñòa ñieåm cuï theå.
● Cô sôû haï taàng laø thuaät ngöõ toång
hôïp cho taát caû caùc ñaàu tö coù tính
keát noái khoâng gian cuøng vôùi caùc
quy ñònh vaø luaät leä ñi keøm. Cô
sôû haï taàng bao goàm caùc heä
thoáng ñöôøng boä vaø ñöôøng xe
löûa, saân bay vaø heä thoáng giao
thoâng haøng khoâng, vieãn thoâng,
vaø Internet.
● Caùc cô cheá khuyeán khích laø töø
ngaén goïn duøng cho taát caû caùc can
thieäp coù troïng taâm khoâng gian.
Chuùng bao goàm caùc hoaït ñoäng
ñaàu tö vaø ñieàu tieát coù lôïi cho moät
soá vuøng, ví duï nhö caùc khu cheá
xuaát, hoaëc caùc chöông trình ñaët
taïi moät ñòa ñieåm cuï theå, ví duï
nhö chöông trình naâng caáp caùc
khu nhaø oå chuoät Favela Bairro ôû
Rio de Janeiro hay Giaùm saùt ñeå
Phaùt trieån vuøng Ñoâng Baéc
(SUDENE) cuûa cô quan phaùt
trieån vuøng Ñoâng Baéc Bra-xin, hay
saùng kieán Taát caû tröø Vuõ khí cuûa
Lieân minh chaâu AÂu ñeå taïo ñieàu
kieän öu ñaõi cho caùc quoác gia keùm
phaùt trieån nhaát tieáp caän caùc thò
tröôøng thöông maïi chaâu AÂu.
Vì nhöõng ñònh nghóa treân khoâng
hoaøn toaøn saùt vôùi caùch duøng thoâng
thöôøng neân caùc thuaät ngöõ caàn ñöôïc
giaûi thích theâm nhö sau:
● Tröôùc heát, khoâng ñònh höôùng
theo phaïm vi ñòa lyù khoâng coù
nghóa laø trung laäp veà khoâng gian.
Ví duï nhö, moät heä thoáng thueá
luõy tieán khoâng theå trung laäp veà
maët aûnh höôûng hay keát quaû taùc
ñoäng. Keát cuoäc cuûa heä thoáng
thueá naøy laø caùc thaønh phoá coù theå
ñoùng thueá nhieàu hôn caùc vuøng
noâng thoân, vaø caùc bang giaøu hôn

coù theå ñoùng thueá nhieàu hôn caùc
bang ngheøo. Nhöng nguyeân taéc
chuû ñaïo cuûa heä thoáng laø thueá
suaát khaùc nhau khoâng phaûi do
ñòa ñieåm, maø do thuoäc tính cuûa
caùc doanh nghieäp vaø hoä gia ñình
tình côø ñònh cö hay ñaët truï sôû taïi
ñòa ñieåm ñoù.
● Thöù hai, theo caùch söû duïng
thoâng thöôøng, thuaät ngöõ “cô sôû
haï taàng” bao goàm caû caùc ñaàu tö
khoâng mang tính keát noái khoâng
gian nhö caáp nöôùc vaø naêng
löôïng. Trong baùo caùo naøy, thuaät
ngöõ “cô sôû haï taàng” ñöôïc daønh
rieâng ñeå noùi ñeán caùc boä phaän coù
tính keát noái khoâng gian. Caùc tieän
ích coâng coäng khoâng coù tính keát
noái khoâng gian ñaõ ñöôïc goäp
trong caùc theå cheá, chaúng haïn, caùc
dòch vuï cô baûn nhö veä sinh.
● Thöù ba, moãi moät nhoùm noùi treân
ñeàu bao goàm caû ba coâng cuï
chính saùch - ñoù laø thueá, trôï caáp
phuùc lôïi cuøng caùc chi tieâu coâng,
vaø caùc quy ñònh ñieàu tieát.
● Cuoái cuøng, caùc saùng kieán cuûa
chính phuû coù theå coù nhieàu hôn
moät coâng cuï chính saùch. Phaùt
trieån naâng caáp caùc khu nhaø oå
chuoät coù theå bao goàm nhöõng
böôùc khieán cho thò tröôøng ñaát
ñai ñoâ thò hoaït ñoäng toát hôn
baèng caùch theå cheá hoùa quyeàn sôû
höõu taøi saûn, naâng caáp ñöôøng
phoá, hoã trôï tieàn maët cho moät soá
daân cö ôû khu nhaø oå chuoät ñeå hoï
doïn ñi nôi khaùc.
Keát caáu cuûa baùo caùo
Keát quaû tìm hieåu chính cuûa Baùo caùo
naøy - ôû caû ba caáp ñoä khoâng gian -
Ñeà daãn cho baùo caùo 63
ñoù laø, phaùt trieån kinh teá khoâng phaûi
laø con ñöôøng baèng phaúng, thaúng
taép hay roõ raøng. Caùc quaù trình taêng
tröôûng kinh teá ñeå laïi ñaèng sau
chuùng moät caûnh saéc goà gheà, maáp
moâ, vôùi caùc hoaït ñoäng kinh teá taäp
trung ôû moät soá nôi nhaát ñònh. Möùc
soáng taïi ñoù - nhaát laø söï phaùt ñaït
thònh vöôïng, ñieàu kieän tieáp caän caùc
cô sôû y teá giaùo duïc, choã ôû an toaøn,
nöôùc vaø veä sinh, nghóa laø moät soá
trong nhöõng chæ tieâu caáp baùch nhaát
cuûa caùc Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân
nieân kyû - phaùt trieån nhanh hôn so
vôùi nhöõng nôi coù ít hoaït ñoäng kinh
teá hôn, vaø do ñoù caøng laøm roäng
theâm söï caùch bieät khoâng gian trong
ñieàu kieän phuùc lôïi. Nhöng ôû ñaâu coù
söï taêng tröôûng kinh teá beàn vöõng, ôû
ñoù seõ xuaát hieän söï hoäi tuï trong
möùc soáng ñeå thay theá söï chia reõ.
Caùc quoác gia seõ thaáy caû hieäu quaû
khoâng gian vaø söï coâng baèng (xem
Hoäp 0.3). Thaùch thöùc cuûa söï phaùt
trieån laø phaûi theå cheá hoùa nhöõng
chính saùch naøo cho pheùp - thaäm chí
khuyeán khích - söï taêng tröôûng kinh
teá “khoâng caân ñoái”, nhöng ñoàng
thôøi vaãn phaûi ñaûm baûo phaùt trieån
ñem laïi nhöõng keát quaû taùc ñoäng
caân ñoái veà maët ñòa lyù.
Caùc söï kieän thöïc teá
Phaàn I cuûa Baùo caùo trình baøy caùc
söï kieän thöïc teá veà söï chuyeån ñoåi
theo phaïm vi ñòa lyù - nhöõng thay
ñoåi trong maät ñoä, khoaûng caùch vaø
söï chia caét kinh teá. Chöông 1 cho
thaáy, söï phaùt trieån luoân ñi cuøng
vôùi söï gia taêng maät ñoä ñònh cö cuûa
con ngöôøi: khoâng quoác gia naøo ñaït
ñöôïc möùc thu nhaäp cao maø khoâng
64 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 0.3 Thoâng ñieäp cuûa Baùo caùo naøy khoâng phaûi laø choáng laïi söï coâng baèng

Caùc chính saùch taêng tröôûng caân ñoái veà
khoâng gian thöôøng döïa treân cô sôû lyù luaän
veà söï coâng baèng. Lieân minh chaâu AÂu moâ
taû chính saùch laõnh thoå cuûa mình laø chính
saùch ñöôïc ñieàu haønh bôûi nguyeân taéc
ñoaøn keát thoáng nhaát vì Lieân minh “nhaèm
muïc tieâu ñem laïi lôïi ích cho caùc coâng daân
vaø caùc vuøng bò taùch khoûi möùc bình quaân
a taïo ra 20,5% GDP cuûa Lieân minh trong
kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa Lieân minh”. Chính
saùch naøy ñaùnh ñoàng söï bình ñaúng xaõ hoäi
vôùi bình ñaúng khoâng gian - söï coâng baèng
giöõa caùc caù nhaân vôùi söï coâng baèng trong
möùc soáng giöõa caùc bang vaø caùc quoác
gia. Traùi laïi, Baùo caùo naøy ñöa ra nhöõng
bieän luaän uûng hoä söï taäp trung ñòa lyù trong
saûn xuaát kinh teá. Nhöng Baùo caùo cuõng
chæ ra raèng, trong caùc giai ñoaïn ñaàu cuûa
söï phaùt trieån, vieäc taêng cöôøng taäp trung
thöôøng ñi keøm vôùi söï chia reõ khoâng gian
trong möùc soáng, ví duï nhö caùch bieät veà
thu nhaäp. Nhö vaäy, thoâng ñieäp cuûa Baùo
caùo coù choáng laïi söï coâng baèng khoâng?
Hoaøn toaøn khoâng phaûi nhö vaäy. Ñieàu
quan troïng laø phaûi phaân bieät giöõa ba hình
thöùc caùch bieät: söï caùch bieät khoâng gian
trong saûn xuaát kinh teá, söï caùch bieät
khoâng gian trong möùc soáng, vaø söï baát
coâng xaõ hoäi.
Söï caùch bieät khoâng gian trong hoaït
ñoäng kinh teá. Taïi Hoa Kyø cuõng nhö Lieân
minh chaâu AÂu khi goàm 15 quoác gia, GDP
vaø daân soá phaân boá khoâng ñeàu veà maët
khoâng gian. Ví duï nhö ôû Hoa Kyø, chæ
rieâng ba bang California, New York vaø
Texas ñaõ taïo ra 21% GDP naêm 2005, vaø
chieám 19,8% daân soá cuûa toaøn Lieân bang
tuy chæ chieám 12,8% toång dieän tích ñaát.
Trong khi ñoù, 10 vuøng ñòa phöông cuûa
Lieân minh chaâu AÂu ñaõ chòu traùch nhieäm
naêm 2005. Taïi ñaây coù tôùi 16,9% toång
daân soá cuûa Lieân minh (goàm 15 quoác gia)
sinh soáng nhöng chæ chieám 8% toång dieän
tích ñaát cuûa Lieân minh. Nhö vaäy, trong caû
hai tröôøng hôïp naøy, hoaït ñoäng kinh teá vaø
daân soá ñeàu taäp trung. Nhöng söï baát
coâng baèng khoâng gian trong saûn xuaát vaø
daân soá ôû Hoa Kyø cao hôn ôû Lieân minh
chaâu AÂu. Heä soá Gini cho söï baát coâng
baèng khoâng gian trong GDP laø 0,53 ñoái
vôùi Hoa Kyø vaø 0,41 ñoái vôùi Lieân minh
chaâu AÂu. Veà daân soá, heä soá naøy laø 0,54
ñoái vôùi Hoa Kyø vaø 0,32 ñoái vôùi Lieân minh
chaâu AÂu. Vôùi caùc vuøng ñòa phöông thuoäc
Lieân minh chaâu AÂu vaø caùc bang thuoäc
Hoa Kyø, tuy caùc con soá coù thay ñoåi
b vaøo khoaûng 0,40, so vôùi 0,33 cuûa Anh,
nhöng xu höôùng vaãn giöõ nguyeân.
Söï caùch bieät khoâng gian trong möùc
soáng. ÔÛ Lieân minh chaâu AÂu khi coù 15
quoác gia, söï baát coâng baèng khoâng gian
trong thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi vaø trong tyû
leä thaát nghieäp cao hôn, maø ñaây laø hai chæ
soá phoå bieán taïo thaønh möùc soáng caù nhaân
ôû caùc quoác gia coù thu nhaäp cao. Ví duï
nhö, naêm 2005 söï bieán thieân cuûa GDP
treân ñaàu ngöôøi giöõa caùc vuøng cuûa Lieân
minh chaâu AÂu lôùn hôn so vôùi giöõa caùc
bang cuûa Hoa Kyø. Maëc duø söï taäp trung
ñòa lyù trong saûn xuaát ôû Hoa Kyø cao hôn,
nhöng ngöôøi daân cuõng thöôøng sinh soáng
ôû nôi coù hoaït ñoäng saûn xuaát hôn, do vaäy
GDP treân ñaàu ngöôøi ít bieán thieân hôn.
Vôùi tyû leä thaát nghieäp cuõng nhö vaäy. ÔÛ
Hoa Kyø, Michigan laø bang coù tyû leä thaát
nghieäp cao nhaát trong naêm 2007 (7,2%),
cao hôn 2,8 laàn so vôùi Hawaii laø bang coù
tyû leä thaát nghieäp thaáp nhaát. Nhöng ôû Lieân
minh chaâu AÂu, naêm 2006, tyû leä naøy laø
8,1. Nhö vaäy, söï baát coâng baèng khoâng
gian trong möùc soáng ôû Hoa Kyø thaáp hôn.
Baát coâng xaõ hoäi. Maëc duø söï baát
coâng baèng khoâng gian trong möùc soáng ôû
Lieân minh chaâu AÂu lôùn hôn ôû Hoa Kyø
nhöng tình hình baát coâng xaõ hoäi trong
daân chuùng thì ngöôïc laïi. Trong moät vaøi
thaäp kyû vöøa qua, heä soá Gini cuûa Hoa Kyø
c
0,28 cuûa Ñöùc vaø 0,23 cuûa AÙo.
Nguoàn: do Mark Roberts cung caáp.
a. http://europa.eu/pol/reg/overview_en.htm.
b. Puga 2002.
c. Burkey 2006.

taêng maät ñoä. Chöông 2 môû roäng
vaán ñeà vaø cho thaáy, söï phaùt trieån
coøn ñi cuøng vôùi söï taäp trung lôùn
hôn cuûa hoaït ñoäng kinh teá ôû caùc
vuøng gaàn vôùi nôi coù maät ñoä kinh teá
cao. Chöông 3 boå sung theâm vaán
ñeà chia caét quoác teá, laøm giaûm
nhöng khoâng ngaên chaën söï taäp
trung hoaït ñoäng kinh teá ôû moät soá
quoác gia. Caùc caáp ñoä ñòa phöông,
quoác gia vaø quoác teá ñeàu tuaân theo
moät hình maãu töông töï nhau: söï
taäp trung taêng nhanh trong giai
ñoaïn ñaàu, sau ñoù chaäm daàn.
Kinh nghieäm cuûa caùc quoác gia
trong moät thôøi gian daøi cho thaáy,
söï khaùc bieät trong thu nhaäp giöõa
caùc vuøng daãn ñaàu vaø caùc vuøng ñi
sau seõ theo xu höôùng tröôùc heát taùch
ra, sau ñoù laïi hoäi tuï, nhöng ñieàu

naøy chæ xaûy ra ôû nhöõng vuøng,
nhöõng quoác gia vaø nhöõng khu vöïc
naêng ñoäng. Moãi caáp ñoä trong ba
caáp ñoä khoâng gian noùi treân ñeàu
phaûi traû giaù ñeå ñöôïc naèm trong
vuøng phuï caän cuûa nhöõng ñòa ñieåm
naêng ñoäng. Söï taêng tröôûng kinh teá
khieán cho daân cö trôû neân ñoâng ñuùc
ôû caùc thaønh phoá, vaø daãn ñeán söï
taêng tröôûng cuûa caùc thaønh phoá, thò
töù ñöôïc keát noái chaët cheõ vôùi nhöõng
cuïm ñoâ thò taêng tröôûng nhanh.
Hình maãu naøy ñöôïc laëp laïi ôû caáp
ñoä quoác gia vaø quoác teá. Hoaït ñoäng
kinh teá seõ ñöôïc môû roäng vaø traøn ra
caùc vuøng vaø caùc quoác gia naèm gaàn
nhöõng nôi “laøm aên toát”, noùi theo
ngoân ngöõ kinh teá.
Phaân tích saâu
Phaàn thöù hai trong Baùo caùo naøy
chính laø “buoàng ñoäng cô”, coù nghóa
laø noù seõ khai thaùc nhöõng hieåu bieát
saâu saéc töø moät phaàn tö theá kyû nay
veà moät soá tieåu ngaønh trong kinh teá
hoïc nhö toå chöùc coâng nghieäp, kinh
teá hoïc ñoâ thò, thöông maïi quoác teá,
vaø ñòa lyù kinh teá. Ñöôïc chaét loïc ñeå
giöõ laïi nhöõng gì coát loõi nhaát, phaàn
naøy seõ phaân tích moái quan heä
töông taùc ba chieàu giöõa hieäu quaû
kinh teá nhôø quy moâ vôùi khaû naêng
di chuyeån cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø
doanh nghieäp, vaø caùc chi phí ñi laïi
vaø thoâng tin lieân laïc giöõa caùc nôi
(xem hình 0.1).
Caùc coâng ty thöôøng saûn xuaát
hieäu quaû hôn khi ñaët cô sôû ôû nhöõng
ñòa ñieåm lôùn, vaø khi hoaït ñoäng ôû
quy moâ töông ñoái lôùn. Neáu ñieàu
kieän chuyeân chôû saûn phaåm khaù deã
daøng, quy moâ saûn xuaát thaäm chí coù
Ñeà daãn cho baùo caùo 65
theå lôùn hôn, vì thò tröôøng tieàm naêng
lôùn hôn. Ngöôøi lao ñoäng seõ di
chuyeån ñeán nhöõng nôi naøy vaø
mang theo mình nguoàn cung lao
ñoäng cuõng nhö caàu haøng hoùa vaø
dòch vuï. Khi con ngöôøi ñi laïi nhieàu
hôn vaø chi phí giao thoâng lieân laïc
giaûm, hieäu quaû kinh teá nhôø quy moâ
seõ trôû thaønh quan heä nhaân quaû tuaàn
hoaøn thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng kinh
teá tieáp tuïc taäp trung hôn vaøo khoâng
gian ñoù. Söï taäp trung cao ñoä chaéc
chaén seõ daãn ñeán taéc ngheõn, laøm cho
quaù trình chaäm laïi vaø cuoái cuøng laø
ñaûo ngöôïc quaù trình. Söï giaûm chi
phí vaän chuyeån trong giai ñoaïn ñaàu
tieân seõ taïo ñieàu kieän cho söï taäp
trung, nhöng khi ñaõ giaûm xuoáng
ñuû thaáp, noù seõ khieán cho söï taäp
trung khoâng coøn caàn thieát nöõa.
Phaàn II seõ thaûo luaän nhöõng quan
heä töông taùc noùi treân ôû möùc ñoä chi
tieát nhaát ñònh, vaø toång keát nhöõng
kinh nghieäm vaø hieåu bieát saâu trong
hôn moät theá kyû qua, xuaát phaùt töø
theá heä nhöõng nhaø nghieân cöùu ñaõ
nhaän ra caùc yeáu toá nhö söï di
chuyeån vaø giaûm chi phí vaän chuyeån
coù theå taïo ra hieäu quaû kinh teá nhôø
quy moâ nhö theá naøo (xem hoäp 0.2).
Caùc yeáu toá naøy coù theå thay ñoåi
nhöõng gì chuùng ta troâng chôø ôû thò
tröôøng, vaø nhöõng gì caùc chính phuû
coù theå laøm, hay neân laøm, ñeå taïo
ñieàu kieän cho söï taäp trung saûn xuaát
vaø thuùc ñaåy hoäi tuï trong möùc soáng.
Chöông 4 cung caáp nhöõng baèng
chöùng veà caùc neàn kinh teá tích tuï
trong saûn xuaát haøng hoùa, dòch vuï
vaø yù töôûng - nghóa laø lôïi nhuaän
taêng theo quy moâ cuûa ñòa ñieåm,
khoâng phaûi quy moâ nhaø xöôûng.
66 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Nhöõng ñòa ñieåm coù quy moâ khaùc
nhau seõ ñem laïi lôïi ích tích tuï khaùc
nhau, vaø söï ñoâng ñuùc ñi keøm vôùi
söï taäp trung khoâng gian seõ daãn ñeán
moät danh muïc caùc ñòa ñieåm taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi cho taêng tröôûng
kinh teá, vôùi nhöõng vuøng khaùc nhau
naém giöõ vò trí daãn ñaàu tuøy theo
giai ñoaïn phaùt trieån.
Chöông 5 giaûi thích quan heä
töông taùc giöõa hieäu quaû kinh teá nhôø
quy moâ vaø yeáu toá di chuyeån, trong
ñoù taäp trung vaøo söï di cö cuûa
ngöôøi lao ñoäng. Chöông 6 giaûi
thích quan heä phi tuyeán tính giöõa
chi phí vaän chuyeån vôùi söï taäp trung
ñòa lyù cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát,
trong ñoù taäp trung vaøo thöông maïi
trong ngaønh, voán raát nhaïy caûm vôùi
chi phí vaän chuyeån. Hai chöông naøy
toång keát nhöõng hieåu bieát môùi veà
moái töông quan ba chieàu giöõa hieäu
quaû kinh teá nhôø quy moâ, yeáu toá di
chuyeån vaø chi phí vaän chuyeån - vaø
caùc taùc ñoäng cuûa chuùng ñeán chính
saùch phaùt trieån (xem hoäp 0.4).
Khung chính saùch
Quan heä nhaân quaû tuaàn hoaøn, söï
khoâng ñoàng ñeàu, vaø taùc ñoäng lan
toûa taïo ra moät theá giôùi, maø trong
ñoù caùc chính saùch coù theå thuùc ñaåy
söï taêng tröôûng kinh teá vaø caûi thieän
phuùc lôïi xaõ hoäi vöôït ra ngoaøi
nhöõng gì caùc thò tröôøng coù theå ñem
laïi, vì caùc chính saùch, neáu ñöôïc
thöïc hieän toát, coù theå khôûi ñoäng
nhöõng chuyeån ñoåi naøy hoaëc thuùc
ñaåy chuùng dieãn ra nhanh hôn.
Caùc ñaëc ñieåm noùi treân cuûa söï
phaùt trieån kinh teá cuõng laøm cho
vieäc hoaïch ñònh chính saùch trôû
thaønh moät söï nghieäp khoù khaên.
Phaàn III cuûa Baùo caùo seõ döïng laïi ba
thaûo luaän chính saùch quan troïng,
baèng caùch söû duïng nguyeân taéc ñaõ
xaây döïng trong hai phaàn ñaàu tieân:
ñoù laø, ñeå caùc quoác gia ñang phaùt
trieån thöïc hieän ñöôïc caùc lôïi ích töø
vieäc taäp trung saûn xuaát theo khoâng
gian vaø hoäi tuï trong tieâu duøng, söï
phaùt trieån caàn ñöôïc hoã trôï toát nhaát
thoâng qua hoäi nhaäp kinh teá. Söû
duïng ba khía caïnh maät ñoä, khoaûng
caùch vaø söï chia caét nhö ñaõ moâ taû ôû
Phaàn I, vaø söï hoaït ñoäng (hay khoâng
hoaït ñoäng) cuûa caùc thò tröôøng then
choát ôû töøng caáp ñoä khoâng gian - ñoù
laø thò tröôøng ñaát ñai, lao ñoäng vaø
caùc ñaàu vaøo trung gian - nhö ñaõ
phaân tích ôû Phaàn II, caùc chöông ôû
Phaàn III seõ cung caáp moät khung
ñôn giaûn vaø minh hoïa cô caáu hoaït
ñoäng cuûa khung naøy thoâng qua
nhöõng kinh nghieäm chính saùch thöïc
teá treân theá giôùi. ÔÛ moãi caáp ñoä ñòa
lyù ñeàu aùp duïng cuøng moät nguyeân
taéc öùng phoù - ñoù laø moãi khía caïnh
moät coâng cuï. Döôùi ñaây laø moät toùm
taét ñaõ ñöôïc ñôn giaûn hoùa, coù leõ quaù
ñôn giaûn, vì chæ söû duïng ví duï töø
caáp ñoä ñòa phöông (chöông 7):
● Vôùi caùc vaán ñeà ñôn chieàu, moät
caùch öùng phoù coù theå ñieàu chænh
laø caùc chính saùch khoâng roõ veà
khoâng gian. Ví duï nhö, ôû nhöõng
vuøng môùi baét ñaàu ñoâ thò hoùa,
muïc tieâu chính saùch phaûi laø taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå taêng maät
ñoä, vaø caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch phaûi chuù yù ñaëc bieät ñeán caùc
theå cheá ñeå caûi thieän chöùc naêng
hoaït ñoäng cuûa caùc thò tröôøng ñaát

HOÄP 0.4Nhöõng hieåu bieát môùi töø phöông dieän ñòa lyù kinh teá: söï taäp trung, hoäi tuï,
vaø hoäi nhaäp
Trong hai thaäp kyû vöøa qua, nhöõng phaân
tích môùi ñaõ laøm thay ñoåi caùch nghó cuûa
chuùng ta veà ñòa ñieåm saûn xuaát, thöông
maïi vaø phaùt trieån. Nhöõng phaân tích naøy
döïa treân hai yeáu toá. Tröôùc heát, caùc thò
tröôøng lôùn thöôøng coù söùc haáp daãn ñaëc
bieät lôùn vôùi caùc coâng ty saûn xuaát theo
nguyeân taéc hieäu quaû kinh teá nhôø quy moâ.
Caùc coâng ty coù thò tröôøng “saân nhaø” lôùn
hôn seõ coù doanh soá baùn lôùn hôn, nghóa
laø theo nguyeân taéc hieäu quaû nhôø quy moâ,
coâng ty seõ giaûm ñöôïc chi phí ñôn vò vaø
taêng ñöôïc lôïi nhuaän; ñieàu naøy seõ khuyeán
khích caùc coâng ty ñang hoaït ñoäng tieáp
tuïc môû roäng vaø thu huùt caùc coâng ty môùi.
Thöù hai, caùc thò tröôøng lôùn phaàn naøo
cuõng nhôø coù nhieàu coâng ty vaø ngöôøi tieâu
duøng ôû ñoù. Ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng
vaø khaû naêng di chuyeån taïo thaønh quan
heä nhaân quaû tuaàn hoaøn coù tính thuùc ñaåy.
Moät thò tröôøng lôùn seõ thu huùt caùc coâng ty
vaø ngöôøi lao ñoäng - nhu caàu ñaàu vaøo
trung gian cho caùc coâng ty vaø nhu caàu
haøng hoùa thaønh phaåm cho ngöôøi lao
ñoäng seõ khieán cho thò tröôøng caøng lôùn
hôn, vaø thu huùt nhieàu coâng ty vaø ngöôøi
lao ñoäng khaùc, vaø cöù tieáp tuïc nhö vaäy.
Ñaây vöøa laø tin toát vöøa laø tin xaáu cho
nhöõng nôi coù ñieàu kieän ban ñaàu ngheøo
naøn. Tin toát bôûi vì ñieàu naøy coù nghóa laø,
ñòa ñieåm ñaët coâng ty khoâng ñeán noãi bò
haïn cheá bôûi ñieàu kieän töï nhieân nhö moät
soá lyù thuyeát veà lôïi theá so saùnh vaãn baét
chuùng ta tin. Keå caû nhöõng nôi coù ñieàu
kieän töï nhieân ngheøo naøn vaãn coù theå duy
trì söï taäp trung cuûa caùc hoaït ñoäng.
Nhöng maët khaùc, ñaây laø tin xaáu bôûi vì
voøng quay cuûa ñieàu kieän tieáp caän thò
tröôøng vaø khaû naêng di chuyeån seõ lieân tuïc
quay. Khi ñaõ coù moät vuøng vöôït leân tröôùc
thaät xa, caùc vuøng tuït haäu khoù coù theå baét
kòp. Khi söï tích tuï laøm taêng chi phí lao
ñoäng, caùc coâng ty cuõng khoâng chuyeån
ñeán nhöõng vuøng coù möùc löông thaáp, vì
nhö vaäy ñoàng nghóa vôùi vieäc töø boû caùc lôïi
ích coù ñöôïc nhôø ôû gaàn caùc nhaø cung öùng
vaø ngöôøi tieâu duøng.
Taäp trung laø moät quy taéc. Söùc maïnh
Ñeà daãn cho baùo caùo
cuûa caùc löïc tích tuï do ñieàu kieän tieáp caän
thò tröôøng vaø khaû naêng di chuyeån taïo ra
coøn phuï thuoäc vaøo chi phí vaän chuyeån,
nhöng moái quan heä giöõa chuùng laø phi
tuyeán tính. Khi chi phí cao, caùc coâng ty
seõ traùnh chuyeân chôû saûn phaåm ñaàu ra ñi
quaù xa baèng caùch daøn traûi saûn xuaát ra
phaïm vi roäng hôn. Khi ñoù, ñòa ñieåm ñaët
coâng ty chuû yeáu ñöôïc quyeát ñònh bôûi
ñieàu kieän tieáp caän ôû ñòa phöông ñeán caùc
ñoái töôïng coù caàu khoâng dòch chuyeån, ví
duï nhö noâng daân hay thôï moû. Vôùi giaù trò
chi phí thöông maïi ôû möùc vöøa phaûi, coâng
ty seõ coù theå cung caáp cho caùc thò tröôøng
töø moät khoaûng caùch nhaát ñònh, vaø nhöõng
nôi coù öu theá veà quy moâ thò tröôøng seõ
döïa vaøo ñaây ñeå phaùt trieån hôn so vôùi
nhöõng nôi khaùc. Khi chi phí thöông maïi
giaûm xuoáng thaáp cuõng khoâng aûnh höôûng
nhieàu ñeán vieäc coâng ty vöøa mua vöøa baùn
ôû cuøng moät ñòa phöông. Khi ñoù, ñòa ñieåm
ñaët coâng ty chuû yeáu ñöôïc quyeát ñònh bôûi
chi phí taïi ñòa phöông cho caùc yeáu toá coá
ñònh, bao goàm chi phí ñaát ñai nhaø xöôûng,
vaø bôûi khaû naêng coù ñöôïc caùc töông quan
tröïc tieáp, hay noùi caùch khaùc laø khaû naêng
tìm ñöôïc ñoái taùc toát trong moät thò tröôøng
lao ñoäng chuyeân bieät. Nhö vaäy, khi chi
phí thöông maïi giaûm xuoáng ñuû thaáp, moät
soá hoaït ñoäng seõ ñöôïc daøn traûi ñeå thích
öùng vôùi söï cheânh leäch chi phí, nhöng caùc
hoaït ñoäng khaùc vaãn tieáp tuïc taäp trung.
Hoäi tuï laø muïc tieâu. Caùc taùc löïc töø
ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng vaø khaû naêng
di chuyeån coù aûnh höôûng ñeán caùch nghó
cuûa chuùng ta veà söï hoäi tuï. Nhìn söï phaùt
trieån nhö moät con ñöôøng suoân seû vaø
thaúng taép seõ daãn ñeán moät con ñöôøng
gaäp gheành vaø quanh co. Khi moät quoác
gia phaùt trieån, caùc nhaø saûn xuaát môùi seõ
ñaët ñòa ñieåm ôû gaàn nhöõng cô sôû saûn xuaát
ñaõ coù saün, do ñoù caøng laøm taêng söï
cheânh leäch giöõa caùc vuøng tuït haäu vaø
vuøng daãn ñaàu. Khi khoaûng caùch löông
trôû neân roäng hôn, ngaønh saûn xuaát seõ baét
ñaàu daøn traûi ra nhöõng nôi coù möùc löông
thaáp. Nhöng vieäc naøy khoâng daãn ñeán söï
phaùt trieån ñeàu ñaën ôû taát caû moïi nôi. Thay
67
vaøo ñoù, söï phaùt trieån dieãn ra thaønh nhieàu
ñôït, trong ñoù moät soá vuøng hay quoác gia
laàn löôït ñöôïc keùo khoûi caûnh ngheøo vaø
ñöôïc ñaåy leân nhanh choùng thoâng qua
quaù trình phaùt trieån. Trong theá giôùi taân coå
ñieån, ôû laïi sau coù theå laø moät lôïi theá - caùc
vuøng tuït haäu xa hôn coù theå baét kòp nhanh
hôn. Nhöng vôùi caùc neàn kinh teá tích tuï,
moät vuøng, moät quoác gia hay moät khu vöïc
caøng tuït laïi phía sau nhieàu hôn thì caøng
khoù ñeå baét kòp hôn. Vaäy nhöõng vuøng tuït
haäu caàn phaûi laøm gì?
Hoäi nhaäp chính laø caâu traû lôøi. Vì chi
phí thöông maïi thaáp cuõng nhö cao ñeàu coù
theå khuyeán khích hoaït ñoäng saûn xuaát daøn
traûi, neân veà nguyeân taéc, caùc vuøng, quoác
gia hay khu vöïc tuït haäu coù theå chuyeån
sang thay theá nhaäp khaåu hoaëc coâng
nghieäp hoùa theo höôùng xuaát khaåu. Nhöng
choïn löïa thay theá nhaäp khaåu laøm chieán
löôïc phaùt trieån döôøng nhö ít coù tính khaû
thi hôn theo thôøi gian. Taïi sao? Bôûi vì
chieán löôïc naøy seõ haïn cheá ñieàu kieän tieáp
caän cuûa nöôùc ngoaøi ñeán nhu caàu khoâng
dòch chuyeån trong nöôùc. Trong khi ñoù,
coâng nghieäp hoùa theo höôùng xuaát khaåu
seõ laøm giaûm chi phí mua haøng hoùa trung
gian töø nöôùc ngoaøi ñeå cheá bieán vaø xuaát
khaåu. Tyû troïng noâng nghieäp giaûm, vaø xu
höôùng tích tuï saûn xuaát cheá taïo cuõng nhö
dòch vuï ñaõ laøm giaûm tyû leä caàu ôû nhöõng
vuøng tuït haäu. Vaø söï manh muùn trong saûn
xuaát khieán cho ñieàu kieän tieáp caän caùc ñaàu
vaøo trung gian trôû neân quan troïng hôn.
Caû hai ñieàu naøy khieán cho caùc chieán löôïc
phaùt trieån döïa treân söï ngaên chaën nhu caàu
khoâng dòch chuyeån trong nöôùc trôû neân voâ
voïng. Vieäc quan saùt thaáy moät soá quoác gia
phaùt trieån hoaëc moät soá tænh ñöôïc coâng
nghieäp hoùa khi ñoùng cöûa thöông maïi
cuõng khoâng giuùp ích maáy cho caùc vuøng,
caùc quoác gia hay khu vöïc tuït haäu hieän
nay. Caùc vuøng, quoác gia hay khu vöïc bò
ñeå laïi ñaèng sau quaù nhoû so vôùi toaøn boä
neàn kinh teá theá giôùi, ñeán noãi söï coâ laäp
khoâng coøn laø giaûi phaùp khaû thi nöõa.
Nguoàn: do Diego Puga cung caáp.
68 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñai (noâng thoân vaø thaønh thò).
● Vôùi caùc vaán ñeà hai chieàu, caùch
öùng phoù coù theå bao goàm caû caùc
chính saùch keát noái khoâng gian
cuõng nhö caùc chính saùch khoâng
roõ veà khoâng gian. Ví duï nhö, ôû
moät quoác gia vôùi caùc vuøng ñang
traûi qua quaù trình ñoâ thò hoùa
nhanh choùng, caùc vaán ñeà chính
saùch khoâng chæ laø taïo ñieàu kieän
thuaän lôïi ñeå taêng maät ñoä, maø coøn
laø xoùa boû vaán ñeà khoaûng caùch
phaùt sinh do söï taéc ngheõn ngaøy
caøng taêng. Caùch öùng phoù ôû ñaây
seõ bao goàm caûi thieän caùc theå cheá
nhaèm taïo ñieàu kieän ñeå taêng maät
ñoä nhö ñaõ noùi ôû treân - vaø ñaàu tö
vaøo cô sôû haï taàng ñeå giaûi quyeát
vaán ñeà khoaûng caùch kinh teá
ngaøy caøng gia taêng.
● Vôùi caùc vaán ñeà ba chieàu, caùch
öùng phoù coù theå bao goàm caùc
chính saùch khoâng roõ veà khoâng
gian, caùc chính saùch keát noái
khoâng gian, vaø caùc chính saùch
coù muïc tieâu. Ví duï nhö, ôû moät
quoác gia coù caùc vuøng ñoâ thò hoùa
maïnh meõ, caùc vaán ñeà maät ñoä vaø
khoaûng caùch coù theå trôû neân
nghieâm troïng hôn do söï chia caét
trong phaïm vi vuøng ñoâ thò,
thöôøng thaáy nhaát laø söï chia caét
giöõa caùc khu daân cö chính thöùc
cuûa thaønh phoá vaø caùc khu nhaø oå
chuoät, nôi caùc thò tröôøng ñaát ñai
coù theå söû duïng nhöõng thoûa
thuaän ngaàm. Khi ñoù, moät öùng
phoù chính saùch hieäu quaû coù theå
bao goàm caùc theå cheá, cô sôû haï
taàng, vaø caùc cô cheá khuyeán khích.
ÔÛ caáp ñoä quoác gia, moät öùng phoù
chính saùch coù caùc thaønh phaàn töông
töï coù theå giuùp cho caùc vuøng tuït haäu
hoäi nhaäp vôùi vuøng daãn ñaàu (chöông
8), vaø ôû caáp ñoä quoác teá, noù coù theå
giuùp caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi
caùc thò tröôøng theá giôùi (chöông 9).
ÔÛ caû ba caáp ñoä ñòa lyù, caùc tranh
luaän chính saùch ñeàu coù moät ñieåm
chung: hieän taïi, caùc tranh luaän ñeàu
baét ñaàu vaø keát thuùc baèng nhöõng
thaûo luaän veà caùc can thieäp coù muïc
tieâu khoâng gian. Baùo caùo naøy cho
raèng, caàn phaûi caân ñoái laïi nhöõng
tranh luaän naøy ñeå ñöa vaøo taát caû
nhöõng yeáu toá cuûa moät caùch tieáp caän
thaønh coâng cho vaán ñeà hoäi nhaäp
khoâng gian - ñoù laø caùc yeáu toá theå
cheá, cô sôû haï taàng, vaø cô cheá
khuyeán khích. Söû duïng caùc keát quaû
tìm hieåu ôû Phaàn I vaø phaân tích veà
caùc löïc thò tröôøng ôû Phaàn II, Phaàn
III cuûa Baùo caùo seõ ñöa ra moät
khung toå chöùc ñeå ñieàu chænh öùng
phoù chính saùch theo möùc ñoä khoù
hay deã cuûa thaùch thöùc phaùt trieån.
Baùo caùo naøy aùp duïng bieän phaùp
phoái caûnh theo luaät gaàn xa, vaø ghi
cheùp laïi nhöõng caùch bieät khoâng
gian trong caùc neàn kinh teá maø baây
giôø ñaõ trôû thaønh neàn kinh teá phaùt
trieån nhöng moät thôøi ñaõ coù möùc
thu nhaäp töông ñöông vôùi caùc quoác
gia thu nhaäp thaáp vaø thu nhaäp
trung bình hieän nay. Baùo caùo cuõng
ghi laïi moät caùch heä thoáng veà moái
quan heä giöõa söï caùch bieät khoâng
gian vôùi söï phaùt trieån ôû nhieàu quoác
gia. Trong phaàn keát luaän, baùo caùo
seõ phaân bieät roõ raøng hôn giöõa söï
caùch bieät khoâng gian trong saûn xuaát
kinh teá vaø söï caùch bieät khoâng gian
trong phuùc lôïi. Cuoái cuøng, baùo caùo
khuyeán nghò aùp duïng tieàn thueâ ñaát

cao hôn (nhôø söï tích tuï) taïi caùc
vuøng daãn ñaàu ñeå thuùc ñaåy phuùc lôïi
xaõ hoäi cho caùc vuøng tuït haäu, vaø
khoâng ñaåy saûn xuaát kinh teá ñeán caùc
vuøng naøy, tröø nhöõng tröôøng hôïp
ñaëc bieät.
● ÔÛ caáp ñoä khoâng gian ñòa phöông,
muïc tieâu chính saùch laø phaûi caûi
thieän chaát löôïng ñoâ thò hoùa ñeå
toái ña hoùa caùc hieäu öùng taêng
tröôûng. Chöông 7 thaûo luaän vieäc
caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
neân thay ñoåi caùc öu tieân chính
saùch nhö theá naøo khi quaù trình
ñoâ thò hoùa phaùt trieån. Chöông
naøy chuù yù ñaëc bieät ñeán söû duïng
ñaát, töùc laø lónh vöïc maø thò tröôøng
coù khaû naêng hoaït ñoäng sai chöùc
naêng nhaát.
● ÔÛ caáp ñoä khoâng gian quoác gia,
muïc tieâu chính saùch laø phaûi caûi
thieän ñieàu kieän tieáp caän thò
tröôøng cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø
doanh nghieäp, nhaát laø trong moät
theá giôùi maø khoaûng caùch thu
nhoû ñaõ laøm thay ñoåi khaùi nieäm
thò tröôøng töø caáp ñoä ñòa phöông
leân caáp ñoä toaøn caàu. Thoâng qua
thaûo luaän veà vieäc caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch laøm theá naøo ñeå
ñieàu hoøa muïc tieâu chính trò laø
thoáng nhaát quoác gia vôùi muïc
tieâu taäp trung kinh teá, chöông 8
seõ ñaëc bieät chuù troïng ñeán khaû
naêng di chuyeån cuûa löïc löôïng lao
ñoäng, töùc laø lónh vöïc maø thò
tröôøng coù khaû naêng hoaït ñoäng
sai chöùc naêng nhaát.
● ÔÛ caáp ñoä khoâng gian quoác teá,
muïc tieâu chính saùch laø phaûi thuùc
ñaåy hoäi tuï veà möùc soáng trong
Ñeà daãn cho baùo caùo 69
moät theá giôùi maø söï chia caét seõ
taïo ra taùc ñoäng coù haïi ñoái vôùi söï
di chuyeån cuûa löïc löôïng lao
ñoäng vaø doøng voán. Thoâng qua
thaûo luaän veà vieäc caùc quoác gia
ñang phaùt trieån coù theå laøm nhö
theá naøo ñeå tieáp caän caùc thò
tröôøng theá giôùi, chöông 9 seõ
nhaán maïnh söï chuyeân moân hoùa
vaø thöông maïi trong ngaønh, beân
caïnh vieäc khai thaùc caùc lôïi theá so
saùnh döïa treân ñieàu kieän töï
nhieân. Chöông naøy seõ ñaëc bieät
chuù yù ñeán thöông maïi ñoái vôùi
caùc haøng hoùa trung gian, töùc laø
lónh vöïc ñaëc bieät nhaïy caûm vôùi
chi phí vaän chuyeån.
Baùo caùo naøy döïa treân kinh nghieäm
cuõng nhö caùc phaân tích, nghieân cöùu
veà moät lónh vöïc chính saùch roäng vaø
khoù nhö söï phaùt trieån, vaø baùo caùo
phaûi coù ích cho ñoâng ñaûo taäp theå
ñoäc giaû. Maëc duø vaäy, baùo caùo cuõng
ñöôïc xaây döïng theo moät keát caáu
thaân thieän vôùi nhöõng ñoäc giaû chæ
quan taâm ñeán nhöõng khía caïnh cuï
theå cuûa nghieân cöùu.
● Baùo caùo coù nhöõng phaàn mang
tính moâ taû, phaân tích vaø “keâ
toa”, vaø phaùt trieån daàn daàn töø
caùc phaàn mang tính khaúng ñònh
sang caùc phaàn mang tính quy
chuaån. Moãi phaàn laø moät boä phaän
cuûa moät nghieân cöùu toång hôïp,
nhöng ñoäc giaû vaãn coù theå ñoïc
töøng phaàn rieâng bieät. Caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch bò haïn
cheá veà thôøi gian coù theå chæ caàn
ñoïc phaàn toång quan vaø ba
chöông chính saùch ôû Phaàn III.
Caùc baïn sinh vieân quan taâm ñeán
 70 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 0.1. Daãn höôùng cho ñoäc giaû: Caùc söï kieän thöïc teá, caùc löïc thò tröôøng, vaø caùc chính saùch ôû ba caáp ñoä ñòa lyù

1
MAÄT ÑOÄ
2
KHOAÛNG Tieâu ñ
4 CAÙCH 3 ieåm 1
: BAÉC
MYÕ
KEÁT TUÏ PHAÂN KHU

5 SÖÏ K
DI CÖ
IEÄN
7 6 Tieâu
ñieåm
ÑOÂ THÒ HOAÙ 2: T
AÂY A
CHUYEÂN MOÂN
ÂU
8 HOAÙ
PHAÙT TRIEÅN PHA
LAÕNH THOÅ ÂN T
ÍCH
9
NG

Tie
âu ñ
ÖÔ

HOÄI NHAÄP VUØNG ieåm

3: Ñ
PH

OÂNG
A

AÙ
ÑÒ

A
GI

CH
OÁC

ÍNH
QU

SA
Tie
ÙCH
âu ñ
ieåm
Á
TE

4:
CH
OÁC

AÂU
PH
QU

IH
AÏ X
A HA
RA

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi naêm 2009.

vaán ñeà chuyeån ñoåi khoâng gian
treân theá giôùi coù theå chæ caàn ñoïc
ba chöông cuûa Phaàn I ñeå ñöôïc
daãn ñi moät voøng tham quan ba
chieàu cuûa söï phaùt trieån kinh teá.
● Baùo caùo lieân tuïc môû roäng caáp ñoä
khoâng gian ñeå giaûi quyeát caùc
caâu hoûi chính saùch xuaát phaùt töø
ñòa lyù kinh teá, töø caáp ñoä ñòa
phöông ñeán quoác gia vaø cuoái
cuøng laø quoác teá, vaø luoân nhôù tôùi
caùc ñoái töôïng ñoäc giaû chuyeân
moân. Nhöõng ñoäc giaû naøo chæ
quan taâm ñeán tranh luaän chính
saùch veà ñoâ thò hoùa taïi caùc quoác
gia ñang phaùt trieån coù theå chæ
caàn ñoïc ba chöông thuoäc nhoùm
caùc chöông veà maät ñoä - ñoù laø caùc
chöông 1, 4 vaø 7. Nhöõng ai quan
taâm chuû yeáu ñeán thaûo luaän
chính saùch veà phaùt trieån laõnh
thoå vaø söï caùch bieät ñòa lyù coù theå
ñoïc nhoùm caùc chöông veà khoaûng
caùch - ñoù laø caùc chöông 2, 5 vaø
8. Nhöõng ñoäc giaû quan taâm ñeán
caùc saùng kieán hoäi nhaäp khu vöïc
coù theå chæ caàn ñoïc nhoùm caùc
chöông veà söï chia caét - goàm
chöông 3, 6 vaø 9.
● Caùc chöông töø 1 ñeán 9 seõ moå xeû
vaán ñeà phaùt trieån kinh teá thaønh
“caùc maûng deã tieâu hoùa”, moãi
chöông naøy ñeàu coù moät chöùc
naêng giaùo duïc rieâng. Nhöõng

bieän luaän trong Baùo caùo ñöôïc
nhaán maïnh vôùi boán phaàn chuù
giaûi veà Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
coù chöùc naêng keát noái caùc phaàn
noäi dung khaùc nhau baèng caùch
soi sang caùc kinh nghieäm ôû Baéc
Myõ, Taây AÂu, Ñoâng AÙ vaø chaâu
Phi Haï Xahara. Caùc ñoäc giaû
quan taâm ñeán nhöõng thaùch thöùc
maø ñòa lyù ñaët ra cho söï phaùt
trieån - vaø moät soá manh moái cho
bieát ñòa lyù ñaõ ñöôïc ñònh hình
Ñeà daãn cho baùo caùo 71
laïi nhö theá naøo - coù theå ñoïc
nhöõng phaàn chuù giaûi naøy ñeå
bieát veà caùc khu vöïc khaùc nhau
treân theá giôùi.
Hình 0.1 cho thaáy ñoäc giaû coù theå
ñoïc Baùo caùo naøy nhö theá naøo - theo
chieàu ngang (laàn löôït ñi töø caùc söï
kieän thöïc teá ñeán caùc löïc thò tröôøng
vaø caùc chính saùch) hoaëc theo chieàu
doïc, tuøy theo nhöõng quan taâm
chính saùch cuûa ñoäc giaû.
Ñòa ly ù trong sö ï vaän ñoäng

Vöôït qua khoaûng caùch ôû Baéc Myõ

Khi ngöôøi chaâu AÂu baét ñaàu tìm kieám thuoäc ñòa beân ngoaøi, trieån voïng taêng tröôûng kinh teá cuûa Baéc Myõ xem ra
coøn raát xa vôøi. Trong cuoäc Chieán tranh 7 naêm (1756–63), khi ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi Anh ñaùnh nhau ñeå tranh
giaønh Canaña, Vonte ñaõ töï hoûi vì sao hoï phaûy gaây chieán chæ vì “vaøi maãu ñaát phuû ñaày tuyeát”. Hoï neân quan
taâm nhieàu hôn ñeán tieàm naêng kinh teá cuûa vuøng Caribeâ, nôi maø khí haäu vaø thoå nhöôõng ñeàu raát phuø hôïp ñeå
troàng mía, vaø hoï ñaõ töøng laøm nhö theá. Manhattan ñaõ ñöôïc ngöôøi Ñöùc trao ñoåi ñeå laáy ñaát xung quang Xurinam.
Nhöng qua thôøi gian, chính vaøi maãu ñaát ñaày tuyeát vaø nuùi ñaù ôû vuøng Plymouth (Maxachuseùt) ñaõ khai sinh cho
söï “hoaùn ngoâi” giöõa vuøng ñoâng baéc Myõ laïnh leõo vaø mieàn nam aám aùp.1

Ñ
eå hieåu ñöôïc vì sao söï
hoaùn ngoâi naøy laïi dieãn
ra, chuùng ta caàn phaûi
hieåu ngöôøi Baéc Myõ ñaõ quaûn lyù
nhö theá naøo maät ñoä kinh teá gia
taêng, khoaûng caùch nghìn truøng
töø luïc ñòa vaø söï chia reõ saâu saéc
giöõa noâ leä vaø chuû noâ, giöõa ngöôøi
baûn ñòa vaø keû thöïc daân, giöõa
ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi Anh – noùi
ngaén goïn ñòa kinh teá cuûa vuøng
Baéc Myõ ñaõ ñöôïc toå chöùc laïi nhö
theá naøo.
Qui moâ vaø uy löïc kinh teá
cuûa Myõ
Quy moâ laø tính chaát roõ raøng
nhaát trong ñòa kinh teá cuûa Myõ.2
Naêm 1800, 5,3 trieäu ngöôøi soáng
treân moät dieän tích 865.000 daëm
vuoâng ñöôïc trao cho moät quoác
gia môùi ra ñôøi theo Hoøa öôùc
Veùcxaây (1783). Ñeán naêm 1900,
chæ coù theâm hôn 2 trieäu daëm
vuoâng nöõa ñöôïc boå sung thoâng
qua caùc vuï mua baùn soøng
phaúng, chieán lôïi phaåm hay caùc
hieäp öôùc. Ngaøy nay, nöôùc Myõ
coù treân 300 trieäu ngöôøi vôùi moät
vuøng laõnh thoå roäng 3,5 trieäu
daëm vuoâng. Keå töø naêm 1790,
maät ñoä daân soá cuûa nöôùc naøy ñaõ
taêng leân khoaûng 18 laàn.
Thaùch thöùc ñoái vôùi vieäc
phaân boá daân cö vaø saûn xuaát
treân moät dieän tích khoång loà
nhö vaäy quaû thaät raát lôùn. Caû
con ngöôøi vaø ñaát saûn xuaát ñeàu
di chuyeån sang phía taây vaø
xuoáng phía nam. Naêm 1800,
daân cö soáng taäp trung ôû vuøng
Maryland naèm treân bôø bieån
phía ñoâng (xem Baûn ñoà G1.1).
Ñeán naêm 1900, trung taâm naøy
ñaõ chuyeån ñeán Indiana. Trong
suoát theá kyû 18, trung taâm dòch
daàn theo höôùng taây nam, vaø keát
thuùc ôû Missouri naêm 2000. Luùc
naøy, daân cö Myõ ñaõ ñònh cö haàu
heát ôû hai beân bôø bieån. Ngöôøi
Myõ trôû neân caùch xa nhau hôn
bao giôø heát.
Ngöôøi Myõ laøm caùch naøo ñeå
vöôït qua moät khoaûng caùch ñòa
lyù daøi ñeán nhö vaäy? Luùc ñaàu,
caùc cô cheá theå cheá veà phaân boå
ñaát ñai vaø ñaûm baûo quyeàn veà
taøi saûn ñoùng vai troø quan troïng
nhaát. Hieán phaùp vaø Phaùp leänh
Taây Baéc (1787) ñaõ xaùc laäp nhöõng
cô cheá thuû tuïc ñeå chuyeån caùc
vuøng ñaát chöa coù daân cö sinh
soáng thaønh caùc bang. Ñaát coâng
ñöôïc phaân chia baèng caùch baùn
cho tö nhaân hoaëc thoâng qua caùc
khoaûn trôï caáp tröïc tieáp khoâng
hoaøn laïi. Nhöõng vuøng ñaát
thuaän lôïi nhaát ñöôïc söû duïng ñeå
khai thaùc ñaát ñai toát nhaát, nhaát
laø khi caàn xaây döïng ñöôøng saét.
Tuyeán ñöôøng saét xuyeân luïc ñòa
ñaàu tieân hoaøn thaønh vaøo naêm
1864. Ngöôøi thoå daân bò xua
ñuoåi cöôõng böùc, vaø khi caàn thì
söû duïng caû quaân ñoäi Myõ. Caùc
bang vaø chính quyeàn ñòa
phöông ñaõ khuyeán khích ngöôøi
Myõ di chuyeån baèng caùch caáp

Baûn ñoà G1.1. Trung taâm ñòa lyù cuûa löïc huùt daân soá Myõ ñaõ dòch chuyeån 1.371
km töø naêm 1790 ñeán naêm 2000
MYÕ
Nguoàn: Phaân boá ñòa lyù, Cuïc Toång ñieàu tra daân soá Myõ, [Please include year here; please include
in references.]
ñaát, xaây keânh ñaøo, cung caáp
tröôøng hoïc, ñöôøng saù vaø caùc
haøng hoùa coâng coäng khaùc.
Chính quyeàn ñòa phöông caïnh
tranh vôùi nhau ñeå thu huùt con
ngöôøi vaø doanh nghieäp, ñöa ra
caùc öu ñaõi veà thueá vaø nhieàu
khuyeán khích khaùc.
Ngöôøi daân vaø doanh nghieäp
cuõng ñöôïc khuyeán khích di
chuyeån baèng caùc ñieàu khoaûn
thöông maïi trong Hieán phaùp
Myõ, trong ñoù nghieâm caám roõ
raøng chính quyeàn bang khoâng
ñöôïc caûn trôû vieäc buoân baùn
giöõa caùc bang. Vì theá, caáu truùc
theå cheá ñaõ cho pheùp söï di
chuyeån töï do cuûa con ngöôøi
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
1790
1900 1850
1950
2000
(tröø noâ leä), voán vaø haøng hoùa, ñi
keøm vôùi caùc quyeàn veà taøi saûn
khieán cho quaù trình di chuyeån
ñoù coù theå dieãn ra maø khoâng
gaây toån thaát kinh teá.
Trong moät moâi tröôøng chính
saùch nhö vaäy, “cuoäc caùch maïng
veà vaän taûi” trong theá kyû 19 vaø
maät ñoä taäp trung ngaøy caøng
cao ñaõ cho pheùp nhöõng thay
ñoåi caên baûn dieãn ra trong cô
caáu kinh teá Myõ. Söï keát hôïp
giöõa ñöôøng saét, keânh ñaøo vaø
taøu thuûy ñaõ laøm chi phí vaän taûi
ñöôøng trung vaø ñöôøng daøi
giaûm maïnh so vôùi vaän taûi baèng
xe ngöïa keùo tröôùc ñaây.3 Nöôùc
naøy ñaõ coù daùng daáp ñoâ thò vaø
73
ñoâng ñuùc hôn, vôùi cô caáu kinh
teá vuøng ña daïng. New England,
nôi coù ñeán 80% dieän tích ñaát
noâng nghieäp vaøo naêm 1800 cho
duø ñaát ñai vaø khí haäu ôû ñaây
khoâng thuaän lôïi, ñaõ baét ñaàu
phaùt trieån coâng nghieäp cheá taïo,
trong khi mieàn Trung Taây laïi
chuyeân moân hoùa vaøo löông
thöïc. Ñaàu theá kyû 20, Myõ ñaõ trôû
thaønh nöôùc cheá taïo lôùn nhaát
theá giôùi.
Maät ñoä gia taêng vaø söï di cö
cuûa con ngöôøi vaø doanh nghieäp
chòu söï chi phoái chuû yeáu bôûi
caùc taùc löïc thò tröôøng. Haàu heát
caùc ñieåm ñònh cöï ñeàu coù caân
nhaéc lyõ löôõng. Ñöôøng saét ñöôïc
xaây döïng tuøy theo caùc nhaø ñaàu
tö nghó raèng khi naøo vaø ôû ñaâu
hoï coù theå thu lôïi nhuaän vaø di
chuyeån ngaøy caøng maïnh ngang
ñaát nöôùc. Hoïa hoaèn cuõng coù luùc
vieäc ñònh cö theo kieåu “nhaûy
coùc”, lao vaøo môû roäng ñaát ñai
raát nhanh choùng ôû moät nôi naøo
ñoù, nhö ôû California khi ngöôøi
ta tìm thaáy vaøng naêm 1849.
Nhöng ñieàu ñoù chæ ñôn giaûn laø
ñaåy nhanh nhòp ñoä taùi phaân boå
lao ñoäng ôû Myõ maø thoâi.
Hoäi tuï veà möùc soáng
Cuoäc Noäi chieán ôû Myõ ñaõ coù
haäu quaû kinh teá laâu daøi gaây ra
söï chia caét ñaát nöôùc. Thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi giaûm
maïnh ôû mieàn nam sau Noäi
chieán, xeùt caû veà möùc tuyeät ñoái
laãn töông ñoái so vôùi caùc vuøng
khaùc trong caû nöôùc. Naêm 1900,
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
74 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

ôû Alabama vaãn chæ baèng moät Baûn ñoà G1.2. Caùc thaønh phoá lôùn cuûa Myõ naèm ôû vuøng ñoâng baéc vaø doïc hai
nöûa möùc bình quaân caû nöôùc. bôø bieån
Naêm 1938, Franklin Roosevelt
ñaõ coù moät nhaän xeùt noåi tieáng laø
mieàn nam laø “vaán ñeà kinh teá
haøng ñaàu” cuûa quoác gia. Nöôùc
Seattle

Myõ cuõng coù nhöõng vuøng tuït Boston

haäu. Nhöng theá kyû 20 ñaõ

Minneapolis

chöùng kieán moät trong nhöõng

Detroit
New York
Chicago

söï hoäi tuï raát nhanh veà möùc Washington, D.C. Philadelphia

soáng ôû nöôùc naøy.

San Francisco

Los Angeles

ÔÛ Myõ, coù moät moái quan heä

Riverside
nghòch bieán raát roõ reät giöõa möùc Phoenix Atlanta
Dallas
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi San
Diego

ôû moät bang naêm 1900 vaø taêng Tampa

tröôûng thu nhaäp ôû bang ñoù

Houston

trong theá kyû keá tieáp. Coù nghóa

Miami

laø, caùc bang ngheøo taêng tröôûng

nhanh hôn bang giaøu trong giai
ñoaïn töø naêm 1900 ñeán naêm
2000, moät hieän töôïng ñöôïc goïi
laø “söï hoäi tuï beâ-ta”. Caùch giaûi
thích chính cho hieän töôïng naøy
laø söï di cö cuûa con ngöôøi. Vaøo
theá kyû 20, hình thaùi di cö phoå
bieán nhaát laø töø bang ngheøo
sang bang giaøu. Coù leõ, thí duï
quan troïng nhaát laø söï di cö cuûa
ngöôøi Myõ goác Phi töø caùc bang
noâng nghieäp mieàn nam leân caùc
bang ñoâ thò mieàn baéc (vaø mieàn
taây), baét ñaàu sôùm nhaát trong
Chieán tranh theá giôùi laàn thöù
nhaát vaø trôû thaønh moät ñôït soùng
trong vaø ngay sau Chieán tranh
theá giôùi laàn thöù hai. Caùc bang
nhö Mississippi vaø Louisiana
hieän nay xeáp haïng choùt veà möùc
thu nhaäp khaû duïng, nhöng coù
theå deã daøng hình dung raèng hoï
seõ coøn toài teä hôn neáu khoâng coù
söï di cö naøy.
Nguoàn: Daân soá cuûa caùc vuøng trung taâm; Cuïc ñieàu tra daân soá Myõ.
Söï hoäi tuï ñaõ ñöôïc hoã trôï
theâm nhôø giaûm chi phí vaän taûi.
Raát nhieàu phaùt minh quan
troïng veà giao thoâng vaø lieân laïc
ñaõ xuaát hieän ôû Myõ. Trong theá
kyû 20, maïng löôùi naøy ñaõ môû
roäng vôùi söï phoå bieán cuûa maùy
bay, oâ toâ vaø lieân laïc ñieän töû.
Ngaøy nay, 16 trong soá 30 saân
bay taáp naäp nhaát theá giôùi laø ôû
Myõ, vaø cöù 100 ngöôøi daân Myõ
thì coù hôn 75 oâ toâ.
Phaùt minh ra oâ toâ vaø vieäc söû
duïng roäng raõi phöông tieän oâ toâ
ñaõ daãn ñeán vieäc môû roäng caùc
thaønh phoá qua quaù trình “daøn
roäng” maät ñoä ñoâ thò maïnh meõ,
Daân soá naêm 2007
(trieäu ngöôøi)
18
12
6
4
2.5
khi ngöôøi ta chuyeån töø caùc
thaønh phoá trung taâm ra vuøng
ngoaïi oâ. Ñieàu naøy ñaõ giuùp coäng
höôûng theâm cho tính hieäu quaû
kinh teá nhôø tích tuï, nhöng cuõng
gaây ra söï chia caét xaõ hoäi. Heä
thoáng taøi chính coâng ñòa
phöông cuûa Myõ, döïa vaøo thueá
taøi saûn ñòa phöông ñeå chi traû
cho caùc dòch vuï, ñöôïc thieát keá
raát toài neân khoâng taùc ñoäng
ñöôïc nhieàu ñeán taùi phaân phoái
thu nhaäp. Caùc hoä gia ñình
trung löu vaø giaøu coù coù theå
traùnh khoâng phaûi trôï caáp cho
ngöôøi khaùc baèng caùch chuyeån
ñeán caùc vuøng ngoaïi oâ môùi. Maøu

da cuõng coù moät vai troø nhaát
ñònh – thaønh phoá trung taâm
chuû yeáu laø ngöôøi da ñen sinh
soáng, coøn vuøng ngoaïi oâ laø
ngöôøi da traéng.
Chöa bieát laø toát hôn hay toài
ñi, nhöng söï taêng tröôûng cuûa oâ
toâ ñaõ ñöôïc höôûng lôïi töø Luaät
cao toác Lieân bang naêm 1956,
trong ñoù thoâng qua vieäc xaây
döïng heä thoáng ñöôøng cao toác
lieân bang cuûa Eisenhower.
Trong moät dieãn vaên noåi tieáng,
Toång thoáng Eisenhower ñaõ tính
toaùn laïi caùch thöùc maø khi coøn laø
moät coâng chöùc treû, oâng ñaõ tham
gia vaøo ñoaøn hoä toáng baèng xe
maùy xuyeân luïc ñòa ñaàu tieân töø
thuû ñoâ Washington D.C. ñeán
Xan Phranxixcoâ naêm 1919 nhö
theá naøo. Chuyeán ñi keùo daøi 62
ngaøy, keå caû moïi thöù trì hoaõn coù
theå hình dung ra trong suoát
cuoäc haønh trình. Ngaøy nay, nhôø
heä thoáng ñöôøng cao toác naøy,
moät laùi xe coù theå thöïc hieän moät
chuyeán ño daøi 2.819 daëm trong
voøng hai ngaøy. Moät nghieân cöùu
gaàn ñaây cho thaáy, maïng löôùi
47.000 daëm cao toác ñaõ giuùp lieân
keát caùc vuøng noâng thoân tröôùc
ñaây bò coâ laäp vaøo neàn kinh teá
quoác daân vaø thuùc ñaåy söï taêng
tröôûng cuûa caùc vuøng ñoâ thò.
Ñieàu naøy thì coù quan heä gì
vôùi vieäc phaân phoái daân cö vaø
caùc hoaït ñoäng kinh teá? Nghòch
lyù laø ôû choã, khi trung taâm löïc
huùt ñaõ di chuyeån vaøo beân trong
vuøng Baéc Myõ thì chính nhöõng
vuøng saâu trong luïc ñòa ñoù – tröø
nôi ñöôïc choïn laøm thuû phuû - laïi
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
trôû neân vaéng veû. Missouri chæ
coù daân soá 5,5 trieäu ngöôøi, hôn
moät nöûa soá ñoù soáng ôû vuøng
Xanh Lui lôùn. Daøn roäng heä
thoáng haï taàng giao thoâng
khoâng laøm traûi roäng phaân boá
daân cö, nhöng noù cho pheùp söï
taêng tröôûng töø caùc neàn kinh teá
tích tuï coù theå dieãn ra ôû nhieàu
thaønh phoá hôn treân khaép ñaát
nöôùc. Phaân boá daân cö naêm 2000
ñöôïc taäp trung ôû caùc thaønh
phoá, vuøng ñoâng baéc vaø ven
bieån, taïo ra caùi goïi laø “söï hoäi tuï
xích-ma”, giaûm baát bình ñaúng
thu nhaäp giöõa caùc bang (xem
Baûn ñoà G1.2). Theo moät thöôùc
ño, söï phaân hoùa thu nhaäp bình
quaân ñaàu ngöôøi giöõa caùc bang
naêm 2000 ñaõ giaûm moät phaàn ba
so vôùi möùc naêm 1880.
Maät ñoä taêng, cheânh leäch
giaûm vaø söï chia caét vaãn
dai daúng
Thaønh töïu kinh teá daøi haïn cuûa
Myõ thaät ñaùng noi göông. Taêng
tröôûng thu nhaäp bình quaân ñaàu
ngöôøi taêng trung bình 1,8% moät
naêm trong suoát 180 naêm, ñöa
ñeán khaû naêng caûi thieän möùc
soáng doàn tích gaáp 26 laàn. Cuøng
vôùi söï taêng tröôûng naøy, söï baát
bình ñaúng thu nhaäp giöõa caùc
bang ñaõ giaûm. Ngöôøi Myõ ñaõ
taän duïng ñöôïc tính kinh teá theo
qui moâ – tröôùc tieân laø ôû caáp
nhaø maùy, sau ñoù laø caáp ñòa
phöông khi caùc thò traán chuyeân
moân hoùa vaøo saûn xuaát haøng cheá
taïo vaø sau cuøng laø ôû caáp ñoâ thò
trong caùc vuøng ñoâ thò taäp trung
75
lôùn ôû nhöõng nôi nhö Loát Angiôleùt
hay Niu Yooùc.
Nöôùc Myõ ngaøy nay coù moät
chuoãi caùc thò tröôøng quoác gia veà
haøng hoaù vaø caùc yeáu toá saûn xuaát
cöïc kyø hieäu quaû. Vò trí vaãn laø
yeáu toá quan troïng quyeát ñònh
thu nhaäp, nhöng noù chæ coù yù
nghóa trong ngaén haïn chöù khoâng
phaûi daøi haïn, vaø ngaén haïn ôû ñaây
cuõng ngaén hôn nhieàu so vôùi moät
theá kyû tröôùc. Nhöõng cuù soác lôùn
trong nöôùc nhö côn baõo Katrina
gaây ra nhöõng taùc ñoäng ñeán trieån
voïng taêng tröôûng ñòa phöông
nhoû hôn nhieàu so vôùi tröôùc. Sau
khi taøu Mariel ñöa 125.000 ngöôøi
tò naïn Cuba ñeán Miami ñaàu thaäp
nieân 1980, tieàn löông trong vuøng
ñaõ khoâng coù söï taêng leân naøo
ñaùng keå.
Keát quaû döôøng nhö laø moät
nghòch lyù: tieàn löông ôû Myõ (sau
khi ñieàu chænh theo voán con
ngöôøi) ôû caùc ñòa baøn khaùc nhau
laïi baèng nhau, trong khi hoaït
ñoäng kinh teá ñöôïc phaân boá raát
khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc nôi.
Chaâu AÂu ñöôïc ca ngôïi laø coù ít
baát bình ñaúng xaõ hoäi hôn,
nhöng Baéc Myõ laïi bình ñaúng
hôn theo khoâng gian. Vaø noù coù
söï phaân phoái saûn xuaát kinh teá
hieäu quaû hôn theo khoâng gian.
Nguyeân nhaân: löïc löôïng lao
ñoäng cô ñoäng. Gaàn 40 trieäu
ngöôøi Myõ ñaõ thay ñoåi choã ôû
trong naêm 2006. Haøng naêm, coù
khoaûng 8 trieäu ngöôøi Myõ di
chuyeån giöõa caùc bang; sau moät
thaäp kyû, treân moät phaàn tö daân
soá thay ñoåi bang cö truù. Baèng
76 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caùch vöôït qua khoaûng caùch vaø
söï chia caét, cho pheùp daân cö vaø
saûn xuaát ñöôïc phaân boá khoâng
ñeàu giöõa caùc vuøng nhôø söï di
chuyeån töï do, thu nhaäp bình
quaân ñaàu ngöôøi cuûa Myõ ngaøy
nay vöøa cao laïi vöøa khaù ñoàng
ñeàu giöõa caùc bang.
Moät thaùch thöùc vaãn coøn ñoù
ñoái vôùi nöôùc Myõ laø phaûi xoùa boû
söï chia caét. Hieäp ñònh Thöông
maïi Töï do Baéc Myõ (NAFTA) laø
moät böôùc ñi theo höôùng naøy.
Nhöng ñoù chæ laø böôùc ñi khieâm
toán. Haõy xeùt söï lieân keát thò
tröôøng giöõa Myõ vaø Canaña. Moät
nghieân cöùu cho thaáy thöông maïi
giöõa caùc tænh cuûa Canaña lôùn
hôn nhieàu so vôùi giöõa Canaña
vaø Myõ, sau khi ñaõ giöõ nguyeân
caùc yeáu toá veà khoaûng caùch vaø
qui moâ kinh teá (GDP) cuûa ñoái
taùc thöông maïi, trong tröôøng
hôïp naøy laø caùc bang vaø caùc
tænh.4 Thí duï, theo nhö qui moâ
cuûa Caliphooùcnia, thöông maïi
cuûa bang naøy vôùi OÂntarioâ ñaùng
leõ phaûi cao gaáp 10 laàn thöông
maïi giöõa OÂntarioâ vôùi British
Columbia, tænh laùng gieàng cuûa
Canaña gaàn Caliphooùcnia nhaát.
Treân thöïc teá, thöông maïi giöõa
OÂntarioâ vaø British Columbia cao
gaáp ba laàn giöõa tænh naøy vôùi
Caliphooùcnia. Ngay caû moät trong
nhöõng ñöôøng bieân giôùi moûng
nhaát theá giôùi vaãn coù taùc ñoäng
tieâu cöïc ñeán thöông maïi.
Doïc theo bieân giôùi phía baéc,
Myõ vaø Canaña coù chung 3.879
daëm, moät ñöôøng bieân giôùi
quoác teá khoâng coù ngöôøi gaùc daøi
nhaát theá giôùi. Tình hình naøy
khaùc hoaøn toaøn vôùi ñöôøng bieân
giôùi phía nam vôùi Meâhicoâ.
Ñöôøng bieân giôùi ñöôïc canh gaùc –
khoâng quaù chaët cheõ ñoái vôùi
nhieàu coâng daân Myõ - ñeå ngaên
khoâng cho nhöõng ngöôøi di daân
baát hôïp phaùp vaøo Myõ. Thaäm
chí ñaõ coù nhöõng ñeà xuaát xaây
döïng haøng raøo traûi roäng treân
1.933 daëm. Nhöõng raøo caûn nhö
vaäy laø trôû ngaïi cho söï hoäi tuï
giöõa caùc nöôùc trong luïc ñòa
Baéc Myõ.
Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Robert
A. Margo.
 PHAÀN MOÄT
NHÌN NHAÄN VAÁN ÑEÀ PHAÙT TRIEÅN
THEO BA CHIEÀU

Khi neàn kinh teá theá giôùi phaùt trieån, con ngöôøi vaø saûn xuaát trôû neân taäp trung, ñöôïc
thuùc ñaåy do söï haáp daãn cuûa nhöõng ñòa baøn thònh vöôïng- nhöõng thaønh phoá ñang
phaùt trieån, nhöõng vuøng daãn ñaàu, vaø nhöõng quoác gia ñöôïc noái keát. Gioáng nhö ñaõ
xaûy ra moät thaäp kyû tröôùc ñaây ôû nhöõng quoác gia coù thu nhaäp cao ngaøy nay, xu theá
daãn ñeán söï taäp trung ñoâng ñuùc ôû nhöõng nöôùc coù thu nhaäp thaáp-trung binh coù theå
laøm gia taêng noãi lo veà söï maát maùt khi maø khoaûng caùch kinh teá giöõa caùc vuøng giaøu
coù vaø nhöõng vuøng bò tuït haäu trôû neân nghieâm troïng hôn. Vaø maëc duø söï taêng tröôûng
nhanh choùng veà giao thoâng vaø lieân laïc ñaõ gaén keát caùc coäng ñoàng xa xoâi veà maët ñòa
lyù treân theá giôùi laïi vôùi nhau vaø môû ra nhöõng cô hoäi môùi cho vieäc trao ñoåi, vaãn coøn
ñoù nhöõng söï chia caét veà chính trò ngaên caûn caùc doøng löu chuyeån con ngöôøi, nguoàn
voán vaø haøng hoùa. Phaàn Moät cuûa baûn baùo caùo naøy ñònh nghóa caùc khía caïnh khoâng
gian- maät ñoä, khoaûng caùch vaø chia caét- vaø mieâu taû söï tieán trieån cuûa nhöõng khía
caïnh naøy gaén vôùi phaùt trieån kinh teá. Chöông 1, 2 vaø 3 cho thaáy ñòa kinh teá ôû caáp
ñoä ñòa phöông, quoác gia vaø quoác teá ñang thay ñoåi ra sao, vaø quy moâ cuõng nhö toác
ñoä cuûa nhöõng thay ñoåi naøy so vôùi söï chuyeån ñoåi trong ñòa kinh teá ôû Baéc Myõ, Chaâu
AÂu, vaø Nhaät Baûn khi caùc nöôùc naøy ôû giai ñoaïn phaùt trieån töông töï. Nhöõng thoâng tin
cô baûn coù tính ñaïi dieän ñöôïc raø soaùt kyõ löôõng naøy cung caáp cho baïn ñoïc caùc phaân
tích cuï theå ôû phaàn Hai vaø nhöõng thaûo luaän veà chính saùch ôû phaàn Ba cuûa baùo caùo.

phan I.indd 47 11/18/2008 9:51:11 PM

Maät ñoä
N
aèm treân vuøng ñoàng baèng
xa xoâi vaø buïi baëm phía
Taây chaâu Phi, xa caùch vôùi
theá giôùi ñeán möùc haàu nhö tín hieäu
raña cuûa theá giôùi ñeàu khoâng ñeán
ñöôïc nôi ñaây, laø moät thaønh phoá vôùi
1,6 trieäu daân. Thaønh phoá ñöôïc chia
thaønh hai phaàn bôûi con soâng Nigieâ,
moãi nöûa thaønh phoá coù 800.000 daân,
hai bôø soâng ñöôïc noái vôùi nhau chæ
nhôø hai caây caàu. AÙp löïc cuûa vieäc ñi
laïi lôùn ñeán möùc moãi saùng moät
trong hai caây caàu naøy daønh rieâng
cho caùc loaïi xe nhö: xe buyùt loaïi
nhoû, xe ñaïp, xe moâ toâ, ngöôøi ñi boä
vaø nhöõng chieác xe oâ toâ rieâng hieám
hoi. Vaøo buoåi toái, rôøi khoûi trung
taâm coù nghóa laø tham gia vaøo moät
laøn soùng nhöõng ngöôøi ñoå xoâ veà caùc
ñieåm ñoã xe buyùt loaïi nhoû. Nhöõng
chieác xe taûi xanh chaát ñaày haønh
khaùch noái ñuoâi nhau ñi veà nhöõng
vuøng daân cö caùch xa 20 km. Ñoù laø
Bamacoâ, Mali. Moãi saùng, ñoaøn
ngöôøi ñoå veà trung taâm thaønh phoá
vaø ruùt veà vuøng ngoaïi vi cuûa noù luùc
cuoái ngaøy.
Vôùi moãi hôi thôû, Bamacoâ laïi trôû
neân lôùn hôn. Thaønh phoá naøy ngaãu
nhieân trôû thaønh moät trong nhöõng
thaønh phoá phaùt trieån nhanh nhaát
treân theá giôùi. Möùc taêng daân soá töï
nhieân coøn ñöôïc coäng theâm töø söï di
CHÖÔNG 1
daân töø vuøng noâng thoân vaø caùc
thaønh phoá khaùc cuûa Mali. Daân soá
cuûa thaønh phoá naøy naêm 2008 cao
hôn 50% so vôùi 10 naêm tröôùc ñaây,
ñaït quy moâ daân soá töông töï nhö
Buñapeùt, Ñubai hay Vaùcxava. So
vôùi thaønh phoá lôùn thöù hai cuûa
Mali, thaønh phoá naøy coù soá daân lôùn
gaáp 10 laàn vaø coù tôùi 70% caùc cô sôû
coâng nghieäp cuûa ñaát nöôùc naøy
ñoùng taïi ñaây.1 Nhöõng khu laân caän
môùi - quartiers- tröôùc ñaây laø laøng
maïc, nay ñaõ hôïp nhaát vôùi phaàn coøn
laïi cuûa thaønh phoá, veà phía nam,
phía ñoâng vaø taây. Moät soá daân cö
cuûa Bamacoâ giôø ñaây chuyeån ra
nhöõng khu vöïc ven ñoâ vôùi mong
muoán tìm ñöôïc ñaát ñai coù giaù caû reû
hôn vaø moät chuùt yeân bình, nhöng
hoï vaãn naèm trong “taàm vôùi” cuûa
thaønh phoá vì thaønh phoá laø nôi taïo
coâng aên vieäc laøm, taïo keá sinh nhai
cho hoï.
Baát chaáp möùc ñoä coâng nghieäp
hoùa, Bamacoâ laø moät trong nhöõng
thaønh phoá “coøn ngaùi nguû” thuoäc
Taây Phi. Raát nhieàu caùc maët haøng
chuû löïc ñöôïc saûn xuaát vaø ñöa ñeán
ñaây töø caùch xa 1.184 km baèng
ñöôøng boä töø moät trong nhöõng ñoâ
thò lôùn cuûa vuøng, Abítgian, nôi coù
daân soá nhieàu gaáp 2 laàn Bamacoâ.
Abítgian coù veû nhoû neáu so vôùi 79
80 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Lagoâx, nôi ñoâng ñuùc vaø taäp trung
ñeán möùc nhöõng cö daân cuûa thaønh
phoá naøy ñöôïc ví nhö soáng treân
chaûo löûa. Moät soá gia ñình thueâ
phoøng ñeå nguû trong saùu tieáng, sau
ñoù laïi chuyeån cho caùc gia ñình khaùc
thueâ tieáp trong vaøi giôø. Vieäc mua
saém khoâng nhaát thieát phaûi ñi ra
khoûi nhaø: haøng hoùa ñöôïc nhöõng
ngöôøi baùn haøng rong mang ñeán
treân nhöõng chieác xe boø hoaëc baèng
xe taûi. Ñieàu naøy lieân tuïc gaây ra taéc
ngheõn giao thoâng ôû Lagoâx. Naêm
1980, khi thaønh phoá naøy chæ coù 2,5
trieäu daân sinh soáng, ñoái vôùi moät soá
ngöôøi, ví duï nhö taùc giaû cuûa baûn
quy hoaïch toång theå Lagoâx, söï phaùt
trieån khoâng ngöøng cuûa thaønh phoá
ñöôïc coi laø söï phaùt trieån “phi
nguyeân taéc”2. Ñieàu gì haáp daãn khi
soáng ôû Lagoâx. Baát chaáp söï uøn taéc
giao thoâng vaø toäi phaïm, Lagoâx vaãn
tieáp tuïc thu huùt daân nhaäp cö.
Lôøi giaûn ñaùp raát ngaén: maät ñoä
kinh teá. Lagoâx khoâng phaûi laø thaønh
phoá taäp trung nhieàu caùc hoaït ñoäng
kinh teá nhaát treân theá giôùi, cuõng
khoâng phaûi laø thaønh phoá coù maät ñoä
daân cö lôùn nhaát. Nhöõng ñaëc ñieåm
naøy thuoäc veà Trung taâm Luaân Ñoân
(veà kinh teá) hay Mumbai (veà daân
soá). Tuy nhieân, töông lai kinh teá
cuûa Nigieâria vaø söï phaùt trieån cuûa
Lagoâx gaén boù chaët cheõ vôùi nhau,
gioáng nhö söï gaén boù giöõa neàn kinh
teá cuûa Anh vôùi söï phaùt trieån cuûa
Luaân Ñoân. Khoâng quoác gia naøo
phaùt trieån maø khoâng nhôø ñeán söï
phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá cuûa
mình. Khi ñaát nöôùc giaøu coù hôn,
caùc hoaït ñoäng kinh teá thöôøng soâi
ñoäng hôn vaø taäp trung hôn ôû caùc
thò traán, thaønh phoá vaø thuû ñoâ. Söï
chuyeån ñoåi cuûa caùc neàn kinh teá veà
maët ñòa lyù döôøng nhö quaù töï nhieân
ñeán möùc - nhìn chung - noù ñöôïc coi
laø ñieàu hieån nhieân. Nhöng, vieäc di
chuyeån ñeán nhöõng nôi coù maät ñoä
kinh teá cao laø con ñöôøng thoaùt
ngheøo cho nhöõng ngöôøi ñang
höôùng ñeán nhöõng nôi ñoù vaø cuoái
cuøng laø cho nhöõng ngöôøi ñang tuït
laïi phía sau. Gieân Giacoáp, moät nhaø
ñoâ thò hoïc noåi tieáng ñaõ khoâng nghó
ñeán Bamacoâ vaø Lagoâx khi vieát “Heä
thoáng kinh teá cuûa caùc thaønh phoá
lôùn, neáu vaän haønh toát, seõ lieân tuïc
chuyeån ñoåi ngöôøi ngheøo thaønh taàng
lôùp trung löu, ngöôøi thaát hoïc thaønh
ngöôøi coù tay ngheà, ngöôøi môùi vaøo
ngheà seõ thaønh nhöõng coâng daân
xuaát saéc. Thaønh phoá khoâng thu huùt
taàng lôùp trung löu maø taïo ra hoï”3.
Haún baø cuõng ñaõ töøng vieát: Khi
Lagoâx vaø Bamacoâ phaùt trieån, nhöõng
thaønh phoá naøy seõ taïo ra moät taàng
lôùp trung löu hieän ñang thieáu vaéng
ôû Taây Phi.
Chöông naøy giôùi thieäu Maät ñoä,
khía caïnh ñaàu tieân trong caùc khía
caïnh coù tính chaát ñòa lyù cuûa phaùt
trieån, ñöôïc ño baèng caùc hoaït ñoäng
kinh teá hoaëc saûn löôïng taïo ra treân
moät ñôn vò dieän tích ñaát. Ñieàu tra
veà söï thay ñoåi maät ñoä vaø söï phaùt
trieån ñaõ cho thaáy nhöõng vaán ñeà
ñöôïc ñieån hình hoùa, theå hieän hình
thaùi thay ñoåi maät ñoä kinh teá theo
quaù trình ñoâ thò hoùa, nhanh luùc ñaàu
vaø sau ñoù chaäm daàn. Nhöõng thay
ñoåi (nhanh luùc ban ñaàu) ñöôïc quy
cho söï phaân hoùa (theo khoâng gian)
veà möùc soáng giöõa nôi coù maät ñoä
kinh teá cao vôùi caùc khu vöïc khaùc.

Nhöõng söï thay ñoåi chaäm daàn sau
ñoù laø nhôø söï hoäi tuï. Cuoái cuøng,
möùc soáng giöõa nhöõng khu vöïc maät
ñoä kinh teá khaùc nhau nhö thaønh thò
vaø noâng thoân cuõng hoäi tuï. Ngay caû
trong caùc thaønh phoá, söï khaùc bieät
giöõa nhöõng khu nhaø oå chuoät ñoâng
ñuùc vaø nhöõng khu daân cö ñöôïc quy
hoaïch cuõng daàn bieán maát theo söï
phaùt trieån. Quaù trình naøy khoâng töï
noù taïo ra. Noù ñoøi hoûi phaûi coù caùc
theå cheá chính saùch ñeå quaûn lyù thò
tröôøng ñaát ñai, ñaàu tö vaøo cô sôû haï
taàng vaø thöïc hieän nhöõng can thieäp
kòp thôøi.
Nhöõng phaùt hieän chính:
● Cuøng vôùi söï phaùt trieån, möùc ñoä
taäp trung cuûa caùc hoaït ñoäng kinh
teá taêng leân. Nhöõng khu vöïc daân
cö ñoâng ñuùc hoaëc khu vöïc taùi
ñònh cö chuû yeáu thuoäc veà caùc
nöôùc phaùt trieån. Nhöng con
ñöôøng ñaït tôùi trình ñoä ñoù, “quaù
trình ñoâ thò hoùa” ñöôïc ñeà caäp
ñeán trong Baùo caùo naøy, khoâng
baèng phaúng. Tyû leä daân soá cuûa
moät ñaát nöôùc ôû caùc thò traán vaø
caùc thaønh phoá taêng leân nhanh
choùng trong quaù trình chuyeån
ñoåi töø moät neàn kinh teá noâng
nghieäp sang kinh teá coâng
nghieäp, ñieàu naøy, nhìn chung,
dieãn ra truøng vôùi quaù trình quoác
gia ñoù chuyeån töø moät nöôùc thu
nhaäp thaáp leân thu nhaäp cao. Sau
ñoù, trong neàn kinh teá haäu coâng
nghieäp, nhòp ñoä ñoâ thò hoùa chaäm
daàn, nhöng maät ñoä kinh teá vaãn
tieáp tuïc gia taêng vì caùc hoaït
ñoäng dòch vuï ñöôïc môû mang
hôn, taäp trung hôn so vôùi caùc
hoaït ñoäng coâng nghieäp.
Maät ñoä 81
● Cuøng vôùi söï phaùt trieån, nhöõng
khaùc bieät veà phuùc lôïi giöõa noâng
thoân - thaønh thò vaø trong chính
thaønh thò ñöôïc thu heïp. Trong giai
ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình phaùt
trieån, nhöõng khaùc bieät veà phuùc
lôïi theo vuøng ñòa lyù laø raát lôùn.
Cuøng vôùi söï phaùt trieån, ban ñaàu
nhöõng cheânh leäch naøy coù theå
taêng leân. Khoaûng caùch veà thu
nhaäp, giaøu ngheøo vaø möùc soáng
giöõa noâng thoân - thaønh thò baét
ñaàu hoäi tuï khi neàn kinh teá taêng
tröôûng, söï hoäi tuï ñoù dieãn ra
nhanh hôn trong vieäc tieáp caän caùc
dòch vuï xaõ hoäi vaø taïi caùc khu vöïc
taêng tröôûng maïnh meõ. Trong noäi
boä caùc thaønh phoá, söï khaùc bieät veà
phuùc lôïi vaø nhaø ôû - theå hieän roõ
nhaát ôû nhöõng khu oå chuoät vaø
nhöõng xoùm lieàu - coøn keùo daøi vaø
chæ thu heïp daàn trong giai ñoaïn
sau cuûa quaù trình phaùt trieån.
● Toác ñoä ñoâ thò hoùa vaø söï gaén boù
giöõa ñoâ thò hoùa vaø taêng tröôûng
kinh teá nhö hieän nay laø chöa töøng
coù. Caùc quoác gia ñang phaùt trieån
ngaøy nay ñang ñi theo quyõ ñaïo
töông töï nhö caùc nöôùc phaùt trieån
töøng traûi qua, vôùi ñaëc tröng laø
löôïng daân cö ñoå xoâ veà caùc thaønh
phoá vaø thò traán. Toác ñoä nhö nhau
vaø loä trình nhö nhau. Caùi khaùc ôû
ñaây naèm ôû quy moâ: soá löôïng
ngöôøi haøng naêm boå sung vaøo soá
daân thaønh thò cuûa caùc nöôùc ñang
phaùt trieån cao hôn raát nhieàu, keå
caû so vôùi caùc quoác gia môùi coâng
nghieäp hoùa gaàn ñaây nhö Haøn
Quoác vaø Ñaøi Loan, thuoäc Trung
Quoác. Nhöõng chöông sau cuûa
Baùo caùo seõ baøn kyõ hôn veà yù
82 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nghóa chính saùch cuûa nhöõng ñaëc
ñieåm gioáng vaø khaùc nhau naøy.
Ñònh nghóa Maät ñoä (kinh teá)
Maät ñoä (kinh teá) noùi ñeán soá ñoâng
caùc hoaït ñoäng kinh teá treân moät ñôn
vò dieän tích ñaát hoaëc möùc ñoä “doàn
neùn” caùc hoaït ñoäng kinh teá theo
vuøng ñòa lyù. Ñoù laø moät caùch noùi
ngaén goïn theå hieän möùc saûn löôïng
ñöôïc saûn xuaát ra, vaø nhôø ñoù, thu
nhaäp ñöôïc hình thaønh, tính treân
moät ñôn vò dieän tích ñaát. Ví duï,
maät ñoä kinh teá coù theå ñöôïc ño
löôøng baèng giaù trò gia taêng hoaëc
hoaëc toång saûn phaåm quoác noäi
(GDP) ñöôïc taïo ra treân moät kiloâmet
vuoâng ñaát. Maät ñoä cao ñöông
nhieân ñoøi hoûi phaûi taäp trung hoùa
lao ñoäng vaø voán theo vuøng ñòa lyù,
ñieàu naøy gaén lieàn vôùi maät ñoä vieäc
laøm vaø maät ñoä daân cö. Maät ñoä coøn
laø ñaëc tính xaùc ñònh cuûa caùc khu
daân cö thaønh thò.
Theá giôùi kinh teá khoâng phaúng
Söï phaân boå caùc hoaït ñoäng kinh teá
theo vuøng ñòa lyù, theo moïi nghóa, laø
khoâng ñoàng ñeàu. Baát luaän ôû caáp ñoä
ñòa lyù naøo ñöôïc khaûo saùt, moät quoác
gia hay ñòa phöông nhö moät tænh
hoaëc quaän, maät ñoä ñeàu coù caùc
thang baäc cao thaáp khaùc nhau.
Ñöùng ñaàu veà maät ñoä kinh teá laø
thaønh phoá lôùn, vaø cuoái cuøng laø
nhöõng khu ñaát noâng nghieäp hay
khu vöïc noâng thoân. ÔÛ vò trí giöõa
cuûa thang baäc naøy laø haøng loaït caùc
khu ñònh cö vôùi maät ñoä khaùc nhau.
Söï khoâng ñoàng ñeàu theo vuøng
ñòa lyù veà (maät ñoä) caùc hoaït ñoäng
kinh teá (hay coøn goïi laø “ñoä gaäp
gheành”) coù xu höôùng taêng cuøng vôùi
dieän tích ñaát cuûa moät quoác gia.
Nhöng ngay caû ñòa kinh teá cuûa caùc
nöôùc nhoû cuõng “gaäp gheành”.
Thaønh phoá Bruùcxen cuûa Bæ coù dieän
tích 161 km2, trong ñoù 159 km2
ñöôïc söû duïng cho muïc ñích phi
noâng nghieäp. Treân dieän tích nhoû
naøy, 55 tyû Euro GDP ñöôïc taïo ra
bôûi 350.000 coâng nhaân - coù nghóa laø
treân moãi km2 ñaát coù hôn 2.000 coâng
nhaân saûn xuaát vaø moãi naêm taïo ra
khoaûng 350.000 Euro giaù trò dòch vuï
vaø haøng hoùa. Bruùcxen khoâng chæ coù
maät ñoä GDP vaø möùc vieäc laøm cao
maø coøn coù maät ñoä daân soá cao nhaát
so vôùi baát kyø vuøng naøo cuûa chaâu
AÂu (EU 27) ñöôïc phaân loaïi theo
NUTS1 (ñôn vò laõnh thoå theo thuaät
ngöõ thoáng keâ) - vôùi hôn 6.000 ngöôøi
treân moät km2, cao gaáp 18 laàn so vôùi
maät ñoä daân soá bình quaân cuûa Bæ.4
Trong khi ñoù, maät ñoä daân soá cuûa
Luaân Ñoân vaø Mañôrít laø khoaûng
5.000 ngöôøi treân moät km2.
Maät ñoä naøy traùi ngöôïc ñaùng keå
vôùi nhöõng khu vöïc noâng nghieäp
thuoäc Bæ. Trong vuøng Phlemítsô
Vlamx Gieâoeùt, 6323 km2 ñaát ñöôïc
söû duïng cho noâng nghieäp. Dieän tích
vuøng naøy lôùn gaáp khoaûng 40 laàn
dieän tích cuûa Bruùcxen, nhöng vieäc
laøm chæ chieám khoaûng 13%, coøn
GDP chæ baèng 4,5% so vôùi Bruùcxen,
neáu tính ra maät ñoä kinh teá thì treân
moät km2 cuûa khu vöïc naøy, chæ coù 7
coâng nhaân laøm vieäc vaø taïo ra
330.000 baûng Anh moät naêm. Tyû leä
veà möùc saûn löôïng giöõa Bruùcxen vaø
Vlamx Gieâoeùt laø 1000/1. Naèm giöõa
thuû ñoâ Bruùcxen vaø vuøng noâng thoân
Vlamx Gieâoeùt laø moät loaït caùc khu

Baûn ñoà 1.1. Böùc tranh “gaäp gheành” veà möùc ñoä taäp trung cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá,
thaäm chí ôû moät quoác gia nhoû nhö Bæ
Brussels
BÆ
Antwerp
Gent
Brugge
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
ñònh cö vôùi maät ñoä kinh teá khaùc
nhau. Caùc thaønh phoá Anthoeùp,
Brugô, Gient vaø Lôven coù saûn löôïng
trung bình laø 22 trieäu Euro vaø maät
ñoä vieäc laøm laø 342 coâng nhaân treân
moät km vuoâng5.
ÔÛ caû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang
phaùt trieån, böùc tranh kinh teá cuõng
ñeàu gaäp gheành (xem Baûn ñoà 1.1).
Nhöng söï “gaäp gheành” naøy khoâng
ñôn giaûn phaân theo hai cöïc thaønh
thò - noâng thoân. Moät chuoãi maät ñoä
khaùc nhau xuaát hieän töông öùng vôùi
caùc ñòa ñieåm khaùc nhau. Daãn ñaàu
laø nhöõng thaønh phoá lôùn nhaát, tieân
tieán vaø chuû ñaïo cuûa moãi quoác gia.
Beân döôùi nhöõng thaønh phoá chuû ñaïo
laø haøng loaït caùc khu daân cö taäp
trung nhö thaønh phoá caáp hai,
nhöõng trung taâm ñoâ thò nhoû, thò
traán hay moät soá laøng maïc. ÔÛ moät
soá nöôùc nhö Phaùp vaø Meâhicoâ, söï
khaùc nhau veà quy moâ giöõa hai
thaønh phoá lôùn nhaát nöôùc laø raát
Maät ñoä 83
FLANDERS
WALLONIA
Leuven
ñaùng keå. Vôùi soá daân 10 trieäu, Pari
ñaõ laøm cho Maùcxaây, thaønh phoá
ñöùng vò trí thöù hai vôùi 1,5 trieäu
daân, trôû thaønh nhoû beù. Vaø vôùi daân
soá 22 trieäu ngöôøi, Meâhicoâ Xiti coù
daân soá nhieàu hôn 4 laàn so vôùi
Guañalagiara, thaønh phoá lôùn thöù
hai cuûa ñaát nöôùc Meâhicoâ. Ngöôïc
laïi, ôû AÁn Ñoä vaø Myõ, söï khaùc nhau
veà quy moâ giöõa hai thaønh phoá lôùn
nhaát laïi töông ñoái khieâm toán. Vôùi
daân soá hôn 22 trieäu ngöôøi, Mumbai
vaø Niu Ñeâli ñöùng ngang nhau. Loát
Hình 1.1. Danh muïc caùc ñòa baøn coù choã thì phaân cöïc, coù choã laïi noái
tieáp nhau veà maät ñoä
Neàn kinh teá vuøng ñöôïc ñôn giaûn hoùa... vaø ñöôïc trình baøy thöïc teá hôn
Ñoâ thò
Vuøng ñoâ thò
Noâng thoân Noâng thoân Thaønh phoá lôùn
Ñoâ thò Thò traán
Thaønh phoá caáp hai
Laøng xaõ
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009
84 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Angiôleùt coù soá daân 18 trieäu ngöôøi,
Niu Yooùc laø 22 trieäu ngöôøi.6, 7
Söï tieán trieån cuûa danh muïc caùc
ñòa ñieåm
Maëc duø söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh
phoá coù veû hoãn loaïn, nhöng nguyeân
lyù cô baûn ñaèng sau söï phaùt trieån ñoù
laïi coù traät töï ñaùng keå (xem Hình
1.2). Caùc naác thang ñoâ thò cuûa moät
quoác gia ñöôïc ñaëc tröng bôûi hai
nguyeân taéc chính:
● “Quy taéc xeáp haïng theo quy
moâ” - thöù haïng (veà hoaït ñoäng
kinh teá) cuûa moät thaønh phoá
trong heä thoáng thang baäc vaø soá
daân cuûa thaønh phoá ñoù so vôùi
thaønh phoá lôùn nhaát coù moái quan
heä ngöôïc chieàu nhau.
● Quy luaät Gibrat - toác ñoä taêng
daân soá cuûa moät thaønh phoá coù xu
höôùng khoâng phuï thuoäc vaøo quy
moâ cuûa thaønh phoá ñoù.
Theo moät tröôøng hôïp ñaëc bieät
cuûa quy taéc “xeáp haïng theo quy
Hình 1.2. Phaân phoái töông ñoái theo quy moâ cuûa caùc ñòa baøn daân cö vaãn beàn vöõng qua thôøi gian
Nöôùc thu nhaäp thaáp Nöôùc thu nhaäp trung bình
Haøm log thöù haïng Haøm log thöù haïng
6 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
1950 1980 2005 1950 1980 2005
0 0
2 4 6 8 10 2 4 6 8
Haøm log cuûa daân soá Haøm log cuûa daân soá
Nguoàn: Lieân Hieäp Quoác 2006
Löu yù: Moãi moät ñieåm döõ lieäu töôïng tröng cho moät vuøng tích tuï vôùi quy moâ daân soá khoaûng 750.000 ngöôøi trôû leân
moâ”, ñöôïc bieát ñeán laø qui luaät Zipf,
soá daân cuûa moät thaønh phoá naøo ñoù
baèng soá daân cuûa thaønh phoá lôùn
nhaát chia cho vò trí cuûa thaønh phoá
ñang xeùt trong heä thoáng thöù baäc ñoâ
thò cuûa quoác gia ñoù (xem Hoäp 1.1).8
Vaøo ñaàu naêm 1682, Aleáchxanñrô Lô
Maùt quan saùt hình thaùi coù tính heä
thoáng cuûa quy moâ thaønh thò taïi
Phaùp.9 Ñoái vôùi moïi thöù haïng trong
quoác gia naøy, söï phaân boá töông ñoái
theo quy moâ ñöôïc duy trì oån ñònh
qua thôøi gian, keå caû khi thu nhaäp
vaø daân soá taêng (xem Hình 1.2). Tuy
nhieân, xeùt veà tính chuû ñaïo cuûa ñoâ
thò, “danh muïc caùc ñòa baøn” (coù söï
gia taêng veà maät ñoä kinh teá) vaãn laø
moät neùt ñaëc tröng laâu beàn cuûa söï
phaùt trieån kinh teá.
Nhöõng khu daân cö vôùi quy moâ
khaùc nhau boå sung cho nhau. Caùc
thaønh phoá lôùn, nhöõng thaønh phoá
caáp hai, thò traán vaø laøng maïc ñöôïc
keát noái vôùi nhau bôûi chuùng coù caùc
chöùc naêng hoã trôï laãn nhau (xem
Hoäp 1.2). Nhöõng thaønh phoá chuû
Nöôùc thu nhaäp cao
Haøm log thöù haïng
6
5
4
3
2
1
1950 1980 2005
0
10 2 4 6 8 10
Haøm log cuûa daân soá
 Maät ñoä 85

2 quy luaät vaø 1 quy taéc: nhöõng neùt phoå bieán theo thöïc nghieäm cuûa phaân phoái
HOÄP 1.1
thaønh phoá theo qui moâ cuûa moät nöôùc

Quy taéc “xeáp haïng theo quy moâ” – phaùt
hieän naêm 1913 – ñöôïc phaùt bieåu laø thöù
haïng ® cuûa moät thaønh phoá coù quy moâ S
ñöôïc tính baèng S luõy thöøa aâm. Coù moät
tröôøng hôïp ñaëc bieät trong ñoù luõy thöøa
öôùc tính baèng – 1 (aâm moät), ñöôïc goïi laø
qui luaät Zipf, mang teân nhaø ngoân ngöõ
hoïc George Zipf. Ngöôøi ta tìm thaáy baèng
chöùng chöùng minh cho quy taéc naøy
khoâng chæ ôû caùc thaønh phoá lôùn thuoäc caùc
quoác gia coù möùc thu nhaäp khaùc nhau,
maø coøn trong töøng quoác gia moät. Maëc duø
caùc ñoâ thò nöôùc Myõ ñaõ môû roäng ñaùng keå
veà phía Taây vaø phía Nam, quy taéc naøy
vaãn ñöa ra moät caùi nhìn toång theå veà vieäc
phaân phoái theo quy moâ cuûa caùc thaønh
phoá Myõ qua töøng thaäp kyû tính trong giai
a
ñoaïn 1790-1950. Cho ñeán nay, quy taéc
xeáp haïng theo qui moâ vaãn moâ taû raát
ñuùng söï phaân phoái theo quy moâ cuûa caùc
thaønh phoá Myõ ( xem hình trong hoäp). Tuy
nhieân, cuõng coù nhöõng baèng chöùng cho
thaáy, hình thaùi phaân phoái cuûa quy taéc
naøy ñaõ thay ñoåi theo thôøi gian, trôû neân
baèng phaúng hôn moät chuùt, khieán cho
phaân phoái chung cuûa quy moâ caùc thaønh
phoá Myõ ngaøy nay ñaõ trôû neân ñoàng ñeàu
hôn – vaø quy taéc naøy khoâng coøn ñuùng ôû
caùc cöïc trong phaân phoái theo qui moâ cuûa
caùc thaønh phoá Myõ nöõa, vaø ñaây cuõng laø
b
moät tình traïng chung thaáy ôû nhieàu nöôùc .
Ngoaøi ra, quy taéc naøy cuõng ñuùng vôùi
nhöõng quoác gia coù söï ña daïng cao nhö
Cadaécxtan vaø Maroác, ñieàu ñoù caøng
chöùng minh tính phoå bieán cuûa quy taéc
naøy. (xem hình trong hoäp).
Ngöôøi ta vaãn tranh caõi lieäu quy taéc
“xeáp haïng theo quy moâ” naøy coù thaät söï
laø moät qui taéc coù cô sôû lyù thuyeát ñaèng
sau hay khoâng. Noù coù theå tuaân theo quy
luaät Gilbrat, theo ñoù, caùc thaønh phoá seõ
c
phaùt trieån song song. Quy luaät naøy phuø
hôïp vôùi moät thöïc teá laø khoâng coù söï khaùc
bieät veà taêng tröôûng coù tính heä thoáng giöõa
caùc thaønh phoá. Nhöng ñieàu naøy khoâng
coù nghóa laø caùc chính saùch khoâng theå taùc
ñoäng ñeán quy moâ cuûa moät thaønh phoá
cuõng nhö thaønh tích kinh teá cuûa thaønh
phoá ñoù. Caùc thaønh phoá coù theå vaø thöïc söï
thay ñoåi vò trí xeáp haïng do söï löïa choïn
caùc quyeát saùch (ñuùng höôùng hoaëc
khoâng) gaây ra. Thaäm chí keå caû söï leäch
höôùng taïm thôøi khoûi con ñöôøng phaùt
trieån song song cuõng coù theå gaây ra
nhöõng haäu quaû nghieâm troïng ñoái vôùi vieäc
phaân boå phuùc lôïi cho daân cö thaønh phoá
trong moät thôøi gian daøi. Vaø lieäu soá muõ
trong quy taéc xeáp haïng theo quy moâ naøy
coù baèng -1 ñeå ñuùng nhö qui luaät Zipf ñònh
nghóa hay khoâng? Nhieàu nhaø nghieân cöùu
döôøng nhö ñaõ nhaát trí raèng, nhìn chung,
caâu traû lôøi laø khoâng.
Moät thoâng ñieäp raát maïnh töø quy taéc
xeáp haïng theo qui moâ laø, ñoái vôùi moät
nöôùc hoaëc moät vuøng nhaát ñònh thì caùc
thaønh phoá vôùi nhöõng qui moâ raát khaùc
nhau vaãn cuøng toàn taïi. Thaäm chí caùc
nöôùc phaùt trieån nhaát cuõng coù haøng loaït
caùc ñòa baøn ñònh cö vôùi qui moâ khaùc
nhau, ñi töø qui moâ nhoû ñeán lôùn, traùi
ngöôïc vôùi vieäc chæ coù moät sieâu thaønh phoá
hoaëc moät chuoãi caùc thaønh phoá coù cuøng
qui moâ nhö nhau. Söï tích tuï laø moät söï
caân baèng giöõa caùc löïc höôùng taâm vaø ly
taâm. Ñieåm caân baèng naøy seõ khaùc nhau,
tuøy theo ngaønh, caùc hoaït ñoäng kinh teá vaø
loaïi hình coâng nghieäp.
Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Mark Roberts.
a. Madden 1956, trích trong Kim vaø Margo 2004.
b. Gabaix vaø Ioannides 2004, trang 14.
c. Gabaix vaø Ioannides 2004, trang 16–17.

Quy taéc xeáp haïng theo qui moâ aùp duïng cho nhöõng nöôùc raát khaùc nhau nhö Myõ, Cadaécxtan vaø Maroác

Myõ naêm 2000 Maroác naêm 1993 Cadaécxtan naêm 1993

Haøm log thöù haïng Haøm log thöù haïng Haøm log thöù haïng
6 3.0 4.0
4 3.0
2.0
2.0
2 1.0 1.0
0 0.0 0.0
13 15 17 11.5 12.5 13.5 14.5 15.5 11.5 12.5 13.5 14.5
Haøm log cuûa daân soá Haøm log cuûa daân soá Haøm log cuûa daân soá

Nguoàn: Bieåu ñoà cuûa Myõ laø töø Rose (2005). Bieåu ñoà cuûa Cadaécxtan vaø Maroác ñöôïc döïa treân nhöõng döõ lieäu cuûa caùc thaønh phoá vaø söï taäp trung
ñoâ thò töø Brakman, Garretson, vaø Marrewijk (2001)
86 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñaïo tuy khoâng phaûi luoân luoân
nhöng thöôøng laø trung taâm haønh
chính quoác gia vaø taäp trung quyeàn
löïc chính trò nhö Phnoâm Peânh cuûa
Caêmpuchia, Yaounñeâ cuûa Camôrun,
vaø Boâgoâta cuûa Coâloâmbia. Thaønh
phoá daãn ñaàu cuûa moät quoác gia
cuõng coù xu höôùng trôû thaønh thaønh
phoá ña daïng nhaát, caû trong cung
caáp haøng hoùa vaø dòch vuï, trong vaên
hoùa vaø caùc tieän ích xaõ hoäi khaùc. Noùi
veà tieän ích vaên hoùa, coù theå nghó
ngay ñeán Broátñôuaây ôû Niu Yooùc,
Nhaø haùt OÂpeâra ôû Xítni, vaø vieän baûo
taøng ngheä thuaät Luvrô ôû Pari.
Nhöng cuõng coù theå nghó tôùi caûng
Triniñaùt vaø Toâbagoâ cuûa Taây Ban
Nha, moät nôi noåi tieáng vôùi nhöõng
leã hoäi caùcnivan, haøng naêm thu huùt
haøng nghìn löôït khaùch du lòch.
Cuõng nhö caùc thaønh phoá chuû
ñaïo thöôøng giöõ vai troø trung taâm
cuûa caùc quoác gia, caùc ñoâ thò loaïi hai
vaø caùc loaïi ñoâ thò khaùc cuõng giöõ vai
troø laø trung taâm kinh teá, xaõ hoäi cuûa
ñòa phöông ñoù. Ví duï, caùc thaønh
phoá loaïi hai coù theå laø caùc trung taâm
taøi chính cuûa caùc vuøng laân caän.
Ñuxenñoáp, Hambuoác, Hannoâvô vaø
Munich - taát caû caùc thaønh phoá naøy
laø trung taâm thò tröôøng chöùng
khoaùn, laø nôi taäp trung thu huùt voán
cuûa caùc taäp ñoaøn ñaàu cô taøi chính.10
Ñalaùt vaø AÙtlanta noåi leân laø caùc
trung taâm ñòa phöông veà taøi chính
thöông maïi ôû mieàn Vieãn Nam nöôùc
Myõ, vaø ñeàu laø nôi Cuïc Döï tröõ lieân
bang ñaët caùc cô sôû ñaïi dieän.11 Caùc
trung taâm ñoâ thò lôùn vaø caùc thaønh
phoá loaïi 2 cuõng laø caùc trung taâm
chính trò ñòa phöông, cung caáp caùc
dòch vuï y teá coâng coäng, giaùo duïc vaø
caùc hoaït ñoäng vaên hoùa khaùc.
Haiñôrabaùt, thuû phuû cuûa bang
Anñôra Prañeùt, vôùi moät soá löôïng
lôùn caùc tröôøng ñaïi hoïc, caùc vieän
ñaøo taïo kyõ thuaät haøng ñaàu vaø caùc
tröôøng cao ñaúng y teá tö nhaân, laø
moät ñòa ñieåm hoïc taäp lyù töôûng ôû
Nam AÁn Ñoä.
Nhöõng thaønh phoá ñòa phöông
naøy ñöôïc lieân keát vôùi caùc thaønh
phoá nhoû hôn hoaëc caùc thò traán. Khu
vöïc Rurô cuûa Ñöùc, khu vöïc
Ranñôxtaùt cuûa Haø Lan, khu trung
taâm Pañang - Meâñan taïi Xumatôra
cuûa Inñoâneâxia tieâu bieåu cho hình
thöùc lieân minh giöõa caùc thaønh phoá.
Caùc thaønh phoá nhoû hôn trong
nhöõng khu vöïc naøy taïo neân caùc
trung taâm ñoâ thò chuyeân moân hoùa
saâu, taäp trung chính vaøo caùc ngaønh
saûn xuaát vaø caùc saûn phaåm truyeàn
thoáng ñaõ chuaån hoùa. Söï lieân keát
naøy tuaân theo moät traät töï coù tính
nguyeân taéc: cuõng gioáng nhö vieäc
nhöõng thaønh phoá lôùn seõ giuùp phuïc
vuï cho caùc thaønh phoá nhoû, ñieàu
ngöôïc laïi cuõng xaûy ra. Ví duï, caùc
thaønh phoá lôùn thöôøng phaûi phuï
thuoäc vaøo caùc thaønh phoá nhoû veà
nguoàn cung caáp lao ñoäng haøng
ngaøy thoâng qua vieäc ñi laïi baèng caùc
phöông tieän coâng coäng.12
Cuõng nhö söï lieân keát giöõa caùc
thaønh phoá lôùn vaø nhoû ñaõ laøm cho
ñoâi beân cuøng coù lôïi, ñieàu töông töï
cuõng ñuùng vôùi caùc thaønh phoá nhoû
vaø caùc thò traán, giöõa caùc thò traán vôùi
vuøng noâng thoân. Caùc thò traán laø
nhaân toá keát noái giöõa khu vöïc thaønh
phoá vôùi khu vöïc noâng thoân. Chuùng
ñoùng vai troø laø caùc trung taâm buoân
baùn haøng noâng saûn vaø caùc saûn vaät

khaùc do khu vöïc noâng thoân saûn
xuaát, laø yeáu toá khuyeán khích caùc
hoaït ñoäng phi noâng nghieäp phaùt
trieån, laø nôi ñeå noâng daân tìm kieám
cô hoäi vieäc laøm theo muøa vuï vaø coù
ñieàu kieän höôûng thuï caùc dòch vuï
giaùo duïc vaø chaêm soùc söùc khoeû.
Moät laàn nöõa, laïi coù moät traät töï
mang tính nguyeân taéc: Caùc thò traán
thu huùt nguoàn lôïi nhuaän töø caùc
hoaït ñoäng noâng nghieäp ôû caùc vuøng
noâng thoân, nhöng söï thònh vöôïng
cuûa chuùng seõ lan toûa sang caùc laøng
maïc khaùc baèng vieäc cung caáp cô
hoäi vieäc laøm phi noâng nghieäp.
Noâng daân ôû Vieät Nam di cö muøa
vuï ñeå laøm vieäc taïi caùc coâng tröôøng
xaây döïng ôû thaønh thò, sau ñoù duøng
soá tieàn maø hoï kieám ñöôïc taïi ñaây
ñaàu tö vaøo ñoàng ruoäng queâ nhaø13.
Noâng daân ôû Ma-cueâ-ni, Keânia laïi
söû duïng thu nhaäp cuûa hoï töø caùc
hoaït ñoäng phi noâng nghieäp ñeå ñaàu
tö vaøo ñaát ñai, troàng caây, phaùt buïi,
xaây döïng nhaø cöûa vaø giaùo duïc con
caùi. Noâng daân ôû vuøng nöûa khoâ haïn
Ñi-oâ-ben, Xeâneâgan ñaùp öùng nhu
caàu veà thòt ôû thaønh phoá baèng caùch
chuyeån ñoåi töø troàng caùc loaïi cuû quaû
sang chaên nuoâi.14
Ño löôøng maät ñoä
Raát khoù tìm ra moät thöôùc ño toång
saûn phaåm taïo ra treân moät phaïm vi
khoâng gian töông ñoái nhoû, nhö
moät quaän, huyeän hoaëc moät thaønh
phoá. Ngay caû ñoái vôùi caùc nöôùc
phaùt trieån, coù veû nhö cuõng chæ coù
nhöõng tính toaùn veà saûn löôïng cho
nhöõng vuøng ñòa phöông coù qui moâ
töông ñoái lôùn (caùc ñôn vò haønh
chính caáp moät, chaúng haïn nhö tænh
Maät ñoä 87
hoaëc bang). ÔÛ caáp ñoä nhoû naøy,
nhöõng bieán thieân quan troïng trong
maät ñoä kinh teá coù xu höôùng ñaõ bò
caøo baèng. Maëc duø vaäy, raát may,
nhö tröôøng hôïp cuûa Bæ ñaõ chæ ra, laø
saûn löôïng vaø maät ñoä daân soá vaãn coù
töông quan chaët cheõ vôùi nhau. Deã
daøng tìm ñöôïc nhöõng öôùc tính daân
soá vôùi ñoä chính xaùc cao, ngay caû ôû
caùc laøng maïc hay thò traán, bôûi ôû
haàu heát caùc quoác gia, toång ñieàu tra
daân soá ñeàu ñöôïc tieán haønh sau moãi
thaäp kæ.
Söï töông quan chaët cheõ giöõa
maät ñoä daân soá vaø caùc hoaït ñoäng
kinh teá raát nhaát quaùn vôùi caùc khu
vöïc ñoâ thò lôùn, nôi coù söï tích tuï
ngöôøi tieâu duøng vaø nhaø saûn xuaát,
ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn, coâng ty
vaø ngöôøi lao ñoäng. Ñoái vôùi vuøng
ñoâ thò ñieån hình, grañieân cuûa maät
ñoä daân soá tính theo khoaûng caùch
tính töø trung taâm thaønh phoá töông
töï nhö grañieân töông öùng cuûa maät
ñoä vieäc laøm.15 Nhö ñaõ noùi ôû treân,
quy moâ daân soá sinh soáng taïi vuøng
ñoâ thò cuûa moät nöôùc coù moái quan
heä khaêng khít vôùi tình traïng “gaäp
gheành” veà ñòa kinh teá. Khi ñaát nöôùc
phaùt trieån, maät ñoä kinh teá taêng daàn
vaø sau ñoù ñaït ñeán tình traïng khaù
cheânh leäch. Ñoâ thò hoaù ñoàng nghóa
vôùi xu höôùng tích tuï lôùn hôn trong
noäi boä töøng nöôùc. Tyû leä daân thaønh
thò laø bieán thay theá toát cho tyû leä
daân soá soáng trong nhöõng khu vöïc
coù maät ñoä cao vaø bôûi vaäy, noù cuõng
coù theå ñaïi dieän cho söï “gaäp gheành”
trong ñòa kinh teá.
Baùo caùo naøy ñeà xuaát vieäc söû
duïng chæ soá tích tuï, ñöôïc tính toaùn
söû duïng heä thoáng thoâng tin ñòa lyù,
88 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 1.2 Danh muïc caùc ñòa ñieåm cuûa Haøn Quoác
Baûy thaønh phoá trong heä thoáng thang baäc
ñoâ thò cuûa Haøn Quoác: Xôun, Puxan,
Taeâgu, Anxan, Gumi, Gieâoângguùp vaø
Xunchang cho thaáy ñaây laø moät danh muïc
caùc ñòa ñieåm ñöôïc löïa choïn khaù kyõ löôõng.
Xôun laø thaønh phoá ñöùng ñaàu danh
muïc naøy. Naèm trong löu vöïc soâng Haøn,
caùch bieân giôùi Haøn Quoác – Trieàu Tieân
50km, Xôun laø thuû ñoâ cuûa Haøn Quoác vaø laø
nôi taäp trung moät phaàn tö daân soá caû nöôùc
(khoaûng 9,17 trieäu ngöôøi). Ñaây laø trung
taâm chính trò, vaên hoùa cuûa quoác gia, ñoàng
thôøi cuõng laø nôi taäp trung caùc dòch vuï kinh
doanh, taøi chính, baûo hieåm, baát ñoäng saûn,
vaø thöông maïi. Noùi chung, caùc dòch vuï
treân chieám khoaûng 60% hoaït ñoäng kinh
teá cuûa thaønh phoá. Xôun cuõng laø nôi
chuyeân moân hoaù cao trong xuaát baûn, in aán
vaø thieát keá thôøi trang, may maëc. Nhaân
coâng trong hai ngaønh naøy chieám hôn moät
nöûa trong soá 465.000 coâng nhaân cuûa löïc
löôïng lao ñoäng thaønh phoá.
Tieáp theo trong thang baäc ñoâ thò ñaõ
neâu laø Puxan vaø Taeâgu. Vôùi daân soá
khoaûng 3,7 trieäu ngöôøi, Puxan laø thaønh
phoá lôùn thöù hai cuûa Haøn Quoác. Naèm ôû
phía Ñoâng nam Haøn Quoác, Puxan coù
moät trong nhöõng caûng bieån lôùn nhaát theá
giôùi, moãi naêm coù hôn 6,5 trieäu löôït taøu
thuyeàn qua laïi. Taeâgu laø moät thaønh phoá
lôùn vôùi soá daân vaøo khoaûng 2,5 trieäu
ngöôøi, daãn ñaàu trong ngaønh deät may vaø
saûn xuaát, laép raùp töï ñoäng hoaù. Töø naêm
1970, ñöôøng cao toác Gyoângbu noái lieàn
Puxan vôùi Xôun qua Taeâgu. Moãi ngaøy coù
khoaûng 20 chuyeán bay giöõa Xôun vaø
Taeâgu, vaø töø naêm 2001, hai thaønh phoá
naøy ñöôïc keát noái vôùi nhau baèng caùc
chuyeán taøu cao toác.
Caùch xa nhoùm ñaàu tieân, Anxan vaø
Gumi laø caùc thaønh phoá loaïi hai vôùi daân
soá töông öùng khoaûng 679.000 vaø
375.000 ngöôøi. Naèm trong tænh Gyung-
ing, nhöng Anxan thuoäc vuøng thuû ñoâ
Xôun, laø moät phaàn cuûa khu ngoaïi oâ
Xôun. Gumi naèm ôû phía nam tænh Gyung-
boác.Vôùi xu höôùng trôû thaønh thaønh phoá
loaïi hai ñieån hình, Anxan vaø Gumi taäp
trung hôn vaøo caùc ngaønh cheá taïo, ñaëc
bieät laø caùc ngaønh cheá taïo chuaån hoaù
cao, so vôùi nhöõng thaønh phoá ñöùng phía
treân trong heä thoáng thang baäc. Maëc duø
caû 2 thaønh phoá naøy ñeàu laø nhöõng trung
taâm saûn xuaát, nhöng chuyeân moân hoùa
trong caùc lónh vöïc khaùc nhau. Gumi
chuyeân saâu veà ngaønh coâng nghieäp cheá
taïo rañioâ, tivi vaø caùc thieát bò coâng coäng
khaùc, vôùi soá löôïng lao ñoäng chieám hôn
50% nguoàn nhaân löïc trong caùc ngaønh
saûn xuaát cuûa thaønh phoá. Anxan chuyeân
saâu veà caùc ngaønh saûn xuaát coâng ngheä
cao nhö ñieän töû, maùy tính vaø caùc thieát bò
vaên phoøng khaùc. Thaønh phoá naøy coù
nhöõng vuøng ñoâ thò - coâng nghieäp khaùc
taäp trung vaøo moät soá ngaønh coâng nghieäp
naëng khaùc: khoaûng 14.000 lao ñoäng,
töông ñöông vôùi 14,7% löïc löôïng lap
ñoäng trong toaøn ngaønh saûn xuaát cuûa
Xôun daãn ñaàu trong soá caùc thaønh phoá ñöôïc xeáp haïng theo thang baäc ôû Haøn Quoác
Seoul
Ansan
Gumi
Jeongeup
Sunchang
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, söû duïng döõ lieäu cuûa Toång cuïc
Thoáng keâ Haøn Quoác.
thaønh phoá, laøm vieäc trong caùc khu coâng
nghieäp luyeän kim.
Xeáp cuoái danh saùch, Gieâoânguùp vaø
Xunchang, ñeàu naèm ôû tænh Teâoângbuùc,
gaàn gioáng nhö vuøng chuyeån tieáp giöõa
noâng thoân vaø thaønh phoá. Gieâoânguùp coù
soá daân töông ñoái lôùn (129.050 ngöôøi), cöù
boán ngöôøi thì coù moät ngöôøi laøm ngheà
noâng. Töông töï nhö vaäy, Xunchang cuõng
laø khu vöïc noâng thoân: moät nöûa soá daân
trong toång soá 32.012 ngöôøi laø noâng daân.
Trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, chuùng
bieåu hieän söï chuyeân moân hoùa trong saûn
xuaát, caû veà coâng nghieäp lieân quan ñeán
caùc nguoàn löïc truyeàn thoáng ôû Gieâoânguùp
laãn ngaønh coâng nghieäp cheá bieán thöïc
phaåm vaø ñoà uoáng ôû Xunchang.
Nguoàn: ñoùng goùp cuûa Park, saép xuaát baûn.
HAØN QUOÁC
Daegu
Pusan
Daân soá, 2007
(nghìn ngöôøi)
> 4.000
1.000–4.000
500–1.000
150–500
< 150

laøm thöôùc ño maät ñoä. Do thöôùc ño
ñoâ thò hoaù giöõa caùc nöôùc khoâng
ñoàng nhaát neân raát khoù so saùnh hoaëc
toång hôïp. Chæ soá tích tuï cho pheùp
moät söï so saùnh nhaát quaùn hôn veà
trình ñoä ñoâ thò hoaù - hoaëc, noùi caùch
khaùc, cho pheùp so saùnh möùc ñoä tích
tuï, maät ñoä hoaëc taäp trung caùc hoaït
ñoäng kinh teá theo vuøng ñòa lyù giöõa
caùc nöôùc.
Chæ soá coi moät vuøng coù dieän tích
1 km laø ñoâ thò, coù söï tích tuï hoaëc
maät ñoä cao neáu noù thoûa maõn ba
ñieàu kieän sau:
● Maät ñoä daân soá vöôït ngöôõng 150
ngöôøi/km2
● Coù theå ñi vaøo thaønh phoá trong
moät khoaûng thôøi gian hôïp lyù (60
phuùt baèng ñöôøng boä)
● Daân soá cuûa thaønh phoá maø ñòa
ñieåm ñoù tieáp caän tôùi lôùn ñeán
möùc ñaït moät ngöôõng veà daân soá
(treân 50.000 ngöôøi).
Hoäp 1.3 toùm taét lyù do vaø phöông
phaùp xaùc ñònh chæ soá naøy.
Moät öu ñieåm cuûa chæ soá tích tuï
laø noù gaén yeáu toá maät ñoä vôùi
khoaûng caùch ñòa phöông ñeán nôi coù
maät ñoä cao. Döïa treân tieâu chí veà
maät ñoä daân soá vaø khaû naêng tieáp
caän nhöõng thò tröôøng lôùn, chæ soá
naøy cuõng tieán gaàn hôn tôùi vieäc ñöa
ra moät ñònh nghóa mang tính chaát
kinh teá veà moät khu vöïc coù khaû
naêng höôûng lôïi, ñoàng thôøi coù ñoùng
goùp vaøo tính kinh teá nhôø tích tuï.
Maëc duø maät ñoä kinh teá vöøa laø
nguyeân nhaân vöøa laø heä quaû cuûa
tính kinh teá nhôø tích tuï, nhöng khaû
naêng caùc vuøng ngoaïi vi thaønh phoá
tieáp caän ñöôïc ñeán nhöõng hoaït ñoäng
Maät ñoä 89
kinh teá ñoâng ñaûo cuûa noù ñaõ thuùc
ñaåy caùc vuøng laân caän khai thaùc caùc
lôïi ích cuûa söï keà caän. Ñieàu naøy ñaëc
bieät ñuùng ñoái vôùi lónh vöïc dòch vuï
- lónh vöïc thöôøng caàn söï töông taùc
tröïc dieän. Baèng vieäc giaûm thieåu
nhu caàu phaân phoái nhöõng khu ñaát
coù giaù trò ñeå söû duïng laøm ñaát ôû
trong vaø gaàn caùc trung taâm ñoâ thò,
cô sôû haï taàng giao thoâng ñaõ taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï gia taêng
maät ñoä kinh teá.
Vieäc ñi laøm baèng oâ toâ hoaëc caùc
phöông tieän coâng coäng toác ñoä cao
laø moät ñieàu xa xæ dieãn ra ôû caùc nöôùc
phaùt trieån maø ngöôøi daân cuûa nöôùc
ñang phaùt trieån khoâng phaûi luùc naøo
cuõng coù theå coù ñöôïc. Bôûi vaäy, vôùi
moät khoaûng caùch ñòa lyù nhaát ñònh,
khaû naêng tieáp caän ñeán caùc thaønh
phoá ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù
xu höôùng thaáp hôn, bôûi hoï phaûi
döïa vaøo caùc loaïi phöông tieän ñi laïi
toán nhieàu thôøi gian hôn nhö ñi boä,
ñi xe ñaïp hoaëc söû duïng caùc phöông
tieän giao thoâng coâng coäng khoâng
hieäu quaû khaùc treân nhöõng con
ñöôøng chaát löôïng keùm. ÔÛ Mumbai,
AÁn Ñoä, 44% soá daân ñi boä ñi laøm,16
ôû thaønh phoá Hôïp Phì (tænh An
Huy), Trung Quoác, hôn 70% soá daân
cuõng ñi boä hay ñaïp xe ñi laøm.17
Söï khaùc nhau veà möùc ñoä tieáp
caän daàn ñònh hình neân hình daùng
vaø cô caáu cuûa caùc thaønh phoá. Khi
haàu heát moïi ngöôøi ñeàu ñi boä ñi
laøm, thaønh phoá ñoù seõ trôû thaønh
trung taâm duy nhaát vôùi maät ñoä
daân soá daøy ñaëc taïi khu trung taâm.
ÔÛ Mumbai, moät nöûa soá coâng nhaân
ñi laøm caùch nhaø chöa ñaày 2 km,
ñieàu ñoù coù nghóa raèng hoï soáng raát
90 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 1.3 Tính toaùn chæ soá tích tuï

Lieân Hieäp Quoác ñang löu giöõ cô sôû döõ
lieäu veà Trieån voïng ñoâ thò hoùa toaøn caàu –
moät nguoàn thoâng tin quyù giaù. Noù cung
caáp döõ lieäu veà tyû troïng daân soáng ôû thaønh
thò vaø daân soá cuûa 229 quoác gia töø naêm
1950 trôû laïi ñaây. Nhöõng döõ lieäu naøy döïa
treân ñònh nghóa töông ñoái khaùc nhau cuûa
caùc nöôùc, neân khaù laø khaùc nhau. Baùo caùo
naøy ñeà xuaát moät thöôùc ño môùi veà möùc ñoä
tích tuï, döïa treân moät ñònh nghóa thoáng
nhaát veà caùi taïo neân “moät ñoâ thò” hoaëc moät
khu vöïc tích tuï, söû duïng kyõ thuaät ñöôïc
Chomitz, De Luca, Thomas vaø WertzKa-
nounnikoff (2007) ñöa ra vaø ñöôïc Uchida
vaø Nelson (2008) cuï theå hoùa.
Ñieàu naøy khoâng coù nghóa raèng cô sôû
döõ lieäu trong Trieån voïng ñoâ thò hoùa toaøn
caàu laø coù nhöõng thieáu soùt. Moät caùch hieåu
ñuùng hôn laø haõy coi vieäc ño löôøng möùc ñoä
ñoâ thò hoùa cuõng khoù khaên khoâng keùm gì
vieäc ño löôøng möùc ñoä ngheøo ñoùi. Moãi
nöôùc ñeàu coù thöôùc ño vaø chuaån ngheøo
khaùc nhau, ñöôïc söû duïng ñeå theo doõi söï
Chæ soá tích tuï so saùnh quoác teá coù theå cho keát quaû veà tæ troïng ñoâ thò khaùc vôùi
caùc thöôùc ño theo ñònh nghóa cuûa töøng quoác gia
Tæ troïng ñoâ thò (%)
100
Theo ñònh nghóa quoác gia
90
80
70
Chæ soá tích tuï
60
50
40
30
20
10
0
a
thay ñoåi tyû leä ngheøo cuûa nöôùc ñoù. Nhöng
nhöõng thöôùc ño naøy khoâng cho pheùp so
saùnh moät caùch ñaùng tin caäy veà vaán ñeà
ngheøo ñoùi giöõa caùc nöôùc, vaø chuùng
khoâng theå söû duïng ñeå toång hôïp söï ngheøo
ñoùi cuûa caùc nhoùm nöôùc. Giaù trò cuûa vieäc
quy veà moät chuaån ngheøo thoáng nhaát, nhö
thu nhaäp döôùi 1 ñoâla hoaëc 2 ñoâla/1 ngaøy,
ñöôïc ñieàu chænh theo söùc mua töông
ñöông giöõa caùc quoác gia, chính laø ôû choã
noù cho pheùp so saùnh vaø tính toaùn (treân
goùc ñoä quoác teá) möùc ngheøo ñoùi toång hôïp
cuûa caùc khu vöïc vaø toaøn theá giôùi. Chæ soá
tích tuï cuõng cho pheùp coù söï so saùnh vaø
toång hôïp töông töï.
Phöông phaùp luaän cuûa caùch tính
toaùn chæ soá tích tuï coù theá ñöôïc toùm taét
nhö sau:
● Xaùc ñònh ngöôõng chuaån: Ñeå ñöôïc xeáp
loaïi laø “thaønh thò” baèng caùch söû duïng
chæ soá tích tuï, moät khu vöïc phaûi thoûa
maõn ba chæ tieâu: (1) quy moâ daân soá toái
thieåu ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh moät
thaønh phoá lôùn, (2) maät ñoä daân soá toái
thieåu vaø (3) thôøi gian toái ña di chuyeån
baèng ñöôøng boä ñeå vaøo thaønh phoá lôùn.
● Naèm ôû trung taâm caùc thaønh phoá lôùn:
Vieäc laäp thaønh baûn ñoà naøy ñöôïc söû
duïng cho nhöõng thaønh phoá ñaõ ñaït
tieâu chuaån quy moâ daân soá toái thieåu
baèng vieäc söû duïng soá lieäu töø cô sôû döõ
lieäu veà caùc khu ñònh cö cuûa Döï aùn Ñoà
baûn noâng thoân – thaønh thò treân phaïm
a
vi toaøn caàu (GRUMP).
● Xaùc ñònh ranh giôùi cuûa moät thaønh phoá
lôùn: Ranh giôùi bao quanh moät trung
taâm thaønh phoá lôùn ñöôïc tính toaùn döïa
treân thôøi gian di chuyeån toái ña ñeán
trung taâm ñoù. Moâ hình khoaûng caùch –
chi phí ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn thôøi
gian di chuyeån. Moâ hình naøy khai thaùc
döõ lieäu veà maïng löôùi giao thoâng cuûa
heä thoáng thoâng tin ñòa lyù vaø dieän tích
ñaát ngoaøi ñaát giao thoâng ñöôøng boä
ñöôïc ruùt ra töø döõ lieäu veà dieän tích ñaát.
● Xaây döïng maïng löôùi keû oâ veà maät ñoä
daân soá: Nhöõng maïng löôùi naøy ñöôïc
xaây döïng theo töøng oâ khoâng gian, moãi
chieàu moät km, baèng caùch söû duïng hai
nguoàn döõ lieäu daân soá döïa treân maïng
löôùi keû oâ toaøn caàu, ñoù laø GRUMP vaø
b
LanScan.
● Xaùc ñònh caùc khu vöïc: Xaùc ñònh caùc oâ
thoûa maõn caùc ngöôõng chuaån theo caû
ba tieâu chí.
● Tính toång daân soá cuûa caùc oâ trong
maïng löôùi: Keát quaû naøy töông ñöông
vôùi daân soá thaønh thò. Tyû leä daân soá
soáng ôû thaønh thò theo caùch tính naøy
treân toång daân soá cuûa quoác gia laø chæ

in

âla

ña

eùt

ka

oác

äp

yø
Ño

id

id
tin

óK
Ca
go
ax

lañ

Na
an

Qu
an

yn

yn

soá tích tuï, moät thöôùc ño toång hôïp veà

AÁn
en

Nh
Br

AÊn

iL

Ai
Ug

Tu

Tu
êng

eät
g
h

un
AÙc

Xr

Vi
Ba

oå

daân soá soáng ôû nhöõng khu vöïc coù maät

Th
Tr

Nguoàn: Chomitz, Buys vaø Thomas 2005; Nelson 2007; Satterthwaite 2007; Lieân Hieäp Quoác 2006. ñoä cao.
a. Cô sôû döõ lieäu veà nhöõng khu ñònh cö GRUMP do Trung taâm maïng löôùi thoâng tin khoa hoïc
traùi ñaát quoác teá (CIESIN) phaùt trieån, truï sôû ñaët taïi tröôøng ñaïi hoïc Columbia Khi tính toaùn chæ soá naøy, Baùo caùo naøy
(http://sedac.ciesin.columbia.edu/gpw/index.jsp) coøn söû duïng moät boä ngöôõng chuaån theo
b. LandScan do phoøng thí nghieäm quoác gia Oak Ridge xaây döïng (http://www.ornl.gov/sci/land-
scan/).
phöông aùn cô baûn, goàm quy moâ daân soá
 Maät ñoä 91

HOÄP 1.3 Tính toaùn chæ soá tích tuï (tieáp)

ít nhaát cho moät thaønh phoá lôùn laø 50.000
ngöôøi, maät ñoä daân soá laø 150 ngöôøi/km2,
vaø thôøi gian di chuyeån ñeán thaønh phoá lôùn
gaàn nhaát laø 60 phuùt.
Nhöõng ngöôõng chuaån veà maät ñoä vaø
thôøi gian di chuyeån laø nhöõng tieâu chuaån
ñöôïc söû duïng trong Chomitz, Buys vaø
Thomas (2005). Ngöôõng veà maät ñoä
töông töï nhö ngöôõng ñöôïc Toå chöùc Hôïp
taùc vaø Phaùt trieån kinh teá (OECD) söû
duïng. Ngöôõng 50.000 ngöôøi cho moät
thaønh phoá lôùn laø hôïp lyù ñoái vôùi caùc nöôùc
ñaõ vaø ñang phaùt trieån. Nhieàu quoác gia
ñang phaùt trieån coù hôn 10% toång soá daân
soáng ôû caùc trung taâm thaønh thò, vaøo
khoaûng 50.000 tôùi 200.000 ngöôøi. Moät
vaøi ví duï nhö Chileâ naêm 2002, Braxin
naêm 2000 vaø Malayxia naêm 2000, caû ba
nöôùc ñeàu coù khoaûng 17% toång soá daân
caû nöôùc soáng ôû trung taâm thaønh thò,
khoaûng 50.000 – 200.000 ngöôøi. Naêm
2001, 20% daân soá AÁn Ñoä soáng ôû nhöõng
khu vöïc coù quy moâ töông töï.
Theo cô sôû döõ lieäu cuûa Trieån voïng
ñoâ thò hoùa toaøn caàu, tyû leä daân soáng ôû
thaønh thò cuûa caû theá giôùi naêm 2000 laø
47%. Döïa treân tieâu chí cuûa phöông aùn cô
baûn, tyû leä naøy laø 44% theo chæ soá tích tuï.
Nhöng öôùc löôïng ôû caáp quoác gia coù theå
seõ coù söï khaùc bieät. (hình trong hoäp).

gaàn nôi laøm vieäc. Töông töï, ñeå
tranh thuû ñöôïc nhöõng lôïi ích cuûa
söï tích tuï trong caùc quaän coâng
nghieäp, coâng nhaân ôû Anh vaøo theá
kæ 19 ñaõ phaûi soáng gaàn nôi hoï laøm
vieäc. Trung taâm cuûa caùc thò traán
coâng nghieäp raát ñoâng daân cö, vaø
tình traïng nhaø ôû chaät choäi, quaù taûi
laø raát bình thöôøng. Chæ ñeán khi
taøu ñieän ra ñôøi thì ñieàu naøy môùi
thay ñoåi.
Trong vieäc quyeát ñònh möùc ñoä
tieáp caän, vaø do ñoù quyeát ñònh hình
daùng vaø cô caáu cuûa moät thaønh phoá,
nhöõng ñaëc tröng veà ñòa hình cuõng
raát quan troïng. Ñi tôùi ñaûo Manhaùt-
tan ôû Niu Yooùc raát khoù, ñôn giaûn
bôûi vì ñòa hình, do vaäy trong baùn
kính 3 daëm töø Phoá Uoân, coù caùc toøa
nhaø cao taàng vaø moät caáu truùc ñôn taâm
kieåu coå ñieån, vôùi moät nöûa soá coâng
nhaân laøm vieäc treân ñaûo sinh soáng ôû
ñaây. Ngöôïc laïi, ôû Loát Angiôleùt, ngöôøi
ta phaûi môû roäng baùn kính khu
trung taâm leân 11 daëm ñeå tìm ñöôïc
ñuû soá löôïng lôùn coâng nhaân laøm
vieäc18. YÙ nghóa cuûa ñieàu naøy laø: maät
ñoä kinh teá cuûa Niu Yooùc Xiti laø 1,44
tæ ñoâla toång saûn phaåm/1 km2, coøn ôû
Loát Angiôleùt laø 0,49 tyû ñoâla.19
ÔÛ Anh, Xteâphaânneách, Baxinñôn
vaø Crauli laø nhöõng thò traán ñi laïi ñeå
phuïc vuï cho Luaân Ñoân. Khoaûng
11% GDP cuûa Luaân Ñoân laø do daân
cö ôû caùc vuøng ngoaïi oâ thaønh phoá
ñoùng goùp.20 Töông töï, ôû Myõ, haøng
ngaøy coù voâ soá coâng nhaân töø caùc bang
laùng gieàng Marilaân vaø Vôùcginia ñi
vaøo Oasinhtôn D.C. baèng caùc
phöông tieän coâng coäng. Naêm 2005,
ñoùng goùp thöïc cuûa nhöõng ngöôøi
daân ñi laøm baèng phöông tieän coâng
coäng töø hai bang tôùi Oasinhtôn,
D.C. laø 36,4 tyû ñoâla. Rieâng quaän
Moânggoâmôri cuûa bang Marilaân,
trong phaïm vi coù theå di chuyeån deã
daøng cuûa thaønh phoá, ñaõ ñoùng goùp
6,4 tyû ñoâla cho toång saûn phaåm cuûa
Oasinhtôn.21
Öu ñieåm lôùn nhaát cuûa chæ soá tích
tuï laø khaû naêng so saùnh giöõa caùc
nöôùc. Chæ soá naøy coù öu ñieåm so vôùi
cô sôû döõ lieäu Trieån voïng ñoâ thò hoùa
toaøn caàu cuûa Lieân Hieäp Quoác, trong
ñoù “daân cö thöïc teá soáng trong caùc
khu vöïc ñöôïc xeáp loaïi laø thaønh thò
tuaân theo tieâu chí cuûa töøng nöôùc”.22
Söï khoâng thoáng nhaát giöõa caùc nöôùc
92 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

coù theå daãn ñeán nhöõng sai leäch khi khu vöïc laø ñoâ thò), trong khi maät
so saùnh giöõa caùc nöôùc. Ví duï nhö: ñoä daân soá ôû ñoù ñoâng ñuùc nhaát. Söû
duïng chæ soá tích tuï, tyû leä daân thaønh
● AÁn ñoä: Vôùi tieâu chí cho moät khu
thò ôû Nam AÙ naêm 2000 laø 42%,
ñoâ thò ñöôïc söû duïng ôû Daêmbia
khieán trình ñoä ñoâ thò hoùa ôû ñaây cao
vaø AÛraäp Xeâuùt, ñoù laø caùc khu daân
hôn caû khu vöïc chaâu Phi, Ñoâng AÙ
cö vôùi soá daân töø 5.000 ngöôøi trôû
laãn vuøng Thaùi Bình Döông (Hình
leân, tyû leä daân soá thaønh thò cuûa
1.3). Trieån voïng ñoâ thò hoùa toaøn caàu
AÁn Ñoä naêm 1991 laø 39% thay vì
cuõng ñeà caäp ñeán vaán ñeà nan giaûi
con soá chính thöùc laø 26%. Coù con
cuûa chaâu Myõ Latinh vaø vuøng
soá naøy laø do 113 trieäu daân soáng
Caribeâ. Tyû leä daân thaønh thò cuûa caùc
ôû 13.376 laøng queâ ñaõ ñöôïc tính
khu vöïc naøy naêm 2000 cao hôn
vaøo daân soá thaønh thò.
nhieàu so vôùi Ñoâng AÂu, Trung AÙ vaø
● Meâhicoâ: Theo tieâu chuaån chính
gaàn ngang baèng vôùi haàu heát caùc
thöùc cuûa Meâhicoâ, moät khu vöïc
nöôùc thuoäc OECD. OECD coù GDP
trôû thaønh ñoâ thò khi soá daân cuûa
bình quaân ñaàu ngöôøi cao gaáp 6 laàn
khu vöïc ñoù töø 2.500 ngöôøi trôû
so vôùi bình quaân cuûa caùc nöôùc chaâu
leân, naêm 2000, tyû leä daân soá
Myõ Latinh. Hôïp lyù hôn, chæ soá tích
thaønh thò cuûa Meâhicoâ laø 74,4%.
tuï chæ ra raèng tyû leä daân thaønh thò
Nhöng neáu ngöôõng daân soá thaønh
cuûa chaâu Myõ Latinh vaø vuøng
thò ñöôïc xaùc ñònh laïi ôû möùc
Caribeâ naêm 2000 ngang vôùi Ñoâng
15.000 ngöôøi (ví duï, Nigieâria vaø
AÂu vaø Trung AÙ, vaø thaáp hôn 15%
Xiri coøn söû duïng ngöôõng 20.000
so vôùi caùc nöôùc OECD.
ngöôøi) thì tyû leä ñoù seõ giaûm xuoáng
Baát chaáp nhöõng haïn cheá naøy,
chæ coøn 67%.
nhöõng döõ lieäu trong Trieån voïng ñoâ
● Moârituyùt: Naêm 2000, khoaûng moät
thò hoùa toaøn caàu vaãn laø nhöõng thoâng
phaàn tö daân soá Moârituyùt soáng
tin duy nhaát cho pheùp so saùnh qua
nhöõng vuøng coù soá daân khoaûng
thôøi gian. Chæ soá tích tuï chæ coù keå töø
töø 5.000 ñeán 20.000 ngöôøi. Trong
naêm 2000, bôûi ñeán nay vaãn chöa coù
ñoù, coù moät soá vuøng laø trung taâm
chuoãi döõ lieäu theo thôøi gian veà
cuûa caùc khu vöïc, nhöng khoâng
maïng löôùi ñöôøng boä, moät döõ lieäu
khu vöïc naøo ñöôïc xeáp loaïi laø
caàn coù ñeå tính thôøi gian di chuyeån
thaønh thò. Neáu chuùng ñöôïc coi laø
vaøo trung taâm thaønh phoá. Vì vaäy,
thaønh thò thì tyû leä daân thaønh thò
neân coi cô sôû döõ lieäu veà chæ soá tích
cuûa nöôùc naøy seõ chieám hôn 2/3
tuï vaø Trieån voïng ñoâ thò hoùa toaøn caàu
daân soá caû nöôùc chöù khoâng phaûi
laø nguoàn döõ lieäu boå sung cho vieäc
chöa ñeán moät nöûa.
nghieân cöùu ñoâ thò hoùa vaø maät ñoä.
Taïi caáp khu vöïc, theo döõ lieäu Baùo caùo naøy söû duïng nhöõng döõ
cuûa Trieån voïng ñoâ thò hoùa toaøn caàu, lieäu cuûa caû chæ soá tích tuï laãn Trieån
Nam AÙ laø moät nghòch lyù veà caùc khu voïng ñoâ thò hoùa toaøn caàu.23 Tröôùc
vöïc coù trình ñoä ñoâ thò hoaù keùm ñaây, coù theå tính toaùn thöôùc ño tyû
nhaát treân theá giôùi (27% dieän tích troïng ñoâ thò coù khaû naêng so saùnh
 Maät ñoä 93

cho moät vaøi nöôùc, trong töông lai Hình 1.3. Chæ soá tích tuï giuùp so saùnh söï ñoâ thò hoùa cuûa caùc quoác gia
ñaây neân ñöôïc coi laø moät öu tieân
Tyû troïng ñoâ thò (%)
cho taát caû caùc nöôùc. 100
90
Taäp trung kinh teá - caøng giaøu 80
coù, caøng ñoâng ñuùc 70
Chæ soá tích tuï
60
Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình 50
phaùt trieån, khi neàn kinh teá noâng 40
Lieân hôïp quoác

nghieäp laø chuû ñaïo, moïi ngöôøi soáng 30

taäp trung gaàn ñoàng ruoäng. Coøn caùc 20

thò traán vaø caùc thaønh phoá lôùn laïi 10

thöa thôùt. Caùc khu ñònh cö coù tính 0

Chaâu Phi Nam AÙ Ñoâng AÙ - Trung Ñoâng Myõ Latinh Ñoâng AÂu Caùc nöôùc Caùc nöôùc
ñoâ thò thöôøng chæ laø nhöõng thaønh Haï Xahara Thaùi Bình
Döông
vaø Baéc
Phi
vaø vuøng vaø Trung AÙ coù neàn kinh
Caribeâ teá cao
OECD

phoá caûng vaø phoá chôï nhoû, phuïc vuï

nhu caàu vaø trao ñoåi saûn phaåm
thaëng dö cuûa ngaønh noâng nghieäp.
Coâng nghieäp hoùa mang theo quaù
trình ñoâ thò hoùa nhanh choùng, caùc
thaønh phoá môùi ra ñôøi, vaø nhöõng
thaønh phoá hieän coù ñöôïc môû roäng.
Khi ngöôøi daân ñoå xoâ veà caùc thaønh
phoá naøy vôùi toác ñoä nhanh hôn so
vôùi quaù trình môû roäng dieän tích,
daân soá vaø maät ñoä kinh teá taêng leân.
Trong giai ñoaïn khaù sôùm cuûa quaù
trình phaùt trieån ôû moät nöôùc, ñieàu
naøy ñaõ taïo ra heä thoáng thang baäc
hoaøn chænh cuûa caùc ñòa ñieåm.
Vì vaäy, coù hai giai ñoaïn chuyeån
ñoåi cô baûn ñaëc tröng cho söï phaùt
trieån kinh teá. Giai ñoaïn ñaàu laø söï
chuyeån ñoåi töø moät neàn kinh teá
noâng nghieäp chuû ñaïo sang moät neàn
kinh teá theo höôùng saûn xuaát coâng
nghieäp. Giai ñoaïn chuyeån ñoåi thöù
hai, tröôùc ñaây ñöôïc xem nhö chæ
dieãn ra ôû trình ñoä cao cuûa quaù trình
phaùt trieån, bao goàm söï chuyeån dòch
cô caáu kinh teá theo höôùng dòch vuï.
Giai ñoaïn thöù nhaát cuûa quaù trình
ñoâ thò hoùa xaûy ra vôùi toác ñoä nhanh,
truøng hôïp vôùi söï chuyeån ñoåi töø neàn
Nguoàn: Chomitz, Buys, vaø Thomas 2005; Nelson 2007; Satterthwaite 2007; Lieân Hieäp Quoác
2006.
kinh teá noâng thoân sang neàn kinh teá
thaønh thò. Giai ñoaïn thöù hai cuûa
quaù trình ñoâ thò hoùa, vôùi toác ñoä
chaäm hôn vaø ôû trình ñoä cao cuûa söï
phaùt trieån, gaén lieàn vôùi söï thay ñoåi
trong noäi boä caùc ñoâ thò (noäi thò). Taïi
haàu heát caùc nöôùc, nhöõng söï chuyeån
ñoåi naøy xaûy ra cuøng moät luùc ôû caùc
ñòa ñieåm khaùc nhau.
Ñeå ño möùc ñoä taäp trung, chuùng
ta phaûi ñònh nghóa theá naøo laø moät
khu vöïc. Tranh luaän chính saùch
thöôøng ñeà caäp ñeán tính vöôït troäi
cuûa thaønh thò, nhö lieäu caùc thaønh
phoá cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån
quaù to hay quaù nhoû? Nhöõng cuoäc
thaûo luaän thieân veà hoïc thuaät söû
duïng moät quan nieäm thuaàn tuùy ñòa
lyù veà khoâng gian. Chöông naøy söû
duïng caû hai ñôn vò khoâng gian ñoù -
caùc thaønh phoá chuû ñaïo vaø oâ vuoâng
ñoâng ñuùc nhaát theo toïa ñoä (1 ñoä
kinh tuyeán vaø moät ñoä vó tuyeán) ñeå
ño möùc ñoä taäp trung.
94 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Lòch söû cho thaáy, söï taäp trung hoùa
taêng nhanh, sau ñoù chöõng laïi
Theo moät ñònh nghóa, thaønh phoá laø
moät khu vöïc ñòa lyù ñöôïc ñaëc tröng
bôûi söï taäp trung caùc taùc nhaân kinh
teá.24 Toaøn boä 30 thaønh phoá ñöùng
ñaàu, xeáp theo GDP, ñaõ ñoùng goùp
16% vaøo toång saûn löôïng theá giôùi
naêm 2005, trong khi caùc thaønh phoá
ñöôïc xeáp vaøo nhoùm 100 thaønh phoá
ñöùng ñaàu ñoùng goùp khoaûng 25%. Söï
tích tuï ñoâ thò cuûa Toâkioâ vaø Niu Yooùc
öôùc tính taïo ra toång saûn phaåm quoác
noäi GDP (theo söùc mua töông
ñöông) laàn löôït baèng vôùi cuûa
Canaña vaø Taây Ban Nha, trong khi
ñoù, Luaân Ñoân öôùc tính coù GDP cao
hôn Thuïy Ñieån vaø Thuïy Syõ. Töông
töï, nhöõng thaønh phoá ñöùng ñaàu cuûa
caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø nguyeân
nhaân daãn ñeán tyû troïng cheânh leäch
trong GDP cuûa caû quoác gia ñoù. Naêm
2005, Meâhicoâ Xiti ñoùng goùp 30% vaøo
GDP cuûa nöôùc Meâhiccoâ, maëc duø chæ
chieám 0,1% dieän tích caû nöôùc.
Luanña ñoùng goùp moät tæ troïng
töông töï vaøo GDP cuûa AÊngoâla trong
khi dieän tích chæ chieám moät phaàn raát
nhoû (0,2%). Töông töï nhö vaäy,
nhöõng thaønh phoá lôùn nhaát ôû Hun-
gary, Keânia, Maroác, Nigeâria vaø AÛraäp
Xeâ-uùt nhö Buñapext, Nairoâbi, Cax-
ablanca, Lagoâx vaø Riañô ñaõ ñoùng
goùp khoaûng 20% vaøo GDP cuûa ñaát
nöôùc hoï, trong khi dieän tích chieám
chöa ñaày 1% dieän tích caû nöôùc.25
Maät ñoä (kinh teá), ñöôïc ñònh nghóa
laø toång saûn phaåm quoác noäi theo söùc
mua töông ñöông treân 1 km2, taêng
leân theo trình ñoä phaùt trieån. Nhöõng
nôi ñoâng ñuùc nhaát treân theá giôùi
naèm ôû nhöõng quoác gia giaøu nhaát.
Trong soá caùc thaønh phoá: Ñuùplin,
Luaân Ñoân, Pari, Xingapo vaø Vieân ôû
vò trí ñöùng ñaàu naêm 2005 vôùi toång
saûn löôïng treân 1 km2 ñaït hôn 200
trieäu ñoâla. Trong caùc khu vöïc ñoù,
Toâkioâ - Kanagaoa, Niu Yooùc - Niu
Giôxi, OÂxloâ - AÙccôsuùtxô, vaø Vieân -
Moátñôlinh laø nhöõng oâ ñoâng daân cö
nhaát coù toïa ñoä 1 ñoä kinh tuyeán - 1
ñoä vó tuyeán, vôùi toång saûn löôïng
treân 1 km2 ñaït treân 30 trieäu ñoâla
(xem Hình 1.4).
Soá lieäu veà tyû leä daân soá thaønh thò
ñöôïc taäp hôïp trong moät theá kyû vaø
öôùc tính daân soá caùc thaønh phoá chuû
ñaïo trong hai theá kyû cho thaáy quaù
trình ñoâ thò hoùa ban ñaàu dieãn ra raát
nhanh, sau ñoù chaäm daàn. Nhöõng
nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät ôû
chaâu Phi vaø chaâu AÙ, ñang ôû trong
thôøi kyø tyû leä daân soá taêng maïnh.
Trong khi ñoù, nhöõng ngöôøi Taây AÂu
vaø Baéc Myõ ñaõ traûi qua giai ñoaïn
naøy caùch ñaây moät theá kyû. Nhöõng
neàn kinh teá môùi noåi ñang phaùt trieån
maïnh meõ nhö Haøn Quoác laø moät ví
duï ñieån hình cho vieäc nghieân cöùu
veà nhòp ñoä cuõng nhö hình thaùi taäp
trung hoùa theo vuøng ñòa lyù. Kinh
nghieäm cuûa hoï ñi theo con ñöôøng
taêng tröôûng töø töø hôn cuûa nhöõng
quoác gia ngaøy nay ñaõ trôû neân giaøu
coù hôn.
ÔÛ möùc toång hôïp, söû duïng tæ
troïng daân soá ôû khu vöïc thaønh thò,
cho thaáy hình thaùi ñoâ thò hoùa cuûa
caùc nöôùc ñang phaùt trieån ôû chaâu AÙ,
chaâu Phi, Trung Ñoâng vaø chaâu Myõ
Latinh trong hôn 50 naêm qua theo
raát saùt vôùi giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa
con ñöôøng lòch söû maø caùc nöôùc
OECD ñaõ traûi qua trong nhöõng

Hình 1.4. Moät nöôùc caøng giaøu thì möùc ñoä taäp trung caùc hoaït ñoäng kinh teá caøng lôùn
a. Thaønh phoá chuû ñaïo
Toång saûn phaåm (trieäu ñoâla) treân km2
300
Xingapo
250
Haøn Quoác Mañrít
200
150
100
50
0
0 5 10 15 20
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla coá ñònh
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi tính toaùn döïa treân nguoàn döõ lieäu cuûa Ngaân haøng theá giôùi naêm 2007 vaø hai trang web www.city-
mayor.com vaø www.gecon.yale.edu.
naêm 1900 - 2000 (Hình 1.5). Ñoâ thò
hoùa ôû chaâu AÙ phaûn aùnh giai ñoaïn
ñoâ thò hoùa nhanh cuûa caùc quoác gia
OECD vaøo theá kyû 19. Töông töï, söï
chuyeån ñoåi theo vuøng ñòa lyù ôû chaâu
Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ, vuøng
Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ, Trung Ñoâng
vaø Baéc Phi veà maët ñònh tính töông
töï nhö nhöõng gì maø caùc nöôùc
OECD ñaõ traûi qua trong giai ñoaïn
ñaàu cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa. Veà
maët ñònh löôïng, tyû troïng ñoâ thò ôû
chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ,
Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ ñeàu cao hôn
so vôùi caùc nöôùc OECD ôû trình ñoä
thu nhaäp töông ñöông.
Tuy nhieân, ñieàu naøy coù theå laø
phaàn “aûo” cuûa döõ lieäu. Thoâng tin
töø cô sôû döõ lieäu Trieån voïng ñoâ thò
hoùa toaøn caàu ñaõ cöôøng ñieäu hoùa moät
caùch heä thoáng - vaán ñeà hoaøn toaøn
do caùch ñònh nghóa - veà tyû troïng ñoâ
thò cuûa chaâu Myõ Latinh vaø vuøng
Caribeâ, Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ, vaø
chaâu Phi Haï Xahara. Keát luaän an
Maät ñoä 95
b. Dieän tích oâ vuoâng 1 ñoä kinh tuyeán – 1 ñoä vó tuyeán
Toång saûn phaåm (trieäu ñoâla) treân km2
Luaân Ñoân
90
Dublin 70 Tokyo-Kanagawa
Vieân
Phaùp 50 New York–New Jersey
Ontario Oslo–Akershus-Vestfold
30 Vienna-Mödling
10
25 30
–10
0 10 20 30 40 50
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla coá ñònh
toaøn nhaát coù theå laø hình thaùi ñoâ thò
hoùa - moái quan heä giöõa taêng tröôûng
kinh teá vaø ñoâ thò hoùa - khoâng phaûi
chöa töøng xaûy ra. Ngay caû ôû chaâu
Phi Haï Xahara, ñoâ thò hoùa nhanh
hôn trong nhöõng naêm 1970 vaø 1995
ñaõ ñi lieàn vôùi taêng tröôûng toång
möùc GDP cao hôn, maëc duø taêng
tröôûng GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
mang giaù trò aâm. Ñoâ thò hoùa cuõng
keà vai saùt caùnh vôùi söï taêng tröôûng
nhanh cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp
vaø dòch vuï (xem Hoäp 1.4)
ÔÛ caáp phaân nhoû, tyû leä daân soá
cuûa thaønh phoá chuû ñaïo so vôùi caû
nöôùc coù hình thaùi phi tuyeán, ñoàng
nhaát veà maët ñònh tính, phaûn aùnh
luùc ñaàu, söï taäp trung hoùa dieãn ra
ngaøy moät nhanh hôn, tieáp ñoù chaäm
daàn laïi (Hình 1.6). Söï gia taêng caùc
hoaït ñoäng kinh teá ñoâng ñaûo trong
phaïm vi caùc thaønh phoá lôùn nhaát
cuûa caùc nöôùc dieãn ra ôû raát nhieàu
möùc thu nhaäp khaùc nhau, töø
Buñapeùt, Cairoâ, Kuala Laêmpô vaø
96 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 1.5. Caùc nöôùc ñang phaùt trieån cuõng coù nhòp ñoä ñoâ thò hoaù töông gioáng nhau laïi xuaát hieän laëp laïi khi
töï nhö caùc nöôùc phaùt trieån ñi tröôùc so saùnh giöõa trình ñoä phaùt trieån cuûa
Phaàn A. Vôùi thöôùc ño ñaõ phoùng ñaïi: GDP bình quaân ñaàu ngöôøi < 10.000 ñoâla moät ñaát nöôùc vôùi söï taäp trung maät
ñoä hieän nay. Trong nhöõng naêm
Phaàn traêm cuûa thaønh thò (%)
100
90 2000 - 2005, toác ñoä taêng tröôûng
80 trung bình cuûa daân soá ñoâ thò ôû caùc
70 nöôùc coù thu nhaäp thaáp laø 3% moät
60
naêm, cao hôn möùc 1,3% ôû caùc nöôùc
50
40
coù thu nhaäp trung bình vaø 0,9% ôû
30 caùc nöôùc coù thu nhaäp cao. Quan heä
20 ñoù raát vöõng chaéc. Noù ñuùng vôùi
10 nhieàu thöôùc ño taäp trung hoùa khaùc
nhau, töø chæ soá tích tuï, ñeán daân soá,
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
GDP theo ñaàu ngöôøi (theo giaù 1990 quoác teá Geary-Khamis USD, nghìn) toång saûn phaåm vaø maät ñoä tieâu
Phaàn B. Toaøn boä caùc möùc GDP bình quaân ñaàu ngöôøi duøng cuûa hoä gia ñình. Noù vöõng
Phaàn traêm cuûa thaønh thò (%)
100 chaéc theo caû caáp ñoä ñòa lyù: moät khu
90 vöïc dieän tích 1 km2, moät thaønh
80 phoá, moät oâ vuoâng toïa ñoä 1 ñoä kinh
70
tuyeán - 1 ñoä vó tuyeán hay moät khu
60
50
vöïc ñoâ thò toång hôïp.
40 Nhöõng ñòa baøn coù dieän tích 1 km2.
30 OECD MENA Chæ soá tích tuï öôùc löôïng ñöôïc ñaõ
EAP LAC
20
SAS ECA ñöa ra moät hình thaùi töông töï nhö
10 SSA
chuoãi thôøi gian trong quaù khöù: maät
0
0 5 10 15 20 25 ñoä kinh teá cuûa caùc nöôùc taêng nhanh
trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình
GDP theo ñaàu ngöôøi (giaù coá ñònh quoác teá Geary-Khamis USD, nghìn)

Nguoàn: Maddison 2006; Lieân Hieäp Quoác 1969; Lieân Hieäp Quoác 1949; Lieân Hieäp Quoác 1952;
Cô sôû döõ lieäu quaù khöù cuûa Moâi tröôøng Toaøn Caàu; Lieân Hieäp Quoác naêm 2006c.
Ghi chuù: EAP = Ñoâng AÙ vaø vuøng Thaùi Bình Döông, SAS = Nam AÙ, SSA = chaâu Phi Haï
Xahara, MENA = Trung Ñoâng vaø Baéc Phi, LAC = chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ, vaø ECA
= Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ.
Vaùcxava ñeán Aten, Lixbon, Xanchi-
agoâ vaø Xôun. Tieán trình naøy cuõng
töông töï nhö tieán trình cuûa caùc
thaønh phoá Bruùcxen, Ñuùplin, Xítni,
Toâroântoâ, Vieân vaø Durich caùch ñaây
hai theá kyû, keå töø naêm 1800.
Moät laàn nöõa, ngaøy nay söï taäp
trung hoùa taêng maïnh, sau ñoù laïi
giaûm daàn
Nhöõng hình thaùi coù hình thöùc
ñoâ thò hoùa (Hình 1.7). Moái quan heä
ñoàng bieán maïnh giöõa tyû troïng ñoâ
thò vaø phaùt trieån coøn tieáp tuïc giöõ
vöõng cho ñeán khi GDP ñaàu ngöôøi
ñaït möùc 10.000 ñoâla. Ñoâ thò hoùa
giai ñoaïn ñaàu naøy gaén lieàn vôùi söï
taêng cao soá löôïng di daân töø noâng
thoân ra thaønh thò. Sau ñoù, nhòp ñoä
ñoâ thò hoùa vaø maät ñoä cuõng chaäm
daàn, khi tyû troïng ñoâ thò vöôït
ngöôõng 60% vaø GDP treân ñaàu
ngöôøi ñaït 10.000 ñoâla. Ngoaøi raát ít
ngoaïi leä, caùc nöôùc coù GDP treân ñaàu
ngöôøi cao hôn 25.000 ñoâla coù chæ soá
tích tuï treân 70%.
Vuøng ñòa giôùi haønh chính. Khi coi
 Maät ñoä 97

HOÄP 1.4 Ñoâ thò hoùa cuûa chaâu Phi phaûn aùnh quaù trình coâng nghieäp hoùa

Töø naêm 1970 ñeán naêm 1995, daân soá ñoâ
thò cuûa chaâu Phi Haï Xahara taêng 5,2%
moät naêm, trong khi GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi cuûa vuøng ñoù laïi giaûm 0,66% moät
naêm. Töø nhöõng nghieân cöùu do Fay vaø
Opal (2000) thöïc hieän, nhieàu ngöôøi ñaõ
tranh luaän raèng quaù trình ñoâ thò hoùa
khoâng nhaát thieát ñi keøm vôùi söï phaùt trieån,
nhö tröôøng hôïp Chaâu Phi Haï Xahara ñaõ
cho thaáy (theo UÛy ban chaâu Phi naêm
2005). Nhöng Satterwaite (2007) nghi
ngôø ñoä tin caäy cuûa soá lieäu daân soá thaønh
thò trong haàu heát caùc nghieân cöùu. Do
nhieàu nghieân cöùu döïa treân caùc con soá döï
baùo, neân moät soá coù theå ñaõ bò phoùng ñaïi
ôû caáp toång theå.
Vaán ñeà ôû ñaây laø thieáu caùc cuoäc toång
ñieàu tra daân soá thöôøng xuyeân. Nhöõng
tính toaùn veà daân soá cuûa Saùt vaø EÂritôria
trong khoaûng thôøi gian töø naêm 1950 ñeán
naêm 2030 ñeàu chæ döïa treân moät cuoäc
toång ñieàu tra daân soá. Nhöõng tính toaùn veà
Coäng hoøa Daân chuû Coânggoâ ñöôïc ruùt ra
töø hai quan saùt, gaàn ñaây nhaát laø quan saùt
vaøo naêm 1984. Vì vaäy, seõ hôïp lyù hôn neáu
chæ xem xeùt caùc quoác gia coù ít nhaát hai
cuoäc toång ñieàu tra daân soá trong kyø
nghieân cöùu (1970 -1995), moät cuoäc toång
ñieàu tra daân soá sau naêm 2000 ñeå coù
nhöõng öôùc tính daân soá chính xaùc hôn,
moät qui moâ daân soá ít nhaát ñaït moät trieäu
ngöôøi vaøo naêm 1995, vaø nhöõng döõ lieäu
veà giaù trò gia taêng theo ngaønh cho naêm
1970 vaø naêm 1995.
Ñieàu naøy ñaõ thu heïp maãu chæ coøn 10
nöôùc: Beânanh, Boátxoana, Coäng hoøa Trung
Phi, Gana, Moâritania, Nigieâ, Ruanña,
Xeâneâgan, Daêmbia vaø Dimbabueâ. Trong
10 nöôùc naøy, coù 5 nöôùc ñaõ traûi qua
xung ñoät ít nhaát moät laàn, vaø caùc nöôùc
coøn laïi thì duy trì hoøa bình trong thôøi kyø
ñoù. Caùc keát quaû döôøng nhö khoâng coù
söï khaùc bieät mang tính heä thoáng giöõa
hai nhoùm nöôùc naøy. Sau ñaây laø nhöõng
phaùt hieän chính:
● Ngoaïi tröø Boátxoana, caùc nöôùc ñaõ taêng
gaáp ñoâi daân soá cuûa mình trong kyø
nghieân cöùu, nhöng GDP coäng doàn chæ
taêng 60%. Daân soá taêng tröôûng nhanh
hôn toång giaù trò giaù taêng, vaø GDP bình
quaân ñaàu ngöôøi giaûm xuoáng.
● Taêng daân soá thaønh thò vaø taêng toång
saûn phaåm quoác noäi GDP coù moái
töông quan thuaän chieàu. Nhöõng nöôùc
coù GDP taêng nhanh nhaát – neàn kinh
teá cuûa nhöõng nöôùc ñoù taêng tröôûng
gaáp ñoâi – cuõng chöùng kieán söï taêng
tröôûng nhanh choùng cuûa daân soá ñoâ
thò - taêng gaáp möôøi laàn. Nhöõng nöôùc
daãn ñaàu trong tröôøng hôïp naøy laø Beâ-
nanh vaø Dimbabueâ. Hôn nöõa, nhòp ñoä
ñoâ thò hoùa cuõng coù töông quan thuaän
chieàu vôùi söï taêng tröôûng cuûa ngaønh
coâng nghieäp vaø dòch vuï, nhöõng hoaït
ñoäng kinh teá chieám öu theá ôû nhöõng
khu vöïc thaønh thò.
Nhöõng hình thaùi naøy khoâng uûng hoä keát
luaän cho raèng chaâu Phi ñoâ thò hoùa maø
khoâng coù taêng tröôûng. Traùi laïi, nhöõng
nöôùc coù GDP taêng cao hôn ñeàu traûi qua
quaù trình ñoâ thò hoùa nhanh hôn, vaø quaù
trình ñoâ thò hoùa nhanh gaén lieàn vôùi söï
taêng tröôûng nhanh hôn cuûa ngaønh coâng
nghieäp vaø dòch vuï. Moät phaûn chöùng laø
neáu chaâu Phi khoâng coù ñoâ thò hoùa thì
thaäm chí taêng tröôûng kinh teá coøn chaäm
hôn nöõa, toån thaát GDP treân ñaàu ngöôøi seõ
lôùn hôn vaø ngheøo ñoùi cuõng taêng leân.
Nguoàn: Fay vaø Opal 2000; Satterthwaite
2007; Lieân Hieäp Quoác 2006

caù nhaân caùc thaønh phoá laø nhöõng
ñôn vò ñòa lyù, moái quan heä giöõa
trình ñoä phaùt trieån cuûa moät nöôùc vaø
tính chaát vöôït troäi cuûa nöôùc ñoù - xeùt
theo tæ leä daân soá thaønh thò soáng taïi
thaønh phoá chuû ñaïo cuûa nöôùc naøy,
moät thöôùc ño möùc ñoä taäp trung
ñöôïc söû duïng phoå bieán trong nhieàu
nghieân cöùu - coù daïng ñoàng bieán
loõm. Töông töï nhö moái quan heä
giöõa möùc ñoä tích tuï vaø trình ñoä
phaùt trieån, tính chuû ñaïo cuõng taêng
maïnh tröôùc khi ñi vaøo oån ñònh ôû
giai ñoaïn sau cuûa quaù trình ñoâ thò
hoaù (xem hình 1.8, phaàn A). Maät ñoä
daân soá vaø saûn löôïng coù quan heä
chaët cheõ vôùi nhau, nhöng maät ñoä
daân soá laïi khoâng theå hieän heát möùc
ñoä taäp trung theo phaïm vi ñòa lyù
cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá. Maät ñoä
cao cho pheùp taän duïng ñöôïc tính
kinh teá nhôø tích tuï, ñeán löôït mình,
noù laïi laø nguyeân nhaân gaây ra maät
ñoä cao. Tính kinh teá nhôø tích tuï,
hay lôïi ích maø doanh nghieäp vaø
ngöôøi lao ñoäng gaët haùi ñöôïc khi ôû
98 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 1.6. Maät ñoä taêng leân nhanh choùng trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa tröôùc khi giaûm xuoáng

% daân soá thaønh phoá so vôùi daân soá quoác gia % daân soá thaønh phoá so vôùi daân soá quoác gia
Santiago, 1800–2000
35 35
Athens, 1800–2000
30 30 Vienna, 1800–2000
Lisbon, 1800–2000
25 25 Dublin, 1800–2000
Seoul, 1800–2000
20 20 Sydney, 1800–2000
Budapest, 1850–2000 Toronto, 1800–2000
15 15
Cairo, 1800–2000 Zurich, 1800–2000
10 São Paolo, 1850–2000 10
Brussels, 1800–2000
Kuala Lumpur, 1900–2000
5 5
Warsaw, 1850–2000
0 0
0 5 10 15 0 5 10 15 20 25
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (nghìn ñoâla, theo giaù coá ñònh naêm 2000, GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (nghìn ñoâla, theo giaù coá ñònh naêm 2000,
tính theo söùc mua töông ñöông) tính theo söùc mua töông ñöông)

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 tính toaùn döïa treân döõ lieäu daân soá cuûa caùc thaønh phoá, Nhoùm caùc vaán ñeà ñònh cö cuûa con
ngöôøi, Vieän Moâi tröôøng vaø phaùt trieån quoác teá (IIED). Caùc soá lieäu töø 1950 ñeán nay ñöôïc tham khaûo töø Chandler and Fox (1974), Chandler vaø Fox (1974),
Chandler (1987), vaø Showers (1979). Caùc soá lieäu veà chaâu Myõ Latinh ñöôïc taäp hôïp töø 194 cuoäc toång ñieàu tra daân soá ñaõ ñöôïc coâng boá.

Hình 1.7. Tyû leä daân cö trong caùc khu taäp trung ñoâ thò taêng theo trình keà caän nhau, ñaõ taïo ra xu theá maät
ñoä phaùt trieån ñoä saûn löôïng seõ taêng nhanh hôn
maät ñoä daân soá vaø vieäc laøm.
Chæ soá tích tuï
1,0 1 ñoä kinh tuyeán - 1 ñoä vó tuyeán.
Coäng hoaø Araäp Ai Caäp Nhaät Baûn
Vôùi vieäc söû duïng nhöõng oâ vuoâng
0,8 Haøn Quoác Myõ dieän tích ñeå öôùc löôïng möùc ñoä taäp
trung, phaûn aùnh qua toång saûn
0,6
phaåm cuûa oâ coù maät ñoä cao nhaát
AÁn Ñoä
Braxin trong GDP cuûa quoác gia, möùc ñoä
Nam Phi
0,4 Na Uy taäp trung maät ñoä cuûa caùc hoaït ñoäng
Trung Quoác
kinh teá seõ taêng maïnh ôû caùc nöôùc coù
GDP treân ñaàu ngöôøi döôùi 15.000
0,2
ñoâla, sau ñoù oån ñònh vaø giaûm daàn
EÂtioâpia
ôû caùc nöôùc coù thu nhaäp cao (xem
0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 Hình 1.8, phaàn b).
Khu vöïc ñoâ thò cuûa caùc quoác gia.
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (nghìn ñoâla, theo giaù coá ñònh naêm 2000, tính theo söùc mua töông ñöông)

Ngaøy nay, söï taäp trung ñöôïc ñaùnh

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 tính toaùn döïa treân cô sôû döõ lieäu
cuûa Nelson (2007) vaø Ngaân haøng theá giôùi (2006)
giaù baèng möùc tieâu duøng hôn laø daân
Chuù thích: Kích thöôùc cuûa moãi voøng troøn bieåu hieän quy moâ daân soá cuûa nöôùc ñoù. PPP = söùc
2
soá hoaëc GDP, phaûn aùnh moái quan
mua töông ñöông. Chæ soá tích tuï söû duïng tieâu chí nhö sau: maät ñoä töø 150 ngöôøi treân 1 km
trôû leân, thôøi gian ñi vaøo caùc thaønh phoá lôùn töø 60 phuùt trôû xuoáng, trong ñoù thaønh phoá lôùn ñöôïc
heä loõm töông töï vôùi trình ñoä phaùt
ñònh nghóa laø thaønh phoá coù hôn 50.000 daân. trieån. Chaúng haïn, tæ troïng ñoâ thò
 Maät ñoä 99

Hình 1.8. Söï taäp trung daân soá, toång saûn phaåm, vaø tieâu duøng hoä gia ñình theo vuøng ñòa lyù taêng nhanh theo trình ñoä
phaùt trieån, sau ñoù thì giaûm daàn

a. Daân soá b. Hoaït ñoäng kinh teá c. Möùc tieâu duøng

Ñôn vò khoâng gian: thaønh phoá Ñôn vò khoâng gian: oâ vuoâng 1o kinh tuyeán – 1o vó tuyeán Ñôn vò khoâng gian: khu vöïc thaønh thò toång hôïp

% toång saûn phaåm cuûa khu vöïc Tæ troïng cuûa ñoâ thò (%) trong
% daân soá ñoâ thò taïi thaønh phoá lôùn nhaát ñoâng ñuùc nhaát trong GDP tieâu duøng hoä gia ñình
50 50 100

40 40 80

30 30 60

20 20 40

10 10 20

0 0 0
0 10 20 30 40 0 10 20 30 40 0 1 2 3 4 5 6 7
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla coá ñònh GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla coá ñònh GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo giaù ñoâla coá ñònh

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi tính toaùn döïa treân nguoàn döõ lieäu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi (2007), Nordhaus (2006), vaø hôn 120
cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình treân 75 nöôùc.

trong tieâu duøng cuûa hoä gia ñình ôû nöôùc coù thu nhaäp thaáp. Taïi caùc
Malauy vaø Camôrun taïi möùc GDP nöôùc coù thu nhaäp thaáp, khoaûng ba
treân ñaàu ngöôøi 150 ñoâla vaø 700 ñoâla phaàn tö daân soá soáng trong caùc khu
laàn löôït laø 36% vaø 48%. Vôùi tyû troïng ñònh cö nhoû coù ít hôn 20.000 daân,
khoaûng 63%, möùc tieâu duøng cuûa hoä vaø chæ coù 10% soáng ôû caùc khu taäp
gia ñình ôû Giooùcñani vaø Coäng hoøa trung thaønh thò vôùi daân soá treân moät
AÛraäp Ai Caäp cao hôn vôùi möùc GDP trieäu ngöôøi. Taïi caùc nöôùc coù thu
ñaàu ngöôøi vaøo khoaûng 1.600 ñoâla, ôû nhaäp cao, ñieàu ngöôïc laïi xaûy ra
Panama vaø Ba Lan taêng tôùi 80%, vôùi (xem Baûng 1.1), vôùi chöa tôùi moät
möùc GDP treân ñaàu ngöôøi töông öùng phaàn tö daân soá soáng ôû nhöõng khu
laø 3.500 ñoâla vaø 5.000 ñoâla (xem ñònh cö nhoû döôùi 20.000 daân, vaø
Hình 1.8, phaàn C).26 khoaûng moät nöûa daân soá soáng ôû
nhöõng khu ñònh cö lôùn coù treân moät
Danh muïc nhöõng khu vöïc lôùn vaø trieäu daân.
ñoâng daân hôn Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù
Töø nhöõng thöïc teá ñieån hình veà söï
chuyeån ñoåi theo vuøng ñòa lyù cho
thaáy, caùc nöôùc coù thu nhaäp cao coù Baûng 1.1. Quy moâ cuûa caùc khu ñònh cö taêng theo trình ñoä phaùt trieån
moät danh muïc caùc vuøng vôùi tyû leä Quoác gia coù Quoác gia coù Quoác gia coù
khu ñònh cö lôùn cao hôn vaø tyû leä thu nhaäp thaáp thu nhaäp trung thu nhaäp cao
Quy moâ daân soá (%) bình (%) (%)
caùc khu ñònh cö nhoû thaáp hôn ñaùng
Khu ñònh cö nhoû: döôùi 20.000 daân 73 55 22
keå so vôùi caùc nöôùc thu nhaäp trung
Khu ñònh cö trung bình: töø 20.000 ñeán 16 25 26
bình. Coøn caùc nöôùc coù thu nhaäp 1 trieäu daân
trung bình laïi coù tyû leä khu ñònh cö Khu ñònh cö lôùn: treân 1 trieäu daân 11 20 52
côõ vöøa cao hôn nhieàu so vôùi caùc Nguoàn: Ngaân haøng theá giôùi 2007j.
100 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trình ñoâ thò hoùa, danh muïc caùc ñòa
baøn trong moät nöôùc nhoû hoaëc moät
phaàn cuûa nöôùc lôùn, nhö moät tænh
hoaëc coù theå laø moät quaän lôùn, coù
khoaûng 75% laø khu vöïc noâng thoân
vaø chæ 25% laø thaønh thò, vaø taát caû
caùc khu ñònh cö ñeàu coù maät ñoä
töông ñoái thaáp. Khi quaù trình ñoâ thò
hoùa taêng nhanh - vaãn laø söï chuyeån
ñoåi töø noâng thoân sang thaønh thò chuû
yeáu do coâng nghieäp hoùa, GDP bình
quaân ñaàu ngöôøi cuûa caùc tænh (hay
vuøng lôùn) naøy taêng ñeán 10.000 ñoâla,
söï phaân boá caùc khu ñònh cö giöõa
thaønh thò vaø noâng thoân seõ xaáp xæ
50/50. Trong giai ñoaïn ñoâ thò hoùa
tieân tieán hôn - luùc naøy laø söï chuyeån
ñoåi trong noäi boä thaønh thò taïi caùc
vuøng haäu coâng nghieäp, phaân boá
daân cö seõ xaáp xæ ñaït 75% thaønh thò
vaø 25% noâng thoân.
Keát luaän khaùi quaùt hoùa naøy
cuõng töông öùng vôùi nhöõng gì nöôùc
Myõ ñaõ töøng traûi. Naêm 1690, khi
GDP bình quaân treân ñaàu ngöôøi chæ
laø 500 ñoâla (theo giaù ñoâla quoác teá
naêm 1990)27, thaønh phoá chuû ñaïo
cuûa Myõ luùc coøn laø thuoäc ñòa cuûa
thöïc daân Anh, laø Boâxtôn. Tuy
nhieân, vôùi daân soá 7.000 ngöôøi, theo
tieâu chuaån hieän ñaïi, Boâxtôn chæ lôùn
hôn moät chuùt so vôùi caùc thò traán
nhoû. Trong heä thoáng thang baäc ñoâ
thò, chæ coù ba thaønh phoá coù soá daân
treân 2.500 ngöôøi, hai trong ñoù laø
Niu Yooùc vaø Philañenphia. Giai
ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình coâng
nghieäp hoùa ôû Myõ ñaõ laøm tyû leä daân
thaønh thò taêng töø 7% naêm 1820 leân
ñeán 20% naêm 1860, GDP treân ñaàu
ngöôøi taêng töø 1.257 ñoâla leân ñeán
2.170 ñoâla (tính theo giaù ñoâla quoác
teá naêm 1990). Trong suoát thôøi gian
naøy, daân soá cuûa thaønh phoá chuû
ñaïo, ngaøy nay laø Niu Yooùc, ñaõ
taêng töø 123.706 ñeán 805.651 ngöôøi.
Söï taêng tröôûng maïnh meõ naøy cho
pheùp heä thoáng thang baäc ñoâ thò môû
roäng vaø keùo daøi.
Soá löôïng thaønh phoá coù daân soá
treân 1 trieäu ngöôøi taêng töø moät
thaønh phoá, laø Niu Yooùc naêm 1820
leân 9 thaønh phoá vaøo naêm 1860. Taát
caû caùc thaønh phoá naøy ñeàu ôû phía
Ñoâng Baéc, caùi noâi cuûa quaù trình
coâng nghieäp hoùa. Khi söï chuyeån
ñoåi ñòa lyù chaäm laïi vaø Myõ chuyeån
sang moät neàn kinh teá coâng nghieäp
tröôûng thaønh, maät ñoä daân soá cuûa
Myõ trong moät maãu nghieân cöùu
thoáng nhaát bao goàm caùc thaønh phoá
vôùi soá daân treân 25.000 ngöôøi ñaõ
taêng töø 7.230 ngöôøi/1 daëm vuoâng
leân ñeán 8.876 ngöôøi/1 daëm vuoâng.
Dieän tích ñaát trung bình cuûa moät
thaønh phoá taêng töø khoaûng 19 daëm
vuoâng leân 40 daëm vuoâng.28 Theo
ñoù, caùc thaønh phoá cuõng trôû neân
chaät choäi vaø loän xoän hôn.
Söï hoäi tuï giöõa thaønh thò - noâng
thoân vaø caùc khu vöïc noäi thò
Vieäc ñòa kinh teá “gaäp gheành” ñaõ
phaân boá saûn xuaát vaø daân cö cuûa
moät quoác gia khoâng ñoàng ñeàu veà
maët khoâng gian laø baûn chaát töï
nhieân cuûa neàn kinh teá thò tröôøng.
Söï “gaäp gheành” coù xu höôùng trôû
neân nghieâm troïng hôn khi quoác gia
phaùt trieån. Caâu hoûi thöôøng ñöôïc
ñaët ra laø: ñieàu gì gaây ra söï phaân boá
ñòa lyù cuûa giaøu ngheøo, möùc tieâu
duøng vaø nhöõng tieâu chuaån soáng
khaùc? Caâu traû lôøi coù theå quyeát ñònh

ñeán tính beàn vöõng veà chính trò vaø
xaõ hoäi cuûa quaù trình taäp trung hoùa.
Söï phaân hoùa noâng thoân - thaønh
thò veà phuùc lôïi luùc ñaàu môû roäng,
sau ñoù thu heïp daàn
Söï cheânh leäch thaønh thò - noâng thoân
veà naêng suaát, tieàn löông vaø phuùc
lôïi döï kieán laø khaù lôùn vaø taêng
nhanh trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù
trình phaùt trieån. Trong giai ñoaïn
naøy, vôùi söï taäp trung hoùa ngaøy
caøng maïnh hoaït ñoäng kinh teá ôû caùc
thò traán, thaønh phoá cuûa moät quoác
gia, söï phaân hoùa veà naêng suaát, tieàn
löông vaø phuùc lôïi cô baûn giöõa
thaønh thò vaø noâng thoân seõ môû roäng.
Söï tích tuï voán, ngöôøi tieâu duøng vaø
nhaân coâng mang laïi lôïi theá saûn xuaát
moät caùch nhanh choùng, nhöng
ñoàng thôøi chi phí vaän chuyeån laïi
khoâng cho pheùp nhöõng lôïi ích naøy
ñeán ñöôïc vôùi caùc ñòa baøn ñoù.
Nhöõng thò tröôøng ñòa phöông lôùn
cho pheùp caùc nhaø saûn xuaát daøn traûi
chi phí coá ñònh cuûa saûn xuaát cho
moät ñoái töôïng ngöôøi tieâu duøng
ñoâng ñaûo hôn, töø ñoù mang laïi lôïi
theá veà chi phí vaø naêng suaát.29 Ñieàu
naøy ñoàng nghóa vôùi möùc löông cao
hôn ôû thaønh phoá vaø thò traán, haøng
hoùa vaø dòch vuï ñöôïc cung caáp cuõng
ña daïng hôn.
Söï taäp trung caùc hoaït ñoäng kinh
teá cuõng ñaûm baûo cung caáp toát hôn
cô sôû haï taàng cô baûn vaø y teá coâng
coäng cho khu vöïc thaønh thò. Vôùi
nhöõng möùc löông phaân hoùa khaùc
nhau, söï taäp trung naøy seõ laøm taêng
khoaûng caùch trong caùc thöôùc ño cô
baûn veà phuùc lôïi giöõa thaønh thò vaø
noâng thoân.30 Nhöng söï phaân hoùa
Maät ñoä 101
thaønh thò - noâng thoân baét ñaàu thu
heïp khi quaù trình ñoâ thò hoùa chaäm
daàn vaø chính phuû coù naêng löïc toát
hôn. Doøng di cö cuûa ngöôøi daân vaø
lao ñoäng töø noâng thoân leân thaønh thò
laøm giaûm dö thöøa lao ñoäng trong
noâng nghieäp vaø giaûm söï caïnh tranh
giöõa caùc coâng nhaân trong thò
tröôøng lao ñoäng noâng thoân. Nhöõng
tieán boä coâng ngheä thay theá daàn cho
söùc lao ñoäng ñaõ giaûi phoùng nhaân
coâng, cho pheùp hoï di cö ñeán caùc
khu vöïc thaønh thò vaø laøm taêng
naêng suaát. Luùc ñoù, voán ñaàu tö vaø
söï phaân phoái laïi taøi chính mang
ñeán cho daân cö noâng thoân moät khaû
naêng tieáp caän toát hôn ñeán nhöõng
tieän nghi cô baûn ôû ñòa phöông, nhö
nguoàn caáp nöôùc saïch haøng ngaøy,
ñieàu kieän veä sinh, ñieän cuõng nhö
giaùo duïc vaø y teá. Thöïc vaäy, vôùi quaù
trình phaùt trieån vaø qua thôøi gian,
ñòa kinh teá cuûa moät quoác gia tieán
gaàn tôùi moät söï caân baèng töï nhieân,
trong ñoù phuùc lôïi ñöôïc ñieàu hoøa
ñoàng ñeàu giöõa daân cö thaønh thò vaø
noâng thoân. Trong tröôøng hôïp naøy,
moïi ngöôøi choïn soáng ôû nôi maø hoï
hi voïng coù ñöôïc phuùc lôïi vaät chaát
vaø tinh thaàn toát nhaát. Tröôøng hôïp
cuûa Coäng hoøa Hoài giaùo Iran ñaõ
minh hoïa cho söï hoäi tuï giöõa thaønh
thò vaø noâng thoân (xem Hoäp 1.5).
Baèng chöùng töø caùc nöôùc coâng
nghieäp ngaøy nay cho thaáy söï phaùt
trieån ñaõ loaïi boû phaàn lôùn cheânh
leäch giöõa thaønh thò vaø noâng thoân.
Tyû leä ñoâ thò cao vaø maät ñoä kinh teá
taäp trung theo saùt nhöõng cheânh
leäch nhoû veà phuùc lôïi giöõa thaønh thò
vaø noâng thoân ôû nhieàu chæ tieâu. 15
quoác gia tham gia Lieân minh chaâu
102 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 1.5Ñoâ thò hoùa vaø thu heïp khoaûng caùch thaønh thò - noâng thoân ôû Coäng Hoøa Hoài
giaùo Iran

Söï phaân hoùa giöõa noâng thoân vaø thaønh thò
ñang ñöôïc thu heïp daàn ôû Coäng hoøa Hoài
giaùo Iran. Vaøo naêm 1976, thôøi kì Caùch
maïng Iran, möùc trung bình cuûa thu nhaäp
hoä gia ñình bình quaân ñaàu ngöôøi ôû khu vöïc
noâng thoân baèng 44% khu vöïc thaønh thò.
Vaøo naêm 2005, tæ leä naøy ñaõ taêng leân 63%.
Chính phuû cuûa Sa öu tieân thaønh phoá
hôn laø noâng thoân. Chính saùch kieåm soaùt
giaù ñoái vôùi nhöõng thöïc phaåm thieát yeáu ñaõ
laøm giaûm thu nhaäp noâng nghieäp. Thueá
quan cao, nghieâm caám nhaäp khaåu vaø
cheá ñoä caáp pheùp cho haøng hoùa coâng
nghieäp ñaõ ñaåy giaù cuûa coâng ngheä phaåm
leân cao vaø khieán cho söùc mua cuûa noâng
daân giaûm. Chieán löôïc phaùt trieån höôùng
noäi ñònh höôùng theo nhu caàu noäi ñòa cuoái
cuøng ñaõ taêng cöôøng theâm söï di cö trong
nöôùc tôùi Teâheâran vaø moät soá thaønh phoá
lôùn khaùc. Xeùt theo moïi chæ soá phaùt trieån,
caùc vuøng trung taâm ñeàu coù keát quaû toát
hôn caùc vuøng ngoaïi vi. Vaøo naêm 1973, tæ
leä ngheøo ôû vuøng trung taâm laø 23% vaø ôû
vuøng noâng thoân laø 42%. Söï baát bình
ñaúng theo vuøng naøy töông öùng vôùi baûn
ñoà caùc saéc toäc cuûa Coäng hoøa Hoài giaùo
Iran, laøm cho söï caêng thaúng theâm
nghieâm troïng.
Ñieàu gì ñaõ dieãn ra sau thoûa thuaän
naêm 1979 ñeå giaûi quyeát söï phaân hoùa
theo vuøng naøy?
● Thöù nhaát, tæ troïng daân soá thaønh thò
taêng töø 49% leân ñeán 67% töø naêm
1979 ñeán naêm 2005. Ñaây laø moät söï
tieáp noái cuûa moät xu höôùng daøi haïn:
daân soá thaønh thò taêng khoaûng 5,4%
moät naêm (vaø ôû Teâheâran khoaûng 6%)
töø naêm 1966 ñeán naêm 1976.
● Thöù hai, khoaûng caùch noâng thoân –
thaønh thò trong thu nhaäp hoä gia ñình
daàn ñöôïc thu heïp. Giöõa nhöõng naêm
1976 – 1984, giaù trò gia taêng cuûa noâng
nghieäp ñaõ taêng 31%, gaáp 2 laàn so vôùi
caùc ngaønh kinh teá ngoaøi daàu löûa. Moät
nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån naøy laø
giaù noâng saûn taïi chaân ruoäng ñaõ taêng
55%. Moät lí do khaùc laø nhieàu döï aùn
nhaèm taêng naêng suaát lao ñoäng cho
caùc noâng traïi coù quy moâ vöøa vaø nhoû
ñaõ ñöôïc ñaàu tö. Söï taêng tröôûng cuõng
coøn nhôø saûn xuaát noâng nghieäp ôû
Coäng hoøa Hoài giaùo Iran chuû yeáu do
khu vöïc tö nhaân thöïc hieän, trong khi
ñoù, doanh nghieäp coâng nghieäp vaø
cung öùng dòch vuï lôùn laïi bò quoác höõu
hoùa sau caùch maïng, laøm haïn cheá
hieäu quaû cuûa chuùng.
● Thöù ba, chæ soá phaùt trieån nhaân löïc ôû
noâng thoân vaø thaønh thò ñöôïc caûi thieän,
keå caû ôû nhöõng tænh tuït haäu. Töø naêm
1976 ñeán naêm 1996, tæ leä phuï nöõ bieát
ñoïc, bieát vieát taêng töø 17% ñeán 62%,
trong ñoù tyû leä phuï nöõ bieát chöõ ôû thaønh
thò taêng töø 56% ñeán 82%. Vaøo nhöõng
naêm 1994 – 2000, tình traïng töû vong
ôû treû sô sinh vaø treû em döôùi 5 tuoåi ôû
nhöõng tænh ngheøo nhaát ñaõ giaûm
nhanh nhaát.
● Cuoái cuøng, tình traïng ngheøo noùi chung
ñang giaûm daàn. Tyû leä ngheøo quoác gia
döøng ôû möùc 8,1% trong naêm 2005, vôùi
cheânh leäch veà tình traïng ngheøo ñoùi ôû
noâng thoân vaø thaønh thò ôû möùc khieâm
toán nhaát, laàn löôït laø 10% vaø 7,1%.
Nhöng tyû leä ngheøo ôû caáp tænh thì vaãn dao
ñoäng maïnh, töø 1,4 ñeán 23,3%. Cam keát
chính trò ñoái vôùi vaán ñeà coâng baèng giöõa
caùc vuøng ñaõ taïo ra nhieàu keát quaû laãn loän
trong suoát 30 naêm qua: tình traïng ngheøo
ñoùi noùi chung ñaõ giaûm, möùc soáng ôû
thaønh thò vaø noâng thoân ñaõ hoäi tuï, nhöng
söï khaùc bieät veà möùc soáng giöõa caùc tænh
vaãn tieáp tuïc toàn taïi.
Nguoàn: Döïa treân taøi lieäu do Anton Dobronogov,
Alexander Kremer vaø caùc coäng söï cung caáp.

AÂu (EU) tröôùc naêm 2004 coù GDP
treân ñaàu ngöôøi vöôït quaù con soá
13.000 ñoâla (tính theo giaù ñoâla quoác
teá naêm 1990) ñeàu coi tyû leä thaát
nghieäp laø moät muïc tieâu chính saùch
quan troïng.31 Tyû leä thaát nghieäp ôû
khu vöïc thaønh thò laø 10,1% vaø ôû
khu vöïc noâng thoân laø 9,9%. Ñieàu
naøy cuõng roõ raøng ñoái vôùi giôùi treû:
19,4% ôû khu vöïc thaønh thò so vôùi
18,7% ôû khu vöïc noâng thoân. Tyû leä
ngöôøi tham gia vaøo löïc löôïng lao
ñoäng ôû thaønh thò vaø noâng thoân
töông öùng laø 68,3% vaø 69,4%.32 Taïi
nöôùc Anh, söï bình ñaúng phuùc lôïi
giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ôû möùc
cao ñöôïc phaûn aùnh töông töï trong
thu nhaäp khaû duïng. Quaû thöïc, vôùi
522 baûng Anh, thu nhaäp khaû duïng
theo tuaàn ôû caùc laøng queâ cao hôn
10% so vôùi möùc thu nhaäp khaû duïng
476 baûng Anh ôû thaønh phoá.33

ÔÛ 21 trong 30 nöôùc OECD, GDP
treân ñaàu ngöôøi naêm 2003 caøng cao34
thì tyû soá giöõa GDP treân ñaàu ngöôøi
ôû phaàn lôùn caùc khu vöïc chuû yeáu laø
ñoâ thò so vôùi khu vöïc noâng thoân
caøng thaáp (xem Hình 1.9).35 Taïi
Coäng hoøa Seùc, Hungari, Ba Lan,
Xloâvaùckia vaø Thoå Nhó Kyø, vôùi toång
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa
caû nöôùc döôùi 10.000 ñoâla (tính theo
giaù ñoâla quoác teá naêm 1990), GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi ôû caùc khu vöïc
ñoâ thò cao hôn gaáp töø 2 ñeán 3 laàn.
Nhöng taïi caùc nöôùc OECD coù GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi treân 10.000
ñoâla, tyû leä naøy cao khoaûng 1 ñeán 2
laàn (tröø Na Uy). Do cô cheá taùi phaân
phoái taøi chính raát thaønh coâng ôû caùc
nöôùc OECD vaø hình thaùi nhaân
khaåu theo ñoä tuoåi raát khaùc bieät
giöõa thaønh thò vaø noâng thoân, cheânh
leäch trong GDP bình quaân treân ñaàu
ngöôøi ñaõ khuyeách ñaïi söï khaùc bieät
giöõa thaønh thò vaø noâng thoân veà
möùc thu nhaäp khaû duïng vaø tieâu
duøng. Chæ soá tích tuï cuõng theå hieän
Hình 1.9. Cheânh leäch GDP bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa noâng thoân vaø thaønh thò ôû nhöõng
nöôùc OECD giaøu hôn coù xu höôùng nhoû hôn
Tæ leä GDP bình quaân ñaàu ngöôøi thaønh thò/noâng thoân
3.50
3.00
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
5 10 15 20 25 30
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (theo giaù ñoâla coá ñònh naêm 1990)
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, döïa treân soá lieäu cuûa OECD, trang 1–256.
Maät ñoä 103
moät hình thaùi ñònh tính töông töï.
Phaân hoùa thaønh thò - noâng thoân
ôû caùc quoác gia naøy khaù lôùn trong
suoát theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20.
Möùc cuûa caûi cuûa moät ngöôøi ñaøn
oâng tröôûng thaønh ôû theá kyû 19 soáng
ôû khu vöïc thaønh thò cuûa Thuïy Ñieån
cao hôn 200% so vôùi ôû khu vöïc
noâng thoân, vaø cao hôn 150% so vôùi
Phaàn Lan (xem Baûng 1.2). Trong khi
ñoù, vôùi quaù trình ñoâ thò hoùa dieãn ra
nhanh ôû nöôùc Anh nhöõng naêm
1830, möùc tieàn löông ôû thaønh thò
cao hôn 75% so vôùi noâng thoân. ÔÛ
Phaùp vaø Myõ, möùc cheânh leäch tieàn
löông ôû thaønh thò so vôùi noâng thoân
taêng maïnh trong nhöõng naêm 1882 -
1911 vaø 1925 - 1935. Thöïc vaäy, ôû
Myõ, cheânh leäch tieàn löông ñaõ taêng
gaàn gaáp 3 laàn trong moät thaäp kyû.36
ÔÛ nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån
trong theá kyû 19, bao goàm AÙo, Ñan
Maïch, Phaùp, Nhaät Baûn vaø Myõ, tieàn
löông danh nghóa ôû thaønh thò cao
hôn 50%.
Nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy
Tæ leä GDP bình quaân ñaàu ngöôøi thaønh thò/noâng thoân
3.50
3.00
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00
40 50 60 70 80 90 10
Chæ soá tích tuï naêm 2000 (%)
104 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

nay vaãn trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù
trình ñoâ thò hoùa vaø chaúng laáy laøm laï
khi hoï ñöùng tröôùc söï phaân hoùa lôùn
veà naêng suaát vaø thu nhaäp giöõa thaønh
thò vaø noâng thoân. Trong moät maãu caùc
nöôùc ñang phaùt trieån nhöõng naêm
1960 - trong ñoù coù caû Malaixia,
Meâhicoâ, Triniñaùt vaø Toâbagoâ, nhöõng
nöôùc ñaõ ñaït tôùi tình traïng coù thu
nhaäp trung bình cao vaø cao - tieàn
löông ôû thaønh thò vaãn cao hôn ñeán
40% so vôùi tieàn löông ôû noâng thoân.
Cuõng coù theå thaáy söï cheânh leäch
töông töï trong möùc tieâu duøng bình
quaân ñaàu ngöôøi giöõa thaønh thò vaø
noâng thoân trong moät maãu goàm 72
nöôùc ñang phaùt trieån gaàn ñaây.
Söï khaùc bieät thaønh thò - noâng
thoân trong caùc hoaït ñoäng kinh teá
taäp trung vaø phaân boá daân cö giaûm
daàn cuøng vôùi quaù trình ñoâ thò hoùa.
Moät caùch khaùc ñeå khaûo saùt söï
cheânh leäch tieâu duøng giöõa thaønh thò
vaø noâng thoân laø nhìn vaøo tyû troïng
daân cö thaønh thò cuûa moät nöôùc vaø
so saùnh noù vôùi tyû leä tieâu duøng ôû
khu vöïc naøy. Neáu tyû leä naøy lôùn hôn
1 thì nhìn chung, möùc tieâu duøng
treân ñaàu ngöôøi ôû thaønh thò cao hôn
ôû noâng thoân. Ñieàu ngöôïc laïi seõ
ñuùng neáu tyû leä ñoù nhoû hôn 1.
ÔÛ caùc nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy

Baûng 1.2. Söï cheânh leäch thaønh thò - noâng thoân trong tieàn löông, phuùc lôïi vaø möùc tieâu duøng laø ñaëc tröng cuûa söï phaùt trieån trong hôn hai theá kyû qua
Möùc cheânh
leäch thaønh thò -
Teân nöôùc (naêm) noâng thoân (%) Moâ taû vaø maãu caùc quoác gia ñöôïc nghieân cöùu
Thuïy Ñieån (1805) 221,0 Möùc cuûa caûi treân moät ngöôøi ñaøn oâng tröôûng thaønh ôû thaønh thò vaø noâng thoân
Phaàn Lan (1805) 146,0 Möùc cuûa caûi treân moät ngöôøi ñaøn oâng tröôûng thaønh ôû thaønh thò vaø noâng thoân
Anh (nhöõng naêm 73,2 Möùc löông thaønh thò laø möùc löông cuûa coâng nhaân trong ngaønh mua baùn ñòa oác. Coøn möùc löông noâng thoân
1830) laø cuûa lao ñoäng noâng nghieäp
Phaùp (1882)(1911) 29,0 Möùc löông thaønh thò laø möùc löông cuûa lao ñoäng phoå thoâng ôû thaønh phoá thuû phuû cuûa vuøng Möùc löông noâng
51,0 thoân laø möùc tieàn löông noâng nghieäp trung bình.
Myõ (1925)(1935) 28,0 Möùc löông thaønh thò laø möùc löông trong ngaønh coâng nghieäp, möùc löông noâng thoân laø möùc löông trong noâng
75,0 nghieäp
Caùc nöôùc ñang phaùt 51,2 Möùc löông thaønh thò laø möùc löông cuûa lao ñoäng phoå thoâng noùi chung. Möùc löông noâng thoân laø möùc löông
trieån (theá kyû 19) trong noâng nghieäp, goàm caû caùc khoaûn thanh toaùn baèng hieän vaät. Nhöõng nöôùc naøy bao goàm AÙchentina
1872; OÂxtraâylia 1887; Ñan Maïch 1872; Phaùp 1892, 1801; Hungary 1865; Nhaät Baûn 1887; vaø Myõ 1820–29,
1890.
Caùc nöôùc ñang phaùt 41,4 Möùc löông thaønh thò ñöôïc tính döïa theo möùc löông coâng nhaân xaây döïng khoâng coù tay ngheà, vaø möùc löông
trieån (theá kyû 20) noâng thoân laø möùc löông noâng nghieäp traû baèng tieàn maët. Coù 19 nöôùc (1960-70) ñöôïc ñöa vaøo con soá bình
quaân naøy: AÙchentina, Camôrun, Chileâ, Coâxta Rica, Coát Ñivoa, Goateâmala, Keânia, Pakixtan, Malauy, Malayxia,
Meâhicoâ, Maroác, Panama, Xri Lanka, Tandania, Triniñaùt vaø Toâbagoâ, Tunidi, Urugoay vaø Veâneâdueâla.
Caùc nöôùc ñang phaùt 42,0 Döïa treân möùc tieâu duøng hoä gia ñình bình quaân ñaàu ngöôøi, sau khi ñaõ coá ñònh caùc ñaëc ñieåm hoä gia ñình. Coù
trieån (theá kyû 21) 72 nöôùc (2000-05) ñöôïc ñöa vaøo tính möùc cheânh leäch trung bình naøy, goàm: AÙcmeânia, AÊngoâla, Baênglañeùt,
Beâlideâ, Beânanh, Butan, Boâlivia, Braxin, Buoáckina Phaxoâ, Burunñi, Bungari, Campuchia, Camôrun, Saùt,
Chileâ, Coâloâmbia, CHDC Coânggoâ, Coâxta Rica, Coát Ñivoa, Croaùtia, Gibuti, Ecuaño, Coäng hoøa AÛraäp Ai Caäp, En
Xanvaño, EÂtioâpi, Gambia, Grudia, Gana, Goateâmala, Ghineâ, Guyana, OÂnñuraùt, Hungary, AÁn Ñoä, Inñoâneâxia,
Giamaica, Giooùcñani, Coäng hoøa Kieácghigi, Mañagaùtxca, Malauy, Manñivô, Mali, Moâritania, Meâhicoâ,
Moânñoâva, Moâng Coå, Maroác, Moâdaêmbích, Neâpan, Nicaragoa, Nigieâria, Pakixtan, Panama, Paragoay, Peâru,
Philíppin, Ba Lan, Rumani, Lieân bang Nga, Ruanña, Xeâneâgan, Nam Phi, Xri Lanca, Xoadilaân, Taùtgikixtan,
Tandania, Thaùi Lan, Ñoâng Timo, Uganña, Ucrain, Vieät Nam vaø Daêmbia.
Nguoàn: Thuïy Ñieån vaø Phaàn Lan naêm 1805: Soltow 1989, baûng 1, trang 48; Anh nhöõng naêm 1830: Williamson and Willi 1987, baûng 3, trang 652; Phaùp naêm 1882, 1911:
Sicsic 1992, baûng 2, trang 685; Myõ naêm 1925, 1935: Alston vaø Hatton 1991, baûng 3, trang 93; Caùc nöôùc ñang phaùt trieån (theá kyû 19): Clark 1957, baûng II trang 526– 531;
Caùc nöôùc ñang phaùt trieån (theá kyû 20): Squire 1981, baûng 30, trang 102; Caùc nöôùc ñang phaùt trieån (theá kyû 21): Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 tính toaùn
döïa treân caùc cuoäc ñieàu tra caùc hoä gia ñình cuûa 72 quoác gia.
Chuù thích: Cheânh leäch thaønh thò - noâng thoân (xeùt them giaù trò danh nghóa) ñöôïc tính toaùn theo söï khaùc bieät veà tieàn löông, thu nhaäp, möùc cuûa caûi hoaëc möùc tieâu duøng giöõa
thaønh thò vaø noâng thoân so vôùi möùc trung bình noâng thoân.

nay, söï cheânh leäch thaønh thò - noâng
thoân veà tieâu duøng ñaõ giaûm theo
maät ñoä (xem Hình 1.10).37 ÔÛ
Malauy vaø Xri Lanka, tyû soá cheânh
leäch laø 2 laàn: vuøng ñoâ thò coù hôn
10% daân soá nhöng laïi chieám hôn
20% möùc tieâu duøng. Ñoái vôùi nhöõng
nöôùc coù trình ñoä ñoâ thò hoùa cao,
hình thaùi phaân boá daân soá theo vuøng
ñòa lyù gaàn gioáng vôùi hình thaùi phaân
boá saûn xuaát. Mañagaùtxca vaø Tanda-
nia coù tyû leä daân soá thaønh thò vaøo
khoaûng töø 20 ñeán 25% vaø tæ troïng
tieâu duøng ñoâ thò vaøo khoaûng töø 30
ñeán 35%. Khi moät nöôùc böôùc vaøo
giai ñoaïn cao cuûa quaù trình ñoâ thò
hoùa, daân soá ñöôïc phaân boá ít nhieàu
tæ leä vôùi caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa
nöôùc ñoù, khieán tæ soá naøy tieán daàn
ñeán 1. ÔÛ Chileâ, 85% daân soá soáng ôû
thaønh thò, vaø daân cö ñoâ thò chieám
92% möùc tieâu duøng caû nöôùc. ÔÛ
Braxin, 80% ngöôøi daân soáng ôû
thaønh thò, vaø ñoùng goùp 85% vaøo
möùc tieâu duøng chung cuûa caû nöôùc.
Khi tieán trình phaùt trieån vaø söï taäp
trung caùc hoaït ñoäng kinh teá ôû
nhöõng vuøng coù maät ñoä cao taêng
leân, phaân hoùa giöõa thaønh thò vaø
noâng thoân ñöôïc thu heïp daàn.
Ñöôøng thaúng coù chieàu doác xuoáng ôû
moïi trình ñoä ñoâ thò hoùa laø moät
ñieàm baùo toát: haàu heát caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ñaõ vöôït qua ñænh
cuûa söï phaân hoùa giöõa thaønh thò vaø
noâng thoân.38
Ñieàu gì ñuùng vôùi tieâu duøng caù
nhaân thì cuõng ñuùng vôùi cô sôû haï
taàng cô baûn. Trong soá caùc nöôùc coù
thu nhaäp thaáp vôùi tyû troïng daân soá
ñoâ thò döôùi 25%, vaán ñeà tieáp caän
nöôùc saïch vaø ñieàu kieän veä sinh ôû
Maät ñoä 105
Hình 1.10. Khoaûng caùch giöõa noâng thoân
vaø thaønh thò veà möùc tieâu duøng bình quaân
ñaàu ngöôøi ñaõ thu heïp daàn theo quaù trình
ñoâ thò hoùa
Tæ soá giöõa tæ troïng tieâu duøng ñoâ thò
vôùi tæ troïng daân soá ñoâ thò
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0
0 20 40 60 80 100
Maät ñoä (tæ troïng daân soá ñoâ thò)
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi
öôùc löôïng döïa treân hôn 120 cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình
taïi hôn 75 quoác gia.
caùc thaønh phoá cao hôn khoaûng 25%
so vôùi ôû noâng thoân.39 Nhöng ñoái
vôùi nhöõng nöôùc ñoâ thò hoùa maïnh
hôn nhö Angieâri, Coâloâmbia vaø
Nam Phi, söï cheânh leäch naøy chæ
khoaûng 15 ñeán 20%. Ñoái vôùi nhöõng
nöôùc trình ñoä ñoâ thò hoùa cao vaø tyû
troïng ñoâ thò ñaõ gaàn ñaït möùc toái ña
töï nhieân, khoâng coøn coù söï khaùc bieät
giöõa khu vöïc thaønh thò vaø noâng
thoân trong vieäc tieáp caän caùc dòch vuï
cô baûn. Vieäc bình ñaúng hoùa trong
tieáp caän caùc cô sôû haï taàng cô baûn
döï kieán seõ ñaåy maïnh söï hoäi tuï
töông öùng trong caùc chæ soá phi vaät
chaát veà phuùc lôïi vaø möùc soáng (xem
Baûng 1.3).
Vieäc thu heïp cheânh leäch giöõa
thaønh thò vaø noâng thoân laø raát quan
troïng, nhöng tieán boä veà löôïng tuyeät
ñoái trong phuùc lôïi cô baûn ôû khu
vöïc noâng thoân cuûa caùc nöôùc ngheøo
nhaát theá giôùi coøn quan troïng hôn
nhieàu. Phaân hoùa giöõa thaønh thò vaø
106 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 1.3. Phaân hoùa thaønh thò - noâng thoân trong caùc dòch vuï cô baûn thu heïp daàn cuøng vôùi nhöõng nöôùc naøy ñeàu coù nhöõng tieán
söï phaùt trieån
boä so vôùi Muïc tieâu phaùt trieån Thieân
Tyû troïng daân soá
ñoâ thò (GDP treân Söï khaùc bieät trong Khaùc bieät trong Ví duï veà caùc nöôùc trong
nieân kyû.
ñaàu ngöôøi trung tieáp caän ñeán nöôùc tieáp caän ñieàu kieän maãu[xeáp theo thöù töï a, Söï hoäi tuï giöõa noâng thoân vaø
bình) saïch (ñieåm %) veä sinh (ñieåm %) b, c?]
thaønh thò ñaõ dieãn ra ôû nhöõng khu
Töø 75% trôû 8 8 Myõ, Na Uy, Thuïy Só, Taây
leân(GDP bình Ban Nha, Ñöùc, Canaña, vöïc ñaõ ñöôïc ñoâ thò hoùa vaø caùc ñòa
quaân ñaàu ngöôøi Meâhicoâ, Chileâ, Braxin,
trung bình: AÙchentina, Gaboâng, phöông trong moät quoác gia. ÔÛ
21.602 ñoâla) Veâneâdueâla, Gibuti, Libaêng, Trung Quoác vaø Philíppin, caùc tænh
Giooùcñani, Anh
ñaõ ñoâ thò hoùa chæ coøn söï khaùc bieät
50%–70%(GDP 15 20 Extoânia, Panama, Thoã
bình quaân ñaàu Nhó Kyø, Hungary, Ecuaño, nhoû veà thu nhaäp giöõa thaønh thò vaø
ngöôøi trung bình: Coâloâmbia, Malayxia, Xiri,
9.672 ñoâla) Adeùcbaigian, Nam Phi, noâng thoân (xem Hình 1.11). ÔÛ
CHDC Coânggoâ, Angieâri, Trung Quoác, noùi chung toaøn boä
Tuynidi, Boâlivia
moái quan heä naøy ñaõ thay ñoåi theo
Töø 25% trôû xuoáng 24 26 AÁn Ñoä, Yeâmen, Coäng
(GDP bình quaân hoøa Mañagaùtxca, Saùt, höôùng ñoàng bieán trong hôn moät
ñaàu ngöôøi trung Taùtgikixtan, Baênglañeùt,
bình: 2.585 ñoâla) Tandania, Keânia, Neâpan, thaäp kyû qua, laøm cho söï phaân hoùa
Campuchia, Malauy, thaønh thò - noâng thoân taêng leân, phuø
Uganña, Xri Lanca, Butan
Nguoàn: Ngaân haøng theá giôùi 2007
hôïp vôùi giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù
Chuù thích: Söï khaùc bieät tính baèng ñieåm phaàn traêm khaùc nhau giöõa khu vöïc thaønh thò vaø noâng thoân. trình phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc, giai
ñoaïn naøy ñöôïc ñaùnh daáu baèng quaù
noâng thoân taêng leân phuø hôïp vôùi söï trình ñoâ thò hoùa maïnh meõ. ÔÛ AÁn
caûi thieän veà löôïng tuyeät ñoái trong Ñoä, khoaûng caùch thaønh thò - noâng
phuùc lôïi cô baûn ôû caû hai khu vöïc. thoân trong tuoåi thoï trung bình nhoû
Veà ñieàu naøy, nhöõng minh chöùng hôn ôû caùc bang ñoâ thò hoùa maïnh
thöïc teá noùi chung laø raát ñaùng khích trong caùc naêm 1983 vaø 1994. Nhöng
leä. Hôn moät thaäp kyû qua, haàu heát qua thôøi gian, toaøn boä moái quan heä
caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø trung naøy seõ dòch chuyeån theo höôùng
bình ñeàu ñaõ coù söï caûi thieän tuyeät nghòch bieán.
ñoái veà caùc chæ soá phuùc lôïi cô baûn,
bao goàm tyû leä töû vong ôû treû sô sinh Khu oå chuoät - Söï phaân hoùa vaø hoäi
vaø treû döôùi 5 tuoåi, tình traïng suy tuï trong noäi thò
dinh döôõng, tæ leä tieâm chuûng vaø tæ ÔÛ caùc nöôùc ngheøo, möùc soáng cao ôû
leä ñeán tröôøng ôû caû thaønh thò vaø caùc thaønh phoá khoâng loaïi boû ñöôïc
noâng thoân. Trong 32 nöôùc coù thu söï ngheøo ñoùi vaø tuùng quaãn. Söï
nhaäp thaáp, ba phaàn tö soá quoác gia phaân hoùa trong caùc thaønh phoá laø
ñaõ giaûm ñöôïc tyû leä töû vong ôû treû sô raát lôùn. ÔÛ Nairoâbi, ngheøo ñoùi xaûy
sinh, treû em döôùi 5 tuoåi vaø dieän coøi ra traàm troïng nhaát ôû khu vöïc noäi
xöông, thieáu caân nghieâm troïng, ñaëc ñoâ, nhöng laïi ít nghieâm troïng hôn
bieät ôû khu vöïc noâng thoân.40 Vaø töø ôû nhöõng vuøng ngoaïi oâ vaø khu vöïc
naêm 1990, tyû leä treû ñeán tröôøng ñaõ khaùc cuûa thaønh phoá (xem Hình
taêng leân ôû 4/5 soá quoác gia ñoù, ñaëc 1.12). ÔÛ Moâmbaxa, thaønh phoá ñoâng
bieät ôû khu vöïc noâng thoân.41 Taát caû daân thöù hai cuûa Keânia, coù söï phaân
caùc vuøng thaønh thò vaø noâng thoân ôû hoùa roõ raøng theo ñòa lyù veà tyû leä
 Maät ñoä 107

Hình 1.11. Ngay caû ôû caáp ñòa phöông, cheânh leäch noâng thoân – thaønh thò cuõng giaûm khi maät ñoä taêng

a. Philíppin, 2000 b. Trung Quoác, 1999 vaø 2006 c. AÁn Ñoä, 1983 vaø 1994
Tæ soá thu nhaäp Tæ soá thu nhaäp khaû duïng thaønh thò Cheânh leäch trong tæ soá tuoåi thoï bình quaân
thaønh thò vaø noâng thoân so vôùi thu nhaäp roøng noâng thoân thaønh thò vaø noâng thoân (theo bang)
4,0 6 1,25
3,5 5 1,20
3,0
2,5 4
1,15
2,0 3 1983
1,5 2006 1,10
2
1,0 1999 1994
1 1,05
0,5
0,0 0 0
0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5
Tæ troïng ñoâ thò (%) Tæ troïng daân cö ñoâ thò (%) Maät ñoä: tæ troïng ñoâ thò (%) theo bang

Nguoàns: Balisacan, Hill, vaø Piza 2007; Yao 2007; Cali 2007.

ngheøo ñoùi ôû nhöõng vuøng coù tæ leä khaùc vôùi Keáp Thao vaø Gioâhan-
ngheøo noùi chung cao hôn Nairoâbi neùtxbôùc: noùi chung, ôû Ñuban, tyû leä
(xem Baûn ñoà 1.2). Caùc thaønh phoá ñoùi ngheøo ôû ngoaïi vi thaønh phoá cao
cuûa Nam Phi cuõng theå hieän söï hôn so vôùi khu vöïc noäi thò.
phaân hoùa veà ñoùi ngheøo trong noäi Daáu hieäu roõ raøng nhaát cuûa söï
boä moãi thaønh phoá. Keáp Thao coù tyû phaân hoùa beân trong caùc thaønh phoá
leä ñoùi ngheøo thaáp trong nhöõng khu ñoù chính laø nhöõng khu oå chuoät.
vöïc ven bieån cuûa thaønh phoá naøy, Caùc khu oå chuoät, trôù treâu thay, laø
nhöng tyû leä ñoù ôû khu noäi thò laïi raát nhöõng khu nhaø ôû keùm chaát löôïng
cao. Töông töï, ôû Gioâhanneùtxbôùc - vaø coù dòch vuï keùm. Lyù do cuûa söï
Preâtoâria - Txoannô vaø Ñuban cuõng thieáu thoán dòch vuï coâng vaø cô sôû haï
coù söï phaân hoùa roõ reät. Nhöng tính taàng cô baûn chính laø khoâng söï
chaát ñòa lyù cuûa ñoùi ngheøo ôû Ñuban khoâng saün saøng hoaëc khoâng coù khaû

Hình 1.12. Soá löôïng caùc khu oå chuoät taêng leân theo quaù trình ñoâ thò hoùa vaø… giaûm
ñi khi tyû troïng ñoâ thò taêng leân

Toác ñoä taêng haøng naêm daân soá caùc khu oå chuoät (%) Tæ troïng caùc khu oå chuoät
20 120

15 100

10 80

5 60

0 40

–5 20

–10 0
–2 0 2 4 6 8 10 –20 0 20 40 60 80 100 120
Toác ñoä taêng haøng naêm cuûa daân soá ñoâ thò (%) Tæ troïng ñoâ thò (%) cuûa moät nöôùc

Nguoàn: Kilroy 2007.

108 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Baûn ñoà 1.2. Söï cheânh leäch theo vuøng ñòa lyù trong caùc khu vöïc thaønh thò coù theá raát lôùn (phaân hoùa veà ngheøo ñoùi)
KEÂNIA
Nam Phi
Nairobi
Tyû leä phaàn Mombasa
traêm ngöôøi
ngheøo (%)
17–42
42–48
48–58
58–63
63–84 Cape Town
Khoâng coù soá lieäu
Nguoàn: Döï aùn Ñoà baûn ñoùi ngheøo toaøn caàu söû duïng döõ lieäu cuûa Alderman vaø caùc taùc giaû khaùc (2002); Thoáng keâ cuûa Nam Phi; Cuïc thoáng keâ trung öông,
Keâ-nia; vaø Boä Keá hoaïch vaø phaùt trieån quoác gia, Keânia.
naêng cuûa chính quyeàn caùc ñoâ thò,
caùc coâng ty tieän ích vaø caùc nhaø
cung caáp dòch vuï hoaït ñoäng taïi caùc
khu oå chuoät, chính laø do caùc khu
daân cö naøy khoâng chính thöùc hoaëc
42
khoâng hôïp phaùp. Vì vaäy, caùc tieâu
chuaån soáng, ñaëc bieät laø y teá, an
ninh vaø veä sinh cuûa caùc khu oå
chuoät thaáp hôn so vôùi caùc khu ñònh
cö chính thöùc khaùc gaàn ñoù. Caùc
baèng chöùng leû teû veà khu Ñaravi cuûa
Mumbai, nôi ñöôïc xem laø khu oå
chuoät lôùn nhaát chaâu AÙ ñaõ coi nôi
naøy nhö “coù theå ñeán moät trieäu hoä
gia ñình... bò nhoài nheùt vaøo moät
daëm vuoâng goàm goã, beâ toâng vaø saét
gæ, moät gia ñình 12 nhaân khaåu soáng
trong moät caên phoøng 90 phuùt
Johannesburg and Pretoria
Tyû leä phaàn
traêm ngöôøi
ngheøo (%)
0–11
11–25
25–40
40–57
57–92 Durban
Khoâng coù
soá lieäu
vuoâng”. ÔÛ thaønh phoá Siva Saùcti
Naga cuûa Mumbai, moät voøi nöôùc
coâng coäng ñöôïc duøng chung cho
43
100 ngöôøi.
Söï phaùt trieån cuûa nhöõng khu oå
chuoät trong caùc thaønh phoá lôùn laø
neùt ñaëc tröng cuûa quaù trình ñoâ thò
hoùa maïnh. Do vaán ñeà gia taêng daân
soá nhanh khoâng ñöôïc xöû lyù moät
caùch thoûa ñaùng, caùc khu oå chuoät vaø
nhöõng xoùm lieàu ngaøy caøng phaùt
trieån roäng hôn vaø hieån nhieân hôn.
Ñieàu naøy laøm gia taêng vaø môû roäng
söï phaân hoùa phuùc lôïi ôû nhöõng khu
vöïc ñòa lyù khaùc nhau trong caùc
thaønh phoá. Söï phaùt trieån - xeùt caû veà
kinh teá vaø theå cheá - vaø cô sôû haï
taàng toát hôn, keát hôïp vôùi nhöõng

can thieäp coù tính troïng taâm, roát
cuoäc cuõng seõ taïo ra söï hoäi tuï veà
möùc soáng ôû khu vöïc thaønh thò.
Khu oå chuoät laø moät phaàn cuûa
quaù trình ñoâ thò hoùa maïnh. Ñieàu
naøy khoâng coù gì baát thöôøng ñoái vôùi
töø 1/5 ñeán 1/3 daân cö thaønh thò
hieän ñang soáng trong nhöõng khu oå
chuoät ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån
44
hieän nay (xem Hình 1.12). Goiaâna,
thuû phuû cuûa bang Goâia cuûa Braxin,
moät thaønh phoá coù quy moâ daân soá
trung bình laø 40.000 ngöôøi naêm
1950, nay ñaõ laø thaønh phoá vôùi hôn 1
trieäu daân, coù soá daân chuû yeáu taêng ôû
45
nhöõng khu oå chuoät. Töø naêm 1950,
daân soá cuûa Ñeâli taêng hôn 10 laàn so
vôùi tröôùc, töø 1,4 trieäu leân ñeán 15,6
46
trieäu ngöôøi. Söï taêng tröôûng naøy
keùo theo soá löôïng caùc khu oå chuoät
taêng töø 200 leân ñeán 1.160 khu.
“Moät nôi baån thæu vaø ñaùng
thöông nhaát maø oâng aáy töøng thaáy.
Ñöôøng phoá thì heïp vaø laày loäi,
khoâng khí bò oâ nhieãm naëng…
Nhöõng con ñöôøng vaø nhöõng
khoaûng saân kín ñaùo ñaâu ñoù caét
nhaùnh töø con ñöôøng chính, ñeå loä ra
nhöõng cuïm nhaø, nôi maø nhöõng
ngöôøi ñaøn oâng vaø ñaøn baø say xæn
ñaém mình trong söï tuïc tóu”. Lieäu
ñaây coù phaûi laø söï mieâu taû khu oå
chuoät cuûa moät quoác gia ñang phaùt
trieån nhö Kibeâra hay Huruma cuûa
Nairoâbi, Oasinhtôn cuûa Abítgian,
Magiôboâ Naga hay Kanchan Puri
cuûa Ñeâli, Xan Pheùcnanñoâ cuûa
Bueânoát Aireùt hay Roâxinha cuûa Rioâ
ñeâ Gianneâroâ? Khoâng, ñaây chæ laø
trích ñoaïn töø cuoán Söï tieán boä cuûa
caäu beù Pari cuûa Saùclô Ñickenx, xuaát
baûn naêm 1838, mieâu taû thaønh phoá
Maät ñoä
HOÄP 1,6 Nhaø oå chuoät, baây giôø vaø veà sau
Thuaät ngöõ “khu oå chuoät” coù nguoàn
goác töø moät moät töø tieáng Anh vaø tieáng
Ñöùc coå nghóa laø söï caïn khoâ nguoàn
nöôùc hoaëc ñòa ñieåm sình laày, ñöôïc
duøng ñeå chæ nôi aên choán ôû trong thôøi
kyø ñaàu cuoäc caùch maïng coâng nghieäp
ôû nöôùc Anh, tröôùc khi nhöõng tuyeán
ñöôøng saét ñöôïc xaây döïng, khi caùc
keânh ñaøo laø keânh chuyeân chôû haøng
hoùa coù troïng taûi naëng doïc chieàu daøi
vaø chieàu roäng cuûa ñaát nöôùc. Trong
suoát quaù trình coâng nghieäp quaù nhanh
choùng cuûa nöôùc Anh, haàu heát caùc nhaø
maùy ñöôïc xaây döïng beân caïnh nhöõng
con keânh, nhöõng keânh chính ñeå
chuyeân chôû than phuïc vuï cho nhöõng
ñoäng cô hôi nöôùc vaø nhöõng ñaàu vaøo
khaùc phuïc vuï cho saûn xuaát.
Nhöõng ngöôøi coâng nhaân ngheøo, di
cö ñeán caùc thaønh phoá ñeå tìm vieäc
trong caùc nhaø maùy, coù khaû naêng chi
traû raát ít cho ñi nhöõng quaõng ñöôøng xa
töø nôi ôû ñeán nôi laøm vieäc. Tröôùc khi coù
xe ñieän thì nhöõng phöông tieän giao
thoâng khaùc raát ñaét ñoû. Vì vaäy, coâng
nhaân phaûi soáng ôû nhöõng khu vöïc gaàn
nhaø maùy cuûa hoï. Nhöõng khu nhaø ôû reû
tieàn moïc leân nhö naám ôû caùc khu aåm
thaáp vaø nguoàn nöôùc caïn khoâ xung
quanh caùc nhaø maùy naøy. Nhaø ôû quaù
chaät choäi. Heä thoáng veä sinh khoâng ñaày
ñuû vaø trong ña soá tröôøng hôïp laø khoâng
coù. Theâm nöõa, chaát löôïng khoâng khí
raát keùm do nhieàu söï oâ nhieãm khaùc.
Beänh taät, oám ñau laø phoå bieán. Beänh
tieâu chaûy, beänh soát rickketsia vaø
nhöõng beänh veà ñöôøng hoâ haáp, beänh
sôûi vaø beänh phaùt ban ñoû ñaõ laøm giaûm
tuoåi thoï cuûa nhöõng ngöôøi daân soáng ôû
thaønh phoá khoaûng 12 naêm so vôùi
nhöõng ngöôøi daân soáng ôû noâng thoân.
Nhöõng nguy cô veà söùc khoûe coäng
ñoàng ñang gia taêng taïi nhöõng khu nhaø
oå chuoät ôû thaønh thò nöôùc Anh ñaõ daáy
leân moät hoài chuoâng caûnh baùo veà tình
109
traïng söùc khoûe nguy kòch, khoâng chæ
taùc ñoäng ñeán taàng lôùp lao ñoäng, cuoái
cuøng laø ñoäng cô thuùc ñaåy nhöõng haønh
ñoäng chính trò maïnh meõ. Khoâng noã löïc
nhaèm ngaên chaën vieäc nhieàu coâng
nhaân di cö ñeán hôn nöõa , hoaëc loaïi boû
beänh taät vaø ngheøo ñoùi cuûa khu vöïc
naøy, maø trong nhöõng naêm 1870, chính
phuû ñaõ thoâng qua luaät quy ñònh
nghieâm ngaët veà vieäc xaây döïng nhaø ôû,
quy ñònh nhöõng kích côõ cuûa caùc con
phoá vaø nhaø cöûa; taát caû caùc ngoâi nhaø
baét buoäc phaûi noái vôùi nhöõng heä thoáng
coáng thoaùt nöôùc môùi xaây döïng. Ña soá
ñaàu tö cuûa thaønh phoá laø vaøo coâng
trình nöôùc, heä thoáng coáng thaûi vaø söùc
khoûe coäng ñoàng ñaõ laøm giaûm moät
caùch roõ reät tæ leä töû vong ôû nhöõng thaønh
phoá cuûa Anh töø naêm 1874 ñeán 1907.
Maëc cho nhöõng ñieàu kieän soáng toài
taøn vaø dô baån nhö theá, haøng trieäu
ngöôøi daân di cö vaãn tieáp tuïc rôøi boû
noâng thoân ñeå ñi tìm kieám nhöõng cô
hoäi kinh teá ñang chôø ñôïi hoï ôû thaønh
phoá cuûa nhöõng nöôùc ngheøo hoaëc coù
thu nhaäp trung bình. Maëc duø nhöõng
nguy cô veà söùc khoûe vaø tæ leä töû vong
ôû nhöõng khu nhaø luïp xuïp, toài taøn ôû
caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi ngaøy caøng
trôû neân toài teä, ngöôøi ta vaãn buoân baùn,
laøm vieäc vaø göûi nhöõng khoaûn tieàn lôùn
veà nhaø. Nhöõng thöû thaùch maø nhöõng
nhaø hoaïch ñònh chính saùch ñang phaûi
ñöông ñaàu ngaøy nay cuõng töông töï
nhö nhöõng thöû thaùch maø ngöôøi daân
thôøi Victoria ñaõ phaûi ñoái maët ôû Luaân
Ñoân: laøm theá naøo ñeå nuoâi döôõng söï
tích tuï baèng heä thoáng cô sôû haï taàng
giao thoâng vaø y teá coâng coäng toát hôn
ñeå coù theå tranh thuû ñöôïc nhöõng lôïi
ích töø söï taêng tröôûng kinh teá.
Nguoàn: Satterthwaite, Hug, Pelling, Reid,
vaø Romero-Lankao 2007; Crafts 2008;
The Economist 2007.
110 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Luaân Ñoân phaùt trieån nhanh ôû theá
kyû 19 (xem Hoäp 1.6).
Luaân Ñoân, xeùt veà moïi nghóa,
khoâng phaûi laø thaønh phoá hay khu
vöïc ñoâ thò duy nhaát vôùi nhöõng khu
oå chuoät lôùn cuûa nöôùc Anh theá kyû
19. Dòch vuï nhaø ôû khoâng töông
xöùng vaø quaù taûi thöôøng xuyeân laø
moät ñaëc tröng thöôøng gaëp ôû nhöõng
thaønh phoá vaø thò traán coâng nghieäp
cuûa Anh thôøi ñoù. ÔÛ EÂñinhbôùc, daân
soá taêng nhanh vaø laøn soùng ñaàu tieân
cuûa quaù trình ngoaïi oâ hoùa cuûa taàng
lôùp trung löu ñang taêng leân vaøo
thôøi kyø ñoù laøm cho vaøo nhöõng naêm
1860, phaàn trung taâm cuûa thaønh
phoá coù khu nhaø oå chuoät lôùn vôùi
maät ñoä daân soá cao leân ñeán 600
ngöôøi treân moät maãu Anh. Daân cö
trong khu vöïc naøy ñaõ soáng trong
nhöõng caên hoä nhieàu taàng ñöôïc saép
xeáp chaät heïp, haønh lang toái taêm.
Neáu nhu caàu cô baûn nhö nöôùc saïch
vaø xöû lyù raùc thaûi ñöôïc xem laø caùc
“tieän nghi” thì ñaây laø nhöõng ngoâi
nhaø khoâng ñuû caùc tieän nghi vaø voâ
voïng veà moïi maët - soá löôïng, chaát
löôïng vaø moâi tröôøng xung quanh.47
Ngoaøi nhöõng thieáu thoán thaáy roõ,
nhöõng khu oå chuoät coøn coù theå xaûy
ra nhöõng naïn dòch cheát ngöôøi nhö
beänh sôûi vaø beänh soát ban ñoû, ñoàng
thôøi tyû leä töû vong cao laø do nhöõng
naïn dòch nhö beänh tieâu chaûy, beänh
soát Rickettsia vaø beänh hoâ haáp.48
Nhöõng khu oå chuoät ngaøy hoâm
qua ngaøy nay trôû thaønh nhöõng
thaønh phoá toát vaøo loaïi nhaát theá giôùi.
Nöôùc Anh khoâng phaûi laø quoác gia
duy nhaát phaûi traûi qua thôøi kyø cuûa
nhöõng khu nhaø oå chuoät vaø söï phaân
hoùa phuùc lôïi ôû giai ñoaïn ñaàu cuûa
quaù trình phaùt trieån vaø ñoâ thò hoùa
nhanh (xem Hoäp 1.7). Hình thaùi
ñieån hình phaân hoùa luùc ñaàu vaø hoäi
tuï veà sau laø ñaëc tröng cuûa caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ngaøy nay. Nhöõng
khu oå chuoät ôû caùc thaønh phoá naøy
giôø ñaây laø moät phaàn cuûa quaù khöù.
Ñöôïc hoã trôï baèng söï phaùt trieån cuûa
thò tröôøng ñaát ñai, ñaàu tö vaøo cô sôû
haï taàng vaø taïo ra nhöõng khuyeán
khích coù muïc tieâu, söï cheânh leäch
phuùc lôïi noäi thò coù xu höôùng thu
heïp daàn, nhöng chæ trong giai ñoaïn
ñoâ thò hoùa cao. Thöïc vaäy, ôû nhöõng
thaønh phoá “ñaúng caáp theá giôùi” nhö
Luaân Ñoân, Niu Yooùc, Pari, Xingapo
vaø Toâkioâ, vôùi nhöõng lôïi ích maõi sau
naøy môùi ñöôïc ghi nhaän, thì khu oå
chuoät ñöôïc xem laø moät phaàn cuûa
“noãi ñau taêng tröôûng” cuûa nhöõng
nôi naøy. Nöôùc Anh ñaõ phaù boû vuøng
Ñaùc Xatanic Milxô töø hôn moät theá
kyû nay. Neáu vieäc deïp boû naøy ñöôïc
baét ñaàu sôùm hôn thì nhöõng ngöôøi
coâng nhaân seõ phaûi chòu moät möùc
löông taêng chaäm vaø möùc tieâu duøng
thaáp hôn.49
Söï noåi leân vaø lan roäng cuûa caùc
khu oå chuoät trong giai ñoaïn ñaàu
vaø giöõa cuûa quaù trình phaùt trieån
cuûa moät quoác gia coù theå ñöôïc giaûi
thích baèng söï töông taùc giöõa thò
tröôøng lao ñoäng vaän haønh toát vaø
thò tröôøng ñaát ñai yeáu keùm. ÔÛ giai
ñoaïn ñoâ thò hoùa nhanh, thò tröôøng
lao ñoäng ñaõ phaùt tín hieäu veà caàu
lao ñoäng taêng cao ôû thaønh thò. Caàu
taêng cao ñoù laø do söï taêng tröôûng
cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp vaø dòch
vuï. Vaø lao ñoäng ñaùp öùng caàu ñoù
baèng caùch di chuyeån leân caùc thaønh
phoá vaø thò traán.

HOÄP 1.7 Raát nhieàu caùc thaønh phoá ñaúng caáp theá giôùi ngaøy nay vaãn coøn caùc khu oå chuoät
“ÔÛ Antoeùp vaø haàu heát caùc thò traán ôû Bæ,
vaán naïn chính veà nhaø ôû cuûa taàng lôùp lao
ñoäng laø… khoâng coù heä thoáng veä sinh hay
nguoàn nöôùc rieâng… Ba ñôït dòch taû traàm
troïng buøng phaùt ôû theá kyû 19 ñaõ gaây ra
nhöõng haäu quaû nghieâm troïng ñoái vôùi caùc
khu oå chuoät naøy.”
“Khu nhaø taïm ñaàu tieân cuûa nhöõng
ngöôøi daân ngheøo Bantimo laø ôû rìa caùc
doøng nöôùc. Khoâng bieát bao nhieâu laàn söï
buøng noå naïn dòch soát vaøng da, soát reùt,
beänh taû, beänh thöông haøn traøn vaøo thaønh
phoá. Nhöõng naïn dòch naøy döôøng nhö coù
lieân quan ñaëc bieät ñeán nhöõng khu nhaø
taïm ôû vuøng ñaát truõng cuûa ngöôøi ngheøo.
Ví duï, naïn dòch soát naêm 1797 ñöôïc cho
laø baét nguoàn töø nhöõng vuøng nöôùc öù ñoïng
cuûa vònh Phenxô Poinhtô vaø lan roäng ra…
nhöõng tuùp leàu vaø nhöõng ngoâi nhaø toài taøn
treân bôø Thaùc Gioân, roài töø ñoù lan roäng tôùi
nhöõng ngoâi nhaø hoang sô vaø nhöõng tuùp
leàu luïp xuïp ôû chaân ñoài Pheâñeâraân.”
“Cho ñeán nhöõng naêm 1890, nhöõng
ngöôøi nhaäp cö töø Ba Lan ñaõ thay theá
ngöôøi Ai Len vaø Ñöùc, taïo thaønh moät xoùm
lieàu môùi vôùi nhöõng ñaëc tröng rieâng.
Nhöõng ngoâi nhaø thöôøng chöùa saùu ñeán
taùm hoä gia ñình, moãi gia ñình moät phoøng.
Moät quan chöùc y teá mieâu taû Phenxô
Poinhtô nhö laø moät nôi baån thæu... moät oå
chæ mang laïi raéc roái, phieàn haø… Nhöõng
ñöôøng coáng loä thieân, nhöõng loâ lôùn ñaát
phuû ñaày coû daïi, tro taøn vaø raùc röôûi chaát
ñoáng laïi trong nhöõng ngoõ heûm, haàm
chöùa ñaày nöôùc baån. Nhöõng ngoâi nhaø voán
raát xa laï vôùi voâi traéng hay nhöõng baøn
chaûi coï saøn, con ngöôøi cuõng xa laï vôùi xaø
phoøng vaø nöôùc… ñoù chính laø thaønh phoá
Píchtao.”
“Nhöõng khu oå chuoät ôû Ñuùplin naèm
trong soá nhöõng khu toài teä nhaát chaâu AÂu,
chæ coù Glaxgaâu môùi coù theå caïnh tranh
ñöôïc. Nhöõng toøa nhaø cao taàng cuûa thò
traán, ban ñaàu laø nhöõng ngoâi nhaø thanh
nhaõ daønh cho nhöõng nhaø giaøu coù theá kyû
18, nhöng sau ñoù ñaõ rôi vaøo tay nhöõng
keû ñòa chuû tham lam vaø taøn baïo, nhöõng
keû ñaõ nhoài vaøo ñaây voâ vaøn nhöõng ngöôøi
ngheøo thaønh thò cuøng khoå vaø tuyeät voïng.
Ñieàu kieän soáng toài teä khoâng keå xieát, vôùi
tình traïng loän xoän, quaù taûi vaø heä thoáng veä
sinh hoaøn toaøn thieáu thoán”.
“Söï chuyeån ñoåi hoaøn toaøn cuûa Kata-
gianoâca töø moät khu ñònh cö thu nhaäp
thaáp thaønh moät khu phuïc vuï giôùi coâng
chöùc vaø taàng lôùp tö saûn laø moät ñaïi dieän
cho hình thaùi taêng tröôûng thaønh thò xuaát
hieän laàn ñaàu tieân trong lòch söû cuûa Henx-
inhki. Nhöõng khu oå chuoät ngaøy tröôùc trôû
thaønh khu ñònh cö noåi tieáng daønh cho
taàng lôùp quyù toäc.”
“Quang caûnh nôi ñaây laø moät khu
nghóa ñòa, ga taøu cuûa Livôpun vaø Lít,
phía sau laø Uoácôhaoxô, “nhaø tuø” teá baàn
cuûa Mancheùtxtô, nôi ñöôïc coi moät caùch
haõi huøng laø khu sinh soáng cuûa taàng lôùp
lao ñoäng thaáp... Vöôït qua bôø ñaát goà gheà,
naèm trong nhöõng ngoõ heûm toái taêm, ngöôøi
ta seõ hoøa vaøo söï hoãn ñoän cuûa nhöõng tuùp
leàu nhoû chæ coù moät taàng, moät gian, khoâng
coù saøn nhaø, phoøng beáp, phoøng khaùch
hay phoøng nguû. Trong moät tuùp leàu nhö
vaäy, daøi chöøng 5 phít vaø roäng 6 phít, toâi
thaáy hai caùi giöôøng – neáu coù theå goïi ñoù
laø moät khung giöôøng vaø moät caùi giöôøng!
– vôùi baäc thang gaùc vaø loø söôûi laø nhöõng
thöù duy nhaát coù trong caên phoøng.”
Khu oå chuoät tai tieáng nhaát Menbôn,
phoá Líttaân Buoáccô... nhöõng naêm 1880
raát ñoâng ñuùc, oàn aøo vaø ngaøy caøng lôùn
daàn… Nhöõng ngoõ heûm hoaøn toaøn bò laáp
ñaày bôûi voâ soá loaïi raùc baån nhö ñaàu maåu
thuoác laù, nöôùc hoâi thoái, quaàn aùo raùch vaø
caùc thöù raùc röôûi khaùc. Nhöõng muøi khoù
chòu phaùt ra töø nhöõng thöù thoái röõa…
nhöõng muøi laøm cho moïi ngöôøi khoù chòu...
ñang boác leân, muïc naùt vaø lan toûa taùc
ñoäng oâ ueá cuûa noù”.
Maät ñoä 111
“Caùch ñaây khoaûng 200 naêm, khu
Manhaùttan Thaáp ñöôïc toâ ñieåm bôûi moät
caùi hoà roäng 2 hecta tuyeät ñeïp ñöôïc bieát
ñeán vôùi caùi teân Coâleách… Tuy nhieân, vaøo
giöõa nhöõng naêm 1700, xung quanh hoà
Coâleách xuaát hieän nhöõng xöôûng thuoäc da
vaø nhöõng loø gieát moå. Raùc thaûi töø nhöõng
khu kinh doanh gieát moå ñoå tröïc tieáp ra hoà
vaø caøng nhieàu hoaït ñoäng coâng nghieäp
xuaát hieän thì raùc caøng nhieàu hôn. Ñeán
naêm 1800, Coâleách ñaõ trôû thaønh moät caùi
coáng boác muøi. Ñeán naêm 1813, noù hoaøn
toaøn bò laáp ñaày vaø naêm 1825 ôû vò trí ñoù
ñaõ bò thay theá hoaøn toaøn baèng moät thöù
khaùc, moät khu oå chuoät thöïc söï ñaàu tieân
cuûa Myõ, Phaivô Poiô.”
“Maëc duø ngaøy nay ñoù laø moät khu cöïc
kyø ñaét ñoû ôû Pari nhöng trong thôøi Víchto
Huygoâ sinh soáng, noù ñaõ laø moät khu oå
chuoät, gaàn vôùi nhaø nguïc Baxtin.”
“Luaät sö Ñôvileâ ñaõ maïo hieåm tôùi
nhöõng khu oå chuoät ôû Xanh Maùcxoâ, khu
vöïc ngheøo nhaát vuøng ngoaïi oâ cuûa Pari.
Ñi xe ngöïa tôùi nhöõng ngoõ nhoû baån thæu,
oâng ñeán moät ngoâi nhaø xoäc xeäch ñöôïc xaây
döïng moät caùch nham nhôû, hoaøn toaøn
baèng nhöõng chaát lieäu cuõ. Ñaây laø ngoâi nhaø
Ñaïi taù Chabôùt ñaõ ôû cuøng vôùi nhöõng chuù
boø, deâ, thoû vaø cuøng gia ñình ngheøo Veùc-
noâ tröôùc ñaây laø lính cuûa trung ñoaøn baây
giôø thaønh ngöôøi giao söõa. Gia ñình Ñaïi taù
soáng ôû ñoù trong moät phoøng ñôn vôùi chieác
saøn baån vaø chieác giöôøng rôm.”
Giöõa nhöõng naêm 1815 vaø 1851, daân
soá Phaùp taêng töø 29 leân ñeán 36 trieäu
ngöôøi… Ñaây laø nöôùc coù nhöõng thaønh
phoá thu huùt haøng nghìn ngöôøi daân nhaäp
cö khoâng coù vieäc laøm ôû noâng thoân.…
Nhöng ñôn giaûn laø vaãn khoâng coù ñuû
vieäc laøm. Thaát nghieäp vaø chaät choäi ñaõ
taïo ra nhöõng ñieàu kieän soáng toài teä.
Trong naêm ngoâi nhaø chæ coù moät ngoâi
nhaø coù nöôùc chaûy töø heä thoáng caáp nöôùc
ñeå söû duïng. Naêm 1832, beänh taû ñaõ
112 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 1.7 Raát nhieàu caùc thaønh phoá ñaúng caáp theá giôùi ngaøy nay vaãn coøn caùc khu oå chuoät
(tieáp)

cöôùp ñi sinh maïng cuûa 20.000 ngöôøi
Pari.”
“Gioáng nhö nhieàu thaønh phoá khaùc ôû
chaâu AÂu, Pari cuõng ñaõ traûi qua tình traïng
thieáu nhaø ôû kinh nieân trong thôøi haäu
chieán. Trong 17 khu nhaø oå chuoät döï ñònh
seõ bò dôõ boû, haàu heát vaãn coøn nguyeân cho
ñeán nhöõng naêm 1950”
“Moät trong nhöõng vi phaïm nghieâm
troïng nhaát ñoái vôùi nhaân loaïi cuûa heä
thoáng coâng nghieäp quy moâ lôùn ôû Trung
Quoác laø söï taäp trung cuûa nhöõng coâng
nhaân laøm thueâ soáng trong caùc khu nhaø oå
chuoät baån thæu, hoâi thoái xung quanh caùc
khu vöïc nhaø maùy… quaù hoâi haùm vaø ñaùng
sôï… ôû Thöôïng Haûi… Khoâng coù baát cöù
moät phöông tieän veä sinh naøo, vaø nhöõng
loái ñi giöõa nhöõng daõy nhaø haàu nhö laø
nhöõng nhaø xí loä thieân. Tình traïng quaù taûi
ñaõ ñeán möùc ñau loøng. Raát nhieàu treû em
do phaûi soáng trong nhöõng khu vöïc baån
thæu naøy maø thöôøng bò lôû loeùt vì dô baån vaø
khoâng ñöôïc chaêm soùc.”
“Trong khoaûng 15 naêm töø naêm 1930
ñeán khi chieán tranh keát thuùc, daân soá cuûa
Xingapo ñaõ taêng gaáp ñoâi tôùi moät trieäu
ngöôøi, Söï buøng noå daân soá ñaõ gaây ra tình
traïng thieáu nhaø ñeán möùc gaàn nhö moät
vaán naïn. Nhöõng caên xöôûng nhoû trôû thaønh
choã ôû cho gaàn 100 ngöôøi. Khoaûng khoâng
soáng trung bình khoaûng 9 phít vuoâng,
töông ñöông kích côõ cuûa moät xaø lim.”
Taát caû nhöõng khu nhaø oå chuoät vaøo
nhöõng naêm 1920 xung quanh thaønh phoá
Toâkioâ laø saûn phaåm cuûa söï phaùt trieån ñoâ
thò cuûa Toâkioâ vaø söï taêng tröôûng kinh teá
hieän ñaïi cuûa Nhaät Baûn… Kích thöôùc cuûa
nhöõng xoùm lieàu naøy thaät ñaùng kinh
ngaïc… Nhöõng tuùi ngheøo ñoùi laïi noåi leân ôû
taát caû caùc khu vöïc cuûa thuû ñoâ Toâkioâ sau
Chieán tranh theá giôùi laàn thöù 2, thaäm chí
laø ôû giöõa nhöõng thaønh phoá Toâkioâ cuõ.
Nguoàn: Bæ: Lis; Bantimo: Garrett 2002; Ñuù-
plin: Kearns 2006; Henxinhki: Mäkinen;
Mancheùtxtô: Engels 1987; Menbôn: Mount-
ford; Manhaùttan: Baker 2001; Pari: Sander-
son, Villon 2000, Taïp chí Economist;
Thöôïng Haûi: Schwenning 1927; Xingapo:
Baker 1999; Toâkioâ: Koji 1969.

Minh chöùng cho ñieàu ñoù, daân
cö caùc khu nhaø oå chuoät ôû caùc nöôùc
ñang phaùt trieån thöôøng tham gia
tích cöïc, taän duïng nhöõng cô hoäi
kinh teá maø chính quyeàn thaønh phoá
taïo ra cho hoï. Ñaravi cuûa Mumbai
coù 15.000 “xöôûng trong nhöõng khu
nhaø goã döïng taïm” vaø nhöõng saûn
phaåm nhö “quaàn aùo, ñoà chôi, chai
loï vaø caùc nguyeân lieäu taùi cheá do
nhöõng ngöôøi daân ôû ñaây saûn xuaát
ñaõ ra mang veà cho nhöõng xöôûng
naøy haøng trieäu ñoâ la moãi naêm”.
Vaøo naêm 1976, nhieàu ngöôøi daân
soáng trong khu nhaø oå chuoät ñaõ
khôûi söï kinh doanh cuûa mình sau
khi chính quyeàn bang cho hoï
nhöõng quyeàn haïn cheá veà nôi ôû vaø
baét ñaàu cung caáp ñieän, nöôùc cho
moät phaàn cuûa khu ñònh cö. Do
Ñaravi bò keïp giöõa hai tuyeán xe
löûa chính cuûa thaønh phoá vaø bò bao
quanh bôûi saùu nhaø ga, noù cuõng
ñoùng vai troø nhö moät ñaàu moái
giao thoâng cuûa Mumbai.50 Toùm laïi,
caùc khu oå chuoät moïc leân ôû nhieàu
nöôùc ñang phaùt trieån khi caùc gia
ñình coù thu nhaäp thaáp taän duïng
nhöõng cô hoäi vieäc laøm taäp trung
theo khoâng gian vaø doanh nghieäp
taän duïng vò trí cuûa mình trong moät
moâi tröôøng chaät heïp. Cuõng nhö
vôùi caùc nöôùc coâng nghieäp ngaøy
nay, phaûn öùng hôïp lyù seõ khoâng
phaûi laø kìm haõm, chaám döùt hay
ñaûo ngöôïc quaù trình ñoâ thò hoùa.
Caàn phaûi giaûi quyeát thò tröôøng nhaø
ñaát ñang vaän haønh yeáu keùm.
Coù theå thaáy taùc ñoäng qua laïi
giöõa nhöõng taùc löïc thò tröôøng vaø
phaûn öùng töø caùc taùc nhaân hôïp lyù
tham gia thò tröôøng ôû nhieàu nöôùc

chaâu Phi Haï Xahara. Nhöng thò
tröôøng baát ñoäng saûn khoâng hieäu
quaû, thöôøng laø do sai laàm trong
phaân vuøng vaø quy hoaïch ñoâ thò, chæ
coù theå taïo ra nguoàn cung haïn cheá
vaø xô cöùng veà nhöõng khu ñaát hôïp
phaùp giaù reû ñeå xaây döïng nhaø ôû khi
phaûi ñaùp öùng caàu.51
Nhöõng khaùc bieät gì cho caùc
nöôùc ñang phaùt trieån hieän nay
Vaøo ñaàu theá kæ 19, cöù 10 ngöôøi daân
thuoäc caùc nöôùc chaâu AÂu phaùt trieån
ngaøy nay thì coù moät ngöôøi soáng
trong nhöõng khu ñònh cö ñoâ thò coù
quy moâ töø 5.000 daân trôû leân.52 Veà
maët naøy, ít coù söï thay ñoåi so vôùi
naêm theá kæ tröôùc. Vì theá, söï caát
caùnh vaøo thôøi kyø ñoâ thò hoùa trong
theá kyû tieáp sau ñoù ñaõ ñoät ngoät laøm
thay ñoåi quaù khöù.
Nhòp ñoä vaø hình thaùi ñoâ thò hoùa
laø gioáng nhau
Quaù trình ñoâ thò hoùa baét ñaàu ôû
nöôùc Anh. Vaøo naêm 1800, tyû troïng
ñoâ thò cuûa Anh duø chæ chieám
19,2%, nhöõng cuõng gaáp 2 laàn tyû
troïng trung bình cuûa chaâu AÂu.
Nhöng vaøo hai thaäp kæ ñaàu tieân
cuûa theá kæ naøy, soá löôïng ngöôøi
soáng ôû thaønh thò ñaõ taêng gaáp ñoâi.
Vaøo naêm 1820, tyû troïng ñoâ thò laø
40%. Vaøo cuoái theá kæ, cöù 10 ngöôøi
daân Anh thì coù 7 ngöôøi soáng ôû caùc
khu vöïc thaønh thò. Sau ñoù, nhöõng
nöôùc chaâu AÂu khaùc cuõng tham gia
vôùi nöôùc Anh vaøo cuoäc chaïy ñua oà
aït trong quaù trình ñoâ thò hoùa. Vaøo
nöûa cuoái theá kæ 19, ñoâ thò hoùa coøn
lan roäng vöôït ra ngoaøi phaïm vi
theá giôùi cuõ, vöôn tôùi caû Myõ vaø
Maät ñoä 113
Canaña. Trong Chieán tranh theá
giôùi laàn thöù nhaát, cöù 10 ngöôøi Myõ
thì coù 4 ngöôøi soáng trong caùc khu
vöïc thaønh thò coù soá daân töø 5.000
ngöôøi trôû leân, tröôùc ñoù 60 naêm, tæ
leä naøy chæ laø 1/20.
Neân, neáu coù ñieàu gì khaùc ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy nay, thì
chaéc chaén khoâng phaûi laø nhòp ñoä
ñoâ thò hoùa. Treân thöïc teá, nhòp ñoä
ñoâ thò hoùa trung bình ôû nhöõng nöôùc
ñang phaùt trieån trong giai ñoaïn
1985 - 2005 töông ñoái gioáng vôùi toác
ñoä trung bình cuûa chaâu AÂu vaø Baéc
Myõ53 giöõa nhöõng naêm 1880 vaø 1900
(xem Hình 1.13).54 Ñoái vôùi nhöõng
nöôùc phaùt trieån sôùm, möùc taêng
tuyeät ñoái trung bình trong tyû troïng
ñoâ thò trong hôn 20 naêm qua laø
7,7% vaø ñoái vôùi nhöõng nöôùc phaùt
trieån hieän nay thì möùc tuyeät ñoái
trung vò vaø bình quaân laàn löôït laø
7,1% vaø 8,0%. Nhòp ñoä ñoâ thò hoùa
giöõa nhöõng nöôùc phaùt trieån sôùm
nhaát ôû 2 thaäp kæ cuoái cuûa theá kæ 19
vaãn ñöôïc xeáp haïng trong töù phaân
vò ñaàu tieân cuûa phaân phoái hieän taïi
veà toác ñoä ñoâ thò hoùa.
Qui moâ ñoâ thò hoùa ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån hieän nay cao hôn
Vaäy ñaâu laø ñieåm khaùc bieät? Söï
khaùc bieät chính laø söï gia taêng tuyeät
ñoái soá daân thaønh thò chöa töøng coù
töø tröôùc ñeán nay ôû nhieàu nöôùc
ñang phaùt trieån trong nhöõng thaäp
kæ gaàn ñaây. Ñôn giaûn laø caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ngaøy nay coù soá daân
ñoâng hôn soá daân ôû caùc nöôùc coâng
nghieäp hoùa vaøo theá kæ 19 vaø ñaàu
theá kæ 20. Daân soá ñoâ thò ngaøy nay,
öôùc tính khoaûng 3,3 tæ, lôùn hôn raát
114 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 1.13. Toác ñoä ñoâ thò hoùa ñaõ töøng coù tieàn leä

% khaùc bieät trong tæ troïng ñoâ thò, giai ñoaïn 1985-2005 (tröø nhöõng nôi ñaõ ñöôïc noùi roõ)
35

30

Canaña,
1880-1900
25

Anh,
Ñöùc, 1830–1850
20
1880–1900 Laàn löôït laø
Ñan Maïch vaø Myõ, 1880–1900
15 Thuïy Só, Trung bình cuûa caùc nöôùc
1880–1900 thu nhaäp cao, 1880–1900
Trung bình cuûa caùc nöôùc
10 ñang phaùt trieån, 1985–2005
Trung vò cuûa caùc nöôùc
ñang phaùt trieån,1985–2005
5

0
Taát caû caùc nöôùc

Nguoàn: Tính toaùn cuûa Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 tính toaùn döïa treân döõ lieäu cuûa Lieân
Hieäp Quoác (2006), Soá lieäu lòch söû cuûa Canaña, Anh vaø soá trung bình cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp laáy nguoàn
töø Bairoch vaø Goertz (1986) vaø Dumke (1994).

nhieàu toång daân soá theá giôùi vaøo naêm
1960. Daân soá theá giôùi maát 10.000
naêm ñeå ñaït ñeán con soá moät tæ ngöôøi
vaøo naêm 1960, 25 naêm ñeå taêng
theâm moät tæ ngöôøi, vaø chæ 18 naêm
sau ñeå taêng theâm moät tyû nöõa.55
Theo döï ñoaùn cuûa Lieân Hieäp Quoác,
chæ trong voøng 15 naêm nöõa daân soá
theá giôùi seõ taêng theâm 1 tyû nöõa.56 ÔÛ
Ñoâng AÙ, khoaûng 500 trieäu ngöôøi seõ
gia nhaäp vaøo soá 750 trieäu daân cö ñoâ
thò trong voøng 25 naêm tôùi, veà cô
baûn moãi thaùng seõ xuaát hieän theâm
moät Pari hay Kuala Laêmpô khaùc.
Trong giai ñoaïn töø naêm 1985
ñeán naêm 2005, daân soá Trung Quoác
ñaõ taêng theâm 225 trieäu ngöôøi ôû caùc
thò traán vaø thaønh phoá, gaàn baèng
toaøn boä daân soá nöôùc Myõ. Trung
Quoác, trong cuøng thôøi kì ñoù, chæ laø
nöôùc ñöùng thöù 19 veà söï gia taêng
tuyeät ñoái daân cö ñoâ thò. ÔÛ AÁn ñoä,
daân soá ôû thò traán vaø thaønh phoá taêng
khoaûng 137,8 trieäu ngöôøi trong hai
thaäp kyû qua, baèng soá daân cuûa Ñöùc
vaø Italia.
ÔÛ nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån
ngaøy nay, daân soá thaønh thò taêng
trung bình 8,3 trieäu ngöôøi töø naêm
1985 ñeán naêm 2005, taêng gaáp 3 laàn
so vôùi nhöõng nöôùc coù thu nhaäp cao
ngaøy nay nhö chaâu AÂu vaø caùc nöôùc
Baéc Myõ trong giai ñoaïn 1880 - 1990.
Nhöng khi khoâng tính ñeán Trung
Quoác vaø AÁn Ñoä thì daân soá ñoâ thò
taêng trung bình trong nhöõng thaäp
kæ gaàn ñaây chæ laø 4,4 trieäu, cao hôn
khoaûng 50% so vôùi möùc trung bình
cuûa caùc nöôùc phaùt trieån sôùm trong
khoaûng thôøi gian 1880- 1900 (xem
Hình 1.14).57
Moät khaùc bieät lôùn nöõa laø nhöõng
 Maät ñoä 115

sieâu thaønh phoá ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån coù quy moâ lôùn chöa
töøng coù. Trong theá kæ 19, thaønh
phoá lôùn nhaát theá giôùi laø Luaân Ñoân.
Nhöng daân soá 6,6 trieäu ngöôøi cuûa
thaønh phoá naøy vaøo naêm 1900 cuõng
chæ baèng 1/3 daân soá cuûa Mumbai
hoaëc Niu Ñeâli ngaøy nay, nhöõng
thaønh phoá lôùn nhaát ôû caùc nöôùc coù
thu nhaäp thaáp. Treân thöïc teá, Luaân
Ñoân vaøo nhöõng naêm 1900 vaø thaäm
chí caû Luaân Ñoân ngaøy nay cuõng coù
daân soá ít hôn daân soá Thöôïng Haûi
(10 trieäu ngöôøi), thaønh phoá lôùn
nhaát trong soá nhöõng nöôùc coù thu
nhaäp trung bình thaáp, vaø nhieàu
thaønh phoá khaùc (nhö Cairoâ, Gia-
caùcta vaø Manila) cuûa caùc nöôùc
ñang phaùt trieån thaønh coâng. Vôùi
hôn 22 trieäu ngöôøi, Meâhicoâ Xiti,
thaønh phoá lôùn nhaát trong soá
nhöõng nöôùc coù thu nhaäp trung
bình cao, gaáp 3 laàn daân soá Luaân
Ñoân vaøo ñaàu theá kæ 20.
Daân cö ñoâ thò ngaøy nay ñöôïc
höôûng nhöõng dòch vuï coâng coäng
toát hôn vaø coù möùc thu nhaäp caù
nhaân cao hôn
Caùc thaønh phoá coù keát quaû toát hôn
khu vöïc noâng thoân veà caùc chæ soá
thu nhaäp vaø phi thu nhaäp. Trong
naêm 2000, tæ leä töû vong treû sô sinh
ôû noâng thoân Malauy laø 117/1.000
treû sinh ra trong naêm, coøn ôû khu
vöïc thaønh thò, tæ leä töû vong laø 83 treû
treân 1.000. Khu vöïc ñoâ thò Beânanh
ñaõ thöïc hieän toát hôn khu vöïc noâng
thoân ôû Beânanh trong vieäc giaûm tæ leä
töû vong cuûa treû döôùi 5 tuoåi, vaø
giaûm caùc beänh nhö tieâu chaûy vaø laây
nhieãm qua ñöôøng hoâ haáp.58 Phuï nöõ
thaønh thò ôû Uganña coù nguy cô maéc
beänh thieáu maùu vaø suy dinh döôõng
thaáp hôn. Caùc chæ soá söùc khoûe ôû
khu vöïc thaønh thò thuoäc caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ñeàu vöôït troäi so
vôùi noâng thoân - töø Saùt vaø Camôrun
ôû thuoäc chaân Phi Haï Xahara, tôùi

Hình 1.14. Söï gia taêng daân soá ôû khu vöïc thaønh thò cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieåu lôùn hôn nhieàu

Thay ñoåi daân soá thaønh thò (nghìn ngöôøi), 1985-2005 Thay ñoåi daân soá thaønh thò (nghìn ngöôøi), 1985-2005
30.000
140.000 Myõ, 1880–1900
25.000
120.000

100.000 20.000

80.000
Myõ, 1880–1900 15.000
60.000 Trung bình cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån,
Trung bình cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån, 1985–2005 10.000 khoâng tính Trung Quoác vaø AÁn Ñoä,1985-2005
40.000 Trung bình cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp, Trung bình cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp,
1880–1900 5.000 1880–1900
20.000

0 0
a. Goàm Trung Quoác vaø AÁn Ñoä b. Khoâng tính Trung Quoác vaø AÁn Ñoä

Nguoàn: Theo tính toaùn cuûa Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi döïa treân soá lieäu naêm 1985-2005 cuûa Lieân Hieäp Quoác (2006), coäng theâm soá
lieäu lòch söû töø Bairoch vaø Goertz (1986).
116 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Neâpan ôû Ñoâng Nam AÙ, Cadaécxtan
ôû Trung AÙ, vaø Nicaragoa ôû chaâu
Myõ Latinh, Maroác vaø Hi Laïp ôû Baéc
Phi vaø Trung Ñoâng.59
Tuy nhieân, tình traïng ngöôïc laïi
ñaõ dieãn ra ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån trong theá kæ 19 vaø ñaàu theá kæ
20. Di daân ñeán thaønh phoá mong
muoán coù moät möùc soáng vaät chaát
cao hôn, vaø ñaùnh ñoåi baèng tình
traïng söùc khoûe coù theå xaáu ñi vaø
tuoåi thoï cuûa hoï vaø con caùi hoï ngaén
hôn. Vaøo nhöõng naêm 1881 - 1891,
tuoåi thoï trung bình töø khi sinh cuûa
noâng thoân ôû Anh vaø xöù Ueân laø 51
naêm, nhöng ôû Luaân Ñoân chæ laø 44
naêm vaø 39 naêm ôû nhöõng thò traán
lôùn.60 Vaøo nhöõng naêm 1850, tæ leä töû
vong ôû treû em cuûa Anh ôû caùc thaønh
phoá coù treân 100.000 daân laø
196/1.000 ca sinh, cao hôn nhieàu so
vôùi con soá 138/1.000 ca sinh ra ôû
caùc coäng ñoàng noâng thoân.61
Thaäm chí vaøo cuoái naêm 1937,
Giooùc OÂoen ñaõ thaáy khoâng gì thích
hôïp hôn khi mieâu taû nhöõng thò traán
vaø thaønh phoá coâng nghieäp laø
nhöõng nôi “maø ngöôøi ta caûm thaáy
khoùi buïi vaø raùc baån cöù doàn ñoáng
leân maõi maõi maø chaúng coù nôi naøo
treân traùi ñaát coù theå thoaùt ñöôïc
chuùng”.62 Vì vaäy, cuõng khoâng coù gì
ngaïc nhieân khi cho raèng nhöõng caên
beänh ñöôøng hoâ haáp, thöôøng ñöôïc
coi laø do chaát löôïng khoâng khí keùm
ôû caùc thaønh phoá, khoâng coù ôû
nhöõng vuøng noâng thoân cuûa Anh vaø
xöù Ueân, khieán ngöôøi daân ôû ñaây coù
tuoåi thoï cao hôn 4,7 naêm, ôû thôøi kyø
nhöõng naêm 1861-1870. Nhöõng caên
beänh nhö taû, lî, tieâu chaûy vaø beänh
soát rickkettsia khoâng xuaát hieän
cuõng laø nguyeân nhaân goùp taêng tuoåi
thoï theâm 1,7 naêm, nhöõng caên beänh
nhö beänh sôûi, beänh ban ñoû (voán
ñöôïc coi laø tình traïng chung ôû khu
vöïc thaønh thò) khoâng tìm thaáy ôû
khu vöïc noâng thoân giuùp cö daân ôû
ñaây keùo daøi theâm 2,3 naêm tuoåi
thoï.63 Vì theá, vaøo nhöõng naêm 1830,
coâng nhaân ôû Luaân Ñoân coù thu
nhaäp thöïc teá cao hôn 67%, thì hoï
cuõng phaûi chi tieâu moät phaàn lôùn
trong soá cheânh leäch naøy cho nhöõng
ruûi ro veà söùc khoûe maø ñôøi soáng ñoâ
thò mang laïi.64
ÔÛ Ñöùc, trong suoát nöûa sau cuûa
theá kæ 19, tæ leä töû vong treû em ôû khu
vöïc noâng thoân laø khoaûng 150/1.000
ca sinh. Nhöng Beùclin môû roäng ñaõ
coù tæ leä töû vong ôû treû em cao nhaát
vaøo trieàu ñaïi Kaiserreich, ôû trong
khoaûng 300/1.000 ca sinh vaøo
nhöõng naêm 1860, vaø ñaït ñænh ñieåm
laø 410/1.000 ca sinh vaøo nhöõng
naêm 1870. Khoaûng caùch veà söùc
khoûe giöõa noâng thoân vaø thaønh thò
toàn taïi trong nhieàu thaäp kyû trong
suoát theá kyû 19.65
Khi neàn kinh teá Myõ ñaõ coâng
nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa, ngöôøi
daân ñang soáng ôû nhöõng khu vöïc coù
maät ñoä cao vaøo cuoái theá kæ 19 ñaõ
maéc nhöõng beänh laây nhieãm vaø
beänh kyù sinh truøng. Vaøo naêm 1880,
tæ leä töû vong cuûa ngöôøi lôùn thaønh
thò cao hôn 50% so vôùi tæ leä töû vong
cuûa ngöôøi daân ôû noâng thoân, vaø hai
thaäp kæ sau ñoù, tæ leä töû vong cuûa
daân thaønh thò vaãn giöõ ôû möùc cao
hôn 18%. Söï cheânh leäch giöõa tæ leä töû
vong ôû noâng thoân vaø thaønh thò laø
raát lôùn ñoái vôùi treû sô sinh vaø treû
nhoû. Ñoái vôùi treû sô sinh, tæ leä töû

vong ôû thaønh thò cao hôn noâng thoân
63% naêm 1890 vaø 49% naêm 1900,
coøn ñoái vôùi treû nhoû coù ñoä tuoåi töø 1-
4, con soá cao hôn töông öùng laø
107% vaø 97%. Vaøo naêm 1900, tuoåi
thoï cuûa ñaøn oâng ôû khu vöïc thaønh
thò thaáp hôn 10 naêm so vôùi khu vöïc
noâng thoân.66
Vieäc nhöõng thaønh phoá vaø thò traán
cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy
nay coù nhöõng chæ soá söùc khoûe toát
hôn noâng thoân, trong khi ôû caùc nöôùc
phaùt trieån khi ôû cuøng moät möùc thu
nhaäp vaøo theá kæ 19 thì tình hình laïi
ngöôïc laïi, phaûn aùnh söï tieán boä veà y
döôïc hoïc coâng coäng vaø nhöõng caûi
thieän trong heä thoáng caáp, thoaùt nöôùc.
Noù cuõng phaûn aùnh nhöõng lôïi ích
coâng coäng maø nhöõng thaønh phoá
Maät ñoä 117
ngaøy nay ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån
mang laïi. Vì theá, lôïi theá cuûa maät ñoä
cao khoâng chæ döøng laïi laø vieäc taïo
thu nhaäp vaø cuûa caûi - maø coøn bao
goàm caû khía caïnh xaõ hoäi nöõa.
Vôùi nhöõng söï khaùc nhau veà
nguoàn phuùc lôïi cuûa khu vöïc coâng
vaø khu vöïc tö, thaät khoâng coù gì laï
khi chöùng kieán caùc thaønh phoá, trò
traán cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån
taêng tröôûng nhanh choùng. Ñieàu
ngaïc nhieân chæ laø taïi sao söï gia taêng
maät ñoä laïi khoâng theå dieãn ra nhanh
hôn. Vaø yù nghóa veà maët chính saùch
laø gì? Baát cöù chieán löôïc naøo muoán
quaù trình ñoâ thò hoùa thaän troïng vaø
höùa heïn hôn ñeàu phaûi ñöa vaøo
nhöõng noã löïc nhaèm caûi thieän dòch
vuï coâng ôû khu vöïc noâng thoân.
Khoaûng caùch
Ñ
öôïc xem laø kieán truùc sö
cho söï troãi daäy trôû laïi cuûa
Trung Quoác ñeå thaønh moät
sieâu cöôøng kinh teá, oâng Ñaëng Tieåu
Bình luoân kieân ñònh môû cöûa ra caùc
thò tröôøng theá giôùi. OÂng cuõng chuù
troïng ñeán söï phaùt trieån toaøn dieän
cuûa caùc vuøng duyeân haûi cuûa Trung
Quoác, nhö Thöôïng Haûi vaø Quaûng
Chaâu, coi nhöõng vuøng naøy laø beä
phoùng lieân keát caùc thò tröôøng theá
giôùi. Khi ñöôïc hoûi veà khoaûng caùch
giaøu ngheøo ngaøy caøng gia taêng giöõa
vuøng duyeân haûi vôùi khu vöïc beân
trong ñaïi luïc, oâng ñöôïc baùo chí
trích lôøi raèng “Muoán ñeå toaøn boä
Trung Hoa trôû neân phoàn thònh, thì
nhaát quyeát moät soá [vuøng] phaûi giaøu
leân tröôùc nhöõng vuøng khaùc”.
Chöông naøy seõ chöùng minh raèng
taát caû nhöõng nhaø phaùt trieån thaønh
coâng ñeàu uûng hoä nhaän ñònh treân
cuûa oâng Ñaëng Tieåu Bình. Tuy
nhieân, söï uyeân thaâm cuûa oâng coù theå
ñaõ laøm lu môø nhieàu nhaø laõnh ñaïo ôû
theá giôùi ñang phaùt trieån, thaäm chí
caû vôùi soá ít ngöôøi ñöôïc ngôïi ca laø
coù taàm nhìn maø seõ ñöôïc ñeà caäp
trong caùc chöông sau cuûa Baùo caùo
naøy. Trong haøng thaäp kyû, “söï taêng
tröôûng caân ñoái theo khoâng gian” ñaõ
trôû thaønh moät cuïm töø ñöôïc caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch ôû nhieàu
CHÖÔNG 2
nöôùc ñang phaùt trieån nhaéc ñi nhaéc
laïi. Ñoù laø noãi aùm aûnh cuûa caùc nhaø
hoaïch ñònh ôû Lieân Xoâ cuõ (xem Hoäp
2.5). Vaø, noù laø muïc tieâu cuûa nhieàu
chính phuû mang saéc maøu chính trò
khaùc nhau ôû nöôùc Coäng hoøa Araäp
Aicaäp, Braxin, AÁn Ñoä, Inñoâneâxia,
Meâhicoâ, Nigieâria, Lieân bang Nga,
Nam Phi vaø nhieàu nöôùc ñang phaùt
trieån khoång loà khaùc. Thaäm chí
trong lòch söû kinh teá cuûa nhieàu
nöôùc phaùt trieån ñaõ töøng coù moät söï
cam keát maïnh meõ veà söï phaùt trieån
caân ñoái theo khoâng gian. Nöôùc Anh
theo ñuoåi chuû tröông naøy vaøo
khoaûng cuoái nhöõng naêm 1920 ñeán
1
thaäp kyû 1980, vaø Canaña cuõng laøm
töông töï vaøo khoaûng cuoái thaäp kyû
2
1950 vaø ñeán cuoái 1980. Nhöng
trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, thaäm
chí khi nhöõng chính saùch naøy raát
ñöôïc loøng daân, thì nhaän ñònh cuûa
oâng Ñaëng Tieåu Bình vaãn coøn giaù trò.
Thaät vaäy, söï taäp trung hoaït
ñoäng kinh teá vaø söï ñoàng nhaát möùc
soáng coù theå dieãn ra song haønh vôùi
nhau. Söï phaùt trieån ôû Myõ ñöôïc ñi
keøm vôùi söï taäp trung ngaøy caøng gia
taêng nhanh choùng hoaït ñoäng saûn
xuaát coâng nghieäp ôû moät khu vöïc
töông ñoái nhoû ôû mieàn ñoâng baéc vaø
phía ñoâng cuûa mieàn trung taây vaøo
ñaàu theá kyû 20.3 Trong toaøn boä quaù 119
120 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trình naøy, caùc bang cuûa nöôùc Myõ ñaõ
chöùng kieán moät söï hoäi tuï dieãn ra
chaäm chaïp, thaäm chí ñoâi khi laø
giaãm chaân taïi choã, veà möùc thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi.4 Ngaøy nay,
khoaûng moät nöûa daân soá Myõ chæ soáng
ôû 5 bang,5 nhöng söï cheânh leäch veà
möùc thaát nghieäp daøi haïn giöõa caùc
bang töông ñoái nhoû keà töø sau Chieán
tranh Theá giôùi laàn thöù Hai.
Söï ñoàng nhaát veà möùc soáng ôû Myõ
ñöôïc hoã trôï baèng vieäc ngöôøi lao
ñoäng saün saøng “ly höông” vaø taùi
ñònh cö.6 Tuy nhieân, caùc chæ baùo
phuùc lôïi cô baûn ñeàu hoäi tuï laïi vôùi
nhau, ngay caû ôû nhöõng nöôùc nôi
maø söï saün saøng cuûa ngöôøi daân ít
theå hieän roõ raøng hôn, bôûi vì keøm
theo söï phaùt trieån laø söï phoå bieán
caùc dòch vuï coâng. Haõy laáy Phaùp vaø
Ñöùc laøm ví duï. Maëc duø Pari taïo ra
28% GDP cuûa Phaùp7 trong khi chæ
söû duïng coù 2% quyõ ñaát, song tyû leä
töû vong ôû treû sô sinh cuûa nöôùc naøy
haàu nhö khoâng coù khoaûng caùch lôùn.
Vuøng tuït haäu Lorraine coù tyû leä cao
nhaát, 4,5 tröôøng hôïp töû vong trong
1.000 ca sinh trong naêm 2005,
nhöng tyû leä naøy khoâng cao hôn
nhieàu so vôùi möùc bình quaân cuûa caû
nöôùc laø 3,8.8 ÔÛ Ñöùc, vuøng daãn ñaàu,
Hamburg - vôùi maät ñoä kinh teá laø
114 trieäu Euro GDP bình quaân moät
km2 - coù möùc GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi cao gaáp hai laàn so vôùi vuøng
tuït haäu vuøng ñoâng baéc Mecklen-
burg-Vorpommern vaø coù maät ñoä
kinh teá cao gaáp 100 laàn. Baát chaáp
nhöõng cheânh leänh mang tính hieän
töôïng nhö vaäy veà maät ñoä kinh teá
giöõa nhöõng vuøng naøy, vaãn khoâng
coù söï khaùc bieät veà phuùc lôïi cô baûn.
Soá baùc syõ vaø giöôøng beänh treân
1.000 daân ôû caû Hamburg vaø Meck-
lenburg-Vorpommern xaáp xæ vôùi
möùc bình quaân trong caû nöôùc.9
Chöông naøy giôùi thieäu nhöõng
thoâng tin cô baûn coù tính ñaïi dieän veà
söï taäp trung kinh teá ôû nhieàu vuøng
khaùc nhau trong moät nöôùc, thöôøng
ñöôïc goïi laø “caùc vuøng daãn ñaàu”, vaø
söï ñoàng nhaát veà möùc soáng giöõa caùc
hoä gia ñình ôû nhöõng khu vöïc naøy
vôùi nhöõng hoä gia ñình ôû nhöõng
vuøng saâu vuøng xa - nhöõng vuøng
naøy ñöôïc goïi laø “caùc vuøng tuït
haäu”, trong cuøng moät ñaát nöôùc.
Chöông naøy seõ giôùi thieäu khaùi nieäm
khoaûng caùch kinh teá. Khaùi nieäm
naøy coù lieân quan, nhöng khoâng
ñoàng nghóa vôùi khoaûng caùch veà vaät
chaát. Cuøng vôùi khaùi nieäm maät ñoä
kinh teá ñöôïc baøn ñeán trong chöông
1, khoaûng caùch giuùp xaùc ñònh neùt
ñaëc tröng cuûa söï chuyeån ñoåi theo
phaïm vi ñòa lyù ñi keøm vôùi söï phaùt
trieån vaø ñaây coù theå laø ñieàu caàn thieát
cho taêng tröôûng kinh teá nhanh.
Nhöõng phaùt hieän chính:
● Khi caùc nöôùc phaùt trieån vaø lieân
keát trong nöôùc vôùi nhau, vò trí coù
yù nghóa nhieàu hôn ñoái vôùi hoaït
ñoäng kinh teá, nhöng laïi ít yù
nghóa hôn ñoái vôùi phuùc lôïi xaõ hoäi.
Khu vöïc coù nhieàu hoaït ñoäng
kinh teá hôn (nghóa laø nôi caùc
coâng ty tieán haønh hoaït ñoäng saûn
xuaát) vaø nôi coù möùc soáng cao
hôn (ñöôïc phaûn aùnh qua möùc
tieâu duøng hoä gia ñình, ngheøo,
vaø tieáp caän caùc dòch vuï cô baûn)
khoâng ñoàng nghóa vôùi nhau veà
maët khoâng gian. Trong giai

ñoaïn ñaàu cuûa söï phaùt trieån, cô
sôû haï taàng vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi
coù xu höôùng taäp trung ôû nhöõng
khu vöïc coù hoaït ñoäng kinh teá
cao. Nhöng khi caùc nöôùc phaùt
trieån vaø lieân keát trong nöôùc vôùi
nhau, thì söï phaân bieät giöõa caùc
vuøng daãn ñaàu vaø tuït haäu trôû
neân coù nghóa hôn ñoái vôùi hoaït
ñoäng kinh teá vaø ít yù nghóa hôn
veà möùc soáng.
● Söï taäp trung hoaït ñoäng kinh teá
theo khoâng gian luùc ñaàu gia
taêng, sau ñoù thì daøn ñeàu. Khi
moät neàn kinh teá chuyeån töø
noâng nghieäp sang coâng nghieäp,
söï phaân boá daân soá vaø saûn xuaát
kinh teá theo khoâng gian gaén
keát chaët cheõ vôùi nhau hôn.
Trong phaïm vi moät nöôùc, söï
tích tuï vaø lieân keát giöõa thaønh
phoá vaø vuøng ngoaïi vi daãn ñeán
söï phaùt trieån caùc khu vöïc ñoâ
thò vaø caùc vuøng daãn ñaàu coù
nhieàu hoaït ñoäng kinh teá. Quaù
trình naøy cuoái cuøng chöõng laïi,
vaø söï phaân phoái hoaït ñoäng
kinh teá theo khoâng gian trôû
neân oån ñònh.
● Cheânh leäch veà möùc soáng theo
khoâng gian ñi theo ñöôøng chöõ U
ngöôïc, môû roäng ôû giai ñoaïn ñaàu
cuûa phaùt trieån kinh teá, tieáp tuïc
duy trì möùc cao trong moät thôøi
gian daøi tröôùc khi daàn daàn hoäi tuï
vôùi nhau. Khi moät nöôùc coâng
nghieäp hoùa, noù taäp trung nguoàn
nhaân löïc vaø voán vaät chaát ban
ñaàu coù haïn vaøo caùc vuøng daãn
ñaàu, nôi coù tieàm naêng taêng
tröôûng cao. Nhieàu vuøng naèm xa
caùc trung taâm môùi coù maät ñoä
Khoaûng caùch 121
cao seõ tuït haäu. Khoaûng caùch lôùn
veà naêng suaát vaø thu nhaäp coù
theå toàn taïi trong nhieàu theá heä,
ngay caû khi voán vaø lao ñoäng
vaãn raát cô ñoäng. Lòch söû ñaõ cho
thaáy söï phaân hoùa dai daúng theo
khoâng gian veà möùc soáng ôû caùc
nöôùc maø ngaøy nay laø caùc nöôùc
phaùt trieån trong giai ñoaïn ñaàu
phaùt trieån cuûa hoï. Tieáp theo giai
ñoaïn naøy laø quaù trình thu heïp
khoaûng caùch möùc soáng moät
caùch chaäm chaïp, nhieàu naêm sau
khi caùc nöôùc naøy ñaït möùc thu
nhaäp cao.10
● Söï tieán boä veà coâng ngheä vaø toaøn
caàu hoùa laøm gia taêng tieàm naêng
thò tröôøng ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu
ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, taêng
cöôøng söï taäp trung vaø laøm ñaäm
theâm söï baát bình ñaúng theo
khoâng gian. Maëc duø caùc taùc löïc
cô baûn hình thaønh leân ñòa kinh
teá trong loøng caùc nöôùc ñang
phaùt trieån cuõng chaúng khaùc gì
caùc taùc löïc tröôùc ñoù ñaõ taïo ra
böùc tranh kinh teá cuûa caùc nöôùc
phaùt trieån hieän nay, song taàm
quan troïng cuûa chuùng ñaõ thay
ñoåi. Thò tröôøng quoác teá roäng lôùn
hôn, giao thoâng ñi laïi toát hôn, vaø
söï tieán boä veà coâng ngheä truyeàn
thoâng coù nghóa laø nhöõng vuøng
daãn ñaàu ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån môû cöûa coù tieàm naêng thò
tröôøng lôùn hôn so vôùi caùc nöôùc
coâng nghieäp trong giai ñoaïn ñaàu
phaùt trieån cuûa hoï. Vì vaäy, taùc löïc
taïo ra khoaûng caùch theo khoâng
gian giöõa vuøng daãn ñaàu vaø khu
vöïc tuït haäu giôø ñaây maïnh meõ
hôn nhieàu.
122 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Ñònh nghóa khoaûng caùch
Maät ñoä, nhö ñöôïc thaûo luaän trong
Chöông 1, cuõng coù yù nghóa ôû caáp
quoác gia. Maät ñoä taäp trung hoaït
ñoäng kinh teá cao hôn seõ gia taêng söï
löïa choïn vaø cô hoäi. Noù seõ ñaûm baûo
tieàm naêng thò tröôøng lôùn hôn cho
vieäc trao ñoåi haøng hoùa, dòch vuï,
thoâng tin, vaø nhöõng yeáu toá saûn
xuaát. Chöông naøy ñaùnh giaù söï
cheânh leäch veà hoaït ñoäng kinh teá vaø
phuùc lôïi giöõa caùc khu vöïc trong
cuøng moät nöôùc, lieân heä söï cheânh
leäch naøy vôùi khoaûng caùch ñeán caùc
trung taâm coù maät ñoä kinh teá cao. Vì
vaäy, trong khi Chöông 1 ñaõ thaûo
luaän veà nhöõng bieán chuyeån ôû phaïm
vi ñòa phöông - nôi caáp khoâng gian
phuø hôïp nhaát laø maät ñoä - thì
Chöông naøy seõ xem xeùt ñeán söï
chuyeån ñoåi theo phaïm vi ñòa lyù ôû
caáp quoác gia, nôi caû yeáu toá maät ñoä
vaø khoaûng caùch ñeàu quan troïng.
Chöông 3 seõ ñöa ra ñeà xuaát raèng,
maëc duø maät ñoä vaø khoaûng caùch
ñeàu coù yù nghóa ñoái vôùi nhieàu khu
vöïc treân theá giôùi, nhöng caáp ñoä
quan troïng nhaát ôû taàm quoác teá laø
söï chia caét - raøo caûn chính trò ñoái
vôùi doøng löu thoâng haøng hoùa, hoaït
ñoäng kinh doanh, con ngöôøi, vaø
thoâng tin giöõa caùc nöôùc vôùi nhau.
Khoaûng caùch laø moät khaùi nieäm
kinh teá, chöù khoâng phaûi moät khaùi
nieäm hình hoïc theo quan nieäm
cuûa Ôclít
Khoaûng caùch ôû ñaây aùm chæ söï deã
daøng hay khoù khaên ñeå haøng hoùa,
dòch vuï, lao ñoäng, voán, thoâng tin
vaø yù töôûng coù theå di chuyeån töø nôi
naøy sang nôi khaùc. Noù ño löôøng
xem nhöõng doøng voán, doøng dòch
chuyeån lao ñoäng, haøng hoùa ñöôïc
vaän chuyeån, vaø caùc dòch vuï coù theå
ñöôïc cung caáp giöõa hai ñòa ñieåm deã
daøng ñeán ñaâu. Theo nghóa naøy,
khoaûng caùch laø moät khaùi nieäm kinh
teá hoïc, chöù khoâng phaûi laø moät khaùi
nieäm vaät lyù. Maëc duø khoaûng caùch
kinh teá noùi chung lieân quan ñeán
khoaûng caùch Ôclít (ñöôøng thaúng)
giöõa hai ñieåm vaø nhöõng ñaëc ñieåm
ñòa hình thöïc teá chia taùch chuùng,
song moái quan heä ñoù khoâng heà ñôn
giaûn. Moät lyù do laø khoaûng caùch veà
trao ñoåi haøng hoùa khaùc vôùi khoaûng
caùch veà söï di cö cuûa con ngöôøi.
Ñoái vôùi thöông maïi haøng hoùa vaø
dòch vuï, khoaûng caùch lieân quan ñeán
thôøi gian vaø chi phí taøi chính. Ñòa
ñieåm vaø chaát löôïng cô sôû haï taàng
giao thoâng cuõng nhö söï saün coù veà
phöông tieän giao thoâng coù theå aûnh
höôûng nhieàu tôùi khoaûng caùch kinh
teá giöõa baát kyø hai ñieåm naøo ñoù, cho
duø khoaûng caùch hình hoïc giöõa
chuùng laø nhö nhau. Hai ngoâi laøng
coù theå coù cuøng moät khoaûng caùch
vaät lyù ñeán thaønh phoá, nhöng moät
ngoâi laøng coù theå gaàn ñöôøng quoác
loä, coøn ngoâi laøng kia naèm treân moät
tuyeán ñöôøng noâng thoân chöa ñöôïc
traûi nhöïa. Döïa vaøo khoaûng caùch vaät
lyù, phaàn lôùn AÁn Ñoä ñöôïc keát noái deã
daøng vôùi nhöõng ngoâi chôï ôû nhöõng
khu ñoâng daân cö. Nhöng ngöôøi
daân ôû nhieàu vuøng cuûa AÁn Ñoä laïi
gaëp khoù khaên ñeå ñeán ñöôïc nhöõng
ngoâi chôï naøy vì thôøi gian ñi laïi voán
do loaïi ñöôøng vaø chaát löôïng ñöôøng
xaù cuõng nhö caùc cô sôû haï taàng khaùc
veà giao thoâng quyeát ñònh (xem Baûn
ñoà 2.1).
 Khoaûng caùch 123

Ñoái vôùi söï dòch chuyeån lao ñoäng, phöông vaø nhöõng löïc löôïng khaùc
khoaûng caùch coøn bao haøm caû “chi ñeå thu phí - ñeàu raát phoå bieán treân
phí tinh thaàn” cho vieäc xa rôøi khoûi caùc tuyeán ñöôøng ôû nhieàu nöôùc
laõnh thoå thaân quen. Trong khoaûng thuoäc vuøng Haï Xahara.12 Vaø, ôû
1985 vaø 1995, soá ngöôøi nhaäp cö vaøo nhöõng nôi coù tính töï trò cao veà maët
moät tænh töø moät tænh khaùc ôû Trung chính trò, coù theå coù söï manh muùn
Quoác giaûm khi khoaûng caùch giöõa veà maët laõnh thoå vì caùc chính saùch
caùc tænh taêng leân. Vaø, vieäc di cö baûo hoä ñöôïc aùp duïng ôû caáp ñòa
giöõa caùc tænh khoâng tieáp giaùp nhau phöông. Baûn ñoà 2.2 theå hieän thôøi
cuõng phaùt sinh chi phí boå sung.11 gian ñoái vôùi caùc khu ñònh cö cuûa
Cuõng nhö vôùi thöông maïi, khoaûng con ngöôøi, giaû ñònh raèng coù ít hoaëc
caùch kinh teá ñoái vôùi di cö coù lieân khoâng coù caùc raøo caûn do con ngöôøi
quan, nhöng khoâng ñoàng nghóa, vôùi taïo ra. Ngay caû ôû caùc nöôùc coù thu
khoaûng caùch vaät lyù. Trong Baùo caùo nhaäp cao, khoaûng caùch vaãn coù theå
naøy, ñieåm ñeán ñöôïc quan taâm laø raát lôùn.
nôi coù maät ñoä kinh teá hay tieàm
naêng thò tröôøng cao nhaát. Vì vaäy, Nhöõng ñieåm gaàn chôï coù lôïi theá töï
khoaûng caùch laø moät pheùp noùi aån duï nhieân
veà tieáp caän thò tröôøng. Chính quyeàn ôû caùc tænh cuûa Trung
Nhöõng raøo caûn do con ngöôøi Quoác trong naêm 1980 ñaõ ñöôïc taêng
taïo ra, keå caû chính saùch, cuõng laøm thaåm quyeàn haønh chính nhôø
taêng khoaûng caùch. Nhöõng traïm chöông trình caûi caùch phaân caáp
kieåm soaùt vaø raøo caûn ôû ñòa phöông quaûn lyù. Hoï söû duïng nhöõng quyeàn
- “caùc traïm thu phí giao thoâng” naøy ñeå baûo veä caùc doanh nghieäp
ñöôïc döïng leân cho caûnh saùt ñòa ñòa phöông - naâng thueá vaø aùp duïng

Baûn ñoà 2.1. Khaû naêng tieáp caän ñeán thò tröôøng ôû AÁn Ñoä coù theå khoù khaên
a. Theo khoaûng caùch vaät lyù b. Theo khoaûng caùch kinh teá c. Ñöôøng vaø caùc khu ñònh cö

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.

Chuù thích: Maøu nhaït hôn theå hieän khaû naêng tieáp caän ñöôïc nhieàu hôn ñeán nhöõng nôi coù maät ñoä kinh teá cao.
124 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûn ñoà 2.2. Ngay caû ôû caùc nöôùc phaùt trieån, khoaûng caùch coù theå vaãn raát lôùn
Thôøi gian di chuyeån ñeán caùc khu ñònh cö lôùn theo khu vöïc haønh chính vuøng

Thôøi gian ñi laïi tính baèng giôø

vaø ngaøy tôùi thaønh phoá gaàn nhaát vôùi
daân soá hôn 50.000 ngöôøi
0–1
1–2
2–3
3–4
4–6
6–8
8–12
12–18
18–24
24–30
30–36
36–2d
2d–3d
3d–4d
4d–5d
Khoâng coù soá lieäu

Nguoàn: Do Andrew Nelson cung caáp, xem Uchida vaø Nelson (2008) vieát cho baùo caùo naøy.

leänh caám vaän chuyeån haøng hoùa
baèng taøu thuûy töø caùc tænh khaùc.
Nhaäp khaåu giöõa caùc tænh giaûm töø
50% trong GDP xuoáng 38% trong
khoaûng thôøi gian töø naêm 1992 ñeán
1997, trong khi ñoù söï haáp thuï haøng
hoùa treân ñòa baøn cuûa caùc tænh taêng
töø 68% leân 72%. Tình hình cuõng
töông töï ñoái vôùi giao thöông haøng
hoùa qua bieân giôùi Myõ - Canaña vaø
bieân giôùi quoác teá trong Lieân minh
chaâu AÂu.13 Cheá ñoä hoä khaåu cuûa
Trung Quoác, nghóa laø ñaêng kyù
thöôøng truù cuûa hoä gia ñình - gaén
nôi cö truù vôùi vieäc tieáp caän haøng
hoùa tieâu duøng, cô hoäi vieäc laøm vaø
baûo trôï xaõ hoäi - cuõng laøm giaûm tình
traïng nhaäp cö ôû trong nöôùc.14
Khoaûng caùch ñeán nôi coù maät ñoä
cao aûnh höôûng tôùi söï di chuyeån
theo phaïm vi ñòa lyù cuûa haøng hoùa,
dòch vuï, thoâng tin, tri thöùc vaø con
ngöôøi. Söï ñi laïi, nhaäp cö, vieãn
thoâng, luoàng thoâng tin, vaø vaän
chuyeån haøng hoùa keát noái giöõa nôi
ñi vaø nôi ñeán. Haàu heát caùc moái
quan heä töông taùc theo khoâng gian,
nhö hoïc taäp vaø thöông maïi, ñeàu coù
lôïi. Nhöng moät soá thì laïi gaây haïi,
nhö vieäc laây lan beänh taät. Yeáu toá
quyeát ñònh chính cho lôïi theá cuûa
nhöõng moái quan heä töông taùc veà
khoâng gian naøy laø khoaûng caùch.
Trong cuoán Quy luaät thöù nhaát cuûa
Ñòa lyù, Waldo Tobler cho raèng “moïi
thöù ñeàu lieân quan ñeán nhau, nhöng

nhöõng söï vaät gaàn veà vò trí lieân keát
vôùi nhau nhieàu hôn so vôùi nhöõng
söï vaät ôû xa”15. Nhöõng khu vöïc coù
vò trí gaàn hôn vôùi nôi coù maät ñoä
kinh teá cao ñeàu deã daøng tieáp caän
hôn tôùi nhöõng moái quan heä töông
taùc vaø giao löu coù lôïi.
ÔÛ Inñoâneâxia, maïng löôùi ñöôøng
boä toát ruùt ngaén ñöôïc thôøi gian ñi
laïi vaø khoaûng caùch ñeán caùc trung
taâm kinh teá, taïo thaønh nhöõng khu
vöïc lieân keát roäng lôùn hôn. Nhôø
ñöôøng xaù toát vaø deã daøng tieáp caän
thò tröôøng, nhöõng ngoâi laøng caùch
trung taâm huyeän 60 km cuõng taïo ra
nhieàu hoaït ñoäng saûn xuaát nhö
chính baûn thaân trung taâm huyeän lî,
vaø khu vöïc noâng thoân coù maïng löôùi
giao thoâng thuaän lôïi nhö vaäy trôû
thaønh moät phaàn cuûa khu vöïc ñang
tích tuï naøy. Tuy nhieân, ôû nhöõng
vuøng noâng thoân khoâng coù maïng
Hình 2.1. Hoaït ñoäng saûn xuaát phaùt trieån ôû nhöõng khu vöïc coù khoaûng caùch kinh teá tôùi trung taâm ngaén hôn
Toác ñoä ñi laïi nhanh hôn, tieáp caän thò tröôøng toát hôn
Maät ñoä
0.06
Hoä gia ñình Saûn xuaát
0.04
0.02
0.00
0 20 40 60 80
Khoaûng caùch ñeán trung taâm quaän (km)
Nguoàn: Yamauchi vaø nhöõng ngöôøi khaùc
Khoaûng caùch 125
löôùi giao thoâng toát, maät ñoä hoaït
ñoäng kinh teá giaûm nhanh khi caùch
trung taâm hôn 25 km (Hình 2.1).
Taùc ñoäng lan toûa nhôø ôû gaàn
nhöõng nôi coù maät ñoä cao xuaát hieän
ôû caû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang
phaùt trieån. Trong lónh vöïc saûn xuaát
coâng nghieäp ôû chaâu AÂu, taêng
tröôûng naêng suaát nhaân toá toång hôïp
cuûa moät vuøng coù quan heä ñoàng
bieán vaø coù yù nghóa vôùi maät ñoä saûn
xuaát coâng nghieäp ôû nhöõng khu vöïc
laân caän. Vaø, söï taêng nhanh veà caàu
ôû nhöõng khu vöïc laân caän thuùc ñaåy,
thoâng qua taùc ñoäng lan toûa, naêng
suaát nhaân toá toång hôïp taêng nhanh
hôn.16 ÔÛ Canaña, nhôø gaàn guõi veà
ñòa lyù vaø coù caùc tröôøng ñaïi hoïc
nghieân cöùu ôû khu vöïc, maø North
York vaø Waterloo ñang trôû moät boä
phaän môû roäng cuûa coång coâng ngheä
thoâng tin vaø truyeàn thoâng (ICT)
Toác ñoä ñi laïi chaäm hôn, tieáp caän thò tröôøng keùm hôn
Maät ñoä
0.06
Khaùc
0.04
0.02
0.00
100 0 20 40 60 80 100
Khoaûng caùch ñeán trung taâm quaän (km)
126 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Toronto. Caùc coâng ty gaàn Toronto
hôn laøm aên toát hôn so vôùi nhöõng
coâng ty ôû xa.17
Hieän töôïng naøy cuõng ñöôïc nhaéc
laïi ôû caùc neàn kinh teá môùi noåi. Khi
maïng löôùi ñöôøng cao toác xung
quanh Giacaùcta ñöôïc xaây döïng
trong nhöõng naêm 1980, nhieàu coâng
ty ñaõ chuyeån ra ngoaøi trung taâm
thaønh phoá ñeå tieát kieäm chi phí ñaát
ñai vaø ñi laïi do taéc ngheõn giao
thoâng. Tuy nhieân, hoï vaãn ôû gaàn
khu vöïc ñoâ thò ñeå ñeán ñöôïc caùc thò
tröôøng lôùn.18 Moät hieän töôïng töông
töï nhöng ít ñöôïc nhaéc ñeán hôn laø
hình thaùi dieãn ra ôû nhieàu ñieåm tích
tuï cao khaùc cuûa Inñoâneâxia, nôi taêng
tröôûng dieãn ra maïnh nhaát ôû nhöõng
vuøng ngoaïi vi xung quanh caùc
thaønh phoá lôùn vaø hieän ñaïi.19 ÔÛ
Braxin, caùc ngaønh coâng nghieäp ñeàu
chuyeån ra khoûi thaønh phoá Saõo
Paulo roäng lôùn ñeå ñeán vôùi khu vöïc
ngoaïi thaønh ñoâng daân nhöng giaù
lao ñoäng laïi thaáp hôn. Ñi theo caùc
haønh lang giao thoâng ñöôïc xaây
döïng môùi, nhöõng ngaønh coâng
nghieäp naøy laïi vöôït ra ngoaøi bang
Saõo Paulo ñeå tieán vaøo bang Minas
Gerais laùng gieàng. ÔÛ Haøn Quoác, caùc
ngaønh saûn xuaát ôû Xô un trong giai
ñoaïn phi taäp trung hoùa ban ñaàu ñaõ
chuyeån sang caùc vuøng ngoaïi thaønh
trong phaïm vi moät tieáng ñi xe hôi.
Chæ trong nhöõng naêm 1990, caùc
ngaønh coâng nghieäp ñaõ rôøi khoûi caùc
khu ñoâ thò vaø tieán veà caùc thò traán vaø
khu vöïc noâng thoân.20
Phöông thöùc töï nhieân ñeå giaûm
khoaûng caùch laø cho pheùp ngöôøi
daân di cö
Moät vuøng daãn ñaàu veà maät ñoä hoaït
ñoäng kinh teá, thoâng qua caùc cô hoäi
thò tröôøng cuûa noù, taïo ra nhöõng
ñoäng cô kích thích caùc coâng ty vaø
ngöôøi lao ñoäng chuyeån ñeán ñoù.
Höôûng öùng nhöõng ñoäng cô kích
thích naøy, caùc doanh nghieäp vaø
ngöôøi lao ñoäng môû roäng cô hoäi thò
tröôøng saün coù ôû vuøng coù maät ñoä
hoaït ñoäng kinh teá cao naøy. Keát quaû
laø moät quaù trình löu thoâng vaø tích
luõy cuûa caùc vuøng coù maät ñoä cao
lieân tuïc thu huùt ngöôøi lao ñoäng vaø
coâng ty töø nhöõng vuøng coù maät ñoä
hoaït ñoäng kinh teá ít hôn. Trong quaù
trình naøy, söï di daân taïo ra söï caân
baèng veà phaân boá daân cö tröôùc söï
cheânh leäch theo khoâng gian veà maät
ñoä hoaït ñoäng kinh teá. Giaûm chi phí
veà khoaûng caùch hoaëc nhöõng caùch
bieät veà khoâng gian gia taêng söï di
chuyeån cuûa ngöôøi daân, doanh
nghieäp, yù töôûng cuõng nhö haøng hoùa
vaø dòch vuï, vaø nhö theá seõ hoäi nhaäp
caùc vuøng keùm phaùt trieån vaøo heä
thoáng saûn xuaát quoác gia. Vôùi
thöông maïi, söï di chuyeån cuûa
ngöôøi daân coù leõ laø cô cheá hieäu
nghieäm nhaát ñeå hoäi nhaäp caùc vuøng
coù maät ñoä kinh teá thaáp vôùi caùc thò
tröôøng coù maät ñoä cao. Tuy nhieân,
ñeå quaù trình di daân trong nöôùc ñem
laïi moät söï ñoàng nhaát veà möùc soáng,
coù leõ phaûi caàn ñeán nhöõng doøng di
daân lôùn trong nhieàu theá heä.
Moãi naêm, xaáp xæ 40 trieäu ngöôøi
ôû Myõ thay ñoåi nôi cö truù, vaø 8
trieäu ngöôøi chuyeån töø bang naøy
sang bang khaùc.21 Lyù do cuûa söï di
chuyeån naøy laø vì saûn xuaát kinh teá
taäp trung ôû moät vaøi vuøng trong
nöôùc , vaø tieáp caän tôùi vuøng maät ñoä
kinh teá cao naøy noùi chung coù nghóa

laø phaûi di chuyeån ñeán gaàn vuøng
ñoù hôn.
Nhöõng ngöôøi chuyeån ñeán caùc
vuøng coù maät ñoä kinh teá cao goùp
phaàn vaøo hoaït ñoäng saûn xuaát vaø
naâng cao thu nhaäp cuûa hoï. Tuy
nhieân, hoï cuõng laøm taêng söï caïnh
tranh giöõa ngöôøi lao ñoäng vôùi nhau
ôû nhöõng vuøng maät ñoä cao, giaûm
caïnh tranh ôû nhöõng vuøng maät ñoä
thaáp hôn, goùp phaàn taïo ra söï hoäi tuï
veà möùc soáng giöõa vuøng coù naêng
suaát cao vaø thaáp. ÔÛ caùc nöôùc coâng
nghieäp hieän nay, söï ñoàng nhaát veà
möùc soáng dieãn ra trong khoaûng
nhöõng naêm töø 1870 ñeán 1913, phaàn
lôùn laø do doøng di daân lôùn töø chaâu
AÂu sang caùc thò tröôøng ñang noåi
leân ôû chaâu AÙ vaø chaâu Myõ. ÔÛ Ailen,
trong khoaûng thôøi gian töø naêm 1851
ñeán naêm 1908, söï di daân oà aït ñaõ ít
nhaát ñoùng goùp 1/3 vaøo vieäc giuùp
möùc löông thöïc teá cuûa ngöôøi Ailen
baét kòp vôùi möùc löông cuûa ngöôøi
Myõ vaø Anh - baèng caùch giaûm caïnh
tranh treân thò tröôøng lao ñoäng
trong nöôùc. Khaû naêng ñuoåi kòp hay
hoäi tuï giöõa caùc nöôùc coâng nghieäp
trong khoaûng thôøi gian giöõa hai
cuoäc chieán tranh theá giôùi hoaøn toaøn
bò ngöøng laïi, phaàn lôùn laø do chính
saùch haïn cheá nhaäp cö nghieâm ngaët
hôn.22, 23
Maät ñoä ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu,
khoaûng caùch ñoái vôùi nhöõng vuøng
tuït haäu
Khi so saùnh, lyù töôûng nhaát laø caùc
vuøng trong phaïm vi quoác gia ñöôïc
ñònh nghóa theo caùc tieâu chí kinh teá
töông öùng vôùi nhöõng thò tröôøng lao
ñoäng töông ñoái ñoäc laäp vaø caùc khu
Khoaûng caùch 127
vöïc hoaït ñoäng kinh teá. Nhöng
nhöõng soá lieäu veà caùc vuøng kinh teá
ñöôïc xaùc ñònh theo chöùc naêng nhö
vaäy raát khoù so saùnh.24 Vì vaäy, caùc
vuøng ñöôïc xaùc ñònh chung baèng
ñöôøng ranh giôùi haønh chính hoaëc
chính trò. Nhöõng ñònh nghóa nhö
vaäy coù theå laøm sai leäch caùc phaân
tích kinh teá löôïng (xem Hoäp 2.1),
nhöng chuùng coù lôïi theá laø töông
thích vôùi khaùi nieäm vuøng ñöôïc
duøng ñeå hoaïch ñònh vaø thöïc hieän
chính saùch vuøng. Chöông naøy seõ
ñaùnh giaù vuøng theo khaùi nieäm veà
maët haønh chính hoaëc chính trò döïa
treân caùc nguoàn soá lieäu khaùc nhau,
töø taøi khoaûn quoác gia vaø khaûo saùt
hoä gia ñình ñeán nhöõng oâ vuoâng ñòa
chính coù giôùi haïn bôûi 1o kinh tuyeán
vaø 1o vó tuyeán.
Trong Baùo caùo naøy, caùc vuøng
daãn ñaàu coù maät ñoä kinh teá cao, vaø
nhöõng vuøng tuït haäu coù moät
khoaûng caùch xa ñeå tieán tôùi maät ñoä
cao. Moät vuøng coù khaû naêng bò tuït
haäu xa hôn so vôùi caùc vuøng daãn
ñaàu, vì khoaûng caùch xa so vôùi nôi
coù maät ñoä cao coù nghóa laø thieáu söï
hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá cuûa caùc
vuøng daãn ñaàu. Noù cuõng haøm yù
moät söï tieáp caän khoâng thuaän lôïi
tôùi caùc thò tröôøng “daøy” voán, lao
ñoäng, haøng hoùa, dòch vuï vaø yù
töôûng, cuõng nhö söï phong phuù veà
tri thöùc vaø thoâng tin maø caùc thò
tröôøng naøy cung caáp. Vuøng tuït haäu
thöôøng ôû nhöõng nôi xa xoâi heûo
laùnh cuûa ñaát nöôùc vôùi moät hay
nhieàu ñaëc ñieåm sau: tyû leä ngheøo
cao, naêng suaát lao ñoäng vaø thu
nhaäp thaáp, tyû leä thaát nghieäp cao,
vaø taêng tröôûng trì treä. Ñaây laø
128 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 2.1 Ñònh nghóa vuøng: khoâng theå hay NUTS?

Phaân tích chính saùch vuøng döïa vaøo
soá lieäu ñoái vôùi caùc vuøng baét ñaàu töø
nhöõng ñôn vò choïn maãu sô boä nhoû ñeán
caùc huyeän, caùc bang hay tænh. Cuï theå laø
nhöõng vuøng naøy ñöôïc ñònh nghóa veà maët
haønh chính hoaëc chính trò, phaûn aùnh
nhöõng ñaëc tính lòch söû hôn laø nhöõng hình
thaùi phaùt trieån hieän nay. Ví duï, caáu truùc
quaûn lyù haønh chính hieän nay cuûa caùc
nöôùc thaønh vieân Lieân minh chaâu AÂu noùi
chung goàm hai caáp, chaúng haïn nhö tænh
(länder) vaø quaän (kreise) ôû Ñöùc, vuøng
(regions) vaø thò traán (deùpartements) ôû
Phaùp, khu vöïc töï trò (comunidades
autonomas) vaø tænh (provincias) ôû Taây
Ban Nha, vaø vuøng (regioni) vaø tænh
(provincie) ôû YÙ. Caùch goïi teân Ñôn vò Laõnh
thoå ñeå Thoáng keâ (NUTS) kieåu naøy ñöa ra
moät söï phaân loaïi ñoàng nhaát caùc ñôn vò
laõnh thoå cho pheùp thu thaäp ñöôïc nhöõng
soá lieäu thoáng keâ vuøng ñoái vôùi Lieân minh
chaâu AÂu. Hai caáp haønh chính ñaàu tieân ôû
haàu heát caùc nöôùc thaønh vieân ñeàu töông
öùng vôùi NUTS 2 vaø NUTS 3. NUTS 1,
moät ñôn vò roäng hôn ñaïi dieän cho caùc
khu vöïc kinh teá-xaõ hoäi chính, thöôøng
khoâng töông öùng vôùi caùc ñôn vò haønh
chính hieän nay ôû caùc nöôùc thaønh vieân.
Söû duïng phaïm vi ñòa lyù naøo, hay ñònh
nghóa theá naøo laø moät vuøng cho phuø hôïp
nhau veà vieäc laøm hay ngheøo ñoùi coù
theå lôùn khoâng keùm gì nhöõng khaùc bieät
giöõa caùc vuøng. Baát kyø söï thay ñoåi naøo
veà ñòa giôùi giöõa caùc vuøng cuõng coù theå
laøm thay ñoåi keát quaû. Haøm yù cuûa vieäc
naøy ñöôïc toång keát moät caùch suùc tích
qua tieâu ñeà cuûa moät taøi lieäu kinh ñieån
veà chuû ñeà naøy laø “Moät Trieäu Heä soá
töông quan hay ñaïi loaïi theá”a
● Thöù hai, caùc keát quaû phaân tích döïa
vaøo caùch toång hôïp hay phaïm vi ñòa lyù
xem xeùt, tính chaát aûo veà sinh thaùi aûo
lieân quan ñeán nhöõng ñaëc ñieåm caù
nhaân ñöôïc suy dieãn töø caùc soá lieäu
toång hôïp. Nghieân cöùu coå ñieån cuûa
Robinson (1950) ñaõ minh hoïa cho
vaán ñeà naøy.b Söï toång hôïp bao quaùt
hôn seõ cho thaáy söï khaùc bieät ít hôn
giöõa caùc ñôn vò phaân tích - vaø sai soá
seõ thaáp hôn. Vì vaäy, caùc keát quaû coù
theå khaùc nhau ñaùng keå, phuø thuoäc
vaøo qui moâ ñôn vò phaân tích.
Hình veõ trong hoäp cho thaáy maät ñoä
Phaïm vi ñòa lyù khaùc nhau ñem laïi keát quaû khaùc nhau do söï thieân leäch
trong soá lieäu toång hôïp
Tænh (Ñöùc)
GDP luyõ tích (%)
100
hoaït ñoäng kinh teá cuûa 16 tænh (länder)
vaø 439 quaän (kreise) cuûa Ñöùc. Soá lieäu
toång hôïp cao cho bieát 30% GDP ñöôïc
taïo ra töø 10% dieän tích cuûa ñaát nöôùc, vaø
soá lieäu chöa toång hôïp heát cho thaáy gaàn
60% GDP ñöôïc taïo ra töø 10% dieän tích
töông töï. Thoâng tin toång hôïp coù theå laø
höõu ích, nhöng caàn löu yù veà nhöõng
thieân leäch naøy.
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Ngaân haøng Theá giôùi
2009.
a. Openshaw vaø Taylor 1979.
b. Söû duïng soá lieäu caáp bang ñoái vôùi Myõ,
nghieân cöùu ñaõ cho thaáy raèng tæ leä ngöôøi sinh
ra ôû nöôùc ngoaøi coù quan heä thuaän chieàu vôùi
tæ leä bieát ñoïc, bieát vieát baèng tieáng Anh, nguï yù
raèng nhöõng ngöôøi Myõ goác baûn ñòa coù nhieàu
khaû naêng bò muø chöõ hôn. Phaân tích cuøng moái
quan heä baèng soá lieäu caù nhaân laïi cho moät
moái lieân heä ngöôïc chieàu.
Quaän (Ñöùc)
GDP luyõ tích (%)
100

nhaát, phuï thuoäc vaøo vaán ñeà xem xeùt vaø 80 80

60 60
thoâng tin saün coù. Nhöng söï löïa choïn coù
40 40
theå aûnh höôûng nhieàu tôùi keát luaän ñöôïc
20 20
ruùt ra töø vieäc nghieân cöùu caùc ñieàu kieän
0 0
xaõ hoäi vaø kinh teá caùc vuøng khaùc nhau 0 50 100 0 50 100
cuûa moät nöôùc - vì hai lyù do: Dieän tích luyõ tích (%) Dieän tích luyõ tích (%)

● Thöù nhaát, moät vuøng khoâng ñoàng nhaát

vôùi vaán ñeà ñang xeùt. Ví duï, trong
Nguoàn: Caùc öôùc tính döïa treân Nordhaus 2006.
cuøng moät vuøng, nhöõng ñieåm khaùc

nhöõng tieâu chí ñieån hình maø caùc ÔÛ caùc nöôùc ñang phaùt trieån, caùc
chính phuû söû duïng ñeå ñònh nghóa vuøng tuït haäu coù xu höôùng ôû nhöõng
vuøng tuït haäu. nôi xa xoâi heûo laùnh vaø caùc nhu caàu

cô baûn nhö tieáp caän veä sinh vaø ñieän
khoâng ñöôïc ñaùp öùng. ÔÛ caùc nöôùc
phaùt trieån, caùc vuøng tuït haäu laø
nhöõng ñòa phöông coù trieån voïng
vieäc laøm keùm hôn so vôùi caùc vuøng
daãn ñaàu, nhöng khoâng coù söï khaùc
bieät veà phuùc lôïi cô baûn. Vì vaäy,
trong Baùo caùo naøy, khoaûng caùch vaø
tieáp caän thò tröôøng lieân quan ñeán
moät loaït tieâu chí maø caùc nöôùc khaùc
nhau söû duïng ñeå ñònh nghóa moät
vuøng tuït haäu (xem Hoäp 2.2).
Ñieàu ñoù daãn ñeán khoaûng caùch -
ñeán - nôi coù maät ñoä cao laø nguyeân
nhaân cuûa thu nhaäp bình quaân ñaàu
ngöôøi thaáp, naêng suaát lao ñoäng
thaáp vaø tieàn löông thöïc teá thaáp - vaø
cuõng daãn ñeán tyû leä ngheøo vaø thaát
nghieäp cao. ÔÛ Anh, maät ñoä kinh teá
ôû Luaân Ñoân vaø khu vöïc Ñoâng Nam
daãn ñaàu giuùp traû möùc löông cao
hôn 18%, ñieàu maø nhöõng khu vöïc
xa xoâi ôû phía Baéc vaø Taây Nam cuûa
nöôùc Anh cuõng nhö ôû Xcoát len vaø
Xöù Ueân khoâng theå coù ñöôïc.25 ÔÛ
Inñoâneâxia, khaû naêng sinh lôøi tieàm
taøng cuûa caùc coâng ty deät may vaø
caùc ngaønh khaùc coù quan heä nghòch
bieán tôùi bieán khoaûng caùch - ñeán -
nôi coù maät ñoä cao: ôû caøng xa thì laõi
caøng ít. Ñieàu naøy ñuùng vôùi khoaûng
caùch - ñeán - nôi coù maät ñoä cao
trong moät quoác gia cuõng nhö
khoaûng caùch ñeán moät caûng quoác teá
vaø do ñoù tôùi maät ñoä cuûa caùc thò
tröôøng quoác teá.26 Moät laàn nöõa, caùc
vuøng tuït haäu khoâng theå thu huùt
ñaàu tö vaø lao ñoäng chính laø nhöõng
vuøng coù khoaûng caùch lôùn ñeán nôi
coù maät ñoä cao.
Ngaøy nay, ôû caùc quoác gia giaøu
coù, khoaûng caùch - ñeán - nôi coù maät
Khoaûng caùch 129
ñoä cao taùc ñoäng ñeán thu nhaäp cuûa
caùc quoác gia coù thò tröôøng môùi noåi.
ÔÛ Trung Quoác, tieáp caän thò tröôøng
thuaän lôïi mang laïi tieàn löông caù
nhaân cao hôn, thaäm chí caû sau khi
ñaõ coá ñònh caùc tính chaát ñaëc tröng
caù nhaân, ngaønh, vaø tænh, khaùc bieät
trong giaù sinh hoaït, vaø taùc ñoäng
ngoaïi öùng veà voán con ngöôøi.27 ÔÛ
Braxin, caùc vuøng tuït haäu caùch xa veà
maët kinh teá so vôùi Saõo Paulo vaø caùc
thò tröôøng lôùn ñeàu coù tieàn löông
thaáp hôn, vaø vieäc caûi thieän trieån
voïng taêng tröôûng cuûa moät vuøng seõ
phuï thuoäc phaàn nhieàu vaøo vieäc
giaûm khoaûng caùch.28 ÔÛ caùc vuøng
daãn ñaàu cuûa Braxin, maät ñoä kinh
teá coù nghóa cheânh leäch veà möùc
löông coù theå leân ñeán 13%, töông
ñöông vôùi con soá cuûa caùc quoác gia
chaâu AÂu.29,30 ÔÛ Meâhicoâ, nhöõng vuøng
noâng thoân phía Nam - caùch xa
nhöõng nôi coù maät ñoä kinh teá cao ôû
Meâhicoâ Xiti vaø Myõ - coù tieàn löông
thaáp nhaát vaø ngheøo khoå nhaát.
Caùc vuøng tuït haäu ôû nhieàu quoác
gia cuõng laø nôi sinh soáng cuûa caùc
daân toäc thieåu soá. Nhöõng khaùc bieät
veà saéc toäc, chuûng toäc vaø toân giaùo
trong vieäc tieáp caän tôùi caùc nguoàn
löïc ñaõ theå hieän thaønh söï baát bình
ñaúng theo khoâng gian. Trong moät
caùi voøng luaån quaån, söï baát bình
ñaúng giöõa caùc khu vöïc laïi truøng
vôùi caùc nhoùm daân toäc khaùc nhau,
ñieàu ñoù caøng laøm cho söï phaân hoùa
chính trò saâu saéc hôn vaø taêng theâm
tình traïng caêng thaúng, goùp phaàn
vaøo söï cheânh leäch möùc soáng ngaøy
caøng taêng. Nhöõng ñieàu naøy thaäm
chí coù theå coøn ñoå theâm daàu vaøo
nhöõng xung ñoät trong nöôùc voán
130 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 2.2Caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån ñònh nghóa theá naøo veà vuøng tuït haäu:
ñieàu tra nhanh
Trong Baùo caùo naøy, vuøng tuït haäu ñöôïc
ñònh nghóa laø moät nôi caùch xa vôùi nôi coù
maät ñoä cao. Ñònh nghóa naøy coù khaùc gì
so vôùi vieäc caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø phaùt
trieån, hieän nay vaø tröôùc kia, ñaõ ñònh
nghóa veà vuøng tuït haäu?
Thoâng thöôøng, caùc tieâu chí maø caùc
chính phuû quoác gia duøng ñeå xaùc ñònh
moät vuøng laø “tuït haäu”, “keùm thuaän lôïi”,
hoaëc “laïc haäu” thöôøng lieân quan ñeán caùc
chieán löôïc hoaëc chính saùch roõ raøng veà
phaùt trieån theo khoâng gian hoaëc theo
vuøng. Caùc tieâu chí coù theå mô hoà hoaëc
chính xaùc. Chuùng coù theå laø chæ soá ñôn leû
veà keát quaû kinh teá hoaëc laø giaù trò bình
quaân gia quyeàn cuûa nhieàu chæ soá. Vaø
chuùng coù theå phaûn aùnh vieäc xaùc ñònh caùc
vuøng tuït haäu ôû caùc caáp ñoä khoâng gian
khaùc nhau.
● Mô hoà. Chính saùch vuøng cuûa Anh
trong nhöõng naêm 1980 xaùc ñònh moät
vuøng tuït haäu laø vuøng ñang “phaùt trieån”
hoaëc “vuøng ôû giai ñoaïn trung gian”.
Nhöng tieâu chí maø luaät phaùp ñaët ra ñeå
xaùc ñònh tính chaát nhöõng vuøng nhö
vaäy cuõng mô hoà. “Khi thöïc thi quyeàn
löïc cuûa mình theo caùc ñieàu khoaûn ñaõ
neâu tröôùc trong muïc naøy [trong vieäc
quy ñònh caùc vuøng ñang phaùt trieån vaø
ôû giai ñoaïn trung gian] oâng Boä tröôûng
phaûi tính ñeán taát caû caùc tình huoáng
hieän taïi vaø döï kieán, bao goàm caû tình
traïng thaát nghieäp vaø coù vieäc laøm, söï
thay ñoåi daân, di cö vaø muïc tieâu cuûa
a e
caùc chính saùch vuøng.”
● Chính xaùc vaø ñôn giaûn. Chính saùch
vuøng hay laø chính saùch “gaén keát” cuûa
EU trong giai ñoaïn 2007- 2013 xaùc
ñònh vuøng tuït haäu laø nhöõng vuøng coù
ñuû ñieàu kieän ñeå ñöôïc giuùp ñôõ vôùi
“muïc tieâu hoäi tuï,” töông ñöông vôùi caùc
vuøng NUTS2 vôùi GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi thaáp hôn 75% möùc bình quaân
b
cuûa EU. Nhöõng vuøng naøy ñöôïc caáp
ngaân saùch ñeå tieáp nhaän ngaân saùch
baèng khoaûng 71% caùc quyõ daønh cho
muïc tieâu hoäi tuï. Nhöng, thaäm chí
trong caùc chính saùch vuøng cuûa EU,
vieäc caáp voán cuõng coù theå ñöôïc thöïc
hieän vôùi nhöõng ñieàu khoaûn öu ñaõi (vaø
phöùc taïp) cho nhöõng vuøng coù GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi khoâng chæ thaáp
hôn 75% möùc bình quaân cuûa EU, maø
coøn caû nhöõng quoác gia coù GDP bình
quaân ñaàu ngöôøi thaáp hôn 90% möùc
trung bình cuûa EU. Nhöõng vuøng naøy
c
ñöôïc coi nhö laø “tuït haäu hôn.”
● Chính xaùc vaø phöùc taïp. Giöõa nhöõng
naêm 1982 vaø 1987, Boä Phaùt trieån
coâng nghieäp vuøng cuûa Canaña ñaõ söû
duïng moät chæ soá phaùt trieån nhaèm xaùc
ñònh caùc vuøng ñeå phaân boá caùc
Chöông trình phaùt trieån coâng nghieäp
vaø vuøng cuûa Boä naøy. Chæ soá naøy ñaõ
duøng troïng soá 50% cho vaán ñeà thaát
nghieäp cuûa moät vuøng, 40% cho möùc
thu nhaäp caù nhaân cuûa vuøng ñoù, vaø
troïng soá 10% cho naêng löïc taøi chính
cuûa tænh ñeå xaùc ñònh ra 15% vuøng
d
“keùm phaùt trieån nhaát."
● Caùc ñònh nghóa vaø tính toaùn phöùc taïp.
Ñeå xaùc ñònh caùc vuøng ñöôïc coi laø tuït
haäu, chieán löôïc tieåu vuøng cuûa Meâhicoâ
söû duïng moät “chæ soá coâ laäp” döïa treân
caùc chæ soá veà tieáp caän caùc dòch vuï cô
baûn nhö ñieän vaø nöôùc, vaø caùc chæ soá veà
chaát löôïng caùc ñieàu kieän nhaø ôû vaø tyû leä
daân soá ñòa phöông trong löïc löôïng lao
ñoäng bò traû löông thaáp. Chieán löôïc
naøy taäp trung chuû yeáu vaøo caùc coäng
ñoàng noâng thoân xa xoâi ôû phía nam, bôûi
vì “söï xa xoâi cuûa caùc coäng ñoàng noâng
thoân thöôøng laø nguyeân nhaân daãn ñeán
tình traïng ngheøo ñoùi vaø thöôøng xuyeân
thieáu tieáp caän tôùi haøng loaït caùc dòch vuï
f f. OECD 2003.
coâng cô baûn.”
Meâhicoâ ñaùng ñöôïc löu yù khoâng chæ
bôûi tính phöùc taïp cuûa caùch tính toaùn ñeå
xaùc ñònh caùc vuøng tuït haäu, maø coøn bôûi
baûn chaát phöùc taïp cuûa vuøng caàn xaùc
ñònh. Thay vì söû duïng caùc ranh giôùi haønh
chính thoâ ñeå ñònh vò caùc vuøng, ngöôøi ta
ñaõ söû duïng caùc phöông phaùp cuûa heä
thoáng thoâng tin ñòa lyù (GIS) ñeå xem xeùt
tính chaát keà caän veà maët ñòa lyù cuûa moät
vuøng, baûn saéc daân toäc vaø vaên hoùa, vaø
caùc ñaëc tröng ñòa kinh teá.
Bôûi vaäy, nhöõng tieâu chí maø caùc quoác
gia khaùc nhau söû duïng ñeå xaùc ñònh caùc
vuøng tuït haäu phuï thuoäc vaøo trình ñoä phaùt
trieån vaø muïc tieâu chính trò trong nöôùc. Möùc
ngheøo ñoùi vaø coâ laäp cao quy ñònh caùc
vuøng tuït haäu ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån,
coøn tyû leä thaát nghieäp cao thöôøng xaùc ñònh
caùc vuøng naøy taïi caùc nöôùc phaùt trieån.
Keá hoaïch 5 naêm laàn thöù 10 cuûa AÁn
Ñoä (2002-07) xaùc ñònh vuøng Ñoâng Baéc laø
“laïc haäu ” vaø “baát lôïi theá” vaø do vaäy xöùng
ñaùng ñöôïc quan taâm baèng chính saùch
ñaëc bieät. Chính saùch vuøng cuûa EU, vôùi
muïc tieâu hoäi tuï cuûa mình, qui ñònh moät
ñieàu khoaûn ñaëc bieät daønh rieâng cho “caùc
khu vöïc ngoaøi rìa,” nhaán maïnh ñeán söï
caàn thieát phaûi coù theâm caùc hoã trôï.
Ñònh nghóa veà caùc vuøng tuït haäu cuûa
baùo caùo naøy - töùc laø vuøng caùch xa nôi coù
maät ñoä cao - ñaõ bao quaùt ñöôïc taát caû
nhöõng tieâu chí naøy.
Nguoàn: Do Mark Roberts cung caáp.
Chuù thích:
a. Luaät phaùt trieån coâng nghieäp 1982, chöông
52, Phaàn I, ñoaïn. (3); nhaán maïnh in ñaäm
theâm.
b. http://europa.eu/pol/reg/index_en.htm,
“Caùc hoaït ñoäng cuûa EU—Chính saùch vuøng”
2008.
c. http://europa.eu/pol/reg/index_en.htm,
“Caùc hoaït ñoäng cuûa EU—Chính saùch vuøng”
2008.
d. Atkinson vaø Powers 1987.
e. Villarreal 2005; OECD 2003, p. 6.

raát khoù phaân bieät raønh maïch, gaây
ra hieän töôïng “phaùt trieån ngöôïc”
(xem Hoäp 2.3).31
Caùc vuøng tuït haäu coù tyû leä ngheøo
cao hôn, caùc vuøng daãn ñaàu coù
nhieàu ngöôøi ngheøo hôn.
Tyû leä ñoùi ngheøo (chæ soá ngheøo ñeám
ñaàu) coù lieân quan ñeán khoaûng caùch,
HOÄP 2.3 Nhöõng söï phaân hoùa nguy hieåm: khi söï chia reõ laøm gia taêng khoaûng caùch
Giôùi hoïc giaû tranh luaän raèng di cö lao
ñoäng quoác teá laø taùc löïc maïnh nhaát cho
söï hoäi tuï trong caùc thöôùc ño kinh teá vaø
caùc thöôùc ño khaùc veà phuùc lôïi hoä gia
ñình trong caû nöôùc. Nhöng nhöõng söï
khaùc bieät veà ngoân ngöõ, toân giaùo, saéc toäc
cuõng coù theå laø moät trong nhöõng trôû ngaïi
lôùn nhaát ñoái vôùi di cö noäi ñòa, ñaây laø moät
nghòch lyù phieàn toaùi cho caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch. Caùc raøo caûn veà daân toäc,
ngoân ngöõ vaø toân giaùo ñang ngaên khoâng
cho caùc hoä daân tranh thuû ñöôïc nhöõng cô
hoäi buoân ñi baùn laïi giöõa caùc vuøng ñòa lyù
ñeå coù vieäc laøm vaø thu nhaäp cuõng coù theå
chính laø nhöõng raøo caûn giam haõm ngöôøi
ngheøo ôû caùc vuøng tuït haäu, duy trì söï ñoùi
ngheøo vaø laøm cho söï phaân hoùa theo
khoâng gian saâu saéc theâm.
Phaân hoùa ôû Ñoâng AÙ. ÔÛ Thaùi Lan,
17% daân soá ôû Ñoâng Baéc laø ngöôøi ngheøo,
so vôùi 0.5% ôû Baêng Coác. Khoaûng moät
nöûa caùc nhoùm daân toäc thieåu soá cuûa Thaùi
Lan soáng ôû khu vöïc Ñoâng Baéc. ÔÛ
Inñoâneâxia, caùc chæ soá ngheøo ñoùi vaø phuùc
lôïi ôû khu vöïc Taây Kalimantan - queâ
höông cuûa nhöõng nhoùm daân toäc thieåu soá
nhö Dayak, Bugis, vaø Sambas - luoân
thaáp keùm hôn so vôùi Giava, queâ höông
cuûa caùc daân toäc ña soá cuûa Inñoâneâxia.
Phaân hoùa ôû Nam AÙ. ÔÛ AÁn Ñoä, caùc
bang nhö Arunachal Pradesh, Assam,
Manipur, Meghalaya, Mizoram, Naga-
Khoaûng caùch
vaø soá löôïng ngöôøi ngheøo thì lieân
quan ñeán maät ñoä. Noùi caùch khaùc,
caùc vuøng tuït haäu coù xu höôùng coù tæ
leä ngheøo cao hôn, vaø caùc vuøng daãn
ñaàu coù xu höôùng coù nhieàu ngöôøi
ngheøo hôn trong moät nöôùc, do maät
ñoä daøy ñaëc daân cö soáng trong caùc
vuøng daãn ñaàu. Caùc vuøng tuït haäu
trong ñaát lieàn cuûa Vieät Nam coù tyû
land, Sikkim, vaø Tripura taïo neân vuøng tuït
haäu ôû Ñoâng Baéc. Tröø nhöõng ngöôøi
Assam, phaàn lôùn ngöôøi daân laø boä toäc, noùi
caùc thöù tieáng Tibeto-Burman vaø Austro-
Asiatic, vaø coù söï töông ñoàng lôùn veà gen
vôùi ngöôøi Ñoâng AÙ. Ñaïo Hinñu laø toân giaùo
chính, nhöng söï baønh tröôùng cuûa Thieân
chuùa giaùo ñaõ khieán khu vöïc naøy caùch
bieät vôùi phaàn coøn laïi cuûa AÁn Ñoä. Theo
caùc thöôùc ño thoâng thöôøng veà phuùc lôïi
vaø phaùt trieån kinh teá, caùc bang Ñoâng Baéc
laø nhöõng bang yeáu keùm nhaát cuûa AÁn Ñoä.
Phaân hoùa ôû chaâu Phi. Moät nghieân cöù
veà 11 quoác gia Haï Xahara cho thaáy, baûn
thaân saéc toäc laø moät chæ baùo raát toát cho
khaùc bieät trong tình traïng töû vong ôû treû sô
sinh, nhöng khi keát hôïp vôùi yeáu toá ñòa lyù,
noù coøn cho pheùp tieáp tuïc döï baùo veà khaû
naêng soáng soùt cuûa treû. Thí duï, ôû Coát
Ñivoa, tæ leä töû vong ôû treû döôùi 2 tuoåi ôû
ngöôøi Baoule töø naêm 1970 ñeán naêm 1994
taêng nhanh hôn laø caùc nhoùm daân toäc
khaùc. Con caùi cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ
Ashanti ôû Gana coù tæ leä töû vong thaáp hôn
20% so vôùi caùc nhoùm treû em khaùc. ÔÛ
Uganña, treû em döôùi 5 tuoåi thuoäc toäc
Baganda coù xaùc suaát töû vong thaáp hôn
1/3 so vôùi treû cuûa caùc nhoùm daân toäc khaùc.
Moät nghieân cöùu naêm 2005 veà söï baát
bình ñaúng theo khoâng gian cuûa Vieän
nghieân cöùu phaùt trieån kinh teá theá giôùi
thuoäc Ñaïi hoïc Lieân hôïp quoác ôû Helsinki
131
(UNU-WIDER) ñaõ öôùc tính laø “Söï baát
bình ñaúng theo khoâng gian laø thöôùc ño
baát bình ñaúng noùi chung, nhöng noù laïi boå
sung theâm yù nghóa khi söï chia caét theo
khoâng gian dieãn ra ñoàng thôøi vôùi tình
traïng caêng thaúng chính trò vaø saéc toäc ñeán
vieäc lay chuyeån söï oån ñònh chính trò vaø
a
xaõ hoäi” Nhöõng döï baùo ít nhieàu coù tính
tröøu töôïng naøy ñaõ baùo tröôùc moät caùch ôùn
laïnh veà tình traïng baïo löïc ôû Keânia vaøo
ñaàu naêm 2008 khieán cho 1.500 ngöôøi
cheát vaø 250.000 ngöôøi khoâng coù nhaø ôû.
Baïo löïc baét ñaàu noå ra khi coù keát quaû gaây
tranh caõi cuûa cuoäc baàu cöû toång thoáng
vaøo cuoái thaùng 12 naêm 2007, phôi baøy
nhanh choùng söï maâu thuaãn saéc toäc saâu
saéc laøm chia reõ ñòa chính trò vaø kinh teá
cuûa Keânia. Caùc cuoäc chieán giöõa caùc daân
toäc phaàn lôùn noå ra xung quanh khu vöïc
El Doret ôû thung luõng Rift, vaø ôû ngoaïi oâ
Kisumu taïi khu vöïc mieàn taây ñaát nöôùc
naøy. Thung luõng Rift vaø caùc khu vöïc
mieàn taây laø nhöõng vuøng tuït haäu kinh teá
vaø laø queâ höông laâu ñôøi cuûa nhöõng daân
toäc nhö Kalenjin, Lou, Kisi, vaø caùc boä toäc
Luhya, nhöõng ngöôøi cuøng vôùi caùc daân
toäc thieåu soá khaùc taïi nhöõng khu vöïc naøy
luoân nuoâi döôõng söï oaùn haän ñoái vôùi söï
thôø ô vaø töôùc ñoaït kinh teá.
Nguoàn: Brockerhoff vaø Hewett 2000.
a. Kanbur vaø Venables 2005.
132 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

leä ngheøo cao nhaát, nhöng nhöõng
vuøng giaøu coù cuûa ñaát nöôùc naøy thì
laïi coù ñoâng ngöôøi ngheøo hôn (xem
Baûn ñoà 2.3). Vaø ôû OÂnñuraùt, soá ñoâng
ngöôøi ngheøo taäp trung ôû hai vuøng
daãn ñaàu laø Tegucigalpa vaø San
Pedro Sula, trong khi nhöõng vuøng
phía Ñoâng xa xoâi thöôøng coù tyû leä
ngheøo cao hôn (Baûn ñoà 2.4).
Taäp trung kinh teá ôû nhöõng vuøng
daãn ñaàu
Khi caùc neàn kinh teá phaùt trieån, noùi
chung, hoaït ñoäng kinh teá mang tính
taäp trung cao hôn, chöù khoâng phaûi
ít ñi. ÔÛ khoaûng ¼ caùc nöôùc treân theá
giôùi - nhö ôû Boátxoana, Braxin, Na
Uy, Nga vaø Thaùi Lan - hôn 1/2 thu
nhaäp quoác daân ñöôïc taïo ra ôû khu
vöïc chieám chöa ñaày 5% dieän tích
ñaát ñai cuûa caû nöôùc. ÔÛ 1/2 toång soá
caùc nöôùc treân theá giôùi - chaúng haïn
ôû AÙchentina, Araäp Xeâuùt, Xloâvennia
vaø Daêmbia - ít nhaát 1/3 thu nhaäp
quoác daân ñöôïc taïo ra töø khu vöïc
chieám chöa ñeán 5% dieän tích ñaát

Baûn ñoà 2.3. Tyû leä ngheøo ôû Vieät Nam taïi caùc vuøng tuït haäu trong ñaát lieàn cao hôn,
nhöng soá ñoâng daân ngheøo ôû caùc vuøng daãn ñaàu ven bieån thì laïi nhieàu hôn

Haø Noäi Haø Noäi

Tyû leä ngheøo Maät ñoä ngheøo

phaàn traêm ngöôøi ngheøo (%) 2,5–68,6
3–18 68,6–145,8
18–36 145,8–245,9
36–41 245,9–410,6
41–48 410,6–2757,3
48–94

Thaønh phoá Thaønh phoá

Hoà Chí Minh Hoà Chí Minh

VIEÄT NAM

Nguoàn : Döï aùn phaùc hoïa baûn ñoà ngheøo toaøn caàu. Tröôøng Ñaïi hoïc Coloâmbia, söû duïng döõ lieäu cuûa Minot, Baulch vaø Epprecht 2003.

Baûn ñoà 2.4. Tyû leä ngheøo ôû caùc khu vöïc phía Ñoâng xa xoâi cuûa OÂnñuraùt cao hôn, nhöng soá ñoâng daân ngheøo thì laïi
taäp trung ôû hai vuøng daãn ñaàu coù daân cö lôùn nhaát laø Tegucigalpa vaø San Pedro Sula
San Pedro Sula
Tegucigalpa
Nguoàn: Döï aùn phaùc hoïa baûn ñoà ngheøo toaøn caàu [naêm]. [Bao goàm naêm, trích daãn ñaày ñuû.]
ñai cuûa caû nöôùc. Chæ coù moät trong
soá 10 quoác gia coù hoaït ñoäng kinh teá
traûi daøi, vôùi 1/10 thu nhaäp quoác
daân ñöôïc taïo ra töø khu vöïc chieám
chöa ñeán 5% dieän tích ñaát ñai cuûa
caû nöôùc. Trong soá ít caùc nöôùc coù
maät ñoä raûi raùc hoaït ñoäng kinh teá
cao goàm: Baênglañeùt, Bæ, Haøn Quoác,
Haø Lan, vaø Ba Lan.32
Phaàn naøy trình baøy veà kinh
nghieäm lòch söû cuûa moät vaøi nöôùc
coâng nghieäp. Traûi daøi trong suoát
hôn moät theá kyû, phaàn naøy giôùi
thieäu quaù trình caùc nöôùc naøy tieán
tôùi möùc ñoä taäp trung ngaøy caøng
cao nhö theá naøo sau moät giai ñoaïn
chöõng laïi. Phaàn tieáp theo seõ giôùi
thieäu veà moät soá nöôùc phaùt trieån
vaø ñang phaùt trieån ñeå xem quaù
trình quy tuï hoaït ñoäng kinh teá
tieán trieån nhö theá naøo khi ñaát
nöôùc phaùt trieån.
Söï taäp trung taêng nhanh ôû giai
ñoaïn ñaàu cuûa söï phaùt trieån, sau
ñoù chöõng laïi
Thaät khoù coù theå duøng soá lieäu thoáng
Khoaûng caùch 133
OÂNÑURAÙT
Tyû leä ngheøo
phaàn traêm ngöôøi ngheøo Maät ñoä daân soá
(%) Tegucigalpa 2,50–35,00
42–57 35,00–59,19
57–72 59,19–96,63
72–76 96,63–318,09
76–84 318,09–342,72
84–97 No data
Khoâng coù soá lieäu
keâ ñeå xem xeùt quaù trình taäp trung
hoùa caùc hoaït ñoäng kinh teá.33 Thoâng
tin hieän nay cho bieát raèng söï phaùt
trieån kinh teá ôû giai ñoaïn ñaàu luoân
ñi keøm vôùi möùc ñoä taäp trung hoùa
theo khoâng gian taêng nhanh ôû moät
quoác gia. Khoâng chæ coù cöôøng ñoä
hoaït ñoäng kinh teá taêng, maø caùc
hoaït ñoäng kinh teá ñöôïc taïo ra taäp
trung vaøo nhöõng khu vöïc nhoû hôn.
Caùc vuøng daãn ñaàu höôûng lôïi nhieàu
nhaát töø söï taêng tröôûng vaø qui tuï
caùc hoaït ñoäng kinh teá naøy.
Söï taäp trung kinh teá ôû khu vöïc
Ile de France— vuøng daãn ñaàu cuûa
Phaùp vôùi khoaûng 2% dieän tích ñaát
ñai cuûa caû nöôùc - taêng nhanh, töø
gaáp hai laàn tæ troïng giaû ñònh trong
naêm 1801 leân ba laàn naêm 1851 vaø
saùu laàn naêm 1910.34 Söï taäp trung
naøy tieáp tuïc taêng, nhöng chaäm hôn,
ñaït ñeán möùc gaáp 9 laàn giaù trò trong
naêm 1960. GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi cuûa Phaùp taêng töø chöa ñeán
1.000 ñoâla naêm 1801 leân 7.000 ñoâla
naêm 1960. Tuy nhieân, töø naêm 1960
trôû ñi, söï taäp trung kinh teá cuûa khu
134 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 2.2. Maät ñoä cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá taäp trung gia taêng phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån qua vaøi thaäp kyû, thaäm chí
haøng theá kyû

Töø thu nhaäp thaáp ñeán trung bình Töø thu nhaäp thaáp ñeán thu nhaäp cao
Söï taäp trung Söï taäp trung
10 10
9 9
8 8
7 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
0 0
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 2 10.000 20.000 30.000 40.000
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (thöôøng xuyeân 2000 USD) GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (thöôøng xuyeân 2000 USD)

Inñoâneâxia, 1989–2005 Taây Ban Nha, 1850–2000 Phaùp, 1801–1999 Canaña, 1890–2006
Thaùi Lan, 1975–2004 Braxin, 1960–2004 Taây Ban Nha, 1850–2000 Nhaät, 1900–2000
Phaùp, 1801–1963 Haø Lan, 1850–1960 Haø Lan, 1850–2006
Philipin, 1980–2005 Chileâ, 1976–2004

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi öôùc tính treân tính toaùn quoác gia - Nieân giaùm thoáng keâ nhieàu naêm taïi caùc nöôùc. Döõ lieäu naêm 1890 cuûa Canaña
laáy töø Green (1969). Döõ lieäu veà Phaùp döïa treân soá löôïng daân soá laáy töø Catin và Van Huffel (2003); Barro vaø Sala-I-Martin (2004). Döõ lieäu veà Nhaät Baûn,
Haø Lan vaø Taây Ban Nha laáy töø Heä thoáng döõ lieäu daân soá thaønh phoá (Staff City Population Database), Nhoùm ñinh cö con ngöôøi (Human Settlements
Group), Vieän moâi tröôøng vaø phaùt trieån quoác teá (International Institute for Environment and Development- IIED).

vöïc naøy ñaõ oån ñònh, maëc duø GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi taêng gaáp ba
laàn. ÔÛ Canaña vaø Haø Lan, söï gia
taêng khoâng ñöôïc nhanh nhö vaäy,
nhöng caû hai nöôùc naøy ñeàu traûi qua
hình thaùi taäp trung kinh teá taêng
nhanh töông töï ôû giai ñoaïn trình
ñoä phaùt trieån thaáp, sau ñoù thì
chöõng laïi khi GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi vöôït möùc 10.000 ñoâla (xem
Hình 2.2).35
Caùc moâ hình cuõng khaù gioáng
nhau ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt
trieån ngaøy nay. Khi Thaùi Lan tieán
haønh coâng nghieäp hoùa vaø phaùt trieån
nhanh choùng thì söï taäp trung hoùa ôû
khu vöïc thuû ñoâ Baêng Coác daãn ñaàu
taêng töø 1,8 naêm 1975 leân 3,1 naêm
2004, trong luùc ñoù thì thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi taêng gaáp 4
laàn. ÔÛ Braxin, tình hình cuõng nhö
vaäy, söï taäp trung ôû khu vöïc Saõo
Paolo daãn ñaàu cuõng taêng daàn töø 7,3
naêm 1960 leân 8,4 naêm 2004, trong
khi thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
cuûa nöôùc naøy taêng gaàn gaáp ba laàn.
Ñoái vôùi Nhaät Baûn, trong thôøi kyø
coâng nghieäp hoùa sau Chieán tranh
theá giôùi laàn thöù II, möùc ñoä taäp
trung cuûa khu vöïc Toâkyoâ môû roäng
ñaõ taêng leân con soá khaù cao laø 7,1
naêm 1955 vaø ñeán khoaûng 8 naêm
1970, trong khi thu nhaäp bình quaân
ñaàu ngöôøi taêng hôn hai laàn. Söï taäp
trung veà khoâng gian ngaøy caøng
taêng naøy cuoái cuøng thì cuõng trôû neân
ngang baèng, khi söï phaân phoái theo
khoâng gian caùc hoaït ñoäng kinh teá
trong nöôùc oån ñònh. Sau naêm 1970,
söï taäp trung ôû thuû ñoâ Toâkyoâ môû
roäng cuõng ñaõ oån ñònh.
ÔÛ Myõ, khi thu nhaäp bình quaân
ñaàu ngöôøi taêng nhanh töø 1.806
ñoâla naêm 1850 leân 4.091 ñoâla naêm

190036, söï taäp trung ñeán töø vaønh
ñai saûn xuaát ôû Green Bay-St. Louis-
Baltimore-Portland, nôi chieám ba
phaàn tö lao ñoäng cuûa nöôùc Myõ.
Hôn 60 naêm sau, tæ troïng lao ñoäng
trong caùc ngaønh cheá taïo cuûa vaønh
ñai naøy tieáp tuïc duy trì ôû möùc hai
phaàn ba cho ñeán ba phaàn tö.37 Maëc
duø coù nhöõng thay ñoåi veà caáu truùc
trong neàn kinh teá Myõ cuõng nhö
vieäc chuyeån ñoåi hình thaùi taäp
trung kinh teá, söï taäp trung ñoù tieáp
tuïc duy trì oån ñònh sau naêm 1960.
Moät minh chöùng nöõa cho vieäc
möùc ñoä taäp trung gia taêng xuaát
phaùt töø choã tæ troïng ñaát ñai do
80% daân soá Myõ chieám giöõ taïi caùc
quaän coù maät ñoä daân soá cao nhaát
ñaõ giaûm töø 25% naêm 1900 xuoáng
coøn 17% naêm 2000.38
Khi caùc nöôùc phaùt trieån vaø coù
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
vöôït quaù 10.000 ñoâla, söï taäp trung
coù xu höôùng oån ñònh, vôùi caùc chi
tieát khaùc nhau. Söï taäp trung ôû caùc
vuøng daãn ñaàu taïi caùc nöôùc Canaña,
Phaùp vaø Nhaät Baûn seõ lôùn hôn so
vôùi taïi caùc nöôùc nhö Haø Lan vaø
Myõ. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt
trieån cuõng vaäy. Braxin, Inñoâneâxia
vaø Philipin döôøng nhö ñang ôû treân
ñöôøng tieán tôùi söï taäp trung theo
phaïm vi ñòa lyù ngaøy caøng cao hôn
laø Chileâ hoaëc Thaùi Lan.
So saùnh quoác teá veà söï taäp trung
ngaøy nay cuûng coá theâm cho caùc xu
höôùng quaù khöù
Moái quan heä giöõa söï phaùt trieån cuûa
moät quoác gia vôùi söï taäp trung veà
phaïm vi ñòa lyù cuûa noù ñaõ dieãn ra
taïi caùc nöôùc ôû caùc trình ñoä phaùt
Khoaûng caùch 135
trieån khaùc nhau. Quan heä naøy dieãn
ra ôû caùc nöôùc khi so saùnh theo vuøng
haønh chính (caùc tænh ôû Canaña, caùc
tænh ôû Nhaät Baûn, caùc vuøng ôû Nga
vaø caùc bang cuûa Myõ), theo vuøng
thoáng keâ (9 vuøng thoáng keâ ôû Myõ, 3
vuøng thoáng keâ ôû EÂcuaño), vaø vuøng
ñòa chính (caùc oâ laõnh thoå coù qui moâ
1 kinh ñoä vaø 1 vó ñoä). Vaø quan heä
naøy cuõng ñuùng vôùi caùc thöôùc ño
taäp trung hoùa khaùc nhau.
Vuøng haønh chính. Caùc nöôùc khaùc
nhau coù soá löôïng ñôn vò haønh
chính khaùc nhau, coù theå bôûi quy moâ
ñòa lyù khaùc. Tuy nhieân, giöõ nguyeân
caùc yeáu toá naøy, so saùnh ôû 24 nöôùc
ñang phaùt trieån - töø Moâdaêmbích
vôùi thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
laø 211 ñoâla ñeán Hy Laïp coù thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi hôn
12.000 ñoâla - ñeàu cho thaáy nhöõng
hình thaùi töông töï nhö xu höôùng
quaù khöù ôû Canaña vaø Phaùp. Tyû
troïng trong GDP do caùc vuøng daãn
ñaàu taïo ra coù xu höôùng taêng leân
theo trình ñoä phaùt trieån. (xem Hình
2.3, Phaàn a).
Vuøng thoáng keâ. Caùc vuøng thoáng
keâ, hay caùc khu vöïc toång ñieàu tra
daân soá roäng lôùn, coù theå khaùc vôùi
caùc vuøng haønh chính. ÔÛ Myõ coù 9
vuøng thoáng keâ nhöng laïi coù 50
bang; Canaña coù 5 vuøng thoáng keâ
nhöng laïi coù 10 tænh vaø 3 vuøng laõnh
thoå. Cô quan thoáng keâ cuûa moät
quoác gia thöôøng söû duïng nhöõng
vuøng naøy ñeå phaân taàng khuoân khoå
maãu cho caùc cuoäc ñieàu tra hoä gia
ñình, vôùi caùc vuøng töông öùng vôùi
caùc phaân chia ñòa lyù cuûa moät quoác
gia, nhö laø vuøng mieàn ñoâng vaø
vuøng mieàn taây.39 Maëc duø coù khaùc
136 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 2.3. Caùc thöôùc ño döïa treân caùc taøi khoaûn quoác gia, ñieàu tra hoä gia ñình vaø caùc döõ lieäu kinh teá theo qui moâ ñòa
lyù khaúng ñònh hình thaùi lòch söû cuûa söï taäp trung caùc hoaït ñoäng kinh teá ngaøy caøng taêng theo trình ñoä phaùt trieån
a. Vuøng haønh b. Vuøng thoáng keâ, c. Vuøng ñòa chính
chính, tænh, bang, vuøng Vuøng ñieàu tra daân soá lôùn Kích thöôùc 1 kinh ñoä vaø 1 vó ñoä
Phaàn GDP cuûa tænh cao nhaát Phaàn khu vöïc cao nhaát cuûa toång tieâu duøng hoä gia ñình % GDP doàn laïi trong 5% ñaát ñai
1.0 1.0 1.0
0.9 0.9 0.9
0.8 0.8 0.8
0.7 0.7 0.7
0.6 0.6 0.6
0.5 0.5 0.5
0.4 0.4 0.4
0.3 0.3 0.3
0.2 0.2 0.2
0.1 0.1 0.1
0.0 0 0.0
–2 3 8 13 0 1 2 3 4 5 6 7 8 0 5 10 15 20 25 30 35
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (2000 US$) GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (2000 US$) GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (2000 US$)

Nguoàn: Taøi khoaûn quoác gia trong website cuûa cô quan thoáng keâ quoác gia hoaëc trong Nieân giaùm thoáng keâ. Caùn boä Ngaân haøng Theá giôùi öôùc tính töø hôn
120 cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình taïi 75 quoác gia. Caùn boä Ngaân haøng Theá giôùi öôùc tính töø http://gecon.edu.yale.

nhau khi toång hôïp, caùc döõ kieän
theo vuøng thoáng keâ ñaõ khaúng ñònh
quan heä töông töï giöõa söï taäp trung
hoùa, ñöôïc ño baèng möùc tieâu duøng
chöù khoâng phaûi GDP, vôùi söï phaùt
trieån (xem Hình 2.3, phaàn b).
Vuøng ñòa chính. Caùc oâ ñaát coù qui
moâ 1 kinh ñoä vaø 1 vó ñoä, moãi oâ
töông öùng vôùi moät dieän tích roäng
2
100 km coù theå ñöa ra giaûi phaùp ñòa
lyù thuaàn tuùy hôn.40 Bôûi vaäy, söï taäp
trung veà phaïm vi ñòa lyù trong moät
quoác gia coù theå ñöôïc tính bôûi tyû
troïng GDP do 5% vuøng ñòa chính
coù maät ñoä cao nhaát taïo ra.41 Hình
thaùi ñaëc tröng veà söï taäp trung GDP
ngaøy caøng taêng theo trình ñoä phaùt
trieån khi söû duïng döõ lieäu quaù khöù
cuõng gioáng nhö hình thaùi khi söû
duïng döõ lieäu hieän taïi. Moái quan heä
giöõa phaùt trieån vaø taäp trung kinh teá
laø khaùch quan vaø khaù roõ neùt hôn
khi so saùnh caùc nöôùc ñang phaùt
trieån vôùi thu nhaäp bình quaân ñaàu
ngöôøi döôùi 10.000 ñoâla. Nhöng moái
quan heä naøy trôû neân ngang baèng
khi ñöa vaøo maãu caùc nöôùc coù thu
nhaäp cao hôn (Hình 2.3, phaàn c).
Taäp trung hoùa saûn xuaát gia taêng
cuøng vôùi söï phaùt trieån kinh teá
khoâng phaûi laø moät taïo taùc töø moät
soá vuøng döôùi caáp quoác gia cuûa
nhieàu nöôùc hay töø caùc vuøng ñòa
chính coù dieän tích khaùc nhau taïi caùc
quoác gia (xem Baûng 2.1). Haõy thöû
xeùt Tandania, Italy, Phaùp vaø Thuïy
Ñieån, vôùi soá vuøng haønh chính
gioáng nhau (21 hoaëc 22). Vuøng daãn
ñaàu cuûa Tandania laø Dar-es-Salaam
taïo ra 15% GDP quoác gia, coøn vuøng
Lombardia cuûa Italy laø 21%. Phaùp
vaø Thuïy Ñieån, moãi nöôùc coù GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi cao hôn Italy,
cuõng coù söï taäp trung cao hôn taïi
caùc khu vöïc daãn ñaàu cuûa mình.
Ñoái vôùi nhoùm caùc quoác gia coù
phaân chia ra 5 vuøng thoáng keâ - töø
AÙchentina ñeán Taùtgikixtan - söï
 Khoaûng caùch 137

Baûng 2.1. Taát caû caùc tính toaùn theo vuøng haønh chính, thoáng keâ vaø ñòa chính ñeàu chæ ra söï taäp trung cuûa hoaït ñoäng kinh teá theo khoâng gian taêng
leân cuøng vôùi söï phaùt trieån
Caùc vuøng haønh chính Quoác gia GDP bình quaân ñaàu Soá löôïng vuøng haønh chính Tyû leä GDP trong caùc vuøng daãn ñaàu (%)
ngöôøi
Tandania 324 21 15
Italy 19.480 21 21
Phaùp 22.548 22 29
Thuïy Só 31.197 22 29
GDP bình quaân ñaàu
Caùc vuøng thoáng keâ Quoác gia ngöôøi Soá löôïng vuøng thoàng keâ Tyû leä GDP trong caùc vuøng daãn ñaàu (%)
Taùtgikixtan 204 5 30,2
Moâng Coå 406 5 34,6
En Xanvaño 1.993 5 43,9
Braxin 3.597 5 51,6
AÙchentina 7.488 5 64,7
Caùc vuøng ñòa chính Quoác gia GDP bình quaân ñaàu Dieän tích ñaát(km2) Heä soá Gini theo khoâng gian
ngöôøi
Gana 211 227.540 0,48
Laøo 231 230.800 0,48
Ba Lan 3.099 311.888 0,52
Niu Dilaân 11.552 267.990 0,55
Na Uy 27.301 304.280 0,64

Nguoàn: Thoâng tin veà caùc vuøng haønh chính cuûa Tandania laáy töø http://www.nbs.go.tz/nationalaccount/index.htm; thoâng tin veà Phaùp, Italy, vaø Thuïy Ñieån
töø caùc baûng trong Khu vöïc ñang phaùt trieån, chaâu AÂu ñang phaùt trieån (Growing Region, Growing Europe). Thoâng tin veà caùc vuøng thoáng keâ laáy töø hôn
120 cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình tieán haønh trong nhöõng naêm 2000 taïi hôn 80 quoác gia (caùc boä döõ lieäu ñöôïc mieâu taû chi tieát trong phaàn cuûa Montene-
gro vaø Hirn 2008). Thoâng tin veà caùc vuøng ñòa chính laáy töø website http://gecon.edu.yale döïa treân thoâng tin cuûa naêm 1990.
Chuù thích: GDP bình quaân ñaàu ngöôøi ñoái vôùi moät naêm cuï theå trong ñieàu tra hoä gia ñình tính theo ñoâla Myõ cuûa naêm 2000.

taäp trung tieâu duøng taïi caùc vuøng
daãn ñaàu taêng leân cuøng vôùi söï
phaùt trieån. Trong caùc nöôùc côõ
trung bình vôù i dieä n tích ñaá t
khoaûng 300.000 km2 , Gana vaø Laøo
(caû hai ñeàu coù thu nhaäp thaáp) coù
möùc ñoä taäp trung GDP theo khoâng
gian ño baèng heä soá Gini42 theo
khoâng gian thaáp hôn roõ reät so vôùi
Ba Lan (nöôùc coù thu nhaäp trung
bình thaáp) vaø Niu Dilaân (nöôùc coù
thu nhaäp cao). Ba Lan vaø Niu
Dilaân coù heä soá theo khoâng gian
thaáp hôn so vôùi hai nöôùc giaøu hôn
laø Na Uy vaø Myõ. Hình thaùi naøy
cuõng ñuùng ñoái vôùi caùc quoác gia
nhoû vaø lôùn.
Söï phaân hoùa, vaø sau ñoù laø hoäi
tuï - giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø
tuït haäu
Khi saûn xuaát chuû yeáu laø noâng
nghieäp thì hoaït ñoäng kinh teá coù xu
höôùng phaân phoái ñeàu theo khoâng
gian. Söï khaùc bieät veà naêng suaát
cuõng chæ ôû möùc vöøa phaûi, thay ñoåi
töï nhieân theo chaát löôïng ñaát canh
taùc vaø khí haäu. Nhöng khi kinh teá
phaùt trieån vaø saûn phaåm ñöôïc môû
roäng sang lónh vöïc cheá taïo vaø dòch
vuï thì moät soá vuøng trôû neân haáp
daãn hôn ñoái vôùi caùc doanh nghieäp
vaø coâng nhaân. Moät soá ñöôïc höôûng
öu ñaõi töï nhieân vaø coù öu theá ñòa
 138 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
lyù“trôøi phuù”43 Thí duï, vò trí ven
bieån chieán löôïc seõ bieán moät vuøng
thaønh söï löïa choïn töï nhieân ñeå trôû
thaønh caûng bieån (nhö ñoái vôùi Niu
Yooùc vaø Philadelphia ôû nöôùc Myõ).
Ñoái vôùi caùc vuøng khaùc khoâng ñöôïc
thieân nhieân öu ñaõi nhö vaäy thì söùc
huùt kinh teá coù theå gaén vôùi söï ngaãu
nhieân trong lòch söû coù lôïi. Moät thí
duï cho ñieàu naøy laø Boston, ñöôïc
cöùu thoaùt khoûi cuoäc suy thoaùi kinh
teá nhôø nhöõng doøng ngöôøi lao ñoäng
chaïy troán naïn ñoùi khoai taây ôû
Ailen. Ñoái vôùi nguôøi Ailen nhaäp cö
thì ñi töø Liverpool tôùi Boston seõ reû
hôn laø tôùi Niu Yooùc.
Phaùt trieån kinh teá mang laïi söï hoäi
nhaäp thò tröôøng lôùn hôn, taïo ñieàu
kieän huy ñoäng lao ñoäng vaø voán, vaø
cho pheùp môû roäng thöông maïi, naâng
cao phuùc lôïi ôû caùc vuøng daãn ñaàu. Vaø
baèng caùch thu huùt ngöôøi lao ñoäng
vaø caùc doanh nghieäp, caùc vuøng daãn
Hình 2.4. Söï baát bình ñaúng taêng vaø duy trì khaù cao tröôùc khi giaûm chaäm
khi caùc neàn kinh teá ñaït möùc GDP bình quaân ñaàu ngöôøi 10.000 ñoâla
Söï baát bình ñaúng khoâng gian (heä soá khaùc bieät cuûa tieàn löông hoaëc thu nhaäp khu vöïc)
0.6
Thuïy Ñieån, 1920–61
0.5 Taây Ban Nha,
1860–1975
0.4
Myõ, 1840–1960
0.3
Nhaät, 1955–83
0.2 Ñeá cheá Habsburg, 1756–1910
0.1
Anh, 1871–1955
0
0 2 4 6 8 10 12
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi treân ñoàng ñoâ la quoác teá Geary-Khamis
Nguoàn: Myõ: Williamson 1965 ; Habsburg Empire: Good 1986, Thuïy Ñieån: Williamson 1965; Taây
Ban Nha: Martinez-Galarraga 2007; Nhaät Baûn: Mutlu 1991.
ñaàu tieáp söùc cho tính hieäu quaû kinh
teá nhôø tích tuï, trôû thaønh caùc trung
taâm cuûa söï saùng taïo vaø taêng tröôûng,
vaø daãn daét neàn kinh teá quoác daân.
Tuy nhieân, quaù trình naøy khoâng tieáp
dieãn maõi maõi. Tính hieäu quaû kinh teá
nhôø tích tuï baét ñaàu bò trieät tieâu daàn
bôûi taéc ngheõn giao thoâng vaø oâ
nhieãm, tính phi hieäu quaû kinh teá do
tích tuï. Khi ñoù thì söï taäp trung hoùa
theo khoâng gian taïi caùc vuøng daãn
ñaàu baét ñaàu chöõng laïi.
Neáu vaäy thì caùi gì trong söï
cheânh leäch veà thu nhaäp vaø phuùc
lôïi seõ ñi ñoâi vôùi hình thaùi taäp
trung hoùa kinh teá ban ñaàu gia taêng
roài sau ñoù oån ñònh? Lieäu coù xu
höôùng naøo ñaûm baûo caùc vuøng tuït
haäu baét kòp vôùi caùc vuøng daãn ñaàu
khi söï phaùt trieån kinh teá tieáp dieãn?
Caùc chính saùch cuûa chính phuû coù
vai troø gì trong vieäc thuùc ñaåy söï
hoäi tuï naøy?
Hình 2.5. Söï cheânh leäch trong nöôùc veà
thu nhaäp vaø tieàn löông vaãn toàn taïi dai
daúng hôn 70 naêm ôû Canaña vaø Phaùp
Chæ soá baát bình ñaúng vuøng
2,5
Canaña
2,0
1,5
1,0
0,5
Phaùp
0
1855 1880 1905 1930 1955
Naêm
14 16
Nguoàn: Canađa: Green 1969. Phaùp: Williamson 1965.
Chuù thích: Döõ lieäu cuûa Canada döïa treân giaù trò gia
taêng toång cuûa töøng tænh tính theo ñaàu ngöôøi. Döõ
lieäu cuûa Phaùp döïa treân möùc tieàn löông töø noâng
nghieäp cuûa khu vöïc.
 Khoaûng caùch 139

Ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån ngaøy

nay, söï baát bình ñaúng thu nhaäp vaø
phuùc lôïi theo khoâng gian luùc ñaàu
taêng leân, sau ñoù laø hoäi tuï chaäm
ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån ngaøy nay,
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi luùc
ñaàu phaân hoùa giöõa caùc vuøng trong
nöôùc vaø söï hoäi tuï baét ñaàu khi GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi ñaït möùc
10.000 ñoâla, tuaân theo quan heä chöõ
U ngöôïc (xem Hình 2.4, 2.5, vaø
Baûng 2.2).44
Taïi caùc vuøng cuûa Vöông quoác
Anh, heä soá töông quan cuûa söï bieán
thieân GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
taêng gaàn 40% giöõa caùc naêm 1871 vaø
naêm 1911.45 Trong thôøi kyø naøy,
nöôùc Anh ñaõ ñi töø tình traïng töông
töï nhö nöôùc Namibia ñöông ñaïi tôùi
46
nöôùc Giooùcñani hay Nam Tö cuõ.
Sau Chieán tranh Theá giôùi thöù II,
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa caùc
vuøng cuûa nöôùc Anh ñaõ hoäi tuï
chaäm, tieáp tuïc tôùi cuoái nhöõng naêm
1970, khi nhöõng baát bình ñaúng theo
47
khoâng gian ñöôïc oån ñònh
ÔÛ nöôùc Myõ, söï phaân hoùa thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi taïi caùc
bang taêng leân giöõa nhöõng naêm 1840
vaø 1880, ñoàng thôøi vôùi söï lôùn maïnh
cuûa vaønh ñai saûn xuaát phía Baéc, vaø
noäi chieán cuøng vôùi haäu quaû cuûa noù.
Keát thuùc cuoäc noäi chieán ñöôïc ñaùnh
daáu söï baét ñaàu cuûa vieäc hoäi nhaäp
giöõa caùc bang phía Baéc vaø phía
Nam, söï phaân hoùa thu nhaäp bình
quaân ñaàu ngöôøi theo khoâng gian
baét ñaàu thu heïp. Do caùc bang phía
Nam trôû neân ñoäc laäp hôn veà noâng

Baûng 2.2. Söï baát bình ñaúng theo khoâng gian thay ñoåi qua caùc giai ñoaïn phaùt trieån khaùc nhau
Quoác gia Thöôùc ño söï baát bình ñaúng theo khoâng gian Giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá
Giai ñoaïn Giai ñoaïn giöõa Giai ñoaïn
ban ñaàu phaùt trieån
Myõ 1774 1790 1840 1860
Söï phaân hoùa GDP bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa caùc vuøng so vôùi 30 31 56 66
möùc trung bình ôû Myõ
Italy 1861 1911 1936 1951
Chæ soá phaàn traêm löïc löôïng lao ñoäng noâng nghieäp theo vuøng 6.55 9.41 12.7 14.2
Canaña 1901 1911 1941 1951
Chæ soá phaàn traêm löïc löôïng lao ñoäng noâng nghieäp theo vuøng 7.14 9.88 12.6 10.2
Anh 1767 1795 1867–70 1898–1914
Möùc tieàn löông noâng nghieäp toái ña vaø toái thieåu giöõa caùc haït 3s 11d 8s 2d 11s 0d 7s 4d
AÙo 1869 1890 1910
Phaàn traêm khu vöïc toái ña vaø toái thieåu cuûalöïc löôïng lao ñoäng 0.32 0.35 0.40
ngaønh noâng nghieäp
Taây Ban Nha 1860 1914 1955 1975
Tyû leä GDP bình quaân ñaàu ngöôøi toái ña vaø toái thieåu theo vuøng 1.76 2.33 2.22 1.74
Chaâu Ñaïi Döông 1860 1880 1900
Heä soá cheäch GDP bình quaân ñaàu ngöôøi theo vuøng 0.30 0.35 0.10

Nguoàn: Myõ : Good 1986. Italy: Williamson 1965. Canaña: Williamson 1965. Anh: Hunt 1986. AÙo: Good 1986. Taây Ban Nha: Martinez-Galarraga 2007.
Chaâu Ñaïi döông (OÂxtraâyllia, Niu Dilaân vaø Tasmania): Cashin (1995).
Chuù thích: Ñoái vôùi Taây Ban Nha, toái ña laø nhoùm 5 heä soá treân cuøng vaø toái thieåu laø nhoùm 5 heä soá döôùi cuøng. Ñoái vôùi Anh, ñôn vò tieàn teä laø siling (s) vaø
penxô (d).
140 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nghieäp, caùc vuøng tuït haäu cuûa nöôùc
Myõ ñaõ phaûi traûi qua moät söï thoaùi
traøo trong nhöõng naêm 1920 vì caùc
saûn phaåm noâng nghieäp bò suït giaù
maïnh. Ngay khi cuù soác naøy ñöôïc
xua tan, söï hoäi tuï chaäm giöõa caùc
vuøng daãn ñaàu vaø caùc vuøng tuït haäu
ñöôïc khoâi phuïc vôùi moät vaøi giaùn
ñoaïn cho ñeán nhöõng naêm 1990, khi
söï cheânh leäch giöõa caùc bang ñöôïc
48
oån ñònh.
Canaña vaø Phaùp cuõng theå hieän
moâ hình chöõ U ngöôïc cuûa söï baát
bình ñaúng theo khoâng gian gia
taêng trong caùc giai ñoaïn ñaàu cuûa
quaù trình phaùt trieån - maát ñeán hai
theá heä - tieáp noái bôûi söï hoäi tuï chaäm
(xem Hình 2.5). ÔÛ Phaùp, söï phaân
hoùa tieàn löông giöõa caùc thò traán
(deùpartments) taêng leân giöõa naêm
1855 vaø 1900, khi söï hoäi tuï baét ñaàu
dieãn ra. ÔÛ Canaña, söï phaân hoùa
theo khoâng gian cuûa toång giaù trò
gia taêng trung bình giöõa caùc vuøng
ñaõ taêng leân giöõa naêm 1890 vaø 1910,
lan sang naêm 1929 vaø baét ñaàu giaûm
Hình 2.6. Söï phaân hoùa theophaïm vi ñòa
lyù ôû chaâu AÂu ñang thu heïp chaäm keå töø
Chieán tranh Theá giôùi thöù II
Ñoä cheäch
0.45
0.40
Italy
0.35
Taây Ban Nha
0.30
0.25 Ñöùc
0.20
0.15 Phaùp
0.10 Anh
0.05
1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985
Naêm
Nguoàn: de la Fuente 2000, Barro, Sala-I-Martin,
Blanchard vaø Hall 1991.
49
töø naêm 1956. ÔÛ Italy, Ñöùc vaø Taây
Ban Nha söï hoäi tuï trong thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi ñaõ baét ñaàu töø
töø qua nhieàu naêm sau khi caùc neàn
kinh teá naøy ñaït ñöôïc möùc thu nhaäp
cao - sau Chieán tranh Theá giôùi laàn
thöù II - tieáp noái bôûi söï cheânh leäch
thu nhaäp daàn ñi vaøo oån ñònh (xem
Hình 2.6).
Chính saùch cuûa chính phuû coù theå
taïo thuaän lôïi cho söï hoäi tuï naøy. Thí
duï ôû Nhaät Baûn, ñaàu tö cho dòch vuï
xaõ hoäi taïi caùc vuøng tuït haäu ñaõ taêng
leân khi söï taäp trung hoùa saûn xuaát
kinh teá gia taêng. Baèng vieäc laøm cho
löïc löôïng lao ñoäng di ñoäng hôn ñaõ
thu heïp ñöôïc khoaûng caùch thu
nhaäp giöõa caùc vuøng (Hoäp 2.4).
Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån,
söï cheânh leäch möùc soáng theo
khoâng gian giöõa caùc vuøng trong
nöôùc tröôùc tieân seõ taêng, sau ñoù
giaûm cuøng vôùi söï phaùt trieån
So saùnh nhieàu quoác gia ôû caùc trình
ñoä phaùt trieån khaùc nhau cho thaáy
söï cheânh leäch theo khoâng gian
trong saûn phaåm vaø phuùc lôïi bình
quaân ñaàu ngöôøi coù theå giaûm vôùi
trình ñoä phaùt trieån (xem Hình 2.7).
Ñieàu naøy ñuùng vôùi haàu heát caùc
nöôùc ñang phaùt trieån quy tuï laïi ôû
phaàn doác leân trong quan heä hình
chöõ U ngöôïc giöõa phaùt trieån vaø baát
bình ñaúng theo khoâng gian—vaø vôùi
caùc nöôùc phaùt trieån quy tuï ôû phaàn
doác xuoáng cuûa hình chöõ U ngöôïc
naøy. Keát luaän naøy döïa treân hai
nguoàn thoâng tin. Nguoàn thöù nhaát
laáy töø hôn 120 cuoäc ñieàu tra hoä gia
ñình ôû hôn 80 nöôùc ñang phaùt trieån,
töø Coäng hoøa Daân chuû Coânggoâ coù
 Khoaûng caùch 141

HOÄP 2.4 Khaéc phuïc söï cheânh leäch giöõa caùc vuøng ôû Nhaät Baûn sau chieán tranh

Naêm 1970, Thuû töôùng Eisaku Sato vaø
noäi caùc ñaõ ñeà xuaát Keá hoaïch phaùt trieån
kinh teá -xaõ hoäi môùi vaø Keá hoaïch phaùt
trieån khoâng gian hôïp nhaát môùi (Shin-
Zenso). Muïc tieâu cuûa caùc keá hoaïch naøy
laø giaûi quyeát vaán ñeà cheânh leäch möùc
soáng, moät haäu quaû cuûa quaù trình phaùt
trieån taêng toác taïi caùc vuøng coâng nghieäp
xung quanh Toâkyoâ, Nagoâia, vaø OÂxaka
doïc theo bôø bieån Thaùi Bình Döông trong
nhöõng naêm ñaàu sau chieán tranh. Moät
trích ñoaïn trong Keá hoaïch Shin-Zenso
ñaõ toùm taét taàm nhìn cuûa chính phuû:
Trong haøng loaït vaán ñeà lieân quan ñeán
cheânh leäch giöõa caùc vuøng, cheânh leäch
möùc soáng laø nghieâm troïng hôn so vôùi
cheânh leäch thu nhaäp bình quaân ñaàu
ngöôøi. Töø quan ñieåm naøy, vieäc xaây döïng
caùc dòch vuï cô baûn vaø caùc theå cheá xaõ hoäi
phaûi ñöôïc ñaåy maïnh taïi caùc vuøng noâng
thoân, vaø nhöõng chính saùch môùi caàn phaûi
ñöôïc thoâng qua ñeå caûi thieän ñieàu kieän
soáng cuûa caùc vuøng xung quanh leân treân
möùc toái thieåu nhaát ñònh.
Nhöõng keá hoaïch naøy tieáp tuïc ñaàu tö
coâng vaøo caùc dòch vuï cô baûn vaø caùc theå
cheá xaõ hoäi (thí duï nhö caùc tieän ích coâng
coäng, cô sôû y teá, tröôøng hoïc) cho caùc
hôn (xem hình beân traùi, phía döôùi).
Caû ngaân saùch chung cuûa chính phuû
trung öông vaø Chöông trình Ñaàu tö vaø
Cho vay Taøi chính ñeàu laø phöông tieän ñeå
huy ñoäng caùc nguoàn taøi chính. Ngaân
saùch chung cuûa chính phuû trung öông
phaân boå caùc khoaûn trôï caáp ngaân saùch coù
muïc tieâu cho chính quyeàn ñòa phöông,
ngoaøi caùc khoaûn trôï caáp chung. Trong soá
nhöõng khoaûn trôï caáp coù muïc tieâu, moät
löôïng lôùn ñöôïc phaân boå cho ñaàu tö vaøo
caùc dòch vuï cô baûn (thí duï nhö ñöôøng
noâng thoân) vaø caùc theå cheá xaõ hoäi theo
caùc thoûa thuaän trung öông vaø ñòa phöông
cuøng laøm.
Chöông trình Ñaàu tö vaø Cho vay Taøi
chính ñaõ hình thaønh ñöôïc coâng quyõ töø
caùc nguoàn nhö laø tieát kieäm böu ñieän vaø
phí baûo hieåm löông höu coâng coäng, vaø
sau ñoù thì roùt nguoàn voán naøy vaøo ñaàu tö
Ñaàu tö vaøo dòch vuï xaõ hoäi taêng taïo ñieàu kieän cho vieäc hoäi tuï thu nhaäp
Ñaàu tö bình quaân ñaàu ngöôøi vaøo caùc dòch vuï xaõ hoäi Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi töông ñoái (toång chung = 100)
Ngaøn Yeân
120
100
Tokyo vaø Osaka
xaây döïng nhaø cöûa vaø caùc theå cheá xaõ hoäi
ñeå naâng cao phuùc lôïi cho nhöõng vuøng
keùm phaùt trieån hôn. Nhöõng chính saùch
naøy ñaõ coù hieäu quaû trong vieäc gom
thaønh caùc khoaûn ñaàu tö lôùn ñeå phoå caäp
möùc soáng cô baûn. Thu nhaäp bình quaân
ñaàu ngöôøi ñaõ hoäi tuï giöõa caùc vuøng daãn
ñaàu vaø caùc khu vöïc khaùc trong nhöõng
naêm 1970 (xem hình beân phaûi phía
döôùi). Di cö lao ñoäng töø noâng thoân tôùi
caùc ñoâ thò lôùn ñaõ dieãn ra suoát töø nhöõng
naêm 1950 vaø 1960, tuy nhieân ñeán giöõa
nhöõng naêm 1970 ñaõ giaûm bôùt.
Nguoàn: Laáy töø Keijiro Otsuka vaø Megumi Muto.
Cabinet Council 1972; Hayashi 2003; Kama-
da, Okuno, and Futagami 1998; Boä Taøi chính
2008; Nakajima 1982; Okuma 1980; Quyõ hôïp
taùc kinh teá haûi ngoaïi 1995; Vieän Nghieân cöùu
Chính saùch Ñaát ñai 2001; Sakamaki 2006.
Soá chæ soá
160
150
140 Tokyo vaø Osaka

vuøng coâng nghieäp. Nhöng cuõng ñaàu tö 80

Vaønh ñai Thaùi Bình Döông
130

theâm cho caùc vuøng keùm phaùt trieån, ñeå 60

120
110
ñaït ñöôïc ít nhaát laø möùc ñoä soáng toái thieåu Caùc khu vöïc
Vaønh ñai Thaùi Bình Döông
40 100
ôû taát caû moïi nôi. Keát quaû laø ñaàu tö vaøo keùm phaùt trieån
90
caùc dòch vuï cô baûn vaø caùc theå cheá xaõ hoäi 20
80
Caùc khu vöïc keùm phaùt trieån
ôû caùc vuøng keùm phaùt trieån ñaõ nhanh 0 70
1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1955 1960 1965 1970 1975 1980
choùng baét kòp caùc vuøng coâng nghieäp hoùa
Naêm Naêm

GDP bình quaân ñaàu ngöôøi döôùi 100
ñoâla, tôùi AÙchentina vôùi thu nhaäp
hôn 7.500 ñoâla. Nguoàn thöù hai döïa
treân caùc döõ lieäu ñòa kinh teá vôùi caùc
oâ ñaát kích thöôùc 1 kinh ñoä vaø 1 vó
ñoä cuûa 90 quoác gia traûi daøi ôû nhieàu
trình ñoä phaùt trieån khaùc nhau, töø
EÂtioâpia vôùi GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi döôùi 200 ñoâla ñeán Nhaät Baûn
vôùi con soá naøy laø 30.000 ñoâla.50
Soá lieäu ñieàu tra hoä gia ñình cho
thaáy moät lôïi ñieåm nöõa, do tieâu
142 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
duøng cuûa hoä gia ñình laø thöôùc ño
phuùc lôïi toát hôn thu nhaäp. Caùc hoä
gia ñình gioáng nhau soáng taïi caùc
vuøng khaùc nhau trong cuøng moät
nöôùc ñang phaùt trieån trung bình coù
theå coù ñeán 70% trong cheânh leäch
thu nhaäp ñôn thuaàn vì lyù do ñòa
lyù.51 Taïi Nicaragoa, moät hoä gia ñình
goàm 6 ngöôøi trong ñoù chuû hoä laø
nam giôùi, 40 tuoåi, trình ñoä hoïc vaán
trung hoïc cô sôû, thuoäc vuøng tuït haäu
cuûa Matagalpa-Jinotega tieâu duøng
baèng moät nöûa möùc tieâu duøng cuûa
moät gia ñình töông töï soáng ôû khu
vöïc tieâu duøng cao taïi Managua. ÔÛ
Canaña vaø Myõ, hoä gia ñình ôû vuøng
coù GDP bình quaân ñaàu ngöôøi thaáp
nhaát tieâu duøng ít hôn 20% so vôùi
möùc tieâu duøng cuûa hoä gia ñình
töông töï ôû vuøng coù möùc tieâu duøng
cao nhaát. Taïi Nhaät Baûn, khoaûng
caùch tieâu duøng naøy giöõa caùc hoä
Hình 2.7. So saùnh cuøng thôøi kyø giöõa caùc nöôùc cho thaáy cheânh leäch phuùc lôïi giöõa caùc
vuøng trong moät nöôùc giaûm theo söï phaùt trieån kinh teá
a. Khu vöïc thoáng keâ, vuøng thoáng keâ daân soá
Tæ leä toái ña - toái thieåu cuûa tieâu duøng
hoä gia ñình theo ñaàu ngöôøi
2,5
2,0
1,5
1,0
0 5
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (2000 USD)
Nguoàn: Öôùc tính cuûa Ngaân haøng Theá giôùi cuûa hôn 120 cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình trong suoát thaäp nieân 2000 ôû
80 quoác gia.Nguoàn: Öôùc tính cuûa Ngaân haøng Theá giôùi töø trang website: http://gecon.edu.yale, thoâng tin töø
naêm 1990.
trong caùc khu vöïc daân cö khaùc
nhau thaäm chí coøn ít hôn.
Khi caùc quoác gia phaùt trieån hôn
nöõa, nhöõng cheânh leäch phuùc lôïi chæ
do yeáu toá ñòa ñieåm cuõng daàn daàn
giaûm ñi.52 Hình thaùi naøy khoâng thay
ñoåi sau khi giöõ nguyeân dieän tích ñaát
cuûa moät nöôùc vaø soá löôïng caùc vuøng
haønh chính cuûa nöôùc ñoù. Trong soá
caùc nöôùc ñöôïc chia thaønh 5 khu vöïc,
Baênglañeùt vaø Campuchia, caû hai
nöôùc coù bình quaân GDP döôùi 300
ñoâla,53 coù cheânh leäch tieâu duøng theo
khoâng gian giöõa vuøng tieâu duøng
nhieàu nhaát vaø vuøng ít nhaát, laàn löôït
laø 89% vaø 73%. Coøn Coâloâmbia vaø
Thaùi lan (GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
khoaûng 2.000 ñoâla) thì cheânh leäch
töông töï veà tieâu duøng laø khoaûng
50%. Rieâng Canaña, (GDP bình quaân
ñaàu ngöôøi laø 20.000 ñoâla), möùc
cheânh leäch naøy döôùi 25%. Trong soá
b. Vuøng ñòa chính
1o Kinh ñoä × 1o vó ñoä
Tæ leä toái ña - toái thieåu cuûa GDP
theo ñaàu ngöôøi
8
7
6
5
4
3
2
1
0
10 0 5 10 15 20 25 30
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (2000 USD)
 Khoaûng caùch 143

caùc nöôùc côõ vöøa, cheânh leäch phuùc lôïi Baûng 2.3. Ñieàu tra hoä gia ñình vaø soá lieäu veà toång saûn phaåm ñòa phöông hình thaønh neân
theo khoâng gian cuõng theo hình thaùi moät hình thaùi möùc cheânh leäch phuùc lôïi theo khoâng gian giaûm daàn cuøng vôùi söï phaùt trieån

töông töï, giaûm daàn töø caùc nöôùc GDP bình

Cheânh leäch giöõa vuøng cao nhaát -
vuøng thaáp nhaát veà tieâu duøng cuûa
ñang phaùt trieån ñeán caùc nöôùc coâng Vuøng quaân ñaàu Soá vuøng hoä gia ñình (tæ leä möùc toái thieåu-
thoáng keâ Teân nöôùc ngöôøi thoáng keâ toái ña)
nghieäp. Cuõng coù theå thaáy hieän
Campuchia 234 5 1,89
töôïng töông töï ôû caùc nöôùc lôùn hôn
Baênglañeùt 286 5 1,73
vaø nhoû hôn (xem Baûng 2.3). Coâloâmbia 1.989 5 1,54

Caùc quoác gia taêng tröôûng nhanh

Thaùi Lan 2.109 5 1,52
AÙchentina 7.489 5 1,48
chöùng kieán söï cheânh leäch thu
Canaña 23.392 5 1,22
nhaäp theo khoâng gian ñang gia Cheânh leäch giöõa vuøng cao nhaát -
taêng GDP bình vuøng thaáp nhaát veà toång saûn phaåm
Vuøng ñòa quaân ñaàu Dieän tích bình quaân ñaàu ngöôøi (tæ leä möùc toái
Taêng tröôûng cuûa Ñoâng AÙ ñaõ vöôït chính Teân nöôùc ngöôøi ñaát(km2) thieåu-toái ña)

xa möùc taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá Philíppin 920 300.000 5,43

theá giôùi cuõng nhö möùc taêng tröôûng Ba Lan 3.099 311.888 4,63

cuûa nhöõng khu vöïc ñang phaùt trieån Niu Dilaân 11.552 267.990 3,35

khaùc. Khi chuyeån töø neàn kinh teá keá Na Uy 27.301 304.280 1,78

hoaïch hoùa sang neàn kinh teá thò Nhaät Baûn 33.280 364.600 0,35

tröôøng, caùc quoác gia Ñoâng AÂu vaø
Trung AÙ ñaõ taêng tröôûng nhanh hôn
caû möùc taêng tröôûng cuûa toaøn theá
Nguoàn: Öôùc tính cheânh leäch tieâu duøng töø treân 120 cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình ñöôïc thöïc hieän trong caùc thaäp
nieân 2000 ôû 80 quoác gia. Keát quaû öôùc tính cheânh leäch toång saûn phaåm ñöôïc laáy töø döõ lieäu thoâng tin thu thaäp
naêm 1990.
Chuù thích: Öôùc tính GDP bình quaân ñaàu ngöôøi ñöôïc tính cho caùc naêm cuï theå trong caùc cuoäc ñieàu tra theo
giaù ñoâla Myõ coá ñònh naêm 2000.

giôùi (xem Hình 2.8). Cuõng gioáng

nhö giai ñoaïn ñaàu cuûa thôøi kyø phaùt
trieån ôû caùc quoác gia coâng nghieäp
hieän nay, tình hình phaùt trieån ôû
Ñoâng AÙ, Trung AÙ, vaø Ñoâng AÂu
cuõng gaây ra nhöõng cheânh leäch ngaøy
caøng lôùn. ÔÛ Ñoâng Nam AÙ, khoaûng
caùch veà thu nhaäp bình quaân ñaàu
Hình 2.8. Taêng tröôûng kinh teá taïi Ñoâng Nam AÙ vaø Ñoâng AÂu nhanh hôn
taêng tröôûng kinh teá chung cuûa theá giôùi
Toác ñoä taêng tröôûng (%)
15
Ñoâng Nam AÙ

ngöôøi giöõa nhöõng khu vöïc daãn ñaàu 10

vaø nhöõng vuøng tuït haäu lôùn hôn.
Theá Giôùi
(Xem Hình 2.9). ÔÛ Trung Quoác, 5
phaân boá GDP ñaàu ngöôøi theo Myõ Latinh
khoâng gian trong thaäp kyû vöøa qua 0
cuõng taêng (xem Hình 2.10). Taát caû
nhöõng hieän töôïng naøy ñeàu gioáng –5
vôùi nhöõng phaùt hieän cuûa chöông Ñoâng AÂu & Trung AÙ

trình nghieân cöùu UNU-WIDER. 0

–10
Cuõng nhö vaäy, ôû caùc nöôùc Ñoâng
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Naêm
AÂu vaø Trung AÙ, cheânh leäch giöõa
caùc ñòa phöông veà naêng suaát lao
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2005e .
ñoäng vaø thu nhaäp cuõng gia taêng.
144 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 2.9. Cheânh leäch veà toång saûn phaåm bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa caùc bình quaân toaøn quoác.54 Hieän töôïng
vuøng daãn ñaàu vaø vuøng tuït haäu taïi Ñoâng Nam AÙ taêng phaân hoùa naøy xaûy ra trong thôøi kyø
taùi thieát ñòa kinh teá cuûa Nga do caùc
Ñoä cheäch ngaønh coâng nghieäp quoác doanh ôû
1,2 nhöõng khu vöïc xa xoâi heûo laùnh suïp
1,1
ñoå vaø hoaït ñoäng kinh teá baét ñaàu
1,0 Vieät Nam phaûn öùng vôùi nhöõng thay ñoåi theo
0,9
khoâng gian veà tieàm naêng thò tröôøng
0,8
Thaùi Lan (xem Hoäp 2.5). Töông töï, Coäng hoaø
0,7
Seùc, Hungari, Ba Lan vaø Coäng hoaø
0,6
0,5 Inñoâneâxia Xloâvakia cuõng ñeàu chöùng kieán
0,4 cheânh leäch theo khoâng gian gia
1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005
taêng giöõa caùc vuøng mieàn ñòa
Naêm
phöông keå töø khi baét ñaàu chuyeån
Nguoàn: Hamaguchi, saép xuaát baûn. ñoåi kinh teá (xem Hình 2.11).
Caùc nöôùc Ñoâng AÙ vaø Ñoâng AÂu
döôøng nhö ñeàu naèm treân phaàn doác
Hình 2.10. Baát bình ñaúng veà toång saûn phaåm bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa leân cuûa ñöôøng chöõ U ngöôïc. Hoaït
tænh taêng maïnh taïi Trung Quoác keå töø naêm 1990 ñoäng kinh teá vaãn taäp trung vaøo
moät soá ít caùc khu vöïc daãn ñaàu
Heä soá bieán thieân ñöôïc öu ñaõi, vôùi tính hieäu quaû kinh
0,70
teá nhôø tích tuï ñaõ laøm taêng naêng
0,60 Bao goàm caùc
suaát, tieàn löông, vaø thu nhaäp bình
thaønh phoá quaân ñaàu ngöôøi. Coøn nhöõng vuøng
0,50
tuït haäu, khoâng ñuû khaû naêng hoäi
0,40
Khoâng bao goàm caùc
nhaäp vaøo neàn kinh teá quoác daân,
thaønh phoá vaãn chöa tranh thuû ñöôïc taùc ñoäng
0,30
lan toûa töø caùc khu vöïc daãn ñaàu.
0,20
1956 1964 1972 1980 1988 1996
Tính naêng ñoäng cuûa söï phaân
Naêm hoùa theo vuøng ñòa lyù ôû Ñoâng AÙ,
Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ nhìn chung
Nguoàn: Demurger vaø caùc taùc giaû 2002.
ñeàu laø “cuoäc chaïy ñua leân ñænh”.
Taát caû caùc vuøng trong moät nöôùc
Taïi Nga, thu nhaäp bình quaân ñaàu ñeàu ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu veà
ngöôøi ôû caùc vuøng tuït haäu naêm 1985 möùc löông bình quaân vaø thu nhaäp
baèng moät nöûa bình quaân toaøn quoác, hoä gia ñình, maëc duø nhöõng thaønh
coøn ôû khu vöïc daãn ñaàu laïi gaáp ñoâi töïu ñoù chuû yeáu laø taäp trung ôû
möùc bình quaân toaøn quoác. Töø ñoù nhöõng khu vöïc daãn ñaàu.55 Trong soá
cho ñeán nay, thu nhaäp bình quaân caùc tænh ngheøo nhaát Trung Quoác,
ñaàu ngöôøi ôû vuøng tuït haäu laïi giaûm toác ñoä taêng GDP bình quaân ñaàu
xuoáng chæ coøn ¼, trong khi ôû khu ngöôøi trong giai ñoaïn 1979-98 ôû
vöïc daãn ñaàu laïi taêng gaáp 5 laàn möùc mieàn Taây Nam laø 7,7%, ôû mieàn

HOÄP 2.5 Tính phi hieäu quaû theo khoâng gian vaø söï suïp ñoå cuûa Lieân Xoâ
Traùi ñaát coù nhieàu khoâng gian roäng lôùn vaø
hoang sô, song moät vaøi chính phuû laïi toán
quaù nhieàu naêng löôïng ñeå phaùt trieån
nhöõng vuøng ñaát ñoù, nhö nöôùc Nga ñaõ
töøng laøm döôùi thôøi chính quyeàn Lieân Xoâ.
Noã löïc phaùt trieån nhöõng vuøng ñaát
phía ñoâng cuûa Lieân Xoâ döôùi thôøi Xtalin laø
raát lôùn. Coâng cuoäc coâng nghieäp hoaù
cöôõng cheá vôùi noã löïc ñöa saûn xuaát sang
mieàn ñoâng vaø taïo caùc cô sôû kinh teá môùi
taïi trung taâm ñòa lyù cuûa ñaát nöôùc. Vieäc
bình quaân hoùa caùc hoaït ñoäng kinh teá
(ñaëc bieät laø coâng nghieäp) treân toaøn nöôùc
Nga ñöôïc xem laø moät caùch phaùt trieån
ñoàng ñeàu khaép nôi. “Taêng tröôûng coâng
nghieäp caân ñoái” ñöôïc duøng laøm khaåu
hieäu trong moät thôøi gian daøi. Vaøo thaäp
nieân 1930, caùc vuøng ñaát môùi nhaän ñöôïc
treân 50% ñaàu tö cuûa trung öông, chuû yeáu
laáy töø cuûa caûi do noâng nghieäp laøm ra.
Caùc vuøng ñaát môùi naøy ban ñaàu chæ thu
huùt voán ñaàu tö. Trong Chieán tranh Theá
giôùi laàn thöù II ñaõ xuaát hieän nhöõng taùc
ñoäng roõ reät, maëc duø nhöõng vuøng coù naêng
suaát cao nhaát laïi naèm gaàn maët traän, nhö
Uran-Vonga, nôi coù ñeán 58% soá nhaø
maùy chuyeån ñeán töø phía taây Lieân Xoâ cuõ.
Haïch toaùn veà noã löïc taäp trung hoùa coù
ñònh höôùng nhaèm traûi roäng caùc hoaït
ñoäng kinh teá thaät ñaùng buoàn. Aleáchxaây
Mints, nhaø ñòa lyù Xoâ vieát, ñaõ tuyeân truyeàn
ñaàu tö coù ñònh höôùng seõ thuùc ñaåy phaùt
trieån cho nhöõng vuøng tuït haäu vaø taïo ra
caùc thaønh phoá “töø con soá khoâng” trong
Chuyeån dòch theo khoâng gian ôû Lieân bang Nga, 1900–2000
Chæ soá/Khu vöïc 1900 1925
Soá ngöôøi lao ñoäng, trieäu ngöôøi
Soá tuyeät ñoái 1,9 2,2
Theo loaïi vuønga
Coâng nghieäp cuõb 46 61
Chaâu AÂu môùi 30 33
Phía ñoâng (thuoäc 6 6
Chaâu AÙ)
a. Tính toaùn cuûa taùc giaû döïa treân nhieàu nguoàn taøi lieäu vaø thoáng keâ khaùc nhau. b. Goàm Xanh Peâteùcbua vaø khu ngoaïi oâ, trung taâm (trong ñoù coù Nizhniy Novgorod) vaø
Trung Uran.
Khoaûng caùch
caùc keá hoaïch 5 naêm.Thöïc teá laïi coøn khaû
quan hôn: vieäc “môû ra” nhöõng vuøng
nguyeân vaät lieäu phía ñoâng laïi truøng khôùp
vôùi vieäc phaùt trieån saûn xuaát ôû phía taây.
Nhö nhaø ñòa lyù Mints ñaõ vieát, coâng cuoäc
chuyeån dòch kinh teá veà phía ñoâng ñaõ dieãn
ra ôû haàu heát toaøn boä phaàn thuoäc Chaâu
a
AÂu. Treân thöïc teá, thì taâm ñieåm kinh teá
vaø daân soá tröôùc thaäp nieân 1990 voán ñaõ
dòch chuyeån veà phía ñoâng, song chæ trong
giôùi haïn soâng Belaya taïi Bashkiria; 8
trong soá 11 khu vöïc muùi giôø cuûa Nga
naèm veà phía ñoâng con soâng Belaya.
Mieàn ñaát coâng nghieäp Xibeâri taêng tröôûng
ôû löôïng tuyeät ñoái, song tæ troïng cuûa noù
khoâng vöôït quaù 1/5 tính theo heä thoáng
giaù caû Xoâ Vieát, voán raát öu ñaõi haøng hoaù
cuoái cuøng, maëc duø tieâu toán raát nhieàu
nguyeân vaät lieäu, giao thoâng, vaø naêng
löôïng (xem baûng trong hoäp phía döôùi).
Cô sôû haï taàng xaõ hoäi cuûa Lieân Xoâ
choàng cheùo vôùi phaùt trieån coâng nghieäp.
Caùc trung taâm y teá, tröôøng hoïc, khu vui
chôi giaûi trí, caùc ñieåm vaên hoaù, khu theå
thao, vaø khu nhaø taäp theå - vôùi teân goïi laø
sotscultbyt—nhìn chung ñeàu thuoäc sôû höõu
cuûa caùc doanh nghieäp. Söï choàng cheùo
naøy ñaëc bieät thaáy roõ trong caùc coâng ty lôùn
ôû nhöõng vuøng xa xoâi heûo laùnh, nhö thaønh
phoá xuyeân luïc ñòa Noril’sk. Truyeàn thoáng
sôû höõu naøy laïi keát hôïp vôùi vieäc taùi phaân
phoái maïnh meõ ngaân quyõ, coù phaàn nghòch
lyù, giöõa caùc ban boä thuoäc vuøng vaø khu vöïc.
Lôïi nhuaän ñöôïc giao noäp cho nhaø nöôùc roài
1950 1975 2000 1900
Saûn xuaát, tæ ruùp, theo giaù naêm 2000
10,8 21,4 13,3 22
Tæ leä phaàn traêm
42 40 33 50
39 41 47 33
19 19 20 17
145
laïi ñöôïc hoaøn traû - khoâng nhaát thieát phaûi
cuøng veà moät nôi - baèng haøng hoaù vaø taøi
saûn voán. Tæ troïng cuûa caùc doanh nghieäp
trong toaøn laõnh thoå lieân bang chieám tôùi
70% döôùi thôøi Xtalin vaø Breâgiônheùp. Chính
quyeàn trung öông (Sovmin) kieåm soaùt
khoâng ñeán 20% lôïi nhuaän coâng nghieäp thu
ñöôïc treân laõnh thoå Nga.
Phaân taùn coâng nghieäp, cuøng vôùi tình
traïng bieán daïng cuûa heä thoáng giaù caû vaø
cuoäc chaïy ñua vuõ trang toán keùm ñaõ laøm
caû heä thoáng Lieân Xoâ suïp ñoå. Cuoái thaäp
nieân 1980, taát thaûy ngöôøi daân vaø laõnh
ñaïo ôû moïi vuøng mieàn hay caùc nöôùc coäng
hoaø ñeàu keâu ca raèng hoï phaûi chòu ñöïng
nhieàu nghóa vuï naëng neà treân maûnh ñaát
“ñeå nuoâi soáng keû khaùc” maø thoâi. Khaåu
hieäu khozraschet (töï haïch toaùn kinh teá
vaø töï chi traû) theo vuøng chaúng maáy choác
thaønh chính saùch ly khai chính trò vaø goùp
phaàn cho söï suïp ñoå cuûa Lieân Xoâ.
Sau khi Lieân Xoâ suïp ñoå, Lieân bang
Nga trôû neân hoäi nhaäp toát hôn vôùi thò
tröôøng theá giôùi. Nöôùc Nga boãng nhieân trôû
thaønh dö daû hôn veà nguoàn löïc nhöng
cuõng laïi thöa daân cö hôn. Vieäc ñònh giaù
laïi theo thò tröôøng giaù trò caùc nguoàn löïc
vaø taøi saûn ñaõ thu heïp hoaït ñoäng kinh teá
ôû caùc vuøng vaø cöïc xa xoâi heûo laùnh, song
tình traïng cô sôû haï taàng xuoáng caáp thì
khoâng laøm giaûm, maø, moät soá tröôøng hôïp,
coøn laøm taêng khoaûng caùch kinh teá. Caùc
dòch vuï coâng coù lieân quan ñeán coâng
nghieäp cuõng suïp ñoå vaøo thaäp nieân 1990,
1925 1950 1975 2000
37 579 4.705 4.759
Phaàn traêm (theo giaù hieän haønh)
65 68 42 32
31 27 38 40
4 5 20 28
146 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 2.5 Tính phi hieäu quaû theo khoâng gian vaø söï suïp ñoå cuûa Lieân Xoâ (tieáp)

Cheânh leäch veà saûn phaåm vuøng môû roäng

(giaù hieän haønh, phaàn traêm theo möùc bình quaân cuûa Nga)
Saûn phaåm vaät chaát môùi, 1990 Toång saûn phaåm vuøng, 2005
11 vuøng lôùn, 73 vuøng 11 vuøng lôùn, 79 vuøng
Chæ soá
550
500
450
400
350

Chæ soá 300

250 250
200 200
150 150
100 100
50 50
0 0
ad

rth

st

re

ka

a
us

als

ia

ria

ad

rth

st

re

ka

a
us

als

ia

ria

t
as

as
lg

lg
er

er
we

we
ze

ze
nt

nt
as

as
at

at
gr

gr
be

be
Ur

Ur
No

No
Vo

rE

Vo

rE
ib

ib
Ce

Ce
Vy

Vy
no

no
uc

uc
in

in
rth

rth
Si

Si
tS

tS
Fa

Fa
lin

lin
er

er
Ca

Ca
o-

o-
No

No
st

st
Ch

Ch
es

es
lg

lg
Ka

Ka
Ea

Ea
rth

rth
Vo

Vo
W

W
C.

C.
No

No
Chuù thích: Caùc ñöôøng thaúng ñöùng laø chuoãi caùc möùc giaù trò trong moät vuøng, caùc hình thoi laø giaù trò trung bình ôû moãi vuøng.

khi caùc coâng ty ñöôïc tö nhaân hoaù hoaëc
chuyeån giao nhöõng sotscultbyt cuûa mình
cho chính quyeàn thaønh phoá. Phaûi maát
moät thôøi gian döôùi thôøi toång thoáng
Yeltsin, möùc thu ngaân saùch lieân bang vaø
ngaân saùch vuøng/ñòa phöông môùi ñöôïc
caân baèng (50:50). Song, ñeán thaäp nieân
2000, luaät leä thay ñoåi öu ñaõi ngaân saùch
Lieân bang hôn (60:40, nhöng sau khi
thöïc hieän thanh toaùn nôï nöôùc ngoaøi thì tæ
leä naøy giaûm coøn 55:45). Tuy nhieân, möùc
chi ngaân saùch thì vaãn laø 50:50 vì taêng trôï
caáp cho chính quyeàn ñòa phöông.
Ngaøy nay, moái quan heä taøi chính giöõa
trung öông vaø ñòa phöông vuøng mieàn laïi
caên cöù treân cô sôû nguyeân taéc taùi phaân
phoái, maëc duø ít hôn so vôùi thôøi Lieân Xoâ.
Coâng nghieäp hieän nay döïa vaøo nhieân
lieäu vaø nguyeân vaät lieäu nhieàu hôn. Sau
nhieàu thaäp nieân thöïc hieän caùc keá hoaïch
caân ñoái, nay neàn kinh teá laïi chöùng kieán
nhöõng cheânh leäch ngaøy caøng gia taêng veà
saûn löôïng bình quaân giöõa caùc vuøng.
Hình trong hoäp cho thaáy hieän töôïng
cheânh leäch naøy trong giai ñoaïn töø 1990
ñeán naêm 2005, söû duïng caùc phöông
phaùp vaø giaù cuõ thôøi Lieân Xoâ (heä thoáng
hieän vaät) vaø toång saûn löôïng vuøng môùi
(GRP). Hai ñòa phöông ñi ñaàu vaãn khoâng
thay ñoåi, ñoù laø Tyumen oblast ôû Taây
Xibeâri vaø Maùtxcôva ôû trung taâm. Tuy
nhieân, khoaûng caùch giöõa caùc vuøng daãn
ñaàu vaø nhöõng vuøng tuït haäu thì taêng voït,
töø 5 leân 43. Vôùi phöông phaùp taùi phaân
phoái, khoaûng caùch naøy veà thu nhaäp bình
quaân ñaàu ngöôøi trong töøng vuøng vaøo
naêm 2005 laø 11. Chæ coù 20 trong soá 88
vuøng vöôït treân möùc bình quaân toång saûn
phaåm khu vöïc toaøn quoác cuûa Nga vaø chæ
coù 22 vuøng coù möùc thu nhaäp cao hôn
möùc thu nhaäp bình quaân toaøn quoác. Haàu
heát caùc vuøng ngheøo ñeàu giaûm ñöôïc
khoaûng caùch cheânh leäch veà möùc soáng
nhôø ñöôïc trôï caáp.
Phuùc lôïi ôû caùc vuøng xa xoâi heûo laùnh
ñaõ bôùt phuï thuoäc vaøo khoái kinh teá taäp
trung ôû nöôùc Nga ñöông ñaïi. Moät soá nhaø
quan saùt vaø nhaø hoaïch ñònh chính saùch
cuûa Nga cho raèng khuynh höôùng naøy vaãn
chöa phaûi laø thoaû ñaùng, tuy nhieân vaãn
chöa roõ caàn coù giaûi phaùp gì. Nhöõng tranh
caõi veà chính saùch chuû yeáu xaûy ra giöõa hai
quan ñieåm ñoái cöïc nhau: cuûng coá heä
thoáng taùi phaân phoái khaép nôi döïa treân
vieäc phaân chia lôùn hôn lôïi nhuaän töø daàu
khí, hoaëc cöôõng cheá ña daïng hoaù neàn
kinh teá vuøng döïa theo caùc hoaït ñoäng
coâng nghieäp - quaân söï, caùc saùng kieán
nghieân cöùu vaø trieån khai. Trong khi caùc
cuoäc tranh caõi vaãn coøn tieáp tuïc, thì kinh
nghieäm cuûa Nga thôøi chính quyeàn Lieân
Xoâ ñaõ mang laïi nhieàu baøi hoïc chính saùch.
Ñaëc bieät laø ñoái vôùi moät quoác gia coù dieän
tích ñaát ñai lôùn nhaát theá giôùi, nhöõng löïa
choïn chính saùch veà khoâng gian vaø hieäu
quaû cuûa nhöõng chính saùch ñoù chính laø söï
khaùc bieät giöõa ñình treä vaø tieán boä kinh teá.
Nguoàn: Andrey Treyvish.
a. Mints 1974, trang 20-54.

Trung laø 7,8%, vaø ôû mieàn Taây Baéc
laø 8,4 %.56 Taïi caùc quoác gia Ñoâng AÙ,
ñoùi ngheøo ñaõ giaûm maïnh, töø 450
trieäu ngöôøi soáng vôùi möùc thu nhaäp
1 ñoâla/ngaøy naêm 1990 giaûm xuoáng
chæ coøn 120 trieäu ngöôøi vaøo naêm
2007.57 Ñoái vôùi Ñoâng AÂu vaø Trung
AÙ, söï chuyeån bieán giöõa naêm 1998
vaø naêm 2003 coøn keøm theo möùc
giaûm 40 trieäu ngöôøi ngheøo soáng
döôùi ngöôõng 2 ñoâla/ngaøy, chuû yeáu
laø do phaàn ñoâng daân soá ngheøo
soáng ôû caùc vuøng daãn ñaàu.58
Moät soá quoác gia coù thu nhaäp
trung bình hoaëc coù neàn kinh teá
kheùp kín cuõng dieãn ra hieän töôïng
hoäi tuï möùc thu nhaäp
ÔÛ Braxin, moät quoác gia coù thu
nhaäp trung bình cao, heä soá cheäch
veà söï phaân taùn thu nhaäp tính theo
ñaàu ngöôøi cuûa caùc bang xung
quanh möùc thu nhaäp bình quaân
toaøn quoác giaûm töø 0,65 naêm 1970
xuoáng coøn 0,49 naêm 1995.59 ÔÛ
Chileâ cuõng dieãn ra söï hoäi tuï theo
khoâng gian cuûa GDP tính theo ñaàu
ngöôøi giöõa caùc ñòa phöông, töø
naêm 1996 ñeán naêm 2001, trong ñoù
GDP tính theo ñaàu ngöôøi taêng gaáp
hôn hai laàn, töø 4.270 leân 10.538
ñoâla.60 Nam Phi vôùi möùc thu nhaäp
trung bình cao cuõng coù hieän töôïng
hoäi tuï möùc thu nhaäp theo ñaàu
ngöôøi giöõa caùc thaønh phoá, thò traán
trong giai ñoaïn 1990-2000.61 Rieâng
Coâloâmbia, moät neàn kinh teá töông
ñoái kheùp kín, tæ soá GDP tính theo
ñaàu ngöôøi giöõa caùc vuøng daãn ñaàu
thuoä c departamento Santafe de
Bogota so vôùi caùc departamento
Choco giaûm töø 10 xuoáng coøn 6
Khoaûng caùch 147
Hình 2.11. Cheânh leäch thu nhaäp theo vuøng taêng khi caùc nöôùc Ñoâng AÂu
chuyeån sang kinh teá thò tröôøng
Ñoä cheäch
0.050
0.040
Coäng hoøa Seùc
0.030
Hunggari Ba Lan
0.020
0.010
Xloâvakia
0.000
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Naêm
Nguoàn: Ezcurra vaø Pascual 2007.
trong giai ñoaïn 1950-60 vaø xuoáng
coøn 3,1 vaøo naêm 1990.62
Khi thu nhaäp phaân hoùa, thì y teá
vaø giaùo duïc laïi hoäi tuï
Caùc Chæ soá Phaùt trieån Thieân nieân kyû
ñòa phöông giöõa caùc vuøng cuûa
nhieàu quoác gia ñang phaùt trieån ñaõ
hoäi tuï, do ñoù, maëc duø cheânh leäch
veà thu nhaäp vaø ñieàu kieän vaät chaát
coù taêng, nhöng phuùc lôïi cô baûn laïi
trôû neân bình ñaúng hôn. Taïi
Inñoâneâxia, heä soá cheäch veà soá naêm
ñi hoïc trung bình giöõa caùc tænh
giaûm töø 0,43 naêm 1971 xuoáng coøn
0,15 naêm 2000, heä soá cheäch veà tæ leä
ngheøo ñoùi cuõng giaûm töø 0,42 xuoáng
coøn 0,35.63 ÔÛ Thaùi Lan, khoaûng caùch
veà tæ leä töû vong ôû treû sô sinh giöõa
möùc toái thieåu vaø möùc toái ña khi so
saùnh giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vôùi
caùc vuøng tuït haäu giaûm töø 6 ñieåm
phaàn traêm naêm 1980 xuoáng coøn 0,7
64
ñieåm phaàn traêm naêm 2000, xoay
quanh tæ leä trung bình toaøn quoác laø
6/1000 (trong 1000 ca sô sinh thì chæ
148 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
coøn 6 ca töû vong). ÔÛ Vieät Nam,
khoaûng caùch veà tæ leä suy dinh
döôõng giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø
vuøng tuït haäu giaûm töø 20% naêm
1998 xuoáng coøn 15% naêm 2004,
song song vôùi tình hình caûi thieän
chung ôû taát caû caùc vuøng.65 ÔÛ Trung
Quoác, chæ soá phaùt trieån con ngöôøi
giaûm giöõa caùc naêm 1995 vaø 2003.
Möùc cheânh leäch giöõa tænh coù thaønh
tích toát nhaát (Baéc Kinh) vôùi tænh
keùm nhaát (Taây Taïng) veà chæ soá tuoåi
thoï bình quaân ñaõ giaûm töø 0,26 naêm
1995 xuoáng coøn 0,19 naêm 2003, vaø
cheânh leäch trong chæ soá phaùt trieån
con ngöôøi cuõng giaûm töø 0,50 xuoáng
coøn 0,32. Khoaûng caùch veà tæ leä
ngöôøi bieát chöõ giaûm giöõa naêm 1990
vaø naêm 2003, töø 58 xuoáng coøn 51
ñieåm phaàn traêm.66 Söï hoäi tuï phuùc
lôïi cô baûn ôû caùc quoác gia taêng
tröôûng kinh teá nhanh taïi Ñoâng AÙ
ñöôïc thu nhoû trong ví duï veà
Malayxia (xem Hình 2.12).
Rieâng caùc bang taïi Meâhicoâ, tæ leä
ngöôøi bieát chöõ ôû ngöôøi lôùn vaø tæ leä
Hình 2.12. Taïi Malayxia, söï hoäi tuï giöõa caùc vuøng veà phuùc lôïi cô baûn song haønh vôùi taêng tröôûng kinh teá
Tæ leä ngheøo ñoùi phaân hoùa tröôùc khi hoäi tuï, giai ñoaïn 1970–2002
Soá hoä gia ñình soáng döôùi ngöôõng ngheøo
80 Johor
Perak
70
Kelantan
Sarawak
60
Melaka
Pulau Pinang
50
Terengganu
40 Kuala Lumpur
Negeri Sembilan
30 Perlis
Pahang
20 Selangor
Kedah
10
Sabah
0 Malaixia
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Naêm
Nguoàn: Cô quan Keá hoaïch hoùa kinh teá cuûa Malayxia 2008.
töû vong ôû treû sô sinh taêng trong
giai 1940-2002, tuoåi thoï bình quaân
vaø tæ leä nhaäp hoïc cuõng taêng trong
giai ñoaïn 1990-2002.67 Taïi Aicaäp,
khoaûng caùch veà tæ leä nhaäp hoïc cuûa
hoïc sinh nöõ vaøo caùc tröôøng tieåu hoïc
giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø caùc vuøng
tuït haäu giaûm töø 41% naêm 1995
xuoáng coøn 25% naêm 2004. Töông
töï, cheânh leäch veà tæ leä ngöôøi bieát
chöõ vaø giôùi cuõng giaûm trong giai
ñoaïn 1986 vaø 2001.68
Söï hoäi tuï theo khoâng gian veà Chæ
soá phaùt trieån thieân nieân kyû khoâng
dieãn ra ôû taát caû caùc nöôùc. ÔÛ caùc nöôùc
Ñoâng AÙ vaø Chaâu Phi vaãn coøn thaáy
tình traïng cheânh leäch lôùn veà caùc chæ
soá naøy. Taïi AÁn Ñoä vaø Sri Lanka,
cheânh leäch giöõa caùc bang/tænh vaãn
coøn lôùn trong giai ñoaïn töø naêm 1981
ñeán naêm 199169,70 maëc duø ñaõ coù
nhöõng caûi thieän tuyeät ñoái treân toaøn
quoác cuõng nhö ôû nhöõng vuøng tuït
haäu cuûa ñaát nöôùc. Taïi Sri Lanka, ñoùi
ngheøo ôû taát caû caùc tænh ñeàu giaûm
trong khoaûng töø naêm 1991 ñeán
Hoäi tuï veà khaû naêng tieáp caän phoå caäp ñeán
ñieàu kieän veä sinh, giai ñoaïn 1987–2001
Kedah
Sabah 1987 2001
Kelantan
Sarawak
Pahang
Perak
Perlis
Terengganu
Selangor
Pulau Pinang
Melaka
N Sembilan
Johar
Malaxia
40 60 80 100
Daân soá noâng thoân coù nhaø veä sinh saïch (%)

naêm 2007, trong ñoù toác ñoä giaûm
ngheøo nhanh nhaát dieãn ra ôû tænh
daãn ñaàu ôû mieàn taây cuûa nöôùc
naøy.71 Taïi Keânia, khoaûng caùch
giöõa caùc tænh veà tæ leä ñi hoïc ôû caáp
cô sôû vaø caáp phoå thoâng vaãn coøn
lôùn, so saùnh giöõa naêm 1999 vaø
naêm 2004, song, ñieàu quan troïng
hôn caû laø ôû taát caû caùc vuøng mieàn
ñeàu coù tieán boä keå, caû nhöõng vuøng
tuït haäu phía Ñoâng Baéc.72
Khaùc bieät ñoái vôùi caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ngaøy nay
Trong cuoán Cuûa caûi cuûa caùc quoác gia,
xuaát baûn naêm 1776, Adam Smith
ñaõ vieát, “Chính do bôø bieån, vaø doïc
theo caùc bôø soâng cho pheùp giao
thoâng thuyû laø nôi caùc ngaønh saûn
xuaát khaùc nhau baét ñaàu chia nhoû
moät caùch töï nhieân vaø töï caûi tieán,
daàn daø khoâng bao laâu, sau chính
nhöõng caûi tieán ñoù töï lan roäng vaøo
nhöõng vuøng mieàn ñaát lieàn cuûa ñaát
nöôùc.”73 Nhöõng ñieàu Smith vieát
naêm 1776 coù theå aùp duïng vôùi tieán
trình phaùt trieån kinh teá hieän ñaïi
cuûa Trung Quoác theo khoâng gian.
Vaäy thì vôùi caùc nöôùc ñang phaùt
trieån hieän nay, neáu coù thì coøn ñieåm
gì khaùc?
Veà moät soá phöông dieän quan
troïng, khaùc bieät laø raát ít. Ñieåm
maáu choát trong quan ñieåm cuûa
Smith laø söï phaùt trieån kinh teá cuûa
moät quoác gia, trong nhöõng giai
ñoaïn ñaàu cuûa noù, coù xu höôùng ñi
theo nhöõng vuøng mieàn laø nhöõng
nôi mang laïi tieàm naêng tieáp caän
thò tröôøng lôùn nhaát, vaø nhôø ñoù taïo
ñieàu kieän tieáp caän ñeán nhöõng nôi
coù maät ñoä cao. Song, nhöõng ñòa
Khoaûng caùch 149
phöông caùch xa vuøng coù maät ñoä
cao, nhö caùc vuøng trong ñaát lieàn
trong ví duï cuûa Smith, coù xu
höôùng bò boû laïi phía sau. Chæ sau
naøy, trong quaù trình phaùt trieån, thì
nhöõng vuøng mieàn bò boû laïi phía
sau naøy môùi ñöôïc chia seû thaønh
quaû töø söï phaùt trieån khi dieãn ra söï
hoäi tuï chaäm chaïp theo vuøng veà
möùc soáng. Luaän ñieåm cô baûn naøy
vaãn coøn ñuùng tôùi ngaøy nay.
Tuy nhieân coù moät soá ñieåm khaùc
bieät quan troïng cho caùc quoác gia
ñang phaùt trieån hieän nay, nhö sau:
● Vôùi qui moâ mang tính hieän
töôïng cuûa thò tröôøng toaøn caàu
hieän nay, söï phaùt trieån döïa
nhieàu hôn vaøo vieäc theo ñuoåi
moät chính saùch höôùng ngoaïi
ñoàng haønh vôùi thò tröôøng khieán
caùc vuøng daãn ñaàu phaûi caïnh
tranh vaø giao thöông.
● Söï chuyeån ñoåi nhanh choùng cuûa
ñòa kinh teá noäi boä - vaø nhöõng
cheânh leäch theo khoâng gian ôû
caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän
nay - seõ coøn lôùn hôn nhieàu so
vôùi ôû caùc nöôùc coâng nghieäp
trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu phaùt
trieån cuûa caùc nöôùc naøy.
● Do phaûi maát nhieàu thôøi gian ñeå
caùc cô cheá taùi phaân phoái ñöôïc
hình thaønh vaø vöõng maïnh, tính
cô ñoäng cuûa lao ñoäng vaø söï keát
noái thò tröôøng laø nhöõng cô cheá
quan troïng ñeå caùc vuøng tuït haäu
coù theå hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá
quoác daân. Quaù trình toaøn caàu
hoaù vaø tieán boä coâng ngheä trong
giao thoâng lieân laïc coù theå taïo ra
nhieàu loaïi phöông tieän giuùp noái
150 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

lieàn khoaûng caùch kinh teá giöõa theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20.75 Song,
caùc vuøng daãn ñaàu vôùi nhöõng chieán löôïc baûo hoä ñaõ keùm hieäu quaû
vuøng tuït haäu. hôn nhieàu vaøo thôøi nay, ñaëc bieät laø
tröôùc nhöõng thaát baïi veà chính saùch
Thò tröôøng toaøn caàu quan troïng
taïi chaâu Myõ La tinh vaø chaâu Phi Haï
hôn. Do söï hoäi nhaäp lôùn hôn hieän
Xahara.
nay, thò tröôøng toaøn caàu coù vai troø
Khi moät quoác gia töông ñoái kheùp
quan troïng hôn thò tröôøng trong
kín, tieàm naêng thò tröôøng cuûa moät
nöôùc ôû baát cöù thôøi ñieåm naøo cuûa
vuøng taïi quoác gia ñoù ñöôïc quyeát
lòch söû. Tieàm naêng thò tröôøng cuûa
ñònh chuû yeáu bôûi khoaûng caùch ñeán
nhöõng vuøng daãn ñaàu ôû nhöõng nöôùc
nôi maät ñoä cao trong phaïm vi quoác
ñang phaùt trieån ngaøy nay cao hôn
gia ñoù. Nhöng khi quoác gia naøy môû
so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån thôøi kyø
cöûa, khoaûng caùch hay tieáp caän ñeán
theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20, nhôø
thò tröôøng quoác teá cuõng coù vai troø
taêng tröôûng nhanh veà thöông maïi
quan troïng, vaø nhöõng vuøng bieân
keå töø cuoái Chieán tranh Theá giôùi laàn
giôùi vaø duyeân haûi laïi coù xu höôùng
thöù II. Thöïc söï, taêng tröôûng veà
thu huùt ñöôïc nhieàu hoaït ñoäng kinh
thöông maïi ñaõ cao gaáp ñoâi möùc
teá veà mình. Söï chuyeån dòch veà cô
taêng thu nhaäp cuûa theá giôùi trong
caáu trong caùc hình thaùi thöông maïi
maáy thaäp kyû gaàn ñaây.74 Tæ troïng
coù theå laøm thay ñoåi hình daïng cuûa
cuûa thöông maïi theo GDP cuûa theá
tieàm naêng thò tröôøng taïi moät nöôùc:
giôùi hieän cao gaáp 25 laàn so vôùi naêm
nhöõng vuøng tröôùc ñaây laø phaùt trieån
1820 (xem Hình 2.13). Do ñoù, phaùt
nhaát coù leõ nhôø ñöôïc öu ñaõi veà chính
trieån theo chính saùch baûo hoä coù leõ
saùch, laïi thua thieät vaø ñi xuoáng vì
laø moät chieán löôïc hieäu quaû (neáu
khoaûng caùch cuûa nhöõng vuøng naøy
khoâng muoán noùi laø toái öu) trong
tôùi caùc vuøng daãn ñaàu môùi gia taêng.
Ñieàu naøy ñöôïc minh hoïa baèng caùc ví
duï veà Anh, Trung Quoác vaø Meâhicoâ.
Hình 2.13. Caùc quoác gia ñang phaùt trieån
Chính saùch môû cöûa coù yù nghóa quan
hieän nay ñoái maët vôùi moät theá giôùi hoäi
troïng ñoái vôùi khoaûng caùch. Tröôùc khi
nhaäp hôn
Meâhicoâ töï do hoaù thöông maïi naêm
Tæ leä phaàn traêm giöõa kim ngaïch xuaát khaåu cuûa theá giôùi 1985, thì khoaûng caùch ñeán Meâhicoâ
vôùi GDP toaøn caàu
30 Xity laø yeáu toá chính quyeát ñònh tieàm
naêng thò tröôøng cuûa vuøng. Song, khi
20 ñaõ töï do hoaù thöông maïi, khoaûng
caùch ñeán vuøng maät ñoä cao taïi Myõ
10
cuõng trôû thaønh yeáu toá quyeát ñònh
quan troïng, vaø nhöõng vuøng bieân
giôùi nhö Ciudad Juarez, Mexicali-
0
1820 1870 1900 1960 1975 2004 Calexico, Nogales, vaø Tijuana laïi
Naêm
taêng voït veà tieàm naêng thò tröôøng vaø
Nguoàn: Chase-Dunn, Kawano, vaø Bewer 2000.
taêng tröôûng, trong khi chính taïi

Meâhicoâ Xity, daân soá laïi giaûm vaø caùc
hoaït ñoäng cheá taïo laïi phaân taùn.76
ÔÛ Trung Quoác, trong thôøi kyø töï
cung töï caáp cuûa Mao Traïch Ñoâng,
caùc ngaønh coâng nghieäp naëng ñöôïc
phaùt trieån ôû nhöõng tænh noäi ñòa, caùc
tænh naøy nhaän ñöôïc 71% ñaàu tö cuûa
nhaø nöôùc trong giai ñoaïn töø naêm
1966 ñeán naêm 1970. Nhieàu xí
nghieäp taïi Thöôïng Haûi vaø caùc
thaønh phoá duyeân haûi khaùc ñöôïc
chuyeån veà caùc tænh mieàn nuùi vaø saâu
trong ñaïi luïc nhö Quaûng Chaâu, Haø
Baéc vaø Töù Xuyeân.77 Nhöng töø khi
Trung Quoác môû cöûa hôn vôùi
thöông maïi vaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi,
thì nhöõng khu vöïc duyeân haûi laïi
thònh vöôïng vì laø cöûa ngoõ cuûa
Trung Quoác vôùi caùc thò tröôøng nöôùc
ngoaøi, coøn nhieàu khu vöïc saâu beân
trong noäi ñòa Trung Quoác laïi bò
chöõng laïi. Nhöõng ngaønh saûn xuaát
ñònh höôùng xuaát khaåu (nhö may
maëc, ngaønh luyeän kim phi saét) laïi
Baûn ñoà 2.5. Caùc ngaønh xuaát khaåu taäp trung ôû vuøng duyeân haûi ñeå giaûm thieåu khoaûng caùch ra thò tröôøng theá giôùi
a. Caùc ngaønh ñònh höôùng thò tröôøng quoác teá
Ñieän töû vaø thieát bò vieãn
thoâng
Coâng cuï vaø duïng cuï ño
May maëc vaø saûn phaåm
sôïi
Da vaø saûn phaåm loâng
Nguoàn: He saép xuaát baûn.
Khoaûng caùch 151
bò phaân taùn (xem Baûn ñoà 2.5).78
Chi phí vaän taûi vaø vieãn thoâng trôû
neân quan troïng hôn. Mieàn bôø bieån
vaø tuyeán giao thoâng thuûy laø nhöõng
vò trí töï nhieân cho caùc vuøng daãn
ñaàu, vì theo thôøi cuûa Smith, vaän taûi
thuûy laø phöông tieän hieäu quaû nhaát
veà chi phí ñeå vaän chuyeån haøng hoaù
ñeán caùc thò tröôøng trong nöôùc vaø
quoác teá. Tuy nhieân, tieán boä coâng
ngheä cuõng ñaõ giaûm ñaùng keå chi phí
vaän taûi haøng hoaù vaø vieãn thoâng
(xem Chöông 6). Caùc phöông thöùc
vaän taûi môùi (khoâng döïa vaøo ñöôøng
thuûy) vaø cuoäc caùch maïnh coâng
ngheä thoâng tin ñaõ ñieàu chænh laïi
toaøn caûnh maät ñoä kinh teá.
Tieáp caän tri thöùc deã hôn. Caùc
nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy nay coù
theå taän duïng ñöôïc nhöõng lôïi theá
cuûa thò tröôøng toaøn caàu vôùi qui moâ
lôùn chöa töøng coù vaø coù theå tieáp caän
nhöõng thò tröôøng naøy deã daøng hôn
nhieàu. Ñoàng thôøi, doøng ñaàu tö tröïc
b. Caùc ngaønh coù ñònh höôùng thò tröôøng trong nöôùc
Loïc vaø luyeän daàu
Caùc saûn phaåm khoaùng
saûn ghi kim
Luyeän vaø eùp kim loaïi saét
Luyeän vaø eùp kim loaïi
ghi saét
152 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tieáp nöôùc ngoaøi lôùn hôn, taêng gaáp
ñoâi nhö thöông maïi theá giôùi, khaû
naêng tieáp caän tri thöùc ngay taïi giôùi
haïn coâng ngheä cuûa theá giôùi ñeàu
79
taêng nhanh. Ñoái vôùi nhöõng quoác
gia ñang phaùt trieån thaønh coâng nhaát
(chuû yeáu ôû khu vöïc Ñoâng AÙ), trong
nhieàu thaäp kyû gaàn ñaây, coù theå thaáy
möùc taêng tröôûng cuûa caùc nöôùc naøy,
maø chuû ñaïo laø nhöõng vuøng daãn
ñaàu, cao hôn nhieàu so vôùi möùc taêng
tröôûng tröôùc ñaây cuûa caùc quoác gia
phaùt trieån hieän nay, khi hoï ôû nhöõng
giai ñoaïn ñaàu cuûa phaùt trieån.
Vôùi möùc taêng tröôûng nhanh
choùng nhö vaäy taïi caùc vuøng daãn
ñaàu, cheânh leäch giöõa caùc vuøng ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån ngaøy nay cuõng
lôùn hôn nhieàu. Ñôn cöû Trung Quoác
chaúng haïn, nöôùc naøy coù GDP tính
theo ñaàu ngöôøi töông ñöông vôùi
möùc GDP tính theo ñaàu ngöôøi cuûa
Anh naêm 1911. Luaân Ñoân khi ñoù coù
möùc GDP tính theo ñaàu ngöôøi laø
khoaûng 1,7 laàn möùc bình quaân toaøn
quoác, trong khi Ñoâng Anglia chæ coù
möùc GDP baèng 2/3 möùc bình quaân
80
toaøn quoác maø thoâi. ÔÛ Trung Quoác
ngaøy nay, caùc con soá töông öùng laø
3,3 ñoái vôùi vuøng daãn ñaàu laø Thöôïng
Haûi vaø 1/3 ñoái vôùi vuøng tuït haäu laø
81
Quaûng Chaâu. Thöôïng Haûi coù möùc
GDP theo ñaàu ngöôøi (16.044 ñoâla),
gaàn töông ñöông vôùi möùc bình
quaân cuûa Anh naêm 1988, trong khi
ñoù Quaûng Chaâu ñaït möùc gaàn vôùi
möùc bình quaân cuûa Anh naêm 1830
82
(1.653 ñoâla).
Maëc duø vieäc so saùnh giöõa Trung
Quoác vaø Anh caàn ñöôïc xem xeùt raát
caån thaän vì nhöõng qui moâ ñòa lyù
khaùc nhau giöõa hai quoác gia naøy,
song nhöõng ñieåm cô baûn vaãn
khoâng thay ñoåi. Khi caùc cöôøng
quoác hieän nay trong thôøi kyø ñang
phaùt trieån cuûa hoï ôû theá kyû 19 vaø
ñaàu theá kyû 20, taêng tröôûng cuûa
nhöõng vuøng daãn ñaàu cuûa hoï bò haïn
cheá bôûi möùc taêng tröôûng cuûa thò
tröôøng noäi ñòa vaø giôùi haïn coâng
ngheä cuûa theá giôùi. Chính nhöõng
khoù khaên naøy ñaõ haïn cheá möùc ñoä
gia taêng cheânh leäch theo khoâng
gian trong nhöõng giai ñoaïn ñaàu
phaùt trieån cuûa caùc quoác gia naøy.
Ngöôïc laïi, vôùi caùc quoác gia ñang
phaùt trieån ngaøy nay, nhöõng khoù
khaên naøy khoâng coøn toàn taïi nöõa.
Maëc duø vieäc khoâng coøn nhöõng trôû
ngaïi neâu treân giuùp ích cho caùc quoác
gia ñang phaùt trieån hieän nay, song
nhöõng cheânh leäch tieàm taøng coù theå
coù giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø vuøng
tuït haäu trong caùc giai ñoaïn ñaàu cuûa
phaùt trieån laïi coøn lôùn hôn.
Maëc duø baát bình ñaúng veà khoâng
gian giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø tuït
haäu ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån
hieän nay seõ theo ñuùng ñöôøng chöõ U
ngöôïc, tính chaát cuûa ñöôøng cong
naøy cuõng coù ñieåm khaùc. Ñoaïn ñi
leân seõ doác hôn trong caùc giai ñoaïn
ñaàu cuûa söï phaùt trieån. Tuy vaäy, ñoái
laäp vôùi vieäc seõ xuaát hieän caùc cheânh
leäch sôùm hôn, cuõng seõ sôùm coù cô
hoäi hoäi tuï hôn giöõa caùc vuøng daãn
ñaàu vaø nhöõng vuøng tuït haäu trong
tieán trình phaùt trieån - vì coâng ngheä
thoâng tin lieân laïc hieän ñaïi cho pheùp
coù nhieàu phöông thöùc noái lieàn
khoaûng caùch giöõa vuøng daãn ñaàu vaø
vuøng tuït haäu.
Chia caét
M
aät ñoä vaø khoaûng caùch,
hai khía caïnh cuûa ñòa
kinh teá ñöôïc xem xeùt ôû
hai chöông tröôùc, coù aûnh höôûng
tôùi söï phaùt trieån cuûa caùc nöôùc vaø
caùc khu vöïc. Trong voøng hai theá
kyû qua, GDP ñaõ taêng tröôûng
khoaû n g 2,3% moã i naê m , taê n g
khoaûng 50 laàn tính theo giaù ñoâla
coá ñònh.1 Tuy nhieân taêng tröôûng
khoâng ñoàng ñeàu. Moät nöûa GDP
theá giôùi ngaøy nay ñöôïc taïo ra treân
1,5% dieän tích toaøn theá giôùi, töùc laø
töông ñöông vôùi dieän tích cuûa
nöôùc Angieâri. Dieän tích kinh teá
naøy chæ chöùa ñöôïc khoaûng 1/6 soá
daân treân theá giôùi.2
Maät ñoä cao theå hieän nhöõng lôïi
ích töï cuûng coá laãn nhau nhôø tính
chaát keà caän cuûa caùc taùc nhaân kinh
teá theo caùc caáp ñoä khoâng gian - ñòa
phöông, khu vöïc vaø quoác teá.
Khoaûng caùch cuõng coù aûnh höôûng
tôùi caùc quoác gia vaø caùc khu vöïc.
Trong voøng 50 naêm qua, cho ñeán
nay thì phaàn lôùn caùc hoaït ñoäng
kinh teá toaøn caàu ñeàu taäp trung vaøo
khu vöïc Baéc Myõ, Taây AÂu, vaø Nhaät
Baûn (xem Baûn ñoà 3.1). Ñoái vôùi caùc
saûn phaåm vaø nguoàn cung öùng, caøng
ôû gaàn nhöõng khu vöïc treân thì caøng
coù nhieàu cô hoäi hôn. Roõ raøng laø moái
töông quan giöõa khaû naêng tieáp caän
CHÖÔNG 3
thò tröôøng vaø taêng tröôûng kinh teá laø
raát chaët cheõ.
Tuy nhieân, chính söï chia caét dai
daúng giöõa caùc quoác gia - hoaëc caùc
bang ñaõ hình thaønh caùc quaù trình
ñòa kinh teá taùch rôøi nhau ñoái vôùi
caùc quoác gia vaø caùc khu vöïc. Laøn
soùng toaøn caàu hoaù gaàn ñaây ñöôïc
baét ñaàu sau Chieán tranh theá giôùi
thöù hai, gaén lieàn vôùi moät theá giôùi
khoâng bieân giôùi. Vaøo naêm 1990,
Kenichi Ohmae coù moät tuyeân boá
noåi tieáng raèng “Caùc ñöôøng bieân
giôùi thöïc teá ñaõ bieán maát haún”.3
Ñoái vôùi moät soá khu vöïc vaø moät
soá giao dòch giöõa caùc nöôùc, ñieàu
naøy laø ñuùng. Tuy nhieân, soá löôïng
ñöôøng bieân giôùi ñaõ khoâng bieán maát
maø coøn taêng gaáp 3 laàn trong voøng
50 naêm qua. Hieän nay coù khoaûng
600 ñöôøng bieân giôùi treân ñaát lieàn
giöõa caùc quoác gia (xem Hình 3.1).4
Vaø con soá naøy coøn coù theå taêng, neáu
caùc quoác gia lieân bang chia ra laøm
nhieàu nöôùc, neáu caùc daân toäc trong
moät quoác gia giaønh ñöôïc quyeàn töï
quyeát, vaø neáu moät soá trong 70 vuøng
töï trò ñoøi ñoäc laäp.5
Chöông naøy cho thaáy söï chia caét
coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán phaùt
trieån kinh teá, ñieàu kieän ñòa lyù vaø
lòch söû vaên hoaù ñoùng goùp nhö theá
naøo vaøo söï chia caét dai daúng, vaø 153
154 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Baûn ñoà 3.1. GDP toaøn caàu taäp trung vaøo moät vaøi khu vöïc treân theá giôùi,
2006
GDP, USD
(tæ USD)
12.000
6.000
3.000
1.500
500
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Ngaân haøng Theá giôùi 2009.
Hình 3.1. Soá löôïng ñöôøng bieân giôùi taêng
gaáp 3 laàn trong voøng 50 naêm qua
Soá löôïng ñöôøng bieân giôùi
700
600
500
400
300
200
100
0
1820 1840 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000
Naêm
Nguoàn: Stinnett vaø caùc taùc giaû khaùc 2002.
caùc nöôùc döïng leân raøo caûn cho caùc
moái quan heä töông taùc vôùi caùc nöôùc
laùng gieàng vaø vôùi caùc nöôùc khaùc
treân theá giôùi ra sao. Caùc neàn kinh teá
ñöôïc höôûng lôïi töø vieäc haï thaáp caùc
raøo caûn, vaø caùc nöôùc giaøu döôøng
nhö ñaõ coù raøo caûn thaáp nhaát ñoái
vôùi thöông maïi vaø tính cô ñoäng cuûa
caùc yeáu toá saûn xuaát. Caùc nöôùc ñaõ
hoäi nhaäp khu vöïc ñöôïc höôûng lôïi töø
taùc ñoäng lan toûa cuûa taêng tröôûng,
moät thò tröôøng trong nöôùc lôùn, vaø
tính kinh teá theo qui moâ trong saûn
xuaát vaø moät soá daïng dòch vuï coâng.
Trong cuøng moät khu vöïc, moät soá
neàn kinh teá ban ñaàu thònh vöôïng
nhanh hôn nhöõng neàn kinh teá khaùc,
song cuoái cuøng thì möùc soáng seõ hoäi
tuï vôùi khu vöïc maø hoï hoäi nhaäp. Vaø
trong moät theá giôùi maø caùc hoaït
ñoäng kinh teá vaø söùc mua taäp trung
vaøo moät soá khu vöïc nhaát ñònh, thì
caùc quoác gia ñaõ hoäi nhaäp toaøn caàu
seõ höôûng lôïi töø khaû naêng tieáp caän
caùc thò tröôøng ñoù vaø caùc nguoàn ñaàu
tö. Chöông naøy ñöa ra thí duï ñieån
hình cho caùc nöôùc muoán hoäi nhaäp
theo höôùng treân.
Nhöõng keát luaän chính cuûa chöông
naøy:
● Söï chia caét giöõa caùc nöôùc ñaõ laøm
cho ñöôøng bieân giôùi ñaäm ñaëc leân
giöõa caùc böôùc ñang phaùt trieån.
Bieân giôùi haïn cheá vieäc löu thoâng
haøng hoaù, voán, con ngöôøi vaø yù
töôûng. Tuy nhieân, nhöõng nöôùc
lôùn, coù thò tröôøng lôùn hôn, vaãn
coù theå phaùt trieån duø ñöôøng bieân
giôùi khoâng thay ñoåi. Nhöõng
nöôùc nhoû môùi caàn phaûi lo nhieàu
hôn. Moät soá daïng chia caét khaùc
nhö naèm saâu trong ñaát lieàn
khoâng coù ñöôøng bieån, thì naèm
ngoaøi taàm tay cuûa nhöõng nöôùc
naøy. Coù loaïi chia caét khaùc laø do
chính con ngöôøi ñaët ra. Vaø khi
caùc nöôùc phaùt trieån leân thì hoï
daàn daàn thaùo dôõ taát caû caùc loaïi
raøo caûn.
● Nhöõng vuøng kinh teá lôùn taäp trung
ôû Baéc Myõ, Taây AÂu vaø Ñoâng Baéc
AÙ. Chæ coù Ñoâng AÙ ñaõ taêng ñöôïc
ñaùng keå tæ troïng cuûa mình trong
GDP theá giôùi trong vaøi thaäp kyû
qua. Söï taäp trung hoùa toaøn caàu
nhö vaäy aûnh höôûng raát lôùn ñeán

vieãn caûnh phaùt trieån cuûa nhöõng
khu vöïc treân theá giôùi ngaøy nay
ñang tuït haäu, vaø vieäc gia taêng
khaû naêng tieáp caän cuûa nhöõng
khu vöïc naøy ñeán nhöõng thò
tröôøng lôùn keå treân cuûa theá giôùi
phaûi laø moät öu tieân trong chính
saùch phaùt trieån toaøn caàu.
● Ngay trong töøng khu vöïc treân theá
giôùi, söï phaùt trieån kinh teá coù xu
höôùng baét ñaàu baèng söï khaùc bieät
veà möùc soáng giöõa caùc nöôùc, sau ñoù
laø hoäi tuï. Nhöõng chæ soá y teá vaø
giaùo duïc cô baûn ñaõ cho thaáy coù
söï caûi thieän ôû haàu heát caùc khu
vöïc treân theá giôùi, song vaãn coù
khoaûng caùch veà thu nhaäp giöõa
caùc nöôùc giaøu nhaát vaø ngheøo
nhaát. Söï caùch bieät gia taêng giöõa
caùc nöôùc trong cuøng moät khu
vöïc seõ ñaûo ngöôïc khi caùc nöôùc
tuït haäu ñöôïc höôûng lôïi töø taùc
ñoäng lan toûa cuûa taêng tröôûng ôû
caùc nöôùc daãn ñaàu.
● Giaûi quyeát söï chia caét mang tính
khu vöïc vaø toaøn caàu giöõa caùc nöôùc
laø soáng coøn ñeå duy trì söï tieán boä.
Ñieàu naøy chæ ra taàm quan troïng
veà chính saùch cuûa vieäc taêng
cöôøng khaû naêng tieáp caän tôùi caùc
thò tröôøng theá giôùi vaø thuùc ñaåy
hoäi nhaäp khu vöïc döôùi nhieàu
hình thöùc (xem Chöông 6 vaø 9).
Ñònh nghóa söï chia caét
Bieân giôùi vaø chia caét laø hai töø
khoâng ñoàng nghóa. Ñöôøng bieân giôùi
quoác gia bao quanh nhöõng con
ngöôøi coù cuøng nhöõng ñaëc tính, taïo
ra caûm giaùc moät nôi maø mình thuoäc
veà ñoù vaø ñoùng goùp vaøo phuùc lôïi xaõ
hoäi chung. Ñöôøng bieân giôùi cuõng
Chia caét 155
taïo ra nhöõng ñôn vò haønh chính
nhaèm quaûn lí xaõ hoäi. Moät ñöôøng
bieân giôùi ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng vaø
oån ñònh seõ ñaûm baûo an ninh vaø oån
ñònh, mang laïi nhieàu lôïi ích kinh teá
to lôùn. Ngöôïc laïi, chia caét seõ xaûy ra
khi caùc ñöôøng bieân giôùi naøy khoâng
ñöôïc quaûn lyù toát. Coù raát nhieàu loaïi
chia caét, töø nhöõng haïn cheá vöøa
phaûi ñoái vôùi söï löu thoâng haøng
hoaù, voán, con ngöôøi vaø yù töôûng ñeán
chia caét saâu saéc hôn, gaây neân do
caùc tranh chaáp laõnh thoå, noäi chieán,
vaø xung ñoät giöõa caùc quoác gia. Baûn
thaân ñöôøng bieân giôùi khoâng coù toäi
tình gì. Tuy nhieân, nhöõng haäu quaû
cuûa chuùng ñoái vôùi phaùt trieån kinh
teá laø raát khaùc nhau, khi caùc quoác
gia chia caét bôûi caùc ñöôøng bieân giôùi
ñoù hoäi nhaäp vôùi nhau thaønh moät
coäng ñoàng kinh teá theo chöùc naêng
(nhö Coäng hoaø Seùc vaø Coäng hoaø
Xloâvaùckia) - hoaëc bò chia caét bôûi
xung ñoät laøm giaûm ñi khaû naêng hoäi
nhaäp (hai nöôùc EÂritôria vaø EÂtioâpia).
Döôùi laêng kính kinh teá, moät soá
ñöôøng bieân giôùi roäng hôn nhöõng
ñöôøng bieân giôùi khaùc (xem Baûn ñoà
3.2). Beà roäng hay ñoä daøy ñaëc cuûa
ñöôøng bieân giôùi ôû moät nöôùc tyû leä
thuaän vôùi toång hôïp caùc haïn cheá maø
nöôùc ñoù aùp ñaët leân doøng löu thoâng
haøng hoaù, voán, con ngöôøi vaø yù
töôûng ñoái vôùi nhöõng nöôùc khaùc.
6
Ñöôøng bieân giôùi caøng daøy thì haïn
cheá cuûa nöôùc ñoù aùp ñaët leân thöông
maïi, du lòch vaø doøng löu thoâng caùc
yeáu toá saûn xuaát caøng lôùn.
● Ñöôøng bieân giôùi kinh teá heïp ôû
Baéc Myõ, Taây AÂu, Nhaät Baûn,
OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân; daøy ôû
156 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûn ñoà 3.2. Moät soá ñöôøng bieân giôùi daøy hôn nhöõng ñöôøng bieân giôùi khaùc

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009

Chuù thích: Ñoä daøy cuûa ñöôøng bieân giôùi tyû leä thuaän vôùi thöôùc ño toång hôïp veà nhöõng haïn cheá maø moät nöôùc aùp ñaët leân doøng löu chuyeån haøng hoaù, voán, con ngöôøi vaø yù töôûng töø
caùc nöôùc khaùc. Nhöõng vuøng coù maøu ghi = khoâng coù soá lieäu ñaày ñuû.

chaâu AÙ, chaâu Phi vaø Ñoâng AÂu; ● Moät soá nöôùc coù ñöôøng bieân giôùi
vaø vöøa phaûi ôû chaâu Myõ La tinh. moûng vaây quanh bôûi nhöõng
Caùc nöôùc coù ñöôøng bieân giôùi daøy nöôùc coù nhieàu chính saùch haïn
laø nhöõng neàn kinh teá môùi noåi ôû cheá, ñieàu naøy laøm cho hoï khoù
Ñoâng AÙ vaø caùc nöôùc Haï Xahara khaên hôn trong vieäc höôûng lôïi
thuoäc chaâu Phi coù toác ñoä taêng töø ñoä môû cöûa, so vôùi nhöõng
tröôûng kinh teá heát söùc chaäm nöôùc tieáp giaùp vôùi nhöõng nöôùc
chaïp trong nhieàu thaäp kyû qua. laùng gieàng côûi môû hôn.
● Caùc ñöôøng bieân giôùi vôùi chieàu ● Ñieàu naøy coøn ñuùng vôùi nhöõng
daøy töông ñöông döôøng nhö ñaõ nöôùc naèm saâu trong luïc ñòa nhö
thu heïp laïi ñoái vôùi nhöõng nöôùc AÙcmeânia, Uganña vaø Daêmbia
lôùn. Ñieàu naøy theå hieän moät thöïc hôn laø vôùi nhöõng nöôùc ven bieån,
teá laø nhöõng nöôùc lôùn coù theå töï thoâng thoaùng hôn nhö Chileâ
vöôït ra khoûi vôùi nhöõng chính hoaëc Grudia. Traùi laïi, moät soá
nöôùc duyeân haûi laïi coù nhöõng
saùch haïn cheá khaét khe hôn.
chính saùch haïn cheá ñeán möùc coù
Nhöõng nöôùc nhoû phuï thuoäc
theå coi hoï khoâng khaùc gì nhöõng
nhieàu hôn vaøo ñoä môû cöûa ñeå
nöôùc naèm saâu trong ñaát lieàn
vöôït qua nhöõng khoù khaên vì hoï
khoâng coù bieån.
coù thò tröôøng vaø quy moâ saûn
xuaát ñeàu nhoû. So saùnh ñoä daøy cuûa ñöôøng bieân

giôùi vôùi vò theá kinh teá, coù theå khaúng
ñònh raèng nhöõng nöôùc giaøu hôn
thöôøng coù nhöõng raøo caûn bieân giôùi
thaáp hôn (xem Hình 3.2).7 Khi moät
nöôùc phaùt trieån thì coù theå taêng
cöôøng theå cheá ñeå quaûn lyù ñöôøng
bieân giôùi vaø ñieàu tieát doøng löu
chuyeån haøng hoaù vaø caùc yeáu toá saûn
xuaát. Nöôùc ñoù cuõng hoäi nhaäp nhieàu
hôn vaøo neàn kinh teá theá giôùi vaø môû
cöûa bieân giôùi ñeå höôûng lôïi töø
nhöõng moái quan heä töông taùc vôùi
caùc nöôùc khaùc, thuùc ñaåy hôn nöõa söï
phaùt trieån. Tuy nhieân, vaãn coù
nhöõng ngoaïi leä - ñoù laø nhöõng nöôùc
xuaát khaåu daàu, goàm Ghineâ Xích
Ñaïo, Gaboâng, Libi vaø AÛ Raäp Xeâuùt
(goùc cao beân phaûi Hình 3.2). Vaø
moät soá nöôùc ngheøo hôn ñaõ haï thaáp
raát nhieàu raøo caûn bieân giôùi, trong
soá ñoù coù nhöõng nöôùc khoâng coù bieån
nhö AÙcmeânia, Uganña vaø Daêmbia
cuõng nhö caùc nöôùc duyeân haûi nhö
Gambia, Grudia, Haiti, Keânia,
Mañagaxca vaø Nicaragoa (goùc döôùi
beân traùi).
Caùc nöôùc duy trì söï chia caét nhö
theá naøo?
Vieäc caùc nöôùc choïn ñoä daøy cuûa
ñöôøng bieân giôùi seõ aûnh höôûng ñeán
doøng löu thoâng haøng hoaù, voán, con
ngöôøi vaø yù töôûng. Vaø nhöõng aûnh
höôûng cuûa söï chia caét seõ thay ñoåi
khi moät nöôùc môû cöûa roäng hôn cho
nhöõng doøng löu thoâng naøy vaø haïn
cheá nhöõng doøng khaùc.
Haøng hoaù vaø dòch vuï: Ñöôøng
bieân giôùi laøm giaûm thöông maïi.
Moät nghieân cöùu tieán haønh vaøo giöõa
nhöõng naêm 1990 cho thaáy raèng,
buoân baùn giöõa caùc tænh cuûa Canaña
Chia caét 157
Hình 3.2. Caùc nöôùc giaøu döôøng nhö coù
nhöõng raøo caûn bieân giôùi thaáp hôn
GDP treân ñaàu ngöôøi (USD)
25.000
SAU
GNQ LBY
5.000 GAB
ARM
1.000 GEO
NIC
HTI KEN
250
ZMB GMB
UGA MDG
Ít Nhieàu
Caùc haïn cheá bieân giôùi
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi (xem
chuù thích 6).
Chuù thích: GDP tính theo ñaàu ngöôøi cuûa naêm 2005
tính theo giaù ñoâla naêm 2000, töø chuoãi soá lieäu ñöôïc
söû duïng ôû nhöõng phaàn tieáp theo trong chöông naøy,
ñeàu döïa treân soá lieäu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi
(2007a) vaø Maddison (2006). ARM = Acmenia, GNQ
= EÂquatorial Ghineâ, GAB= Gaboân, GMB = Giaêmbia,
GEO = Gioùoc-gia, HTI = Haiti, KEN = Keânia, LBY =
Libia, MDG = Mañagaxca, NIC = Nicaragoa, SAU =
Saudi Arabia, UGA = Uganña, ZMB = Zaêmbia.
trung bình lôùn hôn 20 laàn so vôùi
thöông maïi giöõa nhöõng tænh ñoù vôùi
nhöõng tænh ôû Myõ coù khoaûng caùch
töông ñöông. Ñieàu naøy coù nghóa laø
“ñoä daøy ñöôøng bieân giôùi” töông
ñöông vôùi vieäc taêng khoaûng caùch
thöông maïi theâm 10.500 daëm.8
Nhöõng öôùc tính gaàn ñaây cho thaáy
ñöôøng bieân giôùi laøm giaûm thöông
maïi giöõa caùc nöôùc coâng nghieäp moät
tæ leä ñaùng keå töø 20 ñeán 50%.9 Möùc
giaûm naøy coøn lôùn hôn ñoái vôùi caùc
nöôùc ñang phaùt trieån coù nhöõng raøo
caûn thöông maïi cao hôn.
Nhöõng nöôùc khuyeán khích xuaát
khaåu vaø môû cöûa cho nhaäp khaåu
haøng hoaù vaø dòch vuï thöôøng taêng
 158 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tröôûng nhanh hôn vaø giaûm ngheøo
cuõng nhanh hôn so vôùi nhöõng nöôùc
khoâng khuyeán khích xuaát khaåu. Khi
xuaát khaåu taäp trung vaøo nhöõng
ngaønh saûn xuaát söû duïng nhieàu lao
ñoäng, thöông maïi seõ laøm taêng möùc
löông cho lao ñoäng khoâng coù kyõ
naêng vaø do ñoù coù lôïi cho ngöôøi
ngheøo. Ñieàu ñoù cuõng taêng tính oån
ñònh kinh teá vó moâ, moät laàn nöõa laïi
laøm lôïi cho ngöôøi ngheøo, voán laø ñoái
töôïng deã bò toån thöông bôûi laïm
phaùt. Vaø thoâng qua caùc phaùt minh
vaø tích luyõ caùc yeáu toá saûn xuaát, noù
laøm taêng naêng suaát vaø do ñoù daãn
ñeán taêng tröôûng.10 Veà maët thöïc
nghieäm coù luùc cho thaáy moái quan
heä giöõa thöông maïi vaø taêng tröôûng
khoâng ñöôïc chaéc chaén laém.11 Tuy
nhieân, taát caû nhöõng nöôùc giaøu vaø
nhöõng neàn kinh teá môùi noåi ñeàu coù
Hình 3.3. Möùc thueá quan trung bình cao nhaát ôû Chaâu Phi, Nam AÙ vaø Taây AÙ
Ñoâng Phi
Baéc Phi
Trung Phi
Nam AÙ
Taây AÙ
Taây Phi
Ñoâng Nam AÙ vaø vuøng Thaùi Bình Döông
Nam Myõ
Trung Myõ vaø vuøng Caribeâ
Nam Phi
Caùc nöôùc thu nhaäp cao khaùc
Trung AÙ, vuøng Caùpcadô vaø Thoå Nhó Kyø
Ñoâng Baéc AÙ
Ñoâng AÂu vaø Nga
Caùc nöôùc OECD
0 5 10 15
Phaàn traêm
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2006f.
Chuù thích: Con soá naøy phaûn aùnh trung bình khoâng coù troïng soá cuûa caùc möùc thueá quan
bình quaân quoác gia.
ñònh höôùng thöông maïi maïnh meõ.
Ñoä môû veà thöông maïi cuûa moät
nöôùc ñöôïc ño baèng tyû troïng xuaát
nhaäp khaåu cuûa nöôùc ñoù trong GDP.
Tuy nhieân, moät thöôùc ño tröïc dieän
hôn laø möùc thueá quan trung bình,
möùc naøy ñaõ giaûm maïnh treân theá
giôùi töø gaàn 30% vaøo ñaàu nhöõng
naêm 1980 xuoáng coøn khoaûng 10%
naêm 2005.12 Möùc thueá quan cao
nhaát laø ôû Chaâu Phi, Nam AÙ vaø Taây
AÙ, coøn möùc thueá quan thaáp nhaát laø
cuûa nhöõng quoác gia thuoäc Toå chöùc
Hôïp taùc Kinh teá vaø Phaùt trieån
(OECD) (xem Hình 3.3). Haïn ngaïch,
trôï giaù, thueá choáng baùn phaù giaù,
caáp pheùp vaø nhöõng quy ñònh ñaëc
thuø rieâng hoaëc khoù hieåu cuõng aûnh
höôûng ñeán thöông maïi.13 Khi aùp
duïng nhöõng haøng raøo thueá quan vaø
phi thueá quan, nöôùc ngheøo seõ haïn
cheá thöông maïi nhieàu hôn nöôùc
giaøu. Hoï cuõng phaûi chòu nhöõng raøo
caûn lôùn hôn ñoái vôùi caùc maët haøng
hoï xuaát khaåu. Trung bình, nhöõng
raøo caûn phi thueá quan thöôøng
chieám hôn 2/3 toång soá nhöõng raøo
caûn thöông maïi, trong ñoù tyû leä naøy
ôû caùc nöôùc giaøu lôùn hôn nhöõng
nöôùc ngheøo.
Voán. Nhöõng haïn cheá ñoái vôùi
doøng voán trong naêm 200514 ôû caùc
nöôùc coâng nghieäp ít hôn so vôùi caùc
nöôùc ñang phaùt trieån (xem Hình
3.4) vaø nhieàu nhaát ôû Chaâu Phi,
Trung AÙ vaø Nam AÙ. Moät nghieân
cöùu thöïc nghieäm gaàn ñaây - ñöôïc
20
tieán haønh vì khuûng hoaûng taøi chính
trong nhöõng naêm 1990 - ñaõ ñöa ra
baèng chöùng xaùc ñaùng raèng toaøn caàu
hoaù taøi chính coù lôïi cho caùc nöôùc
ñang phaùt trieån vaø baûn thaân ñoä môû

taøi chính lôùn hôn khoâng phaûi laø
nguyeân nhaân laøm cho khuûng hoaûng
kinh teá khoác lieät hôn.15 Baèng vieäc
giaûm chi phí voán ôû nhöõng nöôùc
tieáp nhaän, giaûi phoùng caùc giao dòch
taøi khoaûn voán seõ laøm taêng theâm
nguoàn löïc ñeå ñaàu tö vaøo saûn xuaát.
Noù cuõng giuùp ña daïng hoaù caùc
hình thöùc ñaàu tö, nhôø ñoù maø giaûm
thieåu ruûi ro, ñoàng thôøi khuyeán
khích quaûn lyù tieàn teä hôïp lyù. Töø
naêm 1955 ñeán 2004, vieäc töï do hoaù
caùc taøi khoaûn voán ñaõ coù aûnh höôûng
tích cöïc tôùi taêng tröôûng ôû caû caùc
nöôùc phaùt trieån vaø caùc neàn kinh teá
ñang leân.16 Töï do hoaù thò tröôøng taøi
saûn (voán) ñaõ giuùp möùc taêng tröôûng
haøng naêm cuûa GDP taêng theâm moät
ñieåm phaàn traêm.17 Tuy nhieân,
nhöõng doøng nôï ngaén haïn bao goàm
caû nhöõng doøng traùi phieáu ñöôïc ñaàu
tö giaùn tieáp vaø voán vay ngaân haøng
thöông maïi, coù theå seõ cöïc kyø baát
oån. ÔÛ nhöõng nöôùc lónh vöïc taøi
chính keùm phaùt trieån, chính phuû vaø
caùc toå chöùc taøi chính coù theå seõ phaûi
ñoái maët vôùi söï gia taêng caùc khoaûn
nôï ngaén haïn do ñoù deã bò toån
thöông bôûi caùc doøng voán ruùt ra baát
thình lình.
Nhöõng lôïi ích giaùn tieáp cuûa hoäi
nhaäp toaøn caàu vaø töï do hoaù doøng
voán coù theå coøn lôùn hôn nhieàu so
vôùi nhöõng lôïi ích tröïc tieáp maø vieäc
tích luyõ voán vaø ña daïng hoaù ñaàu tö
taïo ra. Thò tröôøng thoâng thoaùng seõ
taêng cöôøng kyû luaät tieàn teä, oån ñònh
kinh teá vó moâ vaø phaùt trieån taøi
chính. Chuùng cuõng coù theå cuûng coá
caùc theå cheá vaø cô caáu quaûn trò nhaø
nöôùc. Chuùng cuõng giuùp ñaåy maïnh
hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá toaøn
Chia caét 159
caàu.18 ÔÛ nhöõng nöôùc maø thò tröôøng
vaø neàn quaûn trò nhaø nöôùc phaùt trieån
thì toaøn caàu hoaù taøi chính seõ goùp
phaàn taêng tröôûng GDP vaø taêng
naêng suaát lao ñoäng, cuõng nhö giaûm
tính deã bò toån thöông veà taøi chính.
ÔÛ nhöõng nôi thò tröôøng vaø neàn
quaûn trò nhaø nöôùc yeáu keùm, taùc
ñoäng cuûa chuùng tôùi taêng tröôûng seõ
raát mô hoà, coøn nguy cô khuûng
hoaûng taøi chính thì laïi cao.
Hình 3.4. Nhöõng haïn cheá ñoái vôùi voán cao nhaát ôû Chaâu Phi, Nam AÙ vaø
Trung AÙ
Trung Phi
Taây Phi
Ñoâng Nam AÙ
Nam Phi
Baéc Phi
Trung AÙ, vuøng Caùpcadô vaø Thoå Nhó Kyø
Ñoâng Phi
Ñoâng Nam AÙ vaø vuøng Thaùi Bình Döông
Ñoâng Baéc AÙ
Ñoâng AÂu vaø Nga
Taây AÙ
Trung Myõ vaø vuøng Caribeâ
Nam Myõ
Caùc nöôùc thu nhaäp cao khaùc
Caùc nöôùc OECD
0 20 40 60 80 100
Nhöõng haïn cheá ñoái vôùi voán
Nguoàn: Chinn vaø Ito 2006.
Con ngöôøi. Cuøng vôùi toaøn caàu
hoaù, caùc doøng di cö cuõng gia taêng,
song khoâng maïnh baèng thöông
maïi vaø caùc doøng voán. Nhöõng öôùc
tính toaøn caàu cho thaáy moãi naêm coù
11 trieäu ngöôøi di cö sang caùc nöôùc
khaùc laøm aên laâu daøi hoaëc cö truù.
Trong soá ñoù, khoaûng 3,5 trieäu laø
lao ñoäng tay ngheà thaáp, nhieàu
160 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ngöôøi di cö sang caùc nöôùc vuøng
Vònh hoaëc ñeán nhöõng nöôùc coù möùc
thu nhaäp trung bình.19 Ngöôøi ta di
cö vì nhöõng muïc ñích khaùc nhau:
muoán coù löông cao hôn, cô hoäi hoïc
taäp hoaëc chaát löôïng cuoäc soáng toát
hôn (xem Chöông 5). Nöôùc xuaát cö
thì nhaän ñöôïc nhöõng khoaûn kieàu
hoái, giaûm lao ñoäng noâng nghieäp dö
thöøa vaø höôûng lôïi töø nhöõng coâng
nhaân xuaát khaåu lao ñoäng trôû veà ñaõ
coù tay ngheà vaø moät ít voán. Nöôùc
nhaäp cö, trong ñoù nhieàu nöôùc coù
daân soá giaø vaø laâu nay thieáu lao
ñoäng, boå sung cho löïc löôïng lao
ñoäng cuûa mình baèng caùch tieáp
nhaän nhaân coâng khoâng coù tay ngheà
vaø taêng naêng suaát baèng caùch thu
huùt nhöõng ngöôøi nhaäp cö coù trình
ñoä cao.
Lôïi ích töø vieäc taêng cöôøng di cö
coù theå raát lôùn.20 Ñoái töôïng di cö
tieàm naêng seõ coøn raát lôùn khi coù söï
khaùc bieät nhieàu veà tieàn löông giöõa
caùc nöôùc giaøu vaø ngheøo. Löông cao
gaáp 3 - 4 laàn ñaõ thoâi thuùc moät
löôïng lôùn daân di cö töø chaâu AÂu
sang Baéc Myõ vaøo cuoái theá kyû thöù
19.21 Tuy nhieân, maëc duø lôïi ích tieàm
naêng nhieàu vaø luoân coù moät nguoàn
cung öùng nhaân coâng huøng haäu, haàu
heát caùc nöôùc ñeàu haïn cheá ngöôøi
nhaäp cö bôûi hoï coi ñoái töôïng naøy
coù taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán thò tröôøng
lao ñoäng trong nöôùc.
Thoâng tin mang tính so saùnh veà
caùc haïn cheá di cö laø khoâng coù saün.
Nhöng caùc nöôùc cuõng ñöa ra
nhöõng quy ñònh cho nhöõng du
khaùch ñeán thaêm ngaén haïn. Moãi
nöôùc ñeàu phaûi ñoái maët vôùi moät söï
ñaùnh ñoåi khi cho pheùp ngöôøi töø
moät soá nöôùc ñeán nöôùc mình ñeå
kinh doanh hay nghæ ngôi, trong
khi ñoù laïi ngaên caûn ngöôøi töø nöôùc
khaùc ñeán vì nhöõng lí do kinh teá,
chính trò hoaëc an ninh. Ñieàu naøy
taïo tra moät heä thoáng phöùc taïp goïi
laø “Khaû naêng tieáp caän khoâng ñoàng
ñeàu tôùi khoâng gian nöôùc ngoaøi”22
trong ñoù ñöa ra nhöõng haïn cheá
töông töï nhö ñoái vôùi nhöõng ngöôøi
muoán di cö. Cö daân cuûa nhöõng
nöôùc giaøu phaûi traûi qua ít thuû tuïc
khi laøm thò thöïc nhaäp caûnh hôn laø
cö daân töø nhöõng nöôùc ngheøo (xem
Hình 3.5). Tuy nhieân, nöôùc ngheøo
cuõng coù nhöõng haïn cheá nhaäp caûnh
ñoái vôùi cö daân cuûa nöôùc giaøu. Xuaát
caûnh cuõng phaûi bò quaûn lyù. Nhieàu
nöôùc khoâng deã gì cho daân cuûa
mình ñi sang nöôùc khaùc.23 Chi phí
laøm hoä chieáu ôû nhieàu nöôùc cao hôn
toång thu nhaäp quoác daân (GNI) bình
quaân ñaàu ngöôøi ñeán 125% vaø chi
phí cao ñoàng nghóa vôùi tæ leä ngöôøi
di cö thaáp.
YÙ töôûng. Neàn saûn xuaát cheá taùc cô
baûn söû duïng nhieàu lao ñoäng laø neàn
taûng cho nhöõng nöôùc naøo muoán caûi
thieän vaän hoäi kinh teá cuûa mình.
Tuy nhieân, muoán coù ñöôïc taêng
tröôûng lôùn hôn möùc taêng daân soá vaø
giaûm ñoùi ngheøo, moät neàn kinh teá
caàn chuyeån töø caùc hoaït ñoäng coù giaù
trò thaáp sang phaùt trieån neàn saûn
xuaát cho ra nhöõng saûn phaåm môùi
hoaëc caûi tieán, ñoù laø moät quaù trình
naâng caáp töø nöôùc coù thu nhaäp thaáp
leân nöôùc coù thu nhaäp trung bình.
Thuyeát taêng tröôûng noäi sinh nhaán
maïnh raèng nhöõng yù töôûng môùi seõ
hoã trôï giai ñoaïn quaù ñoä naøy, taïo
neân nhöõng khoaûng troáng cho pheùp

tích luyõ voán cho nhaø nöôùc vaø tö
nhaân. Trung Quoác - trong voøng hai
thaäp kyû tröôùc laø moät nöôùc coù neàn
saûn xuaát saûn phaåm cheá taïo giaù trò
thaáp vaø caùc saûn phaåm theo tieâu
chuaån - ngaøy nay xuaát khaåu caùc saûn
phaåm coâng ngheä thoâng tin vaø
truyeàn thoâng trò giaù 300 tyû ñoâ la
moãi naêm. Cho ñeán nay, haàu heát
nhöõng maët haøng xuaát khaåu ñoù ñeàu
ñöôïc laép raùp töø nhöõng chi tieát nhaäp
khaåu, caùc coâng ty nöôùc ngoaøi saùng
cheá ra coâng ngheä môùi, ñoàng thôøi
kieåm soaùt tieáp thò vaø bao tieâu saûn
phaåm, ñaõ tranh thuû ñöôïc phaàn lôùn
ñaëc lôïi trong ngaønh naøy. Trong
toång thu töø baùn leû saûn phaåm IPodr
nghe nhaïc laép raùp ôû Trung Quoác,
laõi suaát cho haõng Apple vaø caùc chi
phí baùn leû vaø phaân phoái chieám hôn
moät nöûa.24 Laép raùp vaø kieåm tra chaát
löôïng saûn phaåm chæ chieám coù 2%
doanh thu.
Töï do tieáp caän taát caû caùc loaïi
thoâng tin laø caàn thieát cho moät moâi
tröôøng khuyeán khích saùng taïo vaø
naêng suaát. Nhöõng yù töôûng vaø tri
thöùc ñöôïc truyeàn baù thoâng qua ñaàu
tö vaøo nghieân cöùu vaø trieån khai cuûa
caùc coâng ty vaø chính phuû, cuõng nhö
thoâng qua kho taøng tri thöùc toaøn
caàu coù theå tieáp caän nhö caùc aán
phaåm, baèng saùng cheá v.v…25 Chính
phuû caùc nöôùc giaøu khoâng haïn cheá
doøng löu chuyeån caùc thoâng tin
mang tính kyõ thuaät thuaàn tuyù. Tuy
nhieân, caùc nöôùc ngheøo tieáp caän raát
haïn cheá nhöõng loaïi thoâng tin naøy
do thieáu kinh phí hoaëc raøo caûn
ngoân ngöõ.
Moái quan heä giöõa doøng löu
chuyeån töï do caùc yù töôûng vaø phaùt
Chia caét 161
Hình 3.5.Coâng daân cuûa nhöõng nöôùc giaøu phaûi qua ít thuû tuïc hôn khi laøm
thò thöïc nhaäp caûnh
Khoù khaên khi ñi ra nöôùc ngoaøi: Phaàn traêm caùc nöôùc coøn duy trì cheá ñoä thò thöïc
100
80
60
40
20
0
0 20 40 60 80 100
Khoù nhaäp caûnh
Phaàn traêm caùc nöôùc coøn yeâu caàu phaûi coù thò thöïc nhaäp caûnh
Nguoàn: Neumayer 2006.
Chuù thích: caùc voøng troøn tyû leä thuaän vôùi GDP bình quaân ñaàu ngöôøi; khoâng keå tröôøng hôïp
caáp thò thöïc nhaäp caûnh taïi cöûa khaåu.
trieån kinh teá vaãn coøn töông ñoái mô
hoà vaø chöa ñöôïc nghieân cöùu ñaày
ñuû. Töï do baùo chí thöôøng giaûm
ñöôïc naïn tham nhuõng vaø naâng cao
traùch nhieäm giaûi trình ñoái vôùi coâng
chuùng.26 Moät chæ soá veà töï do baùo
chí ñöôïc toå chöùc Nhaø baùo Khoâng
bieân giôùi coâng boá haøng naêm töø naêm
2002, bao goàm töï do vaø an ninh ñöa
tin, kieåm soaùt cuûa chính phuû ñoái
vôùi thoâng tin ñaïi chuùng, haïn cheá
ñoái vôùi caùc nhaø cung caáp Internet,
vaø kieåm duyeät noäi dung.27 Coù theå
tìm thaáy caùc döõ lieäu tröïc tuyeán treân
www.rsf.org. Caùc nöôùc coâng nghieäp
162 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
phöông Taây thöôøng coù töï do hôn.
Nhieàu nöôùc thu nhaäp thaáp coù
nhieàu haïn cheá ñoái vôùi thoâng tin
ñaïi chuùng vaø Internet. Haïn cheá
nhieàu nhaát laø ôû caùc nöôùc chaâu Phi,
Ñoâng AÙ, Trung Ñoâng vaø caùc nöôùc
thuoäc Lieân Xoâ cuõ.
Moät soá daïng chia caét naèm ngoaøi
taàm kieåm soaùt cuûa töøng quoác gia
Haàu heát caùc nöôùc ñeàu töï do aán
ñònh ñoä môû cuûa mình vôùi theá giôùi
beân ngoaøi. Tuy nhieân, hoaøn caûnh
ñòa lyù vaø lòch söû taïo ra nhöõng söï
chia caét maø caùc nöôùc haàu nhö
khoâng theå hoaëc coù raát ít quyeàn
kieåm soaùt. Nhöõng söï chia caét ñoù
bao goàm vò trí naèm saâu trong ñaát
lieàn, ôû moät vò trí raát xa xoâi (ñaëc bieät
khi nöôùc ñoù nhoû), vaø nöôùc coù möùc
ñoä phaân hoùa cao veà vaên hoaù vaø saéc
Baûn ñoà 3.3. Boán möôi ba nöôùc khoâng coù ñöôøng ra bieån tröïc tieáp
Nguoàn: Nhoùm baùo caùo Ngaân haøng Theá giôùi 2009.
toäc ngay trong ñòa giôùi cuûa mình.
Nöôùc naèm saâu trong ñaát lieàn.
Treân theá giôùi coù 43 nöôùc naèm saâu
trong ñaát lieàn, bao boïc bôûi caùc quoác
gia khaùc. Naèm saâu trong ñaát lieàn
laøm giaûm taêng tröôûng ít nhaát laø
0,5%.28 Coù moät ngaïc nhieân nho nhoû
laø nhieàu nöôùc trong soá ñoù laø nhöõng
nöôùc ngheøo nhaát theá giôùi. Tuy
nhieân, naèm saâu trong ñaát lieàn baûn
thaân noù khoâng phaûi laø nguyeân
nhaân daãn ñeán ñoùi ngheøo - ví duï
nhö caùc nöôùc Boátxoanna, Luyùchx-
aêmbua vaø Thuïy Só. Vaán ñeà laø ôû choã
nöôùc ñoù naèm caïnh nhöõng nöôùc
laùng gieàng ngheøo hay ôû xa caùc thò
tröôøng.29 Hai nguyeân nhaân naøy
thöôøng ñi keøm vôùi nhau. Chaâu Phi
coù nhieàu nöôùc naèm saâu trong ñaát
lieàn nhaát vôùi 15 nöôùc, Ñoâng AÂu vaø
Trung AÙ cuõng coù tyû leä lôùn nhöõng

nöôùc naøy - khoaûng moät nöûa (xem
Baûn ñoà 3.3). ÔÛ chaâu AÙ coù Butan,
Laøo vaø Neâpan, coøn ôû chaâu Myõ La
tinh coù Boâlivia vaø Paragoay, cuõng
laø nhöõng nöôùc ngheøo.
Dieän tích cuûa moät nöôùc. Moät dieän
tích roäng thöôøng gaén lieàn vôùi
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân
phong phuù (xem Hoäp 3.3). Daân soá
HOÄP 3.1Vai troø cuûa caùc nöôùc laùng gieàng tôùi moät nöôùc: hoäi nhaäp khu vöïc vaø taùc ñoäng
lan toûa cuûa taêng tröôûng
Taùc ñoäng lan toûa cuûa taêng tröôûng qua
bieân giôùi laø moät trong nhöõng lôïi ích maø
a
hoäi nhaäp khu vöïc mang laïi. Trong moät
khoaûng khoâng gian kinh teá hoäi nhaäp cao,
vieãn caûnh taêng tröôûng laâu daøi cuûa caùc
quoác gia seõ gaén keát vôùi nhau vì thò
tröôøng cuûa caùc nöôùc laùng gieàng seõ trôû
neân deã tieáp caän hôn. Taêng tröôûng ôû caùc
quoác gia laùng gieàng seõ thuùc ñaåy taêng
tröôûng trong nöôùc, ñeán löôït noù mang laïi
lôïi ích cho caùc nöôùc laùng gieàng. Hieäu
öùng caáp soá nhaân theo khoâng gian seõ gia
taêng ích lôïi cuûa caùc chính saùch toát vaø
ñoùng goùp vaøo hoäi tuï möùc soáng.
Nhöõng con soá cho thaáy lôïi ích do taùc
ñoäng lan toûa cuûa taêng tröôûng mang laïi
Töø naêm 1970 ñeán naêm 2000, thaønh vieân
cuûa moät hieäp ñònh thöông maïi khu vöïc
chung (RTA) gaén lieàn vôùi taùc ñoäng lan
toaû cuûa taêng tröôûng töø 13,6% ñeán
15,3%, do ñoù moãi moät phaàn traêm taêng
theâm trong toác ñoä taêng tröôûng bình quaân
cuûa toaøn khoái mang laïi moät “phaàn
thöôûng taêng tröôûng” laø 0,14% boå sung
theâm vaøo taêng tröôûng trong nöôùc. Gaén
lieàn vôùi noù laø moät heä soá nhaân taêng
tröôûng theo khoâng gian töø 1,14 ñeán 1,18,
hoäi nhaäp khu vöïc laøm taêng hieäu quaû cuûa
caùc chính saùch khuyeán khích taêng tröôûng
leân töø 14 ñeán 18%.
ÔÛ chaâu AÂu vaø Ñoâng AÙ, nôi hoäi nhaäp
ñoâng seõ laø moät thò tröôøng vaø moät
löïc löôïng lao ñoäng lôùn. Ngöôïc laïi,
nhöõng nöôùc nhoû seõ khoâng coù qui
moâ, naêng löïc vaø quyõ caùc yeáu toá saûn
xuaát lôùn ñeå töï mình ñaït ñöôïc taêng
tröôûng kinh teá cao. Tuy nhieân, laø
moät nöôùc naèm saâu trong ñaát lieàn
thì dieän tích khoâng phaûi laø nhaân toá
quyeát ñònh. Caùi quyeát ñònh söï thònh
khu vöïc maïnh nhaát, lôïi ích thu ñöôïc
trong maáy thaäp kyû qua coøn lôùn hôn
nhieàu. Vì nhöõng nöôùc naøy coù möùc taêng
tröôûng maïnh töø 15,3 ñeán 17% trong
voøng töø naêm 1970 ñeán naêm 2000. Ñieàu
naøy ñoùng goùp vaøo söï hoäi tuï töø töø song
vöõng chaéc cuûa möùc soáng ôû caùc nöôùc
naøy, vôùi söï khaùc bieät giaøu ngheøo giöõa
nhöõng nöôùc giaøu nhaát vaø ngheøo nhaát
trong toå chöùc OECD thu heïp vôùi toác ñoä
trung bình töø 1,59 ñeán 1,85% moät naêm.
Theo ñoù, hieäu quaû cuûa nhöõng chính saùch
khuyeán khích taêng tröôûng trong nöôùc ñaõ
taêng theâm töø 18,1 ñeán 20%.
ÔÛ vuøng Chaâu Phi Haï Xahara, taùc
ñoäng lan toaû trung bình cuûa taêng tröôûng
yeáu hôn nhieàu, baùo hieäu möùc hoäi nhaäp
khu vöïc thaáp hôn, maëc duø coù voâ soá hieäp
ñònh thöông maïi chung. Öôùc tính taùc
ñoäng lan toaû cuûa taêng tröôûng chæ ñaït 2,9
ñeán 3,9%, cho thaáy heä soá nhaân theo
khoâng gian chæ laø 1,01 ñeán 1,04. Ñieàu naøy
cho thaáy thöïc chaát taùc ñoäng lan toaû cuûa
taêng tröôûng gaàn nhö baèng 0 khi caùc nöôùc
laùng gieàng chæ naèm keà nhau chöù khoâng
phaûi laø thaønh vieân cuûa nhöõng hieäp ñònh
thöông maïi chung. Toác ñoä taêng tröôûng
cuûa moät nöôùc thuoäc vuøng Haï Xahara noùi
chung khoâng phuï thuoäc vaøo toác ñoä taêng
tröôûng cuûa caùc nöôùc laùng gieàng.
YÙ nghóa ñoái vôùi nhöõng nöôùc naèm saâu
trong ñaát lieàn vaø nhöõng nöôùc ngheøo
Chia caét 163
taøi nguyeân ôû chaâu Phi Haï Xahara
Trong ñieàu kieän hieän nay, neáu nhöõng
nöôùc Haï Xahara giaøu taøi nguyeân luoân khôûi
saéc veà taêng tröôûng thì nhöõng nöôùc naèm
saâu trong ñaát lieàn vaø nhöõng nöôùc ngheøo
taøi nguyeân ôû Trung Phi laïi tieáp tuïc tuït haäu.
Neáu chuyeån Thuïy Só sang vò trí cuûa
nöôùc Coäng hoaø Trung Phi trong giai
ñoaïn töø naêm 1970 ñeán naêm 2000, thì thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi vaøo naêm
2000 giaûm ñi 9,3%, toån thaát GDP toång
coäng laø 334 tyû ñoâla (giaù ñoâla naêm 2000),
hoaëc 162% GDP cuûa Thuïy Só (xem hình
trong hoäp).
Neáu ñaët Thuî Syõ vaøo Chaâu Phi thì nöôùc
naøy toån thaát 334 tyû ñoâla
GDP theo ñaàu ngöôøi (constant US$, thousands)
29
28 Thuïy Syõ, thöïc teá
27
26
25
24
23
22
Neáu ñaët Thuïy Syõ vaøo Chaâu Phi
21
20
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Naêm
Nguoàn: Roberts vaø Deichmann 2008.
a. Collier vaø O’Connel saép xuaát baûn.
164 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Bieân giôùi giöõa Boâlivia vaø Chileâ - töø daøy ñang
HOÄP 3.2
moûng laïi?
Boâlivia cho ta thaáy moät neàn kinh teá
ñoäc laäp naèm saâu trong ñaát lieàn bao
xung quanh laø caùc nöôùc laùng gieàng
vaø hoäi nhaäp kinh teá coù theå giuùp nöôùc
naøy khaéc phuïc ñöôïc söï chia caét nhö
theá naøo. Sau cuoäc chieán vôùi Chileâ
cuoái theá kyû thöù 19, Boâlivia maát ñöôøng
ra bieån Thaùi Bình Döông, vaø Peâru -
ñoàng minh cuûa Boâlivia, cuõng bò Chileâ
laáy maát moät soá vuøng ñaát.
Chileâ vaø Boâlivia khoâng coù quan
heä ngoaïi giao keå töø naêm 1978, giôø
ñaây hoï ñang ñaøm phaùn noái laïi. Ñoäng
cô cuûa Chileâ laø khí ñoát töï nhieân. Töø
naêm 1995, nöôùc naøy phuï thuoäc gaàn
nhö hoaøn toaøn vaøo khí ñoát töø AÙchenti-
na, nhöng nguoàn cung bò haïn cheá do
nhu caàu gia taêng ôû AÙchentina.
ÔÛ chaâu Myõ Latinh, Boâlivia laø nöôùc
HOÄP 3.3 Lôïi ích cuûa dieän tích
Sau ñaây laø 5 lôïi ích cuûa moät nöôùc coù
dieän tích lôùn:
● Chi phí treân ñaàu ngöôøi nhoû hôn
trong vieäc cung caáp nhieàu haøng
hoaù coâng coäng nhö heä thoáng tö
phaùp hoaëc caùc söù quaùn.
● Thò tröôøng trong nöôùc lôùn hôn,
ñieàu naøy laøm taêng saûn löôïng vaø do
ñoù coù lôïi cho taêng tröôûng kinh teá.
● Coù vuøng ñeäm lôùn hôn khi gaëp
nhöõng cuù soác kinh teá - neáu moät
vuøng chuyeân veà noâng nghieäp
chaúng haïn, bò suy thoaùi, thì aûnh
höôûng cuûa noù coù theå giaûm nheï
baèng trôï caáp töø caùc vuøng khaùc vaø
coâng nhaân coù theå kieám vieäc ôû caùc
nôi khaùc trong nöôùc.
coù nguoàn döï tröõ khí ñoát lôùn nhaát. Do
vaäy, hoäi nhaäp kinh teá coù theå ñöôïc coi
laø nhaân toá giaûi quyeát caùc tranh chaáp
khu vöïc. Chileâ seõ höôûng lôïi töø vieäc
nhaäp khaåu naêng löôïng töø Boâlivia, coøn
Boâlivia seõ ñöôïc höôûng lôïi töø khaû naêng
tieáp caän toát hôn tôùi caùc caûng bieån ñeå
xuaát khaåu haøng hoaù. Peâru coù theå
cuõng tham gia vaøo moät vaøi thoaû thuaän
naøo ñoù, vì ñieàu ñoù seõ giuùp cho Peâru
coù moät tuyeán ñöôøng khaùc (maëc duø
khoâng mang tính kinh teá nhieàu) ra bôø
bieån vaø bôûi vì haønh lang xuyeân qua
Chileâ chaéc chaén seõ ñi qua moät soá
vuøng ñaát cuûa Peâru tröôùc ñaây maø hieän
nay thuoäc Chileâ.
Nguoàn: The Economist 2007, Malinowski
2007.
● Coù nhöõng chöông trình taùi phaân
phoái hieäu quaû hôn nhaèm giaûm söï
cheânh leäch veà thu nhaäp sau thueá
giöõa vuøng giaøu vaø vuøng ngheøo.
● Deã beà ñaûm baûo an ninh vì chi phí
quoác phoøng tính treân ñaàu ngöôøi
giaûm.
Moät ñieàu baát lôïi coù theå laø söï ña
daïng veà nhöõng mong muoán cuûa
ngöôøi daân vaø do ñoù daãn ñeán chi phí
ñieàu phoái cao ôû nhöõng neàn daân chuû
lôùn. Söï ña daïng cuõng gaây khoù khaên
cho vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do
haønh ñoäng taäp theå gaây ra.
Nguoàn: Alesina vaø Spolaore 2003.
vöôïng kinh teá laø khaû naêng hoäi
nhaäp kinh teá cuûa nöôùc ñoù vôùi caùc
nöôùc khaùc treân theá giôùi.30 Veà daân
soá, Luyùchxaêmbua ñöùng thöù 167
treân theá giôùi nhöng GDP bình quaân
ñaàu ngöôøi laïi cao nhaát theá giôùi. Hoäi
nhaäp ñaày ñuû vaøo Lieân minh chaâu
AÂu, khu vöïc taøi chính chuyeân moân
hoùa cao ñoä cuûa nöôùc naøy coù ñieàu
kieän ñeå hoaït ñoäng treân toaøn theá
giôùi. Nhöõng nöôùc nhoû neân uûng hoä
hoäi nhaäp kinh teá vì hoï seõ höôûng lôïi
nhieàu nhaát töø thöông maïi töï do
hôn vaø côûi môû hôn.
Treân theá giôùi, ôû nhöõng khu vöïc
hoäi nhaäp maïnh meõ hôn thì caùc
vuøng cuûa moät nöôùc seõ khoâng maáy
höùng thuù naèm trong moät nöôùc
döôùi söï laõnh ñaïo cuûa moät neàn vaên
hoaù khaùc hoaëc moät saéc toäc khaùc.
Söï phaân quyeàn ôû Anh vaø phong
traøo ly khai ôû Taây ban nha ñaõ
khaúng ñònh ñieàu naøy. Töông töï,
vieäc “taùi Bancaêng hoùa” ôû Ñoâng
nam chaâu AÂu cuøng vôùi vieäc chia
taùch caùc nöôùc thuoäc Lieân bang
Nam Tö cuõ phaàn naøo ñoù ñöôïc
khích leä bôûi khaû naêng ra nhaäp EU
cuûa nhöõng quoác gia môùi giaønh ñoäc
laäp. Tuy nhieân, nhöõng vaán ñeà
khoâng mang tính kinh teá cuõng coù
theå trôû thaønh nguyeân nhaân chính.
EÂritôria vaø Ñoâng Timo ñaõ taùch ra
khoûi nhöõng nöôùc laùng gieàng lôùn
hôn cuûa hoï (EÂtioâpia vaø Inñoâneâxia)
maø khoâng ñöôïc höôûng lôïi töø vieäc
hoäi nhaäp vaøo moät hieäp hoäi kinh teá
lôùn hôn.
Nhöng quoác gia ôû giöõa bieån. Moät
nöôùc naèm saâu trong ñaát lieàn coù theå
chòu aûnh höôûng nhö moät quoác ñaûo,
ngaên caûn ñaát nöôùc naøy höôûng lôïi töø

nguoàn cung vaø thò tröôøng cuûa
nhöõng nöôùc laùng gieàng. Nhöõng
quoác ñaûo nhoû ôû nhöõng vuøng xa xoâi
cuõng thaáy mình bò caùch ly nhö theá -
ñoù chính laø “nhöõng quoác gia naèm
giöõa bieån”. Nhöõng nöôùc naøy phaûi
chòu chi phí vaän chuyeån lôùn ñoái vôùi
haøng xuaát nhaäp khaåu, chi phí lôùn
cho naêng löôïng vaø caùc daïng ñaàu
vaøo trung gian, nhaát laø tieàn löông
vaø giaù thueâ cao. Vaán ñeà naøy ñaëc
bieät nghieâm troïng ñoái vôùi nhöõng
quoác ñaûo nhoû treân Thaùi Bình
Döông.31 Nhöõng öu ñaõi veà thöông
maïi ñeå hoã trôï hoï cho ñeán khi hoï ñuû
söùc caïnh tranh treân thò tröôøng theá
giôùi, ñaõ laøm cho hoaït ñoäng saûn
xuaát thieáu hieäu quaû vaø baát oån ñònh.
Vaø caùc doøng vieän trôï tính treân ñaàu
ngöôøi raát lôùn chæ coù nhöóng taùc
ñoäng haïn cheá tôùi khaû naêng caïnh
tranh cuûa hoï. Coù quan heä maät thieát
vôùi nhöõng nöôùc ‘ñaøn anh” giaøu coù
hôn vaø taêng cöôøng söï cô ñoäng cuûa
lao ñoäng coù theå seõ laø nhöõng giaûi
phaùp duy nhaát.32 Ngöôïc laïi, nhöõng
quoác ñaûo nhoû ôû vuøng Caribeâ coù neàn
kinh teá ña daïng hôn vaø nhôø ôû gaàn
caùc thò tröôøng giaøu coù hôn neân
ñöôïc höôûng lôïi nhieàu töø thöông
maïi vaø du lòch.
Quoác ñaûo Moârituyùt cho thaáy
chính saùch toát coù theå khaéc phuïc
ñöôïc baát lôïi veà dieän tích nhoû vaø söï
xa xoâi heûo laùnh. Hieän nay, nöôùc
naøy ñöùng thöù hai chaâu Phi veà GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi, maëc duø vuøng
ñaát chaâu Phi gaàn nhaát cuõng caùch xa
ñeán 900 km. Vò trí ñòa lyù naèm giöõa
Trung Ñoâng, Nam Phi vaø AÁn Ñoä
cho pheùp nöôùc naøy tieán haønh caùc
hoaït ñoäng xa bôø trong lónh vöïc saûn
Chia caét 165
xuaát vaø ngaân haøng cuõng nhö tranh
thuû laøm traïm döøng chaân cho khaùch
du lòch.
Söï chia caét saéc toäc vaø vaên hoaù.
Ña saéc toäc, ña ngoân ngöõ daãn ñeán
chi phí ñieàu phoái cao ñoái vôùi nhieàu
nöôùc, bôûi vì noù thöôøng theå hieän
nhöõng söï khaùc bieät veà thaùi ñoä hoaëc
lôïi ích maø chæ chính phuû trung
öông môùi coù theå ñieàu hoaø ñöôïc.
Haõy xeùt nhöõng khaùc bieät quan
ñieåm veà vaán ñeà ra nhaäp EU trong
nhöõng vuøng noùi tieáng Phaùp vaø noùi
tieáng Ñöùc cuûa Thuïy Só. Söï ña daïng
naøy cuõng coù aûnh höôûng tôùi söï di
chuyeån lao ñoäng. Ví duï, khu vöïc söû
duïng ñoàng Euroâ coù theå laø moät khu
vöïc söû duïng ñoàng tieàn chung
khoâng soâi noåi nhö moät nöôùc Myõ,
bôûi vì tính ña daïng cao hôn veà vaên
hoaù cuûa khu vöïc naøy ñaõ caûn trôû
vieäc ñieàu chænh tröôùc nhöõng cuù soác
do di cö noäi khu gaây ra. Söï ña saéc
toäc cuõng thöôøng ñöôïc gaén lieàn vôùi
xung ñoät, chi phi cao cho taêng
tröôûng kinh teá.
Coù caû daãn chöùng thöïc nghieäm
tích cöïc vaø tieâu cöïc veà taùc ñoäng
cuûa ña vaên hoaù. Söï phaân chia saéc
toäc coù quan heä nghòch bieán vôùi
chaát löôïng chính phuû vaø taêng
tröôûng kinh teá.33 Moái lieân quan
giöõa ña saéc toäc vôùi xung ñoät
thöôøng laø cöïc kyø roõ raøng ôû nhöõng
nöôùc maø moät saéc toäc ña soá naèm
döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa moät saéc
toäc thieåu soá - chaúng haïn nhö ôû
Burunñi vaø Iraéc.34 Trong haàu heát
moïi tröôøng hôïp, söï khaùc bieät veà
vaên hoaù vaø saéc toäc chöa chaéc ñaõ laø
nguyeân nhaân cuûa xung ñoät. Song
söï khaùc bieät saéc toäc laïi ñöôïc khai
166 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

thaùc cho nhöõng muïc ñích khaùc, ví nhieàu nöôùc cho thaáy söï chia caét veà
nhö nhaèm giaønh quyeàn löïc chính ngoân ngöõ coù taùc ñoäng xaáu ñeán hoaït
trò hay naém quyeàn kieåm soaùt taøi ñoäng kinh teá, moät ngoân ngöõ chung
nguyeân. Saéc toäc thöôøng töông taùc trong thöông maïi khu vöïc töø tröôùc
vôùi nhöõng maët khaùc cuûa xaõ hoäi tôùi nay laïi giuùp xoaù boû söï chia caét:
theo moät caùch phöùc taïp. Ví duï, cheá Tieáng Hinñu vaø Urñu söû duïng ôû
ñoä chuyeân cheá seõ laøm giaûm taêng phaàn lôùn khu vöïc Nam AÙ, tieáng
tröôûng ôû nhöõng nöôùc ña saéc toäc Inñoâneâxia vaø tieáng Philíppin ôû
nhieàu hôn laø ôû nhöõng nöôùc ñôn Ñoâng Nam AÙ, tieáng AÛ Raäp vaø tieáng
saéc toäc. Ba Tö ôû Trung Ñoâng, tieáng Xoahili
Söï ña daïng veà ngoân ngöõ ôû moãi ôû Ñoâng Phi vaø tieáng Hausa ôû Taây
khu vöïc moät khaùc. Cô sôû döõ lieäu Phi. Tieáng Anh, Phaùp vaø Taây ban
Ethnologue coù thoâng tin veà hôn 7.000 nha cuõng coù chöùc naêng ñoù maëc duø
ngoân ngöõ vaø caû vò trí ñòa lyù cuûa ôû nhieàu nôi chuùng chæ ñöôïc taàng lôùp
chuùng. Tính ña daïng cuûa caùc nhoùm trí thöùc thieåu soá söû duïng.
ngoân ngöõ laø raát cao ôû chaâu Phi vaø
taêng daàn khi tieán gaàn veà xích ñaïo
(xem Baûn ñoà 3.4 vaø Hình 3.6). Maëc Hình 3.6. Söï ña daïng ngoân ngöõ ôû
duø caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm ôû Chaâu Phi raát lôùn; treân toaøn caàu, caøng
gaàn xích ñaïo söï ña daïng ngoân ngöõ
caøng lôùn
Baûn ñoà 3.4. Boán möôi ba nöôùc khoâng coù ñöôøng ra bieån tröïc tieáp Vó ñoä
90
85
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
–5
–10
–15
–20
–25
–30
–35
–40
–45
–50
–55
–60
–65
–70
–75
–80
–85
–90
0 50 100 150 200 250
Ngoân ngöõ tính treân 1 trieäu km2 dieän tích ñaát ñai
Nguoàn: Heä thoáng ñoà hoaï ngoân ngöõ theá giôùi, Ethno-
Nguoàn: Heä thoáng baûn ñoà ngoân ngöõ theá giôùi, Ethonologue 2004 logue 2004.

Chi phí kinh teá do xung ñoät vaø
tranh chaáp laõnh thoå
Ñöôøng bieân giôùi kín coång cao
töôøng coù xu höôùng laøm giaûm taêng
tröôûng kinh teá. Song söï thoáng nhaát
hoaøn toaøn veà chính trò giöõa caùc
quoác gia chöa chaéc ñaõ caûi thieän caùc
hoaït ñoäng kinh teá.35 Hôïp nhaát trieät
ñeå hai quoác gia seõ coù moät aûnh
höôûng toát do dieän tích lôùn hôn,
nhöng cuõng coù moät aûnh höôûng tieâu
cöïc tôùi taêng tröôûng do thöông maïi
vôùi caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi seõ
giaûm ñi. Chæ coù vaøi tröôøng hôïp
nhaát ñònh khi caû hai quoác gia ñeàu
höôûng lôïi töø vieäc hoäi nhaäp ñaày ñuû
caû veà chính trò laãn kinh teá - thí duï
noåi baät laø Braxin vaø caùc nöôùc laùng
gieàng. Tuy nhieân, hoäi nhaäp caùc thò
tröôøng laùng gieàng vôùi nhau maø
khoâng hoäi nhaäp veà chính trò, nhìn
chung vaãn daãn ñeán taêng tröôûng
ñaùng keå ôû caùc nöôùc.
Ñöôøng bieân giôùi cuõng tieáp tuïc
laøm giaûm lôïi ích kinh teá khi söï chia
caét gia taêng do coù xung ñoät trong
nöôùc hay giöõa caùc quoác gia. Ngay
caû khi ñoù khoâng phaûi laø xung ñoät
quaân söï thì caùi giaù phaûi traû vaãn raát
ñaét. Tranh chaáp laõnh thoå ñoøi hoûi
chi phí giao dòch kinh teá quoác teá
cao, vì caùc quyeàn veà taøi saûn khoâng
ñöôïc ñaûm baûo vaø baát oån veà chính
saùch cuõng nhö phaùp lyù. Caùc moâ
hình kinh teá cho thaáy tranh chaáp
laõnh thoå giöõa AÙchentina vaø Chileâ
laøm suy giaûm thöông maïi giöõa hai
nöôùc ñeán 33 tyû ñoâla trong giai ñoaïn
töø 1950 ñeán 199536 (Simmons 2006).
Tranh chaáp quaàn ñaûo Kurin giöõa
Nga vaø Nhaät Baûn ñaõ laøm thöông
Chia caét 167
HOÄP 3.4 Nhöõng quoác gia nhaân taïo?
Vaøo naêm 1884-85 caùc cöôøng quoác coù Phi. Ñöôøng bieân giôùi nhaân taïo khoâng
thuoäc ñòa nhoùm hoïp ôû Beùclin ñeå xaùc lieân quan gì ñeán khaû naêng coù xung
ñònh bieân giôùi caùc nöôùc chaâu Phi maø ñoät cao, cho thaáy keát quaû töông töï
khoâng quan taâm laém tôùi nhöõng chia nhö moái quan heä giöõa söï ña saéc toäc
caét kinh teá hoaëc xaõ hoäi. Bieân giôùi caùc vaø xung ñoät maø Paul Collier (2007)
c
nöôùc Trung Ñoâng cuõng ñöôïc phaân ñaõ ñöa ra.
chia nhö vaäy vaøo cuoái Chieán tranh Do vaäy, ñeå traùnh nhöõng vaán ñeà
a
Theá giôùi laàn thöù nhaát. Alesina, East- kinh teá vaø chính trò lieân quan tôùi ña
erly vaø Matuszezki (2006) xaùc ñònh saéc toäc caàn phaûi coù söï thoáng nhaát
“caùc quoác gia nhaân taïo” baèng phöông vaên hoaù trong caùc quoác gia. ÔÛ chaâu
thöùc xaùc ñònh ñoä thaúng cuûa nhöõng Phi, ñieàu naøy coù nghóa laø seõ coù nhieàu
ñöôøng bieân giôùi ñoù, vaø nhöõng ñöôøng quoác gia hôn. Tuy nhieân, dieän tích
bieân ñoù coù taùch caùc saéc toäc thieåu soá nhoû heïp cuûa nhieàu quoác gia chaâu Phi
trong nöôùc ñoù ra laøm hai hay nhieàu hieän nay coù leõ laø moät vaán ñeà heát söùc
nöôùc rieâng bieät khoâng.
b
Baéc Phi, gay caán - noù khoâng cho pheùp caùc
Ñoâng Baéc AÙ vaø Nam chaâu Phi coù nöôùc ñaït ñöôïc moät quy moâ kinh teá
nhöõng ñöôøng bieân giôùi nhaân taïo beàn vöõng. Nhö ñaõ baøn trong Baùo caùo
thaúng nhaát, trong khi ñoù Nam AÙ vaø naøy, giaûi phaùp phuø hôïp nhaát ñoái vôùi
Taây Phi bò chia caét nhieàu nhaát. Ñoâng dieän tích nhoû vaø söï ña saéc toäc laø hoäi
Phi vaø Trung Phi laø nhöõng khu vöïc coù nhaäp maïnh hôn vaø ñöôøng bieân giôùi
caû hai chieàu höôùng treân. deã thoâng thöông hôn.
Nhöõng phaân tích thöïc nghieäm cho
thaáy, ñöôøng bieân giôùi nhaân taïo aûnh
höôûng xaáu ñeán söï phaùt trieån kinh teá Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
xaõ hoäi. Tuy nhieân, moái quan heä naøy a. MacMilian 2003.
giaûm ñi sau khi giöõ nguyeân bieán veà b. Alesina, Easterly vaø Matueszeski 2006.
c. Collier 2004
nguoàn goác vaø vò trí thuoäc ñòa ôû chaâu
maïi giaûm 535 tyû ñoâla trong giai
ñoaïn töø 1952 ñeán 1995. Vaø tranh
chaáp giöõa Malayxia vaø Inñoâneâxia
cuõng laøm toån thaát 11,5 tyû ñoâla
trong giai ñoaïn töø 1980 ñeán 1995.
Cuõng coù nhöõng tranh chaáp töông
töï veà haûi giôùi, trong soá ñoù chæ coù
1/3 laø giaûi quyeát ñöôïc baèng caùc
hieäp ñònh.37
Moät khi xung ñoät bieán thaønh ñoái
ñaàu quaân söï, toån thaát coøn lôùn hôn
raát nhieàu - khoâng chæ laø toån thaát veà
sinh maïng maø coøn caû veà kinh teá.
168 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Caùi giaù phaûi traû cho moät cuoäc noäi
chieán “ñaëc tröng” laø 64 tyû ñoâla vaø
toån thaát trung bình treân toaøn theá
giôùi haøng naêm laø khoaûng 100 tyû
ñoâla, cao hôn nhieàu so vôùi khoaûn
tieàn vieän trôï toaøn caàu.38 Miguel,
Satyanath vaø Sergenti (2004) ñaõ
chöùng minh raèng taùc ñoäng naøy
cuõng coù theå dieãn ra theo chieàu
ngöôïc laïi. döïa treân soá lieäu cuûa caùc
nöôùc chaâu Phi giai ñoaïn 1981-1999
vaø caùc soá lieäu veà löôïng möa ñeå
ñieàu chænh tính noäi sinh coù theå coù,
hoï ñaõ öôùc löôïng thaáy moät cuù soác
baát lôïi laøm giaûm taêng tröôûng 5% seõ
laøm xaùc suaát xaûy ra xung ñoät trong
naêm tieáp theo taêng theâm moät nöûa.
Moät cuoäc noäi chieán ôû nöôùc laùng
gieàng öôùc tính seõ laøm giaûm taêng
tröôûng cuûa nöôùc sôû taïi khoaûng
0,5%. Noù seõ buoäc caùc nöôùc laùng
gieàng taêng chi phí quaân söï leân 2%.
Ñoù laø chöa keå caùc chi phí khaùc nhö
chi phí cho doøng ngöôøi tò naïn maø
coù theå mang theo beänh taät hoaëc laøm
giaùn ñoaïn caùc tuyeán ñöôøng thöông
maïi öa thích. Cuoäc noäi chieán ôû
nöôùc Coäng hoaø Daân chuû Coâng-goâ
ñaõ ñoùng cöûa tuyeán ñöôøng soâng vaän
chuyeån goã xuaát khaåu töø nöôùc Coäng
hoaø Trung Phi.
Taäp trung hoùa kinh teá
Saûn löôïng kinh teá mang tính taäp
trung theo khoâng gian - duø tính
theo thöôùc ño naøo hay quy moâ ñòa
lyù naøo cuõng vaäy. Haõy nhìn vaøo caùc
oâ keû trong sô ñoà, 1/4 GDP cuûa theá
giôùi ñöôïc taïo ra treân 0,3% dieän tích
ñaát lieàn (töông ñöông dieän tích cuûa
nöôùc Camôrun), 1/2 GDP taïo ra
treân 1,5% vaø 9/10 treân 16% dieän
tích.39 Trung Quoác, Nhaät Baûn vaø Myõ
taïo ra khoaûng moät nöûa GDP theá
giôùi vaøo naêm 2006, vaø 15 neàn kinh
teá lôùn nhaát theá giôùi taïo ra 80% GDP.
ÔÛ giai ñoaïn ñaàu cuûa Caùch maïng
coâng nghieäp, ñaàu theá kyû thöù 19,
GDP ñaàu ngöôøi ôû nhöõng nöôùc coâng
nghieäp hieän nay khoaûng gaáp ñoâi
cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø
ñang leân ngaøy nay (xem Baûng 3.1).
Tuy nhieân, toång GDP ôû Trung Quoác
vaø AÁn Ñoä, nhöõng nöôùc coù ñoâng
daân nhaát, lôùn gaáp ñoâi GDP cuûa caùc
nöôùc G7 ngaøy nay. Vaøo giöõa theá kyû
thöù 20, caùc nöôùc G7 chieám khoaûng
hôn moät nöûa toång saûn löôïng toaøn
caàu (khoaûng 60% neáu coäng caû caùc
nöôùc coâng nghieäp phöông Taây nöõa).
Baéc Myõ vaø Nhaät Baûn taêng tröôûng
nhanh nhaát ôû möùc 3,5% vaø 2,8%
moät naêm trong khoaûng thôøi gian töø
1820 - 1998.40 Boán nöôùc chaâu AÂu
lôùn nhaát taêng tröôûng trung bình
haøng naêm khoaûng 2%, khoâng nhieàu
hôn möùc taêng tröôûng ôû chaâu Phi,
Ñoâng AÂu vaø caùc nöôùc nhoû hôn
ñang phaùt trieån ôû chaâu AÙ. Tuy nhi-
eân, trong khi taêng tröôûng GDP vöôït
taêng tröôûng daân soá laø 1,7 ñieåm ôû
caùc nöôùc G7, con soá naøy ôû Trung
Quoác vaø AÁn Ñoä laø 0,8 ñieåm vaø ôû
chaâu Phi laø 0,7 ñieåm. Trong voøng
180 naêm cho tôùi cuoái theá kyû thöù 20,
toác ñoä taêng tröôûng khaùc nhau ñaõ
chuyeån höôùng taäp trung saûn xuaát
kinh teá ñeán caùc nöôùc coâng nghieäp ôû
phía Baéc.
Söï taäp trung naøy xuaát hieän baèng
caùch naøo ?
Söï taäp trung hoùa saûn xuaát kinh teá
ôû caùc nöôùc coâng nghieäp phöông
 Chia caét 169

Baûng 3.1. Taêng tröôûng GDP vaø taêng tröôûng daân soá seõ chuyeån höôùng taäp trung cuûa saûn xuaát kinh teá (theo khu vöïc treân theá giôùi, 1820-1998)
Toác ñoä taêng Toác ñoä taêng
GDP trung bình daân soá trung Cheânh leäch giöõa toác ñoä
haøng naêm (%) bình haøng taêng tröôûng vaø toác ñoä
Tæ troïng trong GDP theá giôùi % Tæ troïng trong daân soá theá giôùi % naêm (%) taêng daân soá (taêng tröôûng
GDP bình quaân ñaàu
1820 1950 1998 1820 1950 1998 1820–1998 ngöôøi)
G7 22,7 50,9 45,5 13,4 18,1 11,6 2,6 0,9 1,7
Trung Quoác vaø AÁn Ñoä 49,0 8,7 16,5 56,7 35,9 37,5 1,6 0,7 0,8
Caùc nöôùc khaùc ôû 7,3 6,8 13,0 8,6 15,5 19,8 2,5 1,4 1,1
chaâu AÙ
Chaâu Myõ Latinh 2,0 7,9 8,7 2,0 6,6 8,6 3,0 1,8 1,2
Chaâu Phi 4,5 3,6 3,1 7,1 9,0 12,9 2,0 1,3 0,7
Ñoâng AÂu vaø Lieân 8,8 13,0 5,3 8,8 10,6 7,0 1,9 0,8 1,1
Xoâ cuõ

Nguoàn: Maddison 2006.

Chuù thích: Khoâng tính caùc nöôùc khaùc ôû Taây AÂu, OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân.

Taây ngaøy nay vaø Nhaät Baûn coù
nguoàn goác töø nhöõng caûi tieán coâng
ngheä vaø kinh teá ôû theá kyû thöù 18.
Kinh teá chaâu AÂu taêng tröôûng raát
maïnh trong thôøi kyø caùch maïng
coâng nghieäp, vôùi saûn xuaát hieän ñaïi
baét ñaàu töø nöôùc Anh ôû giöõa theá kyû
Hình 3.7- Möùc taäp trung ngaøy caøng cao
treân qui moâ toaøn caàu, sau ñoù chöõng laïi
(tæ troïng trong GDP theá giôùi theo caùc trình
ñoä GDP ñaàu ngöôøi, giai ñoaïn 1820 - 1998
tính theo giaù ñoâla quoác teá naêm 1990).
Tæ troïng phaàn traêm trong GDP toaøn caàu (haøm logarit)

thöù 18 vaø daàn daàn lan sang caùc

20 Phöông Taây
nöôùc trong luïc ñòa naøy. ÔÛ giai ñoaïn Taây AÂu (Myõ; Canada)
(EU12)
ñaàu cuûa quaù trình, Taây AÂu chæ 10

chieám chöa ñaày 20% GDP toaøn Ñoâng Baéc AÙ

5
caàu.41 Vaøo cuoái theá kyû thöù 19, noù ñaõ
(Nhaät Baûn; Haøn Quoác;
Ñaøi Loan, Trung Quoác)
chieám hôn 30% maø ¾ trong soá ñoù laø 2
cuûa 4 neàn kinh teá lôùn nhaát - Phaùp,
Ñöùc, YÙ vaø Vöông Quoác Anh (xem 1
0 5 10 15 20 25 30
Hình 3.7). GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
Möùc taêng tröôûng naøy dieãn ra (caùc ñieåm töông öùng vôùi
caùc naêm 1820, 1870, 1913, 1950, 1990 vaø 1998)
ngay caû khi coù xung ñoät thöôøng
xuyeân giöõa caùc nöôùc laùng gieàng, söï Nguoàn: Maddison 2006.

thay ñoåi lieân tuïc cuûa caùc lieân minh

vaø söï taùch, nhaäp cuûa caùc quoác gia. thoáng nhaát hoaøn toaøn ñaát nöôùc.
Vaøo ñaàu theá kyû thöù 19, nöôùc Ñöùc Ngay caû khi caùc khu vöïc kinh teá
bao goàm khoaûng 300 quoác gia rieâng cuûa chaâu AÂu coøn loã choã nhö theá thì
bieät. Noù coù 1.800 ñöôøng bieân giôùi, caùc doøng thöông maïi vaãn raát lôùn,
vôùi nöôùc Pruxia ñaõ coù taát caû 67 khu nhôø coù caùc thoaû thuaän cuïc boä vaø
vöïc thueá quan cuïc boä.42 Maõi ñeán khu vöïc. Nhöõng moái quan heä
nhöõng naêm 1870, nöôùc Ñöùc môùi thöông maïi môû roäng naøy ñaõ khích
170 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
leä coâng vieäc cuûa David Ricardo,
ngöôøi vaøo naêm 1817 ñaõ mieâu taû söï
trao ñoåi haøng deät vaø röôïu giöõa
nöôùc Anh vaø Boà Ñaøo Nha trong hoïc
thuyeát veà lôïi theá töông ñoái cuûa
mình. Coâng trình cuûa Ricardo ñaõ
khích leä hôn nöõa caùc chính phuû
tham gia töï do hoaù thöông maïi maø
ñaàu tieân laø caùc chính phuû thuoäc
Lieân hieäp Anh.
Hoäi nhaäp kinh teá chính thöùc maõi
ñeán giöõa theá kyû 20 môùi baét ñaàu.
Ñöôïc khích leä bôûi caùc muïc tieâu
chính trò cuõng nhö kinh teá, 6 quoác
gia chaâu AÂu, chieám khoaûng ¼ GDP
theá giôùi, ñaõ lieân keát laïi vôùi nhau
bôûi moät hieäp öôùc töï do hoaù thöông
maïi trong lónh vöïc than ñaù vaø saét
theùp. GDP haøng naêm taêng tröôûng
maïnh trong nhöõng naêm tieáp theo
ñaït tôùi 4,5%, vöôït raát nhieàu so vôùi
1% trong suoát 35 naêm sau Chieán
tranh theá giôùi laàn thöù nhaát. Maëc duø
tæ troïng GDP cuûa caùc nöôùc chaâu AÂu
trong GDP theá giôùi coù huït ñi moät
chuùt, kinh teá toång theå cuûa EU vaãn
chieám tæ troïng 25% nhôø vaøo vieäc
môû roäng thaønh vieân EU bao goàm 27
quoác gia nhö ngaøy nay.
Tieán boä kinh teá cuûa chaâu AÂu ñaõ
lan sang caùc nöôùc noùi tieáng Anh
nhö OÂxtraâylia, Niu Dilaân vaø Baéc
Myõ. Trong giai ñoaïn töø 1820 ñeán
cuoái theá kyû thöù 20, caùc neàn kinh teá
naøy taêng tröôûng khoaûng 3,6%, gaàn
gaáp ñoâi taêng tröôûng daân soá 1,9%, laø
do di cö nhieàu töø chaâu AÂu vaø chaâu
AÙ. Tæ troïng cuûa nhöõng nöôùc naøy
trong GDP toaøn caàu ñaõ taêng töø 2%
leân 25% trong thôøi gian ñoù, bao
goàm moät phaàn raát lôùn cuûa nöôùc Myõ
(22%). Söï gaàn guõi veà vaên hoùa vaø
moái quan heä thöông maïi gaàn guõi
daãn ñeán nhöõng caûi tieán coâng ngheä
ñöôïc nhanh choùng trao ñoåi qua Ñaïi
Taây Döông theo caû hai höôùng.
Nhaät Baûn baét ñaàu coâng nghieäp
hoaù muoän hôn nhieàu. Vaøo naêm
1820, GDP ñaàu ngöôøi cuûa nöôùc naøy
baèng moät nöûa cuûa Baéc Myõ vaø Taây
AÂu, moät tæ leä khoâng thay ñoåi cho
tôùi taän theá kyû thöù 20. Taêng tröôûng
GDP giai ñoaïn 1820-1870 laø 0,4%
moät naêm. Coâng nghieäp hoùa baét ñaàu
khôûi saéc sau thôøi kyø Chaán höng
Minh trò vaøo nhöõng naêm 1860. Tæ leä
taêng tröôûng nhanh nhaát vaøo nöûa
cuoái cuûa theá kyû 20. Trong giai ñoaïn
1950-1973, khi ñaát nöôùc naøy môû cöûa
ra neàn kinh teá theá giôùi, neàn kinh teá
Nhaät Baûn taêng tröôûng ôû möùc gaàn
10% moät naêm. Cho tôùi cuoái nhöõng
naêm 1980, GDP ñaàu ngöôøi cuûa
Nhaät Baûn ñaõ cao hôn Taây AÂu.
Phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi ñaõ laøm
gì?
Tyû troïng cuûa caùc neàn kinh teá coâng
nghieäp lôùn nhaát trong GDP theá giôùi
ñaõ giaûm ñi moät chuùt, töø 51% trong
naêm 1950 xuoáng 46% naêm 1998.43
Trong soá nhöõng neàn kinh teá ñang
leân, tyû troïng cuûa Ñoâng AÂu vaø Nga
ñaõ giaûm töø khoaûng 5% xuoáng coøn
2,4% vaøo cuoái nhöõng naêm 1980 vaø
ñaàu 1990. Tyû troïng cuûa caùc nöôùc
coâng nghieäp vaø Ñoâng AÂu coù giaûm
ñi chuû yeáu laø do söï gia taêng ôû chaâu
AÙ (xem Hình 3.8). Ñoâng Nam AÙ vaø
vuøng Thaùi Bình Döông ñaõ taêng gaáp
ñoâi tyû troïng cuûa mình leân khoaûng
1,8% vaø tyû troïng cuûa Nam AÙ trong
GDP toaøn caàu ñaõ taêng töø 1,4 leân
2,4%. Taêng tröôûng lôùn nhaát dieãn ra
 Chia caét 171

ôû Ñoâng Baéc AÙ keå töø giöõa nhöõng
naêm 1980, ñaëc bieät laø Trung Quoác
vôùi tyû troïng cuûa nöôùc naøy trong
GDP toaøn caàu taêng töø döôùi 1% leân
khoaûng 5,5%. Tyû troïng cuûa caùc
khu vöïc coøn laïi cuûa Baùo caùo Phaùt
trieån Theá giôùi 2009 vaãn cô baûn
khoâng thay ñoåi maëc duø daân soá
taêng raát nhanh.44
caûnh phaùt trieån cuûa caùc quoác gia, laø
do moái quan heä töông taùc giöõa maät
ñoä vaø khoaûng caùch treân qui moâ toaøn
caàu. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän bôûi
moái quan heä thöïc nghieäm chaët cheõ
giöõa thöông maïi vôùi tö caùch laø moät
taùc nhaân taêng tröôûng vaø hai bieán soá
xaùc ñònh moâ hình löïc huùt noåi tieáng
cuûa thöông maïi: (1) khoaûng caùch

Hình 3.8. Chæ coù tyû troïng cuûa chaâu AÙ trong GDP toaøn caàu laø taêng nhieàu töø naêm 1980
(tyû troïng trong GDP toaøn caàu cuûa caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån vaø ñang leân, theo giaù
ñoâla naêm 2000)
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ
Tyû troïng trong GDP toaøn caàu Tyû troïng trong GDP toaøn caàu Tyû troïng trong GDP toaøn caàu
Ñoâng Baéc AÙ Trung AÙ, vuøng Caùpcadô Trung Myõ vaø vuøng Caribeâ
6 Ñoâng Nam AÙ vaø 6 vaø Thoå Nhó Kyø 6 Nam Myõ
5 Thaùi Bình Döông 5 Ñoâng AÂu vaø Nga 5
4 4 4
3 3 3
2 2 2
1 1 1
0 0 0
1960 1970 1980 1990 2000 1960 1970 1980 1990 2000 1960 1970 1980 1990 2000
Naêm Naêm Naêm

Trung Ñoâng vaø Baéc Phi Nam AÙ Chaâu Phi Haï Xahara
Tyû troïng trong GDP toaøn caàu Tyû troïng trong GDP toaøn caàu Tyû troïng trong GDP toaøn caàu
6 6 6
Baéc Phi Nam AÙ Ñoâng Phi
5 5 5
Taây AÙ Trung Phi
4 4 4 Nam Phi
Taây Phi
3 3 3
2 2 2
1 1 1
0 0 0
1960 1970 1980 1990 2000 1960 1970 1980 1990 2000 1960 1970 1980 1990 2000
Naêm Naêm Naêm

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007, Maddison 2006.

Taàm quan troïng cuûa khaû naêng
tieáp caän thò truôøng. Taïi sao noù laïi
quan troïng?
Söï phaân boá saûn xuaát kinh teá toaøn
caàu aûnh höôûng raát nhieàu ñeán vieãn
giöõa hai ñoái taùc thöông maïi vaø (2)
qui moâ kinh teá ñöôïc ño baèng GDP
(xem Hoäp 3.5). Thöông maïi giaûm
cuøng khoaûng caùch vaø taêng cuøng
GDP, do ñoù baát kyø nöôùc naøo cuõng
seõ coù hoaït ñoäng thöông maïi nhieàu
172 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
hôn vôùi caùc nöôùc laân caän vaø vôùi
nhöõng nöôùc coù GDP lôùn hôn. Tuy
chi phí giao thoâng lieân laïc coù giaûm,
song taùc ñoäng laøm giaûm thöông
maïi cuûa khoaûng caùch vaãn taêng maõi
ñeán heát nöûa theá kyû tröôùc vaø keå töø
ñoù, noù vaãn duy trì ôû möùc cao ñeán
“khoù hieåu” (xem ví duï veà Braxin
trong Hình 3.9).45
Baèng chöùng thöïc nghieäm naøy coù
theå khoâng phuø hôïp laém vôùi söï gia
taêng nhanh choùng thöông maïi
ñöôøng xa giöõa Trung Quoác vaø Myõ
hoaëc giöõa Nhaät Baûn vaø chaâu AÂu
chaúng haïn. Tuy nhieân, thöông maïi
gia taêng coù theå khoâng hoaøn toaøn
phuï thuoäc vaøo vieäc caét giaûm chi phí
thöông maïi nhö nhieàu nhaø quan saùt
ñaõ ñeà xuaát. Noù bò taùc ñoäng bôûi
nhaân toá thöù hai trong moái quan heä
thöông maïi löïc huùt: saûn löôïng kinh
teá.46 GDP cuûa Trung Quoác taêng raát
nhanh, taïo ra moät löôïng xuaát khaåu
lôùn ñeán caùc thò tröôøng khaùc treân theá
giôùi vaø nhaäp khaåu haøng tieâu duøng,
Hình 3.9. Taùc ñoäng cuûa khoaûng caùch giöõa Braxin vaø caùc ñoái taùc thöông maïi vaãn raát
lôùn
1980
Thöông maïi / GDP ñoái taùc (%)
10
1.0
0.1
2.5 5 10
Khoaûng caùch (km)
Nguoàn: Quyõ Tieàn teä Quoác teá - Xu höôùng thöông maïi 2007.
caùc trang thieát bò cô baûn vaø caùc ñaàu
vaøo trung gian. Theo moät chuoãi taùc
ñoäng cuûng coá laãn nhau, thöông maïi
taêng seõ taïo ra tính kinh teá theo qui
moâ trong haï taàng cô sôû thöông maïi
vaø dòch vuï, chaúng haïn nhö nhöõng
caûng bieån hieäu quaû vaø nhöõng
ñöôøng daây vaän chuyeån coângtennô
thöôøng xuyeân. Nhöõng neàn kinh teá
lôùn vaø nhöõng nöôùc giaøu nhôø ñoù coù
theå khaéc phuïc ñöôïc khoù khaên veà
khoaûng caùch xa trong thöông maïi
baèng caùch taïo ra maät ñoä thöông
maïi daày hôn.
Phaân hoùa roài hoäi tuï
Söï phaân boá saûn löôïng kinh teá theá
giôùi theo khoâng gian theå hieän möùc
taäp trung caùc hoaït ñoäng kinh teá ban
ñaàu ôû Taây AÂu sau ñoù ôû Baéc Myõ.
Gaàn ñaây hôn, ñaõ xuaát hieän söï phaân
taùn khi ñaàu tieân laø Nhaät Baûn sau ñoù
laø caùc neàn kinh teá khaùc ôû Ñoâng AÙ,
lôùn maïnh leân. Trung Quoác vaø AÁn
Ñoä ñang laáy laïi vò trí cuûa hoï trong
2005
Thöông maïi / GDP ñoái taùc (%)
10
1.0
0.1
2.5 5 10
Khoaûng caùch (km)
 Chia caét 173

HOÄP 3.5 Tieáp caän thò tröôøng vaø thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi

Löôïng hoùa khaû naêng tieáp caän thò tröôøng
(ñoâi khi ñöôïc goïi laø tieàm naêng thò tröôøng)
khoâng chæ ñôn thuaàn ñöôïc quan taâm veà
maët lyù thuyeát. Nhöõng nghieân cöùu thöïc
nghieäm ñaõ chæ ra raèng vieäc tieáp caän thò
tröôøng vaø nhaø cung caáp coù taùc ñoäng raát
lôùn ñeán taêng tröôûng vaø thu nhaäp. Ví duï,
ruùt ngaén moät nöûa khoaûng caùch cuûa moät
quoác gia vôùi nhöõng ñoái taùc thöông maïi
seõ daãn ñeán thu nhaäp ñaàu ngöôøi taêng
25% - nhieàu hôn caû taùc ñoäng keát hôïp
giöõa vò trí ven bieån vaø caùc chính saùch
a b. Xem Mayer 2008.
thöông maïi côûi môû. Thöông maïi ñem laïi
lôïi ích cho moät ñaát nöôùc baèng caùch laøm
taêng thu nhaäp cho yeáu toá saûn xuaát (tieàn
löông) thoâng qua chi tieâu cuûa caùc baïn
haøng cho saûn phaåm maø ñaát nöôùc naøy
saûn xuaát ra. Möùc chi tieâu phaàn lôùn ñöôïc
xaùc ñònh bôûi qui moâ neàn kinh teá cuûa baïn
haøng ñoù (maät ñoä) vaø khaû naêng tieáp caän
thò tröôøng vaät lyù, maø cô baûn ñöôïc xaùc
ñònh bôûi ñoä gaàn keà vôùi baïn haøng (khoaûng
caùch) vaø taùc ñoäng cuûa ñöôøng bieân giôùi
b
(chia caét).
tröôøng taêng leân haàu nhö ôû taát caû moïi nôi
nhôø taêng tröôûng GDP toaøn caàu. Vaø ñoä
doác ngaøy caøng taêng, chöùng toû nhöõng lôïi
ích maø tieàm naêng thò tröôøng mang laïi
cuõng gia taêng - vaãn moät löôïng tieàm naêng
thò tröôøng nhö vaäy mang laïi thu nhaäp ñaàu
ngöôøi cao hôn - ít nhaát laø ñoái vôùi moät soá
quoác gia.
ÔÛ ñaây tieáp tuïc coù söï bieán thieân lôùn
veà GDP treân ñaàu ngöôøi taïi baát kyø möùc
tieàm naêng thò tröôøng naøo. Tieàm naêng thò
tröôøng cuûa nöôùc Haiti lôùn hôn cuûa Niu
Dilaân. Khoaûng caùch gaàn vôùi Myõ giuùp gia
Tieàm naêng thò tröôøng cuûa caùc nöôùc ngaøy caøng khoâng ñoàng ñeàu
1970
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi so vôùi Myõ
1.00
0.10
taêng tieàm naêng thò tröôøng cuûa nöôùc naøy,
ñieàu naøy theå hieän söï töông taùc giöõa ñoä
lôùn kinh teá vaø khoaûng caùch tôùi thò tröôøng.
ÔÛ baát kyø caáp ñoä naøo, ñoä lôùn cuûa neàn
kinh teá quyeát ñònh moät nöôùc coù theå taän
duïng lôïi theá veà khaû naêng tieáp caän thò
tröôøng nhö theá naøo. Nhöõng nöôùc giaøu
nhö OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân coù theå buø laïi
cho vò trí xa xoâi baèng moät thò tröôøng khaù
lôùn vaø naêng löïc cung öùng cao.
a. Redding vaø Venables 2004.
2003
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi so vôùi Myõ
1.00
0.10

Trong khoaûng töø naêm 1970 ñeán naêm

2003, phaân phoái thu nhaäp bình quaân ñaàu 0.01 0.01
ngöôøi traûi ra raát roäng, noù theå hieän söï baát
bình ñaúng toaøn caàu gia taêng giöõa caùc
nöôùc - nhöõng nöôùc ngheøo nhaát coù möùc 0.01 0.1 1 10 100 0.01 0.1 1 10 100
Tieàm naêng thò tröôøng so vôùi Myõ Tieàm naêng thò tröôøng so vôùi Myõ
thu nhaäp nhoû hôn nhieàu so vôùi Myõ (xem
hình trong hoäp). Phaân phoái naøy cuõng
dòch veà beân phaûi, cho thaáy tieàm naêng thò Nguoàn: Mayer 2008.

soá nhöõng nöôùc vaø khu vöïc coù tæ
troïng GDP toaøn caàu lôùn nhaát. Khaû
naêng tieáp caän cuûa moät quoác gia tôùi
thò tröôøng ñaàu vaøo vaø ñaàu ra aûnh
höôûng tôùi söï phaân phoái giaù trò
tuyeät ñoái cuûa saûn löôïng kinh teá
theo khoâng gian. Khi nhöõng söï
phaân phoái naøy thay ñoåi thì trieån
voïng cuûa caùc neàn kinh teá quoác gia
cuõng thay ñoåi. Chính nhöõng caáp ñoä
naøy laïi taùc ñoäng leân keát quaû phaùt
trieån ôû caáp quoác gia vaø khu vöïc,
chuùng ñöôïc bieåu thò baèng möùc ñoä
vaø söï thay ñoåi trong thu nhaäp, söùc
khoûe vaø voán con ngöôøi. Voán con
ngöôøi, yeáu toá thöôøng ñöôïc coi laø
moät ñaàu vaøo ñoùng goùp cho söï phaùt
trieån nhaân löïc, cuõng ñöôïc nhìn
174 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

nhaän laø moät keát quaû phaùt trieån
ñang goùp phaàn naâng cao chaát
löôïng cuoäc soáng cuûa con ngöôøi.
Coù ba xu theá lôùn sau:
● Thu nhaäp vaø möùc soáng cô baûn
toaøn caàu nhìn chung taêng, tröø
moät soá ngoaïi leä
● Söï khaùc bieät raát nhieàu veà thu
nhaäp giöõa nhöõng nöôùc giaøu nhaát
vaø nhöõng nöôùc ngheøo nhaát,
nhöng y teá vaø giaùo duïc vaãn coù söï
hoäi tuï nhaát ñònh
● Ngay trong nhöõng khu vöïc
phaùt trieån nhanh vaãn coù söï hoäi
tuï naøo ñoù.
Nhöõng caûi thieän chung
Theá heä ngaøy nay, duø duøng thöôùc
ño toaøn caàu naøo veà thu nhaäp vaø
phuùc lôïi ñi chaêng nöõa, vaãn giaøu coù
hôn baát kyø moät theá heä naøo trong
lòch söû loaøi ngöôøi. Thu nhaäp bình
quaân ñaàu ngöôøi naêm 1990 tính theo
giaù ñoâla quoác teá taêng 10 laàn töø 550
ñoâ la leân 5.700 ñoâla trong voøng 500
naêm qua, trong khi daân soá taêng töø
400 trieäu leân hôn 6 tyû (Baûng 3.2). Keå
töø naêm 1820, möùc taêng saûn löôïng
ñaït 2,2% naêm, goùp phaàn caûi thieän
möùc soáng ñaùng keå. Tuoåi thoï tính töø
khi sinh laø 26,5 tuoåi vaøo naêm 1820
taêng leân 32,8 tuoåi naêm 1910 vaø
khoaûng 68 tuoåi naêm 2005.47 Chæ
trong voøng 35 naêm qua, tuoåi thoï
trung bình toaøn theá giôùi taêng
khoaûng 10 naêm. Vaø tæ leä daân soá theá
giôùi ñöôïc tieáp caän vôùi giaùo duïc cô
baûn ñaõ taêng leân nhieàu. Vaøo naêm
1870, soá naêm ñi hoïc trung bình laø
1,1 naêm vaø tyû leä bieát chöõ ôû ngöôøi
lôùn laø 25,5%.48 Ñeán naêm 1929, soá
naêm ñi hoïc trung bình ñaõ taêng leân
ñeán 2,5 naêm vaø tôùi naêm 2000 laø 6,7
naêm, vaø tyû leä bieát chöõ cuõng taêng
leân 43,8%, roài leân ñeán 78,3% (xem
Hình 3.10).
Söï phaân hoùa lôùn giöõa nhöõng nöôùc
giaøu nhaát vaø ngheøo nhaát, nhöng
vaãn coù söï caûi thieän trong lónh vöïc
y teá vaø giaùo duïc
Trong voøng 500 naêm qua, saûn
löôïng bình quaân ñaàu ngöôøi taêng 40
laàn ôû Nhaät Baûn vaø taêng 65 laàn ôû caùc

Baûng 3.2. Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi taêng 10 laàn, giai ñoaïn 1500-1998
(tính theo giaù ñoâla quoác teá naêm 1990)
1500 1820 1870 1913 1950 1973 1998 1998:1500
Taây AÂu 774 1.232 1.974 3.473 4.594 11.534 17.921 23,2
Thuoäc ñòa cuõ cuûa Phöông Taây 400 1.201 2.431 5.257 9.288 16.172 26.146 65,4
Nhaät Baûn 500 669 737 1.387 1.926 11.439 20.413 40,8
Chaâu AÙ (tröø Nhaät Baûn) 572 575 543 640 635 1.231 2.936 5,1
Chaâu Myõ La tinh 416 665 698 1.511 2.554 4.531 5.795 13,9
Ñoâng AÂu vaø Lieân Xoâ cuõ 483 667 917 1.501 2.601 5.729 4.354 9,0
Chaâu Phi 400 418 444 585 852 1.365 1.368 3,4
Theá giôùi 565 667 867 1.510 2.114 4.104 5.709 10,1
Ñoä phaân giaûi lieân vuøng 2:1 3:1 5:1 9:1 15:1 13:1 19:1
Nguoàn: Maddison 2006.
 Chia caét 175

nöôùc OÂxtraâylia, Canaña, Niu Dilaân
49
vaø Myõ (xem Baûng 3.2). ÔÛ chaâu Phi
chæ taêng coù 3 laàn vaø ôû chaâu AÙ,
khoâng keå Nhaät Baûn, taêng 5 laàn.
Cheânh leäch giöõa caùc khu vöïc giaøu
nhaát vaø ngheøo nhaát taêng töø 2 laàn
vaøo naêm 1500 leân 20 laàn vaøo cuoái
theá kyû thöù 20. Trong voøng hai theá
kyû qua, heä soá Gini veà söï baát bình
ñaúng cuõng taêng 30%. Baát bình ñaúng
thu nhaäp ñaàu ngöôøi giöõa nhöõng
saâu trong ñaát lieàn vaø nhieàu nöôùc ôû
chaâu Phi, nôi coù “tyû daân döôùi ñaùy”
cuûa daân soá theá giôùi, ñaõ giaûm 5%
51
trong nhöõng naêm 1990.
Töø giöõa nhöõng naêm 1960 ñeán
Hình 3.10. Thaønh töïu giaùo duïc trung bình
toaøn caàu ñang taêng leân, thôøi kyø 1870-2000
Soá naêm ñi hoïc Tæ leä bieát chöõ (%)
8 90
7 80

ngöôøi daân treân theá giôùi taêng 60% 6 70

tính theo chæ soá Theil, phaàn lôùn laø 5 Tæ leä bieát chöõ 60
50
do söï khaùc bieät thu nhaäp giöõa caùc 4
40
quoác gia chöù khoâng phaûi trong 3
50 Soá naêm ñi hoïc 30
cuøng moät quoác gia. 2 20
Caâu chuyeän chính ôû ñaây laø söï 1 10
taêng tröôûng thu nhaäp bình quaân 0 0
1870189019101929195019601970198019902000
ñaàu ngöôøi ngoaïn muïc ôû chaâu AÂu vaø Naêm
caùc thuoäc ñòa cuûa noù vaø gaàn ñaây Nguoàn: Morrisson vaø Murtin 2005.
hôn laø ôû Ñoâng AÙ. Söï taêng tröôûng
naøy baét ñaàu töø Nhaät Baûn, nöôùc coù Hình 3.11. Ñoâng AÙ laø khu vöïc duy nhaát ñang ñuoåi kòp caùc nöôùc coù thu
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi taêng nhaäp cao
10 laàn töø naêm 1950, tieáp theo laø Toác ñoä taêng tröôûng GDP treân ñaàu ngöôøi haøng naêm, 1960-2006
Trung Quoác, Haøn Quoác vaø Ñaøi
Ñoâng Baéc
Loan (thuoäc Trung Quoác) vaø ñeán
Caùc nöôùc coù thu nhaäp cao khaùc
caùc nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ. Thu nhaäp
Ñoâng Nam AÙ vaø Thaùi Bình Döông
bình quaân ñaàu ngöôøi ôû Trung Quoác,
Nam AÙ
maëc duø vaãn coøn thaáp theo möùc Caùc nöôùc OECD
tuyeät ñoái, ñaõ taêng 8,4% moät naêm Baéc Phi
trong giai ñoaïn töø naêm 1990 ñeán Trung AÙ, vuøng Caùpcadô vaø Thoå Nhó Kyø
naêm 2005. ÔÛ cöïc kia cuûa phaân phoái Trung Myõ vaø vuøng Caribeâ
thu nhaäp, toång GDP cuûa khu vöïc Ñoâng AÂu vaø Nga
Trung Phi taêng 3 laàn trong giai Taây AÙ

ñoaïn 1960 - 2006 so vôùi möùc taêng 30 Nam Myõ

laàn ôû Ñoâng AÙ (xem Hình 3.11). Vôùi Nam Phi

möùc taêng tröôûng daân soá cao hôn Ñoâng Phi

taêng tröôûng kinh teá, thu nhaäp ñaàu Taây Phi

ngöôøi ôû khu vöïc Trung Phi ñaõ giaûm Trung Phi

–1 0 1 2 3 4 5 6
ñi 8% theo giaù coá ñònh. Thu nhaäp ôû Phaàn traêm
nhöõng nöôùc ngheøo nhaát treân theá
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007j.
giôùi, haàu heát laø nhöõng nöôùc naèm
176 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

cuoái nhöõng naêm 1980, haàu heát caùc thoï chæ giaûm ñi moät chuùt. Chín
nöôùc treân theá giôùi ñaõ chöùng kieán söï trong möôøi nöôùc coù chieàu höôùng
gia taêng lieân tuïc veà tuoåi thoï bình toài teä nhaát naèm ôû khu vöïc Haï
52
quaân. ÔÛ Nam AÙ, tuoåi thoï taêng töø Xahara, haàu heát trong soá ñoù naèm ôû
42 naêm leân 60 naêm vaø ôû Baéc Phi töø khu vöïc Nam vaø Ñoâng Nam Phi
47 leân 65 naêm. Chæ coù moät ngoaïi leä (xem Hình 3.12).
laø ôû khu vöïc Haï Xahara. Cho tôùi Cuõng töông töï nhö tuoåi thoï, söï
cuoái nhöõng naêm 1980, tuoåi thoï vaãn baát bình ñaúng toaøn caàu veà tieáp caän
taêng chaäm ôû Taây, Trung vaø Ñoâng vôùi giaùo duïc ñaõ giaûm nhieàu theo heä
Phi töø 46 leân 60 naêm. Tuy nhieân, keå soá Gini veà soá naêm ñi hoïc, töø 0,79
53
töø ñoù, ñaïi dòch HIV/AIDS ñaõ laø naêm 1870 coøn 0,39 naêm 2000. Söï
nguyeân nhaân daãn ñeán tæ leä töû vong baát bình ñaúng lôùn ôû theá kyû 19 phaàn
cao, ñöa tuoåi thoï ôû khu vöïc Nam lôùn laø do Taây AÂu vaø caùc nöôùc thuoäc
chaâu Phi xuoáng döôùi möùc cuûa naêm ñòa gaàn nhö ñaõ ñaït ñöôïc phoå caäp
1960. ÔÛ khu vöïc Trung vaø Ñoâng giaùo duïc tieåu hoïc. Caùc khu vöïc
Phi, tuoåi thoï rôùt khoâng nhieàu nhö ôû khaùc treân theá giôùi baét ñaàu ñaåy
Nam Phi, coøn Taây Phi ñaõ kieàm cheá maïnh giaùo duïc muoän hôn raát nhieàu
ñöôïc ñaïi dòch naøy vaø do ñoù tuoåi vaø söï baát bình ñaúng naøy giaûm nhieàu
töø naêm 1930, khi giaùo duïc phoå caäp
tieåu hoïc lan sang nhieàu nöôùc ñang
Hình 3.12. Tuoåi thoï giaûm maïnh ôû raát nhieàu nöôùc chaâu Phi nhöõng nöôùc 54
phaùt trieån. Trong giai ñoaïn töø naêm
coù tuoåi thoï taêng/giaûm maïnh nhaát, 1970-2005 1960 ñeán naêm 2000, soá naêm ñi hoïc
cuûa daân soá trong ñoä tuoåi lao ñoäng
Nhöõng nöôùc coù tuoåi thoï taêng/giaûm maïnh nhaát, 1970-2005
Beâlaruùt taêng ôû moïi khu vöïc vaø moïi nhoùm
55
Dimbabueâ thu nhaäp (xem Hình 3.13). Tyû leä
Boátxoana
hoïc vaán bình quaân laáy daân soá laøm
Nam Phi
Namibia troïng soá giöõa nôi cao nhaát vaø thaáp
Keânia nhaát giaûm töø 9,7 naêm xuoáng coøn 3,1
56
Araäp Xeâuùt
naêm. Nhöõng tieán boä naøy laø töông
Libia
CH Araäp Aicaäp ñoái ñoàng nhaát ôû caùc khu vöïc treân
Vieät Nam khaép theá giôùi, do ñoù söï cheânh leäch
OÂman
giöõa khu vöïc thaáp nhaát vaø cao nhaát
Daêmbia
Leâxoâthoâ vaãn gaàn nhö khoâng thay ñoåi. Tuy
Inñoâneâxia nhieân, vì caùc nöôùc ngheøo hôn coù
xuaát phaùt ñieåm raát thaáp neân phaàn
Xoadilen
Baênglañeùt
Neâpan traêm gia taêng cuûa hoï seõ cao hôn,
CH Trung Phi ñieàu naøy theå hieän khaû naêng tröôùc
CH Yeâmen
sau thì cuõng seõ hoäi tuï.
Gaêmbia

Moät soá hoäi tuï veà thu nhaäp giöõa

40 50 60 70
Soá naêm tuoåi thoï bình quaân (naêm)
nhöõng khu vöïc phaùt trieån nhanh
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007j. Nhöõng nöôùc laùng gieàng coù theå taïo
 Chia caét 177

Hình 3.13. Giaùo duïc ñaõ töông ñoái bình ñaúng keå töø nhöõng naêm 1980

Soá naêm ñi hoïc cho ngöôøi daân trong ñoä tuoåi 15 -46 (soá bình quaân laáy daân soá laøm troïng soá)
14
Taát caû caùc quoác gia
Caùc quoác gia thu
12 nhaäp cao
Caùc quoác gia thu
nhaäp thaáp - trung bình
10 Trung Ñoâng vaø
Baéc Phi
Chaâu Phi
8 Haï Xahara
Myõ Latinh vaø vuøng
Caribeâ
6 Ñoâng AÙ - Thaùi Bình
Döông
Nam AÙ
4
Chaâu AÂu vaø
Trung AÙ
2

0
1960 1970 1980 1990 2000 2010
Naêm

Nguoàn: Cohen vaø Soto 2007.

ra nhöõng moái lieân keát kinh teá cuøng
coù lôïi, taùc ñoäng lan toûa vaø boå sung
cho nhau, maø ñieàu ñoù cho pheùp caû
nhoùm nöôùc naøy cuøng taêng thu
nhaäp. Neáu ñieàu naøy laøm taêng toác
ñoä taêng tröôûng ôû caùc nöôùc ngheøo
hôn thì ñeán moät thôøi ñieåm naøo ñoù,
saûn löôïng kinh teá seõ ñoàng nhaát.
Nhöõng nöôùc ngheøo hôn veà laâu daøi
coù theo kòp nhöõng nöôùc giaøu
khoâng? Caâu hoûi naøy ñaõ ñöôïc caùc
nhaø kinh teá veà taêng tröôûng raát quan
taâm trong nhöõng naêm cuoái thaäp
56
nieân 80 vaø nhöõng naêm 1990.
Hoï nghó ra nhöõng coâng cuï vaø
kyõ thuaät ñeå phaân tích söï hoäi tuï, tìm
moái lieân quan giöõa taêng tröôûng vôùi
thu nhaäp ban ñaàu, vôùi giaû thuyeát
raèng tình traïng thu nhaäp ban ñaàu
thaáp seõ gaén lieàn vôùi toác ñoä taêng
tröôûng cao. Tuy nhieân, gaàn nhö
khoâng thaáy ñöôïc söï hoäi tuï naøo
giöõa caùc quoác gia treân theá giôùi
trong suoát 5 thaäp kyû qua (xem Hình
3.14). Cuõng coù vaøi daáu hieäu hoäi tuï
nhöng raát nhoû nhoi. Giöõa caùc khu
vöïc treân theá giôùi thì chæ thaáy söï
khaùc bieät laø chính.
Hoäi nhaäp khu vöïc vaø nhöõng
ñoäng naêng theo thôøi gian ñaõ laøm
cho vieäc nghieân cöùu veà söï hoäi tuï
trôû neân quan troïng. Tröôùc heát, phaùt
trieån kinh teá nhôø vaøo nhöõng gì caùc
nöôùc laùng gieàng laøm, vaø hoäi nhaäp
kinh teá thaønh coâng - khaéc phuïc
ñöôïc nhöõng chia caét - seõ ñöa nhöõng
nöôùc yeáu keùm hôn tôùi ñöôïc möùc
thu nhaäp maø hoï töï mình khoâng theå
ñaït ñöôïc. Khaû naêng hoäi tuï cao hôn
coù theå seõ dieãn ra ôû nhöõng khu vöïc
coù möùc hoäi nhaäp cao hôn. Thöù hai,
ôû nhöõng khu vöïc phaùt trieån nhanh,
178 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

ban ñaàu coù söï taùch bieät do moät soá nhanh nhaát treân theá giôùi trong
neàn kinh teá daãn ñaàu trong khu vöïc nhöõng naêm qua, sau söï phaân hoùa
vöôït leân phía tröôùc, nhöng sau ñoù ban ñaàu, giôø laø söï hoäi tuï. Töø naêm
seõ coù söï hoäi tuï khi caùc nöôùc ngheøo 1950 ñeán naêm 1970, coù söï caùch bieät
höôûng lôïi töø taùc ñoäng lan toûa cuûa raát lôùn veà thu nhaäp khi ñaàu tieân laø
taêng tröôûng vaø qua thôøi gian seõ daàn Nhaät Baûn, tieáp theo laø Hoàng Koâng,
daàn ñuoåi kòp. Trung Quoác vaø Xingapo ñaït möùc
ÔÛ Ñoâng AÙ, khu vöïc phaùt trieån taêng tröôûng raát cao (xem Hình 3.15
vaø Hình 3.16a). Vaøo nhöõng naêm
1970, caùc nöôùc khaùc cuõng tham gia
Hình 3.14. Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
vaøo caâu laïc boä taêng tröôûng nhanh,
ñaõ coù söï phaân hoùa nhaát ñònh treân toaøn
nhö Haøn Quoác vaø Ñaøi Loan thuoäc
caàu, 1950-2006
Trung Quoác. Trong giai ñoaïn töø
Nhöõng nöôùc coù daân soá ít hôn 1 trieäu ngöôøi
1976 ñeán 1992, coù veû nhö hoäi tuï
Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP vöøa phaûi (xem Hình 3.16b) ñaõ thöïc
bình quaân ñaàu ngöôøi
6 söï ñaïi dieän cho hai nhoùm nöôùc ñi
5 treân hai con ñöôøng hoaø nhaäp rieâng
4 bieät nhöng coù quan heä heát söùc maät
3 thieát vôùi nhau (xem Hình 3.16c).
2 Nhìn chung, ñieàu naøy daãn ñeán söï
1 hoäi tuï khu vöïc maïnh meõ khi cheânh
0 leäch veà GDP treân ñaàu ngöôøi - maëc
–1 duø vaãn coøn lôùn - ñaõ haï xuoáng möùc
–2 cuûa naêm 1960. Söï hoäi tuï naøy chòu
–3
100 1.000 10.000 aûnh höôûng raát nhieàu bôûi nhöõng
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi chính saùch thò tröôøng ôû Trung Quoác
(möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000)
vaø Vieät Nam cuõng nhö moät moâ
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007b, Maddison 2006.

Hình 3.15. Phaân hoùa, sau ñoù laø hoäi tuï ôû Ñoâng AÙ, 1950-2006
Nhöõng nöôùc coù ít hôn 1 trieäu daân, ñoä cheäch vaø taêng tröôûng GDP treân ñaàu ngöôøi
Ñoä cheäch cuûa GDP treân ñaàu ngöôøi GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000)
2.0 45
Nhaät Baûn
1.9 40 Hoàng Koâng (TQ)
35 Xingapo
1.8 Ñaøi Loan (TQ)
30 Haøn Quoác
1.7
25 Malaixia
1.6 Thaùi Lan
20 Trung Quoác
1.5 Philippin
15
1.4 Inñoâneâxia
10 Papua Niu Ghineâ
1.3 5 Vieät Nam
1.2 Moâng Coå
0
Laøo
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 1950 1958 1966 1974 1982 1990 1998 2006
Campuchia
Naêm Naêm
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007b, Maddison 2006.
 Chia caét 179

Hình 3.16. Kinh nghieäm phaùt trieån ôû hình hoäi nhaäp kinh teá khu vöïc ñaëc
Ñoâng AÙ coù hai giai ñoaïn khaùc bieät bieät trong boái caûnh toaøn caàu hoaù.
Nhöõng nöôùc coù ít hôn 1 trieäu daân, trong Nhöõng khu vöïc khoâng coù daáu
thôøi kyø 1950-70 so vôùi thôøi kyø 1976-92 hieäu hoäi tuï laø nhöõng nôi taêng
tröôûng chaäm chaïp vaø hoäi nhaäp haïn
cheá nhö ôû Taây AÙ vaø Ñoâng AÂu (xem
a. 1950 –70
Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi Hình 3.17). Taây AÙ bao goàm nhöõng
9
Nhaät Baûn
nöôùc giaøu taøi nguyeân, coù caû daân soá
8
lôùn vaø nhoû, vaø caû nhöõng nöôùc
7
6 Ñaøi Loan, Trung Quoác
ngheøo taøi nguyeân, nhö Giooùcñani.
5 Haøn Quoác
Hoàng Koâng, Trung Quoác
Kim ngaïch thöông maïi noäi vuøng
4 Thaùi Lan
Moângcoå Papua Niu Ghineâ Xingapo thaáp theå hieän möùc hoäi nhaäp thaáp.
3
Trung Quoác Philippin Ñoâng AÂu theå hieän möùc bieán thieân
2 Campuchia Inñoâneâxia
1 Laøo
Malaixia
thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
0
Vieät Nam
thaáp, cho tôùi khoaûng naêm 1990.58
100 1.000
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi Sau söï suïp ñoå cuûa Lieân Xoâ cuõ vaø
(möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000)
böùc töôøng Beùclin, thu nhaäp bình
b. 1976–92
Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP quaân ñaàu ngöôøi giaûm maïnh ôû moät
bình quaân ñaàu ngöôøi
8
soá nöôùc vaø giaûm töông ñoái ôû nhöõng
Trung Quoác Ñaøn Loan,
7 Trung Quoác
Hoàng Koâng,
nöôùc khaùc. Söï cheânh leäch naøy gia
Haøn Quoác
6 Thaùi Lan Trung Quoác taêng khi caùc quoác gia saùt phöông
5 Inñoâneâxia
Malaixia
Xiangapo
Taây ñònh höôùng laïi quan heä kinh teá
4
3
Campuchia Nhaät Baûn thaân Taây AÂu, keát quaû laø tham gia
2 Vieät Nam vaøo EU. Ngöôïc laïi, Beâlaruùt vaø ban
Laøo
1 Moâng Coå ñaàu laø Ucraina vaãn giöõ quan heä
Papua Niu Ghineâ
0 Philippin maät thieát vôùi Lieân bang Nga, nöôùc
–1
100 1.000 10.000 hieän nay môùi baét ñaàu höôûng lôïi töø
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi taêng tröôûng kinh teá nhôø taøi nguyeân
(möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000)
thieân nhieân.
c. 1976–92
Nhöõng neàn kinh teá ôû cöïc nam
Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa chaâu Myõ La tinh vaø vuøng
8
Trung Quoác Ñaøi Loan, Caribeâ coù möùc taêng tröôûng töông
7 Trung Quooác
6
Haøn Quoác Hoàng Koâng,
Trung Quoác ñoái thaáp vaø hoäi tuï haïn cheá (xem
Thaùi Lan
5 Inñoâneâxia Xingapo Hoäp 3.6). ÔÛ cöïc baéc, Meâhicoâ naêm
4 Malaixia
Nhaät Baûn 1994 ñaõ tham gia vaøo Hieäp ñònh töï
Campuchia
3
do thöông maïi khu vöïc lôùn ñaàu
2 Vieät Nam
1
Laøo tieân coù söï tham gia cuûa caû caùc nöôùc
Moâng Coå
0
Papua Niu Ghineâ
Philippin
coâng nghieäp ñang phaùt trieån. Hieäp
–1 ñònh Thöông maïi Töï do Baéc Myõ
100 1.000 10.000
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
goïi taét laø NAFTA ñaõ dôõ boû thueá
(möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000) quan ñoái vôùi haàu heát caùc maët haøng
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007b, Maddison 2006. buoân baùn giöõa Myõ, Canaña vaø
180 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 3.17. Taây AÙ vaø Ñoâng AÂu hoäi nhaäp khoâng nhieàu vaø hoäi tuï cuõng khoâng nhieàu
Taây AÙ Taây AÙ
Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP bình quaân ñaàu ngöôøi, 1950–2006 Heä soá khaùc bieät
6 1,15
5 OÂman
1,10
4
Bôø taây daûi
3 Gada Araäp Xeâuùt Ixraen
Iran, Islamic Rep. of 1,05
Bananh
2 Jordan
Yeâmen Araäp Xiri
1 1,00

0 Leâbanon
0,95
Gibuti
–1
–2 0,90
100 1,000 10.000 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000) Year

Ñoâng AÂu Ñoâng AÂu

Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP bình quaân ñaàu ngöôøi, 1950–2006 Heä soá khaùc bieät
4,5 0,65
Boâxnia vaø Heùcxeâgoâvina
4,0
3,5 Hungary
Latvia 0,63
Extoânia
3,0 Bungari
Anbani
2,5 Slovak Rep. Poland
Xeùcbia vaø Moângteâneâgroâ Seùc
0,61
2,0 Beâlaruùt RumaniLithuania Croatia
1,5 Maùcxeâñoânia Lieân bang Nga
Ucraina 0,59
1,0
Moânñoâva
0,5
0 0,57
100 1.000 10.000 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000) Naêm

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007b, Maddison 2006.

Hình 3.18. Meâhicoâ vaø caùc nöôùc Myõ La tinh khaùc chöa theå ñuoåi kòp Myõ Meâhicoâ. Nhö vaäy, ñieàu naøy minh
GDP treân ñaàu ngöôøi cuûa nhöõng neàn kinh teá lôùn nhaát LAC so vôùi möùc ôû Myõ chöùng cho 3 keát luaän veà caùc quaù
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa moät nöôùc so vôùi Myõ trình hoäi nhaäp khu vöïc chính thöùc
0.45
nhö sau:59
0.40
● Hoäi nhaäp chính thöùc xaûy ra sau
0.35
nhieàu naêm chuaån bò, töø vieäc hoäi
0.30
Veâneâdueâla nhaäp khoâng chính thöùc daàn daàn
0.25
AÙchentina
vaø nhöõng thay ñoåi chính saùch
0.20 Meâhicoâ trong nöôùc. Meâhicoâ ñôn phöông
Chileâ caét giaûm caùc raøo caûn thöông maïi
0.15
Coâxta Rica vaø thöïc hieän nhöõng thay ñoåi veà
0.10 Braxin
qui cheá raát laâu tröôùc khi hieäp
Coâloâmbia
0.05 ñònh coù hieäu löïc.
0.00 ● Hieäp ñònh naøy mang laïi söï gia
1960 1963 1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005
Naêm taêng maïnh meõ veà thöông maïi vaø
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007b, Maddison 2006. caùc doøng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc
Chuù thích: LAC = chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ.
 Chia caét 181

HOÄP 3.6 AÛnh höôûng cuûa caùc nöôùc laùng gieàng: Vuøng reû quaït Nam Myõ so vôùi Nam AÂu

Nöûa theá kyû tröôùc, nhöõng nöôùc trong
vuøng reû quaït Nam Myõ - AÙchentina, Brax-
in, Chileâ vaø Urugoay - coù thu nhaäp bình
quaân ñaàu ngöôøi töông töï hoaëc cao hôn
ba nöôùc Nam AÂu maø hoï coù moái quan heä
vaên hoaù raát maät thieát - Italy, Boà Ñaøo Nha
vaø Taây Ban Nha. Hai nhoùm nöôùc naøy keå
töø ñoù ñi theo hai con ñöôøng taêng tröôûng
khaùc nhau. Trong haàu heát giai ñoaïn qua,
caùc nöôùc vuøng reû quaït Nam Myõ, tröø
Chileâ, thöïc hieän nhöõng chính saùch töông
töï nhö chính saùch baûo hoä. Trong giai
ñoaïn töø naêm 1950 ñeán naêm 2006, boán
nöôùc treân coù möùc taêng GDP treân ñaàu
ngöôøi laø 1,7% naêm.
Tính naêng ñoäng kinh teá ôû khu vöïc
Nam AÂu ñöôïc boäc loä theo caùch khaùc.
Italy laø moät trong nhöõng nöôùc saùng laäp ra
Coäng ñoàng chaâu AÂu, coøn Boà Ñaøo Nha vaø
Taây Ban Nha tham gia naêm 1986 sau khi
troãi daäy töø nhöõng cheá ñoä ñoäc taøi keùo daøi
nhieàu naêm. Töø möùc taêng tröôûng thaáp, hai
nöôùc naøy ñaõ taêng tröôûng hôn 3% moãi
naêm, nhanh hôn nhieàu so vôùi chaâu Myõ
Latinh. Trong khi thu nhaäp ôû caû hai khu
vöïc naøy ñeàu hoäi tuï thì ôû Taây AÂu, söï hoäi
tuï dieãn ra maïnh hôn khoaûng 1% moät
naêm, trong khi ñoù Nam Myõ chæ laø 0,3%.
Italy, Boà Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha
höôûng lôïi nhieàu töø taùc ñoäng lan toûa cuûa
taêng tröôûng kinh teá trong khu vöïc, caän keà
vôùi nhöõng thò tröôøng lôùn vaø nhöõng chính
saùch gaén keát cuûa moät thò tröôøng Taây AÂu
hoäi nhaäp. ÔÛ khu vöïc reû quaït Nam Myõ,
hoäi nhaäp khu vöïc dieãn ra chaäm chaïp vaø
hoäi nhaäp vôùi caùc thò tröôøng giaøu coù ôû Taây
baùn caàu khoâng ñöôïc quan taâm ñeán trong
moät thôøi gian daøi.
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007b, Maddison
2006.
a. Lucas Jr. 2007;

Hoäi tuï ôû Nam Myõ ôû möùc trung bình; hoäi tuï ôû Chaâu AÂu maïnh meõ
Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP bình quaân GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000)
ñaàu ngöôøi, 1950–2006
3,5 Taây Ban Nha 25.000
Boà Ñaøo Nha
3,0 Italy
20.000 Italy
2,5 Chileâ Taây Ban
Braxin 15.000 Nha
2,0
Boà Ñaøo Nha
10.000
1,5 AÙchentina
Urugoay
AÙchentina Chileâ
Urugoay 5.000
1,0 Braxin

0,5 0
1.000 10.000 1950 1956 1962 1968 1974 1980 1986 1992 1998 2004
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi Naêm
(möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000)

Taêng tröôûng kinh teá cuûa Myõ Latinh vaø ‘chaâu AÂu Latinh” ñaõ caùch bieät
Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP bình quaân Toác ñoä taêng tröôûng trung bình haøng naêm cuûa GDP bình quaân
ñaàu ngöôøi, 1950–2006 ñaàu ngöôøi, 1950–2006
2,5 4,0
Braxin Chileâ Aixôlen
Hy Laïp
2,0 Coâloâmbia 3,5 Taây Ban AÙo
Boà Ñaøo Nha Nha
EÂcuaño Surinam Ñöùc
1,5 3,0 Italy Na Uy
Phaàn
Peru Phaùp Lan Haø Lan
Guyana Paragoay Uruguay
1,0 2,5 Xloâveânia Bæ Thuïy Só
AÙchentina
Anh
0,5 Veâneâdueâla 2,0
Ñan Maïch Thuî Ñieän
0 1,5
1.000 1.000 10,000
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
(möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000) (möùc ban ñaàu, giaù ñoâla quoác teá coá ñònh naêm 2000)

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2007b, Maddison 2006.

182 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

ngoaøi (FDI). Phaân tích kinh teá Ñòa lyù, toaøn caàu hoaù vaø söï
cho thaáy neáu khoâng coù NAFTA, phaùt trieån
xuaát khaåu toaøn caàu cuûa Meâhicoâ
Coù boán nhaân toá giaûi thích cho söï
seõ giaûm ñi 50% vaø FDI giaûm
taäp trung hoùa theo khu vöïc cuûa
40%. Ñieàu naøy chaéc chaén ñoùng
thònh vöôïng kinh teá lieân tuïc trong
goùp nhieàu cho vieäc xoaù ñoùi giaûm
voøng maáy theá kyû qua, chæ coù moät soá
ngheøo vaø taêng thu nhaäp. Neáu
nöôùc môùi hoaëc khu vöïc môùi ñoâi khi
khoâng coù NAFTA thì thu nhaäp
vöôn leân ñöùng vaøo haøng nguõ
bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa naêm
nhöõng nöôùc giaøu. Thöù nhaát, ñieàu
2002 seõ thaáp ñi maát 4%.
kieän ñòa lyù ñaõ giuùp moät soá nöôùc
● Maëc duø coù nhöõng taùc ñoäng tích
ngay töø ñaàu trôû neân giaøu coù vaø kìm
cöïc nhö vaäy leân neàn kinh teá
haõm söï phaùt trieån cuûa nhöõng nöôùc
Meâhicoâ, hieäp ñònh naøy khoâng
khaùc. Thöù hai, caùc theá maïnh cuûa
taïo ra moät söï hoäi tuï nhanh veà
ñòa kinh teá - xuaát phaùt töø nhöõng lôïi
thu nhaäp (xem Hình 3.18).
theá ban ñaàu, ví nhö nhöõng caûi tieán
Meâhicoâ ñaõ traùnh ñöôïc nhöõng
kyõ thuaät trong caùch maïng coâng
cuoäc khuûng hoaûng kinh teá lôùn,
nghieäp, ñaõ thuùc ñaåy tính kinh teá
baùo hieäu moät söï oån ñònh hôn maø
nhôø tích tuï vaø taêng cöôøng taäp trung
coù theå coù nhöõng aûnh höôûng lôùn
hoùa caùc hoaït ñoäng kinh teá. Thöù ba,
tôùi phuùc lôïi.60 Tuy nhieân, so vôùi
taùc ñoäng lan toûa theo vuøng laøm gia
neàn kinh teá Myõ, hoaït ñoäng kinh
taêng hoaït ñoäng kinh teá cuûa caùc
teá cuûa nöôùc naøy vaãn chöa khaùc
nöôùc trong khu vöïc, nhôø ñoù tieáp
laø bao so vôùi caùc neàn kinh teá
tuïc môû roäng phaïm vi vaø quy moâ
chaâu Myõ Latinh khaùc.
saûn xuaát kinh teá. Thöù tö, xuaát hieän
Nhöõng söï khaùc bieät lôùn veà saûn
nhöõng khu vöïc kinh teá taäp trung
löôïng kinh teá chaéc chaén seõ toàn taïi
hoaøn toaøn môùi, ñöôïc coi nhö laø moät
trong moät thôøi gian daøi. Treân thöïc
caùch öùng phoù vôùi söï taéc ngheõn vaø
teá, nhöõng öôùc tính hoäi tuï chaéc chaén
moät söï chuyeån ñoåi töø saûn xuaát sang
cho thaáy thu nhaäp ñaàu ngöôøi cuûa dòch vuï ôû nhöõng khu vöïc ñaõ oån
Meâhicoâ seõ chæ ñaït tôùi ½ thu nhaäp ôû ñònh, “giaûi phoùng” nhöõng cô hoäi
Myõ. Trong soá nhöõng nguyeân nhaân saûn xuaát cheá taïo cho nhöõng nôi
chính coù nhöõng khaùc bieät lôùn veà khaùc. Ñieàu naøy coù nghóa gì ñoái vôùi
chaát löôïng cuûa theå cheá trong nöôùc, töông lai cuûa caùc khu vöïc tuït haäu
veà söï naêng ñoäng saùng taïo cuûa caùc treân theá giôùi?
doanh nghieäp vaø veà kyõ naêng cuûa
löïc löôïng lao ñoäng. Meâhicoâ coù theå Ngaøy nay, ñòa lyù coù aûnh höôûng
höôûng lôïi veà nhöõng maët naøy töø tôùi möùc ñoä naøo?
vieäc hoäi nhaäp nhieàu hôn vôùi caùc Ñieàu kieän ñòa lyù loaïi moät. Quyõ vaät
nöôùc laùng gieàng phía baéc. Tuy chaát aûnh höôûng ñeán töông lai phaùt
nhieân, quaù trình naøy ñoøi hoûi raát trieån cuûa caùc quoác gia. Ví duï, thaâm
nhieàu thôøi gian. canh noâng nghieäp ôû nhöõng vuøng coù

moâi tröôøng sinh thaùi thuaän lôïi seõ
taïo ra saûn phaåm thaëng dö cho pheùp
chuyeån sang caùc caùch söû duïng khaùc
hieäu quaû hôn. Tuy nhieân, nhöõng taøi
saûn naøy khoâng ñöôïc phaân phoái
ñoàng ñeàu. Nhö ñaõ vieát: “Cuõng
gioáng nhö cuoäc soáng, thieân nhieân
khoâng coâng baèng, khoâng chia ñeàu
nhöõng ñaëc aân cuûa noù.” Caùc nhaø
nghieân cöùu cuõng ñaõ thaáy moái
töông quan raát maïnh giöõa saûn
löôïng kinh teá vaø caùc tính chaát ñòa
lyù. Moät pheùp hoài quy ñôn giaûn maät
ñoä taäp trung saûn löôïng (GDP/km2)
theo caùc bieán soá ñòa lyù - nhieät ñoä
trung bình haøng naêm, löôïng möa
trung bình haøng naêm, ñoä cao trung
bình, möùc ñoä “gaäp gheành” cuûa ñòa
hình, loaïi thoå nhöôõng vaø khoaûng
caùch ñeán bôø bieån - ñaõ giaûi thích
ñöôïc cho 91% söï bieán thieân trong
maät ñoä saûn xuaát kinh teá.61 Moät
phaân tích töông töï cuõng lyù giaûi
ñöôïc cho 20% cheânh leäch trong saûn
löôïng bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa
chaâu Phi vaø caùc khu vöïc coâng
nghieäp, vaø 12% söï cheânh leäch giöõa
caùc vuøng nhieät ñôùi ôû chaâu Phi vaø
caùc khu vöïc nhieät ñôùi khaùc. Khí
haäu cuõng töông taùc vôùi nhöõng nhaân
toá khaùc nhö beänh taät. Caùc beänh do
coân truøng gaây ra cuõng aûnh höôûng
khoâng ñoàng ñeàu ñeán töøng khu vöïc,
laøm giaûm naêng suaát lao ñoäng. Öôùc
tính beänh soát reùt gaây ra moät trieäu
ngöôøi töû vong vaø 200 trieäu tröôøng
hôïp phaûi nhaäp vieän ôû chaâu Phi moãi
naêm.62 Nhöõng taùc nhaân ñòa lyù ñôn
thuaàn khaùc nhö naèm saâu trong ñaát
lieàn - laøm giaûm taêng tröôûng GDP
moãi naêm 0,5% - hoaëc ôû moät nôi xa
xoâi, ñaõ ñöôïc baøn ôû phaàn treân.
Chia caét 183
Phaûi chaêng ñieàu naøy coù nghóa laø
ñieàu kieän ñòa lyù quyeát ñònh maät ñoä
cuûa caùc quoác gia? Khoâng ñuùng.
Ñieàu kieän ñòa lyù goùp phaàn giaûi
thích nhöõng cheânh leäch veà taêng
tröôûng thôøi kyø ñaàu vaø moät phaàn
nhöõng bieán thieân trong caùc keát cuïc
veà kinh teá. Tuy nhieân, haàu heát
nhöõng haïn cheá treân ñeàu coù theå giaûi
quyeát ñöôïc neáu nhö coù ñuû nguoàn
löïc. Vì theá, chuùng chæ laø nhöõng
nguyeân nhaân töông ñoái chöù khoâng
phaûi laø nguyeân nhaân saâu xa cuûa söï
chaäm phaùt trieån. Ví duï, beänh soát reùt
xaûy ra traøn lan coù theå vöøa laø moät
trieäu chöùng vöøa laø nguyeân nhaân cuûa
ngheøo ñoùi trieàn mieân (xem Hoäp 3.7).
Ñoù laø moái quan ngaïi lôùn cuûa nhöõng
can thieäp phaùt trieån, nhöng khoâng
ñuû ñeå giaûi thích cho nhöõng hình
thaùi thònh vöôïng kinh teá hoaëc ñeå töï
noù döï baùo veà tieàm naêng taêng
tröôûng trong töông lai.
Ñieàu kieän ñòa lyù loaïi hai. Moät
caùch giaûi thích khaùc mang tính boå
sung cho caùc hình thaùi phaùt trieån
toaøn caàu cho thaáy cheânh leäch raát ít
ban ñaàu giöõa caùc nöôùc vaø caùc khu
vöïc (ví duï, caùc nguoàn taøi nguyeân
thieân nhieân) qua thôøi gian coù theå
daãn ñeán nhöõng söï khaùc bieät lôùn.
Vaán ñeà troïng taâm trong söï phaùt
trieån kinh teá laø taêng tröôûng phuï
thuoäc vaøo nhöõng khaùc bieät veà tích
luyõ voán con ngöôøi vaø voán vaät chaát
ñeán möùc naøo vaø aûnh höôûng tôùi
hieäu suaát söû duïng nhöõng taùc nhaân
ñoù ñeán ñaâu.63 Baèng chöùng töø ngaøy
caøng nhieàu nghieân cöùu khaúng ñònh
raèng, chæ rieâng tích luyõ voán thoâi
thì khoâng ñuû ñeå lyù giaûi cho söï
cheânh leäch veà taêng tröôûng vaø thu
184 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 3.7 AÛnh höôûng cuûa ñieàu kieän ñòa lyù loaïi moät: coù theå xoùa boû hoaøn toaøn ñöôïc beänh
soát reùt chaêng?

Caùc chuûng loaïi kyù sinh truøng Plasmodia
gaây ra beänh soát reùt ôû ngöôøi ñaõ phaùt trieån
ñeán ñænh ñieåm treân toaøn caàu vaøo naêm
1900. Keå töø ñoù, nhöõng vuøng chòu aûnh
höôûng ñaõ giaûm ñi nhanh choùng nhôø coù
söï keát hôïp theo vuøng hai bieán soá: caûi
thieän ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi vaø
kieåm soaùt chaët cheõ beänh dòch. Baûn ñoà
trong hoäp cho thaáy söï khaùc nhau giöõa
möùc ñoä lan roäng nhaát theo giaû thuyeát cuûa
taát caû caùc daïng soát reùt ôû ngöôøi vaøo
a
khoaûng naêm 1900 vaø nhöõng vuøng haïn
cheá hieän nay cuûa loaøi kyù sinh Plasmodium
b d
falciparum , loaïi kí sinh truøng laâm saøng
nghieâm troïng nhaát vaø daïng kyù sinh truøng
daãn ñeán dòch soát reùt ôû ngöôøi, naêm 2007.
Nhöõng vuøng tröôùc kia bò aûnh höôûng cuûa
soát reùt (maøu ghi saãm) taäp trung ôû nhöõng
vuøng coù nhieät ñoä cao, nôi phaùt sinh ra
loaïi kyù sinh truøng naøy, ôû caû Baéc vaø Nam
Baùn caàu.
Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ghi nhaän moái
töông quan nghòch bieán roõ raøng giöõa söï
thònh vöôïng kinh teá cuûa caùc quoác gia vaø
gaùnh naëng veà beänh soát reùt hieän taïi cuûa
c
hoï. Nhöõng nöôùc giaøu ít soát reùt hôn,
nhöõng nöôùc ngheøo soát reùt nhieàu hôn.
Nghieân cöùu naøy cuõng ghi nhaän nhieàu cô
cheá, töø cô cheá caù nhaân cho ñeán cô cheá
kinh teá vó moâ, maø beänh soát reùt goùp phaàn
gaây ra ñoùi ngheøo. Ñieàu gì xaûy ra khi loaïi
boû ñöôïc nhöõng haïn cheá do soát reùt gaây
ra? Coù theå loaïi boû hoaøn toaøn beänh soát
reùt khoâng? Caâu hoûi naøy chöa heà coù caâu
traû lôøi thoûa ñaùng treân quy moâ toaøn caàu.
Tuy nhieân, ñaõ coù theå baét ñaàu giaûi
quyeát vaán ñeà naøy. Treân baûn ñoà trong
hoäp, nguy cô ñöôïc xeáp vaøo loaïi oån ñònh
neáu chæ coù 0,1 tröôøng hôïp treân 1000 daân,
vaø khoâng oån ñònh neáu tyû leä naøy nhoû hôn,
vaø baèng 0 neáu khoâng coù tröôøng hôïp naøo
ñöôïc ghi nhaän trong voøng ba naêm lieân
tieáp gaàn ñaây. Khi xeùt roäng theo söï phaân
e
boá daân cö naêm 2007 coù 2,37 tyû ngöôøi
ñang soáng trong nhöõng khu vöïc coù nguy
cô laây lan P. falciparum. Treân toaøn caàu,
gaàn 1 tyû ngöôøi ñang soáng trong nhöõng
vuøng coù nguy cô soát reùt khoâng oån ñònh
hoaëc nguy cô raát thaáp. Nhöõng vuøng coù
nguy cô thaáp thöôøng naèm ôû toaøn boä
chaâu Myõ, Nam vaø Ñoâng AÙ, song cuõng coù
thaáy ôû chaâu Phi.
Ñoái vôùi 1 tyû ngöôøi ñoái maët vôùi nguy
cô soát reùt thaáp, vieäc loaïi tröø caên beänh
naøy laø khaû thi veà maët dòch teã hoïc. Tính
khaû thi veà dòch teã hoïc ñöôïc xaùc ñònh
baèng caùch nhìn laïi kinh nghieäm quaù khöù
trong chöông trình xoaù beänh soát reùt toaøn
caàu vaø baèng caùch suy dieãn thoâng qua
moâ hình hoùa, raèng söï laây truyeàn coù theå
ngaên chaën ñöôïc baèng caùch söû duïng
roäng raõi maøn choáng muoãi coù taåm dung
f
dòch dieät coân truøng. ÔÛ moãi khu vöïc coù

Nhöõng vuøng giaøu coù treân theá giôùi hieän nay töøng laø nhöõng vuøng ñaát cuûa beänh soát reùt tröôùc ñaây

OÅn ñònh
Khoâng oån ñònh
Coù dòch soát reùt tröôùc ñaây
Chöa bao giôø coù dòch soát reùt

Nguoàn: Döï aùn AÙtlaùt soát reùt (MAP), Vieän Nghieân cöùu Y döôïc Keânia vaø Ñaïi hoïc Oxford.
 Chia caét 185

HOÄP 3.7 AÛnh höôûng cuûa ñieàu kieän ñòa lyù loaïi moät: coù theå xoùa boû hoaøn toaøn ñöôïc beänh
soát reùt chaêng? (tieáp)

nhöõng lí do rieâng ñeå minh chöùng raèng
vieäc loaïi tröø caên beänh naøy khoâng chæ laø
vaán ñeà ñôn giaûn veà tính khaû thi veà maët
dòch teã hoïc. Coøn coù nhöõng taùc nhaân
khaùc nöõa nhö söï oån ñònh chính trò vaø khaû
naêng tieáp caän veà ñòa lyù, nhöng ñoù chæ laø
nhöõng trôû ngaïi veà vaän haønh chöù khoâng
phaûi veà kyõ thuaät.
Coù theå laøm ñöôïc gì vôùi 1,37 tyû ngöôøi
ñoái maët vôùi nguy cô oån ñònh? Nhöõng
baèng chöùng ban ñaàu cho thaáy moät boä
phaän raát lôùn nhöõng ngöôøi bò maéc beänh seõ
soáng ôû nhöõng vuøng coù möùc ñoä laây lan
g Smith vaø Robert W. Snow.
thaáp. Moät cuoäc ñieàu tra chi tieát vôùi
nhöõng moâ hình toaùn hoïc coù theå öôùc
löôïng ñöôïc taùc ñoäng töø nhöõng bieän phaùp
can thieäp hieän haønh. Khi keát hôïp vôùi phaân
tích chi tieát nhöõng döõ lieäu veà hieäu quaû cuûa
caùc bieän phaùp can thieäp truyeàn thoáng, ta
coù theå hieåu saâu hôn nöõa. Nhöõng phöông
phaùp tieáp caän naøy seõ giuùp xaùc ñònh beänh
soát reùt coù theå xoaù boû hoaøn toaøn khoâng vaø
neáu vaäy, caàn moät khung thôøi gian laø bao
nhieàu vaø caàn nhöõng nguoàn löïc naøo.
Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Simon Hay, David L.
Chuù thích:
a. Hay, Guerra, Tatem, Noor vaø Snow 2004;
Lysenko vaø Semashko 1968.
b. Guerra, Gikandi, Tatem, Noor, Smith, Hay
vaø Snow 2008.
c. Sachs vaø Malaney 2002.
d. Roberts vaø Enserink 2007.
e. Balk, Deichmann, Yetman, Pozzi vaø Hay
2006.
f. Hay, Smith vaø Snow, saép xuaát baûn.
g. Guerra, Gikandi, Tatem, Noor, Smith, Hay,
vaø Snow 2008.

nhaäp giöõa caùc nöôùc. Thay vaøo ñoù,
naêng suaát nhaân toá toång hôïp (TFP)
- möùc ñoä hieäu quaû khi caùc nhaân toá
saûn xuaát keát hôïp laïi - coù theå giaûi
thích xaùc ñaùng hôn nhöõng cheânh
leäch veà taêng tröôûng vaø thu nhaäp
giöõa caùc nöôùc.64
Tuy nhieân, TFP laø moät khaùi
nieäm mô hoà, noù toång hôïp töø raát
nhieàu khía caïnh nhoû cuûa saûn xuaát
kinh teá. Noùi roäng hôn, noù lieân quan
ñeán coâng ngheä tieân tieán keát hôïp caùc
ñaàu vaøo ñeå taïo ra saûn phaåm hay
dòch vuï. Noù daãn ñeán chi phí saûn
xuaát giaûm vaø do ñoù taêng söùc caïnh
tranh. Khaû naêng boå sung, taùc ñoäng
lan toûa vaø tính hieäu quaû kinh teá
theo qui moâ cuõng giaûi thích nhöõng
khaùc bieät trong TFP. Veà maët ñòa lyù,
nhöõng ngoaïi öùng naøy coù nghóa laø
caùc nhaø saûn xuaát seõ coù lôïi khi hoï
phaân boá gaàn nhau. Cuøng vôùi tính
kinh teá theo qui moâ voán thuaän lôïi
hôn cho caùc ñôn vò saûn xuaát lôùn, söï
taäp trung hoùa caùc hoaït ñoäng kinh teá
ñaõ gia taêng treân moïi caáp ñoä ñòa lyù.
Taêng tröôûng kinh teá cuûa chaâu AÂu
trong kyû nguyeân hieän ñaïi xuaát phaùt
töø cuoäc Caùch maïng coâng nghieäp
maø nhôø ñoù ñaõ taïo ra nhöõng tieán boä
coâng ngheä lôùn lao. Coâng ngheä ñöôïc
caûi tieán cuøng vôùi söï gia taêng daân soá
laøm taêng tính kinh teá theo qui moâ,
daãn ñeán caùc trung taâm coâng nghieäp
hoaù taäp trung. Nhöõng trung taâm
naøy thu huùt nhieàu coâng nhaân vaø
caùc doanh nghieäp môùi, taïo ra moät
quaù trình töông taùc taêng cöôøng laãn
nhau ñeå sau ñoù daãn ñeán möùc ñoä
taäp trung coøn cao hôn nöõa.
Söï phaùt trieån mang tính daây
chuyeàn, coù xu theá lan ra khaép caùc
khu vöïc. Maëc daàu caùc trung taâm
taêng tröôûng coù theå khôûi ñoäng ôû moät
soá vuøng nhaát ñònh trong moät nöôùc
- vaønh ñai coâng nghieäp ôû vuøng Taây
Baéc nöôùc Anh hay nhöõng thò traán
nhaø maùy ôû Niu Inglaân - nhöõng
trung taâm naêng ñoäng naøy coù xu
höôùng lan roäng. ÔÛ caáp ñoä quoác teá,
taêng tröôûng lan ra caùc quoác gia
laùng gieàng, daãn ñeán söï xuaát hieän
186 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
cuûa caùc trung taâm taêng tröôûng khu
vöïc. Vôùi ñuû thoâng thoaùng vaø quan
heä töông taùc giöõa caùc quoác gia,
nhöõng cô cheá giuùp lan roäng taêng
tröôûng laø taùc ñoäng lan toûa veà coâng
ngheä vaø taêng cöôøng chuyeân moân
hoaù, chia nhoû caùc qui trình saûn
xuaát. Ñieàu naøy taïo ra khaû naêng laø
moät soá nhu caàu veà saûn phaåm trung
gian coù theå ñöôïc caùc nöôùc laùng
gieàng cung caáp. Ñieàu ñoù giuùp môû
roäng thöông maïi, nhôø ñoù coù ñöôïc
tính kinh teá theo qui moâ vaø taêng
maïnh naêng suaát kinh teá. Coù löïc
löôïng lao ñoäng vaø voán lôùn hôn vaø
thò tröôøng lôùn hôn, xuaát hieän nhôø
coù nhöõng caûi thieän daàn daàn heä
thoáng giao thoâng vaän taûi, coù theå
laøm cho moät neàn kinh teá khu vöïc
caát caùnh nhanh choùng.65
Xuaát hieän nhöõng khu vöïc taêng
tröôûng vaø thònh vöôïng môùi khi taêng
tröôûng ôû moät khu vöïc coát loõi ñaõ
ñaït ñeán moät möùc maø ôû ñoù söï taäp
trung vaø tieàn löông cao seõ khuyeán
khích caùc doanh nhaân tìm nhöõng
vò trí môùi cho saûn xuaát ôû nhöõng
khu vöïc xung quanh. Ñieàu naøy
xaûy ra ôû Taây AÂu khi caùc coâng ty
chuyeån naêng löïc saûn xuaát cuûa hoï
sang caùc nöôùc Trung vaø Ñoâng AÂu;
vaø ôû Baéc Myõ, khi Meâhicoâ thu huùt
ñaàu tö vaøo naêng löïc saûn xuaát töø
nhöõng thò tröôøng Myõ vaø Canaña.
Hình thaùi hình thaønh khu vöïc
mang tính daây chuyeàn naøy coù theå
cho ta nghó raèng taát caû caùc hoaït
ñoäng kinh teá vaãn seõ chæ taäp trung
trong moät vuøng ñang ngaøy caøng
môû roäng theo kieåu daây chuyeàn -
song ñieàu ñoù khoâng ñuùng.
Trong moät soá ñieàu kieän nhaát
ñònh, taêng tröôûng kinh teá coù theå
nhaûy coùc lan ra toaøn khu vöïc.66 Vò
trí cuûa trung taâm saûn xuaát toaøn caàu
môùi naøy coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu
yeáu toá, trong ñoù coù ñoä lôùn cuûa thò
tröôøng, chi phí thöông maïi vaø giao
dòch, caùc nguoàn voán taøi nguyeân,
voán con ngöôøi ban ñaàu vaø caïnh
tranh töø nhöõng khu vöïc taêng
tröôûng tieàm naêng khaùc. Moâ hình
nhaûy coùc naøy phuø hôïp vôùi söï noåi
leân cuûa Ñoâng AÙ nhö moät trung taâm
toaøn caàu ñaàu tieân laø veà neàn saûn
xuaát söû duïng nhieàu lao ñoäng, roài
sau ñoù laø neàn saûn xuaát coâng ngheä
tieân tieán hôn. Nöûa theá kyû tröôùc,
Nhaät Baûn döôøng nhö chöa phaûi laø
caùi noâi cuûa caùc saûn phaåm ñieän töû vaø
tieâu duøng reû tieàn ñoái vôùi thò tröôøng
Myõ, vì khoaûng caùch giöõa hai nöôùc
raát xa. Song vieäc vaän chuyeån haøng
baèng coângtennô, cuøng vôùi söï trieån
khai vaän chuyeån coângtennô khoái
löôïng lôùn laàn ñaàu tieân trong thôøi
gian chieán tranh Vieät Nam vaøo
nhöõng naêm 1960, ñaõ cho pheùp caùc
nhaø saûn xuaát Nhaät Baûn caïnh tranh
treân thò tröôøng Baéc Myõ vaø sau ñoù laø
caùc thò tröôøng Chaâu AÂu.67 Haøn
Quoác vaø Ñaøi Loan thuoäc Trung
Quoác cuõng ñi theo böôùc chaân cuûa
Nhaät Baûn. Ñaàu tö vaøo saûn xuaát
haøng cheá taïo töø ñoù lan sang Ñoâng
Nam AÙ, ñaëc bieät laø sang Malayxia
vaø Thaùi Lan, vaø roài, sau quaù trình töï
do hoaù kinh teá, sang Trung Quoác.
Chuùng ta hoïc ñöôïc gì töø nhöõng
ñieàu naøy?
Ñoä lôùn coù raát nhieàu yù nghóa. Ñeå taïo
ñöôïc tính kinh teá theo qui moâ, caàn
phaûi coù moät qui moâ daân soá vaø saûn

löôïng kinh teá nhaát ñònh. ÔÛ chaâu
AÂu, trong thôøi kyø Caùch maïng coâng
nghieäp, moät löôïng daân soá taäp trung
vaø töông ñoái lôùn ñaõ taïo ra löïc
löôïng lao ñoäng saûn xuaát haøng hoaù
vaø moät thò tröôøng tieâu thuï nhöõng
haøng hoaù ñoù. Baéc Myõ, khi nôi naøy
chuyeån töø khai thaùc taøi nguyeân
sang saûn xuaát coâng nghieäp, coù moät
löôïng daân soá lôùn soáng doïc vuøng
duyeân haûi phía ñoâng, nôi phaùt trieån
raát maïnh nhôø di cö töø chaâu AÂu vaø
moät soá nôi khaùc. Ñoâng AÙ coù moät soá
daân raát lôùn, ñaàu tieân laø Nhaät Baûn,
sau ñoù laø Trung Quoác ñöôïc coi laø
hai ñaàu taàu cuûa taêng tröôûng saûn
xuaát haøng cheá taïo trong khu vöïc.
Moãi khu vöïc ñeàu höôûng lôïi töø moät
thò tröôøng noäi ñòa lôùn. Tuy nhieân,
moät phaàn lôùn trong neàn saûn xuaát
ñoù nhanh choùng höôùng tôùi xuaát
khaåu ra caùc nöôùc trong khu vöïc,
sau ñoù ra caùc thò tröôøng khaùc treân
theá giôùi.
Raát ít quoác gia giaøu leân chæ nhôø
vaøo xuaát khaåu saûn phaåm thoâ.
Boátxoana laø moät tröôøng hôïp ngoaïi
leä, khi nöôùc naøy coù daân soá nhoû,
giaøu khoaùng saûn vaø coù nhöõng
chính saùch toát. Quaûn lí toát nguoàn
khoaùng saûn coù theå goùp phaàn taïo
voán ñeå ñaàu tö vaøo caùc lónh vöïc
khaùc, song raát ít quoác gia laøm ñöôïc
vieäc naøy. Noâng nghieäp - quan
troïng cho cuoäc soáng töï cung töï
caáp, taïo thu nhaäp ôû noâng thoân vaø
quan troïng ñoái vôùi moät soá vuøng
nhaát ñònh trong nöôùc - baûn thaân noù
khoâng coù khaû naêng chuyeån moät
nöôùc töø ngheøo leân möùc coù thu
nhaäp trung bình hoaëc thu nhaäp
cao. Caùc hoaït ñoäng noâng thoân hoaëc
Chia caét 187
laø quaù nhoû veà qui moâ ñeå saûn xuaát
saûn phaåm thaëng dö cho xuaát khaåu
- hoaëc ngay caû khi saûn xuaát noâng
nghieäp coù qui moâ ñuû lôùn thì noù
cuõng chæ ñem laïi lôïi ích cho moät soá
ít ñieàn chuû vaø caùc doanh nghieäp
noâng nghieäp. Vaãn chöa coù keát luaän
cuï theå ñoái vôùi ngaønh dòch vuï. Tuy
nhieân, nhöõng nöôùc ngheøo khoù coù
theå coù ñuû löôïng lao ñoäng trí thöùc
laønh ngheà ñeå taïo ra moät taùc ñoäng
taêng tröôûng lan toûa maïnh, treân
dieän roäng. AÁn Ñoä coù moät khu vöïc
dòch vuï ñònh höôùng xuaát khaåu,
song nöôùc naøy chæ söû duïng coù
560.000 nhaân coâng trong soá hôn
moät tyû daân, haàu heát cho nhöõng
coâng vieäc hoã trôï khaùch haøng töông
ñoái oån ñònh vaø caùc dòch vuï hoã trôï
quaûn lyù.68
Saûn xuaát vaãn raát quan troïng: Moãi
khu vöïc thaønh coâng treân theá giôùi, ôû
moät thôøi ñieåm naøo ñoù, ñaõ ñaït ñöôïc
nhöõng thaønh töïu quan troïng treân
dieän roäng nhôø vaøo caùc ngaønh saûn
xuaát cô baûn söû duïng nhieàu lao
ñoäng. Quaù trình naøy luùc ñaàu daãn
ñeán ña daïng hoaù saûn xuaát khi caùc
nöôùc trôû neân giaøu hôn vaø ngöôøi
tieâu duøng ñoøi hoûi saûn phaåm ña
daïng hôn. Khi caùc neàn kinh teá trong
khu vöïc môû roäng, saûn xuaát vaø vieäc
laøm ôû töøng nöôùc rieâng bieät baét ñaàu
chuyeân moân hoaù trong caùc lónh vöïc
hoï maïnh nhaát, taïo ra caùc maïng löôùi
saûn xuaát vaø buoân baùn nhöõng saûn
phaåm trung gian giöõa caùc nöôùc
trong khu vöïc. Ñaây chính laø thôøi
ñieåm maø Trung Quoác vaø moät soá
neàn kinh teá thuoäc ‘laøn soùng thöù
hai” ôû Ñoâng AÙ xuaát hieän. ÔÛ chaâu
AÂu vaø moät soá khu vöïc ñaõ coâng
188 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nghieäp hoaù sôùm hôn, tyû troïng coâng
nghieäp trong neàn kinh teá ñaõ giaûm
xuoáng nhanh choùng, chæ coøn laïi caùc
ngaønh coâng nghieäp chuyeân moân
hoaù cao, nhö saûn xuaát maùy caùi hoaëc
thieát bò coâng ngheä thoâng tin. ÔÛ
nhöõng nöôùc naøy, khu vöïc dòch vuï,
bao goàm nghieân cöùu vaø thieát keá saûn
phaåm, maø nhöõng saûn phaåm ñoù seõ
ñöôïc saûn xuaát ôû noät nôi naøo khaùc,
HOÄP 3.8Hoäi nhaäp caàn nhieàu thôøi gian, maø lôïi ích cuûa
noù khoâng ñeán ngay laäp töùc
ÔÛ Chaâu AÂu, sau khi coâng ngheä coâng Hoäi nhaäp chính thöùc, veà maët phaùp
nghieäp hieän ñaïi ñöôïc phoå bieán vaø caùc lyù (de jure), do ñoù theo sau hoäi nhaäp
moái quan heä thöông maïi ñöôïc môû treân thöïc teá (de facto), taïo ra moät boä
roäng vaøo ñaàu theá kyû thöù 19, phaûi maát khung vaø moät cô caáu ñeå phaùt trieån
hôn 100 naêm thì quaù trình hoäi nhaäp saâu hôn nöõa caùc moái quan heä gaàn guõi
chính thöùc môùi baét ñaàu töø nhöõng naêm saün coù. Quaù trình töø töø naøy cho pheùp
1950. Ngay caû khi ñoù, nhöõng noã löïc caùc theå cheá phaùt trieån vaø taïo ñieàu
vaãn coøn haïn cheá ôû caùc hieäp ñònh veà kieän veà thôøi gian cho caùc thò tröôøng
nhöõng vaán ñeà kinh teá taäp trung dieän
lao ñoäng, taøi chính vaø haøng hoaù
heïp giöõa 6 quoác gia. Daàn daàn chuùng chuaån bò cho nhöõng ñieàu chænh coù theå
môùi môû roäng ra nhöõng hieäp ñònh veà laø khaéc nghieät, ñaëc bieät vôùi nhöõng
nhöõng lónh vöïc hôïp taùc khaùc nhö haûi nöôùc môùi gia nhaäp coù neàn kinh teá nhoû
quan vaø naêng löôïng haït nhaân. Cuõng hôn. Bungari vaø Rumani gia nhaäp
maát 16 naêm tröôùc khi nhöõng hieäp naêm 2007, ñaõ taêng dieän tích cuûa EU
ñònh naøy ñöôïc cuûng coá trôû thaønh leân 8,6% vaø daân soá leân 6,3%, nhöng
Coäng ñoàng chaâu AÂu vaøo naêm 1967. a
chæ taêng GDP leân coù 1%. Do ñoù, söï
Vieäc keát naïp thaønh vieân môùi tieán
hoäi tuï caùc keát cuïc veà kinh teá vaø xaõ hoäi
haønh chaäm chaïp, vôùi 3 nöôùc ñöôïc keát
cuûa taát caû caùc nöôùc thaønh vieân seõ
naïp, moãi nöôùc moät thaäp kyû töø 1970 maát nhieàu thôøi gian hôn. Vì vaäy, ñaùnh
ñeán 2000, vaø cuoái cuøng theâm 12 giaù nhöõng lôïi ích maø hoäi nhaäp ñem laïi
nöôùc Trung vaø Ñoâng AÂu vaøo naêm seõ phaûi maát nhieàu thôøi gian, khi vieäc
2007. Cuõng gioáng nhö Coäng ñoàng taêng cöôøng tính cô ñoäng cuûa lao
Than vaø Theùp luùc ñaàu ñaõ theå thöùc
ñoäng, ñaàu tö vaøo voán tö nhaân vaø voán
hoaù caùc moái quan heä kinh teá vaø vaên
nhaø nöôùc vaø caùc thay ñoåi cô caáu khaùc
hoaù laâu ñôøi giöõa caùc nöôùc thaønh vieân,
thuùc ñaåy taêng tröôûng ôû caùc quoác gia
moãi moät laàn phaùt trieån thaønh vieân môùi
thaønh vieân ñang tuït haäu.
phaûi traûi qua moät thôøi gian daøi ñeå taïo
ra moái quan heä töông taùc gaàn guõi hôn
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá
giöõa caùc nöôùc thaønh vieân vaø caùc giôùi 2009
nöôùc saép ñöôïc keát naïp. a. Lieân minh chaâu AÂu 2007.
ñang chieám tyû troïng lôùn nhaát veà
vieäc laøm vaø saûn löôïng kinh teá.
Môû cöûa cuõng giuùp ích nhieàu, song
caàn phaûi thaän troïng. Moãi moät khu
vöïc thaønh ñaït ngaøy nay ban ñaàu
ñeàu phaùt trieån khu vöïc saûn xuaát
coâng nghieäp trong ñieàu kieän coù
nhöõng raøo caûn töông ñoái cao veà
thueá quan vaø caùc daïng baûo hoä
khaùc. Chæ khi caùc neàn kinh teá cuûa
hoï ñuû lôùn maïnh vaø trôû neân phuï
thuoäc vaøo ñaàu vaøo vaø thò tröôøng
nöôùc ngoaøi ñeå laøm ra saûn phaåm cuûa
mình, thì hoï môùi töø töø môû cöûa bieân
giôùi vaø hoäi nhaäp khu vöïc cuõng nhö
toaøn caàu. Vieäc xuaát hieän nhöõng
maïng löôùi saûn xuaát töông hoã xuyeân
bieân giôùi trong moät khu vöïc ñoøi hoûi
phoái hôïp vaø hôïp taùc maïnh meõ hôn
giöõa caùc quoác gia, khoâng chæ vì muïc
ñích thöông maïi haøng hoaù vaø dòch
vuï, maø coøn ñeå ñaët ra caùc tieâu chuaån
vaø qui ñònh chung.
Quaù trình naøy xaûy ra khaùc nhau
ôû caùc khu vöïc, trong ñoù mang tính
chính thöùc nhaát laø ôû chaâu AÂu, nôi
söï hoäi nhaäp kinh teá vaø chính trò cuûa
Lieân minh chaâu AÂu ñaõ thay theá
moät loaït nhöõng hieäp ñònh song
phöông giöõa raát nhieàu quoác gia
(xem Hoäp 3.8). Ngöôïc laïi, Ñoâng AÙ
ñaõ thieát laäp nhöõng maïng löôùi saûn
xuaát doanh nghieäp lieân keát chaët cheõ
maø khoâng caàn ñeán nhieàu nghò ñònh
thö hình thöùc. Hoäi nhaäp ban ñaàu ôû
Baéc Myõ ñöôïc thuùc ñaåy nhôø coù ngoân
ngöõ vaø neàn taûng vaên hoaù chung
giöõa Canaña vaø Myõ. Söï gia nhaäp
gaàn ñaây cuûa Meâhicoâ ñaõ xoaù boû ñi
moät soá chia caét giöõa caùc neàn kinh teá
coù thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi quaù
khaùc bieät.

Môû cöûa vaø hoäi nhaäp mang laïi lôïi
ích nhieàu nhaát cho caùc nöôùc nhoû hôn
hoaëc naèm saâu trong ñaát lieàn, nhöõng
nöôùc maø khaû naêng tieáp caän tôùi caùc
thò tröôøng treân theá giôùi phuï thuoäc
vaøo caùc nöôùc laùng gieàng. Dieän tích
nhoû cuûa Luyùchxaêmbua khoâng thaønh
vaán ñeà, vì nöôùc naøy hoäi nhaäp chaët
cheõ vôùi neàn kinh teá chaâu AÂu vaø do
ñoù hoaït ñoäng nhö moät thaønh phoá
chuyeân moân hoaù trong moät ñaát
nöôùc roäng lôùn. Vieäc Thuïy Só naèm
saâu trong ñaát lieàn khoâng heà kìm
haõm söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh
saûn xuaát chuyeân moân hoaù cao vaø
khu vöïc dòch vuï. Nöôùc naøy coù theå
lieân keát vôùi caùc thò tröôøng treân theá
giôùi baèng ñöôøng haøng khoâng hoaëc
qua caùc nöôùc laùng gieàng, hôn nöõa
caùc nöôùc laùng gieàng laïi laø nhöõng
ñieåm ñeán quan troïng cuûa caùc maët
haøng do Thuïy Só saûn xuaát. Hoäi nhaäp
cho pheùp hai nöôùc naøy höôûng lôïi töø
chuyeân moân hoaù vaø tính kinh teá
theo qui moâ maø chæ coù theå coù ñöôïc
ôû nhöõng neàn kinh teá lôùn hôn nhieàu.
Ñeå ñaåy maïnh hoäi nhaäp, caùc khu
vöïc coâng nghieäp ñaõ ñaàu tö raát
nhieàu vaøo haï taàng cô sôû goùp phaàn
thuùc ñaåy thöông maïi noäi vuøng.
Böôùc ñaàu, vaän chuyeån ñöôøng soâng
vaø ñöôøng bieån laø quan troïng nhaát
ñoái vôùi vieäc xuaát khaåu caùc maët
haøng coâng nghieäp, ñoøi hoûi phaûi coù
nhöõng caûng bieån vaø caûng soâng thaät
toát. Gaàn ñaây, nhöõng quaù trình saûn
xuaát coù lieân quan maät thieát vôùi
nhau ñoøi hoûi söï cung öùng kòp thôøi
hôn caùc saûn phaåm trung gian, ñoøi
hoûi phaûi huy ñoäng moïi hình thöùc
vaän chuyeån baèng ñöôøng boä, ñöôøng
saét vaø ñöôøng haøng khoâng.
Chia caét 189
Nhöõng khaùc bieät ñoái vôùi nhöõng
nhaø phaùt trieån hoâm nay
Nhöõng ñieàu kieän ngaøy nay coù khaùc
khoâng, hay ñoù chæ laø giai ñoaïn noái
tieáp hoaëc ñònh kyø cuûa toaøn caàu hoaù
gioáng nhö caùch ñaây 100 naêm? Treân
thöïc teá, haøng hoaù vaø caùc thò tröôøng
nhaân toá saûn xuaát ngaøy nay coù theå
khoâng coù lieân heä chaët cheõ baèng
caùch ñaây moät theá kyû. Thöông maïi
coù theå ít nhieàu gaén keát chaët cheõ
hôn, voán thì khoâng chaët cheõ hôn
ñöôïc nöõa vaø lao ñoäng thì keùm gaén
keát hôn.69 Vaäy thì laøm caùch naøo ñeå
caùc khu vöïc vaø caùc nöôùc tuït haäu
gia nhaäp nhoùm caùc khu vöïc daãn
ñaàu treân theá giôùi? Hoï coù caàn ñôïi
ñeán löôït mình khoâng, hay coù caùch
naøo ñeå hoï coù theå thoaùt khoûi ñònh
meänh ñòa lyù khoâng?
Moät soá khaùc bieät roõ raøng trong
giai ñoaïn hieän nay cuûa toaøn caàu
hoaù vaø phaùt trieån kinh teá gaén lieàn
vôùi ñoäng naêng cuûa ñòa kinh teá vaø
nhöõng chia caét trieàn mieân giöõa caùc
nöôùc. Tröôùc heát, qui moâ vaø toác ñoä
hoäi nhaäp trong nhöõng thaäp kyû qua
laø chöa töøng coù. Töï do hoaù kinh teá
ôû Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, cuõng nhö
ôû Nga vaø Nam Myõ, ñaõ laøm taêng
theâm löôïng nhaân coâng khoâng laønh
ngheà vaøo naêng löïc saûn xuaát toaøn
caàu.70 Treân nhieàu phöông dieän thì
ñaây laø söï noåi leân laïi cuûa nhöõng khu
vöïc naøy (gaàn ñaây, chaâu AÙ chieám
khoaûng 60% GDP toaøn theá giôùi,
cuõng nhö ñaàu theá kyû thöù 19).
Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, nhôø coù
thò tröôøng noäi ñòa raát lôùn, veà cô baûn
coù theå coi laø hai khu vöïc cuûa theá
giôùi. Khoâng heà coù söï chia caét chính
190 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
thoáng noäi ñòa naøo, caû hai nöôùc
höôûng lôïi töø tính kinh teá theo qui
moâ vaø taïo ra nhieàu khuyeán khích
cho caùc nhaø ñaàu tö vaø baïn haøng
thöông maïi ñeå vöôït qua nhöõng raøo
caûn lôùn beân ngoaøi - nhöõng ñöôøng
bieân daøy ôû ñaàu chöông (xem Baûn
ñoà 3.2). Nhöõng nöôùc nhoû khoâng theå
coù ñöôïc söï xa xæ ñoù. Hoï phaûi nhanh
choùng hoïc caùch quaûn lí ñöôøng bieân
giôùi ñeå coù ñöôïc hoäi nhaäp kinh teá
vôùi caùc nöôùc laùng gieàng nhaèm ñaït
ñöôïc qui moâ saûn xuaát coù söùc caïnh
tranh vaø tieáp caän thò tröôøng toaøn
caàu. Nöôùc naøo vaø khu vöïc naøo tieán
haønh vieäc naøy nhanh hôn seõ coù
ñöôïc lôïi theá, nhöng khoâng deã gì ñeå
laøm ñöôïc vieäc naøy. Baèng caùch taïo
ra moät ñoäi nguõ lôùn lao ñoäng khoâng
coù kyõ naêng - vaø raát ít voán vaät chaát
vaø voán con ngöôøi - nhöõng nöôùc
nhö Trung Quoác vaø AÁn Ñoä seõ haáp
thuï naêng löïc saûn xuaát môùi trong
moät thôøi gian daøi. Ñoù chính laø
nhöõng hoaït ñoäng coù theå môû ra con
ñöôøng ñeå nhöõng nöôùc ngheøo nhaát
trôû thaønh nöôùc coù thu nhaäp trung
bình. Trung Quoác cuõng theå hieän
ñöôïc nhöõng lôïi ích maø taêng tröôûng
kinh teá cuûa nöôùc naøy ñaõ mang ñeán
cho caùc nöôùc laùng gieàng. Haàu heát
caùc nöôùc Ñoâng AÙ ñeàu coù moät thôøi
ñieåm naøo ñoù coù thaëng dö thöông
maïi vôùi Trung Quoác trong haàu heát
caùc ngaønh saûn xuaát.71
Thöù hai, ñaõ coù moät söï chia caét
chöa töøng thaáy cuûa caùc quaù trình
saûn xuaát. Noù bao goàm khoâng chæ
söï chia caét trong noäi boä coâng ty
cuûa caùc qui trình saûn xuaát ôû nhieàu
nôi, maø quan troïng hôn laø thöông
maïi noäi ngaønh giöõa caùc caáu phaàn
chuyeân moân hoaù ngaøy caøng cao vaø
caùc dòch vuï, ñoâi khi ôû caùch nhau
raát xa. Caùc tieán boä trong coâng
ngheä thoâng tin ñaõ taïo ñieàu kieän
thuaän lôïi cho nhöõng maïng löôùi
phöùc taïp giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi
baùn. Maëc duø hoäi nhaäp vaøo thò
tröôøng toaøn caàu, saûn xuaát vaãn coù
xu theá taäp trung theo khu vöïc. Ñoái
vôùi nhöõng nöôùc nhoû, ñieàu naøy coù
theå vöøa laø nguy cô vöøa laø cô hoäi.
Nguy cô laø ôû choã nhöõng nöôùc nhoû
coù cô sôû haï taàng yeáu keùm vaø kyõ
naêng tay ngheà thaáp seõ vaãn naèm
ngoaøi maïng löôùi thöông maïi toaøn
caàu. Cô hoäi laø ôû choã, trong khi taäp
trung hoùa khoâng gian vaãn coøn coù
lôïi cho saûn xuaát, chuyeân moân hoaù
gia taêng cho pheùp taäp trung hoùa
vaø tính kinh teá theo qui moâ ngay
trong caùc tieåu ngaønh maø ôû ñoù ngay
caû ngöôøi chôi nhoû cuõng coù ñöôïc
moät choã ñöùng.
Vaøo naêm 1999, Thuû töôùng AÁn
Ñoä thôøi baáy giôø, oâng Atan Beâhari
Vagiôpayi, ñaõ coù nhaän ñònh veà moät
soá vaán ñeà maø cuõng laø chuû ñeà cuûa
chöông naøy: “Chuùng ta coù theå thay
ñoåi lòch söû song ñòa lyù thì khoâng.
Chuùng ta coù theå thay ñoåi baïn chöù
khoâng thay ñoåi ñöôïc laùng gieàng.”72
OÂng coù ñuùng khoâng? ÔÛ moät chöøng
möïc naøo ñoù thì ñuùng. Caùc nöôùc
khoâng theå thu xeáp ñoà ñaïc roài rôøi
ñeán moät nôi khaùc toát hôn ñeå sinh
soáng nhö caù nhaân coù theå laøm. Tuy
nhieân, ôû goùc ñoä chính trò vaø kinh
teá, caùc nöôùc coù theå thay ñoåi haøng
xoùm cuûa mình. Nhaät Baûn vaø Myõ ñaõ
vöôït qua ñöôïc nhöõng chia reõ saâu
saéc veà lòch söû vaø ñòa lyù ñeå trôû
thaønh hai nöôùc laùng gieàng, baèng

caùch phaùt trieån caùc moái quan heä
vaän taûi roäng raõi vaø taêng söï phuï
thuoäc laãn nhau veà kinh teá. Meâhicoâ
vaø Thoå Nhó Kyø coù theå thay ñoåi
haøng xoùm baèng caùch chuyeån
höôùng caùc moái quan heä kinh teá töø
caùc thò tröôøng truyeàn thoáng sang
nhöõng nöôùc thònh vöôïng hôn ôû
moät nôi khaùc gaàn ñoù. Hoäi nhaäp
chaâu AÂu ñaõ keát thuùc nhieàu theá kyû
chia caét vaø chieán tranh lieân mieân.
Keå töø thaùng 12 naêm 2007, vieäc ñi
laïi töø ñòa ñaàu phía nam Angaveâ
cuûa Boà Ñaøo Nha sang ñeán EÂxtoânia
khoâng caàn phaûi coù hoä chieáu.
Nhieàu khu vöïc treân theá giôùi vaãn
tieáp tuïc ñoái maët vôùi nhöõng taùc
ñoäng cuûa nhöõng söï chia caét lôùn.
Tuy nhieân, Baùo caùo naøy cho thaáy
Chia caét 191
caùc nöôùc coù theå caûi thieän vaän hoäi
kinh teá baèng caùch thay ñoåi haøng
xoùm laùng gieàng moät caùch chính
thöùc vaø thöïc teá. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu
naøy, caùc nöôùc caàn phaûi laøm hai
vieäc. Tröôùc heát, caùc nöôùc naøy phaûi
vöôït qua ñöôïc nhöõng haïn cheá vaø
raøo caûn veà ñòa lyù baèng caùch phaùt
trieån nhöõng moái quan heä giao
thoâng vaø thöông maïi gaàn guõi vôùi
nhöõng thò tröôøng vaø nhöõng nguoàn
ñaàu tö ôû nhöõng khu vöïc giaøu coù vaø
ñang noåi leân treân theá giôùi (xem
Chöông 6). Vaø thöù hai, caùc nöôùc
naøy caàn phaûi tìm kieám ñieåm maïnh
veà soá löôïng baèng caùch “laøm moûng”
ñöôøng bieân giôùi vaø hoäi nhaäp neàn
kinh teá cuûa hoï vaøo vôùi nhöõng nöôùc
laân bang (xem Chöông 9).
Ñòa ly ù trong sö ï vaän ñoäng

Khaéc phuïc söï chia caét ôû Taây AÂu

Seõ ñeán moät ngaøy ngöôøi Phaùp, ngöôøi Nga, ngöôøi Ñöùc, taát caû caùc quoác gia treân luïc ñòa naøy saùp nhaäp vôùi nhau
thaønh moät sieâu cöôøng, maø khoâng laøm maát ñi caùc phaåm chaát rieâng coù cuõng nhö caù tính ñaùng töï haøo cuûa caùc
baïn, vaø caùc baïn seõ laøm neân moät gia ñình chaâu AÂu.
—Victor Hugo, trích dieãn vaên taïi Hoäi nghò Hoøa bình Quoác teá naêm 1849

V
ictor Hugo cuõng nhö
nhieàu ngöôøi tieàn nhieäm
cuûa oâng ñaõ töøng ñeà
nghò veà vieäc hôïp nhaát chaâu AÂu
ñeàu bò moïi ngöôøi cöôøi vaøo muõi
khi hoï ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy.
Phaûi maát hai cuoäc chieán tranh
theá giôùi taøn khoác ñeå moïi ngöôøi
nghó ñeán yù töôûng naøy moät caùch
nghieâm tuùc vaø caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch saün saøng cho
moät söï thay ñoåi caên baûn. Qui
moâ cuûa söï huûy dieät vaø caûnh
ngheøo tuùng laø yeáu toá then choát
ñeå hieåu veà ñoäng löïc cuûa söï hoäi
nhaäp: ngoaøi caùi giaù kinh hoaøng
phaûi traû baèng sinh meänh con
ngöôøi, chieán tranh ñaõ gaây ra söï
huûy hoaïi khuûng khieáp veà kinh
teá. Cuoäc chieán ñaõ laáy maát cuûa
Ñöùc vaø Italy boán theá kyû hoaëc
nhieàu hôn nöõa cuûa söï taêng
tröôûng vaø ñaåy GDP cuûa AÙo,
Phaùp veà möùc ñaõ ñaït ñöôïc trong
theá kyû 19.1
Khaéc phuïc söï chia caét vaø
nhöõng haäu quaû naëng neà cuûa noù
laø muïc tieâu maø caùc nhaø laõnh
ñaïo chaâu AÂu theo ñuoåi töø sau
Chieán tranh theá giôùi laàn thöù 2.
Chuû nghóa quoác gia huûy dieät –
vaø khía caïnh kinh teá cuûa noù,
chuû nghóa baûo hoä - phaûi chòu
traùch nhieäm moät phaàn veà thaûm
hoïa ñaõ gaây ra. Hoäi nhaäp kinh
teá ñöôïc xem laø caùch toát nhaát ñeå
traùnh moät cuoäc chieán nöõa. Caàn
ñaït ñöôïc ñieàu naøy baèng nhöõng
phöông tieän hoøa bình vaø vôùi
muïc tieâu chính laø gìn giöõ hoøa
bình – ñoù ñaõ vaø ñang laø moät noã
löïc ñaëc bieät. Veà maët naøy, lieân
keát chaâu AÂu roõ raøng laø moät
thaønh coâng. Nhöng vaøo thaäp
nieân 1940, 1950, ngöôøi ta vaãn
chöa roõ laø taàm nhìn “Hoøa bình
qua Hoäi nhaäp” coù thaønh coâng
hay khoâng, nhaát laø vì noù dieãn
ra cuøng luùc vôùi cuoäc Chieán
tranh Laïnh ñang chia reõ Ñoâng
vaø Taây.
Döôùi aùp löïc cuûa Myõ, 13 nöôùc
chaâu AÂu ñaõ thaønh laäp Toå chöùc
Hôïp taùc chaâu AÂu (OEEC) naêm
1948 ñeå thöïc hieän Keá hoaïch
Marshall. Nhieäm vuï cuûa toå
chöùc naøy laø giaûm caùc raøo caûn
thöông maïi, nhaát laø haïn cheá
baèng haïn ngaïch. Chaâu AÂu
trong nhöõng naêm ñaàu haäu
chieán laø moät neàn kinh teá döïa
treân thueá quan vaø haïn ngaïch.
Xoùa boû caùc haøng raøo thöông
maïi seõ thuùc ñaåy söï taêng tröôûng
nhanh choùng cuûa thöông maïi.
Töø naêm 1950 ñeán 1958, xuaát
khaåu haøng cheá taïo ñaõ taêng gaàn
20% moät naêm ôû Taây Ñöùc, 9,2%
ôû Italy, vaø 3,8% ôû Phaùp. Ngoaøi
ra, GDP ñaõ taêng nhanh ôû Taây
Ñöùc ôû möùc 7,8%, ôû Italy 5% vaø
ôû Phaùp 4,4%. Moái töông quan ôû
ñaây khoâng coù tính chaát nhaân
quaû vaø söï taùi thieát laø ñoäng löïc
maïnh meõ cho taêng tröôûng.
Nhöng taêng tröôûng nhanh khi
thöông maïi chaâu AÂu ñöôïc töï
do hoùa ñaõ laøm thay ñoåi caùch
nghó cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch chaâu AÂu. Lieân keát
chaâu AÂu khoâng chæ laø moät ñeà
aùn chính trò - noù cuõng coù caû yù
nghóa kinh teá nöõa.

Baûn ñoà G2.1. Söï chia caét ôû Taây AÂu daàn daàn ñöôïc xoùa boû
Caùc giai ñoaïn cuûa lieân keát kinh teá
1952
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån theá giôùi 2009
Coäng ñoàng Than vaø Theùp
chaâu AÂu (ECSC) do Phaùp vaø
Ñöùc khôûi xöôùng, vaø hai nöôùc
naøy ñaõ môøi caùc nöôùc khaùc ñaët
hai ngaønh naøy döôùi söï quaûn lyù
cuûa moät cô quan sieâu quoác gia.
Döï aùn coù caû yù nghóa chính trò
vaø kinh teá vì noù aùp duïng moät
cô cheá sieâu quoác gia leân hai
ngaønh ñöôïc coi laø ngaønh chieán
löôïc caû veà maët kinh teá vaø quaân
söï. Bæ, Italy, Luyùchxaêmbua vaø
Haø Lan tham gia döï aùn naêm
1951, vaø saùu nöôùc naøy ñaõ trôû
thaønh löïc löôïng chuû ñaïo ñöùng
sau söï hôïp nhaát chaâu AÂu (xem
Baûn ñoà G2.1). ECSC ñaõ chöùng
minh hôïp taùc kinh teá coù tính
khaû thi cao hôn lieân keát quaân
söï hay chính trò.
Hieäp öôùc Roâm naêm 1957 ñaõ
hình thaønh saùu nöôùc trong
Coäng ñoàng Kinh teá chaâu AÂu
(EEC). Ñoäng thaùi naøy höùa heïn
saùu nöôùc seõ tham gia vaøo moät
söï hoäi nhaäp kinh teá chöa töøng
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
1990
coù. Khoâng chæ lieân minh haûi
quan seõ dôõ boû taát caû caùc thueá
quan ñoái vôùi thöông maïi noäi
EEC vaø thieát laäp neân moät cô
cheá thueá quan chung ñoái vôùi
beân ngoaøi, maø moät khu vöïc
kinh teá thoáng nhaát coøn thuùc ñaåy
söï di chuyeån lao ñoäng töï do,
caùc thò tröôøng voán lieân keát, trao
ñoåi dòch vuï töï do vaø nhieàu
chính saùch chung. Möùc ñoä hoäi
nhaäp kinh teá nhö vaäy khoâng theå
coù ñöôïc neáu khoâng coù söï hoäi
nhaäp chính trò saâu saéc. Vì theá,
nhìn laïi thì thaáy “vieäc söû duïng
kinh teá hoïc laøm con ngöïa thaønh
Tôroa cho söï lieân keát chính trò
ñaõ thaønh coâng myõ maõn.”2
Laø “ngöôøi gaùc coång cho
Hieäp öôùc,” Toøa aùn vaø UÛy ban
chaâu AÂu seõ kieåm soaùt taát caû caùc
nöôùc naøy (ñaëc bieät laø Phaùp khi
Ñôø Goân quay laïi naém quyeàn),
oâng ta ñaõ baùc boû caáp sieâu quoác
gia maø Hieäp öôùc naøy ñaõ nguï yù.
Tuy nhieân, töø naêm 1966 ñeán
193
2007
1986, söï hoäi nhaäp saâu nhö Hieäp
öôùc Roâm höùa heïn, ñaõ bò chöõng
laïi (xem Hình G2.1). Ngöôøi
chaâu AÂu baét ñaàu döïng leân caùc
raøo caûn döôùi hình thöùc caùc qui
ñònh vaø tieâu chuaån kyõ thuaät laøm
chia caét thò tröôøng – moät phaûn
öùng kinh ñieån cuûa caùc ngaønh
khi vaän ñoäng haäu tröôøng nhaèm
baûo veä ñaëc lôïi cuûa hoï.
Luaät chaâu AÂu duy nhaát (1986)
ñaõ khôûi ñoäng laïi quaù trình hoäi
nhaäp kinh teá chieàu saâu – taát caû
ñeàu tuyeät vôøi hôn keå töø quaù
trình phaûn hoäi nhaäp chaäm chaïp
dieãn ra trong thaäp nieân 1970.
Chuù troïng ñeán söï cô ñoäng cuûa
voán, Luaät Duy nhaát naøy ñaõ
ñoùng goùp moät phaàn cho söï ra
ñôøi cuûa Lieân minh Tieàn teä chaâu
AÂU (EMU). Quaû thöïc, vôùi söï di
chuyeån töï do cuûa voán, tæ giaù
hoái ñoaùi coá ñònh cuûa Heä thoáng
Tieàn teä chaâu AÂu coù nghóa laø
maát chuû quyeàn veà tieàn teä. Ñieàu
naøy khieán EMU deã ñöôïc chaáp
194 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình G2.1. Naác thang ñeán thaønh coâng soá naøy ñöôïc goïi laø “hieäu öùng
Chæ soá theå cheá cuûa söï hoäi nhaäp vôùi Coäng ñoàng Kinh teá Saùu nöôùc chaâu AÂu bieân giôùi”. Fontagneù, Mayer vaø
Zignago (2005) ñaõ tính toaùn tæ leä
Chæ soá theå cheá cuûa söï hoä nhaäp
100 naøy cho EU-9, saùu nöôùc saùng
Monetary Union (1999) laäp vieân coäng vôùi Ñan maïch,
90
Common Market (1993)
Ailen vaø Anh. Hieäu öùng bieân
80
giôùi ñoái vôùi thöông maïi noäi EU
70
ñaõ ñöôïc baùo caùo giaûm töø
60 EMS (1979)
khoaûng 24 vaøo cuoái nhöõng naêm
Customs Union (1968)
50 1970 coøn 13 vaøo cuoái nhöõng
40 naêm 1990 – moät söï gia taêng
30 CAP (1962)
ñaùng keå veà möùc ñoä hoäi nhaäp
(xem Hình G2.2) maø khoâng nôi
20
naøo treân theá giôùi saùnh kòp. Hieäu
10
öùng bieân giôùi giöõa EU-9 vaø Myõ
0
1957 1962 1967 1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 tuy giaûm nhanh trong thôøi gian
Year naøy nhöng vaãn gaáp hôn 2 laàn so
vôùi thöông maïi giöõa caùc nöôùc
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån theá giôùi 2009.
EU. Bieân giôùi giöõa caùc nöôùc EU
ñaõ moûng hôn, nhöng vaãn chöa
nhaän hôn ñoái vôùi nhöõng nöôùc (EU) ñaõ laøm ñöôïc ñieàu naøy bieán maát.
cam keát duy trì tæ giaù coá ñònh. chöa? Moät caùch ñeå traû lôøi caâu Quaù trình hoäi nhaäp theo
Khaéc phuïc söï chia caét coù hoûi ñoù laø so saùnh kim ngaïch vuøng cuûa chaâu AÂu ñaõ lan roäng.
nghóa laø giaûm taùc ñoäng cuûa caùc thöông maïi trong nöôùc vôùi kim Khi EU ñöôïc môû roäng vaø phaùt
ñöôøng bieân giôùi ñeán caùc doøng ngaïch thöông maïi song phöông trieån saâu roäng hôn, chi phí cho
thöông maïi. Lieân minh chaâu AÂu giöõa caùc nöôùc. Tæ leä giöõa hai con caùch ñoái xöû phaân bieät (noäi haøm
töï nhieân cuûa baát kyø quaù trình
Hình G2.2. Hieäu öùng bieân giôùi giöõa Lieân minh chaâu AÂu vaø Myõ vaãn cao gaáp hoäi nhaäp theo vuøng naøo) ñoái
hôn hai laàn so vôùi trong noäi boä Lieân minh chaâu AÂu vôùi nhöõng quoác gia beân ngoaøi
seõ taêng leân, taïo ra caùi goïi laø
Tæ leä thöông maïi trong lieân minh so vôùi thöông maïi ngoaøi lieân minh
“hieäu öùng ñoâminoâ cuûa cheá ñoä
80
vuøng.”3 Ngay nhöõng nöôùc chaâu
70
Border EU9  United States AÂu coi troïng nhaát chuû quyeàn
60
cuûa mình cuõng phaûi xin gia
50
nhaäp. Vieäc EU vôùi cheá ñoä sieâu
40
Border United States  EU9 quoác gia chöa töøng coù cuûa mình
30
vaãn coù söùc haáp daãn ñoái vôùi caùc
20 Within EU9
nöôùc ngoaøi khoái cho thaáy ñaây
10
1980 1985 1990 1995 2000 laø moät söï thaønh coâng laâu beàn.
Naêm

Nguoàn: Fontagneù, Mayer, vaø Zignago 2005. Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Philippe
Chuù thích: Hieäu öùng bieân giôùi laø tæ leä giöõa kim ngaïch thöông maïi beân trong bieân giôùi töï nhieân
vôùi kim ngaïch giöõa caùc nöôùc. Martin.
 PHAÀN HAI
ÑÒNH HÌNH ÑÒA KINH TEÁ

ÔÛ caùc theá heä tröôùc, cuoäc caùch maïng trong tö duy kinh teá coøn chaäm chaïp, mang laïi
söï nhaän thöùc khoâng hoaøn toaøn ñuùng veà caùc thò tröôøng caïnh tranh, do chæ nghó ñeán
taêng hieäu quaû cuûa quy moâ, hieäu öùng lan toûa vaø voøng troøn nhaân quaû. Moät caùch thöùc
tö duy môùi ñaõ chuyeån ñoåi nhöõng phaân tích coå ñieån veà caùc toå chöùc coâng nghieäp,
taêng tröôûng kinh teá, vaø thöông maïi quoác teá. Chính tö duy naøy luùc ñaàu ñaõ gaây neân
nhieàu tranh caõi, sau ñoù ñaõ ñöôïc ñoâng ñaûo chaáp nhaän vaø ñaõ mang laïi yù nghóa cho
söï tieán boä ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Phaàn Hai cuûa baùo caùo naøy minh hoïa nhöõng
taùc ñoäng qua laïi giöõa qui moâ kinh teá, söï cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá, vaø caùc chi phí
giao thoâng nhaèm giaûi thích roõ nhöõng löïc löôïng to lôùn ñònh hình neân söï chuyeån
ñoåi khoâng gian ñöôïc mieâu taû ôû phaàn Moät. Chöông 4, 5, vaø 6 laø nhöõng daáu chaám
trong moät chuyeán du lòch cuûa “buoàng ñoäng löïc”, töøng chöông moät neâu baät nhöõng
khía caïnh khaùc nhau cuûa taùc ñoäng qua laïi cuûa tích tuï, di cö vaø chuyeân moân hoùa.

phan II.indd 125 11/18/2008 9:51:58 PM

Tính kinh teá theo qui moâ
vaø söï tích tuï
T
hí duï noåi tieáng nhaát trong
kinh teá hoïc coù leõ laø thí duï
ñôn giaûn nhaát. Trong trang
ñaàu cuûa cuoán Cuûa caûi cuûa quoác gia,
xuaát baûn naêm 1776, Adam Smith ñaõ
vieát veà lôïi ích cuûa vieäc phaân coâng
lao ñoäng trong saûn xuaát ñinh ghim.
Moät coâng nhaân khoâng coù tay ngheà
khoâng ñöôïc maùy moùc hoã trôï thì
khoâng theå laøm quaù 20 chieác ñinh
ghim moät ngaøy. Nhöng trong moät
nhaø maùy saûn xuaát ñinh ghim maø
Smith ñeán thaêm, 10 coâng nhaân töï
phaân coâng coâng vieäc thaønh 18 coâng
ñoaïn saûn xuaát, coù theå laøm ra ñeán
48.000 chieác ñinh ghim moät ngaøy.
Thay vì phaûi vaät loän vôùi daêm chuïc
chieác ñinh ghim moãi ngaøy, moãi
coâng nhaân nhö vaäy laø ñaõ laøm ra
ñeán gaàn 5.000 chieác. Sau naøy, trong
coâng trình kinh ñieån cuûa mình,
Smith coù hai phaùt hieän quan troïng:
(1) lôïi ích töø vieäc phaân coâng lao
ñoäng bò haïn cheá bôûi qui moâ thò
tröôøng vaø (2) khoâng phaûi taát caû caùc
hoaït ñoäng ñeàu theå hieän tính hieäu
suaát theo qui moâ.
Khaû naêng vaän chuyeån saûn phaåm
haøng hoaù seõ laøm thò tröôøng môû
roäng, vì theá caùc thaønh phoá ñeàu naèm
gaàn vôùi heä thoáng giao thoâng töï
nhieân vaø hieäu quaû nhaát - ñöôøng
soâng. Nhöõng nôi naøo may maén coù
CHÖÔNG 4
ñöôïc cô sôû haï taàng töï nhieân ñoù
thöôøng phaùt trieån raát toát, trong khi
nhöõng nôi khaùc phaûi chôø ñôïi moät cô
hoäi cho mình. Nhö Smith ñaõ vieát:
ÔÛ chaâu Phi chaúng coù ñöôïc nhöõng
vònh lôùn gioáng nhö ôû bieån Ban tích
hay Añriatíc cuûa chaâu AÂu, bieån Ñòa
trung haûi vaø Ôxin giöõa chaâu AÂu vaø
chaâu AÙ, vònh AÛ raäp, Peùcxích, AÁn Ñoä,
Bengan hay Thaùi Lan ôû chaâu AÙ, ñeå
ñöa caùc hoaït ñoäng thöông maïi haøng
haûi ñeán nhöõng vuøng naèm saâu trong
luïc ñòa vó ñaïi naøy: coøn caùc con soâng
vó ñaïi cuûa chaâu Phi laïi naèm quaù caùch
xa nhau neân chaúng coù cô hoäi naøo cho
caùc hoaït ñoäng vaän chuyeån ñaùng keå
1
beân trong luïc ñòa.
Beân caïnh ñoù, khoâng phaûi hoaït
ñoäng naøo cuõng theå hieän tính kinh
teá theo qui moâ, vaø moät soá hoaït
ñoäng cuõng chaúng caàn ñeán nhöõng
thò tröôøng roäng lôùn môùi phaùt trieån
ñöôïc. Canh taùc töï cung töï caáp laø
moät trong nhöõng ngaønh ngheà nhö
theá, vaø coù theå ñöôïc tieán haønh hieäu
quaû trong phaïm vi laøng xaõ. Nhöng
nhöõng hoaït ñoäng trao ñoåi nhö saûn
xuaát vaø thöông maïi thì chæ coù theå
tieán haønh trong nhöõng vuøng daân cö
lôùn hôn, vì chuùng caàn tieáp caän ñeán
caû coâng nhaân laãn khaùch haøng.
Tuy nhieân, cuõng caàn löu yù. Lôïi
ích cuûa vieäc saûn xuaát soá löôïng lôùn
197
198 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trong moät nhaø maùy hoaëc taïi moät
ñòa ñieåm duy nhaát ñaõ taêng leân khi
chi phí vaän chuyeån giaûm daàn trong
suoát hai theá kyû, keå töø khi Smith ñeán
thaêm nhaø maùy saûn xuaát ñinh ghim.
Ai ñoù coøn hoaøi nghi veà nhöõng tieàm
naêng khoång loà cuûa tính kinh teá theo
qui moâ vaø khaû naêng tieáp caän thò
tröôøng theá giôùi ñaõ giuùp khai thaùc
chuùng nhö theá naøo thì haõy ñeán
thaêm Ñoâng Quan, thaønh phoá naèm
treân ñöôøng töø Quaûng Chaâu ñeán
Thaâm Quyeán ôû Ñoâng nam Trung
Quoác. Cho ñeán thaäp kyû 1980, ñaây
vaãn coøn laø moät cuïm laøng xaõ nguû im
lìm trong vuøng chaâu thoå soâng Chu
Giang cuûa Trung Quoác. Keå töø ñoù
ñeán nay, thaønh phoá naøy ñaõ nhanh
choùng böôùc vaøo theá giôùi coù tính
chaát hieäu suaát taêng daàn (xem Hoäp
4.1). Moãi naêm, coù haøng trieäu ngöôøi
ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån gia
nhaäp theá giôùi naøy, vaø yù nghóa cuûa
noù ñoái vôùi hoï, cuõng nhö vôùi caùc
nhaø hoaïch ñònh chính saùch, chaúng
khaùc gì laø moät kieåu caùch maïng.
Chöông naøy toùm taét laïi kinh
nghieäm cuûa caùc doanh nhaân trong
hai theá kyû vöøa qua trong vieäc khai
thaùc tính kinh teá theo qui moâ trong
saûn xuaát. Noù taäp trung vaøo “tính
kinh teá nhôø tích tuï”, maø vieäc khai
thaùc tính chaát naøy ñoøi hoûi doanh
nghieäp phaûi ñöôïc ñaët taïi nhöõng
vuøng taäp trung maät ñoä cao caùc nhaø
saûn xuaát khaùc. Sau ñoù, chöông naøy
cuõng toùm taét laïi keát quaû nghieân
cöùu trong gaàn hai thaäp kyû caùc nhaø
kinh teá tìm hieåu veà tính kinh teá
theo qui moâ, nhöõng coâng trình ñaõ
giuùp giaûm bôùt söï xa caùch giöõa
nghieân cöùu vaø thöïc teá, vaø cho ta
nhöõng hieåu bieát saâu saéc, quyù giaù veà
chính saùch. Sau ñoù, chöông naøy ñi
vaøo ñaùnh giaù xem caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng
baøi hoïc gì töø kinh nghieäm vaø söï
phaân tích naøy.
Phaùt hieän chính:
● Caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån
ñang gia nhaäp vaøo theá giôùi môùi
cuûa söï tích tuï. Kinh nghieäm cuûa
moät theá kyû qua ñaõ cho thaáy, khi
caùc nöôùc phaùt trieån chuyeån töø
saûn xuaát noâng nghieäp sang coâng
nghieäp vaø ñònh höôùng dòch vuï,
caùc doanh nghieäp vaø coâng nhaân
ñaõ boû laïi khoâng chæ laøng queâ vaø
ngheà noâng cuûa mình, maø caû moät
theá giôùi maø trong ñoù, tính qui
moâ khoâng maáy yù nghóa. Caùc
doanh nghieäp vaø coâng nhaân
ngaøy caøng gia nhaäp nhieàu,
khoâng chæ vaøo nhöõng vuøng daân
cö lôùn vaø ñoâng ñuùc, maø coøn caû
moät theá giôùi môùi maø trong ñoù,
tính qui moâ coù vai troø quan
troïng - nôi maø saûn xuaát vaø phaân
phoái coù ñöôïc tính kinh teá theo
qui moâ, nhaát laø nhöõng ñaëc tính
lieân quan ñeán ñòa ñieåm. Söï gaàn
keà coù yù nghóa quan troïng khoâng
chæ ñoái vôùi khaû naêng tieáp caän
ñeán thò tröôøng haøng hoaù vaø dòch
vuï, maø coøn tieáp caän ñeán caû
nhöõng yù töôûng nöõa.
● Muoán taêng tröôûng kinh teá, caàn coù
moät danh muïc nhieàu ñòa ñieåm
khaùc nhau. Caùc nghieân cöùu thuoäc
theá heä gaàn ñaây ñaõ chæ ra caùch
thöùc maø nhöõng hình thöùc ñònh
cö khaùc nhau cuûa con ngöôøi ñaõ
 Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 199

HOÄP 4.1Tính kinh teá theo qui moâ trong moät theá giôùi gaàn nhö sieâu thöïc: caâu chuyeän
cuûa Ñoâng Quan, Trung Quoác

Naêm 1978, caùi maø ngaøy nay laø thaønh
phoá Ñoâng Quan ôû tænh Quaûng Ñoâng,
Trung Quoác, chæ laø moät cuïm thoân vaø thò
traán nhoû traûi roäng treân moät dieän tích
2
2.500 km beân bôø soâng Chu Giang, giöõa
Quaûng Chaâu ôû phía baéc vaø Thaâm
Quyeán, Hoàng Coâng thuoäc Trung Quoác,
ôû phía nam. 400.000 ngöôøi daân trong
vuøng soáng baèng ngheà ñaùnh caù vaø troàng
troït - tuy ñaây chöa phaûi laø nôi ngheøo
nhaát Trung Quoác, nhöng cuõng chaúng
giaøu coù gì.
Ñoâng Quan ngaøy nay laø nôi cö nguï
cuûa khoaûng 7 trieäu ngöôøi. Hôn 5 trieäu cö
daân laø di daân ñang laøm vieäc trong haøng
nghìn nhaø maùy naèm raûi raùc khaép thaønh
phoá, ñua nhau saûn xuaát ñaïi traø voâ soá loaïi
saûn phaåm vôùi khoái löôïng lôùn ñeán möùc
baùo chí gaàn ñaây ñaõ goïi Ñoâng Quan vôùi
caùi teân “coâng xöôûng cuûa theá giôùi.” Neàn
kinh teá cuûa Ñoâng Quan ñaõ taêng tröôûng
haøng naêm hôn 20% keå töø naêm 1980, vaø
ñeán naêm 2004, toång saûn phaåm quoác noäi
(GDP) cuûa thaønh phoá naøy ñaït gaàn 14 tæ
ñoâla, lôùn hôn caû GDP cuûa Aixôlen. Neáu
chæ tính ñeán daân cö ñoâ thò coù ñaêng kyù
(theo soá lieäu thoáng keâ chính thöùc), möùc
GDP bình quaân ñaàu ngöôøi 9.000 ñoâla
cuûa Ñoâng Quan naêm 2004 ñaõ bieán nôi
ñaây trôû thaønh thaønh phoá giaøu coù nhaát
Trung Quoác. Neáu tính theâm caû soá coâng
daân di cö troâi noåi thì GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi naêm 2004 cuûa thaønh phoá vaãn treân
2.000 ñoâla. Söï phaùt trieån cuûa Ñoâng
Quan keå töø nhöõng naêm 1970, nhaát laø
trong thaäp kyû vöøa qua, ñaõ minh hoïa (coù
theå cuõng hôi phoùng ñaïi) cho caùc taùc löïc
kinh teá ñaõ ñònh hình moät neàn kinh teá thu
nhaäp trung bình cuûa Ñoâng AÙ (xem baûng
trong hoäp).
Ñòa ñieåm thuaän lôïi vaø giaù caû caùc yeáu
toá saûn xuaát öu ñaõi chaéc chaén ñaõ taïo ñaø
taêng tröôûng luùc ñaàu cho Ñoâng Quan. Moät
thaäp kyû röôõi sau khi Trung Quoác baét ñaàu
caûi caùch, caùc doanh nghieäp nhoû vaø vöøa
töø caû Hoàng Coâng (thuoäc Trung Quoác)
laãn Ñaøi Loan (thuoäc Trung Quoác) ñeàu
ñöôïc thu huùt ñeán Ñoâng Quan vì nguoàn
cung phong phuù veà ñaát ñai vaø lao ñoäng
reû, cuõng nhö söï gaàn keà vôùi Quaûng Chaâu
vaø Hoàng Coâng (thuoäc Trung Quoác). Maëc
duø coù caùc yeáu toá naøy, söï taêng tröôûng
nhanh cuûa Ñoâng Quan trong thaäp nieân
1990 coù theå ñöôïc hieåu roõ nhaát baèng tính
kinh teá theo qui moâ, keå caû trong saûn
xuaát haøng hoaù trung gian hay caùc saûn
phaåm khaùc bieät hoùa khaùc, vaø hieäu öùng
do tích tuï trong noäi boä ngaønh vaø giöõa
caùc ngaønh. Tieán boä coâng ngheä, cuøng vôùi
chi phí vaän chuyeån giaûm vaø caùc ñieàu
kieän haäu caàn ñöôïc caûi thieän, ñaõ chöùng toû
raèng, nhöõng taùc löïc naøy ñaõ noåi leân nhö
nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng cuûa saûn
xuaát toaøn caàu.
Tính kinh teá theo qui moâ trong noäi boä
laø raát hieån nhieân. Naêm 2005, moät nhaø
maùy ôû Ñoâng Quan ñaõ cheá taïo ñöôïc hôn
30% ñaàu ghi töø tính ñöôïc söû duïng trong
caùc oå ghi cöùng treân toaøn caàu. Moät nhaø

Ñoâng Quan qua caùc con soá

Toác ñoä taêng tröôûng bình quaân haøng naêm, 1980–2005 (%) 22,0 GDP (tæ ñoâla) 14,2
Daân soá: daân cö coù ñaêng kyù (trieäu ngöôøi) 1,6 Toång daân soá: öôùc tính (trieäu ngöôøi) 7,0
GDP bình quaân treân moät cö daân coù ñaêng kyù (ñoâla) 8.999 GDP bình quaân ñaàu ngöôøi (ñoâla) 2.070
Xuaát khaåu (tæ ñoâla) 35,2 Nhaäp khaåu (tæ ñoâla) 29.3
Nguoàn thu cuûa chính phuû (tæ ñoâla) 1,0 Chi tieâu cuûa chính phuû (tæ ñoâla) 1,2
Möùc tieâu duøng ñieän (tæ kWh) 35,2 Möùc tieâu duøng nöôùc (tæ phít khoái) 1,5

Caùc chæ soá veà taùc ñoäng moâi tröôøng

Möùc phaùt thaûi sunphua ñioâxit (nghìn taán) 199.4 Nöôùc thaûi coâng nghieäp (trieäu taán) 225
Tæ leä phaùt thaûi sunphua ñioâxit ñaït chuaån (%) 92,9 Tæ leä nöôùc thaûi coâng nghieäp ñaït chuaån (%) 90,1
Chaát thaûi raén coâng nghieäp (nghìn taán) 28,6 Tæ leä chaát thaûi raén ñaït chuaån (%) 86,5

Tæ troïng maùy tính vaø linh kieän ñieän töû saûn xuaát taïi Ñoâng Quan trong thò tröôøng toaøn caàu naêm 2002 (%)
Ñaàu töø, CPU 40 Maùy queùt vaø ñoäng cô nhoû 20
Baûng maïch ñoàng vaø ñaàu ghi 30 Baøn phím 16
Tuï ñieän AC vaø bieán theá nguoàn 25 Bo maïch chuû 15

Nguoàn: Chính quyeàn Ñoâng Quan 2005.

200 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 4.1Tính kinh teá theo qui moâ trong moät theá giôùi gaàn nhö sieâu thöïc: caâu chuyeän
cuûa Ñoâng Quan, Trung Quoác (tieáp)

maùy khaùc saûn xuaát 60% thieát bò hoïc ñieän
töû ñöôïc baùn treân thò tröôøng Myõ. Nhaø maùy
thöù ba saûn xuaát gaàn 30 trieäu maùy ñieän
thoaïi di ñoäng, thöøa ñuû ñeå cung caáp cho
moãi ñaøn oâng, phuï nöõ vaø treû em ôû Peâru
hay Veâneâdueâla.
Tính tích tuï hay quy moâ kinh teá nhôø
ngoaïi öùng cuõng roõ raøng khoâng keùm. Taùc
ñoäng lan toûa veà tri thöùc vaø chi phí haäu caàn
giaûm nhôø phaân boá gaàn caùc nhaø cung öùng
ñaàu vaøo vaø caùc nhaø xuaát khaåu ñaõ hình
thaønh neân nhöõng cuïm coâng nghieäp coù yù
nghóa quan troïng toaøn caàu ñeå saûn xuaát
haøng deät len, giaøy deùp, ñoà goã vaø ñoà chôi.
Nhöng cuïm coâng nghieäp choaùn phaàn lôùn
böùc tranh coâng nghieäp cuûa Ñoâng Quan
keå töø giöõa nhöõng naêm 1990 laø vieãn
thoâng, ñieän töû vaø linh kieän maùy tính.
Trong soá caùc linh kieän vaø thieát bò ñöôïc
duøng ñeå saûn xuaát vaø cheá taïo maùy tính caù
nhaân, 95% coù nguoàn goác töø thaønh phoá
Ñoâng Quan vaø vôùi nhieàu saûn phaåm khaùc,
caùc nhaø maùy cuûa Ñoâng Quan chieám treân
40% neàn saûn xuaát toaøn caàu.
Ñoùng goùp cuûa Shubham Chaudhuri.
Nguoàn: Gill vaø Kharas 2007.

thuùc ñaåy tính kinh teá nhôø tích tuï
cuûa nhieàu daïng saûn xuaát khaùc
nhau. Ngöôøi ta ñaõ khaùi quaùt
hoùa, tuy coù hôi ñôn giaûn quaù
(nhöng khoâng phaûi taát caû ñeàu
khoâng chính xaùc), raèng thò
tröôøng ôû caùc thò traán taïo thuaän
lôïi cho tính kinh teá theo qui moâ
trong vieäc marketing vaø phaân
phoái caùc haøng hoaù noâng saûn,
thaønh phoá côõ vöøa seõ taïo ra tính
kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa cho
caùc ngaønh coâng nghieäp cheá taïo,
vaø thaønh phoá lôùn cung caáp caùc
phöông tieän ña daïng vaø nuoâi
döôõng söï saùng taïo trong dòch vuï
kinh doanh, caùc dònh vuï cuûa
chính phuû vaø giaùo duïc.
● Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
thöôøng nhaän ñònh sai veà söùc
maïnh cuûa caùc taùc löïc thò tröôøng.
Nhieàu nhaø hoaïch ñònh chính
saùch coi thaønh phoá nhö moät
daïng nhaø nöôùc - caàn ñöôïc quaûn
lyù vaø ñieàu khieån ñeå phuïc vuï
moät muïc tieâu xaõ hoäi naøo ñoù. Tuy
nhieân, treân thöïc teá, cuõng nhö caùc
doanh nghieäp vaø trang traïi,
thaønh phoá vaø thò traán cuõng laø
moät taùc nhaân thò tröôøng. Cuõng
gioáng nhö caùc doanh nghieäp vaø
trang traïi, chuùng mang ñeán tính
kinh teá nhôø tích tuï cho ngöôøi
saûn xuaát vaø coâng nhaân. Vì theá,
caùc nhaø quaûn lyù thaønh phoá ñöôïc
khuyeân chaân thaønh laø phaûi tìm
hieåu xem thaønh phoá cuûa hoï laø
gì, vaø giuùp noù vaän haønh toát hôn,
chöù khoâng phaûi coá gaéng thay
ñoåi soá phaän cuûa noù. Caùc nhaø keá
hoaïch vaø hoaïch ñònh chính saùch
caàn nhaän thöùc ñöôïc vai troø cuûa
hoï laø nhöõng nhaø quaûn lyù thaän
troïng moät danh muïc bao goàm
nhieàu ñòa baøn khaùc nhau, vaø
tranh thuû toái ña tính kinh teá nhôø
tích tuï.
Chöông naøy thaûo luaän yù nghóa
cuûa nhöõng kinh nghieäm vaø phaân
tích baèng nhöõng thuaät ngöõ chung
nhaèm ñònh hình laïi caùc chieán löôïc
ñoâ thò hoùa taïi caùc nöôùc ñang phaùt
trieån. Chöông 7 tieáp tuïc nhieäm vuï
naøy baèng caùch xaùc ñònh laïi khuoân
khoå cho caùc cuoäc tranh luaän xung
quanh caùc chieán löôïc ñoâ thò.

Ñònh höôùng veà tính kinh teá nhôø
tích tuï
Lôïi ích cuûa qui moâ ngaøy caøng taêng
coù theå mang tính noäi boä hoaëc ngoaïi
öùng ñoái vôùi caù nhaân moät doanh
nghieäp hay trang traïi. Tính kinh teá
nhôø ngoaïi öùng ñoàng nghóa vôùi
“tính kinh teá nhôø tích tuï”, trong ñoù
coù tính ñeán lôïi ích cuûa vieäc ñòa
phöông hoùa (ôû gaàn caùc nhaø saûn
xuaát khaùc cung caáp cuøng moät loaïi
haøng hoaù hoaëc dòch vuï) vaø ñoâ thò
hoùa (ôû gaàn caùc nhaø saûn xuaát khaùc
saûn xuaát haøng loaït caùc haøng hoaù vaø
dòch vuï khaùc nhau). Ngoaïi öùng
tieâu duøng cuõng coù lieân quan ñeán
söï tích tuï, nhöng vaán ñeà naøy ñeán
nay vaãn chöa ñöôïc quan taâm
nghieân cöùu.2 Vì theá, chöông naøy
chæ baøn ñeán tính kinh teá theo qui
moâ coù lieân quan ñeán saûn xuaát maø
thoâi (xem Baûng 4.1).3
● Tính kinh teá noäi boä xuaát hieän khi
qui moâ cuûa moät nhaø maùy lôùn
hôn giuùp noù khai thaùc toát hôn
chi phí coá ñònh (xem töø soá 1 ñeán
soá 3 trong Baûng 4.1). Moät nhaø
maùy caùn theùp coù theå giaûm ñöôïc
giaù do mua khoái löôïng lôùn töø
ngöôøi cung öùng - coù nghóa laø chi
phí coá ñònh ñeå vaän chuyeån vaø
thöông maïi - vaø ñöôïc höôûng lôïi
ích töø vieäc phaân coâng lao ñoäng
trong noäi boä doanh nghieäp.
● Tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa
xuaát hieän khi coù nhieàu doanh
nghieäp trong cuøng moät ngaønh
vaø cuøng moät ñòa ñieåm (xem töø
soá 4 ñeán soá 7 trong Baûng 4.1). Söï
gaàn keà veà maët khoâng gian cuõng
coù taùc duïng vì söï tieáp caän ngay
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 201
laäp töùc ñeán nhöõng coâng ty caïnh
tranh khaùc giuùp caùc coâng ty naém
ñöôïc thoâng tin thò tröôøng caäp
nhaät nhaát giuùp hoï ñaøm phaùn
ñöôïc vôùi caùc khaùch haøng vaø nhaø
cung caáp.4
● Tính kinh teá nhôø ñoâ thò hoùa xuaát
hieän khi coù nhieàu ngaønh khaùc
nhau phaân boá taïi cuøng moät ñòa
ñieåm (xem töø soá 8 ñeán soá 11 trong
Baûng 4.1). Moät coâng ty tö vaán
quaûn lyù coù theå coù lôïi khi boá trí
gaàn caùc tröôøng ñaøo taïo veà quaûn
lyù, caùc coâng ty cung caáp dòch vuï
taøi chính vaø caùc nhaø saûn xuaát.
Tính kinh teá nhôø tích tuï khoâng
chæ phuï thuoäc vaøo kích thöôùc
(thaønh phoá lôùn hay ngaønh lôùn), maø
coøn caû söï töông taùc ñoâ thò. Tính
kinh teá nhôø ngoaïi öùng töø tröôùc ñeán
nay vaãn ñöôïc xeáp vaøo loaïi tính
kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa naûy
sinh töø söï töông taùc kinh teá trong
noäi boä ngaønh vaø tính kinh teá nhôø ñoâ
thò hoùa naûy sinh töø söï töông taùc
giöõa caùc ngaønh.5 Nhöng lyù do ñeå caùc
nhaø saûn xuaát ñöôïc lôïi töø söï keà caän
vôùi nhau phuï thuoäc vaøo söï chia seû
voâ tö caùc ñaàu vaøo voán, thoâng tin vaø
lao ñoäng. Chuùng cuõng phuï thuoäc
vaøo vieäc caûi thieän tính thích öùng
giöõa caùc yeâu caàu saûn xuaát vôùi caùc
loaïi ñaát ñai, lao ñoäng vaø ñaàu vaøo
trung gian - vaø vieäc hoïc hoûi veà caùc
kyõ thuaät vaø saûn phaåm môùi (xem
Hoäp 4.2).
Tính kinh teá theo quy moâ noäi taïi
cao hôn ôû caùc ngaønh coâng nghieäp
naëng
Lôïi ích so vôùi quy moâ noäi taïi ngaøy
caøng taêng ñaõ ñöôïc minh chöùng ôû
202 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 4.1. Möôøi hai daïng kinh teá theo qui moâ
Daïng kinh teá theo qui moâ Thí duï
1. Veà tieàn teä Coù theå mua ñöôïc caùc ñaàu vaøo trung gian vôùi khoái löôïng lôùn ñeå ñöôïc giaûm
giaù
Noäi boä
2. Coâng ngheä tónh Chi phí trung bình giaûm vì chi phí vaän haønh nhaø maùy laø coá ñònh
Coâng ngheä
3. Coâng ngheä ñoäng Hoïc caùch vaän haønh moät nhaø maùy hieäu quaû hôn qua thôøi gian
4. “Mua baùn” Ngöôøi mua haøng ñöôïc haáp daãn hôn bôûi caùc ñòa ñieåm coù nhieàu ngöôøi baùn
5. Chuyeân moân hoùa kieåu Vieäc thueâ ngoaøi cho pheùp caû ngöôøi cung öùng thöôïng nguoàn vaø caùc haõng
Tónh "Adam Smith" haï nguoàn ñeàu ñöôïc lôïi nhôø taêng naêng suaát do chuyeân moân hoùa.
Nhôø ñòa 6. Qui tuï lao ñoäng kieåu Coâng nhaân vôùi caùc kyõ naêng chuyeân saâu theo ngaønh ñöôïc thu huùt ñeán
phöông hoùa "Marshall" moät ñòa ñieåm coù möùc ñoä taäp trung hoùa cao hôn.a
7. Vöøa hoïc vöøa ruùt kinh Giaûm chi phí phaùt sinh töø nhöõng hoaït ñoäng saûn xuaát laëp ñi laëp laïi vaø
Ñoäng nghieäm kieåu "Marshall- tieáp dieãn lieân tuïc qua thôøi gian vaø nhôø ñoù, coù taùc ñoäng lan toûa laãn nhau
Arrow-Romer" treân cuøng moät ñòa baøn.
8. Saùng kieán kieåu "Jane Caøng nhieàu thöù khaùc nhau ñöôïc saûn xuaát taïi ñòa phöông thì caøng coù
Jacobs" nhieàu cô hoäi ñeå quan saùt vaø vaän duïng caùc yù töôûng töø nhöõng ngöôøi khaùc.
Ngoaïi öùng
hoaëc tích tuï Coâng nhaân trong cuøng moät ngaønh mang saùng kieán ñeán cho caùc haõng
9. Qui tuï lao ñoäng kieåu
thuoäc ngaønh khaùc: töông töï nhö muïc soá 6 nhöng lôïi ích xuaát hieän töø tính
Tónh "Marshall"
ña daïng caùc ngaønh treân cuøng moät ñòa baøn.
Nhôø ñoâ thò
hoùa Töông töï nhö muïc soá 5 ôû treân, khaùc bieät chính laø söï phaân coâng lao ñoäng
10. Phaân coâng lao ñoäng
trong ñieàu kieän toàn taïi nhieàu ngaønh mua saûn phaåm khaùc nhau treân cuøng
kieåu "Adam Smith"
moät ñòa baøn.
Thò tröôøng caøng lôùn, lôïi nhuaän caøng cao vaø ñòa ñieåm boá trí caùc haõng
11. Taêng tröôûng noäi sinh
Ñoäng caøng haáp daãn thì caøng taïo ra nhieàu vieäc laøm, lao ñoäng caøng ñöôïc taäp
kieåu "Romer"
trung maïnh vaø thò tröôøng laïi caøng lôùn — vaø quaù trình ñoù cöù tieáp dieãn.
Chi phí coá ñònh veà cô sôû haï taàng ñöôïc daøn traûi cho nhieàu ngöôøi ñoùng
12. Tích tuï “thuaàn tuùy” thueá; tính phi kinh teá naûy sinh khi xaûy ra hieän töôïng taéc ngheõn vaø oâ
nhieãm.

Nguoàn: Kilkenny 2006 (coù ñieàu chænh).

a. Veà vieäc theå thöùc hoùa, xem Krugman 1991a.

caùc ngaønh saûn xuaát vaø dòch vuï,
döïa vaøo caùc nguoàn döõ lieäu khaùc
nhau. Kinh teá theo qui moâ noäi taïi
coù phaïm vi töø haàu nhö khoâng coù,
ñeán thaáp trong caùc ngaønh coâng
nghieäp nheï, ñeán cao trong caùc
ngaønh coâng nghieäp naëng vaø coâng
ngheä cao (xem Baûng 4.2). Döïa treân
caùc öôùc tính kyõ thuaät, moät baùo caùo
toùm taét nhöõng nghieân cöùu veà töøng
ngaønh cuï theå xem xeùt quy moâ hieäu
quaû thaáp nhaát cuûa saûn xuaát vaø chi
phí ñaõ cho thaáy nhöõng lôïi ích
mang laïi ngaøy caøng lôùn ôû caùc
ngaønh xe coù ñoäng cô, caùc thieát bò
vaän taûi khaùc, hoùa chaát, maùy moùc
thieát bò, xaây döïng, giaáy vaø in aán.
ÔÛ caùc ngaønh caáp ba, lôïi ích mang
laïi töø qui moâ lôùn nhaát laø saùch, gaïch
6
xaây, thuoác nhuoäm, vaø maùy bay.
Ngöôïc laïi, kinh teá theo quy moâ noäi
taïi laø haàu nhö khoâng coù ôû caùc
ngaønh cao su vaø nhöïa, da vaø caùc
saûn phaåm laøm töø da, giaày deùp vaø
7
quaàn aùo, vaø vaûi deät.
Öôùc tính döïa treân soá lieäu chi phí
vaø giaù trò gia taêng ôû caùc qui moâ saûn
löôïng khaùc nhau, caùc nguoàn khaùc
nhau ñeàu cho thaáy nhöõng phaùt hieän
töông töï. Moät maãu goàm 5.000
doanh nghieäp cheá taïo ôû Na Uy ñaõ
cho ta baèng chöùng veà tính kinh teá ôû
caáp töøng ngaønh rieâng bieät.8 Vôùi caùc
ngaønh caáp boán cuûa Canaña, hieäu

suaát theo qui moâ ñaït trung bình
10% ñoái vôùi 107 ngaønh cheá taïo,
trong ñoù caùc ngaønh quaàn aùo, deät
kim, da, deät may xeáp haïng cuoái.9
Taêng saûn löôïng ñaõ laøm giaûm chi
phí trong ngaønh cheá taïo cuûa Myõ,
trong nhöõng ngaønh coâng nghieäp
cuûa caùc nöôùc coù thu nhaäp trung
bình (Chileâ) vaø trong caùc ngaønh saûn
xuaát oâ toâ, xe taûi, haøng tieâu duøng
laâu beàn cuûa chaâu AÂu.10, 11
Döïa treân soá lieäu thöông maïi,
moät phaàn ba caùc ngaønh saûn xuaát
haøng hoaù coù hieäu suaát taêng daàn
theo qui moâ.12, 13Caùc ngaønh cheá taïo
coù tính kinh teá cao nhaát ôû caáp nhaø
maùy vaø ngoaïi öùng ôû caáp ngaønh laø
xaêng daàu vaø saûn phaåm than, loïc
daàu, döôïc phaåm, cô khí vaø saét theùp.
Caùc ngaønh coù hieäu suaát khoâng ñoåi
theo qui moâ goàm giaøy deùp, da, deät
may, vaûi vaø noäi thaát.
Cheânh leäch giöõa giaù vaø chi phí
laø nguoàn döõ lieäu thöù tö. Vì hieäu
suaát taêng daàn theo qui moâ mang laïi
söùc maïnh thò tröôøng nhaát ñònh cho
doanh nghieäp neân möùc cheânh giöõa
giaù vaø chi phí bieân coù theå laø moät
bieán thay theá toát cho tính kinh teá
theo qui moâ ôû caáp nhaø maùy. Caùc
nghieân cöùu ñaõ chæ ra moät khoaûng
dao ñoäng lôùn veà möùc cheânh laø ôû
Myõ, töø 15% trong ngaønh vaûi ñeán
treân 200% ôû caùc ngaønh ñieän, khí ñoát
vaø dòch vuï veä sinh. Trong 36 ngaønh
cheá taïo cuûa 19 nöôùc thaønh vieân Toå
chöùc Hôïp taùc kinh teá vaø Phaùt trieån
(OECD), möùc cheânh cao nhaát laø
trong ngaønh thuoác laù, döôïc phaåm,
maùy tính vaø maùy vaên phoøng - vaø
thaáp nhaát trong caùc ngaønh giaøy,
14
deùp, vaûi vaø ñoà goã.
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï
HOÄP 4.2 Chia seû, thích öùng vaø hoïc hoûi
Ba lyù do giaûi thích vì sao caùc doanh
nghieäp trong moät ngaønh cuï theå
thöôøng phaân boá gaàn nhau. Söï taäp
trung hoùa theo vuøng ñòa lyù coù taùc
duïng
● Chia seû. Môû roäng thò tröôøng cho
caùc nhaø cung öùng ñaàu vaøo, cho
pheùp hoï khai thaùc ñöôïc tính kinh
teá noäi boä theo qui moâ trong saûn
xuaát (chi phí trung bình giaûm khi
qui moâ saûn xuaát môû roäng). Söï chia
seû caùc ñaàu vaøo cuõng cho pheùp
caùc nhaø cung öùng cung caáp ñöôïc
nhöõng haøng hoaù vaø dòch vuï coù tính
chuyeân moân hoùa cao nhaèm ñaùp
öùng nhu caàu cuûa ngöôøi mua. Keát
quaû laø lôïi nhuaän cho taát caû ñeàu
cao hôn, keøm theo laø khaû naêng
tieáp caän deã daøng hôn ñeán haøng
loaït caùc loaïi ñaàu vaøo khaùc nhau.
● Thích öùng. Môû roäng möùc ñoä saün
coù cuûa haøng loaït caùc loaïi kyõ naêng
maø ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñoøi hoûi
nhaèm taêng cöôøng söï thích öùng vôùi
nhu caàu rieâng coù cuûa hoï. Ñoàng
thôøi, coâng nhaân cuõng thaáy ít ruûi ro
hôn khi soáng ôû nhöõng ñòa baøn coù
nhieàu doanh nghieäp coù nhu caàu söû
duïng lao ñoäng.
● Hoïc hoûi. Thuùc ñaåy taùc ñoäng lan
toûa cuûa tri thöùc vaø cho pheùp coâng
nhaân vaø doanh nhaân ñöôïc hoïc hoûi
laãn nhau.
Maëc duø soá lieäu veà ngaønh cheá taïo
ñoùng vai troø chuû ñaïo trong caùc coâng
trình nghieân cöùu nhöng cuõng coù
baèng chöùng veà hieäu suaát taêng daàn
trong caùc ngaønh dòch vuï. Ngaønh
ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhaát laø
ngaønh saûn xuaát ñieän naêng, ôû ñoù hieäu
suaát noäi boä taêng daàn theo qui moâ laø
203
Ñeå khoâng chæ döøng laïi ôû söï chia
seû, thích öùng vaø hoïc hoûi ñaëc thuø theo
ngaønh (tính kinh teá nhôø ñòa phöông
hoùa) maø coøn vöôn tôùi nhöõng quaù trình
ôû qui moâ thaønh phoá (tính kinh teá nhôø
ñoâ thò hoùa) ñoøi hoûi phaûi coù theâm
nhöõng cô cheá môùi. Chuùng bao goàm
taùc ñoäng cuûa nhöõng quan heä nhaân
quaû tích luõy laïi vaø söï thaâm nhaäp vaøo
saûn xuaát vaø thöông maïi giöõa caùc
ngaønh. Chuùng cuõng goàm caû nhöõng
lôïi ích thu ñöôïc töø söï nuoâi döôõng laãn
nhau giöõa caùc yù töôûng. Taäp trung hoùa
coâng nhaân vaø caùc nhaø cung öùng ñaõ
daãn ñeán söï taäp trung nhu caàu cuûa
ngöôøi tieâu duøng.
Neáu tính kinh teá theo qui moâ lôùn
vaø chöa bò khai thaùc heát vaø neáu caùc
doanh nghieäp coù theå caïnh tranh vôùi
nhau khoâng chæ veà giaù maø coøn thoâng
qua quaù trình khaùc bieät hoùa saûn
phaåm thì caùc löïc höôùng taâm seõ phaùt
huy taùc duïng. Ngoaøi ra, baèng vieäc
chính thöùc ñöa theâm vaøo yeáu toá
khoaûng caùch (chi phí vaän chuyeån ñaàu
vaøo, ñaàu ra), khuoân khoå söû duïng
trong baùo caùo naøy mang laïi nhöõng
hieåu bieát höõu ích veà caùc ñoäng löïc ly
taâm giaûi thích cho söï phaân taùn veà maët
khoâng gian trong moät quoác gia.
Nguoàn: Gill vaø Kharas 2007, döïa vaøo
Duranton vaø Puga 2004.
204 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 4.2. Tính kinh teá noäi boä theo qui moâ thaáp trong coâng nghieäp nheï vaø cao trong coâng ñoäng trong heä thoáng taøi chính lôùn
nghieäp naëng
hôn thì ñoøi hoûi phaûi taêng voán taøi
Phaùt hieän Nguoàn döõ lieäu
chính theo moät tæ leä nhoû hôn vaø chi
Hieäu suaát khoâng ñoåi theo qui moâ: vaûi, da, giaøy Döïa treân soá lieäu thöông maïi (Antweiler
deùp, deät may vaø saûn phaåm goã vaø Trefler 2002) phí quaûn lyù ruûi ro cuõng thaáp hôn.18
Hieäu suaát taêng maïnh theo qui moâ: cô khí, döôïc
phaåm, coâng cuï, saét theùp, xaêng daàu vaø than Tính kinh teá do ñòa phöông hoaù
Hieäu suaát khoâng ñoåi hoaëc taêng nheï theo qui Döïa treân caùc öôùc tính kyõ thuaät ñeå khaûo xuaát hieän nhôø cuøng chia seû chi phí
moâ: ñoà da, giaøy deùp vaø quaàn aùo, ñoà goã, deät saùt grañieân chi phí vaø thay ñoåi trong
may qui moâ hieäu quaû toái thieåu (Junius 1997, vaø caïnh tranh trong noäi boä ngaønh
trích töø Prateen 1988 vaø Emerson vaø caùc
Hieäu suaát taêng maïnh theo qui moâ: ñoäng cô gaén
maùy, caùc phöông tieän vaän taûi khaùc, hoùa chaát,
coäng söï 1988) Tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoaù
coâng trình, in aán vaø xuaát baûn xuaát phaùt töø caùc nhoùm doanh
Hieäu suaát taêng nheï theo qui moâ: giaøy deùp, vaûi, Döïa treân soá lieäu veà möùc cheânh giaù vôùi nghieäp ñöôïc taäp trung theo vuøng,
löông thöïc thöïc phaåm, da chi phí trong caùc ngaønh cheá taïo cuûa 14
Hieäu suaát taêng maïnh theo qui moâ: thuoác laù,
nöôùc OECD (Junius 1997, trích töø Oliveira gaén keát vôùi nhau baèng coâng ngheä
döôïc phaåm, maùy tính vaø maùy vaên phoøng, thieát vaø caùc coäng söï 1996)
hoï söû duïng, thò tröôøng hoï ñaùp öùng,
bò ñöôøng saét
saûn phaåm vaø dòch vuï hoï cung caáp
Hieäu suaát taêng nheï theo qui moâ: vaûi, da, deät Döïa treân soá lieäu veà phaàn cheânh giaù so
may vôùi chi phí bieân cuûa ngaønh caáp hai ôû vaø kyõ naêng caàn thieát. AÙp löïc caïnh
Hieäu suaát taêng maïnh theo qui moâ: ñieän, khí
Myõ trong giai ñoaïn 1953–84 (24 ngaønh)
(Roeger 1995)
tranh, buoäc caùc doanh nghieäp trong
ñoát, dòch vuï veä sinh, ñoäng cô vaø phöông tieän
gaén maùy, hoùa chaát vaø thuoác laù cuøng moät ngaønh phaûi saùng taïo, neáu
Hieäu suaát taêng nheï theo qui moâ: deät may, saûn Öôùc löôïng haøm saûn xuaát döïa treân Toång khoâng seõ thaát baïi, cuõng seõ laøm cho
phaåm söõa, goã xeû, daàu caù vaø saûn phaåm thòt ñieàu tra caùc cô sôû saûn xuaát naêm 1963 ôû
Na Uy (27 ngaønh) (Griliches vaø Ringstad
naêng suaát taêng. Caùc ñieàu kieän
Hieäu suaát taêng maïnh theo qui moâ: kim loaïi cô
baûn, phöông tieän vaän taûi, xi maêng, noäi thaát coá 1971) döôøng nhö raát caïnh tranh khi caùc
ñònh, ñoà uoáng doanh nghieäp thöôïng nguoàn vaø haï
Hieäu suaát taêng nheï theo qui moâ: quaàn aùo, deät Soá lieäu chi phí vaø lôïi nhuaän trong caùc nguoàn, cuøng vôùi caùc toå chöùc coù lieân
kim, da vaø deät may ngaønh cheá taïo caáp boán theo SIC (167
Hieäu suaát taêng maïnh theo qui moâ: xaêng daàu, ngaønh) naêm 1970 ôû Canaña (Baldwin quan trong moät ngaønh naøo ñoù (nhö
vaø Gorecki 1986)Öôùc tính naêng suaát lao
kim loaïi cô baûn vaø luyeän kim, thieát bò vaän taûi
ñoäng vaø saûn löôïng trong 90 ngaønh caáp maùy ñieän töû hay hoaù daàu chaúng
4 ôû Canaña trong giai ñoaïn töø naêm 1965 haïn) - keå caû caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø
ñeán naêm 1970 (Gupta 1983)
caùc hieäp hoäi thöông maïi - “qui tuï”
Hieäu suaát taêng nheï theo qui moâ: deät may, vaûi, Öôùc löôïng haøm chi phí ñoäng döïa treân giaù
goã trò ñaàu vaøo vaø ñaàu ra cuûa 450 ngaønh cheá laïi vôùi nhau. Caùc keânh khaùc taïo ra
taïo ôû Myõ giai ñoaïn 1958–89 (Morrison
Hieäu suaát taêng maïnh theo qui moâ: saûn phaåm
Paul vaø Siegel 1999) tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoaù laø
giaáy, hoùa chaát, luyeän kim, ñaù, seùt vaø kính
ngoaïi öùng kieåu “Marshall-Arrow-
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
Chuù thích: OECD = Toå chöùc Hôïp taùc kinh teá vaø Phaùt trieån; SIC = Phaân loaïi ngaønh tieâu chuaån.
Romer,”19 voán khoâng deã ño löôøng
vaø chuû yeáu baét nguoàn töø taùc ñoäng
lan toaû tri thöùc.
khaù lôùn.15 Möùc cheânh lôùn nhaát laø Khaû naêng tieáp caän ñeán cô sôû haï
trong caùc ngaønh ñieän nöôùc vaø dòch taàng cuõng aûnh höôûng ñeán quyeát
vuï veä sinh.16 Tính kinh teá theo qui ñònh boá trí ñòa ñieåm cuûa doanh
moâ cuõng xuaát hieän trong ngaønh nghieäp, nhaát laø ôû caùc nöôùc ñang
ngaân haøng vaø taøi chính.17 Moät phaùt trieån. Haõy xeùt ngaønh coâng
nghieân cöùu veà caùc ngaân haøng nghieäp deät kim ôû nöôùc Myõ. Ngay
thöông maïi ôû 75 nöôùc cho thaáy, caùc sau naêm 1900, thaønh phoá Niu Yooùc
ngaân haøng coù nhöõng khoaûn vay vaø ñaõ trôû thaønh trung taâm saûn xuaát vaø
tieàn göûi lôùn coù chi phí trung bình phaân phoái haøng deät may cuûa nöôùc
thaáp hôn - vaø nhöõng ngaân haøng hoaït Myõ. Nhöng sau Chieán tranh theá

giôùi laàn thöù hai, saûn xuaát deät may
ñaõ chuyeån xuoáng phía nam, ñeán
Baéc Caroâlaina.20 Nhieàu nhaø maùy
deät kim ñaõ chuyeån ñeán gaàn nguoàn
cung caáp chæ may hôn vaø ñeå taän
duïng lôïi theá veà nguoàn naêng löôïng,
lao ñoäng vaø ñaát ñai reû.
Ngaøy nay, ngaønh deät kim, toïa
laïc taïi Baéc Caroâlaina, raát töï haøo veà
nhieàu thöông hieäu, trong ñoù coù
Sheer Energy, Silken Mist, Just My
Size vaø No Nonsense - taát caû ñang
caïnh tranh treân moät thò tröôøng 2 tæ
ñoâla. Theo UÛy ban Thoáng keâ Myõ,
khoaûng 150 cô sôû saûn xuaát quaàn
deät kim ñeán ñaàu goái vaø daøi daønh
cho phuï nöõ vaøo ñaàu thaäp kyû 2000,
chieám moät nöûa saûn löôïng toaøn
quoác, ñeàu naèm ôû Baéc Caroâlaina.
Hoï ñaõ baùn ra löôïng haøng deät kim
trò giaù 973 trieäu ñoâla, chieám
khoaûng 75% giaù trò saûn löôïng toaøn
quoác, vaø söû duïng 13.497 lao ñoäng,
trong ñoù coù 11.567 coâng nhaân saûn
xuaát.21 Neáu tính caû taát thaáp vaø cao
coå cho nam giôùi thì hôn moät nöûa
trong soá 6 tæ ñoâla cuûa ngaønh coâng
nghieäp naøy ñang ñöôïc saûn xuaát ôû
Baéc Caroâlaina.
Moät lyù do khieán caùc nhaø saûn
xuaát haøng deät may chuyeån xuoáng
Baéc Caroâlaina laø ñeå taän duïng naêng
suaát taêng nhôø ôû gaàn caùc nhaø saûn
xuaát chæ may thöôïng nguoàn. Ngaønh
coâng nghieäp chæ may vaø saûn xuaát
quaàn aùo nòt gaén chaët vôùi nhau -
trong nhöõng moái quan heä gaén boù
tinh teá trong töøng khaâu saûn xuaát -
nhöng laïi caïnh tranh gay gaét vôùi
nhau. Macfield, moät haõng deät may
khoång loà vaø laø nhaø saûn xuaát haøng
ñaàu caùc loaïi chæ may, quaàn aùo nòt,
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 205
taát, aùo khoaùc, thaûm vaø caùc saûn
phaåm coâng nghieäp ñang vaän haønh
5 nhaø maùy ôû Baéc Caroâlaina vaø
tuyeån duïng khoaûng moät phaàn tö
löïc löôïng lao ñoäng cuûa ngaønh saûn
xuaát chæ may. Cöù 10 ñoâi haøng deät
kim ñöôïc baùn ôû Myõ thì coù ñeán 6
ñoâi laø ñöôïc may baèng chæ cuûa Mac-
field.22 Cuøng vôùi caùc nhaø saûn xuaát
lôùn khaùc ôû Baéc Caroâlaina (Unifi,
Regal vaø Spanco), caùc haõng naøy
chieám ñeán hôn ba phaàn tö trong soá
3,7 tæ ñoâla giaù trò caùc saûn phaåm may
baèng chæ cuûa ngaønh naøy.23 Vieäc ñòa
phöông hoaù ngaønh chæ may vaø deät
kim ôû Baéc Caroâlaina laø moät söï
minh hoïa ñieån hình cho tính kinh teá
nhôø ngoaïi öùng trong noäi boä ngaønh.
Tính kinh teá nhôø ñoâ thò hoaù xuaát
phaùt töø ña daïng coâng nghieäp, nhôø
ñoù thuùc ñaåy söï saùng taïo
Khi caùc thaønh phoá taêng tröôûng, caùc
neàn kinh teá nhôø ñoâ thò hoùa trôû neân
quan troïng hôn.24 Ña daïng hoaù ôû
ñoâ thò coù theå nuoâi döôõng vieäc trao
ñoåi yù töôûng vaø coâng ngheä, nhôø ñoù
kích thích söï saùng taïo lôùn hôn vaø
taêng tröôûng.25 Caùc coâng ty ôû caùc
ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau coù
theå chia seû caùc cô sôû khoâng theå chia
seû ñöôïc hoaëc caùc haøng hoùa coâng
coäng, soá caùc nhaø cung caáp ñaàu vaøo
trung gian nhieàu hôn, moät soá löôïng
caùc coâng nhaân chuyeân moân hoùa haïn
heïp lôùn hôn, vaø ruûi ro. Minh chöùng
cuûa taàm quan troïng lôùn hôn caùc
hieäu öùng lan toûa cuûa tri thöùc trong
ngaønh coâng nghieäp coù theå thaáy roõ
ôû caùc thaønh phoá ñaõ oån ñònh. ÔÛ
nhöõng thaønh phoá tröôûng thaønh,
nhö Los Angiôleùt vaø Philañenphia,
206 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caïnh tranh vaø ña daïng hoùa cuûa
thaønh phoá giuùp taêng vieäc laøm, daáu
hieäu cuûa tính kinh ñoâ thò hoùa nhôø
vaøo söï saùng taïo trong ngaønh.26 Treân
thò tröôøng phoá Uoân ôû Niu OÙoc vaø
khu phoá cuûa Luaân Ñoân, caùc coâng ty
taøi chính, baûo hieåm, vaø ngaân haøng
höôûng lôïi töø vieäc toïa laïc gaàn nhau.
Cuøng coù truï sôû taïi moät ñòa ñieåm
thuùc ñaåy söï taêng tröôûng cuûa caùc
dòch vuï chuyeân gia khaùc, nhö luaät,
phaàn meàm, xöû lyù döõ lieäu, quaûng
caùo, vaø quaûn lyù caùc coâng ty tö vaán.
Nhöõng nhoùm coâng ty naøy, thoâng
qua vieäc cung caáp thò tröôøng tieàm
naêng hôn cho nhöõng caù nhaân coù
trình ñoä giaùo duïc cao, cuõng ñöôïc lôïi
töø vieäc tieáp caän ñeán moät nguoàn
nhaân löïc lôùn. Caùc coâng ty cuõng ñöôïc
lôïi töø vieäc phaùt trieån vaø truyeàn baù tri
thöùc trong noäi boä nhoùm.
Baèng chöùng veà tính kinh teá nhôø
tích tuï ôû ñoâ thò chuû yeáu ruùt ra töø
quaù trình saûn xuaát ôû caùc nöôùc phaùt
trieån.27 Nhöng cuõng coù baèng chöùng
veà tính kinh teá nhôø ngoaïi öùng töø
caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ôû nhöõng
nôi coù soá lieäu. Moät cuoäc ñieàu tra
12.400 doanh nghieäp saûn xuaát ôû 120
thaønh phoá taïi Trung Quoác ñaõ cho
thaáy doanh nghieäp ôû caùc thaønh phoá
ñoâng daân hôn coù naêng suaát cao
hôn.28 Tính kinh teá nhôø tích tuï
trong ngaønh cheá taïo ôû Inñoâneâxia töø
naêm 1980 ñeán 2003 laïi thay ñoåi qua
thôøi gian; nhöng theo moät nghóa
khaùi quaùt hôn, nhöõng lôïi ích naøy
chuû yeáu mang tính chaát tónh chöù
khoâng phaûi laø ñoäng, vaø ít nhieàu coù
xu höôùng naûy sinh töø vieäc ñòa
phöông hoaù hôn laø ñoâ thò hoaù (xem
Hoäp 4.3).
Moät theá giôùi khaùc
Caùc nöôùc phaùt trieån baèng caùch
chuyeån neàn kinh teá cuûa hoï töø caùc
hoaït ñoäng töï cung töï caáp truyeàn
thoáng döïa vaøo noâng nghieäp sang
saûn xuaát vaø dòch vuï coù giaù trò cao.
Trong quaù trình ñoù, caùc doanh
nghieäp, chöù khoâng coøn laø caùc trang
traïi nöõa, seõ laø caùc ñôn vò saûn xuaát
chuû ñaïo. Tæ troïng cuûa dòch vuï vaø
caùc haøng hoaù saûn xuaát khaùc trong
saûn löôïng cuûa neàn kinh teá taêng leân.
Trong giai ñoaïn 1900-2000, tæ leä daân
soá toaøn caàu ôû caùc ñòa ñieåm coù saûn
xuaát coâng nghieäp vaø dòch vuï laø
nhaân toá chính taêng töø 15 leân 47%.
Tæ troïng cuûa vieäc laøm toaøn caàu
trong noâng nghieäp cuûa nhöõng
ngöôøi ôû ñoä tuoåi lao ñoäng giaûm töø
55% trong naêm 1960 xuoáng coøn
33% naêm 2004. Coâng ngheä saûn xuaát
chuyeån töø hieäu suaát khoâng ñoåi
sang hieäu suaát taêng daàn theo qui
moâ. Qua thôøi gian, nhöõng thay ñoåi
kyõ thuaät ñöôïc taêng cöôøng theâm
theo qui moâ seõ laøm gia taêng tính
kinh teá theo qui moâ. Caïnh tranh
khoâng hoaøn haûo vaø caïnh tranh ñoäc
quyeàn seõ trôû thaønh nhöõng hình
thöùc caáu truùc thò tröôøng chuû yeáu.
Theá giôùi coù tính chaát thaønh thò
nhieàu hôn, vaø vieäc taäp trung hoùa
caùc hoaït ñoäng kinh teá ôû nhöõng
trung taâm ñoâ thò ñoâng ñuùc cuõng seõ
lôùn hôn. Naêm 1900, toång soá daân
soáng ôû 100 thaønh phoá lôùn nhaát
cuõng chæ chieám 4,3% daân soá theá
giôùi. Cuõng 100 thaønh phoá ñoù ngaøy
nay coù ñeán 7,5% daân soá theá giôùi,
coøn neáu tính 100 thaønh phoá lôùn
nhaát hieän nay thì con soá naøy laø
10,5%. Maëc duø coù moät khoâng gian

môû thöøa thaõi nhöng haàu nhö taát caû
nhöõng phaùt trieån gaàn ñaây ôû Myõ
ñeàu caùch khoâng quaù 1 km so vôùi
nhöõng nôi phaùt trieån tröôùc ñaây.29
Thaäm chí cho ñeán caû luùc naøy, cuõng
chæ coù khoaûng 2% dieän tích ñaát cuûa
Myõ ñöôïc xaây döïng hoaëc laùt gaïch.
Chæ coù tính kinh teá nhôø tích tuï môùi
coù theå giaûi thích ñöôïc cho söï taäp
trung thaùi quaù caùc doanh nghieäp vaø
coâng nhaân ôû thaønh phoá.
Khi caùc doanh nghieäp tìm kieám
tính kinh teá theo qui moâ, ngaønh
noâng nghieäp seõ phaân taùn coøn
ngaønh cheá taïo seõ tuï laïi
Caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp ñöôïc
traûi roäng ñeå khai thaùc tính hieäu quaû
theo qui moâ trong saûn xuaát. ÔÛ Myõ,
ñeå nuoâi soáng moät ngöôøi Myõ, haøng
naêm caàn saûn xuaát khoaûng 1.500 kg
noâng saûn, trong khi ôû Trung Quoác
thì caàn khoaûng 600 kg cho moät
ngöôøi. Naêm 2005, dieän tích ñaát
canh taùc trung bình ôû Myõ laø 20,4 ha
treân moãi noâng daân, ôû OÂxtraâylia laø
45 ha vaø ôû Canaña laø 47 ha. Qui moâ
trung bình cuûa moät trang traïi ôû
Braxin laø 19 ha.30 Nhöng ôû caùc nöôùc
coù thu nhaäp thaáp, noùi chung raát
khoù xuaát hieän tính kinh teá theo qui
moâ trong noâng nghieäp. Dieän tích
ñaát canh taùc treân moãi noâng daân chæ
baèng moät phaàn nhoû so vôùi caùc nöôùc
coâng nghieäp; 0,16 ha ôû Trung Quoác,
0,3 ha ôû Baênglañeùt vaø Inñoâneâxia, vaø
1,2 ha ôû Nigieâria.31
Khi caùc nöôùc phaùt trieån, ngaønh
cheá taïo vaø dòch vuï trôû thaønh caùc
ngaønh quan troïng thì caùc doanh
nghieäp qui tuï laïi gaàn nhau hôn ñeå
taän duïng tính kinh teá nhôø tích tuï. ÔÛ
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 207
HOÄP 4.3 Tính kinh teá nhôø tích tuï ôû Inñoâneâxia
Raát nhieàu baèng chöùng maïnh meõ veà ● Ngaønh khoaùng saûn phi kim vaø maùy
tính kinh teá nhôø tích tuï ñeán töø caùc moùc coù tính kinh teá nhôø ñoâ thò hoaù
nöôùc phaùt trieån. Inñoâneâxia laø moät maïnh, maëc duø trong moät vaøi giai
ngoaïi leä, giuùp chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc ñoaïn coù theå yeáu.
caùc yeáu toá quyeát ñònh ñeán söï taäp
Nhöõng hoaït ñoäng naøo coù khaû
trung hoaù coâng nghieäp. Phaân tích naøy
naêng taïo ra tính kinh teá nhôø ñoâ thò
chuù troïng ñeán boán nhoùm lôùn - hoaù
hoaù vaø tính kinh teá ñoäng thì khoâng
chaát (goàm daàu moû, cao su vaø nhöïa);
neân aùp duïng caùc chính saùch tìm caùch
deät may (goàm haøng quaàn aùo, da vaø
daøn traûi caùc hoaït ñoäng kinh teá taäp
giaøy deùp), khoaùng saûn phi kim (goàm
trung ra khaép caû nöôùc (xem Chöông
caû kính, saønh söù vaø xi maêng) vaø maùy
8 veà phaàn trình baøy chi tieát hôn).
moùc (goàm maùy ñieän vaø khoâng phaûi
Nhöõng doanh nghieäp nhö theá thích ôû
ñieän, thieát bò vaän taûi vaø caùc coâng cuï).
Noù ñaõ laøm saùng toû caùch thöùc maø qui
laïi, vì ñieàu ñoù giuùp hoï hoïc hoûi vaø hoï
coù theå phaùt ñaït ñöôïc ôû nhöõng thaønh
moâ vaø daïng kinh teá theo qui moâ ñaõ
phoá töông ñoái lôùn vaø ña daïng. Tính
aûnh höôûng ñeán möùc ñoä vaø hình thaùi
kinh teá nhôø tích tuï ñoái vôùi ngaønh deät
tích tuï ôû moät nöôùc ñang phaùt trieån
may vaø hoaù chaát (chuû yeáu mang tính
nhö theá naøo.
chaát tónh vaø ñòa phöông) cho thaáy caùc
Tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoaù -
chính saùch nhaèm phaân taùn saûn xuaát
ñoái vôùi caùc ngaønh cheá taïo, lôïi ích cuûa
trong nhöõng ngaønh naøy coù theå thaønh
vieäc boá trí gaàn caùc haõng khaùc trong
coâng neáu ñöôïc ñi keøm vôùi vieäc caûi
cuøng moät ngaønh - quan troïng hôn so
thieän cô sôû haï taàng vaø quaûn trò nhaø
vôùi tính kinh teá nhôø ñoâ thò hoaù, vaø tính
nöôùc taïi nhöõng vuøng ñöôïc choïn ñeå di
kinh teá tónh nhôø tích tuï quan troïng hôn
chuyeån ñeán. Tính kinh teá nhôø tích tuï
tính ngoaïi öùng ñoäng (hay ngoaïi öùng
khieán ngaønh khoaùng saûn phi kim vaø
lieân quan ñeán hoïc hoûi). Nhöõng phaùt
maùy moùc (veà cô baûn laø mang tính
hieän ñaëc thuø theo ngaønh cuûa nhöõng
chaát tónh vaø ñoâ thò) coù xu höôùng phaûn
kieåm chöùng veà ngoaïi öùng tónh laø —
ñoái vieäc di chuyeån ñeán nhöõng trung
● Tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoaù taâm ñoâ thò nhoû.
ñoái vôùi ngaønh deät may vaø hoaù chaát
laø maïnh. Nguoàn: Kuncoro, saép xuaát baûn.
Phaùp, Anh vaø Myõ, 75-95% ngaønh
ñöôïc ñòa phöông hoùa (co cuïm hoaëc
taäp trung laïi so vôùi caùc hoaït ñoäng
kinh teá noùi chung), trong khi chöa
ñeán 15% thì taûn ra.32 ÔÛ Myõ, hôn moät
phaàn ba ñoäng cô maùy bay ñöôïc saûn
xuaát ôû ba thaønh phoá: Hôùtphoùt vôùi
khoaûng 18% toång soá vieäc laøm, coøn
Xinxineátti vaø Phoâních caû thaûy chieám
208 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
theâm 18% nöõa.33 Theo thôøi gian söï
taäp trung theo phaïm vi ñòa lyù cuûa
caùc ngaønh coâng nghieäp ôû Myõ ñaõ
taêng leân.34 Vôùi vieäc söû duïng nhöõng
khoaûng khoâng gian lieân tieáp nhau
maø khoâng phuï thuoäc vaøo ñòa giôùi
haønh chính vaø döïa vaøo vieäc taäp
trung hoùa caùc nhaø maùy, hôn moät
nöûa trong soá 122 ngaønh caáp 4 cuûa
Anh ñaõ ñöôïc ñòa phöông hoùa, vaø
chæ coù 24% laø phaân taùn. Soá coøn laïi
ñöôïc phaân boá ngaãu nhieân.35
Vieäc co cuïm theo khoâng gian
dieãn ra trong caùc ngaønh coâng ngheä
cao vaø kyõ naêng cao (maùy tính ñieän
töû, caùc thieát bò kieåm soaùt qui trình,
baùn daãn vaø döôïc phaåm) maïnh meõ
hôn so vôùi trong caùc ngaønh coâng
nghieäp nheï. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi
nhöõng phaùt hieän ñaõ ñöôïc ghi laïi veà
hieäu öùng theo qui moâ maïnh hôn
trong ngaønh coâng nghieäp naëng. Caùc
ngaønh coâng ngheä cao vaø kyõ naêng
cao coù coâng ngheä saûn xuaát söû duïng
nhieàu voán hôn. Chuùng cuõng coù xu
höôùng ñöôïc höôûng lôïi nhieàu hôn töø
nhöõng cô cheá hình thaønh neân tính
kinh teá nhôø ngoaïi öùng ñaõ ñöôïc baøn
ñeán ôû phaàn tröôùc.
ÔÛ Haøn Quoác, traät töï xeáp haïng
caùc ngaønh theo tính kinh teá nhôø ñòa
phöông hoùa cuûa chuùng phuø hôïp
vôùi traät töï xeáp haïng döïa vaøo möùc
ñoä taäp trung hoùa theo khoâng gian
giöõa caùc thaønh phoá. Coâng nghieäp
naëng vaø ngaønh giao thoâng (kim
loaïi, hoùa chaát vaø phöông tieän vaän
taûi) coù xu höôùng taäp trung vaøo
nhöõng thaønh phoá lôùn chuyeân moân
hoùa saâu ñeå tranh thuû caùc ngoaïi öùng
theo qui moâ ôû ñòa phöông, trong
khi caùc ngaønh coâng nghieäp nheï vaø
truyeàn thoáng (thöïc phaåm vaø deät
may) coù ngoaïi öùng theo qui moâ ít
hôn laïi phaân taùn hôn.36 Caùc ngaønh
coâng ngheä cao (maùy tính, maùy bay,
thieát bò y teá vaø linh kieän ñieän töû) coù
xu höôùng taäp trung hôn so vôùi caùc
ngaønh saûn xuaát haøng hoaù laâu beàn
vaø lieân quan ñeán cô khí (maùy moùc
thieát bò kim loaïi, coâng nghieäp vaø
thieát bò laøm laïnh).37 Caùc thaønh phoá
cuûa Haøn Quoác cuõng trôû neân chuyeân
moân hoùa hôn.38
Dòch vuï thaäm chí coøn qui tuï laïi
ñoâng ñuùc hôn so vôùi coâng nghieäp
cheá taïo
Khi caùc quoác gia tieán ñeán giai ñoaïn
phaùt trieån chín muoài hôn, caùc neàn
kinh teá cuûa hoï döïa nhieàu vaøo tri
thöùc vaø coù ñònh höôùng dòch vuï
maïnh hôn. Söï taäp trung hoùa theo
khoâng gian cuûa caùc hoaït ñoäng
cuõng gia taêng (Chöông 2).39, 40Caùc
daïng quan troïng cuûa tính kinh teá
nhôø tích tuï thay ñoåi khi söï phaùt
trieån tieán leân. Cuï theå, khi neàn kinh
teá trôû thaønh neàn kinh teá tri thöùc,
taùc ñoäng lan toûa cuûa tri thöùc, moät
yeáu toá coù theå ñoøi hoûi söï keà caän, trôû
neân quan troïng hôn. Thöïc teá minh
chöùng raèng caùc ngaønh kinh teá döïa
vaøo tri thöùc ñöôïc taäp trung theo
phaïm vi ñòa lyù.41
Dòch vuï thaäm chí coøn taäp trung
theo vuøng maïnh hôn laø coâng
nghieäp cheá taïo - vì hai lyù do. Thöù
nhaát, chuùng coù xu höôùng söû duïng
ít dieän tích treân moät ngöôøi lao
ñoäng hôn. Ngaân haøng, caùc coâng ty
baûo hieåm, beänh vieän vaø tröôøng hoïc
coù theå hoaït ñoäng suoân seû trong
nhöõng toøa cao oác cho pheùp tieát

kieäm dieän tích ñaát vaø taïo ra maät
ñoä cao hôn. Thöù hai, vì tính kinh teá
nhôø ngoaïi öùng neân caùc dòch vuï
kinh doanh thaäm chí coøn coù tieàm
naêng tích tuï lôùn hôn, vì caùc doanh
nghieäp phuïc vuï laãn nhau: ngaân
haøng naøo cuõng caàn quaûng caùo, vaø
moãi coâng ty quaûng caùo ñeàu coù moät
taøi khoaûn ngaân haøng. Nhö vaäy,
tieàm naêng phuï thuoäc laãn nhau vaø
tính tích tuï chæ laø baûn chaát cuûa dòch
vuï maø thoâi.42
Dòch vuï laø lónh vöïc noåi baät trong
caùc ngaønh tích tuï maïnh nhaát ôû
Myõ.43 Lónh vöïc naøy ngaøy caøng taäp
trung ôû caùc thaønh phoá lôùn cuûa Myõ,
qui tuï caùc coâng vieäc trong ngaønh
dòch vuï trong nhöõng vuøng caùch
chöa ñaày 20 km.44 Trong giai ñoaïn
1972-1992, vieäc laøm ôû Myõ trôû neân
taäp trung hôn theo khoâng gian nhôø
tính ñòa phöông hoùa cuûa caùc hoaït
ñoäng dòch vuï taêng leân nhieàu hôn ôû
nhöõng thaønh phoá lôùn hôn,45 do caùc
ñòa haït nhoû vaø vöøa maát cô hoäi vieäc
laøm cho nhöõng vuøng ñöôïc ñoâ thò
hoùa hôn.46 Ví duï, oû haït Suffolk,
bang Maùt-xa-chu-xeùt bao goàm caû
thaønh phoá Boát-xtoân, coù 35% löïc
löôïng lao ñoäng laø ôû ngaønh dòch vuï
kinh doanh, cao gaáp gaáp hai laàn
con soá trung bình cuûa caû nöôùc laø
18%.47 ÔÛ Anh, gaàn 60% vaên phoøng
truï sôû chính cuûa caùc nhaø ñaàu tö
ñeàu ñaët ôû Luaân Ñoân.48 Vaên phoøng
ñaàu tö ñaët ôû Luaân Ñoân seõ nghieâng
veà vieäc ñaàu tö vaøo caùc doanh
nghieäp nhoû vaø vöøa ôû ñaây vì coù theå
coù thoâng tin toát hôn: hoï coù theå deã
daøng ñeán thaêm vaø giaùm saùt caùc
doanh nghieäp naøy. Nhôø chi phí lieân
laïc giaûm, dòch vuï trôû neân coù khaû
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 209
naêng trao ñoåi ñöôïc, cho pheùp caùc
nhaø cung öùng tranh thuû ñöôïc lôïi
theá cuûa vieäc chuyeân moân hoùa saâu
vaø tính kinh teá nhôø tích tuï. Thí duï,
caùc dòch vuï taøi chính coù theå ñöôïc
chia nhoû thaønh nhöõng loaïi hình
tinh vi hôn, nhö ngaân haøng baùn leû,
tín duïng vaø taøi trôï tieâu duøng, ngaân
haøng thöông maïi vaø ngaân haøng
coâng ty, ngaân haøng ñaàu tö, v.v…
Ngay trong nhoùm ngaân haøng ñaàu
tö cuõng coù theå chuyeân moân hoùa
nöõa thaønh ngaân haøng chuyeân saâu
veà saùp nhaäp vaø thoân tính, taøi chính
doanh nghieäp, thu nhaäp coá ñònh,
quaûn lyù nôï vaø nhöõng hoaït ñoäng
töông töï.
Caùc thaønh phoá thuùc ñaåy caùc loaïi
hình kinh teá theo qui moâ
Moät nhaø maùy ñaët ôû moät ñòa ñieåm
xa coù theå coù ñöôïc tính kinh teá döïa
vaøo qui moâ noäi taïi cuûa mình,
nhöng nhaø maùy naøy seõ khoâng ñöôïc
höôûng caùc lôïi ích caïnh tranh lieân
quan ñeán tính kinh teá döïa vaøo ñoâ
thò hoùa vaø ñòa phöông hoùa tröø phi
noù ñöôïc ñaët ôû moät ñòa ñieåm maät ñoä
cao. Caùc thò traán vaø thaønh phoá
mang laïi moät soá löôïng coâng nhaân
laønh ngheà lôùn vaø nhöõng nhaø cung
caáp nhöõng ñaàu vaøo trung gian ñaëc
bieät. Nhöõng vieäc naøy giuùp taêng
cöôøng söï keát hôïp giöõa ngöôøi thueâ
nhaân coâng, vaø beân mua - beân baùn.
Chia seû ñaàu vaøo laø moät khía caïnh
quan troïng trong tính kinh teá nhôø
tích tuï. Maät ñoä cao cuûa hoaït ñoäng
cho pheùp chuyeân moân hoùa cao toát
hôn vaø moät loaït caùc ñaàu vaøo trung
gian nhieàu hôn. Tính trung bình ôû
trong toaøn boä caùc ngaønh coâng
210 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nghieäp, söï di chuyeån ñòa ñieåm cuûa
moät coâng ty töø vuøng maät ñoä thöa
(coù döôùi 499 coâng nhaân laøm vieäc
cuøng trong moät ngaønh coâng nghieäp
soáng ôû xung quanh) tôùi nôi maät ñoä
cao (coù töø 10000-24999 coâng nhaân
soáng ôû xung quanh) seõ mang laïi keát
quaû gia taêng 3% cuûa maät ñoä ñaàu
vaøo phaûi mua.50 Caáu thaønh cuûa moät
thaønh phoá noåi baät leân töø qui moâ
kinh teá nhôø tích tuï vaø söï töông taùc
vôùi caùc khía caïnh khaùc cuûa caùc
haønh vi kinh teá vó moâ.
Nhöõng thaønh phoá lôùn vôùi nhieàu
coâng ty hôn cho pheùp coâng nhaân
traùnh ñöôïc nhöõng ruûi ro chuyeân
bieät cuûa ngaønh. Nhöõng thaønh phoá
chuyeân moân nhoû hôn ñöa coâng
nhaân vaøo nhöõng cuù soác chuyeân
bieät lôùn hôn theo ngaønh nhöng laïi
mang laïi nhöõng thuaän lôïi raát phuø
hôïp cuûa ngaønh. Trong caû hai tröôøng
hôïp thì söï taäp trung hoùa cuûa hoaït
ñoäng kinh teá laøm giaûm ñi chí phí
tìm kieám giöõa coâng ty vaø coâng
nhaân, daãn ñeán raát ít khi khoâng tìm
ñöôïc coâng nhaân vaøo nhöõng vò trí
troáng, hoaëc löôïng coâng nhaân maát
vieäc laøm ít hôn, vaø giai ñoaïn bò
thaát nghieäp ngaén hôn. Chuûng loaïi
vaø soá löôïng lôùn hôn cuûa ñaàu vaøo
ñöôïc chia seû ôû caùc thaønh phoá cuõng
coù nghóa phuø hôïp hôn veà chaát
löôïng. Ví duï, do khaû naêng phuø hôïp
hôn, nhöõng caëp vôï choàng vôùi trình
ñoä ñaïi hoïc ngaøy caøng xuaát hieän
nhieàu hôn ôû nhöõng thaønh phoá lôùn,
taêng töø 32% naêm 1940 leân 50% naêm
51
1990. Caùc thaønh phoá laøm cho caùc
nhaø saûn xuaát tìm ñöôïc ñaàu vaøo deã
daøng hôn vaø ngöôøi tieâu duøng thì
laïi coù cô hoäi thöû nghieäm vaø khaùm
phaù môùi. Ví duï veà vieäc truyeàn baù
thoâng tin vaø nhöõng kieán thöùc xaõ
hoäi deã daøng hôn xuaát phaùt töø
nhöõng buoåi tuï hoïp aên uoáng ôû
nhöõng quaùn aên nhaát ñònh, tôùi söï
lan truyeàn nhöõng tin ñoàn, vaø
nhöõng thoâng tin truyeàn mieäng giöõa
52
nhöõng ngöôøi haøng xoùm.
Caùc cô cheá hoïc taäp cuõng giaûi
53
thích tính tích tuï ôû caùc thaønh phoá.
Nhö Alfred Marshall ñaõ nhaéc tôùi,
khi hieäu öùng lan toûa tri thöùc hieän
höõu, “Nhöõng bí aån cuûa thöông maïi
trôû neân khoâng coøn bí aån nöõa nhöng
vaãn nhö khi noù ñang ôû trong khoâng
54
khí.” Hieäu öùng lan toûa tri thöùc raát
khoù ñeå ño löôøng do chuùng raát khoù
coù theå tìm ra ñöôïc thoâng qua
nhöõng giao dòch. Tuy nhieân, vôùi
vieäc trích daãn nhöõng saùng cheá thì
coù theå tìm ra nhöõng daáu veát treân
vaên baûn cho moät soá hieäu öùng tri
thöùc lan toûa. Vieäc trích daãn saùng
cheá ôû Myõ ñöôïc taäp trung theo phaïm
vi ñòa lyù, vôùi vieäc trích daãn cao gaáp
töø 5 ñeán 10 laàn ôû nhöõng vuøng ñoâ thò
coù tieâu chuaån thoáng keâ gioáng nhau
maø nhöõng saùng cheá naøy ñöôïc phaùt
minh ra.55 Moät xu höôùng nghieân
cöùu khaùc taäp trung vaøo coâng nhaân
nhö laø nhöõng ñoäng löïc chính cuûa tri
thöùc, nhaán maïnh tính kinh teá vôùi söï
luaân chuyeån lao ñoäng lôùn giöõa caùc
ngaønh coâng nghieäp seõ mang laïi söï
lan truyeàn roäng raõi hôn caùc yù töôûng
vaø taêng tröôûng.56
Tính kinh teá nhôø tích tuï ñöôïc
taêng cöôøng theo maät ñoä vaø suy
yeáu theo khoaûng caùch
Caùc thaønh phoá roõ raøng coù nhu caàu
taäp trung maät ñoä. Con ngöôøi choïn

caùch soáng ôû gaàn nhau, chaáp nhaän
traû giaù baèng tieàn thueâ cao, toäi phaïm
vaø söï taéc ngheõn. Maät ñoä cao seõ
giuùp giaûm taát caû caùc kieåu khoaûng
caùch. Vì theá, thaønh phoá laø yeáu toá
kieán taïo thò tröôøng töï nhieân vaø laø
ñöôøng daãn ñeán tính kinh teá noäi boä
vaø ngoaïi öùng theo qui moâ. Caùc
doanh nghieäp ñöôïc huùt veà nhöõng
ñòa baøn ñoâng ñuùc, taäp trung ñoâng
daân cö vaø cô sôû haï taàng bôûi khaû
naêng thieát laäp nhaø maùy lôùn vôùi chi
phí vaän chuyeån thaáp ñeå ñaùp öùng
moät thò tröôøng ñòa phöông roäng
lôùn.57 Coâng ngheä saûn xuaát coù hieäu
suaát taêng daàn theo qui moâ seõ keùo
theo nhöõng xí nghieäp lôùn coù nhieàu
coâng nhaân. Löïc löôïng lao ñoäng
huøng haäu hình thaønh neân moät thò
tröôøng ñòa phöông lôùn. Nhôø giaûm
ñöôïc chi phí vaän chuyeån, caùc thaønh
phoá coù caàu ñòa phöông lôùn seõ thu
huùt ñöôïc nhieàu doanh nghieäp
thuoäc caùc ngaønh khaùc nhau. Vì theá,
moät quaù trình töï cuûng coá laãn nhau
cuûa söï tích tuï, baét ñaàu baèng vieäc
môû roäng hôn nöõa thò tröôøng ñòa
phöông, seõ laøm taêng naêng suaát
coâng nghieäp.
Caùc nhaø maùy trong moâi tröôøng
maät ñoä kinh teá cao thöôøng coù qui
moâ lôùn.58 Khi qui moâ thò tröôøng ñòa
phöông môû roäng, doanh nghieäp coù
xu höôùng thueâ caùc nhaø cung caáp
ñòa phöông phuïc vuï.59 Vieäc thueâ
ngoaøi naøy tieáp tuïc khuyeán khích
tính caïnh tranh vaø ña daïng trong
thò tröôøng dòch vuï kinh doanh ñòa
phöông, vaø ñieàu naøy laïi cuûng coá
theâm nöõa vieäc thueâ ngoaøi. Caùc
doanh nghieäp ñöôïc thu huùt ñeán
nhöõng ñòa ñieåm coù söï taäp trung lôùn
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 211
caùc doanh nghieäp khaùc trong cuøng
moät ngaønh vaø coù caàu lôùn.60 Caùc
nghieân cöùu lôùn vaø ngaøy caøng nhieàu
ñeà xuaát vieäc taêng qui moâ cuûa thaønh
phoá leân hai laàn cuõng seõ giuùp laøm
taêng saûn löôïng leân töø 3 ñeán 8%.61
ÔÛ Haøn Quoác, moät nhaø maùy trong
thaønh phoá vôùi soá löôïng 1.000 coâng
nhaân coù theå taêng saûn löôïng cuûa
mình leân ñeán 20-25% chæ ñôn giaûn
baèng caùch di chuyeån ñeán moät
thaønh phoá taäp trung khoaûng 15.000
coâng nhaân laøm vieäc trong cuøng
ngaønh maø khoâng caàn phaûi thay ñoåi
caùc ñaàu vaøo saûn xuaát cuûa mình.62
Söï taäp trung con ngöôøi theo khoâng
gian seõ laøm giaûm chi phí saùng taïo
kieán thöùc vì söï truyeàn baù thoâng tin,
caïnh tranh, do thaùm, baét chöôùc, hoïc
hoûi, saùng taïo vaø thöông maïi hoùa
caùc yù töôûng môùi seõ deã daøng hôn.63
ÔÛ Myõ, moät tæ leä ñaùng kinh ngaïc laø
96% soá saùng kieán môùi dieãn ra ôû caùc
vuøng ñoâ thò.64 Tính kinh teá nhôø tích
tuï chòu aûnh höôûng bôûi phaïm vi ñòa
lyù, maät ñoä caùc hoaït ñoäng kinh teá vaø
khoaûng caùch giöõa caùc taùc nhaân kinh
teá laïi aûnh höôûng ñeán nhöõng thaønh
quaû taêng naêng suaát nhôø tính kinh teá
theo qui moâ (xem Baûng 4.3). Ví duï,
vieäc taêng gaáp ñoâi maät ñoä cuûa caùc
hoaït ñoäng kinh teá trong khu vöïc
NUTS1 coù theå laøm taêng toång saûn
löôïng caùc nhaân toá taêng tröôûng leân
0.42 ñieåm phaàn traêm moät naêm.65
Baèng chöùng töø Braxin vaø Myõ cho
thaáy taêng gaáp ñoâi khoaûng caùch ñeán
caùc trung taâm ñoâ thò saàm uaát seõ
laøm naêng suaát giaûm 15%; taêng gaáp
ñoâi khoaûng caùch töø 280 ñeán 550 km
laøm giaûm lôïi nhuaän ñi 6%. Trong
boái caûnh naøy, khaùi nieäm veà khoaûng
212 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caùch coù theå ñöôïc khaùi quaùt hoùa töø
khoaûng caùch giöõa caùc khoâng gian
ñòa lyù thaønh khoâng gian coâng
nghieäp. Thí duï, taùc ñoäng lan toûa
giöõa caùc ngaønh deã xaûy ra hôn neáu
caùc ngaønh söû duïng chung caùc
khoâng gian khoa hoïc coù lieân quan
vôùi nhau vaø nhôø ñoù xích laïi gaàn
nhau hôn, xeùt veà khoâng gian coâng
nghieäp.66 Hôn nöõa, möùc ñoä maø
khoaûng caùch laøm suy yeáu tính kinh
teá nhôø tích tuï coøn thay ñoåi tuøy theo
töøng loaïi tích tuï. Thí duï, taùc ñoäng
lan toûa nhöõng loaïi kieán thöùc maø coù
Baûng 4.3. Tính kinh teá theo qui moâ ñöôïc taêng cöôøng theo maät ñoä vaø suy giaûm theo
khoaûng caùch
Phaùt hieän Soá lieäu
Tính kinh teá theo qui moâ ñöôïc taêng cöôøng theo maät ñoä . . .
Taêng gaáp ñoâi maät ñoä kinh teá seõ laøm naêng Soá lieäu naêm 1988 veà möùc saûn löôïng treân
suaát taêng 6% moät coâng nhaân ôû caùc bang nöôùc Myõ
(Ciccone vaø Hall 1996)
Taêng gaáp ñoâi maät ñoä vieäc laøm seõ laøm naêng Soá lieäu cuoái thaäp kyû 1980 veà giaù trò gia taêng
suaát taêng theâm töø 4,5–5,0% phi noâng nghieäp treân moät coâng nhaân trong
caùc vuøng NUTS chaâu AÂu (Ciccone 2002)
Tæ troïng lao ñoäng ñòa phöông laøm vieäc trong
ngaønh ñang xeùt trong giai ñoaïn ñaàu taêng
Soá lieäu veà 5 ngaønh cheá taïo truyeàn thoáng
trong 224 vuøng ñoâ thò cuûa Myõ, töø naêm 1970
theâm moät ñoä leäch chuaån seõ laøm taêng möùc ñeán naêm 1987 (Henderson, Kuncoro vaø
vieäc laøm trong ngaønh ñoù trong giai ñoaïn sau Turner 1995)
theâm 16 – 31%
Vôùi cuøng möùc ñaàu vaøo nhö nhau, neáu vieäc Soá lieäu thaønh phoá-ngaønh coâng nghieäp
laøm trong ngaønh ñang xeùt taïi ñòa phöông cuûa Haøn Quoác naêm 1983, 1989, 1991–93
taêng 10% thì seõ laøm saûn löôïng cuûa nhaø (Henderson, Lee vaø Lee 2001)
maùy taêng töø 0,6 – 0,8%
…vaø suy giaûm theo khoaûng caùch.
Taêng khoaûng caùch töø trung taâm thaønh phoá Soá lieäu naêm 1980 veà 356 haõng cheá taïo môùi
theâm 1% seõ laøm naêng suaát giaûm 0,13% ôû Braxin (Hansen 1990)
Taêng gaáp ñoâi khoaûng caùch ñeán trung taâm Soá lieäu caáp doanh nghieäp trong ngaønh linh
thò tröôøng khu vöïc laøm lôïi nhuaän giaûm 6% kieän oâ toâ vaø maùy noâng cuï ôû Braxin vaø Myõ
(Henderson 1994)
Taêng gaáp ñoâi thôøi gian ñi laïi ñeán trung taâm
thaønh phoá laøm naêng suaát giaûm 15%
Soá lieäu veà 8 ngaønh ôû Braxin (Sveikaukas vaø
caùc coäng söï 1985)
Coù taùc ñoäng (treã vaø ñoàng thôøi) cuûa quaän Soá lieäu naêng suaát ôû caáp nhaø maùy, giai ñoaïn
chuû nhaø ñeán naêng suaát cuûa nhaø maùy, nhöng 1972–92, taïi 742 quaän cuûa Myõ (Henderson
khoâng coù taùc ñoäng töø caùc quaän laùng gieàng 2003b)
Taùc ñoäng cuûa vieäc laøm trong ngaønh ñang 12 trieäu cô sôû ñöôïc thaønh laäp ôû Myõ, trích töø
xeùt ñeán söï ra ñôøi cuûa caùc nhaø maùy môùi seõ Cô sôû döõ lieäu Dun & Bradstreet Marketplace
suy giaûm nhanh choùng trong phaïm vi 5 (Rosenthal vaø Strange 2003)
voøng troøn ñoàng taâm ñaàu tieân coù baùn kính
1 daëm
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån Theá giôùi 2009.
theå phoå bieán döïa vaøo söï giao tieáp
tröïc dieän seõ giaûm nhanh hôn theo
khoaûng caùch so vôùi caùc taùc ñoäng
ñeán thò tröôøng taïi choã.67
Danh muïc caùc ñòa ñieåm
Adam Smith ñaõ giôùi thieäu veà tính
kinh teá theo qui moâ, söï cô ñoäng cuûa
caùc yeáu toá saûn xuaát vaø chi phí vaän
chuyeån nhö nhöõng khaùi nieäm trung
taâm ñeå hieåu veà baûn chaát vaø nguyeân
nhaân taïo ra cuûa caûi cuûa caùc daân toäc.
Nhöng cho ñeán thaäp kyû 1980, haàu
heát caùc nhaø kinh teá vaãn thaáy höùng
thuù hôn khi höôùng söï nghieân cöùu
cuûa mình vaøo moät khaùi nieäm khaùc
ñöôïc giôùi thieäu trong cuoán Cuûa caûi
cuûa caùc quoác gia, ñoù laø “baøn tay voâ
hình” cuûa caïnh tranh hoaøn haûo.68
Nhöng caïnh tranh hoaøn haûo laø moät
khaùi nieäm lyù thuyeát aûo: noù giaû ñònh
caùc doanh nghieäp nhoû li ti chæ coù
nhöõng aûnh höôûng voâ cuøng yeáu ôùt
ñeán giaù caû thò tröôøng, ngay caû trong
moät ñòa baøn vöøa phaûi xung quanh
vò trí cuûa doanh nghieäp. Giaû ñònh
veà tính chaát hieäu suaát khoâng ñoåi
theo qui moâ cuûa noù haøm yù veà caùi
goïi laø “chuû nghóa tö baûn saân nhaø”.69
Coù nghóa laø, trong moät theá giôùi
hieäu suaát khoâng ñoåi theo qui moâ,
saûn xuaát qui moâ nhoû cuõng coù hieäu
quaû nhö saûn xuaát qui moâ lôùn, vì theá
moãi hoä gia ñình seõ saûn xuaát moät loâ
haøng hoaù vaø dòch vuï ñöôïc ña daïng
hoùa trieät ñeå treân saân nhaø cuûa hoï.
Caùc giaùo sö kinh teá, khi ñöôïc sinh
vieân ñeà nghò ñöa ra moät thí duï cuï
theå veà moät ngaønh nhö vaäy trong
thöïc tieãn, ñeàu noùi veà neàn noâng
nghieäp töï cung töï caáp - caùc trang
traïi nhoû saûn xuaát luùa mì vaø gaïo, vaø

saûn phaåm cuûa hoï khoâng theå phaân
bieät ñöôïc vôùi nhöõng ngöôøi khaùc.
Noù daãn ñeán moät moâ hình kinh teá
coù nhöõng tính chaát ñaëc tröng raát
tieän lôïi nhö taát caû caùc doanh
nghieäp vaø coâng nhaân ñeàu ñoàng
nhaát nhö nhau, vì theá moät haõng
hay moät coâng nhaân coù theå ñöôïc coi
laø ñaïi dieän cho taát caû. Tính kinh teá
theo qui moâ khoâng thích hôïp vôùi
ñieàu ñoù - noù ñoøi hoûi phaûi chaáp
nhaän raèng söï chuyeân moân hoùa seõ
gaây ra söï khaùc bieät giöõa caùc caù
nhaân vaø saûn phaåm.
Gioáng nhö doøng soâng ngaàm, ñoâi
khi söï maâu thuaãn giöõa hieäu suaát
noäi boä taêng daàn theo qui moâ vaø
caïnh tranh hoaøn haûo laïi noåi leân,
nhöng do nhöõng khoù khaên maø noù
neâu ra neân vaán ñeà naøy laïi bò choân
vuøi laàn nöõa.70 Vì theá, trong thaäp kyû
1970, hai nhaø kinh teá hoïc cuûa Ñaïi
hoïc Prinxtôn ñaõ ñeà xuaát moät giaûi
phaùp ñeå moâ hình hoùa hieäu suaát
taêng daàn theo qui moâ, môû ra caùnh
cöûa cho caùc nhaø nghieân cöùu veà
cuøng moät theá giôùi maø raát nhieàu
doanh nghieäp vaø coâng nhaân ñang
hoaït ñoäng trong ñoù keå töø cuoäc
Caùch maïng coâng nghieäp.71
Ñeán cuoái thaäp kyû 1980, tính kinh
teá theo qui moâ laø ñaëc tính tieâu
chuaån ñeå giaûi thích cho thöông maïi
quoác teá. Ñaàu thaäp kyû 1990, caùc nhaø
lyù thuyeát taêng tröôûng ñaõ chaáp nhaän
söï caàn thieát phaûi ñöa caïnh tranh
khoâng hoaøn haûo giöõa caùc doanh
nghieäp vaøo vieäc ñònh hình toång theå
moät neàn kinh teá. Ñeán giöõa thaäp
nieân 90, caùc nhaø lyù thuyeát ñaõ baét
ñaàu chæ ra caùch söû duïng nhöõng yù
töôûng ñoù nhö theá naøo ñeå coù theå
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 213
Baûng 4.4. 30 naêm tieán boä veà maët lyù thuyeát ñaõ coâng nhaän taàm quan troïng cuûa tính kinh teá
theo qui moâ
Chuû ñeà Nhöõng hieåu bieát chính Xuaát baûn phaåm chính
Toå chöùc coâng
nghieäp, thaäp
Hieäu suaát taêng daàn theo qui moâ vaø caïnh tranh
khoâng hoaøn haûo caàn ñöôïc gaén vaøo caùc moâ hình
Spence (1976); Dixit
vaø Stiglitz (1977)
kyû 1970 kinh teá chính thoáng
Kinh teá hoïc Tính kinh teá nhôø ngoaïi öùng trong noäi boä thaønh Mills (1972); Diamond
ñoâ thò, thaäp kyû phoá vaø trong heä thoáng caùc thaønh phoá; caùc möùc vaø Mirrless (1973) vaø
1970 ñoä tích tuï khaùc nhau coù lieân quan ñeán chöùc naêng Henderson (1974)
cuûa thaønh phoá
Thöông maïi Hieäu suaát taêng daàn vaø caïnh tranh khoâng hoaøn Krugman (1980)
quoác teá, thaäp haûo giaûi thích ñöôïc cho thöông maïi noäi ngaønh (1981); Ethier (1982);
kyû 1980 giöõa caùc nöôùc coù quyõ nguoàn löïc töông töï nhau; Helpman vaø Krugman
thoâng qua thöông maïi vaø chuyeân moân hoùa, quyõ (1985); Grossman vaø
nguoàn löïc ban ñaàu coù theå aûnh höôûng ñeán toác ñoä Helpman (1995)
taêng tröôûng daøi haïn; thöông maïi giaûi phoùng caùc
taùc löïc cho caû söï hoäi tuï laãn phaân hoùa
Ñòa kinh teá, Caùc hoaït ñoäng coù hieäu suaát taêng daàn theo qui Krugman (1991);
thaäp kyû 1990 moâ ñaëc tröng bôûi söï tích tuï vaø caïnh tranh khoâng Fujita, Krugman vaø
hoaøn haûo, trong khi caùc hoaït ñoäng coù hieäu suaát Venables (1999);
khoâng ñoåi theo qui moâ vaãn coù tính chaát phaân taùn Henderson (1999)
vaø caïnh tranh, ñieàu ñoù giaûi thích cho söï phaân
phoái caùc hoaït ñoäng kinh teá theo khoâng gian vaø
söï taêng tröôûng cuûa caùc thaønh phoá
Taêng tröôûng Caïnh tranh hoaøn haûo vaø caùc ngoaïi öùng lieân quan Romer (1986); Lucas
noäi sinh, thaäp ñeán tri thöùc vaø voán con ngöôøi haøm yù veà hieäu Jr. (1988)
kyû 1980 suaát taêng daàn toång theå vaø giaûi thích vì sao toác
ñoä taêng tröôûng khoâng giaûm lieân tuïc qua thôøi
gian vaø vì sao möùc cuûa caûi giöõa caùc nöôùc khoâng
hoäi tuï
Taêng tröôûng Caïnh tranh khoâng hoaøn haûo giaûi thích vì sao Romer (1990);
noäi sinh, thaäp ñoäng löïc cho vieäc chi tieâu cho nghieân cöùu vaø Grossman vaø Helpman
kyû 1990 trieån khai khoâng giaûm, vaø taùc ñoäng lan toûa tri (1991); Aghion vaø
thöùc giuùp giaûi thích vì sao chi phí nghieân cöùu vaø Howitt (1992)
trieån khai laïi giaûm qua thôøi gian, taïo ra nhieàu
saûn phaåm coù chaát löôïng toát hôn, nhôø ñoù thuùc
ñaåy taêng tröôûng
Taêng tröôûng Caïnh tranh khoâng hoaøn haûo vaø söï gia nhaäp, Aghion vaø Howitt
noäi sinh, thaäp ruùt lui kieåu Schumpeter cuûa caùc haõng, cuøng vôùi (2005); Rossi-
kyû 2000 nhöõng haõng môùi gia nhaäp mang theo coâng ngheä Hansberg vaø Wright
môùi, giuùp giaûi thích taêng tröôûng vaø caùc chính (2007); Duranton
saùch toái öu cuûa moät nöôùc thay ñoåi nhö theá naøo
theo khoaûng caùch ñeán nhöõng giôùi haïn veà coâng
(2007)
ngheä; söï tích luõy kieán thöùc trong caùc thaønh phoá
daãn ñeán söï taêng tröôûng
Nguoàn: Gill vaø Kharas 2007, coù chænh lyù.
hieåu ñöôïc söï phaân boá caùc hoaït
ñoäng kinh teá theo khoâng gian, keå caû
söï noåi leân cuûa caùc thò traán vaø thaønh
phoá. Cuøng vôùi ñòa kinh teá môùi, caùc
nhaø nghieân cöùu ñaõ nhaän ra raèng
vieäc taùch rôøi giöõa tính kinh teá noäi
boä vaø tính kinh teá nhôø ngoaïi öùng
thöôøng khoâng hôïp lyù. Vì sao theá?
Ñoù laø vì trong khi moâ hình hoùa caùc
214 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
neàn taûng vi moâ cuûa tính kinh teá
nhôø tích tuï, caùc nguyeân nhaân gaây
ra tính kinh teá nhôø ngoaïi öùng
thöôøng ñöôïc tìm thaáy trong söï
töông taùc giöõa tính kinh teá noäi boä
theo qui moâ vôùi caùc yeáu toá khaùc
nhö chi phí vaän chuyeån chaúng haïn.
Nhaän bieát veà tính kinh teá theo
qui moâ: nhöõng tieán boä gaàn ñaây
trong lyù thuyeát
Caùc nghieân cöùu neàn taûng kinh teá vi
moâ veà tính kinh teá nhôø tích tuï ñaõ
nôû roä trong 20 naêm gaàn ñaây baèng
vieäc keát hôïp nhieàu moâ hình theo
nhöõng quan nieäm nhö ñaõ toång hôïp
trong Baûng 4.4 vaø nhöõng hieåu bieát
veà kinh teá hoïc ñoâ thò, trong ñoù
nhaán maïnh ñeán söï caân nhaéc giöõa
lôïi ích töø vieäc taäp trung hoùa hoaït
ñoäng kinh teá vaø chi phí naûy sinh töø
söï taäp trung hoùa theo khoâng gian.72
Noùi chung, ngaøy caøng coù nhieàu nhaø
nghieân cöùu coâng nhaän raèng taêng
tröôûng kinh teá coù taùc ñoäng khaùc
nhau ñeán caùc doanh nghieäp vaø
coâng nhaân, tuøy thuoäc vaøo ngaønh vaø
ñòa ñieåm boá trí cuûa chuùng. Lyù do cô
baûn laø söï öa thích tính ña daïng
trong tieâu duøng vaø tính kinh teá theo
qui moâ trong saûn xuaát; caùc nguyeân
nhaân gaàn saùt laø söï khaùc bieät hoùa
saûn phaåm, quyeàn löïc ñoäc quyeàn,
tính chuyeân moân hoùa vaø ngoaïi öùng
nhôø ñòa ñieåm.
Söï coâng nhaän chính thöùc tính
kinh teá theo qui moâ, ngoaïi öùng vaø
caïnh tranh khoâng hoaøn haûo ñaõ
giuùp lyù thuyeát kinh teá phuø hôïp hôn
vôùi theá giôùi maø trong ñoù caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch ñang soáng.
Chính caùch thöùc maø saûn xuaát kinh
teá ñöôïc gaén vôùi thöông maïi, yù
töôûng vaø caùc thaønh phoá ñaõ mang
laïi yù nghóa chính saùch cuûa keát quaû
nghieân cöùu naøy.
● Thöông maïi noäi ngaønh. Hieåu
bieát cô baûn ruùt ra töø söï coâng
nhaän chính thöùc hieäu suaát taêng
daàn theo qui moâ vaø söï khaùc
bieät hoùa saûn phaåm laø thöông
maïi coù theå dieãn ra giöõa caùc neàn
kinh teá coù söï töông ñoàng veà tröõ
löôïng caùc yeáu toá saûn xuaát; caû
thöông maïi noäi ngaønh vaø lieân
ngaønh ñeàu coù theå dieãn ra moät
caùch coù lôïi. YÙ nghóa chính laø veà
lyù thuyeát: caùc nöôùc coù theå ñöôïc
khích leä tham gia vaøo moät soá
caùc hoaït ñoäng coù lôïi nhuaän vaø
ñaûm baûo lôïi theá so saùnh.
● Tính kinh teá do caùc yù töôûng mang
laïi. Söï hieåu bieát ôû ñaây laø tính
chaát khoâng caïnh tranh cuûa yù
töôûng khieán chuùng khaùc vôùi caùc
yeáu toá saûn xuaát khaùc nhö voán,
ñaát ñai vaø lao ñoäng, trong ñoù thò
tröôøng coù theå ñaàu tö khoâng thoûa
ñaùng vaøo vieäc hình thaønh yù
töôûng môùi. YÙ nghóa chính laø veà
maët lyù thuyeát, caùc chính phuû
neân trôï caáp cho moät soá maûng
nghieân cöùu vaø trieån khai, chaúng
haïn nhö nhöõng hoaït ñoäng seõ
ñaûm baûo duy trì ñöôïc lôïi theá so
saùnh maø moät nöôùc coù ñöôïc
trong nhöõng lónh vöïc nhaát ñònh.
● Taêng tröôûng döïa vaøo caùc thaønh
phoá. Hieåu bieát chính laø caùc hoaït
ñoäng coù hieäu suaát taêng daàn do
caùc yeáu toá beân ngoaøi doanh
nghieäp taïo ra coù xu höôùng taäp
trung ôû caùc thaønh phoá, trong khi

caùc hoaït ñoäng coù hieäu suaát
khoâng ñoåi laïi vaãn ôû traïng thaùi
phaân taùn hôn. YÙ nghóa chính laø
nhöõng chính saùch duy trì tính
thaân thieän vôùi doanh nghieäp vaø
deã chòu cuûa caùc thaønh phoá seõ coù
taàm quan troïng lôùn hôn khi caùc
neàn kinh teá phaùt trieån.
Heä thoáng ñoâ thò theå hieän moät soá
hình thaùi ñaëc tröng. Caùc thaønh phoá
lôùn coù xu höôùng ña daïng vaø ñònh
höôùng dòch vuï nhieàu hôn; chuùng
saùng taïo, phaùt kieán, nuoâi döôõng
caùc doanh nghieäp môùi vaø loaïi daàn
caùc ngaønh ñaõ tröôûng thaønh.73 Caùc
thaønh phoá nhoû hôn coù xu höôùng
chuyeân moân hoùa theo ngaønh:
chuùng saûn xuaát hoaëc cheá taïo vaø
tieáp nhaän caùc ngaønh ñöôïc boá trí laïi
töø caùc thaønh phoá ñaõ ña daïng hoùa.74
Söï phaân phoái töông ñoái theo qui
moâ thaønh phoá vaø söï taäp trung hoùa
caùc ngaønh taïi nhöõng thaønh phoá cuï
theå coù xu höôùng oån ñònh qua thôøi
gian. Vaø heä thoáng ñoâ thò coù xu
höôùng ñöôïc taïo bôûi moät vaøi thaønh
phoá lôùn ña daïng hoùa vaø nhieàu
thaønh phoá nhoû vaø chuyeân moân hoùa
maïnh hôn.75
Vì theá, caùc quan saùt ñaõ ñöôïc
ñieån hình hoùa ôû haàu heát caùc nöôùc laø
moät toå chöùc ñoâ thò ña caáp bao goàm
moät vaøi thaønh phoá lôùn vaø nhieàu
thaønh phoá nhoû hôn vôùi caùc chöùc
naêng kinh teá ña daïng.76 ÔÛ caáp toaøn
caàu, caùc “thaønh phoá theá giôùi” ñöùng
ñaàu trong heä thoáng ña caáp ñoù, nhö
Niu Yooùc, Luaân Ñoân, Pari vaø
Toâkioâ. Nhöõng thaønh phoá naøy ñöôïc
ñaëc tröng bôûi moät cô caáu ngaønh ña
daïng, chuû yeáu döïa vaøo dòch vuï, vaø
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 215
löïc löôïng lao ñoäng coù raát nhieàu kyõ
naêng ña daïng.77
Thaønh phoá nhoû thì chuyeân moân
hoùa, tieáp nhaän caùc ngaønh khi
chuùng ñaõ tröôûng thaønh vaø caàn boá
trí laïi
Ngay caû khi ñaõ coá ñònh caùc lôïi theá
so saùnh töï nhieân thì ngoaïi öùng vaãn
laø yeáu toá quan troïng ñeå giaûi thích
cho caùc hình thaùi chuyeân moân hoùa
vaø ña daïng hoùa giöõa caùc thaønh phoá
(xem Baûng 4.5). Saûn xuaát nhöõng
maët haøng phi truyeàn thoáng ñöôïc
taäp trung hôn ôû nhöõng thaønh phoá
Myõ ña daïng, trong khi caùc haøng
hoaù truyeàn thoáng vaø ñaõ chuaån hoùa
laïi taäp trung ôû nhöõng thaønh phoá
chuyeân moân hoùa nhoû hôn. Töông
töï nhö vaäy, ôû Nhaät Baûn caùc thaønh
phoá nhoû hôn thì chuyeân moân hoùa,
trong khi caùc hoaït ñoäng coâng ngheä
thaáp vaø qui trình saûn xuaát coâng
ngheä cao ñaõ chuaån hoùa laïi ñöôïc
phaân boá ôû haûi ngoaïi. Töông töï nhö
nhöõng phaùt hieän ôû Myõ, caùc thaønh
phoá lôùn cuûa Haøn Quoác höôùng
maïnh hôn vaøo dòch vuï, coøn caùc
thaønh phoá nhoû thì vaøo hoaït ñoäng
cheá taïo.78
Caùc thaønh phoá coù qui moâ trung
bình coù xu höôùng chuyeân saâu vaøo
nhöõng ngaønh ñaõ tröôûng thaønh, chöù
khoâng phaûi laø ngaønh môùi, vaø
nhöõng thaønh phoá lôùn hôn thì
chuyeân saâu vaøo nhöõng ngaønh dòch
vuï chöù khoâng phaûi saûn xuaát.79 Cô
sôû haï taàng ñöôïc caûi thieän vaø chi phí
giao thoâng giaûm ñaõ khuyeán khích
saûn xuaát cheá taïo theo tieâu chuaån
chuyeån ra khoûi nhöõng vuøng coù chi
216 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Baûng 4.5. Tính kinh teá nhôø tích tuï thay ñoåi theo qui moâ vaø hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa thaønh
phoá, cuõng nhö chu kyø soáng cuûa ngaønh
Phaùt hieän chính Soá lieäu
Tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa coù vai troø quan troïng Soá lieäu veà ngaønh cheá taïo caáp hai
ñoái vôùi ngaønh coâng nghieäp naëng; tính kinh teá nhôø ñoâ ôû Nhaät Baûn (Nakamura 1985)
thò hoùa quan troïng hôn ñoái vôùi ngaønh coâng nghieäp nheï
Tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa trôû neân ít quan troïng Soá lieäu so saùnh cheùo cuûa Myõ vaø
hôn vaø nhöôøng choã cho tính kinh teá nhôø ñoâ thò hoùa, khi Braxin (Henderson 1986)
caùc thaønh phoá môû roäng qui moâ
Tính kinh teá nhôø qui moâ xuaát phaùt töø vieäc qui tuï lao Soá lieäu haøng naêm veà vieäc laøm
ñoäng dieãn ra maïnh hôn ôû nhöõng thò tröôøng môùi vaø cuûa doanh nghieäp taïi boán vuøng
ñang môû roäng, trong khi tính kinh teá nhôø taùc ñoäng lan ñoâ thò vaø ba ngaønh caáp hai cuûa
toûa cuûa tri thöùc vaø chia seû caùc taøi saûn chuyeân moân hoùa Myõ (Hammond vaø Von Hagen
laïi quan troïng hôn ôû nhöõng thò tröôøng ñaõ chín muoài 1994)
Ñoái vôùi nhöõng ngaønh saûn xuaát haøng hoaù voán ñaõ tröôûng Soá lieäu laëp cuûa 742 quaän ñoâ
thaønh, coù thaáy xuaát hieän tính kinh teá nhôø ñòa phöông thò trong giai ñoaïn 1970–87
hoùa nhöng khoâng coù baèng chöùng veà tính kinh teá nhôø (Henderson, Kuncoro vaø Turner
ñoâ thò hoùa; ñoái vôùi nhöõng ngaønh coâng ngheä cao môùi, coù 1995).
baèng chöùng veà söï xuaát hieän cuûa caû tính kinh teá nhôø ñòa
phöông hoùa laãn nhôø ñoâ thò hoùa
Ñoái vôùi taát caû caùc ngaønh, caû hieäu öùng nhôø ñòa phöông Soá lieäu veà 5 ngaønh truyeàn thoáng
hoùa vaø ñoâ thò hoùa ñeàu quan troïng. Vôùi nhöõng ngaønh
truyeàn thoáng, haàu heát caùc hieäu öùng naøy ñeàu bieán maát
vaø 3 ngaønh cheá taïo coâng ngheä
cao môùi ôû 224 vuøng ñoâ thò
sau 4 ñeán 5 naêm, nhöng vôùi nhöõng ngaønh coâng ngheä töø naêm 1970 ñeán naêm 1987
cao, hieäu öùng naøy coù theå toàn taïi laâu hôn. Hieäu öùng lôùn (Henderson 1997)
nhaát ñaëc bieät xuaát hieän trong nhöõng ñieàu kieän cuûa ba
ñeán boán naêm tröôùc ñaây, trong caùc quaän vaø vuøng ñoâ thò
Moâi tröôøng ngaønh mang tính lòch söû cuûa caùc thaønh phoá
coù yù nghóa quan troïng. Trong nhöõng thaønh phoá töông
Soá lieäu veà taêng tröôûng cuûa nhöõng
ngaønh lôùn nhaát (1956–87) taïi
ñoái tröôûng thaønh, tính kinh teá nhôø ñoâ thò hoùa khuyeán 170 thaønh phoá cuûa Myõ (Glaeser
khích söï taêng tröôûng coâng nghieäp vaø caùc coäng söï 1992)
Vôùi nhöõng ngaønh coâng ngheä cao, tính ña daïng trong Soá lieäu veà ngaønh – thaønh phoá
caùc cô sôû cheá taïo cuûa ñòa phöông taêng theâm moät ñoä cuûa Haøn Quoác trong nhöõng
leäch chuaån seõ laøm naêng suaát taêng theâm 60%, nhöng
tính ña daïng khoâng coù taùc ñoäng ñeán nhöõng ngaønh ñaõ
naêm 1983, 1989, 1991–93
(Henderson, Lee vaø Lee 2001)
chuaån hoùa (nhö deät may, löông thöïc).
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
phí thueâ ñaát cao tôùi nhöõng thaønh
phoá nhoû hôn. Saûn xuaát ôû nhöõng
thaønh phoá lôùn taäp trung vaøo dòch
vuï, cheá taïo nhöõng haøng hoùa khoâng
theo tieâu chuaån vaø hoaït ñoäng
nghieân cöùu vaø phaùt trieån (R&D).80
Vieäc chuyeån ñoåi ñòa ñieåm saûn xuaát
tôùi nhöõng vuøng ngoaïi oâ ñaõ ñöôïc
ghi nhaän ôû Campuchia, Inñoâneâxia,
Haøn Quoác vaø Thaùi lan.81 Ñieàu
thöôøng thaáy laø caùc loaïi hình dòch
vuï khoâng coøn giaûm bôùt taäp trung
vaøo caùc trung taâm thaønh phoá maø
tôùi caùc vuøng ngoaïi vi xung quanh.82
Caùc thaønh phoá lôùn ña daïng hoùa,
öôm troàng caùc yù töôûng vaø doanh
nghieäp môùi, vaø loaïi daàn caùc
ngaønh ñaõ tröôûng thaønh
Doanh nghieäp môùi thöôøng khôûi
nghieäp ôû caùc thaønh phoá phaân taùn,
nhöng sau ñoù chuyeån ñeán nhöõng
thaønh phoá chuyeân moân hoùa khi
chuùng ñaõ tröôûng thaønh. Thí duï,
trong soá caùc nhaø maùy môùi ôû Phaùp,
84% ñöôïc hình thaønh ôû caùc thaønh
phoá coù tính ña daïng treân möùc trung
vò.83 Khoaûng 72% tröôøng hôïp boá trí
laïi caùc doanh nghieäp laø töø vuøng coù
tính ña daïng treân möùc trung vò ñeán
vuøng coù tính chuyeân moân hoùa treân
möùc trung vò. ÔÛ Myõ, gaàn nhö taát caû
nhöõng saùng kieán môùi veà saûn phaåm
ñeàu dieãn ra ôû caùc vuøng ñoâ thò.
Chuyeân moân hoùa trong baûn thaân
ngaønh trong moät thaønh phoá laø ñieàu
baát lôïi cho caùc ñaàu ra mang tính
saùng taïo, nhöng caû ña daïng hoùa
ngaønh vaø qui moâ thaønh phoá laïi ñeàu
toát cho caùc ñaàu ra mang tính saùng
taïo.84 Caùc nhaø maùy thöû nghieäm
ñöôïc boá trí ôû nhöõng thaønh phoá lôùn
cuûa Nhaät Baûn, nhöng saûn xuaát ñaïi
traø laïi dieãn ra ôû caùc thaønh phoá nhoû
hoaëc vuøng noâng thoân. Doanh
nghieäp treû döôøng nhö caàn moät thôøi
gian thöû nghieäm ñeå xaùc ñònh qui
trình saûn xuaát lyù töôûng cho mình.85
Trong giai ñoaïn laäp keá hoaïch ban
ñaàu, caùc thaønh phoá ña daïng hoaù seõ
hoaït ñoäng nhö nhöõng “baø ñôõ” cho
caùc doanh nghieäp ñang thöû nghieäm
nhieàu qui trình khaùc nhau. Moät khi
doanh nghieäp ñaõ xaùc ñònh ñöôïc qui
trình lyù töôûng cuûa mình, noù seõ baét
ñaàu saûn xuaát ñaïi traø ôû nhöõng thaønh
phoá chuyeân moân hoaù, nôi taát caû caùc

doanh nghieäp coù theå chia seû vôùi
nhau nhöõng qui trình töông töï
nhau hoaëc söï chuyeân moân hoaù
(xem Hoäp 4.4).
Coù theå quan saùt nhöõng chöùc
naêng kinh teá khaùc nhau maø caùc
thaønh phoá ñang cung caáp trong quaù
trình qui tuï truï sôû chính töø caùc
ngaønh khaùc nhau vaø taäp trung caùc
dòch vuï kinh doanh trong moät vaøi
thaønh phoá lôùn, nôi caùc nhaø maùy saûn
xuaát töø moãi ngaønh coù theå taäp hôïp
laïi trong caùc thaønh phoá nhoû, chuyeân
moân hoaù. Naêm 1950, giöõa caùc thaønh
phoá cuûa Myõ coù raát ít söï khaùc bieät veà
tæ leä giöõa caùn boä quaûn lyù vaø coâng
nhaân saûn xuaát. Maëc duø caùc thaønh
phoá lôùn ñaõ trôû thaønh queâ höông cuûa
nhieàu nhaø quaûn lyù hôn, nhöng
khoâng coù söï xeáp haïng roõ raøng theo
kích thöôùc cuûa thaønh phoá. Tuy
nhieân, ñeán naêm 1980, söï khaùc bieät
giöõa caùc thaønh phoá ñaõ taêng maïnh,
vaø moät söï phaân loaïi roõ raøng ñaõ xuaát
hieän. Nhöõng thaønh phoá lôùn ñaõ
chuyeân moân hoaù vaøo vieäc quaûn lyù
vaø caùc hoaït ñoäng söû duïng nhieàu
thoâng tin, vì nhöõng hoaït ñoäng naøy
ñöôïc lôïi töø nhöõng moái giao tieáp
tröïc dieän, coøn caùc thaønh phoá nhoû thì
chuyeân moân hoaù vaøo saûn xuaát. Hình
thaùi naøy ngaøy caøng trôû neân roõ reät
trong thaäp kyû 1990.86
Nhieàu nhaø lòch söû kinh teá vaø
kinh doanh ñaõ laäp luaän raèng chi
phí taêng theâm cuûa vieäc phoái hôïp
vaø theo doõi caùc doanh nghieäp boá
trí taïi nhieàu ñòa ñieåm so vôùi nhöõng
doanh nghieäp coù söï lieân keát chaët
cheõ hôn ñaõ giaûm maïnh sau khi coù
nhöõng phaùt trieån then choát trong
coâng ngheä giao thoâng lieân laïc,
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 217
cuõng nhö trong caùc phöông thöùc
quaûn lyù.87 Tieán boä coâng ngheä trong
giao thoâng vaø lieân laïc ñaõ khieán caùc
doanh nghieäp ñôõ toán keùm hôn khi
taùch baïch caùc cô sôû saûn xuaát cuûa
mình khoûi truï sôû chính vaø caùc cô
sôû quaûn lyù. Doanh nghieäp coù theå
boá trí caùc cô sôû saûn xuaát trong
nhöõng moâi tröôøng coù söï chuyeân
moân hoaù trong cuøng ngaønh, vaø truï
sôû chính cuûa hoï ôû nhöõng thaønh
phoá taäp trung nhieàu dòch vuï kinh
doanh. Hôn nöõa, chi phí lieân laïc
giaûm ñaõ khieán vieäc vaän chuyeån
caùc ñaàu ra cuûa coâng nghieäp dòch
vuï (thoâng qua caùc thieát bò truyeàn
taûi ñieän töû) reû hôn, ñieàu naøy khoâng
coù nghóa laø “khai töû taùc ñoäng cuûa
khoaûng caùch” vaø laøm môø nhaït daàn
hình aûnh cuûa caùc thaønh phoá, traùi
vôùi raát nhieàu döï baùo ñaõ coù.88
Trong boái caûnh naøy, maëc duø
khoaûng caùch trôû neân ít quan troïng
hôn trong vieäc truyeàn taûi thoâng
tin, nhöng noù laïi quan troïng hôn
trong vieäc truyeàn baù tri thöùc.
Vieã n thoâ n g coù theå boå sung,
nhöng chaéc chaén khoâng phaûi laø
moät söï thay theá hoaøn haûo, cho söï
töông taùc tröïc dieän, trong ñoù bao
haøm raát nhieàu hình thöùc lieân laïc
khaùc nhau dieãn ra cuøng moät luùc,
nhaát laø ngoân ngöõ cöû chæ vaø ñoái
thoaïi (xem Hoäp 4.5).89 Söï phaân
boá theo vuøng ñòa lyù cuûa caùc mieàn
Internet thöông maï i cho thaá y
Internet laø moät söï boå sung cho söï
töông taùc tröïc dieän (chuû yeáu laø
trong noäi boä thaønh phoá) cuõng
nhö thay theá cho caùc hình thöùc
lieân laïc ñöôøng daøi hôn nhö ñieän
thoaïi hay göûi thö tín.90
218 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 4.4Khi vieäc gieo haït vaø gaët haùi dieãn ra ôû nhöõng ñòa ñieåm khaùc nhau: tính phuï
thuoäc laãn nhau giöõa caùc thaønh phoá seõ taêng leân
Caùc chuyeân gia vaø nhaø kinh teá hoïc ñoâ thò
töø laâu ñaõ tranh caõi nhau veà vieäc lieäu caùc
thaønh phoá chuyeân moân hoùa hay ña daïng
hoùa coù taùc ñoäng tích cöïc hôn cho taêng
tröôûng. Nhöõng thaønh phoá chuyeân moân hoùa
heïp taïo ra tính kinh teá nhôø tích tuï lôùn hôn,
vì theá naêng suaát cuûa moät doanh nghieäp
taêng cuøng vôùi söï keà caän vôùi caùc doanh
nghieäp khaùc töông töï. Trong khi ñoù, söï
pha troän ña daïng caùc hoaït ñoäng laïi khieán
cho caùc thaønh phoá coù nhieàu khaû naêng taêng
tröôûng hôn. Keát luaän chính laø: caû tính ña
daïng vaø chuyeân moân hoùa ñeàu quan troïng,
nhöng ôû caùc thôøi ñieåm khaùc nhau trong
chu kyø soáng cuûa doanh nghieäp. Moät heä
thoáng ñoâ thò “caân baèng” khoâng phaûi laø heä
thoáng trong ñoù taát caû caùc thaønh phoá ñeàu
chuyeân moân hoùa hay ña daïng hoùa nhö
nhau, maø laø moät heä thoáng trong ñoù caû
thaønh phoá ña daïng hoùa laãn thaønh phoá
chuyeân moân hoùa ñeàu cuøng toàn taïi.
Ñoái vôùi nhöõng doanh nghieäp treû, tính
ña daïng cuûa ñoâ thò coù yù nghóa quan troïng
hôn. Moät doanh nhaân môùi coù theå khoâng
bieát taát caû chi tieát veà saûn phaåm ñöôïc saûn
xuaát ra, linh kieän naøo caàn söû duïng, nguoàn
cung caáp ôû ñaâu, vaø laøm caùch naøo ñeå taøi
trôï cho hoaït ñoäng ñaàu tö. Caùc doanh
nghieäp söû duïng coâng ngheä töông töï nhö
nhau trong caùc ngaønh khaùc nhau coù nhieàu
khaû naêng chia seû thoâng tin vôùi nhau veà
nhöõng caùch thöùc vaø coâng ngheä môùi, hôn
laø caùc doanh nghieäp trong cuøng moät
ngaønh. Vôùi nhöõng doanh nghieäp trong caùc
ngaønh ñaõ tröôûng thaønh hoaëc ñaõ chuaån
hoùa, tính chuyeân moân hoùa ñoâ thò quan
troïng hôn. Nhöõng doanh nghieäp naøy ñaëc
bieät ít ñöôïc lôïi nhôø söï linh hoaït do tính ña
daïng hoùa cuûa ñoâ thò mang laïi, vaø baèng
vieäc boá trí trong moät moâi tröôøng coù tính
chuyeân moân hoùa hôn, hoï coù theå tranh thuû
toát hôn lôïi ích cuûa tính kinh teá nhôø tích tuï
taïi ñoâ thò. Thí duï, haõng saûn xuaát oâ toâ ôû
Ñitôroi giaûm ñöôïc chi phí cuûa mình baèng
caùch chia seû vôùi nhau caùc nhaø cung öùng
phuï tuøng, coøn caùc haõng deät may ôû nhöõng
thaønh phoá nhö Xan Peâñroâ Xula ôû OÂnñuraùt
ñöôïc lôïi nhôø moät thò tröôøng lao ñoäng daøy
ñaëc, nôi ñang giuùp caùc coâng nhaân di
chuyeån deã daøng giöõa caùc nhaø maùy khi thò
tröôøng ñieàu chænh theo yù thích vaø tính thôøi
thöôïng cuûa thôøi trang.
Ñoâi khi, cuïm caùc doanh nghieäp töông
töï nhau cuõng ñöôïc phaùt trieån thaønh moät
moâi tröôøng toát nhaát cho söï saùng taïo.
Nhöng nhieàu nghieân cöùu laïi tìm thaáy ñieàu
traùi ngöôïc raèng caùc vuøng ñoâ thò phaân taùn
seõ nuoâi döôõng saûn phaåm vaø qui trình môùi
toát hôn. Thí duï, vieäc ñöa maùy coâng cuï do
maùy tính ñieàu khieån vaøo caét kim loaïi dieãn
ra nhanh hôn trong nhöõng tröôøng hôïp ôû
ñoù, nhieàu doanh nghieäp (töø nhöõng haõng
saûn xuaát loø söôûi ñeán nhöõng haõng cheá taïo
maùy bay) coù nhu caàu kyõ thuaät töông töï
nhau, nhöng laïi khoâng phaûi laø ñoái thuû
caïnh tranh tröïc tieáp cuûa nhau. Caùc doanh
nghieäp maø vôùi hoï, söï saùng taïo laø voâ cuøng
quan troïng (nhö nhöõng nhaø saûn xuaát ñieän
töû) öa thích tính ña daïng trong giai ñoaïn
saùng taïo ban ñaàu, vaø roài hoï laïi di chuyeån
ñeán nhöõng thaønh phoá chuyeân moân hoùa
ñeå saûn xuaát haøng loaït. Khaùc vôùi noâng
nghieäp, ñoái vôùi saûn xuaát cheá taïo vaø dòch
vuï, vieäc “gieo haït” vaø “gaët haùi” coù theå
dieãn ra ôû nhöõng ñòa ñieåm khaùc nhau.
Cuõng gioáng heät nhö vieäc phaùt trieån
saûn xuaát vaø saûn xuaát haøng loaït ñang
dieãn ra ngaøy caøng phong phuù ôû nhieàu ñòa
ñieåm khaùc nhau, coâng taùc quaûn lyù vaø
saûn xuaát cuõng nhö vaäy. Nöûa theá kyû tröôùc
ñaây, nhöõng khoù khaên trong quaûn lyù coâng
vieäc kinh doanh dieãn ra ôû xa ñaõ khieán
nhieàu doanh nghieäp phaûi ñaët truï sôû chính
vaø vaên phoøng quaûn lyù ôû gaàn caùc nhaø
maùy cuûa hoï. Chi phí giao thoâng vaø lieân
laïc giaûm ñaõ giuùp vieäc quaûn lyù töø xa caùc
hoaït ñoäng saûn xuaát haøng loaït deã daøng
hôn nhieàu (xem Chöông 6).
Nhôø ñoù, nhieàu doanh nghieäp ñaõ taùch
rieâng quaûn lyù vaø saûn xuaát veà maët khoâng
gian, tìm choã toát nhaát cho töøng chöùc
naêng ñoù. Ñoái vôùi truï sôû chính, ñieàu naøy
coù nghóa laø phaûi tìm nhöõng ñòa ñieåm gaàn
caùc truï sôû chính khaùc, nôi caùc doanh
nghieäp coù theå söû duïng chung caùc dòch
vuï phaùp lyù hoaëc caùc coâng ty quaûng caùo;
ñoái vôùi caùc cô sôû saûn xuaát, ñieàu naøy coù
nghóa phaûi tìm nhöõng ñòa ñieåm gaàn vôùi
caùc nhaø maùy khaùc töông töï. Truï sôû chính
thöôøng ôû nhöõng thaønh phoá lôùn, vì caùc
dòch vuï chuyeân moân coù xu höôùng theå
hieän tính kinh teá nhôø tích tuï cao hôn, ít
caàn söû duïng nhieàu ñaát ñai, vaø tuyeån
duïng nhaân vieân coù trình ñoä cao, saün
saøng traû giaù cho nhöõng tieän nghi ôû ñoâ thò
lôùn. Neáu thò tröôøng ñòa chính vaän haønh
toát, vieäc giaù ñaát taêng lieân tuïc seõ thuùc ñaåy
caùc cô sôû saûn xuaát tìm caùch chuyeån ñeán
nhöõng thaønh phoá vaø thò traán nhoû hôn vaø
chuyeân moân hoùa cao hôn.
Caùc thaønh phoá ôû Myõ laø moät ví duï
minh hoïa toát. Naêm 1950, tæ leä giöõa caùn
boä quaûn lyù vaø coâng nhaân saûn xuaát gaàn
nhö töông töï nhau giöõa caùc thaønh phoá coù
qui moâ khaùc nhau. Tuy nhieân, ñeán naêm
1990, caùc thaønh phoá coù töø 75.000 ñeán
250.000 daân ñaõ coù tæ leä giöõa caùn boä quaûn
lyù vaø coâng nhaân saûn xuaát thaáp hôn 20%
so vôùi möùc bình quaân caû nöôùc, nhöõng
thaønh phoá coù töø 1,5 ñeán 5 trieäu daân laïi coù
tæ leä naøy cao hôn 20% vaø nhöõng thaønh
phoá lôùn coù treân 5 trieäu daân thì tæ leä naøy
coøn cao hôn ñeán 50% so vôùi möùc bình
quaân caû nöôùc. Xu höôùng töông töï cuõng
dieãn ra ôû caùc nöôùc nhö Phaùp vaø Ñöùc.
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch caàn
phaûi nhaän thöùc ñöôïc nhöõng phaùt trieån naøy.
Vì söï phuï thuoäc laãn nhau ngaøy caøng taêng
naøy ñaõ töï boäc loä roõ qua söï phaân boá laïi caùc
nhaø maùy theo höôùng di rôøi khoûi nhöõng
thaønh phoá lôùn neân chính phuû coù theå coù yù
nghó raèng phaûi laáy bôùt nguoàn löïc khoûi hoï.
Ñaây seõ laø haønh ñoäng gieát con ngoãng ñeû
tröùng vaøng, vì söï taùi phaân boá ñeán caùc
thaønh phoá nhoû vaø chuyeân moân hoùa saâu ñoù
chæ laø phaàn sau trong chu kyø soáng cuûa
doanh nghieäp maø caùc thaønh phoá lôùn, phaân
taùn ñang giuùp ñeå taïo ra chuùng.
Nguoàn: Do Diego Puga soaïn.

Caùc hoaït ñoäng naøo ñöôïc thaønh
phoá chuyeân moân hoaù vaøo ñoù thì
seõ oån ñònh, vaø söï phaân boá theo
qui moâ thaønh phoá cuõng nhö vaäy
Ngoaïi öùng coù nghóa laø “lòch söû laø
yeáu toá quan troïng” ñeå giaûi thích veà
caùc hình thaùi boá trí ñòa ñieåm nhö
hieän nay. Töùc laø, caùch choïn ñòa
ñieåm ngaøy nay cuûa moät ngaønh chòu
aûnh höôûng raát lôùn töø moâi tröôøng
ngaønh trong lòch söû cuûa caùc thaønh
phoá, vaø do ñoù chòu aûnh höôûng cuûa
tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa.
Nhöõng taøi saûn voâ hình nhö voán tri
thöùc cuûa ñòa phöông lieân quan ñeán
ngaønh hoaëc löïc löôïng lao ñoäng vôùi
nhöõng kyõ naêng cuï theå ñaõ tích luõy
ñöôïc. Hai doanh nghieäp coù caùc tính
chaát khaùc nhö nhau, toïa laïc trong
cuøng moät thaønh phoá, coù theå ñöôïc
höôûng lôïi raát khaùc nhau töø söï tích
tuï ôû ñòa phöông, tuøy thuoäc vaøo vieäc
caùc doanh nghieäp ñoù ñaõ ñeán thaønh
phoá naøy töø bao laâu. Töông töï, hai
thaønh phoá coù caùc ñaëc ñieåm khaùc y
heät nhö nhau seõ taïo ra caùc daïng
tính kinh teá nhôø ngoaïi öùng khaùc
nhau tuøy thuoäc vaøo lòch söû cuûa caùc
thaønh phoá ñoù.91
AÛnh höôûng cuûa lòch söû vaø chuyeân
moân hoùa laø ñoàng nhaát vôùi tính oån
ñònh troâng thaáy trong söï phaân boá
töông ñoái theo qui moâ thaønh phoá
vaø söï taäp trung hoaù coâng nghieäp
vaøo nhöõng thaønh phoá cuï theå qua
thôøi gian. Trong cuøng moät nöôùc,
qui moâ töông ñoái cuûa caùc thaønh
phoá coù xu höôùng khoâng thay ñoåi.
Ñoái vôùi caùc chuyeân gia ñoâ thò, hieän
töôïng naøy thöôøng ñöôïc bieåu ñaït
nhö moät moái quan heä coù tính qui
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 219
Caùc thaønh phoá tieáp tuïc phaùt trieån maïnh nhôø
HOÄP 4.5
chi phí vieãn thoâng giaûm
Khi vieãn thoâng ñöôïc caûi tieán thì caùc ñang taêng leân. Vieãn thoâng toát hôn ñaõ
thaønh phoá trôû neân quan troïng hôn vôùi laøm gia taêng söï töông taùc ñöôøng daøi,
tö caùch laø moät saøn giao dòch, töông nhöng khoâng laøm maát ñi nhöõng töông
taùc vaø trao ñoåi kieán thöùc. Nhöõng taùc trong cuøng ñòa phöông.
nghieân cöùu gaàn ñaây ôû Myõ vaø Nhaät Khi yù töôûng trôû neân phöùc taïp vaø
Baûn ñaõ ghi laïi vai troø hoã trôï cuûa vieãn khoù trao ñoåi vôùi nhau hôn thì giaù trò
thoâng cho söï töông taùc tröïc dieän: con cuûa söï töông taùc tröïc dieän thöôøng
ngöôøi xích laïi gaàn nhau hôn thöôøng xuyeân cuõng taêng vaø caùc thaønh phoá trôû
coù taâm lyù goïi ñieän cho nhau thöôøng neân quan troïng hôn nöõa. Vaø neáu caùc
xuyeân hôn. thaønh phoá laø trung taâm cuûa coâng ngheä
Moät caùch giaûi thích laø söï töông vieãn thoâng thì caûi thieän trong coâng
taùc tröïc dieän thöôøng phaùt sinh nhieàu ngheä thoâng tin seõ laøm taêng vai troø kinh
nhu caàu töông taùc qua ñieän thoaïi hôn. teá cuûa nhöõng thaønh phoá ñoù. Söï buøng
Töø giöõa thaäp kyû 1980, khi maùy fax vaø noå cuûa ngaønh ña truyeàn thoâng ôû Niu
thö ñieän töû trôû neân phoå bieán, caùc Yooùc coù theå laø tín hieäu veà lôïi theá so
cuoäc ñi laïi vì coâng vieäc ñaõ taêng hôn saùnh cuûa caùc thaønh phoá lôùn trong vieäc
50%. Moät baèng chöùng khaùc veà söï gia taïo thuaän lôïi cho vieäc löu thoâng caùc
taêng töông taùc tröïc dieän khi chi phí luoàng thoâng tin phöùc taïp giöõa caùc
vieãn thoâng giaûm laø söï gia taêng mang ngaønh tieân tieán. ÔÛ caùc nöôùc ñang phaùt
tính hieän töôïng cuûa nhöõng baøi baùo
trieån, söï lôùn maïnh cuûa Baênggalo laø
ñöôïc vieát chung veà kinh teá hoïc - töø moät tröôøng hôïp ñaùng löu yù.
12% trong nhöõng naêm 1960 leân ñeán
56% trong nhöõng naêm 1990. Tính
chaát ñoàng taùc giaû trong cuøng ñòa Nguoàn: Gaspar vaø Glaeser 1996, Huber
1995, Sassen 1991, vaø Gottman 1977.
phöông, giöõa caùc bang vaø quoác teá
luaät giöõa qui moâ cuûa moät thaønh
phoá so vôùi thaønh phoá lôùn nhaát caû
nöôùc, hay coøn goïi laø ñònh luaät Zipf:
qui moâ daân soá cuûa moät thaønh phoá
so vôùi thaønh phoá goác tæ leä nghòch
vôùi thöù baäc cuûa thaønh phoá ñoù trong
heä thoáng xeáp loaïi thaønh phoá quoác
gia.92 Söï taäp trung hoaù coâng nghieäp
cuõng toàn taïi laâu daøi trong moät soá
thaønh phoá cuï theå.93
Trong soá nhöõng ngaønh tröôûng
thaønh, hình thaùi vieäc laøm giöõa caùc
thaønh phoá ñöôïc duy trì töông ñoái
beàn qua thôøi gian, vaø söï hoäi tuï veà
220 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
vieäc laøm cuûa töøng ngaønh rieâng bieät
giöõa caùc thaønh phoá khaù chaäm chaïp.
Söï toàn taïi dai daúng naøy dieãn ra cho
duø tæ leä hoaùn chuyeån nhaø maùy vaø
coâng vieäc trong töøng ngaønh cheá taïo
laø cao, vaø baát chaáp nhöõng baèng
chöùng thuyeát phuïc raèng caùc nhaø
maùy seõ ñöôïc phaân boá laïi khi tieàn
löông ôû ñòa phöông vaø caùc ñieàu
kieän veà caàu thay ñoåi.94 Trong lòch
söû, moät soá thaønh phoá ñaõ traûi qua
nhöõng ñôït ñieàu chænh ngaønh raát
lôùn, nhöng ñoù chæ laø nhöõng tröôøng
hôïp ngoaïi leä.95
Söï toàn taïi dai daúng cuûa vieäc taäp
trung hoaù vieäc laøm cuûa moät ngaønh
trong nhöõng thaønh phoá cuï theå, moät
hieän töôïng theå hieän tính chaát “kheùp
kín” trong cô caáu ngaønh, coù theå
ñöôïc giaûi thích baèng tính kinh teá
nhôø ñòa phöông hoaù. Nhöõng thaønh
phoá naøy coù theå caïnh tranh toát hôn
qua thôøi gian neáu giöõ ñöôïc chaân
caùc nhaø maùy vaø vieäc laøm trong
ngaønh ñoù. Qui moâ lôùn cuûa caùc hoaït
ñoäng trong chính ngaønh töø tröôùc
ñeán nay ñöôïc hieåu laø caùc doanh
nghieäp taïi ñòa baøn ñoù ngaøy nay seõ
hoaït ñoäng coù hieäu quaû cao hôn vôùi
nhöõng kieán thöùc lôùn hôn ñöôïc tích
luõy laïi veà coâng ngheä, nguoàn cung
öùng caùc loaïi ñaàu vaøo coù chaát löôïng
khaùc nhau, vaên hoaù ñòa phöông vaø
taùc ñoäng cuûa noù ñeán moâi tröôøng
phaùp lyù, kinh doanh vaø theå cheá.
Nhöõng lôïi theá nhôø ñòa phöông hoaù
ñoù phuø hôïp hôn vôùi caùc ngaønh cheá
taïo coù tính chaát truyeàn thoáng hôn.96
Chuùng giaûi thích cho söï toàn taïi laâu
beàn cuûa nhieàu cuïm coâng nghieäp ôû
nhöõng ñòa baøn nhaát ñònh, nhö caùc
cuïm coâng nghieäp saûn xuaát dao keùo
ñaúng caáp theá giôùi ôû Xoâlinghen,
Ñöùc - keå töø naêm 1348 ñeán nay.97
Cuõng coù baèng chöùng veà söï taäp
trung hoaù dai daúng cuûa nhöõng dòch
vuï nhaát ñònh taïi caùc thaønh phoá
nhaát ñònh. Ngaønh coâng nghieäp veà
caùc quyõ töông hoã cuûa Myõ baét ñaàu
ôû Boâxtôn naêm 1924, khi quyõ Tín
thaùc ñaàu tö Maxachuxeùt ñöôïc
thaønh laäp. Ngaøy nay, Boâxtôn vaãn laø
queâ höông cuûa gaàn moät phaàn ba
vieäc laøm Myõ trong dòch vuï quyõ
töông hoã vaø quaûn lyù taøi saûn. Ngaønh
baûo hieåm cuûa Hôùtphoùt thaäm chí ra
ñôøi coøn sôùm hôn, vaøo cuoái theá kyû
18. Caùc thöông nhaân ñòa phöông
baûo hieåm cho caùc chuyeán buoân baùn
vöôït ñaïi döông cuûa nhau baèng caùch
chia seû loã laõi vôùi nhau. Nhöõng thoaû
thuaän phi chính thöùc naøy cuoái cuøng
ñaõ phaùt trieån thaønh caùc coâng ty
baûo hieåm lôùn, baét ñaàu vôùi Coâng ty
baûo hieåm hoaû hoaïn Hôùtphoùt naêm
1810. Caùc coâng ty baûo hieåm lôùn
khaùc cuûa Hôùtphoùt nhö Aetna, Con-
necticut General vaø Travelers, ñöôïc
thaønh laäp vaøo ñaàu vaø giöõa thaäp kyû
1800s. Ngaøy nay, Hôùtphoùt vaãn laø
moät “thaønh phoá baûo hieåm”, vôùi voâ
soá caùc loaïi saûn phaåm ñöôïc taäp
trung ôû ñaây (baûo hieåm nhaân thoï,
baûo hieåm y teá, baûo hieåm hoaû
hoaïn/taøu bieån/thaûm hoïa vaø quyõ
löông höu).98
Hieåu bieát veà caùc taùc löïc
thò tröôøng
Trong suoát theá kyû tröôùc, caùc nhaø
saûn xuaát vaø coâng nhaân ôû caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ñi tìm, vaø thöôøng
laø tìm thaáy, cô may cuûa hoï trong
caùc thaønh phoá vaø thò traán. Trong ba

thaäp kyû vöøa qua, caùc nhaø nghieân
cöùu ñaõ phaân tích vaø ngaøy caøng hieåu
roõ veà nhöõng lôïi ích thu ñöôïc töø söï
tích tuï ñoâ thò theo moïi hình thöùc vaø
moïi qui moâ. Nhöng coù moät ñieàu
vaãn chöa ñöôïc roõ raøng laø nhöõng
nhaø hoaïch ñònh chính saùch coù ñaùnh
giaù cao söùc maïnh tuyeät ñoái cuûa caùc
taùc löïc thò tröôøng naøy vaø nhöõng lôïi
ích mang laïi nhôø vieäc khuyeán khích
phaùt trieån chuùng hay khoâng.
Hôn moät nöûa soá caùc chính phuû
caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc Ban
Daân soá Lieân Hieäp Quoác khaûo saùt ñaõ
baøy toû mong muoán taïo ra ñöôïc
nhöõng thay ñoåi lôùn trong phaân boá
daân cö cuûa hoï theo khoâng gian vaø
haïn cheá vieäc di cö ñeán caùc khu ñoâ
thò. Gaàn ba phaàn tö soá quan chöùc
caùc nöôùc ñang phaùt trieån theå hieän
moät mong muoán maïnh meõ ñöôïc
thöïc thi caùc chính saùch ñeå giaûm bôùt
söï di cö ra thaønh thò vaø ñaûo ngöôïc
xu höôùng di cö töø noâng thoân ra
thaønh thò hieän nay.99 Raát nhieàu
ngöôøi ôû caùc nöôùc phaùt trieån cuõng
coù noãi lo sôï töông töï veà quaù trình
ñoâ thò hoaù ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån. “Söï taêng tröôûng buøng noå cuûa
caùc thaønh phoá treân khaép theá giôùi -
nhaát laø söï ra ñôøi cuûa nhöõng vuøng
ñoâ thò khoång loà, coù taàm côõ quoác gia
ôû caùc nöôùc Theá giôùi thöù Ba - ñaõ laøm
caùc nhaø khoa hoïc vaø quan chöùc Myõ
lo ngaïi. Ñieåm maáu choát trong söï
quan ngaïi cuûa hoï laø caùc sieâu thaønh
phoá ngaøy caøng trôû thaønh nguoàn
nuoâi döôõng beänh taät, söï ñoå vôõ kinh
teá vaø nhöõng cuoäc khuûng hoaûng
chính trò voâ taän.”100 Söï lo ngaïi naøy
ñöôïc phaûn aùnh trong muïc tieâu cuûa
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 221
Dieãn ñaøn Ñoâ thò Theá giôùi naêm 2006,
ñöôïc toå chöùc ñeå baøn veà “sieâu thaønh
phoá vôùi sieâu vaán naïn.”101 Quan
ñieåm phoå bieán laø “caùc thaønh phoá ôû
nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån töø
tröôùc ñeán nay vaãn laø ñoäng löïc cuûa
taêng tröôûng kinh teá. Nhöng nhieàu
thaønh phoá ôû Theá giôùi thöù Ba laïi
hoaït ñoäng keùm coûi ñeán möùc chuùng
ñaõ trôû thaønh nhöõng vaät caûn cho
tieán boä kinh teá.”102 Moät soá coøn ñöa
ra giaûi phaùp mong muoán: kieàm cheá
söï di cö oà aït ra caùc thaønh phoá,
giaûm taéc ngheõn ôû caùc thaønh phoá
lôùn nhaát trong caùc nöôùc ñang phaùt
trieån baèng caùch hình thaønh neân caùc
thaønh phoá môùi vaø bieán caùc thaønh
phoá lôùn nhaát trôû thaønh trung taâm
cuûa nhöõng hoaït ñoäng coâng ngheä
cao vaø saïch. Taát caû nhöõng giaûi
phaùp naøy ñeàu theå hieän moät söï hieåu
nhaàm coù nguy cô phaûi traû giaù ñaét
veà caùc taùc löïc thò tröôøng ñang chi
phoái söï chuyeån ñoåi theo khoâng
gian ñeå phaùt trieån kinh teá.
Moät söï lo sôï voâ côù veà ñoâ thò hoaù
Caùc hoaït ñoäng kinh teá dieãn ra taïi
caùc khu vöïc ñoâ thò chieám ñeán 80%
GDP cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp hoùa
vaø coù nhieàu tính chaát ñoâ thò hôn. Tæ
troïng cuûa ñoâ thò trong caùc hoaït
ñoäng kinh teá ôû caùc nöôùc keùm phaùt
trieån vaøo khoaûng 50%. Chæ caàn 10
vuøng ñoâ thò lôùn nhaát cuûa Meâhicoâ,
vôùi moät phaàn ba daân soá caû nöôùc, ñaõ
taïo ra 62% toång giaù trò gia taêng
quoác daân cuûa nöôùc naøy.103 ÔÛ Vieät
Nam, nôi daân cö ñoâ thò chieám tæ
troïng 30%, thì tæ troïng cuûa caùc
thaønh phoá trong saûn löôïng quoác gia
222 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ôû ñaây laø 70%. ÔÛ Trung Quoác, 120
thaønh phoá chieám moät phaàn ba GDP
caû nöôùc.104 Roõ raøng, caùc thaønh phoá
ñang coù söï ñoùng goùp vöôït troäi vaøo
saûn xuaát kinh teá, keå caû ôû caùc nöôùc
ngheøo vaø coù thu nhaäp trung bình.
Cuõng coù voâ soá baèng chöùng cho
thaáy caùc khu vöïc ñoâ thò ôû caùc nöôùc
ñang phaùt trieån, keå caû thaønh phoá
taïi nhöõng nöôùc ngheøo nhaát chaâu
Phi, cuõng taïo ra tính kinh teá nhôø
ngoaïi öùng. Tieâu duøng cuûa caùc hoä
gia ñình thaønh thò vaø noâng thoân
trong caùc soá lieäu cheùo phong phuù
veà caùc nöôùc ñang phaùt trieån cho
thaáy nhöõng caù nhaân coù caùc ñaëc ñieåm
quan saùt ñöôïc töông töï nhö nhau
nhöng laïi ñöôïc höôûng möùc tieâu duøng
cao hôn hoaøn toaøn laø nhôø hoï soáng ôû
thaønh thò. Möùc lôïi ích coù theâm naøy
bieán thieân töø 2% ôû Hunggari, Coäng
hoaø Kieácghigi vaø Ba Lan ñeán 30% ôû
Coâxta Rica, EÂtioâpia, AÁn Ñoä,
Rumani vaø Tandania cho tôùi treân
80% ôû AÊngoâla, Boâlivia vaø Ruanña
(xem Hình 4.1).
Vôùi qui moâ nhö theá, caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch seõ toán coâng
voâ ích neáu cöù coá gaéng haïn cheá
doøng ngöôøi tieán vaøo caùc khu vöïc
ñoâ thò. Ngay caû khi nhöõng haïn cheá
naøy coù ngaên chaën ñöôïc caùc doøng di
cö thaät thì caùi giaù phaûi traû veà kinh
teá cuõng raát cao. Chính saùch haïn cheá
di cö noâng thoân - thaønh thò cuûa
Trung Quoác keùo daøi ñeán cuoái thaäp
kyû 1990 ñaõ laøm quaù trình ñoâ thò hoaù
dieãn ra eøo uoät, vôùi khoaûng moät nöûa
ñeán hai phaàn ba caùc thaønh phoá cuûa
Trung Quoác vaãn coù kích thöôùc quaù
nhoû. Vôùi moät thaønh phoá ñieån hình
cuûa Trung Quoác, vieäc vaãn duy trì
moät qui moâ quaù nhoû öôùc tính ñaõ
laøm maát ñi 17% saûn löôïng roøng
treân moät coâng nhaân, vaø vôùi ít nhaát
laø moät phaàn tö soá thaønh phoá naøy,
nhöõng toån thaát ñoù coù theå naèm
trong khoaûng töø 25 ñeán 70%.105
Söï aùm aûnh khoâng ñuùng choã höôùng
vaøo qui moâ maø khoâng phaûi laø
chöùc naêng cuûa caùc thaønh phoá
● Trieån voïng thònh vöôïng cuûa moät
thaønh phoá vaø thaäm chí söï soáng
coøn cuûa thaønh phoá ñoù cuõng
ñöôïc quyeát ñònh bôûi vieäc cuøng
moät thöûa ñaát ñöôïc thích öùng
nhanh nhö theá naøo vôùi söï thay
ñoåi caàu thò tröôøng. Vì ñaát laø moät
yeáu toá khoâng di chuyeån ñöôïc coù
yù nghóa soáng coøn ñoái vôùi vieäc
thöïc hieän baát kyø hoaït ñoäng naøo
neân söï löïa choïn veà baát ñoäng saûn
maø thaønh phoá coù theå ñöa ra seõ
aûnh höôûng ñeán ñoä lôùn cuûa tính
kinh teá nhôø ngoaïi öùng vaø baûn
chaát cuõng nhö tính chuyeân moân
hoaù cuûa neàn kinh teá thaønh phoá.
Ñeå haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö, moät
thaønh phoá phaûi thoaû maõn ñöôïc
caàu veà ñaát ñai vaø ñòa ñieåm cuûa
nhöõng ngaønh kinh teá chuû ñaïo vaø
ñang lôùn maïnh cuûa mình. Ví duï
caùc dòch vuï chuyeân moân vaø dòch
vuï taøi chính ñoøi hoûi moät löôïng
lôùn caùc dieän tích vaên phoøng, vaø
ñieàu naøy coù theå ñöôïc cung caáp
hieäu quaû hôn theo phöông thöùc
“thaúng ñöùng” vôùi caùc toaø nhaø
vaên phoøng cao taàng. Ngaønh cheá
taïo caàn nhieàu maët baèng cho nhaø
xöôûng ñeå saûn xuaát haøng hoaù,
kho baõi ñeå caát giöõ saûn phaåm vaø
nguyeân vaät lieäu. Ngaønh giaûi trí,
 Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 223

du lòch vaø nghæ döôõng caàn Hình 4.1. Cheânh leäch veà möùc tieâu duøng cuûa hoä gia ñình giöõa thaønh thò
nhöõng ñòa ñieåm deã thaáy, thuaän vaø noâng thoân coù theå raát lôùn
tieän cho khaùch boä haønh cuûa Manñivô
Boâlivia
thaønh phoá vaø caùc dieän tích ñeå AÊnggoâla
Ruanña
baùn leû. Ghineâ
Peâru
Burunñi
Khaû naêng ñaùp öùng vaø möùc ñoä Paragoay
deã daøng cuûa moät thaønh phoá trong
Gaêmbia
Meâhicoâ
vieäc ñieàu chænh ñaát ñai cuûa mình Xeâneâgan
Hoânñuraùt
theo caùc muïc ñích söû duïng khaùc Campuchia
Mali
nhau, tuøy theo söï thay ñoåi nhu caàu Vieät Nam
Braxin
cuûa thò tröôøng, seõ cho pheùp thaønh En Xanvaño
Goateâmala
phoá ñoù taêng tröôûng beàn vöõng. 800 Neâpan
Daêmbia
naêm qua ôû Hoàng Coâng vaø 300 naêm Gibuti
Saùt
qua ôû Niu Yooùc ñaõ cho thaáy taàm Butan
Uganña
quan troïng cuûa thò tröôøng trong Coâloâmbia
Gana
vieäc phaùt tín hieäu vaø thöïc hieän söï Thaùi Lan
Moâritani
ñoåi môùi ñoâ thò naøy (xem Hoäp 4.6 vaø Philippin
Camôrun
4.7). ÔÛ Niu Yooùc, buoân baùn thöông Buoáckina Phaxoâ
Nam Phi
maïi ñaõ phaùt trieån maïnh vaøo thôøi kyø Maroác
Baênglañeùt
ñaàu cuûa ngaønh haøng haûi. Ñeán löôït Xri Lanka
Nga
mình, ngaønh buoân baùn thöông maïi Malauy
laïi giuùp khai sinh ngaønh taøi chính
Maênñagaxca
EÂtioâpia
hieän ñaïi cuûa thaønh phoá. Caùc thöông AÁn Ñoä
Inñoâneâxia
nhaân ôû Niu Yooùc cuoái theá kyû 19 ñaõ Tandania
Nicaragoa
phaùt ñaït leân nhôø chia seû vôùi nhau Xoadilen
Coát Ñivoa
khaû naêng tieáp caän khoâng chæ ñeán cô Ñoâng Timo
Guyana
sôû haï taàng vaät chaát veà giao thoâng Moânñoâva
Coáxta Rica
(haûi caûng, keânh ñaøo vaø ñöôøng saét) Araäp Ai caäp
Chileâ
maø coøn caû nhöõng ñaàu vaøo trung EÂcuaño
Beânanh
gian cho caùc dòch vuï chuyeân bieät Nigieâria
Moâng Coå
maø khoâng nôi naøo khaùc coù ñöôïc Gruadia
Bungari
(nhö dòch vuï taøu bieån ñònh kyø, baùn Pakixtan
AÙcmeânia
buoân vaø moâi giôùi taøu bieån). Sau Rumania
Thoå Nhó Kyø
naøy, chính nhöõng ñaàu vaøo ñoù ñaõ Giooùcñani
Croâatia
trôû thaønh neàn moùng cho caùc ñaàu Ucraine
Moâdaêmbíc
vaøo khaùc ñöôïc söû duïng chung CHDC Coânggoâ
trong ngaønh taøi chính, vaø baûo hieåm
Taùtgikixtan
Haø Lan
haøng haûi laïi ñaët cô sôû tieáp theo cho Hungari
CH Cörôgöxtan
caùc loaïi hình ñaàu tö khaùc.106 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0
Cheânh leäch veà möùc tieâu duøng cuûa hoä gia ñình giöõa thaønh thò vaø noâng thoân
Caùc thaønh phoá cung caáp ñöôïc
Nguoàn: Theo tính toaùn cuûa Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, söû duïng 120
nhöõng thò tröôøng linh hoaït veà ñaát cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình ôû 75 quoác gia.
224 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñai vaø taøi saûn, coäng vôùi caùc theå cheá
taïo ñieàu kieän hoã trôï khaùc - nhö baûo
veä quyeàn veà taøi saûn, ñaûm baûo hieäu
löïc thöïc thi hôïp ñoàng vaø taøi trôï cho
vieäc xaây nhaø ôû - seõ coù nhieàu khaû
naêng phaùt ñaït theo thôøi gian, khi
nhu caàu cuûa thò tröôøng thay ñoåi.
Caùc thaønh phoá thaønh coâng ñaõ nôùi
HOÄP 4.6Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác: Caùc taùc löïc
thò tröôøng môû ñöôøng, chính phuû ñi theo
Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác, vôùi ñun naáu taäp theå. Trong nhieàu thaäp kyû,
dieän tích ñaát ñai khoaûng 1.000 km ,
2
khu vöïc tö nhaân ñaõ toû ra quan taâm vaø
chöa baèng moät phaàn tö kích thöùc Ñaûo cam keát maïnh hôn vôùi vieäc phaùt trieån
Roátñô, luùc ñaàu chæ laø moät laøng chaøi. ñoâ thò.
Trong nhöõng naêm 1200, Hoàng Coâng Töø naêm 1960 ñeán naêm 1980,
laø moät ñaûo doác vaø trô troïi, vôùi ñôït chính quyeàn ñaõ thí ñieåm moät chöông
buøng noå daân soá ñaàu tieân khi ngöôøi trình ñoåi môùi ñoâ thò vaø taùi phaùt trieån
Hoa chaïy töø ñaát lieàn ra ñaây ñeå traùnh toaøn dieän nhaèm caûi thieän ñieàu kieän
chieán tranh vaø naïn ñoùi. Ngöôøi daân moâi tröôøng, giao thoâng vaø caùc cô sôû
soáng baèng ngheà laøm muoái, moø ngoïc coäng ñoàng. Trong nhöõng thaäp kyû sau
trai vaø buoân baùn caù. Töø nhöõng naêm ñoù, söï linh hoaït trong qui hoaïch söû
1650 ñeán 1800, Hoàng Coâng, thuoäc duïng ñaát vaø söï tham gia cuûa khu vöïc
Trung Quoác, coøn laø moät cöù ñieåm tö nhaân ñaõ trôû thaønh nhöõng yeáu toá
quaân söï vaø caên cöù haûi quaân, vaø neàn thieát yeáu nhaèm thoaû maõn nhu caàu veà
kinh teá cuûa nôi naøy vaãn tieáp tuïc döïa maët baèng cho vieäc xaây döïng nhaø ôû,
vaøo buoân baùn. Ñeán cuoái Chieán tranh thöông maïi, coâng nghieäp, giao thoâng,
theá giôùi laàn thöù hai naêm 1945, daân soá giaûi trí vaø söû duïng coäng ñoàng. Söï keát
Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác, ñaõ hôïp naøy ñaõ cho pheùp Hoàng Coâng,
giaûm xuoáng coøn chöa ñaày moät nöûa thuoäc Trung Quoác, phaùt trieån thaønh
möùc 1,6 trieäu ngöôøi tröôùc chieán tranh. trung taâm dòch vuï kinh doanh vaø taøi
Trong nhöõng naêm 1950, 1960, chính cuûa khu vöïc nhö ngaøy nay.
Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác, phaùt Nhaát quaùn vôùi truyeàn thoáng chính
trieån ngheà laøm khuy, hoa giaû, oâ, deät phuû can thieäp toái thieåu ôû Hoàng Coâng,
may, trang trí treân men, giaøy deùp vaø thuoäc Trung Quoác, khu vöïc tö nhaân
ñoà nhöïa. Caùc khu xoùm lieàu laø nôi ôû ñaõ trôû thaønh löïc löôïng chuû ñaïo ñöùng
cuûa daân lao ñoäng. Caùc khu traïi naøy sau söï chuyeån ñoåi ñoâ thò. Chính phuû
chòu nhieàu thaûm hoaï - nhö cuoäc hoaû ñaõ kyù hôïp ñoàng veà taùi phaùt trieån ñoâ
hoaïn Shel Kip Mei - cho ñeán khi toaøn thò vôùi moät toå chöùc caùc chuyeân gia do
quyeàn ôû ñaây ñaõ öùng phoù baèng caùch caùc lôïi ích phaùt trieån tö nhaân chi phoái.
cho xaây döïng caùc chung cö cao taàng.
Ñieàu kieän trong caùc khu nhaø coâng
Nguoàn: Adams vaø Hastings 2001.
coäng naøy chæ ôû möùc cô baûn: coù choã
loûng luaät phaân vuøng ñeå cho pheùp
nhöõng ngöôøi söû duïng ñònh giaù cao
hôn coù theå ñaáu thaàu ñeå coù ñöôïc
nhöõng maûnh ñaát coù giaù trò - vaø aùp
duïng caùc qui ñònh söû duïng ñaát linh
hoaït ñeå thích öùng vôùi vai troø thay
ñoåi cuûa chuùng qua thôøi gian.
Lôïi ích cuûa tính kinh teá nhôø tích
tuï phaùt sinh töø maät ñoä taäp trung
caùc hoaït ñoäng kinh teá. Ñoù laø nhöõng
lôïi theá daønh cho vieäc khôûi nghieäp
coâng ngheä thoâng tin taïi Thung luõng
Xilicoân hay cho moät chuû hieäu saùch
ñaët cöûa haøng cuûa mình beân caïnh
caùc hieäu saùch khaùc ôû Ñöôøng Dadab-
hai Naoroji taïi Mumbai, AÁn Ñoä.
Maëc duø ngaønh taøi chính cuûa Luaân
Ñoân chuû yeáu taäp trung trong vaøi
daëm vuoâng quanh Khu phoá chính
vaø caàu taøu Canari, nhöng caùc coâng
ty taøi chính cuõng ñöôïc lôïi nhôø vieäc
toïa laïc taïi Luaân Ñoân môû roäng, nôi
hoï coù theå huy ñoäng ñöôïc moät löïc
löôïng lôùn lao ñoäng coù chaát löôïng
cao, toái ña hoùa caùc moái lieân heä vôùi
khaùch haøng vaø coù theå tieáp caän ngay
laäp töùc ñeán caùc thoâng tin môùi nhaát.
Caùc haõng cuõng ñöôïc lôïi nhôø ôû gaàn
caùc haõng khaùc trong cuøng moät
ngaønh hoaëc thuoäc caùc ngaønh khaùc
nhau vaø tröø phi taát caû ñeàu di
chuyeån cuøng nhau, neáu khoâng hoï seõ
maát ñi nhöõng lôïi ích naøy, ngay caû
khi ñòa ñieåm maø hoï di chuyeån ñeán
coù möùc löông vaø giaù ñaát reû hôn.
Nhöng qui moâ thaønh phoá lôùn
hôn vaø maät ñoä kinh teá ñaäm ñaëc hôn
cuõng phaùt sinh nhöõng vaán naïn cuûa
chính noù. Ñoái vôùi con ngöôøi vaø caùc
doanh nghieäp, vieäc sinh soáng taïi
thaønh phoá, cho duø ôû caùc nöôùc phaùt
trieån hay ñang phaùt trieån, ñeàu phaûi

HOÄP 4.7 Taùi taïo vaø ñoåi môùi: Niu Yooùc trôû thaønh moät thaønh phoá lôùn nhö theá naøo
Niu Amxteùcñam ñöôïc thieát laäp nhö moät
thuoäc ñòa cuûa Haø Lan vaøo naêm 1614. Noù
ñöôïc trao tay cho ngöôøi Anh vaø trôû thaønh
Niu Yooùc naêm 1664. Manhaùttan, Bronxô,
Bruùcklin, Quinxô vaø ñaûo Xtaùttaân ñöôïc
nhaäp laïi vôùi nhau naêm 1898 trôû thaønh
thaønh phoá nhö ta thaáy ngaøy nay. Trong
suoát chieàu daøi lòch söû cuûa mình, Niu Yooùc
lieân tuïc töï xaây môùi, taùi taïo vaø ñoåi môùi. Töø
choã laø trung taâm baãy thuù laáy loâng vaø
chuyeân chôû baèng taøu bieån do vò trí haûi
caûng töï nhieân cuûa mình, ngaøy nay Niu
Yooùc ñaõ trôû thaønh trung taâm taøi chính toaøn
caàu vaø ñoäng löïc cuûa khu vöïc veà truyeàn
thoâng, ngheä thuaät, caùc phaùt minh trong
coâng ngheä thoâng tin vaø truyeàn thoâng vaø
nghieân cöùu y teá. Khu vöïc ñoâ thò cuûa Niu
Yooùc laø nôi ôû cuûa hôn 18,7 trieäu ngöôøi vôùi
GDP baèng 1.133 tæ ñoâla, bieán nôi ñaây
thaønh trung taâm ñoâ thò lôùn thöù hai treân theá
giôùi, sau Toâkioâ. Niu Yooùc coù toång saûn
phaåm ñoâ thò naêm 2005 ñaït 950 tæ ñoâla,
khieán thaønh phoá naøy thaønh neàn kinh teá khu
vöïc lôùn nhaát nöôùc Myõ. Neáu laø moät quoác
gia, Niu Yooùc seõ laø quoác gia lôùn thöù 17 theá
giôùi, ñöùng treân caû Thuïy Só. Vôùi treân 56.000
ñoâla, nôi ñaây coù möùc saûn xuaát bình quaân
ñaàu ngöôøi ñöùng thöù hai treân theá giôùi.
Moät chuyeán tham quan nhöõng khu
vöïc chính coù theå cho ta thaáy söï linh hoaït
vaø nhaïy beùn cuûa thaønh phoá naøy.
SoHo. Vaøo nhöõng naêm 1700, SoHo
laø ñoàng ruoäng. Ñeán ñaàu nhöõng naêm
1800, noù chuû yeáu laø ñaát ôû cuûa nhöõng
ngöôøi giaøu coù, vaø chaúng bao laâu laø cuûa
taàng lôùp trung löu. Vaøo ñuùng thôøi ñieåm
söï phaùt trieån nhanh choùng ñaõ thu huùt
nhieàu ngaønh ngheà kinh doanh. Khaùch
saïn, raïp haùt, cöûa haøng, bieät thöï, raïp taïp
kyõ, soøng baïc vaø tuï ñieåm khieâu daâm moïc
leân doïc theo ñaïi loä Broátñôuaây. Baét ñaàu
töø nhöõng naêm 1800, ngaønh deät may ñaõ
ñeán vuøng naøy. Ñeán nhöõng naêm 1950,
caùc ngheä só laïi uøn uøn keùo ñeán ñaây vì giaù
thueâ nhaø reû do daân cö, caùc ngaønh coâng
nghieäp vaø thöông maïi chuyeån leân phía
baéc thaønh phoá. Thaùng 10 naêm 1962,
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï
Caâu laïc boä thaønh phoá cuûa Niu Yooùc ñaõ
bieán SoHo trôû thaønh moät xoùm lieàu
thöông maïi. Nhöng ngaøy nay, khu vöïc
naøy, maø moät thôøi ñöôïc goïi laø Traêm maãu
Ñòa nguïc, ñaõ laø moät quaän thöông maïi vaø
baùn leû taáp naäp vaø laø truï sôû cuûa Ñaïi hoïc
a
Toång hôïp Niu Yooùc.
Phoá Uoân. Quaän taøi chính laø moät trong
nhöõng ñòa baøn noåi tieáng nhaát vaø laâu ñôøi
nhaát cuûa thaønh phoá. Khu vöïc Phoá Uoân
ngaøy nay laø moät phaàn cuûa Quaän 1 Coäng
ñoàng Manhaùttan, keùo daøi veà phía nam töø
Phoá Canan ñeán muõi Manhaùttan taïi coâng
vieân Baùttôri, bao goàm caû Ñaûo Thoáng ñoác.
Ñaây laø nôi ñaët Sôû Giao dòch chöùng khoaùn
Niu Yooùc vaø NASDAQ, hai sôû giao dòch
chöùng khoaùn lôùn nhaát theá giôùi.
Teân cuûa phoá Uoân baét nguoàn töø phoá
Ñô Uoân, mang teân Wallons, nhöõng noâng
daân Bæ vuøng noùi tieáng Phaùp, nhöõng ngöôøi
chieám ña soá daân cö soáng ôû Taân Haø Lan
xung quanh Phoùt Amxteùcñam naêm 1630.
Thaét löng baèng da haûi ly laø thöù haøng hoaù
quan troïng nhaát cuûa Taân Haø Lan.
Thöông maïi ñaõ khuyeán khích caùc hoaït
ñoäng môùi veà saûn xuaát thöïc phaåm, goã,
thuoác laù sôïi vaø cuoái cuøng laø buoân baùn noâ
leä. Cuoái theá kyû 18, coù moät caùi caây button-
wood ôû cuoái phoá Uoân, nôi caùc thöông gia
vaø nhaø ñaàu cô tuï hoïp laïi ñeå buoân baùn vôùi
nhau moät caùch khoâng chính thöùc. Naêm
1792, thoaû thuaän naøy ñaõ ñöôïc chính thöùc
hoaù trôû thaønh Hieäp ñònh Butttonwood,
ñaët neàn moùng cho Sôû Giao dòch chöùng
khoaùn Niu Yooùc.
Quaän Mítpaùchkinh. Naêm 1969, khi
Vincent Inconiglios chuyeån ñeán moät caên
gaùc xeùp ôû phoá Ganzvuùt taïi quaän Mít-
paùchkinh (ñoùng goùi thòt), ñaây coøn laø
maûnh ñaát voâ chuû. Xung quanh bao phuû
moät muøi hoâi thoái khoù chòu laán aùt caùc muøi
khaùc. Töø choã cuûa Inconiglios xuoâi doïc
con phoá laø moät xöôûng laøm döa chua, vaø
moät nhaø nhaäp khaåu döa Taây Ban Nha ñaõ
chieám höõu cöûa haøng beân döôùi. Vuøng ñaát
naøy traøn ngaäp nhöõng thuøng ñöïng xöông,
thòt vaø nhöõng ngöôøi ñaøn oâng trong nhöõng
225
chieác aùo choaøng traéng dính ñaày maùu.
Trong voøng moät theá heä, söï chuyeån ñoåi
ñaõ laøm moät quaän chuyeân ñoùng goùi thòt
b
trôû neân khaùc haún, nhö loät xaùc vaäy. Ngaøy
nay, hôn 35 coâng ty cheá bieán thòt baùn
buoân vaãn tieáp tuïc hoaït ñoäng. Nhöng
vuøng naøy coøn coù nhöõng nhaø haøng ñaúng
caáp theá giôùi, caùc phoøng tranh, cöûa haøng
baùn leû thôøi trang vaø caùc hoäp ñeâm ñaõ theá
choã cho nhöõng dieän tích nhaø xöôûng
khoång loà tröôùc ñaây. Giaù nhaø ñaát ôû ñaây
taêng voït. OÂng Inconiglios ñaõ traû 50 ñoâla
moät thaùng khi oâng chuyeån xuoáng quaän
ñoùng goùi thòt. Naêm 2007, taäp ñoaøn vaø
ñaõ mua laïi hai toaø cao oác ôû phoá 14 Taây
c
vôùi giaù 70 trieäu ñoâla.
Uyliamxbôùc. Vuøng naøy ñaõ töï taùi taïo
laïi töø moät haûi caûng buoân baùn phaùt trieån
buøng noå thaønh moät thò traán coâng nghieäp
giaøu coù sau Noäi chieán. Vôùi vieäc xaây caàu
Uyliam naêm 1903, nhieàu gia ñình Do Thaùi
soáng ôû Bôø ñaát thaáp phía Ñoâng cuûa Man-
haùttan ñaõ vöôït soâng Ñoâng ñeå tìm kieám
cuoäc soáng toát hôn ôû Uyliam. Khi caùc
ngaønh coâng nghieäp rôøi khoûi Uyliam, nôi
ñaây trôû thaønh moät traïi nguï cö vaøo nhöõng
naêm 1960 vaø 1970. Nhöng giaù thueâ reû
cuõng ñaõ bieán nôi ñaây thaønh moät trung
taâm ngheä thuaät. Vuøng ñaát naøy ñaõ phaùt
trieån thaønh nôi hoãn cö cuûa ngöôøi Italia, Ba
Lan, goác Myõ Latinh vaø Taân Do Thaùi. Naêm
2005, Niu Yooùc thoâng qua söï thay ñoåi
trong qui ñònh veà phaân vuøng, cho pheùp
phaùt trieån caùc khoaûng khoâng gian môû,
coâng vieân, nhaø ôû giaù reû vaø coâng nghieäp
nheï ôû ñaây. Ngaøy nay, giaù ñaát ôû ñaây trung
bình khoaûng 700 ñeán 900 ñoâla moät phuùt
vuoâng vaø nhöõng khu nhaø coù vò trí ñeïp,
d
troâng ra soâng trò giaù haøng trieäu ñoâla.
Nguoàn: Seeman vaø Siegfried 1978; Shaw
2007; Biedermann 2007; Lynch vaø Mulero
2007.
a. Seeman vaø Siegfried 1978.
b. Shaw 2007.
c. Biedermann 2007.
d. Lynch vaø Mulero 2007.
226 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
traû giaù. Giao thoâng ôû trung taâm
Luaân Ñoân chæ ñi laïi vôùi toác ñoä 11
daëm moät giôø,107 ngang vôùi toác ñoä
xe ngöïa keùo moät traêm naêm tröôùc
ñaây. Baéc Kinh chòu tai tieáng vì khoùi
buïi do oâ nhieãm gaây ra. Ñaát ôû Mum-
bai ñöùng vaøo haïng ñaét nhaát theá
giôùi. Möùc ñoä toäi phaïm cao laø moät
ñaëc ñieåm phaûi chaáp nhaän khi soáng
ôû moïi thaønh phoá treân theá giôùi.
Haøng trieäu cö daân ñoâ thò phaûi soáng
trong nhöõng khu oå chuoät quaù söùc
chaät choäi, coù raát ít hoaëc khoâng ñöôïc
tieáp caän ñeán caùc tieän ích vaø dòch vuï
cô baûn. Ñoù laø nhöõng caùi giaù phaûi
traû cuûa maät ñoä cao, hay coøn goïi laø
tính phi kinh teá do tích tuï.
Nguyeân nhaân cuûa tính phi kinh
teá naøy laø do söï khan hieám ñaát ñai ôû
nhöõng nôi maø tính kinh teá nhôø tích
tuï dieãn ra. Ñaát ñai trôû neân haïn cheá
vaø khi taêng tröôûng kinh teá dieãn ra,
noù baét ñaàu ñöôïc söû duïng vôùi maät
ñoä ngaøy moät cao. Laáy Manhaùttan ôû
Niu Yooùc laøm thí duï. Nôi ñaây coù
dieän tích chöa ñeán 35 daëm vuoâng.
Naêm 1800, maät ñoä daân soá cuûa Man-
haùttan chæ chöa tôùi 3.000 ngöôøi treân
moät daëm vuoâng. Ñeán naêm 1850, con
soá naøy ñaõ taêng leân ñeán 23.500 ngöôøi
vaø ñaït ñænh ñieåm vaøo naêm 1900, vôùi
maät ñoä daân soá hôn 100.000 ngöôøi.
Ngaøy nay, maät ñoä daân soá cuûa Man-
haùttan vaøo khoaûng 70.000 ngöôøi. Vì
nguoàn cung veà ñaát laø coá ñònh neân
roát cuoäc, vieäc söû duïng noù coù theå
laøm trieät tieâu moïi lôïi ích taêng theâm
töø tính kinh teá nhôø tích tuï. Caùch
trieät tieâu tính chaát cung coá ñònh cuûa
moät yeáu toá saûn xuaát laø phaûi thay theá
noù baèng moät yeáu toá khaùc, vaø vieäc
xuaát hieän caùc khu nhaø choïc trôøi ôû
nhieàu khu vöïc ñoâ thò laø moät minh
hoïa cho söï thay theá nguoàn voán ñaát
ñai. Vieäc xaây döïng heä thoáng taøu
ñieän ngaàm ôû nhieàu thaønh phoá lôùn
cuûa caùc nöôùc phaùt trieån cuõng laø moät
thí duï khaùc. Nhöng söï thay theá ñoù
cuõng chæ coù giôùi haïn, vaø thöïc teá ñaát
ñai ngaøy caøng khan hieám ôû caùc
thaønh phoá ñaõ daãn ñeán chi phí thueâ
nhaø cao vaø taéc ngheõn gaây ra cho
ngöôøi lao ñoäng vaø caùc doanh nghieäp.
Heä thoáng giao thoâng toát hôn seõ
laøm giaûm khoaûng caùch kinh teá ñeán
nhöõng nôi maät ñoä cao, vaø veà baûn
chaát, coù theå khieán ñaát ñai trôû thaønh
moät nguoàn löïc ít bò giôùi haïn hôn.
Quaû thöïc, nhôø chi phí vaän chuyeån
giaûm lieân tuïc qua thôøi gian, caùc
thaønh phoá ñaõ môû roäng ñöôïc. Naêm
1680, Luaân Ñoân chæ roäng coù 4 daëm
vuoâng, vaø do vieäc ñi laïi gaëp nhieàu
khoù khaên neân hôn 450.000 ngöôøi
phaûi soáng co cuïm trong moät dieän
tích nhoû nhö vaäy. Ñeán naêm 1901,
thaønh phoá ñaõ môû roäng thaønh 24
daëm vuoâng, vaø maät ñoä daân soá
trung bình ñaõ giaûm xuoáng coøn
79.000 ngöôøi. Naêm 2001, trong dieän
tích 627 daëm vuoâng cuûa Luaân Ñoân
coù maät ñoä daân soá laø 13.203 ngöôøi
treân moät daëm vuoâng. Thaønh phoá
môû roäng cuõng coù coù nghóa laø haøng
trieäu ngöôøi tham gia giao thoâng
phaûi di chuyeån töø ngoaïi oâ vaøo
thaønh phoá, moät khoái löôïng khoång
loà caùc haøng hoaù baùn leû phaûi ñöôïc
vaän chuyeån ñeán caùc cöûa haøng vaø
caùc saûn phaåm cheá taïo phaûi ñöôïc
chuyeân chôû ñi. Taát caû nhöõng nhu
caàu naøy seõ daãn ñeán söï taéc ngheõn
hay tính phi kinh teá theo qui moâ,
vaø ñieàu ñoù laøm giaûm lôïi ích coù

ñöôïc töø tính kinh teá nhôø tích tuï.
Nhöng ngaên caûn söï taêng tröôûng
cuûa thaønh phoá khoâng phaûi laø giaûi
phaùp. Chaúng coù baèng chöùng naøo
chöùng toû tính kinh teá nhôø tích tuï
cuûa nhöõng sieâu thaønh phoá ñaõ caïn
kieät. Thöïc ra, laïi coù baèng chöùng cho
thaáy söï gia taêng xe coä ôû caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ñi keøm vôùi möùc thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi taêng leân
dieãn ra theo cuøng moät con ñöôøng
töông töï nhö ôû caùc nöôùc giaøu coù.108
Vaán ñeà caàn quan taâm giaûi quyeát
hôn lieân quan ñeán caáu truùc theo
khoâng gian cuûa thaønh phoá vaø ñaàu
tö vaøo cô sôû haï taàng. Sôû höõu xe coä
ñaõ taêng töø 15 ñeán 20% moät naêm ôû
haàu heát caùc nöôùc ñang phaùt trieån.109
Nhöng phaàn lôùn caùc nöôùc laïi
khoâng theo kòp ñöôïc söï taêng
tröôûng naøy baèng vieäc môû roäng
song song cô sôû haï taàng giao
thoâng, vì theá taéc ngheõn giao thoâng
trôû neân nghieâm troïng. Thaønh phoá ôû
caùc nöôùc ñang phaùt trieån chæ daønh
moät nöûa dieän tích ñaát so vôùi Myõ ñeå
xaây ñöôøng saù. Nhöng vaán ñeà
khoâng chæ laø taêng naêng löïc giao
thoâng naøy. ÔÛ nhöõng thaønh phoá
nhö Baêng Coác hay Manila, vieäc
quaûn lyù vaø söû duïng caùc khoaûng
khoâng ñöôøng saù cuõng raát quan
troïng. Moät phaàn trong vaán naïn naøy
laø ôû nhieàu thaønh phoá, traùch nhieäm
phaùt trieån cô sôû haï taàng ñöôøng boä
ñöôïc chính quyeàn trung öông phaân
caáp cho ñòa phöông, maø caáp naøy
khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù ñuû
nguoàn löïc caàn thieát.
Cuøng vôùi söï khaùc bieät veà xu
höôùng trong ñoù caùc ngaønh ñöôïc
höôûng lôïi töø tính kinh teá nhôø tích
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 227
tuï, nhöõng haïn cheá naøy ñaõ giaûi thích
vì sao söï phaân boá hoaït ñoäng kinh teá
theo khoâng gian trong moät nöôùc laïi
khoâng chæ boù goïn trong moät trung
taâm duy nhaát, maø traùi laïi, bao goàm
nhieàu trung taâm vôùi qui moâ khaùc
nhau. Ñoái vôùi caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch, thaùch thöùc ñaët ra laø phaûi
nôùi loûng nhöõng raøng buoäc maø söï
taéc ngheõn vaø taäp trung quaù möùc ñaát
ñai vaø caùc nguoàn löïc khaùc ñaõ gaây
ra, sao cho coù theå toái ña hoùa ñöôïc
lôïi ích töø söï tích tuï. Trong nhieàu
tröôøng hôïp, nhöõng raøng buoäc naøy
coù theå coøn bò thaét chaët hôn nöõa do
caùc chính saùch söû duïng ñaát ñai ñònh
höôùng sai vaø nhöõng yeáu keùm trong
quy hoaïch, vaø ñieàu ñoù chæ laøm gia
taêng theâm söï taéc ngheõn maø thoâi
(xem Chöông 7).
Söï ñam meâ muø quaùng vôùi caùc
thaønh phoá “môùi”
Vuøng ñaát maø thaønh phoá Chicagoâ
ñöôïc xaây döïng treân ñoù khoâng khaùc
nhieàu so vôùi nhöõng nôi khaùc ñöôïc
phaùt trieån raûi raùc hôn quanh hoà
Michigaân. Nhöng söï khaùc bieät veà
saûn xuaát kinh teá vaø thu nhaäp cuûa
hoä gia ñình giöõa Chicagoâ vaø caùc nôi
ñònh cö khaùc beân hoà ôû Uyùtxcônxin
vaø Inñiana laïi raát roõ reät. Doïc theo
tuyeán ñöôøng ñi heát 10 giôø laùi xe töø
Teáchdaùt treân Cao loä lieân bang soá
75, möùc löông vaø giaù thueâ ñaát ñaõ
taêng voït ôû Phoùt Uoát, OÂxtin vaø Xan
Antoânioâ, roài giaûm maïnh ôû nhöõng
ñòa ñieåm xen keõ giöõa nhöõng nôi ñoù.
Thaät khoù coù theå troän laãn nhöõng
khaùc bieät raát lôùn veà maät ñoä kinh teá
naøy vôùi nhöõng khaùc bieät nhoû veà vò
trí ñòa lyù; cöù nhö theå nhöõng nôi nhö
228 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Phoùt Uoát hay Xan Antoânioâ ñaõ phuû
caùi boùng cuûa mình leân caùc ñòa ñieåm
khaùc ôû giöõa. Caàn coù söï hieåu bieát
ñaày ñuû hôn veà tính chaát ñòa kinh teá,
ñaëc tröng bôûi tính kinh teá nhôø
ngoaïi öùng, ñeå coù theå khai thaùc ñöôïc
caùc taùc löïc kinh teá. Nhöng khoâng
phaûi luùc naøo chính phuû cuûa caùc
nöôùc ñang phaùt trieån cuõng hieåu
ñöôïc veà ñòa kinh teá hay ñaùnh giaù
ñuùng möùc nhöõng taùc löïc naøy.
Moät cuoäc ñieàu tra caùc saùng kieán
ñoâ thò môùi ôû Coäng hoøa Araäp Ai
Caäp, Braxin, Hungary, AÁn Ñoä vaø
Veâneâdueâla ñaõ caûnh tænh ñieàu naøy.
Braxin chuyeån thuû ñoâ cuûa mình töø
vuøng ven bieån vaøo trong ñaát lieàn
thuoäc mieàn trung taây, caùch nôi cuõ
hôn 900 km. Veâneâdueâla choïn Ciu-
dad Guayana vaøo nhöõng naêm 1950,
moät thaønh phoá naèm ôû mieàn nam
ñaát nöôùc, laøm “cöïc taêng tröôûng”
coâng nghieäp cuûa khu vöïc mieàn
trung vaø mieàn nam, vaø loâi keùo lao
ñoäng cuõng nhö vieäc laøm töø nhöõng
vuøng ñoâ thò voán ñang taêng tröôûng
nhanh ôû mieàn baéc. ÔÛ nhieàu nöôùc
thuoäc khoái XHCN tröôùc ñaây, moät
caùch laøm khaù phoå bieán laø xaây döïng
caùc thaønh phoá coâng nghieäp ñeå ñaåy
maïnh quaù trình coâng nghieäp hoùa. ÔÛ
Hungary, Dunaujvaro ñöôïc chæ
ñònh laøm “thaønh phoá theùp”, Tisza-
uùjvaùros laø “thaønh phoá hoùa hoïc,” vaø
Kazincbarcika laø “thaønh phoá khai
khoaùng vaø coâng nghieäp naëng.” Lieân
Xoâ cuõ ñaõ xaây döïng Magnitogorsk
thaønh moät thaønh phoá theùp taïi moät
vuøng coù tröõ löôïng quaëng saét khoång
loà nhaèm thaùch thöùc caùc ñoái thuû tö
baûn cuûa nöôùc naøy.
Moät soá thaønh phoá môùi ñöôïc xaây
döïng xung quanh caùc khu vöïc ñoâ
thò ñeå giaûm bôùt nhöõng aùp löïc maø
caùc thaønh phoá lôùn ñang gaëp phaûi.
Navi Mumbai ñöôïc thaønh laäp naêm
1972 vôùi hy voïng phaùt trieån ñöôïc
moät thaønh phoá song sinh vôùi
Mumbai, vaø giaûm bôùt söï taéc ngheõn
cho Mumbai. Ai Caäp khôûi ñoäng
moät chöông trình xaây döïng ñoâ thò
môùi raát toaøn dieän xung quanh
Cairoâ vaø caùch xa Cairoâ ñeå taïo laäp
moät “baûn ñoà daân soá môùi cho Ai
Caäp”, baét ñaàu töø thaäp kyû 1970 vaø
quaù trình xaây döïng hieän nay vaãn
ñang tieáp dieãn. Nhieàu trong soá
nhöõng thaønh phoá naøy ñöôïc kieán
thieát vì lyù do kinh teá, nhöng moät
soá khaùc ñöôïc thaønh laäp laïi vì
nhöõng lyù do chính trò. Lieäu nhöõng
thaønh phoá vaø thò traán naøy, coù ñaït
ñöôïc muïc tieâu ñeà ra hay khoâng?
Thöôøng caâu traû lôøi laø KHOÂNG.
● Thaønh phoá môùi seõ hoaït ñoäng toát
hôn neáu noù ñöôïc boá trí ôû gaàn
nhöõng thaønh phoá lôùn ñaõ thaønh
coâng. Nhöng chuùng thöôøng phaûi
gaùnh chòu chính nhöõng thaát baïi
lieân quan ñeán chính phuû ñaõ
khieán chính phuû ñöa ra quyeát
ñònh thaønh laäp chuùng, nhaát laø
nhöõng thaát baïi trong vieäc quaûn
lyù caùc thaønh phoá lôùn. Töùc laø,
chính phuû naøo ñaõ töøng quaûn lyù
raát yeáu keùm nhöõng thaønh phoá
cuõ, lôùn thì cuõng seõ quaûn lyù keùm
nhöõng thaønh phoá môùi, nhoû.
● Thaønh phoá môùi thu huùt cö daân,
ñoâi khi lôùn hôn caû möùc döï kieán,
nhöng thöôøng laïi laø ñoái töôïng
ngöôøi daân maø chuùng khoâng mong
muoán. Töùc laø, chính phuû coù theå

thaønh laäp caùc thaønh phoá (khoâng
phaûi thuû ñoâ), vaø ñoâi khi nhöõng
thaønh phoá naøy coù söùc soáng toát,
nhöng khoâng phaûi vì nhöõng lyù do
maø chính phuû theo ñuoåi.
● Nhöõng thaønh phoá naøy haáp daãn
moïi ngöôøi laø vì nhöõng quan heä
nhaân quaû coù tính chu kyø maø ñòa
kinh teá môùi ñaõ nhaán maïnh ñeán:
coâng nhaân vaø caùc doanh nhaân
ñeán thaønh phoá ñeå tìm kieám thò
tröôøng, vaø sau ñoù laø nhieàu
ngöôøi khaùc nöõa cuõng tìm ñeán vì
ñaây chính laø nôi coù thò tröôøng.
Nhöng coøn coù theå coù nhöõng chi
phí cô hoäi raát lôùn, vì yeáu toá
chöa ñöôïc tính ñeán coù theå laø söï
taêng tröôûng mang tính höõu cô
hôn cuûa nhöõng vuøng daân cö.
Töùc laø, vieäc caùc chuû theå tö nhaân
ñeán nhöõng thaønh phoá naøy coù
theå hôïp lyù vì caùc chuû theå khaùc
ñaõ coù maët ôû ñoù, nhöng seõ coù
nhöõng toån thaát lôùn veà tính hieäu
quaû neáu xeùt treân quan ñieåm
quoác gia. Khi moät ñòa ñieåm
Tính kinh teá theo qui moâ vaø söï tích tuï 229
“sai” ñaõ ñöôïc choïn thì cuõng
khoâng haún ñaõ laø söï thaát baïi
hoaøn toaøn vì coøn nhôø caùc quan
heä nhaân quaû mang tính chu kyø,
nhöng coù nghóa laø chi phí kinh
teá cuûa sai laàm naøy seõ lôùn hôn,
chöù khoâng phaûi nhoû hôn, vì
quoác gia seõ phaûi traû caùi giaù naøy
trong moät thôøi gian daøi.
● Nhöõng thaønh phoá môùi khoâng
phaûi thuû ñoâ coù veû thaønh coâng laø
nhöõng nôi maø muïc ñích vaø ñòa
ñieåm cuûa noù ñaõ ñöôïc thò tröôøng
choïn loïc qua thôøi gian, vaø trong
nhöõng tröôøng hôïp maø chính phuû
ñaåy nhanh nhòp ñoä taêng tröôûng
baèng vieäc phoái hôïp ñaàu tö vaøo
cô sôû haï taàng, nhaø ôû vaø coâng taùc
quaûn trò nhaø nöôùc noùi chung.
Vì nhöõng lyù do ñoù maø caùc thaønh
phoá vaø thò traán caàn ñöôïc xem nhö
nhöõng taùc nhaân thò tröôøng, vaø cuõng
nhö caùc doanh nghieäp vaø caùc trang
traïi, chuùng cuõng phaûi ñaùp öùng
ñuùng nhu caàu thò tröôøng.
Tính cô ñoäng
cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö
S
öï di chuyeån lôùn nhaát cuûa con
ngöôøi treân theá giôùi dieãn ra
haøng naêm vaøo khoaûng ñaàu
thaùng hai, khi haøng trieäu ngöôøi
Hoa seõ ñoaøn tuï cuøng gia ñình nhaân
dòp Teát Nguyeân ñaùn. Naêm 2006, ñeå
kyû nieäm naêm Bính Tuaát, khoaûng 11
trieäu ngöôøi ñaõ ra khoûi Thöôïng Haûi,
vaø 10 trieäu ngöôøi vaøo thaønh phoá; 60
trieäu ngöôøi ñaõ di chuyeån vaøo ngaøy
cuoái cuøng cuûa dòp Teát. Vaøo thaùng 2
naêm 2007, baêng giaù vaø baõo tuyeát ñaõ
caûn trôû keá hoaïch cuûa con soá öôùc
tính khoaûng 200 trieäu ngöôøi treân
toaøn Trung Quoác muoán ñoaøn tuï vôùi
gia ñình vaøo dòp naêm môùi. Töông
töï nhö vaäy, taïi Hoa Kyø vaøo dòp leã
Taï Ôn, haøng trieäu ngöôøi ñi du lòch,
hoï traøn ngaäp saân bay, beán xe vaø caùc
ga taàu hoûa. Soá chuyeán ñi daøi hôn 50
daëm taêng gaáp röôõi, vôùi khoaûng 10
trieäu ngöôøi di chuyeån moät ngaøy
trong nhöõng ngaøy leã cuoái tuaàn, gaàn
gaáp ñoâi möùc trung bình haøng ngaøy
trong nhöõng ngaøy coøn laïi cuûa naêm1.
Söï gia taêng löôïng ngöôøi ñi laïi vaøo
kyø nghæ taïi haàu heát caùc quoác gia,
giaøu hay ngheøo, ñang phaûn aùnh
moät caùch ñaày aán töôïng vieäc ngaøy
caøng coù nhieàu ngöôøi soáng vaø laøm
vieäc taïi nôi maø hoï khoâng sinh ra.
Chöông naøy seõ noùi veà söï di
chuyeån nguoàn nhaân löïc vaø voán,
CHÖÔNG 5
caùch maø söï di chuyeån naøy giuùp taäp
trung hoùa caùc hoaït ñoäng kinh teá vaø
laøm giaûm thieåu söï khaùc bieät veà
phuùc lôïi xaõ hoäi, voán cuõng laø moät xu
höôùng dieãn ra song song vôùi söï taäp
trung kinh teá. Chöông naøy seõ nhaán
maïnh ñaëc bieät vaøo söï chuyeån dòch
nguoàn nhaân löïc, vì hai lyù do. Thöù
nhaát, maëc duø nhieàu quoác gia vaø
khu vöïc vaãn coøn thieáu ñaàu tö, coâng
cuoäc caûi caùch cuûa quoác gia vaø nhieàu
hieäp ñònh quoác teá töø nhöõng naêm
1970 ñaõ loaïi boû nhöõng haïn cheá ñoái
vôùi doøng voán. Söï khan hieám voán
taïi moät vaøi nôi hieän giôø khoâng lieân
quan nhieàu tôùi raøo caûn thöïc teá maø
chuû yeáu laø nhöõng ñieàu kieän ñaàu tö
thieáu thuaän lôïi2. Trong neàn kinh teá
toaøn caàu hoùa, voán löu ñoäng seõ dòch
chuyeån raát nhanh.Traùi laïi, nguoàn
nhaân löïc coù veû ít löu ñoäng hôn vì
caùc lyù do vaên hoùa vaø ngoân ngöõ.
Thöù hai, moät söï ñoàng thuaän chính
saùch maïnh meõ seõ hoã trôï cho doøng
chaûy töï do cuûa ñaàu tö tröïc tieáp
nöôùc ngoaøi, ngay caû khi söï ñoàng
thuaän ñoù khoâng phaûi luùc naøo cuõng
ñöôïc theå hieän ñaày ñuû trong chính
saùch cuûa nhöõng quoác gia maø caùc
chöôùng ngaïi beân trong vaø beân
ngoaøi vaãn coøn toàn taïi. So vôùi voán,
lao ñoäng phuï thuoäc nhieàu hôn vaøo
caùc haïn cheá chính trò vaø caùc raøo caûn 231
232 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ngaám ngaàm hoaëc coâng khai. Khi
xem xeùt keát hôïp giöõa tính kinh teá
nhôø tích tuï vaø voán con ngöôøi ñaõ
cho chuùng ta nhöõng hieåu bieát saâu
saéc môùi. Döïa treân caùc hieåu bieát aáy,
chöông naøy seõ giaûi thích lyù do vì
sao phaûi taïo ñieàu kieän cho söï di
chuyeån töï nguyeän cuûa daân cö.
Saùch giaùo khoa daïy chuùng ta
raèng caùc nhaân toá cuûa saûn xuaát -
voán, vaø lao ñoäng - di chuyeån tôùi caùc
nôi maø chuùng seõ thu ñöôïc lôïi
nhuaän cao nhaát, vaø ñoù cuõng laø
nhöõng nôi ñang khan hieám nhöõng
nhaân toá naøy. Nhöng baèng caùch
thöøa nhaän taàm quan troïng cuûa hieäu
suaát taêng daàn theo qui moâ, coù theå
ñeà ra caùc chính saùch toát hôn. Khoâng
gioáng nhö lao ñoäng phoå thoâng vaø
voán taøi chính hay voán vaät chaát, lao
ñoäng laønh ngheà - chöùa ñöïng trong
ñoù laø voán con ngöôøi, hoïc vaán cuûa caù
nhaân vaø caùc kyõ naêng vaø taøi naêng -
kieám ñöôïc lôïi suaát kinh teá cao hôn
taïi nhöõng nôi chuùng doài daøo chöù
khoâng phaûi laø khan hieám. Ñieàu naøy
lyù giaûi cho söï taäp trung nhöõng caù
nhaân xuaát saéc taïi caùc thaønh phoá, söï
di cö cuûa caùc doanh nhaân tôùi nhöõng
vuøng daãn ñaàu cuûa caùc nöôùc, vaø söï
gia taêng soá löôïng di daân laønh ngheà
tôùi caùc quoác gia giaøu coù, taát caû
nhöõng nôi maø kyõ naêng cuûa hoï coù
veû doài daøo nhöng laïi luoân ñöôïc ñaõi
ngoä xöùng ñaùng. Thöøa nhaän lôïi ích
ngaøy caøng taêng ñoái vôùi voán con
ngöôøi taïi nhöõng nôi maø chuùng ñaõ
ñöôïc tích luõy seõ thay ñoåi caùch thöùc
hieäu quaû nhaát maø chính phuû caàn coá
gaéng ñeå thuùc ñaåy taêng tröôûng vaø
ñaït ñeán söï hoäi tuï möùc soáng theo
khoâng gian.
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
taïi nhieàu quoác gia ñang phaùt trieån -
ñaëc bieät laø Nam AÙ vaø chaâu Phi Haï
Xahara - chòu aûnh höôûng cuûa quan
ñieåm tröôùc ñaây veà di daân, luoân lo
laéng veà noãi aùm aûnh cuûa vieäc gia
taêng naïn thaát nghieäp ñoâ thò, söï quaù
taûi dòch vuï, aùp löïc xaõ hoäi taïi caùc
vuøng phaùt trieån veà maët kinh teá, vaø
naïn “chaûy maùu chaát xaùm”. Keát quaû
laø, raát nhieàu quoác gia vaãn coøn haïn
cheá söï di chuyeån cuûa daân cö.
Nhöõng haïn cheá tröïc tieáp vaø giaùn
tieáp, maëc duø khoâng chaën ñöùng
ñöôïc hoaøn toaøn caùc doøng di chuyeån
cuûa daân cö, nhöng cuõng gaây ra söï
xung ñoät khoâng caàn thieát vaø gaây ra
caùi giaù phaûi traû veà nhöõng cô hoäi bò
boû lôõ veà taêng tröôûng kinh teá vaø söï
hoäi tuï möùc soáng.
Maëc duø caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ
ít hoaøi nghi hôn veà lôïi ích cuûa di cö
lao ñoäng, caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch taïi caû caùc quoác gia phaùt trieån
vaø ñang phaùt trieån vaãn chöa chaéc
chaén hoaøn toaøn. Hoï coù theå hoïc
ñöôïc gì töø nhau? Chöông naøy seõ
chöùng minh söï taùch rôøi giöõa yù
nghóa cuûa caùc nghieân cöùu gaàn ñaây
vaø caùc chính saùch di cö taïi caùc quoác
gia phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån,
chæ ra nhöõng chính saùch naøy ñang
thay ñoåi nhö theá naøo.
Caàn löu yù ba ñieåm sau:
● Söï thaät veà di cö lao ñoäng coù theå
raát ñaùng kinh ngaïc. Maëc duø di cö
quoác teá vaãn nhaän ñöôïc söï chuù yù
nhieàu nhaát töø giôùi truyeàn thoâng,
thöïc teá laø doøng di chuyeån lôùn
nhaát cuûa daân cö laø giöõa caùc vuøng
trong moät quoác gia, vaø khoâng

phaûi töø thoân queâ ra thaønh phoá,
maø töø caùc vuøng noâng thoân tuït haäu
tôùi caùc vuøng noâng thoân tieân tieán
hôn veà maët kinh teá.3 Maëc duø söï
di chuyeån cuûa daân cö tôùi caùc
thaønh phoá vaãn coù xu höôùng taêng
leân, ñaëc bieät laø taïi Nam vaø Ñoâng
AÙ, hình thaùi laâu beàn nhaát cuûa söï
di chuyeån noäi ñòa taïi caùc quoác
gia ñang phaùt trieån laø töø caùc
vuøng noâng thoân tuït haäu, nhö
Taây Keânia vaø Biha ôû AÁn Ñoä, tôùi
caùc vuøng noâng thoân tieân tieán taïi
caùc quoác gia naøy, nhö Cao
nguyeân mieàn Trung vaø Pungiaùp,
vaø phaàn lôùn söï di cö naøy laø taïm
thôøi.4 Vaø khi daân cö di chuyeån
qua bieân giôùi quoác gia, hoï cuõng
khoâng ñi xa.5 Haàu heát di daân
quoác teá ñeàu dieãn ra trong phaïm
vi khu vöïc laân caän, ñaëc bieät giöõa
caùc quoác gia ñang phaùt trieån.6
● Söï di chuyeån cuûa voán vaø lao ñoäng
do lôïi ích cuûa söï tích tuï chi phoái.
Lyù thuyeát di cö tröôùc ñaây caên cöù
vaøo lao ñoäng thaëng dö, toác ñoä
taêng tröôûng “ngoaïi sinh” coá
ñònh vaø taïo vieäc laøm - vaø caùc lyù
thuyeát naøy xem söï di cö cuûa lao
ñoäng laønh ngheà nhö laø veát ñau
xaõ hoäi vaø toån thaát kinh teá. Caùc lyù
thuyeát môùi thöøa nhaän raèng söï di
cö, khi ñöôïc ñieàu chænh bôûi caùc
ñoäng löïc kinh teá, laø moät tieán
trình tích cöïc vaø choïn loïc. Töông
taùc giöõa söï tích tuï vaø söùc maïnh
cuûa di cö lao ñoäng ñöôïc ñaët leân
haøng ñaàu.
● Thaùch thöùc chính saùch khoâng phaûi
laø laøm caùch naøo ñeå giöõ chaân caùc hoä
gia ñình, maø laø laøm caùch naøo ñeå
giöõ chaân hoï khoâng di chuyeån vì caùc
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 233
lyù do sai laàm. Thay vì coá gaéng
choáng laïi söùc huùt cuûa tính kinh teá
nhôø tích tuï ñoái vôùi coâng nhaân vaø
gia ñình cuûa hoï, caùc chính phuû
neân coá gaéng xoùa boû nhöõng nhaân
toá ñang xoâ ñaåy ngöôøi daân ly
höông. Laøm nhö vaäy, chính phuû
seõ coù theå caûi thieän ñöôïc chaát
löôïng di cö vaø khuyeán khích taêng
tröôûng kinh teá. Söï di chuyeån lao
ñoäng do caùc nguyeân nhaân kinh teá
daãn tôùi söï taäp trung lôùn hôn con
ngöôøi vaø taøi naêng vaøo nhöõng ñòa
ñieåm löïa choïn vaø laøm taêng theâm
lôïi ích nhôø tích tuï nhieàu hôn laø
chi phí do taéc ngheõn.
Töø chuû nghóa troïng thöông
qua toaøn caàu hoùa tôùi töï cung
töï caáp, vaø laïi laëp laïi
Söï haïn cheá caùc doøng voán, lao ñoäng
vaø haøng hoùa ñaõ chia caét neàn kinh teá
theá giôùi giöõa hai cuoäc chieán tranh
theá giôùi, nhöng toaøn caàu hoùa ñaõ laáy
laïi toác ñoä sau khi Chieán tranh laïnh
keát thuùc vaøo naêm 1990, nôùi loûng caùc
haïn cheá vaø hoäi nhaäp kinh teá theá
giôùi. Söï dòch chuyeån voán trong vaø
giöõa caùc quoác gia gia taêng. Söï di
chuyeån lao ñoäng quoác teá - ñaëc bieät
laø lao ñoäng phoå thoâng - ñaõ giaûm
sau traøo löu di chuyeån oà aït vaøo theá
kyû 19 vaø chæ baét ñaàu taêng trôû laïi
gaàn ñaây. Nhöng söï di chuyeån cuûa
daân cö trong phaïm vi quoác gia
cuõng taêng leân. Vì vaäy, ñoái vôùi laàn
di chuyeån lao ñoäng taïi theá kyû tröôùc,
khoaûng caùch ñaõ ñöôïc giaûm daàn,
nhöng söï chia caét khoâng chæ taêng
leân (theâm raát nhieàu bieân giôùi) maø
thöïc teá coøn trôû neân khaét khe hôn
(theâm raát nhieàu haïn cheá).
234 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Doøng voán - taêng maïnh töø nhöõng
naêm 1970
Söï di chuyeån voán qua bieân giôùi,
ñaëc bieät laø voán ñaàu tö, ñaõ gia taêng
keå töø nhöõng naêm 1970. Theá giôùi
ñang quay trôû laïi vôùi thôøi ñaïi voán
raát cô ñoäng, moät xu höôùng ñaõ bò
giaùn ñoaïn vì Chieán tranh theá giôùi
laàn thöù nhaát buøng noå. Töø naêm 1880
tôùi naêm 1914, tæ troïng trong kinh teá
theá giôùi hoaït ñoäng theo cheá ñoä baûn
vò vaøng coå ñieån vaø moät thò tröôøng
taøi chính toaøn caàu ñaët trung taâm taïi
Luaân Ñoân. Tyû giaù coá ñònh baûn vò
vaøng ñaõ cuûng coá cho moät cheá ñoä oån
ñònh vaø ñaùng tin caäy, ñaûm baûo tính
kyû luaät giöõa caùc quoác gia. Laõi suaát
coù khuynh höôùng ñoàng nhaát vaø
voán löu chuyeån töông ñoái deã daøng
qua caùc bieân giôùi, vaø chæ bò haïn cheá
bôûi coâng ngheä. Raát nhieàu nöôùc
coâng nghieäp hoùa nhanh ngoaøi chaâu
AÂu - taïi chaâu Myõ vaø chaâu AÙ - ñang
ngaøy caøng hoäi nhaäp vaøo neàn kinh
teá toaøn caàu.7
Moâi tröôøng kinh teá ñaày naêng
ñoäng ñaõ bò huûy hoaïi bôûi hai cuoäc
chieán tranh theá giôùi vaø moät laàn suy
thoaùi kinh teá toaøn caàu trong giai
ñoaïn giöõa. Töø naêm 1914 ñeán naêm
1945, chính saùch tieàn teä ñaõ ñöôïc söû
duïng ñeå theo ñuoåi nhöõng muïc tieâu
quoác gia, muïc tieâu chính saùch noäi
ñòa vaø chieán löôïc thöông maïi “lôïi
mình haïi ngöôøi” maø nhöõng ñieàu
naøy laïi khuyeán khích söï kieåm soaùt
voán chaët cheõ. Caùc doøng voán quoác teá
caïn daàn, vaø ñaàu tö töø nöôùc ngoaøi
ñöôïc nhìn vôùi con maét nghi ngaïi.
Vì vaäy, giaù caû vaø laõi suaát giöõa caùc
nöôùc khoâng coøn xu höôùng ñoàng
nhaát nöõa. Thaäm chí trong suoát kyû
nguyeân Bretton Woods töø cuoái
Chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai tôùi
naêm 1971, khi maø caùc quoác gia coá
gaéng taùi thieát kinh teá toaøn caàu, thì
noãi lo sôï voán löu ñoäng ngöï trò
trong suoát nhöõng naêm giöõa hai
cuoäc ñaïi chieán theá giôùi vaãn chöùng
toû raát khoù xua tan. Thöïc ra, kieåm
soaùt voán coøn ñöôïc chaáp nhaän ñeå
ngaên chaën nhöõng cuoäc khuûng
hoaûng tieàn teä.
Nhöng khoái löôïng thöông maïi
ngaøy caøng taêng ñaõ khieán vieäc kieàm
cheá doøng voán laø raát khoù khaên, vaø
vaøo nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp nieân
1970, nhöõng raøng buoäc naøy baét ñaàu
ñöôïc nôùi loûng. Tyû giaù hoái ñoaùi coá
ñònh ñaõ bò huûy boû, taïo neân moâi
tröôøng kinh teá quoác teá coù theå thích
öùng vôùi caùc doøng voán vaø söï phaùt
trieån thò tröôøng. Söï oån ñònh chính
trò, caûi caùch cô caáu vaø caáu truùc
phaùp lyù ñaõ giuùp giaûm ruûi ro ñoái
vôùi ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi caùc nöôùc
ñang phaùt trieån, vaø thò tröôøng voán
phaûn hoài ñaày tích cöïc (xem Hình
5.1 vaø 5.2). Ñeán naêm 2000, tính cô
ñoäng cuûa voán ñaõ trôû laïi ôû möùc
naêm 1914.8
Voán ñaõ trôû thaønh yeáu toá saûn
xuaát cô ñoäng nhaát. Laõi suaát thöïc
hoäi tuï, khoaûng caùch giöõa laõi suaát
tieàn göûi vaø laõi suaát tieàn vay thu
heïp, vaø laõi suaát cheânh leäch ruûi ro
giaûm ñoái vôùi khoaûn nôï chuû quyeàn
cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø
baèng chöùng cuûa moät moâi tröôøng
quoác teá trong ñoù voán coù theå ñi tôùi
nôi maø noù muoán, ngay caû khi
khoâng phaûi luùc naøo noù cuõng ñi tôùi
nôi maø ngöôøi ta muoán. Thöïc teá laø,
nhöõng so saùnh gaàn ñaây veà saûn
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 235

Hình 5.1 Doøng voán quoác teá daâng cao töø nhöõng naêm 1970
Toång löôïng voán tö nhaân
% GDP
35

Theá giôùi Chaâu Phi Haï Xahara Nam AÙ

30
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ
25 Chaâu AÂu vaø Trung AÙ Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông

20

15

10

0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Naêm

Nguoàn: Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi, Ngaân haøng Theá giôùi.

Hình 5.2. Moät tyû leä lôùn cuûa voán hieän ñang ñöôïc roùt döôùi hình thöùc ñaàu tö tröïc tieáp
Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, löôïng voán vaøo roøng
% GDP
5,0
Theá giôùi Chaâu Phi Haï Xahara Nam AÙ
4,5
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ
4,0 Chaâu AÂu vaø Trung AÙ Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông
3,5

3,0

2,5

2,0

1,5

1,0

0,5
0,0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Naêm

Nguoàn: Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi, Ngaân haøng Theá giôùi.

phaåm caän bieân cuûa voán giöõa caùc
nöôùc coù thu nhaäp cao vaø caùc nöôùc
thu nhaäp thaáp hôn chæ ñöa ra ñöôïc
raát ít baèng chöùng cho thaáy nhöõng
trôû ngaïi ñaõ ngaên caûn doøng voán tôùi
caùc nöôùc ngheøo. Thay vaøo ñoù, tyû leä
voán thaáp hôn taïi caùc quoác gia
ngheøo ñöôïc giaûi thích laø do hieäu
quaû thaáp hôn vaø thieáu caùc yeáu toá
boå sung.9
Lao ñoäng di chuyeån qua bieân giôùi -
bò ngaên caûn nhieàu trong theá kyû 20
Theo moät hình thaùi töông töï nhö
236 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
cuûa voán, töø ñænh cao vaøo cuoái theá
kyû 19, söï di chuyeån lao ñoäng qua
bieân giôùi ñaõ suy yeáu daàn trong haàu
heát theá kyû 20, vôùi söï gia taêng cuûa
caùc raøo caûn kinh teá tröôùc söùc eùp
maïnh meõ cuûa cuoäc Ñaïi Suy thoaùi
kinh teá vaø Chieán tranh theá giôùi laàn
thöù hai. Caùc nhaø ñòa lyù hoïc ñaõ ghi
nhaän töø laâu söï di chuyeån cuûa loaøi
ngöôøi, töø nhöõng cuoäc di daân ñaàu
tieân ra khoûi chaâu Phi tôùi chaâu AÂu
vaø chaâu AÙ,10 tôùi söï hoài sinh cuûa
traøo löu di chuyeån qua bieân giôùi.
Hoï ñaõ phaân loaïi lòch söû hieän ñaïi
cuûa di cö quoác teá thaønh boán giai
ñoaïn rieâng bieät: troïng thöông, coâng
nghieäp, töï cung töï caáp, vaø haäu
coâng nghieäp.11
Trong giai ñoaïn troïng thöông töø
naêm 1500 tôùi naêm 1800, söï di
chuyeån cuûa daân cö treân theá giôùi do
ngöôøi chaâu AÂu chieám öu theá.
Nhöõng ngöôøi ñònh cö noâng nghieäp,
nhaø quaûn lyù, thôï thuû coâng, doanh
nhaân vaø tuø nhaân di cö oà aït khoûi
chaâu AÂu. Trong giai ñoaïn coâng
nghieäp tieáp sau ñoù - ñoâi khi ñöôïc
ñeà caäp ñeán nhö laø giai ñoaïn ñaàu
tieân cuûa toaøn caàu hoùa kinh teá, baét
ñaàu töø ñaàu theá kyû 19 vôùi söï lan
roäng cuûa chuû nghóa tö baûn hieän ñaïi
tôùi caùc thuoäc ñòa cuõ taïi Baéc Myõ vaø
tôùi Nhaät Baûn - con soá öôùc tính
khoaûng 40 trieäu ngöôøi di cö, chieám
khoaûng töø 10 ñeán 20% daân soá, ñaõ
rôøi chaâu AÂu. (xem Baûng 5.1).12 Khaùc
vôùi di cö quoác teá ngaøy nay, söï di
chuyeån cuûa daân cö qua bieân giôùi
trong hai giai ñoaïn ñaàu cuûa di cö
lao ñoäng khoâng phaûi do söï thieáu
taêng tröôûng hay phaùt trieån kinh teá
taïi caùc quoác gia xuaát cö chi phoái.
Treân thöïc teá, quoác gia ñaàu tieân
coâng nghieäp hoùa vaø tieân tieán nhaát
vaøo thôøi ñieåm böôùc sang theá kyû 20 -
nöôùc Anh - töø laâu ñaõ laø quoác gia coù
soá di daân ñoâng nhaát. Phaân tích kinh
teá cuûa söï di cö vaø coâng nghieäp hoùa
trong giai ñoaïn naøy chæ ra moái
töông quan tích cöïc giöõa di cö vaø
quy moâ coâng nghieäp hoùa taïi quoác
gia xuaát cö.13
Moät giai ñoaïn töï cung töï caáp
daøi vaø chuû nghóa daân toäc kinh teá
baét ñaàu vaøo naêm 1910. Nhöõng haïn
cheá chöa töøng coù ñaõ ñöôïc aùp ñaët
ñoái vôùi thöông maïi, ñaàu tö vaø di
cö, laøm cho söï di chuyeån quoác teá
cuûa voán vaø lao ñoäng trôû neân ngoät
ngaït. Söï nhoû gioït cuûa di cö quoác teá
bao goàm chuû yeáu laø ngöôøi tò naïn vaø
ngöôøi bò truïc xuaát, chöù khoâng lieân
quan tôùi phaùt trieån kinh teá.
Giai ñoaïn haäu coâng nghieäp cuûa
di cö baét ñaàu töø nhöõng naêm 1960,
ñaëc tröng bôûi caùc hình thöùc môùi,
chöù khoâng coøn do doøng di cö ra
khoûi chaâu AÂu chieám öu theá nöõa.
Daân cö baét ñaàu di chuyeån töø nhöõng
quoác gia thu nhaäp thaáp tôùi caùc
quoác gia giaøu coù, vôùi söï gia taêng
cuûa di cö lao ñoäng töø chaâu Myõ
Lainh, chaâu Phi vaø chaâu AÙ. Vaøo
nhöõng naêm 1970, caùc quoác gia ñaõ
töøng laø nguoàn di cö lao ñoäng chuû
yeáu sang Baéc AÂu vaø chaâu Myõ - nhö
Italia, Boà Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha -
baét ñaàu nhaän ngöôøi nhaäp cö töø
chaâu Phi vaø Trung Ñoâng. Söï giaøu
coù hôn cuûa caùc quoác gia nhieàu daàu
hoûa vaøo cuoái nhöõng naêm 1970 ñaõ
laøm neàn kinh teá taïi vuøng Vònh Ba
Tö nhö laø moät ñieåm ñeán môùi. Vaø
tôùi nhöõng naêm 1980, söï di cö tôùi
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 237

caùc quoác gia Ñoâng AÙ ñaõ lan roäng ra Baûng 5,1, Vaøo cuoái theá kyû 19 haàu heát di daân quoác teá ñeàu ñeán töø chaâu AÂu giaøu coù
caùc quoác gia coù daân cö di chuyeån nhieàu nhaát vaøo naêm 1900 vaø naêm 2000)
ngoaøi bieân giôùi Nhaät Baûn tôùi Hoàng
Caùc quoác gia coù daân cö Caùc quoác gia coù daân
Coâng, thuoäc Trung Quoác; Haøn di chuyeån nhieàu nhaát Tæ troïng trong daân cö di chuyeån nhieàu Tæ troïng trong daân
Quoác; Malayxia; Xingapo; Ñaøi Loan, vaøo naêm 1900 soá naêm 1900 nhaát vaøo naêm 2000 soá naêm 2000

thuoäc Trung Quoác vaø Thaùi Lan. Anh 40,9 Meâhicoâ 10,0

Ngaøy nay, khoaûng 200 trieäu Na Uy 35,9 AÙpganixtan 9,9

ngöôøi ñöôïc sinh ra taïi nöôùc ngoaøi, Boà Ñaøo Nha 30,1 Maroác 9,0

chieám xaáp xæ 3% daân soá theá giôùi.14

Italia 29,2 Anh 7,1
Taây Ban Nha 23,2 Angieâri 6,7
Doøng ngöôøi di cö quoác teá luoân thay
Thuïy Ñieån 22,3 Italy 5,7
ñoåi - töø möùc taêng 2% giöõa nhöõng
Ñan Maïch 14,2 Baênglañeùt 5,0
naêm 1970 vaø 1980, ñeán 4,3% töø naêm
Thuïy Só 13,3 Ñöùc 4,9
1980 tôùi 1990, vaø 1,3% töø naêm 1990
Phaàn Lan 12,9 Thoå Nhó Kyø 4,5
tôùi naêm 2000. Caùc quoác gia ngheøo AÙo-Hungary 10,4 Philippin 4,3
vaø coù möùc thu nhaäp trung bình Ñöùc 8,0 Ai Caäp, CH Ai Caäp 3,5
hieän nay coù nhieàu ngöôøi di cö nhaát, Haø Lan 3,9 Pakixtan 2,4
daãn ñaàu laø Baênglañeùt, Trung Quoác, Bæ 2,6 AÁn Ñoä 0,9
Ai Caäp, AÁn Ñoä, Meâhicoâ, Maroác, Lieân Bang Nga-Ba Lan 2,0 Myõ 0,8
Pakixtan, Philíppin vaø Thoå Nhó Kyø Phaùp 1,3 Trung Quoác 0,5
(xem Baûng 5.1). Nhöng Italia, Ñöùc Chaâu AÂu 12,3
vaø Anh vaãn ñöùng ôû nhöõng vò trí Nhaät Baûn 0,9
cao, moãi quoác gia coù khoaûng töø 3 Toång (chaâu AÂu vaø 11,1 Toång (caùc quoác gia 1,9
tôùi 4 trieäu ngöôøi di cö. Nhaät Baûn) ñöôïc lieät keâ)
Nguoàn: Massey 1988, Parsons vaø caùc coäng söï 2007, trích trong Ozden vaø Schiff 2007.
Khoái löôïng vaø doøng di cö quoác
teá khoâng coøn chuû yeáu gaén vôùi söï
taêng tröôûng daân soá hoaëc söùc eùp veà
nhaân khaåu. Khoâng gioáng nhö Myõ, Ñöùc vaø Phaùp), Coát Ñivoa, AÁn
nhöõng naêm 1960 vaø 1970, nhöõng Ñoä, Iran, Giooùcñani vaø Pakixtan
ngöôøi nhaäp cö quoác teá khoâng phaûi hieän cuõng ñöùng trong nhoùm 15
ñeán töø caùc quoác gia ngheøo nhaát, ñieåm ñeán haøng ñaàu. Nhöng söï di
keùm phaùt trieån nhaát. Söï di chuyeån cö cuûa lao ñoäng töø caùc quoác gia thu
quoác teá töï nguyeän cuûa daân cö coù nhaäp thaáp vaø trung bình ôû mieàn
chieàu höôùng baét nguoàn töø caùc quoác Nam tôùi caùc quoác gia giaøu coù ôû
gia vôùi neàn kinh teá phaùt trieån mieàn Baéc vaãn coøn khaù lôùn, chieám
nhanh vaø suy giaûm tyû leä sinh. Di cö 37% di daân quoác teá naêm 2000. Söï di
ngaøy nay laø keát quaû cuûa söï hoäi chuyeån giöõa caùc quoác gia phöông
nhaäp hôn laø söï tuyeät voïng.15 Baéc chieán 16% caùc cuoäc di cö vaø
Hình thaùi di cö quoác teá cuõng giöõa caùc quoác gia phöông Nam
ñang thay ñoåi, töø Nam - Baéc sang chieám 24%, vôùi AÙchentina, Trung
Nam - Nam.16 Maëc duø ba quoác gia Quoác, Coát Ñivoa, AÁn Ñoä, Iran,
nhaäp cö nhieàu nhaát ñeàu laø thaønh Giooùcñani, Paikixtan vaø Nam Phi
vieân cuûa Toå chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt laø caùc ñieåm ñeán quan troïng.
trieån Kinh teá OECD (laàn löôït laø Coù moät khuynh höôùng maïnh meõ
238 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

cuûa ngöôøi lao ñoäng khi di chuyeån
giöõa caùc quoác gia laân caän, ñaëc bieät
laø di cö Nam - Nam (xem Baûng 5.2).
Söï di cö cuûa lao ñoäng thöôøng töø
caùc quoác gia coù chung ñöôøng bieân
giôùi.17 Trong khi chæ 30% ngöôøi
nhaäp cö tôùi Myõ, 20% tôùi Phaùp, vaø
10% tôùi Ñöùc ñeàu ñeán töø caùc quoác
gia coù chung bieân giôùi vôùi hoï, 81%
ngöôøi nhaäp cö vaøo Coát Ñivoa, 99%
vaøo Iran vaø 93% vaøo AÁn Ñoä laø töø
caùc quoác gia laùng gieàng.
Di daân quoác teá coù xu höôùng
ñònh cö taïi caùc quoác gia laùng gieàng
cuøng khu vöïc, ñaëc bieät laø caùc khu
vöïc ñang phaùt trieån, ñaùng chuù yù
nhaát laø chaâu Phi Haï Xahara (xem
Hình 5.3). Gaàn 17% di cö quoác teá
ñöôïc ghi nhaän khoaûng naêm 2000
dieãn ra taïi chaâu AÂu vaø Trung AÙ,
maëc duø moät phaàn lôùn laø do söï thay
ñoåi bieân giôùi vaø thay ñoåi ñònh
nghóa veà ngöôøi “sinh ra ôû nöôùc
ngoaøi” taïi caùc quoác gia naøy. Chieám
tyû leä cao thöù hai veà di chuyeån lao
ñoäng giöõa caùc quoác gia trong cuøng
khu vöïc laø chaâu Phi Haï Xahara
(xem Hoäp 5.1).
Söï di cö qua bieân giôùi trong noäi
vuøng thöôøng höôùng tôùi caùc nöôùc
ñoùng vai troø ñoäng löïc kinh teá cuûa söï
taêng tröôûng taïi caùc khu vöïc ñang
phaùt trieån - tôùi Coát Ñivoa taïi Taây
Phi, tôùi Nam Phi taïi mieàn Nam chaâu
Phi, tôùi Thaùi Lan töø caùc quoác gia
thuoäc tieåu vuøng soâng Meâ Coâng ôû
Ñoâng Nam AÙ (xem Hoäp 5.2), vaø tôùi
AÙchentina töø Boâlivia, Chileâ,
Paraguay vaø Peâ Ru. Khoaûng caùch
khoâng phaûi laø toaøn boä caâu chuyeän.
Söï chia caét, döôùi hình thöùc chia caét
ngoân ngöõ vaø vaên hoùa, cuõng quyeát
ñònh hình thaùi di cö quoác teá, vôùi hôn
moät nöûa caùc cuoäc di cö xaûy ra giöõa

Baûng 5.2. Doøng di chuyeån lao ñoäng quoác teá lôùn nhaát laø giöõa caùc quoác gia laùng gieàng
Tæ leä phaàn traêm di daân theá giôùi laø töø caùc traøo löu song phöông giöõa caùc caëp quoác gia/khu vöïc (% trong toång soá di cö, vaøo khoaûng naêm 2000)
Doøng di chuyeån giöõa caùc caëp quoác gia/khu vöïc
Nguoàn goác cuûa caëp UE15 & AU & Nhaät HI
quoác gia/khu vöïc USA Canaña EFTA NZ Baûn MENA LAC ECA MENA AFR EAP SAS Toång
USA n.a. 0,16 0,34 0,04 0,02 0,03 0,43 0,04 0,05 0,03 0,15 0,02 1,29
Canaña 0,54 n.a. 0,10 0,02 n.a. 0,01 0,02 0,01 n.a. 0,01 0,01 0,01 0,74
EU15 & EFTA 2,22 0,98 5,59 1,13 0,01 0,14 0,68 0,78 0,16 0,39 0,20 0,19 12,47
AU and NZ 0,06 0,02 0,16 0,23 n.a. n.a. n.a. 0,01 n.a. 0,01 0,03 0,01 0,55
Nhaät Baûn 0,28 0,02 0,06 0,02 n.a. n.a. 0,04 0,01 n.a. n.a. 0,05 0,01 0,50
HI MENA 0,10 0,03 0,06 0,01 n.a. 0,12 n.a. 0,02 0,72 0,01 0,04 0,03 1,14
LAC 10,22 0,36 1,45 0,05 0,13 0,10 2,07 0,17 0,08 0,14 0,14 0,25 15,15
ECA 1,27 0,39 4,75 0,26 n.a. 0,92 0,07 16,98 0,33 0,34 0,18 0,41 25,88
MENA 0,47 0,17 2,85 0,10 n.a. 1,49 0,04 0,16 1,79 0,28 0,05 0,12 7,52
AFR 0,41 0,12 1,58 0,10 n.a. 0,25 0,02 0,11 0,18 7,00 0,03 0,16 9,97
EAP 3,32 0,71 1,09 0,63 0,54 0,48 0,06 0,14 0,14 0,09 3,86 0,27 11,32
SAS 0,83 0,31 1,13 0,12 0,01 2,66 0,02 0,13 2,07 0,14 0,37 5,67 13,46
Toång 19,71 3,25 19,14 2,72 0,74 6,22 3,45 18,56 5,53 8,44 5,10 7,15 100

Nguoàn: Parsons, Skeldon, Walmsley vaø Winters (2007), “Löôïng hoùa di cö quoác teá: Cô sôû döõ lieäu veà soá löôïng di daân song phöông”, trích trong Caglar Ozzden vaø Maurice
Schiff (chuû bieân), Di cö quoác teá, Phaùt trieån vaø chính saùch kinh teá, Pelgrave
Chuù thích: HI MENA: Caùc nöôùc thu nhaäp cao ôû Trung Ñoâng vaø khu vöïc Baéc Phi
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 239

Hình 5.3. Di daân töø Ñoâng AÙ, chaâu Myõ Latinh, Trung Ñoâng vaø Baéc Myõ chuû yeáu tôùi caùc quoác gia OECD,
nhöng haàu heát di daân Nam AÙ vaø chaâu Phi Haï Xahara thì di cö tôùi caùc quoác gia laân caän

Ñieåm ñeán cuûa di daân töø Ñoâng AÙ vaø vuøng Thaùi Bình Döông Ñieåm ñeán cuûa di daân töø Ñoâng/ Trung AÂu vaø Trung AÙ
Phaàn traêm trong toång soá di daân Phaàn traêm trong toång soá di daân
100 100
90 90
80 80
70 70
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
OECD Caùc nöôùc Noäi vuøng Caùc nöôùc Khoâng OECD Caùc nöôùc Noäi vuøng Caùc nöôùc Khoâng
thu nhaäp cao ñang phaùt trieån xaùc ñònh thu nhaäp cao ñang phaùt trieån xaùc ñònh
khaùc khaùc khaùc khaùc
Ñieåm ñeán cuûa di daân töø chaâu Myõ
Ñieåm ñeán cuûa di daân töø Trung Ñoâng vaø Baéc Phi
Latinh vaø vuøng Caribeâ
Phaàn traêm trong toång soá di daân Phaàn traêm trong toång soá di daân
100 100
90 90
80 80
70 70
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
OECD Caùc nöôùc Noäi vuøng Caùc nöôùc Khoâng OECD Caùc nöôùc Noäi vuøng Caùc nöôùc Khoâng
thu nhaäp cao ñang phaùt trieån xaùc ñònh thu nhaäp cao ñang phaùt trieån xaùc ñònh
khaùc khaùc khaùc khaùc

Ñieåm ñeán cuûa di daân töø khu vöïc Nam AÙ Ñieåm ñeán cuûa di daân töø caùc nöôùc chaâu Phi Haï Xahara
Phaàn traêm trong toång soá di daân Phaàn traêm trong toång soá di daân
100 100
90 90
80 80
70 70
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
OECD Caùc nöôùc Noäi vuøng Caùc nöôùc Khoâng OECD Caùc nöôùc Noäi vuøng Caùc nöôùc Khoâng
thu nhaäp cao ñang phaùt trieån xaùc ñònh thu nhaäp cao ñang phaùt trieån xaùc ñònh
khaùc khaùc khaùc khaùc

Nguoàn: Ratha vaø Xu 2008.

caùc quoác gia coù cuøng ngoân ngöõ. Taát
nhieân laø ngoân ngöõ töông ñoàng vaø
caùc nhaân toá vaên hoùa khaùc seõ cuûng coá
cho hieäu öùng “laùng gieàng”.
Ngay sau Chieán tranh theá giôùi
laàn thöù hai - khi caùc neàn kinh teá
ñang taêng tröôûng nhanh choùng, söï
cheânh leäch veà tieàn coâng giaûm
xuoáng, vaø löôïng lao ñoäng di
chuyeån qua bieân giôùi thaáp - di cö
quoác teá chöa thöïc söï laø moät vaán ñeà
chính trò hoùc buùa. Tuy nhieân, sau
240 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 5.1 Tính cô ñoäng theo vuøng cuûa lao ñoäng ôû chaâu Phi Haï Xahara ñang giaûm
Tyû leä di cö lao ñoäng trong noäi boä caùc khu
vöïc ñang phaùt trieån ñaït cao nhaát taïi chaâu
Phi Haï Xahara, nhöng tyû leä naøy ñaõ suït
giaûm töø nhöõng naêm 1960. Hôn 60% di
daân töø caùc quoác gia chaâu Phi Haï Xahara
di chuyeån tôùi caùc nöôùc khaùc trong khu
vöïc. Tyû leä di cö lao ñoäng noäi vuøng cao
hôn so vôùi giöõa caùc vuøng ñang phaùt trieån
khaùc phaàn naøo laø do quaù nhieàu bieân giôùi
treân ñaát lieàn giöõa caùc nöôùc, nhöng cuõng
bôûi tình traïng vöôït bieân vaø vieäc khoù kieåm
soaùt doøng ngöôøi qua bieân giôùi, baát chaáp
nhieàu haïn cheá phaùp lyù.
Di daân chieám hôn 3,5% daân soá chaâu
Phi Haï Xahara vaøo naêm 1960 nhöng chæ
baèng 2,3% vaøo naêm 2000. Vaøo naêm
1960, tæ leä di daân so vôùi daân soá ôû mieàn
Nam chaâu Phi cao hôn raát nhieàu so vôùi
caùc vuøng khaùc trong khu vöïc, nhöng con
soá naøy ñaõ giaûm xuoáng xaáp xæ baèng möùc
di cö taïi mieàn Taây chaâu Phi (xem Baûng
trong hoäp). ÔÛ Taây Phi vaø Trung Phi soá
löôïng ngöôøi daân di cö ñaõ giaûm moät caùch
ñaùng keå.
Di cö töï nguyeän qua bieân giôùi taïi
chaâu Phi Haï Xahara ñöôïc thuùc ñaåy bôûi
caùc lyù do töông töï nhö lyù do thuùc ñaåy daân
cö di chuyeån trong noäi boä quoác gia:
nhaèm theo ñuoåi caùc cô hoäi ngheà nghieäp
vaø ña daïng hoùa caùc ruûi ro trong thu
Löôïng di daân taïi chaâu Phi Haï Xahara
treân 1.000 daân ñeán caùc nöôùc laùng gieàng ñaõ giaûm xuoáng keå töø naêm 1960
Vuøng laùng gieàng 1960
Ñoâng Phi 37,3
Trung Phi 40,7
Nam Phi 49,7
Taây Phi 28,0
Chaâu Phi Haï Xahara 35,6
Nguoàn: Ban Daân soá Lieân Hôïp Quoác, taïi Lucas 2006.
nhaäp. Thöïc teá laø, lyù do caên baûn cuûa vieäc
di chuyeån töø vuøng keùm phaùt trieån tôùi
vuøng phaùt trieån cuûa moät quoác gia haàu
nhö khoâng theå phaân bieät ñöôïc so vôùi söï
di chuyeån qua bieân giôùi trong cuøng moät
khu vöïc nhö chaâu Phi Haï Xahara, nôi maø
nhöõng söï di chuyeån naøy qua caùc khoaûng
caùch khaù nhoû vaø qua caùc vuøng haàu nhö
khoâng bò kieåm soaùt. Töø nhöõng naêm
1960, moät heä thoáng caùc hieäp ñònh song
phöông vaø ña phöông ñaõ ñöôïc thieát laäp
nhaèm tranh thuû lôïi ích vaø kieåm soaùt chi
phí di chuyeån lao ñoäng giöõa nhöõng quoác
gia laùng gieàng trong noäi vuøng.
Taïi vuøng Taây Phi, caùc chính phuû ñaõ
coá gaéng quaûn lyù di daân trong Coäng ñoàng
kinh teá caùc quoác gia Taây Phi (ECOWAS),
ñieàu naøy ñaõ coù ñöôïc aûnh höôûng lôùn nhaát
tôùi doøng vaø cô caáu di cö taïi chaâu Phi Haï
Xahara. Ñöôïc thaønh laäp naêm 1975,
ECOWAS coù moät nghò ñònh thö cho pheùp
söï di chuyeån töï do cuûa daân cö vaø quyeàn
cö truù vaø laäp nghieäp cho coâng daân cuûa
caùc quoác gia thaønh vieân.
Coäng ñoàng phaùt trieån Nam Phi
(SADC), moät lieân minh khoâng chaët cheõ
cuûa chín quoác gia taïi Nam Phi hình thaønh
naêm 1980, ñaõ phoái hôïp caùc döï aùn phaùt
trieån ñeå giaûm bôùt söï phuï thuoäc vaøo Nam
Phi trong thôøi kyø Apaùcthai (phaân bieät
1970 1980 1990 2000
31,6 35,3 31,2 17,9
44,2 35,9 20,6 16,0
40,6 33,3 34,5 30,6
27,3 34,6 28,5 30,0
32,8 35,0 29,0 23,0
chuûng toäc). Moät phaàn cuûa lieân minh naøy
laø moät quy ñònh veà doøng lao ñoäng giöõa
caùc nöôùc thaønh vieân. Vuï baïo ñoäng
choáng ngöôøi nhaäp cö gaàn ñaây taïi Nam
Phi laø moät thaát baïi ñoái vôùi hoäi nhaäp vaø di
cö khu vöïc.
Keânia, Tandania vaø Uganña ñaõ
thaønh laäp Coäng ñoàng Ñoâng Phi (EAC),
moät toå chöùc lieân chính phuû cuûa khu vöïc
nhaèm hôïp taùc lieân laõnh thoå, maø nguoàn
goác cuûa coäng ñoàng naøy hình thaønh töø
tröôùc khi giaønh ñoäc laäp naêm 1948. EAC,
vôùi vò theá laø khung khoå chung cho hoäi
nhaäp kinh teá töø naêm 1999, gaàn ñaây ñaõ
ban haønh hoä chieáu vaø giaáy thoâng haønh
Ñoâng Phi nhaèm ñaåy maïnh söï di chuyeån
lao ñoäng.
Coù theå khuyeán khích söï di chuyeån
lao ñoäng qua bieân giôùi taïi caùc quoác gia
laùng gieàng vuøng chaâu Phi Haï Xahara.
Trong thôøi kyø suy thoaùi kinh teá, caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch taïi caùc nöôùc laùng
gieàng naøy cuøng caûm thaáy aùp löïc chính trò
baøi ngoaïi khi chính phuû caùc nöôùc giaøu coù
daønh öu ñaõi cho lao ñoäng ñòa phöông vaø
haïn cheá dòch vuï coâng ñoái vôùi ngöôøi
ngoaøi. Coù chöa ñeán moät phaàn ba caùc
chính phuû taïi chaâu Phi Haï Xahara ñaõ
pheâ chuaån Hieäp öôùc quoác teá veà Baûo veä
quyeàn cuûa ngöôøi lao ñoäng di cö vaø caùc
thaønh vieân gia ñình. Ñeå thöïc söï thu ñöôïc
lôïi ích töø tính cô ñoäng cuûa lao ñoäng nhaèm
thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá nhanh hôn
vaø söï hoäi tuï giöõa caùc nöôùc laùng gieàng
vuøng chaâu Phi Haï Xahara, coøn raát nhieàu
ñieàu caàn phaûi laøm ñeå hoan ngheânh ngöôøi
di cö vaø môû ra caùc keânh ñeå hoï chuyeån
tieàn veà nhaø.
Nguoàn: Lucas 2006.

naêm 1975 - khi söï taêng tröôûng taïi
caùc quoác gia coù thu nhaäp cao chaäm
laïi, söï baát bình ñaúng tieàn coâng taêng
leân, vaø löôïng di daân quoác teá buøng
noå - nhaäp cö trôû thaønh ñeà taøi noùng
boûng cuûa caùc cuoäc thaûo luaän chính
trò. Thöïc teá, caùc chính saùch “quaûn lyù
nhaäp cö” choïn loïc ban ñaàu ñöôïc
ñöa ra taïi OÂxtraâylia vaø Canaña vaøo
nhöõng naêm 1980 ñaõ trôû neân phoå
bieán taïi caùc quoác gia coù thu nhaäp
cao khaùc.18
Vôùi vieäc toaøn caàu hoùa laïi noåi leân
töø cuoái Chieán tranh Laïnh, söï di
chuyeån cuûa lao ñoäng qua bieân giôùi
cuõng ñöôïc hoài sinh, nhöng caùc
chính phuû vaãn haïn cheá soá löôïng vaø
taùc ñoäng tôùi caùc ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi
nhaäp cö. Ñieàu naøy töông phaûn roõ
neùt vôùi “kyû nguyeân ñaàu tieân cuûa
toaøn caàu hoùa” vaøo theá kyû 19, khi maø
doøng lao ñoäng khoâng heà gaëp trôû
ngaïi naøo. Caùc haïn cheá veà nhaäp cö
chæ xuaát hieän vaø ñöôïc duy trì lieân
tuïc bôûi söï baát bình ñaúng tieàn coâng
taïi caùc quoác gia coù ngöôøi nhaäp cö,
hôn laø bôûi thaát nghieäp hay löông
tuyeät ñoái. Caùc haïn cheá naøy coù veû
ñöôïc thaét chaët hôn khi doøng lao
ñoäng quoác teá taêng leân vaø seõ ñöôïc
nôùi loûng trong giai ñoaïn trong nöôùc
haäu thuaãn hoaït ñoäng thöông maïi.19
Di chuyeån lao ñoäng noäi ñòa - taêng
nhanh, baát chaáp nhöõng haïn cheá
Cuøng vôùi söï caûi thieän coâng ngheä
giao thoâng vaän taûi vaø cô sôû haï taàng,
söï di chuyeån cuûa lao ñoäng trong
phaïm vi moät quoác gia ñaõ taêng ñeàu
ñaën trong suoát theá kyû 20, vaø taêng
toác trong hai thaäp kyû cuoái. Quy moâ
vaø toác ñoä di cö töï nguyeän noäi ñòa,
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö
Söï di cö qua bieân giôùi taïi Tieåu vuøng soâng
HOÄP 5.2
Meâ Coâng ñöôïc haäu thuaãn
Tieåu vuøng soâng Meâ Coâng (GMS), vôùi
315 trieäu daân, bao goàm Campuchia,
Laøo, Mianma, Thaùi Lan, Vieät Nam, vaø
caùc tænh Quaûng Taây vaø Vaân Nam cuûa
Trung Quoác. Baát chaáp söï cheânh leänh
roõ reät veà phaùt trieån kinh teá giöõa caùc
thaønh vieân, khu vöïc naøy voâ cuøng
naêng ñoäng, vôùi toác ñoä taêng tröôûng
haøng naêm trung bình ñaït treân 6%
trong nhöõng naêm gaàn ñaây.
Möùc löông cao hôn, taêng tröôûng
nhanh hôn vaø moâi tröôøng chính trò xaõ
hoäi thuaän lôïi hôn cuûa Thaùi Lan ñaõ thu
huùt daân cö tìm caùch thoaùt khoûi caûnh
ngheøo ñoùi töø Campuchia, Laøo vaø
Mianma. Ñoái vôùi Thaùi Lan, di daân laø
nguoàn döï tröõ lôùn veà lao ñoäng reû vaø
linh hoaït vaø thuùc ñaåy tính caïnh tranh
trong moät soá ngaønh. Vaø rieâng Thaùi
Lan öôùc tính coù töø 1,5 tôùi 2 trieäu di
daân ñònh kyø hoaëc khoâng ñònh kyø töø
GMS. Loaïi boû hoï coù theå giaûm GDP
cuûa Thaùi Lan xuoáng khoaûng 0,5 ñieåm
phaàn traêm moãi naêm.
Theo moät soá öôùc tính, hôn moät
nöûa di daân vaøo Thaùi Lan coù giaáy tôø
hôïp phaùp vaø sau ñoù ôû laïi quaù haïn, trôû
thaønh baát hôïp phaùp. Daân di cö
thöôøng treû, trong ñoä tuoåi lao ñoäng vaø
laø nam giôùi. Nhöõng ngöôøi di cö töø
Mianma thöôøng coù hoïc vaán thaáp, tæ leä
bieát chöõ thaáp hôn so vôùi möùc bình
quaân cuûa daân baûn xöù, theå hieän moät
daïng di cö “ñaåy”, hay söï töï choïn loïc
tieâu cöïc. Nhöng söï töï choïn loïc laïi
mang tính tích cöïc trong nhoùm di daân
töø Campuchia, nhöõng ngöôøi thöôøng
coù hoïc vaán toát hôn moät chuùt so vôùi
daân cö ôû queâ nhaø cuûa hoï.
Soá tieàn chuyeån töø Thaùi Lan veà
moái quan taâm ñoái vôùi caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch trong haøng
thaäp kyû, ñang taêng leân baát chaáp
241
Campuchia, Laøo vaø Mianma öôùc tính
ñaït khoaûng 177 tôùi 315 trieäu ñoâla moät
naêm. Taïi Campuchia, khoaûn tieàn naøy
raát quan troïng ñoái vôùi 91% hoä gia
ñình ñöôïc phoûng vaán taïi moät trong
nhöõng tænh coù nhieàu di daân nhaát.
Tuy vaäy, raát nhieàu ngöôøi di cö vaãn
laø baát hôïp phaùp vaø khoâng ñöôïc kieåm
soaùt, laøm gia taêng tính deã toån thöông
cuûa ngöôøi di cö, phaàn lôùn trong soá hoï
khoâng söû duïng caùc dòch vuï xaõ hoäi bôûi
vì hoï sôï bò truïc xuaát. Moät trong nhöõng
vaán ñeà lôùn nhaát ñoù laø ñaûm baûo treû em
ñöôïc ñeán tröôøng, cuõng nhö traùnh tình
traïng thieáu chaêm soùc söùc khoûe ñoái vôùi
treû em. Cuõng vì lyù do ñoù maø nhöõng
ngöôøi nhaäp cö tröôûng thaønh hieám khi
ñöôïc chaêm soùc söùc khoûe, treû em di cö
hieám khi ñöôïc tieâm chuûng.
Baát chaáp caùc lôïi ích cuûa di
chuyeån lao ñoäng, vieäc taïo ñieàu kieän
cho caùc doøng di cö hôïp phaùp vaãn coøn
chaäm chaïp. Caùc quoác gia coù di daân
noùi chung thöôøng thieáu khaû naêng
quaûn lyù khoái löôïng lao ñoäng xuaát
khaåu vaø baûo veä quyeàn cuûa coâng daân
mình taïi nöôùc ngoaøi. Caùc quoác gia coù
daân nhaäp cö thì töông ñoái yeáu trong
khung phaùp lyù giaønh cho vieäc di cö,
thöôøng ñöôïc thöïc hieän voäi vaøng theo
kieåu ñoái phoù muoän maèn ñoái vôùi löôïng
di daân lôùn. Thieáu khung phaùp lyù vaø
chính saùch caàn thieát, ñieån hình laø taïi
caùc quoác gia laùng gieàng trong khu
vöïc caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñaõ laøm
taêng chi phí (vaø ruûi ro) cuûa vieäc di cö
vaø laøm giaûm lôïi ích cuûa noù.
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2006.
242 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhöõng döï ñoaùn traùi ngöôïc.20 Neàn
noâng nghieäp suy giaûm vaø ngaønh
saûn xuaát cheá taïo phaùt trieån ñaõ thay
ñoåi söï phaân coâng lao ñoäng taïi caùc
quoác gia thu nhaäp thaáp vaø caùc quoác
gia thu nhaäp trung bình ñang noåi
leân töø giöõa theá kyû 20 taïi Nam AÙ vaø
chaâu Phi Haï Xahara, vaø raát laâu
tröôùc ñoù laø taïi Ñoâng AÙ vaø chaâu Myõ
Latinh. Söï di cö cuûa lao ñoäng töø caùc
vuøng noâng thoân tuït haäu tôùi caùc
vuøng tieân tieán vaãn theå hieän öu theá
vöôït troäi cuûa hình thaùi di chuyeån
noäi ñòa taïi haàu heát caùc quoác gia
ñang phaùt trieån,21 tröø caùc quoác gia
ôû chaâu Myõ Latinh, nôi söï di chuyeån
giöõa caùc thaønh phoá vaãn chieám öu
theá.22 Söï di chuyeån töø noâng thoân
tôùi noâng thoân, voán raát khoù theo
doõi, haàu nhö vaãn ñang bò boû qua.23
Söï di cö töø caùc vuøng noâng thoân
tôùi caùc thaønh phoá ñaõ daàn trôû neân
quan troïng töø giöõa nhöõng naêm
1970, ñaëc bieät laø taïi caùc neàn kinh teá
ñang ñoâ thò hoùa taïi Ñoâng vaø Nam
AÙ, vôùi söï gia taêng nhanh choùng cuûa
saûn xuaát vaø dòch vuï. Taïi AÁn Ñoä, nôi
maø söï di chuyeån töø vuøng noâng
nghieäp ngheøo tôùi vuøng noâng
nghieäp giaøu laø hình thöùc di chuyeån
noäi ñòa chieám öu theá töø xa xöa, söï
di chuyeån töø caùc laøng maïc tôùi caùc
thaønh phoá ñaõ taêng leân roõ raøng
trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Söï di cö
töø caùc bang ngheøo cuûa AÁn Ñoä nhö
Biha ñaõ taêng gaáp ñoâi töø nhöõng naêm
1970, chuû yeáu laø tôùi caùc thaønh phoá,
chöù khoâng phaûi tôùi caùc bang noâng
nghieäp thònh vöôïng taïi Taây baéc AÁn
Ñoä nhö tröôùc kia. Taïi Baênglañeùt,
hai phaàn ba löôïng di cö töø caùc
vuøng noâng thoân laø tôùi caùc thaønh
phoá. Vaø taïi Trung Quoác, khi caùc
haïn cheá veà cö truù ñöôïc giaûm bôùt, di
cö töø noâng thoân ra thaønh thò ñaõ
chieám öu theá (xem Hoäp 5.3).
Hieám coù nhöõng bieän phaùp mang
tính thoáng nhaát veà di cö noäi ñòa. Bôûi
vì quaù ít caùc cuoäc ñieàu tra khaûo saùt
hoä gia ñình ño löôøng moät caùch
thöôøng xuyeân tính cô ñoäng cuûa lao
ñoäng, vaø caùc caâu hoûi ñöôïc ñaët ra veà
di cö cuõng thay ñoåi, caùc chæ soá
töông thích chæ coù theå tính toaùn
ñöôïc cho moät soá ít quoác gia. Caùc
caâu hoûi veà di cö döôøng nhö chæ
ñöôïc hoûi ôû caùc quoác gia ñaõ coù löôïng
di chuyeån lao ñoäng lôùn vaø vôùi
nhöõng chính phuû quan taâm tôùi vaán
ñeà di cö. Ví duï, trong soá caùc quoác
gia ñöôïc neâu trong Baûng 5.3 coù
nhöõng quoác gia oån ñònh (nhö
AÙchentina vaø Coâxta Rica), nôi maø di
cö coù xu höôùng phaûn aùnh nhieàu hôn
caùc ñoäng cô kinh teá, cuõng nhö caùc
nöôùc gaàn ñaây xaûy ra xung ñoät (nhö
Boâxnia vaø Heùcdôgoâvina, Coäng hoøa
Daân chuû Coânggoâ, Ruanña vaø Xieâra
Leâoân, nôi maø di chuyeån noäi ñòa coøn
nhaèm traùnh neù nguy cô baïo löïc.
Tay ngheà - ñoäng löïc cuûa di cö noäi
ñòa vaø quoác teá
Moät cuoäc di cö oà aït cuûa lao ñoäng coù
theå so saùnh vôùi söï xuaát cö khoûi
chaâu AÂu vaøo ñaàu theá kyû 20 vaãn
chöa xaûy ra, vaø coù theå seõ khoâng bao
giôø xaûy ra. Nhöng khoâng gioáng nhö
doøng lao ñoäng phoå thoâng, doøng lao
ñoäng laønh ngheà - cuøng vôùi voán con
ngöôøi - ñang treân ñaø taêng leân. Toaøn
caàu hoùa vaø caùc chính saùch di cö
choïn loïc coù veû nhö ñaõ laøm vieäc di
chuyeån cuûa lao ñoäng laønh ngheà
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 243

Töø taïo ñieàu kieän tôùi haïn cheá, roài laïi thuùc ñaåy söï di chuyeån lao ñoäng taïi
HOÄP 5.3
Trung Quoác

Vaøo nöûa sau cuûa theá kyû 20, Trung Quoác thò, taïo ra caùc ñoäng löïc keùo daân cö veà trieån coâng nghieäp, thuùc ñaåy moät laøn soùng
thöïc hieän caùc chính saùch di cö noäi ñòa caùc thaønh phoá, ñöôïc boå sung bôûi phong ngöôøi lao ñoäng khaùc tôùi caùc thaønh phoá
tích cöïc nhaát töø tröôùc ñeán nay, ban ñaàu traøo taäp theå hoùa noâng nghieäp vaø thaønh cuûa Trung Quoác. Tôùi naêm 1960, daân soá
giaønh ñöôïc nhöõng lôïi ích kinh teá lôùn, laäp caùc coâng xaõ. thaønh thò cuûa Trung Quoác ñaõ gaáp ñoâi
nhöng daàn daàn laøm taêng leân nhöõng thieät Ñeå ñoái phoù laïi doøng di cö lôùn hôn döï naêm 1949.
haïi veà taêng tröôûng vaø phaùt trieån. Ngaøy kieán töø caùc laøng maïc, chính phuû ñaõ coá Vaøo nhöõng naêm 1960 vaø nöûa ñaàu
nay, caùc chính saùch naøy laïi thay ñoåi. gaéng chaën doøng ñoù, taäp trung hoùa vieäc nhöõng naêm 1970, daân soá thaønh thò giaûm
Vaøo nhöõng naêm 1950, chính phuû coá tuyeån duïng, haïn cheá ñi laïi, vaø phaân phoái xuoáng, laø keát quaû cuûa söï di chuyeån caùc
gaéng khuyeán khích coâng nghieäp hoùa löông thöïc taïi caùc thaønh phoá theo khaåu trí thöùc vaø nhaân taøi thaønh thò tôùi caùc vuøng
thoâng qua caùc chính saùch khuyeán khích phaàn. Nhöng nhöõng bieän phaùp naøy ñaõ noâng thoân trong suoát cuoäc Caùch maïng
ñoâ thò hoùa nhanh choùng. Caùc hoä gia ñình thaát baïi trong vieäc kieàm cheá doøng di cö Vaên hoùa (1966-1976). Sau ñoù, vôùi söï
ñöôïc öu ñaõi ñeå chuyeån tôùi caùc thaønh maïnh meõ cuûa ngöôøi lao ñoäng ôû noâng thay ñoåi chính saùch ñoät ngoät naêm 1976,
phoá, vaø ngöôøi lao ñoäng noâng thoân ñaõ thoân Trung Quoác, vaø söùc eùp leân caùc doøng daân cö tôùi caùc thaønh phoá laïi buøng
ñoàng loaït traû lôøi, ñaùp öùng yeâu caàu tham thaønh phoá ñang taêng leân quaù nhieàu ñeán phaùt moät laàn nöõa.
gia vaøo vieäc taùi thieát vaø phaùt trieån coâng möùc chính phuû ñaõ phaûi vaän ñoäng chuyeån Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1980, chính phuû
nghieäp. Keát quaû cuûa nhöõng noã löïc naøy laø haøng trieäu ngöôøi trôû laïi vuøng noâng thoân. ñaëc bieät quan taâm tôùi toác ñoä ñoâ thò hoùa.
daân soá ñoâ thò cuûa Trung Quoác ñaõ taêng Sau ñoù, vôùi phong traøo Ñaïi Nhaûy voït Maëc duø di cö noâng thoân tôùi thaønh thò chæ
theâm moät phaàn ba leân 78 trieäu vaøo naêm (1958-1960), chính phuû ñaõ boû qua taát caû chieám khoaûng 20% söï taêng tröôûng cuûa
1953. Keá hoaïch 5 naêm laàn thöù nhaát caùc noã löïc ñeå kieåm soaùt doøng lao ñoäng, caùc thaønh phoá Trung Quoác töø naêm 1949
(1953-58) ñaõ ñaåy maïnh söï phaùt trieån ñoâ vaø moät laàn nöõa tìm caùch ñaåy maïnh phaùt tôùi 1980, baèng chöùng cuûa nhöõng söùc eùp

Söï taêng tröôûng vaø taäp trung coâng nghieäp cuûa Trung Quoác ñoàng haønh vôùi doøng di cö lao ñoäng lieân vuøng oà aït
Lao ñoäng noäi vuøng di cö trong khoaûng 1955-2000

Di cö töø vuøng phía Di cö töø caùc vuøng Di cö giöõa hai vuøng

Taây sang mieàn Trung tôùi tôùi mieàn ven bieån
mieàn ven bieån mieàn ven bieån
HEILONGJIANG

JILIN
WESTERN
REGION
LIAONING LIAONING LIAONING
GOL
MON BEIJING BEIJING BEIJING
NEI Beijing Beijing Beijing
TIANJIN TIANJIN TIANJIN
HEBEI HEBEI
COASTAL
HEBEI COASTAL
A I
NINGX

REGION SHANXI
SHANDONG SHANDONG
QINGHAI SHANDONG
GANSU
Toång soá daân di cö
JIANGSU HENAN JIANGSU
SHAANXI
WESTERN JIANGSU
2.000.000
REGION SHANGHAI ANHUI SHANGHAI SHANGHAI
G

HUBEI 1.000.000
IN

SICHUAN
GQ
ON

ZHEJIANG ZHEJIANG ZHEJIANG

500.000
CH

COASTAL JIANGXI COASTAL COASTAL

HUNAN 250.000
REGION REGION 100.000 REGION
GUIZHOU FUJIAN FUJIAN FUJIAN

TAIWAN TAIWAN TAIWAN

YUNNAN GUANGXI GUANGDONG GUANGDONG
GUANGDONG
HONG KONG HONG KONG HONG KONG
MACAO MACAO MACAO

HAINAN HAINAN HAINAN

Nguoàn: Huang vaø Luo, saép xuaát baûn, söû duïng döõ lieäu töø Toång ñieàu tra daân soá Trung Quoác.
244 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Töø taïo ñieàu kieän tôùi haïn cheá, roài laïi thuùc ñaåy söï di chuyeån lao ñoäng taïi
HOÄP 5.3
Trung Quoác

leân cô sôû haï taàng vaø dòch vuï taïi Thöôïng
Haûi vaø Baéc Kinh ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa
caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch.
Heä thoáng ñaêng kyù “hoä khaåu” trôû
thaønh coâng cuï chính saùch chính ñeå ñieàu
chænh doøng ngöôøi lao ñoäng. Coâng cuï naøy
coù boán nguyeân lyù sau:
● Söï di cö, ñaëc bieät laø tôùi caùc vuøng ñoâ
thò, chæ ñöôïc cho pheùp khi noù töông
hôïp vôùi söï phaùt trieån kinh teá.
● Di cö töø noâng thoân tôùi ñoâ thò phaûi ñöôïc
kieåm soaùt chaët cheõ.
●· Khoâng caàn kieåm soaùt söï di chuyeån
giöõa caùc vuøng ñònh cö coù qui moâ daân
soá töông ñöông.
● Neân khuyeán khích doøng di cö töø caùc
vuøng ñònh cö lôùn hôn tôùi vuøng ñònh cö
nhoû hôn hay giöõa caùc vuøng noâng
thoân.
Döôùi cheá ñoä hoä khaåu, moãi caù nhaân coù
moät nôi cö truù chính thöùc, vaø caùc taøi lieäu
xaùc nhaän nôi cö truù coù yù nghóa töông töï
moät taám hoä chieáu. Daân cö chæ ñöôïc coi laø
lao ñoäng hôïp phaùp, nhaän caùc lôïi ích an
sinh xaõ hoäi bao goàm caû quyeàn lôïi y teá, vaø
ñöôïc tieáp caän caùc khaåu phaàn löông thöïc
taïi nôi hoï cö truù chính thöùc. Söï thay ñoåi
nôi cö truù chính thöùc chæ coù theå thöïc hieän
khi coù söï cho pheùp, töông töï nhö vieäc
chính quyeàn ñòa phöông caáp thò thöïc.
Nhöng moät vaøi hình thöùc di cö taïm thôøi
hôïp phaùp cuõng seõ ñöôïc cho pheùp ñeå ñaùp
öùng söï thay ñoåi trong nhu caàu lao ñoäng.
Khi chính phuû thay ñoåi söï quan taâm
cuûa mình veà quy moâ caùc thaønh phoá
Trung Quoác vaø toác ñoä taêng tröôûng ñoâ thò,
cheá ñoä hoä khaåu theo ñoù ñöôïc xieát chaët
hoaëc nôùi loûng - ví duï nhö, baèng caùch nôùi
loûng yeâu caàu veà cö truù ñeå nhaän ñöôïc
khaåu phaàn löông thöïc hoaëc môû roäng caùc
quyeàn cuûa ngöôøi di cö taïm thôøi. Baát chaáp
söï kieåm soaùt, söï thi haønh khoâng nghieâm
ñaõ cho pheùp moät doøng lôùn ngöôøi lao
ñoäng di cö tôùi thaønh phoá soáng taïi caùc
thaønh phoá theo tình traïng “taïm thôøi”.
Thöïc teá laø, trong 30 naêm cuoái, yeâu caàu
veà löïc löôïng lao ñoäng ñeå tieáp söùc cho söï
taêng tröôûng thaàn kyø cuûa Trung Quoác ñaõ
phaûi döïa raát nhieàu vaøo di daân maø döôùi
goùc ñoä phaùp luaät laø taïm truù nhöng treân
thöïc teá laø thöôøng truù.
Ngaøy nay, söï di chuyeån cuûa daân cö
töø caùc vuøng noâng thoân tôùi caùc thaønh phoá
laïi oà aït trôû laïi. Cöù naêm ngöôøi lao ñoäng ôû
noâng thoân thì seõ coù moät ngöôøi di cö, vaø
di daân chieám tôùi moät phaàn ba löôïng lao
ñoäng ñoâ thò. Naêm 2005, thu nhaäp bình
quaân taïi caùc thaønh phoá cao gaáp ba laàn
möùc trung bình taïi noâng thoân. Cô khí hoùa
noâng nghieäp caøng laøm dö thöøa lao ñoäng.
Vaø caùc ngaønh coâng nghieäp Trung Quoác
vaãn lieân tuïc caàn lao ñoäng reû.
Nhaän thöùc ñöôïc lôïi ích taêng tröôûng töø
vieäc cho pheùp lao ñoäng di chuyeån töï do,
chính phuû ñaõ nôùi loûng cheá ñoä hoä khaåu
trong nhöõng naêm gaàn ñaây, thaäm chí taïo
ñieàu kieän cho söï di cö. Caùc haïn cheá di cö
ñaõ bò loaïi boû. Thò tröôøng lao ñoäng ñaõ hieäu
quaû hôn. Vaø caùc quyeát ñònh di chuyeån ñaõ
ñaùp öùng nhieàu hôn cho caùc nhaân toá kinh
a
teá. Baét ñaàu vôùi nhöõng tröôøng hôïp thí
ñieåm töø caùc vuøng ñoâ thò ñöôïc löïa choïn,
di daân töø caùc khu vöïc noâng thoân seõ ñöôïc
nhaän caùc dòch vuï baûo veä söùc khoûe vaø xaõ
hoäi, ñöôïc ñaøo taïo, ñöôïc tieáp caän thoâng
tin veà thò tröôøng lao ñoäng, vaø hoã trôï tìm
kieám vieäc laøm, vaø ñöôïc hoã trôï phaùp lyù
trong tröôøng hôïp bò ngöôøi söû duïng lao
ñoäng laïm duïng.
Nghieân cöùu gaàn ñaây cho raèng caùc
haïn cheá ñaõ phaûi traû giaù: nhieàu thaønh phoá
Trung Quoác nhoû hôn quy moâ leõ ra neân
b
coù. Taïi nhieàu vuøng nhö Thaønh Ñoâ vaø
Truøng Khaùnh, caùc chính phuû ñaõ phaûi taïo
ñieàu kieän hoã trôï cho di cö nhanh choùng
töø noâng thoân ra ñoâ thò (xem Chöông 7).
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
a. Poncet 2006
b. Au vaø Henderson 2006a.

trong phaïm vi quoác gia vaø qua bieân
giôùi deã daøng hôn nhieàu.
Trong phaïm vi quoác gia, trình
ñoä hoïc vaán tieáp tuïc laø yeáu toá quyeát
ñònh ai seõ di chuyeån vaø ai khoâng -
taát nhieân laø töø vuøng noâng thoân tôùi
caùc thaønh phoá. Daân cö ñöôïc ñaøo
taïo toát hôn coù xu höôùng seõ di cö
trong nöôùc nhieàu hôn (xem Hình
5.4 vaø 5.5).24 Nhieàu di daân taïm thôøi
theo muøa vuï, nhöõng ngöôøi coù raát ít
hoïc vaán hoaëc thaát hoïc cuõng di cö.25
Nhöng giaùo duïc seõ ñaåy voït toác ñoä
di chuyeån lao ñoäng, baèng caùch môû
ra caùc cô hoäi vieäc laøm ngoaøi nhöõng
caùnh ñoàng vaø ruùt ngaén quaù trình
tìm kieám vieäc laøm taïi caùc ñieåm ñeán
cuûa di daân.26
Giaùo duïc cuõng taêng khaû naêng
daân cö di chuyeån ra nöôùc ngoaøi. Di
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 245

Baûng 5.3. Tyû leä di chuyeån lao ñoäng thay ñoåi raát lôùn giöõa caùc khu vöïc ñang phaùt trieån treân theá giôùi
Di daân noäi Di daân gaàn ñaây Di daân noäi Di daân gaàn ñaây
ñòa (% so (döôùi 5 naêm, % Di daân gaàn ñòa (% so (döôùi 5 naêm, % Di daân gaàn
Quoác gia vaø naêm vôùi daân soá ôû so vôùi toång daân ñaây (% so Quoác gia vaø naêm vôùi daân soá ôû so vôùi toång daân ñaây (% so
khaûo saùt(xeáp haïng ñoä tuoåi lao soá ôû ñoä tuoåi lao vôùi di daân khaûo saùt(xeáp haïng ñoä tuoåi lao soá ôû ñoä tuoåi lao vôùi di daân
theo löôïng di daân) ñoäng) ñoäng) noäi ñòa) theo löôïng di daân) ñoäng) ñoäng) noäi ñòa)
Boâxnia vaø 52,5 12,8 24,5 Coâxta Rica 2001 19,9 2,5 12,4
Heùcdôgoâvina 2001
Braxin 2001 19,5 3,3 16,7
Paragoay 2001 39,0 7,3 18,7
Xieâra Leâoân 2003 19,0 3,7 19,3
Boâlivia 2005 37,7 5,0 13,3
Nicaragua 2001 18,6 3,1 16,9
Maroác1998 33,4 6,0 18,1
Goateâmala 2006 17,5 3,3 19,1
Adeùcbaigian 1995 33,2 19,4 58,4 Haiti 2001 17,5 2,8 15,8
OÂnñuraùt 2003 29,0 5,5 19,2 AÙchentina 2006 17,2 1,4 8,1
Veâneâdueâla 2004 28,3 3,0 10,7 Coäng hoøa Kieácghigi 16,2 4,7 29,2
Coäng hoøa Daân chuû 27,1 7,8 28,9 1997
15,1 1,9 12,8
Coângoâ 2005 Rumani 1994
14,7 1,2 8,0
Coäng hoøa Ñoâminích 26,9 4,0 14,9 Croâatia 2004
2004 14,3 1,4 10,0
Bungari 2001
AÙcmeânia 1999 24,5 22,4 91,7 14,2 2,8 19,4
Campuchia 2004
Moâritania 2000 24,2 2,9 12,0 9,9 1,5 15,7
Tagikixtan 2003
Anbani 2005 23,9 4,1 17,3 9,8 0,0 0,4
Moâng Coå 2002
Ecuaño 2004 22,7 5,3 23,4 9,3 1,4 14,7
Cadaécxtan 1996
Vieät Nam 1992 21,9 3,1 14,3 9,3 0,0 0,0
Mañagaùtxca 2001
Ruanña 1997 21,5 5,9 27,6 8,1 0,0 0,2
Moâdaêmbích 1996
Coâloâmbia 1995 20,1 5,3 26,3 2,7 1,1 43,2
Malauy 2005
1,2 0,3 23,6
Maicroâneâxia 2000

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, tính toaùn coù söû duïng khaûo saùt hoä gia ñình.
Chuù thích: Di daân noäi ñòa laø caùc caù nhaân khoâng soáng taïi cuøng ñòa haït vôùi nôi hoï ñaõ sinh ra. Ñònh nghóa naøy khoâng tính nhöõng ngöôøi trôû veà vôùi tö caùch laø di daân – ñoù laø nhöõng
ngöôøi ñaõ rôøi khoûi nôi mình sinh ra trong quaù khöù, nhöng ñaõ trôû laïi vaøo thôøi ñieåm khaûo saùt. Di daân gaàn ñaây laø ngöôøi di cö trong voøng 5 naêm tröôùc naêm tieán haønh khaûo saùt.

Hình 5.4. Taïi chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ, di cö noäi ñòa coù hoïc vaán cao hôn
nhöõng ngöôøi ôû laïi
Phaàn traêm
40
35
30
25

20
15
10

5
0
Coâxta Rica OÂnñuraùt Veâneâdueâla Paraguay Goateâmala Nicaragua Coäng hoøa Braxin Haiti
Ñoâminích

Trình ñoä hoïc vaán

Di daân coù trình ñoä tieåu hoïc Di daân coù trình ñoä trung hoïc Di daân coù trình ñoä treân trung hoïc
Khoâng di cö coù Khoâng di cö coù Khoâng di cö coù trình
trình ñoä tieåu hoïc trình ñoä trung hoïc ñoä treân trung hoïc
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån theá giôùi 2009 thöïc hieän töø caùc khaûo saùt hoä gia ñình ñöôïc choïn.
246 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Hình 5.5. Di daân noäi ñòa coù hoïc vaán cao hôn ngöôøi lao ñoäng taïi nôi hoï cö quoác teá cuûa lao ñoäng laønh ngheà
di cö tôùi ñaõ taêng cao hôn so vôùi di cö cuûa lao
ñoäng phoå thoâng, keå töø nhöõng naêm
1970 treân taát caû caùc khu vöïc ñang
Taùtgikixtan
phaùt trieån cuûa theá giôùi (xem hình
Coâloâmbia 5.6). Tyû leä di daân laønh ngheà cao
Veâneâdueâla nhaát (theo tyû leä phaàn traêm löïc
löôïng lao ñoäng ñöôïc ñaøo taïo) laø töø
Anbani
chaâu Phi, vuøng Caribeâ vaø Trung
Coânggoâ Myõ. Nhieàu quoác gia Trung Myõ vaø
Khoâng di cö hoïc heát tieåu hoïc
Di daân hoïc heát tieåu hoïc caùc quoác ñaûo taïi vuøng Caribeâ coù
Croâaùttia
Khoâng di cö hoïc heát trung hoïc hôn moät nöûa soá coâng daân ñöôïc ñaøo
Moâng Coå
Di daân hoïc heát trung hoïc
taïo ñaïi hoïc ñang soáng taïi nöôùc
ngoaøi vaøo naêm 2000. Vaø gaàn 20% soá
Malauy
lao ñoäng laønh ngheà ñaõ rôøi vuøng
Braxin chaâu Phi Haï Xahara.27 Coù theå coi
Vieät Nam
ñaây laø baèng chöùng veà vieäc voán con
ngöôøi ñang ngaøy caøng trôû neân cô
AÙchentina
ñoäng hôn treân bình dieän quoác teá -
Maicroâneâxia hoaëc chính saùch nhaäp cö “choïn loïc”
taïi caùc quoác gia giaøu coù ñang thieân
Haiti
veà moät cô caáu di cö quoác teá höôùng
Boâlivia tôùi nhöõng di daân laønh ngheà. Nhöng
söï gia taêng di cö cuûa lao ñoäng laønh
Coäng hoøa Ñoâminích
ngheà coøn bôûi söï trình ñoä hoïc vaán
Coäng hoøa Kieácghigi treân toaøn theá giôùi khoâng ngöøng
Paragoay
ñöôïc taêng cao, ñaëc bieät ñaùng chuù yù
nhaát taïi caùc nöôùc coù löôïng di daân
Bungari quoác teá lôùn. Xeùt moät caùch töông
Mañagaùtxca ñoái, söï di chuyeån qua bieân giôùi cuûa
lao ñoäng laønh ngheà vaãn ñöôïc duy
trì khaù oån ñònh, neáu xeùt veà tæ troïng
Coâxta Rica

Goateâmala trong toång löïc löôïng lao ñoäng laønh

ngheà taïi caùc nöôùc xuaát cö. Khoâng
OÂnñuraùt
haún laø do voán con ngöôøi ñang trôû
Nicaragoa neân cô ñoäng hôn, maø ñôn giaûn laø
do coù nhieàu voán con ngöôøi hôn,
Campuchia
daãn tôùi löôïng di cö lôùn hôn.28
Moâdaêmbích Söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 vieãn thoâng vaø caùc hình thöùc coâng
ngheä thoâng tin lieân laïc khaùc ñaõ taùch
Tæ leä phaàn traêm

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån theá giôùi thöïc hieän töø caùc khaûo saùt hoä gia ñình
söï di chuyeån cuûa voán con ngöôøi ra
choïn loïc.
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 247

khoûi söï di chuyeån cuûa lao ñoäng. Hình 5.6. Di cö töø caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñang ngaøy caøng laønh ngheà
Trong moät xu höôùng coù veû ñang leân hôn
cao, nhieàu dòch vuï trong caùc ngaønh
coâng nghieäp cheá taïo taïi caùc nöôùc Di daân töø chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ, Di daân töø chaâu Phi Haï Xahara,
theo trình ñoä hoïc vaán
theo trình ñoä hoïc vaán
giaøu ñang ñöôïc boá trí ôû “haûi ngoaïi”, % toång soá di daân % toång soá di daân
taïi caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø 100 100

trung bình, nôi voán con ngöôøi reû 80 80

hôn. Baét ñaàu töø vieäc xuaát khaåu cuûa 60 60

Low skill
dòch vuï phaùt trieån vaø baûo döôõng
phaàn meàm töø thaønh phoá Baênggalo 40
Medium skill
40

cuûa AÁn Ñoä tôùi caùc coâng ty treân toaøn 20 20

Highly skilled
theá giôùi ñaõ phaùt trieån thaønh ngaønh 0 0
dòch vuï thöông maïi ñang sinh soâi, 1975 1980 1985 1990 1995 2000 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Naêm Naêm
vôùi yeâu caàu raát nhieàu loaïi kyõ naêng Di daân töø Ñoâng vaø Trung AÂu vaø Trung AÙ, Di daân töø Trung Ñoâng vaø Baéc Phi,
ña daïng - töø lieân laïc giaûn ñôn vôùi % toång soá di daân
theo trình ñoä hoïc vaán theo trình ñoä hoïc vaán
% toång soá di daân
khaùch haøng, ñaëc bieät töø caùc quoác 100 100

gia nhö AÁn Ñoä vaø Philíppin, nôi 80 80

Anh ngöõ ñöôïc söû duïng roäng raõi, tôùi
60 60
keá toaùn taøi chính, vaø baûo döôõng
maùy tính. Cho ñeán nay, cuõng khoâng 40 40

coù baèng chöùng naøo cho thaáy söï xuaát 20 20

khaåu voán con ngöôøi “taùc rôøi” qua
0 0
ñöôøng ñieän thoaïi vaø Internet seõ 1975 1980 1985 1990 1995 2000 1975 1980 1985 1990 1995 2000
thay theá cho doøng lao ñoäng laønh Naêm Naêm
Di daân töø Nam AÙ,
Di daân töø Ñoâng AÙ vaø vuøng Thaùi Bình Döông,
ngheà. Nhöng baèng caùch thieát laäp theo trình ñoä hoïc vaán theo trình ñoä hoïc vaán
% toång soá di daân % toång soá di daân
khaû naêng taùch voán con ngöôøi khoûi 100 100
lao ñoäng, coâng ngheä thoâng tin lieân
80 80
laïc ñaõ tieáp tuïc laøm gia taêng tính cô
ñoäng cuûa kyõ naêng so vôùi baûn thaân 60 60

ngöôøi lao ñoäng. 40 40

Söï cô ñoäng cuûa lao ñoäng: hoïc

20 20

hoûi töø moät theá heä phaân tích 0

1975 1980 1985 1990 1995 2000
0
1975 1980 1985 1990 1995 2000
Naêm Naêm
Cho ñeán gaàn ñaây, hai höôùng
nghieân cöùu trong caùc coâng trình Nguoàn: Docquier 2006.

nghieân cöùu kinh teá - söï di cö lao

ñoäng vaø söï phaùt trieån kinh teá, moãi
boä phaän ñeàu coù aûnh höôûng maïnh
meõ ñeán caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån -
ñeàu ñaõ phaùt trieån theo nhöõng
höôùng ñi rieâng bieät vaø taùch rôøi.
Nhöng nhö Chöông 4 ñaõ chæ ra
trong nhöõng luaän cöù vaø baèng
chöùng veà tính kinh teá nhôø tích tuï,
hai hieän töôïng naøy beän xoaén vaøo
nhau trong theá giôùi thöïc. Tính cô
248 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñoäng cuûa lao ñoäng vaø söï di cö töï
nguyeän vì lôïi ích kinh teá laø thuoäc
tính con ngöôøi cuûa caâu chuyeän veà
söï tích tuï.
Cuõng nhö vôùi caùc doanh nghieäp,
tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa vaø
ñoâ thò hoùa naûy sinh töø taùc ñoäng lan
toûa veà tri thöùc giöõa nhöõng ngöôøi ôû
gaàn keà nhau. Vì lí do naøy, con ngöôøi
thöôøng coù nhieàu hoaït ñoäng saûn xuaát
kinh teá hôn khi hoï ôû gaàn nhau, ñaëc
bieät laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù tay
ngheà. Söï di truù vaø söï tích tuï nuoâi
döôõng laãn nhau. Duø cho ñaây laø söï
tích tuï ôû nhöõng nôi tieân tieán trong
moät vuøng ñòa lyù, vuøng tieân tieán
trong moät quoác gia hoaëc quoác gia
tieân tieán trong moät khu vöïc thì voán
con ngöôøi vaãn chaûy tôùi nhöõng vuøng
daãn ñaàu veà kinh teá. ÔÛ moãi phaïm vi
ñòa lyù, söï di cö laø caùch maø nhöõng
ngöôøi ñaàu tö vaøo kieán thöùc vaø kyõ
naêng nhaän ñöôïc lôïi ích töø söï ñaàu tö
cuûa hoï.
Moät hieåu bieát quan troïng trong
caùc nghieân cöùu veà söï tích tuï - ñoù laø
voán con ngöôøi seõ thu lôïi ích cao
hôn töø nôi maø noù doài daøo - ñaõ bò boû
qua trong caùc nghieân cöùu veà di cö
lao ñoäng. Lo laéng vôùi naïn thaát
nghieäp ôû thaønh thò vaø söï ngheøo khoå
trong nhöõng thaønh phoá phaùt trieån
nhanh ôû phía Nam, nghieân cöùu
tröôùc ñaây veà di cö lao ñoäng ñaõ taùn
thaønh vieäc haïn cheá di cö.29 Chính
phuû thöôøng haønh ñoäng theo quan
ñieåm naøy, xaây döïng nhöõng chính
saùch haïn cheá di cö, nhöng laïi chaúng
maáy taùc duïng: caùc doøng di cö töø
noâng thoân ra thaønh thò, vaø töø
nhöõng tænh tuït haäu ñeán nhöõng tænh
daãn ñaàu vaãn tieáp tuïc khoâng thuyeân
giaûm. Heä luïy duy nhaát cuûa söï haïn
cheá naøy coù theå chæ laø söï taêng tröôûng
kinh teá bò boû lôõ vaø söï hoäi tuï möùc
soáng chaäm hôn giöõa caùc vuøng tieân
tieán vaø tuït haäu.
Tính chaát hieäu suaát taêng daàn
theo quy moâ vaø taùc ñoäng lan toûa
nhôø söï qui tuï - ñaëc bieät laø taùc ñoäng
lan toûa lieân quan tôùi voán con ngöôøi
- ñaõ laøm saùng toû thaønh quaû veà taêng
tröôûng vaø phuùc lôïi xaõ hoäi cuûa
nhöõng chính saùch thuùc ñaåy söï di
chuyeån lao ñoäng töø vuøng tuït haäu
ñeán nhöõng vuøng tieân tieán. YÙ nghóa
chính saùch ôû ñaây raát maïnh. Thay vì
laø moät nguy cô phaù huûy loaøi ngöôøi
ñang ñe doïa, söï di cö maïnh meõ cuûa
con ngöôøi töø nhöõng laøng queâ ñeán
caùc thaønh phoá coù theå laø moät lôïi ích
cho söï phaùt trieån kinh teá vaø söï hoäi
tuï phuùc lôïi. Ñi töø quy moâ khoâng
gian ñòa phöông ñeán quoác gia vaø
sau ñoù laø quoác teá, nhöõng lôïi ích töø
söï qui tuï cuõng töông töï nhö vaäy -
vaø nhöõng vaán ñeà maø caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch phaûi ñoái maët ngaøy
caøng taêng vaø trôû neân phöùc taïp hôn.
Noùi moät caùch ñôn giaûn, chính phuû
khoâng muoán maát daân cö vaø voán
con ngöôøi.
Hoïc thuyeát kinh teá hieän nay
thöøa nhaän raèng chính phuû khoâng
neân coá gaéng giöõ ròt laáy con ngöôøi.
Ñôn giaûn laø löïc huùt cuûa nhöõng taùc
löïc tích tuï taïi nhöõng nôi phoàn vinh
quaù lôùn khieán khoâng coù baát kyø bieän
phaùp ngaên caûn naøo coù theå duy trì
ñöôïc. Moät khía caïnh khaùc cuûa söùc
huùt cuûa söï tích tuï ñaõ ñöôïc caùc nhaø
kinh teá hoïc nghieân cöùu tæ mæ, nhöng
laïi thöôøng bò chính phuû coi thöôøng.
Hieám coù nhöõng ngöôøi daân di cö tôùi

caùc thaønh phoá, caùc vuøng hoaëc caùc
nöôùc tieân tieán laïi caét ñöùt hoaøn toaøn
vôùi queâ höông cuûa hoï. Haàu heát
nhöõng ngöôøi daân di cö thöôøng duy
trì nhöõng moái lieân heä beàn chaët vaø
tích cöïc vôùi coäng ñoàng queâ höông
cuûa hoï vaø göûi tieàn veà nhaø. Vaø
khoâng chæ thuaàn tuùy laø göûi tieàn. Hoï
göûi trôû laïi nhöõng thoâng tin vaø söï
trôï giuùp kó thuaät, vaø khi maø queâ
höông ñaõ saün saøng, hoï thöôøng
mang veà nhöõng yù töôûng, kieán thöùc,
söï mong ñôïi moät neàn quaûn trò toát,
vaø keát noái tôùi nhöõng thò tröôøng
haøng ñaàu. Chính phuû caùc nöôùc xuaát
cö naøo ñöa ra ñöôïc nhöõng chính
saùch thích hôïp thì seõ tranh thuû
ñöôïc nhöõng lôïi ích cuûa söï taêng
tröôûng nhanh hôn vaø hoäi tuï sôùm
hôn veà möùc soáng.
Hoïc thuyeát di cö hieän nay coâng
nhaän nhöõng lôïi ích cuûa söï tích tuï
Quan nieäm cuûa caùc nhaø kinh teá hoïc
veà ñoäng löïc thuùc ñaåy con ngöôøi di
chuyeån vaø yù nghóa cuûa söï di
chuyeån xuaùt phaùt töø nhöõng lyù
thuyeát taêng tröôûng vaø söï hoäi tuï.
Duø ñöôïc dieãn taû theo caùc moâ hình
kinh ñieån30 hay nhöõng moâ hình gaàn
ñaây veà “taêng tröôûng noäi sinh”,31 thì
ôû ñaâu maø con ngöôøi ñöôïc töï do di
chuyeån, hoï seõ di chuyeån ñeå san
baèng söï khaùc bieät veà möùc löông
giöõa caùc ñòa phöông. Vì nhöõng möùc
löông cao hôn ôû nôi maø hoï ñeán
phaûn aùnh vieäc thieáu soá löôïng nhaân
coâng töông ñoái so vôùi voán - hoaëc laø
quyõ voán treân moãi coâng nhaân lôùn -
söï goùp maët cuûa nhöõng di daân môùi
seõ laøm chaäm möùc tích luõy voán treân
moãi coâng nhaân vaø söï taêng tröôûng
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 249
cuûa möùc löông. Ngöôïc laïi, möùc tích
luõy voán treân moãi coâng nhaân ôû
nhöõng nôi maø nhöõng di daân rôøi ñi
seõ ñöôïc ñaåy maïnh vì khi hoï ñi,
taêng tieàn löông cho nhöõng ngöôøi
coâng nhaân ôû laïi seõ taêng. Bôûi cô cheá
naøy, thu nhaäp ôû caùc vuøng khaùc
nhau ñöôïc döï ñoaùn cuoái cuøng seõ
hoäi tuï.
Nhöõng hoïc thuyeát ñaàu tieân veà
söï di cö lao ñoäng baét nguoàn töø
pheùp phaân tích taêng tröôûng kinh teá
ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån.32
Nhöõng lyù thuyeát ñaàu tieân naøy ñaõ
phaân chia moät neàn kinh teá ñang
phaùt trieån thaønh moät khu vöïc noâng
thoân truyeàn thoáng döïa treân noâng
nghieäp vaø moät khu vöïc saûn xuaát
cheá taïo hieän ñaïi taäp trung ôû nhöõng
khu vöïc ñoâ thò. YÙ töôûng chính laø
cuøng vôùi phaùt trieån kinh teá, ñaëc
bieät vôùi vieäc cô khí hoùa noâng
nghieäp nhanh, lao ñoäng ôû noâng
thoân luoân dö thöøa. Nhöng ôû khu
vöïc saûn xuaát cheá taïo hieän ñang
phaùt trieån thì khoâng nhö theá. Vì
theá, ôû nhöõng vuøng noâng thoân, theâm
moãi ngöôøi lao ñoäng, baát keå naêng
löïc baåm sinh hoaëc kyõ naêng ñöôïc
trau doài nhö theá naøo, ñeàu chæ coù
naêng suaát caän bieân baèng khoâng,
nhöng hoï laïi tieàm aån moät naêng
suaát caän bieân döông trong khu vöïc
saûn xuaát. Ñieàu ñoù gaây ra söï cheânh
leänh tieàn löông vaø ñoäng cô cho vieäc
di cö lao ñoäng töø noâng thoân tôùi
thaønh phoá tìm kieám nhöõng coâng
vieäc trong ngaønh saûn xuaát. Noâng
nghieäp cung caáp lao ñoäng vôùi soá
löôïng khoâng giôùi haïn cho khu vöïc
saûn xuaát, vaø söï di chuyeån lao ñoäng
giöõa hai khu vöïc tieán haønh thoâng
250 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Caùc chính saùch lao ñoäng vaø xaõ hoäi kieàm cheá
HOÄP 5.4
di cö taïi Ñoâng AÂu - khoâng coù lôïi cho taêng tröôûng
Di cö noäi ñòa gia taêng taïi moät soá nöôùc
Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ vaøo ñaàu giai ñoaïn
chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá keá hoaïch
hoùa. Nhöng ñaây coù theå chæ laø hieän
töôïng ñoäc nhaát voâ nhò. Di cö taïi Coäng
ñoàng caùc quoác gia ñoäc laäp coù söï gia
taêng ñoät bieán, ñoù laø do söï trôû laïi queâ
nhaø cuûa ngöôøi daân vaø söï ra ñi cuûa
coâng nhaân ra khoûi nhöõng khu vöïc hoï
ñaõ bò ñieàu ñoäng tôùi trong thôøi kyø keá
hoaïch hoùa taäp trung. Hôn moät trieäu
ngöôøi ñaõ di chuyeån töø Xibeâri, Baéc Nga
vaø vuøng Vieãn Ñoâng tôùi caùc vuøng trung
taâm hôn cuûa Lieân bang Nga, chieám
khoaûng 12% daân soá cuûa caùc vuøng naøy.
Caùc di chuyeån naøy ñaõ thöïc hieän
ñöôïc nhieäm vuï cuûa mình. Söï di cö ñaõ
chaäm laïi, baát chaáp söï khaùc bieät trong
thu nhaäp vaø chaát löôïng cuoäc soáng. Di
daân noäi ñòa taïi Coäng hoøa Seùc, Ba Lan
vaø Coäng hoøa Xloâvaùc chieám chöa ñeán
0,5% daân soá lao ñoäng, ít hôn raát
nhieàu con soá 1,5% taïi Ñöùc vaø gaàn
2,5% taïi Phaùp, Haø Lan vaø Anh.
Daân cö trong ñoä tuoåi lao ñoäng taïi
caùc khu vöïc kinh teá ñình treä taïi chaâu
AÂu haàu nhö khoâng di chuyeån, bôûi trôï
caáp thaát nghieäp vaø hoã trôï xaõ hoäi treân
dieän roäng ñaõ laøm giaûm aùp löïc di cö töø
caùc vuøng chaäm phaùt trieån. Trong cheá
ñoä baûo hieåm thaát nghieäp cuûa Ba Lan,
coâng nhaân laønh ngheà ñöôïc höôûng lôïi
ích haøo phoùng trong moät thôøi gian keùo
daøi töø 6 thaùng taïi caùc khu vöïc coù tyû leä
thaát nghieäp thaáp tôùi 18 thaùng taïi caùc
khu vöïc coù tyû leä thaát nghieäp cao. Theâm
vaøo ñoù, ngöôøi lao ñoäng chöa coù vieäc
laøm gaàn tôùi tuoåi veà höu nhaän ñöôïc caùc
lôïi ích tröôùc khi nghæ höu gaén vôùi löông
höu cuûa hoï. Caùc hoä gia ñình thu nhaäp
qua quaù trình di cö noâng thoân -
thaønh thò. Söï di cö naøy tieáp tuïc cho
ñeán khi “thaát nghieäp traù hình” cuûa
thaáp cuõng ñöôïc pheùp nhaän trôï giuùp xaõ
hoäi taïm thôøi coù baûo ñaûm. Caùc chính
saùch nhaø ôû coù theå caûn trôû söï di cö.
Trong thôøi kyø chuyeån ñoåi, nhaø ôû
thöôøng ñöôïc chuyeån giao cho ngöôøi
söû duïng khoâng maát tieàn hoaëc soá tieàn
phaûi traû laø khoâng ñaùng keå. Vì vaäy, chi
phí ñeå tieáp tuïc sinh soáng taïi nôi ôû cuõ laø
khaù thaáp. Ñoàng thôøi, cheá ñoä khoáng
cheá tieàn thueâ nhaø ñaõ caûn trôû vieäc xaây
döïng môùi, taêng cao chi phí nhaø ôû taïi
caùc khu vöïc môû roäng veà kinh teá. Chi
phí nhaø ôû cao taïi caùc khu vöïc kinh teá
thònh vöôïng coù theå laøm giaûm bôùt thu
nhaäp maø ngöôøi lao ñoäng hy voïng coù
ñöôïc töø vieäc di cö.
Möùc löông toái thieåu ñöôïc thoáng
nhaát treân toaøn quoác khoâng ñöôïc ñieàu
chænh theo chi phí sinh hoaït, thoûa öôùc
lao ñoäng taäp theå, vaø luaät baûo veä vieäc
laøm cuõng laøm giaûm söï di cö. Taïi caùc
khu vöïc khaùc maø neàn kinh teá phi
chính thöùc chieám öu theá, caùc quy
ñònh ñieàu tieát thò tröôøng lao ñoäng ít
raøng buoäc hôn. Nhöng taïi caùc neàn
kinh teá keá hoaïch hoùa tröôùc ñaây taïi
Trung vaø Ñoâng AÂu, möùc löông toái
thieåu vaø caùc quy ñònh baûo veä vieäc laøm
coù yù nghóa quan troïng. ÔÛ Ba Lan, nôi
coù möùc löông toái thieåu töông ñoái cao,
heä thoáng tieàn löông quoác gia döôøng
nhö nhaèm haïn cheá söï di cö cuûa ngöôøi
lao ñoäng töø caùc khu vöïc kinh teá chaäm
phaùt trieån. ÔÛ nhöõng nôi khaùc trong
khu vöïc, nôi möùc löông toái thieåu ñöôïc
quy ñònh töông ñoái thaáp, döôøng nhö
khoâng mang laïi taùc ñoäng töông töï tôùi
di chuyeån lao ñoäng noäi ñòa.
Nguoàn: Dillinger 2007, Paci vaø caùc taùc giaû
khaùc.
lao ñoäng noâng thoân ñöôïc thu huùt
vaøo caùc ngaønh saûn xuaát cheá taïo ôû
thaønh thò.
Söï di chuyeån töø noâng thoân tôùi
thaønh thò ñöôïc xem laø raát ñaùng mô
öôùc khi dieãn ra cuøng vôùi taêng
tröôûng kinh teá. Trong lyù thuyeát maø
ngaøy nay ñöôïc goïi nhoùm caùc moâ
hình di cö cuûa Todaro,33 nhöõng di
daân tieàm naêng seõ quyeát ñònh coù di
chuyeån hay khoâng baèng caùch so
saùnh giöõa doøng thu nhaäp kyø voïng
trong töông lai maø hoï coù theå kieám
ñöôïc ôû thaønh phoá vôùi ôû queâ nhaø,
sau khi ñaõ tính ñeán chi phí di
chuyeån thöïc teá vaø chi phí tìm kieám
vieäc laøm.34 Ñieàu then choát trong moâ
hình Torado tröôùc ñaây laø toác ñoä
taêng tröôûng kinh teá - vaø nhôø vieäc
môû roäng möùc ñoä taïo vieäc laøm trong
lónh vöïc coâng nghieäp hieän ñaïi. -
ñöôïc giaû ñònh laø khoâng ñoåi vaø laø
yeáu toá ñoäc laäp cuûa moâ hình. Moâ
hình coå ñieån naøy - vôùi toác ñoä taêng
tröôûng kinh teá do caùc yeáu toá ngoaïi
sinh quyeát ñònh vaø möùc ñoä taïo vieäc
laøm khoâng ñoåi ôû ngaønh coâng
nghieäp - ñaõ giaûi thích cho söï gia
taêng thaát nghieäp thaønh thò ôû nhöõng
thaønh phoá nhö Nairoâbi. Nhöng noù
cuõng ñaõ taïo ra caùi maø ñöôïc bieát
ñeán nhö laø Nghòch lyù Todaro: moïi
chính saùch caûi thieän neàn kinh teá
thaønh thò coù theå daãn ñeán tình traïng
thaát nghieäp thaønh thò nhieàu hôn bôûi
vì nhöõng caûi thieän naøy thaäm chí seõ
khuyeán khích nhieàu hôn nöõa söï di
cö töø noâng thoân.
Ít coù moâ hình kinh teá coù taùc
ñoäng nhieàu ñeán caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt
trieån nhö nhöõng hoïc thuyeát veà di

chuyeån lao ñoäng tröôùc ñaây. Trong
caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ñaëc bieät
laø ôû Nam AÙ vaø vuøng chaâu Phi Haï
Xahara, Nghòch lyù Torado ñaët neàn
moùng cho vieäc khoâng neân khuyeán
khích, thaäm chí laø kieân quyeát ngaên
caûn söï di chuyeån lao ñoäng.35 Moâ
hình Torado cho raèng ngaên caám söï
di chuyeån noäi ñòa vöôït quaù hôn
nhöõng gì caàn thieát ñeå ñaûm baûo toaøn
duïng vieäc laøm trong ngaønh coâng
nghieäp coù theå laøm taêng phuùc lôïi
quoác gia, vì saûn löôïng trong caû
noâng nghieäp vaø coâng nghieäp coù theå
ñöôïc duy trì ôû möùc toái öu.
Tuy nhieân, vaøo cuoái nhöõng naêm
1970 vaø ñaàu nhöõng naêm 1980, caùc
nhaø kinh teá hoïc ñaõ baét ñaàu ñaët caâu
hoûi veà moâ hình coå ñieån, chæ ra
nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa hoïc thuyeát
Torado, ñaõ khoâng naém baét ñöôïc
baûn chaát naêng ñoäng cuûa söï di
chuyeån lao ñoäng. Noù ñaõ giaûm thieåu
nhöõng khaùc bieät veà söï maïo hieåm coù
theå mang laïi cho nhöõng di daân tieàm
naêng. Lyù thuyeát naøy cuõng khoâng
tính ñeán nhöõng söï khaùc bieät trong
trình ñoä hoïc vaán vaø caùch thöùc maø
nhöõng khaùc bieät naøy taùc ñoäng ñeán
vieäc tìm kieám vieäc laøm. Noù ñaõ boû
qua ñoäng cô chính ñaùng vaø nhöõng
ñaëc tính cuûa hoä gia ñình, maø nhöõng
tính chaát naøy coù theå taùc ñoäng ñeán
söï löïa choïn cuûa gia ñình veà ai laø
ngöôøi seõ di cö. Vaø noù ñaõ khoâng chuù
yù tôùi khaû naêng di cö nhaèm tìm vieäc
trong khu vöïc phi chính thöùc thaønh
thò vaø löïc huùt maø chuùng coù theå gaây
ra maø khoâng phuï thuoäc vaøo ngaønh
saûn xuaát hieän ñaïi.36
Ñoàng thôøi, moät soá nhaø kinh teá
hoïc vaøo giöõa nhöõng naêm 1980 baét
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 251
ñaàu coù quan ñieåm khaùc veà taêng
tröôûng kinh teá, phaàn lôùn baèng caùch
ñònh daïng laïi caùch maø caùc moâ hình
taêng tröôûng coå ñieån ñaõ quan nieäm
ñoái vôùi tieán boä kyõ thuaät. Voán con
ngöôøi vaø yù töôûng raát khaùc vôùi
nhöõng yeáu toá saûn xuaát khaùc -
chuùng bieåu loä tính chaát hieäu suaát
taêng daàn theo quy moâ.37 Vaø vì söï
hình thaønh yù töôûng vaø voán con
ngöôøi thöïc chaát laø nhöõng hoaït
ñoäng xaõ hoäi - qui tuï con ngöôøi theo
caùch maø khoâng coù quaù trình tích luõy
voán vaät chaát naøo so saùnh ñöôïc -
nhöõng moâ hình naøy coù theå lyù giaûi
vì sao thaønh phoá raát quan troïng.
Chuùng cuõng coù theå lyù giaûi vì sao
voán con ngöôøi vaø voán taøi chính
khoâng di chuyeån töø nhöõng nôi voán
raát doài daøo - nhöõng nöôùc giaøu,
nhöõng vuøng daãn ñaàu trong moät
nöôùc vaø nhöõng thaønh phoá - tôùi nôi
maø chuùng coù veû khan hieám - nhöõng
nöôùc ngheøo, vuøng tuït haäu vaø
nhöõng vuøng noâng thoân.38
Neáu coù nhöõng taùc ñoäng ngoaïi
öùng töø vieäc quy tuï voán con ngöôøi
thì caùc thaønh phoá coù theå nhaûy voït
vaø duy trì taêng tröôûng kinh teá. Maëc
duø caùc chuyeân gia ñoâ thò giöõ quan
ñieåm naøy raát laâu,39 noù vaãn coøn khaù
môùi laï ñoái vôùi caùc nhaø kinh teá hoïc.
Nhöõng nhaø nghieân cöùu kinh teá hoïc
ñoâ thò ñaõ haêng haùi tieáp tuïc tìm caùch
lyù thuyeát hoùa nhöõng taùc ñoäng
ngoaïi öùng tích cöïc töø söï lan toûa cuûa
voán con ngöôøi. Nghieân cöùu lyù
thuyeát vaø thöïc nghieäm ñaõ coá gaéng
löôïng hoùa nhöõng ñieàu ñaõ xaûy ra
vôùi naêng suaát, tieàn löông, vaø giaù
ñaát khi toång tröõ löôïng voán con
ngöôøi ôû thaønh phoá gia taêng.40 Ñaõ
252 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 5.5Töø Lewis tôùi Lucas: Quan ñieåm kinh teá
veà di cö ñaõ thay ñoåi
Hieåu bieát saâu saéc cuûa nhöõng chuyeân gia
kinh teá coù aûnh höôûng maïnh nhaát ñeán
caùch nhöõng nhaø hoaïch ñònh chính saùch
ñeàu coi di cö coù cuøng nguoàn goác, ñoù laø töø
lyù thuyeát veà taêng tröôûng kinh teá. Söï tieán
trieån trong tö duy kinh teá veà di cö - vaø ñaëc
bieät laø veà nhöõng thaønh quaû taêng tröôûng
maø söï qui tuï lao ñoäng vaø taøi naêng vaøo
nhöõng thaønh phoá - ñaõ goùp phaàn môû roäng
coâng trình nghieân cöùu cuûa hai nhaø kinh teá
ñöôïc giaûi thöôûng Nobel, W.Arthur Lewis
vaø Robert E.Lucas, Jr.
Lewis ñaõ ñaët neàn moùng cho vieäc
nghieân cöùu di cö lao ñoäng vôùi moâ hình
taêng tröôûng kinh teá hai khu vöïc ôû nhöõng
nöôùc ñang phaùt trieån. Nhöng caùc lyù
thuyeát gia nghieân cöùu veà taêng tröôûng
kinh teá keå töø thôøi Lewis ñaõ choïn moät
höôùng ñi khaùc vôùi nhöõng ngöôøi söû duïng
nhöõng hieåu bieát saâu saéc cuûa oâng ñeå chæ
taäp trung vaøo di cö lao ñoäng.
Nhöõng moâ hình di cö coå ñieån ñöôïc
Lewis khôûi nguoàn ñaõ giaû ñònh veà moät toác
ñoä taêng tröôûng kinh teá baát bieán vaø do
caùc yeáu toá ngoaïi sinh quyeát ñònh. Ñoái laäp
hoaøn toaøn vôùi quan ñieåm naøy, nhöõng
nhaø lyù luaän veà taêng tröôûng môùi - khôûi
nguoàn bôûi luaän ñieåm cuûa Lucas cho
raèng coù taùc ñoäng ngoaïi öùng tích cöïc töø
söï qui tuï voán con ngöôøi - ñaõ noäi hoaù
taêng tröôûng trong caùc moâ hình cho pheùp
coù hieäu suaát taêng daàn theo quy moâ.
Nhöõng hoïc thuyeát coå ñieån cho raèng, cöù
theâm moät ngöôøi daân di cö laø seõ haï thaáp
cô hoäi vieäc laøm, goùp phaàn vaøo thaát
nghieäp thaønh thò, vaø laøm gia taêng chi phí
taéc ngheõn. Nhöõng nhaø lyù luaän veà söï
taêng tröôûng môùi vaø sau naøy laø nhöõng
ngöôøi uûng hoä tính kinh teá ñoâ thò nhôø tích
tuï ñaõ coù theå hình dung raèng trong moãi
ngöôøi daân di cö aáy laø moät nguoàn boå
sung cho voán con ngöôøi ñeå taïo ra ñoäng
löïc tích tuï cho taêng tröôûng.
Vaøo naêm 2002, Lucas ñaõ laáp ñaày
khoaûng troáng cuûa nhöõng thaønh phaàn ña
daïng naøy trong nghieân cöùu veà phaùt
trieån, baèng moät nghieân cöùu coù tính chaát
lyù thuyeát veà söï di cö noâng thoân - thaønh
thò trong caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp - vaø
a
trung bình. OÂng thöøa nhaän söï dòch
chuyeån lao ñoäng töø khu vöïc truyeàn
thoáng, söû duïng coâng ngheä döïa vaøo ñaát
ñai, tôùi khu vöïc hieän ñaïi söû duïng nhieàu
voán con ngöôøi, vôùi moät tieàm naêng voâ
taän cho söï taêng tröôûng kinh teá. ÔÛ hoïc
thuyeát Lucas, thaønh phoá laø nôi maø
ngöôøi nhaäp cö môùi coù theå tích luõy ñöôïc
nhöõng kyõ naêng maø coâng ngheä saûn xuaát
hieän ñaïi ñoøi hoûi. Trong phaàn keát luaän
cuûa hoïc thuyeát ñeà caäp tôùi söùc haáp daãn
cuûa nhöõng thaønh phoá do lôïi ích töø söï
tích tuï mang ñeán, oâng vieát:
Ngay caû trong söï phaùt trieån nhanh
choùng cuûa nhöõng neàn kinh teá thuoäc ñòa
tröôùc ñaây, vieäc chuyeån töø neàn kinh teá
90% noâng nghieäp tôùi 90% thaønh thò laø
moät vaán ñeà cuûa nhieàu thaäp kyû. Do moïi
ngöôøi coù löïa choïn laø neân di chuyeån sôùm,
coøn hôn laø di chuyeån muoän, coù ñieàu gì
ñoù phaûi xaûy ra khi thôøi gian troâi ñi laøm
cho thaønh phoá ngaøy caøng trôû thaønh ñieåm
b
ñeán toát hôn cho ngöôøi di cö.”
Hieåu bieát saâu saéc môùi töø nhöõng lyù
thuyeát ñaõ thöøa nhaän taùc ñoäng lan toaû töø
vieäc quy tuï voán con ngöôøi laø, trong khi
hieäu suaát theo quy moâ trong noâng
nghieäp laø baát bieán, thì hieäu suaát theo
quy moâ trong saûn xuaát coâng nghieäp vaø
dòch vuï laïi khoâng ngöøng gia taêng. YÙ
nghóa chính saùch khi chaáp nhaän caùch
nhìn nhaän naøy hoaëc caùch nhìn nhaän
khaùc coù söï khaùc bieät saâu saéc. Moät nhaø
hoaïch ñònh chính saùch bò thuyeát phuïc
bôûi caùch nhìn coå ñieån seõ haïn cheá söï di
chuyeån lao ñoäng, ñaëc bieät laø doøng di
daân töø nhöõng laøng queâ tôùi nhöõng thò
traán vaø thaønh phoá. Ngöôïc laïi, moät nhaø
hoaïch ñònh chính saùch thöøa nhaän
nhöõng lôïi ích ngoaïi öùng cuûa voán con
ngöôøi seõ laøm ngöôïc laïi, taïo ñieàu kieän
cho di cö vaø söï qui tuï, ñaëc bieät cuûa lao
ñoäng laønh ngheà.
Nguoàn: Nhoùm Soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt
trieån Theá giôùi 2009.
a. Lucas Jr. 2004.
b. Lucas Jr. 2004.
xuaát hieän ngaøy caøng nhieàu baèng
chöùng cho thaáy hieäu suaát xaõ hoäi
cuûa vieäc tích luõy tri thöùc taïi nhöõng
vuøng ñòa lyù nhaát ñònh, haäu thuaãn
cho nhöõng luaän cöù uûng hoä taäp
trung cao ñoä caùc hoaït ñoäng kinh teá,
neáu khoâng phaûi laø söï quy tuï lao
ñoäng noùi rieâng.41
Nhöõng luaän cöù naøy ñaõ khoâng töï
lan sang caùc nghieân cöùu chính
thoáng veà di cö lao ñoäng cho ñeán
khi chuyeån giao giöõa hai theá kyû.
Ñieàu naøy neân ñöôïc xem nhö laø moät
söï ngaïc nhieân nhoû: nhöõng giaû ñònh
cô baûn cho moâ hình di cö coå ñieån
xung ñoät vôùi nhöõng keát luaän cuûa
caùc lyù thuyeát gia veà taêng tröôûng
môùi vaø vôùi nhöõng ai ñang chuù
troïng vaøo tính kinh teá nhôø tích tuï
(xem Hoäp 5.5).
Di cö, taêng tröôûng, vaø phuùc lôïi xaõ
hoäi: Phaân hoaù hay hoäi tuï?
Trong moät theá giôùi vôùi hieäu suaát
taêng daàn theo quy moâ, lieäu di cö töï
nguyeän, coù choïn loïc seõ daãn tôùi söï
phaân hoaù hay hoäi tuï kinh teá? Raát
nhieàu nghieân cöùu thöïc nghieäm töø
caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt
trieån ñaõ cho thaáy caùc nhaø nghieân
cöùu ngaøy caøng thoáng nhaát vôùi nhau
raèng caùc chính phuû khoâng neân xem
söï di chuyeån noäi ñòa töï nguyeän cuûa
daân cö laø moät moái ñe doïa. Thöïc teá
laø, di cö noäi ñòa ñang mang laïi cho
caùc xaõ hoäi cô hoäi ñeå taêng tröôûng
kinh teá vaø hoäi tuï phuùc lôïi xaõ hoäi.
Traùi vôùi söï thoáng nhaát roõ reät veà
di cö trong noäi boä caùc nöôùc, lôïi ích
vaø chi phí cuûa di cö quoác teá vaãn
coøn laø chuû ñeà gaây tranh caõi. Öu theá
hôn haún cuûa ñòa ñieåm khi quyeát

ñònh lôïi ích maø moät caù nhaân ñaàu tö
vaøo voán con ngöôøi ñöôïc quan saùt
roõ neùt nhaát qua söï khaùc bieät maø
moät haønh ñoäng vöôït bieân ñôn giaûn
coù theå taïo ra ñeå kieám thu nhaäp.
Moät ngöôøi ñaøn oâng Boâlivia tröôûng
thaønh vôùi chín naêm hoïc taäp taïi
Boâlivia seõ nhaän ñöôïc xaáp xæ 460
ñoâla moät thaùng, tính theo söùc mua
töông ñöông vôùi ñoàng ñoâla Myõ.
Nhöng moät ngöôøi coù cuøng trình ñoä,
taøi naêng vaø nghò löïc seõ thu ñöôïc
gaáp khoaûng 2,7 laàn nhö theá neáu
anh ta laøm vieäc taïi Myõ. Moät ngöôøi
Nigieâria ñöôïc ñaøo taïo töông töï taïi
Nigieâria coù theå kieám ñöôïc nhieàu
gaáp 8 laàn neáu laøm vieäc taïi Myõ thay
vì taïi quoác gia cuûa mình. “Öu theá
veà ñòa ñieåm” naøy khaù phoå bieán ôû
taát caû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.42
Maëc duø caùc lôïi ích daønh cho moät caù
nhaân di cö töø moät nöôùc ngheøo tôùi
moät nöôùc giaøu laø roõ raøng, nhöng
lieäu doøng di cö lao ñoäng laønh ngheà
ra khoûi caùc nöôùc ñang phaùt trieån
ñang ngaøy moät gia taêng seõ hoã trôï
hay caûn trôû trieån voïng taêng tröôûng
vaø hoäi tuï cuûa caùc nöôùc naøy? Caâu
traû lôøi coøn ñang gaây tranh caõi.
Nhöng ñieàu khoâng ai tranh caõi
laø löôïng kieàu hoái chuyeån veà töø
nöôùc ngoaøi ñang taêng maïnh, vaø
hieän taïi ñaõ vöôït taát caû caùc doøng
voán khaùc tôùi caùc nöôùc ngheøo vaø thu
nhaäp trung bình. Vaøo naêm 2007,
löôïng kieàu hoái chuyeån veà nhieàu
nöôùc ñang phaùt trieån laàn ñaàu tieân
ñaõ vöôït qua löôïng voán ñaàu tö nöôùc
ngoaøi tröïc tieáp vaø giaùn tieáp.43 Vaø
ñaây chæ laø soá löôïng kieàu hoái maø caùc
chính phuû vaø nhaø nghieân cöùu coù
theå theo doõi - chæ chieám moät phaàn
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 253
nhoû löôïng kieàu hoái thöïc teá ñöôïc
göûi qua caùc keânh chính thöùc vaø
khoâng chính thöùc. Vieäc cho pheùp
löôïng lao ñoäng laønh ngheà vaø lao
ñoäng phoå thoâng ñöôïc di chuyeån töï
do hôn qua bieân giôùi quoác gia coù
theå giuùp ñôõ ñaéc löïc cho vieäc giaûm
ñoùi ngheøo taïi caùc nöôùc ñang phaùt
trieån hôn baát kyø moät chính saùch
hay nguoàn vieän trôï naøo khaùc.44
Di cö lao ñoäng thuùc ñaåy taêng
tröôûng. Trong phaïm vi quoác gia, caùc
baèng chöùng thöïc nghieäm thu thaäp
ñöôïc ñaõ chæ ra raèng, di cö lao ñoäng
laøm taêng trieån voïng thu nhaäp cuûa
ngöôøi di cö. Noù cuõng cho thaáy, di
cö lao ñoäng ñoùng goùp cho taêng
tröôûng toång theå baèng caùch caûi thieän
söï phaân chia lao ñoäng vaø ñònh
höôùng cho söï taäp trung hoaù. Vaø
baèng caùch quy tuï taøi naêng vaø tay
ngheà, di cö quyeát ñònh taùc ñoäng lan
toaû cuûa söï tích tuï. Taïi nöôùc Anh,
cheânh leäch möùc löông daøi haïn (nhôø
di cö) öôùc tính ñoái vôùi nam giôùi laø
khoaûng 14%, vaø nöõ giôùi laø 11%.45
Ngöôøi ta cuõng tính ñöôïc cheânh leäch
möùc löông (nhôø di cö) naèm trong
khoaûng töø 7 tôùi 11% ñoái vôùi nhöõng
di daân noäi ñòa taïi Myõ.46 Nhöõng lôïi
ích mang laïi cho caù nhaân nhöõng di
daân naøy ñöôïc chuyeån thaønh lôïi ích
cho neàn kinh teá xeùt treân phaïm vi
roäng hôn. Taïi nhieàu nöôùc, möùc di
chuyeån lao ñoäng noäi ñòa cao ñaõ gaén
lieàn vôùi caùc giai ñoaïn taêng tröôûng
kinh teá lieân tuïc, nhö taïi Myõ töø naêm
1900 tôùi naêm 2000,47 Braxin töø naêm
1950 tôùi naêm 1975,48 Nhaät Baûn töø
naêm 1950 tôùi naêm 1975,49 Haøn Quoác
töø naêm 1970 tôùi naêm 1995,50 vaø
Trung Quoác töø naêm 1980 tôùi naêm
254 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
2005. Trong moät soá nöôùc ñang phaùt
trieån coù caùc chæ soá so saùnh veà di cö
noäi ñòa ñöôïc löïa choïn ra töø caùc
cuoäc khaûo saùt hoä gia ñình, ngöôøi ta
ñaõ tìm thaáy moái töông quan ñoàng
bieán giöõa di chuyeån lao ñoäng noäi
ñòa vaø taêng tröôûng kinh teá (xem
Hình 5.7).
Nghieân cöùu taïi Baênglañeùt, Trung
Quoác, Philíppin vaø Vieät Nam cho
thaáy di cö noäi ñòa ñaõ giuùp ñònh
höôùng taêng tröôûng.51 Taïi Braxin, di
cö noäi ñòa ñaõ taêng naêng suaát baèng
caùch cho pheùp caùc nhaø saûn xuaát thu
lôïi ích töø söï tích tuï.52 Ngöôïc laïi, taïi
Trung Quoác, caùc haïn cheá ñoái vôùi söï
di chuyeån lao ñoäng ñaõ ngaên caûn
taêng tröôûng baèng caùch kieàm cheá
quy moâ cuûa caùc thaønh phoá. Bôûi caùc
thaønh phoá Trung Quoác ñöôïc duy
Hình 5.7. Di chuyeån lao ñoäng noäi ñòa vaø taêng tröôûng kinh teá song haønh
vôùi nhau
Phaàn traêm di daân trong daân soá
30
25
20
15
10
5 trong söï vaän ñoäng 1: Vöôït qua khoaûng
0
–15 –10 –5 0 5
Taêng tröôûng GDP bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa naêm tröôùc naêm khaûo saùt
Nguoàn: Öôùc tính cuûa Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, coù söû duïng caùc
cuoäc khaûo saùt hoä gia ñình ñöôïc löïa choïn.
a. Caùc ñieåm ñaùnh daáu phaûn aùnh dieän tích cuûa töøng nöôùc.
b. Ñieåm ñaùnh daáu ôû goùc traùi phía treân laø Veâneâdueâla naêm 2004.
trì moät caùch giaû taïo ôû qui moâ nhoû
hôn möùc coù theå coù, Trung Quoác ñaõ
phaûi chòu nhöõng thieät haïi veà phuùc
lôïi do boû lôõ nhöõng toác ñoä taêng
tröôûng cao hôn.53 Vaø taïi AÁn Ñoä, caùc
haïn cheá tröôùc ñaây ñoái vôùi di
chuyeån lao ñoäng coù theå ñaõ giöõ quy
moâ caùc thaønh phoá taïi AÁn Ñoä nhoû
moät caùch phi hieäu quaû, vaø phaûi traû
giaù laø söï taêng tröôûng bò boû lôõ (xem
Hoäp 5.6).54 Di cö noäi ñòa roõ raøng laø
thieát thöïc veà maët kinh teá. Taïi 24
treân toång soá 35 nöôùc coù caùc chæ soá
khaûo saùt töông thích, di daân trong
tuoåi lao ñoäng coù cô hoäi ngang baèng
hoaëc thaäm chí ñöôïc öu tieân löïa
choïn tuyeån duïng hôn laø daân baûn
ñòa. (xem Hình 5.8).
Taïi caùc nöôùc phaùt trieån ngaøy nay,
caùc vuøng daãn ñaàu vaø tuït haäu ñang
hoäi tuï. Cuõng nhö vôùi thu nhaäp vaø
möùc soáng giöõa caùc vuøng daãn ñaàu
vaø tuït haäu cuûa moät nöôùc, baèng
chöùng lòch söû veà taùc ñoäng cuûa söï di
chuyeån lao ñoäng noäi ñòa trong theá
kyû 19 ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån
ngaøy nay ñaõ haäu thuaãn cho thuyeát
hoäi tuï.
Vaøo ñaàu theá kyû 19, ña soá daân
phi baûn xöù taïi Myõ soáng taïi vuøng
ven bieån phía ñoâng. Vaøo cuoái theá
kyû, hôn 2 trieäu daëm vuoâng ñaõ ñöôïc
coäng theâm vaøo dieän tích laõnh thoå
goác cuûa nöôùc naøy (xem “Ñòa lyù
caùch ôû Baéc Myõ”). Caùc theå cheá maïnh
10
chieám vai troø then choát trong vieäc
toå chöùc saép xeáp cho moät vuøng ñaát
lôùn nhö vaäy. Hieán phaùp Myõ cuøng
vôùi Phaùp leänh Taây Baéc (1787) ñaõ
ñöa ra moät khung phaùp lyù cho vieäc
chuyeån ñaát hoang thaønh caùc bang.
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 255

Caùc raøo caûn tieàm aån ñoái vôùi söï di chuyeån: Quyeàn ñöôïc höôûng lôïi theo ñòa
HOÄP 5.6
baøn vaø söï phaân hoùa taïi AÁn Ñoä

Caùc raøo caûn chính saùch ñoái vôùi di
chuyeån noäi ñòa taïi AÁn Ñoä laø do bò boû soùt,
chöù khoâng phaûi do chuû yù , minh hoïa
theâm cho nhöõng trôû ngaïi ngaàm ñoái vôùi
vieäc di cö taïi nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån.
Caùc chính saùch hieän taïi khoâng cho pheùp
coäng ñoàng ñöôïc thuï höôûng trieät ñeå lôïi ích
cuûa di cö lao ñoäng. Chi phí vaø ruûi ro cuûa
di cö coù theå ñöôïc giaûm ñaùng keå neáu aùp
duïng linh hoaït hôn vieäc cho caùc hoä gia
ñình söû duïng dòch vuï coâng vaø quyeàn
höôûng lôïi xaõ hoäi, vaø trong vieäc trieån khai
caùc hoã trôï coù muïc tieâu cho daân cö löu
Doøng di cö noäi ñòa AÁn Ñoä tôùi vuøng thònh vöôïng Delhi vaø Maharashtra
MAHARASHTRA HIMACHAL
PRADESH
PUNJAB
ñoäng. Thaùi ñoä tieâu cöïc cuûa chính phuû vaø
vieäc khoâng ñeå yù tôùi caùc lôïi ích cuûa cô
ñoäng cuûa daân soá ñaõ khieán di cö khoâng
ñöôïc nhìn nhaän ñuùng möùc nhö moät ñoäng
löïc cuûa phaùt trieån kinh teá.
Caùc baèng chöùng gaàn ñaây chæ ra raèng,
söï cô ñoäng cuûa daân soá taïi AÁn Ñoä - voán
ñaõ oån ñònh trong nhöõng naêm 1970 vaø
1980 - ñang taêng leân. Toång ñieàu tra daân
soá taïi AÁn Ñoä naêm 1961 ñaõ phaân loaïi
33% daân soá laø di daân noäi ñòa - ngöôøi
ñang soáng vaø laøm vieäc ngoaøi nôi hoï ñaõ
sinh ra. Tyû leä di daân taïi caùc thaønh phoá
DELHI HIMACHAL
PRADESH
UTTARANCHAL PUNJAB
(khoaûng 40% daân soá) lôùn hôn caùc vuøng
noâng thoân (khoaûng 30%). Nhöng töø laâu
doøng di daân lôùn nhaát - trong phaïm vi tænh,
lieân tænh vaø lieân bang - laø töø vuøng noâng
thoân tuït haäu tôùi vuøng noâng thoân tieân tieán.
Keå töø nhöõng naêm 1960, doøng di cö töø
noâng thoân tôùi noâng thoân ñaõ taêng gaáp hôn
hai laàn löôïng di cö töø noâng thoân ra thaønh
thò, laø doøng di cö cao thöù hai,. Di cö noâng
thoân - noâng thoân chieám xaáp xæ 62% toång
taát caû caùc di chuyeån trong naêm 1999-
2000. Ngöôøi lao ñoäng töø caùc bang ngheøo
nhö Biha, OÂrixa, Ragiaùtxtan vaø Utta
Prañeùt thoâng thöôøng ñi tôùi caùc bang coù
cuoäc caùch maïng xanh phaùt trieån nhö
Gugiarat, Maharastôra vaø Pungiaùp ñeå
laøm vieäc taïi caùc noâng traïi.
Taïi AÁn Ñoä, caû khoaûng caùch vaø söï
UTTARANCHAL

UTTARANCHAL
HARYANA
HARYAN
HARYANA
A

chia caét ñaõ haïn cheá tính cô ñoäng cuûa lao

HARYANA
HA
HARYAN
RYANA
A SIKKIM DELHI SIKKIM
131,895
DELHI

RAJASTHAN UTTAR
UT TAR
PRADESH
RAJASTHAN UTTAR
UT TAR
PRADESH ñoäng. Tyû leä di chuyeån cao nhaát ñöôïc ghi
nhaän trong phaïm vi moät quaän. Doøng di
MEGHALAYA
BIHAR BIHAR

daân qua caùc bang raát nhoû gioït. Keå töø

JHARKHAND JHARKHAND
GUJARA
GUJAR AT
GUJARAT WEST MADHYA PRADES
MADHYA PRADESHH WEST
MADHYA PRADESH
MADHYA PRADESH BENGAL
BENGAL BENGAL
BENGAL
GUJAR
GUJARAAT
GUJARAT

naêm 2001, di daân daøi haïn hay thöôøng truù

H
H

AR
AR

ISG
ISG

TT
TT

ORISSA ORISSA
(xem baûn ñoà trong hoäp) ñaõ chuøng xuoáng.
HA
HA

CH
CH

MAHARASHTRA MAHARASHTRA

Tæ troïng cuûa di daân caû ñôøi (thöôøng truù)

12,505,916

ANDHRA
PRADESH
ANDHRA
PRADESH
giöõa caùc bang - chieám khoaûng 4% - thaáp
GOA KARN
KARNATAK
ATAKA
KARNATAKAA GOA KARN
KARNATAK
ATAKA
KARNATAKAA hôn raát nhieàu so vôùi toång daân soá di cö.
PUNJAB HIMACHAL
PRADESH
UTTAR PRADESH HIMACHAL
PRADESH Haàu heát caùc di daân thöôøng truù naøy soáng
PUNJAB UTTARANCHAL PUNJAB
taïi caùc thaønh phoá. Ngoaøi khoaûng caùch veà
1,712,627
UTTARANCHAL

HA
HARYAN
RYANA
HARYANAA SIKKIM HARYANA
HARYAN
HARYANAA SIKKIM

DELHI DELHI ñòa lyù, söï khaùc bieät saâu saéc veà vaên hoùa
UT TAR
UTTAR
vaø ngoân ngöõ coù theå khoâng khuyeán khích
RAJASTHAN UTTAR
UT TAR RAJASTHAN PRADESH
PRADESH
MEGHALAYA MEGHALAYA
vieäc ngöôøi daân rôøi boû xa khoûi queâ höông.
8,969,367 BIHAR
BIHAR

JHARKHAND JHARKHAND

GUJAR
GUJARAAT
GUJARAT
MADHYA PRADESH
MADHYA PRADESH WEST
BENGAL
BENGAL
GUJARA
GUJAR AT
GUJARAT
MADHYA
MADHYA PRADESH
PRADESH
WEST
BENGAL
BENGAL Maëc duø caùc boä döõ lieäu chính thöùc
H

cho thaáy söï chaäm laïi cuûa di cö noâng thoân

AR

AR
ISG

ISG
TT

TT

ORISSA ORISSA
HA

HA

- thaønh thò thöôøng truù, caùc nghieân cöùu

CH

CH

MAHARASHTRA MAHARASHTRA

nhoû cho thaáy di cö theo chu kyø ñang noåi

ANDHRA

leân nhö moät hình thöùc di cö chuû yeáu cuûa

PRADESH ANDHRA
PRADESH

GOA KARNATAKA GOA KARNATAKA

ngöôøi ngheøo. Di daân ngaén haïn öôùc tính
Soá ngöôøi di cö trong noäi boä bang Toång soá daân di cö khoaûng 12,6 trieäu ngöôøi, nhöng caùc
12,505,916

1.000.000 100.000
50.000 nghieân cöùu nhoû gaàn ñaây ñöa ra con soá
500.000
naøy laø 30 trieäu vaø vaãn coøn ñang taêng leân.
Nguoàn: Nhoùm Taùc giaû soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, döïa treân döõ lieäu cuûa Cuïc Khoâng phaûi luùc naøo caùc nhaø hoaïch
ñieàu tra daân soá AÁn ñoä. ñònh chính saùch cuõng nhaän thöùc ñöôïc lôïi
256 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Caùc raøo caûn tieàm aån ñoái vôùi söï di chuyeån: Quyeàn ñöôïc höôûng lôïi theo ñòa
HOÄP 5.6
baøn vaø söï phaân hoùa taïi AÁn Ñoä (tieáp)

ích kinh teá cuûa di cö. Hai hình thöùc chính
saùch ñaõ ñöôïc aùp duïng nhaèm caûn trôû di
cö taïi AÁn Ñoä. Ñoái saùch ñaàu tieân laø taïo
theâm vieäc laøm ôû noâng thoân, nhaèm muïc
ñích ngaên caûn xu höôùng ly höông. Chính
saùch naøy nguï yù raèng noâng nghieäp yeáu
keùm ñaõ daãn tôùi ly höông vaø caùc cô hoäi
vieäc laøm ñöôïc caûi thieän taïi caùc vuøng
noâng thoân tuït haäu coù theå laøm giaûm hoaëc
ñaûo chieàu xu höôùng di cö. Caùc bieän phaùp
naøy bao goàm Chöông trình quoác gia veà
Baûo ñaûm vieäc laøm noâng thoân môùi ban
haønh gaàn ñaây, vôùi cam keát traû löông 100
ngaøy coâng cho moät ngöôøi tröôûng thaønh
taïi baát keå hoä gia ñình noâng thoân naøo töï
nguyeän tham gia caùc coâng vieäc khoâng
caàn tay ngheà, voâ soá caùc chöông trình
phaùt trieån nguoàn nöôùc vôùi muïc tieâu laø caûi
thieän naêng suaát noâng nghieäp, vaø chöông
trình phaùt trieån caùc thò traán nhoû vaø vöøa.
Ñoái saùch thöù hai khaù ngaám ngaàm.
Bôûi quan nieäm veà caùc taùc ñoäng tieâu cöïc
(cuûa di cö), chính quyeàn ñòa phöông tieáp
tuïc toû thaùi ñoä khoâng thaân thieän ñoái vôùi di
daân, trong khi ngöôøi söû duïng lao ñoäng
vaãn thöôøng xuyeân khoâng toân troïng phaùp
luaät ñeå baûo veä quyeàn vaø nhu caàu cuûa hoï.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc chính saùch
phuùc lôïi xaõ hoäi vaø dòch vuï xaõ hoäi ñöôïc
thieát keá cho daân cö baûn ñòa. Ñieàu naøy
ñöôïc minh chöùng toát nhaát thoâng qua
quyeàn ñöôïc höôûng lôïi theo ñòa baøn ñoái
vôùi caùc dòch vuï xaõ hoäi, trôï caáp nhaø ôû,
khaåu phaàn löông thöïc vaø caùc tieän nghi
coâng coäng khaùc ñaëc bieät quan troïng ñoái
vôùi ngöôøi lao ñoäng ngheøo.

Söï cô ñoäng cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát
ñöôïc taêng cöôøng baèng moät ñieàu
khoaûn thöông maïi trong Hieán
phaùp, kieân quyeát caám chính quyeàn
caùc bang khoâng ñöôïc kieàm cheá giao
thöông qua bieân giôùi caùc bang.
Chính quyeàn bang vaø ñòa phöông
cung caáp dòch vuï coâng coäng vaø cô
sôû haï taàng nhaèm thu huùt daân ñònh
cö. Vaøo nhöõng naêm 1820, möùc
löông thöïc teá cuûa moät lao ñoäng
“thoâng thöôøng” (chöa coù tay ngheà)
phi noâng nghieäp ôû mieàn Trung Taây
ñaõ cao hôn khoaûng 33% mieàn Ñoâng
Baéc. Giöõa nhöõng naêm 1820 vaø 1860,
tæ leä cuûa vuøng Trung Taây trong löïc
löôïng lao ñoäng phoå thoâng mieàn baéc
ñaõ taêng töø 23 leân 45%. Khi tæ leä
trong löïc löôïng lao ñoäng cuûa mieàn
Trung Taây taêng leân, lôïi theá veà
löông ñaõ giaûm xuoáng xaáp xæ 17%
vaøo nhöõng naêm 1850, vaø 10% trong
boán thaäp kyû sau Noäi chieán. Döõ lieäu
bang veà möùc löông trong noâng
nghieäp ñaõ cho thaáy söï thu heïp daøi
haïn trong khaùc bieät veà tieàn löông
theo ñòa lyù do di cö noäi ñòa mang
laïi, moät tieán trình thaäm chí ñaõ baét
ñaàu töø tröôùc khi Noäi chieán xaûy ra.55
Taïi Phaùp, söï cheânh leäch tieàn
löông giöõa caùc vuøng trung taâm Pari
vaø vuøng noâng thoân, voán raát lôùn vaøo
giöõa theá kyû 19, ñaõ giaûm daàn khi lao
ñoäng traøn vaøo caùc thaønh phoá. Noùi
chung, söï khaùc bieät veà löông giöõa
caùc khu haønh chính Phaùp ñaõ thu heïp
ñaùng keå trong nöûa sau cuûa theá kyû
19. Qua caùc thaønh phoá cuûa Canaña,
söï khaùc bieät veà tieàn löông seõ môû
roäng chính xaùc nhö ñaõ döï ñoaùn,
neáu di daân Canaña coi caû nöôùc nhö
laø moät thò tröôøng lao ñoäng duy
nhaát.56 Vaø doïc nöôùc Anh, söï cheânh
leäch veà tieàn löông khoâng giaûm
nhieàu trong quaù trình coâng nghieäp
hoùa. Ñieàu naøy khoâng phaûi vì löïc
löôïng lao ñoäng khoâng cô ñoäng, maø
laø vì lòch söû ñaõ chæ ra raèng lao ñoäng
ngöôøi Anh di chuyeån töï do töø caùc
vuøng löông thaáp tôùi caùc vuøng
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 257

löông cao. Ñuùng hôn laø do caùc taùc Hình 5.8. Di daân coù xu höôùng ñöôïc tuyeån duïng nhieàu hôn daân baûn ñòa
löïc duy trì söï phaùt trieån coâng
Tæ leä coù vieäc laøm
nghieäp lieân tuïc taïi nhieàu vuøng cuûa 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nöôùc Anh beàn bæ ñeán möùc di cö noäi Malauy
ñòa taïi baát cöù thôøi ñieåm naøo cuõng Boâxnhia-Heùcdôgoâvina
Adeùcbaigian
khoâng ñuû ñeå khaùc bieät veà löông
Moâritania
giaûm xuoáng.57 AÙcmeânia
Trong suoát theá kyû 20, di chuyeån Maroác

lao ñoäng tieáp tuïc laø moät phaàn Taùtgikixtan

Haiti
khoâng theå thieáu nhaèm taäp trung Maicroâneâxia
hoaù vaø hoäi tuï ôû nhöõng nöôùc roäng Bungari
lôùn veà ñòa lyù vaø giaøu coù veà kinh teá Cadaécxtan
Croâaùtchia
cuûa Baéc Myõ. Taïi Myõ, di chuyeån lao Moâng Coå
ñoäng lôùn hôn nhieàu so vôùi chaâu Anbani
AÂu, phaân phoái lao ñoäng töø caùc Veâneâdueâla

bang löông thaáp tôùi caùc bang löông Goateâmala

Coäng hoaø Ñoâminích
cao, hoäi tuï möùc thu nhaäp bình quaân OÂnñuraùt
ñaàu ngöôøi cuûa caùc bang trong haàu Nicaragoa

heát theá kyû 20.58 Vôùi caùc ngoaïi leä Xieâra Leâoân
Rumani
ñaùng chuù yù cuûa mieàn Baéc nöôùc Myõ Coâloâmbia
(xem Hoäp 5.7), söï hoäi tuï vuøng AÙchentina
trong möùc löông dieãn ra truøng EÂcuaño

khôùp vôùi luoàng thoâng tin vaø caùc theå

Braxin
Boâlivia
cheá thò tröôøng lao ñoäng qua caùc Paragoay
vuøng.59 Töông töï, taïi Canaña, di Coâxta Rica

chuyeån lao ñoäng tieáp tuïc thu heïp Moâdaêmbích

Mañagaùtxca
söï khaùc bieät veà thu nhaäp bình quaân CHDC Coânggoâ
ñaàu ngöôøi giöõa caùc tænh cuûa Vieät Nam
Canaña töø naêm 1910 tôùi naêm 1921. Coäng hoaø Kieácghigi
Caêmpuchia
Vaø khi di cö noäi ñòa giaûm xuoáng chæ
Ruanña
coøn nhoû gioït trong nhöõng naêm 1921 0 5 10 15 20 25 30 35 40
tôùi naêm 1960, söï hoäi tuï trong thu Tæ leä thaát nghieäp

nhaäp cuõng chaäm laïi.60 Ngöôøi baûn ñòa coù vieäc laøm Baûn ñòa thaát nghieäp

Söï cheânh leäch trong thu nhaäp vaø Di daân coù vieäc laøm Di daân thaát nghieäp

phuùc lôïi giöõa caùc vuøng taïi 15 nöôùc
Taây AÂu ñaõ cao hôn, caùc vuøng naøy
coù söï di chuyeån lao ñoäng thaáp hôn
raát nhieàu so vôùi Baéc Myõ xuyeân suoát
theá kyû 20. Söï thay ñoåi veà möùc vieäc
laøm giöõa caùc ñòa phöông trong
nöôùc Myõ thaáp hôn raát nhieàu so vôùi
caùc vuøng kinh teá trong nöôùc cuûa
Nguoàn: Nhoùm haït nhaân Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 tính toaùn, coù söû duïng caùc cuoäc
khaûo saùt hoä gia ñình.
Lieân minh chaâu AÂu. Taïi caùc vuøng
cuûa Lieân minh chaâu AÂu nôi coù nhieàu
vieäc laøm nhaát, tyû leä coù vieäc laøm cao
hôn nôi thaáp nhaát ñeán 60%. Taïi Myõ,
söï cheânh leäch naøy chæ laø 22%.61 Tính
258 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 5.7Vì sao mieàn Nam nöôùc Myõ maát quaù nhieàu
thôøi gian ñeå ñuoåi kòp caùc vuøng khaùc?Söï chia caét
Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñaët ra caâu hoûi
töø laâu laø vì sao möùc löông vaø thu
nhaäp cuûa mieàn Nam Hoa Kyø quaù
khaùc bieät so vôùi phaàn coøn laïi cuûa ñaát
nöôùc trong thôøi gian quaù laâu. Maëc duø
möùc löông vaø thu nhaäp taïi mieàn Nam
ñaõ baét kòp, ñaëc bieät laø keå töø cuoäc Ñaïi
Suy Thoaùi, tieán trình coù veû ñaëc bieät
chaäm tröôùc nhöõng naêm 1940 (xem
“Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng 1: Vöôït qua
Khoaûng Caùch ôû Baéc Myõ”.
Tröôùc khi coù Chính saùch kinh teá
xaõ hoäi môùi, thò tröôøng lao ñoäng mieàn
Nam hoaøn toaøn bieät laäp, taùch khoûi
phaàn coøn laïi cuûa ñaát nöôùc, vôùi söï
cheânh leäch tieàn löông raát lôùn. Luùc ñoù,
coù raát ít vieäc di cö ra khoûi caùc bang
mieàn Nam, thaäm chí ôû caû nhöõng
ngöôøi Myõ goác Phi coù möùc löông thaáp
nhaát, chòu söï phaân bieät ñoái xöû xaõ hoäi
vaø bò töôùc quyeàn coâng daân chính trò
nhieàu nhaát. Tröôùc nhöõng naêm 1920,
nhu caàu lao ñoäng phoå thoâng taïi caùc
vuøng coâng nghieäp hoùa mieàn Baéc ñaõ
ñöôïc ñaùp öùng bôûi coâng nhaân di cö töø
chaâu AÂu. Ngöôøi söû duïng lao ñoäng taïi
caùc nhaø maùy mieàn Baéc toû ra öu tieân
söû duïng ngöôøi nhaäp cö tay ngheà thaáp
töø chaâu AÂu so vôùi ngöôøi da ñen, vaø söï
doài daøo cuûa di daân chaâu AÂu ñaõ giuùp
ñaùp öùng hoaøn toaøn söï öu tieân naøy.
Ñieàu naøy ñaõ thay ñoåi cuøng vôùi söï haïn
cheá di chuyeån qua bieân giôùi, ñöôïc
thaét chaët vaøo nhöõng naêm 1930.
Cho ñeán Chieán tranh theá giôùi laàn
thöù hai, moät soá ít doøng thoâng tin vaø
lao ñoäng giöõa mieàn Nam vaø mieàn Baéc
ñaõ ñöôïc hình thaønh. Vôùi söï phuï thuoäc
ngaøy caøng nhieàu cuûa haønh lang di cö,
ñaõ caûn trôû söï di chuyeån cuûa lao ñoäng
phoå thoâng thuoäc moïi chuûng toäc ra
khoûi caùc bang mieàn Nam. Coâng nhaân
mieàn Nam di cö ñaõ tìm thaáy cô hoäi
cho mình khi di chuyeån veà höôùng taây
cuûa mieàn Nam.
Thaäm chí khi doøng di daân töø mieàn
Nam tôùi mieàn Baéc baét ñaàu taêng, söï
cheânh leäch tieàn löông vaø thu nhaäp
vaãn duy trì. Caùc hoïc giaû giaûi thích
raèng cuoäc Ñaïi Di cö cuûa ngöôøi da
maøu noâng thoân mieàn Nam tôùi caùc
thaønh phoá mieàn Baéc bao goàm nhöõng
phaân nhoùm daân cö khaùc nhau veà
trình ñoä hoïc vaán. Sau Chieán tranh theá
giôùi laàn thöù hai, di cö coù choïn loïc cuûa
ngöôøi Myõ goác Phi ñaõ bình oån, vôùi söï
di cö trôû laïi gaén lieàn vôùi söï taêng
tröôûng kinh teá cuûa mieàn Nam.
Vôùi söï thieát laäp töøng böôùc moät
haønh lang thoâng tin vaø di cö giöõa
mieàn Baéc vaø mieàn Nam, vieäc xoùa boû
phaân bieät chuûng toäc veà maët phaùp lyù
keùo theo sau phong traøo ñoøi quyeàn
daân chuû vaø söï caûi thieän giaùo duïc ñoái
vôùi sinh vieân Myõ goác Phi, caùc tröôøng
môû cöûa ñoùn nhaän moïi chuûng toäc, tieàn
löông vaø thu nhaäp taïi caùc bang mieàn
Nam töøng böôùc hoäi tuï vôùi caùc bang
mieàn Baéc. Quaû thöïc, töø nhöõng naêm
1970, di cö lao ñoäng giöõa mieàn Baéc
vaø mieàn Nam vaø caùc vuøng khaùc cuûa
nöôùc Myõ ñaõ luoân laø caùi van an toaøn
trong suoát quaù trình suy thoaùi. Taùc
ñoäng khaùc bieät cuûa söï suy thoaùi kinh
teá qua caùc vuøng cuûa Myõ ñaõ thuùc ñaåy
doøng di cö lôùn cuûa ngöôøi lao ñoäng töø
caùc bang coù giao thöông vôùi caùc
bang khaùc giaøu coù hôn. Vaøo ñaàu
nhöõng naêm 1990, ñaõ coù moät löôïng
khaù lôùn lao ñoäng di cö töø vuøng ñoâng
baéc tôùi caùc bang mieàn Nam.
Nguoàn: Rosenbloom vaø Sundstrom 2003,
Margo 2004, vaø Vigdor 2006.
bình ñaúng hôn trong keát cuïc veà
vieäc laøm taïi Myõ laø heä quaû tröïc tieáp
cuûa tính cô ñoäng cuûa lao ñoäng cao
hôn vaø moät thò tröôøng lao ñoäng
quoác gia hoäi nhaäp chaët cheõ hôn.62
Hoäi tuï, sau khi phaân hoùa, taïi caùc
nöôùc ñang phaùt trieån. Caùc nghieân
cöùu thöïc nghieäm gaàn ñaây chæ ra taùc
ñoäng tích cöïc cuûa di cö thuaàn ñoái
vôùi söï hoäi tuï thu nhaäp taïi Nhaät
Baûn.63 Caùc ñaùnh giaù khaùc töø AÁn Ñoä,
Lieân Bang Nga vaø Anh cuõng cho
keát quaû nhö vaäy.64 Caùc nghieân cöùu
naøy coù theå ñaùnh giaù thaáp taùc ñoäng
ñaày ñuû cuûa di cö ñoái vôùi söï hoäi tuï
möùc soáng vì chuùng khoâng tính ñeán
söï khaùc bieät veà tay ngheà cuûa doøng
di daân vaøo vaø ra khoûi khu vöïc, vaø
bôûi chuùng ñaõ boû qua taùc ñoäng tieâu
cöïc giaùn tieáp cuûa söï cöùng nhaéc
trong thò tröôøng lao ñoäng vaø nhaø ôû.
Caùc phaân tích phaân bieät giöõa doøng
di daân laønh ngheà vaø phoå thoâng,
cuõng nhö giöõa caùc möùc voán con
ngöôøi taïi caùc ñieåm ñi vaø ñieåm ñeán
cuûa di daân, ñaõ chæ ra moät taùc ñoäng
lôùn cuûa di chuyeån lao ñoäng ñoái vôùi
söï hoäi tuï.
Nhieàu baèng chöùng thöïc nghieäm
veà taùc ñoäng cuûa di cö noäi ñòa töø caùc
nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø trung
bình cho thaáy chuùng nhaát quaùn vôùi
söï hoäi tuï kyø voïng, sau moät giai
ñoaïn phaân hoùa ban ñaàu. Khi Nhaät
Baûn taêng tröôûng, baát bình ñaúng thu
nhaäp theo vuøng ñi theo ñöôøng cong
hình chuoâng, ban ñaàu taêng leân vaøo
giai ñoaïn 1955-61, nhöng sau ñoù
giaûm nhanh trong giai ñoaïn 1961-75.
Nghieân cöùu cho raèng söï hoäi tuï naøy
laø do di cö lao ñoäng.65 Taïi Trung
Quoác, sau caûi caùch kinh teá vaøo naêm

1978, söï cheânh leäch veà thu nhaäp
giöõa caùc vuøng ngoaïi oâ ban ñaàu
ñöôïc môû roäng sau caûi caùch kinh teá
töø 1978-96, nhöng roài laïi giaûm
xuoáng vôùi söï hoäi nhaäp lôùn hôn vaø
di cö lao ñoäng noäi ñòa maïnh hôn.66
Taïi AÁn Ñoä, vaø Inñoâneâxia, di
chuyeån lao ñoäng noäi ñòa cao hôn
gaén lieàn vôùi söï baát bình ñaúng veà
thu nhaäp thaáp hôn67 vaø di cö ñaõ
laøm taêng söï bình ñaúng taïi Meâhicoâ.
Nhöng taïi Chileâ, tyû leä di cö noäi ñòa
thaáp hôn döï kieán coù theå laø nguyeân
do cho söï baát bình ñaúng veà thu
nhaäp cao.68 Vaø taïi Braxin, nôi caû baát
bình ñaúng xaõ hoäi vaø di cö theo
khoâng gian cuûa lao ñoäng ñeàu cao,
nghieân cöùu chæ ra raèng, söï baát bình
ñaúng thaäm chí seõ cao hôn nöõa neáu
khoâng coù di cö noäi ñòa.69
Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây nhaát veà
di cö noäi ñòa vaø söï hoäi tuï qua caùc
khu vöïc trong moät nöôùc ñaõ chæ taäp
trung vaøo moät phaàn nhoû cuûa di cö:
söï ñieàu chænh thò tröôøng lao ñoäng
vaø caùc thay ñoåi trong cheânh leäch
tieàn löông giöõa caùc vuøng. Taùc ñoäng
cuûa kieàu hoái ñaõ bò boû qua. Trong
khi ñoù, taïi vuøng chaâu Phi Haï
Xahara, soá kieàu hoái ñöôïc chuyeån veà
chieám ñeán 15% thu nhaäp cuûa vuøng
noâng thoân. Taïi Uganña, di chuyeån
lao ñoäng coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi
chi tieâu cuûa hoä gia ñình. Caùc hoä gia
ñình töông ñöông coù möùc chi tieâu
bình quaân ñaàu ngöôøi cao hôn raát
nhieàu neáu hoï di cö trong phaïm vi
quaän/huyeän cuûa mình hoaëc tôùi moät
quaän/huyeän khaùc, hôn laø neáu hoï
soáng taïi queâ nhaø. Thu nhaäp cuûa
ngöôøi Uganña di cö töø vuøng tuït
haäu tôùi vuøng tieân tieán cao hôn töø 10
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 259
tôùi 60% ñoái vôùi ngöôøi khoâng di cö
taïi vuøng xuaát hoaëc nhaäp cö.70 Taïi
Tandania, ôû vuøng Kageâra töø naêm
1991 tôùi naêm 2004, di cö noäi ñòa ñaõ
laøm tieâu duøng taêng theâm 36%.71
Söï chuyeån tieàn töø di cö noäi ñòa
cuõng coù taùc ñoäng tích cöïc taïi caùc
khu vöïc ñang phaùt trieån khaùc. Taïi
Baênglañeùt, di daân taïm thôøi tôùi Ñaéc-
ca göûi tôùi 60% thu nhaäp cuûa mình
cho gia ñình ôû queâ nhaø, chieám phaàn
lôùn ngaân saùch gia ñình cuûa caùc hoä
coù ngöôøi di cö. Taïi moät vaøi nöôùc
chaâu Myõ Latinh, thu nhaäp ñöôïc göûi
veà khoâng chæ laøm taêng tieâu duøng
cuûa hoä gia ñình nhaän ñöôïc, maø coøn
giaûm khaû naêng rôi vaøo ñoùi ngheøo
trong coäng ñoàng72 vaø taêng ñaàu tö
vaøo giaùo duïc.73 Vaø taïi Ñoâng AÙ,
khoaûn tieàn nhaän ñöôïc töø caùc gia
ñình di cö ñaõ laøm taêng ñaàu tö vaøo
giaùo duïc vaø caùc doanh nghieäp gia
ñình söû duïng nhieàu voán taïi Philip-
pin.74 Taïi Trung Quoác, Boä Noâng
nghieäp hy voïng khoaûn tieàn chuyeån
veà cuûa ngöôøi lao ñoäng di cö seõ sôùm
cao hôn thu nhaäp töø noâng nghieäp
cuûa caùc hoä gia ñình noâng thoân.
Ñoái vôùi caùc coäng ñoàng bò tuït
haäu, di cö noäi ñòa ñoùng vai troø then
choát ñeå thoaùt ngheøo vaø ñieàu hoøa
tieâu duøng hoä gia ñình sau khi xaûy
ra nhöõng cuù soác baát thöôøng. Quaû
thöïc, Baùo caùo Phaùt Trieån Theá Giôùi
2008 Noâng nghieäp cho Phaùt trieån ñaõ
xaùc ñònh di cö noäi ñòa laø “con
ñöôøng thoaùt ngheøo” quan troïng ñoái
vôùi caùc hoä gia ñình noâng thoân
khoâng theå tieáp tuïc duy trì cuoäc
soáng chæ döïa vaøo noâng nghieäp.75
Thaäm chí trong ñieàu kieän vieäc haäu
thuaãn cho söï ñònh cö töø laøng maïc
260 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

ra thaønh phoá coù theå khaù toán keùm, thôøi hôn caû nhöõng chöông trình trôï
thì ngay trong caùc phöông tieän maø giuùp xaõ hoäi ñöôïc thieát keá toát nhaát.76
chæ nhöõng hoä gia ñình khaám khaù coù Thaønh vieân cuûa caùc hoä gia ñình
ñöôïc, di cö taïm thôøi vaø theo muøa noâng thoân taïi Baênglañeùt di cö tôùi
vuï vaãn coù theå ngay laäp töùc giaûm caùc thaønh phoá ñeå nhaèm ña daïng
nheï caùc cuù soác baát lôïi cho tieâu hoùa thu nhaäp cuûa hoä khi thu hoaïch
duøng taïi caùc vuøng noâng thoân kòp töø noâng nghieäp thaáp hôn mong ñôïi.
Di cö noäi ñòa taïi Trung Quoác taêng
tieâu duøng cuûa caùc hoä gia ñình taïi
Baûng 5.4. Haàu heát di daân di chuyeån vì lyù do kinh teá, nhöng nhieàu ngöôøi bò ñaåy ñi khoûi
queâ höông bôûi dòch vuï ngheøo naøn coäng ñoàng coù nhöõng ngöôøi di cö,
Phaàn traêm soá ngöôøi di cö noäi ñòa baùo caùo lyù do di cö vaø möùc taêng caøng ñaùng keå ñoái vôùi
Vì caùc ñieàu kieän caùc hoä ngheøo hôn. Vieäc xuaát cö cuûa
Ñeå tìm kieám vieäc
laøm hay ñoaøn tuï
giaùo duïc, y teá
vaø cuoäc soáng Vì caùc lyù do xaõ hoäi,
ngöôøi lao ñoäng Trung Quoác cho
gia ñình toát ñeïp hôn chính trò khaùc pheùp nhöõng ngöôøi ôû laïi noâng thoân
Malauy 95 1 4 coù nhieàu vieäc laøm hôn. Lôïi ích cuûa
Maroác 91 2 7 di cö noäi ñòa coøn laø taêng möùc cuûa
Rumani 87 10 3 caûi trong nhaø vaø haøng hoùa tieâu
EÂcuaño 86 12 2 duøng laâu beàn cuõng nhö saûn phaåm
Nicaragoa 84 5 11
noâng nghieäp.77 Thöïc teá laø, hieän
Anbani 82 11 7
töôïng xaùc ñònh ngöôøi di chuyeån coù
Moâdaêmbíc 81 4 15
choïn loïc coù veû nhö coù taùc duïng veà
Vieät Nam 80 7 13
caû hai maët. Nhöõng ngöôøi coù hoïc
AÙcmeânia 78 1 21
vaán cao hôn choïn di cö tôùi caùc
Taùtgikixtan 78 10 12
thaønh phoá taïi Trung Quoác, vaø
Cadaécxtan 77 14 9
nhöõng ngöôøi troàng troït toát hôn thì
Boâlivia 77 17 6
Coäng hoaø Ñoâminica 76 21 3
ôû laïi.78
Campuchia 75 2 24
Huùt hay ñaåy? Lôïi ích phaùt trieån
Paragoay 74 24 2 cuûa di cö coù theå nhaän thaáy khi daân
Goateâmala 72 24 4 cö di chuyeån töï nguyeän. Moät soá
Bungari 71 28 0 löôïng daân cö lôùn - ñaëc bieät laø taïi
CHDc Coânggoâ 69 6 25 caùc nöôùc ngheøo - bò buoäc phaûi di
Coäng hoøa Kieácghigi 69 28 3 chuyeån bôûi ñieàu kieän soáng thieáu
Manñagaxca 62 28 11 thoán vaø caùc cuoäc xung ñoät. Daân cö
Boâxnia vaø
55
bò “ñaåy” khoûi queâ höông khi noâng
Heùcxeâgoâvina 1 43
nghieäp suy giaûm, bôûi söùc eùp cuûa
Ruanña 54 5 41
taêng tröôûng daân soá, vaø khi caùc thay
Adeùcbagian 44 5 52
ñoåi moâi tröôøng daãn tôùi vieäc tieáp
Moângcoå 41 28 30
tuïc troàng troït taïi moät soá vuøng nhaát
Xieâraleâoân 23 3 74
ñònh khoâng coøn thöïc hieän ñöôïc. Veà
Moâritani 23 74 4
phöông dieän lòch söû, haïn haùn ñaõ coù
Nguoàn: Öôùc tính cuûa Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån Theá giôùi 2009, coù söû duïng döõ lieäu khaûo saùt hoä gia
ñình. taùc ñoäng ñoät ngoät vaø keùo daøi ñoái
Chuù thích: “Tình hình chính trò xaõ hoäi” ñeà caäp tôùi caùc tình hình vaø söï kieän khaùc nhau, phuï thuoäc vaøo nöôùc
vaø naêm ñöôïc neâu, daãn tôùi söï di chuyeån noäi boä khoâng töï nguyeän. vôùi söï phaân boá daân cö, ñaëc bieät laø

taïi vuøng chaâu Phi Haï Xahara79 vaø
Nam AÙ.80
Moät “löïc ñaåy” quan troïng khaùc
daãn tôùi di cö noäi ñòa - khaù phuõ
phaøng, nhöng khoâng keùm phaàn
quan troïng - laø thieáu caùc dòch vuï
coâng caàn thieát (xem Baûng 5.4 vaø
Hoäp 5.8). Taïi nhieàu nöôùc ñang phaùt
trieån, tröôøng hoïc, traïm y teá, beänh
vieän, vaø caùc tieän ích coâng coäng vaø
tö nhaân ñöôïc ñaët taïi caùc vuøng coù
nhieàu hoaït ñoäng kinh teá. Vôùi söï taäp
trung hoùa caùc hoaït ñoäng kinh teá,
dòch vuï coâng coù theå bò bieán maát
khoûi caùc thò traán vaø laøng maïc nhoû.81
Moät vaøi nghieân cöùu chæ ra raèng, söï
di cö tôùi caùc trung taâm kinh teá lôùn
cuûa daân cö laø nhaèm nhaän ñöôïc dòch
vuï giaùo duïc vaø chaêm soùc söùc khoûe
toát hôn.82 Söï di chuyeån naøy, duø laø
töï nguyeän, nhöng coù veû seõ chæ taêng
chi phí taéc ngheõn taïi caùc thaønh phoá
hôn laø taêng lôïi ích nhôø söï tích tuï.
Chaûy maùu - hay thu huùt - chaát
xaùm quoác teá? Ngöôøi ta cuõng quan
ngaïi veà soá löôïng lao ñoäng laønh
ngheà rôøi khoûi vuøng chaâu Phi Haï
Xahara vaø Caribeâ. Vì chieám moät tyû
leä cao trong toång soá ngöôøi coù hoïc
vaán, soá löôïng ngöôøi di cö laønh
ngheà troâng coù veû cao. Duø vaäy, xeùt
veà toång theå, haàu heát di daân laønh
ngheà tôùi caùc nöôùc thu nhaäp cao ñeàu
ñeán töø caùc nöôùc coù thu nhaäp trung
bình lôùn nhö Braxin hay AÁn Ñoä.
Trieån voïng di cö taïi caùc quoác gia
naøy thuùc ñaåy quaù trình tích luõy voán
con ngöôøi maïnh hôn, khoâng chæ
laøm taêng soá löôïng di daân laønh ngheà
maø caû kyõ naêng cuûa löïc löôïng lao
ñoäng toaøn caàu noùi chung.83 “Chaûy
maùu chaát xaùm” coù veû xaûy ra khi tyû
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 261
leä lao ñoäng laønh ngheà töø moät quoác
gia di cö chieám töø 5 tôùi 10%. Lo
ngaïi caøng taêng leân khi trieån voïng
phaùt trieån cuûa moät soá nöôùc chaâu
Phi Haï Xahara, Trung Myõ vaø
Caribeâ thaät u aùm, nôi maø möùc di cö
cuûa lao ñoäng laønh ngheà cao hôn raát
nhieàu. Vaøo naêm 2000, tyû leä di cö
laønh ngheà töø chaâu Phi Haï Xahara laø
13,1%, töø Trung Myõ laø 16,9 % vaø töø
Caribeâ laø 42,8%.84
Caùc lyù leõ pheâ phaùn trong caùc
cuoäc tranh luaän veà “chaûy maùu - hay
thu huùt - chaát xaùm” cho raèng, cuoäc
tranh luaän naøy ñaõ boû qua hình thaùi
thöïc teá cuûa di cö quoác teá. Lao ñoäng
laønh ngheà khoâng “chaûy ñi maát” maø
laø “luaân chuyeån” giöõa caùc quoác gia
trong neàn kinh teá theá giôùi. Lôïi ích
cuûa vieäc thu huùt vaø giöõ chaân lao
ñoäng laønh ngheà khoâng nhaát thieát
ñöôïc phaân phoái theo kieåu “keû
ñöôïc, ngöôøi maát” giöõa caùc quoác
gia. Ngoaøi nhöõng khoaûn kieàu hoái
quoác teá lôùn, nhieàu di daân laønh ngheà
laøm vieäc vaát vaû ñeå trôû laïi queâ nhaø
cuøng trieån voïng töôi saùng hôn laø
trôû thaønh nhöõng doanh nhaân, ñöôïc
trang bò voán, kyõ naêng vaø caùc yù
töôûng môùi. Moät vaøi nhaø laõnh ñaïo
chính trò, hoïc giaû hay doanh nhaân
taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån khôûi
nghieäp laø nhöõng di daân (xem Hoäp
5.9). Nghieân cöùu lieân quoác gia veà
yeáu toá quyeát ñònh taêng tröôûng kinh
teá ñaõ khoâng tìm thaáy baèng chöùng
veà taùc ñoäng tieâu cöïc do söï di cö
cuûa lao ñoäng laønh ngheà gaây ra.84
Caùc chính saùch thieát thöïc ñeå
quaûn lyù di cö
Khoâng phaûi taát caû moïi ngöôøi ñeàu
262 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 5.8Di cö tôùi caùc vuøng coù maät ñoä kinh teá cao: nhöõng quyeát ñònh hôïp lyù hay
nhöõng ñieåm saùng?

20% ngöôøi ngheøo sinh ra taïi Ñoâng Baéc ñöôïc vieäc laøm sau khi di chuyeån, söùc haáp ñaây töø döõ lieäu boán thaäp kyû toång ñieàu tra
Braxin - vuøng tuït haäu cuûa ñaát nöôùc - hieän daãn naøy coù veû phi lyù. Moät soá nhaø hoaïch daân soá cuûa Braxin ñaõ chæ ra moät ñieàu
soáng taïi caùc vuøng giaøu coù phía Ñoâng ñònh chính saùch taïi caùc nöôùc ñang phaùt khaùc bieät. Ngöôøi daân ôû tuoåi lao ñoäng di cö
Nam. Moät söï thay ñoåi nhaân khaåu lôùn xaûy trieån tin raèng, ngöôøi di cö thaø chòu thieät thoøi khoâng chæ ñeå tìm kieám coâng vieäc toát hôn
ra töø caùc laøng maïc tôùi caùc thò traán vaø baèng caùch laøm caùc vaán ñeà veà cuoäc soáng maø coøn ñeå coù theå nhaän ñöôïc caùc dòch vuï
thaønh phoá vaøo nhöõng naêm 1970, vaø töø cuûa mình xaáu ñi coøn hôn laø boå sung cho coâng thieát yeáu nhö nöôùc saïch, ñieän, vaø
caùc thò traán tôùi caùc thaønh phoá vaøo nhöõng neàn kinh teá cuûa nhöõng vuøng laân caän môùi. chaêm soùc y teá. Keát quaû töø nhöõng moâ hình
naêm 1990. Nieàm tin naøy ñaõ daãn tôùi söï ngaên chaën phaân tích haønh vi di cö chæ taäp trung vaøo
Caùc nhaø kinh teá hoïc töø laâu ñaõ cho baèng vieäc taïo ra caùc chính saùch khoâng caùc mong muoán cuûa di daân ñeå tìm kieám
raèng, caùc quyeát ñònh di cö ñöôïc khích leä khuyeán khích tôùi caùc quy ñònh haø khaéc ñeå coâng vieäc toát hôn coù theå quaù thaønh kieán,
bôûi khaû naêng nhaän ñöôïc möùc löông cao haïn cheá söï di chuyeån cuûa daân cö. bôûi nhöõng nôi coù dòch vuï coâng toát hôn
hôn. Nhöng vì nhieàu di daân khoâng theå tìm Caùc baèng chöùng thöïc nghieäm gaàn cuõng coù nhieàu cô hoäi vieäc laøm hôn. Caùc
coâng ty thích ñöôïc ñaët taïi nôi maø ngöôøi
Ngöôøi daân Bra-xin di chuyeån tôùi nhöõng vuøng phía Ñoâng Nam thònh vöôïng lao ñoäng muoán ñöôïc soáng. Vì ñaõ boû qua
taàm quan troïng cuûa dòch vuï coâng, moät soá
Ngöôøi di cö noäi ñòa trong ñoä tuoåi 25-35, döïa vaøo soá lieäu sinh ñeû trong toång ñieàu
öôùc löôïng kinh teá löôïng coù theå ñaõ cöôøng
tra daân soá 1991 vaø 2001 ñieäu quaù möùc söï töï nguyeän di chuyeån
cuûa di daân do khaùc bieät veà tieàn löông.
Ñeå xaùc ñònh taàm quan troïng cuûa caùc
dòch vuï coâng, moät boä döõ lieäu phong phuù
BRAXIN veà dòch vuï coâng ôû caáp vuøng ñoâ thò ñaõ
ñöôïc thu thaäp, keát hôïp vôùi caùc ghi nhaän
caù nhaân töø cuoäc toång ñieàu tra daân soá cuûa
Braxin ñeå ñaùnh giaù taàm quan troïng töông
ñoái cuûa söï khaùc bieät veà tieàn löông vaø dòch
NORTH
vuï coâng trong quyeát ñònh di chuyeån cuûa di
daân. Khoâng ngoaøi söï döï ñoaùn, khaùc bieät
762 (1991)
788 (2000) veà tieàn löông laø nhaân toá chính taùc ñoäng tôùi
NORTHEAST löïa choïn di cö. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khaù
giaû hôn, dòch vuï coâng cô baûn khoâng quan
CENTER-WEST 45,672 (1991) troïng ñoái vôùi quyeát ñònh di chuyeån. Nhöng
57,131 (2000)
ñoái vôùi ngöôøi ngheøo, söï khaùc bieät trong
vieäc nhaän ñöôïc caùc dòch vuï coâng cô baûn
2,839 (1991) Brasília
4,117 (2000) coù vai troø lôùn. Treân thöïc teá, di daân ngheøo
saün saøng chaáp nhaän möùc löông thaáp hôn
SOUTHEAST ñeå coù theå ñöôïc höôûng caùc dòch vuï toát hôn.
Moät ngöôøi lao ñoäng Braxin coù möùc löông
Soá daân khoâng di cö
1991 2000
toái thieåu laø 7 R$ moät giôø (khoaûng 2,30
300.000 14,697 (1991)
ñoâla Myõ vaøo thaùng Hai naêm 2008) saün
200.000
17,228 (2000) 1991 2000 saøng traû 420 R$ moät naêm ñeå nhaän ñöôïc
SOUTH
100.000 15.000 dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe toát hôn, 87 R$
10.000 ñeå ñöôïc cung caáp nöôùc toát hôn, vaø 42 R$
30.000
5.000 cho ñieän. Di daân ngheøo laø nhöõng ngöôøi
2.000
caáp tieán.
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Ngaân haøng Theá giôùi 2009, soá lieäu .... Do Somik Lall vaø Christopher Timmins ñoùng
goùp.
 Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 263

choïn caùch di cö. Di chuyeån coù theå

laø moät quyeát ñònh toán keùm, khoù
Phaûi chaêng laø quaù sôùm ñeå coù theå noùi?
HOÄP 5.9

khaên, vaø ñaày maïo hieåm. Quaû thöïc,
toång hôïp caùc nghieân cöùu ñaõ chæ ra
raèng, söï di chuyeån cuûa lao ñoäng -
töø laøng maïc tôùi thò traán, giöõa thò
traán vaø thaønh phoá, qua caùc bieân
giôùi trong cuøng moät khu vöïc, vaø töø
caùc nöôùc ngheøo tôùi caùc nöôùc giaøu ôû
phöông xa - ñeàu coù tính choïn loc.
Di daân khoâng gioáng nhö nhöõng
ngöôøi ôû laïi. Vaø trong khi nhieàu caù
Taùc ñoäng cuûa di daân chaâu Phi ñoái vôùi chaâu Phi
Tranh luaän gay gaét nhaát veà chaûy maùu
chaát xaùm laø taïi chaâu Phi Haï Xahara.
Lo ngaïi laø chính ñaùng, nhöng di cö vaø
caùc coäng ñoàng nhaäp cö ñaõ ñoùng goùp
nhieàu vaøo söï phaùt trieån cuûa chaâu Phi.
Nhöõng taøi lieäu nghieân cöùu veà di
cö tröôùc ñaây cuûa chaâu Phi cho thaáy
moät soá löôïng nhoû ngöôøi chaâu Phi ra
nöôùc ngoaøi ñeå hoïc taïi caùc tröôøng
ngöôøi laøm coâng taùc töø thieän ôû Myõ,
oâng trôû laïi Gana ñeå thaønh laäp tröôøng
khoâng mang tính chaát toân giaùo ñaàu
tieân, maø sau naøy trôû thaønh Ñaïi hoïc
Gana. Nhieàu tröôøng hoïc khaùc taïi khu
vöïc cuõng coù nguoàn goác töông töï.
Haàu heát caùc nhaø laõnh ñaïo neàn
ñoäc laäp cuûa chaâu Phi ñeàu laø moät
phaàn cuûa caùi goïi laø “chaûy maùu chaát

nhaân di chuyeån ñeå tìm kieám moät
coâng vieäc toát hôn hoaëc ñöôïc giaùo
duïc toát hôn thì nhieàu ngöôøi khaùc -
ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi ôû noâng
thoân vaø caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp
vaø trung bình - laïi tìm kieám moät
neàn giaùo duïc vaø chaêm soùc y teá cô
baûn cho gia ñình cuûa hoï. Nhöng söï
di cö naøy khoâng coù hieäu quaû kinh
teá. Khi boû qua vieäc cung caáp caùc
dòch vuï xaõ hoäi thieát yeáu cho caùc
vuøng xa xoâi heûo laùnh - nhö tröôøng
hoïc, traïm y teá, vaø thaäm chí cô sôû haï
taàng cô baûn - caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch ñaõ voâ tình taùc ñoäng tôùi
söï löïa choïn di cö, thuùc ñaåy caùc hoä
gia ñình di chuyeån vì nhöõng lyù do
khoâng phaûi ñeå khai thaùc caùc cô hoäi
kinh teá. Tuy söï di chuyeån naøy
nhaèm caûi thieän phuùc lôïi cho caùc gia
ñình, neàn kinh teá roát cuoäc coù theå seõ
xaáu ñi.
Baèng caùch taäp trung chuù yù hôn
vaøo vieäc cung caáp caùc dòch vuï giaùo
duïc, söùc khoûe vaø xaõ hoäi taïi caùc
vuøng saâu, vuøng xa, caùc vuøng tuït
haäu veà kinh teá, chính phuû coù theå ñi
moät böôùc daøi nhaèm tieán tôùi xoùa boû
nhöõng lyù do khieán caùc hoä gia ñình
bò buoäc phaûi di cö. Veà phaàn mình,
doøng vaø tu vieän ôû chaâu AÂu vaøo nhöõng xaùm” vaøo nhöõng naêm 1930 vaø 1940.
naêm 1700. Nhieàu sinh vieân ñaõ dòch Kamuzu Banda, Jomo Kenyatta,
Kinh Thaùnh sang caùc ngoân ngöõ chaâu Julius Nyerere, vaø nhöõng ngöôøi khaùc
Phi. Baèng caùch ñoù, hoï ñaõ thöïc hieän ñeàu töø moät theá heä sinh vieân di cö tôùi
nhöõng coá gaéng ñaàu tieân ñeå ñöa taøi Myõ vaø chaâu AÂu vaø xaây döïng caùc keá
lieäu thaønh vaên vaøo nhöõng ñieàu tröôùc hoaïch ñaáu tranh vì neàn ñoäc laäp cuûa
kia chuû yeáu laø truyeàn mieäng theo kieåu quoác gia hoï.
truyeàn thoáng. Moät sinh vieân nhö theá, Söï ñoùng goùp kinh teá vaø xaõ hoäi
Jacobus Capitein, ngöôøi xuaát cö töø cuûa nhöõng di daân naøy cho caùc quoác
nôi sau naøy laø Gana tôùi hoïc taïi Haø gia nôi hoï sinh ra raát khoù ñònh löôïng
Lan, ñöôïc ghi nhaän laø ngöôøi ñaõ nhöng laïi khoâng theå phuû nhaän, vaø
truyeàn baù vieäc söû duïng chöõ vieát taïi ñieàu ñoù ñaõ taïo ra taát caû nhöõng khaùc
queâ höông mình. bieät trong trieån voïng phaùt trieån cuûa
Moät ngöôøi Gana khaùc, Kwegyir chaâu Phi Haï Xahara.
Aggrey, töø moät theá heä di cö sau naøy,
ñaõ tôù i Myõ ñeå hoï c taï i Ñaï i hoï c
Coâloâmbia. Vôùi söï hoã trôï cuûa nhöõng Nguoàn: Easterly vaø Nyarko 2005.
caùc noã löïc naøy coù theå caûi thieän chaát
löôïng di cö. Tính cô ñoäng cuûa lao
ñoäng daãn tôùi söï taäp trung lôùn hôn
daân cö vaø taøi naêng taïi caùc ñòa ñieåm
ñaõ ñöôïc löïa choïn, ñieàu ñoù seõ ñoùng
goùp vaøo nhöõng lôïi ích nhôø tích tuï
nhieàu hôn laø gaây ra theâm chi phí
taéc ngheõn.
Taùc ñoäng cuûa caùc chính saùch ñoái
vôùi phuùc lôïi cuûa di daân vaø neàn kinh
teá roäng lôùn hôn seõ giuùp cho nhöõng
ai coøn ñang hoaøi nghi veà nhöõng noã
löïc haïn cheá tính cô ñoäng cuûa lao
264 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñoäng. Ñieàu ñaùng möøng laø, ngaøy
caøng coù nhieàu xu höôùng chuyeån
daàn töø vieäc haïn cheá tính cô ñoäng
cuûa daân cö sang taïo ñieàu kieän vaø
khuyeán khích. Nhöng ngoaøi vieäc
cho pheùp ngöôøi daân di chuyeån vaø
ñònh cö ôû nôi hoï nhaän ñöôïc lôïi ích
cao nhaát veà voán con ngöôøi vaø lao
ñoäng thì lieäu caùc chính phuû coù theå
laøm ñöôïc gì nhieàu hôn theá nöõa ñeå
giuùp khai thaùc caùc lôïi ích cuûa söï
tích tuï?
Di cö phuï thuoäc vaøo caùc taùc löïc
“huùt” cuõng nhö “ñaåy” caùc caù nhaân
rôøi ñi. Moät löïc huùt lôùn ñoù laø tính
kinh teá nhôø tích tuï taïi caùc thaønh
phoá. Nhöng daân cö cuõng bò ñaåy ñi
bôûi thieáu dòch vuï xaõ hoäi. Taïi chaâu
Phi, söï phaân hoùa trong tæ leä nhaäp
hoïc vaø chaêm soùc treû sô sinh giöõa
caùc thaønh phoá, thò traán, vaø laøng
maïc coù theå laø do söï thieáu vaéng
tröôøng hoïc vaø cô sôû chaêm soùc söùc
khoûe taïi caùc vuøng xa xoâi heûo
laùnh.86 Baèng chöùng töø Trung AÙ chæ
ra raèng, taïi caùc vuøng bò coâ laäp cuûa
Taùtgikixtan, caùc tröôøng quaù noùng
böùc, nöôùc uoáng khan hieám, vaø vieäc
doïn deïp raùc vaø nöôùc thaûi khoâng
ñöôïc thöïc hieän ñaày ñuû.87 Taïi
Trung Quoác, chính phuû ñang chuù
troïng vaøo vieäc phaân phoái ñoàng
ñeàu caùc dòch vuï thieát yeáu ñeå ñieàu
hoøa söï cheânh leäch veà möùc soáng
giöõa mieàn duyeân haûi vaø vuøng luïc
ñòa. Baèng caùch cung caáp caùc dòch
vuï giaùo duïc, söùc khoûe vaø xaõ hoäi
taïi caùc vuøng xa xoâi heûo laùnh, caùc
chính phuû coù theå loaïi boû nhöõng lyù
do buoäc caùc hoä gia ñình phaûi di
cö. Caùc noã löïc naøy coù theå ñònh
hình cô caáu di cö theo höôùng taäp
trung ngaøy caøng lôùn ñeå boå sung
cho tính kinh teá nhôø tích tuï, chöù
khoâng chaát theâm gaùnh naëng cho
caùc chi phí taéc ngheõn.
Nhaän thöùc ñöôïc tính chaát choïn
loïc cuûa di cö lao ñoäng töï nguyeän
vaø yù nghóa cuûa tính chaát hieäu suaát
taêng daàn theo quy moâ, caùc tranh
luaän veà kinh teá vaø caùc baèng chöùng
thöïc nghieäm trong chöông naøy uûng
hoä moät caùi nhìn tích cöïc hôn veà
tính cô ñoäng cuûa lao ñoäng so vôùi
nhöõng gì maø caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch taïi caùc nöôùc ngheøo vaø
thu nhaäp trung bình töøng ñaët ra.
Theo quan ñieåm naøy, moät laäp
tröôøng chính saùch thöïc tieãn seõ khaùc
ñi, tuøy thuoäc vaøo quyõ voán con
ngöôøi cuûa di daân tieàm naêng vaø lieäu
taùc ñoäng lan toûa cuûa söï tích tuï töø
vieäc quy tuï taøi naêng coù ñöôïc caùc
chính phuû tranh thuû hay ñaùnh thueá
hay khoâng (xem Baûng 5.5).
Taát caû baèng chöùng veà caùc lôïi ích
cuûa giaùo duïc cho thaáy caùc nöôùc
neân quan taâm tôùi söï thaát thoaùt
nhanh choùng taøi naêng cho caùc
nöôùc ôû xa ngoaøi khu vöïc cuûa
mình. Tuy nhieân, chi phí tieàm
naêng veà voán con ngöôøi bò boû lôõ töø
nhöõng haïn cheá khaét khe ñoái vôùi di
cö laønh ngheà laø khaù cao. Moät laäp
tröôøng chính saùch thieát thöïc vaø
beàn vöõng hôn coù theå phaûi thöïc
hieän cuøng moät luùc ôû caû hai höôùng.
Thöù nhaát, taêng chi phí caù nhaân cuûa
vieäc haáp thu voán con ngöôøi töông
thích vôùi nhöõng lôïi ích caù nhaân
thu ñöôïc töø di cö cuûa lao ñoäng
laønh ngheà ra nöôùc ngoaøi. Thöù hai,
khai thaùc lôïi ích töø coäng ñoàng
nhöõng ngöôøi nhaäp cö ña nguoàn

Baûng 5.5. Moät chính saùch thieát thöïc veà di cö phaûi nhaän thöùc ñöôïc caùc lôïi ích cuûa söï tích tuï
Di cö noäi ñòa
Di cö qua bieân giôùi trong
phaïm vi caùc vuøng laân caän
Di cö qua bieân giôùi ra ngoaøi
khu vöïc
Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
goác taïi caùc vuøng giaøu coù cuûa theá
giôùi, baèng caùch khuyeán khích söï
ñoùng goùp chính trò vaø kinh teá cuûa
hoï taïi queâ nhaø, vaø taïo ñieàu kieän
Tính cô ñoäng cuûa caùc nhaân toá vaø Di cö 265
Di cö cuûa lao ñoäng phoå thoâng Di cö cuûa lao ñoäng laønh ngheà
Trung tính, nhöng seõ khoâng khuyeán khích neáu tính UÛng hoä maïnh meõ, ñaëc bieät ñeå tranh thuû söï tích tuï khi coù
kinh teá nhôø tích tuï khoâng chaéc chaén xaûy ra. Caùc chính theå. Ñaàu tö vaøo caùc dòch vuï taïi caùc vuøng ngoaïi vi ñeå xaây
saùch neân khuyeán khích di cö vì caùc lyù do kinh teá vaø döïng voán con ngöôøi coù khaû naêng cô ñoäng. Taêng cöôøng
khoâng khuyeán khích di cö ñeå coù caùc dòch vuï coâng toát thoâng tin veà thò tröôøng lao ñoäng ñeå di daân ñöôïc thoâng tin
hôn. Loaïi boû caùc haïn cheá tröïc tieáp vaø giaùn tieáp, cuõng toát hôn veà caùc cô hoäi vieäc laøm.
nhö thieát laäp quyeàn ñöôïc höôûng dòch vuï caên cöù theo
ñòa baøn.
Khuyeán khích, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc lôïi ích veà phuùc lôïi Khuyeán khích, nôi thò tröôøng caùc vuøng laân caän trong khu
vaø ña daïng hoùa töø caùc khoaûn tieàn kieàu hoái. vöïc ñaõ hoäi nhaäp vaø lôïi ích töø söï tích tuï coù theå lan toûa sang
caùc nöôùc xuaát cö.
Khuyeán khích, ñaëc bieät laø nhöõng lôïi ích thu ñöôïc töø Trung tính, bôûi coù theå coù söï tích tuï bò boû lôõ töø söï gia taêng
caùc khoaûn tieàn kieàu hoái. chaûy maùu chaát xaùm, nhöng nhöõng lôïi ích coù theå thu ñöôïc töø
söï chuyeån giao tri thöùc töø di daân quay trôû veà, vaø caùc ñoäng
cô khuyeán khích maïnh meõ ñoái vôùi vieäc ñaàu tö voán con ngöôøi
töø trieån voïng di cö.
cho hoï vaãn ñöôïc giöõ quyeàn coâng
daân, quyeàn baàu cöû vaø cuoái cuøng laø
taùi ñònh cö taïi queâ nhaø neáu hoï coù
nguyeän voïng ñoù.
Chi phí vaän taûi
vaø chuyeân moân hoùa
Ñ
oâi khi ñeå coù ñöôïc söï thaáu
hieåu saâu saéc nhaát, chuùng
ta phaûi taäp hôïp töø caùc
maåu thoâng tin maø neáu ñöùng ñôn
leû thì chuùng döôøng nhö voâ
thöôûng voâ phaït vaø raát bình
thöôøng. Vaøo giöõa nhöõng naêm
1970, chi phí vaän taûi ra nöôùc
ngoaøi giaûm xuoáng chæ coøn baèng
moät tæ leä cuûa chi phí naêm 1900,
nhôø coù nhöõng phaùt minh veà ñoäng
cô hôi nöôùc vaø ñieän tín. Tæ troïng
thöông maïi giöõa caùc nöôùc laùng
gieàng ôû chaâu AÂu ñaõ taêng leân cao
hôn so vôùi thöông maïi cuûa hoï vôùi
caùc nöôùc ôû xa. Naêm 1910, haøng
xuaát khaåu cuûa Anh ñöôïc phaân boå
khaù ñoàng ñeàu ñeán chaâu AÂu (35%),
chaâu AÙ (24 %) vaø caùc khu vöïc
khaùc (31%). Vaøo naêm 1996, 60%
xuaát khaåu cuûa Anh ñöôïc xuaát
sang chaâu AÂu vaø chæ coù 11% ñöôïc
xuaát sang chaâu AÙ.1
Neáu ñöùng ñôn leû thì chaúng coù
thoâng tin naøo treân ñaây laø ñaùng
ngaïc nhieân, nhöng neáu goäp chuùng
laïi thì laïi cho ta böùc tranh hoaøn
toaøn traùi ngöôïc vôùi nhöõng gì kinh
teá hoïc chính thoáng ñaõ döï ñoaùn.
Xeùt cho cuøng, chi phí vaän taûi
chieám moät phaàn lôùn hôn trong chi
phí haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån töø
nöûa beân kia cuûa theá giôùi so vôùi chi
CHÖÔNG 6
phí vaän chuyeån haøng hoùa giöõa caùc
nöôùc laùng gieàng. Vì vaäy, giaûm chi
phí vaän taûi coù nghóa thöông maïi
vôùi caùc ñoái taùc ôû xa hôn seõ taêng
cao hôn, chöù khoâng phaûi giaûm, so
vôùi thöông maïi vôùi caùc nöôùc laùng
gieàng. Ñieàu gì ñaõ xaûy ra?
Caùc nghieân cöùu vaøo thaäp nieân
1980 ñaõ cho chuùng ta caâu traû lôøi
ñoù.2 Hai laøn soùng toaøn caàu hoùa -
moät caùch noùi aån duï ñeå chæ vieäc
giaûm chi phí thöông maïi vaø vaän
taûi - laø nguyeân nhaân chính. Trong
laøn soùng toaøn caàu hoùa ñaàu tieân,
baét ñaàu töø naêm 1840 ñeán Chieán
tranh theá giôùi laàn thöù nhaát, chi
phí vaän taûi ñaõ giaûm ñaùng keå, giuùp
thöông maïi quy moâ lôùn coù theå
ñöôïc thöïc hieän giöõa caùc nöôùc treân
theá giôùi döïa treân lôïi theá so
saùnh. Theo ñoù, nöôùc Anh ñaõ ñoåi
maùy moùc ñeå laáy cheø cuûa AÁn Ñoä,
thòt boø cuûa AÙchentina vaø len cuûa
OÂxtraâylia. Thöông maïi ñaõ taêng
leân giöõa caùc nöôùc ôû xa vaø giöõa caùc
nöôùc coù ñaëc ñieåm khaùc bieät nhau.
Trong laøn soùng toaøn caàu hoùa laàn
thöù hai töø sau naêm 1950, chi phí
vaän taûi ñaõ giaûm raát thaáp ñeán möùc
nhöõng söï khaùc bieät nhoû veà saûn
phaåm vaø thò hieáu cuõng ñaõ kích
thích thöông maïi giöõa caùc nöôùc
coù ñaëc ñieåm gioáng nhau, ít nhaát 267
268 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
laø taïi chaâu AÂu vaø Baéc Myõ. Caùc
nöôùc laùng gieàng ñaõ trao ñoåi nhieàu
loaïi bia khaùc nhau vaø nhieàu phuï
tuøng xe oâ toâ nhö baùnh xe vaø loáp
xe. Trao ñoåi phuï tuøng vaø linh
kieän xe hôi ñaõ taêng leân ñeå taän
duïng söï chuyeân moân hoùa vaø lôïi
theá kinh teá theo quy moâ. Laøn
soùng toaøn caàu hoùa laàn ñaàu coù ñaëc
tröng laø thöông maïi lieân ngaønh
“thoâng thöôøng” nhaèm khai thaùc
söï khaùc bieät veà tröõ löôïng taøi
nguyeân vaø laøn soùng toaøn caàu hoùa
laàn hai ñöôïc moâ taû laø “thöông
maïi quoác teá môùi” maø ñoäng löïc laø
lôïi theá kinh teá theo quy moâ vaø söï
khaùc bieät hoùa saûn phaåm.
Chi phí vaän taûi vaø lôïi theá kinh
teá theo quy moâ taùc ñoäng laãn nhau
ñeå taïo ra doøng thöông maïi trong
nöûa theá kyû qua.3 Ñieåm chính
trong caùc nghieân cöùu laø caùc moái
quan heä giöõa chi phí vaän taûi, ñòa
ñieåm saûn xuaát vaø hình thaùi
thöông maïi khoâng coù tính chaát
tuyeán tính. Vieäc giaûm chi phí vaän
taûi tröôùc heát seõ laøm cho caùc nöôùc
taêng quan heä thöông maïi vôùi caùc
nöôùc khaùc ôû xa hôn vaø khoâng coù
cuøng ñaëc ñieåm. Khi chi phí giaûm
xuoáng thaáp hôn, thöông maïi vôùi
caùc nöôùc laùng gieàng seõ taêng nhieàu
hôn nöõa. Töông töï, khi chi phí
vaän taûi giaûm töø möùc vöøa phaûi,
saûn xuaát ñaõ taäp trung taïi vaø xung
quanh caùc thò tröôøng lôùn hôn.
ÔÛ Ñoâng AÙ, do chi phí vaän taûi
haøng hoùa theo ñöôøng bieån vaø
ñöôøng haøng khoâng giaûm, vieäc saûn
xuaát caùc saûn phaåm cheá taïo ñaõ lan
roäng ra caùc nöôùc laùng gieàng ñöùng
sau Nhaät Baûn nhö Hoàng Coâng
thuoäc Trung Quoác, Haøn Quoác vaø
Ñaøi Loan thuoäc Trung Quoác. Saûn
xuaát sau ñoù ñaõ chuyeån sang khu
vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø baây giôø taäp
trung ôû Trung Quoác. Vôùi vieäc
giaûm chi phí vieãn thoâng, caùc
thaønh phoá lôùn taïi Myõ vaø chaâu AÂu
ñaõ höôûng lôïi töø caùc thò tröôøng
ñang phaùt trieån. Nhöng khi chi
phí vieãn thoâng giaûm thaáp hôn
nöõa, caùc dòch vuï nhö keá toaùn vaø
trung taâm chaêm soùc khaùch haøng
ñaõ ñöôïc thaønh laäp taïi caùc thaønh
phoá nhoû hôn taïi chaâu AÂu vaø Baéc
Myõ, vaø sau ñoù, khi chi phí naøy
tieáp tuïc giaûm, thì caùc dòch vuï ñoù
baét ñaàu tieáp caän nhöõng thaønh
phoá xa xoâi ôû AÁn ñoä vaø Phillipin.
Thöông maïi noäi ngaønh - laø söï
trao ñoåi roäng raõi caùc dòch vuï vaø
haøng hoùa gioáng nhau - coù theå laø
dieãn bieán môùi quan troïng nhaát keå
töø sau Chieán tranh theá giôùi laàn thöù
hai. Caùc nöôùc buoân baùn ñieän thoaïi
Samsung, Motorola vaø Nokia, voû
ñieàu khieån tivi töø xa, khuy vaø kim
khaâu cho ngaønh deät may. Thöông
maïi noäi ngaønh hieän chieám hôn
moät nöûa thöông maïi toaøn caàu,
taêng töø möùc moät phaàn tö naêm
1962. Tæ troïng thöông maïi noäi
ngaønh ñaõ taêng ñoái vôùi taát caû caùc
loaïi haøng hoùa vaø dòch vuï, töø caùc
loaïi haøng hoùa thieát yeáu nhö daàu
vaø khí töï nhieân, töø nhöõng ñaàu vaøo
trung gian nhö linh kieän oâ toâ vaø
ñöôøng daây hoã trôï khaùch haøng treân
maïng maùy tính cho ñeán nhöõng
saûn phaåm cuoái cuøng nhö löông
thöïc vaø ñoà uoáng (xem Hình 6.1,
phaàn a).
Ñieàu naøy raát quan troïng bôûi
 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 269

nhöõng söï chia caét lieân quan ñeán
bieân giôùi nhö ñaõ phaân tích ôû
Chöông 3. Söï chia caét laø raøo caûn
ñoái vôùi söï di chuyeån voán vaø lao
ñoäng. Neáu taát caû haøng hoùa maø caùc
nöôùc coù theå trao ñoåi vôùi nhau ñeàu
Hình 6.1. Thöông maïi ñöôïc chi phoái maïnh hôn bôûi lôïi theá kinh teá theo
quy moâ, nhöng chæ ôû moät soá ít nôi treân theá giôùi.
Söï phaùt trieån cuûa thöông maïi noäi ngaønh toaøn caàu, theo nhoùm saûn phaåm
caáp ba, giai ñoaïn 1962-2006)
a. Theo loaïi haøng hoùa

laø thaønh phaåm nhö voâ tuyeán vaø xe Chæ soá Grubel-Lloyd, ngaønh caáp ba
0.6
hôi, thì may maén laém söï hoäi tuï veà Haøng hoùa trung gian
möùc soáng cuõng chæ dieãn ra chaäm 0.5
chaïp. Vôùi vieäc trao ñoåi caùc ñaàu
vaøo trung gian, tieàm naêng chuyeân 0.4 Haøng hoùa cuoái cuøng

moân hoùa vaø thöông maïi gia taêng

ñaùng keå. Hieäu quaû töø vieäc chuyeân
0.3
Saûn phaåm thoâ
moân hoùa vaø lôïi theá kinh teá theo
0.2
quy moâ trong saûn xuaát vaø vaän taûi
thöïc söï ñaõ laøm lôïi cho caû theá giôùi. 0.1
Nhöng nhöõng lôïi ích naøy vaãn
chöa ñöôïc chia seû ñoàng ñeàu (xem 0
1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006
Hình 6.1, phaàn b). Ñoâng AÙ, Baéc Naêm
Myõ vaø Taây AÂu chieám chuû yeáu b. Theo khu vöïc
thöông maïi noäi ngaønh treân theá giôùi. Mieàn Nam chaâu Phi
Chöông naøy seõ giaûi thích roõ taïi Mieàn Taây chaâu Phi 1962
sao nhöõng khu vöïc naøy laïi ñoùng Mieàn Trung chaâu Phi
1975
1990
vai troø chuû ñaïo trong thöông maïi Baéc Phi
2006

noäi ngaønh vaø ñieàu naøy coù yù nghóa Trung AÙ, vuøng Caùpcadô vaø Thoå Nhó Kyø
gì ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt Mieàn Ñoâng chaâu Phi
trieån. Treân phaïm vi khaùi quaùt, Taây AÙ
nhöõng lyù do naøy lieân quan tôùi söï
Nam AÙ
taùc ñoäng laãn nhau giöõa lôïi theá
Trung Myõ vaø vuøng Caribeâ
kinh teá theo quy moâ vaø chi phí
Nam Myõ
vaän taûi. Chi phí thöông maïi vaø
Ñoâng AÂu vaø Nga
vaän taûi ñeàu aûnh höôûng ñeán kim
Ñoâng Baéc AÙ
ngaïch thöông maïi. Ngöôøi ta öôùc
Ñoâng Nam AÙ vaø vuøng Thaùi Bình Döông
tính raèng, neáu chi phí thöông maïi
Taây AÂu
taêng 10% thì kim ngaïch thöông
OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân
maïi seõ giaûm ñi 20%4. Trao ñoåi
Baéc Myõ
haøng hoùa trung gian ñaëc bieät nhaïy
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7
caûm vôùi chi phí vaän taûi. Neáu tæ Chæ soá GL, ngaønh caáp ba, thöông maïi noäi nhoùm
troïng ñaàu vaøo trung gian nhaäp
khaåu trong caàu veà saûn phaåm cuoái Nguoàn:Nguoàn: Brulhart 2008 vieát cho Baùo caùo naøy.
cuøng lôùn, thì chæ caàn nhöõng thay Chuù thích: Chæ soá Grubel-Lloyd laø keát quaû cuûa thöông maïi noäi ngaønh chieám moät phaàn cuûa
toång thöông maïi.
ñoåi nhoû veà chi phí vaän taûi cuõng seõ
270 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
coù taùc ñoäng lôùn ñeán khoái löôïng
doøng thöông maïi - “chi phí caûn
trôû thöông maïi” seõ gia taêng. Ví
duï, neáu chi phí vaän taûi taêng 5% thì
noù coù theå taïo ra chi phí caûn trôû
thöông maïi töông ñöông vôùi vieäc
ñaùnh moät möùc thueá theo giaù trò
gaàn 50%, neáu tæ troïng ñaàu vaøo
trung gian trong giaù trò gia taêng laø
70%5. Khi chi phí vaän taûi giaûm,
trao ñoåi haøng hoùa trung gian cuõng
seõ taêng nhanh.
“Moái quan heä nhaân quaû coù tính
tuaàn hoaøn” naøy cuõng aûnh höôûng
ñeán vaän taûi. Kim ngaïch thöông
maïi aûnh höôûng ñeán chi phí vaän
taûi. Treân tuyeán ñöôøng vaän taûi
xuyeân Thaùi Bình Döông, cheânh
leäch chi phí giöõa moät ñôn vò
“Panamax” 4.000 TEU (thöôùc ño
khoái löôïng haøng chuyeân chôû baèng
ñöôøng bieån) vaø moät moät ñôn vò
meâga post Panamax 10.000 TEU
laø 50%. Nhöng vieäc khai thaùc
nhöõng lôïi theá veà chi phí naøy ñoøi
hoûi moät khoái löôïng thöông maïi
lôùn vaø naêng löïc cao, bôûi vì lôïi theá
kinh teá theo quy moâ khoâng chæ coù
trong saûn xuaát haøng hoùa vaø dòch
vuï maø coøn coù trong caû vieäc
chuyeân chôû chuùng nöõa. Ñeå chuyeân
chôû moät coângtennô töø Trung Quoác
sang Myõ, chi phí maát khoaûng 400
ñoâla, töø AÁn ñoä sang Myõ maát
khoaûng 800 ñoâla vaø töø Xieâra Leâoân
maát khoaûng 1.300 ñoâla.6 Khoái
löôïng thöông maïi khoång loà cuûa
Trung Quoác chaéc chaén laø lyù do
giaûi thích taïi sao chi phí vaän taûi
laïi thaáp nhö vaäy, cuõng gioáng nhö
chi phí vaän taûi giaûm ñaõ khuyeán
khích nhieàu nöôùc chuyeån saûn xuaát
sang Trung Quoác. Lôïi theá kinh teá
theo quy moâ veà vaän taûi coù nghóa
laø hai yeáu toá chi phí vaän taûi thaáp
vaø khoái löôïng thöông maïi taêng
ñaõ hoã trôï laãn nhau.
Haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån
qua laïi nhieàu taïi Baéc Baùn caàu, vôùi
caùc moái quan heä thöông maïi ñöôïc
taêng cöôøng hôn bao giôø heát do
thöông maïi noäi ngaønh ñaõ phaùt
trieån maïnh meõ (xem Hình 6.1).
Tuy nhieân, taøu bieån ñi qua hoaëc ñi
quanh khu vöïc Trung Myõ, Nam AÙ
vaø chaâu Phi Haï Xahara cuõng chæ
ñi ñeán caùc nöôùc coù taøi nguyeân
thieân nhieân nhö daàu löûa maø thoâi.
Caùc con ñöôøng thöông maïi giöõa
Nam Myõ vaø haàu heát nhöõng nôi
thònh vöôïng nhaát cuûa theá giôùi chæ
laø nhöõng con ñöôøng heïp, chöù
khoâng phaûi laø ñöôøng cao toác vôùi
maät ñoä vaän chuyeån lôùn nhö giöõa
Ñoâng AÙ, Baéc Myõ vaø Taây AÂu. Caùc
tuyeán ñöôøng haøng khoâng toaøn caàu
vaø caùc baûn ñoà giao thoâng treân
Internet cuõng cho thaáy moät söï maát
caân ñoái töông töï. Nhöõng söï phaùt
trieån naøy seõ khieán nhöõng nöôùc
ñang phaùt trieån naøo khoâng gia
nhaäp ñöôïc vaøo maïng löôùi thöông
maïi vaø saûn xuaát cuûng coá laãn nhau
naøy caûm thaáy boái roái. Lôïi theá kinh
teá theo quy moâ trong saûn xuaát vaø
vaän taûi seõ laøm cho caùc nöôùc ñang
phaùt trieån khoù khaên hôn, chöù
khoâng phaûi deã daøng hôn, trong
vieäc gia nhaäp caùc thò tröôøng caïnh
tranh raát gay gaét naøy.
Moät theá giôùi vôùi caùc moái quan
heä phi tuyeán vaø vôùi caùc moái quan
heä nhaân quaû doàn tích laïi laø moät
theá giôùi vôùi nhieàu ngöôõng cöûa. Ñeå
 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 271

hieåu ñöôïc caùc nöôùc ñang phaùt
trieån coù theå vöôït qua nhöõng
ngöôõng cöûa naøy nhö theá naøo phuï
thuoäc vaøo vieäc hoï ñang ôû vò trí
naøo, hoï saûn xuaát caùi gì vaø chi phí
maø caùc thöông nhaân phaûi traû laø
bao nhieâu. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån,
tæ troïng toång chi phí thöông maïi
vaø vaän taûi trong giaù trò cuûa haøng
hoùa coù theå taùch ra thaønh 20% cho
chi phí vaän taûi, 45% cho chi phí
thöông maïi qua bieân giôùi vaø 55%
laø chi phí phaân phoái baùn buoân vaø
baùn leû. Nhöõng chi phí naøy nhaân
leân, khi coäng laïi seõ baèng 170%
möùc thueá ñaùnh treân giaù trò haøng
hoùa vaø dòch vuï ñaõ giao dòch.7 Ñieàu
ñoù cho thaáy chi phí vaän taûi quoác
teá thaáp hôn ñaõ laøm giaûm khoaûng
caùch, nhöng chi phí thöông maïi
do söï chia caét quoác teá vaãn coøn cao.
Trong khi ñoù, chi phí vaän taûi do
khoaûng caùch noäi boä vaãn coøn cao, keå
caû taïi caùc nöôùc phaùt trieån.
Caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù
theå hoïc hoûi töø caùc nöôùc khaùc caùch
giaûm chi phí vaän taûi, keå caû caùch
thöùc kích thích thöông maïi vaø
phaùt trieån coâng ngheä môùi. Töø
nhöõng phaân tích cuûa hai thaäp kyû
qua, caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù
theå hoïc hoûi xem laøm theá naøo maø
vieäc taäp trung saûn xuaát theo
khoâng gian laïi coù theå thay ñoåi khi
chi phí vaän taûi giaûm. Ñoái vôùi
nhöõng nöôùc gia nhaäp muoän hôn

Baûn ñoà 6.1. Maät ñoä giao thoâng treân bieån daày ñaëc taïi phía Baéc vaø thöa thôùt taïi phía Nam
Maät ñoä cuûa caùc tuyeán vaän taûi bieån trong moät naêm baét ñaàu töø thaùng 10-2004

Equator

Chuyeån haøng hoaù

baèng ñöôøng bieån
Phí xeáp dôõ
coâng-ten-nô

Nguoàn: Döõ lieäu töø bieåu ñoà theo doõi taàu bieån (VOS) cuûa Toå chöùc Khí töôïng Theá giôùi (WMO), ñöôïc xöû lyù bôûi Halpern, Walbridge, Selkoe, Kappel, Micheli,
D'Agrosa, vaø caùc coäng söï, naêm 2008.
Chuù thích: Caùc caûng coâng-ten-nô ñöôïc minh hoaï laø 20 caûng lôùn nhaát tính theo TEU cuûa toång soá caùc coâng-ten-nô vaän chuyeån trong naêm 2005 (Heideloff
vaø Zachcial 2006).
272 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
vaøo quaù trình phaùt trieån kinh teá,
coù nhöõng ñieåm chính nhö sau:
● Coâng ngheä vaän taûi toát hôn ñöôïc
phaùt trieån trong hai theá kyû qua
ñaõ laøm gia taêng khoái löôïng
thöông maïi vaø thay ñoåi moät
caùch cô baûn baûn chaát cuûa noù.
Tröôùc Chieán tranh theá giôùi laàn
thöù nhaát, chi phí vaän taûi ñaõ
giaûm ñaùng keå, taïo ñieàu kieän
cho thöông maïi quy moâ lôùn
phaùt trieån, nhöng ñieàu ñoù chæ
xaûy ra giöõa caùc nöôùc coù ñaëc
ñieåm khaùc nhau. Ñaây thöôøng
laø caùc nöôùc ôû caùch xa nhau vì
nhöõng khaùc bieät lôùn veà khí haäu
vaø taøi nguyeân thieân nhieân coù
nghóa laø caùc nöôùc naøy phaûi ôû
nhöõng vuøng khaùc nhau cuûa theá
giôùi (ví duï nhö Inñoâneâxia vaø
Haø Lan). Trong thôøi kyø laøn
soùng laàn hai sau Chieán tranh
theá giôùi laàn thöù hai, chi phí vaän
taûi ñaõ giaûm ñaùng keå cho pheùp
chæ nhöõng khaùc bieät nhoû veà saûn
phaåm vaø thò hieáu cuõng ñaõ thuùc
ñaåy ñöôïc thöông maïi. Ñieàu naøy
ñaõ daãn ñeán vieäc gia taêng thöông
maïi giöõa caùc nöôùc töông ñoàng
(ví duï nhö AÙchentina vaø Braxin),
vaø ñoù thöôøng laø nhöõng nöôùc
haøng xoùm, laùng gieàng vôùi nhau.8
Do chi phí vaän taûi giaûm, khoaûng
caùch ñòa lyù ñaõ khoâng coøn quan
troïng nhö tröôùc. Nhöng vôùi lôïi
theá kinh teá theo quy moâ trong
saûn xuaát, vaán ñeà ñòa kinh teá
quan troïng hôn nhieàu.
● Vieäc giaûm chi phí vaän taûi - vôùi
hieäu suaát taêng daàn theo quy moâ -
thöôøng ñoàng nghóa vôùi söï taäp
trung saûn xuaát theo vuøng lôùn
hôn. Tö duy kinh teá hoïc gaàn
ñaây ñaõ nhaán maïnh taàm quan
troïng cuûa chi phí vaän taûi ñoái
vôùi söï phaùt trieån. Vôùi chi phí
vaän taûi cao, lôïi theá kinh teá lôùn
theo quy moâ seõ khoâng ñöôïc
khai thaùc vaø saûn xuaát seõ khoâng
hieäu quaû. Saûn xuaát hieäu quaû
ñöôïc chuyeân moân hoùa hôn. Khi
chi phí vaän taûi giaûm, söï khaùc
bieät veà phaïm vi ñòa lyù trong
saûn xuaát vaø taêng tröôûng kinh
teá trong noäi boä töøng nöôùc vaø
giöõa caùc nöôùc seõ taêng leân.
● Caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaûi
chuù yù hôn tôùi caùc quy ñònh veà
vaän taûi vaø truyeàn thoâng ñeå
giaûm chi phí thöông maïi vaø vaän
taûi. Thuyeát ñòa kinh teá hoïc môùi
tình côø ñaõ goùp phaàn vaøo moät
troïng taâm chính saùch ñaëc bieät
taäp trung vaøo cô sôû haï taàng
“cöùng”. Khía caïnh then choát
nhaát lieân quan tôùi chính saùch –
baûn chaát ñoäc quyeàn töï nhieân
cuûa vaän taûi - ñaõ khoâng ñöôïc ñeå
yù ñeán. Caùc nöôùc ñang phaùt
trieån caàn phaûi noã löïc hôn nöõa
ñeå giaûi quyeát nhöõng taùc ñoäng
tieâu cöïc cuûa cô caáu thò tröôøng
trong lónh vöïc vaän taûi. Ñoái vôùi
moät soá khía caïnh trong noäi
dung chính saùch, nhöõng nöôùc
naøy caàn coù söï hoã trôï quoác teá.
Ñieàu gì ñaõ xaûy ra: hai theá kyû
kinh nghieäm
Giaûm chi phí vaän taûi trong voøng
khoaûng 100 naêm tröôùc Chieán tranh
theá giôùi laàn thöù hai ñaõ laøm söï hoäi
nhaäp kinh teá trong noäi boä töøng

nöôùc vaø giöõa caùc nöôùc trôû neân
gaàn guõi hôn. Vaø tieáp ñoù, nhö
trong theá kyû 20, chi phí vaän taûi
giaûm laø nhôø ñaàu tö lôùn vaøo cô sôû
haï taàng vaø nhöõng ñoät phaù veà
coâng ngheä vaän taûi.
Töø ñaàu theá kyû 19 cho ñeán ñaàu
Chieán tranh theá giôùi laàn thöù nhaát,
neàn kinh teá toaøn caàu ñaõ phaûi traûi
qua moät thôøi kyø maø nhöõng söû gia
kinh teá goïi laø “kyû nguyeân ñaàu
tieân cuûa toaøn caàu hoùa”. Taïi moãi
nöôùc, heä thoáng keânh ñaøo vaø sau
ñoù laø ñöôøng saét ñaõ laøm giaûm
ñaùng keå chi phí vaän taûi vaø giuùp
cho thò tröôøng noäi ñòa gaén keát
maïnh hôn vaø thoáng nhaát ñöôïc
möùc giaù cho haøng hoùa noâng saûn
phaåm vaø coâng ngheä phaåm. Vieäc
vaän chuyeån haøng hoùa theo nhöõng
tuyeán ñöôøng vaän taûi naøy ñaõ aûnh
höôûng maïnh ñeán vieäc taêng, giaûm
tính tích tuï ñoâ thò. Treân phaïm vi
quoác teá, nhöõng chieác taøu thuûy
chaïy baèng hôi nöôùc ñaõ giaûm chi
phí vaän taûi ñöôøng bieån vaø gia
taêng toác ñoä vaø ñoä tin caäy cuûa dòch
vuï naøy. Keát quaû laø cheânh leäch giaù
giöõa caùc nöôùc ñaõ thaáp ñi, thöông
maïi ñöôïc môû roäng treân nhöõng
tuyeán maø coâng ngheä haøng haûi
môùi coù theå ñaùp öùng vaø thöông
maïi lieân ngaønh quy moâ lôùn ñaõ
xuaát hieän.
Vaän taûi noäi ñòa. Heä thoáng ñöôøng
saét vaø ñöôøng thuûy noäi ñòa ñaõ laøm
giaûm ñaùng keå chi phí vaän taûi giöõa
caùc khu vöïc vaø thaønh phoá trong
nöûa ñaàu cuûa theá kyû 19. Tröôùc kyû
nguyeân ñöôøng saét, baét ñaàu töø
naêm 1830 taïi chaâu AÂu, haàu heát
vieäc vaän taûi haøng hoùa laø baèng
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 273
ñöôøng boä hoaëc ñöôøng soâng, vôùi
chi phí reû hôn töø 50-70%. Taïi Myõ,
vieäc ñaàu tö oà aït vaøo xaây döïng caùc
keânh ñaøo ñaõ thay ñoåi hoaøn toaøn
thöông maïi giöõa caùc vuøng ñaõ taïo
ra moät hình thaùi ñoâ thò hoùa môùi.
Vieäc xaây döïng Keânh Ôri, töø naêm
1817 ñeán 1825, ñaõ laøm giaûm 85%
chi phí vaän taûi giöõa hai thaønh phoá
Baépphaloâ vaø Niu Yooùc vaø giaûm
thôøi gian vaän chuyeån töø 21 ngaøy
xuoáng 8 ngaøy. Naêng suaát trong
ngaønh vaän taûi noäi ñòa cuûa Myõ ñaõ
taêng bình quaân 4,7% moät naêm
trong suoát 4 thaäp kyû tröôùc khi xaûy
ra Noäi chieán. Heä thoáng vaän taûi
ñöôøng soâng cuûa Anh ñaõ taêng gaáp
4 laàn töø naêm 1780 ñeán naêm 1820.
Vieäc xaây döïng keânh ñaøo taïi Phaùp
cuõng coù söï phaùt trieån maïnh töông
töï vaø caùc nöôùc luïc ñòa chaâu AÂu
cuõng ñaõ coù böôùc tieán maïnh meõ
trong vieäc khaéc phuïc söï chia reõ
khi Hoäi nghò Vieân ghi nhaän quyeàn
töï do ñi laïi treân soâng Ranh vaøo
naêm 1815. Nhöõng chieác taàu thuûy
chaïy baèng hôi nöôùc xuaát hieän treân
moät soá con soâng vaø hoà quan troïng
vaøo ñaàu theá kyû 19 ñaõ laøm giaûm
ñaùng keå thôøi gian ñi laïi.
Böôùc tieán quan troïng cuûa
ngaønh vaän taûi theá kyû 19 laø söï môû
roäng heä thoáng ñöôøng saét vaø noù ñaõ
nhanh choùng toû ra öu theá hôn haún
so vôùi heä thoáng ñöôøng thuûy noäi
ñòa vaø “thöïc hieän chöùc naêng môû
roäng thò tröôøng cuûa Smith”.9 Caùc
thaønh phoá khoâng chæ coøn cung
caáp dòch vuï coâng, chuùng ñaõ thu
huùt caùc ngaønh coâng nghieäp vôùi
hieäu suaát taêng daàn theo quy moâ,
taän duïng ñöôïc nhöõng taùc ñoäng
274 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñeán taêng naêng suaát töø nhöõng ñaàu
vaøo ñöôïc chuyeân moân hoùa saâu
hôn vaø thò tröôøng lao ñoäng lôùn
hôn. Taïi Myõ, vieäc phaùt trieån heä
thoáng ñöôøng saét ñaõ coù nhöõng taùc
ñoäng lôùn ñeán vieäc phaân boá hoaït
ñoäng kinh teá theo vuøng ñòa lyù.
Ilinoi, Michigaân vaø OÂhaioâ ñaõ coù
nhöõng söï gia taêng veà daân soá, xaây
döïng vaø saûn xuaát coâng nghieäp vôùi
nhöõng tuyeán ñöôøng saét môùi trong
bang vaø lieân bang. Caùc keânh ñaøo
daàn daàn bò laõng queân. Naêm 1850,
heä thoáng ñöôøng thuûy chuyeân chôû
khoái löôïng haøng hoùa gaáp 6 laàn so
vôùi ñöôøng saét; vaøo naêm 1890
ñöôøng saét chuyeân chôû khoái löôïng
haøng hoùa gaáp 5 laàn so vôùi ñöôøng
thuûy. Vieäc giaûm chi phí vaän taûi ñaõ
thu heïp nhanh choùng cheânh leäch
giaù noâng saûn giöõa caùc thò tröôøng
trong nöôùc. Cheânh leäch giaù luùa mì
giöõa Niu Yooùc Xiti vaø Aioâoa ñaõ
giaûm töø 69% naêm 1870 xuoáng 19%
naêm 1910, vaø giöõa Niu Yooùc Xiti
vaø Uyùtxcôxin töø 52% xuoáng 10%.10
Ñöôøng saét ôû chaâu AÂu khoâng
phaùt trieån maïnh nhö ôû Myõ, phaûn
aùnh phaïm vi heä thoáng ñöôøng saét
coøn mang tính quoác gia vaø quy
moâ caùc nöôùc chaâu AÂu nhoût hôn.11
Maät ñoä vaän taûi haøng hoùa lôùn hôn
cuûa heä thoáng ñöôøng saét Myõ ñaõ
ñaåy naêng suaát taêng cao hôn. Naêm
1910, naêng suaát lao ñoäng trong
ngaønh ñöôøng saét ôû Myõ gaáp 3,3
laàn so vôùi nöôùc Anh, vaø söï caùch
bieät naøy ñaõ taêng gaáp ñoâi töø naêm
1870.12 Vieäc xaây döïng ñöôøng saét
cuûa Nga ñaõ baét ñaàu töø giöõa
nhöõng naêm 1860, nhôø ñoù vieäc saûn
xuaát luùa mì vaø luùa maïch ñen ñaõ
môû roäng, vaø cheânh leäch giaù giöõa
caùc vuøng ñöôïc thu heïp. Tæ troïng
xuaát khaåu noâng saûn cuûa Nga ñaõ
taêng töø 29% löôïng nguõ coác saûn
xuaát taïi phaàn Nga ôû chaâu AÂu leân
hôn 42% giöõa nhöõng naêm 1906 vaø
naêm 1910.13
Vieäc môû roäng ñöôøng saét taïi AÁn
Ñoä thaäm chí coøn coù taùc ñoäng lôùn
hôn nhieàu. Vaøo nhöõng naêm 1860,
giaù caû taïi moät soá quaän cao hôn 8
ñeán 10 laàn so vôùi caùc quaän khaùc
vaø naïn ñoùi xaûy ra thöôøng xuyeân.
Heä thoáng ñöôøng saét ñaõ giaûm
khoaûng 80% chi phí vaän taûi vaø heä
soá dao ñoäng cuûa giaù gaïo vaø luùa
mì ñaõ giaûm töø hôn 40% naêm 1870
xuoáng döôùi 20% vaøo thaäp kyû
tröôùc Chieán tranh theá giôùi laàn thöù
nhaát.14 Tuy nhieân, chi phí vaän taûi
thaáp hôn chæ coù taùc ñoäng nheï ñoái
vôùi söï phaùt trieån coâng nghieäp.
Böôùc sang theá kyû 18, ngaønh coâng
nghieäp hieän ñaïi ñaõ tieáp nhaän 2-
3% soá coâng nhaân coâng nghieäp cuûa
AÁn Ñoä (chieám khoaûng 10% löïc
löôïng lao ñoäng). Nhöõng nhaø maùy
hieän ñaïi taäp trung chuû yeáu ôû hai
cöûa ngoõ thöông maïi haøng haûi laø
Bombay vaø Bengan.15
Vaän taûi quoác teá. Caùc khoaûn ñaàu
tö vaøo heä thoáng vaän taûi noäi ñòa ñaõ
taïo ra nhöõng thò tröôøng noäi ñòa
gaén keát vaø roäng lôùn. Raøo caûn thueá
quan vaãn giöõ ôû möùc thaáp vaø
thöông maïi quoác teá ñaõ höôûng lôïi
töø tieán boä veà toå chöùc vaø kyõ thuaät,
chuû yeáu laø trong vaän taûi haøng haûi.
Giaù vaän taûi ñöôøng bieån khaùc nhau
lôùn, tuøy theo töøng tuyeán ñöôøng
vaø loaïi haøng hoùa, phaûn aùnh söï
khaùc nhau veà coâng ngheä taïi caûng,

loaïi taøu vaø cô hoäi boác xeáp haøng
hoùa.16 Tuy nhieân, nhìn toång theå
thì chi phí thöông maïi ñoái vôùi
nguõ coác, loaïi haøng hoùa chuû yeáu
ñöôïc buoân baùn treân toaøn theá giôùi,
ñaõ giaûm khoaûng 40% trong giai
ñoaïn töø naêm 1880 ñeán naêm 1914
trong noäi boä chaâu AÂu vaø giöõa Myõ
vaø chaâu AÂu. Ñieàu naøy ñaõ laøm
giaûm ñaùng keå söï cheânh leäch giaù
giöõa caùc nöôùc nhaäp vaø xuaát khaåu.
Giaù luùa mì cuûa Livôpun cao
hôn giaù luùa mì cuûa Chicagoâ
khoaûng 58% naêm 1870, 18% naêm
1895, vaø 16 % naêm 1913.17 Ñoái vôùi
caùc saûn phaåm phi noâng nghieäp,
vieäc giaûm cheânh leäch giaù khoâng
keùm phaàn aán töôïng. Cheânh leäch
giaù vaûi coâtoâng giöõa Boâxtôn vaø
Mancheùtxtô ñaõ giaûm töø 14% naêm
1870 xuoáng - 4% naêm 1913, trong
khi ñoù cheânh leäch giaù saét giöõa
Philañenphia vaø Luaânñoân giaûm
töø 85% xuoáng 19%.18 Giaù treân theá
giôùi cuõng ñaõ hoäi tuï trong thöông
maïi ôû chaâu AÂu. Taøu thuûy chaïy
baèng hôi nöôùc ban ñaàu ñaõ thay
ñoåi taàm quan troïng töông ñoái cuûa
caùc quan heä thöông maïi töø caùc
tuyeán ñöôøng chaâu AÂu vaø chaâu AÙ
sang caùc tuyeán Baéc Ñaïi Taây
Döông. Taàu thuûy chaïy baèng hôi
nöôùc chæ ñöôïc söû duïng cho thò
tröôøng chaâu AÙ khi khai thoâng
keânh ñaøo Xueâ, do khoâng cung caáp
ñöôïc than cho nhöõng chuyeán ñi
daøi quanh chaâu Phi.19
Trong kyû nguyeân toaøn caàu hoùa
ñaàu tieân, vieäc gia taêng caïnh tranh
töø nöôùc ngoaøi do chi phí vaän taûi
giaûm ñaõ laøm xuaát hieän caùc chính
saùch baûo hoä thöông maïi. Taïi Baéc
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 275
Myõ, trong thôøi kyø Noäi chieán, thueá
quan ñaõ laøm giaûm gaùnh naëng taøi
chính cho chính phuû lieân bang vaø
thueá quan vaãn giöõ möùc cao sau
khi chieán tranh keát thuùc. Luïc ñòa
chaâu AÂu ñaõ töø boû chính saùch
thöông maïi töï do vaøo cuoái nhöõng
naêm 1870 ñeå ñoái phoù vôùi haøng
nguõ coác reû cuûa Myõ vaø Nga. Thueá
quan laïi moät laàn nöõa ñöôïc aùp
duïng ñoái vôùi noâng saûn vaø thaønh
phaåm haøng coâng nghieäp. Thöông
maïi lieân ngaønh veà haøng hoùa trung
gian giöõa caùc nöôùc ñaõ phaùt trieån,
nhö ñaõ ñöôïc phaûn aùnh ôû vieäc thu
heïp cheânh leäch giaù giöõa caùc nöôùc.
Thöông maïi noäi ngaønh vaø “cöôøng
ñoä vaän taûi” ngaøy caøng taêng trong
kyû nguyeân hieän ñaïi
Chi phí chuyeân chôû ñaõ giaûm gaàn
moät nöûa töø giöõa nhöõng naêm 197020
do coù söï ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng
vaän taûi, söû duïng coâng suaát toát hôn
vaø nhôø tieán boä coâng ngheä. Nhöõng
xu theá gaàn ñaây khaùc xa vôùi nhöõng
xu theá trong kyû nguyeân ñaàu tieân
cuûa toaøn caàu hoùa:21
● Vieäc giaûm chi phí chuû yeáu dieãn
ra trong vaän taûi ñöôøng boä vaø
ñöôøng haøng khoâng. Vaän taûi
ñöôøng bieån ñaõ traûi qua cuoäc
caùch maïng coângtennô hoùa maø
khoâng caàn giaûm chi phí toång theå.
● Thöông maïi quoác teá phaùt trieån
chuû yeáu trong noäi boä caùc
ngaønh chöù khoâng phaûi giöõa caùc
ngaønh, nhö khuùc daïo ñaàu cuûa
quaù trình giaûm lieân tuïc chi phí
thöông maïi.
● Chi phí caûn trôû thöông maïi
giaûm chuû yeáu khoâng phaûi do
276 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
chi phí vaän taûi giaûm, maø laø do
taêng tyû suaát giaù trò treân troïng
löôïng cuûa haøng hoùa ñöôïc vaän
taûi. Haàu heát söï gia taêng veà
thöông maïi taäp trung vaøo
nhöõng haøng hoùa coù theå deã
daøng thay theá.22
● Caûi caùch trong lónh vöïc vaän taûi
vaø giaûm bôùt chi phí caûn trôû
thöông maïi ñaõ goùp phaàn ñaùng
keå vaøo vieäc giaûm chi phí vaän taûi.
● Chi phí lieân laïc giaûm, vaø cuøng
vôùi chi phí vaän taûi giaûm, ñaõ laø
coâng cuï ñeå chia nhoû quaù trình
saûn xuaát vaø cho pheùp thueâ
ngoaøi ñeå saûn xuaát haøng hoùa
trung gian. Cheânh leäch töông
ñoái veà möùc löông ñaõ trôû neân
quan troïng hôn do giaûm ñöôïc
chi phí quaûn lyù quaù trình saûn
xuaát dieãn ra ôû xa.
Chi phí vaän taûi ñöôøng boä. Chi
phí vaän taûi ñöôøng boä ñaõ giaûm
ñaùng keå, gaàn 40% trong ba thaäp
kyû qua, maëc duø chi phí tieàn löông
vaø nhieân lieäu taêng cao hôn (Hieän
khoâng coù soá lieäu thoáng keâ ñaày ñuû
veà giaù caùc dòch vuï vaän taûi, vaø vieäc
söû duïng chæ soá giaù caû nhö moät
phaàn trong heä thoáng taøi khoaûn
quoác gia vaãn ñang trong thôøi kyø
sô khai. Do vaäy, nhöõng ñaùnh giaù
thöïc nghieäm phuï thuoäc vaøo caùc
öôùc tính chi phí vaän taûi). Moät
nghieân cöùu taïi Phaùp cho thaáy chi
phí chuyeân chôû baèng xe taûi ñaõ
giaûm 33% trong khoaûng töø naêm
1978 ñeán naêm 1998,23 vôùi söï bieán
thieân maïnh theo vuøng do coù söï
cheânh leäch veà chaát löôïng ñöôøng
vaø phí ñöôøng boä. Nhöõng yeáu toá
chính goùp phaàn vaøo tình hình ñoù
laø vieäc giaûm bôùt ñieàu tieát ngaønh
vaän chuyeån baèng xe taûi (giaûm 21,8
ñieåm phaàn traêm) vaø giaûm chi phí
xe coä (-10,9 ñieåm phaàn traêm). Cô
sôû haï taàng vaän taûi (-3.2 ñieåm phaàn
traêm) vaø chi phí xaêng daàu giaûm
(-2,8 ñieåm phaàn traêm) khoâng coøn
yù nghóa quan troïng laém.
Chi phí vaän taûi ñöôøng saét. Chi
phí vaän taûi ñöôøng saét ñaõ giaûm ít
hôn nhieàu so vôùi ñöôøng boä. Tieán
boä kyõ thuaät khoâng ñeàu ôû thò
tröôøng tieåu ngaønh ñöôøng saét vaø
quyeàn löïc ñoäc quyeàn cuûa caùc
doanh nghieäp lôùn maø chuû yeáu laø
cuûa nhaø nöôùc ñaõ laøm chaäm laïi
vieäc caét giaûm chi phí (xem Hoäp
6.1). Traùch nhieäm phaûi phuïc vuï
caùc vuøng vôùi nhöõng phöông tieän
vaän taûi nhoû chaúng haïn, ñaõ laøm
xuaát hieän nhu caàu ñöôïc nhaø nöôùc
trôï caáp vaø söï trôï caáp cheùo töø
nhöõng tuyeán ñöôøng coù lôïi nhuaän.
Chi phí vaän taûi ñöôøng saét phuï
thuoäc vaøo haøng hoùa ñöôïc vaän
chuyeån. Chi phí naøy ôû Myõ phuï
thuoäc vaøo söï phaân bieät giaù trong
chi phí vaän taûi ñöôøng saét giöõa
nhöõng coâng ty saûn xuaát caùc loaïi
haøng hoùa khaùc nhau. Töø naêm
1981 ñeán naêm 2004, khoâng coù söï
phaùt trieån thoáng nhaát naøo veà cöôùc
vaän chuyeån ñöôøng saét.24 Cheânh
leäch trong chi phí vaän chuyeån
than vaø nguõ coác ñaõ taêng ñaùng keå.
Cheânh leäch trong chi phí vaän taûi
ña phöông tieän ñaõ thaáp hôn do coù
söï caïnh tranh töø caùc haõng xe taûi
vaø giöõa caùc haõng ñöôøng saét ôû caùc
thaønh phoá lôùn. Giaûm giaù cöôùc
hoaëc aùp duïng cöôùc phí ñoàng haïng

ñaõ xaûy ra trong vaän chuyeån saûn
phaåm hoùa chaát vaø xe oâ toâ, chuû
yeáu laø do giaù trò cao cuûa caùc haøng
hoùa naøy. Caàu veà vaän chuyeån laø
caàu daãn suaát vaø giaù maø caùc coâng
ty saûn xuaát chaáp nhaän traû taêng
theo giaù trò cuûa haøng hoùa ñöôïc
chuyeân chôû.
Chi phí vaän taûi haøng khoâng. Vôùi
söï xuaát hieän cuûa ñoäng cô phaûn
löïc, chi phí vaän taûi haøng khoâng
ñaõ giaûm raát nhanh töø giöõa nhöõng
naêm 1950 ñeán ñaàu nhöõng naêm
1970. Ñoäng cô phaûn löïc ñi nhanh
hôn, tin caäy hôn vaø tieâu thuï ít
nhieân lieäu hôn so vôùi ñoäng cô
chaïy baèng píttoâng ñaõ bò thay theá
(xem Hoäp 6.2). Giaù maùy bay thöïc
teá ñöôïc ñieàu chænh theo chaát
löôïng ñaõ giaûm töø 13 xuoáng 17%
haøng naêm töø giöõa nhöõng naêm
1957 ñeán naêm 1972.25 Tieán boä
coâng ngheä ñaõ chaäm laïi ñaùng keå
sau naêm 1972, nhöng giaù thì vaãn
giaûm töø 2 xuoáng 4% moät naêm töø
naêm 1972 ñeán naêm 1983.
Töø naêm 1955 ñeán naêm 2004,
giaù vaän chuyeån theo ñöôøng haøng
khoâng ñaõ giaûm töø 3,87 ñoâla moät
taán-km xuoáng döôùi 0,3 ñoâla naêm
2000. Doanh thu trung bình treân
moät taán-km giaûm 8,1% moät naêm
trong giai ñoaïn 1955-72 vaø 3,5%
moät naêm giai ñoaïn 1972-2003.
Maëc duø coù suït giaûm maïnh trong
giaù vaän taûi haøng khoâng danh
nghóa, chi phí caûn trôû thöông maïi
trong vaän taûi ñöôøng khoâng khoâng
giaûm ñi laø maáy. Giaù vaän taûi haøng
khoâng tính theo giaù ñoâla thöïc teá
ñaõ taêng 2,9% moät naêm töø naêm
1973 ñeán naêm 1980, moät phaàn laø
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa
HOÄP 6.1Lôùn nhaát theá giôùi: qui moâ vaø traùch nhieäm xaõ
hoäi cuûa Heä thoáng ñöôøng saét AÁn Ñoä
Ngaønh coâng nghieäp ñöôøng saét theå
hieän hieäu suaát taêng daàn theo quy moâ
baèng hai caùch. Thöù nhaát, tính kinh teá
nhôø maïng löôùi vaø tính kinh teá nhôø maät
ñoä ñaõ ñem ñeán nhöõng lôïi theá veà quy
moâ ôû caáp doanh nghieäp. Thöù hai, vaän
haønh heä thoáng vaän taûi ñöôøng saét
thöôøng ñi keøm theo vieäc cung caáp
caùc dòch vuï haï taàng, trao cho caùc
coâng ty ñöôøng saét vò theá ñoäc quyeàn, ít
nhaát laø taïi ñòa phöông. Vôùi taàm quan
troïng cuûa heä thoáng ñöôøng saét ñoái vôùi
söï phaùt trieån kinh teá vaø quyeàn löïc thò
tröôøng to lôùn cuûa caùc coâng ty ñöôøng
saét thì khoâng coù gì ngaïc nhieân khi
nhieàu coâng ty ñöôøng saét laø doanh
nghieäp nhaø nöôùc.
Coâng ty lôùn nhaát trong soá nhöõng
chuù voi khoång loà naøy laø Coâng ty Ñöôøng
saét AÁn Ñoä. Saùch kyû luïc Guiness ñaõ
coâng nhaän ñaây laø coâng ty thöông maïi
vaø tieän ích lôùn nhaát theá giôùi, vôùi hôn 1,6
trieäu nhaân vieân. Coâng ty naøy vaän
chuyeån hôn 1,6 trieäu haønh khaùch vaø
hôn 1 trieäu taán haøng hoùa moãi ngaøy.
Trong naêm 2002, noù quaûn lyù hoaït
ñoäng cuûa 14.444 taàu moãi ngaøy, trong
ñoù 8.072 taàu chôû khaùch vaø sôû höõu
216.717 toa mui traàn, 39.263 toa haønh
khaùch vaø 7.739 ñaàu taàu.
Ñöôïc thaønh laäp naêm 1853 vôùi moät
heä thoáng goàm 42 tuyeán ñöôøng saét,
Coâng ty ñaõ ñöôïc quoác höõu hoùa thaønh
moät coâng ty duy nhaát naêm 1951. Söï
hôïp nhaát doïc cuûa Coâng ty Ñöôøng saét
AÁn Ñoä khoâng bò haïn cheá veà troïng
löôïng bôûi caùc dòch vuï haï taàng. Coâng
do giaù daàu taêng vaø sau ñoù ñaõ
giaûm 2,5% moät naêm töø 1980 ñeán
naêm 1993. Vieäc giaûm giaù sau
277
ty sôû höõu vaø quaûn lyù caùc nhaø maùy
saûn xuaát ñaàu taàu, toa haønh khaùch vaø
keå caû saûn xuaát phuï tuøng. Vaän taïi
ñöôøng daøi ôû caùc khu vöïc khaùc cuûa
moät tieåu luïc ñòa nhö AÁn Ñoä ñaõ taïo ra
lôïi theá caïnh tranh raát lôùn cho ñöôøng
saét so vôùi ñöôøng boä. Thöïc teá, 70%
toång doanh thu vaø haàu heát lôïi nhuaän
cuûa ngaønh ñöôøng saét laø nhôø vaän taûi
haøng hoùa, trôï caáp cheùo cho lónh vöïc
vaän taûi haønh khaùch luùc naøo cuõng thua
loã. Vieäc ñònh giaù quaù cao caùc dòch vuï
vaän taûi haøng hoùa laø moät lyù do maø
Coâng ty ñaõ phaûi nhöôøng dòch vuï vaän
taûi cho ngaønh ñöôøng boä trong nhöõng
naêm gaàn ñaây.
Haïn cheá tieàm naêng taïo ra dòch vuï
vaän taûi haøng hoùa ñöôøng daøi vôùi chi phí
thaáp laø nhöõng nghóa vuï xaõ hoäi naëng
neà. Caùc khoaûn nghóa vuï cung caáp dòch
vuï xaõ hoäi roøng naêm 2005-06 laø hôn 47
tyû rupi, coäng vôùi chi phí phuùc lôïi laø 9,6
tyû rupi. Nghóa vuï cung caáp dòch vuï bao
goàm vieäc vaän taûi caùc haøng hoaù thieát
yeáu (ñöôøng, vaät nuoâi, giaáy) vôùi giaù
thaáp hôn giaù thaønh, laáy vaän taûi haøng
hoùa trôï caáp cho vaän chuyeån haønh
khaùch vaø caùc dòch vuï chôû khaùch khaùc,
vaø môû caùc tuyeán vaän taûi môùi khoâng coù
laõi. Phaàn lôùn thaâm huït cuûa dòch vuï vaän
chuyeån haønh khaùch ñöôïc dòch vuï vaän
chuyeån haøng hoùa buø ñaép laø caùc khoaûn
loã vaän chuyeån trong khu vöïc ñoâ thò vaø
khu vöïc ngoaïi oâ cuûa Chennai,
Coâncata vaø Mumbai.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt
trieån Theá giôùi naêm 2009.
278 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 6.2 Ñoäng cô phaûn löïc
Öôùc tính coù khoaûng 320 trieäu ngöôøi söû
duïng phöông tieän ñi laïi baèng maùy bay ñeå
gaëp nhau haøng naêm trong caùc söï kieän
cuûa coâng ty vaø hoäi hoïp chuyeân moân.
Trong toång soá 12 nghìn tyû ñoâla haøng hoùa
ñöôïc giao dòch treân theá giôùi, 35% giaù trò
haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån baèng ñöôøng
a thöôøng xuyeân cuûa khaùch haøng ñaõ daãn
haøng khoâng naêm 2006 . Tyû suaát lôïi
nhuaän kinh teá öôùc tính töø ñaàu tö vaøo cô
sôû haï taàng vaø dòch vuï haøng khoâng laø
56% ôû Keânia, 28% ôû Giooùcñani vaø 19%
b vaø Thoå Nhó Kyø. Töø ñoù, quaàn aùo ñöôïc
ôû Campuchia. Taát caû nhöõng ñieàu ñoù laø
do coù ñoäng cô phaûn löïc, moät phaùt minh
coù yù nghóa quan troïng nhaát trong ngaønh
vaän taûi ñöôøng daøi töø tröôùc tôùi nay. Maùy
bay phaûn löïc an toaøn hôn, deã baûo döôõng,
phuø hôïp hôn vôùi khoaûng caùch daøi vaø tieát
kieäm nhieân lieäu hôn maùy bay caùnh quaït.
Töø khi noù giuùp taïo ra cuoäc caùch maïng
trong vieäc ñi laïi baèng ñöôøng khoâng vaøo
nhöõng naêm 1960, noù ngaøy caøng ñöôïc
ngöôøi ta nhìn nhaän nhö moät löïc ñaåy quan
troïng cho söï phaùt trieån cuûa maùy bay,
ñeán möùc ai ñoù töï hoûi ngaønh coâng nghieäp
maùy bay ñaõ laøm theá naøo ñeå coù nhöõng
tieán boä vöôït baäc nhö vaäy töø nhöõng chieác
píttoâng.
Nhöng cuõng nhö nhieàu phaùt minh môû
ñaàu trong coâng ngheä vaän taûi, thôøi kyø thai
ngheùn giöõa phaùt minh vaø thaønh coâng veà
maët kinh teá laø moät chaëng ñöôøng daøi.
Frank Whittle ôû nöôùc Anh naêm1929, vaø
Hans von Ohain, moät nhaø vaät lyù ngöôøi
Ñöùc, naêm 1933 ñaõ xaây döïng nhöõng khaùi
nieäm veà phaûn löïc moät caùch ñoäc laäp vôùi
nhau. Coâng ngheä ñoäng cô phaûn löïc ñaõ
coù nhöõng tieán boä raát nhanh sau Chieán
tranh theá giôùi laàn thöù hai. Ñoät phaù trong
dòch vuï chuyeân chôû khaùch haøng mang
tính thöông maïi xuaát hieän vôùi chieác
Boeing 707 vaø Douglas DC-8. Nhöõng
chieác maùy bay phaûn löïc tröôùc ñoù coù ñoä
oàn nhieàu hôn vaø chi phí vaän haønh cao
hôn so vôùi maùy bay ñoäng cô píttoâng tieân
tieán. Chuùng chæ caïnh tranh ñöôïc veà toác
ñoä vaø söùc chöùa haønh khaùch lôùn hôn.
Nhöng vaøo ñaàu nhöõng naêm 1960, nhöõng
tieán boä veà coâng ngheä (goïi laø ñoäng cô
phaân luoàng) ñaõ ñaët daáu chaám heát cho
vieäc vaän chuyeån ñöôøng daøi baèng maùy
bay ñoäng cô caùnh quaït. Trong voøng 5
naêm, cöôùc 1 taán haøng-km ñaõ giaûm
khoaûng 40%.
Maùy bay phaûn löïc coù tyû soá giöõa coâng
suaát so vôùi troïng taûi cao hôn, cho pheùp
bay xa hôn, nhanh hôn vaø troïng taûi kinh
doanh lôùn hôn. Chaát löôïng cao hôn vôùi
chi phí thaáp hôn ñaõ taùc ñoäng raát maïnh
ñeán nhieàu ngaønh.
● Hoã trôï maïng löôùi giöõa ngöôøi mua vaø
nhaø cung caáp ôû xa nhau. Haàu heát
thöông maïi toaøn caàu ñöôïc chuyeân
chôû baèng ñöôøng bieån, nhöng vaän taûi
ñöôøng khoâng coù yù nghóa raát quan
● Cho pheùp xuaát khaåu caùc loaïi haøng
troïng trong heä thoáng saûn xuaát caàn söï
chính xaùc veà thôøi gian. Vaän taûi haøng
hoùa theo ñöôøng bieån ñöôïc saép xeáp
theo ñònh kyø, nhöng caùc doanh
nghieäp laïi söû duïng vaän taûi haøng
khoâng ñeå chuyeân chôû caùc ñaàu vaøo
trung gian tinh vi vaø nhöõng haøng hoùa
coù giaù trò cao so vôùi troïng löôïng. Ngay
caû ñoái vôùi Braxin, ñöôïc bieát ñeán nhö
moät quoác gia chuyeân xuaát khaåu saûn
phaåm thoâ, vaän taûi ñöôøng khoâng naêm
2000 chæ chieám 0,2% toång khoái löôïng
xuaát khaåu theo troïng taûi, nhöng gaàn
19% theo giaù trò. Vaø thaät ngaãu nhieân,
Braxin cuõng laø queâ höông cuûa haõng
saûn xuaát maùy bay lôùn thöù ba treân theá
giôùi, Embrarer. Caùc ngaønh höôûng lôïi
lôùn töø vaän taûi haøng khoâng ñoù laø ngaønh
baùn daãn vaø thôøi trang. Nhìn chung,
vieäc vaän chuyeån vaät lieäu baùn daãn coù
moái quan heä maät thieát vôùi dòch vuï vaän
taûi haøng hoùa ñöôøng khoâng ñeán noãi
chuùng ñöôïc coi laø chæ soá haøng ñaàu
chuû yeáu ñoái vôùi söùc maïnh cuûa ngaønh.
Chu kyø saûn phaåm trong ngaønh coâng
nghieäp thôøi trang ñaõ ruùt ngaén ñi raát
nhieàu, ngaén ñeán möùc moät haõng quaàn
aùo cuûa Taây Ban Nha chuyeån haøng
thaúng töø nhaø maùy ñeán caùc cöûa haøng,
thay theá maãu maõ 2 laàn moät tuaàn. Nhu
caàu ñaùp öùng nhanh thò hieáu thay ñoåi
ñeán vieäc di chuyeån moät soá cô sôû saûn
xuaát cuûa hoï töø Ñoâng AÙ sang Taây Ban
Nha vaø caùc nöôùc gaàn hôn nhö Maroác
chuyeån ñeán caùc cöûa haøng ôû baát cöù
nôi naøo treân theá giôùi: “Maùy bay töø
Daragoda, Taây Ban Nha, haï caùnh
xuoáng Baranh ñeå ñöa nhieàu loaïi haøng
hoùa cho caùc cöûa haøng cuûa Inditex taïi
Trung Ñoâng, roài bay ñeán chaâu AÙ, vaø
quay laïi Taây Ban Nha vôùi nguyeân lieäu
d
thoâ vaø quaàn aùo baùn thaønh phaåm.” ”
hoùa deã thoái, hoûng ñi moät khoaûng
caùch xa. Dòch vuï vaän taûi haøng khoâng
thöôøng xuyeân vôùi chi phí reû ñaõ cho
pheùp caùc nöôùc nhö Chileâ, Coâloâmbia,
vaø Keânia baùn noâng saûn phaåm vaø saûn
phaåm vöôøn sang caùc thò tröôøng ôû
chaâu AÂu, Trung Ñoâng vaø Baéc Myõ. Ví
duï tieâu bieåu laø Keânia, moät nöôùc hieän
ñöùng thöù ba treân thò tröôøng toaøn caàu
veà hoa caét caønh. Naivasa ôû mieàn
trung Keânia laø nôi taäp trung nhieàu
ngöôøi troàng hoa vôùi hieäu quaû cao,
cho thaáy tính kinh teá nhôø ñòa phöông
hoùa cuõng toàn taïi trong ngaønh noâng
nghieäp. Hoa haùi vaøo buoåi saùng seõ tôùi
chôï cuûa Amxteùcñam vaøo buoåi chieàu.
Saûn phaåm vöôøn hieän cuõng laø moät
trong ba saûn phaåm xuaát khaåu haøng
ñaàu (cuøng vôùi du lòch vaø cheø). Naêm
2007, giaù trò xuaát khaåu theo giaù FOB
laø 43 tyû silinh Keânia (khoaûng 650
trieäu ñoâla) vaø Hoäi ngheà hoa cuûa
Keânia öôùc tính sinh keá cuûa 1,2 trieäu
 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 279

HOÄP 6.2 Ñoäng cô phaûn löïc (tieáp)

ngöôøi phuï thuoäc tröïc tieáp hoaëc giaùn
tieáp vaøo ngaønh coâng nghieäp naøy.
Ngöôïc laïi, vieäc Baênglañeùt thieáu caùc
ñieàu kieän veà kho chöùa laïnh vaø naêng
löïc vaän taûi haøng ñoâng laïnh baèng
ñöôøng khoâng ñaõ laøm hoï maát ñi cô hoäi
xuaát khaåu rau vaø quaû chaát löôïng cao
sang Trung Ñoâng.
e
● Du lòch ñaïi chuùng ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån. Naêm 2005, nguoàn thu du
lòch taïi caùc nöôùc coù thu nhaäp trung
f
bình vaø thaáp vaøo khoaûng 200 tyû ñoâla,
chuû yeáu nhôø coù dòch vuï haøng khoâng
reû tieàn. Caùc chuyeán bay thueâ chuyeán
thaäm chí ñaõ laøm giaûm chi phí xuoáng
möùc thaáp hôn thoâng qua vieäc cung
caáp caùc dòch vuï troïn goùi vaø coâng suaát
söû duïng cao. Vieäc xaây döïng saân bay
taïi caùc khu du lòch ñaõ giuùp taïo ra caùc
cuïm taâm phaùt trieån, taäp trung nhieàu
dòch vuï boå sung vaø caùc thò tröôøng lao
ñoäng chuyeân moân hoùa. Töø naêm 1990
ñeán naêm 2005, khaùch du lòch ñeán
chaâu Phi Haï Xahara ñaõ taêng 8% naêm,
töø 6,8 trieäu leân 23,6 trieäu ñoâla vaø
nguoàn thu töø du lòch taêng töø 4,1 tyû
ñoâla leân 14,5 tyû ñoâla. Khaùch du lòch
ñeán Trung Quoác ñaõ taêng khoaûng 10%
haøng naêm. Campuchia hieän ñoùn nhaän
khoaûng hôn 2 trieäu khaùch du lòch moät
naêm, Vieät nam khoaûng 4 trieäu khaùch,
gaáp 16 laàn so vôùi naêm 1990..
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá
giôùi 2009.
a.Hieäp hoäi Vaän taûi ñöôøng khoâng quoác teá 2007b.
b. Hieäp hoäi Vaän taûi ñöôøng khoâng quoác teá 2007a.
c. Sanchez vaø caùc taùc giaû khaùc 2003.
d. Rohwedder vaø Johnson 2008.
e. Dixie 2002.

nhöõng naêm 1980 coù söï khaùc nhau
ñaùng keå tuøy theo töøng tuyeán
ñöôøng, trong ñoù giaù giaûm maïnh
nhaát laø ôû nhöõng tuyeán ñöôøng daøi
vaø ôû Baéc Myõ. Sau naêm 2001, cöôùc
vaän taûi haøng khoâng thöïc teá sang
Myõ ñaõ taêng roõ reät, coù theå laø do
chi phí an ninh cao hôn.26 Sau
naêm 2001, cöôùc vaän taûi haøng
khoâng thöïc teá sang Myõ ñaõ taêng roõ
reät, coù theå laø do chi phí an ninh
cao hôn.
Chi phí vaän taûi ñöôøng bieån. Hai
tieåu thò tröôøng ñaõ phaùt trieån khaùc
nhau trong voøng hai thaäp kyû qua.
Vieäc vaän chuyeån haøng hoùa phi loä
trình ñöôïc aùp duïng cho caùc loâ
haøng lôùn thueâ chuyeán, vôùi cöôùc
vaän chuyeån ñöôïc ñònh saün taïi caùc
thò tröôøng giao ngay. Khoâng coù
thôøi gian bieåu hay tuyeán ñöôøng coá
ñònh, do ñoù vieäc vaän chuyeån do
caàu hieän taïi cuûa thò tröôøng quyeát
ñònh. Vaän chuyeån haøng theo loä
trình ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi haøng
hoùa noùi chung treân caùc tuyeán
ñöôøng thöông maïi ñaõ ñònh saün vaø
vôùi thôøi gian bieåu coá ñònh. Ngaønh
vaän chuyeån haøng haûi ñöôïc toå chöùc
thaønh caùc taäp ñoaøn (caùcten) hay
caùc hoäi ñoaøn ñeå thaûo luaän vaø thoûa
thuaän veà giaù vaø thò phaàn.
Tieán boä coâng ngheä vaø nhöõng
thay ñoåi theå cheá ñaõ laøm giaûm giaù
ôû caû hai tieåu thò tröôøng. Ñieàu
quan troïng nhaát laø vieäc ñaêng kyù
taøu treo ngaøy caøng nhieàu, hieäu
öùng nhôø quy moâ töø vieäc gia taêng
maïnh nhu caàu vaän taûi theo ñöôøng
bieån, vieäc ñöa vaøo söû duïng
coângtennô vaø nhöõng thay ñoåi
ñaùng keå veà dòch vuï haäu caàn taïi
caûng. Vieäc ñaêng kyù taøu treo laø
vieäc ñaêng kyù treo theo côø cuûa caùc
nöôùc khaùc (Libeâria vaø Panama) ñeå
traùnh caùc chi phí nhaân löïc vaø caùc
qui cheá ñieàu tieát do caùc nöôùc giaøu
hôn aùp ñaët. Nhöõng taøu ñaêng kyù
treo chuyeân chôû 5% löôïng haøng
hoùa treân toaøn theá giôùi naêm 1950,
31% naêm 1980 vaø 48% naêm 2000.27
Öôùc tính chi phí veà taøu bieån
280 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
cho nhöõng taøu ñaêng kyù treo thaáp
hôn vaøo khoaûng 12-17% so vôùi chi
phí maø caùc taàu ñaêng kyù theo kieåu
truyeàn thoáng phaûi boû ra, vôùi söï
cheânh leäch chi phí chuû yeáu töø chi
phí nhaân coâng.28
Giaûm chi phí do hieäu öùng nhôø
quy moâ baét nguoàn töø naêng löïc
chôû lôùn hôn vaø thay ñoåi theå cheá.
Caàu veà dòch vuï vaän taûi ñöôøng
bieån taêng maïnh döôøng nhö ñaõ
ñieàu chænh ñöôïc nhöõng thay ñoåi
naøy vaø ñaõ laøm giaûm nguy cô xaûy
ra caïnh tranh theo kieåu hôùt tay
treân.29 Vieäc taêng kích côõ taøu
döôøng nhö ñaõ taïo ñieàu kieän tranh
thuû ñöôïc tính kinh teá nhôø vaän taûi
theo caùc maïng trung chuyeån (hub-
and-spoke), theo ñoù nhöõng taøu nhoû
hôn seõ chuyeån haøng hoùa ñeán caùc
ñaàu moái vaø taïi ñoù haøng hoùa naøy
seõ ñöôïc boác leân nhöõng taàu to hôn
vaø nhanh hôn ñeå ñi nhöõng nôi xa
hôn. Nhöõng ví duï ñieån hình laø
Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác;
Roátteùcñam vaø Xingapo.
Caùc taøu chôû haøng rôøi, caùc saûn
phaåm ñoâng laïnh vaø oâ toâ ñeàu coù
lôïi nhuaän treân caùc tuyeán ñöôøng
rieâng. Töø giöõa nhöõng naêm 1980,
nhöõng taøu chuyeân duïng chôû nöôùc
quaû ñaõ giuùp Brazil giöõ vöõng vò theá
vöôït troäi treân thò tröôøng xuaát
khaåu toaøn caàu veà nöôùc cam, chuû
yeáu ñöôïc saûn xuaát taïi bang Xao
Paoloâ. Nhöõng coângtennô ñöôïc
tieâu chuaån hoùa giuùp tieát kieäm chi
phí treân moïi phöông tieän vaän taûi-
xe taûi ñöôøng daøi, heä thoáng ñöôøng
thuûy noäi ñòa, ñöôøng saét vaø xe taûi
tuyeán ngaén – do haøng hoùa khoâng
caàn phaûi dôõ xuoáng roài laïi chaát leân
(Hoäp 6.3). Vieäc coângtennô hoùa ñaõ
giaûm caùc chi phí tröïc tieáp taïi caûng
nhö chi phí löu kho vaø coâng nhaân
boác vaùc. Noù cuõng laøm giaûm chi
phí giaùn tieáp vaøo nhöõng khoaûng
thôøi gian khoâng hoaït ñoäng khi
döøng laâu taïi caûng, ñieàu maø tröôùc
ñoù chieám khoaûng nöûa cho ñeán 2/3
thôøi gian söû duïng cuûa moät taøu.30
Vaø noù cuõng taïo ñieàu kieän cho taøu
to hôn vaø nhanh hôn hoaït ñoäng vaø
laøm giaûm chi phí cho moät taán-daëm
vaän chuyeån khi taàu vaän haønh. Söï
caét giaûm chi phí naøy trong dòch vuï
vaän taûi ñöôøng bieån ñaõ thöøa ñuû ñeå
buø ñaép laïi chi phí ñaàu tö cao hôn
vaø chi phí cao hôn cho thôøi gian
nhaøn roãi khi taøu caäp caûng.31
Nhöng vieäc coângtennô hoùa
cuõng ñaõ laøm taäp trung naêng löïc
chuyeân chôû taïi moät soá caûng lôùn
treân theá giôùi. Haàu heát caùc nöôùc
ñang phaùt trieån ñeàu trì hoaõn vieäc
coângtennô hoùa do khoái löôïng
thöông maïi cuûa hoï thaáp vaø do giaù
caùc yeáu toá saûn xuaát khaùc nhau.
Nôi thieáu voán vaø thöøa lao ñoäng,
chi phí voán cho caùc caàn truïc
chuyeân duïng, kho baõi caát giöõ
haøng hoùa vaø ga ñaàu moái seõ cao
hôn vaø vieäc tieát kieäm chi phí taïi
caûng cuûa caùc coângtennô seõ thaáp
hôn raát nhieàu.
Vaäy thay ñoåi veà coâng ngheä ñaõ
aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán chi
phí vaän taûi? Cöôùc phí danh nghóa
ñoái vôùi dòch vuï chuyeân chôû haøng
phi loä trình naêm 2004 chæ baèng
khoaûng moät nöûa cöôùc thöïc teá
naêm 1960. 32 Vaø sau khi ñaõ giaûm
giaù theo chæ soá giaù haøng hoùa, thì
thaáy coù söï bieán thieân lôùn, nhöng

HOÄP 6.3 Caùi hoäp lôùn
Khoaûng 90% löôïng haøng hoùa theo kieän treân
theá giôùi ñöôïc vaän chuyeån baèng coângtennô
treân xe taûi, taøu hoûa chôû haøng vaø taøu bieån.
Naêm 2007, hôn 18 trieäu coângtennô ñaõ tham
gia vaän chuyeån trong hôn 200 trieäu chuyeán
haøng. Vieäc coângtennô hoùa thaäm chí coøn
thay ñoåi caùch tính naêng löïc caûng vaø taøu
hoaëc dòch vuï vaän taûi haøng haûi. Haøng hoùa
ñöôïc vaän chuyeån hieän ñöôïc ño baèng TEU
(ñôn vò ño töông ñöông vôùi 22 phuùt daøi)
hoaëc FEU (ñôn vò ño töông ñöông vôùi 40
phuùt daøi). Moät TEU laø thöôùc ño moät thuøng
daøi 22 phuùt vaø roäng 8 phuùt, vôùi troïng löôïng
toaøn boä toái ña laø 24 taán.
Cuoäc caùch maïng naøy laø nhôø coù Mancoâm
a
MaécLin. OÂng sôû höõu moät coâng ty xe taûi taïi
Niu Giôxi vaø coù moät caùch hieåu ñôn giaûn: caùc
kieän haøng thöôøng chæ caàn môû taïi nôi chaát
haøng vaø nôi ñeán, nhöng chi phí dôõ haøng vaø
ñoùng goùi laïi thì maát raát nhieàu tieàn. Naêm 1956,
oâng ñaõ khai tröông Dòch vuï vaän taûi Haûi-Boä
(Sea-Land Service), vôùi chieác taàu chôû haøng
coù theå thay ñoåi chöùc naêng, Ideal-X, xuaát phaùt
töø Niuoaéc, Niu Giôxi ñeán Haoxtôn, Teáchdaùt,
chôû 58 thaân xe taûi baèng nhoâm trong caùc
khung ñöôïc laép ôû caùc goùc.
YÙ töôûng naøy khoâng ñöôïc tieáp tuïc phaùt
trieån cho ñeán hôn moät thaäp kyû sau, khi löïc
löôïng quaân ñoäi Myõ caàn moät phöông tieän
vaän taûi quaân ñoäi hieäu quaû sang Vieät Nam.
Ñoái maët vôùi nhieàu söï phaûn ñoái, cuoái cuøng
Mancoâm MaécLin cuõng ñaõ thaéng thaàu ñeå
xaây döïng moät caûng coângtennô taïi vònh
Cam Ranh vaø ñieà u haø n h caù c taà u
coângtennô töø Caliphooùcnia sang Vieät
nam. Neáu khoâng coù coângtennô, quaân ñoäi
Myõ seõ raát khoù khaên trong vieäc cung caáp
thöùc aên, nhaø ôû vaø tieáp teá cho 540.000 lính,
thuûy thuû, lính thuûy ñaùnh boä vaø löïc löôïng
khoâng quaân taïi Vieät Nam naêm 1969. Töø
luùc haàu nhö chæ coù hai baøn tay traéng naêm
1965, doanh thu cuûa Cuïc Phoøng veä cuûa
Coâng ty Haûi-Boä ñaõ taêng leân 450 trieäu ñoâla
töø naêm 1967 ñeán 1973. Caùc tuyeán vaän
chuyeån tôùi OÂkinaoa vaø vònh Xubích taïi
Philíppin ñaõ ñöôïc boå sung sau ñoù, nhöng
coâng vieäc kinh doanh cuûa MaécLin vaãn chæ
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa
haïn cheá trong vieäc phuïc vuï haäu caàn cho
quaân ñoäi.
Chính phuû Nhaät Baûn laø nöôùc ñaàu tieân
uûng hoä vieäc môû roäng söû duïng coângtennô.
Naêm 1966, Hoäi ñoàng Hôïp lyù hoùa Vaän taûi vaø
Ñoùng taàu ñaõ keâu goïi Boä Giao thoâng loaïi boû
söï caïnh tranh quaù möùc ñeå tranh thuû lôïi ích
töø nhöõng coâng ngheä môùi. Hoäi ñoàng ñaõ
thuyeát phuïc chính phuû xaây döïng caùc khu
chöùa coângtennô taïi khu vöïc Toâkioâ-
Yoâcoâhama vaø OÂxaca-Coâbeâ. Caùc caàn truïc
caåu coângtennô ñaàu tieân ñaõ baét ñaàu hoaït
ñoäng töø naêm 1986. Nhöng caùc quy ñònh veà
ñöôøng cao toác ñaõ caám vaän chuyeån caùc
coângtennô coù kích thöôùc nhö luùc ñaàu vaø
Cuïc Ñöôøng saét Quoác gia Nhaät Baûn thôøi
ñieåm ñoù khoâng ñöôïc trang bò phöông tieän
ñeå vaän chuyeån nhöõng coângtennô daøi hôn
20 phuùt.
Taïi Myõ, Coâng ty Maùtxôn Nevigaâysaân ñaõ
xin ñöôïc pheâ duyeät cuûa chính phuû ñeå vaän
haønh dòch vuï coângtennô khoâng ñöôïc trôï caáp
giöõa vuøng bôø bieån phía taây cuûa Myõ vaø Haoai
vôùi Ñoâng AÙ. Coâng ty ñaõ coù keá hoaïch boác dôõ
haøng taïi OÁccôlan tröïc tieáp chuyeån sang caùc
taàu hoûa chôû haøng veà höôùng Ñoâng. Khi quay
trôû veà, coâng ty ñaõ leân keá hoaïch chuyeân chôû
haøng quaân söï cho caùc caên cöù cuûa Myõ taïi
Nhaät Baûn vaø Haøn Quoác. Coâng vieäc kinh
doanh ñoù chæ ñöôïc thöïc hieän khi Maùtxôn lieân
doanh vôùi moät ñoái taùc taïi Nhaät Baûn vaø taàu
chôû coângtennô hoaøn taát ñöôïc chuyeán haøng
ñaàu tieân naêm 1986 töø Nhaät Baûn sang laø cuûa
Haõng taøu Níppoâng Yuxen Caisa. Saùu tuaàn
sau, Coâng ty Dòch vuï Haûi-Boä cuûa MaécLin ñaõ
baét ñaàu trieån khai dòch vuï vaän taûi thöôøng
xuyeân giöõa Yoâcoâhama vaø bôø bieån mieàn taây
nöôùc Myõ.
Khi caùc ñieàu kieän cô sôû haï taàng ñaõ saün
saøng, vieäc chuyeân chôû baèng coângtennô baét
ñaàu caát caùnh. Vaøo cuoái naêm 1968, tuyeán
vaän taûi Nhaät - Myõ ñaõ traøn ngaäp vôùi caùc taàu
chôû coângtennô, 7 coâng ty caïnh tranh nhau
ñeå chuyeân chôû chöa tôùi 7.000 taán haøng hoùa
veà höôùng ñoâng moãi thaùng. Toác ñoä môû roäng
do haï taàng caûng vaø ñöôøng saét quyeát ñònh.
Taïi Myõ, giao thoâng ñöôøng saét ña hình thöùc
281
ñaõ taêng gaáp 3 laàn giöõa nhöõng naêm 1980 vaø
naêm 2002, töø 3,1 trieäu toa mooùc vaø
coângtennô leân 9,3 trieäu.
Vaän taûi baèng coângtennô tieáp tuïc taêng
vôùi möùc khuûng khieáp. Caùc coângtennô ngaøy
caøng to hôn vôùi kích côõ FEU tieâu chuaån leân
tôùi 48 phuùt vaø 53 phuùt daøi, cho pheùp xe taûi
chuyeân chôû ñöôïc nhieàu haøng hôn cho moãi
chuyeán. Ñoäi taàu chôû haøng treân theá giôùi
cuõng phaùt trieån maïnh, vôùi coâng suaát cuûa
rieâng caùc taàu chôû coângtennô taêng 10%
haøng naêm töø naêm 2001 ñeán naêm 2005.
Kích thöôùc cuûa caùc taàu chôû haøng cuõng
taêng. Haøng chuïc taàu môùi coù theå chôû 4000
FEU ñaõ gia nhaäp ñoäi taøu naêm 2006 vaø
nhieàu taøu to hôn vaãn ñang ñöôïc ñaët haøng
ñeå ñoùng môùi. Taàu “Emma Maersk” (daøi 396
m), ñöôïc ñöa vaøo söû duïng naêm 2006, coù
theå chôû hôn 14.500 TEU. Trong soá khoái
löôïng haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån, 26% baét
nguoàn töø Trung Quoác.
Yeáu toá ñòa lyù vaø ñòa hình nhieàu khi cuõng
giôùi haïn kích thöôùc ngaøy caøng taêng cuûa taøu
bieån: Do Keânh ñaøo Panama ñaõ bò maát ñi
löôïng lôùn khoái löôïng haøng hoùa chuyeån qua
ñaây vì nhöõng cöûa cuõ khoâng theå tieáp nhaän
nhöõng taàu chôû nhieàu hôn 5.000 TEU, giôø
ñaây noù ñang phaûi môû roäng ñeå coù theå cho
pheùp caùc taøu chôû leân tôùi 12.000 TEU ra
vaøo. Haàu heát caùc taøu chôû coângtennô cuõng
laø quaù lôùn so vôùi Keâng ñaøo Xueâ. Taàu chôû
coângtennô coù giôùi haïn kích thöôùc tuyeät ñoái
do ñoä saâu cuûa Eo bieån Malaécca, noái AÁn Ñoä
döông vôùi Thaùi Bình Döông. Kích thöôùc toái
ña cuûa taàu vaøo Eo bieån Malaécca bò haïn cheá
ôû möùc 470 meùt daøi vaø 60 meùt roäng.
Vaø ñieàu gì ñaõ xaûy ra vôùi coâng ty cuûa
Mancoâm MaécLin? Coâng ty Haûi-Boä ñaõ phaùt
trieån vaø laø coâng ty vaän taûi bieån lôùn nhaát naêm
1995. Coâng ty cuûa Ñan Maïch ñöùng thöù 2,
tieáp ñoù ñeán coâng ty Evergreen. Boán naêm
sau, coâng ty Haûi-Boä bò coâng ty Maersk mua
laïi. Vaøo naêm 2000, coâng ty Maersk-Haûi Boä
ñaõ coù coâng suaát khoaûng 850.000 TEU. Vaø
söï nghieäp cuûa MaécLin döøng laïi ôû ñaây.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009.
282 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
khoâng coù xu höôùng giaûm. Ñieàu
naøy coù nghóa laø caùc chi phí caûn trôû
thöông maïi do chi phí vaän taûi gaây
ra ñoái vôùi haøng hoùa rôøi chuû yeáu
ñöôïc chuyeân chôû theo caùc thoûa
thuaän phi loä trình vaãn khoâng
giaûm – cöôùc vaän chuyeån trong 1
ñoâla giaù thaønh cuûa quaëng saét
hoaëc luùa mì vaãn khoâng giaûm.
Cöôùc vaän chuyeån theo loä trình ñaõ
taêng ñeàu tröôùc khi ñaït tôùi ñænh
naêm 1985, döïa treân chuoãi soá lieäu
theo thôøi gian daøi töø Boä Giao
thoâng Ñöùc. Chæ soá giaù ñoái vôùi
haøng hoùa vaän chuyeån theo loä
trình taäp trung vaøo haøng hoùa toång
hôïp, keå caû haøng hoùa vaän chuyeån
baèng coângtennô vaø saûn phaåm cheá
taïo. Chæ soá ñoù cuõng bao goàm caû
chi phí boác xeáp haøng hoùa, vaø chi
phí naøy ñaëc bieät quan troïng vì
vieäc giaûm chi phí chuyeân chôû
haøng hoùa voán vaãn ñöôïc coi laø lôïi
ích chính cuûa vieäc coângtennô hoùa.
Tính toaùn theo heä soá giaûm phaùt
GDP cuûa Ñöùc, giaù vaän chuyeån
theo loä trình ñaõ giaûm cho ñeán ñaàu
nhöõng naêm 1970, vaø taêng maïnh
töø naêm 1974, ñaït ñænh ñieåm naêm
1983-85 vaø sau ñoù laïi giaûm.
Nhöõng xu höôùng naøy trong chi
phí vaän taûi haøng hoùa ñi ngöôïc laïi
vôùi quan nieäm chung veà chi phí
thöông maïi giaûm khoâng ngöøng.
Coù theå ñöa ra hai caùch giaûi thích.
Thöù nhaát, nhöõng xu höôùng giaù
naøy khoâng phaûn aùnh ñöôïc khoaûn
tieát kieäm chi phí thöïc söï cuûa vieäc
coângtennô hoùa, do chuùng khoâng
ñöôïc tính vaøo toång chi phí vaän
chuyeån giao haøng taïi coång. Naêm
1956, vieäc xeáp haøng hoùa rôøi maát
khoaûng 5,83 ñoâla/taán. Khi
coângtennô ñöôïc ñöa vaøo söû duïng
vaøo naêm ñoù, chi phí xeáp haøng chæ
maát döôùi 0,16 ñoâla/taán.33 Do vaäy,
khoaûn tieát kieäm chuû yeáu laø töø chi
phí chuyeån tieáp giöõa caùc hình
thöùc vaän taûi ñaõ giaûm. Vieäc
coângtennô hoùa ñaõ cho pheùp haøng
hoùa chæ caàn ñoùng goùi moät laàn vaø
ñöôïc vaän chuyeån treân moät chaëng
ñöôøng daøi söû duïng phöông tieän
vaän taûi ñöôøng bieån, ñöôøng saét vaø
ñöôøng boä. Thöù hai, chaát löôïng
dòch vuï vaän taûi vaø haäu caàn ñaõ
taêng ñaùng keå, ñaëc bieät laø toác ñoä
vaø ñoä tin caäy. Do ñoù, vieäc giaù
chöa giaûm moät caùch ñaùng keå
ñöôïc giaûi thích ít nhaát moät phaàn
laø do khaùch haøng töï nguyeän traû
tieàn cao hôn cho moät dòch coù chaát
löôïng toát hôn.
Giaûm nheï chi phí vaän taûi, nhöng
chi phí caûn trôû thöông maïi ñaõ
giaûm ñaùng keå
Thoâng tin veà chi phí döôøng nhö
cho thaáy chi phí vaän taûi quoác teá ñaõ
khoâng giaûm nhieàu nhö ngöôøi ta
vaãn thöôøng nghó. Cöôùc phí thöïc
cuûa dòch vuï vaän taûi ñöôøng khoâng
vaø ñöôøng bieån ñaõ khoâng taêng, giaûm
nhieàu töø nhöõng naêm 1970 vaø ñaàu
nhöõng naêm 1980. Tuy nhieân, cöôùc
phí vaän taûi theo giaù trò haøng hoaù - tæ
troïng chi phí vaän taûi trong giaù trò
haøng hoùa ñang ñöôïc trao ñoåi - ñaõ
giaûm. Giaûi thích cho söï giaûm chi
phí laø nhöõng thay ñoåi veà cô caáu
haøng hoùa ñöôïc trao ñoåi vaø cô caáu
baïn haøng.34 Moät thay ñoåi ñoù laø tyû
soá troïng löôïng/giaù trò ñaõ giaûm
trong moïi dòch vuï vaän taûi quoác teá.

Thay ñoåi thöù hai laø cöôùc vaän taûi
ñöôøng khoâng ñaõ giaûm töông ñoái
so vôùi cöôùc vaän taûi ñöôøng bieån.
Haøng hoùa maø tröôùc ñaây thöôøng
ñöôïc vaän chuyeån baèng ñöôøng
bieån nay ñaõ ñöôïc vaän chuyeån
baèng haøng khoâng. Sau khi ñaõ tính
ñeán nhöõng thay ñoåi veà tyû soá
troïng löôïng/giaù trò, vieäc thay ñoåi
hình thöùc vaän chuyeån vaø thay ñoåi
tuyeán ñöôøng, chi phí qui ñoåi
töông ñöông vôùi thueá theo giaù trò
cuûa dòch vuï vaän taûi ñöôøng bieån
ñaõ giaûm so vôùi dòch vuï vaän taûi
haøng khoâng (xem Hình 6.2).35
Nhöõng thay ñoåi veà cô caáu haøng
hoùa vaø ñoái taùc thöông maïi ñaõ laøm
giaûm chi phí caûn trôû thò tröôøng
cuûa vaän taûi, chöù khoâng phaûi laø chi
phí cuûa baûn thaân noù.
Dòch vuï haäu caàn, thôøi gian vaø
thöông maïi quoác teá. Dòch vuï vaän
taûi khoâng phaûi laø moät saûn phaåm
ñoàng nhaát, vaø chi phí vaän taûi
khoâng phaûi laø khoâng phuï thuoäc
vaøo loaïi saûn phaåm hoaëc ñòa ñieåm
vaän chuyeån. Soá lieäu veà doanh thu
vaø chæ soá giaù khoâng phaûn aùnh
ñöôïc chaát löôïng hay toác ñoä. Vaän
chuyeån coângtennô töø chaâu AÂu
sang Myõ vaãn maát khoaûng 2-3
tuaàn, vaø töø chaâu AÂu sang chaâu AÙ
maát khoaûng naêm tuaàn. Nhöng
vaän chuyeån baèng ñöôøng khoâng
ñeán haàu heát nôi naøo treân theá giôùi
chæ maát moät ngaøy hoaëc ít hôn. Vôùi
vieäc giaûm chi phí vaän chuyeån
ñöôøng khoâng, giaù cuûa toác ñoä ñaõ
giaûm ñaùng keå.
Ñieàu naøy raát quan troïng ñoái
vôùi thöông maïi. Moät nöôùc naèm ôû
xa nöôùc nhaäp khaåu theâm moät
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 283
ngaøy vaän taûi baèng ñöôøng bieån seõ Hình 6.2. Chi phí vaän taûi
laøm giaûm xaùc suaát mua saûn phaåm haøng hoùa ñöôøng khoâng ñaõ
cheá taïo töø nöôùc ñoù ñi 1%.36 Vaø caùc giaûm so vôùi chi phí vaän taûi
coâng ty xuaát khaåu saün saøng traû ñöôøng bieån
1% giaù trò haøng hoùa moät ngaøy ñeå Vaän taûi haøng hoùa baèng ñöôøng khoâng
traùnh bò maát thôøi gian khi vaän Tæ troïng trong giaù trò ñaõ ñöôïc chuyeân chôû
chuyeån baèng ñöôøng bieån. Vôùi söï 15
Tæ leä theo giaù trò ñaõ ñieàu chænh
gia taêng gaàn ñaây cuûa thöông maïi
quoác teá, nhu caàu veà toác ñoä vaän 10
chuyeån ñaõ gia taêng. Trao ñoåi
haøng hoùa nhaïy caûm nhaát vôùi thôøi 5
gian ñaõ taêng nhanh nhaát, ví duï
nhö noâng saûn deã bò thoái, hoûng vaø
Tæ leä theo giaù trò chöa ñieàu chænh
0
nhöõng saûn phaåm coù chu kyø saûn 1974 1984 1994 2004
phaåm ngaén nhö caùc maët haøng Vaän taûi ñöôøng bieån
thôøi trang - nhöõng maët haøng maø Tæ troïng trong giaù trò ñaõ ñöôïc chuyeân chôû
10
khaùch haøng luoân thay ñoåi thò Tæ leä theo giaù trò
ñaõ ñieàu chænh
hieáu, hoaëc saûn phaåm ñieän töû - loaïi
saûn phaåm maø nhöõng coâng ngheä 8
môùi nhaát seõ ñöôïc laõi lôùn. Nhöõng
chu kyø saûn phaåm ñoù khoâng chæ 6
quan troïng ôû chaâu AÂu, Baéc Myõ vaø Tæ leä theo giaù
trò chöa ñieàu chænh
Ñoâng Baéc AÙ, maø coøn quan troïng 4
ñoái vôùi caû Trung Quoác, AÁn Ñoä vaø
1974 1984 1994 2004
Ñoâng Nam AÙ. Nguoàn: Hummels 2007.
Chuù thích: Tæ leä theo giaù trò chöa ñieàu
Phöông tieän vaän taûi nhanh hôn chænh ñôn giaûn laø tyû leä chi phí ñeå
coù theå laøm taêng toác söï thay ñoåi veà nhaäp khaåu giaù trò haøng hoùa. Tæ leä theo
giaù trò ñaõ ñieàu chænh ñöôïc ruùt ra töø
ñòa lyù trong thöông maïi. Caùc ñòa pheùp hoài quy, sau khi ñaõ coá ñònh söï
ñieåm saûn xuaát haøng deät may vaø thay ñoåi cô caáu baïn haøng vaø saûn
phaåm.
ñieän töû ban ñaàu do chi phí tieàn
löông quyeát ñònh. Nhöng chu kyø
saûn phaåm ngaén hôn vaø thôøi gian
vaän taûi ngaén hôn coù theå seõ aûnh
höôûng nhieàu hôn so vôùi chi phí
löông, daãn ñeán vieäc phaûi di
chuyeån ñòa ñieåm. Moät soá nhaø maùy
saûn xuaát quaàn aùo maø Myõ thueâ
laøm taïi chaâu AÙ nay ñaõ bò chuyeån
sang nhöõng nôi coù chi phí veà
löông cao hôn ôû Caribeâ vaø
Meâhicoâ.37 Chu kyø saûn phaåm ngaén
hôn vaø nhu caàu baát ñònh hôn
284 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
chính laø nhöõng taùc löïc thuùc ñaåy
söï tích tuï, do caùc coâng ty caàn
ñöôïc phaân boá gaàn nhöõng nhaø
cung caáp hôn.38 Nhöng vôùi nhöõng
nhu caàu tieân lieäu ñöôïc, toác ñoä
nhanh hôn coù theå goùp phaàn cho
pheùp thueâ ngoaøi caùc coâng ñoaïn
saûn xuaát (saûn xuaát linh kieän,
nghieân cöùu vaø trieån khai, vaø laép
raùp) sang caùc nöôùc khaùc theo lôïi
theá so saùnh.
Chi phí lieân laïc. Chi phí moät
cuoäc goïi ñieän thoaïi daøi 3 phuùt töø
Niu Yooùc sang Luaân Ñoân ñaõ
giaûm töø 293 ñoâla naêm 1931 (theo
giaù ñoâla naêm 1993) xuoáng coøn 1
ñoâla naêm 2001 vôùi chaát löôïng keát
noái toát hôn raát nhieàu - vaø giaûm
xuoáng chæ coøn vaøi xu naêm 2006
(xem Hình 6.3). Internet vaø caùc
Hình 6.3. Chi phí lieân laïc ñaõ giaûm xuoáng
chæ coøn baèng moät phaàn so vôùi möùc caùch
ñaây moät thaäp kyû (chi phí ñieän thoaïi trung
bình cho moät cuoäc goïi ñeán Myõ)
USD trong 3 phuùt
8
7 vieäc tìm kieám ñoái taùc thöông
6 maïi.40 Vieäc tìm kieám phuï thuoäc
5 vaøo chaát löôïng haï taàng thoâng tin
4
3
2
1
0 giaûm chi phí tìm kieám ñoái taùc
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Naêm
Ñoâng AÙ vaø Chaâu Myõ Latinh
vuøng Thaùi Bình Döông vaø vuøng Caribeâ
Chaâu AÂu vaø Trung Ñoâng
Trung AÙ vaø Baéc Phi
Caùc nöôùc thu Nam AÙ
nhaäp cao: OECD Chaâu Phi Haï Xahara
Nguoàn: Cô sôû döõ lieäu Chæ baùo phaùt trieån theá giôùi
2007.
tieán boä veà vieãn thoâng khaùc ñaõ
laøm giaûm chi phí lieân laïc, thaäm
chí coøn laøm giaûm maïnh hôn chi
phí caûn trôû thöông maïi ñoái vôùi
caùc haøng hoùa vaät chaát, ñaëc bieät laø
thöông maïi noäi ngaønh. Nhöng
chuùng cuõng coù taùc ñoäng töông
ñöông, neáu khoâng noùi laø lôùn hôn,
ñoái vôùi thöông maïi dòch vuï. Tuy
nhieân, nhieàu coâng vieäc ñoøi hoûi
phaûi lieân laïc nhieàu laïi khoâng bò
aûnh höôûng maáy. Söï töông taùc caù
nhaân tröïc tieáp vaø tieáp xuùc tröïc
dieän vaãn laø moät taùc löïc tích tuï
quan troïng, thaät kyø laï vaø ñaày
nghòch lyù laø ôû nhöõng ngaønh caàn
lieân laïc nhieàu nhaát.
Chi phí lieân laïc thaáp hôn taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï phoái
hôïp giöõa caùc maïng löôùi saûn xuaát
quoác teá.39 Nhöng coù hai taùc ñoäng
tröïc tieáp hôn. Thöù nhaát laø laøm
giaûm chi phí tìm kieám. Bôûi vì hieåu
bieát veà nhöõng khaùch haøng hoaëc
nhaø cung caáp tieàm naêng taïi nöôùc
ngoaøi laø khoâng hoaøn haûo neân
quan heä thöông maïi baét ñaàu vôùi
lieân laïc, chuû yeáu laø chi phí baát
bieán vaø do ñoù laøm taêng maät ñoä
thöông maïi quoác teá vì noù laøm
thöông maïi.41 Thöù hai laø giaûm chi
phí thöông maïi khaû bieán. Nhöõng
chi phí naøy phaùt sinh töø nhu caàu
cuûa khaùch haøng vaø nhaø saûn xuaát
muoán trao ñoåi vôùi nhau veà nhöõng
thoâng soá cuûa saûn phaåm, kieåm soaùt
chaát löôïng vaø thôøi gian. Ñoái vôùi
haøng hoùa ñoàng nhaát ñöôïc giao

dòch treân nhöõng sôû giao dòch coù toå
chöùc hoaëc coù giaù tham chieáu thì
chi phí naøy thaáp. Nhöng vôùi caùc
haøng hoùa coù söï khaùc bieät lôùn thì
chuùng raát cao.42 Vì nhöõng loaïi
haøng hoùa naøy laïi phoå bieán nhaát
trong thöông maïi noäi boä cuûa
nhöõng quaù trình saûn xuaát coù söï
phaân coâng cao neân chi phí lieân laïc
ñoùng vai troø lôùn trong söï gia taêng
gaàn ñaây cuûa thöông maïi noäi
ngaønh (xem Hình 6.1).
Chi phí lieân laïc thaáp cho pheùp
kieåm soaùt ñöôïc quaù trình saûn xuaát
töø xa baèng heä thoáng kieåm soaùt
ñöôïc maùy tính hoã trôï vaø lieân laïc
tröïc tuyeán, laøm giaûm nhu caàu
phaûi boá trí caùn boä quaûn lyù vaø
nhaân vieân kyõ thuaät beân caïnh
nhöõng coâng nhaân phoå thoâng.
Ñieàu naøy cho pheùp caùc coâng ty
hôïp nhaát theo ngaønh doïc thueâ
ngoaøi khaâu saûn xuaát töø caùc nöôùc
coù möùc löông thaáp. Nhöng noù
cuõng taïo ñieàu kieän phaân coâng quaù
trình saûn xuaát thaønh chuoãi cung
öùng cuûa nhieàu coâng ty khaùc nhau,
ñöôïc phaân boå ôû nhieàu nöôùc vaø
chaâu luïc.43
Chi phí lieân laïc thaáp cuõng ñaëc
bieät quan troïng cho caùc coâng vieäc
ôû nöôùc ngoaøi maø khoâng caàn phaûi
chuyeân chôû caùc saûn phaåm vaät
chaát nhö caùc dòch vuï kinh doanh,
chuyeân moân vaø kyõ thuaät, keå caû keá
toaùn, löu giöõ soå saùch, laäp trình
maùy tính vaø xöû lyù thoâng tin vaø döõ
lieäu. Nhaäp khaåu cuûa Myõ veà
nhöõng dòch vuï naøy ñaõ taêng hôn
66% trong giai ñoaïn 1997-2004.
Vieäc di chuyeån vieäc laøm ra nöôùc
ngoaøi ñaõ gaây ra söï lo sôï cho
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 285
nhöõng ngöôøi laøm vaên phoøng
tröôùc nhöõng ñieàu chænh oà aït treân
thò tröôøng lao ñoäng vaø ñaõ laøm
giaûm söï uûng hoä chính trò ñoái vôùi
thöông maïi töï do.44 Ngöôïc laïi vôùi
nhöõng lo sôï naøy, vieäc nhaäp khaåu
dòch vuï kinh doanh taïi caùc nöôùc
giaøu vaãn giöõ möùc khaù thaáp. Taïi
Myõ, tæ troïng nhaäp khaåu caùc dòch
vuï kinh doanh vaø tính toaùn chæ
ñaït 0,4% naêm 2003 vaø xuaát khaåu
nhöõng dòch vuï naøy thaäm chí coøn
cao hôn.
Nhöõng nöôùc thueâ ngoaøi lôùn
nhaát, so vôùi giaù trò gia taêng trong
nöôùc cuûa nhöõng dòch vuï naøy,
laø caùc nöôùc nhoû nhö AÊngoâla,
Moâdaêmbích, Papua Niu Ghineâ, vaø
Coäng hoøa Coânggoâ. Trong caùc neàn
kinh teá tieân tieán, Ñöùc, moät nöôùc
coù kim ngaïch nhaäp khaåu tuyeät
ñoái caùc dòch vuï kinh doanh ôû möùc
cao (39 tyû ñoâla naêm 2002), xeáp
thöù 59 vôùi tæ troïng 2,9%. Myõ, vôùi
kim ngaïch nhaäp khaåu tuyeät ñoái
lôùn nhaát veà dòch vuï kinh doanh
(41 tyû ñoâla naêm 2002), xeáp thöù
115. Nhöng Myõ laïi laø nöôùc xuaát
khaåu dòch vuï naøy lôùn nhaát (58 tyû
ñoâla naêm 2002) vaø cuõng laø nöôùc
xuaát khaåu roøng lôùn. Aixôlen cho
thaáy, thöông maïi dòch vuï phi vaät
theå coù xu höôùng dieãn ra trong noäi
boä ngaønh, chöù khoâng phaûi laø giöõa
caùc ngaønh. Ñaây laø nöôùc xuaát khaåu
nhieàu nhaát caùc dòch vuï maùy tính
vaø thoâng tin vaø laø nöôùc nhaäp
khaåu lôùn thöù tö. Tuy nhieân, tyû soá
xuaát khaåu so vôùi giaù trò gia taêng
trong nöôùc cuûa dòch vuï maùy tính
vaø thoâng tin chæ ñöùng ôû möùc 16%
(9% cuûa GDP).
286 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Do ñoù, vieäc chuyeån caùc dòch vuï
hoã trôï vaên phoøng ra nöôùc ngoaøi
khoâng phaûi laø moái ñe doïa cho
vieäc laøm ôû caùc nöôùc tieân tieán. Caùn
caân thöông maïi veà dòch vuï kinh
doanh ôû haàu heát caùc nöôùc phaùt
trieån laø döông vaø taêng töø naêm
1981 ñeán naêm 2001. AÁn Ñoä,
döôøng nhö laø nöôùc thu huùt nhieàu
dòch vuï kinh doanh töø caùc nöôùc
giaøu, coù möùc gia taêng ñaàu ra ôû
lónh vöïc naøy töø naêm 1995 ñeán
naêm 2001 thaáp hôn so vôùi nöôùc
Anh.45 Toùm laïi, khoâng coù baèng
chöùng naøo haäu thuaãn cho quan
nieäm raèng dòch vuï ñònh höôùng
cho söï phaân taùn kinh teá giöõa caùc
nöôùc. Thöông maïi dòch vuï ñaõ
taêng maïnh, nhöng theo caû hai
höôùng xuaát vaø nhaäp khaåu. Ñoái
vôùi haàu heát caùc nöôùc, thò phaàn
cuûa chuùng trong khu vöïc dòch vuï
trong nöôùc vaãn coøn thaáp. Vaø khi
dòch vuï kinh doanh ñöôïc thueâ
ngoaøi, haàu heát seõ vaãn chæ taäp
trung ôû moät vaøi ñòa ñieåm. Chi phí
lieân laïc thaáp ñaõ khoâng taùc ñoäng
maïnh ñeán nhöõng hoaït ñoäng saùng
taïo vaø caùc dòch vuï coù giaù trò cao
maø caàn coù söï töông taùc thöôøng
xuyeân giöõa con ngöôøi.
Chi phí vaän taûi vaø lôïi theá kinh
teá theo quy moâ: moät phaân tích
qua hai thaäp kyû
Söï thay ñoåi chi phí vaän taûi, moät
yeáu toá quan troïng trong ñòa kinh
teá, giuùp giaûi thích nhöõng gì ñaõ
dieãn ra ôû phaàn treân. Vieäc giaûm chi
phí vaän taûi laøm taêng söï taäp trung
con ngöôøi vaø doanh nghieäp, vì noù
cho pheùp chia seû caùc tieän ích vaø
dòch vuï moät caùch hieäu quaû hôn.
Nghieân cöùu gaàn ñaây cuõng giaûi
thích hai haäu quaû ít nhieàu ngoaøi
döï kieán cuûa vieäc giaûm chi phí vaän
taûi: (1) ôû caáp quoác teá, thöông maïi
vôùi caùc nöôùc keà caän, chöù khoâng
phaûi vôùi caùc nöôùc ôû xa, ñaõ taêng
leân vaø (2) ôû caáp quoác gia, caûi
thieän cô sôû haï taàng giao thoâng coù
theå daãn ñeán vieäc taäp trung nhieàu
hôn, chöù khoâng phaûi ít hôn, caùc
hoaït ñoäng kinh teá.
Caùc nghieân cöùu ñaõ khoâng maáy
thaønh coâng trong vieäc giaûi thích
taïi sao chi phí vaän taûi giaûm coù theå
gaây khoù khaên hôn cho caùc nöôùc
ñang phaùt trieån vaø nhöõng vuøng bò
tuït haäu gia nhaäp neàn thöông maïi
theá giôùi - quaû thöïc, hieäu suaát taêng
daàn trong lónh vöïc vaän taûi ñaõ bò
caùc moâ hình chính thoáng boû qua.
Nhöng cuõng nhö chi phí vaän taûi
giaûm ñaõ thuùc ñaåy tính kinh teá
theo quy moâ trong saûn xuaát, saûn
xuaát vaø thöông maïi nhieàu hôn ñaõ
mang laïi lôïi ích kinh teá theo quy
moâ trong vaän taûi.
Chi phí vaän taûi giaûm taïo ra moät
caûnh quan kinh teá gaäp gheành
Tröôùc khi chi phí vaän taûi giaûm
maïnh gaàn ñaây, caùc ñieàu kieän ñòa
lyù töï nhieân (nhö ñöôøng thuûy) ñaõ
quyeát ñònh phaàn lôùn ñòa ñieåm
ñònh cö vaø söï boá trí veà phaïm vi
ñòa lyù cuûa saûn xuaát vaø thöông
maïi. Khi ñoù, nhöõng khoaûn ñaàu tö
chung ñaõ taïo ra hieäu suaát taêng
daàn theo qui moâ, yeáu toá hình
thaønh neân ñòa kinh keá. Caùc khoaûn
ñaàu tö naøy coù theå bao goàm caû ñaàu
tö vaøo caùc cô sôû y teá vaø giaùo duïc

taïi ñòa phöông, chôï vaø caùc dòch
vuï khaùc, giuùp giaûm chi phí giao
dòch vaø thöông maïi - nhö ñaûm
baûo hieäu löïc thöïc hieän quyeàn veà
taøi saûn, giaûi quyeát tranh chaáp hôïp
ñoàng hoaëc xaùc ñònh cô hoäi thò
tröôøng. Caøng coù nhieàu ngöôøi söû
duïng caùc cô sôû hoaëc dòch vuï coäng
ñoàng thì chi phí maø moãi ngöôøi
phaûi traû seõ thaáp hôn. Ñieåm ñònh
cö caøng lôùn thì caøng nhieàu ngöôøi
seõ cuøng chia seû chi phí coá ñònh.
Ñeå söû duïng dòch vuï, ngöôøi vaø
haøng hoùa phaûi di chuyeån. Do vaäy,
khi chi phí vaän chuyeån giaûm, khaû
naêng tieáp caän seõ taêng leân, quy moâ
taêng vaø chi phí ñôn vò cuûa vieäc
cung caáp dòch vuï seõ giaûm. Ñaây laø
caùch maø chi phí vaän taûi quyeát
ñònh kích thöôùc khoâng gian cuûa
thò tröôøng, phaïm vi vaø quy moâ
cuûa caùc dòch vuï coäng ñoàng.
Khi nhieàu cô sôû vaø dòch vuï ñöôïc
cung caáp moät caùch taäp trung hôn ôû
caùc thaønh phoá lôùn, caùc coäng ñoàng
nhoû trôû neân keùm haáp daãn vaø söï
caùch bieät theo khoâng gian seõ xuaát
hieän - söï phaân boá theo qui moâ cuûa
caùc thò traán vaø thaønh phoá thay ñoåi.
Ñieàu kieän ñòa lyù töï nhieân vaø söï gaäp
gheành trong ñaàu tö vaøo cô sôû haï
taàng ñoâ thò mang laïi nhöõng ñoäng
löïc khoâng theå ñaûo ngöôïc ñöôïc, maø
nhöõng ñoäng löïc ñoù xaùc ñònh seõ
quyeát ñònh quang caûnh kinh teá luùc
ñaàu trôû neân maáp moâ, sau ñoù laø gaäp
gheành nhö theá naøo.
Caùc söû gia kinh teá töø laâu ñaõ
coâng nhaän raèng nhöõng quaù trình
naøy, ñöôïc daãn daét bôûi söï thay ñoåi
trong chi phí vaän taûi, coù vai troø
thieát yeáu ñoái vôùi söï phaùt trieån
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 287
kinh teá.46 Nhöõng nhaø ñòa lyù vaø
quy hoaïch ñaõ chính thöùc coâng
nhaän taùc ñoäng cuûa caùc cô sôû coäng
ñoàng khoâng theå chia taùch ñöôïc
trong vieäc phaân bieät caùc chöùc
naêng cuûa thaønh phoá vaø quy moâ
trong “thuyeát veà ñòa ñieåm trung
taâm”47. Caùc nhaø kinh teá hoïc
khoâng chæ döøng laïi ôû ñòa lyù töï
nhieân vaø haøng hoùa coâng coäng. Hoï
nhaän thaáy raèng hieäu suaát taêng
daàn theo quy moâ trong saûn xuaát
caùc haøng coâng ngheä phaåm vaø yù
töôûng coù aûnh höôûng maïnh hôn
nöõa ñeán vieäc phaân boá caùc hoaït
ñoäng kinh teá theo caùc ñòa ñieåm
khoâng gian. Cuøng vôùi quaù trình
ñoâ thò hoùa, vieäc saûn xuaát vaø caùc
dòch vuï ñi keøm trôû thaønh ñoäng löïc
thuùc ñaåy taêng tröôûng nhö ñaõ trình
baøy ôû Chöông 4. Nhöõng ñoäng löïc
naøy töông taùc vôùi chi phí vaän taûi
ñeå quyeát ñònh söï phaùt trieån theo
khoâng gian cuûa caùc neàn kinh teá, ôû
moïi caáp ñoä khoâng gian - quoác teá,
quoác gia vaø ñòa phöông.
Chi phí vaän taûi giaûm laøm taêng
thöông maïi giöõa caùc nöôùc laùng gieàng
Nhu caàu ngaøy caøng taêng ñoái vôùi
caùc theå loaïi haøng hoùa töông töï
nhau giuùp giaûi thích nghòch lyù cho
raèng chi phí vaän taûi giaûm ñaõ giuùp
phaùt trieån thöông maïi giöõa caùc
nöôùc gaàn nhau vaø coù cuøng ñaëc
ñieåm. Thöïc teá, trong voøng 40 naêm
qua, khoaûng caùch ñaõ trôû thaønh
moät raøo caûn lôùn hôn ñoái vôùi
thöông maïi, trong khi ñoù söï chia
caét - hieäu öùng bieân giôùi - khoâng
coøn laø raøo caûn quan troïng nöõa.
(xem Hình 6.4).
288 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Hình 6.4. Khoaûng caùch ñaõ trôû thaønh raøo caûn lôùn, coøn söï chia caét thì
khoâng
Heä soá töông quan cuûa khoaûng caùch vaø bieân giôùi quoác gia trong caùc moâ hình
thöông maïi, thôøi kyø 1960 - 2005
Khoaûng caùch Bieân giôùi quoác gia
Heä soá töông quan cuûa khoaûng caùch Heä soá töông quan cuûa hieäu öùng bieân giôùi
1.4 400
1.2
200
1.0
100
0.8
0.6
1960 1970 1980 1990 2000
50
1965 1970 1975 1980 19851990 1995 2000 2005
Naêm Naêm
Nguoàn: Mayer 2008 vieát cho Baùo caùo naøy.
Lyù thuyeát thöông maïi truyeàn
thoáng khoâng tính ñeán hieäu suaát
taêng daàn theo quy moâ vaø söï khaùc
bieät hoùa cuûa caàu. Noù ñaõ döï ñoaùn
ñöôïc vieäc buoân baùn nhöõng loaïi
haøng hoùa khaùc nhau seõ gia taêng,
taïo thuaän lôïi cho thöông maïi giöõa
caùc nöôùc coù nguoàn taøi nguyeân
khaùc nhau. Caùc nöôùc ñaõ buoân baùn
vôùi nhau vì hoï khoâng töï saûn xuaát
ñöôïc saûn phaåm nhaäp khaåu -
chuoái töø Trung Myõ sang chaâu AÂu
ñeå ñoåi laáy xe oâ toâ. Vôùi caùc haøng
hoùa khaùc bieät nhau, thöông maïi
ñöôïc thöïc hieän trong phaïm vi caùc
loaïi haøng hoùa ñoù chöù khoâng phaûi
giöõa chuùng. Caùc nöôùc trao ñoåi
haøng hoùa vì hoï muoán nhöõng loaïi
haøng hoùa töông töï nhöng khaùc
nhau ñoâi chuùt - Nhaät Baûn vaø
Thuïy Ñieån ñoåi xe Toyata laáy
Volvo. Noùi caùch khaùc, trong lyù
thuyeát thöông maïi cuõ vaø vôùi chi
phí vaän taûi cao, caùc nöôùc chæ trao
ñoåi buoân baùn nhöõng haøng hoùa maø
hoï thaáy caàn. Vôùi lyù thuyeát thöông
maïi môùi vaø vôùi tính kinh teá theo
quy moâ, söï öa thích tính ña ñaïng
vaø vôùi chi phí vaän taûi thaáp, caùc
nöôùc trao ñoåi buoân baùn vôùi nhau
thöù maø hoï muoán trao ñoåi.
Thöông maïi quoác teá gia taêng
giöõa caùc nöôùc (thöôøng laø nhöõng
nöôùc gaàn nhau) cuûa Baéc baùn caàu
vaøo nhöõng naêm 1960 vaø 1970, maëc
duø nhöõng nöôùc naøy veà cô baûn coù
nguoàn taøi nguyeân töông töï.
Thöông maïi giöõa caùc nöôùc giaøu vaø
ngheøo ban ñaàu bò thu heïp bôûi
nhöõng söï phaùt trieån naøy. Vaøo ñaàu
nhöõng naêm 1980, thöông maïi noäi
ngaønh giöõa caùc nöôùc coù thu nhaäp
cao vaø trung bình ñaõ môû roäng, vaø
sau ñoù giöõa caùc loaïi hình quoác gia
khaùc nhau (xem Hình 6.5). Söï
khaùc bieät hoùa veà caàu - töùc laø söï öa
thích tính ña daïng - vaø thöông
maïi noäi ngaønh ñaõ khoâng chæ coøn
giôùi haïn ôû nhöõng nöôùc giaøu.
Cuøng vôùi söï gia taêng thöông
maïi noäi ngaønh laø vieäc thöông maïi
haøng hoùa trung gian taêng maïnh
so vôùi thaønh phaåm. Thöông maïi
noäi ngaønh veà haøng hoùa trung gian
ñoøi hoûi moät ngaønh vaän taûi ñaëc
bieät hieäu quaû. Khaû naêng ñieàu
phoái vaø kieåm soaùt quaù trình saûn
xuaát kòp thôøi baèng heä thoáng vi
tính hoùa laø trung taâm cuûa vieäc
phaân taùch quaù trình saûn xuaát theo
ngaønh ôû caùc nöôùc coù thu nhaäp cao
vaø vieäc thueâ ngoaøi tôùi caùc nöôùc coù
thu nhaäp trung bình.48 Do vaäy, chi
phí vaän taûi thaáp hôn, nhöõng thay
ñoåi trong haøng hoùa ñöôïc trao ñoåi

vaø chi phí lieân laïc thaáp hôn ñaõ hoã
trôï vaø cuûng coá laãn nhau.
Ngöôøi ta coù theå kyø voïng raèng
haøng hoùa vôùi tyû soá giaù trò treân
troïng löôïng thaáp seõ ñöôïc trao ñoåi
chuû yeáu ôû khoaûng caùch gaàn.
Nhöng chu kyø saûn phaåm ñoái vôùi
haøng hoùa noäi ngaønh caàn nhieàu
chaát xaùm vaø ñoái vôùi nhöõng maët
haøng tieâu duøng nhö ñoà duøng
ñieän töû vaø caùc saûn phaåm thôøi
trang ñaõ trôû neân ngaén hôn. Chính
söï ruùt ngaén chu kyø saûn phaåm naøy
giuùp giaûi thích taïi sao tính phuï
thuoäc cuûa thöông maïi vaøo
khoaûng caùch laïi taêng maø khoâng
giaûm. Neáu caùc nöôùc muoán höôûng
lôïi töø xu theá toaøn caàu hoùa hieän
taïi, thì söï phoái hôïp vuøng trong
ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng vaø
chính saùch vaän taûi trôû neân quan
troïng hôn bao giôø heát.49
Vaäy hieäu suaát taêng daàn theo
quy moâ trong saûn xuaát, söï öa
thích tính ña daïng cuûa ngöôøi tieâu
duøng vaø caùc ñaàu vaøo trung gian
vaø chi phí vaän taûi thaáp hôn ñaõ
ñònh höôùng cho söï taäp trung hoùa
caùc hoaït ñoäng kinh teá theo vuøng
ñòa lyù nhö theá naøo? Ñaàu tieân, caùc
saûn phaåm khaùc bieät hoùa vaø hieäu
suaát taêng daàn theo quy moâ seõ laøm
naêng suaát ôû nhöõng vuøng hoaëc caùc
nöôùc lôùn taêng maïnh hôn so vôùi
caùc nöôùc vaø vuøng nhoû, keå caû khi
caùc nöôùc ñoù coù möùc nguoàn löïc
treân ñaàu ngöôøi gioáng heät nhau vaø
cuøng ñöôïc tieáp caän moät coâng
ngheä nhö nhau. Khía caïnh quan
troïng veà qui moâ laø ñoä lôùn cuûa caàu
noùi chung hoaëc söï taäp trung caùc
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 289
Hình 6.5. Thöông maïi noäi ngaønh toaøn caàu khoâng chæ coøn giôùi haïn trong
caùc nöôùc giaøu nöõa
Chæ soá Grubel-Lloyd, caùc ngaønh caáp naêm
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006
Naêm
Thu nhaäp cao ñeán thu nhaäp cao Thu nhaäp thaáp ñeán thu nhaäp cao
Thu nhaäp trung bình ñeán thu nhaäp cao Thu nhaäp thaáp ñeán thu nhaäp thaáp
Thu nhaäp thaáp ñeán thu nhaäp trung bình Thu nhaäp trung bình ñeán thu nhaäp trung bình
Nguoàn: Brülhart 2008 (cho Baùo caùo naøy).
Chuù thích: Chæ soá Grubel-Lloyd laø phaàn cuûa thöông maïi noäi ngaønh trong toång thöông maïi.
hoaït ñoäng kinh teá laø quan troïng,
chöù khoâng phaûi dieän tích ñaát ñai.
Khi xeùt ñeán nhöõng taùc löïc tích tuï
ñoù thì Hoàng Coâng, thuoäc Trung
Quoác vaø Xingapo ñöôïc xem nhö
nhöõng nöôùc “lôùn”.
Thöù hai, moät khu vöïc caøng lôùn
thì haøng hoùa trung gian ñöôïc saûn
xuaát taïi khu vöïc ñoù caøng ña daïng.
So vôùi caùc vuøng nhoû hôn, soá löôïng
haøng hoùa phaûi nhaäp khaåu cuõng ít
hôn, do ñoù tieát kieäm ñöôïc chi phí
vaän taûi. Nhöõng ngöôøi coù cuøng thu
nhaäp danh nghóa seõ coù thu nhaäp
thöïc teá cao hôn ôû caùc khu vöïc lôùn
vaø ôû ñoù caùc doanh nghieäp coù theå
tieát kieäm ñöôïc chi phí. Thöù ba, thu
nhaäp thöïc teá cao hôn seõ thu huùt
theâm lao ñoäng di cö, taïo ra aùp löïc
ñoái vôùi möùc löông taïi ñòa phöông
ñoù. Löông thaáp hôn seõ thu huùt
290 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñöôïc nhieàu doanh nghieäp ñeán ñaàu
tö, laøm cho thò tröôøng ñaõ lôùn caøng
lôùn hôn nöõa, vaø ñieàu ñoù seõ daãn
ñeán moät chu kyø môùi khieán caùc
doanh nghieäp ñöôïc phaân boá laïi,
thu nhaäp thöïc teá cao hôn vaø moät
thò tröôøng lôùn hôn. Chöông 9 baøn
chi tieát hôn veà caùch caùc nöôùc ñang
phaùt trieån coù theå giaûi quyeát vaán ñeà
hoäi nhaäp khu vöïc ñaày thaùch thöùc,
hoïc hoûi töø nhöõng kinh nghieäm hôïp
taùc theå cheá, cô sôû haï taàng khu vöïc
vaø caùc bieän phaùp khuyeán khích
ñöôïc phoái hôïp treân khaép theá giôùi.
Chi phí vaän taûi giaûm daãn ñeán söï
taäp trung trong noäi boä moãi nöôùc
Lôïi ích veà naêng suaát vaø thu nhaäp
cuûa vieäc tích tuï, chuû yeáu do chi
phí vaän taûi thaáp hôn chi phoái,
thöôøng raát khoù ñöôïc caùc nhaø qui
hoaïch vaø hoaïch ñònh chính saùch
chaáp nhaän. Nhöng chuùng laïi giaûi
thích ñöôïc yù nghóa khaùc thöôøng
thöù hai cuûa vieäc chi phí vaän taûi
giaûm. Ngöôøi ta tin raèng vieäc phaân
boá ñoàng ñeàu cô sôû haï taàng vaän taûi
seõ keùo theo söï phaân boá caùc hoaït
ñoäng kinh teá ñoàng ñeàu theo vuøng
ñòa lyù. Taäp trung hoùa cao ñoä ñöôïc
xem nhö moät vaán ñeà vaø vieäc taùi
phaân boá caùc hoaït ñoäng kinh teá döï
kieán seõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån
chung. Caùc khoaûn ñaàu tö oà aït vaøo
cô sôû haï taàng vaän taûi laø coâng cuï
chính saùch troïng taâm ñeå khuyeán
khích caùc doanh nghieäp di chuyeån
sang caùc vuøng tuït haäu. Nhöng keát
quaû thöôøng laø ngöôïc laïi - caùc
vuøng ñònh höôùng tôùi laïi maát neàn
saûn xuaát vaø lao ñoäng vaøo tay caùc
vuøng daãn ñaàu (xem Hoäp 6.4).
Chia seû tri thöùc laø moät ñoäng löïc
ñònh hình ñòa kinh teá cuûa caùc nöôùc
vaø khu vöïc. Nhöõng bí quyeát coâng
ngheä coù theå ñöôïc nhieàu ngöôøi söû
duïng maø khoâng phaûi maát theâm chi
phí naøo. Nhöõng bí quyeát naøy naèm
ngay trong löïc löôïng lao ñoäng ñaày
kinh nghieäm vaø chaát xaùm ñöôïc taäp
trung laïi seõ daãn ñeán söï saùng taïo.
Caù c thò tröôø n g lao ñoä n g ñòa
phöông lôùn hôn laøm taêng taùc ñoäng
lan toûa cuûa tri thöùc giöõa coâng
nhaân vaø do ñoù seõ laøm taêng naêng
suaát, nhöng khoâng theo moät caùch
50
tuyeán tính. ÔÛ caùc thaønh phoá lôùn,
lôïi ích coù theå khoâng ñöôïc hieän thöïc
hoùa hoaøn toaøn, do söï taéc ngheõn vaø
manh muùn ñaõ ngaên caûn söï töông
taùc. Nhöng heä thoáng giao thoâng ñoâ
thò hoaït ñoäng hieäu quaû coù theå laøm
taêng hieäu löïc cuûa thò tröôøng lao
ñoäng vaø nhaân roäng keát quaû cuûa vieäc
vöøa hoïc vöøa laøm (xem Hoäp 6.5).
Chi phí vaän taûi giaûm laøm taêng
tính kinh teá nhôø ñòa phöông hoùa
trong vieäc taïo ra tri thöùc vaø thoâng
tin - ví duï, caùc dòch vuï kinh doanh,
dòch vuï chuyeân moân vaø kyõ thuaät.
Döï kieán chi phí lieân laïc thaáp hôn
seõ daãn ñeán moät khu vöïc dòch vuï
töï do coù khaû naêng trao ñoåi thöông
maïi. Nhöng haàu heát caùc ngaønh caàn
lieân laïc nhieàu vaãn coù söï tích tuï
51
maïnh. Lyù do chính cho söï toàn taïi
dai daúng tính kinh teá nhôø tích tuï
trong vieäc taïo ra tri thöùc laø ôû choã
ñeå chöùng thöïc chaát löôïng cuûa
thoâng tin ñoøi hoûi söï hieåu bieát vaø
tin töôûng laãn nhau. Nhöõng maïng
löôùi khoâng chính thöùc hoaït ñoäng
 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 291

HOÄP 6.4 Söï can thieäp ñaëc bieät cuûa Italia: moät phaûn öùng baát ngôø tröôùc chi phí vaän
taûi giaûm

Söï khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc khu vöïc laø
do phaân boá cô sôû haï taàng khoâng ñoàng
ñeàu gaây ra, vaø ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng
taïi caùc vuøng tuït haäu seõ laøm giaûm söï maát
caân ñoái naøy. Ñoù laø giaû ñònh chung.
Nhöng caùc ngaønh coâng nghieäp döï kieán
seõ phaùt trieån nhôø nhöõng khoaûn ñaàu tö
naøy ñaõ chuyeån ñeán moät nôi khaùc, keùo
theo söï di chuyeån haøng loaït cuûa coâng
nhaân ra khoûi khu vöïc. Moät ví duï roõ raøng
ñoù laø chính saùch vuøng cuûa Italia nhaèm
laøm giaûm söï cheânh leäch veà phaùt trieån
giöõa mieàn Baéc vaø Nam Italia. Töø
Mezzogiorno ñaõ trôû thaønh moät thuaät ngöõ
chung ñeå chæ nhöõng khu vöïc maø phaûi
gaùnh chòu haäu quaû töø nhöõng yù ñònh toát
a khoâng ñònh höôùng theo khoâng gian, keát
ñeïp cuûa moät chính saùch vuøng.
Söï can thieäp ñaëc bieät trong ngaén haïn
do moät cô quan ñaëc bieät quaûn lyù, coù teân
laø Cassa per il Mezzogiorno, thaønh laäp
naêm 1950. Söï can thieäp naøy ñöôïc Ngaân
haøng Taùi thieát vaø Phaùt trieån Quoác teá
(IBRD) taøi trôï, ñöùng ñaàu laø Poân
Roâxenxteân-Roâñan, ngöôøi ñaõ phaùt trieån
Moâ hình Löïc ñaåy maïnh cuûa söï phaùt trieån
kinh teá trong nhöõng naêm 1940. Taùc ñoäng
phaùt trieån seõ xuaát phaùt töø ñaàu tö oà aït vaøo
cô sôû haï taàng, taäp trung maïnh vaøo xaây
döïng ñöôøng boä vaø ñöôøng saét. Sau ñoù,
moïi vieäc ñaõ trôû neân roõ raøng: seõ khoâng
theå ñaït ñöôïc thaønh coâng ngaén haïn, daãn
ñeán vieäc lieân tuïc phaûi xaùc ñònh laïi ñònh
höôùng chieán löôïc. Vaøo giöõa nhöõng naêm
1950, cô quan the Casa ñaõ höôùng söï taäp
trung cuûa mình vaøo hoã trôï ñaàu tö coâng
nghieäp, taäp trung vaøo caùc vuøng “haït
nhaân” vaø ñöôïc öu tieân.
Keát quaû laø trong suoát nhöõng naêm
1950, khoaûng 2 trieäu coâng nhaân ñaõ rôøi
boû nhöõng vuøng muïc tieâu. Vaøo cuoái
nhöõng naêm 1960, laøn soùng xuaát cö ñaõ
ñöôïc xem laø vaán ñeà chuû yeáu trong phaùt
trieån, vaø ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng vaø trôï
caáp ñöôïc taäp trung thöïc söï vaøo caùc khu
b
vöïc nôi coù maät ñoä di cö cao nhaát.
Töø ñaàu nhöõng naêm 1980, khi nhieäm
vuï ban ñaàu cuûa cô quan Cassa keát thuùc,
noù vaãn ñöôïc duy trì bôûi 11 thoâng tö caáp
boä, ñoâi khi coù hieäu löïc ñöôïc 3 thaùng.
Naêm 1986, söï “can thieäp ñaëc bieät” ñöôïc
taùi hoã trôï taøi chính cho ñeán naêm 1993.
Toång chi phí haøng naêm cuûa cô quan
Cassa taêng ñeán ñænh ñieåm laø 3.750 tyû lia
(khoaûng 4,5 tyû ñoâla) naêm 1976, giaûm
xuoáng 2.650 tyû lia (2,1 tyû ñoâla) naêm 1991,
vaø suïp ñoå sau ñoù. Tieàn ñaõ khoâng coù taùc
ñoäng maáy ñoái vôùi nhöõng chæ soá kinh teá taïi
caùc Mezzogiorno (xem baûng trong hoäp).
Tyû leä thaát nghieäp ñaõ giaûm cho ñeán
ñaàu nhöõng naêm 1970, do coù haøng trieäu
coâng nhaân di cö ñeán mieàn Baéc Italia vaø
caùc nöôùc khaùc. Vaøo cuoái nhöõng naêm
1980, con soá naøy ñaõ taêng leân gaáp ñoâi, cho
thaáy söï leä thuoäc ngaøy caøng taêng cuûa mieàn
Nam vaøo trôï caáp taøi chính cuûa mieàn Baéc.
Moät soá vuï beâ boái xung quanh cô
Phaùt trieån kinh teá cuûa caùc Mezzogiorno
1951–60 1961–70
Tæ troïng cuûa vuøng phía Nam trong toång soá cuûa Quoác gia (%)
Daân soá 37,2 36,0
GDP ñaàu ngöôøi 54,5 56,6
Ñaàu tö coá ñònh 26,0 29,0
Thaát nghieäp
Phía Nam 9,1 6,4
Mieàn Trung - Baéc 6,8 4,5
Nguoàn: Faini, Giannini, vaø Galli 1993.
quan Cassa per il Mezzogiorno bò tieát loä
nhö moät phaàn trong “laøng hoái loä”) bôûi noã
löïc cuûa nhoùm mani puliti (baøn tay saïch)
thuoäc cô quan tö phaùp Italia. Nhöõng vuï
beâ boái naøy laø nguyeân nhaân khieán Ñaûng
Daân chuû Toân giaùo vaø Ñaûng Xaõ hoäi chuû
nghóa phaûi giaûi theå vaø Lieân minh phía
Baéc troãi daäy, yeâu caàu ly khai mieàn Nam
vaø Baéc ñeå chaám döùt söï laõng phí taïi caùc
Mezzogiorno. Moät söï can thieäp ñeå ñaát
nöôùc thoáng nhaát coù theå ñaõ laøm taêng söï
chia reõ noäi boä.
Chöông 8, “Thoáng nhaát, khoâng phaûi
laø ñoàng nhaát” thaûo luaän vieäc caùc nöôùc ñaõ
thuùc ñaåy hoäi nhaäp quoác gia thoâng qua
vieäc aùp duïng linh hoaït caùc theå cheá
noái cô sôû haï taàng, vaø nhöõng chính saùch
can thieäp coù muïc tieâu theo khoâng gian
nhö theá naøo.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009.
a. Boltho, Carlin, vaø Scaramozzino 1997; Sinn
vaø Frank 2001.
b. Vaøo luùc ñoù, moät soá nhöõng chæ trích veà caùc
chính saùch cuûa Mezzogiorno yeâu caàu caùc quyõ
hoã trôï nhöõng ngöôøi xuaát cö (Lutz 1962).
1971–80 1981–90 1990
35,1 36,1 36,6
58,6 58,2 56,7
31,2 29,0 26,9
9,6 16,3 19,7
5,2 7,6 6,5

nhö nhöõng thieát bò theo doõi ñeå xaây chi phí giao thoâng ñoâ thò thaáp hôn
döïng loøng tin trong moät nhoùm ñaõ môû roäng quy moâ cuûa maïng
52
nhöõng ngöôøi taïo ra tri thöùc. Vaø löôùi.
292 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 6.5 Söï cô ñoäng vôùi maät ñoä ôû Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác

Hoàng Coâng, thuoäc Trung Quoác, vaøo nöûa
cuoái cuûa nhöõng naêm 1970 ñaõ coù toác ñoä
taêng tröôûng thöïc teá khoaûng 10%/naêm,
doøng ngöôøi nhaäp cö vaø nhu caàu xe hôi
taêng raát maïnh. Soá löôïng xe hôi ñaêng kyù
ñaõ taêng hôn gaáp ñoâi trong moät thaäp kyû
vaø haäu quaû laø haønh khaùch vaø nhöõng nhaø
vaän chuyeån haøng hoùa ñaõ maát raát nhieàu
thôøi gian vaø phaûi chi phí nhieàu cho söùc
khoûe do oâ nhieãm moâi tröôøng. Boä Giao
thoâng cuûa Hoàng Coâng, ñaõ phaûn öùng vôùi
nhöõng bieän phaùp quyeát lieät. Naêm 1979,
Boä ñaõ ñeà ra chính saùch giao thoâng ñeå
taêng naêng löïc cuûa heä thoáng ñöôøng boä,
môû roäng vaø caûi thieän heä thoáng giao
thoâng coâng coäng vaø quaûn lyù toát hôn naêng
löïc ñöôøng boä.
Chính phuû ñaõ taêng phí caáp baèng laùi
xe haøng naêm leân 3 laàn, phí ñaêng kyù laàn
ñaàu leân 2 laàn (töø 70 leân 90% giaù nhaäp
khaåu cuûa moät chieác xe), vaø taêng gaáp ñoâi
thueá nhieân lieäu. Nhôø ñoù, löôïng sôû höõu xe
hôi vaø xe coâng ñaõ giaûm ñi nhanh choùng.
Naêm 1985, tæ troïng xe tö nhaân trong toång
soá xe ñaõ ñaêng kyù ñaõ giaûm xuoáng 50%,
a chæ soá haï taàng cô sôû cuûa baùo caùo veà tính
10% trong soá ñoù laø xe taxi. Heä thoáng
giao thoâng coâng coäng goàm 74 km ñöôøng
saét cho taàu ñieän ngaàm trung chuyeån, 34
km ñöôøng saét noåi (noái Cöûu Long vôùi
Trung Quoác), 32 km ñöôøng saét ñoâ thò
treân cao ôû phía Taây Baéc cuûa Laõnh thoå
môùi, vaø 16 km ñöôøng taøu ñieän taïi phía
Baéc cuûa ñaûo Hoàng Coâng. Naêm coâng ty
xe buyùt tö nhaân hoaït ñoäng döôùi hình thöùc
nhöôïng quyeàn thöông maïi vôùi hôn 6.000
xe buyùt. Ngoaøi ra coøn coù löôïng xe buyùt
nhoû boå sung (Xe buyùt Coâng coäng Haïng
nheï) vôùi giaù coá ñònh vaø ñoäc quyeàn phuïc
vuï treân nhöõng tuyeán nhaát ñònh. Vieäc
tham gia vaøo tieåu thò tröôøng naøy bò ñieàu
tieát raát chaët cheõ, vôùi soá löôïng xe buyùt
mini toái ña ñaõ ñöôïc quy ñònh saün cho moãi
b
khu vöïc cuûa thaønh phoá. Vieäc chuyeån
ñoåi giöõa caùc phöông tieän khaùc nhau
khoâng bò maát nhieàu thôøi gian.
Naêm 1985, vieäc thu phí ñöôøng ñaõ thaát
baïi veà maët chính trò. Moät lyù do laø vieäc khai
tröông Tuyeán ñaûo cuûa Heä thoáng ñöôøng
saét ñaïi chuùng, chuyeân chôû khoaûng ¼ taát
caû haønh khaùch söû duïng phöông tieän coâng
coäng naêm 1986 vaø Haønh lang phía Ñoâng
cuûa Ñaûo moät naêm tröôùc ñoù. Caû hai heä
thoáng naøy ñaõ laøm giaûm taéc ngheõn giao
thoâng. Ngaøy nay, phí ñöôøng boä ôû Hoàng
Coâng, thuoäc Trung Quoác, ñöôïc xem nhö
moät coâng cuï khoâng phaûi ñeå giaûm taéc
ngheõn giao thoâng maø laø ñeå giaûm oâ nhieãm
khoâng khí. Hoàng Coâng ñöôïc xeáp thöù 5 veà
caïnh tranh toaøn caàu, vôùi soá ñieåm laø 6,24
treân möùc thang 7, vaø ñöùng ñaàu veà hieäu
quaû thò tröôøng saûn phaåm vaø ñoä tinh vi cuûa
thò tröôøng taøi chính.
Kinh nghieäm cuûa Hoàng Coâng thuoäc
Trung Quoác, ñaõ chæ ra 3 baøi hoïc cho caùc
thaønh phoá ñang taêng tröôûng nhanh cuûa
caùc nöôùc ñang phaùt trieån:
● Caàn phaûi haïn cheá vieäc löu haønh vaø sôû
höõu xe tö nhaân taïi caùc sieâu thaønh
phoá. Thaäm chí keå caû khi khoâng aùp
duïng phí taéc ngheõn vaø phí ñoã xe, thì
nhöõng bieän phaùp taøi chính maïnh meõ
phaûn khuyeán khích coù theå kìm haõm
vieäc söû duïng phöông tieän cô giôùi
trong moät giai ñoaïn taêng tröôûng thu
nhaäp mang tính hieän töôïng vaø haïn
cheá tæ leä xe tö nhaân trong giao thoâng
ñoâ thò.
● Xe buyùt vaø ñaëc bieät laø mini buyùt coù
theå ñöôïc ñieàu tieát ñeå traùnh taéc ngheõn
giao thoâng vaø traùnh chi phí ñi laïi cao.
Keå caû khi bò ñieàu tieát thì haàu heát caùc
phöông tieän giao thoâng coâng coäng
ñeàu vaãn coù theå sinh lôøi.
● Cuøng vôùi caùc chính saùch nhaèm haïn
cheá cô giôùi hoùa, caùc coâng cuï quaûn lyù
giao thoâng môùi cuõng coù theå giuùp söû
duïng moät caùch hieäu quaû heä thoáng haï
taàng cô sôû hieän taïi.
Ñoái vôùi caùc nöôùc ôû caùc giai ñoaïn
khaùc nhau cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa,
Chöông 7 baøn veà caùc thieát cheá, haï taàng
cô sôû vaø caùc bieän phaùp khuyeán khích taïo
thuaän lôïi cho söï taäp trung hoùa maø khoâng
gaây ra taéc ngheõn.
Nguoàn: Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt
trieån Theá giôùi 2009.
a. Hau 1990.
b. Cullinane 2002.

Caàn phaûi laøm gì: chính saùch
giao thoâng ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån
Nhöõng söï kieän vaø hieåu bieát naøy coù
yù nghóa gì ñoái vôùi caùc nöôùc ñang
phaùt trieån? Chi phí thöông maïi ñaõ
giaûm nhôø giaûm chi phí lieân laïc vaø
vaän taûi vôùi chaát löôïng cao hôn vaø
toác ñoä nhanh hôn. Nhöng khoâng
phaûi taát caû caùc nöôùc ñeàu höôûng lôïi
gioáng nhau. Chi phí vaän taûi giaûm
nhanh, trong khi ñoù nhu caàu söû
duïng dòch vuï vaän taûi laïi lôùn hôn.
Quy moâ ngaøy caøng taêng trong saûn
xuaát haøng hoaù ñeå trao ñoåi ñaõ laøm

taêng söùc caïnh tranh vaø taïo ñieàu
kieän cho tính kinh teá theo quy moâ
trong ngaønh vaän taûi. Chi phí vaän
taûi vaø thöông maïi thaáp hôn
khuyeán khích thöông maïi vaø taïo
ñieàu kieän cho vieäc chuyeân moân hoùa
maïnh hôn vaø trao ñoåi. Moät soá nöôùc
nhö Trung Quoác vaø Chileâ ñaõ thaâm
nhaäp thò tröôøng quoác teá vaø höôûng
lôïi töø vieäc giaûm chi phí vaän taûi.
Nhöng haàu heát caùc nöôùc khaùc laïi
khoâng laøm ñöôïc ñieàu ñoù. ÔÛ haàu
heát caùc nöôùc chaâu Phi, keát quaû luõy
tích naøy ñaõ coù haïi, chöù khoâng heà
giuùp ích gì do tính kinh teá nhôø tích
tuï ôû caùc vuøng laân caän bò chia taùch
cuûa chaâu Phi vaãn coøn nhoû.
Baèng vieäc taêng cöôøng söï töông
taùc trong thò tröôøng ñòa phöông vaø
giaûm khoaûng caùch giöõa caùc thaønh
phoá vaø khu vöïc vaø söï chia caét quoác
teá, chính saùch giao thoâng ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån coù theå môû
ñaàu cho moät thôøi kyø töôi saùng. Caûi
thieän cô sôû haï taàng hieän coù laø moät
phaàn khoâng taùch rôøi cuûa chính saùch
giao thoâng. Thöïc teá, chöông 7, 8 vaø
9 baøn veà söï caàn thieát cuûa cô sôû haï
taàng keát noái veà maët khoâng gian
trong boái caûnh ñòa phöông, quoác
gia vaø quoác teá. Nhöng caùc maët
quan troïng khaùc cuûa chính saùch
giao thoâng vaø lieân laïc laïi thöôøng
xuyeân bò boû qua.
Thuyeát ñòa kinh teá môùi ñaõ laøm
roõ chi phí vaän taûi coù theå giuùp gì
cho taêng tröôûng kinh teá. Maëc duø
vaäy, thaät ngaãu nhieân, noù ñaõ goùp
phaàn chuù troïng quaù möùc cuûa chính
saùch giao thoâng vaøo vieäc caûi thieän
cô sôû vaät chaát. Vôùi vieäc söû duïng
nhöõng kyõ thuaät maø veà cô baûn ñaõ
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 293
boû qua söï vaän haønh noäi boä cuûa heä
thoáng giao thoâng – haøng hoùa ñöôïc
vaän chuyeån ñöôïc xem nhö moät
taûng baêng ñöôïc ñöa töø nôi naøy ñeán
nôi khaùc vaø chi phí vaän taûi laø moät
phaàn cuûa taûng baêng tröôùc sau cuõng
seõ bò tan chaûy ñoù – nhöõng khía
caïnh quan troïng nhaát lieân quan tôùi
chính saùch cuõng bò boû qua. Nhöõng
ñaëc ñieåm chính thu huùt söï quan
taâm cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch laø tính kinh teá theo quy moâ
trong ngaønh vaän taûi coù xu theá taïo
ra haønh vi ñoäc quyeàn vaø moái quan
heä nhaân quaû coù tính tuaàn hoaøn
giöõa chi phí vaän taûi thaáp vaø löu
löôïng giao thoâng vaø thöông maïi
ngaøy caøng lôùn hôn. Moät khía caïnh
khaùc cuõng bò quan taâm chöa ñuùng
taàm laø chi phí ngoaïi ngaønh cuûa
giao thoâng lieân laïc, ñaëc bieät laø söï
taéc ngheõn giao thoâng, oâ nhieãm vaø
nhöõng moái nguy hieåm lieân quan
tôùi an toaøn.
Hai öu tieân chính saùch bò boû
qua, ñoù laø (1) giaûm taùc ñoäng tieâu
cöïc cuûa cô caáu thò tröôøng trong
ngaønh vaän taûi vaø (2) caûi thieän ñieàu
kieän thuùc ñaåy thöông maïi vaø phoái
hôïp theo vuøng. Caû hai yeáu toá naøy
seõ thuùc ñaåy caùc taùc löïc tích tuï vaø
ñoâi khi coù theå mang laïi nhieàu
thaønh quaû hôn laø ñaàu tö vaøo cô sôû
haï taàng vaät chaát. Öu tieân chính
saùch thöù ba laø giaûi quyeát nhöõng
ngoaïi öùng tieâu cöïc trong ngaønh
vaän taûi.
Ñieàu tieát ngaønh vaän taûi ñeå tranh
thuû lôïi ích cuûa tính kinh teá theo
quy moâ
Thò tröôøng dòch vuï vaän taûi ít khi coù
294 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tính caïnh tranh hoaøn haûo, vôùi
nhöõng khaùc bieät lôùn giöõa caùc
phöông thöùc. Caïnh tranh trong
ngaønh vaän chuyeån baèng xe taûi ñaõ
taêng do nôùi loûng caùc quy ñònh,53
nhöng xu höôùng laø hôïp nhaát sôû
höõu ôû nhieàu nöôùc. Trong ngaønh
ñöôøng saét vaø haøng khoâng, caùc thò
tröôøng tieáp tuïc do caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc chi phoái.54 Trong
ngaønh haøng khoâng vaø haøng haûi, söï
phaân chia thò tröôøng cho pheùp caùc
nhaø cung caáp phaân bieät ñoái xöû giöõa
caùc haøng hoaù khaùc nhau.55 Nhöõng
ñaùnh giaù naøy cho thaáy caùc lôïi theá
qui moâ ôû caáp doanh nghieäp trong
caùc hoaït ñoäng vaän taûi.
Caùc nhaø cung caáp dòch vuï vaän
taûi hôïp nhaát quyeàn löïc baèng caùch sôû
höõu cô sôû haï taàng. Naêm 1980, 20%
ñöùng ñaàu caùc haõng vaän chuyeån treân
theá giôùi chæ kieåm soaùt 26% naêng löïc
caûng toaøn caàu. Cho ñeán naêm 1992,
con soá naøy ñaõ taêng leân 42%, vaø naêm
2003 leân 58%. Hieän taïi, con soá naøy
coù theå coøn cao hôn.
Dòch vuï haï taàng khoâng ñöôïc
cung caáp treân caùc thò tröôøng caïnh
tranh do tính khoâng theå chia nhoû cô
sôû haï taàng hieån nhieân ñaõ ngaên caûn
caïnh tranh. Vaøo caùc giai ñoaïn ñaàu
cuûa quaù trình phaùt trieån, nhu caàu veà
caûng, ñöôøng boä vaø thieát bò vieãn
thoâng khoâng ñaït heát coâng suaát toái
thieåu, do ñoù chi phí coá ñònh raát cao.
Khi löu löôïng giao thoâng taêng,
naêng suaát cuõng taêng. Vieäc naøy cuoái
cuøng cuõng caân baèng vôùi vieäc gia
taêng caùc toån thaát veà thôøi gian do taéc
ngheõn - do tính phi kinh teá theo quy
moâ xuaát hieän. Nhöng tieán trieån gaàn
ñaây ñaõ mang laïi lôïi theá roõ reät cho
caùc caûng vaø saân bay lôùn - vaø tieán boä
coâng ngheä trong ngaønh vaän taûi
haøng hoaù ñaõ cuûng coá theâm cho lôïi
theá veà chi phí cuûa caùc caûng lôùn (xem
Hoäp 6.3). Ñaùnh giaù veà ñoä lôùn cuûa
nhöõng hieäu öùng nhôø quy moâ naøy laø
moät vieäc khoù khaên, nhöng caùc
nghieân cöùu ñaõ khaúng ñònh tính kinh
teá theo quy moâ vaø laøm roõ theâm tính
khoâng theå chia caét cuûa cô sôû haï taàng
giao thoâng.56
Lyù do thöù hai khieán caïnh tranh
bò haïn cheá baét nguoàn töø “tính kinh
teá nhôø maïng löôùi”. Vieäc theâm moät
nhaùnh ñöôøng trong maïng löôùi
ñöôøng boä hoaëc ñöôøng saét khoâng chæ
ñem laïi lôïi ích cuûa vieäc keát noái hai
ñòa ñieåm - maø coøn taêng giaù trò cuûa
taát caû caùc ñoaïn keát noái khaùc nhôø
naâng cao tính lieân keát chung. Caùc
taùc ñoäng naøy coù theå lôùn. Moät öôùc
tính veà moái quan heä giöõa cô sôû haï
taàng vaø naêng suaát ñoái vôùi AÁn Ñoä ñaõ
cho thaáy moät taùc ñoäng ngoaïi öùng
khaù lôùn cuûa cô sôû haï taàng giao
thoâng. Baèng caùch taïo ra tæ suaát lôïi
nhuaän cuûa vieäc ñaàu tö vaøo haï taàng
ñöôøng boä cao hôn nhöõng thaønh quaû
tröïc tieáp 5%, nhöõng lôïi ích lieân
quan ñeán maïng löôùi chieám gaàn moät
phaàn tö toång möùc gia taêng hieäu
suaát cô sôû haï taàng.57
Vieäc thieáu caùc quy ñònh coù hieäu
löïc ñaõ haïn cheá tính caïnh tranh
trong lónh vöïc vaän taûi vaø coù theå
laøm giaûm bôùt vieäc xaây döïng cô sôû
haï taàng môùi. Noù coù theå laøm ñaàu tö
khoâng ñuû vaøo vieäc baûo döôõng cô
sôû haï taàng hieän coù. Moät soá nghieân
cöùu ñaõ khaúng ñònh xu höôùng cung

caáp thieáu cô sôû haï taàng giao thoâng
vaø lieân laïc taïi caùc nöôùc ñang phaùt
trieån.58 Vieäc ñaàu tö khoâng ñuû vaøo
baûo döôõng cô sôû haï taàng thaäm chí
coù theå raát nghieâm troïng. Ví duï, chi
phí hieän taïi cho baûo döôõng ñöôøng
boä taïi chaâu Phi, coù veû nhö luoân
thaáp hôn moät caùch coù heä thoáng so
vôùi keá hoaïch ñeà ra.59 Öôùc tính toån
thaát khoaûng 45 tyû ñoâla veà giaù trò
tích luõy ñöôøng boä trong nhöõng
naêm 1970 vaø 1980, maø ñaùng leõ coù
theå traùnh ñöôïc baèng caùch chi 12 tyû
ñoâla cho baûo döôõng choáng xuoáng
caáp cho ñöôøng boä. Nhöõng con
ñöôøng khoâng ñöôïc duy trì toát laøm
taêng chi phí vaän taûi do phaûi taêng
phí baûo döôõng xe coä vaø giaûm toác
ñoä. Chi phí tröïc tieáp cho caùc con
ñöôøng khoâng ñöôïc baûo döôõng toát
nhö vaäy coøn cao hôn toån thaát veà
giaù trò taøi saûn ñöôøng boä döïa treân
chi phí nhö ñaõ ñöôïc caùc cô quan
quaûn lyù ghi cheùp. Treân heát, chi phí
vaän taûi cao hôn laøm chaäm quaù
trình chuyeån ñoåi theo phaïm vi ñòa
lyù vaø giaûm lôïi ích cuûa vieäc chuyeân
moân hoaù.
Lónh vöïc ñoäc quyeàn cuõng kích
thích tham nhuõng. ÔÛ caùc thò tröôøng
nhoû hôn, ngöôøi söû duïng thöôøng
khoâng coù söï löïa choïn naøo khaùc
ngoaøi dòch vuï caûng bieån vaø caûng
haøng khoâng lôùn. Chi phí thay theá
naøy caøng cao thì nguy cô taêng giaù
vaø hoái loä caøng lôùn, tuøy thuoäc vaøo
cô sôû haï taàng ñoù laø tö nhaân hay
coâng coäng. Haønh vi truïc lôïi laøm
taêng chi phí vaän taûi leân bao nhieâu
thì khoù maø öôùc tính ñöôïc. Nhöng
nghieân cöùu môùi ñaây cuûa Ngaân
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 295
haøng Theá giôùi, khi xem xeùt laïi caùc
haønh lang ñöôøng boä lôùn taïi chaâu
Phi Haï Xahara ñaõ cho thaáy khoaûng
caùch lôùn giöõa cöôùc phí dòch vuï vaän
taûi vaø giaù thaønh. Khoaûn thaëng dö
naøy ñöôïc phaân chia giöõa tieàn hoái
loä, nhöõng “ñòa toâ” coù ñöôïc nhôø caùc
qui ñònh ñieàu tieát (xem Baûng 6.1),
vaø lôïi nhuaän cuûa coâng ty vaän taûi.
Caùc nhaø cung caáp cô sôû haï taàng
giao thoâng vaø dòch vuï khoâng phaûi
laø nhöõng ñoái töôïng duy nhaát chia
seû caùc khoaûn hoái loä vaø höôûng lôïi
nhuaän sieâu ngaïch. Saùng kieán Quaûn
trò Giao thoâng - Ñöôøng boä Caûi tieán
taïi Taây Phi ñaõ giaùm saùt caùc haønh vi
treân ñöôøng coù haïi cho thöông maïi
taïi caùc con ñöôøng xöông soáng lieân
bang giöõa Buoáckina Phaxoâ, Gana,
Mali vaø Toâgoâ. (Xem Baûn ñoà 6.2) cho
thaáy nhöõng gì ñaõ xaûy ra giöõa thaùng
10 vaø 12 naêm 2007. Ngay caû taïi
Mali, chæ treân 400 km ñöôøng boä ñaõ
phaûi “laøm luaät” vôùi 20 traïm kieåm
soaùt, laøm taêng chi phí veà thôøi gian
vaø tieàn baïc. Chi phí noäi boä vaø chi
phí lieân quan ñeán khoaûng caùch caøng
taêng theâm khi tính caû chi phí do söï
chia caét bieân giôùi quoác teá gaây ra.
Noã löïc quoác gia vaø söï phoái hôïp khu
vöïc ñeå thuùc ñaåy cho thöông maïi
Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho thöông
maïi ñaõ trôû thaønh coâng cuï chính
saùch quan troïng nhaát caàn thieát ñeå
coù lôïi cho thöông maïi quoác teá -
naâng cao tính hieäu quaû cuûa caùc
caûng, haøi hoaø hoaù tieâu chuaån, giaûm
thieåu gaùnh naëng quan lieâu qua bieân
giôùi, vaø phoái hôïp caùc chuaån möïc ñieàu
tieát qua bieân giôùi (xem Hoäp 6.6). Keå
296 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 6.1. Cöôùc phí, giaù thaønh, vaø lôïi nhuaän ñeàu cao taïi caùc haønh lang giao thoâng cuûa chaâu Phi
Tuyeán ñöôøng Cöôùc phía Chi phí khaû bieán Chi phí baát bieán Tæ suaát lôïi
Haønh lang (Caùc nöôùc) (Cöûa ngoõ - ñieåm ñeán) (ñoâla/km) (ñoâla/km) (ñoâla/km) nhuaänb (%)
Mieàn Taây chaâu Phi Tema/Accra - Ouagadougou 3,53 1,54 0,66 80
(2,01) (0,59) (0,64)
(Buoáckina Phaxoâ, Mali, vaø
Gana) Tema/Accra - Bamako 3,93 1,67 0,62 80
(1,53) (0,23) (0,36)
Mieàn Trung chaâu Phi Douala - N’Djameùna 3,19 1,31 0,57 73
(1,10) (0,32) (0,30)
(Camôrun, Coäng hoøa Trung
Phi vaø Saùt) Douala - Bangui 3,78 1,21 1,08 83
(1,30) (0,35) (0,81)
Ngaoundeùreù - N’Djameùna 5,37 1,83 0,73 118
(1,44) (0,25) (0,44)
Ngaoundeùreù - Moundou 9,71 2,49 1,55 163
(2,58) (0,64) (0,43)
Mieàn Ñoâng chaâu Phi Mombasa - Kampala 2,22 0,98 0,35 86
(1,08) (0,47) (0,14)
(Keânia vaø Uganña)
Mombasa -Nairobi 2,26 0,83 0,53 66
(1,36) (0,17) (0,19)
Mieàn Nam chaâu Phi Lusaka -Johannesburg 2,32 1,54 0,34 18
(1,59) (0,41) (0,40)
(Nam Phi, Daêmbia, vaø
Tandania) Lusaka -Dar-es-Salaam 2,55 1,34 0,44 62
(0,08) (0,52) (0,51)

Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2008.

a. Moät soá möùc cöôùc ñònh höôùng ñöôïc caùc Boä Giao thoâng Vaän taûi taïi chaâu Phi quy ñònh nhöng khoâng ñöôïc söû duïng, Cöôùc phí do caùc cô quan ñieàu ñoä vaän taûi taïi Trung Phi coù
theå ñaùng tin hôn.
b. Soá lieäu caàn ñöôïc dieãn giaûi thaän troïng do moät soá coâng ty coù theå boû qua moät soá chi phí hoaëc, ngöôïc laïi, tính gaáp ñoâi chi phí.

Baûn ñoà 6.2 Caùc ñieåm kieåm tra treân caùc haønh lang giao thoâng öu tieân
töø thaùng Taùm 2004, vieäc thuaän lôïi
Ouahigouya NIGER hoaù thöông maïi ñaõ trôû thaønh trung
Ségou
BURKINA Niamey taâm thaûo luaän cuûa Voøng ñaøm phaùn
Bamako
FASO
Ouagadougou
Ñoâha cuûa Toå chöùc Thöông maïi Theá
MALI
giôùi. Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây cuûa
Sikasso Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ xaùc ñònh
Bobo moät soá thöôùc ño thuaän lôïi hoùa
Dioulasso
thöông maïi, coi ñoù nhö nhöõng
BENIN
G H AN A
ñieåm ñoät phaù chính trong caûi caùch
GUINEA Korhogo chính saùch:

CÔTE D'IVOIRE
NIGERIA
● Tính hieäu quaû cuûa heä thoáng caûng-
TOGO
Checkpoints
Police
Bouaké
Ibadan
bình quaân cuûa tính hieäu quaû cuûa
Customs caûng, ñöôøng soâng vaø phöông
Gendarmerie
Other: Transport department, Kumasi tieän vaän taûi haøng khoâng, döïa
trade unions, forestry department,
treân soá lieäu töø Baùo caùo Tính caïnh
Lagos
Porto-
health Novo
Lomé
Subject road network Abidjan Tema
Accra
tranh Theá giôùi.
Sekondi-
● Cheá ñoä haûi quan - caùc raøo caûn
Takoradi
nhaäp khaåu aån ngoaøi thueá quan
Nguoàn: Döï aùn Caûi thieän quaûn trò giao thoâng ñöôøng boä (IRTG), Trung taâm thöông maïi Taây vaø haïn ngaïch chính thöùc, vieäc
Phi cuûa USAID 2007.
 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 297

Söï gaàn keà raát quan troïng, nhöng chính saùch thöông maïi vaø giao thoâng cuõng
HOÄP 6.6
ñoùng vai troø thieát yeáu

Vieäc ôû gaàn vôùi caùc ñòa baøn thònh vöôïng
coù theå laø moät may maén, vaø gaàn caùc ñòa
baøn ngheøo khoù laø söï baát haïnh. Baûn ñoà
trong hoäp naøy minh hoïa cho nhöõng lôïi
theá cuûa vieäc ôû gaàn nhöõng laùng gieàng
giaøu coù. Noù cho thaáy tieàm naêng cuûa thò
tröôøng nöôùc ngoaøi treân theá giôùi, baèng
caùch söû duïng moät chæ soá keát hôïp giöõa
tính gaàn keà veà ñòa lyù (khoaûng caùch) vaø
caùc chính saùch giaûm thieåu caùc raøo caûn
(söï chia caét).
Nhöng vò trí toát cuõng khoâng ñuû. Ngay
caû trong moät khu vöïc keà caän raát may
maén veà ñòa lyù cuûa Trung Myõ, Baéc Phi vaø
Ñoâng Nam AÙ, caùc nöôùc Meâhicoâ, Tuynidi
vaø Malayxia coù khaû naêng tieáp caän thò
tröôøng cao nhaát. Vò trí xeáp haïng cuûa
nhöõng nöôùc naøy theo chæ soá Moâi tröôøng -
Kinh doanh cuûa Ngaân haøng Theá giôùi -
nhaát laø nhöõng chæ soá lieân quan ñeán
thöông maïi qua bieân giôùi - thuoäc loaïi cao
nhaát trong khu vöïc. Vaø khoâng laáy laøm laï
khi thaønh tích taêng tröôûng gaàn ñaây cuûa
caùc nöôùc naøy raát aán töôïng, vaø möùc soáng
cuûa hoï ñaõ ñöôïc naâng cao.
Angieâri vaø Inñoâneâxia coù caùc vò trí
töông töï nhö Tuynidi vaø Malayxia, nhöng
thaønh tích kinh doanh cuõng nhö chính
saùch thöông maïi khoâng toát laém. Caùc chæ
soá tieáp caän thò tröôøng cuõng thaáp hôn caùc
nöôùc laùng gieàng. Xri Lanca vaø Gana
cuõng khoâng coù thaønh tích tieáp caän thò
tröôøng toát; hoï kinh doanh toát vaø coù chính
saùch thöông maïi toát, nhöng khoâng may
maén veà ñòa ñieåm.
Nguoàn: Mayer 2008; World Bank 2007d.

Gaàn caùc ñòa ñieåm thònh vöôïng laø quan troïng, nhöng khoâng ñuû
Tieàm naêng thò tröôøng nöôùc ngoaøi, naêm 2003

Tieàm naêng thò tröôøng

nöôùc ngoaøi so vôùi möùc ñoä
cuûa Myõ
< 0,760
0,760–1,110
1,111–1,670
1,671–4,570
> 4,571
Khoâng coù döõ lieäu

Nguoàn: Mayer 2008 cuûa Baùo caùo naøy.

Chuù thích: Ñeå tính toaùn tieàm naêng cuûa thò tröôøng nöôùc ngoaøi, moãi quoác gia ñöôïc qui ñònh moät chæ soá cho qui moâ cuûa caùc thò tröôøng quoác teá maø
quoác gia naøy coù theå quan heä thöông maïi. Chæ soá naøy ñöôïc tính toaùn baèng vieäc ño löôøng GDP cuûa caùc quoác gia thoâng qua moät thöôùc ño nghòch
ñaûo bao goàm khoaûng caùch vaät lyù, chi phí vaän taûi, vaø caùc raøo caûn ñoái vôùi thöông maïi ñeå chæ ra vieäc tieáp caän caùc thò tröôøng naøy khoù khaên nhö theá
naøo. Thöôùc ño naøy, ñöôïc dieãn ñaït lieân quan ñeán tieàm naêng thò tröôøng nöôùc ngoaøi cuûa Myõ, chuû yeáu bao goàm hai khía caïnh veà khoâng gian laø khoaûng
caùch vaø söï chia caét vaøo söï tieáp caän thò tröôøng tieàm naêng nhöng khoâng bao goàm hieäu quaû cuûa thò tröôøng trong nöôùc (maät ñoä). Baûn ñoà naøy boå sung
cho baûn ñoà 9.2 theå hieän Tieáp caän Thò tröôøng thöïc teá.
298 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
traû tieàn beân leà baát thöôøng hoaëc
hoái loä lieân quan ñeán giaáy pheùp
xuaát, nhaäp khaåu.
● Haï taàng coâng ngheä thoâng tin (IT) -
thöôùc ño veà toác ñoä vaø chi phí
tieáp caän Internet vaø ñoùng goùp
cuûa Internet trong vieäc giaûm
thieåu chi phí toàn kho.
Nhö moät nghieân cöùu cho thaáy,
caûi thieän naêng löïc taïo thuaän lôïi cho
thöông maïi cuûa 75 nöôùc leân moät
nöûa möùc bình quaân toaøn caàu coù theå
laøm thöông maïi theá giôùi taêng theâm
60
377 tyû ñoâla. Moät nghieân cöùu khaùc
cho thaáy caùc nöôùc thaønh vieân cuõ vaø
môùi cuûa EU coù theå höôûng lôïi töø caùc
bieän phaùp thuùc ñaåy thöông maïi
theo phöông thöùc cuûa caùc nöôùc
thaønh vieân môùi gia nhaäp nhö
61
Bungari, Rumani vaø Thoå Nhó Kyø.
Neáu nhöõng nöôùc naøy ñaït ñöôïc moät
nöûa caùc tieâu chuaån thuaän lôïi hoùa
thöông maïi cuûa EU-15 veà hieäu quaû
caûng bieån, cô sôû haï taàng IT, caùc theå
cheá haûi quan vaø caùc qui ñònh ñöôïc
haøi hoøa hoùa, thì seõ thu ñöôïc moät
khoaûn toång lôïi nhuaän thöông maïi
laø 10 tyû ñoâ la. Trong boán khía caïnh
cuûa thuùc ñaåy thöông maïi, caûi thieän
haï taàng coâng ngheä thoâng tin (IT) coù
theå thu ñöôïc lôïi ích thöông maïi lôùn
nhaát (40%), sau ñoù laø töø vieäc naâng
cao hieäu quaû caûng 30%.
Naâng cao tính hieäu quaû caûng caàn
caû ñaàu tö veà cô sôû haï taàng vaø theå
cheá. Vaän taûi bieån chieám 90% thöông
62
maïi theá giôùi theo khoái löôïng. Vieäc
tieáp caän moät caûng ñöôïc vaän haønh
toát coù theå khoâng ñaûm baûo söï tích tuï
ñònh höôùng xuaát khaåu, nhöng chaéc
chaén khoâng theå coù söï tích tuï naøy
neáu khoâng coù noù. Khu vöïc tö nhaân
coù theå tham gia ñöôïc khi khoái
löôïng thöông maïi ñuû lôùn, nhöng
vaãn caàn söï hoã trôï cuûa nhaø nöôùc ôû
nhöõng maët khaùc. Vieäc naøy cuõng
ñuùng vôùi caùc cô sôû haï taàng ñaàu moái
khaùc nhö saân bay, laø nhöõng nôi
ngaøy caøng quan troïng ñoái vôùi vieäc
trao ñoåi caùc maët haøng nheï caân, coù
giaù trò cao vaø ñeå hoã trôï söï phaùt
trieån cuûa dòch vuï ñònh höôùng xuaát
khaåu voán ñang caàn moät ngaønh vaän
taûi haøng khoâng hieäu quaû. Trong
naêm 2007, vieäc vaän chuyeån haønh
khaùch cuûa saân bay Baêngalo ñaõ taêng
theâm 35%.
Vôùi vieäc cöôùc phí danh nghóa
vaän taûi haøng hoaù quoác teá giaûm, chi
phí veà thôøi gian trong vaän taûi quoác
teá ñang trôû neân quan troïng hôn so
63
vôùi chi phí baèng tieàn tröïc tieáp.
Vaän taûi quoác teá phaûi chòu nhöõng chi
phí thôøi gian phaùt sinh theâm do caùc
thuû tuïc thoâng quan taïi bieân giôùi.
Nhöõng chi phí veà thôøi gian naøy
khoâng chæ phuï thuoäc vaøo caùc quy
ñònh veà haûi quan vaø ngaân saùch khi
qua bieân giôùi, maø coøn phuï thuoäc
vaøo caùc yeáu toá sau bieân giôùi lieân
quan ñeán quy ñònh vaø vieäc cung
64
caáp dòch vuï.
Trong caùc quoác gia hoaït ñoäng
yeáu keùm nhaát veà vaän taûi, chi phí veà
thôøi gian cuûa vaän taûi dao ñoäng töø
46 ngaøy taïi Coäng hoøa Daân chuû
Coânggoâ ñeán 104 ngaøy ôû
Udôbeâkixtan, so vôùi möùc bình quaân
laø 9,8 ngaøy cuûa caùc nöôùc thuoäc Toå
chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån kinh teá
 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 299

(OECD) (xem Baûng 6.2). Phaàn lôùn
caùc thuû tuïc thoâng quan taïi bieân giôùi
dieãn ra chaäm chaïp nhaát taïi caùc
nöôùc chaâu Phi Haï Xahara hoaëc
Trung AÙ, maø trong ñoù nhieàu nöôùc
khoâng coù bieån. Do ít coù khaû naêng
kieåm soaùt caùc khía caïnh khaùc cuûa
chi phí thöông maïi, chaúng haïn nhö
vaän taûi ñöôøng boä ñeán caûng gaàn
nhaát, caùc nöôùc trong ñaát lieàn naøy coù
theå phaûi quyeát lieät hôn trong vieäc
theo ñuoåi caùc chính saùch thuaän lôïi
hoùa thöông maïi maø hoï coù khaû naêng
caûi thieän. Hoï coù theå höôûng lôïi töø
goùc ñoä khu vöïc roõ raøng hôn. Moät
loaït caùc quy ñònh khaùc nhau veà quaù
caûnh ñaõ ñöôïc luaät phaùp vaø caùc hieäp
öôùc quoác teá coâng nhaän, nhö “Chöông
65
trình Haønh ñoäng Anmaty.” Caùc
saùng kieán thuaän lôïi hoùa caùc haønh
lang vaø coâng taùc giaùm saùt, nhö
nhöõng saùng kieán trong Chöông
trình Giao thoâng chaâu Phi Haï
Xahara, coù theå giuùp giaûm nguy cô
thaát baïi trong phoái hôïp, nhöng khaû
naêng thöïc thi caùc saùng kieán naøy
66
vaãn coøn yeáu.
Ngay caû ñoái vôùi caùc nöôùc töông
ñoái nhoû ven bieån, caùch tieáp caän
mang tính chaát khu vöïc cuõng raát
coù lôïi. Do vieäc gia taêng thöông maïi
taïo ra tính kinh teá theo quy moâ

Baûng 6.2. Chi phí thôøi gian quoác teá quaù caûnh taïi Trung AÙ, Trung Phi, Ñoâng Phi vaø Nam Phi laø cao nhaát
Nöôùc Soá löôïng vaên baûn Soá Nöôùc Soá löôïng vaên baûn Soá ngaøy Days
Daønh cho xuaát khaåu ngaøy Daønh cho nhaäp khaåu
Iraéc 10 102 Udôbeâkixtan 11 104
Cadaécxtan 12 89 Saùt 9 102
Taùtgikixtan 10 82 Iraéc 10 101
Udôbeâkixtan 7 80 Taùtgikixtan 11 83
Saùt 6 78 Cadaécxtan 14 76
AÙpganixtan 12 67 Coäng hoøa Kieácghigi 13 75
AÊngoâla 12 64 AÙpganixtan 11 71
Coäng hoøa Kieácghigi 13 64 Burunñi 10 71
EÂritôria 9 59 EÂritôria 13 69
Nigieâ 8 59 Ruanña 9 69
Moâng Coå 10 58 Nigieâ 10 68
Coäng hoøa Trung Phi 8 57 Dimbabueâ 13 67
Adeùcbaigian 9 56 Coäng hoøa Trung Phi 18 66
Daêmbia 8 53 CHDC Coânggoâ 9 66
Haiti 8 52 Veâneâdueâla 9 65
Dimbabueâ 9 52 Mali 11 65
Coäng hoøa Coânggoâ 11 50 Daêmbia 11 64
Laøo 9 50 Coäng hoøa Coânggoâ 12 62
Burunñi 9 47 Moâng Coå 10 59
Ruanña 9 47 AÊngoâla 9 58
CHDC Coânggoâ 8 46 Adeùcbaigian 14 56
Nguoàn: Ngaân haøng theá giôùi 2007.
300 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trong vaän taûi, cô sôû haï taàng ñaàu
moái seõ ñem laïi nhieàu lôïi ích nhaát
neáu ñöôïc caøng nhieàu nöôùc tham
gia thò tröôøng caøng toát. Khoâng
nhieàu nöôùc taïi Taây hoaëc Ñoâng Phi,
neáu coù, coù theå töï taøi trôï cho moät
caûng nöôùc saâu, coù quy moâ vöøa.
Nhöng moät caûng chung vôùi dieän
phuïc vuï roäng seõ coù nhieàu khaû
naêng hoã trôï ñöôïc cho söï tích tuï,
neáu chi phí vaø khaû naêng tieáp caän
ñöôïc caùc nöôùc ven bieån vaø caùc
nöôùc trong ñaát lieàn cuøng chia seû.
Tuy nhieân, vieäc chia seû khoâng phaûi
laø ñôn giaûn, vì caùc chính saùch trong
nöôùc vaãn ñang thieân veà cô sôû haï
taàng quoác gia.
Giaûi quyeát caùc ngoaïi öùng tieâu cöïc
cuûa vaän taûi
Vaän taûi coù hieäu quaû ñem laïi caùc lôïi
ích ngoaïi öùng lôùn hôn vieäc tieát
kieäm thôøi gian hoaëc giaûm chi phí
baûo döôõng ñôn thuaàn; caùc lôïi ích
naøy thöôøng bò ñaùnh giaù thaáp.
Nhöng vaän taûi cuõng taïo ra caùc chi
phí ngoaïi öùng maø thöôøng khoâng
ñöôïc noäi hoùa bôûi caùc haõng vaän taûi
hay thöông gia.67 Taéc ñöôøng vaø
thaûi khí gaây hieäu öùng nhaø kính taùc
ñoäng leân caû caùc nöôùc phaùt trieån vaø
ñang phaùt trieån, nhöng chi phí tröïc
tieáp lieân quan ñeán söùc khoûe töø oâ
nhieãm vaø thieáu an toaøn ôû caùc nöôùc
ñang phaùt trieån thöôøng cao hôn.
Taéc ngheõn. Cô sôû haï taàng giao
thoâng yeáu keùm coù nghóa laø khoâng
theå ñaùp öùng nguoàn cung thoâng suoát
vaø ngay laäp töùc khi caàu taêng. Do
quaù taûi, chi phí phaùt sinh theâm coù
theå aûnh höôûng ñeán nhieàu ngöôøi söû
duïng hôn. Do thieáu naêng löïc, vieäc
taéc ngheõn thöôøng gaây thieät haïi veà
thôøi gian vaø chaát löôïng, moät vieäc
thöôøng xaûy ra ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån taêng tröôûng nhanh. Caùc öôùc
tính veà chi phí taéc ngheõn thöôøng
khoâng ñôn giaûn, vì noù dieãn ra trong
moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh
trong ngaøy, thöôøng phaùt sinh taïi caùc
nuùt coå chai trong maïng löôùi giao
thoâng. Moät nghieân cöùu taïi Oasinhtôn,
D.C., taéc ngheõn laøm taêng theâm chi
phí laø 0,065 ñoâla moät daëm.
68
Khí thaûi. Vôùi ngaøy caøng nhieàu
quan ngaïi veà söï bieán ñoåi khí haäu,
ngaønh vaän taûi - laø ngaønh tieâu thuï
nhieàu nhieân lieäu hoùa thaïch - hieän
ñang caàn ñöôïc giaùm saùt chaët cheõ.
Caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån
coù tæ leä khí thaûi nhieàu nhaát. Nhöng
vôùi vieäc söû duïng phöông tieän cô
giôùi ngaøy caøng taêng taïi caùc nöôùc
ñang phaùt trieån, soá löôïng taøu beø
treân theá giôùi seõ taêng nhanh, vaø vieäc
thaûi khí cuõng theo ñoù taêng leân.
Phaàn lôùn caùc öôùc tính veà khí thaûi
nhaø kính töø hoaït ñoäng vaän taûi
chieám khoaûng gaàn 13,5% toång
löôïng khí thaûi (xem Hình 6.6). Moät
nghieân cöùu ñaùnh giaù toång hôïp ñaõ
tính chi phí toaøn caàu kyø voïng laáy
daân soá laøm troïng soá laøm nhieät ñoä
noùng theâm 2,50C naêm 2100 töông
ñöông vôùi 2% GDP theá giôùi. Moät
69
nöûa soá naøy laø do thay ñoåi khí haäu
ñoät ngoät hoaëc thieân tai dòch beänh,
keå caû khaû naêng laây lan caùc beänh
nhieät ñôùi, ñaëc bieät taïi chaâu Phi. Chi
phí khaùc phaùt sinh trong noâng
nghieäp (döôùi 10%) vaø do möïc nöôùc
bieån taêng leân (6%).
 Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 301

Hình 6.6. Vaän taûi laø nguyeân nhaân gaây ra khoaûng moät phaàn baûy löôïng khí thaûi CO2
Nguoàn khí thaûi nhaø kính, 2005

Ngaønh Söû duïng/hoaït ñoäng ñaàu cuoái Khí ñoát

Ñöôøng saù 9,9%

Giao thoâng 13.5%

Haøng khoâng 1,6%

Ñöôøng saét, ñöôøng thuûy vaø caùc phöông tieän
vaän taûi khaùc 2,3%

Caùc khu nhaø ôû 9,9%

E N E R G Y

Ñieän vaø söùc noùng 24,6%

Caùc khu thöông maïi 5,4%

Ñoát chaùy khoâng ñöôïc phaân boå nhieân lieäu 3,5%

Saét vaø theùp 3,2%

Nhoâm vaø kim loaïi khoâng gæ 1.4%
Maùy moùc
Boät giaáy vaø in aán
1.0%
1.0%
Caùcbon Ñioâxít
Thöùc aên vaø thuoác laù 1.0% (CO2) 77%
Nhöõng ñoát chaùy 9,0%
nhieân lieäu khaùc Hoùa chaát 4,8%

Ximaêng 3,8%

Coâng nghieäp 10,4% Ngaønh coâng nghieäp khaùc 5,0%

Thaát thoaùt T vaø D 1,9%

Khai thaùc than 1,4%

Phaùt thaûi taïm thôøi 3,9% Khai thaùc daàu/khí, loïc daàu vaø 6,3%
cheá bieán
Caùc quaù trình coâng nghieäp 3,4%

Phaù röøng 18.3%

Troàng caây gaây röøng -1.5%
Thay ñoåi vieäc söû 18,2% Taùi troàng röøng -0.5%
duïng ñaát Thu hoaïch/quaûn lyù 2.5% HFCs, PFCs,
Caùc vaán ñeà khaùc -0.6% SF6 1%

Söû duïng naêng löôïng noâng nghieäp 1.4%

Khí OÂxít Nitô
Ñaát noâng nghieäp 6.0% (CH4) 14%

Noâng nghieäp 13,5%

Chaên nuoâi vaø boùn phaân 5.1%
Troàng caáy luùa 1.5%
Caùc vuï muøa khaùc 0.9% Nitrous oxide
Baõi choân raùc thaûi 2.0% (N2O) 8%
Ñaát hoang 3,6%
Nöôùc thaûi vaø caùc chaát thaûi khaùc 1.6%

Nguoàn: Vieän Nguoàn löïc Theá giôùi, xem Baumert, Herzog, vaø Pershing 2005.

Vieäc noäi hoùa caùc chi phí naøy coù
yù nghóa theá naøo ñoái vôùi toång chi
phí vaän taûi? Caùc öôùc tính coù söï
khaùc nhau. Moät phaân tích lôùn veà
nhöõng öôùc tính tröôùc ñaây ñöa ra
möùc bieân ñoä treân hieän nay laø 50
ñoâla treân moät taán caùcbon.70 Taïp chí
Stern Review (2007) toång keát raèng
toång thieät haïi töø söï noùng leân trong
töông lai seõ ôû möùc 5-20% GDP theá
giôùi töø nay veà sau, töø ñoù suy ra chi
phí xaõ hoäi hieän taïi leân ñeán 311 ñoâla
treân taán caùcbon. Moät galoâng xaêng
chöùa 0,0024 taán caùcbon, möùc thieät
haïi 50 ñoâla moät taán caùcbon seõ
chuyeån thaønh 0,12 ñoâla treân moät
galoâng xaêng (hoaëc 0,03 ñoâla/lít) vaø
möùc thieät haïi 300 ñoâla töông ñöông
vôùi 0,72 ñoâla/galoâng (0,19 ñoâla/lít).
Vieäc noäi hoùa chi phí caùcbon ñioâxít
(CO2) trong hoaït ñoäng vaän taûi nhö
vaäy seõ laøm taêng chi phí vaän taûi
302 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
naèm trong bieân ñoä dao ñoäng cuûa
giaù xaêng trong quaù khöù. Caùc noã löïc
taêng cöôøng hieäu quaû söû duïng nhieân
lieäu ñang ñöôïc thöïc hieän töø ba
thaäp nieân qua vaø ít nhaát cuõng ñöôïc
hoã trôï theâm baèng thueá nhieân lieäu
vaø caùc quy ñònh nhaèm taêng tính
hieäu quaû khaùc, cuõng nhö söï taêng
giaù cuûa daàu löûa.
OÂ nhieãm. Xe coä duøng xaêng thaûi
khí caùcbon moânoâxít (CO), nitroâgien
oâxít (NOx), vaø hyñroâ caùcbon (HC).
CO laøm giaûm löôïng oâxy trong maùu,
laøm khoù thôû vaø aûnh höôûng ñeán heä
tim maïch. HC vaø NOx cuøng taïo
neân oâdoân, laøm khoù thôû hôn vaø
giaûm taàm nhìn. NOx vaø HC cuõng
phaûn öùng vaø taïo neân moät taàng haït
nhoû (PM2.5), ñuû nhoû ñeå xaâm nhaäp
vaøo maøng phoåi vaø taêng nguy cô töû
vong. Khí thaûi xe hôi töø taát caû caùc
nguoàn gaây oâ nhieãm taïi ñòa phöông
ñaõ giaûm taïi caùc nöôùc phaùt trieån,
nhöng vaãn coøn cao ôû caùc nöôùc
khaùc. Beänh taät lieân quan ñeán oâ
nhieãm khoâng khí laøm hôn nöûa trieäu
ngöôøi töû vong sôùm moãi naêm, gaây
ra moät chi phí leân ñeán 2% GDP cuûa
nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån. Vaän
taûi coù theå laø nguyeân nhaân gaây ra
moät phaàn tö taùc ñoäng naøy, chuû yeáu
töø caùc xe hôi caù nhaân vaø vaän taûi
thöông maïi.71
Tai naïn. Töông töï nhö oâ nhieãm
khoâng khí taïi ñòa phöông, caùc nöôùc
phaùt trieån vôùi trình ñoä cô giôùi hoaù
cao nhöng oån ñònh ñaõ giaûm ñöôïc tyû
leä thöông vong do giao thoâng
ñöôøng boä. Nhöng taïi caùc nöôùc ñang
phaùt trieån vaø chuyeån ñoåi, tæ leä naøy
ñang taêng leân. Ví duï, tyû leä töû vong
ñöôøng boä taïi Lieân bang Nga gaáp 5
laàn cuûa Haø Lan. Khoaûng 1,2 trieäu
ngöôøi cheát trong caùc vuï tai naïn treân
ñöôøng moãi naêm, 90% con soá ñoù xaûy
ra taïi caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø
trung bình. Caùc döï baùo cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi cho thaáy tæ leä naøy
coøn taêng theâm hôn 80% nöõa töø naêm
2000 ñeán naêm 2020 taïi caùc nöôùc
naøy, nhöng giaûm 30% taïi caùc nöôùc
coù thu nhaäp cao. Töông öùng vôùi moãi
ca töû vong, coù nhieàu ca bò thöông vaø
taøn taät. Döï ñoaùn tæ troïng toån thaát
veà söùc khoeû coù nguyeân nhaân töø tai
naïn giao thoâng trong toång toån thaát
veà söùc khoeû cao nhaát taïi Trung
Ñoâng vaø Baéc Phi (5%) - döï ñoaùn seõ
taêng leân 8% - sau ñoù laø chaâu Myõ
Latinh vaø vuøng Caribeâ, Ñoâng AÙ vaø
khu vöïc Thaùi Bình döông (3%), tieáp
theo laø chaâu Phi, Ñoâng AÂu vaø
Trung AÙ, vaø Nam AÙ (2%).
Ruûi ro thieät maïng seõ laø cao nhaát
ôû nhöõng nôi toác ñoä cô giôùi hoùa
ñang taêng nhanh, vì söï chaäm treã
keùo daøi trong vieäc thöïc hieän caùc
bieän phaùp an toaøn giao thoâng. Nhö
vaäy, ngaønh vaän taûi coù theå gaây theâm
chi phí cho söï phaùt trieån. Caùc chi
phí veà tai naïn naøy mang tính ngoaïi
öùng ñeán ñaâu phuï thuoäc vaøo thò
tröôøng baûo hieåm coù theå chi traû cho
caùc chi phí ngoaïi öùng toát ñeán möùc
naøo, nhöng cho ñeán khi thò tröôøng
ñoù hoaït ñoäng toát thì caùc bieän phaùp
an toaøn giao thoâng vaãn quan troïng
ñeå coù theå baûo veä ngöôøi boä haønh,
ngöôøi ñi xe ñaïp vaø laùi xe khoûi

Thaùo gôõ khoù khaên cho caùc tuyeán giao thoâng chính cuûa chaâu Myõ Latinh: Chi
HOÄP 6.7
phí vaän taûi hieän nay quan troïng hôn thueá quan
Trong hai thaäp kyû qua, chöông trình nghò
söï veà chính saùch thöông maïi cuûa chaâu
Myõ Latinh chuû yeáu taäp trung vaøo caùc vaán
ñeà nhö vieäc tieáp caän caùc thò tröôøng truyeàn
thoáng vaø raøo caûn chính saùch. Vieäc naøy ñaõ
ñöôïc ñeàn buø xöùng ñaùng. Thueá quan ñaõ
giaûm maïnh. Möùc thueá Toái hueä quoác ñaõ
giaûm töø hôn 40% giöõa nhöõng naêm 80
xuoáng gaàn 10% naêm 2000. Ngay caû nhö
vaäy thì caùc hieäp ñònh thöông maïi vaãn tieáp
tuïc laø noäi dung chính trong caùc cuoäc thaûo
luaän thöông maïi khu vöïc.
Nhöng chi phí vaän taûi hieän laïi quan
troïng hôn caû thueá quan. Möùc trung bình
ñôn giaûn cuûa thueá nhaäp khaåu vaø cöôùc
vaän taûi theo giaù trò haøng hoùa bieán thieân töø
6,5% taïi AÙchentina ñeán 12% taïi
Coâloâmbia ñoái vôùi vaän taûi noäi vuøng, vaø töø
7,5% taïi Urugoay ñeán 25% taïi Paragoay,
moät nöôùc khoâng coù bieån. Chi phí vaän
chuyeån taïi chaâu Myõ La tinh vaø vuøng
Caribeâ ñeå xuaát khaåu sang Myõ coøn cao
hôn chi phí vaän taûi noäi vuøng - tröø Boâlivia,
Meâhicoâ vaø Veâneâdueâla.
Hoaït ñoäng cuûa caûng keùm hieäu quaû vaø
tính caïnh tranh yeáu trong ngaønh vaän taûi
bieån coù veû laø nguyeân nhaân chính (xem
hình trong hoäp). Tính bình quaân, chi phí
vaän taûi taïi chaâu Myõ Latinh coù theå giaûm
theâm 20% nöõa neáu caùc nöôùc trong khu
nhöõng söï vieäc baát caån.
Vaän taûi: moät ngaønh ngaøy caøng
quan troïng
Ñoái vôùi phaàn lôùn caùc phöông thöùc
vaän taûi, chi phí ñaõ giaûm treân nhieàu
thò tröôøng. Tuy nhieân, caùc chi phí
naøy ñang chieám moät phaàn ngaøy
caøng lôùn trong toång chi phí thöông
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 303
vöïc ñaït ñöôïc möùc hieäu quaû cuûa heä thoáng nhö nhau, lôïi ích cuûa vieäc giaûm chi phí
caûng ngang vôùi möùc hieän coù taïi Myõ. vaän taûi ñoái vôùi xuaát khaåu noäi vuøng cao
Vieäc giaûm chi phí vaän taûi coù theå ñem hôn gaàn 5 laàn vaø seõ laøm taêng soá löôïng
laïi nhöõng lôïi ích ñaùng keå. Chi phí thöông saûn phaåm xuaát khaåu vaøo khu vöïc cao
maïi giaûm 10% coù theå laøm taêng 50% möùc hôn gaáp 9 laàn so vôùi möùc giaûm thueá
nhaäp khaåu cuûa khu vöïc vaø hôn 60% xuaát quan töông töï.
khaåu noäi vuøng. Lôïi ích cuûa vieäc coù ñöôïc
nhöõng chính saùch vaän taûi toát hôn coøn lôùn
hôn nhieàu so vôùi coù möùc thueá quan thaáp. Nguoàn: Ngaân haøng Phaùt trieån Lieân Myõ, saép
Vôùi nhöõng möùc giaûm thueá quan töông töï xuaát baûn.
Chi phí vaän taûi hieän quan troïng hôn ñoái vôùi thöông maïi
taïi chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ
Phaàn traêm thay ñoåi veà chi phí vaän taûi khi ñaït ñöôïc möùc hieäu quaû cuûa heä
thoáng caûng, möùc thueá quan vaø soá löôïng coâng ty vaän taûi bieån töông ñöông vôùi
möùc cuûa Myõ, naêm goác 2005)
Phaàn traêm
50
Hieäu quaû caûng
40 Thueá quan
Soá löôïng coâng ty vaän taûi bieån
30
20
10
0
Peru Ecuador Myõ Latinh Uruguay Chile Brazil
vaø vuøng Caribeâ
Nguoàn: Ngaân haøng Phaùt trieån Lieân Myõ, saép xuaát baûn.
maïi do söï giaûm maïnh möùc thueá
quan trong caùc khu vöïc nhö chaâu
Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ (xem
Hoäp 6.7) Vaø vôùi vieäc chi phí nhieân
lieäu taêng cao, tæ troïng chi phí vaän
taûi coøn taêng hôn nöõa. Lónh vöïc vaän
taûi caàn gì ñeå tieáp tuïc ñoùng goùp cho
phaùt trieån?
Caùc quoác gia ngheøo laø nhöõng
304 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nöôùc saûn xuaát lôùn, tröôùc khi trôû
thaønh nöôùc tieâu thuï lôùn. Vieäc taïo
ra thu nhaäp töø vieäc nhaäp khaåu caùc
saûn phaåm trung gian vaø nguyeân
lieäu thoâ vaø xuaát khaåu thaønh phaåm
seõ raát quan troïng. Vieäc taùi phaân
boá caùc quy trình saûn xuaát trung
gian sang caùc nöôùc coù thu nhaäp
trung bình vaø thaáp cho thaáy lôïi
ích tieàm taøng to lôùn cuûa vieäc hoäi
nhaäp vaøo thò tröôøng theá giôùi, ngay
caû ñoái vôùi nhöõng nöôùc naøy, laø caùc
nöôùc bò haïn cheá chuû yeáu bôûi chi
phí giao thoâng lieân laïc. Nhöng
vieäc ñaït ñöôïc nhöõng lôïi ích naøy
ñaët ra nhöõng vaán ñeà khoù khaên veà
theå cheá. Vieäc cho pheùp tieáp caän
caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi coù nghóa
laø moät soá lôïi ích cuûa chính saùch
vaän taûi seõ daønh cho caùc nöôùc beân
ngoaøi. Vì theá, vieäc phoái hôïp chính
saùch vaän taûi quoác teá ñoøi hoûi caùc
beân ngaøy caøng phaûi tin caäy nhau
hôn trong söï hoã trôï laãn nhau veà
vaän taûi quoác teá.
Hieäu suaát taêng daàn theo quy moâ
boå sung theâm hai vaán ñeà nöõa veà
coâng taùc phoái hôïp. Quy moâ ñaàu tö
vaøo beán caûng, saân bay coù chi phí
thaáp ñoøi hoûi moät heä thoáng vaän taûi
ñaàu moái - veä tinh, trong ñoù caùc
nöôùc laùng gieàng phaûi chia seû vôùi
nhau cô sôû vaät chaát. Vì vieäc sôû
höõu caùc phöông tieän cô sôû haï taàng
lôùn thöôøng taïo ra quyeàn löïc thò
tröôøng, neân vieäc chia seû caùc
phöông tieän phaûi ñöôïc thöïc hieän
döïa treân caùc thoûa thuaän ñaùng tin
caäy. Hieäu suaát taêng daàn töø caùc
hoaït ñoäng vaän taûi - vôùi vieäc dòch
vuï vaän taûi haøng haûi do moät vaøi
haõng cung caáp vaø dòch vuï haäu caàn
ñöôïc thaâu toùm trong tay moät soá ít
- coù theå caàn moät cheá ñoä ñieàu tieát
ñeå bieán tieàm naêng cuûa vieäc haï thaáp
chi phí vaän taûi trôû thaønh hieän thöïc.
Söï phuï thuoäc laãn nhau veà chính
saùch vaän taûi vaø chính saùch caïnh
tranh coù nghóa laø caàn moät noã löïc
toaøn caàu, moät coâng vieäc ñaõ ñöôïc
moät soá toå chöùc ña phöông baét ñaàu
trieån khai.
Chi phí giao thoâng lieân laïc seõ
vaãn coù taùc ñoäng chính ñeán toác ñoä
vaø tính hieäu quaû cuûa söï chuyeån ñoåi
theo phaïm vi ñòa lyù voán raát caàn cho
taêng tröôûng. Caùc nöôùc ôû caùc giai
ñoaïn chuyeån ñoåi khaùc nhau caàn
hoaïch ñònh caùc chính saùch khaùc
nhau nhaèm haï thaáp chi phí vaän taûi.
Khu vöïc Ñoâng, Nam vaø Trung AÙ
cho thaáy söï khaùc bieät naøy.
● Caùc nöôùc ñang phaùt trieån ôû
Ñoâng AÙ hieän ôû gaàn hôn vôùi thò
tröôøng theá giôùi, vì Nhaät Baûn,
Haøn Quoác ñaõ giaøu coù vaø chi
phí vaän taûi cuûa hoï sang Baéc Myõ
vaø Taây AÂu ñaõ giaûm. Caùc nöôùc
naøy ñaõ tham gia vaøo lónh vöïc
thöông maïi ngaøy caøng taêng caùc
saûn phaåm trung gian vaø thaønh
phaåm. Caùc nöôùc nhö Tuynidi
coù theå laøm ñöôïc ñieàu töông töï.
● Taïi Nam AÙ, chi phí giao thoâng
lieân laïc giaûm ñaõ giuùp AÁn Ñoä
tieáp caän thò tröôøng phöông Taây
trong lónh vöïc dòch vuï trung
gian, loaïi boû moät soá baát lôïi veà
ñòa lyù do ôû xa. Caùc nöôùc nhö
Nam Phi coù theå laøm töông töï,
baèng caùch khai thaùc tieàm naêng
thò tröôøng noäi ñòa cuûa mình.

● ÔÛ Trung AÙ - vôùi caùc neàn kinh teá
nhoû, naèm saâu trong ñaát lieàn vaø
phuï thuoäc vaøo vieäc xuaát khaåu
caùc nguyeân lieäu thoâ nhö daàu vaø
khí ñoát - vieäc giaûm chi phí vaän
taûi seõ khoù khaên hôn. Vieäc naøy
cuõng khoù khaên ñoái vôùi nhöõng
nöôùc nhoû hôn trong moät khu
vöïc ñaày chia reõ nhö Buoáckina
Phaxoâ, Malauy, Nigieâ vaø Ruanña.
Chi phí vaän taûi vaø chuyeân moân hoùa 305
Caùc nöôùc naøy caàn caùc bieän phaùp
maïnh hôn ñeå giaûm caùc chi phí
caûn trôû thöông maïi, ñaït ñöôïc
nhöõng thoûa thuaän coù hieäu löïc
vôùi caùc nöôùc laùng gieàng ñeå chia
seû cô sôû haï taàng ñaét ñoû, vaø caùc
khoaûn ñaàu tö coù löïa choïn ñeå
khuyeán khích söï tích tuï vaø giaûm
chi phí vaän taûi cuûa vieäc xuaát
khaåu saûn phaåm thoâ.
Ñòa ly ù trong sö ï vaän ñoäng

Khoaûng caùch vaø söï chia caét ôû Ñoâng AÙ

Khi vieân Ñoâ ñoác Zheng He mang veà Nam Kinh moät con höôu cao coå vaøo naêm 1415, noù ñöôïc xem nhö moät con
vaät cuûa thieân ñình, mang ñeán hoøa bình vaø thònh vöôïng laâu daøi. Ñoù cuõng laø thôøi kyø hoaøng kim cuûa söùc aûnh
höôûng cuûa Trung Quoác ôû Ñoâng AÙ vaø söï thònh vöôïng cuûa caû vuøng so vôùi caùc nôi khaùc treân theá giôùi. Trung
Quoác luùc ñoù coù leõ laø neàn kinh teá lôùn nhaát theá giôùi, taïo döïng ñöôïc möùc soáng vaät chaát cao nhaát vôùi söï thaêng
hoa cuûa ngheä thuaät vaø giaùo duïc, vaø tieân tieán veà nhieàu loaïi coâng ngheä. Kyõ naêng haøng haûi cuûa nöôùc naøy ñaõ cho
pheùp Trung Quoác coù theå rong thuyeàn ñeán nhöõng nôi raát xa nhö chaâu Phi.

C
hæ rieâng Trung Quoác
cuõng coù theå chieám ñeán
moät phaàn ba saûn phaåm
cheá taïo toaøn caàu. Ñaây chöa
phaûi laø heát. Haøng traêm naêm
sau, moät hoaøng ñeá môùi ñaõ huûy
dieät keá hoaïch haûi trình cuûa
Zheng He vaø thu nhoû haûi quaân
chæ coøn qui moâ baèng moät phaàn
möôøi, vì oâng ta tin raèng chi phí
cho caùc cuoäc thaùm hieåm beân
ngoaøi vöôït xa lôïi ích thu veà.
Trung Quoác böôùc vaøo nhöõng
theá kyû töï coâ laäp mình, sau ñoù
bò ngöôøi Anh ñaùnh baïi vaø thieät
haïi trong cuoäc Chieán tranh Nha
phieán vaøo theá kyû 19.
Thôøi kyø beá quan toûa caûng
cuûa Ñoâng AÙ
Trung Quoác khoâng phaûi laø
nöôùc duy nhaát coá ñoùng cöûa vôùi
theá giôùi beân ngoaøi. ÔÛ Nhaät Baûn,
Tokugawa Iemitsu ñaõ ban haønh
“Saéc leänh veà Quoác gia Ñoùng cöûa
naêm 1635” vaø “Truïc xuaát ngöôøi
Boà Ñaøo Nha naêm 1639,” treân
thöïc teá ñaõ ñoùng cöûa ñaát nöôùc,
ñoaïn tuyeät vôùi aûnh höôûng beân
ngoaøi trong hai theá kyû sau ñoù.
Caùc chæ duï naøy khoâng chæ caám
ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng cho
vaøo Nhaät Baûn maø coøn khoâng
cho ngöôøi Nhaät ñöôïc ra nöôùc
ngoaøi. Söï baøi ngoaïi ñoái vôùi
phöông Taây lan sang caû lónh vöïc
coâng ngheä. Trong moät noã löïc
phi thöôøng nhaèm baûo toàn vaên
hoùa vaø caáu truùc xaõ hoäi, Nhaät
Baûn ñaõ daàn daàn baõi boû caû suùng
oáng ñeå giöõ laïi nhöõng thanh
göôm Samurai quyù phaùi vaø
mang nhieàu tính bieåu tröng hôn.
Nhöõng thí duï cöïc ñoan naøy
cho thaáy moät söï chia caét khuûng
khieáp giöõa caùc nöôùc Ñoâng AÙ,
nhaát laø sau theá kyû 17. Caùc hoïc
giaû khoâng hoaøn toaøn nhaát trí
vôùi nhau veà hieäu öùng kinh teá
cuûa söï chia caét ñoù. Moät soá cho
raèng, trong thôøi kyø nhaø Thanh
vaø Tokugawa, möùc soáng ñaõ
giaûm maïnh. Moät soá khaùc laïi
cho raèng seõ chính xaùc hôn neáu
coi caùc xaõ hoäi ñoù ñang bò ñình
treä, chöù chöa ñeán möùc laø caùc
neàn kinh teá suy thoaùi. Duø sao
thì möùc löông cuûa Nhaät Baûn vaø
Trung Quoác vaøo ñaàu theá kyû 19
cuõng thaáp hôn haún möùc löông
ôû Luaân Ñoân hay Amxteùcñam,
keå caû ñaõ tính theo löông thöïc
teá, coù theå phaûi thaáp hôn ñeán
50%.1 Adam Smith ñaõ töøng ghi
nhaän ñieàu naøy: “Söï khaùc nhau
giöõa giaù tính baèng tieàn cuûa lao
ñoäng ôû Trung Quoác vaø chaâu AÂu
vaãn coøn lôùn hôn söï khaùc bieät
trong giaù tính baèng tieàn cuûa caùc
haøng hoaù khaùc; vì möùc thuø lao
cho lao ñoäng ôû chaâu AÂu cao
hôn ôû Trung Quoác.”2
Smith ñaõ ñuùng. Ngay tröôùc
Caùch maïng Coâng nghieäp, nhieàu
nôi ôû chaâu AÂu ñaõ vöôït xa chaâu
AÙ veà möùc soáng. OÂng cuõng
ñuùng khi vieát veà Trung Quoác
nhö moät quoác gia thoáng nhaát.
Quan laïi Trung Quoác coøn giöõ
laïi nhöõng baûn ghi cheùp tuyeät
 Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng 307

vôøi veà möùc löông traû cho ngöôøi Baûn ñoà G3.1. Chaâu AÙ bò chia caét: xung ñoät trong theá kyû 19
saûn xuaát vuõ khí vaø thôï thuû
coâng cung caáp dòch vuï cho Laõnh thoå Trung Quoác bò maát
chính quyeàn. Noù cho thaáy coù Phieân quoác cuûa Trung Quoác bò maát
raát ít söï khaùc bieät theo vuøng, Cuoäc noåi daäy cuûa Thaùi Bình Thieân Sakhalin
cho duø ñeá cheá Trung Hoa coù quoác naêm 1853-64 RUSSIA
khoaûng caùch voâ cuøng roäng lôùn. MARITIME
PROV. Hokkaido
TÔÙI NGA
Chæ ôû nhöõng vuøng mieàn baéc,
MANCHURIA TÔÙI NHAÄT BAÛN
daân cö thöa thôùt vaø soáng raûi Vladivostok
raùc hôn thì tieàn löông môùi cao Honshu

hôn chuùt ít. MONGOLIA LIAOTUNG PENINSULA

(Russian sphere: Port Arthur
(Russia)
JAPAN
Ñeán giöõa theá kyû 19, tieàn independant 1911) (Lüshun)(Russia)
KOREA
Peking Dairen
löông thöïc teá ôû Canton vaø SINKIANG
(Beijing) (Dalian)
Tientsin Weihaiwei Shikoku
Toâkyoâ, hai thaønh phoá tieân tieán (Tianjin) (Weihai)
(United Kingdom) Kyushu
Muslim rebellion
nhaát chaâu AÙ, chæ cao baèng tieàn 1862-77
Nien rebellion
1853-68
Kiaochow Bay
(Germany)

löông ôû nhöõng thaønh phoá nhoû

TIBET
CHINA Nanking Shanghai
cuûa chaâu AÂu nhö Milan vaø Ningpo
Okinawa
Hankow
Leùpxích. Coøn ôû nhöõng nôi khaùc SIKKIM Chungking
(Chongqing) Foochow
taïi chaâu AÙ ñeàu coù möùc soáng NEPAL
BHUTAN
(Fuzhou)

thaáp hôn. Caùc phieân quoác cuûa Canton

Taiwan

Trung Quoác coå ñaïi ñaõ bò bieán (Guangzhou)

Kowlong &
Hong Kong
thaønh chö haàu vaø caùc nöôùc Kwang-Chow
(United Kingdom)

TÔÙI ANH
chaâu AÙ laïi tieáp tuïc bò chia caét BURMA Bay (France)
Hainan
Luzon

hôn nöõa (xem Baûn ñoà 3.1). I NDO-

CHI NA Mindoro
Samar
Khoâng bao laâu sau ñoù, haàu nhö SIAM PHILIPPINES
TÔÙI PHAÙP
caû chaâu AÂu ñaõ traûi qua cuoäc
Palawan
Caùch maïng Coâng nghieäp vaø Andman
Islands Mindanao
“söï chia caét lôùn” giöõa chaâu AÂu
vaø chaâu AÙ tieáp tuïc ñöôïc khôi
saâu theâm, trong ñoù tieàn löông Nguoàn: www.fordham.edu/halsall.

vaø GDP ôû chaâu AÂu ñaõ coù böôùc

tieán vöôït troäi. Theo Angus
laïi thoâng qua moät maïng löôùi toå caïnh tranh nöõa. Treân thöïc teá,
Maddison, tæ troïng GDP cuûa
chöùc saûn xuaát daøy ñaëc theo söï taéc ngheõn kinh teá ôû Hoàng
Ñoâng AÙ trong GDP toaøn caàu
vuøng. Nhöõng chuoãi cung öùng Koâng, Trung Quoác, Nhaät Baûn,
giöõ möùc oån ñònh khoaûng 40%
naøy baét ñaàu baèng vieäc caùc coâng Haøn Quoác; Ñaøi Loan (thuoäc
trong thôøi kyø töø naêm 1500 ñeán
ty ña quoác gia cuûa Nhaät Baûn Trung Quoác) ñaõ taïo ra hieäu öùng
1800, vaø giaûm xuoáng coøn chöa
thueâ saûn xuaát töø beân ngoaøi töø lan toûa – ñaàu tieân laø ñeán caùc
ñaày 15% vaøo naêm 1950.
nhöõng naêm 1980; vì chi phí tieàn nöôùc thu nhaäp trung bình ôû
löông vaø ñaát ñai ôû nhöõng vuøng Ñoâng Nam AÙ, roài sau ñoù laø
50 naêm chaâu AÙ hoäi nhaäp
saûn xuaát daøy ñaëc quanh Toâkyoâ Trung Quoác, khi nhöõng raøo caûn
Nhieàu naêm ñaõ troâi qua. Caùc ñaõ taêng voït khoâng taïo ra ñöôïc trong yù thöùc heä kinh teá ñöôïc
neàn kinh teá Ñoâng AÙ ñaõ lieân keát nhöõng ngaønh cheá taïo coù tính giaûm bôùt. Ngaøy nay, chuoãi
308 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
cung öùng ñang xoay quanh
Trung Quoác vaø nhöõng daây
chuyeàn laép raùp khoång loà ôû
Quaûng Ñoâng vaø Thaâm Quyeán.
Khi Trung Quoác ñaõ tröôûng
thaønh, nöôùc naøy cuõng seõ trôû
thaønh nöôùc xuaát khaåu caùc haøng
hoaù trung gian vaø maùy moùc
thieát bò. Trung Quoác hieän nay
laø baïn haøng chính cuûa Nhaät
Baûn vaø Haøn Quoác, vaø nhaäp
khaåu hôn moät nöûa nhu caàu
ñang taêng leân nhanh choùng cuûa
mình töø Ñoâng AÙ.
Thöông maïi noäi vuøng ôû
Ñoâng AÙ ngaøy nay töông ñöông
vôùi möùc trong noäi boä Lieân minh
chaâu AÂu, taêng nhanh hôn haún
so vôùi thöông maïi giöõa Ñoâng AÙ
vaø caùc khu vöïc khaùc treân theá
giôùi. Caùc nöôùc Ñoâng AÙ laø nôi
thu huùt gaàn hai phaàn ba ñaàu tö
nöôùc ngoaøi cuûa caû khu vöïc.
Thaäm chí coâng ngheä cuõng baét
ñaàu hình thaønh trong khu vöïc,
nhaát laø nhöõng ngaønh xuaát khaåu
chuû löïc nhö thieát bò ñieän töû. Caùc
nöôùc Ñoâng AÙ ñang baän roän vôùi
vieäc tìm caùch haï thaáp nhöõng
chia caét giöõa caùc nöôùc döôùi
daïng caùc raøo caûn thöông maïi vaø
caùc chi phí thoâng quan khaùc.
Caùc nöôùc naøy baét ñaàu vôùi
nhöõng ngaønh haäu caàn ñaúng caáp
theá giôùi, ñoù laø haäu caàn caûng
bieån vaø saân bay – cho duø ñoâi
luùc chæ haïn cheá trong caùc ñaëc
khu kinh teá. Vaø hoï ñang tieáp
tuïc naâng caáp cô sôû haï taàng
meàm, nhö caûi caùch haûi quan vaø
mieãn thò thöïc nhaäp caûnh vôùi caùc
nöôùc trong Hieäp hoäi caùc quoác
gia Ñoâng Nam AÙ (ASEAN).
Giaûm bôùt söï chia caét giöõa caùc
nöôùc Ñoâng AÙ dieãn ra ñoàng thôøi
vôùi söï taêng tröôûng nhanh cuûa
nhieàu nöôùc, töø Laøo vôùi möùc thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi naêm
2006 khoaûng 500 ñoâla ñeán Xin-
gapo vôùi thu nhaäp bình quaân
ñaàu ngöôøi ñaït gaàn 30.000 ñoâla.
Trong phaïm vi Ñoâng AÙ, thu
nhaäp cuõng ñang hoäi tuï chaäm
chaïp: caùc nöôùc ngheøo taêng
tröôûng nhanh hôn caùc nöôùc
giaøu. Haàu heát caùc nöôùc Ñoâng AÙ
ñeàu ñi theo moät con ñöôøng
gioáng nhau, baét ñaàu baèng vieäc
thaâm canh hoùa noâng nghieäp vaø
coâng nghieäp hoùa noâng thoân, roài
ñeán môû roäng ñoâ thò vaø xuaát
khaåu haøng cheá taïo. Hoï cuõng ñaõ
hoïc hoûi töø nöôùc ngoaøi – veà
coâng ngheä môùi vaø theå cheá môùi.
Xuaát khaåu ñaõ trôû neân phöùc taïp
hôn veà coâng ngheä. Caùc nöôùc
thu nhaäp trung bình chuyeân
moân hoùa trong saûn xuaát phuï
kieän, coøn caùc nöôùc chaâu AÙ giaøu
coù thì gia taêng theâm giaù trò
thoâng qua söï saùng taïo, thöông
hieäu vaø vôùi tính chaát coâng ngheä
tinh vi hôn.
Khi khu vöïc naøy taêng
tröôûng, noù ñaõ taïo ra moät ñoäng
löïc ñeå tieáp tuïc thuùc ñaåy taêng
tröôûng. ASEAN, Trung Quoác,
Nhaät Baûn vaø Haøn Quoác laø caùc
khoái coù maät ñoä kinh teá daøy so
vôùi Baéc Myõ nhöõng naêm 1990.
Khi trung taâm löïc huùt cuûa neàn
kinh teá toaøn caàu chuyeån sang
vuøng Thaùi Bình Döông, khaû
naêng tieáp caän thò tröôøng toaøn
caàu cuûa taát caû caùc nöôùc Ñoâng AÙ
seõ ñöôïc naâng cao.
Möùc thöông maïi noäi vuøng ôû
Ñoâng AÙ coù theå xem nhö raát
ñaùng ngaïc nhieân, neáu ai ñoù ñaõ
bieát veà moät lòch söû caùc moái
quan heä chính trò chia reõ giöõa
nhieàu nöôùc Ñoâng AÙ. ÔÛ Baùn caàu
Taây, taùc ñoäng kinh teá cuûa
nhöõng xung ñoät giöõa caùc nöôùc
ñöôïc giaûi quyeát baèng caùch theå
cheá chính thöùc cuûa heä thoáng
luaät phaùp ñaõ ñöôïc ñieån cheá hoùa
vaø caùc thoûa thuaän chính trò ñieàu
chænh caùc giao dòch thöông maïi
thaân quen vaø saün saøng môû roäng
ñeå thích öùng vôùi söï taêng tröôûng
nhanh choùng trong thöông maïi
vaø taøi chính. ÔÛ Ñoâng AÙ, nhöõng
theå cheá ñoù ñöôïc trieån khai chaäp
hôn. Thay vì theá, lòch söû laâu ñôøi
veà caùc moái quan heä xaõ hoäi,
coäng ñoàng vaø caùc theå cheá
khoâng chính thöùc – baét nguoàn
saâu xa töø söï di cö haøng nghìn
naêm nay cuûa nhöõng con ngöôøi
töø mieàn ñoâng nam Trung Quoác
ñeán Ñoâng Nam AÙ – ñaõ taïo ra
nieàm tin ñeå haäu thuaãn cho söï
hoäi nhaäp quoác teá hieän ñaïi ñoái
vôùi haøng hoaù vaø tieàn teä (xem
Baûn ñoà G3.2).
Söï hoäi nhaäp phía tröôùc –
thaùch thöùc song sinh cuûa
khoaûng caùch vaø söï chia caét
Nhìn veà töông lai, khu vöïc naøy
ñöùng tröôùc nhöõng thaùch thöùc
treân con ñöôøng hoäi nhaäp nhanh
cuûa mình.
Vieäc chuyeån dòch nôi coù maät
ñoä kinh teá cao leân phía baéc ñaët ra
 Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng 309

Baûn ñoà G3.2. Chaâu AÙ hoäi nhaäp: thöông maïi vaøo cuoái theá kyû 20 Myõ). maëc duø nhieàu ngöôøi ñaõ
chuyeån ñeán gaàn caùc vuøng giaøu
Toång nhaäp khaåu coù hôn, nhöng khaéc phuïc ñöôïc
(tyû USD)
>250 khoaûng caùch veà ñòa lyù voán ñang
100–250
10–75
75–100
coâ laäp nhöõng coäng ñoàng daân cö
HAØN
<10
QUOÁC naøy xem ra vaãn ñang laø moät
NHAÄT BAÛN
TRUNG QUOÁC thaùch thöùc lôùn.
Trong caùc nöôùc Ñoâng AÙ,
ngöôøi daân ñang chuyeån ñeán caùc
thò tröôøng, vaø thò tröôøng ñang
HOÀNG
ÑAØI LOAN phaùt trieån ôû nhöõng nôi maø daân
TRUNG
TRUNG
cö taäp trung. Ñoâ thò hoùa ôû haàu
KOÂNNGG
KOÂ QUOÁC
TRUNG
heát caùc nöôùc ñang dieãn ra roäng
QUOÁCC
QUOÁ

THAÙI LAN
XINGAPO
Caùc doøng nhaäp khaåu song phöông
>150 100–150
25–50
10–25
50–100
Nguoàn: Gill vaø Kharas 2007.
moät thöû thaùch ñaëc bieät ñoái vôùi
Ñoâng Nam AÙ. Laøm theá naøo khu
vöïc naøy vaãn duy trì ñöôïc laø moät
löïc löôïng kinh teá lôùn trong khu
vöïc? Caâu traû lôøi coù theå naèm ôû söï
phaùt trieån caùc thaønh phoá ñaúng
caáp theá giôùi. Caùc trung taâm
chính cuûa Ñoâng Nam AÙ caàn töï
phaùt trieån thaønh nhöõng “ñieåm
dính”, thu huùt vaø giöõ laïi nhöõng
taøi naêng toaøn caàu. Trong luùc ñoù,
söï hoäi nhaäp cuûa AÁn Ñoä vaø OÂx-
traâylia vaøo khu vöïc cuõng coù theå
laøm thay ñoåi ñoäng thaùi cuûa
vuøng naøy, trieät tieâu phaàn naøo xu
höôùng baéc tieán cuûa trung taâm
löïc huùt kinh teá cuûa chaâu AÙ.
VIEÄT NAM
PHILIPPIN
MALAIXIA
MALA
MALAIX
IXIA
IA
INÑOÂNEÂXIA
Nhöõng vaán ñeà xaûy ra vôùi caùc
nöôùc naèm xa caùc thò tröôøng lôùn
cuûa khu vöïc ñang laëp laïi ôû caùc
vuøng tuït haäu trong caùc nöôùc.
Ñoùi ngheøo vaãn gay gaét ôû Ñoâng
AÙ, bao goàm nhöõng vuøng ôû phía
taây Trung Quoác, phía ñoâng vaø
phía nam Philíppin, ñoâng baéc
Thaùi Lan vaø vuøng Taây Nguyeân
cuûa Vieät Nam, vaãn coøn tæ leä
ngheøo cao. Khoaûng caùch thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi giöõa
caùc tænh giaøu nhaát vaø ngheøo
nhaát cuûa Trung Quoác – voán
khoâng ñaùng keå döôùi caùc trieàu
ñaïi phong kieán tröôùc ñaây – ñaõ
leân ñeán 13,1:1 (so vôùi 2,1:1 ôû
khaép vaø nhanh choùng, coù leõ
trong hai thaäp kyû tôùi, moãi naêm
seõ coù theâm 25 trieäu cö daân
thaønh phoá. Haàu heát nhöõng
ngöôøi naøy seõ chuyeån ñeán soáng
ôû caùc thaønh voá côõ nhoû vaø vöøa,
coù daân soá döôùi 1 trieäu ngöôøi,
chöù khoâng phaûi laø caùc vuøng ñoâ
thò lôùn. Quaûn lyù nhöõng thaønh
phoá nhoû naøy moät caùch hieäu quaû
vaø lieân keát chuùng vaøo neàn kinh
teá quoác gia seõ laø moät nhieäm vuï
soáng coøn ñeå giaûm bôùt khoaûng
caùch vaø duy trì taêng tröôûng.
Trong luùc ñoù, Ñoâng AÙ vaãn
phaûi ñoái maët vôùi nhöõng caâu
hoûi chieán löôïc nhö laøm theá naøo
ñeå giaûm bôùt söï chia caét giöõa caùc
nöôùc trong khu vöïc. Quaù trình
hai toác ñoä cuûa ASEAN ñaõ cho
thaáy caùc nöôùc coù möùc thu nhaäp
vaø cô caáu kinh teá khaùc nhau
phaûi vaát vaû ra sao ñeå hoäi nhaäp
saâu. Moät noã löïc nhaèm khôûi
ñoäng caùc cuoäc ñoái thoaïi khu
vöïc laø Hoäi nghò Thöôïng ñænh
Ñoâng AÙ taïi Kuala Laêmpô,
Malayxia, thaùng 12 naêm 2005.
Hoäi nghò Thöôïng ñænh ñaõ keâu
310 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
goïi söï oån ñònh taøi chính, an
ninh naêng löôïng, xoùa ñoùi giaûm
ngheøo vaø thu heïp khoaûng caùch
giöõa caùc nöôùc. Hoäi nghò cuõng
ghi nhaän nhöõng thaùch thöùc
vaãn ñang chia reõ khu vöïc naøy:
di cö xuyeân bieân giôùi, taùc ñoäng
lan toûa veà moâi tröôøng, söï ña
daïng veà caùc chuaån möïc quaûn
trò nhaø nöôùc vaø söï hieåu bieát coù
vaên hoùa. Caùc thöû nghieäm thuù
vò khaùc nhaèm nuoâi döôõng söï
hoäi nhaäp khu vöïc cuõng ñang
ñöôïc trieån khai, nhö trong noäi
boä ASEAN + 3, nhöng khaû
naêng laõnh ñaïo veà theå cheá ñeå
ñònh daïng moät töông lai chung
vaãn coøn raát taûn maïn. Ngay caû
nhö vaäy thì caùc hoïc giaû haøng
ñaàu vaãn cho raèng “söï xuaát
hieän cuûa moät Ñoâng AÙ hoäi nhaäp
laø hieån nhieân vaø caàn thieát.”3
Thaùch thöùc laø chæ ra ñöôïc laøm
theá naøo ñeå ñieàu ñoù dieãn ra
nhanh choùng.
Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Homi Kharas.
 PHAÀN BA
ÑÒNH DAÏNG LAÏI KHUOÂN KHOÅ
CAÙC CUOÄC TRANH LUAÄN CHÍNH SAÙCH

Caùc thaønh phoá ñoâng ñuùc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù theå thu huùt ngöôøi daân ñeán
vaø laøm cho hoï thoaùt khoûi ñoùi ngheøo khoâng? Lieäu di cö coù giuùp cho nhöõng ngöôøi ra ñi
vaø caû nhöõng ngöôøi bò boû laïi hay khoâng? Thöông maïi coù theå giuùp gì cho nhöõng nöôùc
giaøu coù nhaát vaø nhöõng nöôùc ngheøo khoå nhaát? Nhöõng nhaø hoaïch ñònh chính saùch coù
theå laøm gì ñeå giaûi quyeát ñöôïc ba thaùch thöùc lôùn maø caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän
nay phaûi ñoái maët- moät tæ ngöôøi daân soáng ôû caùc khu oå chuoät, moät tæ ngöôøi daân soáng
ôû nhöõng vuøng xa xoâi vaø khoâng coù tieáp caän ñöôïc caùc dòch vuï, vaø “moät tæ ngöôøi daân
ngheøo nhaát”. Phaàn thöù ba cuûa Baùo caùo naøy mang laïi lôøi giaûi ñaùp: ñoù laø hoâò nhaäp
kinh teá. Laøm theá naøo? Baèng vieäc söû duïng caùc theå cheá khoâng coù giôùi haïn veà khoâng
gian, cô sôû haï taàng keát noái khoâng gian, vaø caùc khuyeán khích coù muïc tieâu theo khoâng
gian, vaø xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ñoái saùch cho khoù khaên cuûa hoäi nhaäp. Chöông 7 giaûi
thích hoäi nhaäp kinh teá coù yù nghóa nhö theá naøo vôùi caùc khu vöïc thuû phuû, thaønh phoá,
thò traán vaø laøng queâ. Chöông 8 ñeà xuaát vieäc laøm theá naøo ñeå hoäi nhaäp giöõa caùc vuøng
daãn ñaàu vaø caùc vuøng tuït haäu coù theå mang laïi lôïi ích cho taát caû moïi ngöôøi. Chöông 9
ñöa ra nhöõng keá hoaïch khoù khaên caàn laøm ñeå coù theå hoäi nhaäp ñöôïc thaønh coâng nhöõng
nöôùc bò coâ laäp nhaát treân theá giôùi. Ñeå laøm ñöôïc nhöõng ñieàu naøy, caùc chöông trong
phaàn ba cuûa baùo caùo naøy xem xeùt laïi vaø xaùc ñònh laïi khuoân khoå cuûa caùc cuoäc tranh
luaän chính saùch daøi haïn veà ñoâ thò hoùa, phaùt trieån laõnh thoå vaø hoäi nhaäp quoác teá.

phan III.indd 197 11/18/2008 9:52:48 PM

Taäp trung maø
khoâng taéc ngheõn:
Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù
mang tính hoaø nhaäp
N
aêm 1974, nhö moät phaàn
coâng vieäc thöôøng laøm,
moät nhoùm caùc chuyeân gia
ñoâ thò ñaõ döï baùo veà caùc thaønh phoá
coù qui moâ daân soá lôùn nhaát theá giôùi
vaøo naêm 2000. Thaønh phoá Kinshasa,
thuû ñoâ cuûa Coäng hoaø Daân chuû
Congo, seõ taêng leân 9 trieäu ngöôøi,
lôùn hôn thaønh phoá Luaân Ñoân hieän
nay. Thaønh phoá Karachi cuûa Pak-
istan cuõng seõ taêng leân thaønh 16
trieäu, gaàn baèng thaønh phoá Niu-OÙoc.
Nhöõng döï ñoaùn naøy vaãn coøn khaù
xa thöïc teá (xem hình 7.1). Daân soá
cuûa Kinshasa chæ baèng khoaûng
moät nöûa cuûa Luaân Ñoân hieän nay
coøn Karachi chæ baèng moät nöûa
thaønh phoá Niu-OÙoc. Taïi sao caùc
chuyeân gia naøy laïi döï ñoaùn sai veà
qui moâ daân soá caùc thaønh phoá maëc
duø ñaõ döï ñoaùn khaù toát veà daân soá
caùc nöôùc?
Lyù do laø vieäc döï ñoaùn veà söï
phaân boá daân cö cuûa moät nöôùc khaùc
vôùi vieäc döï ñoaùn veà qui moâ daân soá
cuûa nöôùc ñoù. Nhö ñaõ noùi trong caùc
chöông tröôùc, söï bieán ñoåi khoâng
gian, söï môû roäng caùc thaønh phoá vaø
caùc vuøng phaùt trieån haøng ñaàu - lieân
quan chaët cheõ ñeán nhöõng thay ñoåi
veà kinh teá, nhaát laø söï chuyeån ñoåi
ngaønh ngheà cuøng vôùi söï taêng
tröôûng vaø quaù trình môû cöûa cho
CHÖÔNG 7
hoaït ñoäng ngoaïi thöông vaø ñaàu tö.
Vì vaäy, vieäc döï ñoaùn qui moâ cuûa
moät thaønh phoá laø döï baùo kinh teá,
moät coâng vieäc ñaày tính ruûi ro. Haõy
laáy Quaûng Ñoâng (Trung Quoác) laøm
ví duï. Naêm 2000, daân soá ôû ñaây cao
hôn moät phaàn ba so vôùi möùc döï
ñoaùn naêm 1974 laø 4,5 trieäu. Daân soá
ôû Baéc Kinh chæ baúng moät nöûa möùc
döï ñoaùn laø 19 trieäu. Caùc chuyeân gia
khoâng theå döï ñoaùn ñöôïc möùc ñoä töï
do hoaù vaø taêng tröôûng kinh teá cuûa
Trung Quoác, ñieàu coù theå nhanh
choùng thay ñoåi caáu truùc khoâng gian
cuûa nöôùc naøy. Chæ suy ñoaùn moät
caùch ñôn giaûn töø nhöõng xu höôùng
tröôùc ñaây, leõ ra hoï phaûi xem xeùt
nhöõng taùc ñoäng thò tröôøng ñoái vôùi
söï taäp trung, di cö vaø chuyeân moân
hoaù cuõng nhö nhöõng chính saùch
cuûa chính phuû coù theå hoã trôï thuùc
ñaåy hoaëc caûn trôû chuùng.
Caùc döï baùo hieän nay cho thaáy
caùc thaønh phoá lôùn ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån seõ taêng gaáp ñoâi trong
voøng ba theá kyû cuøng vôùi söï gia
taêng theâm 2 tæ ngöôøi. Thöïc ra caùc
thaønh phoá naøy seõ ngaøy caøng môû
roäng ñeå mang laïi neàn kinh teá ñoâ
thò hoaù maø caùc doanh nghieäp,
ngöôøi lao ñoäng vaø caùc nhaø saùng
cheá ñang troâng ñôïi. Nhöng ñieàu
naøy chuû yeáu chæ ñeán vôùi caùc neàn 313
314 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

kinh teá ñang hoaït ñoäng hieäu quaû. nhaø saûn xuaát coù nhu caàu ñaëc bieät,
Caùc thaønh phoá lôùn nhaát ôû caùc nöôùc nhöng chæ daãn ñeán söï môû roäng
ñang phaùt trieån coù theå ngöøng taêng nhanh choùng caùc thaønh phoá ôû
tröôûng do söï taéc ngheõn vaø giaù ñaát nhöõng nôi ñang ñöôïc coâng nghieäp
leân cao khieán caùc coâng ty phaûi tìm hoaù. Caùc thaønh phoá vaø thò traán nhoû
ñeán nhöõng ñòa baøn thuaän lôïi hôn. vaãn tieáp tuïc phuïc vuï vaø phuï thuoäc
Caùc thaønh phoá qui moâ trung bình vaøo caùc vuøng daân cö noâng thoân
vaãn laø xöông soáng cuûa heä thoáng ñoâ xung quanh. Nhöng caùc thaønh phoá
thò, mang laïi hieäu quaû kinh teá nhôø naøy cuõng seõ môû roäng nhanh choùng
ñòa phöông hoaù caàn thieát cho caùc ôû nhöõng nôi kinh teá trang traïi vaø
noâng thoân phaùt trieån toát.
Söï bieán ñoåi khoâng gian daãn ñeán
Hình 7.1. Söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá ñaõ bò ñaùnh giaù cao quaù möùc
söï gia taêng caùc thaønh phoá thò traán
seõ khoâng traät töï eâm aû. Caùc khu cö
Dhaka
Guangzhou
truù taïm bôï - nhaø oå chuoät vaø caùc
Tokyo khu nhaø taïm luïp xuïp - coù theå xuaát
Hong Kong, China
Hyderabad hieän vaø lan roäng khi nhu caàu cuûa
Istanbul
Bangalore ngöôøi lao ñoäng vaø cuûa caùc coâng ty
Moscow
Delhi
ngaøy caøng gia taêng, vöôït quaù khaû
Lagos naêng cuûa chính quyeàn trong vieäc
Tianjin
Chicago vaän haønh toát thò tröôøng ñaát ñai vaø
Osaka-Kobe
Leningrad ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng vaø nhaø ôû.
Neáu döïa vaøo caùc nöôùc phaùt trieån
Buenos Aires
Mumbai
New York–Newark
Ahmedabad
hieän nay nhö moät ngöôøi daãn ñöôøng
Los Angeles thì phaûi maát nhieàu thaäp kyû môùi coù
Paris
Manila theå giaûi quyeát ñöôïc söï caùch bieät
Bogotá
Shanghai trong moät thaønh phoá vaø bieán caùc
Kolkata
São Paulo
khu nhaø taïm bôï thaønh caùc cô caáu
Jakarta ñoâ thò coù toå chöùc hôn. Vieäc coá ngaên
London
Cairo chaën doøng di cö töø noâng thoân ra
Karachi
Chennai thaønh thò chæ phaûn taùc duïng vì haïn
cheá maät ñoä vaø söï ña daïng seõ kìm
Mexico City
Bangkok
Lima-Callao
Rio de Janeiro
haõm saùng taïo vaø naêng suaát.
Kinshasa Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch,
Seoul
Beijing neáu khoâng thaän troïng, coù theå gaây
Tehran
Baghdad ra nhöõng taùc haïi cho quaù trình bieán
–60 –40 –20 0 20 40 60 80 100 120 ñoåi naøy. Khi khoâng ñöa ra nhöõng
Sai soá döï baùo so vôùi daân soá naêm 2000, % qui ñònh meàm deûo vaø chuyeån ñoåi
Nguoàn: Satterthwaite 2007. linh hoaït vieäc söû duïng ñaát, hoï coù
Ghi chuù: So saùnh caùc döï baùo naêm 1974 vôùi öôùc tính veà soá daân caùc thaønh phoá naêm 2000. theå khieán caùc khu ñaát ñoâ thò khoâng
Ñöôøng keû chæ möùc ñoä caùc thaønh phoá ñaõ bò döï baùo veà daân soá quaù möùc so vôùi soá daân thöïc
teá naêm 2000. Con soá aâm cho thaáy qui moâ cuûa moät thaønh phoá vaøo naêm 2000 lôùn hôn con coøn haáp daãn caùc coâng ty vaø nhaø
soá ñaõ ñöôïc döï baùo. ñaàu tö, aûnh höôûng ñeán söï ñoùng
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
goùp cuûa thaønh phaàn naøy vaøo vieäc
taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo. Khi
khoâng cung caáp ñuû heä thoáng nöôùc
saïch veä sinh moâi tröôøng, tröôøng
hoïc vaø chaêm soùc söùc khoeû ôû caùc
vuøng noâng thoân, hoï seõ sôùm ñaåy
ngöôøi daân noâng thoân leân caùc thaønh
phoá vaø thò traán. Khi khoâng ñaàu tö
toát cho cô sôû haï taàng ôû caùc thaønh
phoá ñang phaùt trieån nhanh, hoï coù
theå laøm taêng theâm söï taéc ngheõn.
Noùi khaùi quaùt laø khi khoâng thích
öùng toát vôùi nhöõng bieán ñoåi khoâng
gian cuûa caùc loaïi ñòa baøn khaùc
nhau, hoï khoâng theå taän duïng heát
lôïi theá cuûa maät ñoä vaø ña daïng voán
coù theå bò aûnh höôûng bôûi söï taéc
ngheõn vaø chia caét.
Ñeå giuùp caùc nöôùc ñöôïc lôïi nhieàu
hôn töø quaù trình ñoâ thò hoaù, chöông
naøy seõ ñöa ra moät khung chính
saùch - döïa treân caùc döõ lieäu qui öôùc
veà söï bieán ñoåi khoâng gian (chöông
1) vaø nhöõng hieåu bieát veà hieäu quaû
kinh teá tích tuï ñang taùc ñoäng maïnh
ñeán nhöõng thay ñoåi naøy (chöông 4);
vaïch ra nhöõng öu tieân chính saùch
vaø nhöõng taùc ñoäng tieáp noái cuûa
chuùng döïa treân kinh nghieäm cuûa
caùc nöôùc ñaõ ñoâ thò hoaù toát vaø
nhöõng nöôùc coøn ñang phaán ñaáu ñeå
ñaït muïc tieâu naøy. Caùc thoâng ñieäp
chính ôû ñaây laø:
● Söï chuyeån ñoåi töø noâng thoân sang
thaønh thò dieãn ra thuaän lôïi nhaát
khi caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
nhaän ra söï phuï thuoäc laãn nhau veà
kinh teá giöõa caùc vuøng daân cö. Moãi
moät thaønh toá trong heä thoáng caùc
thaønh phoá, thò traán vaø laøng baûn
cuûa moät ñaát nöôùc ñeàu coù chöùc
315
naêng khaùc nhau vaø coù quan heä
gaén boù qua laïi chaët cheõ vôùi caùc
thaønh toá khaùc. Vì vaäy vieäc thaûo
luaän veà vaán chính saùch khoâng
chæ giôùi haïn ôû caùc thaùi cöïc quoác
gia hay caùc khu daân cö noùi rieâng
maø phaûi theo caáp ñoä ñöôïc goïi laø
“vuøng”, thöôøng laø moät bang
hoaëc moät tænh. Caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch neân töï coi mình
laø nhaø quaûn lyù danh muïc caùc ñòa
ñieåm ôû caùc vuøng. Moät xu höôùng
phaùt trieån cuûa vuøng cuõng coù theå
cung caáp thoâng tin veà caùc chieán
löôïc ñoâ thò hoaù quoác gia. Maëc
duø tæ leä daân thaønh thò trong toång
daân soá ôû moät vuøng cuï theå seõ xaùc
ñònh höôùng öu tieân cuûa caùc caáp
chính quyeàn (trung öông, tænh,
thaønh phoá), tæ leä daân thaønh thò
cuûa moät nöôùc coù theå phaûn aùnh
khaù ñuùng tính phöùc taïp chung
cuûa nhöõng thaùch thöùc lieân quan.
● Nhöõng thaùch thöùc chính saùch seõ
trôû neân phöùc taïp hôn trong quaù
trình ñoâ thò hoaù. Caùc thaønh phoá
thò traán mang laïi cho caùc coâng ty
vaø hoä gia ñình lôïi theá do söï gaàn
keà, nhöng vieäc taäp trung hoaït
ñoäng saûn xuaát gaây ra taéc ngheõn,
oâ nhieãm vaø caêng thaúng trong xaõ
hoäi coù theå haïn cheá nhöõng lôïi theá
ñoù. Moät chính saùch coù caàn thieát
hay khoâng phuï thuoäc vaøo vieäc
noù coù giaûi quyeát nhöõng haïn cheá
cuûa thò tröôøng vaø khuyeán khích
söï taäp trung. Chaúng haïn, vôùi caùc
caùc nöôùc hay caùc khu vöïc coù tæ leä
daân thaønh thò thaáp, taéc ngheõn
giao thoâng vaø nhaø oå chuoät khoâng
phaûi laø vaán ñeà chính saùch quan
troïng. Nhöng ôû caùc khu vöïc
316 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñang ñoâ thò hoaù nhanh, taéc
ngheõn seõ nhanh choùng xuaát hieän.
Vaø caùc khu vöïc ñoâ thò hoaù cao, ví
duï nhö caùc khu vöïc trung taâm
lôùn, coù theå coøn phaûi giaûi quyeát
söï caùch bieät beân trong do nhöõng
khu nhaø taïm vaø oå chuoät gaây ra.
● Löïa choïn öu tieân vaø ñöa ra chuoãi
chính saùch coù theå giuùp caùc chính
phuû thuùc ñaåy quaù trình ñoâ thò hoaù
hoøa nhaäp thaäm chí trong nhöõng
giai ñoaïn ñaàu cuûa phaùt trieån. Moãi
khía caïnh hoäi nhaäp ñoøi hoûi moät
boä coâng cuï rieâng. Vôùi caùc khu
vöïc baét ñaàu ñoâ thò hoaù, thaùch
thöùc chính saùch mang tính moät
chieàu: maät ñoä xaây döïng vôùi caùc
theå cheá khoâng xaùc ñònh veà phaïm
vi ñòa lyù. Caùc khu vöïc ñaõ ñoâ thò
hoaù ôû caáp trung coù thaùch thöùc
mang tính hai chieàu: maät ñoä xaây
döïng vaø giaûm bôùt caùch bieät kinh
teá vôùi caùc cô sôû haï taàng lieân keát
veà khoâng gian. Thaùch thöùc ñoái
vôùi caùc khu vöïc ñoâ thò hoaù cao
mang tính ba chieàu: maät ñoä xaây
döïng, vöôït qua khoaûng caùch vaø
giaûi quyeát nhöõng chia caét kinh
teá vaø xaõ hoäi (coù theå gaây neân do
caùc khu nhaø oå chuoät chaúng haïn)
vôùi caùc bieän phaùp can thieäp coù
muïc tieâu veà phaïm vi ñòa lyù. Ñeå
ñaåy maïnh ñoâ thò hoaù nhanh vaø
beàn vöõng theo moïi giai ñoaïn,
caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
caàn chuù troïng tröôùc tieân ñeán caùc
caùc theå cheá khoâng xaùc ñònh veà
phaïm vi ñòa lyù coù theå laøm taêng
maät ñoä ôû nhöõng ñòa ñieåm thích
hôïp.
Chöông naøy tröôùc tieân seõ toùm
taét xem caùc chính saùch ñoâ thò hoaù
coù theå giuùp caùc khu vöïc taêng theâm
hieäu quaû kinh teá tích tuï hay khoâng.
Phaàn tieáp theo cuûa chöông vaïch ra
moät khuoân khoå hoäi nhaäp kinh teá ñeå
höôùng daãn vieäc quaûn lyù danh muïc
caùc ñòa ñieåm cuûa caùc ñòa baøn döïa
treân kinh nghieäm cuûa caùc nôi ñaõ ñoâ
thò hoaù thaønh coâng. Phaàn sau ñoù seõ
baøn ñeán caùc ví duï veà khuoân khoå
naøy trong thöïc teá ôû caùc nöôùc ñang
phaùt trieån hieän nay.
Caùc nguyeân taéc quaûn lyù moät
danh muïc caùc ñòa ñieåm cuûa
caùc vuøng
Caùc cuoäc tranh luaän veà ñoâ thò hoaù
thöôøng gôïi ra hình aûnh caùc thaønh
phoá quaù ñoâng ñuùc chaät choäi, hieän
roõ söï ngheøo ñoùi vaø suy thoaùi moâi
tröôøng ôû möùc baùo ñoäng. Ñieàu naøy
coù theå daãn ñeán moät quan ñieåm
chính saùch chung laø haïn cheá môû
roäng ñoâ thò vaø ngaên chaën luoàng di
cö töø noâng thoân ra thaønh thò. Troïng
taâm cuûa caùc cuoäc tranh luaän laø caùc
bieän phaùp can thieäp coù muïc tieâu veà
maët ñòa lyù ñeå xoaù boû hoaëc chaán
chænh laïi caùc khu oå chuoät ñaõ taêng
nhanh ôû caùc giai ñoaïn phaùt trieån coù
thu nhaäp thaáp hoaëc trung bình.
Chöông naøy seõ xaùc ñònh laïi cuoäc
tranh luaän veà ñoâ thò hoaù. Thöïc teá
lòch söû cho thaáy ñoâ thò hoaù ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån seõ tieáp tuïc
taêng nhanh ôû caùc giai ñoaïn taêng
tröôûng kinh teá ñaàu tieân, töùc laø söï
gia taêng tæ leä daân thaønh thò haàu heát
ñeàu dieãn ra tröôùc khi caùc nöôùc ñaït
möùc thu nhaäp trung bình. Nhöng
neáu maät ñoä gia taêng mang laïi
nhöõng hieäu quaû kinh teá tích tuï thì
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 317

cuõng caàn hoan ngheânh. Khoâng neân

chæ tranh luaän veà toác ñoä ñoâ thò hoaù,
soá daân di cö töø noâng thoân ra thaønh
thò hay laøm theá naøo ñeå xoaù boû caùc
khu oå chuoät baèng caùc bieän phaùp
can thieäp coù muïc tieâu maø caàn quan
taâm ñeán hieäu quaû vaø hoøa nhaäp cuûa
caùc quaù trình bieán ñoåi töø kinh teá
noâng thoân sang kinh teá thaønh thò.
Vaø cuõng caàn xem xeùt laøm sao ñeå
caùc chính saùch coù theå giaûi quyeát toát
vaán ñeà thieáu phoái hôïp naûy sinh
trong moãi giai ñoaïn ñoâ thò hoaù.
“Ngöôøi ngheøo ñang ñoå xoâ ra caùc
thaønh phoá nhöng ñeå giaûm ngheøo
vôùi toác ñoä nhanh hôn, coù leõ caàn toác
ñoä ñoâ thò hoaù nhanh hôn chöù
khoâng phaûi chaäm ñi vaø caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch phaùt trieån
caàn phaûi taïo ñieàu kieän chöù khoâng
1 chính saùch khoâng ñònh höôùng veà
phaûi ngaên caûn quaù trình ñoù” . Vaø vì
söï chuyeån ñoåi töø noâng thoân sang
thaønh thò lieân quan ñeán caû hai khu
vöïc naøy, caùc chính saùch ñoâ thò hoaù
phaûi bao goàm vieäc caûi thieän ñôøi
soáng vaø sinh keá cho ngöôøi daân
noâng thoân. (xem hoäp 7.1).
Nguyeân taéc: toái ña hoaù hieäu quaû
kinh teá tích tuï trong danh muïc
caùc ñòa ñieåm cuûa vuøng
HOÄP 7.1Nhöõng thoâng ñieäp chính saùch cuûa Baùo caùo
naøy coù choáng laïi khu vöïc noâng thoân hay khoâng?
khoâng
Ñòa kinh teá cuûa caùc quoác gia khoâng
tuaân theo moät söï chia taùch ñôn giaûn
giöõa thaønh thò vaø noâng thoân. Moät söï
lieân keát cuûa maät ñoä mang laïi söï gia
taêng tính lieân keát giöõa caùc ñòa baøn.
Coäng sinh laø qui luaät. Treân cuøng laø
thaønh phoá daãn ñaàu vaø döôùi ñoù laø moät
loaït caùc vuøng daân cö - caùc thaønh phoá
loaïi hai, caùc trung taâm ñoâ thò nhoû, thò
traán vaø laøng maïc.
Danh muïc caùc ñòa ñieåm cuûa caùc
vuøng ôû moät nöôùc thu nhaäp thaáp bao
goàm chuû yeáu laø caùc khu vöïc noâng
thoân. ÔÛ giai ñoaïn ñoâ thò hoaù sô khai
naøy, choã döïa chính cho chieán löôïc
taïo ñieàu kieän bieán ñoåi ñòa lyù ñeå phuïc
vuï taêng tröôûng kinh teá laø moät boä
phaïm vi ñòa lyù.
Caùc qui ñònh linh hoaït vaø hieäu quaû
●
veà quaûn lyù thò tröôøng ñaát ñai nhaèm
ñaûm baûo quyeàn sôû höõu vaø vieäc
naém giöõ ñaát ñai, caûi thieän vieäc
chuyeån nhöôïng ñaát ñai, nôùi loûng
vieäc chuyeån ñoåi söû duïng ñaát theo
nhu caàu cuûa thò tröôøng vaø hoã trôï
vieäc ñaùnh thueá ñaát.
● Cung caáp nhöõng dòch vuï cô baûn
vaø dòch vuï xaõ hoäi ñeå caûi thieän giaùo
ñeå haïn cheá nhöõng söï meùo moù cuûa
thò tröôøng, haïn cheá vieäc xem nheï
hoaït ñoäng noâng nghieäp, caûi thieän
moâi tröôøng kinh doanh, taêng tính
caïnh tranh, thuùc ñaåy ñaàu tö vaø aùp
duïng coâng ngheä môùi
Nhöõng chính saùch “khoâng phaân
bieät veà phaïm vi ñòa lyù ñòa lyù” nhö vaäy
seõ taêng cöôøng phaùt trieån noâng thoân -
keå caû hoaït ñoäng noâng nghieäp vaø phi
noâng nghieäp - ñeå moãi ñòa baøn coù ñieàu
kieän tham gia caùc hoaït ñoäng coâng
nghieäp vaø dòch vuï thuaän lôïi hôn.
Nhöõng chính saùch naøy seõ ñaëc
bieät coù lôïi cho caùc hoä gia ñình ôû noâng
thoân vì caùc hoaït ñoäng phi noâng
nghieäp ôû noâng thoân thöôøng chæ chieám
khoaûng 30-50% lao ñoäng noâng thoân.
Do ñoù, caùc hoä gia ñình tham gia nhieàu
hoaït ñoäng kinh teá khaùc nhau, vôùi caùc
nguoàn phi noâng nghieäp chieám 35-
42% thu nhaäp hoä gia ñình. Söï taêng
tröôûng ôû caùc ngaønh phi noâng nghieäp
seõ thuùc ñaåy noâng nghieäp taêng tröôûng
vì chi phí ñaàu vaøo seõ thaáp hôn, lôïi
nhuaän ñöôïc taùi ñaàu tö vaøo noâng
nghieäp vaø coâng ngheä môùi cho pheùp
aùp duïng caùc phöông phaùp canh taùc
tieán boä hôn.
a

Söï taäp trung, khi gaén lieàn vôùi maät
ñoä taêng leân seõ mang laïi nhöõng
hieäu quaû tieàm naêng töø thò tröôøng
“maïnh” song cuõng daãn ñeán taéc
ngheõn vaø söï oâ nhieãm khoù chòu.
Muïc ñích chính cuûa chính saùch ñoâ
thò laø giuùp caùc vuøng daân cö mang
ñeán hieäu quaû kinh teá tích tuï ñoàng
thôøi haïn cheá oâ nhieãm, toäi phaïm vaø
nhöõng chi phí thôøi gian do möùc ñoä
taäp trung ngaøy moät cao leân. ÔÛ caùc
duïc y teá, taêng naêng suaát vaø
khuyeán khích löu ñoäng.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt
● Caùc chính saùch kinh teá vó moâ toát
giai ñoaïn ñoâ thò hoaù khaùc nhau,
raøo caûn gaén keát vieäc thuùc ñaåy taäp
trung trong khi haïn cheá söï taéc
ngheõn laïi khaùc nhau, gioáng nhö
caùc öu tieân trong moãi giai ñoaïn ñoâ
thò hoùa.
318 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
● Giai ñoaïn ñaàu. Caùc khu vöïc ñoâ
thò hoaù sô khai - vôùi tæ leä daân
thaønh thò khoaûng 25% - chuû yeáu
döïa vaøo noâng nghieäp vaø caùc
nguoàn taøi nguyeân, maät ñoä kinh
teá thaáp. Höôùng öu tieân chæ laø hoã
trôï caùc taùc löïc tích tuï vaø khuyeán
khích qui moâ kinh teá noäi boä cuûa
caùc nhaø maùy, coâng xöôûng ôû
thaønh phoá. Vì chöa roõ ñòa baøn
naøo seõ ñöôïc höôûng lôïi töø thò
tröôøng vaø theo höôùng naøo, söï
trung laäp giöõa caùc ñòa baøn seõ
phaûi laø phöông chaâm cuûa caùc
nhaø hoaïch ñònh chính saùch.
● Giai ñoaïn giöõa. Khi quaù trình ñoâ
thò hoaù dieãn ra, caùc lieân minh
kinh teá beân trong vaø beân ngoaøi
moãi khu vöïc ñoâ thò hoaù seõ ñöôïc
cuûng coá. Nhieàu coâng ty vaø nhaø
maùy cuøng ngaønh keát hôïp laïi vôùi
nhau ñeå taän duïng caùc yeáu toá
ñaàu vaøo chung vaø söï lan toûa tri
thöùc. Vôùi tæ leä daân thaønh thò
khoaûng 50%, öu tieân cao nhaát
cuûa caùc khu vöïc naøy laø thuùc ñaåy
hieäu quaû kinh teá nhôø ñòa phöông
hoùa. Phöông chaâm ôû ñaây laø hieäu
quaû trong saûn xuaát vaø giao
thoâng vaän taûi.
● Giai ñoaïn phaùt trieån cao. Ñoái vôùi
caùc khu vöïc ñoâ thò hoaù, lôïi ích töø
hieäu quaû saûn xuaát vaø tieâu duøng
xuaát phaùt töø hieäu quaû kinh teá nhôø
ñoâ thò hoaù gaén vôùi söï ña daïng
hoaù vaø maät ñoä cuûa caùc hoaït ñoäng
kinh teá. Coâng naêng laø muïc tieâu
cuûa caùc thò traán vaø thaønh phoá
coâng nghieäp song phöông chaâm
cuûa caùc thaønh phoá lôùn sau khi
coâng nghieäp hoaù vôùi tæ leä 75%
daân thaønh thò laø chaát löôïng soáng.
Nguyeân taéc hoaïch ñònh chính
saùch: coù tính lieân keát vaø phuø hôïp
veà qui moâ
Caùc khía caïnh khoâng gian nhö maät
ñoä, khoaûng caùch vaø chia caét cho
thaáy roõ thaùch thöùc veà chính saùch
trong moãi loaïi ñòa baøn naøy. ÔÛ caùc
vuøng chuû yeáu laø noâng thoân, thaùch
thöùc ñoù mang tính moät chieàu vaø
ñaùp öùng nhu caàu xaây döïng maät ñoä.
ÔÛ caùc vuøng ñaõ coù ñaø ñoâ thò hoaù,
thaùch thöùc mang tính hai chieàu, keát
hôïp vôùi nhu caàu thuùc ñaåy maät ñoä
vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà khoaûng
caùch do taéc ngheõn gaây ra. ÔÛ caùc
khu vöïc ñoâ thò hoaù cao, thaùch thöùc
mang tính ba chieàu. Caùc thaønh phoá
lôùn cuõng caàn khuyeán khích maät ñoä
vaø vöôït qua khoaûng caùch, ñoàng
thôøi coù theâm nhu caàu xoaù boû söï
chia caét ngay beân trong caùc thaønh
phoá gaây ra söï caùch bieät cho nhöõng
ngöôøi ngheøo trong caùc khu nhaø taïm
bôï vôùi caùc khu vöïc ñöôïc quy hoaïch
chính thöùc khaùc(xem hình 7.2).
Ñôn vò haønh chính cho keá hoaïch
haønh ñoäng thaän troïng cuûa chính
phuû: moät vuøng
Caùc vuøng khaùc nhau trong moät
nöôùc coù toác ñoä ñoâ thò hoaù khaùc
nhau. Khoâng ñoàng ñeàu laø qui luaät
chöù khoâng phaûi laø ngoaïi leä. Vaø giöõa
caùc khu daân cö qui moâ khaùc nhau
coù söï phoái hôïp vaø phuï thuoäc laãn
nhau veà kinh teá. Vieäc xaùc ñònh laïi
caùc chính saùch ñoâ thò hoaù ñeå ñaùp
öùng toát hôn caùc thaùch thöùc ôû töøng
giai ñoaïn chuyeån ñoåi töø noâng thoân
sang thaønh thò ñoøi hoûi tö duy laïi veà
qui moâ khoâng gian ñeå quyeát ñònh
moâ hình vaø caùc öu tieân chính saùch.
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 319

Hình 7.2. Thaùch thöùc nhaân leân theo möùc ñoä ñoâ thò hoaù

Nhoùm A. Maät ñoä ôû caùc Nhoùm B. Maät ñoä vaø khoaûng caùch Nhoùm C. Maät ñoä, khoaûng caùch vaø
khu vöïc moät chieàu ôû caùc khu vöïc hai chieàu söï chia caét ôû caùc khu vöïc ba chieàu

Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn ñaàu Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn giöõa Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn cao

Metropolis
MAÄT ÑOÄ
MAÄT ÑOÄ Thaønh phoá lôùn
MAÄT ÑOÄ Thò traán KHOAÛNG CAÙCH PHAÀN THU
Bieät thöï Thaønh
Thò traán phoá Thaønh phoá
chính caáp II
KHOAÛNG CAÙCH
MAÄT ÑOÄ

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009

Chöông naøy nhaèm lyù giaûi vieäc tính
toaùn chính saùch ôû moät khoâng gian
thích hôïp: moät “vuøng” (hoaëc moät
bang hay moät tænh) thöôøng laø caáp
quaûn lyù giöõa trung öông vaø thaønh
phoá. Phaïm vi naøy phaûi ñuû lôùn ñeå
coù söï gaén keát giöõa noâng thoân vaø
thaønh phoá cuõng nhö beân trong moät
thaønh phoá. Kinh nghieäm cuûa hai
thaønh phoá Baéc Kinh, Thöôïng Haûi
vaø tænh Quaûng Ñoâng cho thaáy caùch
tieáp caän coù tính toaùn trong thieát keá
ñoái vôùi chieán löôïc ñoâ thò. Hai khu
vöïc khaùc ôû phía Taây Trung Quoác
laø Thaønh Ñoâ vaø Truøng Khaùnh
ñang coù caùch tieáp caän töông töï ñoái
vôùi ñoâ thò hoaù vaø ñaït thaønh coâng
böôùc ñaàu.
Caùch tieáp caän vuøng khoâng loaïi
boû vieäc keát hôïp caùc chieán löôïc ñoâ
thò hoaù ôû caáp ñoä quoác gia. Daân cö
ôû caùc khu vöïc taäp trung cao thöôøng
doàn vaøo caùc thaønh phoá lôùn vaø
trung taâm, caùc thaønh phoá taàm trung
coù maät ñoä daân soá vöøa phaûi, caùc
laøng baûn vaø thò traán nhoû coù maät ñoä
daân soá thaáp. Töông töï, ngöôøi daân
caùc nöôùc ñoâ thò hoaù cao hôn seõ ñònh
cö ôû nhöõng khu vöïc maät ñoä cao,
caùc nöôùc ñoâ thò hoaù thaáp hôn coù ít
caùc khu vöïc maät ñoä cao nhöng ña
soá ngöôøi daân soáng ôû caùc vuøng maät
ñoä thaáp. Caùc chính saùch veà ñoâ thò
hoaù phaûi tính ñeán söï phaùt trieån
kinh teá khoâng ñoàng ñeàu naøy.
Tæ leä toång soá daân thaønh thò cuûa
moät nöôùc coù theå laø moät chæ soá toát
cho thaáy tính phöùc taïp cuûa nhöõng
thaùch thöùc töø ñoâ thò hoaù maø thaønh
phoá phaûi ñoái maët. Tröôøng hôïp ñôn
giaûn nhaát laø moät vuøng coù theå ñaëc
tröng cho caû moät ñaát nöôùc, ví duï
nhö Xingapo. Ñoái vôùi caùc nöôùc lôùn
hôn, moät söï keát hôïp thaän troïng coù
theå goùp phaàn xaùc ñònh caùc höôùng
öu tieân ôû caùc caáp quaûn lyù khaùc
nhau cuûa chính phuû.
● ÔÛ caùc nöôùc môùi baét ñaàu ñoâ thò
hoaù nhö Ethiopia, ba phaàn tö
daân soá soáng ôû vuøng noâng thoân,
thaùch thöùc hoäi nhaäp chæ mang
tính moät chieàu: ñaåy maïnh maät
ñoä. Chaéc chaén laø caùc thaønh phoá
thuû ñoâ vaø moät soá thaønh phoá
khaùc ngay caû ôû caùc nöôùc chuû yeáu
320 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
laø noâng thoân cuõng gaëp phaûi
nhöõng thaùch thöùc ña chieàu trong
quaù trình chuyeån ñoåi khoâng
gian. Nhöng öu tieân cao nhaát laø
boä coâng cuï chính saùch aùp duïng
cho taát caû caùc nôi - thieát laäp caùc
theå cheá thò tröôøng ñeå qui ñònh
vieäc söû duïng vaø mua baùn ñaát
ñai vaø cung caáp caùc dòch vuï cô
baûn nhö an ninh, tröôøng hoïc,
ñöôøng xaù vaø veä sinh moâi tröôøng.
Vì vaäy ôû caùc nöôùc chaâu Phi Haï
Xa-ha-ra vaø Trung Phi, chính
quyeàn trung öông coù vai troø quan
troïng trong vieäc taïo cô sôû cho
quaù trình ñoâ thò hoaù hoøa nhaäp.
● ÔÛ nhöõng nôi ñoâ thò hoaù giai
ñoaïn giöõa - nhö nhieàu vuøng cuûa
caùc nöôùc Nam AÙ vaø Ñoâng AÙ nhö
Trung Quoác vaø AÁn Ñoä - chính
quyeàn trung öông vaø chính
quyeàn tænh ñeàu phaûi xaây döïng
cô sôû haï taàng giao thoâng vaän taûi
vaø thoâng tin lieân laïc.
● ÔÛ nhöõng nôi ñoâ thò hoaù cao nhö
caùc nöôùc Myõ La tinh, Baéc Phi vaø
Ñoâng AÂu, chính quyeàn trung
öông, caùc bang vaø thaønh phoá lôùn
phaûi cuøng noã löïc thuùc ñaåy söï
chuyeån ñoåi ñòa lyù ñeå taêng nhanh
möùc thu nhaäp trung bình leân
möùc thu nhaäp cao.
Moät khuoân khoå hoäi nhaäp
Khi ñoâ thò hoaù taêng cao, nhöõng yeâu
caàu veà chính saùch phaûi thay ñoåi vôùi
caùc coâng cuï chuyeån qua moät giai
ñoaïn töø khoâng ñònh höôùng sang coù
muïc tieâu veà khoâng gian. Maëc duø
caùc tranh caõi veà chính saùch thöôøng
quaù nhaán maïnh nhöõng chöông
trình beà noåi nhaát cuûa chính phuû
nhö caûi taïo caùc khu nhaø taïm song
quaù trình ñoâ thò hoaù thaønh coâng
nhaèm ñöa ra moät danh muïc caùc ñòa
ñieåm caùc vuøng cuûa moät quoác gia
ñoøi hoûi caàn coù moät loaït coâng cuï
nhö theå cheá, cô sôû haï taàng vaø cô
cheá khuyeán khích.
Caùc theå cheá khoâng ñònh höôùng veà
phaïm vi ñòa lyù nhaèm thuùc ñaåy
maät ñoä kinh teá
Traùch nhieäm xaây döïng caùc theå cheá
laøm cô sôû cho ñoâ thò hoùa ôû taát caû
caùc vuøng mieàn cuûa moät ñaát nöôùc
chuû yeáu laø cuûa chính phuû. Trong ñoù
quan troïng nhaát laø nhöõng theå cheá
quaûn lyù ñaát ñai. Trong Baùo caùo naøy,
“theå cheá” bao goàm ba nhoùm bieän
phaùp lôùn: luaät phaùp vaø traät töï (ñaëc
bieät laø vieäc xaùc ñònh vaø thöïc thi
quyeàn sôû höõu taøi saûn), vieäc cung
caáp roäng raõi caùc caùc dòch vuï cô baûn
vaø söï oån ñònh kinh teá vó moâ (xem
phaàn Chæ daãn veà Baùo caùo ñeå bieát chi
tieát). Ñoù laø nhöõng nhieäm vuï cô baûn
cuûa chính quyeàn trung öông, vaø
vieäc coù thöïc hieän ñöôïc chuùng hay
khoâng seõ aûnh höôûng laâu daøi ñeán söï
phaân boá ñòa lyù cuûa caùc hoaït ñoäng
kinh teá.
Caùc theå cheá hieäu quaû, maïnh meõ
vaø linh hoaït nhaèm qui ñònh veà thò
tröôøng ñaát ñai bao goàm vieäc theo
doõi quaûn lyù ñaát ñai hieäu quaû, taïo ra
nhöõng cô cheá thích hôïp ñeå thöïc
hieän caùc thoûa thuaän vaø giaûi quyeát
tranh chaáp vaø caùc luaät leä qui ñònh
khoanh vuøng nhaèm hoã trôï chöù
khoâng caûn trôû vieäc chuyeån ñoåi
quyeàn söû duïng ñaát. Söï chuyeån ñoåi
noâng nghieäp töø moät ngaønh döïa
treân quyeàn sôû höõu ñaát ñai taäp theå
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
sang sôû höõu caù nhaân laø ñieàu kieän toái
caàn thieát cho quaù trình ñoâ thò hoùa.
Thöïc teá cho thaáy roõ khi quyeàn sôû
höõu ñöôïc xaùc laäp vaø maät ñoä ngaøy
moät taêng, vieäc quaûn lyù vaø qui hoaïch
ñaát ñai coù theå ñaûm baûo söï phoái hôïp
hieäu quaû giöõa caùc hình thöùc söû
duïng ñaát khaùc nhau. Nhöng neáu
quaù maïnh baïo, caùc qui ñònh naøy coù
theå caûn trôû maät ñoä vaø hieäu quaû
kinh teá tích tuï. Töông töï, caùc qui
ñònh chuyeån quyeàn söû duïng ñaát cöùng
nhaéc (coù theå xuaát phaùt töø caùc qui
ñònh thieáu linh hoaït) laïi gaây baát lôïi
cho maät ñoä, cuõng nhö caùc tieâu
chuaån xaây döïng toái thieåu quaù chaët
cheõ. Theå cheá thöù tö laø taøi chính nhaø
ôû hôïp lyù.
Caùc theå cheá linh hoaït veà thò
tröôøng ñaát ñai coù vai troø quan troïng.
Quyeàn sôû höõu bao goàm quyeàn sôû
höõu ñaát ñai hôïp phaùp voán caàn thieát
cho vieäc bieán taøi saûn thaønh cuûa caûi
söû duïng ñöôïc.2 Nhöõng vaán ñeà thöïc
teá lieân quan ñeán quyeàn sôû höõu hôïp
phaùp, nhaát laø chi phí thöïc hieän,
khoâng ñöôïc caûn trôû vieäc taêng
cöôøng khung phaùp lyù veà quyeàn sôû
höõu caù nhaân. Thöïc ra, quyeàn sôû
höõu chính thöùc raát caàn thieát cho söï
vaän haønh cuûa thò tröôøng ñaát ñai vaø
baát ñoäng saûn. Maëc duø heä thoáng sôû
höõu theo taäp quaùn vaãn cho pheùp coù
nhöõng giao dòch khoâng chính thöùc,
khoâng coù quyeàn sôû höõu hôïp phaùp
seõ haïn cheá vieäc chuyeån ñoåi söû
duïng ñaát sang nhöõng lónh vöïc môùi
phaùt trieån coù lôïi nhuaän kinh teá cao
hôn. Hoaït ñoäng khoâng theo luaät seõ
caûn trôû söï phaùt trieån veà ñaát ñai,
kieàm cheá söï bieán ñoåi khoâng gian
hieäu quaû.
321
Haõy tìm hieåu veà chaâu AÂu thôøi
tieàn coâng nghieäp. Nöôùc Anh ñaõ
taêng tröôûng nhanh khi quyeàn tö
höõu ñaát ñai ngaøy caøng ñöôïc baûo
ñaûm.3 Thöïc ra, Anh coù theå coøn laø
nöôùc ñaàu tieân coâng nghieäp hoùa vì
ñaõ aùp duïng loaïi quyeàn naøy tröôùc
caùc nöôùc chaâu AÂu khaùc. Döïa treân
ñieàu naøy, nhaø kinh teá hoïc ñoaït giaûi
Nobel Douglass North ñaõ cho thaáy
caùc theå cheá ñaát ñai coù theå coù taùc
ñoäng theá naøo ñeán söï taêng tröôûng
vaø phaùt trieån daøi haïn.
Phong traøo “raøo ñaát” ñaõ taïo
ñieàu kieän ra ñôøi quyeàn tö höõu ñaát
ñai. Baét ñaàu vôùi khoaûng 1500 khu
ñaát troáng ñöôïc raøo chaén laïi hoaëc
khoâng cho ai böôùc vaøo vaø laøm gì,
hay ñaùnh daáu quyeàn sôû höõu cho
moät hai caù nhaân naøo ñoù. Ñeán naêm
1545, khoaûng 40% dieän tích beà maët
nöôùc Anh ñaõ ñöôïc caùc caù nhaân sôû
höõu. Ñaïo luaät Raøo ñaát naêm 1604
ñaõ ñaåy maïnh vieäc chuyeån ñoåi ñaát
hoang thaønh caùc maûnh ñaát tö keùo
daøi cho ñeán ñaàu theá kyû 20.5 Haàu
heát caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu ñoàng
tình raèng vieäc raøo ñaát ñaõ laøm taêng
naêng suaát noâng nghieäp vaø taïo ra
nguoàn löông thöïc dö thöøa ñeå nuoâi
soáng soá daân cö thaønh thò ngaøy moät
taêng nhanh.6 Vieäc naøy ñaõ giuùp
nöôùc Anh töøng moät thôøi trôû thaønh
“coâng xöôûng cuûa theá giôùi.”7 Moät
daãn chöùng khaùc ñoù laø söï baét ñaàu
ñoâ thò hoùa ôû Ñan Maïch nhôø coù theå
cheá khoâng phaân bieät ñòa lyù (xem
hoäp 7.2).
Moät ví duï khaùc veà quyeàn sôû
höõu tö nhaân phoå bieán taùc ñoäng tích
cöïc tôùi taêng tröôûng cuõng nhö maät
ñoä laø töø Baéc Myõ, caùc nöôùc Myõ Lat-
322 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 7.2Caûi taïo ñaát ñai nhaèm khôûi ñoäng quaù trình
ñoâ thò hoùa: hoã trôï caùc noâng noâ ôû Ñan Maïch.
ÔÛ trung taâm Copenhaghen coù moät
“chieác coät töï do” ñeå kyû nieäm cuoäc caûi
caùch ñaát ñai, ñaùnh daáu söï xoùa boû
hoaøn toaøn “cheá ñoä noâng noâ” (moät
hình thöùc canh taùc noâng nghieäp phoå
bieán ôû chaâu AÂu thôøi Trung Coå) vaøo
naêm 1788. Vaøo ñaàu theá kyû 18 chæ coù
gaàn 1% ñaát noâng nghieäp laø do nhöõng
ngöôøi noâng daân coù ñaát canh taùc coøn
phaàn lôùn ñaát ñai vaãn laø taøi saûn chung.
Caùc “noâng noâ” bò buoäc phaûi laøm vieäc
cho caùc laõnh chuùa vaø khoâng theå ñi
ñaâu neáu khoâng ñöôïc söï ñoàng yù cuûa
caùc laõnh chuùa naøy. Nhöng töø naêm
1760, phaàn lôùn ñaát coâng ñaõ ñöôïc
chuyeån thaønh taøi saûn tö höõu. Töø naêm
1788 ñeán naêm 1807, caùc laõnh chuùa
ñaõ baùn khoaûng moät nöûa ñaát ñai cuûa
a
mình cho nhöõng ngöôøi taù ñieàn. Ñeán
naêm 1835, khoaûng 65% ñaát ñai ñöôïc
chuû sôû höõu naém giöõ. Moät vaøi thaäp kyû
sau, Ñan Maïch ñaõ baét ñaàu “caát caùnh”
böôùc vaøo thôøi kyø coâng nghieäp hoùa vaø
ñoâ thò hoùa.
Quaù trình ñoâ thò hoùa naøy khoâng coù
nghóa laø noâng thoân phaûi ngheøo khoå
ñoùi raùch. Nhöõng thay ñoåi veà cô caáu,
coâng ngheä vaø theå cheá ñaõ laøm giaûm
giaù trò thueâ ñaát cuûa caùc laõnh chuùa vaø
taêng khaû naêng kinh teá cho nhöõng
ngöôøi taù ñieàn. Moät saéc leänh naêm
1784 ñaõ baõi boû qui ñònh keùo daøi haøng
thaäp kyû cho pheùp caùc laõnh chuùa thay
maët nhaø nöôùc thu thueá nhöõng maûnh
ñaát ñaõ baùn cho nhöõng ngöôøi töøng laø
taù ñieàn. Vieäc baõi boû cheá ñoä noâng noâ
naêm 1788 ñaõ giuùp nhöõng ngöôøi taù
inh vaø vuøng Ca-ri-beâ. Khi ngöôøi
chaâu AÂu baét ñaàu ñeán ñònh cö,
Canada vaø Myõ ñöôïc coi laø coù tieàm
naêng kinh teá töông töï nhö ôû caùc
ñieàn coù theâm theá thöông löôïng maëc
caû, cuøng vôùi söï hoã trôï cuûa nhöõng
bieän phaùp can thieäp chính saùch vaøo
thò tröôøng cho vay. Naêm 1786, hai toå
chöùc tín duïng ñaõ ñöôïc thaønh laäp ñeå
cung caáp caùc khoaûn vay mua ñaát vaø
caøng cuûng coá theâm cho thò tröôøng tín
duïng tö nhaân voán ñaõ khaù tích cöïc vaø
b
hieäu quaû.
Vieäc giao dòch theo ñònh höôùng thò
tröôøng do caùc chính saùch ñaát ñai cuûa
chính phuû hoã trôï ñaõ taïo neân moät taàng
lôùp noâng daân vöøa sôû höõu vöøa chieám
höõu ñaát ñai, sau naøy ñaõ trôû thaønh moät
ñoäng löïc cho baûn Hieán phaùp 1849 vaø
moät neàn daân chuû môùi xuaát hieän cuûa
Ñan Maïch. Vôùi vieäc thuùc ñaåy giaùo
duïc cho ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi daân
noâng thoân, chính phuû ñaõ môû roäng
vieäc cung caáp nhöõng dòch vuï cô baûn
vaø taïo ñoäng löïc maïnh meõ cho quaù
trình coâng nghieäp hoùa vaø cho caùc thò
traán nhoû.
c
Daân soá cuûa Ñan Maïch
taêng leân nhanh choùng - ôû caùc xaõ hoäi
tieàn coâng nghieäp, taêng daân soá laø moät
bieåu hieän cuûa moät neàn noâng nghieäp
ñang phaùt trieån maïnh. Töø naêm 1890,
noâng nghieäp ñaõ goùp phaàn taïo neân söï
d nhaân coù quyeàn sôû höõu 160 maãu
taêng tröôûng coâng nghieäp maïnh meõ
raát quan troïng ñoái vôùi quaù trình coâng
nghieäp hoùa cuûa Ñan Maïch.
e 0,4 ha). Ñaây chính laø cô sôû ñaàu tieân
Nguoàn: Thomas Markussen ñoùng goùp.
a. Henriksen 2003.
b. Henriksen 2003.
c. Henriksen 1993.
d. Pedersen 1990.
e. Christensen 2004, trang 1.
vuøng khaùc cuûa Taân Theá Giôùi (xem
Ñòa lyù trong söï chuyeån ñoäng 1, Vöôït
qua khoaûng caùch ôû Baéc Myõ). Sau khi
chieán thaéng trong cuoäc Chieán tranh
Baûy naêm giöõa Anh vaø Phaùp (1756-
63), ngöôøi Anh ñaõ kieân quyeát baøn
xem lieäu coù neân ñoøi laáy caùc hoøn
2
ñaûo nhoû Guadeloupe (1.628 km ) ôû
Caribeâ coi nhö moät chieán lôïi phaåm
8
hay khoâng.
Con ñöôøng phaùt trieån cuûa Baéc
Myõ vaø Myõ Latinh ñaõ phaân hoùa
maïnh meõ. ÔÛ Myõ Latinh, thöïc daân
Taây Ban Nha ñaõ trao nhöõng vuøng
ñaát roäng lôùn cuøng vôùi quyeàn ñöôïc
ñaùnh thueá ngöôøi daân ñòa phöông
cho moät soá caù nhaân. Quyeàn sôû höõu
chung theo kieåu truyeàn thoáng ñaõ
quyeát ñònh vieäc söû duïng ñaát khieán
cho moïi ngöôøi khoâng muoán
chuyeån ñi nôi khaùc. Ngöôïc laïi, ôû
Baéc Myõ, coù raát ít raøo caûn ñoái vôùi
vieäc giaønh ñaát, taïo neân thò tröôøng
ñaát ñai vaø moät neàn noâng nghieäp
chuû yeáu laø nhöõng ngöôøi sôû höõu söû
9
duïng ñaát ôû bôø phía Taây. Ñaïo luaät
Khoaùn ñaát cho ngöôøi ñònh cö cuûa
Myõ naêm 1862 ñaõ cho pheùp caùc caù
Anh (moät maãu Anh baèng khoaûng
cuûa moät heä thoáng quyeàn sôû höõu
phaùt trieån maïnh.
Hoaït ñoäng nghieân cöùu hieän nay
ñaõ khaúng ñònh vai troø hieäu quaû cuûa
quyeàn tö höõu. Moät nghieân cöùu tieán
haønh ôû 80 nöôùc cho thaáy chæ soá
chaát löôïng theå cheá coù vai troø quan
troïng cho söï taêng tröôûng daøi haïn
hôn laø caùc yeáu toá ñòa lyù hay vieäc
môû roäng giao thöông cuûa moät ñaát
10
nöôùc. Moät nghieân cöùu khaùc ôû 75
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
nöôùc cho thaáy vieäc ñaûm baûo quyeàn
sôû höõu (ñöôïc ñaùnh giaù theo chæ soá
veà nguy cô bò xung coâng) seõ hoã trôï
quaù trình phaùt trieån. Vaø khi nhöõng
hieäu öùng theå cheá ñoù ñöôïc lyù giaûi,
yeáu toá ñòa lyù töï nhieân khoâng taùc
ñoäng nhieàu ñeán thu nhaäp bình
11
quaân cuûa moät nöôùc.
ÔÛ caùc khu vöïc baét ñaàu ñoâ thò
hoùa hay ôû caùc nöôùc coù tæ leä daân
noâng thoân cao, caùc theå cheá qui ñònh
veà quyeàn sôû höõu vöøa laø cô sôû vöøa
laø phaàn quan troïng trong caùc chính
saùch nhaèm ñoâ thò hoùa nhanh vaø beàn
vöõng. Ngöôïc laïi, khi khoâng coù
quyeàn tö höõu ñaát ñai vaø quyeàn sôû
höõu khoâng roõ raøng, caùc giao dòch
ñaát ñai seõ taùch rôøi ñoâ thò hoùa.
Chaúng haïn nhö ôû Trung Quoác, ñaát
ñai ñöôïc coi laø taøi saûn sôû höõu nhaø
nöôùc vaø ngöôøi di cö bò haïn cheá,
thaäm chí laø nghieâm caám ñöôïc töø boû
quyeàn thueâ ñaát theo hôïp ñoàng khi
ñi leân caùc thaønh phoá. Khi ñoù, vieäc
chuyeån ñoåi ñaát ñai sang söû duïng
cho caùc muïc ñích coâng nghieäp seõ
gaây ra maâu thuaãn xaõ hoäi vì ngöôøi
noâng daân khoâng chaáp nhaän baùn ñaát
“cuûa mình” neáu khoâng ñöôïc ñeàn
buø thoûa ñaùng. Nhöõng vaán ñeà töông
töï cuõng xaûy ra ôû caùc nöôùc chaâu Phi
Haï Xahara, nôi coù 90% ñaát ñai laø
cuûa coâng.
Caùc qui ñònh veà söû duïng ñaát ñai
vaø xaây döïng trôû neân quan troïng khi
quaù trình ñoâ thò hoùa tieáp dieãn. Caùc
chính phuû phaûi quaûn lyù ñieàu tieát thò
tröôøng ñaát ñai vì hai lyù do. Thöù
nhaát, caùc qui ñònh coù theå ñaûm baûo
söï phaân chia ñaát ñai hôïp lyù theo
caùc muïc ñích söû duïng khaùc nhau,
chaúng haïn nhö ngaên chaën vieäc ñaët
323
caùc cô sôû coâng nghieäp gaây oâ nhieãm
naëng taïi caùc khu daân cö. Thöù hai,
noù coù theå ñaûm baûo söï ñoàng boä giöõa
vieäc söû duïng ñaát coâng vaø ñaát tö,
nhö vieäc daønh khoâng gian cho cô
sôû haï taàng giao thoâng ôû caùc khu
vöïc ñoâng daân cö. Nhöng caùc qui
ñònh veà ñaát ñai quaù maïnh baïo coù
theå aûnh höôûng ñeán söï caân baèng
mong manh giöõa caùc lôïi ích chung
vaø lôïi ích rieâng.
Töông lai cuûa moät thaønh phoá
phuï thuoäc vaøo loøng tin cuûa caùc nhaø
ñaàu tö vaøo trieån voïng vaø khaû naêng
thích öùng cuûa thaønh phoá ñoù tröôùc
nhöõng thay ñoåi nhu caàu ñaát ñai
trong töông lai. Caùc qui ñònh quaù
chaët cheõ seõ laøm giaûm loøng tin cuûa
nhaø ñaàu tö vaø boùp meùo quaù möùc
thò tröôøng nhaø ñaát. Haõy xem
12
tröôøng hôïp Mumbai. Vôùi vieäc
kieàm cheá thò tröôøng baát ñoäng saûn
duøng cho muïc ñích thöông maïi vaø
daân sinh, caùc qui ñònh quaù nghieâm
ngaët veà ñaát ñai baát ñoäng saûn ñaõ
taïo söùc eùp ngöôïc khoâng caàn thieát
leân giaù ñaát ñai vaø baát ñoäng saûn vaø
laøm giaûm söùc caïnh tranh cuûa thaønh
phoá naøy. Caùc qui ñònh veà chieàu cao
khieán cho caùc toøa nhaø ôû ñaây chæ
baèng 1/5 ñeán 1/10 soá taàng ñöôïc
pheùp xaây döïng ôû caùc thaønh phoá
lôùn khaùc treân theá giôùi. Ñòa theá
thaønh phoá naøy leõ ra phaûi tuaân theo
moâ hình taäp trung cao töông töï
nhö ôû Hoàng Koâng, Trung Quoác thì
laïi trôû thaønh moät thaønh phoá chuû
yeáu laø nhaø thaáp taàng.
Caùc qui ñònh chaët cheõ veà vieäc
chuyeån quyeàn söû duïng ñaát cuõng
gaây ra söï khan hieám nhaø cöûa giaù reû
laøm aûnh höôûng ñeán nhöõng ngöôøi di
324 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
cö ra thaønh phoá. Vì vaäy, tæ leä trung
bình giöõa thu nhaäp bình quaân hoä
gia ñình haøng naêm treân giaù nhaø
bình quaân ôû nhieàu thaønh phoá chaâu
Phi vaø chaâu AÙ cao hôn gaáp hai laàn
13
so vôùi nhieàu thaønh phoá lôùn ôû Myõ.
Baênglañeùt coù thu nhaäp bình quaân
ñaàu ngöôøi laø $1,230, gaàn baèng 3%
möùc thu nhaäp bình quaân cuûa Myõ laø
14
$44,070. Nhöng ôû Dhaka, giaù caùc
khu ñaát ñeïp nhaát cuõng gaàn baèng
caùc khu ñaát ôû thaønh phoá Niu-OÙoc.
Khoaûng 20% dieän tích thaønh phoá
vaãn ñang ñeå khoâng. Caùc vuøng ñaát
ôû trung taâm do nhaø nöôùc sôû höõu
vaãn ñang boû troáng chöa laøm gì ñeán
trong khi caùc vuøng coøn laïi ñang
ñöôïc duøng vaøo caùc muïc ñích mang
laïi giaù trò gia taêng thaáp (khu vöïc
ñoùng quaân, caùc khu nhaø do Nhaø
nöôùc xaây döïng, khu nhaø ôû daønh
cho vieân chöùc nhaø nöôùc).
Giôùi haïn chaët cheõ veà phaùt trieån
ñaát ñai, bao goàm vieäc qui ñònh dieän
tích toái thieåu cuûa moät loâ ñaát hay
chieàu roäng cuûa moät con ñöôøng,
nhöõng khoaûng ñaát löu khoâng vaø
ñaát ñai phuïc vuï caùc coâng trình
coâng coäng, ñaõ khieán cho ña soá caùc
hoä gia ñình khoâng theå coù quyeàn sôû
höõu ñaát hôïp phaùp. Thaät ra, keå caû
khi phaàn ñaát cô baûn ñaõ coù danh
nghóa phaùp lyù, vieäc cö truù treân ñoù
vaãn bò coi laø baát hôïp phaùp vì khoâng
ñaùp öùng caùc tieâu chuaån xaây döïng
chính qui. Neáu khoâng xem xeùt theo
höôùng haï bôùt caùc tieâu chuaån thì lôïi
ích töø quyeàn sôû höõu phaùp lyù cuõng
khoâng coøn nöõa. Nhöõng qui ñònh
luaät phaùp ñoù cuõng goùp phaàn daãn
ñeán quan lieâu vaø ñaåy giaù nhaø ñaát
15
leân cao hôn thöïc teá. ÔÛ Addis
Ababa, tieâu chuaån cao veà xaây döïng
ñaõ ñaåy nhöõng gia ñình coù thu nhaäp
thaáp, nhöõng ngöôøi leõ ra cuõng coù
theå coù quyeàn giao dòch mua baùn
ñaát, ñeán choã sôû höõu “taøi saûn baát
16
hôïp phaùp” .
Naêm 1979, vôùi vieäc thoâng qua
qui ñònh toaøn quoác veà söû duïng ñaát
ñai trong ñoù aùp duïng dieän tích ñaát
2
toái thieåu 125m vaø maët tieàn 5m,
chính quyeàn lieân bang Braxin ñaõ
khoâng ñeå nhöõng cö daân thu nhaäp
thaáp ñöôïc sôû höõu ñaát ñai ôû caùc khu
hôïp phaùp. Nhieàu coâng trình môùi reû
tieàn ôû ngoaïi oâ khoâng ñaùp öùng yeâu
2
caàu 125m nhöng ñaõ ñöôïc xaây treân
caùc maûnh ñaát do ngöôøi xaây laø chuû
sôû höõu. Ngoaøi caùc khu hôïp phaùp,
nhöõng coâng trình nhö vaäy khoâng
ñöôïc cung caáp caùc dòch vuï coâng
coäng. Vì vaäy, hôn moät nöûa daân soá
ôû caùc thuû phuû nhö Recife vaø Sal-
vador soáng ôû caùc khu nhaø oå chuoät
17, 18
hoaëc taïm bôï. Sau quaù trình daân
chuû hoùa vaøo naêm 1988, caùc thaønh
phoá ñaõ ñöôïc khuyeán khích cung
caáp dòch vuï cho khu vöïc töï phaùt.
Maëc duø qui ñònh veà dieän tích ñaát
toái thieåu vaãn ñöôïc aùp duïng treân
toaøn quoác, caùc khu vöïc coù theå ñöôïc
xaùc ñònh laø Khu An sinh Xaõ hoäi Ñaëc
bieät vaø khoâng phaûi aùp duïng qui
ñònh naøy nhö moät phaàn cuûa chöông
trình ñaûm baûo quyeàn cö truù vaø caûi
thieän caùc dòch vuï.
Caùc qui ñònh veà thò tröôøng ñaát
ñai coù theå gaây hieäu öùng lan toûa tieâu
cöïc ñoái vôùi kinh teá ñoâ thò vaø laøm
giaûm taùc duïng cuûa caùc coâng cuï
nhaèm giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñoâ thò
hoùa. Tröø khi coù nhöõng theå cheá cô
baûn veà thò tröôøng ñaát ñai vaø caùc
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 325

Bombay gaït boû thò tröôøng vaø hôn moät nöûa soá daân cuûa Mumbai soáng trong
HOÄP 7.2
khu oå chuoät

Thaønh phoá Mumbai (tröôùc goïi laø Bombay)
cho thaáy caùc baøi hoïc thöïc söï. Trong thaäp
nieân 1960-1970, caùc nhaø qui hoaïch thaønh
phoá ñaõ quyeát ñònh möùc daân soá cuûa Bom-
bay chæ neân laø khoaûng 7 trieäu, töø ñoù laøm
cô sôû cho caùc chính saùch veà cô sôû haï
taàng vaø qui ñònh veà ñaát ñai. Nhöng ngöôøi
daân vaãn traøn vaøo thaønh phoá vaø hieän nay
thaønh phoá naøy ñaõ lôùn gaáp ñoâi qui moâ döï
ñònh vôùi maät ñoä daân cö ñoâ thò lôùn nhaát treân
theá giôùi. Öôùc tính 54% trong soá 16 trieäu
ngöôøi cuûa Mumbai ñang soáng trong caùc
khu oå chuoät vaø moät phaàn tö soá ngöôøi khaùc
soáng trong caùc caên hoä xuoáng caáp.
Qui ñònh veà Chæ soá khoâng gian maët
a
saøn (FSI) ôû Mumbai ñöôïc ñöa ra vaøo
naêm 1964, qui ñònh khoâng gian xaây döïng
2 Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
toái ña treân moãi m ñaát. Chæ soá qui ñònh ôû
Mumbai laø 4,5. Caùc thaønh phoá haïn cheá
veà ñaát ñai thöôøng cho pheùp taêng daàn chæ
soá naøy leân theo möùc ñoä phaùt trieån cuûa
thaønh phoá nhö Manhattan, Xingapo,
Hoàng Koâng vaø Thöôïng Haûi. Trong khi ñoù
Mumbai laïi laøm ngöôïc laïi, haï thaáp möùc
FSI cho pheùp xuoáng coøn 1,33 (naêm
1991). Gaàn nhö taát caû caùc khu nhaø coù
chæ soá FSI vöôït quaù 4,5 ñaõ ñöôïc xaây
döïng tröôùc naêm 1964. Theo caùc qui ñònh
hieän vaãn coøn toàn taïi, caùc toaø nhaø môùi
trong ñoù coù caùc toaø nhaø ôû caùc khu trung
taâm ñeàu phaûi aùp duïng möùc FSI laø 1,33.
Do ñoù, möùc tieâu thuï khoâng gian trung
2
bình ôû Mumbai laø 4 m , thaáp hôn möùc
2 2
12m ôû Thöôïng Haûi vaø hôn 20m ôû
Matxcôva. Vaø khoaûng moät nöûa soá daân
cuûa thaønh phoá naøy soáng tuùm tuïm trong
voøng baùn kính 2km keå töø trung taâm thaønh
phoá (xem con soá minh hoïa ôû phaàn döôùi).
Trong khi ñoù, giaù nhaø cao chieám ñeán
15-20% thu nhaäp cuûa caùc hoä ngheøo. Qui
ñònh veà möùc thueâ ñöôïc coá ñònh ôû möùc
30% quó nhaø cuûa Mumbai ñaõ daãn ñeán
tình traïng ñoå naùt xuoáng caáp vì nhöõng
ngöôøi cho thueâ thaáy khoâng caàn phaûi ñaàu
tö theâm. Quyeàn sôû höõu haïn cheá cho
pheùp 10% quó nhaø coù danh nghóa phaùp lyù
neân vieäc xaây döïng ñaát ñai raát haïn cheá.
Chính phuû döïa vaøo thueá taøi saûn vaø giaù
baát ñoäng saûn bò thoåi phoàng leân nhaèm thu
lôïi nhuaän neân khoâng coù ñoäng löïc ñoái phoù
laïi nhöõng nhoùm phaûn ñoái vieäc nôùi loûng
caùc qui ñònh veà ñoä cao caùc toaø nhaø.
Keát quaû laø chieác voøng luaån quaån
giöõa vieäc thieáu nhaø vaø giaù ñaát cao. Töø vò
trí thöù 25, Mumbai ñaõ tuït xuoáng vò trí 40
trong baûng xeáp haïng “caùc thaønh phoá
kinh doanh toát nhaát” töø naêm 1995 ñeán
naêm 1999. Tuy nhieân, ñaây vaãn laø thaønh
phoá kinh doanh haøng ñaàu cuûa AÁn Ñoä,
vöôït treân Chennai vaø Bangalore veà ñaàu
tö trong naêm 2007 vaø laø ñieåm ñeán haáp
daãn nhaát ñoái vôùi nhöõng ngöôøi nhaäp cö
trong nöôùc. Nhöng vieäc nhanh choùng ñoåi
môùi caùc qui ñònh vaø xaây döïng cô sôû haï
taàng seõ quyeát ñònh vieäc thaønh phoá naøy
duy trì ñöôïc vò trí ñoù trong bao laâu.
Theá giôùi 2009.
a. FSI laø tæ leä giöõa toång dieän tích khoâng gian
maët saøn trong moät toaø nhaø vaø dieän tích loâ ñaát
xaây döïng toaø nhaø. Ví duï, giaû söû moät toaø nhaø
ñöôïc xaây döïng treân moät nöûa loâ ñaát dieän tích
2
1.000 m vaø neáu toaø nhaø ñoù coù 10 taàng thì
FSI laø 5.

ÔÛ Mumbai ñaát ñai caàn ñöôïc söû duïng toát hôn vaø ngöôøi daân khoâng neân soáng quaù gaàn nôi laøm vieäc
km2
30

% Hoä gia ñình

25 35
Bieån
30
20
25 Taát caû caùc hoä

15
20 Caùc hoä ngheøo

15
10

10
5
5

0 0
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 0–1 1–2 2–3 3–5 5–1010–1515–2020–30 >30
Khoaûng caùch tính töø khu vöïc trung taâm thöông maïi (km) Khoaûng caùch ñeán nôi laøm vieäc (km)

Nguoàn: Bertaud 2003
Nhöõng vuøng ñaát chöa phaùt trieån naèm Saân bay Nguoàn: Baker vaø caùc taùc giaû khaùc 2005
ngoaøi giôùi haïn haønh chính Beán caûng
Nhöõng vuøng ñaát chöa phaùt trieån naèm Coâng nghieäp
trong giôùi haïn haønh chính Khu oå chuoät
Giao thoâng Khu vöïc ñang xaây döïng
326 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
dòch vuï xaõ hoäi, söï phaùt trieån cô sôû
haï taàng lieân keát veà khoâng gian ñòa
lyù seõ gaëp khoù khaên vaø caùc bieän
phaùp can thieäp coù muïc tieâu veà
khoâng gian seõ khoâng coù hieäu löïc.
Qui ñònh veà tín duïng nhaø ñaát coù
aûnh höôûng ñeán ñoâ thò hoùa. Keå töø khi
dôõ boû qui ñònh veà heä thoáng taøi
chính töø nöûa cuoái thaäp kyû 1980,
vieäc ñaàu tö kinh doanh nhaø ñaát
theo ñònh höôùng thò tröôøng ñaõ môû
roäng nhanh choùng. Thò tröôøng theá
chaáp nhaø ôû hieän töông ñöông 40%
Toång Saûn phaåm Quoác noäi (GDP)
cuûa caùc nöôùc phaùt trieån, coøn ôû caùc
nöôùc ñang phaùt trieån thì ít hôn,
trung bình gaàn 10% GDP.19 Vai troø
cuûa nhaø nöôùc phaûi laø khuyeán khích
söï tham gia coù qui cuû cuûa khu vöïc
tö nhaân. Ví duï, caùc chöông trình tö
nhaân töông töï nhö cuûa Ngaân haøng
Grameen ôû Baênglañeùt, Bancosol ôû
Bolivia vaø Taäp ñoaøn Taøi chính vaø
Phaùt trieån Nhaø ôû AÁn Ñoä cho thaáy
vieäc cho vay kyù quó coù theå taïo ñieàu
kieän cho tín duïng nhaø ñaát ôû nhöõng
nöôùc coù heä thoáng taøi chính baét ñaàu
phaùt trieån trong khi cô caáu luaät
phaùp qui ñònh vaãn coøn yeáu. Vieäc
thieát laäp cô sôû phaùp lyù cho caùc thoûa
thuaän theá chaáp ñôn giaûn, hieäu quaû
vaø thaän troïng laø moät böôùc khôûi ñaàu
phuø hôïp. Khi heä thoáng taøi chính
cuûa moät nöôùc ñaõ phaùt trieån vaø
hoaøn chænh hôn, nhaø nöôùc coù theå
khuyeán khích thuùc ñaåy moät thò
tröôøng theá chaáp thöù caáp, phaùt trieån
caùc saùng kieán taøi chính môùi vaø môû
roäng vieäc baûo ñaûm theá chaáp.20
Nhaø do ngöôøi ôû sôû höõu (thöôøng
laø taøi saûn duy nhaát vaø lôùn nhaát cuûa
caùc hoä gia ñình cho ñeán nay) coù vai
troø quan troïng trong vieäc taïo ra cuûa
caûi vaät chaát, an sinh xaõ hoäi vaø chính
trò. Nhöõng ngöôøi coù nhaø cöûa hay coù
choã ôû ñaûm baûo seõ tham gia tích cöïc
hôn trong coäng ñoàng vaø nhö vaäy seõ
coù theå giuùp haïn cheá toäi phaïm, ñaûm
baûo vieäc quaûn lyù hieäu quaû hôn vaø
ñieàu kieän moâi tröôøng xung quanh
toát hôn.21
Cô sôû haï taàng lieân keát khoâng gian
ñeå giaûm bôùt khoaûng caùch ñeán
vuøng coù maät ñoä cao
Caùc chính saùch hôïp nhaát thò tröôøng
ñaát ñai vaø hoã trôï di chuyeån nguoàn
lao ñoäng vaãn coù vai troø quan troïng
trong vieäc xaây döïng maät ñoä kinh teá
trong taát caû caùc giai ñoaïn ñoâ thò
hoùa, nhöng khoâng ñuû ñeå giaûi quyeát
nhöõng thaùch thöùc phöùc taïp hôn khi
quaù trình ñoâ thò hoùa phaùt trieån
maïnh. ÔÛ vuøng trung taâm Xôun vaø
Thöôïng Haûi, xe coä thöôøng chæ ñi vôùi
toác ñoä trung bình 8km/h, ôû Baêngcoác,
Manila, vaø thaønh phoá Meâhicoâ, toác ñoä
trung bình laø 10km/h, coøn ôû Kuala
Lumpur vaø Saõo Paulo trung bình laø
15km/h hoaëc chaäm hôn. Coâng nhaân
ôû Jakarta, Kinshasa, Lagos vaø
Manila phaûi maát trung bình 75
phuùt ñi laøm moãi ngaøy.22 Ñoái vôùi
nhöõng khu vöïc naøy, taéc ngheõn ñaõ
laøm maát ñi lôïi theá cuûa söï gia taêng
maät ñoä. Cô sôû haï taàng lieân keát
khoâng gian phaûi keát hôïp vôùi caùc
theå cheá khoâng ñònh höôùng veà phaïm
vi ñòa lyù vaø trôû thaønh öu tieân cho
quaù trình ñoâ thò hoùa hoøa nhaäp.
Caùc cô sôû haï taàng lieân keát caàn coù
nhöõng theå cheá. Caùc thaønh phoá ñoái
phoù thaønh coâng vôùi tình traïng aùch
taéc giao thoâng ngaøy moät taêng baèng
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
cô sôû haï taàng lieân keát. Nhöng tröôùc
khi coù cô sôû haï taàng ñoù, caùc thaønh
phoá naøy laø moät thò tröôøng ñaát ñai
thoâng thoaùng vaø chính quyeàn ñòa
phöông hoã trôï vieäc xaây döïng cô sôû
haï taàng theo caùc caáp ñoä. Söï lieân keát
chuoãi chính saùch coù theå laø caùc bieän
phaùp khoâng ñònh höôùng veà phaïm
vi ñòa lyù ñeå taïo ra nhöõng ñieàu kieän
phuø hôïp cho söï taäp trung kinh teá,
sau ñoù laø nhöõng chính saùch keát noái
nhaèm giaûi quyeát söï taéc ngheõn.
Vöông quoác Anh ôû theá kyû 19 laø
moät ví duï. Do heä thoáng quaûn lyù ña
daïng giöõa caùc thaønh phoá, Luaät Caûi
caùch naêm 1832 vaø Luaät Taäp trung
Ñoâ thò naêm 1835 ñaõ qui ñònh veà
vieäc quaûn lyù caùc thaønh phoá.23 Ñeán
nhöõng naêm 1880, hoï baét ñaàu mua
ñaát ñeå caïnh tranh vôùi caùc dòch vuï
tieän ích tö nhaân, giao thoâng vaän taûi
vaø caùc dòch vuï khaùc. Nhôø ñoù, hoï ñaõ
hôïp nhaát nhoùm tö nhaân töï phaùt ñaõ
coù töø tröôùc, taùch rôøi heä thoáng caáp
thoaùt nöôùc vaø môû roäng caùc dòch vuï
cô baûn ñeán vôùi caùc khu ngöôøi
ngheøo.24 UÛy ban Ñieàu tra Ñaát ñai
ñaõ thöøa nhaän laø caùc vaán ñeà lieân
quan ñeán ñaát ñai coù gaén vôùi cô sôû
haï taàng keát noái khoâng gian; “vieäc sôû
höõu ñaát ñoâ thò, qui hoaïch ñoâ thò vaø xaây
döïng heä thoáng ñi laïi phaûi ñi cuøng vaø
hoã trôï cho nhau”.25 Ñeán cuoái theá kyû
19, caùc theå cheá veà thò tröôøng ñaát ñai
ñaõ phaùt trieån vaø thích öùng ñöôïc vôùi
nhöõng yeâu caàu môùi cuûa ñoâ thò.26
Treân cô sôû ñoù, quaù trình ñoâ thò
hoùa ôû Anh ñaõ dieãn ra nhanh choùng.
Naêm 1830, thu nhaäp bình quaân cuûa
Anh laø $1,749 (tính theo giaù chung
naêm 1990), gaàn töông ñöông vôùi tæ
leä cuûa OÂnñuraùt, Moâdaêmbích hay
327
27
Pakistan naêm 2003. Tæ leä daân
thaønh thò töø 28% vaøo naêm 1830
28
taêng leân 69% vaøo naêm 1910. Treân
cuøng cuûa heä thoáng ñoâ thò laø Luaân
Ñoân vôùi soá daân taêng töø 2 trieäu
ngöôøi naêm 1830 leân 6,6 trieäu ngöôøi
29
vaøo naêm 1900.
Caùc theå cheá vaø cô sôû haï taàng baét
buoäc phaûi lieân tuïc tieán trieån. Khi caùc
khu vöïc ñöôïc ñoâ thò hoaù vaø ñaát
nöôùc phaùt trieån leân, maïng löôùi giao
thoâng coâng coäng ngaøy caøng trôû neân
phöùc taïp vaø caùc theå cheá nhö qui
ñònh veà vieäc söû duïng ñaát ñai cuõng
caàn phaûi trôû neân thích öùng. Vieäc
xaây döïng moät maïng löôùi giao
thoâng môùi ñoøi hoûi phaûi mua nhieàu
khu ñaát lieàn keà nhau, söï trì hoaõn coù
theå laøm taêng theâm nhieàu tieàn thueâ
vaø caûn trôû toaøn boä döï aùn. Vieäc thu
mua cöôõng böùc (nhö “khu vöïc ñaëc
bieät” ôû Myõ) coù theå laø caàn thieát neáu
ñaûm baûo vieäc ñeàn buø thoaû ñaùng
cho ngöôøi sôû höõu ñaát. Moät bieän
phaùp baûo ñaûm nöõa laø thu hoài ñaát
phaûi nhaèm “muïc ñích coâng” maëc
duø hieåu theá naøo veà ñieàu naøy coù theå
cuõng laø moät vaán ñeà gaây tranh caõi.
Nöôùc Myõ ñeán giöõa theá kyû 19 ñaõ
coù moät heä thoáng quyeàn sôû höõu khaù
hoaøn chænh. Trong suoát caû theá kyû
qua, khi heä thoáng giao thoâng môû
roäng vaø nhu caàu cuûa thaønh phoá ñaõ
thay ñoåi, caùc theå cheá ôû Niu OÙoc ñaõ
coù söï phaùt trieån daàn leân. Nghò
quyeát Khoanh vuøng 1916 ñaõ ñöôïc
ñieàu chænh ñeå thích öùng vôùi söï thay
ñoåi veà daân soá vaø tình hình söû duïng
ñaát. Caùc laøn soùng di cö ñaõ laøm taêng
nhanh daân soá thaønh phoá töø 5 trieäu
(naêm 1916) leân gaàn 8 trieäu (naêm
1960). Caùc tuyeán ñöôøng coâng coäng
328 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
vaø caùc haønh lang phaùt trieån môùi ñaõ
ñöôïc thieát laäp. Vôùi söï gia taêng vieäc
saûn xuaát ñaïi traø oâ toâ, vieäc ñaêng kyù
xe hôi ôû bang Niu OÙoc ñaõ buøng noå
töø 93.000 naêm 1915 leân khoaûng 2
30
trieäu naêm 1930. Ñeå ñoái phoù tröôùc
tình hình ñoâ thò hoaù ngaøy caøng
phöùc taïp, Ban Qui hoaïch Thaønh
phoá ñaõ ñöôïc thaønh laäp naêm 1938.
Sau nhieàu cuoäc nghieân cöùu vaø
tranh luaän coâng khai, ñeán naêm
1961, Nghò quyeát Khoanh vuøng
1916 ñaõ ñöôïc thay theá baèng moät
nghò quyeát môùi coù theâm caùc qui
ñònh veà ñoã xe vaø chuù troïng caùc
khoaûng khoâng gian môû.
Döïa treân nhöõng lyù thuyeát qui
hoaïch haøng ñaàu khi ñoù song nhöõng
chính saùch khoanh vuøng ñaõ daàn
boäc loä nhöõng haïn cheá trong nhieàu
naêm sau naøy. Vieäc chuù troïng ñeán
khoâng gian môû ñoâi khi coù theå laøm
cho caùc toaø nhaø laán aùt caùc khu xung
quanh. Tuy nhieân, sau ñoù cuõng coù
moät soá phöông phaùp môùi ñöôïc
trieån khai giuùp cho vieäc chuyeån ñoåi
vieäc söû duïng ñaát ñaùp öùng toát hôn
vôùi caùc nhu caàu ñang thay ñoåi.
Caùch tieáp caän linh hoaït hôn cuûa Sôû
Qui hoaïch Thaønh phoá ñaõ khuyeán
khích keát hôïp caùc muïc ñích söû
duïng khaùc nhau nhaèm taïo neân
caûnh quan ñoâ thò soáng ñoäng ñeå duy
trì maät ñoä ngaøy caøng taêng.
31
Thaønh phoá Niu-OÙoc laø moät ví duï
ñieån hình veà vieäc thay ñoåi nhöõng
theå cheá khoâng ñònh höôùng veà khoâng
gian caàn thieát cho caùc chính saùch
keát noái khoâng gian. Thöïc ra, chuùng
ñaõ laøm taêng maät ñoä daân soá ôû khu
Manhattan, the Bronx, Brooklyn vaø
Queens töø 230 ngöôøi/km2 vaøo naêm
1820 leân hôn 5.000 ngöôøi vaøo naêm
1900 vaø hieän nay laø khoaûng 12.000
ngöôøi/km2.
Ñoâ thò hoaù thaønh coâng ñoøi hoûi
gaén keát ngaøy caøng lôùn cuûa caùc vuøng
roäng hôn. Chaéc chaén laø maät ñoä seõ
gaây ra söï ñoâng ñuùc. Thaønh phoá
Niu-Yoùoc cho thaáy nhöõng lôïi ích
voâ cuøng lôùn cuûa moät heä thoáng taøu
ñieän ngaàm hieäu quaû trong vieäc
laøm giaûm taéc ngheõn trong khi vaãn
khuyeán khích maät ñoä cao. Chìa
khoùa ôû ñaây laø moät heä thoáng giao
thoâng coâng coäng lieân keát (xem
Hoäp 7.4). Caùc trung taâm vaø caùc toøa
nhaø choïc trôøi ñoâng ñuùc cuûa thaønh
phoá coù theå thöïc hieän ñöôïc chæ khi
haøng ngaøn caùc nhaân vieân vaên
phoøng ñöôïc chuyeân chôû moät caùc
höõu hieäu tôùi caùc coâng sôû naèm ôû
khu trung taâm.
Thaønh coâng trong daøi haïn khoâng
traùnh khoûi vieäc ñoâi khi coù xaûy ra
taéc ngheõn, nhöng noù ñoøi hoûi caàn coù
caùc theå cheá linh hoaït. Moät cuoán
saùch moûng cuûa Anh xuaát baûn naêm
1860 nhaän xeùt:
Ngaøy naøy qua ngaøy khaùc, naêm naøy
qua naêm khaùc, ñöôøng phoá ôû Luaân
Ñoân ngaøy caøng trôû neân ñoâng ñuùc
chaät choäi vaø chaéc chaén seõ.. daãn
ñeán taéc ngheõn giöõa Westminster
vaø Thaønh phoá tröø khi coù moät soá
bieän phaùp xöû lyù hieäu quaû hôn.
Thaønh phoá roäng lôùn naøy nhö
ñang bò coøng tay, thoi thoùp meät
moûi do gaùnh naëng töø söï thònh
vöôïng cuûa mình.32
Söï taéc ngheõn cuûa Luaân Ñoân coù veû
khoâng gaén vôùi nghò quyeát naêm 1939,
khi xe coä ñi laïi vôùi toác ñoä trung bình
8 daëm/h33, khoâng khaùc laø maáy so
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
vôùi vôùi toác ñoä 10-11 daëm/h ôû trung
taâm Luaân Ñoân hieän nay.34
Khi caùc thaønh phoá trôû neân
chuyeân bieät hoaù, cô sôû haï taàng keát
noái caùc thaønh phoá ôû caùc khu naêng
ñoäng nhaát trôû thaønh moät öu tieân.
Giöõa caùc thaønh phoá vaø caùc khu vöïc
ngoaïi vi coù moät söï coäng sinh nhöng
quan heä kinh teá cuõng gaén caùc thaønh
phoá khaùc trong heä thoáng ñoâ thò.
Giao thoâng noái lieân caùc thaønh phoá
ñaõ cuûng coá theâm hieäu quaû kinh teá
tích tuï vaø taïo theâm nhöõng chöùc
naêng phuï trôï ñaëc bieät. ÔÛ Myõ, caùc
ñoâ thò ñaëc bieät lôùn traûi daøi töø
Boston, qua Niu-OÙoc, Philadelphia
vaø Baltimore ñeán Oa-sinh-tôn doïc
theo bôø bieån ñoâng baéc noái lieàn vôùi
nhau nhôø heä thoáng ñöôøng cao toác
vaø ñöôøng saét (ñöôøng saét chuyeân
chôû haøng hoaù noái lieàn Baltimore vôùi
Oa-sinh-tôn töø naêm 1827).35 Nhaät
Baûn cuõng ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng
lieân keát khoâng gian ñeå noái lieàn hai
cuïm kinh teá lôùn nhaát laø Tokyo-Yoko-
hama vaø Osaka-Kobe (xem baûng 7.5).
ÔÛ Haøn Quoác, khu Xôun-Incheon
(ôû Taây Baéc) vaø Pusan (thaønh phoá
lôùn thöù hai ôû moûm ñoâng nam) ñöôïc
noái vôùi nhau töø naêm 1905 baèng
Ñöôøng saét Gyeongbu vaø töø naêm
1970 baèng Ñöôøng cao toác Gyeongbu
daøi hôn 400 km. Naêm 2004, heä
thoáng Taøu Toác haønh Haøn Quoác ñaõ
giuùp cho vieäc ñi laïi giöõa hai thaønh
phoá naøy chæ maát 2 giôø ñoàng hoà. ÔÛ
vuøng chaâu thoå soâng Chaâu (moät khu
vöïc cuûa Trung Quoác coù nhieàu nhaø
maùy naèm raûi raùc ñan xen vôùi caùc
con ñöôøng cao toác), hoaït ñoäng kinh
teá cuûa nhieàu thaønh phoá gaén boù vôùi
nhau hieäu quaû ñeán möùc giaùm ñoác
HOÄP7.4 Môû roäng phaïm vi thaønh phoá Niu-OÙoc
Heä thoáng taøu ñieän ngaàm cuûa Niu-OÙoc
ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng heä
thoáng hoaït ñoäng maïnh vaø roäng raõi
nhaát treân theá giôùi, phuïc vuï gaàn 5 trieäu
löôït haønh khaùch moãi ngaøy vôùi 26
tuyeán ñöôøng ray treân toång chieàu daøi
800 daëm. Khi Thaønh phoá Niu-OÙoc môû
roäng thaønh moät trung taâm ñoâ thò lôùn,
maïng löôùi xe buyùt vaø ñöôøng saét phuïc
vuï haønh khaùch ñi laïi thöôøng xuyeân ñaõ
baét ñaàu phaùt trieån. Heä thoáng ñöôøng
saét ôû thaønh phoá naøy trôû thaønh heä
thoáng lôùn nhaát nöôùc Myõ vôùi khoaûng
250 traïm ñoã vaø 20 tuyeán ñöôøng ray
phuïc vuï hôn 150 trieäu ngöôøi haønh
khaùch ñi laïi thöôøng xuyeân moãi naêm.
a
Giao thoâng coâng coäng ôû Thaønh
phoá Niu-OÙoc baét ñaàu töø cuoái nhöõng
naêm 1820 vôùi nhöõng chieác xe ngöïa
keùo côõ lôùn. Tuyeán xe caùp ñaàu tieân
chaïy baèng hôi nöôùc ñöôïc ñöa vaøo söû
duïng naêm 1883. Naêm 1909, heä thoáng
xe keùo ñieän ñaõ thay theá xe chaïy baèng
hôi nöôùc vaø chaïy suoát 5 khu vöïc ôû
thaønh phoá Niu-OÙoc trong 70 naêm.
Tuyeán caùp naâng ñaàu tieân (goïi laø “el”)
chuyeân chôû haønh khaùch treân tuyeán
ñöôøng saét keùo baèng daây caùp ñaõ baét
ñaàu ñöôïc söû duïng vaøo naêm 1868.
Ñeán naêm 1880, haàu heát ngöôøi daân ôû
Manhattan coù theå maát 19 phuùt ñi boä
ñeán moät chieác “el” chôû haønh khaùch
qua caùc ñoaïn phoá taéc ngheõn.
Ñeán giöõa nhöõng naêm 1880, coù
moät luoàng di daân oà aït vaøo thaønh phoá
Niu-OÙoc. Ñoâng ñuùc ñaõ trôû thaønh ñieàu
thöôøng thaáy. Cuõng nhö ôû Luaân Ñoân,
heä thoáng ñöôøng saét ngaàm ñöôïc coi laø
caàn thieát vaø hieäu quaû trong vieäc
chuyeân chôû moät löôïng lôùn ngöôøi ñi laïi
trong moät thaønh phoá ñoâng ñuùc.
Nhöng phaûi ñeán moät traän baõo tuyeát
vaøo thaùng Ba naêm 1888 laøm teâ lieät
toaøn boä caùc tuyeán ñöôøng môùi buoäc
ngöôøi ta phaûi baét tay xaây döïng moät heä
thoáng ñöôøng saét ngaàm. Taøu ñieän
ngaàm ñaõ ñöôïc xaây döïng nhaèm
chuyeân chôû ngöôøi daân quanh khu vöïc
Manhattan vaø noái lieàn vôùi caùc vuøng
chöa phaùt trieån vôùi muïc ñích phaân boá
daân cö hieäu quaû hôn.
329
Sau nhieàu naêm ñaáu tranh chính trò,
cuoái cuøng moät keá hoaïch xaây döïng heä
thoáng taøu ñieän ngaàm ñaõ ñöôïc thoâng
qua vaøo naêm 1894. Naêm 1904, Coâng
ty toác haønh lieân vuøng ñöôïc thaønh laäp
vaø ngay trong ngaøy khai tröông ñaõ chôû
hôn 100.000 löôït haønh khaùch. Taøu
ñieän ngaàm vôùi vaän toác gaàn 40 daëm/h
ñi nhanh hôn nhieàu so vôùi xe keùo (6
daëm/h) vaø taøu treo (12 daëm/h). Ngaøy
caøng coù nhieàu ngöôøi ñöôïc ñi laïi thuaän
tieän vaø nhanh choùng hôn.
Môû roäng heä thoáng giao thoâng
nhanh kòp vôùi toác ñoä gia taêng daân soá
laø moät cuoäc chieán khoâng coù hoài keát.
Phaàn lôùn heä thoáng taøu ñieän ngaàm
hieän coøn ñang söû duïng ñöôïc xaây
döïng trong giai ñoaïn 1913-1931; soá
löôït haønh khaùch ñi taøu moãi naêm ñaõ
taêng töø 500 trieäu (naêm 1901) leân 2,5
tæ (naêm 1929).b Naêm 1940, thaønh phoá
ñaõ hôïp nhaát ba tuyeán ñöôøng taøu rieâng
reõ vaøo thaønh sôû höõu coâng nhaèm
mang laïi ñònh höôùng phaùt trieån giao
thoâng toång theå hôn.
Keát quaû ñaït ñöôïc laø quaù trình ñoâ
thò hoaù toaøn dieän vaø beàn vöõng. Cuïc
Giao thoâng Ñoâ thò cuûa Niu-OÙoc ñaõ
quaûn lyù moät khu vöïc 5.000 daëm
vuoâng baét ñaàu töø naêm 1968. Theo
cuoäc ñieàu tra naêm 2000 cuûa Myõ,
thaønh phoá Niu-OÙoc laø nôi duy nhaát ôû
Myõ chæ coù gaàn moät nöûa soá gia ñình coù
xe rieâng, tæ leä naøy ôû Manhattan thaäm
chí coøn thaáp hôn (khoaûng gaàn moät
phaàn tö), so vôùi tæ leä chung toaøn quoác
laø 92%. Moät phaàn ba soá ngöôøi söû
duïng phöông tieän ñi laïi coâng coäng vaø
hai phaàn ba soá ngöôøi ñi taøu cuûa Myõ
soáng ôû thaønh phoá Niu-OÙoc vaø caùc
khu vöïc phuï caän.c
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009.
a. Trung taâm Nguoàn löïc Giaùo vieân Baûo
taøng Giao thoâng thaønh phoá Niu-OÙoc,
trang web chính thöùc cuûa Chính quyeàn
thaønh phoá Niu-OÙoc vaø New Jersey.
b. Trung taâm Nguoàn löïc Giaùo vieân Baûo
taøng Giao thoâng thaønh phoá Niu-OÙoc .
c. Trung taâm Nguoàn löïc Giaùo vieân Baûo
taøng Giao thoâng thaønh phoá Niu-OÙoc.
330 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 7.5Taêng tính taäp trung ôû Nhaät Baûn töø naêm 1860 ñeán naêm 1980: caùc chính saùch
keát noái khoâng gian ôû Tokyo-Yokohama vaø Osaka-Kobe

Caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát cuûa Nhaät maùy moùc vaø nhaø maùy saûn xuaát thieát bò ñieän nhieãm vaø söï toán keùm veà thôøi gian khi gia
Baûn ñeàu phaân boá taäp trung - moät xu höôùng töû. Caùc ngaønh naøy vaãn tieáp tuïc coù lôïi theá khu taêng maät ñoä. Nhöõng noã löïc naøy khoâng caûn
baét nguoàn töø thôøi kyø Minh trò vaøo nhöõng naêm vöïc hoaù töø vieäc saûn xuaát caùc saûn phaåm töông trôû ñoäng cô lôïi nhuaän cuûa caùc doanh nghieäp
1860. ÔÛ Tokyo, caùc khu coâng nghieäp tö töï vaø lieân quan ñeán nhau ôû caùc khu vöïc taäp maø caøng cuûng coá hieäu quaû kinh teá tích tuï.
nhaân vaø caùc coâng xöôûng nhaø nöôùc ñeàu taäp trung. Vò trí naèm doïc theo tuyeán ñöôøng cao Caùc chính saùch cæa chính phuû vaø taùc löïc thò
trung doïc theo caùc con soâng lôùn. Daàn daàn toác Tomei noái lieàn Tokyo vaø Nagoya ñaõ giuùp tröôøng ñaõ cuûng coá laãn nhau veà maët khoâng
caùc xöôûng saûn xuaát cô khí nhoû cuõng taäp caùc ngaønh naøy tieáp caän deã daøng vôùi thò gian nhaèm duy trì taêng tröôûng kinh teá.
trung laïi vaø caùc ngaønh coâng nghieäp môû roäng tröôøng vaø gaàn keà vôùi caùc doanh nghieäp coâng
veà phía nam doïc theo tuyeán ñöôøng saét ngheä cao ôû caùc trung taâm ñoâ thò lôùn. Ñoùng goùp cuûa Keijiro Otsuka vaø Megumi
Tokaido noái lieàn Tokyo, Yokohama vôùi caùc Söï phaân boá ñòa lyù cuûa caùc ngaønh coâng Muto.
khu xa hôn phía nam. nghieäp trong nhieàu thaäp kyû taêng tröôûng Nguoàn: Fujita vaø Tabuchi 1997; Sonobe vaø
Sau Chieán tranh Theá giôùi laàn thöù hai, nhanh phaûn aùnh noã löïc cuûa chính phuû nhaèm Otsuka 2006; Whittaker 1997; Quó Hôïp taùc
khi xuaát khaåu sang Myõ baét ñaàu taêng maïnh, taêng tính taäp trung ñoàng thôøi haïn cheá oâ Kinh teá Haûi ngoaïi 1995.
saûn xuaát coâng nghieäp taäp trung ôû khu coâng
nghieäp Keihin gaàn Tokyo vaø Yokohama vaø Caùc thaønh phoá ôû Nhaät Baûn ñöôïc keát noái vôùi nhau baèng ñöôøng boä vaø ñöôøng saét
khu coâng nghieäp Hanshin gaàn Osaka vaø ñeå thuùc ñaåy hieäu quaû taäp trung ôû Tokyo-Yokohama (Keihin) vaø Osaka-Kobe
Kobe daãn ñeán taéc ngheõn giao thoâng, thieáu
(Hanshin).
nöôùc saïch, oâ nhieãm khoâng khí vaø nguoàn
nöôùc. Naêm 1962, chính phuû Nhaät Baûn ñaõ
ñoái phoù baèng caùch thieát laäp Zenso - Qui
hoaïch Phaùt trieån khoâng gian Toång theå - qua
ñoù nhanh choùng hình thaønh neân Vaønh ñai
Coâng nghieäp Thaùi Bình Döông baèng caùch
noái lieàn caùc khu vöïc taäp trung lôùn giöõa Sapporo
Tokyo vaø Osaka vaø laäp neân caùc khu coâng HOKKAIDO
nghieäp môùi giöõa caùc khu vöïc naøy. Caùc coâng
trình ñaàu tö goàm heä thoáng taøu toác haønh
(Shinkansen) vaø caùc tuyeán ñöôøng saét,
ñöôøng cao toác vaø caûng bieån troïng yeáu khaùc
(xem baûn ñoà beân tay phaûi).
Ñaàu tö nhieàu cho cô sôû haï taàng ôû caùc
cuïm coâng nghieäp môùi ôû caùc khu vöïc xa xoâi
song caùc cuïm naøy khoâng theå thu huùt caùc
ngaønh coâng nghieäp ngoaøi Vaønh ñai Thaùi
Bình Döông. Maëc duø coù söï phaân boá laïi moät
caùch qui moâ caùc ngaønh coâng nghieäp töø caùc
cuïm taäp trung chaät choäi sang caùc khu coâng HONSHU
nghieäp môùi xung quanh, caùc ngaønh naøy
vaãn mang tính taäp trung trong suoát giai
ñoaïn taêng tröôûng thaàn kyø töø thaäp nieân 1950
ñeán 1970 nhôø tính löu ñoäng cuûa löïc löôïng
Tokyo
lao ñoäng. Caùc coâng ty tieáp tuïc ôû caùc cuïm Osaka
ñoâ thò chính ñaõ naâng caáp töø saûn xuaát haøng
loaït leân saûn xuaát coâng ngheä cao baèng caùch
taän duïng lôïi theá taäp trung coù ñöôïc nhôø hoaït
ñoäng kinh teá ña daïng vaø ñoâng lao ñoäng coù SHIKOKU
tay ngheà. Caùc coâng ty khaùc vaãn duy trì hoaït
ñoäng quaûn lyù trung taâm ôû caùc cuïm taäp KYUSHU
trung chính ñeå tieän trao ñoåi tröïc tieáp vôùi caùc Ñöôøng saét chính
ngaân haøng, cô quan chính phuû vaø caùc cô
Ñöôøng cao toác chính
caáu ngaønh ngheà lôùn.
Caùc ngaønh coâng nghieäp laáy truyeàn thoáng
laøm coát loõi ñeå thaønh laäp neân caùc cuïm coâng
nghieäp môùi chuû yeáu laø caùc nhaø nhaäp khaåu Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån theá giôùi 2009.
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
ñieàu haønh moät nhaø maùy saûn xuaát
ñieän töû lôùn töøng noùi “Treân thöïc teá,
chuùng toâi laø moät nhaø maùy duy nhaát
naèm raûi raùc treân toaøn boä laõnh thoå”.
Caùc theå cheá vaø cô sôû haï taàng phaûi
phaùt trieån tieáp noái nhau. Luaân Ñoân
vaø Niu OÙoc cho thaáy moät söï taéc
ngheõn ôû ”möùc ñoä caân baèng”. Söï
taäp trung kinh teá theo möùc ñoä caân
baèng naøy cuûa thaønh phoá phuï thuoäc
vaøo chaát löôïng cô sôû haï taàng keát
noái khoâng gian. Theo ñoù, giaù trò
ñaàu tö theâm cho caùc cô sôû haï taàng
ñeå laøm giaûm taéc ngheõn veà laâu daøi
khoâng lôùn nhö söï gia taêng taäp
trung kinh teá tính theo baát kyø möùc
ñoä taéc ngheõn naøo. Taéc ngheõn laø keát
quaû cuûa vieäc thay theá moät nguoàn
löïc khan hieám laø thôøi gian ñi laïi
baèng moät nguoàn löïc coøn khan hieám
hôn ñoù laø ñaát ñai. Daønh quaù nhieàu
ñaát ñoâ thò ñeå laøm ñöôøng nhaèm
choáng taéc ngheõn hoaøn toaøn cuõng
khoâng mang laïi hieäu quaû. Ñoâi khi
taéc ngheõn trong thaønh phoá coù theå laø
toái öu neáu khoâng vì nhöõng lyù do
khaùc khieán caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch phaûi xem xeùt ñoåi môùi
caùc theå cheá vaø cô sôû haï taàng.
Chieán löôïc giaûm löôïng xe coä ñi
laïi coù theå laø bieän phaùp linh hoaït vaø
tieát kieäm chi phí nhaèm giaûm bôùt
taéc ngheõn ôû caùc thaønh phoá. Ngoaøi
vieäc chæ taêng toái ña löôïng xe coä ñi
laïi trong heä thoáng, vieäc quaûn lyù
nhu caàu cuõng khuyeán khích vieäc ñi
laïi hieäu quaû vôùi caùc hình thöùc tieát
kieäm vaø coù söùc chuyeân chôû cao nhö
giao thoâng coâng coäng vaø phi cô
giôùi hoaù.
Quaûn lyù caàu vaø giao thoâng coâng
coäng khuyeán khích söï phaùt trieån caùc
331
vuøng maät ñoä cao hôn. Coù nhieàu
coâng cuï ñeå taêng tính keát noái, trong
ñoù coù:36
● Caûi thieän khaû naêng löïa choïn
phöông tieän ñi laïi, chaúng haïn
nhö quaûn lyù toát hôn vieäc ñi laïi
thuùc ñaåy hoaëc öu tieân söû duïng
caùc loaïi xe coù söùc chöùa lôùn
● Quaûn lyù vieäc söû duïng ñaát, thoâng
qua phaùt trieån coù ñònh höôùng veà
giao thoâng hay taêng tröôûng
thoâng minh öu tieân cho caùc coâng
trình môùi doïc theo caùc tuyeán
giao thoâng coâng coäng ñaõ ñöôïc
thieát laäp.
● Ñöa ra caùc chöông trình vaø chính
saùch chung nhö quaûn lyù vaän taûi
haøng hoaù vaø caûi caùch thò tröôøng.
Cô cheá ñònh giaù coù theå trôû neân
hieäu quaû nhaát trong vieäc toái ña hoaù
söû duïng xe rieâng. Heä thoáng giaáy
pheùp ñaáu giaù xe cuûa Xingapo maëc
duø laø cöïc ñoan nhöng khaù hieäu quaû.
Coäng theâm thueá vaøo thì giaù xe ôû
nöôùc naøy cao hôn thò tröôøng theá
giôùi khoaûng 4-5 laàn. Vieäc thu phí
caàu ñöôøng kieåu truyeàn thoáng voán
phuø hôïp cho vieäc ñi laïi ñöôøng boä laø
ñieàu khoâng thöïc teá ôû caùc thaønh phoá.
Nhöng caùc thaønh phoá Amsterdam,
Luaân Ñoân, Xingapo vaø Stockholm
ñaõ coù nhöõng heä thoáng ñònh giaù thu
phí söû duïng ñöôøng xaù theo thôøi
ñieåm trong ngaøy vaø theo möùc ñoä
taéc ngheõn laøm giaûm maïnh tình
traïng aùch taéc trong giôø cao ñieåm vaø
giaûm löôïng khí thaûi xe coä. Lôïi
nhuaän töø vieäc thu phí taéc ngheõn
ñöôïc daønh cho taùi ñaàu tö vaøo giao
thoâng coâng coäng vaø ñöôøng daønh
cho xe ñaïp. Nhöng nhöõng chöông
332 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trình naøy ñoøi hoûi ñaàu tö lôùn cho
coâng ngheä ñeå ñaûm baûo vieäc thu phí
hieäu quaû.
Deã thöïc hieän hôn laø caùc qui ñònh
ñôn giaûn hoaëc caùch boá trí ñi laïi
nhaèm giaûm soá löôïng xe coä ôû moät soá
khu vöïc cuï theå hoaëc toaøn boä thaønh
phoá. ÔÛ Teâheâran, chæ moät soá loaïi xe
coä thieát yeáu môùi ñöôïc vaøo caùc khu
vöïc trong thaønh phoá. Buñapeùt vaø
Bueânoát Aireùt coù khu vöïc daønh rieâng
cho ngöôøi ñi boä gaàn vôùi heä thoáng
giao thoâng coâng coäng. Goâhenbôùt
(Thuî Ñieån) vaø Breâmen (Ñöùc) haïn
cheá xe coä ñi laïi giöõa caùc khu (ñöôïc
goïi laø “toå”) khaùc nhau nhaèm khuyeán
khích ñi laïi baèng caùc phöông tieän
coâng coäng. Chandigarh ôû AÁn Ñoä xaây
döïng khoaûng 160 km ñöôøng ñi xe
ñaïp nhaèm haïn cheá xe coä treân caùc con
ñöôøng chính.39 Phoå bieán nhaát laø qui
ñònh haïn cheá söû duïng xe coä theo
ngaøy cuï theå theo bieån soá ñaêng kyù
nhö ôû Athens, Bogotaù, Lagos, Manila,
Meâhicoâ City, Santiago, Saõo Paulo,
Xôun, vaø Xigapore. Nhöõng bieän
phaùp naøy toû ra deã thöïc hieän hôn
ngöôøi ta vaãn nghó vaø ñöôïc coâng
chuùng chaáp nhaän khaù roäng raõi.40
Quaûn lyù nhu caàu laø bieän phaùp
hieäu quaû nhaát nhaèm taêng tính löu
ñoäng. Nhöng keå caû coù nhöõng chính
saùch thích hôïp nhaát thì doøng xe coä
vaãn seõ taêng, nhaát laø ôû caùc thaønh
phoá ñang phaùt trieån nhanh. Ñaàu tö
vaøo haï taàng giao thoâng coâng coäng
coù theå keát noái caùc khu vöïc trong
thaønh phoá vaø ñònh höôùng vieäc söû
duïng ñaát vaø môû roäng ñoâ thò. Taát caû
phöông tieän coâng coäng ñi laïi
nhanh choùng nhö taøu ñieän ngaàm,
ñöôøng saét ngoaïi oâ vaø caùc tuyeán xe
buyùt daønh rieâng ñeàu coù khaû naêng
vaø hieäu quaû chuyeân chôû cao hôn
raát nhieàu so vôùi nhöõng chieác xe
buyùt hoaït ñoäng treân caùc tuyeán
ñöôøng taéc ngheõn khoâng phaân taùch.
Nhöng ñöôøng saét ngoaïi oâ vaø taøu
ñieän ngaàm ñoøi hoûi ñaàu tö lôùn veà
taøi saûn coá ñònh neân caùc tuyeán xe
buyùt coù ñöôøng daønh rieâng (keå caû
“heä thoáng xe buyùt nhanh) ngaøy
caøng ñöôïc öa chuoäng.
Xe buyùt coù ñöôøng rieâng, thöôøng
thaáy ôû caùc thaønh phoá ôû Myõ Latinh,
phaûi maát 10 trieäu USD moät km
ñöôøng cho chi phí laép ñaët. Loaïi
phöông tieän naøy ñang ñöôïc söû duïng
ôû Bogotaù, Coâloâmbia, vaø Curitiba
(Braxin) vaø Quito, Ecuador. Moät
phöông aùn toán keùm hôn vôùi chi phí
töø 10 trieäu USD leân 30 trieäu cho
moät km ñöôøng ñoù laø ñöôøng saét nheï,
moät daïng xe ñieän hieän ñaïi ñi laïi ôû
khoaûng caùch vöøa phaûi thöôøng hoã
trôï cho heä thoáng ñöôøng ngaàm naëng
lôùn hôn. Caùc thaønh phoá coù ñöôøng
saét nheï goàm Hoàng Koâng (Trung
Quoác), Kuala Lumpur, Xingapore,
Sydney vaø Tunis.
Phöông tieän coâng coäng toác ñoä
nhanh toán keùm nhaát laø heä thoáng
taøu ñieän ngaàm trung taâm ñoâ thò lôùn
vôùi söùc chuyeân chôû lôùn nhaát. Chi
phí xaây döïng trung bình laø hôn 100
trieäu USD cho moãi km ñöôøng neân
coù theå hieåu taïi sao treân theá giôùi môùi
coù gaàn 200 heä thoáng loaïi naøy, chuû
yeáu ôû caùc nöôùc coâng nghieäp.39 Raát
ít thaønh phoá trang traûi ñöôïc caùc chi
phí vaän haønh - Buenos Aires, Hong
Kong, China, Santiago, Saõo Paulo
vaø Xingapo laø nhöõng ngoaïi leä. Keå
caû heä thoáng taøu ñieän ngaàm ôû Pusan
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
vaø Xôun cuõng gaëp khoù khaên giöõa
chi phí vaän haønh vaø lôïi ích ñaït
ñöôïc. Nhöng caùc con soá vaãn tieáp
tuïc taêng: Trung Quoác, AÁn Ñoä vaø
Veneâdueâla ñaõ xaây döïng taøu ñieän
ngaàm. Khi caùc thaønh phoá ñaït ñeán
qui moâ vaø möùc ñoä taäp trung nhaát
ñònh, taøu ñieän ngaàm laø phöông tieän
ñi laïi duy nhaát coù theå chuyeân chôû
soá löôïng ngöôøi ngaøy caøng taêng tôùi
caùc khu taäp trung nhieàu cô quan
coâng sôû. Lôïi ích töø söï taäp trung ñoù
bao goàm hieäu quaû vaø naêng suaát -
voán coù trong caùc ngaønh coâng
nghieäp vaø ngaøy caøng taêng ôû caùc
ngaønh dòch vuï (xem chöông 4) -
nhöng cuõng laøm giaûm vieäc tieâu thuï
naêng löôïng, oâ nhieãm vaø taêng ñoä
nhoû goïn, taêng söï töông taùc vaø
khuyeán khích haïn cheá xe cô giôùi khi
ñi laïi trong phaïm vi quanh thaønh
phoá. Caùc thaønh phoá taäp trung ñoâng
ñuùc cuõng coù theå ñaùp öùng nhöõng
yeâu caàu böùc thieát veà bieán ñoåi khí
haäu (xem hoäp 7.6).
Vôùi söï thaønh coâng cuûa mình,
giao thoâng coâng coäng ñaõ khuyeán
khích caùc coâng trình môùi ôû nhöõng
maät ñoä cao hôn, taïo cô hoäi cho giao
thoâng coâng coäng trôû neân thaønh
coâng hôn nöõa vaø giuùp laøm giaûm
khoaûng caùch kinh teá giöõa caùc vuøng.
Quaûn lyù taát caû nhöõng vaán ñeà naøy
ñoøi hoûi söï kieân trì vaø kyû luaät ñeå ñi
leân töø caùi nhoû nhaát. Vieäc thieát laäp
vaø cuûng coá caùc theå cheá ñaát ñai vaø
thò tröôøng baát ñoäng saûn - bao goàm
vieäc ñaûm baûo quyeàn sôû höõu, caùc
qui ñònh söû duïng ñaát linh hoaït vaø
deã daøng chuyeån ñoåi ñaát ñai- cuõng
khoâng deã daøng. Nhöng neáu khoâng
coù söï cam keát vôùi nhöõng theå cheá ñoù
333
vaø khoâng ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng
lieân keát, caùc bieän phaùp can thieäp coù
muïc tieâu vaøo caùc khu oå chuoät seõ
khoâng phaùt huy taùc duïng.
Caùc bieän phaùp can thieäp coù muïc
tieâu veà khoâng gian nhaèm giaûm
nhöõng söï chia caét veà kinh teá vaø
xaõ hoäi
Ñoái vôùi vaán ñeà ba chieàu maø nhöõng
nôi ñoâ thò hoaù giai ñoaïn cao gaëp
phaûi, caùc coâng cuï lieân keát vaø khoâng
ñònh höôùng veà khoâng gian phaûi
ñöôïc boå sung baèng caùc bieän phaùp
ñònh höôùng phaïm vi ñòa lyù ñeå giaûi
quyeát söï chia caét veà kinh teá vaø xaõ
hoäi trong phaïm vi moät thaønh phoá
maø theå hieän roõ nhaát laø caùc khu oå
chuoät. Baøi hoïc kinh nghieäm cho
thaáy noã löïc coù ñònh höôùng khoâng
gian chæ thaønh coâng khi ñöôïc aùp
duïng ôû caùc thò tröôøng ñaát ñai vaø
lao ñoäng hoaït ñoäng toát, caùc dòch vuï
xaõ hoäi cô baûn ñöôïc cung caáp roäng
raõi vaø cô sôû haï taàng gaén keát trung
taâm thaønh phoá vôùi caùc khu vöïc
ngoaïi vi.
Theå cheá vaø cô sôû haï taàng laø ñieàu
kieän tieân quyeát cho caùc bieän phaùp
can thieäp hieäu quaû. Caùc chöông
trình hoaø nhaäp caùc khu oå chuoät
ñöôïc xaây döïng treân cô sôû caùc chính
saùch lieân keát vaø khoâng ñònh höôùng
veà khoâng gian. Söï hoaø nhaäp naøy
bao goàm vieäc thaønh laäp caùc theå cheá
quaûn lyù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa thò
tröôøng nhaø ñaát, vieäc cung caáp caùc
dòch vuï xaõ hoäi cô baûn khoâng phaân
bieät veà maët ñòa lyù cho caùc khu daân
cö vaø ñaàu tö cho haï taàng giao
thoâng ñeå noái lieàn caùc khu nhaø môùi
ñöôïc xaây döïng.
334 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Thay ñoåi khí haäu ñoøi hoûi moät hình thöùc ñoâ thò khaùc chöù khoâng phaûi laøm
HOÄP 7.6
chaäm laïi quaù trình ñoâ thò hoaù
Ñoâ thò hoaù gaén lieàn vôùi coâng nghieäp hoaù
vaø laøm taêng söï thaûi khí CO2 vaø caùc loaïi
khí nhaø kính khaùc. Thònh vöôïng gaén lieàn
vôùi tieâu thuï nhieàu naêng löôïng hôn, chaúng
haïn nhö quaù trình cô giôùi hoaù. Nhöng
quan taâm veà khí haäu khoâng coù nghóa laø
laøm chaäm laïi quaù trình ñoâ thò hoaù maø
caøng phaûi thuùc ñaåy maät ñoä kinh teá phaùt
trieån hôn nöõa.
Caùc taøi lieäu lòch söû töø theá kyû 19 cho
thaáy caùc nöôùc giaàu coù hieän nay ñaõ töøng
coù möùc thaûi khí caùc-bon bình quaân ñaàu
ngöôøi ngaøy caøng taêng trong quaù trình ñoâ
thò hoaù vaø coâng nghieäp hoaù trong suoát
a
theá kyû 20 . Coâng nghieäp hoaù, cô giôùi hoaù
vaø lieàn vôùi ñoù laø vieäc thaûi khí caùc-bon ôû
caùc nöôùc ñang phaùt trieån cuõng ñi theo
con ñöôøng cuûa caùc nöôùc phaùt trieån trong
b
caùc giai ñoaïn phaùt trieån ñaàu tieân.
Chaúng haïn, möùc ñoä thaûi khí caùc-bon
bình quaân ôû Ñöùc ñaõ taêng gaáp ñoâi töø 0,8
taán caùc-bon naêm 1880 leân 1,6 naêm
1900. ÔÛ Myõ vaø Anh naêm 1900, con soá
naøy laø 2,5. Caùc nöôùc ñang phaùt trieån
hieän nay coù möùc ñoä thaûi khí trung bình
thaáp hôn möùc töông ñöông GDP bình
quaân cuûa Ñöùc, Anh vaø Myõ naêm 1880 vaø
1900. Möùc ñoä thaûi khí bình quaân ñaàu
ngöôøi ôû Botswana naêm 1987 laø 0,36 vaø
naêm 1996 laø 0,57 (xem hình trong hoäp).
Tình hình ôû haàu heát caùc nöôùc ñang
phaùt trieån cho thaáy coù söï gia taêng lieân
tuïc caû veà toång löôïng khí thaûi caùc-bon vaø
löôïng khí thaûi bình quaân ñaàu ngöôøi.
Chính saùch öùng phoù tröôùc quaù trình ñoâ
thò hoaù vaø löôïng khí thaûi caùc-bon (döï
ñoaùn laø taêng leân) khoâng phaûi laø coá ngaên
chaën söï phaùt trieån cuûa caùc thaønh phoá.
Ñieàu naøy khoâng khaû thi hay caàn phaûi laøm
döïa vaøo thöïc teá veà taêng tröôûng vaø giaûm
ngheøo. Thay vaøo ñoù, söï phaùt trieån cuûa
caùc thaønh phoá (trong ñoù nhieàu thaønh phoá
coù theå taêng gaáp ñoâi veà dieän tích trong
voøng vaøi thaäp kyû tôùi) caàn ñöôïc quaûn lyù nhaèm thu heïp khoaûng caùch cuõng coù taùc
ñeå taïo neân caùc khu ñoâ thò coù hieäu quaû toát duïng töông töï. Ñieàu naøy ñoøi hoûi caùc
hôn xeùt veà löôïng caùc-bon so vôùi caùc chính saùch söû duïng ñaát ñai öu tieân söï
thaønh phoá ñaõ phaùt trieån hieän nay. nhoû goïn vaø caùc chính saùch giao thoâng
Caáu truùc trung taâm ñôn tính vaø maät giuùp ñònh hình ñoâ thò vaø mang ñeán caùc
e
ñoä daân cö cao thöôøng laøm giaûm ñoä daøi phöông tieän ñi laïi thuaän tieän hieäu quaû.
vaø taàn suaát ñi laïi baèng phöông tieân cô Atlanta vaø Barcelona cho thaáy nhöõng
c
giôùi. Caùc thaønh phoá thu nhoû ít tieâu hao moâ hình phaùt trieån ñoâ thò khaùc nhau. Caû
naêng löôïng cho vieäc ñi laïi, toán ít dieän tích hai thaønh phoá ñeàu coù soá daân töø 2,5 ñeán
ñaát ñai laøm nhaø cöûa vaø ít nhieân lieäu cung 2,8 trieäu nhöng vaøo naêm 1990, Atlanta
caáp nhieät löôïng. Nhieàu nghieân cöùu cho coù maät ñoä daân soá 6 ngöôøi/heùc ta coøn
f
thaáy maät ñoä daân soá cao coù taùc ñoäng Barcelona coù maät ñoä 176 ngöôøi/heùc ta.
d
nghòch ñoái vôùi vieäc thaûi khí caùc-bon. ÔÛ Khoaûng caùch lôùn nhaát giöõa hai ñieåm
caáp ñoä quoác gia, Thuî Ñieån vaø Nhaät Baûn trong moät khu vöïc ñaõ phaùt trieån ôû Atlanta
ñaõ coù cô cheá khuyeán khích vaø caùc qui laø 137km coøn ôû Barcelona laø 37km.
ñònh nhaèm giaûm möùc ñoä thaûi khí trong Löôïng thaûi CO2 bình quaân ôû Atlanta laø
g
hoaït ñoäng kinh teá cuûa mình. ÔÛ caáp ñoä 400 taán coøn ôû Barcelona laø 38 taán.
thaønh phoá, vieäc chuù troïng möùc ñoä vaø Maïng löôùi taøu ñieän ngaàm ôû Atlanta daøi
nhöõng phöông aùn löïa choïn thoâng minh 74km nhöng chæ coù 4% daân soá ôû ñaây
Caùc nöôùc coù theå thay ñoåi caùch tieâu thuï naêng löôïng
Möùc thaûi caùcbon theo ñaàu ngöôøi (taán, meùt khoái)
20
18
16
14
12
10
Ñöùc, Phaùp, Canaña, Anh, Myõ,
8
1880–1940
6
4
2
0
0 5 10 15 20 25 30
GDP tính treân ñaàu ngöôøi (1990 international Geary Khamis USD, nghìn)
Nguoàn: Soá lieäu veà thaûi khí caùc-bon toaøn caàu coù theå laáy töø Phoøng Thí nghieäm quoác gia Oak Ridge,
Boä Naêng löôïng Hoa Kyø taïi ñòa chæ http://cdiac.esd.ornl.gov/ftp/ndp030/nation.1751_2004.ems;
Lanne vaø Liski 2003.
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 335

Thay ñoåi khí haäu ñoøi hoûi moät hình thöùc ñoâ thò khaùc chöù khoâng phaûi laøm
HOÄP 7.6
chaäm laïi quaù trình ñoâ thò hoaù (tieáp)

soáng trong phaïm vi caùch 800m caùc traïm
ñoã coøn maïng löôùi taøu ñieän ngaàm ôû
Barcelona daøi 99km vaø 60% daân soá
soáng trong phaïm vi 600m caùch caùc traïm
ñoã. Chæ coù 4,5% löôït ngöôøi daân ñi laïi ôû
Atlanta duøng caùc phöông tieän coâng
coäng, moät phaàn nhoû so vôùi con soá 30%
ôû Barcelona. Neáu muoán ñaït ñöôïc möùc
ñoä söû duïng taøu ñieän ngaàm nhö ôû
Barcelona, Atlanta caàn xaây döïng theâm
3.400km ñöôøng ray vaø khoaûng 2.800
traïm ñoã môùi ñeå chuyeân chôû töông ñöông
soá ngöôøi maø Barcelona chæ caàn coù 99km
ñöôøng vaø 136 traïm ñoã.
Maät ñoä taïo neân söï khaùc bieät.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009.
a. Marland, Boden vaø Andres 2007.
b. World Bank 2002, hình 2.1; Lanne vaø Liski
2003, hình 1, 4 vaø 5; döõ lieäu veà caùc nöôùc
ñang phaùt trieån laáy töø
http://cdiac.esd.ornl.gov/ftp/ndp030/nation.17
51_2004.ems
c. Bento vaø nhöõng ngöôøi khaùc 2003.
d. Scholz 2006; Vance vaø Hedel 2006; Golob
vaø Brownstone 2005; Ingram 1997; Lieân hieäp
Giao thoâng Coâng coäng Quoác teá [naêm].
e. Bento vaø nhöõng ngöôøi khaùc 2003; Scholz
2006; Vance vaø Hedel 2006; Golob vaø
Brownstone 2005.
f. Bertaud 2004.
g. Kenworthy 2005.

Vieäc giaûi phoùng khu oå chuoät ñoøi
hoûi cô sôû laäp phaùp ñeå trao quyeàn
haønh ñoäng cho chính quyeàn ñòa
phöông vaø caùc theå cheá ñeå taïo ñieàu
kieän cho söï chuyeån ñoåi qui cuû muïc
ñích söû duïng ñaát ñai töø noâng
nghieäp sang daân sinh hoaëc caùc muïc
ñích khaùc. Ñoàng thôøi, khu vöïc
ngoaïi oâ coù theå phaùt trieån nhôø ñöôïc
cung caáp caùc dòch vuï xaõ hoäi vaø tieän
nghi cô baûn cuøng vôùi nhöõng caûi
thieän veà giao thoâng ñi laïi giöõa caùc
thaønh phoá vôùi caùc vuøng ngoaïi oâ vaø
ñòa phaän xung quanh.
ÔÛ Luaân Ñoân, söï leân tieáng veà
ñieàu kieän soáng toài teä ôû caùc khu nhaø
oå chuoät thôøi Victoria ñaõ taïo ñoäng
löïc cho vieäc giaûi phoùng vaø caûi taïo
caùc khu oå chuoät. Nhöng tröôùc ñoù
caàn coù nhöõng böôùc ñi nhaèm caûi
thieän thò tröôøng nhaø ñaát vaø heä
thoáng giao thoâng. Ñaïo luaät Nhaø ôû
cho Ngöôøi lao ñoäng naêm 1890 cho
pheùp chính quyeàn ñòa phöông ñöôïc
quyeàn xaây döïng nhaø ôû cho caùc taàng
lôùp lao ñoäng vaø giaûi toaû caùc khu
vöïc khoâng ñuû tieâu chuaån. Ñaïo luaät
ñöôïc boå sung cho pheùp chính
quyeàn duy trì caùc ngoâi nhaø xaây
döïng theo chöông trình giaûi toaû
nhaø oå chuoät, môû ñöôøng cho caùc
chöông trình nhaø ôû do chính phuû
xaây döïng sau naøy. Moät phaàn trong
giaûi phaùp ñoù laø vieäc ñi laïi thuaän
tieän hôn, theå hieän qua caùc hoäi nghò
veà chuû ñeà naøy vaøo naêm 1901 “Caûi
thieän caùc phöông tieän ñi laïi - Böôùc
ñi ñaàu tieân nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà
nhaø cöûa ôû Luaân Ñoân”. Caùc hoäi nghò
naøy ñaõ thoâng qua moät nghò quyeát
“moät heä thoáng giao thoâng hoaøn
chænh lan toaû töø caùc trung taâm ñoâ
thò, moät heä thoáng ñöôïc xaây reû tieàn,
nhanh choùng thuoäc quyeàn sôû höõu
cuûa thaønh phoá, laø böôùc ñi chuû yeáu
nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà nhaø cöûa”40.
Roõ raøng ngöôøi daân Luaân Ñoân ñaõ
hieåu raèng caùc chính saùch lieân keát
phaûi ñi tröôùc caùc bieän phaùp can
thieäp coù muïc tieâu.
Thöïc ra, moái quan heä giöõa vieäc
caûi thieän haï taàng keát noái giao thoâng
vaø giaûi quyeát vaán ñeà nhaø oå chuoät ôû
Luaân Ñoân ñaõ theå hieän roõ trong
336 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhöõng cuoäc tranh luaän veà chính
saùch dieãn ra trong giai ñoaïn ñoù.
Naêm 1890, Döï luaät Taàu giaù reû daønh
cho ngöôøi lao ñoäng ôû Luaân Ñoân ñaõ ñeà
xuaát môû roäng vieäc cung caáp vaø qui
ñònh cuï theå hôn veà giaù veù cuûa “taøu
daønh cho ngöôøi lao ñoäng”. Theo
luaät, caùc coâng ty ñöôøng saét tö nhaân
buoäc phaûi ñöa vaøo söû duïng nhöõng
loaïi taøu naøy vaøo naêm 1883 ñeå mang
ñeán cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng
soáng ôû ngoaïi oâ nhöng laïi ñang laøm
vieäc ôû trung taâm Luaân Ñoân nhöõng
phöông tieän ñi laïi giaù caû phaûi
chaêng. Khi chi phí ñi laïi giaûm ñi thì
caùc khu vöïc ngoaïi oâ trôû neân phaùt
trieån vaø laøm giaûm bôùt taéc ngheõn ôû
vuøng trung taâm Luaân Ñoân.
Cuõng töông töï, vaøo cuoái theá kyû
19 ñaàu theá kyû 20, chính phuû caùc
nöôùc Baéc Myõ vaø Taây AÂu ñaõ trieån
khai treân qui moâ lôùn vieäc giaûi
phoùng caùc khu oå chuoät vaø vieäc taùi
ñònh cö. Ngöôøi sôû höõu ñaát ñöôïc
ñeàn buø vaø ñaát ñai sau khi giaûi toaû
ñöôïc baùn nhaèm muïc ñích xaây döïng
laïi. Nhöõng chöông trình naøy khoâng
theå thaønh coâng neáu khoâng coù söï
môû roäng nhanh choùng veà haï taàng
giao thoâng. Heä thoáng giao thoâng
môùi môû ñaõ giuùp “môû ra” caùc khu
ngoaïi oâ cuûa caùc thaønh phoá khieán
cho nhaø cöûa quanh ñoâ thò haáp daãn
caû caùc nhaø kinh doanh baát ñoäng
saûn laãn ngöôøi lao ñoäng trong thaønh
phoá. Vieäc vöôn ra ngoaïi oâ vöøa laø
nguyeân nhaân vöøa laø keát quaû cuûa
vieäc taùi phaân boá caùc ngaønh coâng
nghieäp naëng sang caùc khu ngoaïi vi
vaø cuõng song haønh vôùi vieäc cung
caáp roäng raõi caùc dòch vuï xaõ hoäi cô
baûn vaø caùc tieän ích giaûi trí.
Caùc chính saùch nhaèm hoaø nhaäp
caùc khu oå chuoät vaøo caùc thaønh phoá
ñaõ phaùt huy taùc duïng khi coù ñuû
nhöõng theå cheá vaø cô sôû haï taàng thích
hôïp. Sau Chieán tranh Theá giôùi thöù
hai, Thuî Ñieån ñaõ ñoâ thò hoaù vôùi
toác ñoä nhanh choùng vaø daân soá ôû
Stockholm ñaõ taêng maïnh töø 741.000
naêm 1950 leân 1,39 trieäu naêm 1980.41
Nhaø cöûa ôû Stockholm luoân khan
hieám vaø xuoáng caáp trong khi giaù
thueâ laïi khaù cao so vôùi haàu heát caùc
thaønh phoá chaâu AÂu khaùc.42 Tröôùc
tình hình ñoù, naêm 1945, chính phuû
Thuî Ñieån ñaõ thaønh laäp Uyû ban
Nhaø ôû Hoaøng gia. Moät keá hoaïch ñaõ
ñöôïc trieån khai nhaèm xoùa boû caùc
khu nhaø oå chuoät ôû Stockholm vaø
caùc thaønh phoá khaùc vaø di dôøi
nhöõng ngöôøi töøng soáng trong caùc
khu oå chuoät sang caùc khu nhaø
chung cö cao taàng ñöôïc thieát keá toát
do nhaø nöôùc cho thueâ ôû vuøng ngoaïi
vi caùc thaønh phoá. Theá heä nhaø chung
cö cao taàng ñaàu tieân ñöôïc hoaøn
chænh vôùi caùc loaïi tröôøng hoïc, beänh
vieän vaø caùc khu mua saém giaûi trí
cuõng nhö caùc trung taâm dòch vuï. Söï
lieân keát khoâng gian tôùi caùc trung
taâm thaønh phoá ñöôïc ñaûm baûo
thoâng qua heä thoáng giao thoâng
thuaän tieän.43
Trong nhöõng naêm 1960-1970,
chính quyeàn Thuî Ñieån ñaõ lieân tuïc
caûi thieän ñieàu kieän soáng ôû caùc khu
ñoâ thò. Vôùi Chöông trình Moät trieäu
Ngoâi nhaø, töø naêm 1965 ñeán naêm
1974, chính phuû ñaõ töï ñaët muïc tieâu
chaám döùt tình traïng oâ nhieãm vaø
chaät choäi trong thaønh phoá baèng
caùch xaây theâm 100.000 choã ôû môùi
moãi naêm, boå sung theâm 1/3 trong
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
toång soá khoaûng 3 trieäu caên hoä.44
Caùc khu ñònh cö môùi cung caáp
nhöõng tieän ích cô baûn nhö tröôøng
hoïc, beänh vieän vaø gaén vôùi caùc trung
taâm lao ñoäng trong thaønh phoá nhôø
heä thoáng giao thoâng ñöôïc qui
hoaïch toát.45
Myõ cuõng cho thaáy nhöõng baøi
hoïc töông töï. Ñeán cuoái theá kyû 19,
caùc nhaø hoaït ñoäng töø thieän ôû Myõ
ñaõ taêng cöôøng nhaän thöùc veà noãi
khoå cuûa nhöõng ngöôøi soáng trong
caùc khu oå chuoät. Hoï ñaõ yeâu caàu
xaây döïng caùc qui ñònh ñeå ñaûm baûo
tieâu chuaån xaây döïng toái thieåu daønh
cho caùc khu chung cö môùi.46 Nhöng
phaûi ñeán nhöõng naêm 1930, chính
phuû môùi baét ñaàu tích cöïc trong vieäc
cung caáp nhaø ôû.47 Sau cuoäc Ñaïi
Khuûng hoaûng, Cuïc Nhaø ñaát Hoa
Kyø ñaõ ñöôïc thaønh laäp theo Ñaïo
luaät Nhaø Wagner-Steagall 1937, cho
pheùp chính quyeàn ñòa phöông coù
caùc khoaûn vay öu ñaõi ñeå giaûi phoùng
caùc khu xuoáng caáp vaø xaây döïng
nhaø môùi thay theá. Nhôø coù khung
phaùp lyù toát, chính quyeàn nhaø nöôùc
vaø chính quyeàn bang, caùc toå chöùc
xaõ hoäi daân söï vaø caùc nhaø xaây döïng
tö nhaân ñaõ cuøng tham gia giaûi
quyeát vaán ñeà nhaø oå chuoät. Heä
thoáng giao thoâng coâng coäng noäi ñoâ
toát ñaõ keát noái caùc coâng trình nhaø ôû
môùi xaây vôùi caùc hoaït ñoäng kinh teá
trong thaønh phoá. Khi cô sôû haï taàng
tieáp tuïc ñöôïc caûi thieän, nhaát laø sau
khi thoâng qua Ñaïo luaät Phaùt trieån
Nhaø ôû Ñoâ thò 1965, ngaøy caøng
nhieàu cö daân giaøu coù rôøi khoûi trung
taâm thaønh phoá ñeå ñeán soáng taïi caùc
vuøng ngoaïi oâ.48
Haï taàng giao thoâng toát laø ñieàu
337
kieän tieân quyeát cho vieäc aùp duïng
caùc chính saùch coù muïc tieâu nhaèm
giaûi quyeát vaán ñeà nhaø oå chuoät.
Ñieàu naøy ñoøi hoûi caàn coù thôøi gian
nhöng Hoàng Koâng vaø Xingapo cho
thaáy coù theå giaûi quyeát ñöôïc trong
vaøi thaäp kyû chöù khoâng coøn laø vaøi
theá kyû. Maëc duø khaùc nhau veà toác
ñoä song chuoãi lieân keát chính saùch
cuûa caû hai ñeàu gioáng nhau: chính
saùch coù muïc tieâu nhaèm hoaø nhaäp
caùc khu nhaø oå chuoät khoâng theå tieán
haønh tröôùc khi aùp duïng caùc chính
saùch khoâng xaùc ñònh vaø lieân keát veà
ñòa lyù (xem hoäp 7.7).
Caùc bieän phaùp can thieäp coù muïc
tieâu coù khi phaûi ñôïi ñeán khi caùc theå
cheá vaø cô sôû haï taàng ñöôïc caûi thieän.
Kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc phaùt
trieån ñeán nay vaãn toû ra phuø hôïp,
tröôøng hôïp cuûa Coâxta Rica, Nam Phi
vaø Xingapo seõ giaûi thích taïi sao.
Trong suoát nhöõng naêm 1980, söï
taêng nhanh daân soá keát hôïp vôùi söï di
cö vaø doøng ngöôøi tò naïn do chieán
tranh töø caùc nöôùc xung quanh khieán
cho tình hình thieáu nhaø ôû thaønh phoá
voán raát gay gaét ôû Coâxta Rica caøng
theâm traàm troïng, daãn ñeán söï ra ñôøi
Heä thoáng Tín duïng Nhaø ôû Quoác gia
naêm 1986 vôùi muïc tieâu trôï caáp cho
caùc hoä gia ñình thu nhaäp thaáp coù
tieàn mua hoaëc xaây nhaø. Caùc gia
ñình coù theå boå sung vaøo caùc khoaûn
vay maø hoï nhaän ñöôïc töø caùc theå cheá
tö nhaân, trong ñoù coù caùc ngaân haøng
thöông maïi, caùc toå chöùc tín duïng
tieát kieäm vaø caùc hôïp taùc xaõ. Caùc gia
ñình coù möùc thu nhaäp toái thieåu
ñöôïc trôï caáp hoaøn toaøn coøn caùc gia
ñình coù thu nhaäp cao hôn möùc toái
thieåu boán laàn trôû leân seõ ñöôïc nhaän
338 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Taêng toác nhöng theo tuaàn töï: söï hoaø nhaäp
HOÄP 7.7
khoâng gian trong theá kyû 20 cuûa Hoàng Koâng, thuoäc
Trung Quoác
Hoàng Koâng, thuoäc Trung Quoác ñaõ
thieát laäp caùc theå cheá phaùp lyù ñeå quaûn
lyù thò tröôøng ñaát ñai ngay töø ñaàu theá
kyû 20. Tröôùc Chieán tranh Theá giôùi thöù
Hai, Hoàng Koâng ñaõ xaây döïng cô caáu
haønh chính vaø khung phaùp lyù nhaèm
quaûn lyù thò tröôøng ñaát ñai. Naêm 1935,
do nhaän thöùc ngaøy caøng roõ veà ñieàu
kieän soáng khoâng toát ôû caùc khu oå
chuoät trong thaønh phoá, moät Uyû ban
Nhaø ñaát ñaõ ñöôïc thaønh laäp, tieáp ñoù laø
Saéc leänh Qui hoaïch Thaønh phoá 1939
vaø söï thaønh laäp Hoäi ñoàng Qui hoaïch
Thaønh phoá.
Tuy nhieân, phaûi sau khi thoâng qua
Qui cheá Qui hoaïch Thaønh phoá 1954,
saéc leänh treân vaø vieäc qui hoaïch thaønh
phoá ôû Hoàng Koâng môùi ñöôïc trieån khai
toát. Qui cheá cho pheùp Hoäi ñoàng Qui
hoaïch Thaønh phoá baét ñaàu cô cheá hoïp
ñònh kyø töø naêm 1955 vaø vaãn ñöôïc duy
trì ñeán nay. Caùc cuoäc thaûo luaän ñaõ baét
ñaàu töø naêm 1951 nhöng phaûi sau khi
xaûy ra vuï hoaû hoaïn taïi khu oå chuoät noåi
tieáng Shek Kip Mei naêm 1953, caùc
chöông trình xaây döïng nhaø cuûa chính
quyeàn môùi thöïc söï vaøo cuoäc. Naêm
1965, Nhoùm coâng taùc veà Giaûi toaû Nhaø
oå chuoät ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaø giuùp
Hoàng Koâng (moät thaønh phoá coù nhòp
soáng luoân hoái haû) giaûi quyeát hieäu quaû
vaán ñeà naøy baèng caùc bieän phaùp can
thieäp coù muïc tieâu veà khoâng gian sau
30 naêm. Tröôùc heát, Hoàng Koâng phaûi
phaùt trieån vaø cuûng coá caùc theå cheá
khoâng xaùc ñònh veà khoâng gian ñeå
quaûn lyù hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng nhaø
ñaát vaø cô sôû haï taàng lieân keát ñeå caûi
thieän tình hình söû duïng ñaát.
Chieán löôïc söû duïng ñaát vaø qui
hoaïch vuøng ñaàu tieân cuûa Hoàng Koâng
- Sô ñoà Qui hoaïch Khu kieàu daân vaø
Sô ñoà Qui hoaïch Vuøng” ñöôïc soaïn
thaûo vaøo naêm 1963. Caùc theå cheá
khoâng xaùc ñònh veà phaïm vi ñòa lyù cuûa
Hoàng Koâng phaûi ñöôïc ñieàu chænh
daàn khi thaønh phoá phaùt trieån vaø tieáp
tuïc quaù trình ñoâ thò hoaù. Saéc leänh
1939 ñöôïc boå sung söûa ñoåi vaøo naêm
a
1958, 1969 vaø 1974. Sau khi thieát
laäp khuoân khoå qui hoaïch caàn thieát,
trong nhöõng naêm 1970, Hoàng Koâng
ñaõ coù theå trieån khai caùc chính saùch
lieân keát veà phaïm vi ñòa lyù. Ñaây laø
böôùc ñi caàn thieát ñeå ñoái phoù vôùi tình
hình ñaêng kyù xe gia taêng gaáp ñoâi chæ
trong voøng moät thaäp kyû vaø ñoàng thôøi
laø söï taéc ngheõn ngaøy moät gia taêng do
taêng tröôûng kinh teá quaù nhanh vôùi tæ
leä khoaûng 10%/naêm.
Theå cheá vaø cô sôû haï taàng phaûi ñi
ñoâi vôùi nhau. Nhôø caùc luaät leä qui
hoaïch hieäu quaû, chính quyeàn ñaõ coù
theå ñöa ra Saéc leänh Haïn cheá Xaây
döïng Taïm thôøi 1973 ôû caùc khu Caáp
Trung Pok Fu Lam cuûa Hoàng Koâng.
Saéc leänh naøy laïi taïo ñieàu kieän cho
vieäc xaây döïng tuyeán Ñöôøng saét coâng
coäng, söûa ñoåi nhöõng qui ñònh haïn cheá
veà chieàu cao ôû khu vöïc quanh saân
bay Kai Tak vaø tieáp tuïc giaûm bôùt söùc
naëng cho maïng löôùi giao thoâng ñang
quaù taûi.
Keát quaû: thaønh phoá naøy giôø ñang
naèm trong soá 5 thaønh phoá ñöùng ñaàu
veà hieäu quaû cô sôû haï taàng vaø caùc khu
b
oå chuoät ñaõ bieán maát.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009.
a. Bristow 1984.
b. Cullinane 2002.
caùc khoaûn trôï caáp vaø khoaûn vay nhoû
hôn theo caùc ñieàu kieän gaàn gioáng
nhö treân thò tröôøng.49
Trôï caáp nhaø cuûa Coâxta Rica
thaønh coâng vì ñaõ coù nhöõng theå cheá
khoâng xaùc ñònh veà phaïm vi ñòa lyù
vaø cô sôû haï taàng lieân keát khoâng gian
caàn thieát ñeå hoã trôï caùc bieän phaùp
can thieäp coù muïc tieâu. Ngay töø naêm
1869, chính quyeàn ñaõ xaùc ñònh giaùo
duïc tieåu hoïc laø quyeàn cô baûn chung
vaø nöôùc naøy trôû thaønh moät trong
nhöõng nôi ñaàu tieân aùp duïng heä
thoáng giaùo duïc cô baûn mieãn phí baét
buoäc. Hieán phaùp 1949 cuõng ñaûm
baûo mieãn phí hoïc trung hoïc. Chính
phuû Coâxta Rica ñaàu tö hôn 20%
ngaân saùch cho giaùo duïc moãi naêm vaø
tæ leä ngöôøi bieát chöõ 95% ñaõ cho thaáy
keát quaû cuûa ñieàu ñoù. Ñaàu tö töông
töï cho heä thoáng y teá coâng coäng
cuõng laøm giaûm tæ leä töû vong sô sinh
vaø tuoåi thoï trung bình ñaït 79 tuoåi.50
Maëc duø möùc thu nhaäp ôû caùc vuøng
trung taâm cuûa Coâxta Rica cao hôn
khaù nhieàu nhöng caùc chæ soá xaõ hoäi
treân caû nöôùc laø nhö nhau.51
Coâxta Rica coù caùc theå cheá hieäu
quaû quaûn lyù thò tröôøng ñaát ñai,
trong ñoù coù moät heä thoáng hoà sô
theo doõi hieäu quaû. Thaät ra, hôn 80%
chuû sôû höõu baát ñoäng saûn coù danh
nghóa phaùp lyù chính thöùc vaø coù
möùc ñoä baûo ñaûm phaùp luaät khaù
cao.52 Thuû ñoâ San Joseù ñöôïc noái vôùi
caùc thaønh phoá tænh lî lôùn khaùc
baèng moät heä thoáng ñöôøng xe buyùt
hieäu quaû giaù caû phaûi chaêng vaø caùc
coâng ty xe buyùt tö nhaân noái San
Joseù vôùi caùc khu ngoaïi oâ xung
quanh. Xeùt veà nhieàu maët, Coâxta
Rica laø moät moâ hình cho caùc nöôùc
ñang phaùt trieån khaùc.
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
Coøn nhöõng gì Nam Phi phaûi traûi
qua coù veû khoù khaên hôn. Khi leân
naém quyeàn naêm 1994, chính quyeàn
Nam Phi thôøi haäu a-paùc-thai ñaàu
tieân cuõng gaëp phaûi moät cuoäc khuûng
hoaûng nhaø ôû, vôùi möùc ñoä thieáu huït
döï kieán laø 1,5 trieäu caên hoä vaø nhu
caàu boå sung 170.000 caên hoä môùi
moãi naêm. Khoaûng 18% soá hoä gia
ñình, töùc 7,4 trieäu ngöôøi, soáng
trong caùc khu oå chuoät.53 Chính saùch
nhaø ôû môùi ñöa ra sau nhieàu cuoäc
thaûo luaän giöõa caùc ñaûng ñöôïc trieån
khai thoâng qua Ñaïo luaät Nhaø 1997
trôï caáp nhaø cöûa ñeå hoã trôï ngaøy moät
nhieàu ngöôøi thueâ, mua, xaây döïng
hoaëc caûi taïo nhaø cöûa.
Nhöng caùc theå cheá vaø cô sôû haï
taàng lieân keát caàn thieát vaãn chöa
hình thaønh. Moät loaït caûi caùch, goàm
vieäc thay ñoåi ñòa giôùi haønh chính
caùc vuøng, caùc cô cheá hoã trôï taøi chính
vaø caùc qui ñònh veà nhaø cöûa, ñöôïc
ñöa ra cuøng luùc. Thöïc ra, Ñaïo luaät
Nhaø ñaõ baõi boû, hôïp nhaát vaø söûa ñoåi
35 ñaïo luaät rieâng reõ.54 Laøn soùng xaây
döïng nhaø giaù reû ñaàu tieân ôû ngoaïi vi
caùc thaønh phoá laïi thieáu nhöõng tieän
nghi cô baûn vaø söï keát noái veà giao
thoâng vôùi caùc thaønh phoá vaø nhöõng
nôi taäp trung lao ñoäng. Nhöõng coâng
trình naøy khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc
söï caùch bieät beân trong thaønh phoá.
Nhöõng thay ñoåi chính saùch gaàn ñaây
caøng ñaùng khích leä hôn. Chöông
trình nhaø ôû quoác gia Khai khaån
vuøng ñaát môùi ñaõ taäp trung vaøo vieäc
hoaø nhaäp caùc nhoùm thu nhaäp thaáp
thoâng qua vieäc caûi thieän giao thoâng
coâng coäng vaø caùc dòch vuï kinh teá -
xaõ hoäi cô baûn.55
Ñoàng thôøi caûi thieän theå cheá, cô
339
sôû haï taàng vaø can thieäp laø moät
nhieäm vuï khoù khaên ñoái vôùi baát kyø
chính phuû naøo, nhöng Xingapo cho
thaáy ñieàu naøy vaãn coù theå laøm ñöôïc
(xem hoäp 7.8). Xingapo coù leõ laø ví
duï thaønh coâng nhaát veà caùch thöùc
xoaù boû caùc khu oå chuoät (veà maët
naøo ñoù laø phi thöôøng). Ñaây laø moät
trong soá ít nöôùc coù theå trieån khai
ñoàng thôøi caû ba nhoùm chính saùch
hoaø nhaäp. Xingapo thaønh coâng vì
coù söï taêng tröôûng kinh teá nhanh
ñaëc bieät vaø moät chính quyeàn taäp
trung naém quyeàn töø naêm 1959.
Vieäc laø moät thaønh phoá - quoác gia
cuõng ñoùng goùp raát nhieàu, (giaùn
tieáp) cho thaáy moät baøi hoïc chung:
ñoâ thò hoaù thaønh coâng ñoøi hoûi söï
phoái hôïp haønh ñoäng ôû taát caû caùc
caáp chính quyeàn.
Haàu heát caùc nöôùc khaùc ñeàu
khoâng theå hoïc theo Xingapo - vieäc
saép xeáp caùc öu tieân vaø noã löïc cuûa
caùc caáp chính quyeàn töø trung öông
ñeán bang vaø thaønh phoá raát khoù
thöïc hieän ñoái vôùi baát kyø nöôùc naøo
khoâng phaûi laø moät quoác gia-thaønh
phoá. Thay vaøo ñoù, hoï seõ phaûi lieân
keát caùc chính saùch theo con ñöôøng
cuûa Coâxta Rica vaø caùc nhaø phaùt
trieån tröôùc ñoù laø Anh, Thuïy Ñieån
vaø Myõ. Tröôøng hôïp cuûa Nam Phi
ñaõ cho thaáy nhöõng vaán ñeà khoù
khaên trong vieäc coá trieån khai ñoàng
boä ba nhoùm chính saùch.
“Moät I (coâng cuï) cho moät D (maët
thaùch thöùc)” - moät coâng cuï chính
saùch cho moãi maët thaùch thöùc cuûa
quaù trình ñoâ thò hoaù.
Söï lieân keát chính saùch seõ thích öùng
vôùi caùc caáp ñoä ñoâ thò hoaù khaùc nhau.
340 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP7.8Xingapo: töø nhaø oå chuoät thaønh moät thaønh
phoá cuûa theá giôùi
Keå töø khi ñoäc laäp vaøo naêm 1965, 70%
caùc hoä gia ñình ôû Xingapo ñeàu soáng
trong ñieàu kieän voâ cuøng chaät choäi vaø
1/3 soá ngöôøi daân soáng taïm bôï ôû caùc
khu vöïc ven thaønh phoá. Tæ leä thaát
nghieäp trung bình laø 14%, GDP bình
quaân ñaàu ngöôøi chöa ñeán $2,700,
moät nöûa daân soá muø chöõ. Tæ leä töû vong
ngaøy moät giaûm vaø doøng di cö töø baùn
ñaûo Malay daãn ñeán söï taêng maïnh
daân soá vaø tieáp tuïc taêng söùc eùp leân
vaán ñeà nhaø ôû vaø vieäc laøm: caàn coù
theâm 600.000 caên hoä maø khu vöïc tö
nhaân chæ coù theå cung caáp ñöôïc gaàn
60.000 caên hoä. Moät ngöôøi khaùch gheù
a
thaêm Xingapo ghi laïi:
Caùc con heûm nhoû luoân ñaày nhöõng
saïp haøng rong vaø ñoà ñoàng naùt.
Quaàn aùo phôi treân nhöõng chieác saøo
baéc qua hai beân cöûa soå treân cao,
heät nhö ôû Thöôïng Haûi. Ñoù laø Xin-
gapo vaøo ñaàu thaäp nieân 1970. Taát
caû moïi ngöôøi chuùng toâi ñeàu thaáy bò
soác, maëc duø chuùng toâi khoâng phaûi
laø nhöõng ngöôøi soáng ôû ñoù. Töø naêm
1871 ñeán naêm 1931, soá Hoa kieàu ôû
thaønh phoá naøy ñaõ taêng töø 100.000
leân 500.000. Ñeán naêm 1960, öôùc
tính hôn 500.000 ngöôøi Hoa soáng
trong caùc caên nhaø khoâng khaùc gì oå
chuoät. Chæ coù moät chieác beáp vaø moät
nhaø veä sinh, nhöõng caên nhaø naøy
ñöôïc thieát keá daønh cho nhieàu nhaát
laø hai gia ñình lôùn nhöng sau nhieàu
laàn chia caét, chuùng ñaõ trôû thaønh nôi
truù nguï cuûa taän 50 ngöôøi.
Giôø ñaây, sau gaàn 40 naêm, caùc
khu oå chuoät ôû Xingapo ñaõ bieán maát.
Thay vaøo ñoù laø moät trong nhöõng
thaønh phoá saïch seõ vaø côûi môû nhaát
treân theá giôùi. Bí quyeát? Tröôùc heát,
nhöõng caûi caùch theå cheá ñaõ giuùp chính
quyeàn nhaän thöùc roõ veà traùch nhieäm
cuûa mình. Töø ñoù, chính quyeàn trôû
thaønh nhaø cung caáp chuû yeáu veà caùc
dòch vuï vaø cô sôû haï taàng. Söï khan
hieám ñaát ñai khieán qui hoaïch hôïp lyù
trôû thaønh moät ñoøi hoûi caáp thieát. Caùc
keá hoaïch daøi haïn nhieàu naêm ñaõ ñöôïc
ñöa ra trieån khai thöïc hieän vaø söûa ñoåi.
Cuoái cuøng, Cuïc nhaø ñaát (HDB) ñaõ
ñöôïc giao nhieäm vuï trieån khai keá
hoaïch qui moâ lôùn nhaèm giaûi toaû caùc
khu oå chuoät, xaây döïng nhaø cöûa vaø ñoåi
môùi ñoâ thò. Nhaø do chính phuû xaây laø
moät phaàn khoâng theå thieáu trong taát caû
caùc qui hoaïch phaùt trieån. Vaøo luùc cao
ñieåm cuûa chöông trình, cöù 8 phuùt
HDB laïi xaây döïng theâm moät caên hoä
môùi. 86% daân soá cuûa Xingapo ñang
soáng trong caùc caên hoä do nhaø nöôùc
xaây. Haàu heát ngöôøi daân ñeàu coù caên
hoä rieâng nhôø caùc quó nhaø ñaëc bieät do
Quó Tieát kieäm Nhaân vieân (moät chöông
trình höu trí baét buoäc) taøi trôï. Thoâng
qua Ñaïo luaät hôïp nhaát ñaát ñai, chính
phuû giaønh laïi gaàn moät phaàn ba dieän
tích ñaát trong thaønh phoá. Nhöõng
ngöôøi daân soáng trong caùc khu oå
chuoät ñöôïc taùi ñònh cö sang caùc khu
nhaø do chính phuû xaây.
Ñoái vôùi moät thaønh phoá-quoác gia ôû
moät khu vöïc keùm phaùt trieån nhö theá,
khoâng quaù khi noùi raèng ñoâ thò hoaù
hieäu quaû ñaõ mang laïi toác ñoä taêng
tröôûng trung bình 8%/naêm trong suoát
nhöõng nhaêm 1970-1980. Ñieàu ñoù ñoøi
hoûi söï keát hôïp caùc theå cheá thò tröôøng
vaø cung caáp caùc dòch vuï xaõ hoäi, chieán
löôïc ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng vaø caûi
taïo nhaø ôû cho nhöõng ngöôøi soáng
trong caùc khu oå chuoät.
Nguoàn: Yuen 2004, Yusuf vaø Nabeshima
2006, vaø Cockrem 2006.
a. Cockrem 2007.
Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn ñaàu ñoøi hoûi
chuû yeáu laø aùp duïng caùc chính saùch
khoâng ñònh höôùng veà khoâng gian.
Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn giöõa ñoøi hoûi boå
sung caùc chính saùch keát noái veà
khoâng gian. Vaø ñoâ thò hoaù giai ñoaïn
cao ñoøi hoûi nhöõng chính saùch naøy
coäng vôùi caùc chính saùch coù muïc tieâu
veà khoâng gian. Vì vaäy, söï thaønh
coâng cuûa moät chính saùch môùi phuï
thuoäc vaøo vieäc trieån khai thaønh coâng
moät hoaëc nhieàu chính saùch tröôùc ñoù.
Ñoái vôùi moät nöôùc chuû yeáu laø
noâng thoân (tæ leä daân thaønh thò chæ
khoaûng döôùi moät phaàn tö), hoà sô
qui hoaïch coù theå ñöôïc coi laø moät
thaùch thöùc moät chieàu - xaây döïng
taäp trung (xem baûng 7.1). Khoâng roõ
söï taäp trung naøy seõ taêng tröôùc tieân
ôû ñaâu, toát nhaát laø caùc chính phuû
neân ñeå cho thò tröôøng töï phaùt huy
taùc duïng cuûa mình. Trung laäp giöõa
caùc ñòa baøn chính laø nguyeân taéc vaø
chieán löôïc ñoâ thò hoaù phaûi bao goàm
chuû yeáu laø caùc theå cheá khoâng ñònh
höôùng veà phaïm vi ñòa lyù, goàm vieäc
cung caáp caùc dòch vuï cô baûn vaø
dòch vuï xaõ hoäi, thieát laäp caùc theå cheá
thò tröôøng, luaät phaùp vaø traät töï, baûo
ñaûm quyeàn sôû höõu, söï vaän haønh
hieäu quaû cuûa thò tröôøng ñaát ñai vaø
caùc chính saùch kinh teá vó moâ toát.
Caùc qui ñònh phaûi ñuû linh hoaït ñeå
hoã trôï vieäc söû duïng hieäu quaû ñaát
ñai vaø caùc tieâu chuaån xaây döïng
phaûi deã thöïc hieän maø khoâng quaù
khaét khe. Ñoù laø nhöõng khoù khaên
lôùn vôùi caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp
ñi cuøng vôùi toác ñoä ñoâ thò hoaù thaáp
vaø hoï khoâng neân taïo theâm khoù
khaên baèng caùch ñöa ra caùc chính
saùch roõ raøng veà khoâng gian.
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 341

Ñoái vôùi moät ñaát nöôùc ñoâ thò hoaù
nhanh vôùi tæ leä daân thaønh thò töø
moät phaàn tö ñeán ba phaàn tö, vieäc
quaûn lyù danh muïc caùc ñòa ñieåm cuûa
caùc vuøng chuû yeáu laø thaùch thöùc hai
chieàu - xaây döïng maät ñoä vaø giaûm
khoaûng caùch ñeán nôi coù maät ñoä.
Thaùch thöùc hai chieàu ñoøi hoûi ñoái
phoù theo hai höôùng: tieáp tuïc nhieäm
vuï xaây döïng caùc theå cheá khoâng xaùc
ñònh veà phaïm vi ñòa lyù vaø ñaàu tö
vaøo cô sôû haï taàng keát noái khoâng
gian ñeå buø laïi söï taéc ngheõn coù theå
laøm giaûm hieäu quaû thu ñöôïc töø
“hieäu quaû kinh teá nhôø ñòa phöông
hoaù” (xem chöông 4).
Ñoái vôùi moät nöôùc ñoâ thò hoaù cao
vôùi tæ leä daân thaønh thò 75%, ñoâ thò
hoaù phaûi chuù troïng chaát löôïng soáng,
söï saùng taïo vaø hoaø nhaäp xaõ hoäi
trong thaønh phoá - mang laïi “hieäu
quaû kinh teá nhôø ñoâ thò hoaù”. Caùc
nöôùc naøy gaëp phaûi thaùch thöùc ba
chieàu - xaây döïng maät ñoä, giaûm
khoaûng caùch vaø xoaù boû söï chia caét.
Chaéc chaén laø caùc nöôùc naøy coù ñaëc
ñieåm ñòa lyù kinh teá ña daïng: danh
muïc caùc ñòa ñieåm cuûa caùc vuøng bao
goàm moät loaït caùc vuøng coù thaùch
thöùc moät chieàu, khaù nhieàu vuøng
ñoái maët vôùi thaùch thöùc hai chieàu vaø
moät soá vuøng coù thaùch thöùc ba
chieàu. Caùc chính saùch khoâng ñònh
höôùng vaø chính saùch keát noái veà
khoâng gian tieáp tuïc thuùc ñaåy hieäu
quaû kinh teá tích tuï taäp trung nhöng
cuõng laø ñieàu kieän tieân quyeát cho
caùc bieän phaùp can thieäp thaønh coâng
nhaèm giaûm bôùt nhöõng chia caét
ngay beân trong moãi thaønh phoá.
Khuoân khoå haønh ñoäng
Caùc khu vöïc coù maät ñoä thaáp caàn
taäp trung kinh teá thoâng qua chuyeån
ñoåi töø noâng thoân sang thaønh thò vaø
söï gaén boù ngaøy moät chaët cheõ giöõa
laøng maïc vaø thò traán. Caùc khu vöïc
ñoâ thò hoaù nhanh caàn ñaûm baûo hieäu
suaát ñaït ñöôïc töø maät ñoä kinh teá
khoâng bò maát ñi bôûi nhöõng chi phí
do taéc ngheõn gaây ra. Caùc khu vöïc
ñoâ thò hoaù giai ñoaïn cao caàn taäp

Baûng 7.1. Moãi coâng cuï cho moät vaán ñeà ñoâ thò hoaù taïo ra moät khung chính saùch ñôn nhaát
Loaïi ñòa baøn
Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn ñaàu Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn giöõa Ñoâ thò hoaù giai ñoaïn cao
Tæ leä daân thaønh thò Döôùi 25% Khoaûng 50% Hôn 75%
Ví duï Kampong Speu (Campuchia); Thaønh Ñoâ (Trung Quoác); Hyderabad Cai-roâ môû roäng (CH Hoài giaùo Ai Caäp);Rio de
Lindi (Tanzania) (AÁn Ñoä) Janeiro (Bra-xin)
Caùc maët thaùch thöùc veà moät chieàu (1-D)Xaây döïng taäp Hai chieàu (2-D) Xaây döïng taäp trung, Ba chieàu (3-D) Xaây döïng taäp trung, giaûm
chính saùch trung giaûm khoaûng caùch khoaûng caùch vaø xoaù boû söï ngaên caùch
Coâng cuï hoaø nhaäp:
Theå cheá Quyeàn söû duïng ñaát; giaùo duïc cô Qui ñònh vieäc söû duïng ñaát; cung caáp Qui ñònh vieäc söû ñuïng ñaát vaø ñaùnh thueá ñaát;
baûn, chaêm soùc söùc khoeû, nöôùc roäng raõi caùc dòch vuï cô baûn vaø dòch cung caáp roäng raõi caùc dòch vuï cô baûn
saïch vaø veä sinh moâi tröôøng vuï xaõ hoäi
Cô sôû haï taàng Haï taàng giao thoâng Haï taàng giao thoâng; quaûn lyù nhu caàu
Bieän phaùp can thieäp Giaûi quyeát toát caùc khu oå chuoät; caùc chöông
trình muïc tieâu nhaèm giaûm oâ nhieãm vaø toäi
phaïm
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån Theá giôùi 2009.
342 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trung vaøo chaát löôïng soáng baèng
caùch taêng cöôøng söï hoaø nhaäp veà xaõ
hoäi vaø nhöõng lôïi ích töø söï taäp
trung kinh teá. Caùc öu tieân ôû caáp
quoác gia phaûi thích öùng vôùi söï noåi
leân cuûa moät hoaëc nhieàu lónh vöïc
nhö vaäy.
Caùc nôi böôùc ñaàu ñoâ thò hoaù (caùc
vuøng coù thaùch thöùc moät chieàu):
caùc theå cheá chuyeån ñoåi hieäu quaû
hôn giöõa noâng thoân vaø thaønh thò
Caùc nhaø phaùt trieån môùi ñaây cho
thaáy ñeå thaønh coâng khoâng caàn
phaûi coù caùc chính saùch roõ raøng veà
khoâng gian laøm cô sôû cho ñoâ thò
hoaù thaønh coâng. Ñoái vôùi caùc khu
vöïc baét ñaàu ñoâ thò hoaù, caùc öu tieân
chính saùch vaãn phaûi laø cung caùc
dòch vuï xaõ hoäi cô baûn vaø caûi thieän
thò tröôøng ñaát ñai.
Chuù troïng caùc dòch vuï xaõ hoäi.
Naêm 1960, Haøn Quoác coù möùc GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi gaàn baèng Beâ-
nanh, Campuchia hay Tajikistan. Töø
ñoù, nöôùc naøy ñaõ töï chuyeån ñoåi
thaønh moät nöôùc coâng nghieäp haøng
ñaàu.56 Thoáng nhaát vôùi nhöõng döõ
lieäu qui öôùc trong Chöông 1, söï
chuyeån ñoåi ngaønh ngheà cuûa Haøn
Quoác luoân ñi cuøng vôùi söï bieán ñoåi
khoâng gian maïnh meõ töông ñöông.
Naêm 1960, 75% daân soá Haøn Quoác
soáng ôû caùc vuøng noâng thoân. Ñeán
naêm 1990, nöôùc naøy coù 75% daân cö
soáng ôû thaønh thò vaø hieän nay tæ leä
daân thaønh thò ñaõ ñaït treân 80%.57
Caùc theå cheá nhaèm ñaûm baûo vieäc
cung caáp roäng raõi caùc dòch vuï xaõ
hoäi cô baûn ñaõ giuùp nhaø nöôùc taïo cô
sôû cho quaù trình ñoâ thò hoùa nhanh
vaø hieäu quaû. Naêm 1960, tæ leä toång
soá daân treân 15 tuoåi khoâng ñöôïc ñi
hoïc laø 36% vaø ñeán naêm 1980, khi
böôùc vaøo ñoâ thò hoùa giai ñoaïn giöõa,
tæ leä naøy ñaõ giaûm xuoáng coøn 15%.
Ñeán naêm 2000, sau 5 naêm böôùc vaøo
ñoâ thò hoùa giai ñoaïn cao, tæ leä naøy
chæ coøn chöa ñaày 5%. Soá naêm ñi
hoïc cuûa moät ngöôøi lao ñoäng bình
thöôøng ñaõ taêng töø 5 naêm (naêm
1060) leân 9 naêm (naêm 1980) vaø 12
naêm (naêm 2000).58 Dòch vuï y teá
cuõng ñaït nhöõng thaønh töïu töông
töï. Naêm 1980, chæ coù 4% treû em
ñöôïc tieâm chuûng phoøng ngöøa beänh
sôûi nhöng ñeán naêm 1989 ñaõ coù 95%
treû em ñaõ ñöôïc tieâm phoøng vaø ñeán
naêm 2006 chæ coøn 1% treû em khoâng
ñöôïc tieâm phoøng sôûi.
Cuøng vôùi vieäc cung caáp ñaày ñuû
giaùo duïc-y teá laø söï chuyeån ñoåi ñaát
ñai linh hoaït treân khaép caû nöôùc.59
Ñaëc bieät, chính phuû Haøn Quoác ñaõ
toû ra saün saøng chuyeån ñoåi ñaát noâng
nghieäp sang muïc ñích saûn xuaát
coâng nghieäp. Chính phuû cuõng
khuyeán khích chính quyeàn ñòa
phöông ñaåy maïnh chuyeån ñoåi ñaát
noâng nghieäp thoâng qua vieäc hình
thaønh caùc khu coâng nghieäp ñòa
phöông hoùa qui moâ nhoû.
Moät soá vuøng vaãn khoâng traùnh
khoûi bò tuït haäu trong quaù trình ñoâ
thò hoùa song khoâng coù vuøng naøo
phaûi chòu nhieàu thieät thoøi. Haõy laáy
haït Eumseong, moät vuøng phaàn lôùn
laø noâng thoân ôû tænh Chungcheong-
bukdo, laøm ví duï. Khi Haøn Quoác
coâng nghieäp hoùa vaø ñoâ thò hoùa,
nhieàu ngöôøi daân ôû huyeän naøy lieân
tieáp boû sang caùc vuøng khaùc. Naêm
1968, daân soá ôû ñaây laø 120.000 nhöng
ñeán naêm 1990 ñaõ giaûm xuoáng coøn
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 343

döôùi 75.000. Nhöng keå caû khi nhieàu Baûn ñoà 7.1. Haøn Quoác coù ba khu vöïc traûi qua caùc giai ñoaïn ñoâ thò hoùa
ngöôøi trong vuøng chuyeån ñeán gaàn khaùc nhau
caùc thaønh phoá lôùn cuûa Haøn Quoác,
ngöôøi daân Eumseong vaãn ñöôïc
höôûng caùc dòch vuï giaùo duïc y teá toát
hôn vaø caû heä thoáng ñöôøng xaù vaø veä
sinh moâi tröôøng toát hôn. Töø naêm
1969 ñeán naêm 1990, trong khi soá giaùo
vieân tieåu hoïc ôû huyeän Eumseong Khu vöïc 3 chieàu:
Trung taâm thuû ñoâ Xô-un Metropolitan Area
KANGWON
vaãn giöõ nguyeân ôû möùc 6.000 thì soá
giaùo vieân trung hoïc ñaõ taêng leân gaáp
KYONGGI
ba laàn, töø 1.000 leân 3.000 ngöôøi. Vaø
soá beänh vieän treân 1 trieäu daân ôû tænh Khu vöïc 1 chieàu:

Chungcheongbukdo taêng gaáp ñoâi

Huyeän Eumseoung

töø 400 naêm 1980 leân 800 naêm 1990 NORTH

CHUNGCHONG
coøn heä thoáng cung caáp nöôùc saïch SOUTH
ñaõ taêng töø gaàn 30% leân gaàn 60%. CHUNGCHONG NORTH
KYONGSANG

Nhieàu ngöôøi daân ñaõ dôøi khoûi Eum-

seong song chính phuû Haøn Quoác ñaõ
Khu vöïc 2 chieàu:
khoâng boû rôi haït naøy maø vaãn tieáp Trung taâm ñoâ thò Taegu
NORTH
tuïc chuù troïng cung caáp roäng raõi caùc CHOLLA

dòch vuï cô baûn vaø dòch vuï xaõ hoäi.

Haøn Quoác khoâng phaûi laø nôi
SOUTH KYONGSANG

duy nhaát cho thaáy moät khuoân khoå PUSAN

haønh ñoäng. Trong hai thaäp kyû vöøa

SOUTH
CHOLLA

qua, Trung Quoác cuõng daàn ñöa ra

nhöõng theå cheá nhaèm tranh thuû quaù
trình ñoâ thò hoùa, trong ñoù coù thò
tröôøng ñaát ñoâ thò vaø nhöõng qui
ñònh chuaån hoùa vieäc phaân chia
quyeàn söû duïng ñaát ñai.60 Trong
nhöõng naêm 1980, luaät qui hoaïch ñoâ
thò höôùng ñeán vieäc quaûn lyù qui moâ
caùc thaønh phoá lôùn nhöng Keá hoaïch CHEJU

5 naêm laàn thöù 10 (2001-05) laïi quyeát

ñònh taäp trung vaøo söï phaùt trieån
toång theå cuûa caùc thaønh phoá ôû Trung
Quoác töø qui moâ lôùn, trung bình ñeán
qui moâ nhoû. Heä thoáng quaûn lyù caùc
hoä gia ñình trong nhieàu naêm ñaõ qui
ñònh haïn cheá veà soá ngöôøi muoán di
cö töø noâng thoân ra caùc khu vöïc
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån Theá giôùi 2009.
thaønh thò nay ñaõ ñöôïc thay ñoåi vaø
Keá hoaïch 5 naêm laàn thöù 11 (2006-
10) ñaõ ñaët muïc tieâu taêng cöôøng hôn
nöõa caùc ñònh cheá thò tröôøng ñaát ñai.
 344 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Vôùi nhöõng ñieàu kieän ñoù, trieån
voïng ñoâ thò hoùa cuûa caùc khu vöïc
moät chieàu cuûa Trung Quoác ñaõ
ñöôïc caûi thieän. Haõy laáy tænh Quí
Chaâu laøm ví duï. Naèm ôû taây nam
Trung Quoác vôùi soá daân 40 trieäu
ngöôøi, Quí Chaâu bò tuït haäu hôn caùc
tænh vuøng duyeân haûi (xem baûn ñoà
7.2). GDP bình quaân naêm 2005 chæ
Baûn ñoà 7.2. Trung Quoác coù ba khu vöïc traûi qua caùc giai ñoaïn ñoâ thò
hoùa khaùc nhau
HEILONGJIANG
JILIN
NEI MONGOL
LIAONING
BEIJING
Beijing
baèng 34% möùc trung bình cuûa
Trung Quoác61 vôùi gaàn 75% daân cö
soáng ôû noâng thoân. Thaùch thöùc maø
Quí Chaâu gaëp phaûi laø taêng maät ñoä
ñeå taïo ra hieäu quaû kinh teá tích tuï.
Keá hoaïch 5 naêm laàn thöù 11 (2006-
10) cuûa tænh ñaõ ñaët muïc tieâu ñaït tæ
leä daân thaønh thò laø 35% baèng caùch
taäp trung vaøo thaønh phoá lôùn nhaát
cuûa khu vöïc naøy, ñoù laø Quí Döông.
Vôùi söï caûi thieän veà caùc theå cheá
khoâng ñònh höôùng veà phaïm vi ñòa
lyù ôû Trung Quoác, ñieàu naøy döôøng
nhö deã thöïc hieän hôn hai thaäp kyû
tröôùc ñaây.
Xaùc ñònh vaø baûo ñaûm quyeàn söû
duïng ñaát. Tænh Kampong Speu cuûa
Campuchia, caùch thuû ñoâ Phnom
Penh 100km veà phía taây nam vôùi
dieän tích khoaûng 7.000km2 vaø soá
daân laø 700.000 ngöôøi trong ñoù tæ leä
daân thaønh thò laø 10%. Chæ coù moät
vaøi trung taâm buoân baùn phuïc vuï
caùc xaõ Mohasaing, Ou, Traeng

HEBEI
TIANJIN
Trayeung vaø moät soá xaõ khaùc. Nhieàu
laøng ñöôïc höôûng lôïi töø vieäc ñaêng
GANSU

NINGXIA

kyù vaø trao quyeàn sôû höõu phaùp lyù

SHANXI SHANDONG

QINGHAI

ñöôïc baét ñaàu töø naêm 2000 vôùi muïc

SHAANXI HENAN JIANGSU
ñích taêng cöôøng ñaûm baûo quyeàn sôû
HUBEI
ANHUI
SHANGHAI
höõu ñaát ñai vaø thò tröôøng ñaát ñai,
ñeà ra caùc chính saùch quaûn lyù ñaát
ñai, xaây döïng caùc coâng cuï phaùp
SICHUAN
ZHEJIANG
CHONGQING

luaät vaø cô cheá giaûi quyeát tranh chaáp

JIANGXI
hu vöïc 1 chieàu: Tænh Quí Chaâu
HUNAN Khu vöïc 2 chieàu:

GUIZHOU
Cuïm Tröôøng Sa-Chu Chaâu-Töôøng Ñôn
FUJIAN
ñoàng thôøi thieát laäp moät heä thoáng
theo doõi quaûn lyù ñaát ñai quoác gia.
Keát quaû laø quyeàn sôû höõu ñaát ñai
TAIWAN
YUNNAN
GUANGXI GUANGDONG

HONG KONG
ngaøy caøng ñöôïc ñaûm baûo, daãn ñeán
MACAO
Khu vöïc 3 chieàu:
vieäc mua baùn giao dòch thuaän lôïi
Vuøng chaâu thoå soâng Chaâu
hôn, giaù ñaát cao hôn, nhieàu haïng
HAINAN muïc ñaàu tö hôn vaøo ñaát ñai vaø tính
löu ñoäng cao hôn ôû caùc thaønh phoá.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån Theá giôùi 2009. Kampong Speu cho thaáy caùc vaán
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 345

ñeà quan troïng ñoái vôùi caùc vuøng
ñang böôùc vaøo ñoâ thò hoùa. Caùc
chính saùch khoâng ñònh höôùng veà
phaïm vi ñòa lyù nhaèm khuyeán khích
söï hoøa nhaäp giöõa thaønh thò vaø noâng
thoân phaûi laø choã döïa chính cho
chieán löôïc cuûa chính phuû: caûi thieän
thò tröôøng ñaát ñai vaø quyeàn sôû höõu
ñeå thuùc ñaåy tính löu ñoäng vaø ña
daïng hoùa nguoàn thu nhaäp, caûi thieän
caùc dòch vuï xaõ hoäi ôû caû thaønh thò vaø
noâng thoân vaø thuùc ñaåy cô caáu quaûn
lyù toaøn dieän ôû caùc thaønh phoá thò
traán nhoû. (Hoäp 7.9) noùi veà taàm quan
troïng cuûa vieäc trao quyeàn söû duïng
ñaát ôû Campuchia vaø Vieät Nam.
Baûo ñaûm quyeàn sôû höõu laøm taêng
ñaàu tö vaøo ñaát ñai vaø choã ôû, caûi thieän
khaû naêng chuyeån ñoåi ñaát ñai vaø thuùc
ñaåy caùc cô hoäi tieáp caän vôùi nguoàn tín
duïng. Trung Quoác, Pakistan vaø Vieät
Nam ñaõ khaúng ñònh taàm quan
troïng cuûa vieäc ñaàu tö vaøo caùc vuøng
coù maät ñoä taäp trung thaáp. Ngöôøi
noâng daân seõ boû ra coâng söùc vaø ñaàu
vaøo cho maûnh ñaát maø mình sôû höõu

Trao quyeàn söû duïng ñaát laøm cô sôû cho vieäc chuyeån ñoåi laâu daøi töø noâng thoân
HOÄP 7.9
sang thaønh thò

“Giaáy bieân nhaän ñaêng kyù” ôû
Campuchia
Campuchia ñang chính thöùc hoùa quyeàn
sôû höõu ñaát ñai thoâng qua vieäc trao
quyeàn sôû höõu phaùp lyù vôùi nhöõng lôïi ích
töùc thôøi laø hieäu suaát söû duïng vaø giaù trò
a hoùa vì caùc hoä gia ñình coù theå baùn ñaát ñeå
ñaát cao hôn. Toøa aùn vaø caùc theå cheá
chính qui khaùc nhaèm giaûi quyeát caùc
tranh chaáp ñaát ñai coøn xöû lyù coâng vieäc
raát chaäm chaïp song ôû haàu heát caùc khu
vöïc noâng thoân, giaáy tôø sôû höõu ñaát ñai
hôïp phaùp raát coù giaù trò. Neáu moät ngöôøi
sôû höõu ñaát ñai coù giaáy tôø cuûa moät maûnh
ñaát ñang tranh chaáp thì vò theá cuûa anh ta
seõ ñöôïc naâng leân ñaùng keå ngay caû khi
tranh chaáp ñang ñöôïc giaûi quyeát qua
con ñöôøng phi chính thöùc.
Naêm 1989, vieäc caù nhaân söû duïng ñaát
ñai trong noâng nghieäp ñaõ ñöôïc heä thoáng
b Theá giôùi 2009.
hoùa thaønh luaät. Ngöôøi daân noâng thoân
ñöôïc khuyeán khích noäp ñôn xin caáp
chöùng nhaän quyeàn sôû höõu ñaát vôùi soá ñôn
xin caáp leân tôùi 4 trieäu loâ. Do haïn cheá veà
khaû naêng vaø naêng löïc quaûn lyù, chæ coù
khoaûng moät nöûa trieäu chöùng nhaän ñöôïc
c Walle 2006b.
caáp treân thöïc teá. Nhöng nhöõng ngöôøi ñaõ
noäp ñôn coù theå nhaän “giaáy bieân nhaän
ñaêng kyù” thöôøng coù taùc duïng gioáng nhö
d
giaáy chöùng nhaän chính thöùc.
Caùch nhìn naøy ñaõ ñöôïc cuûng coá bôûi
luaät ñaát ñai naêm 1992 qui ñònh giaáy
chöùng nhaän ñaêng kyù ñaûm baûo quyeàn sôû
höõu hôïp phaùp ñoái vôùi caùc loâ ñaát. Naêm
2004, chính phuû ñaõ ñeà xuaát moät chöông
trình quaûn lyù ñaát ñai toaøn dieän. Ñeán cuoái
naêm 2005, khoaûng 457.000 loâ ñaát ñaõ
ñöôïc ñaêng kyù theo chöông trình naøy vaø
e ñaõ khuyeán khích söï thay ñoåi ôû Vieät Nam töø
166.000 giaáy chöùng nhaän ñaõ ñöôïc trao.
“Soå ñoû” ôû Vieät Nam
Naêm 1981, Vieät nam chuyeån sang moät
heä thoáng töông töï nhö “heä thoáng traùch
nhieäm hoä gia ñình” cuûa Trung Quoác,
trong ñoù ngöôøi söû duïng ñaát ñöôïc giöõ laïi
khoaûn hoa lôïi doâi ra ngoaøi ñònh möùc cho
pheùp. Naêm 1988, moät soá daïng quyeàn sôû
höõu caù nhaân ñoái vôùi ñaát noâng nghieäp ñaõ
ñöôïc chuyeån sang cho caùc hoä noâng daân.
Luaät ñaát ñai 1993 ñaõ qui ñònh vieäc trao
chöùng nhaän söû duïng ñaát, thöôøng ñöôïc
goïi laø “soå ñoû”, trao quyeàn baùn, cho thueâ,
theá chaáp vaø thöøa keá ñaát ñai. Nhö vaäy, yù
töôûng veà thò tröôøng ñaát ñai ñaõ ñöôïc chính
thöùc thöøa nhaän.
Soå ñoû ñaõ thuùc ñaåy hoaït ñoäng cuûa thò
tröôøng ñaát ñai vaø laøm taêng naêng suaát noâng
nghieäp nhôø trao ñaát cho nhöõng ngöôøi söû
duïng hieäu quaû nhaát vaø haïn cheá söï laõng phí
f
keùm hieäu quaû. Tính löu ñoäng ñaõ ñöôïc
naâng leân khi thò tröôøng ñaát ñai ñöôïc töï do
chuyeån sang caùc hoaït ñoäng kinh doanh
g
môùi trong lónh vöïc laøm coâng aên löông.
Nhö vaäy, thò tröôøng ñaát ñai linh hoaït hôn
moät neàn kinh teá chuû yeáu laø noâng nghieäp
sang moät neàn kinh teá ña daïng hoùa vaø ñoâ
thò hoùa. Ñoù laø phaàn cô baûn trong chieán
löôïc nhaèm ñaït ñöôïc thaønh tích giaûm
ngheøo coù leõ laø aán töôïng nhaát so vôùi baát kyø
h
nöôùc naøo trong thôøi gian qua.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
a. Markussen 2008 saép xuaát baûn; Ngaân haøng
Theá giôùi 2003b.
b. Boreak 2000.
c. Sophal, Saravi, vaø Acharya 2001.
d. Sovannarith vaø caùc taùc giaû khaùc 2001.
e. Deutsch 2006.
f. Deininger vaø Jin 2003; Ravallion vaø van de
g. Ravallion vaø van de Walle 2006a.
h. Ngaân haøng Theá giôùi 2003b.
346 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhieàu hôn nhöõng maûnh ñaát ñöôïc
thueâ. Hoï cuõng laáy ñaát ñai ra kyù quó
cho caùc hoaït ñoäng khaùc vaø thu lôïi
nhuaän töø vieäc taêng giaù ñaát. ÔÛ AÁn
Ñoä, giaù ñaát chính chuû thöôøng cao
hôn ñaát khoâng chính chuû 15%. ÔÛ
Philippines, nhaø ñaát coù giaáy tôø ñaûm
baûo coù giaù cao hôn 58% so vôùi nhaø
ñaát khoâng khoâng coù giaáy tôø vaø ôû
Jakarta, giaù nhaø ñaát coù ñaûm baûo cao
hôn 73%.62
Maëc duø coù nhöõng lôïi theá roõ raøng
nhö vaäy song hôn 50% cö daân soáng
ven caùc thaønh phoá ôû chaâu Phi vaø
hôn 40% ôû chaâu AÙ cö truù treân caùc
maûnh ñaát khoâng hôïp phaùp. ÔÛ
nhieàu nöôùc, vieäc caûi thieän quyeàn sôû
höõu (vaø ñaêng kyù chính thöùc) gaëp
khoù khaên bôûi nhöõng vaán ñeà chính
trò vaø caùch sôû höõu theo taäp quaùn. ÔÛ
chaâu Phi, caùc theå cheá taäp quaùn qui
ñònh töø 90 ñeán 98% ñaát ñai, caùc
chính saùch hôïp phaùp hoùa quyeàn sôû
höõu ñaát ñai phaûi khôûi ñaàu töø heä
thoáng taäp quaùn roài daàn daàn boå
sung caùc qui ñònh quaûn lyù ñaát ñai
môùi. Khi coù ñöôïc nhöõng quyeàn maø
coäng ñoàng thöøa nhaän ôû Beâ-nanh,
Ga-na, Moâ-daêm-bích vaø Na-mi-bi-a,
caùc caù nhaân coù theå xin ñöôïc caáp
chöùng nhaän ñaát vaø ñaêng kyù chính
thöùc vaø caû hai dieän naøy ñeàu coù theå
mang ñi theá chaáp tín duïng.
Caûi thieän haønh chính ñaát ñai.
Trung AÙ vaø Ñoâng AÂu coù ñöôïc
nhöõng kinh nghieäm coù heä thoáng
nhaát trong vieäc quaûn lyù ñaát ñai töø
caùc nöôùc Trung AÂu vôùi caùc ñaëc
tröng truyeàn thoáng cuûa thò tröôøng
ñaát ñai ñeán caùc nöôùc Trung AÙ nôi
khoâng coù thò tröôøng ñaát ñai. Trong
quaù trình chuyeån ñoåi töø cô cheá keá
hoaïch hoùa sang cô cheá thò tröôøng,
caùc nöôùc ñaõ coá gaéng laäp laïi quyeàn
bình ñaúng veà ñaát ñai vaø baát ñoäng
saûn, cuûng coá thò tröôøng ñaát ñai vaø
thò tröôøng voán cuõng nhö naâng cao
caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc nhö
ñaùnh thueá ñaát, qui hoaïch vaø quaûn
lyù taøi saûn. Giôø hoï phaûi caûi thieän caùc
cô cheá taïo ñieàu kieän cho vieäc ñaêng
kyù, ñònh giaù vaø mua baùn giao dòch
(xem hoäp 7.10).
Vieäc laäp ra caùc cô cheá theå cheá
quaûn lyù vieäc söû duïng vaø chuyeån
ñoåi ñaát laø raát khoù khaên. Moät soá
nöôùc sôï raèng vieäc chuyeån ñoåi ñaát
ñai seõ aûnh höôûng ñeán saûn löôïng
nguõ coác vaø an ninh löông thöïc (nhö
Trung Quoác vaø Ai Caäp). Nhieàu
nöôùc khaùc bò haïn cheá bôûi caùc hình
thöùc sô höõu ñaát ñai truyeàn thoáng,
chaúng haïn nhö heä thoáng coäng ñoàng
ôû chaâu Phi vaø heä thoáng ejido ôû
Meâhicoâ. Trong taát caû caùc tröôøng
hôïp khoâng coù quyeàn sôû höõu roõ
raøng, vieäc chuyeån ñoåi ñaát thöôøng
chæ laøm lôïi cho nhaø nöôùc vaø caùc nhaø
xaây döïng chöù khoâng vì nhöõng
ngöôøi noâng daân hay caùc hoä gia
ñình ôû noâng thoân vaãn thöôøng naém
giöõ hay canh taùc maûnh ñaát naøy.
ÔÛ Meâhicoâ, heä thoáng ñaát ñai
chung theo truyeàn thoáng ñaõ phaùt
trieån nhaèm taïo ñieàu kieän cho caùc
giao dòch ñaát ñai. Sau cuoäc caùch
maïng naêm 1917, Meâhicoâ ñaõ phaân
chia hôn 100 trieäu heùc ta ñaát (töùc
50% dieän tích ñaát canh taùc), töø caùc
noâng trang lôùn thaønh ejidos, caùc
coäng ñoàng noâng thoân ñaõ toå chöùc
theo cô caáu xaõ hoäi baûn ñòa töø thôøi
tieàn thuoäc ñòa. Nhöng vieäc phaân
chia laïi ñaõ aûnh höôûng ñeán quyeàn sôû
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
höõu taøi saûn vaø yeâu caàu ñaát phaûi
ñöôïc töï canh taùc ñaõ caûn trôû thò
tröôøng cho thueâ. Naêm 1991, heä
thoáng ñaõ taïo cho ejidos coù quyeàn töï
do mua baùn vaø cho thueâ ñaát ñai.
Trong soá 150.000 heùc ta ñaát ñöôïc söû
duïng ñeå phaùt trieån ñoâ thò trong giai
ñoaïn 1995-2000, hôn hai phaàn ba laø
töø ejidos. Thu nhaäp ngoaøi noâng
nghieäp cuûa noâng daân taêng 45%.
(Hoäp 7.11 ñöa ra caùc ví duï ñaày
trieån voïng).
Ñoâ thò hoùa giai ñoaïn giöõa (caùc
nôi gaëp thaùch thöùc hai chieàu):
theå cheá vaø cô sôû haï taàng ñeå taêng
maät ñoä vaø giaûm taéc ngheõn
Caùc vuøng ñoâ thò hoùa nhanh seõ gaëp
phaûi doøng ngöôøi nhaäp cö lieân tuïc
vaø söï taéc ngheõn ngaøy moät gia taêng.
Caùc öu tieân bao goàm cung caáp caùc
dòch vuï xaõ hoäi cho caùc cö daân
thaønh thò vaø noâng thoân, ñaûm baûo
thò tröôøng ñaát ñai hoaït ñoäng töï do
vaø ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng ôû caùc
trung taâm ñoâ thò ñang phaùt trieån vaø
caùc khu vöïc xung quanh.
Môû roäng quyeàn thöïc thi phaùp lyù
veà quaûn lyù ñeå phoái hôïp caùc haïng
muïc ñaàu tö cho cô sôû haï taàng. Xôun
vaø Daegu laø hai trong soá caùc thaønh
phoá thu huùt nhieàu ngöôøi daân noâng
thoân cuûa Haøn Quoác. Caû hai thaønh
phoá naøy ñeàu böôùc ñaàu coù theå ñoâ
thò hoùa döïa treân caùc chính saùch
khoâng xaùc ñònh veà phaïm vi ñòa lyù
nhöng ñaõ daàn rôi vaøo tình traïng taéc
ngheõn ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng chính
saùch lieân keát veà phaïm vi ñòa lyù.
Thöïc ra, ñeán naêm 1960, khoù khaên
veà nhaø cöûa ôû Xôun ñaõ trôû thaønh
moät vaán ñeà nghieâm troïng khi khu
347
HOÄP7.10 Thò tröôøng ñaát ñai trong quaù trình chuyeån ñoåi
Böôùc ñaàu tieân ôû Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ ● Caàn coù moät ñaïi dieän ñòa phöông,
laø giaønh laïi quyeàn sôû höõu, tö nhaân toát nhaát khoâng phaûi laø moät nhaø
hoùa taøi saûn coâng vaø thuùc ñaåy quyeàn ñieàu tra hay moät luaät sö. Nhöõng
bình ñaúng veà nhaø ñaát. Sau ñoù laø xaây nhaø quaûn lyù chuû tröông thay ñoåi coù
döïng laïi heä thoáng quaûn lyù ñaát ñai vai troø quan troïng ôû Moânñoâva vaø
nhaèm quaûn lyù vaø theo doõi chung. Caùc Coäng hoøa Seùc. Caùc quan chöùc coù
lónh vöïc troïng taâm laø haï taàng thoâng naêng löïc ôû Nga, Seùcbia vaø Thoå
tin, naêng löïc theå cheá vaø cô sôû döõ lieäu. Nhó Kyø cuõng coù theå hoã trôï vieäc xaây
Moät soá nöôùc ñang böôùc vaøo giai ñoaïn döïng vaø trieån khai caùc heä thoáng
ba vaø thu thueá baát ñoäng saûn, quaûn lyù môùi. Vieäc quaûn lyù theo doõi heä
ñaát coâng vaø caáp pheùp xaây döïng. thoáng laø khoâng caàn thieát vì vieäc
Moät soá baøi hoïc: theo doõi toát veà ñaát ñai ñaõ coù töø
tröôùc thôøi kyø chuû nghóa xaõ hoäi vaø
Ñoåi môùi caùc heä thoáng theå cheá phaùp
●
vaø coù raát ít hoaït ñoäng mua baùn
lyù khoâng hieäu quaû nhö ôû Myõ Latinh
trong thôøi kyø chuû nghóa xaõ hoäi.
coù theå coøn khoù khaên hôn vieäc xaây
döïng laïi töø ñaàu (Coäng hoøa Cö-rô-
● Moät heä thoáng toát coù caùc öùng duïng
web coù theå töï caäp nhaät thoâng tin
göùt-xtan, Gru-di-a).
nhaèm giaûm chi phí giao dòch vaø
● Caàn coù moät cô quan duy nhaát chòu
nguy cô tham nhuõng.
traùch nhieäm veà ñaêng kyù vaø quaûn lyù
theo doõi. Hieäu quaû hôn laø moät heä
thoáng keát hôïp ñeå thuaän lôïi hôn Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Cora Shaw vaø
cho vieäc töï chuû veà kinh phí. Gavin P. Adlington.
vöïc naøy phaùt trieån qua giai ñoaïn
giöõa vaø thu huùt raát nhieàu ngöôøi
nhaäp cö nöôùc ngoaøi sau khi nöôùc
naøy giaønh ñoäc laäp töø Nhaät Baûn vaø
töø caùc vuøng noâng thoân cuûa Haøn
Quoác. Nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà naøy,
khu vöïc Gangnam ôû phía nam soâng
Haøn ñaõ ñöôïc saùp nhaäp vaøo laõnh
thoå cuûa Xôun vaøo naêm 1963 vaø
Chöông trình Phaùt trieån Gangnam
ñaõ ñöôïc trieån khai lieân quan ñeán
moät loaït döï aùn veà cô sôû haï taàng
lieân keát phaïm vi ñòa lyù keùo daøi hôn
30 naêm, trong ñoù coù caùc caây caàu
baéc qua soâng Haøn vaø moät heä thoáng
taøu ñieän ngaàm chaïy quanh thaønh
phoá daøi 54,2km noái lieàn Gangnam
vôùi trung taâm Xôun.
348 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 7.11 Cuûng coá caùc theå cheá thò tröôøng ñaát ñai cho söï hoøa nhaäp thaønh thò vaø noâng thoân
Quaûn lyù ñaát ñai ôû khu vöïc ven ñoâ
Douala - Döï aùn Mbanga-Japoma cuûa
Ca-mô-run
Mbanga-Japoma, moät döï aùn phaùt trieån ôû
Douala, Ca-mô-run, cung caáp ñaát ñaõ coù
ñuû caùc dòch vuï vôùi giaù caû phaûi chaêng,
ñieàu hoøa giöõa caùc hoaït ñoäng theo luaät
phaùp vaø theo taäp quaùn. Giai ñoaïn ñaàu
tieân, thöïc hieän treân phaïm vi 160 heùc-ta,
vaø caùch caùc trung taâm ñoâ thò 30 km, baét
ñaàu vôùi söï hôïp taùc giöõa caùc cô quan nhaø
nöôùc, caùc nhaø ñaàu tö tö nhaân hôïp phaùp
vaø caùc chuû sôû höõu theo taäp quaùn. Quan
heä ñoái taùc naøy phaùt trieån khu vöïc naøy
baèng caùc dòch vuï cô sôû haï taàng sô caáp
vaø thöù caáp (ñöôøng xaù, caáp thoaùt nöôùc,
ñieän), phaùc hoaï caùc loâ ñaát töø 1 ñeán 8
heùc-ta. Caùc nhaø xaây döïng traû laïi 45% ñaát
cho nhöõng ngöôøi sôû höõu theo taäp quaùn,
chæ giöõ laïi 55%. Caùc loâ ñaát sau ñoù ñöôïc
caùc nhaø xaây döïng vaø caùc chuû sôû höõu
theo taäp quaùn phaân chia vaø ñem baùn.
Giaù cuoái cuøng cuûa loâ ñaát seõ thaáp hôn
nhieàu so vôùi nhöõng loâ ñaát cuûa caùc nhaø
cung caáp tö nhaân.
Maëc duø vaãn coøn nhöõng caâu hoûi nghi
ngôø veà tính hôïp phaùp khi mua caùc loâ
ñaát hoaøn chænh, caùch tieáp caän naøy ñaõ
ñöa ra moät caùch nhìn môùi veà moái quan
heä hôïp taùc trong vieäc quaûn lyù ñaát ñai ñoâ
thò vaø noâng thoân ôû caùc thaønh phoá thuoäc
Chaâu Phi Haï Xa-ha-ra vaø caùc vuøng
xung quanh.
Quyeàn ñaát ñai thöù caáp vaø vieäc canh
taùc ôû Mali
Quyeàn ñaát ñai thöù caáp - goàm canh taùc
chung, lónh canh vaø möôïn ñaát theo ñieàu
kieän thoâng thöôøng - thöôøng bò coi laø boùc
loät vì khoâng trao quyeàn sôû höõu vónh vieãn
cho ngöôøi söû duïng. Nhöng trong moät soá
tröôøng hôïp, chuùng coù theå coù lôïi cho caû
nhöõng ngöôøi naém quyeàn sôû höõu taïm thôøi
vaø vónh vieãn. ÔÛ ngoâi laøng Baguineùda ôû
trung taâm Mali, quyeàn thöù caáp cho pheùp
nhöõng ngöôøi noâng daân nhoû leû ñöôïc thueâ
lao ñoäng nhaäp cö ñeå ñoåi laáy quyeàn canh
taùc taïm thôøi maûnh ñaát. Heä thoáng naøy
ñöôïc toå chöùc qui cuû vôùi nhöõng ngaøy cuï
theå trong tuaàn daønh cho ngöôøi lao ñoäng
vaø nhöõng ngöôøi laøm vieäc treân nhöõng
maûnh ñaát ñi möôïn. Vieäc chieám höõu ñaát
gaàn nhö ñoäc quyeàn theo heä thoáng taäp
quaùn, do hoäi ñoàng trong laøng quaûn lyù cho
pheùp phaân boå ñaát ñai taïm thôøi. Nhu caàu
noâng saûn cuûa caùc trung taâm buoân baùn
ñoâ thò gaàn ñoù khieán cho vieäc canh taùc duø
laø moät maûnh ñaát nhoû cuõng mang laïi lôïi
nhuaän vaø haáp daãn nhöõng ngöôøi nhaäp cö.
Quaûn lyù hoøa nhaäp - caùc thaønh phoá hôïp
nhaát cuûa Haøn Quoác
Haøn Quoác ñaõ xaây döïng moät thaønh phoá
hôïp nhaát giöõa noâng thoân vaø thaønh thò ñeå
khaéc phuïc nhöõng haïn cheá cuûa caùc
chöông trình phaùt trieån noâng thoân tröôùc
ñoù. Chính saùch ñoâ thò hôïp nhaát ñöa caùc
huyeän hoøa nhaäp vôùi caùc thaønh phoá trong
moät keát caáu khoâng gian thoáng nhaát vôùi
muïc ñích caûi thieän caùc dòch vuï coâng vaø
vieäc quaûn lyù ôû ñòa phöông vaø giaûm söï
caùch bieät giöõa noâng thoân vaø thaønh thò.
Baét ñaàu töø naêm 1994, chính phuû ñaõ
choïn 49 thaønh phoá vaø 43 huyeän lò laøm
öùng cöû vieân ñeå löïa choïn theo caùc tieâu chí
nhö tính ñoàng nhaát veà maët lòch söû, ñieàu
kieän ñòa hình töï nhieân vaø tieàm naêng phaùt
trieån ñoàng ñeàu beân trong thaønh phoá hôïp
nhaát naøy. Caùc thaønh phoá vaø huyeän lò ñaõ
toå chöùc caùc buoåi hoïp nghe yù kieán vaø caùc
cuoäc ñieàu tra ngöôøi daân. Sau khi xem
xeùt, 41 thaønh phoá vaø 39 huyeän lò ñaõ ñöôïc
hôïp nhaát thaønh 40 thaønh phoá hôïp nhaát
giöõa thaønh thò vaø noâng thoân.
Caùc cuoäc thaêm doø dö luaän cho thaáy
caùc cö daân vaø thaønh vieân hoäi ñoàng ñòa
phöông ñaõ thaáy ñöôïc caùc lôïi ích. Moïi
ngöôøi ñeàu ñoàng tình raèng thaønh phoá tích
hôïp seõ giuùp cho vieäc qui hoaïch söû duïng
ñaát ôû caùc khu ñoâ thò hieäu quaû hôn. Caùc
lónh vöïc caàn caûi thieän goàm quyeàn bình
ñaúng trong vieäc cung caáp caùc dòch vuï vì
ngöôøi daân thaønh thò vaø noâng thoân coù nhu
caàu khaùc nhau vaø tieáng noùi yeáu theá cuûa
ngöôøi daân noâng thoân, vì cuoäc soáng thaønh
thò ñöôïc cho laø coù toå chöùc hôn.
Hôïp nhaát ñaát ñai ôû Inñoâneâxia
Chöông trình Hôïp nhaát Ñaát ñai ñöôïc
thöïc hieän ôû Inñoâneâxia in trong nhöõng
naêm 1990 cho thaáy caùch hoã trôï phaùt
trieån moät caùch qui cuû caùc vuøng ñang
taêng tröôûng nhanh vaø caùch qui hoaïch
phaùt trieån caùc vuøng troáng ven thaønh phoá.
Thò tröôøng coù quyeàn xaùc ñònh vò trí
khu vöïc caàn hôïp nhaát vaø quaûn lyù giaùm
saùt tieán trình naøy nhöng nhaân toá chính laø
nhöõng ngöôøi sôû höõu tö nhaân vaø naém giöõ
ñaát coâng.
Ñieàu kieän toái thieåu ñeå hôïp nhaát laø
phaûi coù söï ñoàng yù cuûa ít nhaát 85% chuû
sôû höõu ñaïi dieän cho ít nhaát laø 85% dieän
tích ñaát. Taát caû caùc thaønh vieân ñeàu tham
gia ñoùng goùp baèng caùch goùp ñaát laøm cô
sôû haï taàng vaø phaùt trieån caùc dòch vuï. Soá
ñaát moãi thaønh vieân phaûi ñoùng goùp ñöôïc
quyeát ñònh ñoàng thuaän. Nhöõng ngöôøi sôû
höõu nhoû hôn khoâng theå goùp baèng ñaát coù
theå ñoùng goùp baèng tieàn hoaëc coâng lao
ñoäng. Söï ñoùng goùp naøy ñaõ mang laïi kinh
phí cho cô sôû haï taàng vaø caùc dòch vuï tieän
ích vaø xaây döïng moät quó voán chung “giaù
trò töông ñöông ñaát ñai” maø chæ nhöõng
ngöôøi sôû höõu nhoû môùi ñöôïc söû duïng ñeå
môû roäng quó ñaát cuûa mình.
Nguoàn: Nhoùm nghieân cöùu/ Haønh ñoäng vì söï
Phaùt trieån 2001 vaø Kim 1998.
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
Caâu chuyeän cuûa Daegu cuõng
vaäy. Töø naêm 1950 ñeán naêm 1990,
daân soá cuûa Daegu ñaõ taêng gaáp 6
laàn, töø 355.000 leân gaàn 2 trieäu63 do
ngaønh coâng ngheäp deät ôû ñaây ñang
phaùt trieån maïnh thu huùt nhieàu
ngöôøi nhaäp cö töø noâng thoân vôùi hy
voïng caûi thieän cuoäc soáng vaø gaây ra
söï taéc ngheõn. Chính saùch ñeà ra laø
hôïp nhaát Daegu vaø vuøng noäi ñòa
baèng caùch môû roäng ñòa giôùi haønh
chính naêm 1987 vaø moät laàn nöõa vaøo
naêm 1995, tieáp ñoù laø vieäc xaây döïng
moät heä thoáng taøu ñieän ngaàm vaø môû
roäng heä thoáng xe buyùt trong thaønh
phoá. Thaønh phoá naøy cuõng lieân tuïc
xaây döïng vaø naâng caáp ñöôøng xaù
ñòa phöông. Naêm 1980 chæ coù hôn
40% ñöôøng xaù ôû ñòa phöông ñöôïc
beâ toâng hoaù/traûi nhöïa nhöng ñeán
naêm 1995 döôøng nhö taát caû caùc con
ñöôøng ñaõ ñöôïc beâ toâng hoaù.
Nhôø keát hôïp caùc theå cheá khoâng
xaùc ñònh veà phaïm vi ñòa lyù nhaèm
ñaûm baûo cung caáp ñoàng ñeàu caùc
dòch vuï cô baûn nhaát vaø ñaûm baûo thò
tröôøng ñaát ñai phuø hôïp vôùi caùc
coâng trình ñaàu tö nhaèm taêng cöôøng
lieân keát khoâng gian vôùi caùc khu vöïc
khaùc treân caû nöôùc, Daegu ñaõ phaùt
trieån thònh vöôïng. Saûn xuaát ñaõ
ñöôïc phi taäp trung hoùa khoûi Daegu
sang khu vöïc xung quanh tænh
Gyeongsangbukdo vaø kinh teá ñòa
phöông ñaõ ñöôïc ña daïng hoùa, giaûm
bôùt phuï thuoäc vaøo ngaønh deät vaø
chuyeån sang caùc ngaønh saûn xuaát
mang laïi giaù trò gia taêng cao hôn
(xem baûn ñoà 7.3). Gumi ñaõ ñöôïc
meänh danh laø “Thung luõng Silicon
cuûa Haøn Quoác” vì chuyeân veà saûn
xuaát ñoà ñieän töû trong khi hai thaønh
349
phoá Pohang vaø Ulsan duyeân haûi laø
nôi ñaët nhaø maùy theùp Pohang vaø
Hyundai. Ulsan cuõng laø nôi coù moät
trong nhöõng ngaønh ñoùng taøu lôùn
nhaát theá giôùi vaø caû hai thaønh phoá
ñeàu naèm treân tuyeán ñaàu cuûa quaù
trình coâng nghieäp hoùa ñònh höôùng
xuaát khaåu cuûa Haøn Quoác.
Caùc ví duï khaùc laø ôû Truøng
Khaùnh vaø Thaønh Ñoâ, hai vuøng ñoâ
thò hoùa nhanh ôû vuøng Taây Nam
Trung Quoác. Cuøng vôùi chieán löôïc
taêng tröôûng kinh teá taùo baïo döïa
treân ñoâ thò hoùa, Trung Quoác ñang
thí ñieåm “caùch tieáp caän vuøng” ôû
phía taây nöôùc naøy. Vôùi 43% daân
thaønh thò, nôi ñaây coù tæ leä daân
thaønh thò baèng vôùi tæ leä trung bình
cuûa Trung Quoác. Muïc tieâu laø taêng
tæ leä naøy leân 70% vaøo naêm 2020
nhöng baèng caùch ñaåy maïnh taäp
trung caùc hoaït ñoäng kinh teá ñoàng
thôøi giaûm söï caùch bieät veà möùc soáng
giöõa noâng thoân vaø thaønh thò. Choã
Baûn ñoà 7.3. Phi taäp trung hoùa vaø kinh teá
khu vöïc hoùa noåi leân quanh khu vöïc Daegu
Khu ñoâ thò Daegu
Trung taâm thaønh phoá Daegu
Ñöôøng cao toác
Taøu hoaû toác ñoä cao KTX
Trung taâm coâng nghieäp
90 km
Pohang
Machinery &
Gumi 60 km
Electronics
DAEGU auto:
31 million
80 million 30 km
mobile phones cars per year
per year,
1.4 million
LCDs per year
Ulsan
Automotive:
1.8 million
cars per year
Busan
Container terminal:
1,500 kton
Changwon
Machinery & auto: 240,000 cars per year
Nguoàn: Trung taâm ñoâ thò Daegu.
350 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
döïa cuûa chieán löôïc laø caùc theå cheá
vaø cô sôû haï taàng (xem hoäp 5 trong
phaàn Toång quan).
Neáu thò tröôøng cuõng taïo thuaän
lôïi nhö chính quyeàn trung öông vaø
chính quyeàn tænh thì hai thaønh phoá
naøy seõ caûi thieän ñôøi soáng cho haøng
trieäu ngöôøi ôû khu vöïc noäi ñòa cuûa
Trung Quoác. Caùc chöông trình treân
ñaõ coù taùc ñoäng rieâng ôû töøng ñòa
phöông. ÔÛ Truøng Khaùnh, thu nhaäp
cuûa ngöôøi daân noâng thoân nöûa ñaàu
naêm 2007 ñaõ taêng nhanh hôn thu
nhaäp cuûa ngöôøi daân ñoâ thò. Ñaàu tö
nöôùc ngoaøi cuõng gioáng nhö cuûa
Thöôïng Haûi moät thaäp kyû tröôùc.
Caùc ngaønh coâng nghieäp bò haáp daãn
bôûi coâng lao ñoäng vaø giaù ñaát thaáp.
Theo caùc soá lieäu cuûa chính phuû,
ngaøy coâng trung bình ôû ñaây laø $2
ñeán $3, thaáp hôn nhieàu so vôùi Baéc
Kinh hay Thöôïng Haûi. ÔÛ Thaønh
Ñoâ, vieäc taäp trung ngöôøi noâng daân
ñöôïc cho laø giuùp laøm taêng naêng
suaát ñeán 80%. Coâng nghieäp hoùa ñaõ
thu huùt khoaûng 100.000 noâng daân
moãi naêm vaø goùp phaàn laøm giaûm
söï caùch bieät giöõa noâng thoân vaø
thaønh thò.
Nhieàu khu vöïc ñang ñoâ thò hoùa
giai ñoaïn giöõa ôû Trung Quoác
döôøng nhö tuaân theo nguyeân taéc
moät coâng cuï boå sung cho moät thaùch
thöùc veà taéc ngheõn. Moät ví duï laø
khu vöïc ba thaønh phoá ôû ñoâng baéc
tænh Hoà Nam mieàn trung Trung
Quoác (xem baûn ñoà 7.4). Cuïm ba
thaønh phoá naøy Tröôøng Sa, Chu
Chaâu vaø Töôøng Ñôn coù toång daân soá
khoaûng 13 trieäu ngöôøi, chieám 1/5
daân soá cuûa caû tænh. Vôùi möùc thu
nhaäp cao hôn möùc trung bình caû
nöôùc 17% vaø cao hôn möùc trung
bình cuûa tænh Hoà Nam 61%, cuïm
thaønh phoá naøy laø moät khu vöïc ñoâ
thò hoùa giai ñoaïn giöõa vôùi moät nöûa
laø daân thaønh thò.
Qui hoaïch vuøng ñöôïc ñöa ra laàn
ñaàu tieân ôû Trung Hoa ñaïi luïc vaøo
naêm 2005.64 Qui hoaïch neâu chi tieát
khuoân khoå qui hoaïch söû duïng ñaát
trong ñoù giaù caû ñöôïc xaùc ñònh theo
töøng muïc ñích söû duïng ñaát ñai khaùc
nhau. Qui hoaïch cuõng ñöa ra nhöõng
chæ daãn qui hoaïch nhö thöïc thi
quyeàn söû duïng ñaát vaø naâng cao hieäu
quaû söû duïng ñaát ôû caùc vuøng trung
taâm thaønh phoá vaø ñöa ra moät loaït
chính saùch lieân keát khoâng gian
nhaèm thuùc ñaåy söï gaén keát giöõa ba
thaønh phoá trong cuïm, bao goàm caùc
döï aùn ñöôøng cao toác vaø ñöôøng saét
toác haønh noái lieàn Töôøng Ñôn vôùi
Chu Chaâu vaø ñöôøng vaønh ñai quanh
moãi thaønh phoá. Qui hoaïch naøy laø
moät thí duï minh hoïa cho thaáy roõ
caùch aùp duïng nguyeân taéc “moät I
(coâng cuï) cho moät D (maët thaùch
thöùc)” baèng caùch tieáp caän vuøng.
Ñaàu tö cho lieân keát giao thoâng
ñoàng thôøi tieáp tuïc caûi caùch theå cheá.
Caùc khu trung taâm ñoâ thò phaùt
trieån raát ít khi khoâng coù qui hoaïch
phaùt trieån thaønh phoá. Thò tröôøng
nhaø ñaát ñaõ goùp phaàn phaân ñònh roõ
khoâng gian cö truù vaø laøm vieäc. Caùc
heä thoáng ñang môû roäng nhanh caàn
coù quyeàn sôû höõu roõ raøng ñeå laøm
ñoäng löïc cho caùc giao dòch ñaát ñai
vaø ñònh giaù ñuùng ñaát ñai nhaèm
traùnh thieân veà ñoâ thò vaø ñeå thò
tröôøng phaùt huy vai troø khi caû khu
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
Baûn ñoà 7.4. Tröôøng Sa, Chu Chaâu vaø
Töôøng Ñôn minh hoaï cô sôû haï taàng lieân
keát khoâng gian hai chieàu
CHANGSHA
Changsha
Zhuzhou
Loudi Xiangtan Pingxiang
XIANGTAN
JIAN G XI
ZHUZHOU
HU N A N
Hengyang
Main connective artery
Secondary transport axis
Tertiary transport axis
Nguoàn: Vieän Thieát keá vaø Qui hoaïch Ñoâ thò Trung Quoác
vaø UÛy ban Caûi caùch vaø Phaùt trieån Hoà Nam 2005.
Chuù thích: Ñöôøng giao thoâng chính ñöôïc hình
thaønh baèng tuyeán ñöôøng saét Baéc Kinh - Quaûng
Chaâu, ñöôøng cao toác Baéc Kinh - Vuõ Haùn, vaø ñöôøng
quoác loä cao toác 107.
vöïc nhaø nöôùc vaø tö nhaân ñaõ thoáng
nhaát veà hoaït ñoäng kinh teá caàn phaùt
trieån vaø veà moâ hình cö truù phuø
hôïp vôùi caùc coâng ty cuõng nhö
ngöôøi lao ñoäng.
Cuøng vôùi vieäc quaûn lyù ñaát ñoâ
thò, giao thoâng ñoâ thò cuõng goùp
phaàn ñònh hình thaønh phoá vaø taïo
daáu aán veà sinh thaùi. Tính löu ñoäng
trong ñoâ thò ñaëc bieät quan troïng
ñoái vôùi ngöôøi ngheøo. ÔÛ Buenos
Aires, 87% ngöôøi lao ñoäng coù theå
ñeán choã laøm vieäc trong voøng 45
phuùt. Nhöõng ngöôøi daân ngheøo
thaønh thò ôû Baéc Kinh vaø Thöôïng
Haûi chæ daønh gaàn 5% thu nhaäp cho
vieäc ñi laïi vì hoï thöôøng ñi boä hoaëc
ñaïp xe. Neáu choïn ñi baèng xe buyùt,
351
chi phí ñi laïi seõ chieám 40% thu
nhaäp cuûa hoï.65 Chöông trình vale de
transporte (giaù trò cuûa giao thoâng) ôû
Braxin laø moät caùch hieäu quaû ñeå hoã
trôï ngöôøi ngheøo khi khoâng coù heä
thoáng giao thoâng ñoâ thò toát.
Chöông trình naøy ñöôïc nhaø nöôùc
vaø caùc coâng ty cuøng tham gia taøi trôï
vôùi tæ leä ngang nhau. Nhieàu thaønh
phoá lôùn coù heä thoáng giao thoâng
coâng coäng ñöôïc söû duïng roäng raõi -
xe ñieän ngaàm ôû Delhi, Kolkata vaø
Mumbai, xe buyùt vaø xe ñieän ngaàm
ôû Saõo Paulo - nhöng maïng löôùi naøy
nhanh choùng bò quaù taûi do toác ñoä
gia taêng daân soá nhanh choùng. Vieäc
baûo trì thöôøng xuyeân vaø ñaàu tö môùi
cho cô sôû haï taàng laø ñieàu caàn thieát
nhaèm duy trì söï taäp trung ôû caùc
khu ñoâ thò (xem baûng 7.12).
Xaây döïng cô sôû haï taàng ôû nhöõng
nôi coù trieån voïng nhaát. Nhieàu nöôùc
ñaõ laäp ra caùc thaønh phoá môùi ñeå di
dôøi thaønh phoá thuû ñoâ (nhö
Brasília), ñeå giaûm taéc ngheõn cho
thuû ñoâ (nhö Xôun) hay ñeå phuïc vuï
caùc muïc ñích kinh teá. Xaây döïng caùc
thaønh phoá môùi vôùi muïc ñích duy
nhaát laø di daân töø thuû ñoâ sang
thöôøng laø raát maïo hieåm, ñöôïc
chöùng minh qua tröôøng hôïp cuûa
Braxin, Phaùp, Veâneâdueâla, Anh vaø
gaàn ñaây laø Ai Caäp vaø Nigeria.66 Caùc
thaønh phoá môùi haáp daãn caùc nhaø
ñaàu tö tö nhaân chæ sau khi ñaït moät
ngöôõng naøo ñoù nhöng chuùng ta laïi
khoâng theå bieát ñöôïc ngöôõng ñoù.67
Vaø khi ôû xa maïng löôùi giao thoâng
vaø trung taâm kinh teá chính thì caùc
thaønh phoá naøy khoù coù theå thaønh
coâng veà kinh teá.
352
Naâng caáp theâm haï taàng giao thoâng ôû
HOÄP 7.12
Baêng-coác
Trong thaäp nieân 1990, ngöôøi ta öôùc
tính toång soá thôøi gian phaûi ñöùng im vì
taéc ngheõn cuûa moät chieác xe hôi thoâng
thöôøng ôû Baêng-coác laø 44 ngaøy moãi
naêm. Sao laïi coù theå daãn ñeán tình
traïng ñoù? Laøm sao ñeå vöôït qua?
Vôùi soá daân 7 trieäu ngöôøi, Baêng-
coác laø saûn phaåm cuûa haøng traêm naêm
phaùt trieån luõy tieán theo ñòa theá ñaát ñai
truyeàn thoáng. Keát quaû laø moät thaønh
phoá chaèng chòt ñaày nhöõng con ñöôøng
nhoû chaät heïp, nhieàu choã laø ngoõ cuït
(ñöôïc goïi laø soi) maø laïi coù raát ít ñöôøng
chính. Thaät ra, caùc con ñöôøng chính
phaûi caùch xa hôn 7km. Theo moät öôùc
tính gaàn ñaây, ñöôøng xaù chæ chieám
6,1% ñaát noäi ñoâ vaø 1,7% ôû caùc vuøng
ngoaïi vi. Caùc nöôùc coù thu nhaäp cao
thöôøng daønh 20% ñeán 30% ñaát ñoâ thò
ñeå laøm ñöôøng. Vôùi tình traïng taéc
ngheõn nhö vaäy, hoaït ñoäng kinh teá
cuõng khoâng deã phaân taùn sang caùc
thaønh phoá khaùc ôû Thaùi Lan hay sang
caùc vuøng ngoaïi oâ cuûa Baêng-coác vì
söùc haáp daãn laâu daøi cuûa hieäu quaû
BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
kinh teá tích tuï cuûa thaønh phoá naøy
cuõng nhö caùc tieän ích xaõ hoäi vaø cô sôû
haï taàng phuïc vuï xuaát khaåu chính
trong ñoù coù caùc caàu caûng.
Maáy naêm gaàn ñaây, ñaõ coù nhieàu
caàu vöôït vaø ñöôøng cao toác treân cao
ñöôïc xaây döïng cuøng vôùi heä thoáng
ñöôøng saét treân cao (Skytrain), ñöôøng
daønh rieâng cho xe buyùt vaø hai ñöôøng
vaønh ñai bao quanh thaønh phoá.
Nhöng vieäc sôû höõu xe hôi cuõng taêng
voït laøm taêng theâm löôïng xe coä vaø haïn
cheá taùc duïng cuûa caùc coâng trình ñaàu
tö nhaèm khaéc phuïc tình traïng naøy.
Trong töông lai coù leõ vieäc thu phí taéc
ngheõn vaø taêng phí ñoã xe laø nhöõng giaûi
phaùp khaû quan nhaát. Vieäc giaûm giaù
veù ñi Skytrain vaø môû roäng heä thoáng ñi
laïi nhanh choùng tôùi nhieàu khu vöïc
cuûa Baêng-coác, coù leõ baèng moät heä
thoáng xe buyùt nhanh, mang ñeán
nhieàu thaùch thöùc to lôùn hôn.
Nguoàn: Angel 2008, Bae vaø Suthiranart
2003, vaø Gakenheimer 1999.
Khi thò tröôøng xaùc ñònh caùc
thaønh phoá nhieàu höùa heïn thì vieäc
ñaàu tö chieán löôïc vaøo cô sôû haï taàng
vaø dòch vuï coâng coù theå thuùc ñaåy
tieàm naêng kinh teá cuûa chuùng (xem
hoäp 7.13). Caùc thaønh phoá caáp hai
taêng cöôøng tieáp caän thò tröôøng, caûi
thieän vieäc quaûn lyù ñoâ thò vaø taïo
döïng nguoàn löïc con ngöôøi döôøng
nhö laø löïa choïn toát hôn. Vaø neáu caùc
yeáu toá chính trò quyeát ñònh söï ra
ñôøi caùc thaønh phoá thì vaán ñeà hieäu
quaû seõ ñònh höôùng nhöõng nôi ñoù
ñeán gaàn hôn vôùi thò tröôøng ñang
phaùt trieån vaø ñeå coù tieáp caän tôùi cô
sôû haï taàng. Baét ñaàu laøm vieäc vôùi
nhöõng thaønh phoá hieän coù vaãn toát
hôn laø xaây döïng laïi töø ñaàu. Nhöng,
neáu khi coù thaønh phoá môùi ñöôïc
thaønh laäp, thì caùc thaønh phoá naøy
phaûi ñöôïc xaây döïng vôùi qui moâ
phuø hôïp, gaàn vôùi caùc khu trung
taâm buoân baùn vaø ñöôïc qui hoaïch
ñeå taïo söï gaén keát giöõa cung vaø caàu.
Caùc khu vöïc ñoâ thò hoùa cao (caùc
vuøng coù thaùch thöùc ba chieàu): theå
cheá vaø cô sôû haï taàng cho maät ñoä
cao hôn, giaûm bôùt khoaûng caùch vaø
coù cô cheá khuyeán khích coù muïc
tieâu nhaèm khaéc phuïc söï chia caét
Caùc khu vöïc trung taâm ñoâ thò lôùn ôû
caû caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt
trieån ñeàu coù thò tröôøng ñaát ñai hoaït
ñoäng hieäu quaû, caùch quaûn lyù ñaëc
tröng, cô sôû haï taàng giao thoâng
hieän ñaïi vaø caùc chính saùch xaõ hoäi
ñeå hoøa nhaäp nhöõng cö daân coù thu
nhaäp thaáp.
Keát hôïp ñaày ñuû caùc theå cheá, cô sôû
haï taàng vaø cô cheá öu ñaõi. Thuû ñoâ
Bogotaù cuûa Coâloâmbia cho thaáy
quyeát taâm vaø nguoàn löïc caàn thieát
cho quaù trình ñoâ thò hoùa toaøn dieän
ôû moät khu vöïc trung taâm lôùn. Maëc
duø möùc thu nhaäp ôû ñaây chæ naèm
trong möùc trung bình khaù, 43%
trong toång soá daân 6,7 trieäu ngöôøi
ñöôïc cho laø ngheøo. Cöù 12 ngöôøi thì
coù moät ngöôøi soáng trong caùc khu oå
chuoät vaø khoaûng moät phaàn ba soá cö
daân môùi trong thôøi gian qua laø
ngöôøi di cö töø noâng thoân. Thaønh
phoá ñaõ coù nhieàu bieän phaùp ñeå thöïc
hieän vieäc ñoâ thò hoùa hoøa nhaäp, xaây
döïng tröôøng hoïc toát hôn, caûi taïo
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
HOÄP 7.13Caùc thaønh phoá môùi: thoaùt khoûi môù hoãn ñoän ñoâ thò hay caùc thaùnh ñöôøng
treân hoang maïc?
Chaâu AÂu ñaõ thöû xaây döïng nhieàu thaønh
phoá môùi maø khoâng thaønh coâng laém. ÔÛ
Anh, Baùo caùo cuûa UÛy ban Barlow naêm
1940 ñaõ xôùi leân moái quan taâm ñoái vôùi caùc
thaønh phoá môùi môû. Töø naêm 1947 ñeán
naêm1968, Anh ñaõ döïng leân 26 thaønh
phoá môùi ñeå kieåm soaùt söï môû roäng cuûa
Luaân Ñoân vaø khuyeán khích söï phaùt trieån
ôû Xcoát-len vaø xöù Wales. Naêm 1965,
Phaùp cuõng laøm theo vôùi moät chöông
trình töông töï - xaây döïng 9 thaønh phoá
goàm 5 thaønh phoá ôû khu vöïc thuû ñoâ Paris
vaø 4 thaønh phoá ôû caùc khu keùm phaùt trieån
hôn. Nhöõng chöông trình naøy nhanh
choùng bò taïm ngöøng vaø gaùc laïi. Caùc
thaønh phoá môùi khoâng bao giôø ñaït ñöôïc
möùc daân soá döï kieán hay haïn cheá ñöôïc
söï phình ra cuûa Luaân Ñoân hay Paris.
Nhöõng gì dieãn ra ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån cuõng raát khaùc nhau.
Thaát baïi ôû Ai Caäp
Chöông trình xaây döïng thaønh phoá môùi
cuûa Ai caäp laø chöông trình lôùn nhaát theá
giôùi. Trong 20 naêm, Ai Caäp ñaõ xaây döïng
20 thaønh phoá môùi vaø chuaån bò xaây theâm
45 thaønh phoá nöõa. 24 thaønh phoá ñaàu tieân
ñöôïc xaây vaøo naêm 1974-1975 nhö moät
bieåu hieän cuûa cam keát chính trò nhaèm
chinh phuïc sa maïc vaø ñaûm baûo söï taêng
tröôûng beàn vöõng. Caùc khu coâng nghieäp
lôùn ñöôïc xaây döïng vaø khu vöïc tö nhaân
ñöôïc höôûng möùc thueá öu ñaõi raát thoâng
thoaùng. Ñaát ñai gaàn nhö ñöôïc mieãn phí.
Caùc thaønh phoá thuoäc “theá heä ñaàu” goàm 6
a
thaønh phoá, moãi thaønh phoá coù trung taâm
coâng nghieäp rieâng vaø soá daân döï ñònh khaù
b Theá giôùi 2007b.
lôùn. Möôøi naêm sau, ñeán giöõa nhöõng
naêm 1980, chöông trình tieáp theo döïa
treân caùc khu daân cö veä tinh ñaõ ñöôïc trieån
khai vaø 9 khu daân cö theá heä thöù hai ñöôïc
xaây döïng xung quanh thaønh phoá Cai-roâ
môû roäng. Theá heä thöù ba goàm caùc thaønh
phoá ñoâi gaàn caùc thuû phuû nhö New
Thebes.
Hoaït ñoäng cuûa 6 thaønh phoá ñöôïc
thaønh laäp 30 naêm tröôùc cho thaáy raát
nhieàu caùc keát quaû ñan xen. Caùc thaønh
phoá gaàn Cai-roâ ñaõ thu huùt giôùi kinh
doanh vaø ngöôøi daân maëc duø ít hôn döï
tính. Caùc thaønh phoá xa Cai-roâ (goàm
thaønh phoá Sadat ñöôïc coi laø thuû ñoâ môùi)
vaãn khoâng haáp daãn lao ñoäng coù tay
ngheà do thieáu caùc dòch vuï tieän ích vaø
giao thoâng. Caùc thaønh phoá môùi khoâng
ñaït 1 trieäu daân (1% daân soá Ai Caäp) so
vôùi möùc 5 trieäu ñaët ra cho naêm 2005.
Chöông trình naøy cuõng khaù toán keùm:
22% ñaàu tö cuûa Boä Cô sôû haï taàng thuoäc
Chöông trình thöù Tö (1997-2001) ñöôïc
ñoå vaøo ba thaønh phoá môùi. Khoaûn ñaàu tö
naøy seõ coøn taêng neáu chính phuû tieáp tuïc
chöông trình phaùt trieån caùc khu vöïc ven
ñoâ thò. Vieäc chuù troïng thu huùt ñaàu tö
khoâng caân ñoái vôùi nhu caàu laøm cho caùc
thaønh phoá naøy thu huùt ñöôïc lao ñoäng coù
tay ngheà vaø deã tieáp caän vôùi caùc trung
taâm ñoâ thò ñaõ coù. Cuoái cuøng, vieäc laäp ra
caùc thaønh phoá môùi khoâng coù taùc duïng
nhieàu ñoái vôùi vieäc giaûm taéc ngheõn ôû khu
vöïc Cai-roâ môû roäng.
Thaønh coâng ôû Trung Quoác
Caùch tieáp caän cuûa Trung Quoác thöøa
nhaän söï caàn thieát phaûi laäp ra caùc thaønh
phoá gaén vôùi caùc thò tröôøng vaø maïng löôùi
giao thoâng chính. Thaâm Quyeán laø ñaëc
khu kinh teá (SEZ) ñaàu tieân ñöôïc Ñaëng
Tieåu Bình cho pheùp môû ra vaøo naêm
1980. Töø moät thaønh phoá nhoû vôùi 30.000
daân, khu vöïc naøy ñaõ taêng leân 800.000
daân (naêm 1988) vaø 7 trieäu (naêm 2000).
Caùc cö daân môùi bao goàm nhöõng ngöôøi
ñöôïc ñaøo taïo toát nhaát trong nöôùc, ñöôïc
traû löông cao, coù nhaø ôû toát vaø cô hoäi hoïc
haønh cho con caùi. GDP bình quaân ñaàu
353
ngöôøi ñaõ taêng hôn 60 laàn.
Thaâm Quyeán thaønh coâng laø nhôø gaàn
Hoàng Koâng, söï lieân keát beân trong vaø vôùi
caùc thaønh phoá khaùc ôû Trung Quoác vaø
loaïi hình ñoâ thò cuûa mình:
● Tieáp caän vôùi thò tröôøng beân ngoaøi. Ñaët
ñaëc khu kinh teá gaàn thaønh phoá Hoàng
Koâng ñeå thuùc ñaåy ñaàu tö nöôùc ngoaøi,
hoã trôï kyõ thuaät vaø tieáp caän thò tröôøng
beân ngoaøi.
● Söï gaén keát trong khu vöïc. Ñeå phaùt huy
thaønh quaû phaùt trieån, danh giôùi cuûa
trung taâm ñoâ thò ñöôïc môû roäng ñeå
mang ñeán caùc tieän ích ñoâ thò cho moïi
ngöôøi lao ñoäng. Hoä khaåu noâng thoân
ñöôïc xoùa boû trong caùc khu trung taâm
thaønh phoá vaø caùc dòch vuï ñoâ thò ñeàu
ñeán ñöôïc vôùi moïi ngöôøi daân. Vieäc ñaët
khu ñoâ thò Thaâm Quyeán ôû Ñoàng baèng
chaâu thoå soâng Chaâu ñaûm baûo söï gaén
keát thuaän lôïi nhaát tôùi vuøng noäi ñòa vaø
caùc trung taâm ñoâ thò trong khu vöïc
ñoàng baèng chaâu thoå naøy. Nhöõng
quyeát ñònh khaùc nhaèm thuùc ñaåy tính
löu ñoäng vaø hoøa nhaäp bao goàm ñaàu tö
vaøo cô sôû haï taàng giao thoâng vaø
chuyeån ñoåi töø heä thoáng chuû yeáu
ñöôøng boä thaønh ñöôøng saét.
● Moâ hình ñoâ thò hieäu quaû. Keá hoaïch
toång theå cuûa Thaâm Quyeán höôùng ñeán
moät ñoâ thò lôùn ña trung taâm noái ñaëc
khu kinh teá vôùi caùc trung taâm ñoâ thò
nhôø heä thoáng giao thoâng thuaän tieän.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo phaùt trieån
Theá giôùi 2009, , Stewart 1996, vaø Ngaân haøng
a. Tröôùc coù teân laø New Ameriya.
b. Ví duï, ngaøy 06/10 (Sixth of October), muïc
tieâu daân soá laø 500.000 ngöôøi, ñeán thaäp nieân
1980 ñöôïc taêng leân 1 trieäu ngöôøi vaø hieän
muïc tieâu laø 2,5 trieäu ngöôøi. Daân soá thöïc teá
coù theå chæ ñaït gaàn 200.000 ngöôøi.
354 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñöôøng xaù, môû ra caùc trung taâm
coäng ñoàng vaø caûi thieän caùc maïng
löôùi nöôùc saïch veä sinh moâi tröôøng
chính. Keå töø naêm 2000, moät heä
thoáng xe buyùt chaïy nhanh lieân keát
giöõa nhaø nöôùc vaø tö nhaân goïi laø
Transmileùnio ñaõ caûi thieän vieäc ñi laïi
trong thaønh phoá. Thôøi gian ñi laïi ñaõ
giaûm bình quaân 15 phuùt chuû yeáu
ñoái vôùi caùc gia ñình ôû caùc khu vöïc
ngheøo trong thaønh phoá (xem baûn ñoà
7.5). Nhôø nhöõng caûi thieän cô sôû haï
taàng naøy, Programa de Mejoramiento
Integral de Barrios (Chöông trình caûi
thieän toaøn dieän Barrios) ñöôïc quoác
teá coâng nhaän ñaõ hoã trôï caùc khu vöïc
ngheøo nhaát hoøa nhaäp vaøo thaønh
phoá. Ñöôïc baét ñaàu töø naêm 2003,
chöông trình naøy ñaõ giuùp cho
930.000 ngöôøi vaø ñöôïc cho laø ñaõ
goùp phaàn laøm taêng giaù trò nhaø cöûa
leân ñeán 11%.68
Haøn Quoác cuõng mang ñeán nhöõng
baøi hoïc boå ích. Trong nhöõng naêm
1950, Haøn Quoác coù öôùc tính 136.650
khu vöïc oå chuoät khoâng ñaêng kyù,
trong ñoù hôn 2.200 khu naèm ôû khu
trung taâm Xôun69 Caùc chính saùch coù
muïc tieâu khoâng gian nhaèm taùi thieát
caùc khu oå chuoät ôû Xôun ñaõ ñöôïc baét
ñaàu ngay töø giöõa nhöõng naêm 1960
nhöng do khoâng coù ñaàu tö tröôùc ñoù
vaøo caùc theå cheá khoâng ñònh höôùng
veà khoâng gian vaø ñaëc bieät laø cô sôû
haï taàng lieân keát khoâng gian, caùc
chính saùch naøy chæ thaønh coâng trong
vieäc di dôøi caùc khu oå chuoät töø vò trí
ban ñaàu sang nhöõng vò trí môùi. Khi
chính phuû cuûa Toång thoáng Park
Chung-Hee xoùa boû caùc khu ôû chuoät
ôû trung taâm Xôun vaø thay baèng caùc
toøa nhaø hieän ñaïi, caùc khu oå chuoät
môùi Mokdang, Nangok vaø Shillim
ñaõ hình thaønh gaàn khu coâng nghieäp
Guro vôùi ngaønh deät may vaø caùc
ngaønh ngheà khaùc thu huùt ngöôøi
nhaäp cö töø noâng thoân ñeán laøm caùc
coâng vieäc phoå thoâng.
Chính phuû Haøn Quoác ñaõ coù
nhieàu may maén hôn khi thöû laøm laïi
vôùi moät nhoùm chính saùch môû roäng
hôn trong thaäp nieân 1980. Khi ñoù,
Haøn Quoác ñang chuaån bò böôùc vaøo
ñoâ thò hoùa giai ñoaïn cao vaø möùc
daân soá ôû Xôun ñaõ baét ñaàu oån ñònh.
Hôn nöõa, thôøi gian ñaõ ñuû cho pheùp
caùc chính saùch tröôùc ñoù phaùt huy
taùc duïng.
Töø naêm 1984 ñeán naêm 1990, khi
môû roäng ñöôøng phoá ñeå ñaùp öùng söï
gia taêng löôïng xe coä, toác ñoä ñi laïi
trung bình ôû trung taâm Xôun ñaõ
giaûm töø 25km/h xuoáng coøn 16km/h.
Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, caàn coù
qui hoaïch roäng hôn ñeå hoøa nhaäp
giöõa thaønh phoá vaø caùc khu vöïc
xung quanh vaø qui hoaïch Xaây döïng
thaønh phoá môùi 1989 ñaõ ñöôïc ñöa
ra. Naêm thaønh phoá môùi ñöôïc xaây
döïng trong phaïm vi caùch Xôun 25-
30km. Troïng taâm cuûa söï hoøa nhaäp
thaønh coâng naøy laø ñaàu tö cho cô sôû
haï taàng lieân keát. Heä thoáng taøu ñieän
ngaàm ñaõ ñöôïc môû roäng vaø moät con
ñöôøng vaønh ñai ñaõ ñöôïc xaây döïng
laøm giaûm bôùt taéc ngheõn giao thoâng.
Trong giai ñoaïn naøy, 93 khu oå
chuoät vôùi toång dieän tích 427km2 ñaõ
ñöôïc hieän ñaïi hoùa, bao goàm khu
Wolgoksa-dong vaø Mok-dong.70 Cö
daân ôû caùc khu oå chuoät tröôùc ñaây
ñöôïc naâng caáp taïi choã, nhöõng
ngöôøi ôû khu oå chuoät môùi ñöôïc taùi
ñònh cö khi chính quyeàn giaûi phoùng
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù... 355

Baûn ñoà 7.5. Transmileùnio ôû Bogotaù goùp phaàn hoøa nhaäp ngöôøi ngheøo vaøo neàn kinh
teá ñoâ thò

Tuyeán TransMilenio Caûi thieän veà cô hoäi tieáp caän 1992 – 2002
Thôøi gian phaûi maát khi ñi laïi trong giôø cao ñieåm
80
Ñöôøng nhaùnh
70
Soá phuùt trung bình tieát
kieäm ñöôïc theo
60 soá ngöôøi ñi laïi

18
50
15

40 10 10 13
10

30

20
Ngheøo:
Thaáp
10

0
1 2 3 4 5 6
Ngheøo nhaát Giaøu nhaát
Phaân taàng khu laân caän

Tröôùc TransMilenio
Cao Sau TransMilenio

Nguoàn: Yepes 2008.

khu vöïc naøy vaø thay baèng caùc khu Baûn ñoà 7.6. Maät ñoä kinh teá ôû Xôun vôùi nhöõng moái lieân keát thuaän lôïi tôùi
caên hoä hieän ñaïi. Nhöõng ngöôøi cö caùc thaønh phoá khaùc
truù baát hôïp phaùp ñöôïc nhaän trôï caáp
di chuyeån khoaûng $2.000/ngöôøi coù Seoul
quyeàn mua moät caên hoä môùi vôùi giaù Ansan
öu ñaõi.71
Thoå Nhó Kyø cuõng töï chuyeån
mình töø moät xaõ hoäi chuû yeáu noâng Chongju
thoân sang moät xaõ hoäi veà cô baûn laø
Taejon Daegu Ulsan
ñoâ thò trong suoát nöûa theá kyû qua. Keå
töø khi gia nhaäp Toå chöùc Hôïp taùc vaø Chonju
Phaùt trieån Kinh teá (OECD) naêm
Pusan
1961, tæ leä daân thaønh thò cuûa Thoå Nhó Kwangju
Kyø ñaõ taêng töø 1/3 leân 2/372 vaø GDP Changwon
bình quaân ñaàu ngöôøi taêng hôn gaáp
Mokpo
ba laàn leân $6.600.73 Ñoäng löïc cho söï
gia taêng maät ñoä naøy laø söï môû roäng
nhanh choùng cuûa caùc thaønh phoá maø
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Ngaân haøng Theá giôùi 2009 vaø nhoùm Nghieân cöùu Phaùt trieån cuûa Ngaân
tröôùc heát laø ôû Ixtanbun. haøng Theá giôùi, döïa treân nhöõng öôùc tính GDP cuûa vuøng cho naêm 2005. Xem theâm caû phaàn
cuûa Nordhaus 2006.
Naêm 1960, daân soá cuûa Ixtanbun
356 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
laø khoaûng 1.5 trieäu, baèng thaønh phoá
Kansas cuûa Myõ hieän nay. Vôùi soá
daân 10 trieäu nhö hieän nay, Ixtanbun
ñang laø moät trong nhöõng thaønh
phoá lôùn nhaát ôû chaâu AÂu vôùi qui moâ
baèng thaønh phoá Chicago.74 Ña phaàn
soá daân gia taêng naøy ñang cö nguï ôû
khu vöïc chaâu AÙ cuûa thaønh phoá
naøy, nôi lieân tuïc coù caùc laøn soùng
daân nhaäp cö töø noâng thoân vaø hieän
laø nguoàn goác cuûa nhöõng “ñôït thuûy
trieàu” leân xuoáng moãi ngaøy cuûa
doøng ngöôøi vöôït qua khu Bosporus
ñeå ñeán laøm vieäc taïi khu vöïc chaâu
AÂu cuûa thaønh phoá naøy.
Hoã trôï cho söï chuyeån ñoåi sang
neàn kinh teá ñoâ thò nay laø nhöõng caûi
caùch khoâng ñònh höôùng veà khoâng
gian ñi cuøng vôùi vieäc thaønh laäp
nöôùc Coäng hoøa Thoå Nhó Kyø môùi.
Hieán phaùp Thoå Nhó Kyø naêm 1924
goàm nhöõng ñieàu chænh töø luaät leä vaø
luaät hoïc chaâu AÂu ñeå ñaùp öùng nhu
caàu cuûa nöôùc coäng hoøa môùi chuû
tröông uûng hoä quyeàn tö höõu.
Nhöõng caûi caùch naøy ñöôïc Mustafa
Kemal Ataturk aùp duïng, thoáng
nhaát heä thoáng giaùo duïc, taïo cô sôû
cho vieäc tieáp caän giaùo duïc toát hôn
trong suoát nöûa theá kyû qua. Naêm
1960, tæ leä daân soá döôùi 15 tuoåi
khoâng ñöôïc ñi hoïc laø 67% vaø ñeán
naêm 2000 tæ leä naøy laø 18.6%.75 Dòch
vuï y teá toát hôn cuõng goùp phaàn laøm
taêng tuoåi thoï trung bình töø 51 tuoåi
naêm 1960 leân 71 tuoåi naêm 2005.76
Ñôït caûi caùch nhöõng naêm 1920
cuõng goùp phaàn taïo cô sôû cho söï môû
roäng nhanh choùng cuûa Ixtanbun
nhöng thaønh phoá naøy laïi phaûi
ñöông ñaàu vôùi vaán ñeà taéc ngheõn.
Tröôùc tình hình ñoù, thaønh phoá ñaõ
caûi thieän haï taàng lieân keát maø naêm
1973 ñaùnh daáu söï ra ñôøi caây caàu
Bosporus 8 laøn ñöôøng noái khu vöïc
chaâu AÂu vôùi khu vöïc chaâu AÙ trong
thaønh phoá. Tieáp theo ñoù, ñeán naêm
1988, caây caàu Bosporus thöù hai ñaõ
ñöôïc hoaøn thaønh. Naêm 1989, tuyeán
ñöôøng ngaàm nheï ñaàu tieân ñöôïc môû
ra giöõa Aksaray vaø Kartaltepe.
Trong khi ñoù, tuyeán ñöôøng ngaàm
nheï thöù hai ñöôïc trieån khai naêm
2007 tieáp theo vieäc xaây döïng 11km
metrobus (tuyeán xe buyùt daønh
rieâng). Nhieàu döï aùn khaùc ñang ôû
trong giai ñoaïn chuaån bò.
Ñi cuøng vôùi söï phaùt trieån naøy laø
vieäc gia taêng söï chia caét. Söï phaùt
trieån nhanh choùng cuûa Ixtanbun
trong nhieàu thaäp kyû qua chuû yeáu ñi
cuøng vôùi söï gia taêng caùc khu cö truù
taïm bôï nhö Sultanbeyli, Sarigaza
vaø Pașsaköy ôû khu vöïc chaâu AÙ.
Nhöõng khu daân cö naøy ñöôïc hình
thaønh nhôø moät qui ñònh coå vaãn
ñöôïc giöõ laïi sau caùc cuoäc caûi caùch
cuûa Ataturk: Duø laø ai sôû höõu maûnh
ñaát ñoù nhöng neáu coù ngöôøi döïng
ñöôïc nhaø leân qua moät ñeâm vaø ôû
trong ñoù vaøo saùng hoâm sau thì hoï
seõ khoâng phaïm toäi neáu khoâng bò
kieän ra toøa. Nhöõng khu daân cö ñoù,
ñöôïc goïi laø gecekondu, laø nôi truù
nguï cuûa phaàn lôùn daân cö ôû Ixtan-
bun. Gaàn moät nöûa cö daân thaønh
phoá, khoaûng 5-6 trieäu ngöôøi, soáng
trong nhöõng khu nhaø hieän hoaëc
töøng laø gecekondu. Maëc duø caùc khu
nhö Sultanbeyli ñaõ töï hoøa nhaäp vaøo
thaønh phoá song caùc khu khaùc nhö
Pașsaköy vaãn chöa hoøa nhaäp
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
ñöôïc.77 Ixtanbun vaãn ñang caàn caùc
chöông trình coù muïc tieâu ñeå giaûi
quyeát söï chia caét song haønh vôùi söï
toàn taïi dai daúng cuûa caùc khu daân cö
coù dòch vuï coâng coäng raát toài taøn vaø
caùc coäng ñoàng khoâng chính thöùc
khoâng ñöôïc hoøa nhaäp.78
Khu vöïc soâng Chaâu cuûa Trung
Quoác cuõng gaëp nhöõng thaùch thöùc
töông töï. Khu vöïc naøy goàm 9 thaønh
phoá vôùi soá daân gaàn baèng daân soá cuûa
Taây Ban Nha vaø laø moät trong nhöõng
trung taâm ñoâ thò phaùt trieån cao nhaát
cuûa Trung Quoác. Thöïc teá laø vôùi tæ leä
daân thaønh thò naêm 2006 gaàn 75%,
ñaây laø moät khu vöïc ba chieàu vôùi ba
maët thaùch thöùc laø xaây döïng maät ñoä,
vöôït qua khoaûng caùch vaø giaûi quyeát
nhöõng chia caét. Nhöõng söï chia caét
naøy laø “nhöõng ngoâi laøng thaønh phoá”
ñöôïc coi laø caùc khu oå chuoät khoâng
ñöôïc qui hoaïch vaø chaät choäi ñoâng
ñuùc, thieáu caùc dòch vuï xaõ hoäi cô baûn
vaø moâi tröôøng ñang bò xuoáng caáp.
Caùc thaønh phoá trong khu vöïc chaâu
thoå ôû ñaây ñaõ ñeà ra caùc chính saùch
ñònh höôùng khoâng gian ñeå ñoái phoù
vôùi tình traïng naøy. Tænh Quaûng
Ñoâng nôi coù khu vöïc naøy ñaõ baét ñaàu
xaây döïng laïi caùc ngoâi laøng thaønh
phoá naøy töø thaùng 6 naêm 2000.
Chaúng haïn, thaønh phoá Chu Haûi ñaõ
ñaët muïc tieâu xaây döïng laïi 26 khu
laøng vôùi moät chöông trình öu ñaõi
cho pheùp ban quaûn lyù laøng, ngöôøi
daân vaø caùc nhaø xaây döïng cuøng
höôûng lôïi töø ñaát ñai.
Söï hoøa nhaäp giöõa thaønh thò vaø
noâng thoân laø moät phaàn trong quaù
trình töï do hoùa sau naêm 1978 ôû
357
Trung Quoác. Theo moâ hình thò traán,
phaàn trung taâm ñoâ thò chòu traùch
nhieäm tröôùc caùc khu vöïc noâng thoân
xung quanh. Khi thaønh phoá phaùt
trieån leân vaø vuøng aûnh höôûng cuûa
noù ñöôïc môû roäng, ranh giôùi haønh
chính cuûa thò traán cuõng môû roäng
theo. Caùc thaønh phoá lôùn khuyeán
khích söï tham gia tích cöïc cuûa caùc
vuøng noäi ñòa xung quanh baèng caùch
caáp voán ñaàu tö cho cô sôû haï taàng
vaø caùc dòch vuï xaõ hoäi ôû caùc thaønh
phoá nhoû vaø khu vöïc noâng thoâng
thuoäc vuøng aûnh höôûng cuûa mình
(xem hoäp (7.14).
Ñeà ra qui ñònh ñuùng. Thöôïng Haûi
laø moät trung taâm ñoâ thò coù vai troø
ñaëc bieät nhö moät tænh vôùi soá daân 13
trieäu ngöôøi ñaêng kyù chính thöùc vaø
4 trieäu ngöôøi cö truù daøi haïn treân
dieän tích hôn 6.300km2. Daân thaønh
thò chieám gaàn 80% vôùi 18 quaän noäi
thaønh vaø huyeän Chongming. Thò
tröôøng ñaát ñoâ thò phaùt huy toát vai
troø trong vieäc phaân boå ñaát ñoâ thò
saün coù trong giôùi haïn chuyeån ñoåi
ñaát noâng thoân. Tæ leä dieän tích maët
saøn ñaõ thích öùng vôùi söï thay ñoåi
cuûa nhu caàu thò tröôøng vaø laøm taêng
khoâng gian bình quaân cuûa moãi
ngöôøi töø 3 leân 12m2 trong suoát 20
naêm qua. Cho thueâ ñaát trôû thaønh
moät nguoàn doanh thu.
Trong moät thaäp kyû qua, khu vöïc
nhaø cöûa san saùt cuûa Thöôïng Haûi ñaõ
môû roäng töø 300 leân 500 ki-loâ-meùt
vuoâng. Haønh khaùch ñi taøu ñieän
ngaàm ñaõ taêng gaáp 10 laàn, töø 178.000
leân 1,6 trieäu nhöng môùi chæ chieám tæ
leä 2,5% soá löôït ñi laïi. Ña soá trong 4
358 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

cao vaø khoâng gian chung. Vôùi

Söï hoøa nhaäp thaønh thò - noâng thoân ôû Baéc
HOÄP 7.14
Kinh, Quaûng Chaâu vaø Thöôïng Haûi
Baéc Kinh, Quaûng Chaâu vaø Thöôïng
Haûi — taát caû ñeàu laø caùc khu vöïc thònh
vöôïng - ñaõ coù qui hoaïch nhaèm gaén
caùc khu vöïc noâng thoân vôùi thaønh thò:
cung caáp caùc dòch vuï giaùo duïc vaø y
teá, ñaàu tö vaøo maïng löôùi cô sôû haï
taàng vaø xaây döïng caùc thò traán.
● Dòch vuï xaõ hoäi. Chính quyeàn cung
caáp dòch vuï daïy ngheà vaø caùc dòch
vuï khaùc ñeå hoã trôï caùc ngaønh phi
noâng nghieäp vaø ñöa ngöôøi noâng
daân chuyeån töø lao ñoäng noâng
nghieäp sang phi noâng nghieäp.
Chính quyeàn cuõng coù cô cheá
khuyeán khích caùc coâng ty ñaøo taïo
vaø tuyeån duïng hoïc vieân sau khi
ñaøo taïo vaø cuõng cung caáp caùc
dòch vuï xaõ hoäi cô baûn nhö baûo
hieåm y teá vaø höu trí cho ngöôøi daân
noâng thoân. Baéc Kinh coøn trôï caáp
baûo hieåm y teá cho caùc hôïp taùc xaõ
noâng thoân. Thöôïng Haûi taêng chi
tieâu coâng cho caùc dòch vuï xaõ hoäi ôû
noâng thoân nhö giaùo duïc vaø y teá
cho noâng daân (100% noâng daân
ñöôïc höôûng chöông trình baûo
hieåm y teá taäp theå noâng thoân).
Quaûng Chaâu laäp ra moät chöông
trình höu trí cho ngöôøi daân ñòa
phöông.
Ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng. Naêm
● 600 laøng trung taâm vôùi soá daân moãi
2005, Baéc Kinh xaây döïng 304km
ñöôøng ñeå noái vôùi caùc khu laøng. ÔÛ
Thöôïng Haûi, heä thoáng ñöôøng cao
toác ñöôïc môû roäng töø 200km (naêm
trieäu coâng nhaân taïm thôøi ôû Thöôïng
Haûi soáng trong caùc khu laøng thaønh
phoá tröôùc ñaây voán khaù reû tieàn vì
khoâng phaûi tuaân theo nhöõng qui
ñònh cuûa thaønh phoá veà maät ñoä, ñoä
2003) leân 550km (naêm 2005) vaø
seõ ñöôïc môû roäng tieáp leân 750km
(naêm 2001). ÔÛ Quaûng Chaâu, vieäc
cung caáp caùc dòch vuï ñöôøng xaù,
ñieän nöôùc tôùi taát caû caùc khu daân
cö treân 100 ngöôøi ñöôïc hoaøn
thaønh vaøo naêm 2007.
● Hoøa nhaäp caùc khu vöïc xung quanh.
Ba thaønh phoá naøy ñaõ khuyeán khích
caùc ngaønh ngheà truyeàn thoáng
chuyeån töø khu vöïc trung taâm
(CBD) vôùi giaù thueâ khaù cao ra caùc
khu ngoaïi vi (vôùi caùc cô cheá
khuyeán khích taøi chính) vaø cho
pheùp caùc ngaønh coù giaù trò gia taêng
cao chuyeån vaøo khu vöïc trung taâm.
Moät chöông trình xaây döïng caùc
thaønh phoá nhoû ñöôïc trieån khai ñeå
coù moät heä thoáng thaønh phoá, taäp
trung vaøo moät thaønh phoá chính
giöõa 10 trieäu daân coøn xung quanh
laø caùc thaønh phoá caáp hai, caùc thò
traán vaø laøng maïc. Naêm 2003,
Quaûng Chaâu trieån khai xaây döïng
10 thò traán trung taâm do chính
quyeàn thaønh phoá taøi trôï. Thöôïng
Haûi ñaõ trieån khai “chöông trình
1996” vôùi muïc tieâu ñeán naêm 2020
coù moät thaønh phoá chính, 9 thaønh
phoá caáp hai (thöôøng laø caùc trung
taâm vaên hoùa lòch söû), 60 thò traán vaø
khu vöïc töø 1.500 ñeán 3.000.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Ngaân
haøng theá giôùi 2009.
nhöõng khoù khaên trong vieäc chuyeån
ñoåi ñaát noâng thoân, nhöõng khu laøng
naøy haáp daãn caùc nhaø xaây döïng
nhöng vieäc xaây döïng seõ coù theå gaây
ra ñieàu kieän nhaø cöûa toài teä hôn cho
nhöõng coâng nhaân lao ñoäng taïm thôøi.
Tình hình ôû Mumbai coøn thaát
voïng hôn. Töø thaäp nieân 1970 ñeán
thaäp nieân 1990, thaønh phoá naøy ñaõ
ngaên chaën doøng ngöôøi nhaäp cö
baèng caùch ñöa ra caùc qui ñònh veà
vieäc söû duïng ñaát vaø xaây döïng
thuaän lôïi cho ngöôøi daân ñòa
phöông vaø caûn trôû vieäc söû duïng ñaát
hieäu quaû.79 Keát quaû laø söï phaùt trieån
traûi roäng ra nhöng vôùi nhöõng con
ñöôøng taéc ngheõn vaø caùc khu oå
chuoät ñang nôû roä.
Hoaø nhaäp caùc khu oå chuoät vaøo caùc
thaønh phoá vôùi caû ba coâng cuï - theå
cheá, cô sôû haï taàng vaø cô cheá khuyeán
khích. Thaønh phoá khoâng coù nhaø oå
chuoät khoâng phaûi laø moät taàm nhìn
thöïc teá cho caùc nöôùc ñang phaùt
trieån nhö ñöôïc ghi nhaän trong
ñaùnh giaù giöõa kyø Keá hoaïch 5 naêm
laàn thöù 10 cuûa AÁn Ñoä:
Trong nhieàu naêm qua ñaõ coù moät söï
thay ñoåi tö duy trong vieäc vaïch ra
caùc chính saùch cuûa chính phuû. Luùc
ñaàu, chính saùch “thaønh phoá khoâng
coù nhaø oå chuoät” ñöôïc ñöa ra. Tuy
nhieân sau khi xem xeùt nhöõng khía
caïnh xaõ hoäi cuûa toaøn boä vaán ñeà vaø
nhöõng hoaït ñoäng kinh teá cuûa nhöõng
ngöôøi soáng trong caùc khu nhaø oå
chuoät, quan ñieåm naøy ñaõ phaûi
nhöôïng boä tröôùc vieäc taùi hoaø nhaäp
nhöõng ngöôøi naøy. Taùi hoaø nhaäp lieân
quan ñeán vieäc taùi ñònh cö hoaëc xaây
döïng ñuùng choã caùc khu oå chuoät.
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
Trong nhöõng naêm ñaàu phaùt trieån
caùc khu oå chuoät, troïng taâm laø vieäc
cung caáp cô sôû haï taàng ôû caùc khu
naøy thoâng qua Chöông trình Xaây
döïng Nhaø taïm Quoác gia (NSDP) vaø
hieän laïi ñang coù söùc eùp môùi veà vieäc
cung caáp choã ôû cho nhöõng ngöôøi
soáng trong caùc khu oå chuoät qua
chöông trình Valmiki Ambedkar
Awas Yojana (VAMBAY).80
Vieäc ñeà ra vaø thöïc hieän caùc chính
saùch quaûn lyù söï hình thaønh caùc khu
oå chuoät laø moät vaán ñeà lôùn ñoái vôùi
caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch ôû
haàu heát caùc nöôùc ñang phaùt trieån
nhöng laïi coù raát ít ñoàng thuaän veà
vieäc löïa choïn nhöõng chính saùch caàn
thieát ñeå caûi thieän ñieàu kieän soáng vaø
sinh keá cuûa nhöõng ngöôøi soáng
trong khu oå chuoät maø khoâng aûnh
höôûng ñeán tieàm naêng kinh teá cuûa
caùc trung taâm ñoâ thò. Hai caâu hoûi
caàn ñöôïc traû lôøi ôû ñaây. Khi naøo thì
caàn caûi taïo nhöõng khu nhaø naøy? Vaø
caàn laøm gì ñeå phaùt trieån caùc khu
nhaø oå chuoät? Baùo caùo naøy ñeà xuaát
thôøi ñieåm phuø hôïp ñeå giaûi quyeát
vaán ñeà nhaø oå chuoät laø khi caùc ñieàu
kieän theå cheá vaø cô sôû haï taàng ñaõ
saün saøng. Vaø moät höôùng tieáp caän
ñuùng ñaén laø hoøa nhaäp nhöõng khu oå
chuoät naøy vaøo moät neàn kinh teá ñoâ
thò roäng lôùn hôn.
Neáu vaán ñeà laø toäi phaïm vaø oâ
nhieãm thì chieán löôïc toát hôn laø
naâng caáp khu vöïc xung quanh.
Nhöng neáu vaán ñeà laø thieáu hieäu
quaû veà khoâng gian thì caàn öu tieân
cho caùc bieän phaùp naâng cao hieäu
quaû söû duïng ñaát vaø boài thöôøng
thieät haïi cho nhöõng ngöôøi cö truù
359
trong caùc khu oå chuoät. Caùc bieän
phaùp nhaèm caûi thieän ñieàu kieän soáng
ôû caùc khu naøy bao goàm caùc bieän
phaùp phoøng ngöøa nhö chöông trình
maët baèng vaø dòch vuï vaø caùc chöông
trình xöû lyù khaéc phuïc maø phoå bieán
nhaát laø caûi taïo khu oå chuoät, caùc goùi
dòch vuï cô baûn, beâ toâng hoaù, nhaø taïm
vaø hoaø nhaäp xaõ hoäi. Chöông trình
caûi thieän Kampong ôû Inñoâneâxia coù
leõ laø chöông trình naâng caáp ñoâ thò
laâu nhaát, roäng nhaát vaø noåi tieáng
nhaát treân theá giôùi vôùi chi phí ñaàu
tö thaáp töø $23 ñeán $118 moät ngöôøi
ñaõ giuùp ñôõ ñöôïc 15 trieäu ngöôøi vaø
aùp duïng caùch tieáp caän coù söï tham
gia cuûa ngöôøi daân. Döï aùn Orangi
ôû Pakixtan vaø Döï aùn Taùi hoaø nhaäp
Quaän Accra ôû Gana cuõng raát thaønh
coâng (xem baûng 7.2). Nhöng kinh
nghieäm ñaõ cho thaáy caùc chính saùch
can thieäp taäp trung vaøo khoâng gian
ñeå naâng caáp caùc khu nhaø oå chuoät laø
chöa ñuû cho hoøa nhaäp xaõ hoäi, neáu
caùc chính saùch naøy khoâng ñöôïc ñi
keøm vôùi cô sôû haï taàng, caùc theå cheá,
vaø caûi caùch boå sung (xem hoäp 7.15).
Caùc chính saùch söû duïng ñaát ñai
vaø phaân chia khu vöïc thöôøng gaït
boû ngöôøi daân ngheøo khoâng ñeå hoï
ñöôïc hoøa nhaäp moät caùch töï nhieân
vaøo nhöõng thò tröôøng lao ñoäng
naêng ñoäng. Vaø vieäc thieáu moät cô
sôû haï taàng giao thoâng hieäu quaû ñaõ
laøm giaûm ñi cô hoäi keát noái nhöõng
ngöôøi daân soáng ôû nhöõng vuøng xa
tieáp caän ñöôïc vôùi vieäc laøm trong
ñoâ thò. Chính saùch vuøng aùp duïng
ôû Nam Phi döôùi thôøi Apaùcthai ñaõ
chia caét ngöôøi daân da traéng vaø da
ñen trong thaønh phoá. Vieäc xoùa boû
360
Table 7.2 Interventions to integrate the urban poor
Nöôùc (thaønh phoá)
Tuy-ni-di (caáp quoác gia)
Cô quan Taùi thieát vaø
Ñoåi môùi Ñoâ thò (Agence
de Rehabilitation et de
Renovation Urbaine)
Bra-xin (Goiania) Hieäp hoäi
caùc chuû ñaát vaø ngöôøi khai
hoang Goiania(The Goiania
Federation for Tenants and
Posseiros)
Peru (Ilo) Chính quyeàn
thaønh phoá
Argentina (Buenos Aires,
San Fernando vaø San
Jorge) IIED-Myõ Latinh
Namibia (Windhoek)
Hieäp hoäi ngöôøi ôû laùn traïi
Namibia vaø Chính quyeàn
Thaønh phoá
Malawi (Lilongwe, Blantyre,
Mzuzu) Hieäp hoäi ngöôøi voâ
gia cö Malawi
Pakistan (Orangi) Vieän
Nghieân cöùu vaø Ñaøo taïo
15 nöôùc (Nam AÙ, Ñoâng
AÙ vaø chaâu Phi) Toå chöùc
Daân nguï cö Quoác teá (Slum
Dwellers International)
Thaùi Lan (caáp quoác gia)
Vieän Phaùt trieån caùc Toå
chöùc Coäng ñoàng
Nicaragua (caáp quoác gia)
Chöông trình Phaùt trieån Ñòa
phöông (PRODEL)
Nguoàn: Sattherthwaite 2008, daønh cho Baùo caùo naøy.
Ghi chuù: IIED: Vieän Moâi tröôøng vaø Phaùt trieån Quoác teá; NGO: Toå chöùc phi chính phuû.
BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Troïng taâm vaø Muïc tieâu
Ñaûm baûo quyeàn sôû höõu. Chính qui hoaù vieäc sôû höõu; cung
caáp cô sôû haï taàng; hoã trôï caûi taïo nhaø; daønh caùc loâ ñaát
cho caùc hoä phaûi di dôøi.
Ñaûm baûo quyeàn sôû höõu. Ñaát coâng ñöôïc chieám duïng vaø
quyeàn sôû höõu ñöôïc ñaûm baûo baèng caùch ñoøi quyeàn coâng
daân trong vieäc chieám giöõ ñaát hoang vaø ñaát voâ chuû
Caáp ñaát. Cung caáp caùc maûnh ñaát hoaøn chænh (coù ñieän
nöôùc ñaày ñuû) ñeå xaây nhaø cho caùc hoä thu nhaäp thaáp.
Caáp ñaát. Ñaát hoaøn chænh ñöôïc daønh ñeå hoã trôï vieäc cö truù
vaø giaûm maät ñoä; caùc loâ ñaát ñöôïc phaân chia baèng caùch
ruùt thaêm do taäp theå quaûn lyù
Luaät khoanh vuøng linh hoaït. Nhoùm naøy mua/thueâ ñaát coù
caùc dòch vuï coäng ñoàng; caùc loâ ñaát coù dieän tích döôùi tieâu
chuaån chính thöùc cuûa nhaø nöôùc.
Caáp ñaát; qui ñònh linh hoaït. Vaän ñoäng chính quyeàn caáp
ñaát; theå hieän naêng löïc cuûa caùc thaønh vieân trong vieäc xaây
döïng nhaø chaát löôïng toát vôùi giaù reû. Thay ñoåi tieâu chuaån
chính thöùc raát quan troïng ñoái vôùi vaán ñeà chi phí.
Cung caáp caùc tieän ích. Phaùt trieån heä thoáng caáp thoaùt
nöôùc do caùc nhoùm coäng ñoàng vaø chính quyeàn taøi trôï.
Cung caáp caùc tieän ích. Caùc hieäp hoäi quoác gia do nhöõng
ngöôøi nguï cö trong caùc khu oå chuoät thaønh laäp; caùc
chöông trình xaây döïng caûi taïo nhaø ôû vaø caùc dòch vuï cô
baûn.
Cung caáp caùc tieän ích. Trôï caáp cô sôû haï taàng vaø caáp tín
duïng nhaø ôû cho caùc toå chöùc coäng ñoàng do caùc hoä ngheøo
trong caùc khu oå chuoät thaønh laäp.
Cung caáp caùc tieän ích. Ñoàng taøi trôï cho caùc döï aùn haï
taàng nhoû (caáp thoaùt nöôùc, veä sinh moâi tröôøng); caûi taïo
nhaø cöûa vaø hoã trôï tín duïng vi moâ.
cheá ñoä Apaùcthai laø vaãn chöa ñuû
ñeå giaûm bôùt söï chia caét naøy. Ñeå
buø laïi söï baát bình ñaúng veà thu
nhaä p theo khoâ n g gian, chính
quyeàn ñòa phöông caàn phaûi trôï
caáp chi phí giao thoâng cho treû em
ngheøo, cung caáp caùc theû hoïc mieãn
phí ôû caùc tröôøng tö thuïc vaø gia
taêng chi tieâu cho khu vöïc giaùo
81
duïc coâng laäp.
Ñaëc ñieåm chính vaø baøi hoïc
Thuùc ñaåy quaù trình caûi taïo nhaø cöûa linh hoaït; goùp phaàn giaûi
thích tæ leä daân thaønh thò thaáp ôû caùc khu oå chuoät.
Goàm hôn 100.000 chuû ñaát tröôùc ñaây. Caùc toå chöùc cô sôû ôû
ñòa phöông ñaõ hoã trôï thaønh coâng nhöõng noã löïc baûo ñaûm
quyeàn sôû höõu vaø tieáp caän vôùi cô sôû haï taàng vaø dòch vuï.
6.000 loâ ñaát ñöôïc caûi taïo ñeå laøm nhaø trong naêm 2005. Daân
soá trong giai ñoaïn 1960–2000 ñaõ taêng gaáp 5 laàn nhöng
khoâng bò söùc eùp do vaán ñeà laán chieám ñaát ñai.
Chöông trình naøy laø keát quaû cuûa moät loaït chöông trình vaø
saùng kieán trong suoát 20 naêm qua ñöôïc hoã trôï bôûi moät NGO
cuûa Argentine ñi vaän ñoäng chính quyeàn tænh vaø thaønh phoá.
Cho thaáy coù theå vöôït qua nhöõng haïn cheá trong caùc tieâu
chuaån söû duïng ñaát ñoâ thò vaø coù theå boû qua caùc qui ñònh ñeå
mang laïi caùc maûnh ñaát hoaøn chænh vôùi giaù phaûi chaúng cho
caùc hoä thu nhaäp thaáp.
Keå töø naêm 2003, gaàn 760 loâ ñaát ñaõ ñöôïc caáp vaø caên
nhaø ñaõ ñöôïc xaây. Cung caáp caùc khoaûn vay xaây döïng nhaø
cöûa cho caùc toå chöùc tieát kieäm; haàu heát ngöôøi göûi tieát kieäm
laø phuï nöõ ñi thueâ nhaø; caûi thieän vieäc söû duïng ñaát vaø choã ôû
trong khu oå chuoät.
96.994 hoä ôû Orangi vaø 300 khu vöïc ôû Pakistan. Moïi chi phí
coù theå ñöôïc thanh toaùn baèng caùch giaûm bôùt soá nhaø thaàu vaø
thay ñoåi caùc tieâu chuaån kyõ thuaät.
Caùc nhoùm tieát kieäm (chuû yeáu laø phuï nöõ) vaø vieäc quaûn lyù taøi
chính chung cho pheùp caùc nhoùm taêng naêng löïc hoaït ñoäng
taäp theå; thöông löôïng hôïp taùc vôùi chính quyeàn.
495 döï aùn ôû 957 coäng ñoàng vôùi 52.776 hoä gia ñình. Caùc
hoaït ñoäng do töøng toå chöùc coäng ñoàng phoái hôïp vôùi caùc taùc
nhaân ñòa phöông quyeát ñònh; nguoàn voán bao goàm caùc khoaûn
ñoùng goùp cuûa coäng ñoàng.
484 döï aùn giuùp ñôõ cho 60.000 hoä. Nguoàn kinh phí ñöôïc
daønh cho chính quyeàn ñòa phöông, NGOs, caùc toå chöùc coäng
ñoàng vaø caùc hoä gia ñình.
Moät chieán löôïc ñoâ thò hoaù hoøa
nhaäp
Nguyeân lyù Tinbergen cho raèng
moãi muïc tieâu chính saùch ñoøi hoûi
ñöôïc giaûi quyeát baèng moät coâng cuï
chính saùch.82 AÙp duïng nguyeân lyù
naøy cho caùc chính saùch neân trong
Baùo caùo naøy cho thaáy caàn coù nhieàu
coâng cuï hoaø nhaäp vì moät vaán ñeà
thöôøng mang nhieàu khía caïnh. Khi
 Taäp trung maø khoâng taéc ngheõn: Caùc chính saùch caàn thieát cho ñoâ thò hoaù...
nhöõng thaùch thöùc hoaø nhaäp taêng
leân cuøng vôùi caùc giai ñoaïn ñoâ thò
hoaù, naêng löïc thò tröôøng vaø caùc
chính phuû cuõng phaùt trieån cuøng
vôùi ñoâ thò hoaù. Nhöng nhöõng
chính saùch naøy phaûi ñöôïc ñöa ra
ñuùng trình töï.
Neàn taûng cho vieäc ñoâ thò hoùa
hoøa nhaäp phaûi ñöôïc hình thaønh
sôùm trong quaù trình phaùt trieån. Ñeå
laøm ñöôïc ñieàu naøy, caùc chính phuû
caàn phaûi löïa choïn. Chöông naøy ñeà
xuaát chính phuû neân öu tieân vaø phoái
hôïp caùc vaán ñeà nhö theá naøo:
● ÔÛ caùc khu vöïc baét ñaàu ñoâ thò
hoaù, muïc tieâu phaûi laø hoã trôï söï
chuyeån ñoåi töï nhieân giöõa noâng
thoân vaø thaønh thò. Coâng cuï
chính saùch cô baûn laø caùc theå cheá
khoâng ñònh höôùng veà khoâng
gian ñeå thuùc ñaåy maät ñoä ôû moät
soá ñòa ñieåm, bao goàm vieäc baûo
ñaûm quyeàn sôû höõu, caùc dòch vuï
cô baûn vaø dòch vuï xaõ hoäi, caùc
chính saùch kinh teá vó moâ khoâng
chuù troïng hoaït ñoäng naêng suaát
cao (nhö caùc ngaønh coâng nghieäp
qui moâ lôùn) hôn hoaït ñoäng
khaùc (noâng nghieäp qui moâ nhoû).
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
caàn höôùng ñeán söï trung laäp
giöõa caùc khu vöïc noâng thoân vaø
thaønh thò.
● ÔÛ caùc khu vöïc ñoâ thò hoaù giai
ñoaïn giöõa, söï taêng tröôûng maïnh
meõ cuûa moät soá thaønh phoá ñaõ gaây
ra söï taéc ngheõn ngaøy moät taêng.
Ngoaøi caùc chính saùch khoâng xaùc
ñònh veà phaïm vi ñòa lyù nhaèm hoã
trôï maät ñoä, caàn phaûi coù caùc chính
saùch lieân keát ñeå giaûi quyeát tình
HOÄP 7.15 Naâng caáp hay ngaên chaën caùc khu oå chuoät:
caùi naøo hieäu quaû hôn?
Thöïc teá aùp duïng chính saùch do UN-
HABITAT vaø Lieân minh caùc ñoâ thò
toång hôïp cho thaáy caùc chöông trình
thaønh coâng ñeàu caàn phaûi coù moät soá
caùc yeáu toá. Trong ñoù, taêng cöôøng theå
cheá vaø phoái hôïp giöõa caùc caáp chính
quyeàn laø caùc yeáu toá ñöôïc coi laø quan
troïng nhaát.
Caùc theå cheá maïnh hôn. Caùc
nöôùc thaønh coâng noùi chung ñaõ tieán
haønh nhöõng caûi caùch trong ñoù coù
chöông trình giaûm ngheøo qui moâ lôùn
trong ñoâ thò (Inñoâneâxia, Iran, Meâhicoâ,
Nam Phi vaø Thoå Nhó Kyø). Moät vaøi
nöôùc ñaõ trieån khai caùc chính saùch
giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo vaø caùc coâng cuï
nhaèm hoaø nhaäp ngöôøi ngheøo vaøo caùc
cô caáu luaät phaùp vaø xaõ hoäi ôû caùc thaønh
phoá (Braxin, Chile vaø Coâloâmbia), caùc
nöôùc khaùc tieán haønh caûi caùch ñaát ñai
thuaän lôïi cho ngöôøi ngheøo baèng caùch
caáp ñaát ñai vaø nhaø ôû (AÁn Ñoä).
Söï phoái hôïp giöõa caùc caáp chính
quyeàn vaø vôùi caùc toå chöùc tö nhaân.
Caùc nöôùc thaønh coâng ñaõ daønh ñuû
nguoàn löïc cho vieäc trieån khai vaø ñaøo
taïo (Coâloâmbia, Chile, Philippines,
Haøn Quoác, Nam Phi vaø Thaùi Lan).
Tuy nhieân, nhöõng noã löïc thaønh coâng
nhaát ñoøi hoøi söï phoái hôïp cuûa caùc caáp
chính quyeàn trung öông, vuøng vaø ñòa
phöông vôùi khu vöïc tö nhaân (Chile, Ai
traïng taéc ngheõn vaø khoaûng caùch
kinh teá, bao goàm ñaàu tö vaøo cô
sôû haï taàng (taêng tính lieân keát beân
trong thaønh phoá vaø giöõa caùc
thaønh phoá) vaø khuyeán khích
nhöõng quyeát ñònh löïa choïn ñòa
baøn hoaït ñoäng hieäu quaû veà maët
xaõ hoäi cuûa caùc coâng ty. Hieäu quaû
361
Caäp, Sri Lanka, Thaùi Lan vaø Tuy-ni-di).
Moät vaøi noã löïc ñöôïc coi laø muïc tieâu
quoác gia nhöng caùc thaønh phoá vaø
quoác gia thaønh coâng trong vieäc mang
laïi caùc dòch vuï cô baûn vaø caûi taïo nhaø
cöûa ñaõ phaûi coù caùc cô cheá theo doõi
hieäu quaû roõ raøng. Campuchia, Trung
Quoác vaø Vieät Nam coù traùch nhieäm
giaûi trình nghieâm tuùc töø caùc caáp treân
trong vieäc trieån khai cô sôû haï taàng cuûa
thaønh phoá. Cô cheá theo doõi hoaït ñoäng
töø döôùi leân ñaõ taêng cöôøng söï tham gia
cuûa ngöôøi daân trong vieäc qui hoaïch vaø
ñeà ra caùc chính saùch ôû Braxin vaø
b
Inñoâneâxia. Söï phoái hôïp giöõa caùc
caáp chính quyeàn vaø vôùi khu vöïc tö
nhaân laø raát quan troïng trong vieäc thuùc
ñaày thaønh coâng caùc döï aùn naâng caáp
caùc khu nhaø oå chuoät. Moät ví duï laø
Chöông trình Naâng caáp Kampong cuûa
Inñoâneâxia, vaø caùc nöôùc khaùc (Braxin, Ai
Caäp, Meâhicoâ, Thaùi Lan vaø Tuy-ni-di),
ñeàu coù caùc chöông trình baét ñaàu vôùi
qui moâ khieâm toán vaø sau ñoù ñaõ ñöôïc
nhaân roäng thaønh coâng ôû caáp quoác gia
nhôø coù söï tham gia cuûa caùc caáp chính
quyeàn vaø khu vöïc tö nhaân.
Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Eduardo Loùpez
Moreno, ngöôøi ñöùng ñaàu Cô quan theo
doõi ñoâ thò toaøn caàu, UN-HABITAT.
a. Garau 2008.
b. Bazoglu 2008.
362 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
phaûi laø phöông chaâm cuûa caùc
nhaø hoaïch ñònh chính saùch.
● ÔÛ caùc khu vöïc ñoâ thò hoaù phaùt
trieån cao, söï ngaên caùch beân
trong thaønh phoá giöõa caùc khu
nhaø qui cuû vaø nhaø oå chuoät, oâ
nhieãm vaø toäi phaïm ñaõ boå sung
theâm vaøo caùc thaùch thöùc veà maät
ñoä vaø khoaûng caùch. Ngoaøi caùc
chính saùch khoâng ñònh höôùng
vaø chính saùch lieân keát khoâng
gian, caùc chính saùch taäp trung
veà khoâng gian nhaèm giaûi quyeát
söï chia caét beân trong moãi thaønh
phoá laø caàn thieát nhaèm giaûi
quyeát nhöõng khoù khaên veà nhaø oå
chuoät, toäi phaïm, moâi tröôøng vaø
caûi thieän chaát löôïng soáng.
Thoáng nhaát khoâng
coù nghóa laø ñoàng nhaát:
Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån
laõnh thoå
T
oaøn caàu hoùa vaø töï do hoùa coù
theå toå chöùc laïi hoaït ñoäng saûn
xuaát trong phaïm vi moät
quoác gia, boû laïi daân chuùng soáng taäp
trung ôû nhöõng nôi khoâng coøn laø
khu vöïc öa thích cuûa caùc thò
tröôøng. ÔÛ Braxin, Trung Quoác, AÁn
Ñoä vaø Lieân bang Nga, nhöõng thay
ñoåi trong thò tröôøng cuõng nhö
chính saùch trong theá kyû vöøa qua ñaõ
laøm thay ñoåi vaän hoäi cuûa caùc vuøng
mieàn. Nhöõng caùch bieät ñòa lyù trong
hoaït ñoäng kinh teá coù theå khuyeán
khích söï di daân khoûi nhöõng vuøng
tuït haäu vaø taäp trung daân cö - keå caû
ngöôøi ngheøo - ôû nhöõng vuøng daãn
ñaàu trong taêng tröôûng. Thoâng qua
vieäc taïo ra hay laøm saâu saéc theâm
nhöõng phaân hoùa trong moät quoác
gia, söï khoâng ñoàng ñeàu veà ñòa lyù
trong möùc soáng coù theå daãn tôùi maâu
thuaãn vaø laøm chaäm quaù trình phaùt
trieån kinh teá xaõ hoäi.
Döïa treân nhöõng keát quaû tìm
hieåu vaø phaân tích ôû nhöõng chöông
tröôùc, chöông naøy seõ trình baøy veà
caùc bieän phaùp chính saùch ñeå öùng
phoù vôùi söï phaùt trieån hay söï toàn taïi
dai daúng cuûa caùc caùch bieät veà möùc
soáng giöõa caùc vuøng mieàn ñöôïc thò
tröôøng öa thích vôùi söï taäp trung
kinh teá lôùn hôn, vaø caùc vuøng mieàn
CHÖÔNG 8
khoâng ñöôïc thò tröôøng öa thích
trong moät quoác gia. Trong phaàn
coøn laïi cuûa baùo caùo naøy, thuaät ngöõ
“vuøng mieàn” ñöôïc söû duïng ñoàng
nhaát vôùi khaùi nieäm moät vuøng laõnh
thoå hay moät ñòa phöông trong moät
quoác gia; nhö vaäy, chöông naøy treân
thöïc teá seõ ñeà caäp ñeán “söï phaùt
trieån vuøng” (hay coøn goïi laø “phaùt
trieån laõnh thoå”). Loâgích vaø kinh
nghieäm cho thaáy caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch caàn phaûi ñieàu
chænh caùc bieän phaùp öùng phoù cuûa
hoï theo möùc ñoä nghieâm troïng cuûa
vaán ñeà.
● Taïi caùc quoác gia vôùi löïc löôïng lao
ñoäng vaø nguoàn voán coù tính löu
ñoäng cao, söï caùch bieät kinh teá
giöõa caùc vuøng mieàn chaäm taêng
tröôûng vôùi caùc vuøng mieàn ñi ñaàu
caàn ñöôïc giaûi quyeát chuû yeáu baèng
caùc chính saùch khoâng roõ raøng veà
maët khoâng gian, noùi caùch khaùc laø
caùc chính saùch mang tính phoå
quaùt, coù theå goïi taét laø “caùc theå
cheá”. Caùc chính saùch naøy caàn taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå ngöôøi
daân di chuyeån höôùng tôùi caùc cô
hoäi. Neáu caùc vuøng tuït haäu coù
daân soá ít vaø chæ chieám moät tyû leä
nhoû trong toång soá ngöôøi ngheøo 363
364 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trong nöôùc, thì caùc bieän phaùp ñeå
taêng cöôøng söï di daân phaûi laø
ñieåm maáu choát trong chính saùch
phaùt trieån.
● Vôùi nhöõng quoác gia maø caùc vuøng
mieàn chaäm taêng tröôûng coù nhieàu
ngöôøi ngheøo nhöng ít trôû ngaïi ñeå
di chuyeån, caùc theå cheá thuùc ñaåy
söï di chuyeån caàn ñöôïc taêng cöôøng
baèng caùc cô sôû haï taàng keát noái vôùi
nhau veà maët khoâng gian. Moät soá
quoác gia coù maät ñoä daân soá cao ôû
caùc vuøng tuït haäu - vaø phaàn ñoâng
laø ngöôøi ngheøo - nhöng ngöôïc
laïi, khoâng coù nhieàu trôû ngaïi veà
maët vaên hoùa, ngoân ngöõ hay
chính trò coù theå gaây khoù khaên
cho söï di chuyeån cuûa caùc doøng
lao ñoäng vaø luoàng voán. Do ñoù,
ñaàu tö cho caùc cô sôû haï taàng ñeå
taêng cöôøng söï luaân chuyeån haøng
hoùa, con ngöôøi vaø thoâng tin seõ
giuùp ñaït ñöôïc söï taäp trung kinh
teá vaø hoäi tuï khoâng gian trong
möùc soáng.
● Taïi caùc quoác gia bò chia caét bôûi söï
phaân hoùa veà ngoân ngöõ, chính trò,
toân giaùo hay saéc toäc, coù theå phaûi
caàn ñeán caùc cô cheá khuyeán khích
theo muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù. Khi
caùc vuøng mieàn chaäm taêng
tröôûng phaûi ñoái ñaàu vôùi moät thöû
thaùch nhaân ba, bao goàm (1)
khoaûng caùch ñeå ñeán ñöôïc caùc cô
hoäi kinh teá raát daøi, (2) maät ñoä
daân soá lôùn, vaø (3) soá ngöôøi
ngheøo lôùn vaø söï phaân hoùa trong
nöôùc laøm haïn cheá söï di chuyeån
cuûa löïc löôïng lao ñoäng vaø
nguoàn voán, thì caùc theå cheá vaø
ñaàu tö cô sôû haï taàng caàn phaûi
ñöôïc boå trôï baèng caùc can thieäp
theo muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù
nhaèm khuyeán khích saûn xuaát
kinh teá ôû caùc vuøng mieàn chaäm
taêng tröôûng. Nhöng caùc khuyeán
khích naøy khoâng ñöôïc ñi ngöôïc
laïi caùc muïc tieâu hoäi nhaäp maø caùc
theå cheá theo ñuoåi ñeå mang caùc
nhoùm daân cö xích laïi gaàn nhau
vaø ñem laïi caùc cô sôû haï taàng keát
noái giöõa caùc vuøng tuït haäu vaø caùc
vuøng daãn ñaàu cuûa quoác gia.
Ñeå thöïc hieän thaønh coâng muïc
tieâu hoäi nhaäp trong nöôùc, bieän phaùp
tieáp caän chính saùch phaûi bao goàm
ba phaàn laø caùc theå cheá, cô sôû haï
taàng vaø caùc cô cheá khuyeán khích.
Khi ñöùng giöõa nhieàu giaûi phaùp hoäi
nhaäp, caùc chính phuû phaûi xem xeùt
caùc chi phí taøi chính vaø chi phí cô
hoäi cuûa caùc coâng cuï naøy. Chöông
naøy seõ cung caáp moät khung toå chöùc
cho caùc chính phuû suy nghó veà caùc
giaûi phaùp naøy vaø tìm ra caùch keát
hôïp caùc chính saùch naøy moät caùch toái
öu ñeå giaûi quyeát vaán ñeà.
Moät bieän phaùp tieáp caän môùi. Caùc
thaûo luaän chính saùch veà caùch thöùc caûi
thieän phuùc lôïi ôû nhöõng vuøng tuït haäu
thöôøng baét ñaàu vôùi ñieåm troïng taâm
laø baûn thaân caùc vuøng chaäm naøy - vaø
nhaán maïnh ñeán caùc can thieäp coù
muïc tieâu hay caùc chính saùch
“khuyeán khích” nhaèm di chuyeån
hoaït ñoäng saûn xuaát tôùi nhöõng vuøng
naøy. Thay vaøo ñoù, caùc chính saùch
phaùt trieån laõnh thoå caàn laøm cho caùc
vuøng tuït haäu hoäi nhaäp vôùi caùc
vuøng daãn ñaàu, vaø cuoái cuøng môùi
ñeán vieäc thaûo luaän veà caùc cô cheá
khuyeán khích höôùng theo muïc tieâu
phaïm vi ñòa lyù - sau khi caân nhaéc
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
caùc chính saùch khoâng coù tính chaát
khoâng gian roõ raøng nhö caùc chöông
trình chi tieâu xaõ hoäi vaø chia seû
nguoàn thu quoác gia (“caùc theå cheá”)
vaø caùc saùng kieán keát noái khoâng
gian nhö caùc heä thoáng giao thoâng
lieân laïc (“cô sôû haï taàng”). Kinh
nghieäm töø caùc quoác gia phaùt trieån
cuõng nhö ñang phaùt trieån cho thaáy,
neáu khoâng coù nhöõng theå cheá vaø cô
sôû haï taàng hoã trôï naøy thì caùc cô cheá
khuyeán khích seõ khoâng theå thaønh
coâng vaø raát toán keùm.
HOÄP 8.1Caùc thoâng ñieäp chính saùch cuûa Baùo caùo naøy coù “ñi ngöôïc laïi söï phaân caáp”
khoâng? Khoâng
Caùc theå cheá khoâng roõ raøng veà maët
khoâng gian chính laø neàn taûng cho caùc
chính saùch hoäi nhaäp khoâng gian vôùi muïc
tieâu höôùng tôùi söï coâng baèng vaø hieäu quaû
khoâng gian. Baát keå con ngöôøi soáng ôû
ñaâu, hoï cuõng caàn phaûi coù ñieàu kieän tieáp
caän caùc dòch vuï xaõ hoäi ôû möùc chi phí coù
theå chòu ñöôïc, ví duï nhö dòch vuï chaêm
soùc söùc khoûe ban ñaàu, giaùo duïc, veä sinh
vaø an ninh. Caùc dòch vuï naøy ñöôïc cung
caáp nhö theá naøo coøn tuøy thuoäc vaøo boái
caûnh cuûa töøng quoác gia.
ÔÛ nhieàu quoác gia, vieäc phaân caáp ñaõ
khieán cho chính quyeàn caùc ñòa phöông
trôû neân coù traùch nhieäm hôn nhaèm caûi
thieän caùc keát quaû taùc ñoäng cuûa phuùc lôïi
ñòa phöông. ÔÛ Vieät Nam, chính quyeàn
caùc ñòa phöông hieän ñang chòu traùch
nhieäm ñeán gaàn 50% chi tieâu coâng trong
naêm 2002, taêng 25% so vôùi naêm 1992. ÔÛ
Trung Quoác, tyû leä naøy ñaõ taêng töø 67 leân
a
72% trong giai ñoaïn 1990 - 2004. ÔÛ
Philíppin, tyû leä naøy trong naêm 2002 laø
25%, so vôùi 11% trong naêm 1990.
Caùc vaán ñeà baét ñaàu naûy sinh khi
nguyeân taéc phaân caáp ñi vaøo quy trình
thöïc hieän caùc chính saùch khoâng roõ raøng
veà khoâng gian. Thay vì phaân boå nguoàn
löïc cho caùc dòch vuï xaõ hoäi, caùc nhaø
ÔÛ nhieàu quoác gia, vieäc phaân caáp
caùc traùch nhieäm quaûn lyù vaø taøi
khoùa ñaõ laøm taêng vai troø cuûa caùc
chính quyeàn ñòa phöông trong quaù
trình thieát keá vaø ban haønh chính
saùch. Caùc nguoàn löïc ñöôïc phaân boå
cho caùc chính quyeàn ñòa phöông
caàn phaûi ñi ñoâi vôùi nhöõng thoûa
thuaän nhaèm ñaûm baûo raèng caùc saùng
kieán ñòa phöông seõ caûi thieän phuùc
lôïi quoác gia cuøng luùc vôùi caûi thieän
phuùc lôïi ñòa phöông (xem Hoäp 8.1).
Thoâng qua giaûi quyeát caùc vaán ñeà
hoaïch ñònh chính saùch ôû ñòa phöông seõ
coù xu höôùng taäp trung chi tieâu vaøo caùc
hoaït ñoäng ñöôïc öa chuoäng veà maët chính
trò. ÔÛ moät quoác gia phaân caáp cao ñoä nhö
Braxin, nhöõng tieán trieån trong vieäc thöïc
hieän caùc öu tieân quoác gia nhö xoùa boû
naïn muø chöõ vaø phoå caäp giaùo duïc tieåu
hoïc ñöôïc giaùm saùt thoâng qua phaân boå
chi tieâu, vôùi tyû leä caùc chi tieâu naøy chieám
25% nguoàn thu thueá cuûa nhaø nöôùc trung
öông vaø caùc tænh thaønh, vaø caùc chuyeån
nhöôïng töø nguoàn thu naøy ñöôïc daønh
rieâng ñeå chu caáp cho lónh vöïc giaùo duïc
tieåu hoïc. Tuy nhieân, keát quaû kieåm tra
chaët cheõ hôn cho thaáy, khoaûng 10% caùc
tænh thaønh chi tieâu ít hôn soá ñöôïc yeâu caàu
trong hieán phaùp.
b
Caùc ñaàu tö lôùn vaø höõu hình thöôøng laø
caùc daáu hieäu chính trò thuaän lôïi ñeå caùc cöû
tri nhaän bieát nhöõng noã löïc laøm vieäc cuûa
ngöôøi ñaïi dieän cho hoï. Nhö vaäy, laøm theá
naøo ñeå phaân caáp ñöôïc thöïc hieän nhaát
quaùn vôùi caùc chính saùch hôïp nhaát khoâng
gian ñaõ trình baøy ôû ñaây?
● Caùc theå cheá - vieäc phaân boå nguoàn löïc
cho caùc chính quyeàn ñòa phöông
tröôùc tieân coù theå döïa vaøo caùc ñaàu vaøo
(chi tieâu cho caùc dòch vuï coâng), nhöng
365
sau ñoù, phaûi dòch chuyeån caøng nhanh
caøng toát sang döïa vaøo caùc keát quaû
taùc ñoäng (nhöõng caûi tieán trong caùc
Chæ soá Phaùt trieån Thieân nieân kyû cuûa
quoác gia).
● Cô sôû haï taàng - ñeå toái ña hoùa söï ñoàng
boä töø caùc ñaàu tö cô sôû haï taàng vaø
ñieàu tieát thöông maïi giöõa caùc
bang/tænh thaønh moät caùch hieäu quaû,
caùc quyeát ñònh thieát keá vaø quy hoaïch
phaûi do caùc chính quyeàn ñòa phöông
bò aûnh höôûng bôûi caùc ñaàu tö vaø ñieàu
tieát ñoù cuøng phoái hôïp ñöa ra.
● Caùc cô cheá khuyeán khích - caùc chính
quyeàn ñòa phöông coù theå ôû vò theá phuø
hôïp ñeå ñaùnh giaù tieàm naêng kinh teá ñòa
phöông, tuy nhieân vieäc höôùng caùc cô
cheá khuyeán khích vaøo ñaâu phaûi do
trung öông quyeát ñònh ñeå coù theå xaùc
ñònh möùc ñoä öu tieân caùc nguoàn löïc
cho muïc tieâu thuùc ñaåy taêng tröôûng
chung. Sau ñoù, vieäc thöïc hieän caùc
chöông trình naøy nhö theá naøo coù theå
do caùc ñòa phöông töï quyeát ñònh.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi naêm 2009.
a. Cuïc Thoáng keâ Quoác gia, Trung Quoác, 2005.
b. Vieän Ñòa lyù vaø Thoáng keâ Braxin 2004.
366 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
chính saùch noùi treân, chöông naøy seõ
traû lôøi caâu hoûi voán laø moái quan ngaïi
lôùn cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch: Caùc quoác gia neân ñaàu tö cho
con ngöôøi hay cho ñòa ñieåm? Caâu
traû lôøi laø ñaàu tö cho caùc hoaït ñoäng
taïo ra lôïi ích kinh teá vaø xaõ hoäi cao
nhaát cho quoác gia. ÔÛ nhöõng vuøng
mieàn ñi ñaàu, caàn nhaán maïnh ñaàu tö
cho caùc ñòa ñieåm - ñaàu tö keùp seõ
laøm taêng söï taêng tröôûng kinh teá
quoác gia. ÔÛ nhöõng vuøng mieàn chaäm
taêng tröôûng, caàn nhaán maïnh ñaàu tö
vaøo con ngöôøi - caùc ñaàu tö deã daøng
dòch chuyeån ñeå thuùc ñaåy söï di
chuyeån vaø ñaåy nhanh tieán trình xoùa
ñoùi giaûm ngheøo.
Nhöõng ngöôøi ñi tìm kieám cô hoäi
Trong suoát chieàu daøi lòch söû, con
ngöôøi ñaõ luoân luoân di chuyeån khoûi
nhöõng nôi coù ñieàu kieän ñòa lyù khaéc
nghieät sang nhöõng nôi coù theå ñem
laïi moät khí haäu thuaän lôïi vaø caùc cô
hoäi kinh teá toát hôn. Söï taäp trung
cuûa con ngöôøi taïi nhöõng vuøng coù
moâi tröôøng thieân nhieân oân hoøa
thuaän lôïi cuõng thu huùt caùc hoaït
ñoäng kinh teá dòch chuyeån ñeán ñaây,
vaø giuùp nhieàu ngöôøi trôû neân phaùt
ñaït, thaäm chí caû khi caùc ñieàu kieän
ban ñaàu ñeå nhöõng ñieåm ñònh cö
naøy haáp daãn veà maët kinh teá ñaõ trôû
neân bôùt quan troïng hôn. Khaû naêng
di chuyeån linh hoaït khoâng chæ
nhaèm muïc ñích phaùt ñaït vaø thònh
vöôïng. Nhöõng ngöôøi ngheøo cuõng
di chuyeån ñeán nhöõng vuøng coù hoaït
ñoäng kinh teá nhoän nhòp ñeå tìm
kieám moät cuoäc soáng toát hôn.
Haõy xem xeùt xu höôùng phaân boá
ngöôøi ngheøo hieän taïi ôû Trung Quoác
(xem Baûn ñoà 8.1). Tyû leä ngöôøi ngheøo
soáng döôùi möùc thu nhaäp 2
USD/ngaøy raát cao ôû nhöõng vuøng
phía taây chaäm taêng tröôûng cuûa quoác
gia naøy. Nhöng xeùt veà maët tuyeät
ñoái, coù nhieàu ngöôøi coøn ngheøo hôn
sinh soáng ôû caùc vuøng duyeân haûi
phía ñoâng nam nôi coù tieàm naêng
kinh teá naêng ñoäng -ñaây chính laø caùc
vuøng daãn ñaàu trong quaù trình hoäi
nhaäp nhanh choùng cuûa Trung Quoác
vôùi neàn kinh teá toaøn caàu. Nhöng
ngay caû tröôùc khi dieãn ra quaù trình
hoäi nhaäp vaøo nhöõng naêm 1980,
ngöôøi daân Trung Quoác ñaõ khoâng
taäp trung nhieàu ôû nhöõng nôi coù
ñieàu kieän ñòa lyù khaéc nghieät nhö
cao nguyeân Thanh Haûi - Taây Taïng
naèm ôû ñoä cao 4.000 m treân möïc
nöôùc bieån, hoaëc khu vöïc ñoài nuùi ôû
vuøng trung taâm ñaát nöôùc naèm ôû ñoä
cao 2.000 m. Caùc vuøng ñoàng baèng
vaø vuøng coù khí haäu aám aùp doïc theo
bôø bieån laø nhöõng nôi coù ñieàu kieän
toát hôn cho hoaït ñoäng canh taùc
noâng nghieäp vaø thöông maïi.
Baûn ñoà cuûa nhieàu quoác gia cuõng
cho thaáy, nôi taäp trung söï ngheøo
ñoùi - töùc laø nôi coù soá löôïng ngöôøi
ngheøo lôùn nhaát - cuõng chính laø nôi
taäp trung cuûa hoaït ñoäng kinh teá.
Java, vuøng daãn ñaàu veà kinh teá cuûa
Inñoâneâxia, ñoàng thôøi cuõng laø hoøn
ñaûo trong caû quaàn ñaûo nôi coù nhieàu
ngöôøi ngheøo sinh soáng nhaát. Caùc ñaûo
Java vaø Bali laø nôi ñònh cö cuûa 21
trieäu daân ngheøo, chieám khoaûng 58%
toång soá ngöôøi ngheøo cuûa Inñoâneâxia.
Con soá naøy ôû caùc ñaûo khaùc thaáp
hôn nhieàu: 1,3 trieäu ngöôøi ngheøo ôû
Kalimantan, 2,6 trieäu ôû Sulawesi, 2,7
trieäu ôû Nusa Tenggara, vaø 1 trieäu ôû
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 367

Baûn ñoà 8.1. Vuøng tuït haäu ôû phía taây Trung Quoác laø nôi coù tyû leä ngöôøi ngheøo cao, nhöng nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát laïi
soáng gaàn vuøng phía ñoâng nôi hoaït ñoäng kinh teá taäp trung daøy ñaëc

Tæ leä ngheøo ñoùi:

phaàn traêm daân ngheøo (%) Maät ñoä ngheøo
< 17,5
17,6–35,9 Moãi chaám theå hieän
36,0–51,6 50.000 daân ngheøo
51,7–70,3
70,4–81,1

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
Chuù thích: Tæ leä ngheøo vaø soá ngöôøi ngheøo ñöôïc öôùc tính theo möùc laø 2 ñoâla/ngaøy trong naêm 2002.

Papua. Chöông 2 cho thaáy Hoânñu-
raùt vaø Vieät Nam cuõng coù söï phaân boá
ñòa lyù töông ñöông (hay truøng laëp)
giöõa hoaït ñoäng saûn xuaát kinh teá vôùi
ngöôøi ngheøo.
Neáu phaân tích saâu hôn veà ñòa lyù,
coù theå thaáy söï phaân boá daân soá
töông töï trong caùc vuøng tuït haäu.
Vuøng ñoâng baéc Braxin laø vuøng
ngheøo nhaát nöôùc naøy. Naêm 1939,
thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi ôû vuøng
ñoâng nam cao gaáp 2,9 laàn so vôùi
vuøng ñoâng baéc; vaø naêm 1992, tyû leä
naøy laø 2,8 laàn. Cöù 10 ngöôøi ngheøo
nhaát nöôùc thì coù 8 ngöôøi soáng ôû vuøng
ñoâng baéc vaø hai ngöôøi ôû khu vöïc
phía baéc.1 Tyû leä daân ngheøo raát cao ôû
nhöõng khu vöïc noâng thoân thuoäc
vuøng ñoâng baéc vaø vuøng Amazon
(xem Baûn ñoà 8.2). Nhöng thaäm chí
trong vuøng ñoâng baéc, toång soá vaø
maät ñoä taäp trung ngöôøi ngheøo -
nghóa laø soá ngöôøi ngheøo/km2 - cuõng
cao hôn nhieàu so vôùi caùc cuïm ñoâ thò
gaàn bôø bieån, keùo daøi töø vuøng ñoâng
baéc chaäm taêng tröôûng xuoáng ñeán
taän nhöõng khu vöïc naêng ñoäng nhö
Rio de Janeiro vaø Saõo Paulo ôû vuøng
ñoâng nam.2
Moät soá quoác gia khoâng coù
nhöõng taùc löïc thò tröôøng maïnh ñeå
thuùc ñaåy söï di chuyeån. Nôi taäp
trung kinh teá vaø nôi taäp trung ngöôøi
ngheøo khoâng truøng nhau nhieàu nhö
ôû Trung Quoác vaø OÂnñuraùt. Ví duï
nhö AÁn Ñoä, hôn 400 trieäu daân soáng
ôû nhöõng “bang chaäm taêng tröôûng”
thuoäc khu vöïc trung taâm vaø khu
vöïc phía baéc ñaát nöôùc, trong ñoù coù
60% soá ngöôøi ngheøo trong caû nöôùc,
xeùt theo chuaån ngheøo quoác gia (xem
Baûn ñoà 8.3).3 Söï dòch chuyeån cuûa
löïc löôïng lao ñoäng khoûi nhöõng khu
vöïc naøy raát haïn cheá, coù leõ do söï
phaân hoùa ngoân ngöõ giöõa caùc boä toäc
vaø phaân hoùa giai caáp khieán hoï coù
368 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Baûn ñoà 8.2. Vuøng ñoâng baéc vaø Amazon cuûa Braxin coù tyû leä ngöôøi ngheøo cao, nhöng nôi taäp trung daân ngheøo ñoâng
nhaát laïi laø nhöõng vuøng naèm doïc bôø bieån
Tæ leä ngheøo ñoùi:
phaàn traêm daân ngheøo
(%)
< 12
12–25
25–35
35–45
>45
Nguoàn: Tyû leä ngöôøi ngheøo trong toaøn quoác do Phillippe G. Leite tính toaùn döïa treân Khaûo saùt Ngaân saùch Hoä gia ñình Braxin (Pesquisa de Orcamentos Familiares)
2002–03 (xem Ngaân haøng Theá giôùi 2007b).
xu höôùng ôû laïi “vuøng ñaát” cuûa boä
toäc mình.
Coù moät lyù do khieán ngöôøi daân
sinh soáng taïi nhöõng vuøng tuït haäu.
Ñoàng baèng Indo-Gangetic vôùi ñaát
ñai maøu môõ vaø heä thoáng soâng ngoøi
noäi ñòa thuaän lôïi laø nôi thu huùt
nhieàu ngöôøi. Trong lòch söû, ñaây töøng
laø nhöõng vuøng naêng ñoäng nhaát cuûa
AÁn Ñoä khi quoác gia naøy chieám tôùi
1/4 GDP cuûa toaøn theá giôùi trong
thôøi kyø töø naêm 1600 ñeán 1700.4
Nhöng caùc “bieán coá” lòch söû, ví duï
nhö quy ñònh caùc chuû ñaát ôû nhöõng
vuøng naøy phaûi noäp ñòa toâ cho hoaøng
gia nöôùc Anh, ñaõ daàn daàn xoùi moøn
söùc saûn xuaát noâng nghieäp vaø caùc
ñaàu tö cho cô sôû haï taàng.5 Hieän nay,
AÁn Ñoä ñang trong quaù trình taùi hoøa
nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi, vaø
Maät ñoä ngheøo
Moãi chaám theå hieän
50.000 daân ngheøo
nhôø ñoù, ôû caùc vuøng ven bieån vaø
thaønh thò ñaõ xuaát hieän söï naêng ñoäng
kinh teá khi caùc ñaàu tö tö nhaân môùi
tìm kieám nhöõng nôi ñem laïi nhieàu
lôïi nhuaän nhaát. Nhöõng vuøng naøy
thöôøng coù ñieàu kieän toát ñeå tieáp caän
caùc ñaàu vaøo trung gian vaø caùc thò
tröôøng trong nöôùc cuõng nhö quoác
teá, cung caáp caùc dòch vuï coâng coù
chaát löôïng cao vaø ñaùng tin caäy trong
phaïm vi ñòa phöông, vaø coù moâi
tröôøng kinh doanh thuaän lôïi.
Khoaûng 50% caùc ñaàu tö cho saûn xuaát
cheá taïo trong naêm 2005 ñöôïc taäp
trung ôû 10 trong soá hôn 3.000 thaønh
phoá cuûa AÁn Ñoä - vaø möôøi thaønh phoá
naøy laø nhöõng nôi coù ñieàu kieän tieáp
caän toát hôn vôùi caùc thò tröôøng trong
nöôùc vaø quoác teá.6
Vaäy thì, caùc nhaø hoaïch ñònh
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 369

chính saùch coù neân coá gaéng söûa chöõa
nhöõng söï coá lòch söû baèng caùch khôi
leân caùc hoaït ñoäng ñaàu tö ôû caùc
vuøng tuït haäu vaø giuùp nhöõng nôi
naøy trôû laïi thôøi kyø höng thònh xöa
kia? Hay hoï neân thuùc ñaåy söï hoäi
nhaäp cuûa AÁn Ñoä vôùi neàn kinh teá
toaøn caàu vaø giuùp nhöõng ngöôøi daân
sinh soáng taïi caùc vuøng tuït haäu taän
duïng nhöõng cô hoäi môùi khi maät ñoä
kinh teá taêng?
Nhöõng thaûo luaän veà chính saùch
quoác gia cuûa AÁn Ñoä vaøo giöõa thaäp
kyû 1970 taäp trung vaøo muïc tieâu
thuùc ñaåy taêng tröôûng caân ñoái veà
khoâng gian nhaèm muïc ñích “taùi
sinh” nhöõng vuøng tuït haäu baèng caùc
nguoàn trôï caáp taøi chính, trôï caáp
ñaàu tö, cô sôû haï taàng coâng nghieäp
vaø öu ñaõi trong caáp pheùp saûn xuaát
coâng nghieäp. Nhöng hieän nay, caùc
chính saùch naøy noùi nhieàu hôn ñeán
söï hoäi nhaäp vaø chuyeån sang thuùc
ñaåy y teá vaø giaùo duïc ôû nhöõng vuøng
naøy, ñoàng thôøi thuùc ñaåy ñaàu tö
chieán löôïc giöõa caùc vuøng ñeå keát noái
khu vöïc ñoâng baéc xa xoâi vôùi caùc thò
tröôøng khaùc trong caû nöôùc.7 Nhöõng
chính saùch phaùt trieån vuøng töông
töï ñaõ ñöôïc thöïc hieän ôû caùc quoác gia
khaùc coù söï phaân hoùa noäi boä giöõa
caùc nhoùm toân giaùo hay saéc toäc, nhö
Nigieâria vaø EÂtioâpia.
Caùc chính saùch nhaèm giaûm bôùt
söï phaân hoùa naøy ñaõ cuûng coá xu
höôùng töï nhieân cuûa con ngöôøi laø
tìm kieám nhöõng nôi ñem laïi caùc cô
hoäi kinh teá toát hôn. Haõy laáy ví duï

Baûn ñoà 8.3. Tyû leä ngöôøi ngheøo cuõng nhö maät ñoä taäp trung ngöôøi ngheøo ñeàu cao ôû moät soá bang coù neàn kinh teá tuït
haäu ôû AÁn Ñoä

Tæ leä ngheøo ñoùi:

phaàn traêm daân ngheøo (%) Maät ñoä ngheøo
6,4–9,7
9,8–16,7 Moãi chaám theå hieän
16,8–24,8 50.000 daân ngheøo
24,9–35,4
35,5–46,6
Khoâng coù soá lieäu

Nguoàn: Döïa vaøo öôùc tính cho naêm 2004-05 cuûa Uyû ban Keá hoaïch, Chính phuû AÁn Ñoä.
Chuù thích: Tæ leä ngheøo vaø soá ngöôøi ngheøo ôû caùc bang ñöôïc döïa treân toång soá ngöôøi ngheøo thaønh thò vaø noâng thoân naêm 2004-05, söû duïng caùc möùc ngheøo khaùc
nhau ñeå öôùc tính.
370 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tröôøng hôïp thoáng nhaát nöôùc Ñöùc
ñaõ ñöôïc nghieân cöùu raát kyõ. Ñaây laø
söï hôïp nhaát cuûa hai neàn kinh teá
voán chæ coù raát ít söï trao ñoåi haøng
hoùa vaø ít yeáu toá ñeå thuùc ñaåy ngöôøi
daân chuyeån töø khu vöïc phía ñoâng
sang phía taây. Cô hoäi ñaõ ñeán vaøo
cuoái muøa heø naêm 1989, khi ngöôøi
daân coù theå rôøi khoûi Ñoâng Ñöùc
thoâng qua Hunggari. Vaø vôùi söï suïp
ñoå cuûa böùc töôøng Beùclin vaøo ngaøy
9/11/1989, ngöôøi daân ñaõ coù theå
tröïc tieáp ñi töø Ñoâng sang Taây.
Trong ñieàu kieän môû cöûa bieân giôùi,
800.000 ngöôøi, töông ñöông vôùi 5%
daân soá Ñoâng Ñöùc cuõ ñaõ rôøi boû phía
Ñoâng sang phía Taây trong thôøi kyø
töø naêm 1989 ñeán 1990 (xem Hoäp
8.2).8 Roõ raøng laø söï thoáng nhaát
nöôùc Ñöùc ñaõ môû ñaàu cho moät
phong traøo di chuyeån ñeán nôi coù
maät ñoä kinh teá cao hôn. Qua ñaây
coù theå thaáy, vieäc giaûm bôùt khoaûng
caùch ñeán nôi coù maät ñoä kinh teá cao
hôn seõ giuùp caûi thieän phuùc lôïi cuûa
daân chuùng, trong ñoù khaû naêng di
chuyeån linh hoaït cuûa löïc löôïng lao
ñoäng laø cô cheá töï nhieân maïnh nhaát
cho vieäc naøy.
Caùc quoác gia tìm kieám söï
thoáng nhaát
Nhieàu quoác gia coù nhöõng caùch bieät
khoâng gian trong saûn xuaát vaø phaân
boá ngheøo ñoùi, chuû yeáu do khoaûng
caùch kinh teá giöõa caùc vuøng tuït haäu
vaø caùc vuøng daãn ñaàu, vaø cuõng do
söï phaân hoùa baét nguoàn töø nhöõng
ñieåm khaùc nhau trong chính trò, saéc
toäc, toân giaùo vaø ngoân ngöõ. Vaø taát caû
caùc quoác gia ñeàu tìm kieám söï thoáng
nhaát, baèng caùch haï thaáp nhöõng raøo
caûn gaây ra söï phaân hoùa noäi boä. Moät
nghieân cöùu ñaùnh giaù caùc boä hieán
phaùp cuûa 20 quoác gia ñang phaùt
trieån cho thaáy, thuùc ñaåy söï thoáng
nhaát - giaûm bôùt söï phaân hoùa - laø
moät muïc tieâu chính trò quan troïng
(xem Hoäp 8.2). ÔÛ Nigieâria, moät quy
ñònh quan troïng trong hieán phaùp
lieân quan ñeán söï thoáng nhaát, ñoù laø
moïi ngöôøi daân ñeàu khoâng bò phaân
bieät ñoái xöû bôûi lyù do giôùi tính, toân
giaùo, nôi sinh, hay ngoân ngöõ. Trong
hieán phaùp AÁn Ñoä, Ñieàu 16 tuyeân boá
“khoâng moät coâng daân naøo bò coi laø
khoâng ñuû tö caùch, hay bò phaân bieät
ñoái xöû, trong coâng vieäc hoaëc bôûi
baát kyø cô quan naøo cuûa nhaø nöôùc,
baát keå vì lyù do naøo nhö toân giaùo,
chuûng toäc, taàng lôùp, giôùi tính, doøng
doõi gia ñình, nôi sinh hay nôi cö
truù”. Haàu heát caùc hieán phaùp khoâng
coi nôi choán laø ñieàu quan troïng, maø
chuû yeáu taäp trung vaøo phuùc lôïi vaø
söï thoáng nhaát cuûa daân chuùng (xem
Hoäp 8.3).
Tuy nhieân, haøm yù cuûa vaán ñeà
thoáng nhaát khoâng phaûi laø thöïc hieän
söï ñoàng nhaát. Ví duï nhö, khaåu hieäu
quoác gia cuûa AÁn Ñoä laø “thoáng nhaát
trong ña daïng”. Nhöng ôû nhieàu
quoác gia, caùc nhaø hoaïch ñònh chính
saùch töø tröôùc ñeán nay vaãn xem söï
ñoàng nhaát laø phöông tieän chính ñeå
thoáng nhaát. Caùc chính saùch cuûa
Lieân minh chaâu AÂu veà söï hoäi nhaäp
cuûa caùc quoác gia thaønh vieân môùi
keâu goïi phaûi coù söï “gaén keát”. Caùc
muïc tieâu hoäi tuï bao goàm xoùa boû söï
caùch bieät veà laõnh thoå trong phaùt
trieån kinh teá (söï gaén keát kinh teá) vaø
trong ñieàu kieän tieáp caän löïc löôïng
lao ñoäng vaø thu nhaäp (söï gaén keát
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 371

HOÄP 8.2 Söï hoäi nhaäp ôû nöôùc Ñöùc: hoäi tuï vaø taäp trung vôùi löïc löôïng lao ñoäng deã di chuyeån

Cuøng vôùi söï suïp ñoå cuûa böùc töôøng Beùc-lin Ngöôøi daân ñaõ coù theå di cö töø Ñoâng Ñöùc sang
naêm 1989, ngöôøi daân Ñoâng Ñöùc ñaõ coù theå di Taây Ñöùc sau khi böùc töôøng Beùc-lin suïp ñoå
cö tröïc tieáp sang Taây Ñöùc. Cuøng vôùi söï môû Di daân thuaàn, 1991–2005,
cöûa bieân giôùi laø 400.000 ngöôøi rôøi boû khu Nghìn ngöôøi Maät ñoä
vöïc phía ñoâng ñeå ñi sang phía taây trong naêm 180 2005
1989; söï vieäc naøy laëp laïi vaøo 1990, nghóa laø 160 1,2
chæ trong hai naêm, khoaûng 5% daân soá Ñoâng 140 1,0
Ñöùc ñaõ di chuyeån sang Taây Ñöùc (xem hình 120
minh hoïa beân traùi). Trong nhöõng naêm tieáp 0,8
100
theo, möùc thu nhaäp baét ñaàu hoäi tuï vaø quaù 0,6
80
trình di chuyeån chaäm laïi. Naêm 2001, suy 1992
60 0,4
thoaùi ôû nöôùc Ñöùc moät laàn nöõa khieán cho
40
khoaûng 100.000 ngöôøi rôøi boû phía ñoâng sang 0,2
20
phía taây. Ñeán naêm 2007, hôn 1,7 trieäu ngöôøi 0
0
(trong soá xaáp xæ 17 trieäu ngöôøi, tính vaøo thôøi 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5
ñieåm suïp ñoå cuûa böùc töôøng Beùc-lin) ñaõ rôøi Naêm Logarit (nghìn)
boû khu vöïc phía ñoâng nöôùc Ñöùc. Nguoàn: Cuïc Thoáng keâ Lieân bang Ñöùc naêm 2007.
Söï di daân ñaõ taïo ra moät keát quaû taùc
ñoäng coù theå döï ñoaùn: ñoù laø möùc thu nhaäp
coâng vieäc theo truyeàn thoáng ñöôïc cho laø nghieäp, saûn xuaát cheá taïo vaø xaây döïng.
giöõa hai vuøng trôû neân caân baèng hôn (xem
cuûa nam giôùi thöôøng coù vai troø chi phoái, ví
hình minh hoïa beân phaûi). Phaân phoái thu Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
duï nhö caùc coâng vieäc lieân quan ñeán noâng
nhaäp trong toaøn boä nöôùc Ñöùc vaøo naêm 1992 Theá giôùi naêm 2009, theo .
coù söï khaùc bieät roõ raøng giöõa hai vuøng, trong
ñoù caùc tænh/thaønh ôû vuøng phía ñoâng ñaït ñænh
Phuï nöõ di chuyeån sang phía taây ñeå tìm kieám caùc cô hoäi kinh teá: naêm 2003,
thaáp hôn (ñöôøng ñoà thò maøu ñen), nhöng söï
tyû leä nöõ treân 100 nam thanh nieân ôû vuøng phía ñoâng thaáp hôn (hình beân traùi)
khaùc bieät ñaõ ñöôïc san baèng vaøo naêm 2005
vaø möùc thu nhaäp cuûa ngöôøi ñoùng thueá ôû vuøng phía taây cao hôn (hình beân phaûi)
(ñöôøng ñoà thò maøu ñoû). Maëc duø caùc tænh
thaønh ôû phía ñoâng vaãn naèm ôû beân traùi ñöôøng
phaân phoái nhöng khoaûng caùch kinh teá vôùi
caùc tænh thaønh ôû phía taây ñaõ ñöôïc ruùt ngaén.
Söï hoäi tuï trong möùc thu nhaäp cuõng ñaõ
taïo ra nhöõng keát quaû taùc ñoäng ñaùng ngaïc
nhieân hôn. Haàu heát caùc tænh thaønh coù tyû leä nöõ
thanh nieân nhieàu hôn nam thanh nieân ñaõ trôû
thaønh nhöõng vuøng naêng ñoäng veà kinh teá
trong caû nöôùc Ñöùc, vaø taïi ñaây cuõng coù nhöõng
toå chöùc ñaøo taïo toát hôn (xem baûn ñoà minh
hoïa cho Hoäp 8.2). Naêm 2004, tyû leä nöõ thanh
nieân so vôùi nam thanh nieân trong löùa tuoåi 18
ñeán 29 ôû Ñoâng Ñöùc (bao goàm caû Beùc-lin) laø
90/100.
Taïi sao phuï nöõ Ñoâng Ñöùc laïi di chuyeån
ñeán caùc vuøng naêng ñoäng veà kinh teá trong
khi nam giôùi ôû laïi nhöõng vuøng tuït haäu? Coù
hai nguyeân nhaân giaûi thích hieän töôïng naøy.
Tröôùc heát, phuï nöõ noùi chung hay thaønh
coâng hôn taïi tröôøng phoå thoâng vaø tröôøng Soá phuï nöõ trong ñoä tuoåi Thu nhaäp bình quaân cuûa nhöõng ngöôøi
ñaïi hoïc, do ñoù hoï deã daøng coù cô hoäi hoïc 18-29, treân 100 nam giôùi ÑÖÙC ñoùng thueá
75–85 Top 20%
tieáp hay tìm ñöôïc vieäc laøm ôû nhöõng vuøng 86–95
kinh teá naêng ñoäng hôn trong nöôùc Ñöùc. Thöù 96–100
101–105
hai, ôû nhöõng vuøng tuït haäu, phuï nöõ gaëp khoù 106–115 Bottom 20%
khaên hôn nam giôùi khi muoán tìm kieám moät 116–126
coâng vieäc haáp daãn, vì ôû nhöõng nôi naøy, caùc Nguoàn: Kroehnert, Medicus, vaø Kinglolz 2006 Nguoàn: Cuïc Thoáng keâ Lieân bang Ñöùc.
372 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 8.3 Hieán phaùp caùc quoác gia keâu goïi söï thoáng nhaát, khoâng phaûi söï ñoàng nhaát

Hieán phaùp cuûa caùc quoác gia phaûn aùnh söï
tieán boä trong tieán trình chính trò ôû haàu heát
caùc quoác gia vaø xaùc ñònh nhöõng quan heä
töông taùc giöõa nhaø nöôùc vôùi ngöôøi daân.
Moät nghieân cöùu raø soaùt hieán phaùp cuûa 20
a caùc doøng voán ñeán caùc vuøng tuït haäu. Tuy
quoác gia ñang phaùt trieån cho thaáy, taát caû
caùc hieán phaùp ñeàu nhaán maïnh ñeán söï
thoáng nhaát quoác gia vaø coi ñaây laø moät
muïc tieâu quan troïng cuûa quoác gia. Söï
ñoàng nhaát trong caùc keát quaû taùc ñoäng kinh
teá giöõa caùc vuøng mieàn chæ ñöôïc nhaéc ñeán
moät laàn - ñoù laø trong hieán phaùp Braxin.
Ñieàu kieän tieáp caän phoå caäp ñeán neàn giaùo
duïc tieåu hoïc vaø chaêm soùc söùc khoûe cô
baûn laø nhöõng nhieäm vuï ñöôïc quy ñònh
trong hieán phaùp cuûa haàu heát caùc quoác gia.
Caùc ñoaïn trích töø quy ñònh hieán phaùp
cuûa 3 quoác gia chaâu Phi cho thaáy söï
nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa vieäc ñaët
xaõ hoäi treân neàn taûng thoáng nhaát vaø hoäi
nhaäp quoác gia:
Nigieâria: “Khaåu hieäu cuûa Coäng hoøa
Lieân bang Nigieâria seõ laø Thoáng nhaát vaø
Tin caäy, Hoøa bình vaø Tieán boä.” Ñieàu 15
(2)—“Nhö vaäy, söï hoäi nhaäp quoác gia seõ
ñöôïc khuyeán khích moät caùch tích cöïc, vaø
söï phaân bieät ñoái xöû do caùc yeáu toá nhö
nôi sinh, giôùi tính, toân giaùo, hoaøn caûnh xaõ
hoäi, saéc toäc hoaëc ngoân ngöõ, seõ bò caám
tuyeät ñoái.” Ñieàu 15 (3)— “Ñeå thuùc ñaåy söï
hoäi nhaäp quoác gia, Nhaø nöôùc seõ coù traùch
nhieäm: (a) taïo ñieàu kieän phuø hôïp ñeå
khuyeán khích söï di chuyeån töï do cuûa con
ngöôøi, haøng hoùa vaø dòch vuï trong toaøn
Lieân bang; (b) ñaûm baûo quyeàn ñònh cö
ñaày ñuû cho moïi coâng daân ôû moïi vuøng
laõnh thoå cuûa Lieân bang.”
Bôø Bieån Ngaø: Ñieàu 30—“Coäng hoøa
Bôø bieån Ngaø seõ laø moät theå duy nhaát,
khoâng phaân hoùa, toàn taïi tröôøng kyø, daân
chuû vaø xaõ hoäi. Coäng hoøa Bôø Bieån Ngaø seõ
ñaûm baûo söï coâng baèng tröôùc phaùp luaät
cho taát caû moïi coâng daân, khoâng phaân
bieät nguoàn goác, chuûng toäc, giôùi tính hay
toân giaùo. Nöôùc Coäng hoøa seõ toân troïng taát
caû moïi tín ngöôõng. Nguyeân taéc cuûa nöôùc
Coäng hoøa seõ laø “Chính phuû cuûa daân, do
daân vaø vì daân.”
Uganña: Ñieàu 3—“(i) Taát caû moïi cô
quan Nhaø nöôùc vaø ngöôøi daân Uganña seõ
cuøng laøm vieäc vì muïc tieâu thuùc ñaåy söï
thoáng nhaát, hoøa bình vaø oån ñònh quoác
gia. (ii) Moïi noã löïc caàn thieát seõ ñöôïc thöïc
hieän vì muïc tieâu hoäi nhaäp cho moïi ngöôøi
daân Uganña, nhöng ñoàng thôøi vaãn coâng
nhaän söï toàn taïi cuûa caùc yeáu toá ña daïng
saéc toäc, toân giaùo, lyù töôûng, chính trò vaø
vaên hoùa.”
Hieán phaùp Braxin keâu goïi söï phaùt
trieån kinh teá caân ñoái giöõa caùc vuøng mieàn,
vaø ñöa ra nhöõng höôùng daãn ñeå thuùc ñaåy
nhieân, vieäc trieån khai nhöõng höôùng daãn
naøy treân thöïc teá chöa taïo ra ñöôïc nhöõng
lôïi ích kinh teá döï kieán. Vaø caùc chöông
trình naøy raát toán keùm - nhö Quyõ Phaùp
ñònh, moät chöông trình phaùt trieån kinh teá
vuøng noåi tieáng, ñaõ chu caáp tín duïng vôùi
giaù trò hôn 10 tyû ñoâla trong giai ñoaïn
1990 - 2002 ñeå hoã trôï caùc doanh nghieäp
ñaët ñòa ñieåm saûn xuaát taïi nhöõng vuøng tuït
haäu. Söï thieáu hieäu quaû trong caùc can
thieäp naøy ñöôïc phaân tích vaø ñaùnh giaù ôû
nhöõng phaàn khaùc trong chöông naøy.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009; döïa treân ñaùnh giaù raø soaùt hieán
phaùp cuûa 20 quoác gia ñang phaùt trieån.
a. 20 quoác gia bao goàm: AÙchentina, Braxin,
Boâlivia, Coâloâmbia, vaø Meâhicoâ (chaâu Myõ
La-tinh); Bôø bieån Ngaø, Gana, Nigieâria, vaø
Uganña (chaâu Phi); Baênglañeùt, AÁn Ñoä, Neâ-
pan, vaø Pakixtan (Nam AÙ); Cadaécxtan, Ba Lan
vaø Lieân bang Nga (chaâu AÂu vaø Trung AÙ);
Trung Quoác, Inñoâneâxia vaø Philíppin (Ñoâng AÙ
Thaùi Bình Döông); vaø CH Araäp Ai Caäp (Trung
Ñoâng vaø Baéc Phi).

xaõ hoäi). “Söï gaén keát” naøy thoáng
nhaát vôùi chính saùch vuøng cuûa Lieân
minh chaâu AÂu, trong ñoù phaân boå
khoaûng 60% ngaân saùch ñeå hoã trôï
nhöõng vuøng phaùt trieån chaäm (döôùi
75% möùc GDP bình quaân ñaàu
ngöôøi cuûa Lieân minh chaâu AÂu).9
Chính saùch gaén keát cuûa Lieân
minh chaâu AÂu chieám 35% toång chi
tieâu cuûa Lieân minh, vaø ñöôïc trieån
khai thoâng qua caùc quyõ cô caáu (90%
chi tieâu) vaø quyõ gaén keát (10%). Goùi
chöông trình nghò söï naêm 2000 ñöa
ra möùc ngaân saùch 236 tyû ñoâla, trong
ñoù 195 tyû daønh cho caùc quyõ cô caáu,
18 tyû daønh cho caùc quyõ gaén keát cho
Hy Laïp, Ailen, Boà Ñaøo Nha vaø Taây
Ban Nha; vaø 22 tyû daønh cho caùc
quoác gia thaønh vieân môùi, xeùt theo
tieán trình gia nhaäp ñeán naêm 2004.10
Caùc muïc tieâu cuûa Chöông trình
nghò söï naêm 2000 goàm coù ñieàu
chænh cô caáu vaø phaùt trieån caùc vuøng
tuït haäu, phaùt trieån vuøng bieân vaø caùc
vuøng ñang suy giaûm coâng nghieäp,
thích öùng vaø hieän ñaïi hoùa caùc heä
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
thoáng giaùo duïc vaø ñaøo taïo.11 Chính
saùch gaén keát nhaèm muïc ñích caûi
thieän keát quaû hoaït ñoäng kinh teá cuûa
caùc vuøng mieàn cuï theå vaø giuùp hoï
baét kòp phaàn coøn laïi cuûa Lieân minh.
Caùc phaân boå nguoàn löïc nhaèm hoã
trôï söï hoäi nhaäp ôû quy moâ noùi treân
coù theå phaûn aùnh nhöõng öu tieân taùi
phaân phoái cuûa caùc quoác gia thaønh
vieân (nhaát laø nhöõng quoác gia maø
daân chuùng chính laø ngöôøi phaûi
thanh toaùn hoùa ñôn), nhöng lieäu
caùc chính saùch naøy coù thuùc ñaåy söï
taêng tröôûng chung khoâng? Coù phaûi
traû giaù cho caùc loaïi taøi saûn “sai
laàm” khoâng? Caùc nghieân cöùu hoïc
thuaät cho thaáy caùc chính saùch naøy
khoâng phuø hôïp laém ñeå toái ña hoùa
söï taêng tröôûng kinh teá toång hôïp vì
chuùng noã löïc thuùc ñaåy söï ñoàng ñeàu
khoâng gian, vaø khoâng thuùc ñaåy söï
tích tuï. Caùc chính saùch naøy cuõng
khoâng ñaëc bieät thích hôïp ñeå thuùc
ñaåy caùc vuøng tuït haäu baét kòp
nhöõng vuøng khaùc. Caùc chính saùch
gaén keát truyeàn thoáng thöôøng cung
caáp cô sôû haï taàng “cöùng” vaø hoã trôï
cho caùc coâng ty, vaø nhö vaäy khoù coù
theå taêng cöôøng söùc caïnh tranh cuûa
caùc vuøng tuït haäu.12 Hieäu quaû coù theå
toát hôn nhieàu neáu ngöøng caùc
chöông trình naøy ñeå hoã trôï caùc
chöông trình giaùo duïc vaø phaùt trieån
theå cheá.
Vieäc coá gaéng söû duïng cuøng moät
coâng cuï ñeå theo ñuoåi moät thöû thaùch
lôùn gaáp ñoâi - hoäi tuï beân trong vaø
hoäi tuï beân ngoaøi - coù theå khieán cho
caùc chính saùch maát troïng taâm. Baùo
caùo laàn thöù 4 cuûa Lieân minh chaâu
AÂu veà söï gaén keát kinh teá vaø xaõ hoäi
ñöa ra moät keát quaû ñaùnh giaù khaùch
373
quan veà söï hoäi tuï giöõa caùc vuøng
thuoäc Lieân minh vaø trong phaïm vi
caùc quoác gia.13 Trong giai ñoaïn
1995 - 2004, toàn taïi moät xu höôùng
hoäi tuï toång hôïp trong Lieân minh
chaâu AÂu, vôùi caùc quoác gia thaønh
vieân môùi coù möùc GDP/ñaàu ngöôøi
thaáp nhöng taêng tröôûng nhanh hôn
möùc bình quaân cuûa Lieân minh goàm
27 quoác gia. Nhöng theo Baûng
Danh muïc Thoáng keâ caùc ñôn vò
laõnh thoå caáp vuøng (NUTS) laàn thöù
2 - trong ñoù lieät keâ caùc vuøng ñòa
phöông lôùn ñôn vò haønh chính ôû
haàu heát caùc quoác gia - caùc keát quaû
cho thaáy caùc can thieäp tröïc tieáp coù
raát ít hieäu quaû trong vieäc caûi thieän
hieäu quaû hoaït ñoäng kinh teá cuûa caùc
vuøng tuït haäu. Trong Lieân minh
chaâu AÂu thònh vöôïng hôn khi chæ
coù 15 quoác gia, daân soá taïi caùc vuøng
tuït haäu giöõ nguyeân khoâng ñoåi ôû
con soá 32 trieäu ngöôøi, chieám
khoaûng 8% toång daân soá. Khi xem xeùt
caùc quoác gia thaønh vieân môùi, ñaõ coù
söï hoäi tuï quoác teá trong thu nhaäp
tính treân ñaàu ngöôøi. Nhöng caùc hoaït
ñoäng saûn xuaát kinh teá trong caùc
quoác gia thaønh vieân - môùi vaø cuõ - trôû
neân taäp trung hôn, khieán cho caùc taùc
löïc thò tröôøng laùi söï taêng tröôûng
kinh teá ñi nhanh hôn taïi nhöõng
vuøng daãn ñaàu. Treân thöïc teá, thu
nhaäp tính treân ñaàu ngöôøi ôû moät soá
vuøng thuoäc moät soá quoác gia thaønh
vieân môùi - nhö Bratislavsky kraj thuoäc
CH Xloâvaéc, Kozep-Magyarorszag
thuoäc Hunggari, Mazoweickie thuoäc
Ba Lan, vaø Zahodna Slovenija thuoäc
Xloâvenia - ñaõ taêng leân gaàn baèng
75% möùc thu nhaäp bình quaân cuûa
caû Lieân minh.
374 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Ailen laïi söû duïng caùc quyõ cuûa teá vaø daøn traûi saûn xuaát kinh teá
Lieân minh theo moät caùch khaùc. trong nöôùc, Ailen ñaõ taäp trung vaøo
Thay vì söû duïng caùc quyõ naøy ñeå moät muïc tieâu duy nhaát - ñoù laø taêng
ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu baét kòp quoác tröôûng kinh teá quoác gia. Tröôùc ñaây

Moãi muïc tieâu moät coâng cuï: Ailen söû duïng caùc quyõ cuûa Lieân minh chaâu AÂu
HOÄP 8.4
cho muïc tieâu hoäi tuï quoác teá

Trong giai ñoaïn 1977-2000, GDP treân
ñaàu ngöôøi cuûa Ailen ñaõ taêng töø möùc
töông ñöông 72% leân 116% GDP bình
quaân cuûa caû Lieân minh. Ñieàu gì naèm sau
thaønh coâng naøy cuûa Ailen?
Keå töø khi gia nhaäp Lieân minh chaâu
AÂu naêm 1973 cho ñeán cuoái naêm 2003,
Ailen ñaõ nhaän ñöôïc khoaûng 17 tyû euro töø
caùc Quyõ Cô caáu vaø Quyõ Gia nhaäp cuûa
Lieân minh. Trong hai ñôït hoã trôï voán ñaàu
tieân cuûa Lieân minh, Ailen ñöôïc xeáp vaøo
nhoùm Vuøng Muïc tieâu 1. Töø naêm 1993
ñeán naêm 2003, caùc quyõ gia nhaäp ñaõ hoã
trôï 120 döï aùn cô sôû haï taàng vôùi toång chi
a
phí khoaûng 2 tyû euro. Vieäc löïa choïn caùc
döï aùn naøy döïa treân keá hoaïch phaùt trieån
quoác gia, trong ñoù taäp trung vaøo ñaàu tö
cho caùc cô sôû haï taàng kinh teá coù theå thuùc
ñaåy söï taêng tröôûng kinh teá quoác gia veà
daøi haïn. Caùc ñaàu tö naøy bao goàm caû
nhöõng ñaàu tö taïi caùc vuøng tuït haäu vaø ñaàu
tö ñeå keát noái caùc vuøng daãn ñaàu vôùi caùc
vuøng tuït haäu, ví duï nhö ñaàu tö ñöôøng
giao thoâng M50 (tuyeán ñöôøng vaønh ñai
Dublin), M1 (tuyeán ñöôøng Dublin-
Belfast), vaø naâng caáp N4 (tuyeán ñöôøng
Dublin-Sligo), N7 (tuyeán ñöôøng Dublin-
Limerick) vaø N11 (tuyeán ñöôøng Dublin-
Rosslare).
Chính phuû Ailen cuõng ñaàu tö cho
caùc thò tröôøng chaâu AÂu. Naêm 2004, caùc
coâng ty Myõ ñaët cô sôû taïi Ailen ñaõ xuaát
khaåu haøng hoùa vaø dòch vuï vôùi giaù trò
töông ñöông 55 tyû ñoâla, chuû yeáu laø cho
caùc thò tröôøng ôû chaâu AÂu.
Söï hoäi tuï nhanh choùng veà möùc thu
nhaäp cuûa Ailen vôùi caùc quoác gia daãn ñaàu
chaâu AÂu dieãn ra cuøng vôùi söï taäp trung
khoâng gian ngaøy caøng taêng trong caùc
hoaït ñoäng kinh teá. So vôùi caùc quoác gia
môùi gia nhaäp khaùc nhö Hy Laïp, Boà Ñaøo
Nha vaø Taây Ban Nha, söï taäp trung kinh
teá cuûa Ailen taêng nhanh hôn nhieàu (xem
hình minh hoïa cho Hoäp 8.4). Maët khaùc,
thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi cuûa Ailen coøn
taêng nhanh hôn. Naêm 1977, Hy Laïp,
Ailen vaø Taây Ban Nha coù möùc thu nhaäp
treân ñaàu ngöôøi vaøo khoaûng 9.000 ñoâla;
möùc thu nhaäp cuûa Boà Ñaøo Nha xaáp xæ
Khi thu nhaäp cuûa Ailen taêng nhanh, söï taäp trung kinh teá cuõng taêng trong phaïm
vi caû nöôùc
Logarít töï nhieân cuûa phöông sai
17,0
16,5
16,0
15,5
15,0
14,5
6.000 ñoâla. Ñeán naêm 2002, Boà Ñaøo Nha
ñaõ ñaït möùc thu nhaäp 11.000 ñoâla, Hy
Laïp vaø Taây Ban Nha ñaït möùc 15.000
ñoâla, nhöng möùc thu nhaäp treân ñaàu
ngöôøi ôû Ailen ñaõ taêng leân 27.500 ñoâla.
Hieän nay, haàu heát caùc vuøng thuoäc
caùc quoác gia thaønh vieân môùi ôû Trung AÂu
ñeàu ñaït tieâu chuaån ñeå Lieân minh hoã trôï
taøi chính. Caùc vuøng naøy neân nhìn vaøo
taám göông cuûa Ailen trong vieäc söû duïng
voán hoã trôï ñeå hoäi nhaäp quoác teá, vaø chæ
höôùng ñeán söï taêng tröôûng kinh teá caân
baèng veà khoâng gian trong phaïm vi ranh
giôùi vuøng mieàn ôû giai ñoaïn phaùt trieån
sau naøy.
Nguoàn: Dall’Erba 2003, Nhoùm soaïn thaûo Baùo
caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
a. Keá hoaïch phaùt trieån quoác gia Ailen 2000-06.
Aixôlen
Taây Ban Nha
Boà Ñaøo Nha

giaùo duïc, ñaøo taïo vaø xaây döïng thoùi quen 14,0
hoïc taäp caû ñôøi cho taát caû moïi ngöôøi daân 13,5 Hy Laïp
ôû Ailen ñeå taïo ra moät moâi tröôøng kinh 13,0
doanh toát trong caû nöôùc cho caùc nhaø ñaàu 12,5
tö. Vôùi löïc löôïng lao ñoäng coù kyõ naêng vaø 12,0
nhöõng ñieàu kieän haäu caàn toát, Ailen thöïc 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001
söï ñaõ trôû thaønh moät ñieåm ñeán phoå bieán Naêm

cho caùc coâng ty Myõ mong muoán tieáp caän Nguoàn: Dall'Erba 2003, Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 375

töøng laø moät trong nhöõng quoác gia
ngheøo nhaát chaâu AÂu, hieän nay
Ailen ñaõ trôû thaønh moät trong
nhöõng quoác gia giaøu nhaát (xem
Hoäp 8.4). Trong giai ñoaïn 1991-
1998, Ailen chæ coù moät vuøng duy
nhaát vaø ñöôïc nhaän hoã trôï töø Lieân
minh cho Vuøng Muïc tieâu 1.14 Khi
ñaõ taêng tröôûng quaù 75% ngöôõng,
thaùng 7/1999, Ailen ñaõ phaùt trieån
thaønh 2 vuøng - vuøng bieân giôùi-mieàn
trung-mieàn taây, vaø vuøng ñoâng-nam.
Nhöng hoaït ñoäng saûn xuaát kinh teá
taïi Ailen ñaõ taêng cöôøng taäp trung
khoâng gian nhieàu hôn so vôùi 3 quoác
gia ñang hoäi nhaäp laø Hy Laïp, Boà
Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha.15
Moät khung chính saùch ñeå caùc
vuøng tuït haäu hoäi nhaäp vôùi caùc
vuøng daãn ñaàu
Ngöôøi daân tìm kieám cô hoäi, coøn caùc
quoác gia tìm kieám söï thoáng nhaát.
Caùc chính saùch ñeå caùc vuøng tuït haäu
hoäi nhaäp vôùi caùc vuøng daãn ñaàu coù
theå giuùp caû hai beân ñaït ñöôïc muïc
ñích. Phaàn naøy seõ moâ taû khaùi quaùt
moät khung höôùng daãn laäp chính
saùch, trong ñoù ñeà xuaát moät söï keát
hôïp coù ñieàu chænh ñoái vôùi caùc theå
cheá, cô sôû haï taàng vaø caùc cô cheá
vuøng tuït haäu vaø vuøng daãn ñaàu.
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch,
voán hay xem söï taäp trung kinh teá laø
thieáu nhaát quaùn vôùi söï caân baèng
khoâng gian trong möùc soáng, ñaõ
phaûi tìm kieám caùch giaûm bôùt söï taäp
trung naøy thoâng qua caùc can thieäp
höôùng tôùi muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù.
Nhieàu chính phuû ñaáu tranh vôùi caùc
löïc thò tröôøng thuùc ñaåy söï taäp trung
daân cö ôû nhöõng vuøng coù nhieàu hoaït
ñoäng kinh teá. Chöông trình di daân
cuûa Inñoâneâxia ñaõ coá gaéng di chuyeån
ngöôøi daân ra khoûi Java, moät vuøng
daân cö ñoâng ñuùc, ñeán nhöõng vuøng
thöa daân hôn nhö Kalimantan,
Papua, Sulawesi vaø Sumatra. Vaøo
thôøi kyø ñænh ñieåm trong giai ñoaïn
1979 - 1984, toång coäng coù 535.000
gia ñình, töông ñöông vôùi gaàn 2,5
trieäu ngöôøi ñaõ ñöôïc di chuyeån. Muïc
tieâu cuûa chöông trình naøy laø thuùc
ñaåy “söï phaùt trieån nhaân khaåu moät
caùch caân ñoái” vaø giaûm ñoùi ngheøo
baèng caùch cung caáp ñaát ñai vaø caùc
cô hoäi kinh teá môùi cho nhöõng ngöôøi
Hình 8.1. Phaùp ñöôïc lôïi nhôø taêng cöôøng söï taäp trung saûn xuaát kinh teá
vaø giaûm caùc caùch bieät khoâng gian trong thu nhaäp khaû duïng
Bieán thieán cuûa heä soá phöông sai
GDP theo ñaàu ngöôøi Thu nhaäp theo ñaàu ngöôøi

khuyeán khích nhaèm giaûi quyeát 0,190 0,085

Thu nhaäp khaû duïng tính theo ñaàu ngöôøi (truïc phaûi)
nhöõng thaùch thöùc trong nöôùc naûy 0,185 0,080

sinh do maät ñoä, khoaûng caùch vaø söï 0,180

0,075
phaân hoùa. Neáu ñöôïc söû duïng toát, 0,175
0,070
vieäc keát hôïp caùc bieän phaùp noùi treân 0,170
0,065
coù theå giuùp caùc quoác gia thu ñöôïc 0,165
0,060
nhöõng lôïi ích kinh teá nhôø taêng 0,160
GDP theo ñaàu ngöôøi (truïc traùi)
cöôøng söï taäp trung caùc hoaït ñoäng 0,155 0,055

kinh teá, cuõng nhö caùc thaønh töïu veà 0,150

1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002
0,050

maët xaõ hoäi, chính trò vaø kinh teá ñi Naêm

keøm vôùi hoäi tuï möùc soáng giöõa caùc Nguoàn: Martin 2005.
376 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
di cö ngheøo khoâng coù ñaát. Nhöng
chöông trình hoaøn toaøn khoâng taïo
ra söï thay ñoåi naøo trong maät ñoä
daân soá ôû Java, vaø chi phí toán keùm
cuûa chöông trình cuõng khoâng giuùp
gì nhieàu cho muïc tieâu giaûm ngheøo.16
Hoaøn toaøn döïa vaøo caùc can thieäp
höôùng tôùi muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù
laø moät sai laàm maø nhieàu nhaø hoaïch
ñònh chính saùch maéc phaûi. Toát hôn
laø neân döïa vaøo nhöõng theå cheá hoaït
ñoäng ít oàn aøo hôn. ÔÛ Phaùp, vieäc taäp
trung khoái vuøng kinh teá vaø hoäi tuï
caùc möùc thu nhaäp khaû duïng giöõa
caùc vuøng tuït haäu vôùi vuøng daãn daàu
ñöôïc tieán haønh ñoàng thôøi, vaø taïo ra
“hieäu öùng caùi keùo” trong ñòa lyù saûn
xuaát kinh teá vaø ñòa lyù thu nhaäp
(xem Hình 8.1).17 Hieäu öùng naøy
döôøng nhö khoâng ñöôïc taïo ra bôûi
caùc can thieäp höôùng tôùi muïc tieâu
phaïm vi ñòa lyù maø bôûi caùc bieän
phaùp “khoâng coù tính chaát khoâng
gian” hay noùi caùch khaùc laø “phoå
quaùt veà maët khoâng gian” nhö ñaùnh
thueá thu nhaäp luõy tieán, an ninh xaõ
hoäi vaø phuùc lôïi thaát nghieäp. Maëc
duø khoâng gian khoâng phaûi laø yeáu
toá ñöôïc xem xeùt moät caùch ñaëc bieät
trong caùc chính saùch nhö vaäy
nhöng hieäu quaû vaø keát quaû taùc
ñoäng chính saùch coù theå khaùc bieät
raát nhieàu giöõa caùc vuøng. Laø cô sôû
cho söï hoäi nhaäp kinh teá, caùc “theå
cheá” naøy ñaõ naém baét ñöôïc nhöõng
ích lôïi töø söï taäp trung khoâng gian
cuûa hoaït ñoäng saûn xuaát vaø ñem laïi
söï hoäi tuï trong möùc soáng.
Thaäm chí trong toaøn boä Lieân
minh chaâu AÂu, söï gia taêng baát
coâng baèng trong thu nhaäp thò
tröôøng thuoäc thôøi kyø naêm 1985 ñeán
naêm 1995 ñaõ ñöôïc buø laïi phaàn naøo
bôûi caùc chính saùch thueá luõy tieán vaø
trôï caáp phuùc lôïi. Thu nhaäp cuûa
nhöõng ngöôøi coù chuyeân moân vaø
tay ngheà chæ taêng ôû möùc vöøa phaûi
do phaûi chòu caùc möùc thueá cao hôn,
coøn nhöõng ngöôøi khoâng coù chuyeân
moân vaø tay ngheà ñöôïc hoã trôï
thoâng qua caùc khoaûn trôï caáp.18
Töông töï, cô caáu thueá luõy tieán ôû
Hoa Kyø ñaõ laøm giaûm söï caùch bieät
trong thu nhaäp khaû duïng giöõa caùc
bang, ñoàng thôøi saûn xuaát trôû neân
taäp trung hôn, maëc duø möùc ñoä
thay ñoåi coù söï bieán thieân lôùn theo
töøng thôøi kyø thay ñoåi chính saùch
cuûa chính phuû (xem Hoäp 8.5).
Kinh nghieäm cuûa Lieân minh
chaâu AÂu vaø Hoa Kyø trong vieäc giaûi
quyeát vaán ñeà coâng baèng khoâng
gian baèng caùc heä thoáng thueá khoâng
mang tính khoâng gian raát ñaùng hoïc
hoûi. Nhöõng ngöôøi hoaøi nghi coù theå
phaûn ñoái raèng, moät heä thoáng thueá
vôùi dieän bao phuû heïp taïi caùc quoác
gia ñang phaùt trieån vaø söï quaûn lyù
thueá yeáu keùm cuøng vôùi söï lan traøn
cuûa neàn kinh teá phi chính thöùc seõ
haï thaáp nhöõng lôïi ích tieàm taøng cuûa
heä thoáng thueá luõy tieán. Nhöng ñieàu
ñaùng nhôù laø moät theá kyû tröôùc ñaây,
vaøo thôøi ñieåm baét ñaàu aùp duïng caùc
heä thoáng thueá thu nhaäp, Hoa Kyø
cuõng coù nhieàu ñaëc ñieåm cuûa moät
quoác gia ñang phaùt trieån ngaøy nay.
Daân cö khi ñoù chuû yeáu laø daân noâng
thoân, vaø ñeán naêm 1910 toaøn nöôùc
Myõ cuõng chæ coù 28% daân soá sinh
soáng taïi caùc vuøng ñoâ thò.19 Möùc
löông naêm 1925 laø 0,72 ñoâla/giôø
trong ngaønh saûn xuaát oâ toâ.20 Tyû leä
ngöôøi daân thuoäc dieän noäp thueá vaø
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 377

Ñaùnh thueá theo söï baát coâng baèng veà “khoâng gian”? Heä thoáng thueá thu nhaäp
HOÄP 8.5
cuûa Lieân bang Hoa Kyø

Heä thoáng thueá thu nhaäp luõy tieán ôû Hoa Kyø
ñaõ laøm giaûm söï baát coâng baèng trong thu
nhaäp cuûa ngöôøi daân. Moät hieäu öùng khoâng
ngôø ñeán cuûa heä thoáng naøy laø giaûm söï baát
coâng baèng thu nhaäp giöõa caùc bang, ñieàu
naøy cho thaáy moät chính saùch khoâng coù
ñònh höôùng khoâng gian coù theå trôû thaønh
moät coâng cuï saéc beùn ñeå giaûm thieåu söï
baát coâng baèng veà khoâng gian.
Töø soá lieäu cuûa Cuïc Nguoàn thu Noäi boä,
coù theå bieát ñöôïc thueá thu nhaäp ñaõ giuùp
giaûm thieåu söï baát coâng baèng veà khoâng
gian ñeán möùc ñoä naøo. Tröôùc heát, laáy möùc
thu nhaäp tröôùc thueá cuûa phaân vò daãn ñaàu
trong nhoùm nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp ôû
töøng bang ñem chia cho möùc thu nhaäp caù
nhaân cuûa ngöôøi daân Myõ, theo soá lieäu
coâng boá cuûa UÛy ban Phaân tích kinh teá.
Tieáp ñoù, tính toaùn tyû leä phaân taùn thu nhaäp
vôùi möùc thu nhaäp sau thueá, vaø tính soá
ñieåm phaàn traêm giaûm giöõa tyû leä thu nhaäp
tröôùc thueá vaø sau thueá cho hai nhoùm sau
ñaây ôû 10 bang: nhoùm ñaàu tieân laø nhoùm coù
thu nhaäp tröôùc thueá cao nhaát (nhoùm 1),
nhoùm thöù hai laø nhoùm coù thu nhaäp tröôùc
a
thueá thaáp nhaát (nhoùm 2). Hình minh hoïa
cho Hoäp 8.5 cho thaáy söï thay ñoåi trong
möùc cheânh leäch thu nhaäp sau thueá giöõa
caùc bang giaøu nhaát vaø bang ngheøo nhaát.
Quy tröïc tieáp sang heä thoáng ñaùnh thueá,
coù theå thaáy heä thoáng thueá cuûa Hoa Kyø ñaõ
giuùp giaûm thieåu söï baát coâng baèng thu
nhaäp giöõa caùc bang trong suoát theá kyû vöøa
qua, vaø coù leõ taùc duïng naøy ñaõ vöôït xa
nhöõng mong ñôïi laïc quan nhaát.
Chöa bao giôø thueá suaát cao hôn thueá
suaát naêm 1918 - 77% - ñeå chu caáp cho
caùc chi phí quaân söï. Sau Theá chieán thöù
nhaát, thueá suaát baét ñaàu giaûm. Naêm
1929, möùc thueá suaát giaûm xuoáng chæ coøn
24% nhöng thueá suaát aùp duïng cho
nhöõng nhoùm coù thu nhaäp daãn ñaàu laïi
taêng trôû laïi trong thôøi kyø Ñaïi suy thoaùi (-
26% vaøo naêm 1940 so vôùi -7% vaøo naêm
1930, ñoái vôùi Nhoùm 1). Khi Quoác hoäi Myõ
ñöa ra luaät giöõ laïi moät phaàn tieàn löông vaø
noäp thueá theo quyù trong thôøi kyø Theá
chieán thöù hai, heä thoáng thueá luõy tieán
ñöôïc cuûng coá trôû laïi. Nhöng caùc hieäu
öùng giaûm baát coâng baèng trong thu nhaäp
moät laàn nöõa laïi môø nhaït ñi trong giai
ñoaïn 1950 - 1970. Ñeán cuoái nhöõng naêm
1970, hieäu öùng naøy taêng leân trong moät
thôøi gian ngaén, tröôùc khi giaûm trôû laïi
trong nhöõng naêm 1980 vaø 1990.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009.
a. Maëc duø caû hai nhoùm ñeàu naèm trong soá moät
phaàn traêm nhöõng ngöôøi giaøu nhaát cuûa töøng
bang, nhöng haõy löu yù söï khaùc bieät saâu saéc
giöõa bang naøy vôùi bang khaùc. Ví duï nhö, vaøo
naêm 1940, moät khoaûn thu nhaäp khoaûng
47.000 ñoâla laø cô sôû ñeå noäp thueá vôùi 1%
nhöõng ngöôøi giaøu nhaát ôû Mississippi, nhöng laïi
laø cô sôû ñeå noäp thueá vôùi 10% nhöõng ngöôøi
giaøu nhaát ôû Quaän Coâloâmbia.

Maëc duø khoâng ñaët troïng taâm roõ reät vaøo muïc tieâu khoâng gian, heä thoáng thueá thu nhaäp cuûa Hoa Kyø treân thöïc teá
ñaõ laøm giaûm söï caùch bieät veà khoâng gian.
Phaàn traêm baát bình ñaúng giaûm ñi do thueá
0

–5

–10

–15
10 bang giaøu nhaát
hoäi tuï veà trung bình
–20
nhanh hôn ba laàn 10 bang
ngheøo nhaát
–25
Taêng thueá vaøo
–30 thôøi kyø Ñaïi suy thoaùi

–35
Xoaù boû khoaûng caùch chieán tranh Chính phuû taêng thueá cho nhoùm ngöôøi ngheøo
–40 theá giôùi thöù hai
1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1990 2000 2003
Naêm

10 bang ôû Myõ coù möùc thu nhaäp tröôùc thueá cao nhaát (trong nhoùm phaàn traêm cao nhaát)
10 bang ôû Myõ coù möùc thu nhaäp tröôùc thueá thaáp nhaát (trong nhoùm phaàn traêm cao nhaát)

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, theo phaân tích cuûa Estelle Sommelier.
378 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caùc nguoàn thu cuûa chính phuû ñeàu
thaáp; naêm 1916, chæ 10% soá hoä gia
ñình coù hoà sô hoaøn thueá caù nhaân
trong khi tyû leä hieän taïi laø 93%.
Moät soá baèng chöùng thöïc nghieäm
ôû caùc quoác gia ñang phaùt trieån cho
thaáy thöïc teá khoù khaên khi taùi phaân
phoái thu nhaäp thoâng qua heä thoáng
thueá luõy tieán, vaø vieäc ñònh höôùng chi
tieâu theo möùc thu nhaäp caù nhaân hay
gia ñình cuõng nhö möùc thueá suaát
bình quaân coù yù nghóa quan troïng hôn
cho muïc ñích phaân phoái thu nhaäp
sau chuyeån nhöôïng trôï caáp. Nhö
vaäy, moät heä thoáng thueá theo tyû leä
hoaït ñoäng vôùi hieäu quaû cao coù theå
ñem laïi taùc ñoäng caân baèng lôùn hôn
so vôùi moät heä thoáng thueá luõy tieán
hoaït ñoäng vôùi hieäu quaû thaáp.21
Caùc chính saùch thueá vaø trôï caáp
khoâng coù muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù
thöôøng taïo ra neàn taûng cho nhöõng
chính saùch coâng ñeå caùc quoác gia hoäi
nhaäp veà maët khoâng gian vaø nhaän
ñöôïc nhöõng lôïi ích töø söï taäp trung
vaø hoäi tuï. Nhöng caùc chính saùch
naøy coù theå chöa ñuû. Tuøy theo ñieàu
kieän cuï theå, caùc quoác gia caàn nhieàu
loaïi coâng cuï khaùc nhau cho söï hoäi
nhaäp trong nöôùc. Coù theå nhìn thaáy
thaùch thöùc cuûa söï hoäi nhaäp kinh teá
khi giaûm khoaûng caùch giöõa ngöôøi
daân - nhaát laø daân ngheøo - vôùi cô
hoäi kinh teá. Maät ñoä daân soá khoâng
phuø hôïp, caùc raøo caûn ngaên chaën
khaû naêng di chuyeån cuûa ngöôøi lao
ñoäng vaø doanh nghieäp cuõng nhö
ngaên caûn söï ñoàng thuaän chính trò
giöõa caùc vuøng daãn ñaàu vaø vuøng bò
tuït haäu do söï chia caét noäi boä, laø
nhöõng yeáu toá laøm cho thaùch thöùc
naøy trôû neân phöùc taïp hôn.
Nhìn chung, moät khung chính
saùch ñeå hoäi nhaäp kinh teá caàn bao
goàm nhöõng ñieåm sau:
● Theå cheá (caùc chính saùch khoâng roõ
veà khoâng gian). Thuaät ngöõ naøy
ñöôïc söû duïng ôû ñaây ñeå noùi ñeán
caùc chính saùch thuoäc nhoùm
khoâng ñöôïc thieát keá roõ raøng veà
maët khoâng gian, nhöng coù theå
taïo ra aûnh höôûng vaø taùc ñoäng
khaùc nhau tuøy theo caùc ñòa ñieåm
hay nôi choán. Ñoù laø nhöõng
chính saùch quoác gia nhö heä
thoáng thueá thu nhaäp, caùc quan
heä taøi khoùa lieân chính phuû, ñieàu
haønh caùc thò tröôøng ñaát ñai vaø
nhaø ôû, cuõng nhö caùc saùng kieán
giaùo duïc, y teá, caáp nöôùc vaø veä
sinh cô baûn, vaø nhieàu saùng kieán
khaùc cuûa chính phuû.
● Cô sôû haï taàng (caùc chính saùch keát
noái khoâng gian). Thuaät ngöõ naøy
ñöôïc söû duïng ôû ñaây ñeå ñeà caäp
ngaén goïn ñeán taát caû caùc loaïi ñaàu
tö giuùp keát noái caùc ñòa ñieåm vaø
cung caáp caùc dòch vuï kinh doanh
cô baûn, ví duï nhö coâng trình giao
thoâng coâng coäng vaø caùc tieän ích
coâng coäng. Ñoù coù theå laø ñaàu tö
phaùt trieån caùc tuyeán ñöôøng cao
toác vaø ñöôøng xe löûa lieân vuøng ñeå
thuùc ñaåy thöông maïi haøng hoùa -
vaø naâng caáp coâng ngheä thoâng tin
lieân laïc ñeå taêng cöôøng caùc luoàng
thoâng tin vaø yù töôûng.
● Caùc cô cheá khuyeán khích (caùc
chính saùch coù troïng taâm khoâng
gian). Thuaät ngöõ naøy ñöôïc söû
duïng ôû ñaây ñeå noùi ñeán caùc bieän
phaùp coù xaùc ñònh troïng taâm
khoâng gian nhaèm thuùc ñaåy söï
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
taêng tröôûng kinh teá taïi caùc vuøng
tuït haäu. Caùc cô cheá naøy coù theå
bao goàm trôï caáp ñaàu tö, giaûm
thueá, caùc quy ñònh ñòa phöông,
phaùt trieån cô sôû haï taàng ñòa
phöông, caûi caùch moâi tröôøng
ñaàu tö coù muïc tieâu, ví duï nhö
nhöõng quy cheá ñaëc bieät cho caùc
khu cheá xuaát.
Caùc coâng cuï noùi treân - theå cheá,
cô sôû haï taàng vaø caùc cô cheá khuyeán
khích - khi duøng cho muïc ñích hoäi
nhaäp seõ bao quaùt moät phaïm vi
chính saùch roäng, töø caùc chính saùch
phoå quaùt cho ñeán caùc chính saùch coù
muïc tieâu ñòa lyù. Moãi nhoùm trong soá
ba nhoùm coâng cuï naøy ñeàu bao goàm
thueá, chi tieâu coâng vaø caùc quy cheá.
Ñòa lyù töï nhieân baát lôïi thöôøng
laøm taêng khoaûng caùch kinh teá, giaûm
thöông maïi haøng hoùa vaø dòch vuï
cuõng nhö doøng lao ñoäng, voán vaø
thoâng tin, vaø khieán cho vieäc cung
caáp caùc dòch vuï coâng trôû neân khoù
khaên hôn. Taïi Pa-pua Niu Ghi-neâ,
nôi heä thoáng giao thoâng rôøi raïc vaø
manh muùn do bò chia caét bôûi ñòa
hình ñoài nuùi lôûm chôûm, thôøi gian
trung bình ñeå ngöôøi daân thuoäc
coäng ñoàng noâng thoân ñeán ñöôïc con
ñöôøng gaàn nhaát laø 2,5 tieáng vaø ñeå
ñeán cô quan nhaø nöôùc gaàn nhaát, hoï
phaûi ñi maát hôn 3 tieáng.22 Taïi caùc
vuøng ñoài nuùi goà gheà hôn nöõa cuûa
Peâru coù raát ít cô sôû haï taàng coâng
coäng, khieán cho tyû leä ñoùi ngheøo
caøng cao hôn.23 Nhöõng nôi khaùc
trong hoaøn caûnh töông töï goàm coù
vuøng Zonas Extremas cuûa Chileâ,
mieàn taây Trung Quoác, Thöôïng Ai
Caäp, caùc vuøng ngoaïi vi cuûa Neâpan,
379
vaø ñoâng baéc nöôùc Nga. Do ñieàu
kieän baát lôïi neân tyû leä ñoùi ngheøo ôû
nhöõng vuøng naøy coù theå raát cao.
Nhöng cuõng chính vì vaäy neân
khoâng nhieàu ngöôøi choïn nhöõng nôi
naøy ñeå sinh soáng, tröø phi chính
saùch cuûa chính phuû ngaên ngöøa
ngöôøi daân di cö khoûi ñaây hoaëc do
nhöõng nguyeân nhaân chính trò xaõ
hoäi naøo ñoù, hoaëc ngöôøi daân quyeát
ñònh ôû laïi do caùc cô cheá khuyeán
khích. Ñieàu naøy coù nghóa laø, tyû leä
ngöôøi ngheøo soáng ôû nhöõng vuøng
tuït haäu naøy thöôøng thaáp so vôùi
toång soá ngöôøi ngheøo trong caû nöôùc.
Hoäi nhaäp laøm giaûm khoaûng caùch
kinh teá giöõa caùc vuøng tuït haäu vaø
nhöõng nôi naêng ñoäng hôn. Caùc
saùng kieán thaønh coâng nhaát laø
nhöõng saùng kieán caân baèng ñöôïc
tính hieäu quaû kinh teá vaø tính khaû
thi chính trò, vaø caàn ñöôïc aùp duïng
theo boái caûnh cuï theå cuûa töøng quoác
gia. Nhöõng boái caûnh gaây ra nhieàu
vaán ñeà nhaát laø maät ñoä daân soá ôû
nhöõng vuøng tuït haäu vaø möùc ñoä suy
yeáu cuûa caùc taùc löïc thò tröôøng do söï
chia caét trong nöôùc. ÔÛ nhöõng nôi coù
ít ngöôøi sinh soáng taïi caùc vuøng tuït
haäu, ví duï nhö vuøng ñoâng baéc
nöôùc Nga, caùc chính saùch hoäi nhaäp
caàn phaûi khaùc vôùi nhöõng chính
saùch ôû caùc nôi khaùc nhö ñoâng baéc
Braxin, nôi caùc vuøng tuït haäu coù daân
cö thöa thôùt. ÔÛ nhöõng nôi maø caùc
vuøng tuït haäu vaø daãn ñaàu coù chung
moät ngoân ngöõ vaø truyeàn thoáng, ví
duï nhö ôû Braxin vaø Trung Quoác,
caùc chính saùch hoäi nhaäp caàn ñeán ít
noã löïc hôn nhöõng nôi maø söï khaùc
bieät veà ngoân ngöõ, saéc toäc, hoaëc toân
giaùo chia caét caùc vuøng trong nöôùc,
380 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ví duï nhö ôû AÁn Ñoä hay Nigieâria.
ÔÛ Braxin, khoaûng caùch giöõa
vuøng ñoâng baéc tuït haäu vôùi vuøng
ñoâng nam daãn ñaàu veà kinh teá ñi
keøm vôùi maät ñoä daân cö ñoâng ñuùc ôû
caùc mieàn duyeân haûi thuoäc vuøng
ñoâng baéc. Nhöng nhieàu ngöôøi daân
vuøng ñoâng baéc (Nordestinos) laïi ñi
tìm cô hoäi baèng caùch chuyeån ñeán
vuøng ñoâng nam coù tính naêng ñoäng
hôn. Coù ñeán 4 trieäu daân sinh soáng
ôû Greater Saõo Paulo laø nhöõng ngöôøi
goác vuøng ñoâng baéc.24 Ñieàu naøy cho
thaáy maät ñoä daân soá cao ôû ñoâng baéc
vaø taùc löïc thò tröôøng maïnh meõ xuaát
phaùt töø khaû naêng di chuyeån cuûa löïc
löôïng lao ñoäng, ñöôïc hoã trôï bôûi caùc
nhaân toá nhö ngoân ngöõ chung vaø
baûn saéc daân toäc maïnh meõ.
Ta haõy nhôù laïi caùc baûn ñoà AÁn
Ñoä, nôi caùc vuøng tuït haäu coù soá
ngöôøi ngheøo lôùn vaø tyû leä ngöôøi
ngheøo cao (xem Baûn ñoà 8.3). Hoäi
nhaäp cho caùc vuøng naøy thaät söï laø
moät thaùch thöùc lôùn khi phaân nhoùm
ñòa lyù ñòa phöông phaûn aùnh nhöõng
söï khaùc bieät veà saéc toäc, ngoân ngöõ
hoaëc xaõ hoäi.25 Söï di chuyeån cuûa
ngöôøi daân khoûi nhöõng vuøng naøy
khoâng phoå bieán, do thaùi ñoä thieân vò
vaø phaân bieät ñoái xöû vôùi moät soá
nhoùm daân cuï theå ôû ñòa phöông
(xem Chöông 5). Caùc taùc löïc thò
tröôøng xuaát phaùt töø yeáu toá di
chuyeån bò suy yeáu do söï chia caét
chính trò vaø xaõ hoäi trong nöôùc -
chaúng haïn nhö, neáu quan saùt seõ
thaáy nhöõng coâng nhaân ngöôøi Bihari
gaëp phaûi thaùi ñoä thuø ñòch nhö theá
naøo ôû nhöõng vuøng giaøu coù hôn cuûa
AÁn Ñoä. Taïi nhöõng quoác gia naøy,
nhöõng thaùch thöùc trong hoäi nhaäp
goàm coù khoaûng caùch kinh teá, maät
ñoä phaân boá khoâng phuø hôïp, vaø söï
chia caét trong nöôùc.
Söû duïng caùc khía caïnh khoâng
gian cuûa khoaûng caùch, maät ñoä vaø
söï chia caét ñeå xaùc ñònh caùc ñaëc
ñieåm boái caûnh cuûa moät quoác gia, ta
coù theå xaây döïng moät heä thoáng
phaân loaïi mang tính gôïi yù cho caùc
quoác gia ñeå hoï coù theå ñieàu chænh
caùc chính saùch hoäi nhaäp tuøy theo
thaùch thöùc maø hoï phaûi ñöông ñaàu.
Ít nhaát, coù theå phaân loaïi ñöôïc 3
nhoùm chính saùch sau ñaây:
● Loaïi 1: caùc quoác gia coù nhöõng
vuøng tuït haäu vôùi daân cö thöa
thôùt
● Loaïi 2: caùc quoác gia thoáng nhaát
coù caùc vuøng tuït haäu vôùi daân cö
ñoâng ñuùc
● Loaïi 3: caùc quoác gia bò chia caét
coù nhöõng vuøng tuït haäu vôùi daân
cö ñoâng ñuùc
Heä thoáng phaân loaïi naøy coù theå
ñònh nhoùm caùc vuøng tuït haäu ôû haàu
heát caùc quoác gia, nhöng caàn coù hai
ñieàu kieän. Tröôùc heát, nhöõng vuøng
tuït haäu ôû moät soá quoác gia coù theå
thieáu ñoàng nhaát ñeán möùc raát khoù
ñeå ñöôïc xeáp haún vaøo moät loaïi naøo
trong ba loaïi treân. ÔÛ Thaùi Lan,
vuøng ñoâng baéc laø nôi coù daân cö
ñoâng ñuùc, nhöng caùch xa vuøng thuû
ñoâ laø nôi hoaït ñoäng kinh teá nhoän
nhòp, nhöng mieàn nam Thaùi Lan
nôi daân cö thöa thôùt môùi chính laø
nôi sinh soáng cuûa toäc ngöôøi Hoài
giaùo. ÔÛ AÁn Ñoä, vuøng ñoâng baéc bò
tuït haäu cuõng coù daân cö thöa thôùt,
trong khi ñoù nhöõng vuøng tuït haäu ôû
mieàn trung AÁn Ñoä laïi chieám gaàn
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
2/3 soá ngöôøi ngheøo trong caû nöôùc.
Thöù hai, caùc quoác gia ñöôïc xeáp vaøo
Loaïi 1 (coù caùc vuøng tuït haäu vôùi daân
cö thöa thôùt) coù theå laø caùc quoác gia
ñaõ thoáng nhaát hay vaãn bò chia caét
noäi boä. Caùc chieán löôïc hoäi nhaäp cho
hai kieåu hình naøy - duø laø caùc quoác
gia thoáng nhaát vôùi caùc vuøng tuït
haäu daân cö thöa thôùt nhö nöôùc
Nga, hay laø caùc quoác gia bò chia caét
vôùi caùc vuøng tuït haäu daân cö thöa
thôùt nhö Philíppin - seõ khoâng coù gì
khaùc bieät.
Moãi khía caïnh moät coâng cuï
Caùc theå cheá ñeå khaéc phuïc khoaûng
caùch. ÔÛ nhöõng quoác gia coù caùc
vuøng tuït haäu daân cö thöa thôùt,
thaùch thöùc chuû yeáu trong hoäi nhaäp
laø ruùt ngaén khoaûng caùch kinh teá.
Caùc chính saùch coù tính phoå quaùt -
khoâng roõ raøng veà khoâng gian trong
thieát keá vaø bao quaùt toaøn boä quoác
gia - coù theå gaùnh vaùc moät phaàn lôùn
nhieäm vuï hoäi nhaäp kinh teá thaønh
coâng. Caùc quoác gia ñang phaùt trieån
thuoäc loaïi naøy goàm coù Chileâ, Trung
Quoác, Gana, Inñoâneâxia, Keânia,
Meâhicoâ, Moâng Coå, Cadaécxtan, Nga,
Xri Lanca, Uganña, vaø Vieät Nam.
Muïc tieâu tröôùc tieân cuûa caùc chính
saùch naøy laø phaùt trieån caùc taøi saûn
deã di chuyeån ñeå giuùp ngöôøi daân di
cö ñeán nhöõng nôi coù cô hoäi kinh teá
toát hôn. Ví duï nhö, khi chuyeån töø
neàn kinh teá keá hoaïch hoùa sang kinh
teá thò tröôøng, nöôùc Nga seõ phaûi
ñaùnh ñoåi caùc chính saùch keá thöøa töø
thôøi xöa cuõ khi coâng nghieäp hoùa
laõnh thoå roäng lôùn cuûa mình. Thaäm
chí ñeán nay, haøng trieäu ngöôøi vaãn
ñöôïc nhaän trôï caáp ñeå soáng ôû nhöõng
381
nôi “laïnh leõo” vaø coâ laäp taïi vuøng
ñoâng baéc (xem Baûn ñoà 8.4), nôi hoï
khoâng theå taän duïng nhöõng cô hoäi
kinh teá môùi nhö ôû nhöõng nôi naêng
ñoäng thuoäc mieàn taây.26
Söûa chöõa nhöõng ñieåm bò boùp
meùo cuûa thò tröôøng ñaát ñai, xoùa boû
nhöõng trôû ngaïi ñoái vôùi khaû naêng di
chuyeån, vaø cung caáp caùc dòch vuï
thieát yeáu ví duï nhö giaùo duïc cô
baûn, chaêm soùc söùc khoûe, nöôùc vaø veä
sinh, phaûi laø nhöõng öu tieân chính
saùch phoå quaùt. Caùc chi phí lieân
quan ñeán baùn ñaát - bao goàm caùc
loaïi phí, chi phí khaûo saùt, vaø phí
chuyeån nhöôïng - coù theå khieán cho
caùc giao dòch ñaát ñai trôû neân ñaét ñoû
gheâ gôùm. ÔÛ Nga, caùc loaïi phí ñeå tö
nhaân ñi khaûo saùt ñaát ñai coù theå
töông ñöông vôùi möùc tieàn löông toái
thieåu trong 2 naêm. Caùc chi phí naøy
coù theå laøm chaäm tieán ñoä di daân do
nhöõng ngöôøi keùm giaøu coù hôn coù ít
khaû naêng giao dòch mua baùn ñaát
hôn.27 Heä thoáng ñaêng kyù hoä khaåu ôû
Trung Quoác laø moät raøo caûn ñoái vôùi
söï di daân töø noâng thoân ra thaønh thò.
Khoâng coù hoä khaåu ôû thaønh thò cuõng
ñoàng nghóa vôùi vieäc nhöõng ngöôøi
daân di cö khoâng coù ñuû ñieàu kieän
tieáp caän caùc ích lôïi giaùo duïc vaø y teá
coâng coäng. Ñieàu naøy taïo ra nhöõng
khaùc bieät lôùn trong möùc löông giöõa
caùc vuøng. Nhöõng nghieân cöùu gaàn
ñaây cho thaáy, xoùa boû caùc trôû ngaïi
ñoái vôùi söï di chuyeån seõ giuùp phaân
boå laïi löïc löôïng lao ñoäng giöõa caùc
vuøng, giaûm söï khaùc bieät trong möùc
löông, vaø giaûm thieåu söï baát bình
ñaúng trong thu nhaäp.28 Nhöng
nhöõng lôïi ích naøy coøn phuï thuoäc
vaøo phaûn öùng cuûa thò tröôøng nhaø
382 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Baûn ñoà 8.4. Taïi Lieân bang Nga, maät ñoä daân soá cao nhaát ôû mieàn taây coù khí haäu aám aùp hôn vaø naêng ñoäng veà kinh teá,
nhöng nhöõng chính saùch keá thöøa töø thôøi chuû nghóa xaõ hoäi ñaõ khieán moät soá ngöôøi ôû laïi vuøng ñaát laïnh khaéc nghieät
Daân soá tính theo km2
0–4.86 LIEÂN BANG
4.86–10.75 NGA
10.75–20.14
20.14–75.64
>75.64
Nguoàn: Maät ñoä daân soá: Fay, Felkner, vaø Lall 2008; Ñoä daøy cuûa lôùp baêng: Trung taâm Döõ lieäu Baêng tuyeát Quoác gia naêm 2007.
ñaát ñoâ thò ñoái vôùi nhu caàu boå sung
töø nhöõng ngöôøi môùi ñeán.
Moät soá quoác gia coù theå coù nhöõng
vuøng tuït haäu vôùi daân cö thöa thôùt
vaø nhöõng chia caét trong nöôùc. ÔÛ
CHDCND Laøo, söï khoâng ñoàng nhaát
saéc toäc coù theå khieán cho löïc löôïng
lao ñoäng ít khaû naêng di chuyeån hôn.
Vieâng Chaên, vôùi vò theá daãn ñaàu, coù
tyû leä ngheøo khaù thaáp, trong khi
nhöõng tænh khaùc ôû mieàn baéc vaø mieàn
nam coù tyû leä ngheøo cao hôn (xem
Baûn ñoà 8.5). Nhöng ngöôøi ngheøo
phaân boá khaù ñeàu trong caû nöôùc.
Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy,
phaàn lôùn caùc giaûi phaùp chính saùch
vaãn phaûi coù tính trung laäp veà khoâng
gian, ñoàng thôøi caàn coù nhöõng noã löïc
ñaëc bieät ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän tieáp
caän bình ñaúng cuûa ngöôøi daân ôû
nhöõng vuøng naøy vôùi caùc dòch vuï
coâng ích. AÙpganixtan vaø Taùtgikixtan
laø nhöõng ví duï khaùc veà caùc quoác gia
Ñoä C
0–-3
-3–-7
-7–-11
-11–-15
-15–-17
Nhöõng nôi ñoùng baêng theo muøa
Vuøng bò ñoùng baêng quanh naêm
coù söï chia caét vaø nhöõng vuøng tuït
haäu daân cö thöa thôùt.
Nhöõng quoác gia khaùc coù theå chæ
coù moät vaøi vuøng tuït haäu vôùi daân cö
thöa thôùt vaø bò chia caét. ÔÛ moät
quoác gia thoáng nhaát khaùc laø
Inñoâneâxia, nhöõng nôi nhö Aceh
ñöôïc coi laø vuøng tuït haäu, vôùi
nhöõng chia caét laøm suy yeáu khaû
naêng di chuyeån cuûa doøng voán vaø
lao ñoäng. Caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch coù theå bò loâi cuoán bôûi yù
muoán cung caáp nhöõng öu ñaõi kinh
teá cho caùc doanh nghieäp ôû nhöõng
vuøng naøy ñeå buø ñaép laïi söï thieáu
huït yeáu toá di chuyeån, nhöng nhö
vaäy thì phaûi caân nhaéc nguy cô ñi
cuøng vôùi vieäc taïo ra nhöõng vuøng
ñöôïc ñoùng khung phaùt trieån vaø
khieán cho söï chia caét hieän taïi caøng
gay gaét theâm. Thay vaøo ñoù, caùc
saùng kieán thuùc ñaåy söï hoäi nhaäp
kinh teá baèng caùch taêng cöôøng yeáu
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
toá di chuyeån coù theå phuø hôïp hôn vì
caû lyù do kinh teá cuõng nhö chính trò.
Ví duï nhö, caùc chöông trình coù muïc
tieâu phaïm vi ñòa lyù nhaèm taêng
cöôøng luaät ñònh veà giaùo duïc vaø cô
hoäi bình ñaúng, ñaûm baûo raèng ngöôøi
lao ñoäng ôû nhöõng vuøng tuït haäu
khoâng bò phaân bieät ñoái xöû treân thò
tröôøng lao ñoäng taïi nhöõng vuøng
khaùc cuûa ñaát nöôùc.
Caùc theå cheá vaø cô sôû haï taàng ñeå
khaéc phuïc khoaûng caùch vaø maät ñoä.
Khi khoaûng caùch ñi cuøng vôùi maät
ñoä daân soá cao ôû nhöõng vuøng tuït
haäu, caùc cô sôû haï taàng coù tính keát
noái khoâng gian cuõng laø ñieàu thieát
yeáu. Caùc quoác gia thuoäc nhoùm naøy
goàm coù Baênglañeùt, Braxin, Coâloâm-
bia, CH Araäp Ai Caäp, Thaùi Lan vaø
Thoå Nhó Kyø. Söï coâ laäp khoûi nhöõng
thò tröôøng naèm ôû caùc vuøng naêng
ñoäng hôn cuûa ñaát nöôùc (hoaëc theá
giôùi) coù theå laøm giaûm lôïi ích cuûa
ngöôøi tieâu duøng khi phaûi traû möùc
giaù cao hôn do söï manh muùn cuûa
thò tröôøng, ñoàng thôøi ngöôøi lao
ñoäng vaø ngöôøi saûn xuaát coù ñieàu
kieän tieáp caän thò tröôøng haïn cheá
hôn. Veà nguyeân taéc, caùc ñaàu tö cô
sôû haï taàng keát noái nhöõng vuøng
ngoaïi vi vôùi caùc thò tröôøng seõ taêng
cöôøng ñöôïc lôïi ích cuûa ngöôøi tieâu
duøng cuõng nhö hieäu quaû saûn xuaát.
Vôùi soá ngöôøi ngheøo ñaùng keå taäp
trung ôû nhöõng vuøng tuït haäu, caàn
phaûi hoã trôï cho caùc theå cheá khoâng
roõ raøng veà khoâng gian coù khaû naêng
thuùc ñaåy söï di chuyeån cuûa doøng
voán vaø lao ñoäng vaø ñaûm baûo söï
cung caáp caùc dòch vuï cô baûn, baèng
caùc chính saùch nhaèm caûi thieän ñieàu
kieän tieáp caän thò tröôøng cuûa doanh
383
Baûn ñoà 8.5. Taïi Coäng hoaø DCND Laøo, vuøng beân ngoaøi thuû ñoâ coù tyû leä ngheøo
cao nhöng nhöõng ngöôøi ngheøo phaân boá raûi raùc ôû caùc coäng ñoàng xa xoâi
LAO
P.D.R.
Tæ leä ngheøo ñoùi:
phaàn traêm daân ngheøo (%)
Maät ñoä ngheøo
21–40
41–60 Moãi chaám theå hieän
61–80
50.000 daân ngheøo
81–100
Nguoàn: Richter, van der Weide, vaø Souksavath 2005.
Chuù thích: Caùc chaám nhoû thöôøng khoâng taäp trung trong töøng tænh, vaø khoâng phaûn aùnh söï phaân boá daân
nghieäp taïi caùc vuøng tuït haäu. Maëc
duø söï di daân seõ giuùp taêng cöôøng
hieäu quaû vaø söï coâng baèng khoâng
gian, vôùi soá löôïng ngöôøi ngheøo lôùn
ôû caùc vuøng tuït haäu, nhöng ñieàu naøy
coù theå phaûi maát moät thôøi gian daøi
(xem Chöông 5). Caùc lieân keát cô sôû
haï taàng toát hôn giöõa nhöõng vuøng
tuït haäu vaø vuøng daãn ñaàu, baèng
caùch caûi thieän ñieàu kieän tieáp caän thò
tröôøng, coù theå cho pheùp moät soá
hoaït ñoäng phaùt trieån nôû roä ôû nhöõng
vuøng tuït haäu. Chuùng cuõng coù theå
laøm taêng söï taäp trung hoaït ñoäng
kinh teá ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu, do
caùc coâng ty ñem laïi nhöõng lôïi ích
töø söï tích tuï giôø ñaây coù theå phuïc
vuï cho thò tröôøng cuûa caùc vuøng tuït
haäu töø moät khoaûng caùch xa hôn
(xem chöông 6). Ñaùp laïi ñieàu kieän
cô sôû haï taàng toát hôn ôû nhöõng vuøng
384 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tuït haäu laø nhöõng hoaït ñoäng khoâng
bieåu loä caùc neàn kinh teá tích tuï, ví
duï nhö saûn xuaát noâng nghieäp, cheá
bieán noâng saûn, saûn xuaát cheá taïo
duøng nhieàu lao ñoäng nhö caùc saûn
phaåm thuoäc da vaø saûn phaåm goã
(xem Chöông 4).
Moät caùch coù hieäu quaû ñeå khaùi
nieäm hoùa con ñöôøng maø caùc ñaàu
tö cô sôû haï taàng caûi thieän khaû
naêng keát noái, ñoù laø suy nghó veà
moät thöôùc ño khaû naêng tieáp caän
thò tröôøng coù theå naém baét ñöôïc
quy moâ vaø maät ñoä cuûa caùc trung
taâm thò tröôøng vaø chaát löôïng cuûa
caùc maïng löôùi giao thoâng keát noái
nhöõng ñòa ñieåm khaùc nhau vôùi caùc
trung taâm ñoù. Thöôùc ño naøy xuaát
phaùt töø moâ hình löïc haáp daãn ñöôïc
söû duïng ñeå phaân tích thöông maïi
giöõa caùc vuøng vaø caùc quoác gia, vôùi
söï töông taùc giöõa hai ñòa ñieåm tyû
leä thuaän vôùi quy moâ vuøng (daân soá
hoaëc maät ñoä kinh teá) vaø tyû leä
nghòch vôù i khoaû n g caù c h giöõ a
chuùng (xem Hoäp 8.6).
Haõy xem ví duï cuûa CH Araäp Ai
Caäp. Ñòa ñieåm ñònh cö cuûa con
ngöôøi ñöôïc quyeát ñònh bôûi moät trôû
ngaïi coù tính chi phoái trong ñòa lyù
töï nhieân - ñoù laø ñieàu kieän tieáp caän
nguoàn nöôùc. Phaàn lôùn daân cö, keå
caû ôû nhöõng vuøng daãn ñaàu xung
quanh Cairo vaø Alexandria cuõng
nhö ôû nhöõng vuøng tuït haäu taïi
Thöôïng Ai Caäp xung quanh Aswan
vaø Qena, ñeàu sinh soáng doïc theo
soâng Nin (xem Baûn ñoà 8.6). Cuõng
nhö ôû vuøng duyeân haûi ñoâng ñuùc
cuûa Braxin, caùc theå cheá coù tính phoå
quaùt ñeå giuùp Ai Caäp hoäi nhaäp caàn
ñöôïc hoã trôï theâm bôûi caùc cô sôû haï
taàng coù tính keát noái, nhaèm ñaûm
baûo tính hieäu quaû khoâng gian trong
saûn xuaát cuõng nhö möùc soáng quaân
bình theo khoâng gian.
Söû duïng cô sôû haï taàng coù tính
keát noái ñeå caùc vuøng ngoaïi vi hoäi
nhaäp vôùi caùc thò tröôøng trong nöôùc
laø caû moät caâu chuyeän daøi. Khi ñi
keøm vôùi caùc theå cheá hoäi nhaäp quoác
gia, nhöõng cô sôû haï taàng naøy coù theå
ñem laïi nhieàu lôïi ích neáu caùc nhaø
hoaïch ñònh chính saùch toû ra nhaát
quaùn. Taïi Hoa Kyø, Quoác hoäi ñaõ
thoâng qua Ñaïo luaät Phaùt trieån
Vuøng Appalache naêm 1965, döïa
treân caùc theå cheá khoâng roõ raøng veà
muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù cuõng nhö
caùc cô sôû haï taàng keát noái khoâng
gian ñeå hoã trôï söï hoäi nhaäp cuûa 22
trieäu daân taïi vuøng tuït haäu goàm 13
bang naøy vôùi phaàn coøn laïi cuûa ñaát
nöôùc.29 Chieán löôïc cô baûn ôû ñaây laø
keát hôïp giöõa caùc chöông trình xaõ
hoäi ñöôïc ñieàu phoái ôû caáp vuøng vôùi
caùc coâng trình cô sôû haï taàng. Ñaïo
luaät naêm 1965 ñaõ phaân boå 85%
nguoàn voán cho caùc tuyeán ñöôøng
cao toác - ñöôïc xem laø yeáu toá coát
yeáu ñeå ñaùp öùng caùc muïc tieâu kinh
teá xaõ hoäi khaùc - vaø, tính toång coäng,
caùc tuyeán ñöôøng cao toác ñaõ chieám
tôùi hôn 60% caùc nguoàn voán ñöôïc söû
duïng cho ñeán giöõa nhöõng naêm
1990. Caùc ñaàu tö khaùc goàm coù caùc
beänh vieän vaø trung taâm ñieàu trò,
baûo toàn ñaát, caûi taïo laïi ñaát khai
thaùc moû, phoøng choáng luõ luït vaø
quaûn lyù nguoàn nöôùc, caùc cô sôû giaùo
duïc daïy ngheà, vaø caùc coâng trình xöû
lyù nöôùc thaûi. Trong giai ñoaïn töø
naêm 1965 ñeán 1991, toång thu nhaäp
caù nhaân ôû caùc haït thuoäc vuøng
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
Ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng haïn cheá ôû caùc vuøng tuït haäu thuoäc mieàn nam
HOÄP 8.6
Meâhicoâ
Khoâng coù nhieàu thoâng tin ñònh löôïng veà
söï hoäi nhaäp khu vöïc hoaëc hoäi nhaäp thò
tröôøng trong nöôùc. Caùc con soá thoáng keâ
toùm taét - ví duï nhö chieàu daøi ñöôøng ôû moät
bang hoaëc moät tænh, hay khoaûng caùch
ñöôøng chim bay ñeán caùc caûng hoaëc cuïm
ñoâ thò - chæ laø nhöõng soá lieäu khoâng chaéc
chaén veà söï phöùc taïp cuûa maïng löôùi giao
thoâng quoác gia hay caáp vuøng. Ñeå caûi
thieän tình hình soá lieäu, phaûi söû duïng
thoâng tin mieâu taû ñòa lyù cuûa maïng löôùi
giao thoâng ôû Meâhicoâ ñeå tính toaùn chæ soá
khaû naêng tieáp caän cuûa töøng tænh vaø coi
ñaây laø thöôùc ño ñôn giaûn ñeå ño löôøng
tieàm naêng hoäi nhaäp thò tröôøng.
Chæ soá naøy cho bieát quy moâ cuûa thò
tröôøng tieàm naêng coù theå ñeán ñöôïc töø moät
ñieåm baát kyø, xeùt theo maät ñoä vaø chaát
löôïng giao thoâng trong vuøng. Ñoái vôùi moät
ñieåm baát kyø trong nöôùc, chæ soá naøy laø
toång cuûa soá daân soá taïi caùc trung taâm ñoâ
thò naèm xung quanh ñieåm ñoù, ñöôïc tính
troïng soá theo tyû leä nghòch vôùi thôøi gian
Ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng cao nhaát xung quanh vuøng thuû ñoâ Meâhicoâ vaø thaáp hôn
ôû caùc bang tuït haäu thuoäc mieàn nam
Mexico City
GUERRERO
OAXACA
Nguoàn: Deichmann, Fay, Koo, vaø Lall 2004.
caàn thieát ñeå ñeán ñöôïc trung taâm ñoù. Chæ
soá ñöôïc tính toaùn baèng moät baûn ñoà cô sô
haï taàng giao thoâng daïng soá môùi caäp nhaät
do cô quan thoáng keâ Meâhicoâ (Vieän
Thoáng keâ vaø Ñòa lyù Quoác gia, INEGI)
a
cung caáp. Vôùi moãi ñoaïn ñöôøng, cô sôû
döõ lieäu cho bieát soá löôïng caùc laøn ñöôøng,
vaø tình traïng ñöôøng coù traûi nhöïa hay
khoâng - vaø vôùi caùc tuyeán ñöôøng xe löûa,
cô sôû döõ lieäu cho bieát soá löôïng ñöôøng
ray. Vôùi moãi loaïi ñöôøng boä hay ñöôøng xe
löûa, toác ñoä di chuyeån bình quaân ñöôïc
öôùc tính ñeå tính toaùn xem phaûi maát bao
nhieâu thôøi gian ñeå vöôït qua töøng ñoaïn
b
ñöôøng trong maïng löôùi giao thoâng. Soá
lieäu daân soá ñoâ thò töø cô sôû döõ lieäu INEGI
cho bieát ñòa ñieåm vaø quy moâ daân soá cuûa
khoaûng 700 thaønh phoá vaø cuïm ñoâ thò ôû
Meâhicoâ. Caùc trung taâm ñoâ thò naøy chieám
khoaûng 68 trieäu trong soá 97 trieäu daân
cuûa Meâhicoâ vaøo naêm 2000.
Baûn ñoà tieáp caän thò tröôøng cho thaáy,
chæ soá coù giaù trò cao ôû xung quanh vuøng
CHIAPAS
385
Federal District (quaän haønh chính lieân
bang), do coù söï taäp trung daân cö vaø cô sôû
haï taàng. Moät phaàn tö GDP cuûa Meâhicoâ
ñöôïc taïo ra trong vuøng naèm caùch trung taâm
Federal District khoaûng 2 giôø ñi laïi. Caùc
bang mieàn nam nhö Chiapas, Guerrero vaø
Oaxaca, laø nhöõng vuøng ngheøo nhaát vaø coù
ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng haïn cheá.
Nguoàn: Deichmann, Fay, Koo vaø Lall 2004.
a. Baûn ñoà soá cuûa maïng löôùi ñöôøng boä vaø
ñöôøng xe löûa bao quaùt 171.000 km ñöôøng boä,
trong ñoù 84.000 km laø ñöôøng traûi nhöïa, 51.000
km chöa traûi nhöïa, vaø 36.000 km laø caùc ñöôøng
nhaùnh hoaëc ñöôøng moøn. Maïng löôùi ñöôøng xe
löûa coù chieàu daøi öôùc tính khoaûng 14.000 km.
Nhöõng con soá naøy ñöôïc tính toaùn baèng heä
thoáng thoâng tin ñòa lyù töø caùc baûn ñoà soá hoùa vôùi
tyû leä 1:1 trieäu, vaø coù theå khoâng truøng vôùi soá
lieäu thoáng keâ chính thöùc.
b. Baèng caùch söû duïng thôøi gian ñi laïi treân
maïng löôùi giao thoâng, coù theå ño löôøng khaû
naêng tieáp caän chính xaùc hôn so vôùi khi tính
toaùn moät caùch ñôn giaûn hôn döïa treân khoaûng
caùch ñöôøng chim bay, ví duï nhö caùch laøm cuûa
Hanson (1998).
Chæ soá tieáp caän
Thaáp Cao
Daân soá thaønh phoá
naêm 2000 (nghìn ngöôøi)
50–100
100–500
500–1.000
1.000–5.000
> 5.000
MEÂHICOÂ
386 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Baûn ñoà 8.6. ÔÛ Coäng hoøa Araäp Ai Caäp, maät ñoä daân soá cao ôû nhöõng vuøng tuït haäu,
vaø cô sôû haï taàng coù tính keát noái raát caàn thieát ñeå hoã trôï söï hoäi nhaäp khoâng gian
Maät ñoä
daân soá
Cao
Thaáp
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2008b.
Appalache ñaõ taêng nhanh hôn 48
ñieåm phaàn traêm so vôùi caùc “ñaøn
chò” kinh teá, daân soá taêng nhanh hôn
5 ñieåm, vaø thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi
taêng nhanh hôn 17 ñieåm.30
Caùc theå cheá, cô sôû haï taàng vaø cô
cheá khuyeán khích ñeå khaéc phuïc
khoaûng caùch, maät ñoä vaø söï chia caét.
Khi caùc quoác gia ñöông ñaàu vôùi söï
chia caét xuaát phaùt töø söï thieáu ñoàng
nhaát trong ngoân ngöõ, saéc toäc vaø toân
giaùo, taùc löïc cuûa yeáu toá di chuyeån
coù theå yeáu, keå caû khi khoaûng caùch
töông ñoái ngaén. Ví duï nhö AÁn Ñoä
vaø Nigieâria. Trong nhöõng tröôøng
hôïp naøy, caùc cô cheá khuyeán khích
taäp trung vaøo khoâng gian coù theå
phaûi hoã trôï theâm cho caùc theå cheá vaø
Ñöôøng caáp 1
Ñöôøng caáp 2
COÄNG HOAØ
ARAÄP AI CAÄP
cô sôû haï taàng ñeå khuyeán khích saûn
xuaát kinh teá ôû nhöõng vuøng tuït haäu.
Caùc cô cheá khuyeán khích ñöôïc söû
duïng phoå bieán goàm coù caùc öu ñaõi
ngaân saùch vaø trôï caáp, ñaëc khu kinh
teá, quy ñònh ñòa ñieåm ngaønh coâng
nghieäp, vaø caûi thieän moâi tröôøng
ñaàu tö.
Chæ coù moät soá ít caùc quoác gia
phaûi ñöông ñaàu vôùi caû ba thaùch
thöùc laø khoaûng caùch, maät ñoä vaø söï
chia caét. Tuy nhieân, nhöõng cô cheá
khuyeán khích ñeå thuùc ñaåy söï phaùt
trieån kinh teá ôû nhöõng vuøng tuït haäu
ñaõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi, nhöng
baøi hoïc kinh nghieäm khoâng maáy
khaû quan.31 Xeùt trong phaïm vi naøo
ñoù thì ñieàu naøy laø do caùc cô cheá
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 387

khuyeán khích ñöôïc söû duïng rieâng
thay vì boå sung cho caùc theå cheá hoäi
nhaäp vaø cô sôû haï taàng. Thaäm chí
ngöôøi ta thöôøng khoâng caàn ñeán caùc
cô cheá khuyeán khích coù troïng taâm
ñòa lyù neáu muïc tieâu chính saùch laø
hoäi nhaäp vuøng daãn ñaàu vôùi vuøng
tuït haäu, thay vì coá gaéng, vôùi yù ñònh
toát nhöng ñi sai höôùng, ñeå thuùc
ñaåy coâng nghieäp taïi nhöõng ñòa
ñieåm baát lôïi veà kinh teá.
Baûng 8.1 toång keát caùc giaûi phaùp
chính saùch ñeå hoäi nhaäp trong nöôùc,
vôùi söï phoái hôïp coù ñieàu chænh giöõa
caùc theå cheá, cô sôû haï taàng vaø cô cheá
khuyeán khích.
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
caàn ghi nhôù ba ñieåm sau ñaây khi
thieát keá caùc chieán löôïc hoäi nhaäp.
Tröôùc heát, caùc chính saùch caàn taäp
trung vaøo caûi thieän phuùc lôïi cho
ngöôøi daân, khuyeán khích hoï tìm
kieám nhöõng cô hoäi kinh teá khi
chuùng xuaát hieän ôû baát kyø ñaâu. Thöù
hai, caùc chính saùch caàn hoã trôï vieäc
thoáng nhaát quoác gia trong daøi haïn.
Ví duï nhö, nhöõng chia caét noäi boä
coù theå laø trôû ngaïi ngaén haïn ñoái vôùi
söï hoäi nhaäp kinh teá, nhöng giaûm
bôùt söï chia caét phaûi laø moät muïc
tieâu daøi haïn. Thöù ba, caùc chính saùch
phaûi coá gaéng san baèng nhöõng trôû
ngaïi xuaát phaùt töø söï chia caét, thay
vì voâ tình laøm cho chuùng maïnh
theâm. Ví duï, taïo ra caùc quy ñònh veà
ñaát ñai vaø lao ñoäng hay caùc heä
thoáng tröôøng hoïc coù tính chaát khaùc
bieät ôû nhöõng vuøng tuït haäu coù theå
laøm suy yeáu söï hoäi nhaäp kinh teá vaø
chính trò.

Baûng 8.1. “Moãi khía caïnh moät coâng cuï”- khung chính saùch phaùt trieån cho moät vuøng, vuøng laõnh thoå hay khu vöïc
Ví duï (caùc quoác gia)
Caùc khía caïnh thaùch
thöùc trong hoäi nhaäp
Caàn coù chính saùch gì
ñeå hoã trôï
Caùc öu tieân chính
saùch
Caùc theå cheá khoâng roõ
raøng veà khoâng gian
Cô sôû haï taàng keát noái
khoâng gian
Caùc cô cheá khuyeán
khích coù troïng taâm veà
khoâng gian
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
Coù caùc vuøng tuït haäu daân cö thöa
thôùt
Chileâ, Trung Quoác, Gana, OÂnñuraùt,
Pakixtan, Peâru, Nga, Xri Lanca,
Uganña, Vieät Nam
Khoaûng caùch kinh teá (thaùch thöùc ñôn
chieàu)
Khaû naêng di chuyeån doøng voán vaø
lao ñoäng
Caùc thò tröôøng ñaát ñai vaø lao ñoäng coù
tính löu ñoäng, caùc chöông trình giaùo
duïc, y teá vaø an sinh, nöôùc saïch vaø
veä sinh
Loaïi hình Quoác gia
Coù caùc vuøng tuït haäu daân cö thöa
thôùt trong moät quoác gia thoáng nhaát
Baênglañeùt, Braxin, Coâloâmbia, Ai Caäp,
Meâhicoâ, Thaùi Lan, Thoå Nhó Kyø
Khoaûng caùch kinh teá Maät ñoä daân soá
cao ôû nhöõng vuøng tuït haäu (thaùch
thöùc hai chieàu)
Khaû naêng di chuyeån doøng voán vaø lao
ñoäng
Hoäi nhaäp thò tröôøng cho haøng hoùa vaø
dòch vuï
Caùc thò tröôøng ñaát ñai vaø lao ñoäng
coù tính löu ñoäng, caùc chöông trình
giaùo duïc, y teá vaø an sinh, nöôùc saïch
vaø veä sinh
Cô sôû haï taàng giao thoâng lieân vuøng
Caùc dòch vuï thoâng tin lieân laïc
Coù caùc vuøng tuït haäu daân cö ñoâng ñuùc
trong moät quoác gia bò chia caét
AÁn Ñoä, Nigieâria
Khoaûng caùch kinh teá Maät ñoä daân soá cao Söï
chia caét noäi boä (thaùch thöùc ba chieàu)
Khaû naêng di chuyeån doøng voán vaø lao ñoäng
Hoäi nhaäp thò tröôøng cho haøng hoùa vaø
dòch vuï Moät soá hoaït ñoäng kinh teá löïa choïn
taïi caùc vuøng tuït haäu
Caùc thò tröôøng ñaát ñai vaø lao ñoäng coù tính
löu ñoäng, caùc chöông trình giaùo duïc, y teá vaø
an sinh, nöôùc saïch vaø veä sinh
Cô sôû haï taàng giao thoâng lieân vuøng Caùc
dòch vuï thoâng tin lieân laïc Ñöôøng giao thoâng
taïi ñòa phöông
Caùc cô cheá khuyeán khích saûn xuaát noâng
nghieäp vaø ngaønh coâng nghieäp döïa treân noâng
nghieäpHeä thoáng thuûy lôïi Ñaøo taïo ñoäi nguõ
lao ñoäng
388 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Khuoân khoå haønh ñoäng
Phaàn naøy söû duïng khung chính
saùch môùi ñöôïc trình baøy ôû treân ñeå
thaûo luaän caùch thöùc maø caùc quoác
gia ñaõ aùp duïng caùc chính saùch cuï
theå nhaèm khaéc phuïc caùc thaùch thöùc
trong hoäi nhaäp caùc vuøng tuït haäu
vôùi vuøng daãn ñaàu.
Caùc theå cheá thuùc ñaåy caùc ñaàu tö
deã di chuyeån
Ñaàu tö vaøo voán con ngöôøi. Phoå
caäp giaùo duïc tieåu hoïc vaø chaêm soùc
söùc khoûe cô baûn laø caùc nhieäm vuï
ñöôïc xaùc ñònh bôûi raát nhieàu quoác
gia ñang phaùt trieån, nhö ñaõ phaân
tích ôû ñaàu chöông naøy khi raø soaùt
hieán phaùp cuûa caùc quoác gia. Ví duï
nhö, hieán phaùp cuûa caùc quoác gia
tuyeân boá raèng, giaùo duïc tieåu hoïc
phaûi mieãn phí vaø phoå caäp ñeán moïi
ngöôøi daân, baát luaän hoï sinh soáng ôû
ñaâu; vaø beân caïnh ñoù, quoác gia coøn
phaûi coù nhöõng luaät cuï theå boå sung
quy ñònh veà soá naêm theo hoïc ñeå
hoaøn thaønh baäc tieåu hoïc. Taïi caùc
quoác gia coù xung ñoät, hay haäu xung
ñoät, giaùo duïc cô baûn ñöôïc xem laø
coâng cuï hoøa giaûi quoác gia vaø ñaûm
baûo söï toaøn veïn laõnh thoå.
Maëc duø coù nhöõng luaät ñònh nhö
vaäy, nhöng möùc ñoä giaùo duïc, chaêm
soùc söùc khoûe vaø tyû leä ngheøo vaãn
khaùc bieät nhau raát nhieàu giöõa caùc
vuøng cuûa moät quoác gia, nhaát laø
nhöõng quoác gia chaâu AÙ vaø chaâu
Phi. ÔÛ Trung Quoác, chæ soá phaùt
trieån con ngöôøi (keát hôïp möùc ñoä
giaùo duïc, chaêm soùc söùc khoûe vaø thu
nhaäp) cuûa vuøng daãn ñaàu laø 0,97
trong naêm 2003, gaàn baèng Haøn
Quoác, trong khi chæ soá phaùt trieån
con ngöôøi cuûa vuøng tuït haäu laø 0,59,
töông ñöông vôùi Laøo (xem Hình
8.2). Chöông 2 chæ ra raèng, moät vaøi
naêm tröôùc ñaây, söï caùch bieät naøy
thaäm chí coøn lôùn hôn nöõa.
Phaùt trieån voán con ngöôøi laø ñieàu
thieát yeáu baát keå caùc chính saùch
nhaèm muïc ñích mang coâng aên vieäc
laøm ñeán cho ngöôøi daân hay khuyeán
khích ngöôøi daân di chuyeån ñeå tìm
vieäc. Moät trong nhöõng ích lôïi chính
xuaát phaùt töø vieäc hoã trôï ngöôøi daân
taïi nhöõng vuøng tuït haäu di cö ñeán
nhöõng nôi coù cô hoäi toát hôn. Taïi
Nga, khoaûng caùch vaät lyù vaø khoaûng
caùch kinh teá lôùn giöõa caùc vuøng tuït
haäu vôùi nhöõng ñieåm ñeán tieàm naêng
ñaõ ngaên caûn söï di cö. Khi giaûm bôùt
khoaûng caùch kinh teá, cöù theâm 1
naêm giaùo duïc nghóa laø tyû leä di cö
cuûa ngöôøi daân khoûi nhöõng vuøng xa
xoâi taêng theâm 40%.32 Khi Braxin
chuyeån töø neàn kinh teá noâng nghieäp
sang neàn kinh teá saûn xuaát cheá taïo,
caùc doøng daân di cö töø mieàn ñoâng
baéc tuït haäu vaøo mieàn nam vaø ñoâng
nam naêng ñoäng hôn ñaõ gia taêng
trong thôøi kyø töø naêm 1960 ñeán naêm
2000. ÔÛ mieàn ñoâng baéc, ngöôøi daân
ñöôïc giaùo duïc ôû trình ñoä toái thieåu
laø caáp tieåu hoïc seõ di cö thöôøng
xuyeân hôn nhöõng ngöôøi ít hoïc.33
Moät trong nhöõng caâu chuyeän
thaønh coâng lôùn nhaát laø Hoa Kyø, nôi
maø söï gia taêng tyû leä ngöôøi Myõ goác
Phi ñöôïc ñi hoïc ñöôïc cho laø
nguyeân nhaân quan troïng ñaèng sau
“cuoäc di daân vó ñaïi” (Great Migra-
tion) khoûi mieàn Nam nöôùc Myõ.
Naêm 1900, 90% ngöôøi Myõ goác Phi
soáng ôû mieàn Nam vaø chæ coù 4,3%
nhöõng ngöôøi Myõ goác Phi sinh ra taïi
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 389

vuøng naøy di cö ñeán nhöõng vuøng Hình 8.2. Möùc soáng coù theå khaùc bieät nhieàu giöõa caùc vuøng tuït haäu vaø
khaùc cuûa nöôùc Myõ ñeå ñònh cö. Ñeán vuøng daãn ñaàu
naêm 1950, tyû leä ngöôøi Myõ goác Phi
Chæ soá phaùt trieån con ngöôøi
soáng ôû mieàn Nam ñaõ giaûm xuoáng 1,0
coøn 68%, vaø 19,6% nhöõng ngöôøi 0,9 0,97
sinh ra ôû mieàn Nam ñaõ rôøi boû vuøng 0,82
0,8
naøy ñeán nhöõng vuøng khaùc. Soá lieäu 0,76 0,75
0,78
0,74
toång ñieàu tra daân soá caùc naêm 1900, 0,7
0,67
1940 vaø 1950 cho thaáy, nhöõng ngöôøi 0,6 0,60 0,67
0,58 0,58
ñöôïc giaùo duïc toát hôn coù xu höôùng 0,55
0,5 0,50
di cö nhieàu hôn vì söï hieåu bieát giuùp 0,49

hoï nhaän thöùc ñöôïc khoaûng caùch vôùi 0,4

caùc cô hoäi toát hôn treân thò tröôøng 0,3

lao ñoäng, vaø nhaän thaáy hoï coù khaû
naêng töï ñoàng hoùa trong moät moâi
tröôøng kinh teá xaõ hoäi khaùc, nôi hoï
coù theå giaûm bôùt chi phí trong cuoäc
soáng.34 Trong moät nghieân cöùu khaùc
cuûa Hoa Kyø veà ngöôøi daân trong
giai ñoaïn 1968 - 1982, nhöõng ngöôøi
coù trình ñoä hoïc vaán cao toû ra ít thay
ñoåi ngheà nghieäp hôn nhöng hay di
chuyeån veà maët ñòa lyù hôn. Moät
ngöôøi toát nghieäp ñaïi hoïc thöôøng
phaûi di chuyeån nhieàu hôn ba laàn so
vôùi moät ngöôøi môùi hoïc heát lôùp taùm
hoaëc döôùi lôùp taùm.35
Caùc phöông aùn di daân môû seõ
thuùc ñaåy ñaàu tö lôùn hôn vaøo voán
con ngöôøi: ngöôøi daân khoâng chæ caân
nhaéc nhöõng lôïi ích giaùo duïc ôû ñòa
phöông mình, maø coøn caân nhaéc lôïi
ích ôû nhöõng nôi khaùc. Neáu ôû nhöõng
vuøng ngheøo maø vaãn coù ñieàu kieän ñi
hoïc thì nhöõng ngöôøi coù theå rôøi boû
caùc vuøng ngheøo seõ ñaàu tö theâm ñeå
phaùt trieån voán con ngöôøi, vôùi kyø
voïng raèng nhöõng coâng vieäc ôû caùc
vuøng daãn ñaàu seõ caàn coù kyõ naêng
cao hôn. Caùc nhaø tuyeån duïng ôû
nhöõng vuøng naøy coù theå thích
nhöõng coâng nhaân coù trình ñoä hôn,
Laøo Inñoâneâxia Moâng Coå Vieät Nam Philippin Thaùi Lan Trung Quoác
2000 2002 2002 2001 2003 2003 2003
Nguoàn: Gill vaø Kharas 2007, hình 6.5.
vì trình ñoä hoïc vaán laø daáu hieäu cho
thaáy nhöõng ngöôøi naøy “coù khaû
naêng” laøm vieäc toát hôn nhöõng coâng
nhaân khaùc ñeán töø caùc vuøng tuït haäu.
Taïi Hoa Kyø, tyû leä ngöôøi Myõ goác Phi
ñi hoïc ñaëc bieät cao ôû caùc bang mieàn
nam, nhöõng nôi maø tröôùc ñaây coù tyû
leä ngöôøi daân di cö cao. Söï gia taêng
tyû leä di cö tröôùc ñaây laø lyù do giaûi
thích möùc taêng 7,4% trong tyû leä
ngöôøi Myõ goác Phi ñi hoïc trong giai
ñoaïn 1910 - 1930. Khi coù nhieàu
ngöôøi Myõ goác Phi hôn di cö khoûi
mieàn Nam, vieäc di cö trôû neân phoå
bieán vaø khaû thi hôn, vaø tyû leä ñi hoïc
trong ngöôøi Myõ goác Phi cuõng taêng
leân töông öùng.
ÔÛ Braxin cuõng vaäy, vieäc ñi hoïc
coù aûnh höôûng maïnh ñeán phuùc lôïi.
Chín bang ôû mieàn ñoâng baéc coù
thaønh töïu giaùo duïc keùm nhaát, vaø
ñoàng thôøi lôïi ích maø ngöôøi daân ôû
ñaây nhaän ñöôïc cuõng nhoû hôn so
vôùi caùc nôi khaùc trong nöôùc. Tyû leä
ngöôøi muø chöõ bình quaân ôû chín
390 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
bang naøy ñaõ haï xuoáng 42%, thaáp
hôn tyû leä 49% ôû caùc bang khaùc,
nhöng vaãn cao gaáp ñoâi möùc bình
quaân cuûa caû nöôùc (18% so vôùi 9%).
Nhöõng khaùc bieät trong ñieàu kieän ñi
hoïc giaûi thích thöïc teá caùch bieät thu
nhaäp hôn moät nöûa giöõa mieàn ñoâng
baéc tuït haäu vôùi mieàn ñoâng nam
daãn ñaàu. Neáu daân cö ñòa phöông
coù ñieàu kieän giaùo duïc gioáng nhö ôû
mieàn ñoâng nam, thu nhaäp bình
quaân ôû mieàn ñoâng baéc seõ taêng leân
hôn moät nöûa, töø 62% leân 93% möùc
thu nhaäp bình quaân cuûa toaøn nöôùc
Braxin.36
Caùc chöông trình cuûa chính
phuû, ví duï nhö chöông trình phoå
caäp giaùo duïc tieåu hoïc ôû Uganña,
thöôøng phaûn aùnh caùc öu tieân quoác
gia. Chöông trình cuûa Uganña
giuùp taêng tyû leä ñi hoïc cuûa ngöôøi
daân ôû mieàn baéc - vuøng ngheøo nhaát
trong caû nöôùc (xem Hoäp 8.7).
Nhöng caàn coù nhieàu noã löïc hôn ñeå
caûi thieän chaát löôïng giaùo duïc, do
chi phí cung caáp dòch vuï giaùo duïc
ôû khu vöïc mieàn baéc cao hôn. Vôùi
naêng löïc thöïc hieän keùm vaø möùc
chi tieâu khoâng ñuû ôû caùc vuøng tuït
haäu, khoaûng caùch giöõa “caùc nhu
caàu khu vöïc” vôùi caùc khoaûn ñöôïc
phaân boå töø chính quyeàn caáp cao
caøng trôû neân roäng hôn. Maëc duø
ñieàu naøy coù theå coi nhö moät muïc
tieâu phaïm vi ñòa lyù xaùc ñònh cho
chi tieâu coâng, nhöng khuoân khoå
chính saùch höôùng theo keát quaû taùc
ñoäng leõ ra phaûi laøm cho nhöõng noã
löïc naøy coù tính khoâng roõ raøng veà
maët khoâng gian.
Caùc cô cheá chuyeån nhöôïng nguoàn
thu ngaân saùch cho caùc dòch vuï coâng
coäng. Chuyeån nhöôïng ñeå taùi phaân
phoái nguoàn thu töø caáp chính phuû cao
hôn coù theå laøm giaûm söï caùch bieät
trong naêng löïc taøi chính vaø cung caáp
dòch vuï coâng coäng giöõa caùc vuøng
mieàn ñòa phöông. Ít nhaát coù 3 tieâu
chí thuùc ñaåy söï phaân boå naøy:
● Nhu caàu. Caùc vuøng coù thu nhaäp
thaáp hôn seõ nhaän ñöôïc nhieàu
ñaàu tö hôn, nhöng nhöõng vuøng
giaøu hôn cuõng coù theå ñoøi hoûi
nhieàu nguoàn löïc hôn ñeå ñaùp
öùng caùc nhu caàu töø söï taêng
tröôûng vaø taäp trung daân soá.
● Tính hieäu quaû. Nhöõng vuøng coù
lôïi nhuaän ñaàu tö cao hôn seõ
ñöôïc phaân boå nhieàu hôn.
● Tính coâng baèng. Chi tieâu ñöôïc
caân baèng giöõa caùc nôi, do ñoù,
ñaàu tö coâng khoâng ñem laïi lôïi
theá rieâng cho moät vuøng naøo.
Caùc chuyeån nhöôïng nguoàn löïc
döïa treân nhu caàu coù theå taêng cöôøng
vieäc cung caáp dòch vuï coâng coäng
taïi nhöõng vuøng tuït haäu, do cô soá
thueá ñòa phöông coù leõ khoâng ñuû ñeå
taïo ra ñuû nguoàn thu. Caùc khoaûn
chuyeån nhöôïng giöõa caùc caáp chính
quyeàn coù theå giuùp taïo ra ñieàu kieän
tieáp caän töông töï vôùi caùc dòch vuï
coâng coäng cho ngöôøi daân ôû baát kyø
ñaâu trong nöôùc. Nhöõng chuyeån
nhöôïng naøy ñaëc bieät quan troïng
vôùi chính quyeàn cuûa caùc ñòa
phöông phuï thuoäc nhieàu vaøo caùc
khoaûn chuyeån nhöôïng töø chính
quyeàn lieân bang ñeå chi traû cho caùc
chi tieâu cuûa ñòa phöông. Taïi caùc
quoác gia ñang phaùt trieån vaø caùc neàn
kinh teá chuyeån ñoåi, caùc khoaûn
chuyeån nhöôïng naøy chi traû ñeán
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 391

60% chi tieâu cuûa ñòa phöông, so vôùi

con soá khoaûng 1/3 ôû caùc quoác gia
Phoå caäp giaùo duïc tieåu hoïc ôû Uganña laøm taêng
HOÄP 8.7

thaønh vieân OECD. Taïi AÁn Ñoä, caùc
khoaûn chuyeån nhöôïng töø chính
quyeàn trung öông chi traû cho hôn
30% chi tieâu cuûa caùc bang. Taïi
Trung Quoác, naêm 2003, caùc khoaûn
chuyeån nhöôïng töø trung öông cho
tænh vaø töø tænh cho ñòa phöông chi
traû ñeán 67% chi tieâu cuûa caùc tænh,
57% chi tieâu cuûa caùc quaän, vaø 66%
chi tieâu cuûa caùc haït vaø caáp haønh
chính thaáp hôn.37
Do ñoù, caùc quy taéc phaân boå
chuyeån nhöôïng coù moái lieân quan
tröïc tieáp vôùi tieàm naêng caûi thieän
phuùc lôïi ôû nhöõng vuøng khaùc nhau.
Nhöng caùc khoaûn chuyeån nhöôïng
giöõa caùc caáp chính quyeàn ñeå chi traû
moät phaàn lôùn chi tieâu cuûa ñòa
ñieàu kieän giaùo duïc ôû caùc vuøng mieàn baéc
Quyeát ñònh cuûa Toång thoáng Museveni
naêm 1996 veà vieäc phoå caäp giaùo duïc
tieåu hoïc (UPE) ñaõ bieán Uganña trôû
thaønh quoác gia chaâu Phi ñaàu tieân theå
cheá hoùa chính saùch naøy. UPE ñaõ xoùa
boû quy ñònh thu hoïc phí vaø ñoùng goùp
cho caùc hoäi phuï huynh hoïc sinh-giaùo
vieân vaø caùc quyõ xaây döïng tröôøng hoïc.
Taùc ñoäng cuûa vieäc naøy ñeán tyû leä treû
em ñi hoïc tieåu hoïc laø raát lôùn, trong ñoù
nhöõng treû em thuoäc nguõ phaân vò
ngheøo nhaát ñöôïc lôïi nhieàu nhaát, vaø tyû
leä ñi hoïc cuûa treû em gaùi ñaõ taêng hôn
3 laàn trong giai ñoaïn 1992-1993 vaø
2002-2003. Taïi mieàn baéc laø vuøng
kinh teá tuït haäu, tyû leä ñi hoïc cuûa treû em
gaùi ñaõ taêng töø 40% leân 73%.
UPE coù hieäu öùng caân baèng ñieàu
kieän tieáp caän giaùo duïc, nhöng chöa
caân baèng ñöôïc chaát löôïng vaø hieäu
quaû giaùo duïc. ÔÛ mieàn baéc, tyû leä giaùo
vieân thöôøng xuyeân vaéng maët treân lôùp
vaãn cao, cheá ñoä ñaõi ngoä cho giaùo
vieân coøn thaáp, cô sôû haï taàng giaùo duïc
vaø taøi lieäu giaûng daïy coøn haïn cheá, taïo
ra hieäu quaû giaùo duïc thaáp. Vaø caùc
phaân boå ngaân saùch treân ñaàu ngöôøi
cho mieàn baéc khoâng phaûi luùc naøo
cuõng töông xöùng vôùi chi phí cung caáp
dòch vuï giaùo duïc toán keùm hôn ôû vuøng
naøy. Moät chöông trình giaùo duïc
khoâng roõ raøng veà khoâng gian vaø nhaán
maïnh vaøo keát quaû taùc ñoäng seõ khoâng
theå trung laäp veà maët ñòa lyù.
Nguoàn: Bird vaø Higgins 2008.

phöông thöôøng ít khi ñöôïc phaân boå

vôùi döï ñònh ñaûm baûo söï coâng baèng
veà maët khoâng gian. Treân thöïc teá,
caùc khoaûn chuyeån nhöôïng lôùn seõ
ñöôïc phaân boå veà caùc vuøng nôi
ngöôøi daân ñaõ ñöôïc nhaän caùc dòch
vuï coù chaát löôïng cao (xem hoäp 8.8).
Caùc khoaûn chuyeån nhöôïng caân
baèng ngaân saùch cho caùc vuøng tuït
haäu coù nguoàn goác töø thueá roøng
ñaùnh vaøo ngöôøi daân ôû nhöõng vuøng
daãn ñaàu. Moät quan ngaïi chung
trong caùc taøi lieäu veà caïnh tranh
ngaân saùch, ñoù laø thueá suaát trung
bình cao hôn taïi moät soá vuøng seõ
thuùc ñaåy söï di dôøi ra beân ngoaøi cuûa
caùc nhaân toá saûn xuaát. Quan ñieåm
ñòa kinh teá môùi ñem laïi moät hy
voïng raèng söï di cö do aûnh höôûng
cuûa thueá seõ bò haïn cheá neáu ngöôøi
daân (bao goàm caùc hoä gia ñình cuõng
nhö doanh nghieäp) ñöôïc höôûng lôïi
töø caùc neàn kinh teá tích tuï trong caùc
vuøng daãn ñaàu. Caùc neàn kinh teá beân
ngoaøi gaây ra nhöõng nhaân toá di
chuyeån ñeå taïo thaønh caùc cuïm ñòa
lyù, vaø bieán chuùng thaønh caùc nhaân
toá khoâng hoaøn toaøn coá ñònh. Nhö
vaäy, neáu ngöôøi daân thaáy coù lôïi khi
choïn choã ôû gaàn nhöõng ngöôøi khaùc
töông töï, hoï seõ ñònh cö taïi nhöõng
nôi ñoù, vaø ít bò aûnh höôûng hôn bôûi
nhöõng khaùc bieät veà thueá. Do ñoù,
caùc khoaûn chuyeån nhöôïng vöøa phaûi
giöõa caùc caáp chính quyeàn ñöôïc taøi
trôï bôûi caùc vuøng daãn ñaàu seõ coù theå
chi traû cho nhöõng dòch vuï coâng
coäng ôû caùc vuøng tuït haäu.
Maëc duø caùc khoaûn chuyeån
nhöôïng coù theå khaéc phuïc nhöõng
haïn cheá ngaân saùch trong ngaén haïn
taïi caùc vuøng tuït haäu, söï phuï thuoäc
392 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Taêng cöôøng söï tieán boä khoâng gian trong chuyeån nhöôïng giöõa caùc caáp chính
HOÄP 8.8
quyeàn ôû Nigieâria

Ñoùi ngheøo vaø chaát löôïng dòch vuï ôû
Nigieâria toài teä nhaát ôû mieàn baéc, nhaát laø
ñoâng baéc, vaø toát hôn nhieàu ôû mieàn nam,
a,b
nhaát laø taây nam. Caùc bang cuûa Nigieâria
hoaøn toaøn döïa vaøo caùc khoaûn chuyeån
nhöôïng taøi chính töø chính quyeàn trung
öông ñeå cung caáp haàu heát caùc dòch vuï.
Caùc khoaûn taøi trôï phaùp ñònh ôû Nigieâria
c
(leân tôùi 700 tyû tieàn Nigieâria naêm 2006)
khoâng ñöôïc phaân boå theo moät nguyeân
taéc roõ raøng ñeå hoã trôï xoùa ñoùi giaûm ngheøo:
54% nguoàn voán ñöôïc chia ñeàu cho taát caû
caùc bang baát keå tình hình daân soá, dieän
tích ñaát hoaëc caùc bieän phaùp caàn thieát
d
khaùc ra sao. Caùc chæ soá y teá vaø giaùo duïc
chæ chieám 7% soá tieàn chuyeån nhöôïng.
Caùc chæ soá ñöôïc choïn ñeå höôùng tôùi
moät tyû leä % nhoû nhö vaäy coù tính luõy thoaùi,
theo yù nghóa laø chuùng ñem laïi lôïi ích cho
nhöõng bang coù cô sôû haï taàng maïnh nhaát
vaø dòch vuï ñöôïc cung caáp toát nhaát. Vieäc
xaùc ñònh caùc khoaûn chuyeån nhöôïng cho
giaùo duïc hoaøn toaøn döïa treân cô sôû tyû leä
hoïc sinh ñaêng kyù ñi hoïc chæ coù lôïi cho
nhöõng bang ñaõ coù saün cô sôû haï taàng giaùo
duïc vaø giaùo vieân, vaø baát lôïi cho nhöõng
bang thieáu nhöõng ñieàu kieän naøy. Töông
töï, vieäc xaùc ñònh caùc khoaûn chuyeån
nhöôïng cho y teá hoaøn toaøn döïa treân cô
sôû soá giöôøng beänh cuõng chæ hoã trôï caùc
bang giaøu coù hôn nôi ñaõ coù saün nguoàn
löïc ñeå xaây döïng nhieàu beänh vieän hôn.
Soá tieàn chuyeån nhöôïng treân ñaàu
ngöôøi cho caùc bang ôû mieàn baéc (khoaûng
3.300 ñoàng tieàn Nigieâria) thaáp hôn nhieàu
so vôùi caùc bang ôû taây nam (3.700) maëc
duø mieàn baéc coù tyû leä ngheøo chung cao
nhaát vaø dòch vuï ñöôïc cung caáp keùm chaát
e
löôïng nhaát. Ñeå xaùc ñònh ñieàu gì seõ xaûy
ra neáu caùc khoaûn chuyeån nhöôïng coù tính
luõy tieán theo khoâng gian, moät thöïc
nghieäm chính saùch coù tính minh hoïa ñaõ
ñöôïc Vieän Taøi nguyeân Theá giôùi xaây döïng
ñeå xaùc ñònh caùc taùc ñoäng coù theå. Daân soá
vaø dieän tích ñaát phaûn aùnh nhu caàu dòch
vuï, vaø ñöôïc söû duïng laøm cô sôû phaân boå
50% voán taøi trôï phaùp ñònh. Caùc khoaûn
phaân boå ñoàng ñeàu ñöôïc giaûm xuoáng (töø
54%) coøn 5%. Giaùo duïc vaø y teá ñöôïc
chia giöõa caùc bieän phaùp ñeå hoã trôï möùc
dòch vuï hieän taïi vaø caùc bieän phaùp ñeå hoã
trôï nguoàn voán luõy tieán cho caùc bang coøn
yeáu keùm trong cung caáp dòch vuï. Vôùi
giaùo duïc, tyû leä ñaêng kyù ñi hoïc (ñöôïc taêng

Chuyeån nhöôïng phaùp ñònh treân ñaàu ngöôøi cuûa Nigieâria: chuyeån nhöôïng thöïc teá naêm 2006 (beân traùi) vaø chuyeån
nhöôïng theo kòch baûn coù xem xeùt yeáu toá coâng baèng (beân phaûi)

Thöïc teá Ñeà xuaát

NIGIEÂRIA

Soá Naira treân ñaàu ngöôøi Soá Naira treân ñaàu ngöôøi
180–435 255–400
435–752 400–755
752–1375 755–1036
Khoâng coù soá lieäu Khoâng coù soá lieäu

Nguoàn: Vieän Taøi nguyeân Theá giôùi; www.funnelthemoney.org; Layke vaø Adam 2008.
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 393

Taêng cöôøng söï tieán boä khoâng gian trong chuyeån nhöôïng giöõa caùc caáp chính
HOÄP 8.8
quyeàn ôû Nigieâria (tieáp)

töø 4 leân 5%) ñöôïc söû duïng cho muïc ñích
ñaàu tieân, vaø thieáu ñieàu kieän tieáp caän cô
sôû giaùo duïc (ñöôïc taêng töø 0 leân 5%)
ñöôïc söû duïng cho muïc ñích thöù hai. Y teá
cuõng nhaän ñöôïc tyû leä 10%. Phaân boå
nguoàn thu ñöôïc giöõ ôû möùc 2,5%. Ñoùi
ngheøo ñöôïc boå sung thaønh moät phaïm truø
nöõa baèng caùch tính troïng soá giöõa soá
ngöôøi ngheøo vaø tyû leä ngheøo (tyû soá ñeám
treân ñaàu ngöôøi) ôû möùc 2,5% moãi muïc.
Caùc thay ñoåi ñeà xuaát seõ chuyeån caùc
khoaûn chuyeån nhöôïng giöõa caùc caáp
chính quyeàn cho caùc bang coù nhu caàu
nhaát. Baûn ñoà döôùi ñaây cho thaáy söï
chuyeån ñoåi naøy tính theo ñaàu ngöôøi.
a. Cuïc Thoáng keâ Quoác gia (2006).
b. Xem theâm caùc soá lieäu ño löôøng chaát löôïng vaø
ñieàu kieän tieáp caän dòch vuï (Cuïc Thoáng keâ Quoác
gia 2006). Baûng caâu hoûi Chæ soá Phuùc lôïi chính
(CWIQ). Soá lieäu coù theå laáy töø Cuïc Thoáng keâ
Quoác gia Nigieâria döôùi daïng ñieän töû ôû ñòa chæ
http://www.nigerianstat.gov.ng/cwiq/2006/sur-
vey0/index.html.
c. 13% tieàn thu ñöôïc töø baùn daàu vaø tieàn giaûi
ngaân töø quyõ daàu moû (9 trong 36 bang mieàn nam
saûn xuaát daàu moû ñöôïc nhaän 13% tieàn thu ñöôïc
töø daàu moû) töông ñöông vôùi khoaûng 330 tyû tieàn
Nigieâria, nghóa laø khoaûng moät phaàn ba toång soá
chuyeån nhöôïng cho caùc bang naêm 2006. Maëc duø
tieàn thu ñöôïc töø daàu moû laø phaàn chính taïo neân
toång tieàn chuyeån nhöôïng cuûa Nigieâria, nhöng
vieäc chuyeån nhöôïng ñöôïc quy ñònh bôûi hieán
phaùp, vaø khoâng ñöôïc quy ñònh trong luaät, do ñoù
khoâng ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây (Boä Taøi chính Lieân bang
Nigieâria, taûi xuoáng vaø toång hôïp töø ñòa chæ
http://www.fmf.gov.ng/portal/detail.php?link=faac).
d. UÛy ban Taøi khoùa vaø Phaân boå Huy ñoäng
Nguoàn thu (2003).
e. Cuïc Thoáng keâ Quoác gia (2004).

ngaân saùch vaãn coøn laø vaán ñeà ñöôïc
tranh caõi. Neáu caùc khoaûn chuyeån
nhöôïng giöõa caùc caáp chính quyeàn
chi traû moät phaàn lôùn chi tieâu, thì
caùc chính quyeàn ñòa phöông ít coù
khaû naêng caûi thieän keát quaû thu
ngaân saùch taïi ñòa phöông hoaëc ít coù
khaû naêng giaûi trình traùch nhieäm vôùi
ngöôøi daân ñòa phöông.38 Caùc quoác
gia OECD ñaõ nhaän thöùc nhöõng
ñieåm baát lôïi naøy, vaø nhieàu quoác gia
trong soá ñoù ñaõ giaûm bôùt phaàn ñeàu
nhau trong caùc nguoàn thu vaø taøi trôï
ngaân saùch (ví duï nhö I-ta-lia vaø Taây
Ban Nha).
Taïi AÁn Ñoä, nôi caùc khoaûn chuyeån
nhöôïng cuûa lieân bang coù yù nghóa taùi
phaân phoái nguoàn löïc cho caùc vuøng
ngheøo, thu nhaäp bình quaân ôû caùc
bang coù thu nhaäp thaáp chæ baèng
40% möùc thu nhaäp ôû caùc bang coù
thu nhaäp cao. Vôùi nguoàn thu thueá
ñòa phöông keát noái vôùi thu nhaäp ñòa
phöông, naêng löïc ngaân saùch cuûa caùc
bang coù thu nhaäp thaáp seõ keùm hôn
nhöõng bang khaùc coù thu nhaäp cao.39
Buø ñaép laïi söï caùch bieät naøy laø heä
thoáng taùi phaân phoái ngaân saùch coù
tính luõy tieán. Caùc bang coù thu nhaäp
thaáp ñöôïc nhaän 48% toång soá
chuyeån nhöôïng töø trung öông, so
vôùi 17% ôû caùc bang coù thu nhaäp cao.
Tính luõy tieán trong chuyeån nhöôïng
cuõng theå hieän roõ neáu xeùt theo ñaàu
ngöôøi - Bihar, bang ngheøo nhaát,
ñöôïc nhaän 501 rupi chuyeån nhöôïng
töø thueá cho moãi ngöôøi, trong khi
Maharashtra - moät bang coù thu
nhaäp cao, nôi coù trung taâm ñoâ thò
haøng ñaàu cuûa AÁn Ñoä laø Mumbai -
chæ ñöôïc nhaän 298 rupi/moãi ngöôøi.
Nhöng vieäc chuyeån caùc nguoàn löïc
naøy thaønh dòch vuï treân thöïc teá chöa
theå hieän roõ raøng taïi caùc vuøng tuït
haäu cuûa AÁn Ñoä.
Nhieàu quoác gia ñang phaùt trieån
thu thaäp vaø phoå bieán caùc thoâng tin
ñaùng tin caäy veà quyeàn höôûng dòch
vuï ñeå taêng traùch nhieäm giaûi trình
cuûa caùc cô quan cung caáp dòch vuï
vaø caûi thieän keát quaû dòch vuï. Vieäc
caûi thieän ñieàu kieän tieáp caän thoâng
394 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tin ñònh löôïng ñaùng tin caäy veà caùc
keát quaû cung caáp dòch vuï cuõng
khieán cho caùc cô quan cung caáp
dòch vuï khoù maø boû qua nhöõng
thoâng tin naøy hay coi chuùng nhö
nhöõng thoâng tin phieán dieän, voâ caên
cöù vaø khoâng lieân quan. Loâi cuoán söï
tham gia cuûa caùc thaønh vieân coäng
ñoàng ñeå xaùc ñònh caùc moái lo ngaïi
cuûa hoï vaø khuyeán khích hoï tröïc
tieáp giaùm saùt cuõng laø moät caùch ñeå
taïo ra moät khu vöïc nôi nhöõng
ngöôøi söû duïng muoán ngöôøi cung
caáp phaûi chòu traùch nhieäm veà dòch
vuï ñöôïc cung caáp.
Nhö vaäy, ñeå cung caáp dòch vuï
hieäu quaû, coøn tuøy thuoäc vaøo vieäc coù
ñuû nguoàn löïc taøi chính hay khoâng,
vaø caùc nguoàn löïc naøy coù ñöôïc
chuyeån thaønh keát quaû taùc ñoäng treân
thöïc teá khoâng. Ñaàu tö cho haøng
hoùa coâng coäng taïi caùc vuøng tuït haäu
seõ giaûm thieåu caùc khaû naêng di cö
trong ngaén haïn, vì ñieàu naøy laøm
taêng tính haáp daãn cuûa caùc vuøng tuït
haäu. Nhöng caùc ñaàu tö xaõ hoäi coù
muïc tieâu ñeå phaùt trieån caùc taøi saûn
deã di chuyeån coù theå caûi thieän phuùc
lôïi cho ngöôøi daân vaø hoã trôï khaû
naêng di chuyeån daøi haïn cuûa hoï,
thoâng qua vieäc giuùp hoï chuaån bò toát
hôn cho coâng vieäc taïi nhöõng vuøng
daãn ñaàu vaø vuøng trung gian.
Caùc lôïi ích höu trí deã di chuyeån.
Thaäm chí vôùi nhöõng taøi saûn deã di
chuyeån, ngöôøi daân vaãn coù theå gaëp
khoù khaên khi muoán di chuyeån
chuùng. Taïi moät soá quoác gia, vieäc
khoù di chuyeån quyeàn lôïi höu trí coù
theå laøm chaäm tieán trình di cö. Khi
ñoái maët vôùi khaû naêng bò thieät haïi
lôïi ích höu trí do nhöõng khaùc bieät
trong heä thoáng hoaëc do tính chaát
khoù di chuyeån cuûa lôïi ích höu trí,
ngöôøi lao ñoäng coù theå khoâng muoán
chuyeån ñi, keå caû khi coâng vieäc ôû
nhöõng vuøng daãn ñaàu höùa heïn vôùi
hoï moät möùc löông cao hôn. UÛy ban
chaâu AÂu ñaõ nhaän thaáy vaán ñeà naøy
moät caùch chính xaùc.40
Caùc quy ñònh toát hôn cho thò
tröôøng ñaát ñai. Caùc thò tröôøng ñaát
ñai hoaït ñoäng toát seõ taïo ñieàu kieän
cho ngöôøi daân coù ñaát, chuyeån
nhöôïng ñaát cho ngöôøi khaùc, vaø söû
duïng ñaát moät caùch hieäu quaû.41 Vaø
caùc chính saùch quy ñònh quyeàn sôû
höõu nhaø ñaát ñöôïc baûo veä vaø coù theå
buoân baùn, chuyeån nhöôïng seõ coù theå
hoã trôï khaû naêng di chuyeån veà maët
ñòa lyù cuûa ngöôøi daân. Khaû naêng baûo
veä quyeàn lôïi veà maët phaùp lyù, khoâng
haún laø veà maët vaät chaát, cho pheùp
ngöôøi daân rôøi boû ñaát ñai cuûa mình
ñeå taän duïng caùc cô hoäi ngaén haïn. Vaø
khaû naêng söû duïng ñaát laøm vaät theá
chaáp hoaëc khaû naêng baùn ñöôïc ñaát seõ
giuùp ngöôøi daân coù tieàn chi traû cho
caùc chi phí di chuyeån, ñoàng thôøi
giuùp hoï ñöôïc höôûng lôïi töø caùc cô
hoäi kinh teá vaø xaõ hoäi ôû baát kyø ñaâu.
Vai troø tham gia cuûa chính phuû
trong quaûn lyù thò tröôøng ñaát ñai vaø
cöôõng cheá thöïc thi caùc quyeàn sôû
höõu taøi saûn seõ giuùp caùc hoä gia ñình
khoâng phung phí nguoàn löïc tö
nhaân. Nhöng neáu coù quaù nhieàu can
thieäp töø phía chính phuû, tính hieäu
quaû coù theå bò giaûm suùt. Sôû höõu
coâng coäng ôû quy moâ lôùn coù theå
ngaên caûn ñaát ñai khoûi thò tröôøng vaø
taïo ra söï taêng giaù giaû taïo, ngaên trôû
nhieàu ngöôøi ngheøo tham gia thò
tröôøng. Caùc chi phí tröïc tieáp toán
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
keùm vaø thuû tuïc phöùc taïp cuõng coù
theå khieán cho ngöôøi daân chaùn naûn
vaø khoâng muoán coù nhöõng giao dòch
chuyeån nhöôïng ñaát chính thöùc.
Caùc chính saùch ñeå ñaûm baûo an
toaøn cho ngöôøi ngheøo khoûi bò aûnh
höôûng bôûi giaù caû nhaø ñaát taêng
thöôøng gaây trôû ngaïi cho hoaït ñoäng
cuûa thò tröôøng. Taïi CH Seùc, nôi toàn
taïi moät thò tröôøng cho thueâ nhaø
ñaát lôùn, söï kieåm soaùt tieàn thueâ
treân thöïc teá ñaõ giöõ giaù caû nhaø ñaát
ôû moät möùc thaáp hôn nhieàu so vôùi
möùc giaù thò tröôøng, vaø gaây trôû
ngaïi nhieàu hôn cho khaû naêng di
chuyeån do nhöõng ngöôøi ñi thueâ
nhaø ñaát khoâng muoán maát vò theá coù
lôïi cuûa mình trong nhöõng hôïp
ñoàng ñaõ kyù.42 Maët khaùc, ôû Chileâ,
thaønh coâng cuûa chính phuû trong
vieäc xaùc ñònh ngöôøi ngheøo laø muïc
tieâu trôï caáp nhaø ôû taïi caùc vuøng tuït
haäu cuõng ñaõ taïo ra moät ñoäng löïc
maïnh meõ ñeå ngöôøi daân ôû nhöõng
vuøng naøy khoâng chuyeån ñi nôi
khaùc, vaø do ñoù, ñaõ caûn trôû söï hoäi
tuï giöõa caùc vuøng mieàn, keå caû khi
quoác gia naøy coù daân soá nhoû vaø
moät xaõ hoäi ñoàng nhaát.
Caùc theå cheá vaø cô sôû haï taàng keát
noái caùc vuøng tuït haäu vôùi vuøng
daãn ñaàu
Cô sôû haï taàng giao thoâng. Haõy xeùt
ví duï cuûa Baênglañeùt, moät quoác gia
phaûi ñöông ñaàu vôùi thaùch thöùc hai
chieàu trong hoäi nhaäp, taïi ñaây caùc
vuøng tuït haäu nhaát coù daân cö thöa
thôùt vaø naèm caùch xa nôi coù maät ñoä
kinh teá cao. Caây caàu baéc qua soâng
Jamuna ñaõ môû cöûa ñieàu kieän tieáp
caän thò tröôøng cho caùc nhaø saûn xuaát
395
ôû mieàn taây baéc xung quanh haït
Rajshahi. Ñöôïc xaây döïng vôùi chi
phí gaàn 1 tyû ñoâla, caây caàu naøy laø
tuyeán ñöôøng boä vaø ñöôøng xe löûa
ñaàu tieân noái giöõa mieàn taây baéc, moät
vuøng trung gian, vôùi mieàn ñoâng
phaùt trieån hôn, bao goàm vuøng thuû
ñoâ cuûa caû nöôùc. Ñieàu kieän tieáp caän
thò tröôøng toát hôn vaø giaù caû ñaàu
vaøo giaûm ñaõ khuyeán khích noâng
daân ña daïng hoùa caây troàng ñeå
troàng caùc loaïi caây coù giaù trò cao, ví
duï nhö caùc gioáng luùa vaø rau môùi.43
Chính phuû ñaõ hoã trôï caùc chính saùch
cô sôû haï taàng keát noái khoâng gian
baèng caùc theå cheá khoâng roõ raøng veà
khoâng gian ñeå taêng dieän bao phuû
cuûa caùc dòch vuï xaõ hoäi. Chöông
trình Tieâm chuûng Môû roäng nhaèm
muïc ñích tieâm phoøng cho taát caû treû
em döôùi moät tuoåi ñeå phoøng choáng
saùu loaïi beänh coù theå ngaên ngöøa
baèng vaéc-xin. Keá hoaïch Ñaàu tö
Chieán löôïc cho Y teá, Dinh döôõng
vaø Daân soá giai ñoaïn 2003 - 2010
höôùng tôùi muïc tieâu taêng dieän bao
phuû cuûa dòch vuï y teá taïi caùc huyeän
coù caùc chæ soá y teá yeáu keùm.44
CH Hoài giaùo Iran laø moät quoác
gia khaùc phaûi ñöông ñaàu vôùi thaùch
thöùc hai chieàu. ÔÛ quoác gia naøy,
naâng caáp caûi tieán cô sôû haï taàng keát
noái khoâng gian laø nhöõng hoaït ñoäng
caàn thieát cho söï hoäi nhaäp khoâng
gian. Caùc chính saùch taêng cöôøng
caïnh tranh vaø hieäu quaû hoaït ñoäng
cuûa ngaønh giao thoâng döôøng nhö
ñaõ ñem laïi nhöõng ích lôïi lôùn. Ngoaøi
ra, caùc chính saùch giaùo duïc khoâng
roõ raøng veà khoâng gian, ví duï nhö
naâng caáp caùc tröôøng hoïc vaø trôï caáp
tieàn maët coù ñieàu kieän cho treû em ñeå
396 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caùc em ñeán lôùp, cuõng coù theå giuùp
caûi thieän phuùc lôïi taïi caùc vuøng tuït
haäu.45 Caùc vuøng phía ñoâng cuûa Thoå
Nhó Kyø laø nhöõng vuøng tuït haäu veà
kinh teá, taïi ñaây chieám 44% dieän tích
ñaát ñai nhöng chæ chieám 5,7% toång
soá caùc tuyeán ñöôøng cao toác cuûa caû
nöôùc, vaø tyû leä ñöôøng traûi nhöïa chæ
baèng 40% so vôùi caùc vuøng daãn ñaàu.
Döï aùn Hoã trôï Cô sôû Haï taàng taïi caùc
Laøng baûn (KÖYDES) vaø Döï aùn Hoã
trôï Cô sôû haï taàng taïi caùc Thò traán
(BELDES) cuûa Chính phuû ñaõ caûi
thieän möùc soáng taïi caùc vuøng noâng
thoân vaø thò traán nhoû thoâng qua traûi
nhöïa caùc tuyeán ñöôøng vaø cung caáp
maïng löôùi caáp nöôùc sinh hoaït vaø veä
sinh.46 Vaø caùc ñaàu tö voán con ngöôøi
ñem laïi lôïi ích cho caû nhöõng ngöôøi
di cö tieàm naêng cuõng nhö nhöõng
ngöôøi ôû laïi.
Caùc coâng ngheä thoâng tin lieân laïc.
Ñieän thoaïi di ñoäng ñaõ giuùp giaûm
chi phí cung caáp, thuùc ñaåy söï xaâm
nhaäp vaø taêng cöôøng caùc luoàng
thoâng tin. Naêm 2003, soá ngöôøi söû
duïng ñieän thoaïi di ñoäng ôû Trung
Quoác ñaõ nhieàu hôn soá ngöôøi söû
duïng ñieän thoaïi coá ñònh (269 trieäu,
so vôùi 263 trieäu ngöôøi). ÔÛ 29 vuøng
cuûa Trung Quoác, trong giai ñoaïn töø
naêm 1986 ñeán 2002, cô sôû haï taàng
vieãn thoâng ñaõ gaén lieàn moät caùch
chaët cheõ vôùi taêng tröôûng GDP ôû
caáp ñòa phöông.47 Do ñaàu tö vaøo
ngaønh vieãn thoâng coù möùc lôïi nhuaän
ñang treân ñaø giaûm suùt neân caùc
vuøng tuït haäu coù theå ñöôïc lôïi nhieàu
nhaát töø caùc ñaàu tö naøy.
Caùc coâng ngheä môùi ñaõ haï thaáp
chi phí cung caáp caùc dòch vuï taøi
chính vaø giuùp ngöôøi daân coù nhieàu
khaû naêng chi traû cho caùc dòch vuï
naøy hôn. Nhieàu ngöôøi daân ôû caùc
vuøng kinh teá tuït haäu bò haïn cheá
trong ñieàu kieän tieáp caän caùc dòch
vuï taøi chính, vaø phaûi döïa vaøo caùc
giao dòch tieàn maët naèm ngoaøi heä
thoáng ngaân haøng. Nhöng vôùi söï gia
taêng cuûa hoaït ñoäng chuyeån tieàn
trong nöôùc cuõng nhö töø nöôùc ngoaøi
veà, ñieàu kieän tieáp caän dòch vuï taøi
chính trôû neân toát hôn vaø coù theå
giuùp ngöôøi daân ôû nhöõng vuøng naøy
khaéc phuïc caùc trôû ngaïi tín duïng. Söï
môû roäng cuûa dòch vuï di ñoäng, keå caû
ôû nhöõng nôi xa xoâi heûo laùnh, cuõng
môû ra nhöõng cô hoäi môùi ñeå cung
caáp caùc dòch vuï taøi chính qua maïng
löôùi ñieän thoaïi di ñoäng (ngaân haøng
di ñoäng, m-banking). Caùc baùo caùo
töø Philíppin cho thaáy, coù 3,5 trieäu
ngöôøi coù ñieàu kieän tieáp caän ñieän
thoaïi di ñoäng vaø coù khaû naêng
chuyeån tieàn qua heä thoáng naøy.48
Caùc nhaø saûn xuaát ôû nhöõng vuøng
tuït haäu coù ñieàu kieän thuaän lôïi hôn
ñeå nhaän thoâng tin veà giaù caû haøng
hoùa hoï coù theå baùn. ÔÛ Kerala, AÁn
Ñoä, ñieän thoaïi di ñoäng ñaõ laøm giaûm
söï phaân taùn trong giaù caû thò tröôøng,
ñeán noãi hieän nay giaù caû chæ coøn
cheânh leäch do chi phí vaän chuyeån
giöõa caùc thò tröôøng.49 Coøn ôû Peâru,
moät heä thoáng thoâng tin lieân laïc coù
maët ôû khaép nôi nhöng hay bò ñaùnh
giaù thaáp ñaõ giuùp caùc nhaø saûn xuaát
noái keát vôùi thò tröôøng - ñoù laø heä
thoáng dòch vuï thö tín (xem Hoäp 8.9).
Caùc lôïi ích lôùn hôn cho caùc vuøng
trung gian. Caùc vuøng trung gian
naèm gaàn caùc trung taâm kinh teá
nhoän nhòp hôn thöôøng ñöôïc lôïi
nhieàu hôn töø caùc cô sôû haï taàng coù
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
taùc duïng taêng cöôøng khaû naêng keát
noái, trong khi caùc vuøng tuït haäu
thöôøng ñöôïc lôïi ít hôn vaø chaäm
hôn. Caûi thieän khaû naêng keát noái
cuûa heä thoáng giao thoâng taïi caùc
vuøng trung gian cuûa Trung Quoác
coù theå ñem laïi lôïi ích kinh teá cho
caùc vuøng tuït haäu. Thoâng qua vieäc
giaûm chi phí vaän chuyeån töø mieàn
taây sang mieàn duyeân haûi, caùc ñaàu
tö cô sôû haï taàng ôû nhöõng cuïm
trung chuyeån lôùn taïi caùc tænh Haø
Nam, Haø Baéc vaø Hoà Nam coù theå
taïo ra hieäu quaû lôùn hôn cho söï
phaùt trieån cuûa mieàn taây, thaäm chí
coøn hôn caû caùc hoaït ñoäng naâng caáp
ñöôïc tieán haønh ngay taïi mieàn taây.
Keå caû khi taêng tröôûng chung laø
muïc tieâu chính cuûa Trung Quoác thì
caùc ñaàu tö cô sôû haï taàng ôû nhöõng
trung taâm kinh teá naêng ñoäng chaïy
doïc mieàn duyeân haûi - nhö Haø Baéc,
Giang Toâ vaø Sôn Ñoâng - vaãn coù
theå ñem laïi nhöõng phaàn thöôûng
lôùn nhaát.50
Taïi Braxin, caùc hoaït ñoäng naâng
caáp maïng löôùi ñöôøng giao thoâng
trong thôøi kyø töø nhöõng naêm 1950
ñeán nhöõng naêm 1980 ñaõ laøm giaûm
chi phí vaän chuyeån vaø logistics.
Nhöng phaàn lôùn caùc lôïi ích kinh teá
ñeàu ñoå doàn veà trung taâm ôû vuøng
mieàn taây, vaø chæ coù nhöõng lôïi ích
nhoû ñeán ñöôïc vuøng ñoâng baéc tuït
haäu veà kinh teá. Trong thôøi kyø naøy,
tyû leä ñöôøng giao thoâng cuûa vuøng
ñaõ taêng töø 15% leân 25% maïng löôùi
giao thoâng toaøn quoác. Nhöng duø
vaäy, caùc ñaàu tö naøy cuõng ñaõ ñem
maät ñoä kinh teá ñeán gaàn vuøng ñoâng
baéc hôn.
Taïi Coâloâmbia, nôi coù nguoàn nöôùc
Xuaát khaåu qua thö ôû Peâru: keát noái caùc nhaø
HOÄP 8.9
saûn xuaát nhoû vôùi thò tröôøng
ÔÛ nhieàu nöôùc, caùc doanh nghieäp nhoû
thöôøng bò gaït ra khoûi chuoãi xuaát khaåu,
do ñòa baøn hoaït ñoäng cuûa hoï laø caùc
laøng baûn hay thò traán nhoû vaø khoâng coù
ñuû caùc thoâng tin caàn thieát ñeå xuaát
khaåu. ÔÛ Peâru, moät chöông trình xuùc
tieán thöông maïi coù teân “Xuaát khaåu deã
daøng” ñaõ keát noái caùc nhaø saûn xuaát
nhoû vôùi thò tröôøng. Maáu choát cuûa
chöông trình naøy chính laø caùi goác cô
baûn cuûa caùc maïng löôùi giao thoâng -
ñoù laø dòch vuï thö tín quoác gia.
Heä thoáng naøy hoaït ñoäng nhö theá
naøo? Moät caù nhaân hay doanh nghieäp
mang kieän haøng ñeán böu ñieän gaàn
nhaát, taïi ñoù dòch vuï ñoùng goùi seõ ñöôïc
cung caáp mieãn phí. Ngöôøi göûi haøng
ñieàn thoâng tin vaøo tôø khai xuaát khaåu,
nhaân vieân böu ñieän caân kieän haøng vaø
cho tôø khai chaïy qua maùy queùt.
Ngöôøi göûi seõ traû phí tuøy theo loaïi dòch
vuï mình muoán söû duïng. Theo quy
ñònh, coù theå xuaát khaåu haøng hoùa vôùi
giaù trò baèng hoaëc döôùi 2.000 ñoâla. Lôïi
ích chính cuûa heä thoáng naøy laø ngöôøi
xuaát khaåu khoâng caàn phaûi laøm vieäc
vôùi nhaân vieân haûi quan, nhaân vieân
dòch vuï logistics, hay coâng ty vaän taûi,
vaø cuõng khoâng phaûi ñi gheùp caùc kieän
vaø ñaát ñai beàn vöõng cho saûn xuaát
noâng nghieäp, ñòa hình ñoài nuùi
khieán cho hoaït ñoäng giao thoâng
vaän taûi trôû neân khoù khaên. Do ñoù,
moät soá vuøng trung gian chöa hoäi
nhaäp toát vôùi caùc thò tröôøng lôùn
trong nöôùc vaø quoác teá. Casanare,
vuøng saûn xuaát luùa lôùn nhaát trong
caû nöôùc, coù tieàm naêng toát ñeå saûn
xuaát nhieân lieäu sinh hoïc töø daàu
397
haøng vôùi nhau, vì dòch vuï ñoùng goùi ñaõ
ñöôïc böu ñieän cung caáp. Caùc doanh
nghieäp hoaëc caù nhaân chæ caàn ra moät
truï sôû böu ñieän, nôi coù caân ñeå caân
haøng vaø coù maùy queùt ñeå queùt tôø khai,
sau ñoù hoï coù theå söû duïng Internet ñeå
ñieàn vaøo tôø khai xuaát khaåu cho cô
quan thueá vuï.
Heä thoáng naøy coù taïo ra söï khaùc
bieät gì khoâng? Trong voøng 6 thaùng keå
töø sau khi heä thoáng ñöôïc trieån khai,
hôn 300 doanh nghieäp ñaõ göûi ñi soá
haøng hoùa vôùi toång trò giaù hôn 300.000
ñoâla. Phaàn lôùn nhöõng ngöôøi söû duïng
heä thoáng laø nhöõng coâng ty môùi gia
nhaäp thò tröôøng xuaát khaåu - caùc
doanh nghieäp nhoû vaø raát nhoû saûn
xuaát nöõ trang, vaûi boâng vaø vaûi len
apaca, caùc loaïi thöïc phaåm boå sung
dinh döôõng (saûn phaåm coù nguoàn goác
töï nhieân), myõ phaåm, myõ ngheä vaø ñoà
goã trang trí, giaøy deùp vaø saûn phaåm da
thuoäc, vaø thöïc phaåm cheá bieán saün.
Nhieàu doanh nghieäp trong soá ñoù
ñang hoaït ñoäng ôû nhöõng vuøng ngheøo
nhaát ñaát nöôùc.
Nguoàn: Guasch 2008.
398 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ngoâ vaø daàu coï. Nhöng ñeå ñi töø ñaây
ñeán Boâ-goâ-ta phaûi maát 18 tieáng
ñoàng hoà, coøn neáu muoán ñeán moät
caûng chính thì phaûi maát 50 tieáng.
Naâng caáp ñöôøng giao thoâng seõ
giuùp caûi thieän ñieàu kieän tieáp caän
thò tröôøng vaø hoã trôï neàn kinh teá
trong vuøng. La Mojana, moät vuøng
coù hôn 5.000 km2 ñaát ñoàng baèng,
naèm gaàn caùc caûng bieån thoâng ra
Ñaïi Taây Döông vaø gaàn vôùi haàu heát
caùc thaønh phoá cuûa Coâloâmbia,
thöôøng xuyeân bò ngaäp luït, do vò trí
naèm taïi vuøng ñeäm giöõa hai con
soâng lôùn. Taêng cöôøng quaûn lyù heä
sinh thaùi cuøng vôùi taêng cöôøng khaû
naêng keát noái giao thoâng seõ giuùp caûi
thieän ñieàu kieän tieáp caän cuûa vuøng
naøy vôùi caùc caûng vaø thaønh phoá
khaùc trong nöôùc.51
Naâng caáp cô sôû haï taàng lieân vuøng
coù theå taïo ra söï taäp trung kinh teá lôùn
hôn. Caùc lôïi ích tieàm taøng töø vieäc caûi
thieän ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng
cho caùc vuøng ngoaïi vi, thay vì doàn
veà cho caùc vuøng naøy thì laïi coù theå
doàn veà cho caùc coâng ty ôû caùc cuïm
ñoâ thò lôùn hôn.52 Vaø caûi thieän khaû
naêng keát noái giao thoâng coù theå giuùp
hoaït ñoäng kinh teá taäp trung hôn.
Ñöôøng boä vaø ñöôøng xe löûa chaïy hai
chieàu - khaû naêng keát noái giao thoâng
toát hôn khoâng chæ taïo ñieàu kieän tieáp
caän thò tröôøng cho caùc coâng ty ôû caùc
vuøng tuït haäu maø coøn taïo ñieàu kieän
cho caùc coâng ty ôû caùc vuøng daãn ñaàu
ñeán ñöôïc caùc thò tröôøng naøy. Chi
phí vaän chuyeån giaûm giuùp caùc coâng
ty coù khaû naêng caïnh tranh taïi caùc
vuøng daãn ñaàu môû roäng saûn xuaát ñeå
vöôn tôùi caùc thò tröôøng môùi vôùi chi
phí thaáp hôn so vôùi caùc nhaø saûn
xuaát ñòa phöông taïi caùc vuøng tuït
haäu. Nhö vaäy, caûi thieän ñieàu kieän
tieáp caän thò tröôøng coù theå gaây baát
lôïi cho vieäc saûn xuaát haøng hoùa haøng
loaït ôû nhöõng vuøng tuït haäu. Nhöng
maët khaùc, giaù caû giaûm vaø khaû naêng
tieáp caän deã daøng hôn vôùi caùc saûn
phaåm môùi coù theå laøm taêng lôïi ích
cuûa ngöôøi tieâu duøng.
Kinh nghieäm ñaõ chöùng minh
öôùc ñoaùn naøy laø ñuùng. ÔÛ Italia,
chi phí vaän chuyeån giöõa mieàn baéc
vôùi mieàn nam giaûm trong nhöõng
naêm 1950 ñaõ khieán caùc coâng ty
Mezzogiorno maát ñi söï baûo hoä
tröôùc ñaây vaø ñaåy nhanh quaù trình
giaûm coâng nghieäp hoùa cuûa caùc
coâng ty naøy.53 ÔÛ Phaùp, khi chi phí
vaän chuyeån trong nöôùc giaûm 38%
trong thôøi kyø töø naêm 1978 ñeán
naêm 1993, coâng aên vieäc laøm cho
ngöôøi lao ñoäng trôû neân taäp trung
hôn theo vuøng ñòa lyù.54
Ngoaøi caùc hieäu öùng taêng tröôûng
khaùc nhau giöõa caùc vuøng, cuõng seõ
coù ích neáu xem xeùt caùc hieäu öùng
phaân phoái töø caùc hoaït ñoäng naâng
caáp cô sôû haï taàng. Caùc lôïi ích töø
naâng caáp cô sôû haï taàng coù ñuû lôùn
vaø ñöôïc phaân phoái luõy tieán ñuû ñeå
giaûm söï baát bình ñaúng trong thu
nhaäp chung vaø ñeå caùc lôïi ích doàn
veà cho ngöôøi ngheøo nhieàu hôn cho
ngöôøi khoâng ngheøo hay khoâng?
Caùc baèng chöùng thöïc nghieäm cho
caâu hoûi naøy raát haïn cheá, nhöng moät
nghieân cöùu ôû Neâ-pan cho thaáy, vieäc
phaùt trieån caùc maïng löôùi ñöôøng
giao thoâng noâng thoân ñaõ daãn ñeán
nhöõng lôïi ích kinh teá to lôùn, vôùi
nhieàu lôïi ích ñeán ñöôïc tay ngöôøi
ngheøo. Nhöng phaàn lôïi ích cuûa
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
ngöôøi ngheøo thöôøng khoâng ñuû lôùn
ñeå giaûm ñaùng keå söï baát bình ñaúng
trong thu nhaäp, vì vieäc môû roäng
ñöôøng saù coù theå ñem laïi lôïi ích lôùn
hôn cho ngöôøi giaøu.55 ÔÛ Gana, coù
theå taêng lôïi ích cuûa ngöôøi ngheøo töø
vieäc caûi thieän ñieàu kieän tieáp caän cô
sôû haï taàng thoâng qua caùc chính
saùch theå cheá coù tính chaát boå trôï, ví
duï nhö caûi tieán giaùo duïc vaø y teá ñeå
thuùc ñaåy vieäc söû duïng caùc cô sôû haï
taàng ñoù.56
Caùc theå cheá, cô sôû haï taàng, vaø cô
cheá khuyeán khích ñeå khaéc phuïc
thaùch thöùc ba chieàu goàm khoaûng
caùch, maät ñoä vaø söï chia caét
Caùc cô cheá khuyeán khích ñeå thuùc
ñaåy caùc ñaàu tö kinh teá ôû nhöõng
vuøng tuït haäu ñaõ ñöôïc söû duïng
roäng raõi ôû nhieàu quoác gia ñeå thuùc
ñaåy taêng tröôûng kinh teá quoác gia
vaø taïo söï caân baèng trong keát quaû
taùc ñoäng taêng tröôûng giöõa caùc vuøng
mieàn. Caùc cô cheá naøy döôøng nhö coù
hieäu quaû hôn khi chuùng cuûng coá
caùc daáu hieäu thò tröôøng vaø giaûi
quyeát nhöõng thaát baïi trong ñieàu
phoái, phoái hôïp. Ngöôïc laïi, caùc cô
cheá naøy toû ra ít thaønh coâng hôn khi
caùc chính phuû choïn ra nhöõng ñòa
ñieåm cuï theå ñeå hoã trôï taêng tröôûng.
Baøi hoïc sau ñaây noåi leân raát roõ: haõy
ñeå thò tröôøng choïn löïa ñòa ñieåm,
coøn chính phuû chæ neân giuùp thuùc
ñaåy tieán trình.
Caùc cô cheá khuyeán khích giuùp
khai thaùc caùc lôïi theá ñòa lyù thöôøng coù
khaû naêng thaønh coâng hôn. Ñeå thuùc
ñaåy söï taêng tröôûng kinh teá, nhieàu
chính phuû ñaõ ban haønh cô cheá öu
ñaõi thueá, cung caáp cô sôû haï taàng
399
ñaùng tin caäy, vaø caûi thieän moâi
tröôøng kinh doanh. Thoâng thöôøng,
caùc cô cheá khuyeán khích taäp trung
vaøo caùc troïng ñieåm ñòa lyù - ví duï
nhö caùc ñaëc khu kinh teá - vaø nhanh
choùng taïo ra nhöõng ñieåm khoanh
vuøng taêng tröôûng, ñeå laïi nhöõng
khieám khuyeát trong cô sôû haï taàng
vaø ñieàu haønh ôû caáp ñoä toaøn quoác
cho caùc giaûi phaùp daøi haïn hôn.
Hieän nay ngöôøi ta ñang baøn caõi veà
vieäc caùc cô cheá khuyeán khích xaùc
ñònh troïng taâm nhö vaäy coù laøm
giaûm tieán ñoä caûi caùch kinh teá hay
khoâng, nhöng ñieàu thuù vò ôû ñaây laø
xaùc ñònh xem caùc cô cheá naøy coù khaû
naêng thaønh coâng hôn ôû ñaâu. Coù
neân aùp duïng caùc cô cheá naøy ôû
nhöõng vuøng ñaõ coù saün ñieàu kieän
ñòa lyù vaø voán con ngöôøi toát? Hay
neân söû duïng chuùng laøm bieän phaùp
khaéc phuïc, buø laïi caùc taùc löïc thò
tröôøng vaø giuùp caùc vuøng tuït haäu
phaùt trieån?
ÔÛ Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, caùc cô
cheá khuyeán khích coù muïc tieâu
phaïm vi ñòa lyù thöôøng deã thaønh
coâng nhaát khi chuùng cuûng coá caùc
lôïi theá ñòa lyù ñaõ coù saün, nhaát laø ôû
nhöõng vuøng coù lôïi theá laø ñieàu kieän
tieáp caän deã daøng ñeán caùc thò tröôøng
trong nöôùc vaø quoác teá (xem Hoäp
8.10). ÔÛ Uganña, phaùt trieån cô sôû
haï taàng cho caùc heä thoáng cung caáp
ñieän vaø ñöôøng cao toác seõ ñem laïi
lôïi ích lôùn nhaát ôû nhöõng vuøng ñaõ
coù saün löïc löôïng lao ñoäng laønh
ngheà vaø moät taäp hôïp ña daïng caùc
hoaït ñoäng coâng nghieäp.57 Nhöõng
lôïi theá naøy ngaãu nhieân laïi toàn taïi
doïc theo haønh lang giao thoâng noái
lieàn hai cuïm ñoâ thò chính cuûa ñaát
400 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 8.10Caùc ñaëc khu kinh teá ñem laïi söï taêng tröôûng neáu khai thaùc ñöôïc caùc lôïi theá
ñòa lyù töï nhieân vaø ñòa lyù kinh teá

Nhieàu quoác gia ñang phaùt trieån coù nhöõng
ñòa ñieåm nôi maø ñieàu kieän cô sôû haï taàng
vaø caùc quy cheá kinh teá thuaän lôïi hôn so
vôùi nhöõng nôi khaùc trong nöôùc. Nhöõng
ñòa ñieåm naøy thöôøng ñöôïc goïi laø ñaëc khu
kinh teá (SEZ), coù taùc duïng taêng cöôøng
khaû naêng caïnh tranh cuûa ngaønh, thu huùt
ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, vaø ña daïng
hoùa xuaát khaåu. Caùc öôùc tính gaàn ñaây cho
thaáy, coù 2.300 ñaëc khu nhö vaäy ôû caùc
a
quoác gia ñang phaùt trieån vaø chuyeån ñoåi.
Haõy nhìn vaøo Trung Quoác
Caùc ñaëc khu kinh teá ñaàu tieân cuûa quoác
gia ñang phaùt trieån naøy ñöôïc thieát laäp
döôùi thôøi Ñaëng Tieåu Bình töø ñaàu nhöõng
naêm 1980. Naêm 1978, chính phuû quyeát
ñònh môû cöûa neàn kinh teá quoác gia ra theá
giôùi beân ngoaøi. Caùc ñaëc khu kinh teá vaø
caùc thaønh phoá duyeân haûi “môû cöûa” laø
yeáu toá khoâng theå thieáu vôùi quaù trình naøy.
Naêm 1980, caùc ñaëc khu kinh teá ñöôïc
thieát laäp doïc theo bôø bieån ñoâng nam
Trung Quoác taïi caùc thaønh phoá Thaåm
Quyeán, Chu Haûi vaø Saùn Ñaàu tænh Quaûng
Ñoâng vaø Haï Moân tænh Phuùc Kieán (xem
baûn ñoà hoäp 8.10). Naêm 1984, 14 thaønh
phoá duyeân haûi môû cöûa cho caùc nhaø ñaàu
tö nöôùc ngoaøi, vaø naêm 1988, toaøn boä
ñaûo Haûi Nam ñöôïc tuyeân boá tình traïng
ñaëc khu kinh teá. Cuõng vaøo khoaûng thôøi
gian naøy, vaønh ñai duyeân haûi xung
quanh ñoàng baèng soâng Döông Töû, ñoàng
baèng chaâu thoå Chaâu Giang vaø vuøng tam
giaùc Haï Moân - Chöông Chaâu - Tuyeàn
Chaâu (Toaøn Chaâu) ôû phía nam Phuùc
Kieán môû cöûa kinh doanh vôùi toaøn theá
giôùi. Ñeán ñaàu nhöõng naêm 1990, chính
phuû môû cöûa 11 thaønh phoá bieân giôùi vaø 6
caûng naèm doïc theo soâng Döông Töû.
Nhöõng phaùt trieån naøy phaûn aùnh chieán
löôïc khai thaùc lôïi theá töï nhieân ñeå keát noái
vôùi caùc thò tröôøng beân ngoaøi.
Vaø AÁn Ñoä
Löôùt nhanh qua caùc ñaëc khu kinh teá cuûa
AÁn Ñoä, coù theå thaáy chuùng gaàn nhö khoâng
ñöôïc khai thaùc toát vôùi vai troø laø caùc nguoàn
lôïi theá töï nhieân. Naêm 2007, caùc ñaëc khu
kinh teá ñöôïc pheâ duyeät taïi caùc bang duyeân
haûi laø Andhra Pradesh, Gujarat, Maha-
rashtra, vaø Tamil Nadu, cuõng nhö caùc
bang trong noäi ñòa laø Haryana, Karnataka,
Punjab, vaø Rajasthan. Nhöng ngay caû ôû
caùc bang duyeân haûi, nhieàu ñaëc khu kinh teá
b
cuõng khoâng naèm doïc theo bôø bieån.
Nghieân cöùu kyõ hôn, coù theå thaáy söï

Caùc ñaëc khu kinh teá cuûa Trung Quoác ñaõ môû cöûa ñaát nöôùc ra caùc thò tröôøng beân ngoaøi

4 ñaëc khu kinh teá (1980) Tænh Haûi Nam (1988)

14 thaønh phoá duyeân haûi (1984) 6 caûng cöûa soâng Döông Töû (1992)
3 vuøng chaâu thoå (1985) 11 thaønh phoá bieân giôùi (1992)

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, theo Huang vaø Luo 2008.
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån... 401

HOÄP 8.10Caùc ñaëc khu kinh teá ñem laïi söï taêng tröôûng neáu khai thaùc ñöôïc caùc lôïi theá
ñòa lyù töï nhieân vaø ñòa lyù kinh teá (tieáp)

ña daïng raát lôùn trong chuyeân moân hoùa
saûn phaåm, töø cheá taïo haøng loaït ñeán
coâng ngheä thoâng tin vaø döôïc phaåm. So
vôùi caùc saûn phaåm cheá taïo haøng loaït, caùc
saûn phaåm söû duïng nhieàu voán con ngöôøi
phuï thuoäc nhieàu hôn vaøo cô sôû haï taàng
vieãn thoâng vaø ñieàu kieän tieáp caän ñaùng tin
caäy vôùi caùc saân bay, chöù khoâng phaûi
caûng bieån. Hôn nöõa, caùc ñaëc khu kinh teá
cuûa AÁn Ñoä cuõng nhaém tôùi thò tröôøng lôùn
trong nöôùc. Haõy xeùt ví duï cuûa Gurgaon,
moät thò traán veä tinh naèm caùch saân bay
quoác teá Delhi moät quaõng ngaén vaø caùch
ñaây 20 naêm ñaõ töøng laø moät cuïm laøng
maïc (töø gaon trong tieáng Hindu coù nghóa
laø laøng). Hieän taïi, ñaây ñaõ laø moät trong
nhöõng haønh lang dòch vuï chính cuûa caû
nöôùc, naèm ôû chính giöõa thò tröôøng tieâu
duøng lôùn nhaát cuûa AÁn Ñoä. Taïi ñaây coù truï
sôû cuûa caùc nhaø cung caáp dòch vuï coâng
ngheä thoâng tin nhö IBM vaø Microsoft,
beân caïnh caùc nhaø cung caáp haøng tieâu
duøng nhö Coke, Gillette vaø Nestle.
Khoâng gioáng nhö caùc ñaëc khu kinh teá
ñöôïc chính phuû daãn höôùng ôû Trung
Quoác, caùc ñaëc khu kinh teá cuûa AÁn Ñoä do
tö nhaân phaùt trieån, ví duï nhö caùc coâng ty
Infosys and HCL, nhaèm muïc ñích thuùc
c
ñaåy söï phaùt trieån coâng ngheä thoâng tin,
vaø phaûn aùnh caùc xu höôùng toaøn caàu roäng
hôn. Trong soá caùc ñaëc khu kinh teá taïi caùc
quoác gia ñang phaùt trieån, coù 62% thuoäc
tö nhaân, so vôùi 25% vaøo nhöõng naêm
1980. Thoâng thöôøng caùc ñaëc khu naøy
ñem laïi lôïi nhuaän cao hôn, vaø coù nhöõng
thaønh töïu xaõ hoäi vaø moâi tröôøng toát hôn so
vôùi caùc ñaëc khu cuûa nhaø nöôùc, ngoaïi tröø
tröôøng hôïp caùc ñaëc khu kinh teá ôû khu vöïc
Ñoâng AÙ do chính phuû ñieàu haønh.
Ñòa ñieåm chính laø yeáu toá maáu choát:
ñòa ñieåm khoâng phuø hôïp laø trôû ngaïi chính
treân con ñöôøng daãn tôùi thaønh coâng.
Döôøng nhö ñaây laø trôû ngaïi lôùn hôn caû
nhöõng yeáu toá nhö quyeàn sôû höõu ñaëc khu
thuoäc veà ai, vaø ñaëc khu do ai ñieàu haønh.
Baøi hoïc töø Trung Quoác vaø AÁn Ñoä cho
thaáy, caùc can thieäp coù ñònh höôùng khoâng
gian thöôøng deã thaønh coâng hôn khi
chuùng khai thaùc ñöôïc caùc lôïi theá ñòa lyù,
thay vì coá gaéng buø laïi caùc ñaëc ñieåm ñoù.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009
a. Caùc ñaëc khu kinh teá (SEZ) coù theå coù nhieàu
daïng khaùc nhau: Khu Thöông maïi Töï do,
Khu cheá xuaát, Khu doanh nghieäp, Khu caûng
töï do, vaø Khu chuyeân moân hoùa (.
b. Ñòa ñieåm cuûa caùc ñaëc khu kinh teá döïa
theo SEZ INDIAWEB taïi ñòa chæ
http://www.sezindiaweb.com/SEZ_map.html.
c. Thoâng tin veà caùc ñaëc khu kinh teá ôû AÁn Ñoä
ñöôïc trích töø cô sôû döõ lieäu Indiastat.

nöôùc naøy laø Kampala vaø Jinja. Söû
duïng cô sôû haï taàng ñeå môû roäng
phaïm vi saûn xuaát cheá taïo, thay vì
hoã trôï taäp trung tích tuï saûn xuaát, coù
theå seõ laøm chaäm tieán ñoä taêng
tröôûng kinh teá cuûa quoác gia.
Caùc cô cheá khuyeán khích ñeå
taêng cöôøng caùc maét xích thò tröôøng
vaø caûi thieän hieäu quaû saûn xuaát noâng
nghieäp taïi nhöõng vuøng coù ñòa lyù töï
nhieân thuaän lôïi coù theå laø moät phaàn
trong caùc chieán löôïc phaùt trieån cho
caùc vuøng tuït haäu daân cö ñoâng ñuùc,
nôi yeáu toá di chuyeån bò haïn cheá.
Nhöng tröôùc khi ñöa ra caùc cô cheá
khuyeán khích, saûn xuaát noâng
nghieäp caàn ñöôïc ñaùnh giaù nhö moät
ñoäng löïc kinh teá trong neàn kinh teá
ñòa phöông. Baùo caùo Phaùt trieån Theá
giôùi 2008 cung caáp moät kyõ thuaät
chaån ñoaùn hieäu quaû ñeå xaùc ñònh
xem caùc vuøng ñòa phöông laø vuøng
thuaàn noâng, vuøng ñang chuyeån ñoåi,
hay vuøng coâng nghieäp hoùa - noùi
caùch khaùc laø “ba theá giôùi” noâng
nghieäp cuûa moät quoác gia - döïa treân
tyû leä taêng tröôûng toång hôïp xuaát
phaùt töø noâng nghieäp, vaø tyû leä
ngheøo toång hôïp taïi vuøng noâng
thoân. Vôùi kyõ thuaät naøy, ta coù theå
xaùc ñònh xem noâng nghieäp coù coøn
laø ñaëc ñieåm noåi baät cuûa caùc vuøng
tuït haäu trong thôøi gian ngaén haïn
ñeán trung haïn hay khoâng.
Baây giôø haõy xeùt ñeán Malaixia,
taïi ñaây noâng nghieäp raát quan troïng
402 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñoái vôùi neàn kinh teá caáp vuøng cuûa
caùc vuøng tuït haäu, nôi chieám tôùi
hôn 40% daân soá caû nöôùc (rieâng
Sabah vaø Sarawak ñaõ coù hôn 2
trieäu daân).58 Nhaèm khuyeán khích
söï phaùt trieån noâng nghieäp ôû baùn
ñaûo Mieàn Ñoâng, chính phuû trung
öông ñaõ aùp duïng caùc cô cheá trôï
caáp taùi ñaàu tö cho caùc chi tieâu cô
baûn lieân quan ñeán saûn xuaát noâng
nghieäp, cung caáp caùc trang thieát bò
ñoâng laïnh vaø dòch vuï cho caùc saûn
phaåm noâng nghieäp deã hoûng (nhö
rau quaû) vaø mieãn thueá cho caùc saûn
phaåm cheá bieán thöïc phaåm.59
Nhöng ôû Gana, mieàn baéc tuït
haäu veà kinh teá chuû yeáu naèm treân
vuøng baùn sôn ñòa khoâ caèn vaø maät
ñoä daân soá thaáp, neân vieäc môû roäng
noâng nghieäp ít coù khaû naêng hoã trôï
söï hoäi nhaäp laõnh thoå. Neáu khoâng
coù söï di daân vôùi quy moâ lôùn hoaëc
chuyeån ñoåi cô caáu, thaäm chí toác ñoä
taêng tröôûng nhanh choùng trong
saûn löôïng laïc vaø caùc saûn phaåm chuû
yeáu cuûa mieàn baéc cuõng khoâng ñuû
ñeå ñöa mieàn baéc leân ngang baèng
vôùi mieàn nam trong thôøi gian
trung haïn.60
Haõy ñeå thò tröôøng choïn löïa ñòa
ñieåm. Haøn Quoác laø moät trong soá ít
nhöõng caâu chuyeän thaønh coâng veà
caùc cô cheá khuyeán khích coù muïc
tieâu phaïm vi ñòa lyù. Ñeå hoã trôï söï
taêng tröôûng kinh teá ôû nhöõng vuøng
cuï theå, chính quyeàn trung öông ñaõ
laøm vieäc vôùi khu vöïc tö nhaân ñeå
xaùc ñònh nhöõng vuøng coù lôïi theá saûn
xuaát. Söï nhaát quaùn trong muïc tieâu
cuûa chính saùch coâng nghieäp quoác
gia vaø chính saùch caáp vuøng laø moät
yeáu toá ñem laïi hieäu quaû. Maëc duø
ngöøng taäp trung hoaït ñoäng kinh teá
khoûi vuøng thuû ñoâ Seoul laø moät muïc
tieâu chính saùch ngaàm trong cô cheá
chia seû thueá cuûa chính phuû, nhöng
caùc quyeát ñònh thuùc ñaåy “caùc
ngaønh chieán löôïc” theo ñònh höôùng
xuaát khaåu vaãn laø ñieåm coát loõi trong
caùc chính saùch coâng nghieäp vaø
chính saùch caáp vuøng.61
Söï coâng baèng khoâng gian khoâng
höôùng daãn caùc chính saùch coâng
nghieäp quoác gia. Treân thöïc teá,
nhöõng vuøng maø thò tröôøng choïn
löïa trong nhöõng giai ñoaïn khaùc
nhau cuûa quaù trình coâng nghieäp
hoùa ñeàu ñöôïc khuyeán khích. Trong
nhöõng naêm 1960 vaø 1970, caùc chính
saùch coâng nghieäp quoác gia ñaõ taïo
ra nhöõng thaønh phoá coâng nghieäp
môùi nhö Ansan, Changwon, Kumi,
Kwangyang, Pohang vaø Ulsan. Khu
vöïc tö nhaân (caùc taäp ñoaøn lôùn, tieáng
Haøn Quoác goïi laø chaebol) thieát laäp
caùc nhaø xöôûng chi nhaùnh lôùn vôùi
coâng ngheä nhaäp khaåu vaø voán ñi
vay töø nöôùc ngoaøi. Chính saùch coâng
nghieäp vaø chính saùch caáp vuøng
theo höôùng thò tröôøng ñaõ daãn ñeán
caáp ñoä chuyeân moân hoùa khaùc nhau
trong caû nöôùc, vôùi truï sôû cuûa caùc
chaebol taäp trung ôû Seoul vaø caùc
chöùc naêng saûn xuaát ñöôïc phaân caáp
xuoáng caùc vuøng naèm ngoaøi thuû ñoâ.
Nhöng keå töø giöõa nhöõng naêm 1980,
chính saùch coâng nghieäp nhaèm hoã
trôï caùc hoaït ñoäng coâng ngheä cao ñaõ
thuùc ñaåy söï taùi taäp trung coâng
nghieäp trong vuøng thuû ñoâ.
Nhaèm thuùc ñaåy söï taêng tröôûng,
caùc cô cheá khuyeán khích ñöôïc boå
trôï baèng caùc ñaàu tö cô sôû haï taàng
keát noái vuøng ñoâng nam vôùi thuû ñoâ.
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
Tuyeán ñöôøng cao toác Gyeongbu keát
noái vôùi Busan, Daegu, Daejeon vaø
Seoul ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc cô
sôû coâng nghieäp ôû vuøng ñoâng nam
vöôn ñeán ñöôïc vuøng thuû ñoâ trong
voøng 5 tieáng ñoàng hoà. Nhôø vaäy, caùc
cô sôû coâng nghieäp saûn xuaát haøng
hoùa trung gian haøng loaït ñaõ thu
ñöôïc nhieàu lôïi ích nhôø giaûm ñaùng
keå chi phí. ÔÛ Haøn Quoác, coù theå laø
coâng baèng khi keát luaän thò tröôøng
choïn löïa ñòa ñieåm vaø chính phuû chæ
thuùc ñaåy tieán trình.62
Nhieàu quoác gia ñaõ ñöa ra caùc cô
cheá khuyeán khích ñeå taïo ra söï taäp
trung kinh teá ôû nhöõng vuøng tuït
haäu. YÙ töôûng ôû ñaây laø ñeå thu huùt
doanh nghieäp, caùc vuøng tuït haäu
caàn phaûi buø laïi nhöõng ñieåm baát lôïi
nhö chi phí vaän chuyeån vaø logistics
cao hôn, cô sôû haï taàng yeáu keùm
hôn, giaù caû yeáu toá cao hôn vaø möùc
ñoä cung caáp dòch vuï coâng coäng
thaáp hôn. Nhieàu quoác gia chaâu AÂu
coù lòch söû laâu daøi trong vieäc söû
duïng caùc chính saùch coâng nghieäp
ñeå thu huùt caùc coâng ty ñeán nhöõng
vuøng tuït haäu. Nhöng caùc cô cheá
khuyeán khích taøi chính, maëc duø
hieäu quaû veà maët chính trò, ñaõ
khoâng chuyeån ñoåi ñöôïc soá phaän
kinh teá cuûa caùc vuøng tuït haäu:63
● Taïi Italia, moät trong nhöõng muïc
tieâu chính cuûa chöông trình kinh
teá quoác gia baét ñaàu töø naêm 1965
laø xoùa boû nhöõng khoaûng caùch
phaùt trieån giöõa mieàn nam vaø caùc
vuøng coøn laïi cuûa ñaát nöôùc. Ñeå
hoã trôï chöông trình naøy, caùc cô
cheá khuyeán khích taøi chính ñöôïc
aùp duïng cho caùc coâng ty ôû mieàn
403
nam baèng vieäc mieãn moät phaàn
ñoùng goùp phuùc lôïi. Ñeán naêm
1992, caùc cô cheá khuyeán khích
taøi chính vaø cô sôû haï taàng coâng
coäng tieáp tuïc thuùc ñaåy söï phaùt
trieån coâng nghieäp trong mieàn.
● Taïi Phaùp, Keá hoaïch Quoác gia laàn
thöù V (1966-1970) ñaõ hoã trôï
ngaønh noâng nghieäp vaø baét ñaàu
höôùng caùc ñaàu tö coâng nghieäp
khoûi Paris ñeå ñi veà caùc vuøng
mieàn taây coù thu nhaäp thaáp. Caùc
ngaønh coâng nghieäp nheï - vôùi chi
phí vaän chuyeån thaáp hôn vaø söû
duïng nhieàu lao ñoäng hôn - laø ñoái
töôïng cuûa vieäc di chuyeån naøy.
● Vöông quoác Anh ñaõ hoã trôï söï
phaùt trieån kinh teá ôû mieàn baéc
nöôùc Anh, Xcoátlen, Xöù Ueân vaø
baéc Ailen. Trong Chieán tranh
Theá giôùi laàn thöù II, caùc kieåm soaùt
thôøi chieán ñoái vôùi ngaønh xaây
döïng ñaõ höôùng ngaønh naøy ra
khoûi mieàn nam nöôùc Anh vaø di
chuyeån leân mieàn baéc vaø caùc vuøng
ngoaïi vi. Trong thôøi kyø khuûng
hoaûng sau chieán tranh naêm 1958,
caùc ngaønh khai thaùc than, moû,
deät vaø ñoùng taøu ñeàu giaûm coâng
aên vieäc laøm, vaø laøm soáng laïi moái
quan taâm mang nhieàu cô hoäi vieäc
laøm ñeán mieàn baéc. Nhöõng naêm
1960 laø thôøi kyø ngöôøi ta thaáy
nhöõng cô cheá khuyeán khích ñaàu
tö khaùc nhau giöõa caùc vuøng vaø
caùc trôï caáp xaây döïng cho nhöõng
vuøng tuït haäu thoâng qua Ñaïo luaät
Vieäc laøm Ñòa phöông, cuøng vôùi
vieäc di chuyeån 250.000 coâng aên
vieäc laøm trong ngaønh cheá taïo töø
caùc vuøng thònh vöôïng hôn ñeán
caùc vuøng tuït haäu.
404 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Moät ñeà taøi chung trong caùc cöùu vaø caùc khu khoa hoïc coâng ngheä
65
chính saùch vuøng truyeàn thoáng taäp (xem baûng 8.2). Caùc chöông trình
trung vaøo thueá, trôï caáp vaø quy cheá cuûa caùc chính phuû trung öông ñaõ
ñieàu tieát, ñoù laø caùc chính saùch naøy ñöôïc thay theá baèng söï hôïp taùc roäng
chuû yeáu laø nhöõng saùng kieán cuûa raõi hôn giöõa khu vöïc nhaø nöôùc vôùi
chính phuû trung öông nhaèm taïo ra khu vöïc tö nhaân. Vaø thay vì thu
coâng aên vieäc laøm vaø cung caáp cô sôû huùt caùc coâng ty cuï theå theo muïc
haï taàng vôùi muïc tieâu phaân taùn tieâu thì caùc bieän phaùp ñöôïc ñieàu
(hoaëc traùnh söï taäp trung) hoaït phoái hieän nay ñang thu huùt caùc
ñoäng kinh teá. Caùc chính saùch nhaém nhoùm coâng ty coù lieân heä qua laïi vôùi
tôùi caùc coâng ty cuï theå vôùi hy voïng nhau. Khoù maø ñaùnh giaù ñöôïc caën
raèng, hoï seõ trôû thaønh caùi neo cho keõ veà nhöõng chöông trình naøy.
neàn kinh teá ñòa phöông vaø ñem laïi Nhöng treân nguyeân taéc, caùc chính
nhöõng hieäu öùng lôùn coù theå nhaân saùch ñoåi môùi ñem thoâng tin vaø
64
leân gaáp boäi. Nhöng trong phaàn coâng ngheä môùi ñeán caùc vuøng tuït
lôùn tröôøng hôïp, caùc cô cheá khuyeán haäu seõ phaûi coù ích veà laâu daøi.
khích naøy chöa thuùc ñaåy söï taêng Chính quyeàn lieân bang Hoa Kyø
tröôûng laâu daøi ôû caùc vuøng tuït haäu, cuõng tham gia vaøo caùc chöông trình
traùi laïi, coøn aùp ñaët nhöõng chi phí “phaùt trieån kinh teá” nhoû hôn. Moät
lôùn cho ngöôøi ñoùng thueá. ñaùnh giaù gaàn ñaây xaùc ñònh 180
Haàu heát caùc quoác gia chaâu AÂu chöông trình cuûa caùc cô quan lieân
hieän ñang taäp trung vaøo caùc can bang nhaèm giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà
thieäp “meàm” hôn, ví duï nhö ñaàu tö ña daïng, töø quy hoaïch vaø laäp chieán
ñoåi môùi vaø hoã trôï caùc vieän nghieân löôïc phaùt trieån kinh teá, caùc khu
coâng nghieäp, söûa chöõa cô sôû haï
Baûng 8.2. Kinh nghieäm cuûa caùc quoác gia OECD vôùi caùc cô cheá khuyeán khích nhaèm thuùc
taàng, vaø naâng caáp coâng trình xaây
ñaåy caùc vuøng tuït haäu ñaõ khoâng ngöøng tieán trieån döïng. Cô quan “ra maët” nhieàu nhaát
Caùc chính saùch Caùc chính saùch vuøng Vieãn caûnh kinh teá trong nhoùm naøy laø Cuïc Phaùt trieån
vuøng “truyeàn “môùi”
Chieán löôïc thoáng” Kinh teá (EDA) thuoäc Boä Thöông
66
Muïc tieâu Taïo coâng aên vieäc Cung caáp caùc dòch vuï coù Chæ caàn cung caáp cô cheá maïi Hoa Kyø. EDA ñaõ boû ra hôn
laøm vaø cung caáp
cô sôû haï taàng quy
tính boå trôï, trôï caáp chi
phí saùng taïo – caùc vieän
khuyeán khích cho caùc
hoaït ñoäng “môùi” – caùc
188 tyû ñoâla cho caùc chöông trình
moâ lôùn nghieân cöùu, caùc khu khoa saûn phaåm môùi ñoái vôùi phaùt trieån kinh teá, nhöng giöõa caùc
hoïc vaø coâng ngheä. neàn kinh teá ñòa phöôg, vaø
caùc coâng ngheä môùi ñeå saùng kieán naøy coù raát ít söï phoái hôïp
saûn xuaát caùc saûn phaåm
hieän taïi.
hoaëc moät muïc tieâu chính saùch
Caùc beân tham Chính quyeàn trung Caùc ñoái taùc nhaø nöôùc – Khu vöïc nhaø nöôùc coù raát chung. Theo baùo caùo cuûa EDA, cöù
gia chính öông tö nhaân ít thoâng tin veà vieäc caùc moãi ñoâla maø cô quan naøy ñaàu tö laïi
doanh nghieäp muoán gì.
khuyeán khích khu vöïc tö nhaân ñaàu
Lónh vöïc troïng Caùc cô cheá khuyeán Khuyeán khích söï phaùt Söï hoã trôï cuûa khu vöïc 67
ñieåm khích ñeå thu huùt trieån theo cuïm – caû phaùt nhaø nöôùc caàn höôùng vaøo tö 37 ñoâla. Tuy nhieân, chöa coù
caùc coâng ty rieâng trieån ngaønh cuõng nhö caùc hoaït ñoäng, thay vì
leû phaùt trieån doanh nghieäp höôùng vaøo caùc ngaønh; moät ñaùnh giaù ñoäc laäp naøo veà caùc
caùc hoaït ñoäng ñöôïc trôï chöông trình naøy.
caáp caàn coù söï lan toûa
maïnh meõ. Tröôøng hôïp thaønh coâng nhaát laø
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009. caùc cô cheá khuyeán khích vuøng, voán
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
raát phoå bieán ôû caùc quoác gia ñang
phaùt trieån, ñaõ taïo ra nhöõng keát quaû
hoãn hôïp (xem baûng 8.3). Taïi Braxin,
nôi muïc tieâu ñöôïc xaùc ñònh laø thu
huùt caùc ngaønh “naêng ñoäng” ñeán
mieàn baéc vaø ñoâng baéc tuït haäu baèng
caùch cung caáp caùc cô cheá khuyeán
khích taøi chính, möùc chi tieâu ñaõ ñaït
ñeán 3-4 tyû ñoâla moãi naêm. Moät ñaùnh
giaù taùc ñoäng môùi ñöôïc thöïc hieän
gaàn ñaây cho thaáy, vieäc phaân boå caùc
“quyõ phaùp ñònh” ñaõ khieán caùc cô
sôû cheá taïo deã di ñoäng chuyeån ñeán
caùc vuøng tuït haäu - nhöng caùc cô
cheá khuyeán khích naøy khoâng ñuû
haáp daãn vôùi caùc ngaønh hoäi nhaäp
68
theo chieàu doïc. Trong thôøi kyø
1970 - 1980, chính phuû Meâhicoâ ñaõ
söû duïng nhieàu cô cheá khuyeán khích
taøi chính ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån
coâng nghieäp ôû ngoaøi ba cuïm ñoâ thò
lôùn nhaát nöôùc. Nhöõng coâng ty ñaët
cô sôû ôû ngoaøi ba thaønh phoá lôùn naøy
ñöôïc giaûm töø 50 ñeán 100% thueá
nhaäp khaåu vaø thueá thu nhaäp, thueá
baùn haøng, thueá laõi voán, ngoaøi ra
coøn ñöôïc ñaåy nhanh khaáu hao vaø
höôûng laõi suaát thaáp hôn. Tuy nhieân,
taùc ñoäng cuûa vieäc naøy ñeán söï phi
taäp trung hoùa neàn kinh teá laø khoâng
lôùn laém vì nguyeân lieäu thoâ vaø haøng
hoùa voán bò ñaùnh thueá nhaäp khaåu
thaáp, neân vieäc giaûm thueá khoâng taïo
ra hieäu quaû gì vôùi quyeát ñònh choïn
löïa ñòa ñieåm vaø maát nguoàn thu
69
ngaân saùch.
Taïi AÁn Ñoä, Giaûi phaùp Chính
saùch Coâng nghieäp naêm 1956 ñaõ taïo
ra moät heä thoáng caáp pheùp nghieâm
ngaët ñeå höôùng ñaàu tö vaøo caùc vuøng
tuït haäu. Chính phuû AÁn Ñoä quyeát
ñònh khoâng caáp pheùp cho caùc cô sôû
405
coâng nghieäp môùi naèm ôû nhöõng nôi
laân caän vôùi caùc vuøng ñoâ thò lôùn. Vaø
chính quyeàn caùc bang cuõng nhö caùc
ñònh cheá taøi chính ñöôïc yeâu caàu töø
choái hoã trôï caùc cô sôû coâng nghieäp
môùi ôû vuøng ñoâ thò, keå caû khi caùc cô
sôû naøy khoâng caàn giaáy pheùp coâng
nghieäp. Caùc döï aùn lôùn cuûa nhaø
nöôùc (ví duï nhö caùc nhaø maùy theùp)
ñöôïc ñaët cô sôû taïi caùc bang tuït haäu
nhö Bihar, Madhya Pradesh vaø
Orissa. Caùc khu coâng nghieäp (hoaëc
trung taâm taêng tröôûng) ñöôïc ñaàu tö
cô sôû haï taàng vaø ñöôïc höôûng caùc cô
cheá khuyeán khích taøi chính cho tö
nhaân ñaàu tö coâng nghieäp taïi caùc
huyeän tuït haäu kinh teá ñöôïc xaùc
ñònh töø tröôùc. Caùc chính saùch naøy
toû ra hieäu quaû trong vieäc kieàm cheá
söï taêng tröôûng taïi nhöõng vuøng coù
ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng vaø
voán con ngöôøi toát, ñoàng thôøi khoâng
cho pheùp caùc hoaït ñoäng khoâng höõu
ích “thoaùt” khoûi caùc vuøng tuït haäu.
Thaäm chí sau hôn 30 naêm thöïc hieän
quy ñònh haø khaéc naøy, vaãn chæ coù
moät vaøi huyeän ôû nhöõng vuøng tuït
haäu thaät söï trôû thaønh nhöõng trung
taâm coâng nghieäp lôùn.
Caùc caûi caùch kinh teá naêm 1991
ñaõ xoùa boû nhöõng chính saùch caáp
pheùp naøy. Caùc vuøng noäi ñòa tieáp
tuïc chöùng kieán söï suy giaûm saûn
xuaát, nhöng caùc vuøng coù ñieàu kieän
tieáp caän thò tröôøng vaø moâi tröôøng
kinh doanh toát ñaõ phaùt trieån röïc rôõ.
Moïi huyeän trong danh saùch 10 nôi
coù hieäu quaû hoaït ñoäng coâng nghieäp
cao nhaát nöôùc ñeàu naèm ôû phía nam
daõy nuùi Vindhya, voán laø ranh giôùi
70
chia caét mieàn nam vôùi mieàn baéc.
Töông töï, ôû Lieân bang Xoâ Vieát
406 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 8.3. Moät loaït caùc coâng cuï ñaõ ñöôïc caùc chính phuû söû duïng ñeå coá gaéng taïo ra söï Phoái hôïp caùc cô cheá khuyeán khích ôû
taäp trung kinh teá taïi caùc vuøng tuït haäu, nhöng chæ ñem laïi nhöõng keát quaû khieâm toán
ñòa phöông vaø quoác gia. Toát nhaát laø
Coâng cuï Ví duï caùc cô cheá khuyeán khích cho caùc
Trôï caáp ñaàu tö Braxin: Caùc quyõ phaùp ñònh (trôï caáp laõi suaát) – khieán cho caùc coâng ty vuøng tuït haäu ñöôïc phoái hôïp vôùi
di ñoäng chuyeån ñeán caùc vuøng tuït haäu, nhöng khoâng coù lôïi cho nhöõng
coâng ty thuoäc caùc ngaønh hoäi nhaäp theo chieàu doïc (Carvalho, Lall, vaø caùc chính saùch ngaønh toaøn quoác:
Timmins 2005) vieäc raø soaùt laïi caùc saùng kieán thuùc
Mieãn giaûm thueá Thaùi Lan: Mieãn thueá thu nhaäp; giaûm thueá baùn haøng cho caùc coâng ty ñaåy kinh teá quoác gia vaø haøi hoøa caùc
ñaët cô sôû taïi caùc thaønh phoá caáp 2 trong nhöõng naêm 1970 – khoâng
thaønh coâng vì khoaûn lôïi ích töø vieäc ñöôïc mieãn giaûm thueá khoâng ñuû lôùn can thieäp khoâng gian vôùi nhöõng
ñeå caùc coâng ty ñaët cô sôû taïi nhöõng ñòa ñieåm khoâng ñem laïi lôïi nhuaän
(Ngaân haøng Theá giôùi 1980) chính saùch naøy coù theå seõ coù ích. Ví
Giaûm thueá nhaäp Meâhicoâ: Mieãn thueá nhaäp khaåu vaø thueá ñeå phi taäp trung hoùa hoaït ñoäng duï nhö, caùc trôï caáp coù muïc tieâu
khaåu saûn xuaát cheá taïo ra khoûi 3 cuïm ñoâ thò lôùn nhaát – khoâng thaønh coâng
vì thueá suaát quaù thaáp khi baét ñaàu (Ngaân haøng Theá giôùi 1977, Scott phaïm vi ñòa lyù chæ chieám 12% toång
1982) trôï caáp coâng nghieäp hoùa vaø xuùc
Caùc khu coâng Chileâ: Caùc khu thöông maïi töï do taïi vuøng Zonas Extremas ñöôïc mieãn tieán xuaát khaåu cuûa Braxin, vaø coù lôïi
nghieäp/Khu thueá haûi quan, thueá giaù trò gia taêng, thueá lôïi nhuaän doanh nghieäp vaø
Thöông maïi töï do thueá baát ñoäng saûn – thaønh coâng trong giai ñoaïn thueá quan vaø thueá cho vuøng ñoâng nam voán laø vuøng
suaát cao cho ñeán giöõa nhöõng naêm 1990, nhöng hieäu quaû baét ñaàu giaûm
khi thueá suaát nhaäp khaåu trong toaøn quoác giaûm töø 35% trong nhöõng coâng nghieäp. Theo öôùc tính, caùc trôï
naêm 1980 xuoáng 6% trong naêm 2000 (NGAÂN HAØNG THeá GIôùI 2005b)
caáp coâng nghieäp naøy leân ñeán 42 tyû
Quy ñònh ñieàu tieát AÁn Ñoä: Öu ñaõi caùc vuøng tuït haäu khi caáp pheùp coâng nghieäp (chính
saùch coâng nghieäp naêm 1956), vôùi söï taêng tröôûng coâng nghieäp do khu ñoâla vaøo naêm 1999, töông ñöông
72
vöïc nhaø nöôùc chæ ñaïo taïi caùc vuøng tuït haäu vaø caùc quy ñònh ñeå döøng 4,4% GDP. Taïi Braxin, caùc saùng
môû roäng coâng nghieäp ôû caùc vuøng daãn ñaàu – chæ moät soá ít vuøng tuït
haäu taêng tröôûng, vaø khi caùc quy ñònh naøy ñöôïc nôùi loûng, nhöõng vuøng kieán ñeå huy ñoäng doanh nghieäp
tuït haäu naøy tieáp tuïc sa suùt hôn nöõa (Chakravorty vaø Lall 2007).
ñeán vuøng ñoâng baéc ñaõ phaûi “chieán
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
ñaáu” heát söùc khoù khaên vôùi caùc cô
cheá khuyeán khích coâng nghieäp phuø
hôïp hôn vôùi caùc löïc thò tröôøng.
cuõ, vieäc caùc coâng ty ñaët ñòa ñieåm
taïi ñaâu do caùc nhaø hoaïch ñònh ôû ÔÛ AÁn Ñoä cuõng vaäy, caùc chính
caáp trung öông quyeát ñònh, vaø hoï saùch ñònh giaù chung nhaèm giaûm söï
ñaõ coá gaéng daøn traûi caùc hoaït ñoäng baát bình ñaúng ñaõ aûnh höôûng xaáu
kinh teá treân toaøn quoác. Chính ñeán trieån voïng kinh teá cuûa caùc
quyeàn daøn traûi caùc cô sôû saûn xuaát vuøng tuït haäu. Chính saùch Caân baèng
treân khaép haøng trieäu kiloâmeùt Cöôùc phí vaän taûi naêm 1956 ñaõ ñöa
vuoâng cuûa Lieân bang Xoâ vieát cuõ vaø möùc giaù vaän taûi caùc maët haøng “thieát
caùc cô sôû naøy laâm vaøo caûnh khoù yeáu” nhö than, theùp vaø xi maêng veà
khaên do naèm caùch xa thò tröôøng vaø cuøng moät möùc chuaån nhö nhau
thieáu söï chuyeân moân hoùa. Söï trong caû nöôùc, baát keå khoaûng caùch
chuyeån ñoåi sang cô cheá thò tröôøng chuyeân chôû xa hay gaàn. Quaù trình
ñaõ thay ñoåi ñieàu naøy nhö theá naøo? naøy ñaõ laøm maát ñi caùc lôïi theá ñeå
Giôø ñaây, caùc coâng ty môùi ñöôïc ñaët ñaët cô sôû saûn xuaát taïi caùc vuøng
gaàn thò tröôøng hôn vaø nhöõng xí giaøu nguoàn löïc. Caùc vuøng bò aûnh
nghieäp cuõ ôû nhöõng vuøng xa xoâi bò höôûng goàm coù phía nam bang
ñoùng cöûa. Keát quaû laø saûn löôïng cuûa Bihar, phía ñoâng bang Madhya
caùc coâng ty taêng moãi naêm 2,5% trong Pradesh, vaø phía taây bang Orissa,
suoát giai ñoaïn 1989 - 2004.
71 ba trong soá caùc bang ngheøo nhaát vaø
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
laø nhöõng vuøng ít coâng nghieäp hoùa
nhaát trong caû nöôùc. Chính saùch naøy
ñaõ laøm suy yeáu caùc cô cheá khuyeán
khích tö nhaân ñaët cô sôû saûn xuaát taïi
caùc vuøng tuït haäu.
Söï phi taäp trung hoùa thöôøng ñi
keøm vôùi caùc noã löïc cuûa chính quyeàn
ñòa phöông nhaèm taïo ra söï taäp
trung kinh teá ñeå thöïc hieän caùc traùch
nhieäm chi tieâu. Caùc chính quyeàn ñòa
phöông thöôøng ñöa ra nhöõng cô
cheá khuyeán khích taøi chính vaø chi
tieâu thueá ñeå thu huùt caùc coâng ty ñeán
hoaït ñoäng taïi ñòa phöông mình.
Nhöng neáu khoâng coù söï phoái hôïp,
caùc cô cheá naøy coù theå trôû thaønh laõng
phí vaø phaûn taùc duïng.
Haõy xem söï caïnh tranh giöõa caùc
bang cuûa Braxin - bang Bahia vaø
Rio Grande do Sul caïnh tranh vôùi
nhau trong nhöõng naêm 1990 ñeå thu
huùt coâng ty oâ toâ Ford ñaët xöôûng
saûn xuaát taïi ñòa phöông mình. Bang
Rio Grande do Sul ñöa ra moät goùi
cô cheá khuyeán khích cho Ford, bao
goàm moät khoaûn vay 210 trieäu real
(khoaûng 200 trieäu ñoâla Myõ) cuûa
chính quyeàn bang vôùi caùc ñieàu kieän
cöïc kyø öu ñaõi (laõi suaát 6%, thôøi haïn
traû 15 naêm), coäng theâm khoaûn chi
tieâu 234 trieäu real cuûa chính quyeàn
bang daønh cho caùc cô sôû haï taàng vaø
coâng trình coâng coäng, moät khoaûn
vay trò giaù 500 trieäu real ôû ngaân
haøng phaùt trieån quoác gia döôùi söï
baûo ñaûm cuûa chính quyeàn bang, vaø
quyeàn ñöôïc mieãn thueá lieân tuïc 10
naêm taïi ñòa phöông. Khi chính
quyeàn bang naøy coá gaéng ñaøm phaùn
laïi vuï vieäc, do lo sôï raèng mình ñaõ
quaù haøo phoùng, coâng ty Ford ñaõ
chuyeån cô sôû sang bang Bahia, nôi
407
hoï ñöôïc cung caáp moät goùi cô cheá
öu ñaõi vôùi caùc ñieàu kieän töông töï.
Theo ñaùnh giaù, “cuoäc chieán taøi
chính” naøy ñaõ khieán nhöõng ngöôøi
ñoùng thueá ôû Braxin phaûi chi ra
khoaûng 172.000 ñoâla cho moãi coâng
aên vieäc laøm ñöôïc taïo ra - lôùn gaáp 5
laàn so vôùi chi phí taïo coâng aên vieäc
laøm ôû xöôûng saûn xuaát cuûa General
73
Motors taïi Tennessee.
Suy nghó kyõ trong quaù trình thieát
keá caùc cô cheá khuyeán khích. Tröôùc
khi söû duïng caùc cô cheá khuyeán
khích ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån
kinh teá ôû caùc vuøng tuït haäu, chính
quyeàn trung öông vaø caùc ñòa
phöông caàn tìm hieåu nguyeân nhaân
taïi sao thò tröôøng laïi boû qua moät soá
vuøng nhaát ñònh. Nguyeân nhaân coù
phaûi do caùc lôïi ích xaõ hoäi thaáp ñoái
vôùi saûn xuaát kinh teá taïi nhöõng nôi
ñoù, do ít coù khaû naêng thu ñöôïc caùc
lôïi ích naøy, hay do chi phí taøi chính
74
quaù cao? Caùc chính saùch hieän taïi
coù tình côø hay coá tình caûn trôï söï
taêng tröôûng kinh teá ôû ñòa phöông
hay khoâng? Thaønh coâng cuûa caùc cô
cheá khuyeán khích phuï thuoäc vaøo
vieäc vaán ñeà vöôùng maéc ñöôïc chaån
ñoaùn chính xaùc ñeán möùc ñoä naøo, coù
leõ coù theå baét ñaàu töø vieäc phaân tích
caùc ñaëc ñieåm töï nhieân, con ngöôøi
vaø cô sôû haï taàng cuûa töøng vuøng cuï
75
theå. “Haõy nhaän bieát neàn kinh teá
cuûa baïn,” moät caâu trong Baùo caùo
Phaùt trieån Theá giôùi 2000/01, caàn phaûi
trôû thaønh khaåu hieäu cuûa caùc chính
quyeàn ñòa phöông. Thoâng tin toát coù
theå thuùc ñaåy nhöõng tranh luaän coù
tính xaây döïng veà caùc giaûi phaùp
phaùt trieån vaø xaây döïng söï ñoàng
thuaän quanh chieán löôïc phaùt trieån.
408 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Neáu thoâng tin thu thaäp ñöôïc vaø
keát quaû phaân tích thoâng tin sau ñoù
chæ ra caùc cô hoäi cuï theå cho söï taêng
tröôûng, thì böôùc tieáp theo laø xaùc
ñònh xem caùc cô cheá khuyeán khích
döï kieán coù thuùc ñaåy söï ñoåi môùi hay
trôï caáp cho quaù trình hình thaønh
voán hay khoâng. Neáu caùc cô cheá coù
khaû naêng thu huùt caùc coâng ty vôùi
tieàm naêng nhaân roäng hoaït ñoäng taïi
ñòa phöông, thì ñieàu quan troïng
caàn bieát laø caùc daây chuyeàn saûn
phaåm cuûa hoï coù ñaùnh giaù lôïi theá
kinh teá tích tuï hay khoâng, vì ñieàu
naøy seõ laøm giaûm theá maïnh cuûa caùc
cô cheá khuyeán khích. Vôùi caùc coâng
ty thuoäc nhöõng ngaønh maø hieäu quaû
saûn xuaát taêng theo quy moâ vaø söï
tích tuï laø yeáu toá quan troïng vôùi saûn
xuaát, thì ít coù khaû naêng caùc can
thieäp vôùi muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù
coù theå thu huùt hoï ñeán nhöõng vuøng
tuït haäu. Caùc khaûo saùt coâng nghieäp
taïi Braxin, Trung Quoác, AÁn Ñoä,
Inñoâneâxia vaø Meâhicoâ cho thaáy, caùc
coâng ty cheá taïo ôû nhieàu daây chuyeàn
saûn phaåm seõ ñaùnh giaù khaû naêng
taêng hieäu quaû noäi boä theo quy moâ
töø tieáp caän thò tröôøng cuõng nhö lôïi
theá kinh teá tích tuï ñeå quyeát ñònh
76
ñòa ñieåm ñaët cô sôû saûn xuaát. Caùc
coâng ty saûn xuaát caùc saûn phaåm
haøng loaït ñeå phuïc vuï thò tröôøng ñòa
phöông, vaø caùc coâng ty chuyeân
moân hoùa veà taøi nguyeân thieân nhieân,
ít khi ñaùnh giaù lôïi theá tích tuï hôn
nhöõng coâng ty phuï thuoäc vaøo
nguoàn lao ñoäng coù tay ngheà, caùc
dòch vuï kinh doanh vaø ñieàu kieän
tieáp caän thoâng tin.
Vaø töø quan ñieåm taêng tröôûng
quoác gia, ñieàu quan troïng laø phaûi
tìm hieåu xem vieäc di chuyeån caùc
ngaønh “muïc tieâu” coù taïo theâm coâng
aên vieäc laøm vaø ñaàu ra roøng ôû caáp
ñoä quoác gia hay khoâng. Neáu
khoâng, caùc noã löïc cuûa ñòa phöông
ñeå thu huùt moät ngaønh coù theå trôû
thaønh troø chôi ñöôïc maát nhö nhau
(keát quaû cuoái cuøng baèng 0). Coøn
neáu caùc ngaønh ñöôïc di chuyeån taïo
ra ít lôïi nhuaän hôn, caùc nhaø hoaïch
ñònh chính saùch coù theå seõ phaûi ñoái
maët vôùi moät pheùp tính coù keát quaû
aâm. Neáu nhö caùc cô cheá khuyeán
khích ñöôïc söû duïng ñeå thuùc ñaåy söï
ñoåi môùi, thì ñieàu quan troïng caàn
ñaûm baûo laø caùc quy trình saûn xuaát
taïi ñòa phöông coù theå taïo ñieàu kieän
hoã trôï söï ñoåi môùi.
Traùnh hieän töôïng Ban-caêng
hoùa: Caùc lôïi ích chính trò töø söï
hoäi nhaäp kinh teá
Ñoâi khi caùc muïc tieâu kinh teá vaø
chính trò coù theå maâu thuaãn vôùi
nhau, nhöng thoâng thöôøng, chuùng
seõ truøng khôùp vôùi nhau. Ví duï nhö,
nöôùc coäng hoøa Iugoâxlvia tröôùc ñaây
thuoäc khoái caùc quoác gia vuøng Taây
Ban-caêng ñaõ trôû thaønh moät lieân
bang sau khi Chieán tranh Theá giôùi
thöù 2 keát thuùc, nhöng sau ñoù laïi tan
raõ do caùc bang coäng hoøa töï coâng boá
ñoäc laäp vaøo ñaàu nhöõng naêm 1990.
Söï tan raõ naøy coù nguyeân nhaân töø
chính saùch töï caáp töï tuùc vaø söï
manh muùn ngaøy caøng taêng ôû
Iugoâxlavia töø giöõa nhöõng naêm
1970, töø ñoù ñaõ taïo ra nhöõng raøo caûn
ñoái vôùi söï di chuyeån cuûa ngöôøi daân
vaø doøng voán qua ñöôøng bieân giôùi
cuûa caùc bang coäng hoøa, haïn cheá
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
thöông maïi giöõa caùc bang vaø nhaân
ñoâi saûn xuaát kinh teá. Ví duï nhö,
naêm 1987, coù ñeán 70% toång saûn
löôïng saûn xuaát ôû Xeùcbi ñöôïc tieâu
77
thuï taïi thò tröôøng trong nöôùc.
Nhö ñaõ thaûo luaän ôû Chöông 5,
phaân tích cho thaáy yeáu toá di chuyeån
coù theå caân baèng phuùc lôïi giöõa caùc
vuøng, laøm suy yeáu mong muoán phaù
vôõ moät lieân minh kinh teá vaø chính
78
trò. Traùi laïi, söï baát bình ñaúng trong
moät thôøi gian daøi giöõa caùc vuøng
caøng laøm gay gaét theâm nhöõng di
chuyeån taïo ra söï tan raõ. Söï thoáng
nhaát, thay vì ñoàng nhaát, laø quy taéc
ñuùng ñaén cho hoäi nhaäp kinh teá
cuõng nhö hoäi nhaäp chính trò.
Chöông naøy ñaõ trình baøy caùc
giaûi phaùp ñeå hoäi nhaäp caùc vuøng tuït
haäu vôùi caùc vuøng daãn ñaàu khi caùc
quoác gia giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà
khoaûng caùch, phaân boá maät ñoä sai,
vaø söï chia caét noäi boä. Caùc taùc löïc
kinh teá coù khaû naêng taïo ra söï hoäi
tuï khoâng gian trong caùc keát quaû taùc
ñoäng taêng tröôûng. Caùc moâ hình
kinh teá ñòa lyù vaø taêng tröôûng cho
thaáy, vieäc taêng lôïi nhuaän theo quy
moâ vaø caùc neàn kinh teá tích tuï coù theå
baét ñaàu vaø duy trì moät chu trình
taêng tröôûng vaø ñaàu tö toát ôû moät soá
ít vuøng, vaø taïo ra khaû naêng “giöõ
chaët” veà maët ñòa lyù trong caùc loä
trình phaùt trieån. Nhö vaäy, veà laâu
daøi, söï phaùt trieån cuûa caùc ñòa ñieåm
thay theá seõ trôû neân ít coù lôïi hôn.
Maëc duø vaäy, vì nhöõng lyù do hôïp
lyù, caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
vaãn lo nghó ñeán vieäc nhanh choùng
giaûm bôùt söï baát caân baèng ñòa lyù, coù
leõ laø vaøo moät thôøi ñieåm naøo ñoù
trong giai ñoaïn töø nay ñeán daøi haïn.
409
Vaø thoâng thöôøng, caùc aùp löïc chính
trò coù theå lôùn ñeán möùc vieäc môû
roäng söï hoäi tuï ôû moät ñieåm naøo ñoù
trôû neân khoâng chaáp nhaän ñöôïc.
Moät giaûi phaùp chính saùch phaùt trieån
laõnh thoå tieâu bieåu, ñoù laø nhaán
maïnh caùc cô cheá khuyeán khích coù
muïc tieâu vaø cô sôû haï taàng quy moâ
lôùn ñeå khuyeán khích saûn xuaát kinh
teá taïi caùc vuøng tuït haäu. Tuy nhieân,
caùc baèng chöùng ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù
trong chöông naøy cho thaáy, raát
nhieàu caùc chính saùch nhö vaäy chæ
daãn tôùi söï laõng phí. Trong khi ñoù,
caùc chính saùch giaûi quyeát nhöõng trôû
ngaïi theå cheá vaø coù theå giuùp ngöôøi
daân tìm kieám caùc cô hoäi ôû nôi khaùc,
hoaëc giuùp hoï caûi thieän ñieàu kieän
soáng, laïi bò boû qua.
Thaäm chí ngay caû vôùi söï thoûa
hieäp nhö vaäy thì phaàn lôùn nhaát
trong thaùch thöùc chính saùch vaãn laø
vieäc xaùc ñònh xem caùc keát quaû taùc
ñoäng naøo coù tính khaû thi, nghóa laø,
tuøy theo giai ñoaïn phaùt trieån vaø
naêng löïc taøi chính cuõng nhö theå cheá
cuûa moät quoác gia. Neáu quoác gia coù
möùc thu nhaäp thaáp, coù theå vieäc khaû
thi duy nhaát laø giaûm söï caùch bieät
khoâng gian trong tyû leä ngheøo vaø
trong ñieàu kieän tieáp caän caùc dòch
vuï nhaø ôû, nöôùc, chaêm soùc söùc khoûe,
dinh döôõng vaø giaùo duïc thieát yeáu.
Keá hoaïch 5 naêm laàn thöù 11 do
Quoác hoäi Trung Quoác thoâng qua
naêm 2006 tuyeân boá “caàn ñaåy nhanh
vieäc xaây döïng heä thoáng taøi chính
coâng... ñeå daàn daàn taïo söï caân baèng
trong caùc dòch vuï coâng coäng cô
baûn”. Thaùng 10/2007, khoùa hoïp
Quoác hoäi laàn thöù 17 cuûa Trung
Quoác moät laàn nöõa chæ ra raèng, ñeå
410 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
thu heïp söï caùch bieät giöõa caùc vuøng
thì caân baèng vieäc cung caáp caùc dòch
vuï coâng coäng cô baûn phaûi ñöôïc öu
tieân. Caùc quoác gia coù thu nhaäp treân
trung bình coù theå ñaët ra tham voïng
cao hôn baèng caùch caân baèng caùc chæ
soá tieâu duøng cô baûn giöõa caùc vuøng;
coøn caùc quoác gia phaùt trieån nhö caùc
thaønh vieân Lieân minh chaâu AÂu
thaäm chí coøn tham voïng hôn. Giaûm
söï baát coâng baèng khoâng gian trong
thu nhaäp khaû duïng coù theå laø moät
muïc tieâu phuø hôïp ñoái vôùi caùc quoác
gia coù thu nhaäp cao.
Nhöng ôû moïi giai ñoaïn phaùt
trieån, baét buoäc saûn xuaát kinh teá
phaûi daøn traûi ñoàng ñeàu giöõa caùc
vuøng luoân luoân laø vieäc toán keùm vaø
aûo töôûng. Noùi chung, söï taêng
tröôûng khoâng theå caân baèng, nhöng
noù luoân mang laïi nhieàu nguoàn löïc
hôn cho caùc xaõ hoäi ñeå caân baèng caùc
keát quaû taùc ñoäng töø söï phaùt trieån.
Caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch caàn
xaùc ñònh vaø trieån khai nhöõng chieán
löôïc coù taùc duïng caân baèng keát quaû
taùc ñoäng phaùt trieån giöõa caùc vuøng
baèng nhöõng phöông thöùc khaùc, thay
vì coá gaéng kìm neùn caùc taùc löïc töø söï
taêng tröôûng khoâng caân baèng - bôûi vì
vieäc naøy cuõng töông ñöông vôùi ñaáu
tranh choáng laïi baûn thaân söï taêng
tröôûng kinh teá.
Baûng 8.4. Ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc chính saùch hoäi nhaäp laõnh thoå
Coù giaûm söï baát bình
ñaúng giöõa caùc vuøng? Coù vì ngöôøi ngheøo? Traùnh ñöôïc yeâu caàu
Tieâu chí hieäu (söï coâng baèng giöõa caùc (söï coâng baèng giöõa ñaùnh ñoåi tính hieäu
quaû vuøng) caùc caù nhaân) quaû khoâng gian
Caùc theå cheá Coù Coù
Cô sôû haï taàng Khoâng Khoâng
Caùc cô cheá Khoâng Khoâng
khuyeán khích
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2008b, döïa treân caùc nghieân cöùu tình huoáng ôû caùc quoác gia cuï theå.
Khung ñaùnh giaù trình baøy trong
chöông naøy ñöôïc thieát keá nhaèm
giuùp caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch
xaùc ñònh nhöõng chính saùch phuø hôïp
nhaát ñeå giaûi quyeát vaán ñeà hoäi nhaäp
trong nöôùc. Caùc giaûi phaùp ñeà xuaát
caàn phaûi xem xeùt caùc ñieàu kieän cuï
theå cuûa quoác gia. Caùc ñieåm chính ôû
ñaây laø gì? Tröôùc heát, caùc chieán löôïc
hoäi nhaäp caàn phaûi taêng cöôøng ñieàu
kieän tieáp caän caùc cô hoäi cho ngöôøi
ngheøo ôû caùc vuøng tuït haäu, thoâng
qua moät taäp hôïp caùc theå cheá khoâng
roõ raøng veà khoâng gian. Thöù hai, caàn
coù caùc cô sôû haï taàng keát noái vuøng
tuït haäu vôùi vuøng daãn ñaàu, neáu vaán
ñeà khoaûng caùch giöõa vuøng tuït haäu
vôùi vuøng daãn ñaàu ñi cuøng vôùi vaán
ñeà phaân boá sai maät ñoä daân soá taïi
caùc vuøng tuït haäu. Thöù ba, neáu vaán
ñeà khoaûng caùch kinh teá toàn taïi song
song vôùi caû hai vaán ñeà phaân boá sai
maät ñoä vaø söï chia caét, thì seõ caàn
ñeán caùc cô cheá khuyeán khích coù
muïc tieâu.
Khung naøy ñaõ ñöôïc thöû nghieäm
baèng caùc nghieân cöùu tình huoáng cuï
theå veà hoäi nhaäp khoâng gian ôû caùc
quoác gia Braxin, Gana, AÁn Ñoä,
Meâhicoâ, Nga vaø Uganña. Moãi moät
taäp hôïp chính saùch hoäi nhaäp caàn
ñöôïc nghieân cöùu kyõ döïa treân ba
tieâu chí: (1) Caùc chính saùch naøy coù
laøm giaûm khoaûng caùch kinh teá giöõa
caùc vuøng ñòa phöông khoâng? (2)
Chuùng coù phaûi caùc chính saùch vì
ngöôøi ngheøo khoâng? (3) Chuùng coù
hieäu quaû veà maët khoâng gian khoâng
Coù
(nghóa laø, caùc chính saùch naøy coù
Coù
giuùp ñeå traùnh ñöôïc yeâu caàu ñaùnh
Khoâng
ñoåi tính hieäu quaû khoâng gian
khoâng)? Baûng 8.4 seõ toùm taét nhöõng
Thoáng nhaát khoâng coù nghóa laø ñoàng nhaát: Caùc höôùng tieáp caän hieäu quaû ñeå phaùt trieån...
keát quaû tìm hieåu töø nghieân cöùu thöû
nghieäm noùi treân. Caùc noã löïc ñeå
cuûng coá theå cheá ñeàu coù hieäu quaû toát
vôùi caû ba tieâu chí. Maëc duø caùc ñaàu
tö cô sôû haï taàng coù theå khoâng giuùp
ruùt ngaén khoaûng caùch kinh teá hoaëc
khoâng trôï giuùp ngöôøi ngheøo, nhöng
chuùng coù theå hieäu quaû veà maët
khoâng gian. Rieâng caùc cô cheá
khuyeán khích cuï theå laø khoâng hieäu
quaû laém, neáu xeùt veà goùc ñoä ñòa lyù.
Coù leõ ñieàu quan troïng nhaát laø
chöông naøy ñaõ xaùc ñònh ñieåm xuaát
phaùt cho taát caû caùc cuoäc thaûo luaän
411
veà chính saùch phaùt trieån vuøng - ñoù
laø caùc theå cheá phoå quaùt veà khoâng
gian. Caùc cô sôû haï taàng keát noái caùc
vuøng tuït haäu vôùi caùc thò tröôøng coù
theå giuùp caùc quoác gia hoäi nhaäp. Ñoâi
khi, caùc thaûo luaän naøy cuõng neân coù
nhöõng cô cheá khuyeán khích vôùi
muïc tieâu phaïm vi ñòa lyù - nhöng
ñieàu naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng
ñuùng. Moät quoác gia bieát keát hôïp
hôïp lyù caùc coâng cuï hoäi nhaäp seõ taïo
ra nhöõng lôïi ích, caû töø söï taêng
tröôûng khoâng caân baèng, cuõng nhö
söï phaùt trieån hoøa nhaäp.
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn
bieân giôùi
Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng
theá giôùi
N
hieàu nhaø laõnh ñaïo ôû chaâu
Phi ñaõ keâu goïi thoáng nhaát
chính trò ôû luïc ñòa naøy vaøo
thôøi ñieåm giaønh ñoäc laäp quoác gia.
Felix Houphouet-Boigny, Vò toång
thoáng ñaàu tieân cuûa Bôø Bieån Ngaø, laïi
toû ra thöïc teá hôn khi thuùc ñaåy daàn
daàn söï taêng cöôøng hôïp taùc kinh teá
vôùi caùc quoác gia laân caän. OÂng ñaõ ñeà
xuaát moät trong nhöõng hieäp öôùc
kinh teá khu vöïc ñaàu tieân ôû chaâu Phi
vôùi teân goïi “Hoäi ñoàng Hieäp öôùc”
(Conseil de l'Entente), ñöôïc hoã trôï
bôûi moät quyõ thoáng nhaát chuû yeáu do
Bôø Bieån Ngaø cung caáp taøi chính.
Caùc yeáu toá chuû choát cuûa Entente
bao goàm töï do thöông maïi vaø töï do
ñi laïi cho con ngöôøi.1
Nhö theá, ñieåm ñeán öa thích cuûa
nhöõng ngöôøi daân nhaäp cö ñöông
nhieân laø Bôø Bieån Ngaø. Tyû leä ngöôøi
nöôùc ngoaøi taïi ñaây ñaõ taêng töø 5%
vaøo naêm 1950 leân 26% daân soá quoác
gia vaøo naêm 1998 - khieán cho Bôø
Bieån Ngaø trôû thaønh moät trong toáp 12
ñieåm ñeán haøng ñaàu cho ngöôøi nhaäp
cö treân khaép theá giôùi. Bôø Bieån Ngaø
ñöôïc lôïi nhieàu vì nhöõng ngöôøi lao
ñoäng nöôùc ngoaøi ñaõ goùp phaàn taïo ra
söï taêng tröôûng coâng nghieäp vaø noâng
nghieäp theo ñònh höôùng xuaát khaåu.
Caùc quoác gia coù ngöôøi di cö ñeán Bôø
CHÖÔNG 9
Bieån Ngaø - nhaát laø Beânanh, Buoácki-
na Phaxoâ, Nigieâ vaø Toâgoâ - ñöôïc lôïi
töø kieàu hoái vaø gia taêng thöông maïi.
Moät cuoäc khuûng hoaûng chính trò baét
nguoàn töø moät cuoäc ñaûo chính naêm
1999 ñaõ aûnh höôûng ñeán caû khu vöïc.
Nhöng Houphouet-Boigny ñaõ ñaët
caùc quoác gia laân bang vaøo töông lai
cuûa quoác gia mình, vaø nhôø ñoù, giaønh
ñöôïc teân goïi “Nhaø hieàn trieát cuûa
chaâu Phi”.
Bôø Bieån Ngaø laø coát truyeän chính
cho phaàn bieän luaän ôû chöông naøy.
Taïi caùc khu vöïc phaùt trieån hieän
nay cuûa theá giôùi nhö chaâu AÂu, Baéc
Myõ vaø Ñoâng Baéc AÙ, phaàn lôùn caùc
hoaït ñoäng kinh teá ñöôïc taäp trung
raát cao, xuaát khaåu ñöôïc chuyeân
moân hoùa vaø möùc soáng ñang daàn
daàn hoäi tuï. Nhöõng khu vöïc naøy ñaõ
vöôït qua caùc ranh giôùi quoác gia vaø
hoäi nhaäp neàn kinh teá quoác gia vôùi
caùc quoác gia laân caän vaø phaàn coøn
laïi cuûa theá giôùi. Söï hoäi nhaäp khu
vöïc vaø toaøn caàu coù tính chaát boå
trôï, khoâng phaûi thay theá, cho söï
phaùt trieån cuûa caùc khu vöïc naøy
(xem Hoäp 9.1).
Nhöng ôû phaàn lôùn caùc quoác gia
ñang phaùt trieån, söï taäp trung vaø
hoäi tuï dieãn ra raát chaäm, neáu khoâng
noùi laø hoaøn toaøn khoâng coù, nguyeân 413
414 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
nhaân thöôøng laø do söï chia caét kinh
teá, chính trò vaø vaên hoùa keùo daøi moät
caùch dai daúng giöõa caùc quoác gia
(xem Chöông 3). Söï chia caét naøy
khieán cho caùc quoác gia khoù taän
duïng ñöôïc nguyeân taéc hieäu quaû
kinh teá nhôø quy moâ (xem Chöông
4), caùc nguoàn lao ñoäng vaø voán deã
di chuyeån (xem Chöông 5) vaø chi
phí vaän taûi giaûm (xem Chöông 6).
Moät soá quoác gia ñang phaùt trieån ñaõ
coá gaéng toaøn caàu hoùa thoâng qua töï
do hoùa ñôn phöông; moät soá khaùc coá
gaéng hoäi nhaäp vôùi khu vöïc. Caû hai
chieán löôïc naøy ñeàu coù nhöõng ví duï
thaønh coâng vaø thaát baïi. Chöông
naøy seõ ñeà caäp ñeán caùch thöùc keát
hôïp nhöõng chieán löôïc naøy baèng
caùch taêng cöôøng söï hôïp taùc giöõa
caùc quoác gia laân caän vaø keát noái
maïnh meõ vôùi caùc thò tröôøng theá
giôùi, ñoàng thôøi nhaän thöùc vaø traùnh
nhöõng ñaùnh ñoåi coù theå naûy sinh
giöõa hai caùch tieáp caän naøy.
Chöông naøy ñeà xuaát söï hoäi nhaäp
khu vöïc nhö moät cô cheá ñeå taêng
naêng löïc cung öùng trong nöôùc vaø
hoäi nhaäp toaøn caàu ñeå caûi thieän ñieàu
kieän tieáp caän caùc thò tröôøng vaø nhaø
cung öùng. Hoäi nhaäp nghóa laø söï
hôïp taùc giöõa caùc quoác gia trong
thöông maïi, caùc quy cheá vaø chính
saùch trong nöôùc, cô sôû haï taàng
trong khu vöïc, vaø caùc saùng kieán
xuyeân bieân giôùi khaùc, bao goàm caû
haøng hoùa coâng. Hoäi nhaäp khu vöïc
haøm yù söï hôïp taùc trong vuøng laân
caän cuûa moät quoác gia. Hoäi nhaäp
toaøn caàu haøm yù söï hôïp taùc ôû moät
caáp ñoä thaäm chí roäng hôn laø caáp ñoä
quoác teá.
Khuoân khoå cho hoaït ñoäng chính
saùch ñöôïc moâ taû trong chöông naøy
döïa treân nguyeân taéc phaân loaïi caùc
vuøng laân caän ñeå tö duy moät caùch
coù toå chöùc xem caùch laøm naøo laø toát
nhaát ñeå ñöông ñaàu vôùi caùc thaùch
thöùc phaùt trieån cuûa töøng khu vöïc
trong theá giôùi ñang phaùt trieån.
Caùc chieán löôïc chính goàm coù:
● Caùc quoác gia naèm gaàn nhöõng thò
tröôøng lôùn cuûa theá giôùi caàn coá
gaéng taän duïng lôïi ích nhôø vò trí
gaàn nôi coù maät ñoä kinh teá cao vaø
trôû thaønh phaàn môû roäng cuûa caùc
thò tröôøng lôùn naøy. Meâhicoâ, vuøng
Caribeâ, caùc quoác gia saép gia
nhaäp Lieân minh chaâu AÂu, vaø
Haøn Quoác, theo thöù töï, ñaõ coù
nhöõng keát noái vôùi thò tröôøng
Hoa Kyø, Lieân minh chaâu AÂu vaø
Nhaät Baûn. Nhöng söï hoäi nhaäp
caàn vöôït ra khoûi phaïm vi cuûa
moät hieäp ñònh thöông maïi töï do
ñôn giaûn, nhaèm thu ñöôïc nhöõng
lôïi ích phaùt trieån to lôùn. Thaùch
thöùc lôùn nhaát laø laøm cho caùc thò
tröôøng trong nöôùc ñuû haáp daãn
vôùi caùc nhaø ñaàu tö ñeå ñöôïc coi
laø vuøng môû roäng cho thò tröôøng
lôùn gaàn ñaáy.
● Caùc quoác gia coù nhöõng “haøng
xoùm” lôùn nhöng naèm caùch xa caùc
thò tröôøng cuûa theá giôùi caàn phaûi
phaùt trieån thò tröôøng trong khu
vöïc mình. Ñeå laøm ñieàu naøy caàn
coù 2 coâng cuï: caùc caûi caùch theå
cheá hoã trôï thöông maïi trong khu
vöïc vaø yeáu toá di chuyeån - vaø caùc
ñaàu tö cô sôû haï taàng keát noái caùc
quoác gia tuït haäu vôùi caùc quoác
gia daãn ñaàu vaø keát noái caû khu
vöïc vôùi caùc thò tröôøng lôùn cuûa
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
theá giôùi. Hoäi nhaäp khu vöïc coù
theå hoã trôï moät caùch töï nhieân cho
caùc maïng löôùi saûn xuaát trong
khu vöïc. Caùc maïng löôùi naøy toái
ña hoùa nhöõng öu theá saûn xuaát-
chi phí ñi keøm vôùi söï taêng lôïi
nhuaän nhôø taêng quy moâ; chuùng
cuõng cho pheùp caùc quoác gia nhoû
chuyeân moân hoùa saûn xuaát caùc
saûn phaåm thieát keá rieâng cho
maïng löôùi caùc nhaø cung öùng khu
vöïc. Hieäu quaû chi phí lôùn hôn veà
maët cung seõ giuùp cho caùc khu
vöïc naøy hoäi nhaäp deã daøng hôn
vôùi caùc thò tröôøng toaøn caàu.
● Caùc quoác gia naèm caùch xa caùc thò
tröôøng theá giôùi taïi Trung AÙ, caùc
quaàn ñaûo Thaùi Bình Döông vaø
chaâu Phi Haï Xahara - “moät tyû
ngöôøi ngheøo nhaát” cuûa theá giôùi -
phaûi ñoái maët vôùi nhöõng thaùch thöùc
khoù khaên nhaát trong taêng tröôûng
kinh teá vaø caàn coù söï cam keát maïnh
meõ cho caùc giaûi phaùp hôïp taùc. Hoäi
nhaäp khu vöïc coù theå xaûy ra trong
caùc vuøng laân caän “töï nhieân” neáu
coù ba boä coâng cuï. Tröôùc heát, caùc
quoác gia naøy coù söï hôïp taùc theå
cheá chaët cheõ vaø caùc ñaàu tö cô sôû
haï taàng toaøn dieän trong khu vöïc,
cuõng nhö ôû caùc khu vöïc khaùc.
Nhöng beân caïnh ñoù, cuõng caàn coù
nhöõng cô cheá boài thöôøng xuyeân
quoác gia ñeå duy trì noã löïc hoäi
nhaäp, vì söï hoäi nhaäp saâu coù theå
ñem laïi nhöõng caùi ñöôïc vaø
nhöõng caùi maát khoâng ñoàng ñeàu
giöõa caùc quoác gia trong ngaén
haïn. Coäng ñoàng quoác teá coù theå
hoã trôï nhöõng noã löïc hoäi nhaäp
naøy thoâng qua caùc cô cheá khuyeán
khích coù ñieàu phoái.
415
Ñoâng Phi, Trung Phi vaø Taây Phi
rôi vaøo nhoùm thöù ba naøy. Caùc quoác
gia naèm doïc bôø bieån vaø ngheøo taøi
nguyeân ôû ñaây coù toác ñoä taêng
tröôûng keùm nhaát, so vôùi caùc khu
vöïc khaùc treân theá giôùi.2 Vôùi caùc
quoác gia naøy, Baùo caùo khuyeán nghò
neân coù moät hieäp öôùc coù chính phuû
caùc nöôùc trong khu vöïc vaø coäng
ñoàng quoác teá tham gia ñeå caûi thieän
caùc dòch vuï xaõ hoäi vaø voán con
ngöôøi taïi nhöõng quoác gia tuït haäu,
vaø naâng caáp cô sôû haï taàng taïi caùc
quoác gia daãn ñaàu, nôi coù khaû naêng
böùt phaù nhaát. Ñoàng thôøi, caàn taêng
cöôøng theâm xuaát khaåu cuûa khu vöïc
baèng caùch taïo ñieàu kieän tieáp caän öu
ñaõi ñeán caùc thò tröôøng cuûa caùc quoác
gia phaùt trieån. Ñoåi laïi, caùc quoác gia
daãn ñaàu cuõng nhö tuït haäu ôû “caùc
vuøng laân caän töï nhieân” naøy phaûi
cho pheùp töï do di chuyeån lao ñoäng,
voán, haøng hoùa vaø dòch vuï trong
khu vöïc.
Laø nhöõng ngöôøi ñeán sau, caùc
quoác gia ñang phaùt trieån hieän nay
phaûi ñoái maët vôùi moät söï löïa choïn
khaéc nghieät: hoaëc tieáp tuïc bò chia
caét vaø maát vò trí, hoaëc thaéng cuoäc
vaø khoâng coøn ñöôøng bieân giôùi.
Hoäi nhaäp khu vöïc ñeå kích cung
vaø hoäi nhaäp toaøn caàu ñeå kích
caàu
Moät soá quoác gia nhö Chileâ, Moârixô
vaø nhöõng con hoå noåi danh cuûa khu
vöïc Ñoâng AÙ ñaõ hoäi nhaäp vôùi toaøn
caàu maø khoâng döïa nhieàu vaøo söï
hôïp taùc trong khu vöïc. Caùc quoác
gia naøy ñöôïc höôûng öu theá cuûa
nhöõng ngöôøi ñi ñaàu. Nhöng caùch
416 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
HOÄP 9.1 Caùc thoâng ñieäp cuûa Baùo caùo naøy coù phaûn ñoái
söï hoäi nhaäp toaøn caàu? KHOÂNG.
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 taäp
trung vaøo hoäi nhaäp khu vöïc vì ñaây laø
vaán ñeà lôùn cho caùc hoaït ñoäng chính
saùch hieän nay. Ñieàu naøy khoâng coù
nghóa laø thoâng ñieäp cuûa baùo caùo phaûn
ñoái söï hoäi nhaäp toaøn caàu. Thöïc ra laø
traùi laïi. Chöông naøy ñöa ra luaän ñieåm
cho raèng, söï hôïp taùc khu vöïc seõ thuùc
ñaåy naêng löïc cung cuûa moät vuøng laân
caän thoâng qua cung caáp caùc haøng hoùa
coâng coäng cho khu vöïc vaø taän duïng söï
chuyeân moân hoùa trong khu vöïc. Baèng
caùch ñoù, noù coù theå môû roäng nhöõng lôïi
ích maø töøng quoác gia nhaän ñöôïc töø söï
hoäi nhaäp toaøn caàu. Theo nghóa naøy,
hoäi nhaäp khu vöïc vaø hoäi nhaäp toaøn caàu
coù tính chaát boå trôï cho nhau chöù
khoâng thay theá nhau. Neáu khoâng coù söï
hoäi nhaäp toaøn caàu, nhöõng lôïi ích töø
hôïp taùc khu vöïc seõ raát nhoû hoaëc mang
tính tieâu cöïc, maø ñieàu naøy ñuùng laø ñaõ
xaûy ra vôùi nhieàu hieäp öôùc khu vöïc
tröôùc ñaây. Nhöng neáu thieáu söï hoäi
nhaäp khu vöïc, caùc lôïi ích töø toaøn caàu
hoùa coù theå seõ khoâng toàn taïi laâu daøi vôùi
moät soá quoác gia vì khoâng theå caïnh
tranh ñöôïc treân quy moâ toaøn caàu.
Vôùi nhieàu quoác gia, nhaát laø ôû chaâu
Phi nôi thò phaàn xuaát khaåu ra toaøn caàu
giaûm suùt trong thôøi gian qua, caùc lôïi
ích töø söï hoäi nhaäp toaøn caàu ñaõ chaám
döùt moät caùch nhanh choùng. Ñoâi khi,
hoäi nhaäp toaøn caàu ñöôïc cho laø coù tính
ruûi ro, vaø Voøng ñaøm phaùn Ñoâ-ha veà
moät soá vaán ñeà quan troïng ñoái vôùi caùc
quoác gia ñang phaùt trieån, ví duï nhö
thöông maïi noâng nghieäp, tieán trieån raát
chaäm. Cuõng vôùi moät thaát baïi nhö vaäy,
söï hôïp taùc khu vöïc tröôùc ñaây chöa
mang laïi nhieàu lôïi ích lôùn, vaø nhieàu
hieäp öôùc khu vöïc ñaõ bò ñoå vôõ. Nhöõng
kinh nghieäm naøy cuõng ñöôïc nhaán
maïnh qua nhöõng lôïi ích khoâng ñoàng
ñeàu giöõa caùc quoác gia lôùn vaø nhoû
trong moät vuøng laân caän, vaø ñieàu naøy
aûnh höôûng ñeán tính oån ñònh laâu daøi
cuûa hieäp ñònh cuõng nhö söï saün saøng
öùng phoù vôùi caùc söï kieän khoâng löôøng
tröôùc. Nhieàu noã löïc tröôùc kia ñeå hoäi
nhaäp khu vöïc ñaõ thaát baïi, do ñoù, vieäc
tieáp tuïc theo ñuoåi caùc hieäp öôùc khu
vöïc khaùc ñaõ gaây ra söï hoaøi nghi lôùn
trong caùc chu trình phaùt trieån.
Chöông naøy bieän luaän raèng, xeùt
theo caùc ñieàu kieän hieän taïi, söï hoaøi
nghi naøy ñaõ bò ñaët nhaàm choã. Söï baát
oån baét nguoàn töø chính saùch kinh teá vó
moâ vaø ñieàu haønh yeáu keùm khoâng coøn
laø hieän töôïng phoå bieán nhö moät thaäp
kyû tröôùc ñaây, do ñoù, ít coù khaû naêng
moät quoác gia seõ mang caùc vaán ñeà raéc
roái töø caùc quoác gia laân caän veà nöôùc
mình, keå caû khi ñaõ hoäi nhaäp kinh teá.
Vaø, nhôø chi phí vaän chuyeån giaûm
cuøng vôùi thöông maïi toaøn caàu môû
roäng, caùc lôïi ích töø söï taêng tröôûng
theo höôùng xuaát khaåu trôû neân lôùn hôn
bao giôø heát. Ñeå caïnh tranh, caùc quoác
gia hieän nay saün saøng hôn ñeå haøi hoøa
hoùa caùc chính saùch vaø theå cheá cuûa
mình vôùi nhöõng quoác gia khaùc, do
vaäy, caùc trieån voïng hôïp taùc khu vöïc
ñaõ gia taêng moät caùch ñaùng keå. Ñaây
coù leõ laø moät lyù do ñeå thaùng 6/2006 ñaõ
coù 56 hieäp öôùc khu vöïc, 49 hieäp öôùc
môû roäng khu vöïc (hôïp taùc giöõa moät
hieäp öôùc khu vöïc vôùi moät quoác gia), 5
hieäp öôùc sieâu khu vöïc (hôïp taùc giöõa
hai hoaëc nhieàu hieäp öôùc khu vöïc) vaø
118 hieäp öôùc song phöông ñöôïc kyù
keát hoaëc trieån khai trong khuoân khoå
cuûa Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi.
Thoâng qua thöïc hieän theo caùc luaät
chôi toaøn caàu, nhöõng hieäp öôùc naøy coá
gaéng thöøa nhaän vaø traùnh nhöõng söï
ñaùnh ñoåi giöõa hoäi nhaäp khu vöïc vôùi
hoäi nhaäp toaøn caàu.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt
trieån Theá giôùi naêm 2009.
laøm naøy toû ra khoù thöïc hieän vôùi
nhieàu quoác gia ñang phaùt trieån
khaùc, vaø moät soá coøn töï hoûi, lieäu coù
phaûi söï xuaát hieän cuûa nhöõng quoác
gia xuaát khaåu vôùi söùc caïnh tranh
maïnh nhö AÁn Ñoä vaø Trung Quoác
ñaõ laøm giaûm khaû naêng xaây döïng
thaønh coâng moät chieán löôïc höôùng
theo xuaát khaåu hay khoâng.
Phaûn baùc laïi luaän ñieåm treân laø yù
kieán cho raèng, caùc loaïi haøng hoùa
maø moät quoác gia coù theå phaùt trieån
vôùi lôïi theá so saùnh cuûa mình ñaõ
ñöôïc môû roäng cuøng vôùi söï taêng
tröôûng trong thöông maïi toaøn caàu.
Caùc haøng hoùa vaø dòch vuï trung
gian deã trao ñoåi thöông maïi vaø
ñöôïc trao ñoåi nhieàu hôn, vaø ñem
laïi cho caùc quoác gia ñang phaùt trieån
nhieàu cô hoäi ña daïng hoùa hôn tröôùc
kia.3 Caùc baèng chöùng thöïc nghieäm
cho thaáy, ñieàu naøy thaäm chí ñuùng
vôùi caû chaâu Phi Haï Xahara.4 Giöõa
caùc quoác gia trong moãi vuøng laân
caän thuoäc chaâu Phi Haï Xahara,
nhaäp khaåu haøng hoùa trung gian töø
caùc quoác gia laân caän trong naêm
tröôùc coù moái töông quan thuaän vôùi
toång xuaát khaåu trong naêm tieáp
theo. Khi möùc xuaát khaåu haøng hoùa
trung gian taêng leân vaø vöôït qua
ngöôõng, hieäu öùng naøy seõ deã nhaän
thaáy hôn.
Caùc keát quaû nghieân cöùu cho
thaáy, xuaát khaåu taêng khi caùc quoác
gia hôïp taùc vôùi nhau trong khu vöïc
(veà caùc maët nhö hieäu quaû kinh teá
nhôø quy moâ, yeáu toá di chuyeån taêng
cao vaø chi phí vaän chuyeån giaûm),
cuõng gioáng nhö khi hoï hoäi nhaäp
toaøn caàu. Hôïp taùc khu vöïc coù nghóa
laø caùc coâng ty ôû nhöõng quoác gia laân
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
caän coù theå saûn xuaát thaønh phaåm reû
hôn (nhôø xaây döïng ñöôïc caùc chuoãi
cung öùng quoác teá), so vôùi khi chæ
döïa vaøo caùc nhaø cung öùng trong
HOÄP 9.2 Ña daïng hoùa saûn xuaát thoâng qua hôïp taùc khu vöïc
Ña daïng hoùa neàn kinh teá khoâng phaûi laø
vieäc deã. Hidalgo, Barabasi vaø Haussman
2007 chæ ra raèng, cô caáu xuaát khaåu hieän
taïi cuûa moät quoác gia seõ xaùc ñònh möùc ñoä
khoù hay deã khi quoác gia ñoù ña daïng hoùa
cô soá saûn xuaát cho caùc loaïi saûn phaåm coù
giaù trò cao hôn. Caùc taùc giaû treân söû duïng
pheùp aån duï ñeå so saùnh vôùi moät caùnh
röøng bieåu hieän cho khoâng gian saûn phaåm
(cuõng gioáng nhö taát caû caùc quoác gia treân
theá giôùi). Moãi caây trong röøng laø moät saûn
phaåm, vaø caùc coâng ty laø nhöõng con khæ
coù theå treøo cao hôn treân cuøng moät caây
ñeå taêng giaù trò gia taêng (ña daïng hoùa
theo chieàu saâu) hoaëc coù theå nhaûy sang
caây khaùc coù giaù trò cao hôn (ña daïng hoùa
theo chieàu roäng).
Caùc coâng ty ôû quoác gia ñang phaùt
trieån thöôøng thaáy caùch deã nhaát ñeå taêng
tröôûng laø ña daïng hoùa theo chieàu saâu,
nghóa laø döïa treân nhöõng naêng löïc ñaõ coù
saün. Moät phöông aùn khaùc laø nhaûy sang
nhöõng caây khaùc coù giaù trò cao hôn, vaø
ñieàu naøy caàn thieát khi muoán coù thu nhaäp
cao hôn hoaëc ñeå öùng phoù vôùi caùc ñoái thuû
caïnh tranh thaäm chí coù chi phí thaáp hôn.
Nhöng keå caû khi moät quoác gia ñuû may
maén ñeå coù nhöõng caây khaùc vôùi giaù trò cao
hôn naèm gaàn cô sôû saûn xuaát cuûa mình,
thì cuù nhaûy ñoù vaãn raát toán keùm vaø ñaày ruûi
ro. Noù coù theå caàn ñeán nhöõng cô sôû vaät
chaát, kieán thöùc coâng ngheä cuï theå, kieán
thöùc veà thò hieáu vaø tieâu chuaån taïi caùc thò
tröôøng muïc tieâu, vaø ñieàu kieän tieáp caän deã
daøng vaø ít toán keùm ñoái vôùi caùc ñaàu vaøo
cuï theå. goïi nhöõng nhu caàu ñaàu tö ban
ñaàu naøy laø “khaùm phaù chi phí”, nghóa laø
moät nghieân cöùu tìm toøi cuûa nhöõng coâng
moät quoác gia (xem Hoäp 9.2). Hoäi
nhaäp toaøn caàu taïo ra caàu vaø khuyeán
khích phaùt trieån caùc maïng löôùi cung
öùng khu vöïc hieäu quaû. Söï keát hôïp
ty ñi tieân phong nhaèm khai phaù caùc cô
hoäi môùi. Khaùm phaù chi phí coù theå ñöôïc
hoã trôï theo nhieàu caùch. Ñaàu tö tröïc tieáp
nöôùc ngoaøi coù theå ñem laïi nhieàu thoâng
tin vaø kieán thöùc coâng ngheä. Cuõng coù theå
hoïc hoûi töø caùc quoác gia laân caän. Do ñoù,
hôïp taùc giöõa caùc quoác gia laân bang coù
theå seõ coù ích, nhôø taïo ra moät quy moâ haáp
daãn vôùi caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø
taïo ra ñieàu kieän tieáp caän caùc haøng hoùa
trung gian troïng yeáu ñeå cuù nhaûy sang
moät saûn phaåm môùi ít toán keùm vaø ít ruûi ro
hôn. Söï hôïp taùc coù theå cung caáp nôi tieâu
thuï cho caùc nhaø saûn xuaát haøng hoùa trung
gian baùn saûn phaåm cuûa mình cho nhöõng
coâng ty ñang ñoåi môùi ôû nhöõng nôi khaùc
trong vuøng laân caän.
Khi xuaát khaåu cuûa chaâu Phi trong
giai ñoaïn 1980-2004 ñöôïc vaïch ra theo
khoâng gian saûn phaåm toaøn caàu goàm coù
khoaûng 800 saûn phaåm (caùc ngaønh coâng
ngheä cao, boán chöõ soá), UÛy ban Kinh teá
vaø Tieàn teä Trung Phi döôøng nhö chæ coù
moät vaøi phöông aùn löïa choïn ñeå ña daïng
hoùa (goã vaø caùc saûn phaåm cheá taïo töø goã).
Caùc thaønh vieân cuûa UÛy ban Ñoâng Phi coù
nhieàu phöông aùn löïa choïn hôn, vì xuaát
khaåu cuûa hoï ña daïng hôn (rau quaû, thöïc
phaåm cheá bieán saün, caù, goã vaø caùc saûn
phaåm cheá taïo töø goã, boâng, deät, caùc saûn
phaåm coù haøm löôïng coâng ngheä thaáp,
saûn phaåm kim loaïi, hoùa chaát vaø khoaùng
vaät). Caùc quoác gia khaùc coù cô caáu saûn
xuaát töông töï ñaõ chuyeån sang ña daïng
hoùa caùc nhoùm saûn phaåm nhö boâng vaø
deät may vaø hieän ñang ñöôïc höôûng öu ñaõi
theo Ñaïo luaät Taêng tröôûng vaø Cô hoäi cho
Chaâu Phi ôû thò tröôøng Hoa Kyø.
417
Haàu nhö taát caû caùc thaønh vieân cuûa
Lieân minh Kinh teá vaø Tieàn teä Taây Phi coù
theå ñöôïc lôïi nhôø söï hôïp taùc ít nhaát laø
trong 7 nhoùm saûn phaåm (rau quaû vaø caùc
saûn phaåm rau quaû, goã vaø caùc saûn phaåm
cheá taïo töø goã, boâng, caùc saûn phaåm cheá
taïo coù haøm löôïng coâng ngheä thaáp, hoùa
chaát vaø khoaùng vaät) ñeå giaûm söï phuï
thuoäc quaù möùc vaøo caùc maët haøng xuaát
khaåu noâng nghieäp truyeàn thoáng nhö caø
pheâ vaø ca cao.
Caùc thaønh vieân cuûa Lieân minh Haûi
quan Nam Phi, ngoaïi tröø Nam Phi, coù theå
nhaän ñöôïc nhieàu hôn caùc lieân minh khaùc
töø söï hôïp taùc trong caùc nhoùm saûn phaåm
döïa vaøo taøi nguyeân thieân nhieân vaø saûn
phaåm cheá taïo, vì caùc quoác gia naøy coù theå
ña daïng hoùa deã daøng hôn nhôø caùc ñieàu
kieän logistics, taøi chính, kyõ naêng vaø cô sôû
haï taàng, qua ñoù phaûn aùnh vò trí cuûa neàn
kinh teá coù thu nhaäp trung bình.
Baèng caùch xem xeùt nhöõng lónh vöïc
hoaït ñoäng kinh teá naøo höùa heïn nhaát cho
söï phaùt trieån trong töông lai, caùc quoác gia
coù theå taäp trung hôïp taùc vaøo cô sôû haï taàng
cuï theå cho ngaønh, ví duï nhö caùc chuaån
möïc chung, caùc heä thoáng tuaân thuû vaø ño
löôøng, vaø caùc chöông trình cuï theå ñeå xaây
döïng ñoäi nguõ lao ñoäng coù kyõ naêng, vaø
thích öùng vôùi caùc coâng ngheä môùi. Vieäc
naøy coù theå boå trôï cho caùc lónh vöïc hôïp taùc
chung trong khu vöïc nhö cô sôû haï taàng,
caùc quy ñònh kinh doanh toát hôn vaø caùc heä
thoáng luaät phaùp vöõng chaéc.
Nguoàn: Döïa treân nhöõng ñoùng goùp cuûa Van-
dana Chandra, Jessica Boccardo vaø Israel
Osorio.
418 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
giöõa hoäi nhaäp khu vöïc vaø hoäi nhaäp
toaøn caàu ñaõ taïo ra nhöõng quoác gia
phaùt trieån thaønh coâng ôû caùc khu vöïc
giaøu cuûa theá giôùi ngaøy nay.
Döõ lieäu cuûa caùc nhaø maùy boå
sung theâm chi tieát cho caùc keát quaû
5
phaân tích kinh teá löôïng toång hôïp.
So vôùi caùc coâng ty xuaát khaåu ra caùc
thò tröôøng toaøn caàu, caùc coâng ty
xuaát khaåu ra caùc thò tröôøng khu vöïc
bò aûnh höôûng nhieàu hôn do thieáu
ñieän vaø caùc thuû tuïc bieân giôùi thieáu
hieäu quaû, maëc duø caùc coâng ty xuaát
khaåu nhöõng saûn phaåm nhaïy caûm
vôùi thôøi gian (ví duï nhö saûn phaåm
deät) ra thò tröôøng toaøn caàu cuõng bò
aûnh höôûng bôûi caùc thuû tuïc bieân giôùi
thieáu hieäu quaû. Hieäu quaû cuûa caùc
coâng ty cho bieát hoï baùn saûn phaåm
ñi ñaâu: nhöõng coâng ty keùm hieäu
quaû nhaát chæ baùn saûn phaåm ra caùc
thò tröôøng trong nöôùc, caùc coâng ty
khaùc baùn caû treân thò tröôøng trong
nöôùc vaø khu vöïc, vaø nhöõng coâng ty
hieäu quaû nhaát tham gia thò tröôøng
trong nöôùc, thò tröôøng khu vöïc vaø
6
thò tröôøng quoác teá.
Moät chính saùch hoäi nhaäp thaønh
coâng laø chính saùch taäp trung caùc
hoaït ñoäng kinh teá vaøo nhöõng nôi coù
ñieàu kieän tieáp caän toát hôn vôùi caùc
thò tröôøng vaø ñaàu vaøo, duø laø ôû caáp
ñoä ñòa phöông, quoác gia hay khu
vöïc. Söï hoäi nhaäp coù theå daãn ñeán
caùch bieät thu nhaäp trong khu vöïc
trong moät khoaûng thôøi gian, tröôùc
khi caùc laøn soùng thaønh coâng cuûa caùc
quoác gia tuït haäu baét kòp caùc quoác
gia daãn ñaàu khi söï taêng tröôûng lan
toûa ra khaép khu vöïc laân caän. Khi
quaù trình hoäi nhaäp ñöôïc thò tröôøng
daãn höôùng, nhö ôû Ñoâng AÙ, caùc
nhaân toá saûn xuaát seõ xaùc ñònh laïi ñòa
ñieåm vaø thuùc ñaåy söï hoäi tuï trong
thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi cuûa quoác
gia naèm trong khu vöïc laân caän
(xem Chöông 3). Nhöng neáu quaù
trình hoäi nhaäp ñöôïc theå cheá daãn
höôùng, nhö ôû haàu heát caùc khu vöïc
ñang phaùt trieån hieän taïi, caùc thaùch
thöùc kinh teá chính trò coù theå trôû
7
thaønh nhöõng moái quan ngaïi lôùn.
Hoäi nhaäp khu vöïc vaø hoäi nhaäp
toaøn caàu haøm yù nhöõng söï ñaùnh ñoåi
Caùc thoûa thuaän hoäi nhaäp khu vöïc
voán phöùc taïp khi ñaøm phaùn, trieån
khai vaø duy trì thöïc hieän, ñoøi hoûi
phaûi söû duïng nhieàu nguoàn löïc
quaûn lyù haønh chính. Caùc noã löïc ñeå
lieân keát caùc theå cheá khu vöïc thoâng
qua nhöõng hieäp öôùc naøy coù theå baát
lôïi cho neàn haønh chính quoác gia vaø
söï töï do hoùa ñôn phöông, nhöõng
ñieàu coù theå quyeát ñònh söï hoäi nhaäp
cuûa quoác gia vôùi phaàn coøn laïi cuûa
theá giôùi. Caùc hieäp öôùc khu vöïc
cuõng laø söï raøng buoäc khieán caùc
quoác gia khoâng theå theo ñuoåi hoäi
nhaäp toaøn caàu nhanh choùng hôn,
khi moät soá thaønh vieân trong khu
vöïc muoán ñi chaäm hôn trong quaù
trình naøy.
Cuoäc tranh luaän veà hoäi nhaäp
khu vöïc so vôùi hoäi nhaäp toaøn caàu
khoâng coù gì môùi. Noù xoay quanh
vieäc so saùnh caùc taùc ñoäng phuùc lôïi
töø tieàm naêng ña daïng thöông maïi
vaø taïo döïng thöông maïi vôùi caùc
hieäu öùng caûi thieän phuùc lôïi ñaàu
tieân - toát nhaát xuaát phaùt töø töï do
hoùa ñôn phöông hay chuû nghóa ña
8
bieân. Theá nhöng moät cuoäc tranh
luaän veà “chuû nghóa khu vöïc môùi”
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
ñaõ baét ñaàu cuøng vôùi söï môû roäng
caùc hieäp öôùc thöông maïi töï do
trong thôøi gian gaàn ñaây. Moät maët,
cuoäc tranh luaän naøy chæ ra raèng,
quaù trình töï do hoùa caïnh tranh
trong hoäi nhaäp khu vöïc cuoái cuøng
9
seõ hoã trôï hoäi nhaäp toaøn caàu. Maët
khaùc, söï xuaát hieän cuûa “caùc ñóa mì
spaghetti” (töø thöôøng duøng ñeå chæ
caùc maïng löôùi ñöôøng cao toác giao
nhau - chuù thích cuûa ngöôøi dòch) laïi
bò cho laø gaây caûn trôû cho söï hoäi
10
nhaäp toaøn caàu.
Cuoäc tranh luaän chöa ñeán thôøi
ñieåm saün saøng ñeå keát thuùc. Nhöng
laêng kính ñòa kinh teá môùi ñem laïi
cho noù moät vieãn caûnh khoù khaên.
Moät soá ngöôøi bieän luaän raèng, khi
ñòa lyù vaät lyù ñöôïc caân nhaéc moät
caùch hôïp lyù trong caùc moâ hình
thöông maïi, thì caùc hieäp öôùc
thöông maïi khu vöïc coù theå caûi
thieän phuùc lôïi nhieàu hôn so vôùi caùc
hieäp öôùc thöông maïi ña phöông
neáu nhö caùc chi phí vaän chuyeån
lieân chaâu luïc cao hôn nhieàu so vôùi
chi phí thöông maïi trong chaâu
11
luïc. Coù nhieàu lôïi ích phi kinh teá
cho nhöõng saùng kieán hoäi nhaäp khu
vöïc, ví duï nhö hoøa bình vaø an ninh
ñöôïc taêng cöôøng, ñoàng thôøi theá
maïnh ñaøm phaùn trong caùc dieãn ñaøn
12
quoác teá cuõng gia taêng. Nhöõng
ñoäng cô phi kinh teá naøy ñoâi luùc coøn
quan troïng hôn ñoäng cô kinh teá khi
quyeát ñònh kyù vaøo caùc hieäp öôùc hoäi
nhaäp khu vöïc.
Hoäi nhaäp khu vöïc coù theå dieãn ra
döôùi nhieàu hình thöùc, töø caùc hieäp
öôùc chính thöùc ñeå ñieàu tieát nhieàu
khía caïnh trong trao ñoåi vaø hôïp taùc
kinh teá, cho ñeán söï hoäi nhaäp ñaõ toàn
419
taïi phi chính thöùc baét nguoàn töø söï
thaét chaët caùc lieân heä kinh teá do khoái
tö nhaân daãn ñaàu. Söï khaùc nhau
trong hình thöùc taïo ra möùc naêng
ñoäng khaùc nhau. Caùc hieäp öôùc toaøn
caàu coù tính toaøn dieän vaø hieám hôn,
trong khi caùc hieäp öôùc khu vöïc coù
theå baét ñaàu töø nhöõng ñieåm nhoû vaø
daàn daàn phaùt trieån quy moâ ñeå töøng
beân tham gia ñöôïc thuaän lôïi. Moãi
khu vöïc caàn phaûi tìm ra con ñöôøng
thích hôïp ñeå nhaän ñöôïc nhöõng lôïi
ích töø söï hoäi nhaäp khu vöïc cuõng
nhö hoäi nhaäp toaøn caàu.
Caùc vuøng laân caän phaùt trieån cung
caáp nhöõng hieåu bieát saâu saéc vaø coù
ích - nghó ñeán caùi lôùn, nhöng baét
ñaàu töø caùi nhoû
Nhöõng vuøng laân caän ñaõ thaønh coâng
ôû chaâu AÂu, Baéc Myõ vaø Ñoâng Baéc AÙ
cho ta ba baøi hoïc veà caùch thieát keá
vaø trieån khai caùc saùng kieán hoäi
nhaäp toaøn caàu: nghó ñeán quy moâ
toaøn caàu, nhöng baét ñaàu töø quy moâ
nhoû, vaø buø ñaép vaän may toái thieåu.
Nghó ñeán quy moâ toaøn caàu. Vôùi
taát caû caùc vuøng laân caän ñang phaùt
trieån, caùc thò tröôøng xuaát khaåu quan
troïng nhaát ñeàu naèm ngoaøi khu vöïc.
Haøn Quoác, Meâhicoâ vaø Rumani coù
may maén naèm gaàn moät trong
nhöõng thò tröôøng lôùn cuûa theá giôùi,
nhöng haàu heát caùc quoác gia khaùc
khoâng coù may maén ñoù. Do vaäy,
muïc ñích chính cuûa baát kyø quaù
trình hoäi nhaäp khu vöïc naøo cuõng laø
thuùc ñaåy taêng tröôûng toát höôùng
theo xuaát khaåu. Treân thöïc teá, yeáu
toá thaønh coâng cuûa hieäp öôùc hoäi
nhaäp khu vöïc laø “chuû nghóa khu
vöïc môû”, nghóa laø thieát laäp thueá
420 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
quan beân ngoaøi thaáp vaø xoùa boû taát
13
caû caùc thueá quan trong noäi boä.
Ñaây laø söï khaùc bieät chuû yeáu so vôùi
laøn soùng ñaàu tieân cuûa chuû nghóa
khu vöïc vaøo nhöõng naêm 1970, khi
quaù trình hoäi nhaäp chæ ñôn giaûn laø
môû roäng caùc chính saùch thay theá
nhaäp khaåu höôùng noäi töø caáp ñoä caùc
quoác gia ra caáp ñoä khu vöïc.
Baét ñaàu töø quy moâ nhoû. Caùc saùng
kieán hoäi nhaäp khu vöïc khoâng nhaát
thieát phaûi giaûi quyeát ngay moïi vaán
ñeà. Chuùng cuõng khoâng caàn coù söï
tham gia ngay laäp töùc cuûa toaøn boä
chaâu luïc. Nhöõng kinh nghieäm cuûa
chaâu Myõ Latinh vaø Haï Xahara vaøo
nhöõng naêm 1970 cho thaáy, nhöõng
hieäp öôùc toaøn dieän bao goàm moät soá
lôùn caùc quoác gia tham gia thöôøng
14
chæ laø nhöõng “hieäp öôùc treân giaáy” .
Lieân minh chaâu AÂu khôûi ñaàu baèng
moät hieäp öôùc coù troïng taâm heïp - ñoù
laø Hoäi ñoàng Than vaø Theùp chaâu AÂu
(xem Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng - phaàn
2, Vöôït qua söï chia caét ôû Taây AÂu).
Hieäp öôùc Thöông maïi töï do Baéc
Myõ (NAFTA) khôûi ñaàu baèng moät
hieäp öôùc thöông maïi töï do cho oâ toâ
15
giöõa Hoa Kyø vaø Canaña. Quaù
trình khu vöïc hoùa ôû chaâu AÙ ñaõ tieán
trieån nhanh trong nhöõng naêm 1980,
vôùi caùc coâng ty ña quoác gia Nhaät
Baûn thieát laäp nhöõng cô sôû xuaát
khaåu saûn phaåm cheá taïo ôû khaép nôi
trong khu vöïc. Thoâng thöôøng, söï
hoäi nhaäp khu vöïc coù theå baét ñaàu
maø khoâng caàn moät thoûa thuaän
chính thöùc döôùi baát kyø hình thöùc
naøo, nhöng coù moät tuyeân boá veà
muïc ñích hôïp taùc chieán löôïc ñeå caùc
coâng ty coù ñieàu kieän giaûi quyeát baát
kyø maâu thuaãn naøo naûy sinh moät
caùch nhanh choùng vaø coâng baèng.
Hoäi nhaäp khu vöïc haøm yù raèng
caùc quoác gia tham gia seõ coù nhöõng
haønh ñoäng chính saùch mang tính boå
trôï. Soá löôïng caùc beân tham gia caøng
lôùn, söï phoái hôïp caøng phöùc taïp, vaø
ruûi ro thaát baïi caøng cao. Caùc hieäp
öôùc cuï theå döïa treân moái quan taâm
cuûa quoác gia coù theå taïo neân quaù
trình hoäi nhaäp khu vöïc coù söï bieán
hình, trong ñoù caùc quoác gia (hay caùc
vuøng trong caùc quoác gia, neáu laø
tröôøng hôïp “tam giaùc taêng tröôûng”
ôû Ñoâng AÙ) thaét chaët söï hôïp taùc theo
tieán trình rieâng. Nhöõng hôïp taùc nhö
vaäy trong caùc vaán ñeà thöông maïi vaø
phi thöông maïi daàn daàn coù theå xaây
döïng neân moät vuøng laân caän maïnh
hôn. Ñieàu naøy khoâng caûn trôû caùc
saùng kieán cuï theå treân toaøn chaâu luïc
ñeå thöïc hieän caùc döï aùn vôùi chi phí
coá ñònh cao, ví duï nhö phoùng vaø
duy trì hoaït ñoäng cuûa veä tinh.
Buø ñaép vaän may toái thieåu. Giöõa
caùc quoác gia, hoäi nhaäp khu vöïc coù
theå taïo ra keû thua vaø ngöôøi thaéng -
16
ít nhaát laø veà maët ngaén haïn. Neáu
hai quoác gia vôùi cô sôû haï taàng trong
nöôùc khaùc nhau hoäi nhaäp vôùi nhau,
quoác gia coù haï taàng toát hôn seõ thu
huùt nhieàu hoaït ñoäng coâng nghieäp
hôn, nhö vaäy, coù theå ñaøo saâu theâm
söï khaùc bieät trong thu nhaäp vaø vieäc
17
laøm. Do ñoù, coù theå hoã trôï vieäc xaây
döïng moät khu vöïc laân caän oån ñònh
cho caùc quoác gia vôùi ñieàu kieän töï
nhieân khaùc nhau baèng moät cô cheá
buø ñaép nhaèm ñaûm baûo chia seû lôïi
ích töø söï hoäi nhaäp moät caùch coâng
baèng. Trong Lieân minh chaâu AÂu,
caùc quoác gia thaønh vieân giaøu seõ trôï
caáp phaùt trieån cô sôû haï taàng cho caùc
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi 421

quoác gia thaønh vieân ngheøo. Trong Xaây döïng caùc khu vöïc laân caän
ASEAN, caùc quoác gia thaønh vieân hoäi nhaäp: moät khuoân khoå
giaøu hôn coù nhöõng chöông trình
“Chieàu daøy” cuûa ñöôøng bieân giôùi
ñöôïc thieát keá cuï theå ñeå hoã trôï caùc
quoác gia laø moät trôû ngaïi maø caùc
quoác gia ngheøo hôn, ñöôïc goïi laø
quoác gia töï aùp ñaët cho mình trong
Saùng kieán ASEAN Hoäi nhaäp. Moät
quaù trình phaùt trieån, vaø söï coâ laäp
soá khu vöïc cuõng coù caùc chöông
caøng laøm taêng khoaûng caùch kinh teá
trình vieän trôï song phöông cho caùc
ñeán caùc thò tröôøng (xem Chöông 3).
vuøng laân caän ngheøo hôn.
Ngoaøi söï chia caét, moät soá khu vöïc
Moät caùch tieáp caän ñeå buø ñaép laø
laân caän coøn coù nhöõng quoác gia nhoû
roùt caùc nguoàn thu haûi quan thu
maø thò tröôøng trong nöôùc quaù nhoû
ñöôïc vaøo caùc lieân minh haûi quan vaø
ñeå taïo ñaø hay duy trì coâng nghieäp
taùi phaân phoái laïi theo nhu caàu phaùt
hoùa, hoaëc caùc quoác gia thieáu naêng
trieån cuûa töøng thaønh vieân. Lieân
löïc ña daïng hoùa vaø gia taêng chuoãi
minh Kinh teá vaø Tieàn teä Taây Phi
giaù trò. Caùc quoác gia coù hoaøn caûnh
(WAEMU) ñaõ aùp duïng moät thueá
khoù khaên nhö vaäy phaûi ñoái maët vôùi
quan beân ngoaøi chung vaøo naêm
nhöõng vaán ñeà hoùc buùa vaø caàn coù
2000, vaø ñöa ra möùc thueá 1% cho
nhöõng giaûi phaùp chính saùch khaùc
taát caû caùc haøng nhaäp khaåu cuûa beân
nhau nhaèm hoäi nhaäp vaøo neàn kinh
thöù ba ñeå xaây döïng moät quyõ buø
teá toaøn caàu. Hoäi nhaäp chuû yeáu dieãn
ñaép. Tính ñeán thaùng 9/2006, quyõ
ra thoâng qua hoaït ñoäng cuûa tö
naøy ñaõ thu vaø chia seû ñöôïc 500
nhaân trong thöông maïi vaø yeáu toá di
trieäu ñoâla. Bôø Bieån Ngaø vaø Xeâ-neâ-
chuyeån. Nhöng haàu heát caùc theå cheá
gan, hai quoác gia thaønh vieân giaøu
hay cô sôû haï taàng caàn thieát ñeå keát
nhaát cuûa WAEMU, ñaõ ñoùng goùp
noái moät khu vöïc vôùi neàn kinh teá
60% cho quyõ, nhöng chæ nhaän veà
toaøn caàu laïi laø haøng hoùa coâng, do
12%. Nhöõng chuyeån nhöôïng nhö
ñoù caàn coù nhöõng haønh ñoäng chung
vaäy hoaøn toaøn khaû thi veà maët chính
ñeå khaéc phuïc caùc vaán ñeà phoái hôïp
trò neáu caùc quoác gia giaøu hôn nhaän
vaø caùc yeáu toá ngoaïi öùng.
thöùc ñöôïc raèng, veà laâu daøi, hoï seõ coù
Coù ba loaïi coâng cuï chính saùch coù
lôïi neáu khu vöïc laân caän trôû neân
theå söû duïng ñeå theo ñuoåi söï hoäi
thònh vöôïng hôn. Caùc saùng kieán
nhaäp khu vöïc. Ñaây cuõng laø nhöõng
chia seû nguoàn thu cuõng coù theå ñöôïc
coâng cuï hoã trôï cho söï hoäi nhaäp
cuûng coá theâm bôûi söï tham gia cuûa
toaøn caàu.
moät quoác gia phaùt trieån vôùi tö caùch
laø ñoái taùc beân ngoaøi muoán hoã trôï ● Hôïp taùc theå cheá coù theå giaûi quyeát
cho quaù trình. Caùc Hieäp öôùc Hôïp nhöõng vaán ñeà phoái hôïp trong
taùc Kinh teá (EPA) ñang ñöôïc Lieân phaïm vi khu vöïc laân caän vaø
minh chaâu AÂu ñaøm phaùn vôùi caùc thuùc ñaåy nguyeân taéc hieäu quaû
quoác gia chaâu Phi, Caribeâ vaø Thaùi kinh teá nhôø quy moâ.
Bình Döông laø nhöõng ví duï toát cho ● Cô sôû haï taàng khu vöïc, thöôøng laø
caùch laøm naøy (xem Hoäp 9.3). lieân keát chieán löôïc giöõa khu vöïc
422 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 9.3Coù theå xaây döïng toát hôn caùc hieäp öôùc Hôïp taùc Kinh teá giöõa Lieân minh chaâu
AÂu vaø caùc quoác gia chaâu Phi, Caribeâ vaø Thaùi Bình Döông

Cho ñeán naêm 2007, Lieân minh chaâu AÂu
ñaõ caáp ñieàu kieän öu ñaõi thöông maïi baát
ñoái xöùng cho caùc quoác gia chaâu Phi,
Caribeâ vaø Thaùi Bình Döông (goïi taét laø
caùc quoác gia ACP). Chính saùch naøy
khoâng tuaân thuû quy taéc öu ñaõi toái hueä
quoác (MFN) cuûa Toå chöùc Thöông maïi
Theá giôùi, nhöng ñaõ ñöôïc chaáp nhaän laø
moät ngoaïi leä taïm thôøi coù hieäu löïc ñeán
thaùng 12/2007. Caùc hieäp öôùc Hôïp taùc
Kinh teá (EPA) giöõa Lieân minh chaâu AÂu
vaø caùc quoác gia ACP laø moät caùch tieáp
caän môùi ñeå thuùc ñaåy thöông maïi, ñoàng
thôøi ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu phaùt trieån
bao quaùt hôn.
Naêm 2003, Lieân minh chaâu AÂu baét
ñaàu ñaøm phaùn veà EPA vôùi 6 khu vöïc töï
xaùc ñònh laø ACP: ñoù laø Caribeâ (CARIFO-
RUM), Trung Phi (CEMAC), Ñoâng Nam
Phi (ESA), Taây Phi (ECOWAS), Nam Phi
(SADC), vaø Thaùi Bình Döông.
Coát loõi cuûa caùc EPA laø nhöõng hieäp
öôùc thöông maïi khu vöïc giöõa Lieân minh
chaâu AÂu vaø töøng khu vöïc trong soá 6 khu
vöïc treân. Cô caáu xuaát khaåu töø nhöõng khu
vöïc naøy sang Lieân minh chaâu AÂu khoâng
ñoàng nhaát, vaø thöôøng chæ phuï thuoäc vaøo
moät soá loaïi maët haøng nhaát ñònh. Nhöng
caùc EPA coù phaïm vi roäng hôn. Chuùng
môû roäng 100% ñieàu kieän tieáp caän thò
tröôøng khoâng chòu thueá vaø haïn ngaïch töø
moãi khu vöïc naøy vaøo Lieân minh chaâu AÂU
(vôùi caùc quy taéc xuaát xöù haøng hoùa cuûa
Lieân minh chaâu AÂu ñaõ ñöôïc ñôn giaûn
hoùa), ñoàng thôøi cho pheùp caùc quoác gia
ACP môû cöûa thò tröôøng cuûa mình ôû moät
möùc ñoä nhoû hôn (trung bình laø 80% trong
voøng 15 naêm).
Muïc tieâu ñaët ra raát tham voïng. Caùc
EPA seõ khuyeán khích caùc quoác gia ACP
taêng cöôøng thöông maïi vaø hôïp taùc khu
vöïc, khoâng gioáng nhö nhöõng hieäp öôùc
tröôùc ñaây chæ laøm lôïi cho cô caáu “taát caû
caùc nan hoa quay quanh truïc” vaø khoâng
khuyeán khích moái quan heä töông taùc vôùi
caùc quoác gia laân caän. Vaø trong khi nhöõng
öu ñaõi thöông maïi tröôùc ñaây ñeàu do Lieân
minh chaâu AÂu ñôn phöông quyeát ñònh thì
laàn naøy caùc EAP ñöôïc ñaøm phaùn chung.
Ñieàu deã hieåu laø moät soá quoác gia khoâng
muoán hôïp taùc trong nhöõng vaán ñeà mình
coù theå bò thua thieät. Nhöng Lieân minh
chaâu AÂu coù theå ñöa ra nhöõng cô cheá
khuyeán khích - ví duï nhö vieän trôï - ñeå
giuùp vöôït qua nhöõng khoù khaên naøy.
Tuy nhieân, kinh nghieäm cho thaáy,
neáu chæ coù töï do hoùa thöông maïi (Baéc -
Nam) thì khoâng ñuû ñeå thuùc ñaåy phaùt trieån
kinh teá. Do ñoù caùc EPA coá gaéng taêng
cöôøng söï gaén keát giöõa thöông maïi vaø
phaùt trieån. Ngoaøi thöông maïi haøng hoùa,
caùc EPA cuõng bao goàm thöông maïi dòch
vuï vaø ñaàu tö, ñaáu thaàu coâng vaø luaät caïnh
tranh. Maëc duø caùc hieäp öôùc veà thöông
maïi haøng hoùa vaø dòch vuï ñeàu höôùng ñeán
töï do hoùa thöông maïi töông hoã - duø baát
ñoái xöùng - nhöng caùc vaán ñeà lieân quan
ñeán thöông maïi coù theå ñi theo con ñöôøng
khaùc. Chuùng nhaèm muïc ñích hoã trôï hoäi
nhaäp khu vöïc baèng caùch ñöa ra, haøi hoøa
hoùa vaø trieån khai quy ñònh chung cuûa khu
vöïc, qua ñoù taêng cöôøng söï oån ñònh kinh
teá vaø chính trò vaø taïo ra moät moâi tröôøng
ñaàu tö vaø kinh doanh toát hôn.
Moät trong nhöõng vaán ñeà khoù khaên
nhaát laø maát nguoàn thu döï kieán töø thueá
quan, bình quaân töông ñöông vôùi 2%
GDP cuûa caùc quoác gia Haï Xahara.
Nhöng vôùi moät soá quoác gia khaùc, thieät haïi
naøy coù theå leân ñeán 4-6% GDP, vaø laø moät
khoaûn khoâng nhoû trong ngaân saùch coâng.
Do ñoù, moät loä trình giaûm thueá quan theo
giai ñoaïn ñaõ ñöôïc thieát keá ñeå giaûm thieåu
nhöõng suït giaûm quaù lôùn trong nguoàn thu
cuûa caùc chính phuû. Veà daøi haïn, nhöõng
thieät haïi do maát nguoàn thu thueá quan caàn
ñöôïc thay theá bôûi nhöõng caûi caùch trong
heä thoáng thueá vaø quaûn lyù thueá trong
nöôùc. Moät caùch tieáp caän trieät ñeå hôn laø
Lieân minh chaâu AÂu cung caáp hoã trôï ngaân
saùch cho nhöõng quoác gia bò aûnh höôûng
nhieàu nhaát trong moät khoaûng thôøi gian
chuyeån ñoåi ñöôïc xaùc ñònh tröôùc.
Moät vaán ñeà khaùc laø phaûi ñôn giaûn
hoùa vaø nôùi loûng nhöõng quy ñònh phöùc taïp
veà xuaát xöù haøng hoùa. Caàn coù nhöõng hoã
trôï kyõ thuaät ñeå giuùp caùc quoác gia ñang
phaùt trieån thöïc hieän ñaày ñuû caùc tieâu
chuaån cuûa Lieân minh chaâu AÂu vaø kích
thích cung nhaèm caûi thieän ñieàu kieän tieáp
caän thò tröôøng. Caùc chöông trình “vieän
trôï-cho-thöông maïi” cung caáp nguoàn löïc
cho nhöõng noã löïc naøy.
Nguoàn: Ñoùng goùp cuûa Sebastian Vollmer.

laân caän vôùi caùc thò tröôøng daãn
ñaàu cuûa theá giôùi, vaø coù theå laøm
giaûm chi phí vaän chuyeån.
● Caùc cô cheá khuyeán khích coù ñieàu
phoái bao goàm taát caû caùc beân coù
lôïi ích lieân quan vaø nhaø taøi trôï
töø caùc thò tröôøng daãn ñaàu treân
theá giôùi, nhöõng chuû theå coù theå
thuùc ñaåy yeáu toá di chuyeån vaø söï
hoäi tuï möùc soáng giöõa caùc quoác
gia daãn ñaàu vaø tuït haäu trong
khu vöïc laân caän.
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
Hôïp taùc theå cheá
Caùc caûi caùch phía sau bieân giôùi. Hôïp
taùc theå cheá - ví duï nhö caùc hieäp
ñònh coâng nhaän laãn nhau veà thuû tuïc
kinh doanh vaø quy trình kyõ thuaät,
chaáp nhaän caùc tieâu chuaån quoác teá,
vaø caùc khung hoäi tuï kinh teá vó moâ
- seõ môû roäng quy moâ cuûa caùc thò
tröôøng khu vöïc vaø hoã trôï nguyeân
taéc hieäu quaû kinh teá nhôø quy moâ.
Treân thöïc teá, caùc coâng ty trong
nöôùc vaø nöôùc ngoaøi seõ ñaùnh giaù caùc
cô hoäi ñaàu tö vaø caùc chính saùch lieân
quan cuûa chính phuû cuõng nhö moâi
tröôøng kinh doanh - ví duï nhö
quyeàn sôû höõu taøi saûn, quy ñònh
ñieàu tieát, thueá, taøi chính, cô sôû haï
taàng, tham nhuõng, vaø söï oån ñònh
kinh teá vó moâ - trong cuøng moät goùi
ñeå xaùc ñònh möùc ñoä haáp daãn ñaàu
18
tö cuûa moät quoác gia. Moät boä phaän
khaùc trong goùi ñaùnh giaù laø chaát
löôïng cuûa heä thoáng luaät phaùp ñeå
taêng cöôøng ñaàu tö bình ñaúng vaø
19
quy moâ cuûa coâng ty. Nhöõng aûnh
höôûng naøy thaäm chí coøn lan toûa caû
ñeán nhöõng quoác gia coù ñieàu kieän
theå cheá toát hôn taïi caùc thò tröôøng
daãn ñaàu cuûa theá giôùi. Khu vöïc laân
caän cuûa moät quoác gia caøng ít haáp
daãn ñaàu tö thì baûn thaân quoác gia
caøng ít thu huùt, nhaát laø khi thò
tröôøng trong nöôùc quaù nhoû.
Hieän nay, caùc öu ñaõi thueá quan
ñaõ giaûm, vaø caùc raøo caûn phía-sau-
ñöôøng-bieân-giôùi ngaøy caøng quan
troïng hôn ñeå xaùc ñònh moâ hình
thöông maïi. Vaø baèng caùch loàng
gheùp caùc tieâu chuaån cuõng nhö theå
cheá trong nöôùc vaø quoác teá, moät khu
vöïc laân caän coù theå taêng cöôøng söùc
haáp daãn vôùi ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc
423
ngoaøi, vaø taêng cô hoäi thöông maïi,
ñieàu naøy ñaëc bieät quan troïng neáu
xeùt ñeán söï caàn thieát phaûi keát noái vôùi
caùc maïng löôùi vaø thò tröôøng saûn
xuaát khu vöïc vaø toaøn caàu. Ví duï
nhö, khuûng hoaûng cuûa ngaønh cheá
bieán thuûy saûn ôû Keânia vaøo nhöõng
naêm 1990 seõ ít nghieâm troïng hôn
neáu taát caû caùc nhaø cung caáp caù
nguyeân lieäu vaø baùn thaønh phaåm ôû
Keânia, Tandannia vaø Uganña hôïp
taùc vôùi nhau ñeå ñieàu chænh saûn xuaát
theo caùc tieâu chuaån veä sinh cuûa Lieân
20
minh chaâu AÂu. Nhieàu quoác gia ôû
chaâu Phi Haï Xahara hieän ñang
21
höôùng tôùi moät söï hôïp taùc nhö vaäy.
Caùc chính saùch taïi bieân giôùi. Hoã
trôï doøng voán, lao ñoäng vaø caùc ñaàu
vaøo trung gian laø ñieàu kieän tieân
quyeát cho caùc maïng löôùi saûn xuaát
xuyeân bieân giôùi. Toå chöùc Thöông
maïi Theá giôùi cung caáp moät khuoân
khoå cho söï töï do hoùa naøy, vaø cho
pheùp caùc hieäp öôùc coù theå coù quy moâ
khaùc nhau. Haàu heát caùc hieäp öôùc
thöông maïi khu vöïc môùi ñeàu coù
nhöõng ñieàu khoaûn veà töï do hoùa dòch
vuï, nhöng moät soá dòch vuï gaén lieàn
vôùi ngöôøi daân vaø caàn coù söï thoûa
thuaän töông xöùng veà khaû naêng di
chuyeån cuûa löïc löôïng lao ñoäng, maø
ñieàu naøy thì chöa ñöôïc thoáng nhaát
22
cao (xem Baûng 9.1). Vieäc di chuyeån
lao ñoäng laøm taêng nhöõng moái quan
ngaïi kinh teá vaø chính trò, vaø döôøng
nhö ñaây laø nhöõng quan ngaïi lôùn hôn
nhieàu so vôùi nhöõng quan ngaïi veà
haøng hoùa thöông maïi hay ñaàu tö, do
ñoù chæ coù moät vaøi hieäp öôùc ñöa ra
hình thöùc di chuyeån caàn thieát ñeå caùc
quoác gia vaø ngöôøi daân ñöôïc höôûng
ñaày ñuû lôïi ích.
424
Baûng 9.1. Moät vaøi hieäp öôùc khu vöïc uûng hoä khaû naêng di chuyeån troïn veïn cho löïc löôïng
lao ñoäng
Möùc ñoä di chuyeån lao
ñoäng ñöôïc uûng hoä
Khaû naêng di chuyeån troïn
veïn
Ñieàu kieän tieáp caän thò
tröôøng cho moät soá nhoùm
cuï theå
Döïa treân phöông thöùc 4
cuûa GATS, coù boå sung
hoaëc haïn cheá moät soá quy
ñònh
Chöa coù quy ñònh veà di
chuyeån lao ñoäng
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi 2004a, do nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009 caäp nhaät.
Chuù thích: ASEAN = Hieäp hoäi caùc Quoác gia Ñoâng Nam AÙ; GATS = Hieäp öôùc chung veà Thöông maïi Dòch vuï;
MERCOSUR = Thò tröôøng chung Nam Myõ.
BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Hieäp öôùc
Lieân minh chaâu AÂu, Hieäp öôùc veà Khu vöïc Kinh teá chaâu AÂu,
Hieäp hoäi Thöông maïi töï do chaâu AÂu, Quan heä kinh teá thaét
chaët giöõa OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân, Coäng ñoàng Kinh teá caùc
Quoác gia Taây Phi
Coäng ñoàng Caribeâ, Hieäp öôùc Töï do Thöông maïi Baéc Myõ, caùc
hieäp öôùc cuûa chaâu AÂu, Nhoùm G3, vaø caùc Hieäp öôùc Thöông maïi
Töï do Canaña vaø Chileâ, Hoa Kyø vaø Xingapo, Hoa Kyø vaø Chileâ,
Nhaät Baûn vaø Xingapo
Khu vöïc Thöông maïi Töï do ASEAN, Caùc hieäp öôùc Lieân keát
chaâu AÂu – Ñòa Trung Haûi, Hôïp taùc Kinh teá thaét chaët giöõa Niu
Dilaân vaø Xingapo, hieäp öôùc Thò tröôøng chung Phöông Nam,
vaø caùc Hieäp öôùc Thöông maïi Töï do giöõa Lieân minh chaâu AÂu
vaø Meâhicoâ, Lieân minh chaâu AÂu vaø Chileâ, MERCOSUR, Hoa Kyø
vaø Giooùcñani
Dieãn ñaøn Hôïp taùc Kinh teá chaâu AÙ Thaùi Bình Döông, Hieäp hoäi
Hôïp taùc Khu vöïc Nam AÙ, Hieäp öôùc Thöông maïi Töï do Trung
AÂu, vaø Thò tröôøng chung cho Ñoâng vaø Nam Phi
Hôïp taùc taøi chính vaø tieàn teä giuùp
caûi thieän khaû naêng di chuyeån cuûa
doøng voán vaø taêng söï thu huùt cuûa
khu vöïc ñoái vôùi ñaàu tö tröïc tieáp
nöôùc ngoaøi, nhaát laø vôùi caùc quoác gia
nhoû.23 Treân thöïc teá, nhöõng thò
tröôøng taøi chính nhoû döôøng nhö ít
caïnh tranh hôn vaø ít hieäu quaû hôn vì
chuùng khoâng theå khai thaùc hieäu quaû
kinh teá nhôø quy moâ. Moät soá phaân
ñoaïn thò tröôøng coù theå bò thieáu, vaø
caùc thò tröôøng nhoû ít coù khaû naêng ña
daïng hoùa ñaàu tö cuõng nhö caùc ruûi ro
vaän haønh hôn. Haï taàng ñieàu tieát ôû
caùc thò tröôøng nhoû thöôøng toán keùm
hôn vaø coù chaát löôïng keùm hôn, caùc
dòch vuï phuï trôï nhö thoâng tin tín
duïng khoù duy trì hôn. Thöông maïi
khu vöïc vaø toaøn caàu trong caùc dòch
vuï taøi chính laø caùch toát nhaát ñeå
ñöông ñaàu vôùi quy moâ nhoû - baèng
caùch môû cöûa caùc thò tröôøng quoác gia
cho caùc ñoái taùc taøi chính trung gian
nöôùc ngoaøi, hoaëc hoäi nhaäp ñaày ñuû
hay moät phaàn vôùi heä thoáng taøi chính
khu vöïc, vaø baèng caùch môû cöûa daàn
daàn caùc thò tröôøng trong nöôùc cho
caùc doøng voán quoác teá. Nhöõng lôïi ích
töø söï hoäi nhaäp taøi chính khu vöïc seõ
taêng khi moät nhoùm caùc quoác gia
chuyeån sang söû duïng moät ñoàng tieàn
chung, moät ngaân haøng trung öông
chung, vaø moät heä thoáng caáp pheùp vaø
ñieàu tieát chung cho caùc coâng ty dòch
vuï taøi chính.24 Nhöng söï hoäi nhaäp
naøy cuõng laøm giaûm söï linh hoaït
chính saùch khi phaûi öùng phoù vôùi caùc
cuù soác.
Caùc noã löïc vöôït ra ngoaøi ñöôøng
bieân giôùi. Caùc quoác gia ñang phaùt
trieån, nhaát laø nhöõng quoác gia
khoâng coù bieån, thöôøng bò thua thieät
bôûi chi phí vaän chuyeån cao do dòch
vuï vaän taûi ñaét ñoû vaø keùm tin caäy.
ÔÛ caùc quoác gia naøy, ngaønh giao
thoâng vaän taûi thöôøng bò ñieàu tieát
quaù möùc, caùc dòch vuï logistics
thieáu hieäu quaû, caùc coâng ty giao
nhaän vaän taûi naém giöõ ñoäc quyeàn
nhoùm baùn, caùc raøo caûn vaø ñoøi hoûi
hoái loä hieän dieän ôû khaép caùc haønh
lang giao thoâng quoác teá.25 Öôùc tính,
cöù moät ngaøy saûn phaåm bò aùch laïi
tröôùc khi ñöôïc boác leân taøu seõ laøm
taêng theâm 70 km trong khoaûng
caùch ñeán caùc ñoái taùc thöông maïi,
nghóa laø laøm giaûm 1% khoái löôïng
giao dòch.26 Ñaëc bieät laø caùc quoác
gia naèm hoaøn toaøn trong noäi ñòa seõ
ñöôïc lôïi nhieàu hôn töø xuaát khaåu
neáu caùc quoác gia laân caän caûi thieän
chaát löôïng caùc dòch vuï logistics vaø
thuû tuïc haûi quan: öôùc tính, cöù caûi
tieán ñöôïc moät sai phaïm so vôùi tieâu
chuaån trong dòch vuï logistics cuûa
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
moät quoác gia naèm saâu trong noäi
ñòa, ñoàng thôøi caûi tieán ñöôïc moät
sai phaïm so vôùi tieâu chuaån trong
dòch vuï logistics cuûa caùc quoác gia
laân caän, thì xuaát khaåu cuûa quoác gia
naèm saâu trong noäi ñòa seõ taêng
theâm 74%.27
Caùc caûi caùch theå cheá vöôït ra
khoûi ñöôøng bieân giôùi ñeå taïo ñieàu
kieän thuaän lôïi cho thöông maïi vaø
giao thoâng trong moät khu vöïc laân
caän seõ coù theå laøm taêng ñaùng keå
hieäu quaû vaø tính tin caäy cuûa chuoãi
logistics. Trung AÙ vaø chaâu Phi Haï
Xahara laø nhöõng khu vöïc maø khaû
naêng caïnh tranh quoác teá voán bò aûnh
höôûng nghieâm troïng bôûi chi phí
vaän taûi ñaét ñoû, hieän ñang khai phaù
caùc caùch tieáp caän haønh lang vaän taûi
ñaõ töøng thaønh coâng ôû nhöõng nôi
khaùc nhö Ñoâng Nam chaâu AÂu.28
Naêm 1998, saùu quoác gia ñaõ ñeà
nghò Ngaân haøng Theá giôùi hoã trôï
thieát keá moät chöông trình khu vöïc
ñeå hoã trôï thöông maïi vaø giao thoâng
vaän taûi ôû Ñoâng Nam chaâu AÂu. Ñeán
naêm 2004, ñaõ coù 8 quoác gia tham
gia chöông trình naøy: ñoù laø Anbani,
Boâxnia Heùcxeâgoâvina, Bungari,
Croâatia, Maxeâñoânia, Moânñoâva,
Rumani, Xeùcbi vaø Moângteâneâgroâ.
Saùng kieán naøy laøm giaûm chi phí
vaän taûi, choáng tham nhuõng, vaø
giuùp caùc cô quan haûi quan daàn daàn
loàng gheùp thuû tuïc quy trình laøm
vieäc cuûa hoï vôùi caùc tieâu chuaån cuûa
Lieân minh chaâu AÂu. Caùc muïc tieâu
cuûa chöông trình goàm coù: giaûm thôøi
gian xöû lyù giao dòch cho thöông
nhaân vaø nhaø vaän taûi, giaûm caùc
khoaûn phaûi traû ñeå ñöôïc taïo ñieàu
kieän thuaän lôïi, giaûm tham nhuõng
425
lieân quan ñeán vaän taûi vaø thöông
maïi quoác teá, taêng cöôøng hieäu quaû
trong caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt vaø
noã löïc choáng buoân laäu. Caùc keát quaû
cuûa chöông trình ñaõ taïo ra moät tieàn
leä khaû quan ñeå khuyeán khích môû
roäng vaø taêng quy moâ thöông maïi
khu vöïc ôû nhöõng nôi khaùc.
Cô sôû haï taàng khu vöïc
Cô sôû haï taàng giao thoâng khu vöïc
laøm giaûm khoaûng caùch kinh teá
giöõa caùc ñoái taùc thöông maïi, trong
khu vöïc laân caän cuõng nhö giöõa
khu vöïc laân caän vôùi caùc thò tröôøng
daãn ñaàu theá giôùi. Ñieän, nöôùc,
ñöôøng ñieän thoaïi, vaø tieáp caän
Internet - taát caû ñeàu naâng cao hieäu
quaû saûn xuaát nhöng laïi ñang thieáu
thoán nghieâm troïng ôû nhieàu quoác
gia ñang phaùt trieån (xem Baûng
9.2). Nhieàu quoác gia coù theå ñöôïc
lôïi nhôø phoái hôïp vaø hôïp taùc trong
cung caáp cô sôû haï taàng. Ví duï nhö,
phaùt trieån thuûy ñieän do Mali,
Moâritani vaø Xeâneâgan trieån khai
vaøo naêm 1997 ñaõ giuùp giaûm bôùt
chi phí, caûi thieän ñieàu kieän tieáp
caän, tính tin caäy vaø chaát löôïng
cung caáp ñieän.29 Döï aùn vieãn thoâng
khu vöïc Ñoâng Caribeâ ñöôïc trieån
khai vaøo naêm 1998 ñaõ giuùp caûi
thieän ñieàu kieän tieáp caän caùc dòch
vuï vieãn thoâng, giaûm giaù cöôùc, vaø
taêng cô hoäi coâng aên vieäc laøm.
Cô sôû haï taàng khu vöïc laø moät
phaàn quan troïng trong hoäi nhaäp
khu vöïc, nhöng noù thöôøng ñoøi hoûi
nhöõng hoã trôï taøi chính lôùn töø beân
ngoaøi, vì vieäc naâng caáp coù theå raát
toán keùm. Vieäc chuaån bò caùc döï aùn
xuyeân bieân giôùi thöôøng phöùc taïp,
426
Baûng 9.2. Chaâu Phi Haï Xahara, Nam AÙ, Trung Ñoâng vaø Baéc Phi laø nhöõng khu vöïc bò aûnh
höôûng nhieàu nhaát bôûi cô sôû haï taàng khoâng ñaùng tin caäy, Ñoâng AÙ laø khu vöïc ít bò aûnh
höôûng nhaát
Chaäm treã trong keát noái vôùi
heä thoáng ñieän (soá ngaøy)
Maát ñieän (soá ngaøy)
Giaù trò thieät haïi do maát ñieän
(% doanh soá baùn)
Maát nöôùc (soá ngaøy)
Chaäm treã trong keát noái vôùi
heä thoáng ñieän thoaïi (soá
ngaøy)
Caùc coâng ty söû duïng trang
Web ñeå giao dòch vôùi khaùch
haøng/nhaø cung öùng (%)
Nguoàn: Cô sôû döõ lieäu ICA cuûa Ngaân haøng Theá giôùi
Chuù thích: EAP = Ñoâng AÙ Thaùi Bình Döông; ECA = Chaâu AÂu vaø Trung AÙ; LAC = Chaâu Myõ La-tinh vaø Caribeâ;
MNA = Trung Ñoâng vaø Baéc Phi; OECD = Toå chöùc Hôïp taùc Phaùt trieån Kinh teá; SAR = Khu vöïc Nam AÙ; SSA
= Chaâu Phi Haï Xahara.
BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
haï taàng khu vöïc khi vieäc naøy mang
laïi lôïi nhuaän - nhö trong tröôøng
Caùc khu vöïc treân theá giôùi hôïp ñöôøng caùp döôùi bieån Nam Ñaïi
EAP ECA LAC MNA SAR SSA OECD Taây Döông 3 (SAT3) noái Taây Phi
19,4 9,3 32,9 53,7 56,3 43,8 9,7 vôùi maïng caùp quang toaøn caàu, hay
hôïp taùc coâng-tö cuûa Toå chöùc Lieân
9,3 14,0 17,8 46,1 121,5 56,4 1,5
laïc Veä tinh Khu vöïc Chaâu Phi
2,5 3,1 3,6 4,2 5,6 5,7 2,3
(RASCOM) ñeå cung caáp dòch vuï
3,5 7,5 14,5 41,7 12,0 37,2 0,3 vieãn thoâng veä tinh ôû chaâu Phi. Hôïp
15,8 13,4 45,1 49,9 66,3 58,4 9,0 taùc khu vöïc coù theå cung caáp moät
khung quy ñònh toát, ví duï nhö, ñeå
hoã trôï caùc quoác gia laân caän töï do
23,7 56,7 40,9 34,2 29,2 20,4 80,2
tieáp caän vôùi caùc cô sôû haï taàng mang
tính xöông soáng vaø hoã trôï caùc coâng
ty töï do gia nhaäp caùc thò tröôøng
trong nöôùc. Nhöng söï lan traøn
nhanh choùng cuûa ñieän thoaïi di
ñoäng ôû chaâu Phi vaãn coøn ñeå laïi
vaø caùc quoác gia khoâng theå töï mình nhieàu ñieåm troáng trong khu vöïc
coù naêng löïc ñeå khaùi nieäm hoùa thieát (xem baûn ñoà 9.1).
keá kyõ thuaät vaø xaây döïng söï ñoàng Cô sôû haï taàng khu vöïc coù taùc duïng
30
thuaän. Vaø khung phaùp lyù vaø quy taêng cöôøng khaû naêng di chuyeån. Hôïp
ñònh ñeå taïo ñieàu kieän cung caáp cô taùc trong giaùo duïc vaø ñaøo taïo ñaïi
sôû haï taàng xuyeân bieân giôùi thöôøng hoïc khoâng chæ giuùp taêng cöôøng kyõ
bò thieáu. Taát caû nhöõng haïn cheá naøy naêng cho ngöôøi lao ñoäng maø coøn
coù theå khieán caùc döï aùn cô sôû haï taêng cöôøng khaû naêng di chuyeån cuûa
taàng khu vöïc nhieàu höùa heïn maát löïc löôïng lao ñoäng khi caùc sinh
khaû naêng ñöôïc chaáp nhaän taøi trôï. vieân töø nhieàu nöôùc khaùc nhau thieát
Coù ba loaïi cô sôû haï taàng khu vöïc laäp nhöõng maïng löôùi xuyeân quoác
vaø dòch vuï keøm theo ñeå caûi thieän gia.31 Cô quan Hôïp taùc Phaùp vaø UÛy
hieäu quaû kinh teá nhôø quy moâ, yeáu ban chaâu AÂu ñaõ taøi trôï cho moät
toá di chuyeån, vaø thöông maïi giöõa maïng löôùi goàm 3 tröôøng thoáng keâ
caùc quoác gia. ôû Abidjan (Tröôøng Ñaïi hoïc Thoáng keâ
Cô sôû haï taàng caûi thieän hieäu quaû vaø Kinh teá öùng duïng Quoác gia,
saûn xuaát khu vöïc. Ñieän, ñieän thoaïi ENSEA), Dakar (Tröôøng Kinh teá öùng
di ñoäng, keát noái internet, vaø caùc duïng Quoác gia, ENEA), vaø Yaoundeù
tuyeán ñöôøng chính - taát caû ñeàu taïo (Phaân vieän Thoáng keâ vaø Kinh teá öùng
ra nguoàn thu thoâng qua cô cheá duïng, ISSEA) ñeå ñaøo taïo caùc caùn boä
ñoùng phí. Hieäu quaû saûn xuaát taêng thoáng keâ coù naêng löïc cho caùc doanh
nhôø dòch vuï cô sôû haï taàng seõ daãn nghieäp nhaø nöôùc vaø tö nhaân ôû caùc
ñeán söï töï nguyeän ñoùng phí. Caùc quoác gia chaâu Phi noùi tieáng Phaùp.32
coâng ty tö nhaân seõ cung caáp cô sôû Nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
Baûn ñoà 9.1. Dieän bao phuû ñieän thoaïi di ñoäng gia taêng ñaõ thuùc ñaåy thöông maïi ôû chaâu Phi
Dieän tích bao phuû cuûa maïng löôùi vieãn thoâng di ñoäng toaøn caàu GSM
Thaùng Gieâng 1999
Nguoàn: Buys vaø caùc taùc giaû khaùc 2008.
cuûa caùc cô sôû haï taàng khu vöïc coù
taùc duïng taêng cöôøng khaû naêng di
chuyeån, moät uûy ban caáp cao cuûa
Ngaân haøng Phaùt trieån chaâu Phi ñaõ
ñeà xuaát cuøng phoái hôïp vôùi khu vöïc
tö nhaân ñeå thieát laäp caùc trung taâm
chaát löôïng cao cho hoaït ñoäng
nghieân cöùu, giaùo duïc trung hoïc vaø
ñaøo taïo daïy ngheà.33
Cô sôû haï taàng khu vöïc coù taùc duïng
taêng cöôøng thöông maïi. Cô sôû haï
taàng giao thoâng toát seõ laøm giaûm chi
phí vaän taûi, nhôø ñoù seõ taêng cöôøng
34
caùc doøng thöông maïi. Moät soá
quan saùt vieân ñaõ bieän luaän raèng,
khoâng coù nhieàu tieàm naêng thöông
maïi trong phaïm vi caùc khu vöïc laân
caän ñang phaùt trieån, vì caùc neàn kinh
teá quy moâ nhoû seõ khoâng taïo ra
35
nhöõng doøng thöông maïi lôùn. Neáu
vaäy, caûi thieän chaát löôïng ñöôøng
giao thoâng trong khu vöïc seõ khoâng
ñem laïi taùc ñoäng naøo ñeán thöông
maïi trong khu vöïc. Nhöng nhöõng
427
Thaùng Ba 2002 Thaùng Chín 2006
nghieân cöùu gaàn ñaây laïi ñöa ra keát
luaän khaùc.
Caùc moâ hình thöông maïi chæ ra
raèng, caùc ñaàu tö trong khu vöïc ñeå
traûi nhöïa taát caû nhöõng tuyeán ñöôøng
giao thoâng giöõa caùc quoác gia seõ gia
taêng thöông maïi trong khu vöïc caùc
quoác gia Taây Phi leân 3 laàn vaø thuùc
ñaåy thöông maïi cuûa khu vöïc vôùi
36
nhöõng khu vöïc khaùc treân theá giôùi.
Naâng caáp maïng löôùi ñöôøng cao toác
chính ôû khu vöïc chaâu Phi Haï Xahara
coù theå giuùp taêng theâm 250 tyû ñoâla
thöông maïi qua bieân giôùi trong 15
naêm, vôùi nhöõng lôïi ích chính ñöôïc
ñem ñeán cho ngöôøi ngheøo, nhöng
ñeå ñaït ñöôïc keát quaû naøy, tröôùc heát
caàn coù khoaûng 20 tyû ñoâla cho caùc
hoaït ñoäng naâng caáp ban ñaàu vaø 1 tyû
ñoâla moãi naêm cho duy tu baûo
37
döôõng. ÔÛ Trung AÙ, naâng caáp
ñöôøng giao thoâng coù theå taêng cöôøng
thöông maïi theâm 50%, vöôït quaù
nhöõng lôïi ích döï kieán töø caùc chöông
428 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
trình giaûm thueá quan hay xuùc tieán
thöông maïi vôùi quy moâ töông
ñöông. Toång giaù trò thöông maïi
trong khu vöïc Ñoâng AÂu vaø Trung AÙ
coù theå taêng theâm 30%, chæ caàn naâng
caáp caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng ôû
38
Anbani, Hunggari vaø Rumani.
Caùc cô cheá khuyeán khích coù ñieàu
phoái
Caùc cô cheá khuyeán khích coù ñieàu
phoái coù theå giaûi quyeát nhöõng thaát
baïi thò tröôøng vaø maâu thuaãn giöõa
caùc quoác gia trong moät hieäp hoäi
khu vöïc. Thò tröôøng chung Trung
Myõ, ñöôïc caùc nöôùc En Xanvaño,
Goateâmala, OÂnñuraùt vaø Nicaragoa
thieát laäp naêm 1960 ñaõ phaûi ñoái maët
vôùi nhöõng keâu ca phaøn naøn thöôøng
xuyeân veà vieäc taùi phaân phoái lôïi ích
cho OÂnñuraùt vaø Nicaragoa. Hieäp
öôùc naøy suïp ñoå vaøo naêm 1969 sau
khi xaûy ra maâu thuaãn giöõa En
Xanaño vaø OÂnñuraùt. Moät soá nghieân
cöùu cho raèng, nguyeân nhaân naèm
sau söï suïp ñoå naøy laø En Xanvaño
nhaän ñöôïc nhieàu lôïi ích hôn töø söï
hôïp taùc khu vöïc, do quoác gia naøy
39
coù cô sôû haï taàng toát hôn. Naêm
1977, Coäng ñoàng Ñoâng Phi goàm
Keânia, Tandania vaø Uganña cuõng
suïp ñoå sau khi baát ñoàng veà caùc lôïi
ích nhaän ñöôïc töø caùc dòch vuï chung
trong khu vöïc nhö giao thoâng vaän
taûi haøng khoâng, caûng bieån, vaø vieãn
thoâng - vaø sau khi xuaát hieän nhöõng
40
khaùc bieät trong heä tö töôûng. Caùc
cô cheá buø ñaép hôïp lyù vaø trao ñoåi
thoâng tin toát hôn veà caùc lôïi ích daøi
haïn cho taát caû caùc beân tham gia coù
theå giaûm bôùt ruûi ro thaát baïi cuûa
41
nhöõng saùng kieán kieåu naøy.
Haõy xeùt heä thoáng phaân loaïi keát
hôïp 3 ñaëc tính thieát yeáu cuûa haøng
hoùa coâng coäng: khoâng coù kình ñòch
trong tieâu duøng, khoâng loaïi tröø vaø
toång caùc ñoùng goùp chung (xem
42
Baûng 9.3).
● Tính khoâng coù kình ñòch nghóa laø
moät soá nhoùm hoaëc caù nhaân
ngöôøi tieâu duøng coù theå tieâu
duøng haøng hoùa maø khoâng laøm
giaûm giaù trò cuûa noù. Caùc ví duï
phoå bieán cho ñaëc tính naøy laø
khoâng khí vaø nöôùc saïch.
● Tính khoâng loaïi tröø nghóa laø
khoâng ai coù theå bò loaïi tröø, noùi
caùch khaùc laø ngaên caûn khoâng
cho tieâu duøng haøng hoùa. ÔÛ ñaây
söï khuyeán khích naèm ôû choã, chi
phí cung caáp haøng hoùa do moät
beân thöù ba chi traû.
● Toång caùc ñoùng goùp chung noùi ñeán
vieäc goùp chung nguoàn löïc ñeå chi
traû cho caùc haøng hoùa coâng coäng.
Thoâng thöôøng, söï saün saøng ñoùng
goùp seõ giaûm ñi theo thôøi gian.
Moãi ñaëc tính noùi treân caàn ñeán
moät giaûi phaùp coù söï ñieàu phoái khaùc
nhau, hoaëc moät cô cheá naøo ñoù ñeå
caân xöùng lôïi ích vaø chi phí, neáu
khoâng haøng hoùa seõ bò cung caáp
thieáu (xem Baûng 9.3). Khoái löôïng
vaø chaát löôïng haøng hoùa coâng coäng
tuøy thuoäc vaøo söï ñoùng goùp cuûa caùc
thaønh vieân. Trong moät soá tröôøng
hôïp, moãi thaønh vieân ñeàu quan
troïng nhö nhau. Trong nhöõng
tröôøng hôïp khaùc, haøng hoùa coâng
coäng phuï thuoäc vaøo thaønh vieân yeáu
nhaát hay maïnh nhaát, hoaëc moät hình
thöùc keát hôïp khaùc. Heä thoáng phaân
loaïi naøy cho thaáy, baûn chaát cuûa söï
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
Baûng 9.3. Coù theå deã daøng cung caáp “caùc haøng hoùa cuûa caâu laïc boä khu vöïc” vì hoaøn toaøn coù khaû naêng loaïi tröø khoâng maát chi phí
Haøng hoùa coâng coäng khu vöïc, caùc loaïi haøng hoùa vaø ví duï
Taùc ñoäng cuûa caùc ñoùng goùp chung
Moãi ñoùng goùp ñeàu coù taùc ñoäng nhö nhau
ñeán khoái löôïng vaø chaát löôïng
Quoác gia naøo quan taâm nhieàu hôn ñeán
haøng hoùa coù theå ñoùng goùp nhieàu hôn
Söï ñoùng goùp cuûa thaønh vieân yeáu nhaát
quyeát ñònh khoái löôïng vaø chaát löôïng
Nhöõng ñoùng goùp cuûa nhöõng thaønh vieân
yeáu nhaát quyeát ñònh khoái löôïng vaø chaát
löôïng
Söï ñoùng goùp cuûa thaønh vieân maïnh nhaát
quyeát ñònh khoái löôïng vaø chaát löôïng
Nhöõng ñoùng goùp cuûa nhöõng thaønh vieân
maïnh nhaát quyeát ñònh khoái löôïng vaø chaát
löôïng
Nguoàn: Sandler 2002, vôùi moät soá chænh söûa cuûa Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009
hôïp taùc khu vöïc raát khaùc nhau tuøy
theo muïc tieâu hôïp taùc.
Khi haøng hoùa coâng coäng trong
khu vöïc nhaïy vôùi keát quaû hoaït
ñoäng kinh teá cuûa caùc quoác gia
thaønh vieân yeáu hôn, gioáng nhö
trong moät maïng löôùi saân bay theo
kieåu caùc-nan-hoa-quanh-truïc-baùnh-
xe, thaùch thöùc ñoái vôùi nhöõng thaønh
vieân khaùc laø laøm theá naøo ñeå taêng
cöôøng keát quaû hoaït ñoäng cuûa
nhöõng maét xích yeáu hôn leân moät
tieâu chuaån chaáp nhaän ñöôïc. Ñieàu
naøy coù theå laøm ñöôïc thoâng qua caùc
trôï caáp xuyeân quoác gia, gioáng nhö
trong caùc quyõ cô caáu cuûa Lieân minh
chaâu AÂu. Taïi caùc khu vöïc laân caän
ngheøo, vieän trôï nöôùc ngoaøi coù theå
laø caùch khaû thi duy nhaát ñeå ñaûm
baûo vieäc cung caáp nhöõng haøng hoùa
coâng coäng ñoù. Neáu haøng hoùa phuï
thuoäc vaøo thaønh vieân hoaït ñoäng toát
nhaát trong khu vöïc laân caän, ví duï
nhö nghieân cöùu noâng nghieäp coù
muïc tieâu, caùc thaønh vieân yeáu hôn
429
Caùc haøng hoùa coâng coäng khoâng ñôn thuaàn
Caùc haøng hoùa coâng coäng ñôn
thuaàn (khoâng coù kình ñòch caïnh Caùc haøng hoùa deã xaûy ra khaû naêng Caùc dòch vuï coâng ích söû
tranh, khoâng loaïi tröø) loaïi tröø duïng chung
Moät hoà nöôùc saïch Coâng vieân ña quoác gia Baûo toàn röøng nhieät ñôùi
Ngaên chaën söï lan traøn cuûa beänh Löôùi ñieän Xoùa boû caùc nguy cô
AIDS khuûng boá ña quoác gia
Thöïc hieän caùc chuaån möïc taøi chính Maïng löôùi saân bay theo kieåu caùc-nan- Phoøng choáng giaûm thieåu
quoác teá hoa-quanh-truïc-baùnh-xe thieân tai
Ngaên ngöøa söï laây lan cuûa saâu beänh Cô sôû haï taàng giao thoâng vaän taûi Keát noái internet
Xoùa boû dòch beänh Phöông tieän phoùng veä tinh Giöõ gìn hoøa bình trong
khu vöïc
Phaùt hieän vaø xöû lyù hieäu quaû Phöông tieän xöû lyù nguy cô sinh hoïc Nghieân cöùu noâng nghieäp
vaø trieån voïng noâng
nghieäp sinh hoïc
coù theå ñöôïc yeâu caàu ñoùng goùp cho
caùc thaønh vieân maïnh hôn, hoaëc hoã
trôï cuûa nöôùc ngoaøi coù theå taïo ñieàu
43
kieän ñeå cung caáp haøng hoùa ñoù.
Loøng tin laø ñieàu ñaëc bieät quan
troïng trong söï hôïp taùc khu vöïc. Ñeå
chia seû nguoàn nöôùc soâng Nin, CH
A-raäp Ai Caäp vaø Xuñaêng, hai quoác
gia voán gaàn guõi veà maët vaên hoùa vaø
chính trò, ñaõ xaây döïng moät con ñaäp
cao coù teân goïi Aswan ôû gaàn ñöôøng
bieân giôùi chung, thay vì hôïp taùc vôùi
EÂ-ti-oâ-pia, maëc duø neáu con ñaäp
ñöôïc xaây ôû ñoù thì seõ hieäu quaû hôn
cho caùc nhu caàu ñieän vaø nöôùc cuûa
44
caû 3 quoác gia. Caùc toå chöùc quoác teá
coù theå giuùp xaây döïng loøng tin, ví
duï nhö tröôøng hôïp caûi taïo löu vöïc
bieån Aral. Moät ví duï khaùc laø
“ngoaïi giao trong phaùt trieån”, nhö
tröôøng hôïp giaûi quyeát maâu thuaãn
löu vöïc caùc soâng Indus giöõa AÁn Ñoä
vaø Pakixtan, vôùi söï hôïp taùc hoã trôï
cuûa Ngaân haøng Theá giôùi. Tröôøng
hôïp ngoaïi giao naøy ñaõ ñöôïc Chuû
430 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
tòch Ngaân haøng Theá giôùi khi ñoù,
oâng Eugene Black, thöøa nhaän laø
“ñieàu quan troïng nhaát maø Ngaân
45
haøng ñaõ töøng laøm cho tôùi nay.”
Caùc hieäp öôùc khu vöïc cuï theå coù
theå khôûi ñoäng moïi thöù, nhöng cuõng
coù theå daãn ñeán nhieàu hieäp öôùc
khaùc, ñoâi khi truøng laëp nhau vaø
laøm suy yeáu söï hôïp taùc. Nhieàu khu
vöïc ñang phaùt trieån caàn hôïp lyù hoùa
coäng ñoàng kinh teá khu vöïc vaø laøm
roõ nhöõng quan heä vôùi caùc toå chöùc
löu vöïc soâng hay nguoàn naêng
46
löôïng chung. Caùc hieäp öôùc khu
vöïc roäng hôn coù theå thuùc ñaåy loøng
tin, cung caáp khung theå cheá cho cô
cheá buø ñaép ñeå hoã trôï ñaøm phaùn, vaø
taïo ñieàu kieän cho nhöõng cheá taøi
47
hieäu quaû hôn. Ví duï nhö, Coäng
ñoàng Phaùt trieån Nam Phi (SADC)
ñaõ thuùc ñaåy Thò tröôøng Ñieän Nam
Phi (Southern Africa Power Pool)
ñeå taän duïng lôïi theá phaân phoái caùc
nguoàn naêng löôïng trong khu vöïc.
Heä thoáng Keát noái Ñieän Trung Myõ
ñöôïc trieån khai naêm 2005 trong
khuoân khoå cuûa Thò tröôøng chung
Trung Myõ (CACM). Nhö vaäy, moät
hieäp öôùc khung coù theå sinh ra
nhieàu hieäp öôùc nhoû hôn, hoaëc
nhieàu hieäp öôùc nhoû coù theå ñöôïc
cuûng coá thaønh caùc hieäp öôùc khung.
Ñöôøng ñi nhö theá naøo laø söï löïa
choïn mang tính chieán thuaät.
Cuõng töông töï nhö vaäy, caàn
phaûi löïa choïn giöõa vieäc baét ñaàu
baèng caùc hieäp öôùc chính trò toång
hôïp, nhö tröôøng hôïp môû roäng Lieân
minh chaâu AÂu, hay baét ñaàu baèng
caùc lieân keát kinh teá, nhö ôû Ñoâng AÙ,
vôùi ASEAN+3. Caû hai caùch tieáp caän
naøy ñeàu ñaõ coù nhöõng tröôøng hôïp
thaønh coâng vaø thaát baïi. Lieân minh
CH Araäp Thoáng nhaát vôùi Ai Caäp
vaø Xyri ñaõ suïp ñoå vaøo naêm 1958,
moät phaàn laø do nhöõng haïn cheá
trong lôïi theá kinh teá cuûa lieân minh.
Coäng ñoàng Ñoâng Phi ñaàu tieân baét
ñaàu vaøo naêm 1967 vôùi vò theá laø moät
nhoùm kinh teá, nhöng ñaõ suïp ñoå 10
naêm sau ñoù do nhöõng chia caét
chính trò giöõa nhöõng quoác gia chuû
choát trong nhoùm. Sau ñoù lieân minh
ñöôïc noái laïi, nhöng caùc löïc thuùc
ñaåy söï thoáng nhaát kinh teá vaø chính
trò vaãn tieáp tuïc bò chia caét.
Ñòa lyù hoäi nhaäp khu vöïc
Nhìn vaøo caùc khu vöïc laân caän treân
theá giôùi thoâng qua laêng kính tieáp
caän thò tröôøng, seõ thaáy roõ neùt vai
troø cuûa ba thò tröôøng lôùn treân theá
giôùi laø chaâu AÂu, Baéc Myõ vaø Ñoâng
Baéc AÙ, nôi coù caùc khu vöïc laân caän
giaøu coù taäp trung phaàn lôùn GDP
cuûa theá giôùi (xem Chöông 3). Vôùi
taát caû caùc quoác gia, tieàm naêng tieáp
caän thò tröôøng ñöôïc bieåu hieän bôûi
vò trí gaàn hay xa caùc thò tröôøng lôùn,
maät ñoä ñöôøng bieân giôùi, vaø söï chia
taùch caùc khu vöïc cuûa theá giôùi (xem
48
Baûn ñoà 9.2).
Baèng caùch coäng toång caùc ñieåm
tính toaùn tieàm naêng tieáp caän thò
tröôøng cuûa quoác gia, seõ coù theå xaùc
ñònh 3 loaïi khu vöïc phaùt trieån:
● Caùc quoác gia thuoäc loaïi 1 laø nhöõng
quoác gia naèm trong caùc khu vöïc gaàn
vôùi nhöõng thò tröôøng lôùn treân theá
giôùi, nôi maø ñieåm soá tieáp caän thò
tröôøng bò chi phoái bôûi vò trí naèm
gaàn nhöõng vuøng ñoâng ñuùc nhaát
treân theá giôùi. Nhoùm naøy bao goàm
caùc quoác gia naèm trong voøng baùn
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi 431

Baûn ñoà 9.2. Maät ñoä, khoaûng caùch vaø söï chia caét - keát hôïp caùc yeáu toá ñeå xaùc ñònh ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng
Tieàm naêng tieáp caän thò tröôøng, so vôùi Hoa Kyø naêm 2003

Tieáp caän thò tröôøng

so vôùi Myõ, 2003

< 0,040
0,040–0,090
0,091–0,240
0,241–0,910
> 0,910
Khoâng coù soá lieäu

Nguoàn: Mayer 2008, taøi lieäu cô sôû cho baùo caùo naøy.
Chuù thích: Giaûi thích ngaén goïn caùch tính toaùn tieàm naêng tieáp caän thò tröôøng. Moãi quoác gia ñöôïc cho moät soá ñieåm nhaát ñònh theo quy moâ cuûa thò tröôøng rieâng trong
nöôùc (GDP thöïc teá) vaø quy moâ caùc thò tröôøng quoác teá maø quoác gia coù theå giao dòch thöông maïi. Soá ñieåm naøy ñöôïc tính toaùn baèng caùch ño löôøng GDP cuûa caùc quoác
gia khaùc baèng caùch nghòch ñaûo moät öôùc soá keát hôïp khoaûng caùch vaät lyù, möùc ñoä khoù hay deã trong giao thoâng vaän taûi, vaø caùc raøo caûn thöông maïi ñeå bieát ñöôïc, quoác
gia ban ñaàu tieáp caän caùc thò tröôøng naøy deã hay khoù, so vôùi khaû naêng tieáp caän thò tröôøng Hoa Kyø. Öôùc soá naøy caàn keát hôïp caû ba khía caïnh khoâng gian laø maät ñoä,
khoaûng caùch vaø söï chia caét ñeå ñöa ra moät keát quaû toång hôïp veà tieàm naêng tieáp caän thò tröôøng. Baûn ñoà naøy laø phaàn boå sung cho baûn ñoà veà tieáp caän thò tröôøng nöôùc
ngoaøi trong Hoäp 6.6.

kính cuûa hai thò tröôøng lôùn nhaát
theá giôùi laø Baéc Myõ vaø Taây AÂu.
Caùc khu vöïc laân caän goàm coù
Trung Myõ vaø Caribeâ, Ñoâng AÂu,
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi.
Vôùi nhöõng quoác gia naøy, khoù
khaên chính laø söï chia caét giöõa
quoác gia vôùi caùc thò tröôøng lôùn.
Caùc coâng cuï chính ñeå hoäi nhaäp
laø coâng cuï theå cheá: caùc hieäp öôùc
thöông maïi khu vöïc chính thöùc,
caùc hieäp öôùc cuï theå heïp hôn cuûa
caùc ngaønh (veà ñieàu kieän di
chuyeån cuûa ngöôøi lao ñoäng hay
chia seû taøi nguyeân thieân nhieân),
vaø haøi hoøa hoùa caùc tieâu chuaån vaø
quy ñònh - taát caû ñöôïc thöïc hieän
vôùi söï hieän dieän, hoaëc khoâng coù
söï hieän dieän, cuûa caùc ñònh cheá
chính thöùc cuûa khu vöïc.
● Caùc quoác gia thuoäc loaïi 2 laø nhöõng
quoác gia naèm trong caùc khu vöïc vôùi
caùc laân bang lôùn caùch xa caùc thò
tröôøng theá giôùi. Nhoùm naøy goàm
caùc khu vöïc laân caän vôùi nhöõng
“ngöôøi khoång loà” cuûa theá giôùi
ñang phaùt trieån - Bra-xin, Trung
Quoác, AÁn Ñoä vaø Nam Phi. Maëc
duø ñaây laø nhöõng thò tröôøng lôùn
tieàm naêng nhöng söï taêng tröôûng
ôû ñaây chöa ñuû beàn vöõng vaø laâu
daøi, vaø vaãn coøn nhieàu ñieåm bò
432 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
boùp meùo treân thò tröôøng trong
49
nöôùc. Hoäi nhaäp vôùi nhöõng khu
vöïc naøy coù theå coù ruûi ro, vôùi
möùc ñoä ruûi ro khaùc nhau tuøy
theo caùc khu vöïc khaùc nhau treân
theá giôùi - ñoù laø ruûi ro bò aûnh
höôûng bôûi söï bieán ñoäng vaø ruûi
ro nhaän veà mình söï thieáu hieäu
quaû töø caùc cô caáu trong nöôùc cuûa
“ngöôøi laùng gieàng” lôùn. Nhöng,
vì tieàm naêng thò tröôøng cuûa caùc
khu vöïc naøy raát haáp daãn ñoái vôùi
caùc doanh nghieäp chaâu AÂu vaø
Baéc Myõ neân chuùng coù theå taïo
thaønh caùc ñöôøng daãn ñeå tieáp caän
caùc thò tröôøng ôû taát caû moïi nôi.
Taïi moät soá khu vöïc, ví duï nhö
Nam AÙ, nhöõng caân nhaéc veà maët
chính trò cuõng coù theå ngaên chaën
söï hoäi nhaäp kinh teá cuûa taát caû
caùc quoác gia trong vuøng laân caän.
Nhöõng quoác gia naøy thöôøng
coù tieàm naêng tieáp caän thò tröôøng
vöøa phaûi (xem Baûn ñoà 9.3).
Khoaûng caùch xa vôùi nhöõng thò
tröôøng lôùn ñaõ giöõ ñieåm soá
chung cuûa caùc quoác gia naøy ôû
möùc thaáp, nhöng söï hieän dieän
cuûa “nhöõng ngöôøi khoång loà”
beân caïnh coù theå buø ñaép laïi ñieåm
soá naøy ôû moät möùc ñoä naøo ñoù.
Bra-xin, Trung Quoác, Nigieâria,
Lieân bang Nga, vaø Nam Phi laø
nhöõng ví duï cuûa caùc neàn kinh teá
môùi noåi coù quy moâ lôùn vaø coù theå
giuùp caùc quoác gia laân caän boå
sung theâm khaù nhieàu ñieåm soá
cho ñieàu kieän tieáp caän thò
tröôøng. Vôùi caùc quoác gia ôû
nhöõng khu vöïc laân caän naøy, söï
chia caét caøng trôû neân teä hôn do
khoaûng caùch. Caùc coâng cuï thích
hôïp goàm coù coâng cuï theå cheá vaø
phaùt trieån cô sôû haï taàng, nhö caùc
tieän ích coâng coäng ñöôïc caû khu
vöïc söû duïng chung, caùc haønh
lang giao thoâng vaø ñieåm trung
chuyeån, vaø nhieàu loaïi haøng hoùa
coâng coäng khaùc trong khu vöïc.
● Caùc quoác gia thuoäc loaïi 3 laø nhöõng
quoác gia naèm trong caùc khu vöïc caùch
xa caùc thò tröôøng theá giôùi vaø khoâng
coù laân bang naøo lôùn. Caùc quoác gia
naøy ñöôïc Collier (2007) goïi döôùi
caùi teân “moät tyû ngöôøi ngheøo
nhaát” vaø goàm coù Trung Phi,
Trung AÙ, Nam Caùpcadô, Ñoâng
Phi, caùc quaàn ñaûo nhoû ôû Thaùi
Bình Döông, vaø Taây Phi. Nhieàu
quoác gia trong soá naøy tuït haäu do
xung ñoät, do “lôøi nguyeàn cuûa taøi
nguyeân”, hoaëc naèm quaù saâu trong
noäi ñòa giöõa nhöõng “laùng gieàng”
keùm phaùt trieån, hoaëc quaù nhoû vaø
ñieàu haønh nhaø nöôùc yeáu keùm.
Moät loaït caùc quoác gia, chuû
yeáu laø quoác gia nhoû, coù tieàm
naêng tieáp caän thò tröôøng raát nhoû.
Phaûi chaáp nhaän vò trí naèm caùch
xa caùc thò tröôøng lôùn, nhöõng
quoác gia naøy ñoàng thôøi phaûi ñoái
maët vôùi söï chia caét, khoaûng caùch
vaø maät ñoä kinh teá thaáp. Ngoaøi
caùc coâng cuï theå cheá vaø cô sôû haï
taàng, caùc quoác gia naøy caàn ñeán
nhöõng cô cheá khuyeán khích ñöôïc
ñieàu phoái ñeå hoäi nhaäp khu vöïc.
Caùc cô cheá khuyeán khích bao
goàm caùc chuyeån nhöôïng töø caùc
lieân minh haûi quan vaø caùc nguoàn
thu khaùc, vieän trôï tröïc tieáp, ñieàu
kieän tieáp caän thò tröôøng coù öu
ñaõi, ví duï nhö nôùi loûng caùc quy
taéc xuaát xöù haøng hoùa.
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
Baûn ñoà 9.3. Tieàm naêng tieáp caän vôùi caùc thò tröôøng lôùn giuùp phaân bieät caùc khu vöïc cuûa theá giôùi ñang phaùt trieån
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009.
Taát caû ba loaïi quoác gia naøy ñeàu
coù tieàm naêng tieáp caän thò tröôøng
thaáp hôn nhieàu so vôùi caùc quoác gia
giaøu, do ñoù hoï coù nhieàu tieàm naêng
ñeå hoäi nhaäp kinh teá moät caùch hieäu
quaû hôn. Nhöng söï caùch bieät laâu
daøi vôùi caùc thò tröôøng lôùn treân theá
giôùi cuõng ñaët ra nhieàu raøo caûn ñoái
vôùi caùc doøng lao ñoäng, haøng hoùa,
voán vaø yù töôûng coù lôïi.
Moãi loaïi quoác gia seõ caàn ñeán
nhöõng chieán löôïc vaø öu tieân khaùc
nhau ñeå hoäi nhaäp kinh teá (xem
Baûng 9.4). Vì tieàm naêng tieáp caän thò
tröôøng nhoû hôn, neân möùc ñoä phöùc
taïp cuûa vaán ñeà hoäi nhaäp lôùn hôn vaø
caàn ñeán nhieàu loaïi coâng cuï hôn ñeå
quaûn lyù hoäi nhaäp moät caùch hieäu
quaû. Vôùi moãi moät khía caïnh cuûa
thaùch thöùc hoäi nhaäp, chöông naøy seõ
433
Khu vöïc
Caùc nöôùc coù thu nhaäp cao
Caùc nöôùc gaàn thò tröôøng theá giôùi
Caùc nöôùc lôùn xa thò tröôøng theá giôùi
Caùc nöôùc nhoû xa thò tröôøng theá giôùi
ñeà xuaát moät coâng cuï cho hoäi nhaäp,
noùi caùch khaùc laø “moãi khía caïnh
moät coâng cuï”.
Moät soá quoác gia khoâng thuoäc veà
haún nhoùm naøo trong soá 3 nhoùm
treân: ví duï nhö Chileâ vaø Nga. Chileâ
laø moät quoác gia töông ñoái nhoû vaø
naèm caùch xa caùc thò tröôøng lôùn.
Nhöng quoác gia naøy ñaõ taêng
tröôûng nhôø xuaát khaåu ra caùc thò
tröôøng theá giôùi maø khoâng caàn hoäi
nhaäp nhieàu vôùi khu vöïc. Nga laø
moät tröôøng hôïp ñaëc bieät khaùc, do
vò trí ñòa lyù kinh teá ñaëc thuø, traûi
roäng qua 11 muùi giôø, vaø keát noái vôùi
chaâu AÂu thoâng qua mieàn Taây laø
vuøng ñoâng daân vaø phaùt trieån nhaát,
ñoàng thôøi keát noái vôùi Ñoâng Baéc AÙ
thoâng qua Xibeâri laø vuøng ñaát roäng
lôùn, daân cö thöa thôùt vaø khí haäu
434 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

50
khaéc nghieät. Moät phaàn laõnh thoå
Nga vaø moät soá nöôùc coäng hoøa
thuoäc Lieân Xoâ cuõ vôùi caùc lieân keát
chính trò vaø kinh teá cuõng coù theå
ñöôïc coi laø vuøng laân caän vôùi moät
quoác gia lôùn naèm caùch xa caùc thò
tröôøng theá giôùi. Nhöng vì trung
taâm kinh teá cuûa Nga naèm ôû mieàn
Taây, giaùp vôùi Extoânia, Laùtvia vaø
Lítva, neân seõ thích hôïp hôn neáu xeáp
nöôùc Nga vaøo nhoùm naèm gaàn caùc
thò tröôøng theá giôùi.
Nöôùc Nga cuõng laøm noåi roõ quan
ñieåm cho raèng, khaùi nieäm tieàm
naêng thò tröôøng khoâng xeùt theo caáp
ñoä toaøn quoác gia maø phaûi cuï theå
hôn veà khoâng gian. Neáu coù theå ño
löôøng tieàm naêng naøy thaønh moät
con soá duy nhaát cho taát caû caùc vuøng
ñòa phöông trong moät quoác gia thì
seõ raát tieän lôïi, nhöng nhieàu neàn
kinh teá ñang phaùt trieån coù nhöõng
vuøng coù khaû naêng tieáp caän thò
tröôøng ôû nhöõng quoác gia khaùc deã
daøng hôn so vôùi caùc thò tröôøng
trong nöôùc, do ñieàu kieän cô sôû haï
taàng trong nöôùc quaù keùm. Ví duï
nhö, mieàn baéc Pakixtan gaàn AÙp-
ganixtan vaø mieàn taây Trung Quoác
hôn laø caùc thò tröôøng chính trong
nöôùc ôû Karachi vaø Lahore. Medan
thuoäc Inñoâneâxia gaàn Penang thuoäc
Malaixia hôn laø thuû ñoâ Kuala
Lumpur. Trong theá giôùi thöïc, caùc
nguyeân taéc hoäi nhaäp kinh teá vaø caùc
coâng cuï coù theå ñöôïc aùp duïng ngay
töø caáp ñoä ñòa phöông cuõng nhö ôû
caáp ñoä quoác gia (xem baûng 9.4).
Khuoân khoå haønh ñoäng
Ñaâu laø nhöõng böôùc cuï theå maø caùc

Baûng 9.4. “Moãi khía caïnh moät coâng cuï” seõ cung caáp moät khung ñôn giaûn cho hoäi nhaäp khu vöïc
Caùc khu vöïc laân caän treân
theá giôùi
Caùc (chieàu) khía caïnh
trong thaùch thöùc hoäi nhaäp
khu vöïc
Caùc coâng cuï chính saùch
neân hoã trôï ñieàu gì
Caùc coâng cuï öu tieân
Caùc theå cheá
Cô sôû haï taàng
Caùc cô cheá khuyeán khích
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi naêm 2009.
Gaàn vôùi caùc thò tröôøng theá
giôùi
Trung Myõ vaø Caribeâ, Baéc Phi,
Trung Ñoâng, Ñoâng Nam AÙ
Söï chia caét quoác teá (thaùch thöùc
ñôn chieàu)
Hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng lôùn
keà beân
Caùc hieäp öôùc veà thöông maïi
vaø khaû naêng di chuyeån trong
khu vöïc vaø vôùi thò tröôøng lôùn
keà beân
Khu vöïc hoaëc vuøng laân caän
Coù caùc quoác gia lôùn naèm caùch xa caùc
thò tröôøng theá giôùi
Nam Myõ, Nam Phi, Nam AÙ
Chia caét khu vöïc, khoaûng caùch kinh teá
(thaùch thöùc hai chieàu)
Hoäi nhaäp khu vöïc Keát noái khu vöïc vaø
toaøn caàu
Caùc hieäp öôùc veà thöông maïi vaø khaû naêng
di chuyeån trong khu vöïc vaø vôùi thò tröôøng
lôùn keà beân Cung caáp caùc haøng hoùa coâng
coäng trong khu vöïc
Caùc haønh lang giao thoâng keát noái vôùi neàn
kinh teá lôùn trong khu vöïc Caùc löôùi ñieän,
maïng vieãn thoâng, quaûn lyù nöôùc trong
khu vöïc
Coù caùc quoác gia nhoû naèm caùch xa caùc
thò tröôøng theá giôùi
Trung Phi, Ñoâng Phi, Taây Phi, Trung AÙ vaø
Caùpcadô, caùc quaàn ñaûo nhoû ôû Thaùi Bình
Döông
Chia caét quoác teá, khoaûng caùch kinh teá,
maät ñoä thaáp (thaùch thöùc ba chieàu)
Hoäi nhaäp khu vöïc Keát noái khu vöïc vaø toaøn
caàu.Caùc cô cheá buø ñaép trong khu vöïc
Caùc hieäp öôùc veà thöông maïi vaø khaû naêng
di chuyeån trong khu vöïc Chia seû caùc tieän
ích (nghieân cöùu, caùc ngaân haøng trung
öông, caùc cô quan ñieàu tieát)
Cô sôû haï taàng kieåu caùc-nan-hoa-quanh-
truïc-baùnh-xe. Caùc löôùi ñieän, maïng vieãn
thoâng, quaûn lyù nöôùc trong khu vöïc
Trôï caáp ñaàu tö phaùt trieån con ngöôøi taïi
caùc vuøng vaø quoác gia tuït haäu Ñaàu tö saûn
xuaát ôû caùc vuøng vaø quoác gia daãn ñaàu Ñieàu
kieän öu ñaõi khi tieáp caän thò tröôøng
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
quoác gia coù theå trieån khai ñeå höôùng
tôùi hoäi nhaäp khu vöïc nhaèm xaây
döïng caùc khu vöïc laân caän toát hôn
vaø taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh
treân toaøn caàu?
Caùc giaûi phaùp hoäi nhaäp cho
nhöõng quoác gia naèm gaàn caùc thò
tröôøng theá giôùi
Tieáp caän thò tröôøng laø ñieàu caàn
thieát cho taêng tröôûng, vaø vò trí naèm
gaàn caùc thò tröôøng theá giôùi laø moät
taøi saûn ñeå saûn xuaát kòp thôøi. Nhieàu
maãu haøng trong ngaønh cheá taïo oâ toâ
vaø trong caùc phaân ñoaïn cuûa ngaønh
may maëc ñoøi hoûi caùc ñôn haøng laëp
laïi trong thôøi gian ngaén. Caùc haøng
hoùa deã hö haïi (rau quaû töôi) deã
xuaát khaåu sang caùc thò tröôøng keá
beân hôn. Caùc dòch vuï thöông maïi -
nhö marketing, nghieân cöùu, vaø caùc
nhieäm vuï coâng ngheä thoâng tin
phöùc taïp - seõ coù lôïi hôn neáu coù söï
töông taùc tröïc tieáp thöôøng xuyeân,
vaø deã daøng hôn neáu khaùch haøng ôû
gaàn beân. Do ñoù, caùc quoác gia naèm
gaàn caùc thò tröôøng theá giôùi ñaõ coù
saün moät lôïi theá ñeå keát noái vôùi caùc
thò tröôøng, caùc nhaø cung öùng, vaø
caùc yù töôûng. Traùi laïi, vôùi caùc khu
vöïc giaøu coù treân theá giôùi nhö chaâu
AÂu, Baéc Myõ vaø Ñoâng Baéc AÙ, caùc
khu vöïc laùng gieàng laân caän ñang
phaùt trieån seõ môû roäng tieàm naêng
taêng tröôûng khi caùc thò tröôøng
trong nöôùc cuûa hoï ñeán ñoä chín,
ñoàng thôøi cuõng seõ mang laïi nhöõng
ñòa ñieåm kinh doanh ít toán keùm
hôn cho caùc coâng ty. Nhö vaäy, toàn
taïi nhöõng lôïi ích song phöông töø söï
hôïp taùc khu vöïc vaø caùc quaù trình
ñang dieãn ra ñeå söï hoäi nhaäp trôû
neân saâu saéc hôn.
435
Dieãn ñaøn chaâu AÂu - Ñòa Trung
Haûi laø moät cô cheá phoái hôïp ñaõ
hoaït ñoäng trong moät thôøi gian daøi
giöõa chaâu AÂu, Trung Ñoâng vaø Baéc
Phi. Löu vöïc Caribeâ ñaõ ñöôïc lôïi
nhôø ñieàu kieän tieáp caän öu ñaõi vaøo
thò tröôøng Hoa Kyø thoâng qua nhieàu
heä thoáng thöông maïi öu ñaõi, bao
goàm NAFTA, Caùc saùng kieán Löu
vöïc Caribeâ, vaø Hieäp öôùc Thöông
maïi Töï do CH Ñoâminích - Trung
Myõ (DR-CAFTA). Trung Quoác,
Nhaät Baûn vaø Haøn Quoác ñang cuûng
coá moái quan heä cuûa mình vôùi caùc
quoác gia Ñoâng Nam AÙ thoâng qua
saùng kieán ASEAN+3. Caùc lôïi ích
daøi haïn laø roõ raøng vôùi taát caû caùc
beân, nhöng caàn phaûi quaûn lyù caùc
ruûi ro vaø chi phí ñieàu chænh trong
ngaén haïn.
Caûi caùch theå cheá. Yeáu toá chuû
choát ñoái vôùi caùc quoác gia naèm gaàn
caùc thò tröôøng theá giôùi laø tieán haønh
caùc caûi caùch theå cheá vaø taêng cöôøng
ñieàu haønh trong nöôùc nhaèm hoäi
nhaäp ñaày ñuû vôùi caùc thò tröôøng lôùn
keá beân. Chæ rieâng thöông maïi töï do
thì khoâng theå mang laïi caùc lôïi ích
ñaày ñuû töø söï hoäi nhaäp. Maëc duø
Thoå Nhó Kyø ñaõ coù hieäp öôùc thöông
maïi töï do vôùi Lieân minh chaâu AÂu
trong nhieàu naêm nhöng quoác gia
naøy vaãn khoâng thu huùt ñöôïc nguoàn
ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi lôùn cho
ñeán khi trieån khai caùc caûi caùch theå
cheá quan troïng ñi keøm vôùi caùc
thöông thuyeát nhaèm gia nhaäp Lieân
minh chaâu AÂu. Caùc chính saùch vaø
chuaån möïc ñieàu haønh nhaø nöôùc ôû
caùc quoác gia gaàn vôùi caùc thò tröôøng
lôùn treân theá giôùi phaûi hoäi tuï vôùi caùc
quoác gia trong khu vöïc keá beân coù
436 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
thu nhaäp cao. Treân thöïc teá, khaû
naêng ñeå caùc coâng ty ña quoác gia
ñaët ñòa ñieåm hoaït ñoäng ôû moät quoác
gia seõ cao hôn neáu taïi ñoù coù nhöõng
keát noái vaät lyù cuõng nhö theå cheá vôùi
moät thò tröôøng lôùn hôn. Thò tröôøng
lôùn keá beân cuõng laø moät ñoäng löïc
maïnh meõ ñeå thuùc ñaåy caùc khung
chính saùch vaø ñieàu haønh toát taïi caùc
thò tröôøng nhoû gaàn ñoù nhaèm ñaûm
baûo söï oån ñònh trong vuøng laân caän.
Hai yeáu toá naøy khieán cho söï phoái
hôïp caùc chính saùch quoác gia trong
vuøng laân caän naèm gaàn vôùi caùc thò
tröôøng lôùn cuûa theá giôùi trôû thaønh
thuaän lôïi vaø khaû thi. Trieån voïng gia
nhaäp Lieân minh chaâu AÂu ñaõ thuùc
ñaåy tieán trình caûi caùch ôû Trung AÂu.
Vaø trieån voïng tieáp caän thò tröôøng
Hoa Kyø toát hôn ñaõ “baám nuùt khôûi
ñoäng” cho nhöõng caûi caùch chính
saùch ôû Meâhicoâ töø raát laâu tröôùc khi
51
NAFTA coù hieäu löïc.
Caùc caûi caùch theå cheá bao goàm
vieäc chuyeån sang moät moâi tröôøng
kinh teá vó moâ laønh maïnh kieàm cheá
laïm phaùt, vaø moät heä thoáng taøi khoùa
hieäu quaû khoâng phuï thuoäc vaøo caùc
chính saùch thöông maïi bò boùp meùo
ñeå coù nguoàn thu ngaân saùch. Caùc caûi
caùch naøy cuõng bao goàm vieäc thieát
laäp moät khung theå cheá toát ñeå haïn
cheá tham nhuõng vaø caûi tieán ñieàu
haønh. Caùc Hieäp öôùc OÅn ñònh vaø
Lieân keát giöõa Lieân minh chaâu AÂu
vôùi caùc quoác gia Ban-caêng quy ñònh
nhöõng caûi caùch phaùp lyù vaø luaät
ñònh caàn tieán haønh tröôùc khi caùc
quoác gia naøy gia nhaäp Lieân minh
chaâu AÂu. Caùc quoác gia Ban-caêng
cuõng ñaõ kyù keát moät hieäp ñònh
thöông maïi töï do trong khu vöïc, coù
teân goïi laø Hieäp ñònh Thöông maïi
Töï do Trung AÂu (CEFTA), ñeå thay
theá söï chaép vaù cuûa 32 hieäp ñònh
song phöông tröôùc ñaây, ñieàu chænh
hoaït ñoäng thöông maïi trong khu
vöïc. Hieäp ñònh môùi ñaõ ñôn giaûn
hoùa vaø haøi hoøa caùc quy taéc xuaát xöù
haøng hoùa vaø môû roäng saùng kieán
xuùc tieán giao thoâng vaø thöông maïi
ñöôïc trieån khai vaøo naêm 2000. Khu
vöïc naøy cuõng ñaõ thieát laäp moät thò
tröôøng naêng löôïng chung vaø kyù keát
moät thoûa thuaän veà hieäp ñònh baàu
trôøi môû (open sky) vôùi Lieân minh
chaâu AÂu ñeå thuùc ñaåy du lòch.
Khu vöïc Ban-caêng naèm gaàn Lieân
minh chaâu AÂu, ñuû ñeå caùc coâng ty
trong khu vöïc coù theå hoäi nhaäp moät
caùch hoaøn haûo vaøo caùc maïng löôùi
saûn xuaát lieân chaâu AÂu. Chính phuû
caùc quoác gia naøy coù theå taïo ñieàu
kieän thuaän lôïi cho caùc chuoãi saûn
xuaát khu vöïc thoâng qua keát noái khaû
naêng cung cuûa caùc chuoãi saûn xuaát
vôùi Lieân minh chaâu AÂu baèng caùch
kyù keát caùc hieäp ñònh coâng nhaän laãn
nhau, ñaùnh giaù söï töông thích, vaø
caùc saùng kieán phoái hôïp khaùc lieân
quan ñeán thöông maïi. Ngoaøi vieäc
xuùc tieán thöông maïi, caùc chính saùch
cuûa caùc chính phuû coù theå thu huùt
ñaàu tö tröïc tieáp cuûa caùc coâng ty ña
quoác gia nhaèm giuùp ñaát nöôùc
chuyeån töø saûn xuaát noâng nghieäp vaø
cheá taïo cô baûn sang caùc hoaït ñoäng
saûn xuaát coâng ngheä cao hôn. Trong
nhöõng naêm 1990, En Xanvaño vaø
Coâxta Rica ñaõ ña daïng hoùa caùc maët
haøng xuaát khaåu töø caùc maët haøng
truyeàn thoáng (ví duï nhö caø pheâ cho
En Xanvaño vaø chuoái cho Coâxta
Rica) baèng caùch phaùt trieån caùc khu
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
cheá xuaát, aùp duïng caùc cô cheá öu ñaõi
thueá, thuùc ñaåy ñaàu tö tröïc tieáp
nöôùc ngoaøi trong caùc hoaït ñoäng
coâng ngheä cao. Nhôø vaäy, chæ trong
moät thaäp kyû, hai quoác gia naøy ñaõ
coù theå taêng xuaát khaåu hôn 2 laàn. ÔÛ
Coâxta Rica vaø Meâhicoâ, voán con
ngöôøi vaø ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc
ngoaøi laø hai yeáu toá cuøng thuùc ñaåy
caùc hoaït ñoäng saûn xuaát cheá taïo coù
52
haøm löôïng tri thöùc cao.
Caùc quoác gia nhoû thöôøng thieáu
söùc maïnh kinh teá vaø chính trò ñeå
ñaøm phaùn vôùi caùc khu vöïc giaøu coù
hôn. Nhöng Cô cheá Ñaøm phaùn Khu
vöïc Caribeâ ñöôïc thieát laäp vaøo naêm
1997 ñaõ xaùc ñònh muïc tieâu thieát laäp
vaø thöïc hieän moät chieán löôïc ñaøm
phaùn chung cho khu vöïc Caribeâ
trong caùc dieãn ñaøn thöông maïi
53
quoác teá. Hieän nay caùc quoác gia ñaõ
coù chuyeân gia kyõ thuaät ñeå xöû lyù
töøng lónh vöïc ñaøm phaùn trong Toå
chöùc Thöông maïi Theá giôùi. Cô cheá
naøy cuõng hoã trôï söï chuyeån ñoåi cuûa
caùc quoác gia trong Coäng ñoàng
Caribeâ (CARICOM) thaønh moät thò
tröôøng duy nhaát, vôùi thueá quan
chung cho caùc quoác gia beân ngoaøi
laø cô sôû cho moät chính saùch thöông
maïi chung. Vaø noäi dung naøy ñaõ
ñöôïc ñeà caäp trong khi ñaøm phaùn
EPA giöõa Lieân minh chaâu AÂu vôùi
CARICOM.
Ñeå gia nhaäp thò tröôøng theá giôùi
vôùi caùc chöùc naêng keá toaùn vaø haäu
thuaãn thöông maïi, caùc quoác gia caàn
coù moät heä thoáng vieãn thoâng hieäu
quaû vaø moät löïc löôïng lao ñoäng coù
trình ñoä cao. Caùc quoác gia nhoû
trong khu vöïc Caribeâ ñaõ goùp chung
nguoàn löïc ñeå thaønh laäp Cô quan
437
Vieãn thoâng Vuøng Ñoâng Caribeâ
(ECTEL) vaø Maïng löôùi Tri thöùc vaø
Hoïc hoûi Caribeâ (CKLN).
Haõy ñoái chieáu thöïc teá treân vôùi söï
thieáu phoái hôïp ôû khu vöïc Trung
Ñoâng vaø Baéc Phi. Neàn kinh teá khu
vöïc chuû yeáu döïa vaøo nguoàn thu töø
daàu moû vaø khoâng theå taïo ra ñuû
coâng aên vieäc laøm cho 4,2 trieäu ngöôøi
boå sung vaøo löïc löôïng lao ñoäng moãi
54
naêm. Chính phuû caùc quoác gia
trong khu vöïc naøy ñaõ baét ñaàu
chuyeån ñoåi sang caùc ngaønh saûn xuaát
cheá taïo vaø dòch vuï, nhöng moâi
tröôøng ñaàu tö trong khu vöïc vaãn
coøn raát yeáu keùm. Khu vöïc Thöông
maïi töï do lieân Araäp (PAFTA) vaø
Lieân minh Araäp Magôreùp (AMU)
chæ coù raát ít taùc ñoäng ñeán hieäu quaû
xuaát khaåu. Söï giaûm suùt nhaäp khaåu
töø phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi keøm
theo laø söï gia taêng xuaát khaåu trong
PAFTA vaø AMU cho thaáy, caùc hieäp
öôùc ñaõ laøm leäch höôùng thöông maïi
55
nhieàu hôn laø taïo ra thöông maïi.
Khu vöïc naøy leõ ra ñaõ coù theå taän
duïng vò trí naèm gaàn vôùi caùc thò
tröôøng chaâu AÂu baèng caùch taêng
cöôøng xuaát khaåu caùc saûn phaåm
noâng nghieäp coù chaát löôïng cao,
nhaát laø veà muøa ñoâng. Nhöng môû
roäng saûn xuaát noâng nghieäp cuõng coù
nghóa laø taêng aùp löïc leân nguoàn nöôùc
voán ñaõ khan hieám, do ñoù nhöõng
hieäp öôùc khu vöïc veà quaûn lyù vaø söû
56
duïng nöôùc seõ coù yù nghóa thieát yeáu.
Caùc giaûi phaùp hoäi nhaäp vôùi caùc
quoác gia coù caùc laân bang lôùn nhöng
caùch xa caùc thò tröôøng theá giôùi
Moät thò tröôøng saân nhaø lôùn seõ ñem
laïi cho caùc quoác gia moät öu theá ñeå
438 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
thu huùt caùch hoaït ñoäng coâng
nghieäp. Neáu thò tröôøng naøy ñöôïc
keát noái chaët cheõ vôùi caùc thò tröôøng
theá giôùi, öu theá naøy seõ caøng ñöôïc
cuûng coá. Nhöng nhoùm quoác gia thöù
hai laïi naèm caùch xa caùc thò tröôøng
theá giôùi. Nam Myõ naèm xa thò
tröôøng Hoa Kyø hôn Trung Myõ vaø
Caribeâ, vaø thaäm chí coøn xa hôn
nhieàu neáu noùi ñeán caùc thò tröôøng
Lieân minh chaâu AÂu vaø Ñoâng Baéc AÙ.
Caùc quoác gia ôû nhöõng khu vöïc xa
xoâi naøy caàn coá gaéng thu heïp
khoaûng caùch vôùi caùc thò tröôøng theá
giôùi baèng caùch giaûm bôùt caùc raøo caûn
bieân giôùi, nhöng seõ phaûi chòu
nhöõng baát lôïi cuûa ngöôøi ñeán muoän
trong nhöõng thò tröôøng lôùn. Caùc
quoác gia naøy coù theå hoã trôï theâm
cho quaù trình hoäi nhaäp toaøn caàu
baèng caùc noã löïc ñeå xaây döïng moät
thò tröôøng khu vöïc maïnh hôn taäp
trung vaøo moät vuøng laân caän lôùn.
Lôïi theá caïnh tranh cuûa caùc khu
vöïc laân caän coù nhöõng quoác gia lôùn,
ñoù laø quy moâ: caùc thò tröôøng ñòa
phöông lôùn, voán con ngöôøi doài
daøo, vaø löôïng kieàu hoái lôùn. Caùc
hoaït ñoäng kinh teá taïo ra hieäu quaû
nhôø quy moâ - ví duï nhö caùc saûn
phaåm xaêng daàu vaø than, loïc daàu,
döôïc phaåm, maùy moùc chaïy ñieän,
saûn phaåm ñieän töû, saét theùp, ngaønh
coâng cuï, vaø maùy moùc khoâng chaïy
ñieän - seõ coù lôïi khi ñöôïc taäp trung
ôû caùc quoác gia daãn ñaàu coù neàn kinh
teá tích tuï phaùt trieån vaø ñieàu kieän
57
tieáp caän thò tröôøng toát hôn. Vì haàu
heát ñaàu tö trong caùc ngaønh naøy seõ
rôi vaøo caùc quoác gia lôùn, thöôøng laø
caùc quoác gia lôùn nhaát trong khu
vöïc, neân ñieàu naøy seõ taïo ra aùp löïc.
Thaùch thöùc ôû ñaây laø phaûi caân baèng
caùc quan ngaïi kinh teá vôùi chính trò
giöõa caùc quoác tuït haäu vaø daãn ñaàu,
nhaèm ñaûm baûo söï lan toûa cuûa caùc
lôïi ích tröïc tieáp vaø giaùn tieáp ñeán
caùc quoác gia tuït haäu, vaø caïnh tranh
vôùi caùc khu vöïc laân caän naèm gaàn
caùc thò tröôøng theá giôùi vaø cuõng nhö
caùc neàn kinh teá môùi noåi nhö Trung
Quoác vaø Nga.
Ñeå ñaùp öùng nhöõng thaùch thöùc töø
söï chia caét vaø khoaûng caùch, caàn coù
nhöõng theå cheá ñeå ñaûm baûo caùc
chính saùc vaø ñieàu haønh nhaèm thuùc
ñaåy thöông maïi, yeáu toá di chuyeån
vaø taêng tröôûng khu vöïc - vaø cô sôû
haï taàng nhaèm keát noái caùc quoác gia
tuït haäu vaø daãn ñaàu, lieân keát caùc
trung taâm kinh teá khu vöïc, vaø taïo
thuaän lôïi cho caùc maïng löôùi saûn
xuaát khu vöïc hoäi nhaäp vôùi neàn
kinh teá toaøn caàu.
Caûi caùch theå cheá ñeå taêng cöôøng
hoäi nhaäp khu vöïc. Vieäc cung caáp
caùc haøng hoùa coâng coäng trong moät
khu vöïc phuï thuoäc vaøo töøng thaønh
vieân, vaø möùc ñoä phuï thuoäc khaùc
nhau tuøy theo loaïi haøng hoùa (xem
baûng 9.3). Maëc duø hôïp taùc khu vöïc
ñoâi khi ñöôïc xem laø moät quaù trình
do neàn kinh teá thaønh vieân maïnh
nhaát daãn ñöôøng, nhöng ñieàu naøy
chæ ñuùng ñoái vôùi moät soá loaïi haøng
hoùa coâng coäng khu vöïc, coù theå laø
gìn giöõ hoøa bình, nghieân cöùu, cô sôû
haï taàng chuyeân bieät ñeå söû duïng
chung, ví duï phöông tieän xöû lyù
nguy cô sinh hoïc, hoaëc caùc baõi
phoùng veä tinh. Vôùi caùc loaïi haøng
hoùa khaùc, chuû yeáu lieân quan ñeán
maïng löôùi, caùc caûi caùch theå cheá
phuï thuoäc vaøo söï ñoùng goùp cuûa
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
nhöõng thaønh vieân yeáu nhaát trong
khu vöïc. Trong nhöõng tröôøng hôïp
naøy, söï hoã trôï ôû möùc ñoä naøo ñoù ñeå
xaây döïng naêng löïc cho caùc quoác
gia thaønh vieân yeáu hôn seõ coù theå
thuùc ñaåy söï hoäi nhaäp chung trong
khu vöïc.
Nhö moät soá nghieân cöùu ñaõ
khaúng ñònh, caùc quoác gia seõ taêng
tröôûng nhanh hôn khi caùc quoác gia
khaùc trong khu vöïc laân caän cuõng
58
taêng tröôûng. Vôùi caùc quoác gia nhoû
naèm caùch xa caùc thò tröôøng theá giôùi
nhöng gaàn vôùi moät quoác ñang phaùt
trieån lôùn, caùc trieån voïng toát nhaát
cuûa hoï thöôøng naèm trong söï taêng
59
tröôûng cuûa neàn kinh teá chi phoái.
Caùc cöïc taêng tröôûng khu vöïc laø
moät lyù do ñeå taïo ra caùc nhoùm kinh
teá trong khu vöïc vaø giaùm saùt ñoàng
caáp trong khu vöïc. Nhöõng gì xaûy ra
trong khu vöïc laân caän cuûa moät
quoác gia, duø toát hay xaáu, ñeàu quan
troïng vôùi caùc trieån voïng phaùt trieån
cuûa quoác gia ñoù ñeán möùc khoâng
theå phôùt lôø.
Lôïi theá kinh teá coù theå khoâng
phaûi yeáu toá quyeát ñònh duy nhaát
vôùi trieån voïng hoäi nhaäp khu vöïc.
Maâu thuaãn ôû Nam AÙ sau khi chaám
döùt chính quyeàn thuoäc ñòa cuûa Anh
naêm 1947 ñaõ ngaên khoâng cho khu
vöïc laân caän taän duïng quy moâ thò
tröôøng cuûa mình, voán chieám tôùi
hôn 1/5 daân soá theá giôùi. Phaûi maát
boán thaäp kyû khoái löôïng giao dòch
thöông maïi giöõa AÁn Ñoä vôùi Pakix-
tan môùi vöôït qua con soá cuûa ñaàu
60
nhöõng naêm 1950. Moät nghieân cöùu
gaàn ñaây ñaõ öôùc tính raèng, thöông
maïi giöõa AÁn Ñoä vaø Pakixtan leõ ra
coù theå taêng 405% neáu giaûi quyeát
439
ñöôïc caùc tranh chaáp laõnh thoå vaø
61
chính trò. Naêm 2004, hai quoác gia
naøy ñaõ tieán haønh “Ñoái thoaïi Toång
hôïp” veà caùc vaán ñeà hoøa bình vaø an
ninh, bao goàm khuûng boá vaø buoân
laäu ma tuùy, xaây döïng loøng tin, hôïp
taùc kinh teá vaø thöông maïi vaø trao
ñoåi thaân thieän veà nhieàu lónh vöïc. ÔÛ
caáp ñoä lôùn hôn cuûa khu vöïc, Hieäp
hoäi Hôïp taùc Khu vöïc Nam AÙ laø
moät dieãn ñaøn ñeå thaûo luaän caùc
thaùch thöùc phaùt trieån, ví duï nhö
hôïp taùc trong saûn xuaát naêng löôïng
vaø quaûn lyù thuûy vöïc. Hieän taïi, AÁn
Ñoä, quoác gia lôùn nhaát trong khu
vöïc laân caän, vaãn ñang gaùnh vaùc
traùch nhieäm chuû trì thuùc ñaåy
62
chöông trình chung cuûa khu vöïc.
Söï baát oån chính trò ôû Dimbabueâ
keå töø naêm 1998 ñaõ laøm môø caùc trieån
voïng taêng tröôûng ôû khu vöïc laân caän
Nam Phi. Nhöõng noã löïc daøn xeáp
cuûa Lieân minh chaâu Phi vaø SADC
chæ ñem laïi nhöõng keát quaû haïn cheá.
Nam Phi, quoác gia lôùn nhaát trong
Lieân minh Haûi quan Nam Phi, raát
quan taâm ñeán vieäc thieát laäp moät
khu vöïc laân caän oån ñònh. Nhöng keå
caû trong thôøi kyø xung ñoät vaãn phaùt
sinh giaù trò thaëng dö kinh teá lôùn töø
caùc taøi nguyeân thieân nhieân doïc theo
caùc haønh lang giao thoâng khu vöïc.
Nhö vaäy, caùc lyù do kinh teá coù theå
khoâng ñuû maïnh ñeå khuyeán khích,
vaø khuûng hoaûng chính trò gia taêng
caøng ñem laïi nhieàu ruûi ro cho muïc
tieâu ñaït hieäu quaû hoäi nhaäp khu vöïc
saâu saéc hôn.
Ñaàu tö cho cô sôû haï taàng trong
toaøn khu vöïc ñeå keát noái caùc thò
tröôøng theá giôùi. Taïi caùc vuøng laân
caän coù nhöõng quoác gia lôùn naèm
440 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caùch xa caùc thò tröôøng theá giôùi, caùc
chi phí vaø lôïi ích töø cô sôû haï taàng
giöõa caùc quoác gia coù theå raát khaùc
nhau, tuøy theo ñoù laø quoác gia lôùn
hay nhoû trong khu vöïc laân caän. ÔÛ
ñaâu lôïi ích ñöôïc phaân phoái theo cô
cheá khaùc vôùi cô cheá chia seû chi phí
döï kieán, ôû ñoù coù theå ñaõ ñaàu tö
khoâng ñuû cho cô sôû haï taàng. Moät ví
duï laø moät quoác gia naèm saâu trong
noäi ñòa vaø khoâng coù bieån, nhö
Boâlivia hay Paragoay. Quoác gia ñoù
seõ caàn tieáp caän bôø bieån ñeå xuaát
khaåu haøng hoùa. Caùc hieäp ñònh quaù
caûnh quoác teá ñaûm baûo quyeàn lôïi
naøy cho caùc quoác gia khoâng coù
bieån, nhöng treân thöïc teá, khoâng
phaûi luùc naøo caùc hieäp ñònh naøy
cuõng ñöôïc thöïc thi, neân caàn coù söï
hoã trôï töø coäng ñoàng quoác teá, hay
caùc theå cheá khu vöïc. Moät ví duï nöõa
laø tieàm naêng xaây döïng cô sôû haï
taàng toát hôn ñeå keát noái caùc vuøng
tuït haäu ôû ñoâng baéc AÁn Ñoä vôùi
Baêng-la-ñeùt, Bu-tan, vaø Neâ-pan.
Saùng kieán Hôïp taùc Kinh teá Tieåu
vuøng Nam AÙ (SASEC) cuûa Ngaân
haøng Phaùt trieån chaâu AÙ cho thaáy,
söï hôïp taùc xuyeân bieân giôùi nhö vaäy
coù theå ñem laïi lôïi ích cho taát caû caùc
quoác gia trong tieåu vuøng.
Moät soá döï aùn cô sôû haï taàng lôùn
xuyeân bieân giôùi ñang ñöôïc xaây
döïng. Haønh lang Phaùt trieån Maputo
giöõa Nam Phi vaø Moâdaêmbích ñöôïc
trieån khai töø naêm 1995 ñeå naâng caáp
maïng löôùi cô sôû haï taàng cô baûn doïc
theo haønh lang phaùt trieån (nhö
ñöôøng boä, ñöôøng xe löûa, caûng, coät
bieân giôùi), thu huùt ñaàu tö trong
vuøng bao phuû cuûa haønh lang vaø
cung caáp cô hoäi vieäc laøm cho
nhöõng nhoùm daân coù hoaøn caûnh khoù
khaên (xem Baûn ñoà 9.4). Cô caáu cuûa
chöông trình do Nam Phi chuû trì ñaõ
thuùc ñaåy caùch thieát keá nhanh goïn
vaø thöïc hieän caùc döï aùn ñaàu tö tö
nhaân vaø quan heä hôïp taùc nhaø nöôùc -
tö nhaân ñöôïc taøi trôï. Nhöng
chöông trình coù nguy cô khoâng giaûi
quyeát ñöôïc nhöõng nhu caàu dòch vuï
xaõ hoäi cuûa caùc coäng ñoàng ñòa
63
phöông. Moät soá ñaùnh giaù ñang
trieån khai veà haønh lang phaùt trieån
naøy cho thaáy, caùc chi phí xuyeân
bieân giôùi vaø caùc chaäm treã laø nhöõng
trôû ngaïi chung, vaø coù leõ ñaõ laøm
leäch höôùng hoaït ñoäng vaän taûi sang
caùc haønh lang trong nöôùc. Ñieàu naøy
haøm yù raèng söï hôïp taùc theå cheá
chính thöùc hôn giöõa caùc quoác gia coù
theå taïo ra nhöõng lôïi ích boå sung.
Nam Myõ coøn ñaët ra nhieàu tham
voïng hôn trong keá hoaïch thöïc hieän
Saùng kieán Hoäi nhaäp Cô sôû haï taàng
Khu vöïc, ñöôïc ñöa ra vaøo naêm
2000 ñeå thuùc ñaåy söï hoäi nhaäp vaø
hieän ñaïi hoùa cô sôû vaät chaát cho caùc
ngaønh naêng löôïng, vieãn thoâng vaø
giao thoâng cuûa 12 quoác gia trong
khu vöïc, nhaèm muïc tieâu taêng
cöôøng khaû naêng caïnh tranh treân
toaøn caàu. Saùng kieán naøy taäp trung
vaøo 10 ñieåm trung chuyeån ñeå hoäi
nhaäp kinh teá treân toaøn chaâu luïc vaø
haøi hoøa hoùa caùc khung luaät ñònh.
Saùng kieán ñaõ xaùc ñònh 40 döï aùn raát
lôùn vaø haøng traêm döï aùn naâng caáp
cô sôû haï taàng nhoû ñeå xem xeùt
nguoàn taøi chính coù theå huy ñoäng,
vôùi toång chi phí cuûa taát caû caùc döï
aùn leân ñeán haøng chuïc tyû ñoâla. Tuy
nhieân, vieäc thöïc hieän treân thöïc teá toû
ra raát chaäm.
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi 441

Baûn ñoà 9.4. Xaây döïng cô sôû haï taàng ôû khu vöïc Nam Phi
Haønh lang Phaùt trieån Maputo

Pilgrims Rest Graskop Naâng caáp tuyeán ñöôøng saét

Marble Hall
Hazyview töø Joburg ñeán Maputo MOZAMBIQUE
AREA OF Lydenburg Sabie
MAP Groblersdal Numbe
Hoaøn thieän ñöôøng cao toác Gate
Joburg-Maputo (PPP- BOT) Naâng caáp caûng
Witrivier Ressano Matola/Maputo, PPP
Hoaøn chænh ñöôøng truyeàn Garcia
taûi ñeán Matola cuûa Traïm ñieän Nelspruit Komatipoort
Brits soá 2 chaïy baèng than Malelane
Moamba
Middleburg Waterval Boven
Tshwane Belfast Machadodorp Barberton Maputo
(Pretoria)
Witbank Piggs Peak Matola
Carolina Tshaneni Namaacha
Ogies
Johannesburg Hendrina
SOUTH AFRICA Mbabane Hoaøn thieän loø naáu
Chrissiesmeer nhoâm 500ktpa BHPB
Manzini
Evander Ermelo Mpaka
Nhieân lieäu loûng vaø
Bethal
Secunda
hoùa daàu: Sasol Amsterdam
Vereeniging Hoaøn thieän ñöôøng oáng daãn khí
Big Bend
ñoát Pande-Secunda PPP Sasol SWAZILAND Ponta do
Standerton Ouro
Piet Retief

Caûng Ñöôøng xe löûa chính

Ñöôøng chính Caùc ñöôøng caáp ga hieän nay Golela

Nguoàn: MINTEK 2007.

Caùc phöông aùn hoäi nhaäp cho caùc theá giôùi vaø cuõng nhieàu quoác gia
quoác gia naèm caùch xa caùc thò trong soá ñoù bò aûnh höôûng bôûi xung
tröôøng theá giôùi vaø coù caùc quoác gia ñoät. Caùc khu vöïc laân caän naøy ñoái
laân bang nhoû maët vôùi söï chia caét vaø caùc raøo caûn
Trung AÙ coù tyû leä caùc quoác gia naèm thöông maïi vaø yeáu toá di chuyeån,
saâu trong noäi ñòa lôùn nhaát treân theá caùch xa caùc thò tröôøng lôùn vaø thieáu
giôùi (xem Hoäp 9.4) vôùi nhieàu vaán maät ñoä saûn xuaát kinh teá ñeå nhaän
ñeà chung leõ ra coù theå giaûi quyeát ñöôïc lôïi ích töø caùc neàn kinh teá tích
moät caùch hieäu quaû neáu coù söï hôïp tuï. Collier (2007) ñaõ ñònh nghóa daân
taùc khu vöïc toát hôn. Caùc ñaûo nhoû ôû cö cuûa caùc quoác gia naøy laø “moät tyû
Thaùi Bình Döông laø nhöõng ñòa ngöôøi ngheøo nhaát.”
ñieåm chaép vaù nhaát veà maët ñòa lyù, bò Thaùch thöùc vôùi caùc quoác gia ôû
bao quanh bôûi ñaïi döông nôi coù nhöõng khu vöïc laân caän naèm coâ laäp
ñieàu kieän tieáp caän raát haïn cheá vôùi laø phaûi tìm ra con ñöôøng ñeå hoäi
caùc thò tröôøng theá giôùi (xem Hoäp nhaäp khu vöïc vaø hoäi nhaäp toaøn
9.5). Vaø chaâu Phi naèm giöõa caùc khu caàu. Do vò trí ñòa lyù neân caùc quoác
röøng nhieät ñôùi cuõng coù nhieàu quoác gia naøy ít khi coù ñöôïc möùc ñoä hoäi
gia naèm saâu trong noäi ñòa nhaát, nhaäp cao nhö caùc quoác gia khaùc, vì
trong ñoù coù nhieàu quoác gia raát nhoû vaäy hoï cuõng coù ít trieån voïng buoân
neáu xeùt theo daân soá vaø GDP, haàu baùn thöông maïi haøng hoùa saûn xuaát
heát laø caùc quoác gia ngheøo nhaát treân cheá taïo hôn. Maët khaùc, vò trí coâ laäp
442 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

HOÄP 9.4 Hoäi nhaäp ôû Trung AÙ

Trung AÙ coù 5 quoác gia naèm saâu trong noäi
ñòa: Cadaécxtan, CH Kieácghidi, Taùtgikixtan,
Tuoácmeânixtan, vaø Udôbeâkixtan. Caùc
quoác gia naøy khaùc nhau veà daân soá, hình
thöùc chính phuû vaø möùc ñoä saün saøng hôïp
taùc vôùi nhau vaø vôùi phaàn coøn laïi cuûa theá
giôùi. Nhöng khu vöïc naøy ñaõ xaùc minh
caùc ñaëc ñieåm ñaëc tröng vaø theå cheá cuûa
caùc quoác gia, traùnh caùc xung ñoät vuõ löïc,
thieát laäp neàn taûng cho caùc neàn kinh teá
döïa treân thò tröôøng, vaø duy trì söï phuïc
hoài kinh teá keå töø cuoái nhöõng naêm 1990
ñeán nay.
Haõy xem xeùt nhieàu theå cheá vaø saùng
kieán khu vöïc. Toå chöùc Hôïp taùc Trung AÙ
(CACO) goàm coù Cadaécxtan, CH Kieácghidi,
Nga, Tatgikixtan, Tuoácmeânixtan vaø
Udôbeâkixtan, ñaõ hôïp nhaát vôùi EURASEC
(Coäng ñoàng Kinh teá AÂu - AÙ) vaøo naêm
2005. Saùng kieán Hôïp taùc Kinh teá Khu
vöïc Trung AÙ (CAREC) bao goàm
Adeùcbaigian, Trung Quoác, Cadaécxtan,
CH Kieácghidi, Moâng Coå, Taùtgikixtan, vaø
Udôbeâkixtan. Toå chöùc Hôïp taùc Thöôïng
Haûi (SCO) bao goàm Trung Quoác,
Cadaécxtan, CH Kieácghidi, Nga, Taùtgikix-
tan, vaø Udôbeâkixtan. Sau ñoù, coøn coù
Khoái Thònh vöôïng chung cuûa caùc Quoác
gia Ñoäc laäp (CIS), Toå chöùc Hieäp öôùc An
ninh Taäp theå (CSTO), Toå chöùc Hôïp taùc
Kinh teá (ECO), vaø Chöông trình Ñaëc bieät
cho caùc Neàn kinh teá Trung AÙ (SPECA).
Soá löôïng lôùn caùc hieäp öôùc khu vöïc
phaûn aùnh nhieàu vaán ñeà coù theå naûy sinh
do bieän phaùp tieáp caän rôøi raïc thieáu phoái
hôïp trong khu vöïc. Caùc saùng kieán khu
vöïc ôû Trung AÙ coù theå thuùc ñaåy söï hoäi
nhaäp, nhöng cuõng taïo theâm nhieàu söï
truøng laëp vaø phöùc taïp vôùi caûi caùch. Tieán
trình gia nhaäp Toå chöùc Thöông maïi Theá
giôùi coù theå coù ích vôùi nhieàu quoác gia, vì
Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi coù nhöõng
quy taéc roõ raøng veà hieäp öôùc thöông maïi
khu vöïc. Ngoaøi ra, caàn phaûi coù nhöõng
saùng kieán xuùc tieán thöông maïi vaø hoã trôï
giao thoâng vaø caûi caùch phía-sau-bieân-
giôùi ñeå taêng cöôøng khaû naêng thu huùt ñaàu
tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi cuûa caùc quoác gia
vaø thuùc ñaåy söï hoäi nhaäp toaøn caàu cuûa
hoï. (Caùc quoác gia coù chi phí ñeå doanh
nghieäp gia nhaäp thò tröôøng cao nhaát seõ
coù giaù trò xuaát nhaäp khaåu thaáp hôn, vaø
doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi
nhoû hôn). Caùc dieãn ñaøn khu vöïc daønh
cho caùc coäng ñoàng doanh nghieäp coù theå
ñöa ra nhöõng khuyeán nghò vaø phaûn hoài
veà thieát keá vaø thöïc thi caùc chính saùch
thöông maïi cuõng nhö caùc chính saùch
khaùc coù lieân quan.
Öôùc tính khu vöïc naøy maát khoaûng 3%
GDP moãi naêm do söï yeáu keùm trong quaûn
lyù nöôùc. Cuõng caàn coù nhöõng hieäp öôùc veà
nguoàn taøi nguyeân daàu moû vaø khí ñoát ñeán
caùc thò tröôøng quoác teá. Nhieàu vaán ñeà moâi
tröôøng do kyû nguyeân Xoâ Vieát ñeå laïi, ví duï
nhö phoùng xaï ôû caùc moû uranium boû
hoang, vaø nhöõng taøn dö nguy hieåm cuûa
caùc thöû nghieäm sinh hoïc vaø haït nhaân.
Caùc toå chöùc khu vöïc caàn ñöôïc chaán
chænh phuø hôïp ñeå xöû lyù nhöõng vaán ñeà
troïng yeáu naøy, cuï theå laø xuùc tieán thöông
maïi vaø hoã trôï giao thoâng, quaûn lyù nöôùc,
quaûn lyù naêng löôïng, vaø quaûn lyù moâi
tröôøng. Caùc toå chöùc khu vöïc coù theå laäp
ra caùc keá hoaïch daøi haïn cho nhöõng vaán
ñeà naøy, loâi cuoán xaõ hoäi daân söï vaø caùc toå
chöùc nghieân cöùu hoïc thuaät tham gia noã
löïc naøy. Coäng ñoàng quoác teá caàn hoã trôï
ñeå caùc theå cheá trong khu vöïc ñöôïc cuûng
coá vôùi chöùc naêng, nhieäm vuï vaø muïc tieâu
roõ raøng trong hoaït ñoäng.
Nguoàn: Linn vaø Tiomkin 2006, Broadman
2005, Chöông trình Phaùt trieån Lieân Hôïp Quoác
2005.

taïo ra cô cheá baûo hoä töï nhieân cho
caùc thò tröôøng trong nöôùc cuûa
nhöõng quoác gia naøy.
Nhieàu neàn kinh teá coù caùc loaïi
khoaùng saûn vaø taøi nguyeân thieân
nhieân, ví duï nhö nöôùc, maø caùch
khai thaùc toát nhaát laø khai thaùc ôû caáp
ñoä khu vöïc. Maëc duø coù nhöõng baèng
chöùng cho thaáy söï lan toûa ngaøy
caøng gia taêng töø caùc quoác gia giaøu
taøi nguyeân ôû chaâu Phi Haï Xahara
sang caùc quoác gia laân bang64 nhöng
hoäi nhaäp khu vöïc vaãn laø ñieàu maáu
choát ñeå ñaït ñöôïc söï taêng tröôûng
döïa vaøo taøi nguyeân vaø ñem laïi lôïi
ích treân moät dieän roäng hôn. Nhöõng
quoác gia naøy phaûi ñöông ñaàu vôùi
nhöõng thöû thaùch nhaân ba, ñoù laø söï
chia caét, khoaûng caùch vaø maät ñoä. Ñeå
vöôït qua, caùc quoác gia caàn caûi caùch
theå cheá, môû roäng quy moâ ñaàu tö cô
sôû haï taàng, vaø caùc cô cheá khuyeán
khích coù muïc tieâu nhaèm thuùc ñaåy
söï hoäi nhaäp khu vöïc.
Xaùc ñònh caùc khu vöïc laân caän töï
nhieân ñeå caûi caùch theå cheá. Caùc khu
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi 443

HOÄP 9.5 Hoäi nhaäp caùc ñaûo nhoû vaø xa xoâi ôû Thaùi Bình Döông vôùi caùc thò tröôøng theá giôùi

Caùc ñaûo quoác nhoû ñang phaùt trieån phaûi
ñoái maët vôùi moät nguy cô lôùn laø bò coâ laäp
khoûi neàn kinh teá toaøn caàu do quy moâ
quoác gia nhoû, naèm caùch xa caùc thò
tröôøng lôùn vaø deã bò toån thöông bôûi caùc cuù
soác töï nhieân vaø kinh teá. Vaø vôùi caùc heä
sinh thaùi mong manh, caùc quoác gia naøy
raát deã bò toån thöông bôûi oâ nhieãm chaát
thaûi sinh hoaït vaø möïc nöôùc bieån daâng.
Tyû troïng thöông maïi haøng hoùa treân toaøn
caàu cuûa caùc quoác gia naøy ñaõ giaûm töø
0,4% toång haøng hoùa xuaát khaåu theá giôùi
trong naêm 1980 xuoáng coøn 0,2% trong
naêm 2003, ñoàng thôøi tyû troïng thöông maïi
dòch vuï treân toaøn caàu vaãn giöõ nguyeân ôû
möùc 0,7%.
Moät noã löïc ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán
ñeà ñaëc bieät cuûa caùc ñaûo quoác nhoû naøy laø
Hieäp öôùc Hôïp taùc Kinh teá vaø Thöông maïi
Khu vöïc Nam Thaùi Bình Döông
(SPARTECA), moät hieäp öôùc thöông maïi
khoâng töông hoã trong ñoù OÂxtraâylia vaø
Niu Dilaân cung caáp ñieàu kieän tieáp caän
mieãn thueá, khoâng haïn cheá hoaëc öu ñaõi
cho haàu heát caùc saûn phaåm coù xuaát xöù töø
nhöõng quoác gia thuoäc Dieãn ñaøn Caùc ñaûo
quoác Thaùi Bình Döông. Ñeå ñöôïc nhaän
ñieàu kieän tieáp caän öu ñaõi, caùc haøng hoùa
xuaát sang OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân phaûi
ñaùp öùng caùc quy taéc xuaát xöù ñaõ ñöôïc
SPARTECA quy ñònh.
Cho ñeán nay, ngaønh deät may vaø giaøy
deùp ñöôïc höôûng lôïi nhieàu nhaát. Nhöng
OÂxtraâylia vaø Niu Dilaân ñang leân keá hoaïch
aùp duïng thöông maïi töï do vaøo naêm
2010, nhö vaäy seõ chaám döùt ñieàu kieän
tieáp caän öu ñaõi vaøo thò tröôøng cuûa hoï.
Neáu khoâng coù nhöõng öu ñaõi thöông maïi
lôùn, caùc ñaûo quoác Thaùi Bình Döông caàn
coù nhöõng con ñöôøng khaùc ñeå hoäi nhaäp
vôùi nhöõng laân bang lôùn. Coù theå caàn ñeán
nhöõng bieän phaùp tieáp caän trieät ñeå hôn,
bao goàm caû vieäc xem xeùt taêng khaû naêng
di chuyeån cho ngöôøi lao ñoäng. Treû em ôû
caùc gia ñình treân ñaûo ñöôïc nhaän tieàn cuûa
ngöôøi thaân chuyeån veà töø nöôùc ngoaøi
thöôøng coù keát quaû hoïc taäp vaø söùc khoûe
toát hôn, ñieàu naøy cho thaáy söï di chuyeån
cuûa ngöôøi lao ñoäng coù theå laø moät ñoäng
löïc maïnh meõ cho söï phaùt trieån daøi haïn
cuûa caùc ñaûo quoác naøy.
Nguoàn: UNCTAD 2002; SPARTECA 1996.

vöïc laân caän vôùi nhöõng quoác gia
nhoû naèm caùch xa caùc thò tröôøng theá
giôùi caàn phaûi chuù troïng vaøo caùc
nhu caàu theå cheá cuï theå ñeå thuùc ñaåy
söï hôïp taùc trong khu vöïc. Vaán ñeà
khoâng phaûi laø thieáu caùc hieäp öôùc
quoác teá, maø vaán ñeà laø caùc hieäp öôùc
naøy thöôøng ñöôïc thöïc thi baát hôïp
lyù, hieäu quaû thaáp vaø truøng laëp veà
traùch nhieäm. Do caùc neàn kinh teá
tham gia nhöõng hieäp öôùc naøy
thöôøng coù quy moâ nhoû neân chi phí
haønh chính ñeå tham gia hieäp öôùc
thöôøng cao so vôùi quy moâ lôïi ích
nhoû. Lieân minh chaâu Phi ñaõ neâu roõ
söï thieáu hieäu quaû cuûa 13 hay 14
coäng ñoàng kinh teá khu vöïc vaø keâu
goïi moät söï hôïp lyù hoùa.65
Söï hoäi nhaäp khu vöïc coù theå aên
saâu vaøo caùc quan heä töông taùc vaên
hoùa xaõ hoäi vaø kinh teá truyeàn thoáng
trong caùc khu vöïc laân caän töï nhieân,
cuõng nhö xaây döïng neân caùc khoái
hoäi nhaäp khu vöïc lôùn hôn. Loøng tin
coù theå ñöôïc xaây döïng döïa treân moät
ngoân ngöõ chung. Caùc quoác gia
Ñoâng Phi cuøng söû duïng thoå ngöõ
Swahili, vaø ñieàu naøy ñaõ taïo ñieàu
kieän thuaän lôïi cho thöông maïi
trong khu vöïc laân caän trong haøng
theá kyû nay. Thöông maïi töï do ñöôïc
thieát laäp giöõa Keânia vaø Uganña
trong thôøi kyø thuoäc ñòa.66 Caùc quoác
gia Taây Phi cuøng coù chung caùc neàn
vaên hoùa Dioula, Haoussa vaø Peuhl,
ñöôïc nuoâi döôõng bôûi ñaïo Hoài vaø
ñaõ taïo ra moät maïng löôùi thöông
maïi ñaày aán töôïng.67
Caùc quan heä töông taùc giöõa caùc
vuøng hoaëc thaønh phoá laø xoùm gieàng
cuûa nhau trong caùc quoác gia coù theå
laø cô sôû ñeå hoäi nhaäp roäng hôn - ñaây
444 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

laø moät hình thöùc cuûa chuû nghóa khu
vöïc xuyeân bieân giôùi theo moâ hình
chaâu AÂu.68 Ví duï nhö chaâu Phi Haï
Xahara coù nhöõng caëp thaønh phoá lôùn
naèm gaàn nhau nhöng bò chia caét bôûi
ñöôøng bieân giôùi quoác gia - ñaây laø
ñieàu ñaùng chuù yù trong moät quoác gia
(xem Baûn ñoà 9.5). Ñieàu naøy taïo ra
nhöõng chi phí kinh teá aån, nhöng coù
theå vöôït qua baèng caùc hieäp öôùc
xuyeân bieân giôùi. Camôrun coù caùc
thaønh phoá keát nghóa vôùi caùc laùng
gieàng Taây Phi maø khoâng thaønh phoá
naøo thuoäc khu vöïc laân caän Trung
Phi. Töông töï, caùc saùng kieán hoäi
nhaäp ñòa phöông, ví duï nhö caùc tam
giaùc taêng tröôûng baét ñaàu xuaát hieän
töø ñaàu nhöõng naêm 1980 ôû Ñoâng AÙ,
coù theå taän duïng nhöõng ñaëc ñieåm boå
trôï kinh teá töø caùc khu vöïc giaùp ranh
baèng caùch thöïc hieän caùc caûi caùch hoã
trôï ñaàu tö vaø doanh nghieäp.
Coù moät chuoãi caùc thaønh phoá
duyeân haûi lôùn chaïy doïc theo Vònh
Guinea, baét ñaàu töø Abidjan thuoäc
Bôø Bieån Ngaø ñeán Douala thuoäc
Camôrun, vaø bao goàm caùc thaønh
phoá Accra, Cotonou, Lagos vaø
Lome. Coù leõ khi thaûo luaän veà “caùc
nhaø voâ ñòch trong taêng tröôûng”, ta
neân nhôù ñeán tieàm naêng cuûa nhöõng
cuïm ñoâ thò ña quoác gia naøy, thay vì

Baûn ñoà 9.5. Caùc thaønh phoá keát nghóa cho söï hoäi nhaäp ñòa phöông
Caùc caëp thaønh phoá ôû caùc khu vöïc giaùp ranh trong phaïm vi khoaûng 150 km vaø daân soá
hôn 100.000 ngöôøi

Maradi
Ziguinchor Ndjamena
Sikasso Bobodioulasso Katsina
Kousseri
Bissau
Mubi Maroua
Conakry Kissidougou Parakou Shaki
Jimeta Garoua
Freetown Nzerekore Portonovo
Abeokuta
Sefadu Man Lomé Lagos Calabar
Cotonou Kumba

Goma
Bukavu Kigali
Brazzaville
Uvira Bujumbura
Pointe-Noire Kinshasa Kigoma
Cabinda Kalemie
Matadi Boma

Lubumbashi
Chingola Mufulira

Mutare Chimoio

Maseru
Bloemfontein

Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi naêm 2009.
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi 445

nghó ñeán moät soá quoác gia nhö (coøn goïi laø Ñoâng Baéc Phi) coù theå
nhöõng ngöôøi daãn ñaàu trong cuoäc phaùt trieån döïa treân buoân baùn
ñua taêng tröôûng cuûa khu vöïc. Khi thöông maïi caùc saûn phaåm chaên
nhìn thöïc teá naøy qua laêng kính ñòa nuoâi, maëc duø phaûi giaûi quyeát vaán ñeà
kinh teá, caùc öu tieân hoäi nhaäp khu an ninh.70 Taây Phi coù theå döïa vaøo
vöïc coù theå phaûi thay ñoåi ñeå öu tieân boâng, neáu caùc vuøng noâng nghieäp
cho caùc ñaàu tö cô sôû haï taàng khu daãn ñaàu keùo daøi qua moät soá quoác
vöïc taïi caùc vuøng daãn ñaàu keùo daøi gia coù theå ñöôïc nhaäp thaønh moät
qua moät vaøi quoác gia. vuøng saûn xuaát, gia coâng duy nhaát
Buoân baùn caùc saûn phaåm noâng vaø hieäu quaû: ñoù laø vuøng troàng boâng
nghieäp trong khu vöïc coù theå laø moät Sahelian naèm ôû khu vöïc giaùp ranh
loái vaøo khaùc ñeå hoäi nhaäp khu vöïc giöõa Buoáckina Phaxoâ, Bôø Bieån Ngaø
roäng hôn. Nhöng ñeå ñaït ñöôïc ñieàu vaø Mali (xem Baûn ñoà 9.6). Khu vöïc
naøy, caàn phaûi phuïc hoài caùc hieäp naøy do caùc nhoùm daân Dioula thoáng
öôùc thöông maïi khu vöïc, caùc cô sôû trò vaø döïa vaøo 3 thaønh phoá - Sikas-
haï taàng phuø hôïp xuyeân quoác gia, so thuoäc Mali, Korhogo thuoäc Bôø
caùc caûi caùch theå cheá vaø theå cheá phi Bieån Ngaø vaø Bobodioulasso thuoäc
thò tröôøng nhö caùc hôïp taùc xaõ noâng Buoáckina Phaxoâ.71 Naêm 2000, daân
nghieäp.69 Khu vöïc Söøng chaâu Phi soá khu vöïc naøy laø 4 trieäu ngöôøi

Baûn ñoà 9.6. Taây Phi coù tieàm naêng phaùt trieån coâng nghieäp döïa vaøo boâng

MAURITANIA
MALI NIGER
SENEGAL CHAD
Dakar

Banjul BURKINA Niamey

THE Bamako FASO SUDAN
GAMBIA Ouagadougou
Bissau
N'Djamena
GUINEA- GUINEA
BISSAU
BENIN
Conakry
SIERRA CÔTE Abuja
Freetown TOGO
LEONE D’IVOIRE NIGERIA CENTRAL
GHANA
AFRICAN REPUBLIC
LIBERIA Cotonou
Monrovia Yamoussoukro
Tema Porto CAMEROON
Lomé Novo
Abidjan Accra

Douala
Yaoundé

DEM. REP.
EQ. GUINEA
CONGO OF CONGO
GABON

Giôùi haïn cuûa vuøng saûn xuaát boâng Xuaát khaåu cotton baèng phöông tieän giao thoâng Xuaát khaåu boâng thoâng qua caùc caûng:
260
Vuøng saûn xuaát boâng Xe löûa Boâng quoác gia 200
Trung taâm cuûa vuøng boâng Ñöôøng boä Boâng Sahelian 50
Taán (nghìn taán)
Nhaø maùy boâng

Nguoàn: AÙtlaùt veà Hoäi nhaäp khu vöïc ôû Taây Phi; ECOWAS; Sahel vaø Caâu laïc boä Taây Phi/OECD 2006.
446 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
(11% toång daân soá cuûa caû 3 quoác
gia), vôùi toång saûn phaåm khu vöïc
öôùc tính khoaûng 1.000 tyû phraêng
CFA (chieám 10% GDP toång coäng
cuûa caû 3 quoác gia).
Caùc vuøng trong khu vöïc naøy coù
nhöõng ñaëc ñieåm kinh teá thuaän lôïi.
Bobodioulasso coù moät saân bay quoác
teá vôùi nhieàu kho haøng. Korhogo coù
moät saân bay vuøng, moät tröôøng ñaïi
hoïc chuyeân ngaønh, vaø caùc trung
taâm ñaøo taïo khoa hoïc noâng nghieäp.
Sikasso naèm chính giöõa vuøng troàng
boâng, vaø coù hoaït ñoäng saûn xuaát
boâng lôùn nhaát. Caùc tuyeán ñöôøng
ray xe löûa noái Ouagadougou vôùi
caûng Abidjan, vaø caùc tuyeán ñöôøng
boä noái caû 3 thaønh phoái vôùi nhau.
Khu vöïc ñaõ coù nhieàu xöôûng deät vaø
træa boâng. Chæ caàn naâng caáp vaø goùp
chung cô sôû haï taàng trong moät
chöông trình phaùt trieån coâng
nghieäp khu vöïc laø caùc chi phí ñaàu
vaøo coù theå giaûm bôùt, vaø caùc cô sôû
coâng nghieäp söû duïng boâng, ví duï
nhö caùc xöôûng deät may, seõ coù theå
caïnh tranh treân thò tröôøng toaøn caàu.
Moät saùng kieán nhö vaäy seõ caàn ñeán
söï cam keát maïnh meõ töø caùc quoác
gia tham gia vaø söï hoã trôï töø caùc
hieäp hoäi trong khu vöïc cuõng nhö
coäng ñoàng quoác teá.
Phaùt trieån theå cheá ñeå taêng quy
moâ, hoã trôï khaû naêng di chuyeån voán
vaø lao ñoäng, vaø caûi thieän ñieàu kieän
tieáp caän thò tröôøng. Moät soá khu vöïc
ñaõ trieån khai nhöõng böôùc cuï theå ñeå
hoäi nhaäp. ECOWAS ñaõ kyù caùc nghò
ñònh thö veà töï do ñi laïi cho ngöôøi
daân khoâng caàn thò thöïc vaø giaáy
pheùp nhaäp caûnh. Treân thöïc teá, khaû
naêng di chuyeån cuûa löïc löôïng lao
ñoäng luoân laø daáu hieäu ñaëc bieät cuûa
chaâu Phi Haï Xahara, nôi maø truyeàn
thoáng hay nhöõng luaät leä töø thôøi
thuoäc ñòa ñeàu taïo ñieàu kieän thuaän
lôïi cho söï di chuyeån thöôøng xuyeân
cuûa löïc löôïng lao ñoäng. Caùc nhoùm
daân du cö thöôøng xuyeân di chuyeån
qua bieân giôùi caùc quoác gia ñeå traùnh
nhöõng thay ñoåi khí haäu theo muøa,
vaø nhöõng noâng daân ñònh canh cuõng
di chuyeån theo muøa ñeå tìm kieám cô
hoäi taêng thu nhaäp trong muøa khoâ.72
Tuy nhieân, caàn phaûi caûi thieän, taêng
cöôøng kyõ naêng cuûa löïc löôïng lao
ñoäng. Ñeå giaùo duïc ñaïi hoïc, ñaøo taïo
kyõ thuaät vaø nghieân cöùu, söï hôïp taùc
trong khu vöïc laân caän coù theå hoã trôï
taïo ra caùc theå cheá vöôït khoûi khuoân
khoå töøng quoác gia. Vaø moät moâi
tröôøng kinh doanh ñòa phöông toát
hôn cuõng nhö caùc cô hoäi môùi taïi caùc
trung taâm taêng tröôûng cuûa khu vöïc
coù theå khieán cho nhöõng ngöôøi daân
chaâu Phi di cö quay veà nöôùc vaø
ñem theo caùc kieán thöùc coâng ngheä
vaø kinh doanh.
Ñaàu tö cho caùc cô sôû haï taàng khu
vöïc. Quan heä Ñoái taùc môùi vì Söï phaùt
trieån chaâu Phi (NEPAD) laø moät
saùng kieán phaùt trieån khoâng gian,
trong ñoù xaùc ñònh haønh lang phaùt
trieån Bas-Congo goàm coù AÊnggoâla,
CHDC Coânggoâ vaø CH Coânggoâ laø
nhöõng quoác gia höùa heïn nhaát taïi
chaâu luïc veà tieàm naêng thuûy ñieän
khoång loà.73 Hai haønh lang phaùt
trieån khaùc cuõng coù nhieàu höùa heïn
khaû quan ôû Ñoâng vaø Taây Phi laø:
● Haønh lang phaùt trieån Vònh
Guinea - keát noái Beânanh, Bôø Bieån
Ngaø, Gana, Libeâria, Nigieâria vaø
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
Toâgoâ - coù theå hoäi nhaäp caùc neàn
kinh teá Taây Phi nhôø giao thoâng
vaø naêng löôïng. Haønh lang naøy
cuõng coù theå keát noái 5 thaønh phoá
duyeân haûi lôùn vôùi voâ soá caùc hoaït
ñoäng kinh teá troïng yeáu vaø dòch
vuï haønh chính: ñoù laø caùc thaønh
phoá Abidjan, Accra, Cotonou,
Lagos vaø Lome.
● Haønh lang phaùt trieån Mombasa -
keát noái CHDC Coânggoâ, Keânia,
Xuñaêng vaø Uganña - coù theå söû
duïng nhöõng lieân keát cô sôû haï
taàng coù saün nhö Haønh lang
phöông Baéc ñeå giaûi phoùng caùc
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân bò
maéc keït ôû CHDC Coânggoâ vaø
mieàn nam Xuñaêng.
Nhöng keå caû khi ñaõ coù cô sôû haï
taàng khu vöïc toát hôn, voán con
ngöôøi toát hôn vaø yeáu toá di chuyeån
lôùn hôn, caùc khu vöïc laân caän ôû
chaâu Phi vaãn phaûi ñöông ñaàu vôùi
thöïc teá raèng hoï laø nhöõng ngöôøi
chaäm chaân treân thò tröôøng toaøn caàu,
nôi caùc quoác gia ñang phaùt trieån
khaùc vôùi lôïi theá chi phí thaáp ñaõ
thoáng trò thò tröôøng caùc saûn phaåm
cheá taïo cô baûn. Do ñoù, caùc quoác gia
chaâu Phi caàn phaûi ña daïng hoùa cô
sôû xuaát khaåu ñeå giaûm bôùt söï phuï
thuoäc vaøo taøi nguyeân thieân nhieân.
Nhieàu khu vöïc laân caän caàn thieát keá
caùc chieán löôïc roõ raøng, cuï theå veà ña
daïng hoùa xuaát khaåu ñeå chieám lónh
thò phaàn lôùn hôn treân thò tröôøng theá
giôùi (xem Hoäp 9.2). Ñeå thaønh coâng,
caùc chieán löôïc naøy caàn coù söï hôïp
taùc theå cheá cuõng nhö caùc cô sôû haï
taàng cuï theå giöõa caùc quoác gia trong
khu vöïc laân caän.
447
Vieäc cung caáp moät loaïi haøng hoùa
coâng coäng khu vöïc seõ ít phöùc taïp
hôn veà maët chính trò, neáu döïa treân
moät döï aùn maø caùc beân coù theå ñem
laïi lôïi ích vaø lôïi nhuaän cho nhau, ví
duï nhö caùc döï aùn naêng löôïng, vieãn
thoâng, vaø haï taàng thuûy lôïi. Nhöng
vôùi caùc quoác gia nhoû bò coâ laäp, caùc
döï aùn cô sôû haï taàng khu vöïc caàn coù
söï hoã trôï lôùn töø beân ngoaøi. Löu
löôïng giao thoâng ôû phaàn lôùn caùc
vuøng chaâu Phi quaù nhoû vaø khoâng
khaû thi cho vieäc thu phí caàu ñöôøng.
Vaø caùc cô sôû haï taàng khu vöïc coù
theå coù lôïi nhieàu hôn cho moät quoác
gia naøo ñoù, keå caû khi haàu heát caùc
chi phí ñaàu tö do moät quoác gia
khaùc gaùnh chòu. Do ñoù, ngoaøi vieäc
tieáp theâm sinh löïc cho caùc quan heä
ñoái taùc nhaø nöôùc-tö nhaân veà xaây
döïng cô sôû haï taàng, Hieäp hoäi Phaùt
trieån Quoác teá (IDA) caàn taêng quy
moâ hoã trôï cho hoäi nhaäp khu vöïc,
heä thoáng hoùa caùc saùng kieán vieän
trôï-cho-thöông maïi74 vaø hôïp lyù hoùa
quan heä töông taùc giöõa caùc ngaân
haøng phaùt trieån khu vöïc vaø caùc
ñònh cheá taøi chính toaøn caàu. Hieän
nay caùc chöông trình cuûa khu vöïc
naøy nhaän ñöôïc chöa ñeán 3% toång
voán hoã trôï phaùt trieån quoác teá.75
Söû duïng caùc cô cheá khuyeán khích
coù söï ñieàu phoái ñeå taïo ñieàu kieän
thuaän lôïi cho hoäi nhaäp khu vöïc. Caùc
quoác gia chaâu Phi caàn ñöa ra moät
cam keát maïnh meõ veà hoäi nhaäp khu
vöïc, chia seû chi phí vaø lôïi ích töø
vieäc môû cöûa caùc ñöôøng bieân giôùi
trong phaïm vi caùc khu vöïc laân caän
töï nhieân. Caùc toå chöùc vaø nhaø taøi trôï
ña phöông caàn cam keát hoã trôï laâu
daøi cho caùc saùng kieán naøy baèng
448 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
caùch cung caáp hoã trôï taøi chính vaø
kyõ thuaät cuõng nhö ñieàu kieän tieáp
caän thò tröôøng toát hôn. Caùc böôùc cuï
theå coù theå ñöôïc saép xeáp theo trình
töï, ñeå daàn daàn ñaûm baûo tính chaát
khoâng theå ñaûo ngöôïc cuûa caùc caûi
caùch chính saùch taïi nhöõng quoác gia
daãn ñaàu vaø quoác gia tuït haäu. Caùc
hieäp öôùc thöông maïi öu ñaõi vaø
doøng vieän trôï coù theå gaén vôùi söï
hôïp taùc giöõa caùc quoác gia nhaän
vieän trôï, ví duï nhö moâ hình EPA
vôùi Lieân minh chaâu AÂu (xem Hoäp
9.3). Trong nhöõng tröôøng hôïp maø
caùc cô cheá khuyeán khích hôïp taùc
khu vöïc toû ra chöa ñuû vôùi moät soá
ñoái taùc - ví duï nhö taïo ñieàu kieän
thuaän lôïi ñeå moät neàn kinh teá naèm
saâu trong noäi ñòa vaø khoâng coù bieån
coù theå tieáp caän caûng bieån ôû moät
quoác gia laân caän - coù theå caàn ñeán
nhöõng doøng voán vieän trôï coù ñieàu
kieän vaø xaùc ñònh roõ raøng muïc tieâu
keát quaû vieän trôï.
Moät cô cheá chuû choát ñeå khuyeán
khích caûi caùch chính saùch ôû chaâu
Phi laø ñieàu kieän tieáp caän öu ñaõi
taïm thôøi ñeán caùc thò tröôøng
76
OECD. Chaâu Phi khoâng theå chôø
ñeán khi coù söï cheânh leäch möùc
löông lôùn nhö chaâu AÙ môùi baét ñaàu
thu huùt caùc ñaàu tö hieäu quaû hôn vaø
taêng tyû troïng xuaát khaåu, nhaát laø vôùi
nhöõng ñaøm phaùn thöông maïi ña
phöông ôû Toå chöùc Thöông maïi Theá
giôùi veà vieäc nhanh choùng giaûm thueá
quan. Caùc saùng kieán nhö “Ñaïo luaät
Taêng tröôøng vaø Cô hoäi cho chaâu
Phi” cuûa Hoa Kyø, vaø “Taát caû tröø Vuõ
khí” cuûa Lieân minh chaâu AÂu coù theå
ñöôïc môû roäng cho taát caû caùc quoác
gia caän Xahara, vôùi nhöõng quy taéc
deã daøng hôn veà xuaát xöù haøng hoùa,
vaø khoaûng thôøi gian aùp duïng roäng
hôn. Nhö vaäy, coù theå cho pheùp ít
nhaát laø moät soá quoác gia ôû chaâu Phi
ñaët chaân vaøo caùc thò tröôøng theá giôùi
vaø thuùc ñaåy ña daïng hoùa xuaát khaåu
ôû caùc khu vöïc laân caän cuûa chaâu Phi.
“Hôïp ñoàng vôùi chaâu Phi” coù theå laø
moät khung hoã trôï cho caùc cô cheá
khuyeán khích coù ñieàu phoái naøy
(xem hoäp 9.6).
Trong nhöõng theá kyû vöøa qua,
Ñoâng, Trung vaø Taây Phi ñaõ gaùnh
chòu haøng loaït caùc “thaûm hoïa kieán
taïo” (xem Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng -
phaàn 4, Maät ñoä, Khoaûng caùch vaø Söï
chia caét ôû chaâu Phi Haï Xahara). Ngaøy
nay, caùc khu vöïc naøy ñang ñöông
ñaàu vôùi moät thaùch thöùc phaùt trieån
ñaëc bieät khoù khaên, bao quaùt caû ba
khía caïnh phaùt trieån - ñoù laø maät ñoä,
khoaûng caùch vaø söï chia caét. Ñeå ñònh
hình laïi ñòa kinh teá cho caùc khu vöïc
naøy, giaûi phaùp chính saùch caàn phaûi
ñöôïc ñieàu chænh ñeå coù tính hoã trôï.
Moät thaùch thöùc ba chieàu (ba khía
caïnh) nhö vaäy caàn ñöôïc giaûi quyeát
baèng caùch taän duïng taát caû ba coâng
cuï hoäi nhaäp - ñoù laø theå cheá, cô sôû haï
taàng vaø cô cheá khuyeán khích - vaø ôû
caùc caáp ñoä kinh teá khaùc nhau - quoác
gia, khu vöïc vaø toaøn caàu.
Thaéng cuoäc vaø khoâng coøn bieân giôùi: Caùc quoác gia ngheøo hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi
Hôïp ñoàng vôùi chaâu Phi? Nhöõng caùi ñöôïc vaø maát cuûa thaùch thöùc phaùt trieån
HOÄP 9.6
lôùn nhaát theá giôùi
Hieåu roõ hôn veà ñòa lyù phaùt trieån coù theå
daãn ñeán vieän trôï phaùt trieån hieäu quaû hôn.
Baùo caùo naøy gôïi yù nhöõng gì coù theå laøm
baèng caùch vaän ñoäng cho caùc chieán löôïc
khaùc nhau ôû caùc quoác gia naèm saâu trong
noäi ñòa vaø caùc neàn kinh teá duyeân haûi
ngheøo taøi nguyeân cuûa chaâu Phi. Caùc
quoác gia naèm saâu trong noäi ñòa coù ñieàu
kieän töï nhieân baát lôïi do vò trí ñòa lyù vaø
khoaûng caùch xa vôùi thò tröôøng. Ñieàu naøy
laøm giaûm tieàm naêng taêng tröôûng cuûa caùc
quoác gia ñeán nöûa ñieåm phaàn traêm moãi
naêm. Nhöng ñieàu baát bình thöôøng ôû chaâu
Phi laø caùc quoác gia duyeân haûi ngheøo taøi
nguyeân cuõng chæ ñaït hieäu quaû hoaït ñoäng
kinh teá thaáp. Trong khi ñaây laø loaïi hình
quoác gia maø ôû caùc khu vöïc khaùc cuûa theá
giôùi thöôøng hoaït ñoäng nhö ñoäng cô thuùc
ñaåy taêng tröôûng. Caùc cöïc taêng tröôûng ôû
chaâu Phi coøn raát yeáu.
Baùo caùo naøy bieän luaän nhöng hôi coù
phaàn phoùng ñaïi, raèng caùc chieán löôïc
phaùt trieån cho caùc vuøng daãn ñaàu caàn
phaûi ñaàu tö cho caùc ñòa ñieåm, vaø chieán
löôïc cho caùc vuøng tuït haäu caàn ñaàu tö
cho con ngöôøi. Neáu nhìn qua laêng kính
ñòa kinh teá, troïng taâm hoã trôï phaùt trieån
cho chaâu Phi, trong ñoù taäp trung vaøo
giaùo duïc, y teá vaø caùc cô sôû haï taàng xaõ
hoäi khaùc vaøo cuoái nhöõng naêm 1990,
döôøng nhö laø chính xaùc vôùi caùc quoác gia
tuït haäu vaø naèm saâu trong noäi ñòa. Nhöng
söï hoã trôï naøy döôøng nhö ñaõ taäp trung
vaøo caùc öu tieân sai laàm ñoái vôùi caùc quoác
gia naèm ôû duyeân haûi, nôi caàn ñeán nhöõng
cô sôû haï taàng vaø hoäi nhaäp toát hôn vôùi
caùc thò tröôøng toaøn caàu.
Moät hôïp ñoàng toát hôn giöõa caùc nhaø
taøi trôï vaø caùc quoác gia seõ laøm roõ nhöõng
caùch tieáp caän khaùc bieät giöõa caùc quoác
gia, tuøy thuoäc vaøo tieàm naêng tieáp caän thò
tröôøng cuûa hoï. Baùo caùo naøy ñeà xuaát moät
caùch tieáp caän rieâng ñieàu chænh theo ñaëc
ñieåm cuï theå vaø ñeà ra quyeàn lôïi cuõng nhö
traùch nhieäm cuûa caùc quoác gia, tuøy theo
vai troø tieàm naêng cuûa quoác gia trong khu
vöïc. Vôùi moãi khu vöïc thuoäc chaâu Phi Haï
Xahara, hôïp ñoàng naøy caàn bao goàm
nhöõng nghóa vuï vaø haønh ñoäng cuï theå ñeå
khuyeán khích söï phaùt trieån khu vöïc. Caùc
chính phuû ôû Ñoâng, Taây vaø Trung Phi caàn
cam keát nhöõng ñieàu sau ñaây:
● Thieát laäp “Caùc vuøng kinh teá khu vöïc”
ñeå keát noái chaët cheõ caùc lôïi ích kinh teá
cuûa caùc quoác gia daãn ñaàu vaø tuït haäu
taïi caùc khu vöïc laân caän cuûa chaâu Phi
vaø taïo ra moät khuoân khoå ñeå cung caáp
caùc haøng hoùa coâng coäng khu vöïc.
● Theo ñuoåi caùc muïc tieâu di chuyeån töï
do hôn cuûa löïc löôïng lao ñoäng, voán,
haøng hoùa vaø dòch vuï trong caùc vuøng
kinh teá khu vöïc.
● Duy trì vaø baûo veä caùc tuyeán ñöôøng
tieáp caän giöõa caùc quoác gia naèm saâu
trong noäi ñòa vaø caùc ñieåm tieâu thuï
thöông maïi.
Chieán löôïc naøy seõ keát hôïp söï hôïp
taùc theå cheá, ñaàu tö cô sôû haï taàng khu
vöïc, vaø caùc can thieäp coù ñieàu phoái, maø
trong ñoù, coù theå phaûi töø boû moät soá
thuoäc tính khoù ñaït ñöôïc nhöng thöôøng
bò khö khö giöõ laïi bôûi tö töôûng chuû
quyeàn quoác gia.
Khi trao ñoåi caùc haønh ñoäng noùi treân,
caùc ñoái taùc phaùt trieån song phöông vaø ña
phöông caàn cam keát nhöõng ñieàu sau:
Taêng ñaùng keå hoã trôï taøi chính quoác teá
●
ñeå caûi thieän caùc dòch vuï xaõ hoäi vaø cô
sôû haï taàng khaùc duy trì cuoäc soáng
nhaèm taêng möùc soáng vaø taïo ra voán
con ngöôøi deã di chuyeån ôû caùc quoác
gia tuït haäu.
● Taêng cöôøng hoã trôï taøi chính cho caùc
cô sôû haï taàng duy trì taêng tröôûng -
449
bao goàm caûng, ñöôøng giao thoâng,
coâng ngheä thoâng tin lieân laïc - ôû caùc
quoác gia duyeân haûi, cuõng nhö cô sôû
haï taàng treân caùc haønh lang noái lieàn
caùc thò tröôøng duyeân haûi vaø thò tröôøng
trong ñaát lieàn.
● Ñieàu kieän tieáp caän öu ñaõi cho caùc maët
haøng xuaát khaåu cuûa chaâu Phi Haï
Xahara, vôùi caùc quy taéc xuaát xöù haøng
hoùa ñöôïc nôùi loûng ñeå khuyeán khích
caùc chuoãi cung öùng trong khu vöïc.
Vaán ñeà veà söï di chuyeån ñaõ ñi ñaàu
theo höôùng naøy. Naêm 2007, chính phuû
Vöông quoác Anh, thoâng qua Boä Phaùt
trieån Quoác teá (DFID), ñaõ phaân boå 1,4 tyû
ñoâla trong voøng moät thaäp kyû tôùi cho caùc
quoác gia Burunñi, Keânia, Ruanña, Tan-
dannia vaø Uganña, vaø ñeå phuïc hoài Coäng
ñoàng Kinh teá Ñoâng Phi. UÛy ban chaâu AÂu
cuõng ñang aùp duïng moät bieän phaùp tieáp
caän thoâng qua caùc hieäp ñònh hôïp taùc
kinh teá vôùi khu vöïc naøy. Nhöng taát caû
caùc nhaø taøi trôï vaãn coù theå trieån khai
maïnh meõ hôn nöõa trong caùch tieáp caän
cuûa mình.
Kinh nghieäm cuûa chaâu AÂu sau Chieán
tranh Theá giôùi thöù II cho thaáy, quyeát taâm
cuûa quoác gia trong vieäc öu tieân taùi thieát
ñi keøm vôùi nhöõng hoã trôï quoác teá coù theå
ñem laïi nhöõng phaàn thöôûng naøo. Hoäi
nhaäp khu vöïc ôû chaâu AÂu ñaõ traûi qua
nhieàu khoù khaên trôû ngaïi vaø khoâng heà
suoân seû luùc ban ñaàu. Nhöng ñöôïc
khuyeán khích bôûi caùc ñieàu kieän hôïp taùc
cöùng raén cuûa Keá hoaïch Marshall, moät
quaù trình hoäi nhaäp maø theá heä tröôùc ñoù
chaéc seõ cho laø baát khaû thi, cuoái cuøng ñaõ
taïo ra moät thò tröôøng chung lôùn nhaát treân
theá giôùi hieän nay veà voán, löïc löôïng lao
ñoäng vaø yù töôûng.
Nguoàn: Nhoùm soaïn thaûo Baùo caùo Phaùt trieån
Theá giôùi 2009.
Ñòa ly ù trong sö ï vaän ñoäng

Maät ñoä, Khoaûng caùch vaø söï chia caét

ôû chaâu Phi Haï Xahara

Thaùng 11 naêm 1884, Thuû töôùng Ñöùc OÂtoâ voân Bítxmaùc ñaõ trieäu taäp moät cuoäc hoïp 14 cöôøng quoác thöïc daân chaâu
AÂu ôû Beùclin. Sau boán theá kyû caïnh tranh vaø thuø ñòch, ñaõ ñeán luùc thöông löôïng vaø daøn xeáp caùc ñoøi hoûi veà laõnh
thoå. Anh, Phaùp, Ñöùc vaø Boà Ñaøo Nha laø caùc ñoái taùc chính, khoâng coù nöôùc chaâu Phi naøo ñöôïc môøi tham döï. Boán
thaùng sau, bieân giôùi cuûa caùc nöôùc chaâu Phi ñaõ ñöôïc phaân ñònh theo hình thaùi nhö ñaõ thaáy ngaøy nay (xem baûn
ñoà G4.1). Giaûi phaùp khoân kheùo cuûa Bítxmaùc ñöôïc duy trì cho ñeán khi keát thuùc Chieán tranh theá giôùi laàn thöù
nhaát, khi Lieân minh caùc Quoác gia ñaõ thoân tính boán thuoäc ñòa cuûa Ñöùc vaø trao cho caùc nöôùc thöïc daân khaùc quyeàn
cai trò nhöõng vuøng ñaát naøy. Sau giai ñoaïn giaønh ñoäc laäp nhöõng naêm 1950, 1960, khu vöïc chaâu Phi Haï Xahara
coù gaàn 50 nöôùc, raát nhieàu trong soá ñoù ñöôïc goïi laø caùc “quoác gia nguïy taïo”, vôùi ñöôøng bieân giôùi chia caét caùc
tính chaát ñòa vaät lyù vaø chia reõ caùc nhoùm ngöôøi thieåu soá thaønh nhieàu nöôùc khaùc nhau.1

Ñ
oái vôùi chaâu Phi Haï
Xahara, hoäi nghò Beù-
clin chæ laø ñieåm cuoái
trong caû moät chuoãi maø caùc nhaø
ñòa lyù goïi laø “nhöõng thaûm hoïa
ñoäc ñoaùn”, laøm thay ñoåi moät
caùch khoâng ñaùng coù tính chaát
ñòa nhaân vaên, ñòa vaät lyù vaø ñòa
chính trò cuûa luïc ñòa, gaây ra
nhöõng vaán ñeà toaøn chaâu luïc do
maät ñoä thaáp, khoaûng caùch xa vaø
caùc quoác gia bò chia caét.
● Maät ñoä thaáp. Chaâu Phi Haï
Xahara töø laâu ñaõ laø moät
chaâu luïc ít ngöôøi. Daân soá
cuûa vuøng naøy trong theá kyû
18 vaøo khoaûng 90 trieäu daân.
Luïc ñòa AÂu - AÙ, vôùi dieän tích
gaáp ñoâi chaâu Phi nhöng coù
daân soá ñoâng gaáp 5 laàn.
Nhöng tình traïng ban ñaàu
naøy laïi bò vieäc mua baùn noâ leä
laøm cho xaáu theâm moät caùch
ñau loøng. Töø naêm 1700 ñeán
naêm 1810, öôùc tính coù 15
trieäu ngöôøi Phi - töùc laø cöù 6
ngöôøi thì coù moät ngöôøi - bò
baét sang chaâu Myõ. Moät soá
vuøng khoâng coøn daân cö, vaø
nhieàu nôi khaùc sa laày vaøo
nhöõng xung ñoät thaûm khoác
vôùi caùi giaù phaûi traû veà maët
con ngöôøi laø khieán ngöôøi Phi
quay laïi ñaùnh laãn nhau.
Cuoái cuøng, chaâu AÂu cuõng ñaõ
chaám döùt naïn buoân baùn noâ
leä, vaø thay vaøo ñoù laø cheá ñoä
thuoäc ñòa trong theá kyû 18.
Vieäc buoân baùn ngöôøi mang
tính chaát cöôùp ñoaït ñaõ bò
thay theá baèng söï töôùc ñoaït
khoaùng saûn cuûa luïc ñòa naøy.
Nhöng ngay caû vôùi söï coù
maët cuûa nhöõng ngöôøi thöïc
daân môùi naøy, chaâu luïc vaãn
coù tình traïng maät ñoä thaáp ôû
haàu heát moïi nôi.
● Khoaûng caùch xa. Keå töø kyû
Hoâloâxen caùch ñaây 18.000
naêm, Xahara laø moät hoang
maïc khoâng cö truù ñöôïc, chia
caét mieàn baéc chaâu Phi vôùi
vuøng maø ngaøy nay chuùng ta
goïi laø chaâu Phi Haï Xahara.
Tình traïng noùng leân cuûa traùi
ñaát trong thôøi kyø naøy ñaõ gaây
ra moät haäu quaû to lôùn khaùc.
Noù ñaõ caét ñöùt moái lieân laïc
giöõa haàu heát caùc mieàn cuûa
chaâu Phi vôùi neàn vaên minh
ñang noåi leân ôû Coäng hoøa
Araäp Ai Caäp vaø Trung Ñoâng.
Noù bieán chaâu Phi Xích ñaïo
töø moät hoang maïc oân hoøa
thaønh moät nôi noùng, aåm, vôùi
beänh soát reùt vaø soát vaøng da
hoaønh haønh. Söï keà caän vôùi
caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ

vaø khoâng coù söông giaù - moät
chaát taåy ueá töï nhieân - ñaõ
laøm taêng nguy cô toån thöông
cuûa con ngöôøi tröôùc beänh
taät. Vaø khi ngöôøi chaâu Phi
ñònh cö ñöôïc ôû nhöõng nôi
laønh maïnh, ñaát ñai phì
nhieâu thì moät laàn nöõa, hoï laïi
bò nhöõng keû thöïc daân ñi xaâm
chieám thuoäc ñòa xua ñuoåi.
Keå töø nhöõng naêm 1950, xung
ñoät vuõ trang tröôùc vaø sau
phong traøo giaønh ñoäc laäp ñaõ
laøm traàm troïng theâm vaán ñeà
veà ngöôøi tò naïn. Keát quaû laø:
haøng ñoaøn ngöôøi ñaõ phaûi töø
boû queâ nhaø ñeán caùc vuøng xa
xoâi, caùch xa caùc trung taâm
hoaït ñoäng kinh teá. Khoaûng
caùch xa ñeán nhöõng nôi coù
maät ñoä cao coøn aûnh höôûng
ñeán tieàm naêng taêng tröôûng
cuûa moät boä phaän daân cö
chaâu Phi roäng lôùn.
● Söï chia caét saâu saéc. Söï chia reõ
chaâu Phi naêm 1884 ñaõ bieán
luïc ñòa naøy thaønh nôi coù
nhieàu quoác gia treân moät km2
hôn baát cöù khu vöïc naøo treân
theá giôùi. Moãi quoác gia chaâu
Phi trung bình coù boán quoác
gia laùng gieàng khaùc xung
quanh; ôû chaâu Myõ Latinh,
con soá naøy chæ laø 2,3. Ngoaøi
ra, coøn coù söï chia reõ veà toân
giaùo trong noäi boä töøng nöôùc
vaø giöõa caùc nöôùc. Thí duï,
Saùt, Coát Ñivoa, EÂtioâpia,
Nigieâria, Xoâmali vaø Xuñaêng
bò chia nhoû thaønh vuøng theo
Hoài giaùo vaø vuøng khoâng
theo Hoài giaùo. Ñaïo Hoài du
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
nhaäp töø Trung Ñoâng vaøo
mieàn baéc vaø mieàn taây chaâu
Phi theo ñöôøng boä, vaø vaøo
mieàn Ñoâng Phi theo ñöôøng
bieån. Sau naøy, ngöôøi chaâu
AÂu coøn mang ñeán caû ñaïo
Thieân Chuùa. Söï aùp ñaët naëng
neà nhöõng toân giaùo lôùn cuûa
theá giôùi leân treân caùc tín
ngöôõng truyeàn thoáng ñaõ
cuûng coá theâm söï chia caét cuûa
luïc ñòa naøy vaø laøm taêng
theâm tình traïng xung ñoät.2
Chaâu Phi Haï Xahara ngaøy
nay ñang phaûi gaùnh chòu caûnh
“moät coå ba troøng”: maät ñoä
thaáp, khoaûng caùch xa vaø chia reõ
saâu saéc, ñaõ ñaåy luïc ñòa naøy vaøo
moät theá baát lôïi veà phaùt trieån.
Nhöõng khí caïnh theo khoâng
gian ñaõ laøm giaûm tính keà caän
giöõa caùc taùc nhaân kinh teá trong
phaïm vi chaâu Phi Haï Xahara,
cuõng nhö giöõa chaâu Phi vaø theá
giôùi beân ngoaøi. “Quan heä nhaân
quaû doàn tích” giöõa nhöõng taùc
löïc naøy ñaõ ñaåy nhieàu nöôùc ôû
chaâu Phi Haï Xahara sa vaøo “caùi
baãy cuûa söï keà caän”.3
Maät ñoä thaáp gaén vôùi löïc
tích tuï yeáu
Maät ñoä daân soá trung bình cuûa
luïc ñòa naøy (77 ngöôøi treân moät
km2) thuoäc loaïi thaáp nhaát theá
giôùi.4 Moät luïc ñòa coù daân cö
phaân taùn coù theå khaéc phuïc tình
traïng naøy baèng caùch söû duïng
ñaát ñai vaø con ngöôøi cuûa mình
vaø taäp trung nguoàn löïc cho
nhöõng ñieåm tích tuï ñoâ thò.
451
Nhöng chaâu Phi Haï Xahara laïi
laø luïc ñòa coù trình ñoä ñoâ thò hoùa
thaáp nhaát theá giôùi, trong ñoù chæ
coù moät phaàn ba daân soá soáng
trong caùc khu vöïc thaønh thò
naêm 2000, theo Trieån voïng ñoâ thò
hoùa theá giôùi cuûa Lieân Hieäp
Quoác. Do thieáu caùc cuoäc toång
ñieàu tra daân soá thöôøng xuyeân
vaø caäp nhaät neân ngay caû con soá
naøy cuõng coù theå ñang phoùng
ñaïi trình ñoä ñoâ thò hoùa ôû chaâu
Phi.5 Chæ soá tích tuï trong
Chöông 1 ñaõ tính cho chaâu Phi
giaù trò chæ soá laø 30%, so vôùi
khoaûng 50% cuûa caùc vuøng khaùc
treân theá giôùi.
Söï chia caét giöõa caùc nöôùc
chaâu Phi coù theå boùp meùo hình
thaùi ñoâ thò hoùa. Moät pheùp moâ
phoûng ñaõ gôïi yù raèng neáu 50
nöôùc cuûa chaâu Phi laø 50 bang
cuûa moät quoác gia, gioáng nhö
Myõ, thì nhöõng thaønh phoá lôùn
nhaát thaäm chí seõ coøn lôùn hôn
qui moâ cuûa chuùng hieän nay, coù
khaû naêng duy trì caùc neàn kinh
teá ña daïng vaø nuoâi döôõng caùc
toá chaát doanh nhaân, kyõ naêng vaø
söï saùng taïo. Khoâng coù ñöôïc
nhöõng trieån voïng nhö theá, lao
ñoäng laønh ngheà cuûa chaâu Phi
phaûi di cö sang caùc luïc ñòa khaùc.
Khoaûng caùch xa laøm taêng
chi phí vaän chuyeån vaø
giaûm tính cô ñoäng cuûa caùc
yeáu toá saûn xuaát
Khoaûng caùch taêng cöôøng theâm
caùc taùc ñoäng cuûa maät ñoä daân cö
thöa thôùt ñeán naêng suaát ôû chaâu
Phi. Maëc duø phaàn lôùn laø do
452 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

khoaûng caùch xa giöõa chaâu Phi
vôùi thò tröôøng theá giôùi, nhöng
vaán ñeà chính vaãn laø trong noäi
ñòa - khoaûng caùch xa trong
phaïm vi töøng nöôùc.6 Baûng G4.1
cho thaáy chaâu Phi laø moät trong
nhöõng nôi coù maät ñoä ñöôøng boä
thaáp nhaát theá giôùi, chæ ñöùng sau
chaâu Myõ Latinh. Nhöng khaùc
vôùi chaâu Myõ Latinh - nôi phaàn
lôùn daân cö soáng doïc theo bôø
bieån, khieán vieäc xaây ñöôøng vaøo
saâu trong luïc ñòa trôû thaønh
khoâng caàn thieát - chaâu Phi coù
moät phaàn ba daân soá soáng ôû caùc
nöôùc khoâng coù bôø bieån vaø thaäm
chí raát xa ñeå tieáp caän ñöôïc ñeán
thò tröôøng theá giôùi. Khoaûng

Baûn ñoà G4.1. Bieân giôùi cuûa chaâu Phi ñöôïc phaân ñònh sau Chieán tranh theá giôùi laàn thöù nhaát

Tangier International zone

SPANISH
MOROCCO
Madeira I. FRENCH
TUNISIA
(Portugal) MOROCCO
Canary Is.
(Spain) ALGERIA
LIBYA
RIO DE ORO EGYPT

Cape Verde Is.

(Portugal)
FRENCH WEST
AFRICA SUDAN ERITREA FRENCH
GAMBIA SOMALILAND
PORTUGUESE TOGOLAND FRENCH
GUINEA BRITISH
NIGERIA EQUATORIAL SOMALILAND
SIERRA LEONE ETHIOPIA
IVORY GOLD
LIBERIA COAST COAST GUINEA ITALIAN
CAMEROON SOMALILAND
Fernando Poo
(Spain) RIO MUNI
BELGIAN
UGANDA
KENYA
EAST AFRICA
São Tomé
(Portugal) BELGIAN Seychelles
(United Kingdom)
CONGO
GERMAN Zanzibar I.
CABINDA EAST AFRICA (United Kingdom)
(United Kingdom)
Aldabra Is.
(United Kingdom)
Comoros Is.
ANGOLA NYASALAND (France)
NORTHERN
Thuoäc ñòa: RHODESIA
Bæ Mauritius
Phaùp
SOUTHERN MOZAMBIQUE (United
GERMAN RHODESIA MADAGASCAR Kingdom)
SOUTHWEST
Ñöùc AFRICA Réunion
WALVIS BAY BECHUANALAND (France)
YÙ (United Kingdom)
Boà Ñaøo Nha
SWAZILAND
Taây Ban Nha SOUTH
Vöông quoác Anh AFRICA
BASUTOLAND
Caùc quoác gia ñoäc laäp

Nguoàn: Nhoùm Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2009, döïa treân Pakenham 1992.

caùch kinh teá ôû chaâu Phi - theo
nghóa khaû naêng tieáp caän thò
tröôøng (xem Chöông 2) - bò keùo
daøi theâm do caùc cuoäc xung ñoät
vuõ trang vaø söï ña daïng veà
ngoân ngöõ (xem Baûn ñoà G4.1).
Khoaûng caùch kinh teá ñaõ coâ laäp
moät phaàn lôùn ngöôøi daân chaâu
Phi, khoâng cho pheùp hoï tieáp
caän vôùi caùc thò tröôøng trong
nöôùc vaø toaøn caàu. Caùc yeáu toá
ñòa hình, nhö söï thieáu vaéng
töông ñoái nhöõng doøng soâng
giao thoâng ñöôïc vaø caùc caûng töï
nhieân, laø nhöõng raøo caûn nghieâm
troïng ñoái vôùi thöông maïi. Ñeán
löôït mình, kim ngaïch thöông
maïi noäi ñòa vaø quoác teá thaáp laïi
haïn cheá tieàm naêng taêng tröôûng.
Söï chia caét saâu saéc laøm
taêng chi phí vaän chuyeån
Chaâu Phi Haï Xahara laø luïc ñòa
bò chia caét naëng neà vôùi raát
nhieàu ñöôøng bieân giôùi, nhieàu
quoác gia laân bang vaø chi phí
vaän chuyeån cao. Cuõng gioáng
nhö Ñoâng AÙ, chaâu Phi raát gaàn
Baûng G4.1. Nhöõng khu vöïc xa xoâi vaø chia caét nhieàu nhaát – thöông maïi vaø giao thoâng raát toán keùm
Thôøi gian
thöông maïi qua
bieân giôùi ñoái
vôùi xuaát khaåu
Khu vöïc (ngaøy)a
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình
Döông
Chaâu AÂu vaø Trung AÙ 29
Chaâu Myõ Latinh vaø
vuøng Caribeâ 22
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi 27
Nam AÙ 34
Chaâu Phi Haï Xahara 40
Nguoàn: a. Ngaân haøng Theá giôùi 2006b, trang 44; b. Ndulu vaø caùc coäng söï 2007, trang 101; c. Ndulu vaø caùc coäng söï 2007, trang 29; d. Fearon vaø Laitin 2003.
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng
veà maët vaät lyù vôùi thò tröôøng
toaøn caàu - khoaûng 7.500 km - vaø
coøn gaàn hôn caû chaâu Myõ Latinh
(9.000 km).7 Nhöng vaän chuyeån
moät coângtennô töø chaâu Phi ôû
ñaây vaãn toán gaàn gaáp ñoâi so vôùi
töø caùc khu vöïc khaùc ñeå ñeán bôø
bieån phía ñoâng cuûa nöôùc Myõ
(xem Baûng G4.1). Ñi keøm vôùi
vieäc tieáp caän toán keùm ñeán thò
tröôøng toaøn caàu laø vieäc tieáp caän
raát ñaét ñoû ñeán caùc thò tröôøng
khu vöïc. Moät nhaø xuaát khaåu
chaâu Phi caàn khoaûng 40 ngaøy
ñeå vöôït qua bieân giôùi ñi vaøo
moät nöôùc laùng gieàng, so vôùi 22
ngaøy ôû moät nöôùc chaâu Myõ Lat-
inh. Ñoái vôùi moät phaàn ba soá
daân chaâu Phi soáng trong caùc
nöôùc khoâng coù bôø bieån, chi phí
cuûa söï chia caét thaäm chí coøn cao
hôn. Hoï phaûi vaän chuyeån haøng
hoaù treân moät quaõng ñöôøng daøi
trong ñaát lieàn - raát toán keùm, vì
moãi phaàn traêm taêng leân veà
khoaûng caùch seõ laøm taêng chi
phí vaän chuyeån theâm khoaûng
0,25 xu.8 Vaø caùc nöôùc khoâng coù
bôø bieån phuï thuoäc vaøo thieän chí
Chi phí vaän chuyeån
trung bình (ñoâla/ Daân soá caùc nöôùc
moät coângtennô ñeán khoâng coù bôø
Bantimo)b bieån (%)b
– 23,00
4.600 2,77
2.100 0 1,60
3.900 3,78
7.600 40,20
453
(vaø söï ñaàu tö coù hieäu quaû) cuûa
caùc nöôùc laùng gieàng ñeå tieáp caän
ñöôïc ñeán caûng vaø thò tröôøng.
Ñoái phoù vôùi thaùch thöùc - ñoâ
thò hoùa toát hôn, chuyeân moân
hoùa trong nöôùc saâu hôn vaø
hoäi nhaäp khu vöïc maïnh hôn
Chaâu Phi coù theå giaûm bôùt
nhöõng haïn cheá cuûa ñòa kinh teá
baát lôïi cuûa mình. Söï tích tuï ñoâ
thò toát hôn coù theå taïo ra tính
hieäu quaû theo qui moâ. Caùc moái
lieân keát veà giao thoâng coù theå
giuùp thò tröôøng noäi ñòa taêng
tröôûng. Vaø söï hoäi nhaäp vaøo khu
vöïc vaø toaøn caàu coù theå thuùc ñaåy
thöông maïi. Söï hoäi nhaäp khu
vöïc, tính cô ñoäng cuûa lao ñoäng,
ñaàu tö vaøo thöông maïi, cô sôû haï
taàng giao thoâng lieân laïc, hoøa
bình vaø söï oån ñònh laø nhöõng öu
tieân cao ñoä trong chính saùch.
Chuùng taïo ra nhöõng laùng gieàng
toát, vaø laùng gieàng toát seõ taïo
thuaän lôïi cho ñaàu tö vaø söï cô
ñoäng cuûa caùc yeáu toá theo moät
chu kyø cuûa söï thònh vöôïng.
Tæ leä soá löôïng caùc Maät ñoä ñöôøng boä Öôùc tính soá
quoác gia so vôùi (km2 ñöôøng treân cuoäc xung ñoät
dieän tích ñaát töï dieän tích ñaát töï vuõ trang
nhieânb nhieân)c (1940 – 2000)d
1,17 – 13
1,52 0,12 15
0,33 17
1,67 0,85 24
2,00 0,13 34
454 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
● Ñoâ thò hoùa. Traùi vôùi nhieàu
suy nghó, ñoâ thò hoùa, neáu
ñöôïc thöïc hieän ñuùng, coù theå
giuùp chaâu Phi phaùt trieån hôn
moïi nôi khaùc. Cho duø 5 thaäp
kyû ñoâ thò hoùa chaát löôïng
thaáp, möùc soáng ôû caùc thaønh
phoá chaâu Phi vaãn cao hôn
nhieàu so vôùi vuøng noâng
thoân. Neáu ñoâ thò hoùa ñöôïc
quaûn lyù toát hôn, theo nhöõng
ñeà xuaát trong Chöông 7, thì
coù theå chôø ñôïi nhöõng thaønh
quaû to lôùn veà naêng suaát vaø
giaûm ngheøo.
● Phaùt trieån laõnh thoå. Höôùng
daãn töø ñòa kinh teá raát roõ
raøng: caùc doanh nghieäp vaø
coâng nhaân tìm kieám söï tích
tuï, vaø di cö laø caùch töï nhieân
ñeå taêng maät ñoä vaø giaûm
khoaûng caùch ñeán thò tröôøng.
Chöông 8 ñeà xuaát moät soá
nguyeân taéc vaø öu tieân ñoái
vôùi caùc nöôùc nôi caùc vuøng
tuït haäu coù daân cö thöa thôùt
vaø bò chia caét theo saéc toäc,
ngoân ngöõ vaø toân giaùo. Noâng
nghieäp laø moät öu tieân,
nhöng caùc chính saùch giuùp
nhöõng vuøng daãn ñaàu khai
thaùc ñöôïc tính kinh teá nhôø
qui moâ cuõng ñaëc bieät quan
troïng ôû chaâu Phi vì ñaây laø
khu vöïc chaäm chaân trong
tieán trình phaùt trieån kinh teá.
● Hoäi nhaäp khu vöïc. Vôùi lòch
söû cuûa vuøng ñaát naøy, tinh
thaàn khu vöïc trong chính trò
coù theå ñi tieân phong trong
hoäi nhaäp khu vöïc ôû chaâu
Phi. Kinh nghieäm cuûa caùc
nöôùc Taây AÂu toång keát laïi ôû
phaàn tröôùc trong Baùo caùo
naøy ñaõ neâu baät taàm quan
troïng cuûa vieäc baét ñaàu vôùi
phaïm vi nhoû vaø duy trì
nhöõng kyø voïng hieän thöïc.
Hoäi nhaäp khu vöïc seõ toán
thôøi gian vaø khoâng theå dieãn
ra cuøng moät luùc taïi moïi nôi
ôû chaâu Phi. Caùc döï aùn haï
taàng laø moät xuaát phaùt ñieåm
toát. Nhöng thoâng qua hoäi
nhaäp khu vöïc, chaâu Phi coù
theå söûa chöõa laïi moät soá
trong nhöõng gì maø Bítxmaùc
vaø caùc khaùch môøi cuûa oâng ta
ñaõ laøm naêm 1884. Chöông 9
ñaõ chöùng toû raèng nhieàu
nöôùc chaâu Phi ñang ñi
nhöõng böôùc ñaàu tieân, vaø chæ
roõ caùc nöôùc khaùc treân theá
giôùi coù theå laøm gì ñeå giuùp
chaâu Phi.
Döïa treân ñoùng goùp cuûa Win Naudeù.
Chuù thích thö muïc
Báo cáo này được biên soạn dựa trên nhiều tài liệu
của Ngân hàng Thế giới và các nguồn khác từ bên
ngoài. Các công trình nghiên cứu nền và các ghi
chép được thực hiện bởi Maria Abreu Stephen
Adam, Yusuf Ahmad, M Alva, Alberto Behar, Sarah
Boeckmann, Marius Brulhart, Massimiliano Cali,
Yang Chen, Michael Clemens, Kirsten Cornelson,
Souleymane Coulibaly, Nicholas Crafts, Edward
Feser, John Felkner, Kali Glen-Haley, Geoffrey J.D.
Hewings, Austin Kilroy, Melissa Klink, Christian
Layke, Philip Manners, Robert Margo, Thomas
Markussen, Thierry Mayer, John McCombie,
Topher McDougal, Claudio E. Montenegro,
Megumi Muto, Andrew Nelson, B. Nelson, Wim
Naudé, Park Sam Ock, Jinhwan Oh, Keijiro Otsuka,
Ken Poole, Lant Pritchett, Diego Puga, David
Satterthwaite, Andrey Treyvish, Hirotsugu Uchida,
Dirk Willem Te Velde, Cam Vidler, và Nong Zhu.
Các nghiên cứu nền dành cho Báo cáo này được
đăng tải trên trang web hoặc thông qua Văn phòng
Báo cáo Phát triển Thế giới. Quan điểm thể hiện
trong các nghiên cứu này không nhất thiết là quan
điểm của Ngân hàng Thế giới hay của Báo cáo này.
Nhiều cán bộ trong và ngoài Ngân hàng Thế giới
đã có góp ý cho nhóm. Các nhận xét, hướng dẫn, hỗ
trợ và đóng góp quý báu được thực hiện bởi James
Adams, ma Adusumilli, Theodore Ahlers, Alexis
Albion, Junaid Ahmed, Halil Ibrahim Akca,
Mohamad Al-Arief, Riad Al Khoury, Asad Alam,
Ritu Anand, Candra Fajri Ananda, Inger Andersen,
Martin Andersson, Patricia Clarke Annez, Jorge
Saba Arbache, Omar Arias, Jean Eric Aubert, Fouad
Awada, Jit Bajpai, George Banjo, Luca Barbone,
Elena Bardasi, Alberto Behar, Connie Bernard,
Anthony Bigio, S. A. Dan Biller, Kate Bird,
Alessandro Magnoli Bocchi, Zeljko Bogetic, Laurent
Bossard, Carlos Braga, Milan Brahmbhatt, Marie-H.
P. Bricknell, Robert Buckley, Thomas Buckley, Derek
Byerlee, Fernando Cabezas, Francisco Carneiro,
Mauricio Carrizosa, Shyam Chainani, Nadereh
Chamlou, Jaime Saavedra Chanduvi, Robert Chase,
Ken Chomitz, Abderrahmane Chorfi, Luc
Christiaensen, Marie-Helene Collion, Hector Valdes
Conroy, Jean-Marie Cour, Xavier Crépin, Aude de
Amorim, Augusto de la Torre, Christopher
Delgado, Christian Delvoie, Gabriel Demombynes,
Sebastien Dessus, Jaime de Melo, Mamadou Dem,
Banu Demir, Michele de Nevers, Jean-Jacques
Dethier, Shantayanan Devarajan, Makhtar Diop,
Ndiame Diop, Frederique Docquier, Paul Dorosh,
Cuney Duzyol, William Easterly, Ibrahim Elbadawi,
Lewis Eldridge, Antonio Estache, Warren Evans,
Shahrokh Fardoust, Marianne Fay, Wolfgang
Fengler, Alexander Ferguson, Francisco Ferreira,
Melissa Fossberg, Vivien Foster, Bernard G. Funck,
Saurabh Garg, Kristalina Georgieva, Ejaz Ghani,
Marcelo Giugale, Sudarshan Gooptu Jose Luis
Guasch, Sumila Gulyani, Jonathan Halpern, Simon
Hay, Rui Hao, Jesko S. Hentschel, Santiago Herrera,
Andre Herzog, Kate Higging, Larry Hinkle, Mun S.
Ho, Bernard Hoekman, Vivian Hon, Yukon Huang,
David Hummels, Djibrilla Issa, Narasimham Vijay
Jagannathan, Zelena Jagdeo, Rachid Jamali,
Emmanuel Jimenez, Steen Jorgensen, Abha Joshi-
Ghani, Ellis J. Juan, Stephen George Karam, Shigeo
Katsu, Phil Keefer, Christine Kessides, Peyvand
Khaleghian, Homi Kharas, Nadim Khouri, Jacob
Kolster, Aart Kraay, Alexander Kremer, K. L.
Krishna, Kathy Krumm, Alice Kuegler, Praveen
Kumar, Caterina Laderchi, Amina Lahreche, Peter
456 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Lanjouw, Hedi Larbi, Frannie Leautier, Phillippe
Leite, Jeffrey Lewis, Maureen Lewis, Johannes Linn,
Laszlo Lovei, Xubei Luo, William Maloney, Jean-
Michel Marchat, Katharine Martingale, Ernesto
May, David McKenzie, Elisabeth Mealey, Shomik
Raj Mehndiratta, Barjor Mehta, Mukesh Mehta,
Abel Mejia, Taye Mengistae, Dino Merotto, Stephen
Mink, Pradeep Mitra, Keiko Miwa, Celestin Monga,
Nasser Munjee, Zafer Mustafaoglu, Abdu
Muwonge, Ijaz Nabi, Mustapha Kamel Nabli,
Gobind Nankani, Ashish Narain, Benno N’dulu,
Vikram Nehru, Eric Neumayer, Cecile Niang, John
Overholt, Caglar Ozden, Nicolas Perrin, Abhay
Pethe, Axel Peuker, Vidyadhar Phatak, Brian Pinto,
Mark Povey, Habib Nasser Rab, Madhu Raghunath,
Robin Rajack, Anupam Rastogi, Dilip Ratha, S. K.
Rao, Martin Ravallion, Jean-Louis Reiffers, Jose
Guilherme Reis, Frederic Robert-Nicoud, Klaus
Rohland, Jamal Saghir, Maurice Schiff, Emily M.
Schmidt, Annemarie Schneider. Harris Selod,
Marcelo Selowsky, Ethel Sennhauser, Claudia
Sepulveda, Shekhar Shah, Zmarak Shalizi, Sudhir
Shetty, Vera Songwe, Manju Sood, Andrew Steer,
Jack Stein, Andy Tatem, Ahmet Tiktik, Christopher
Timmins, Tim Thomas, Vinod Thomas, Peter
Thomson, Mark Tomlinson, Yvonne Tsikata, Laura
Tuck, Carolyn Turk, Sanjay Ubale, Sameh Wahba,
Linda Van Gelder, Juergen Voegele, Hyoung Gun
Wang, David Wheeler, Dirk Willem te Velde, Jan
von der Goltz, Jorge Wilheim, John Wilson, Zelai
Xu, Ahmet Yaman, Evgeny Yasin, Tito Yepes,
Yutaka Yoshino, Shahid Yusuf, Ulrich Zachau,
Albert Zeufack, Yan Zhang, và Ekaterina
Zhuravskaya.
Chúng tôi cũng biết ơn những gợi ý và ý kiến
phản hồi từ các thành viên tham gia các buổi tham
vấn và hội thảo thảo luận được tổ chức trong quá
trình soạn thảo báo cáo này. Cụ thể, chúng tôi muốn
cám ơn Olav Seim và Marianne Berg thuộc Bộ
Ngoại giao (Na Uy); Per Ronnas, Klas Groth, cad
Christina Hartler thuộc SIDA (Thụy Điển); Pekka
Hukka và Elina Levaniemi thuộc Bộ Ngoại giao
(Phần Lan); các đại biểu tham dự hội thảo Béclin:
Tanja Boerzel, Mantang Cai, Angel de la Fuente
Moreno, Nicola De Michelis, Manfred Fischer,
Grzegorz Gorzelak, Eduardo Haddad, Steven
Haggblade, Michael Hofmann, Robert Kappel,
Aehyung Kim, Adama Konseiga, Frauke Kraas,
Astrid Kuehl, Rolf J. Langhammer, Ingo Liefner,
Roman Mogilevsky, Hassen Mohamed, Peter
Nijkamp, Nils-Henning Meyer, Ulrich Nitschke,
Boris Pleskovic, and Gerhard Ressel; participants in
the Marseille workshop: Mona Yafi, Jean-Eric
Aubert, Gilles Pipien, Rachid Afirat, Erfan Ali,
Michel Arnaud, Jean-Dominique Assie, Fouad
Awada, Mohamed Basyouny, AbdelKébir Berkia,
Morched Chabbi, Abderrahmane Chorfi, Simon
Compaore, Jean-Pierre Elong Mbassi, Kamal
Hamdan, Gamal Hamid, Rachid El-Jamali, Rabea
Kharfi, Hugues Kouadio, Frannie Léautier,
Abdellah Lehzam, Pierre Mayet, Jean-Louis
Reiffers, Wafaa Sobhy, Kian Tajbakhsh, Pierre Veltz,
Xavier Crépin, Luc Dassonville, Thierry Desclos,
Olivier Mourareau, Joan Parpal, Elizabeth Peri,
Michele Reynaud, Paul-Henri Schipper, Serge
Snrech, Louis-Jacques Vaillant, Nathalie Tchoumba
Bitnga, Loraine Falconetti, Fabien Marry, và Olivier
Lavinal; đại biểu tham dự hội thảo Dar-es-Salaam:
Tom Okurut Samuel Wangwe, Elly Manjale, Mr.
Raphael Mwai, Audance Ndayizeye, Professor
Semboja, Dennis Rweyemamu, Amos Majule, Mr
Kweyamba, Professor Kishimba, Furaha Lugoe,
Haji Semboja, Dr Shechambo, Cosmos Sokoni, Prof
Yanda, Marc Kabandama, H. B. Lunogelo, Vivian
Kazi, Irene Alenga, Stina Peteson, and Monica
Hangi; participants in the Abidjan workshop:
Mohamadou Abdoul, Kasségné Adjonou, Stéphane
Aka Anghui, Alban Alphonse Emmanuel Ahourse,
Jean-Marie Akpoue, Koffi Attahi, Djerkbary
Bambah, Toyidi Bello, Joseph Coulibaly, Konan
Kouakou Noel Dahoua, Alhassane Coster Diaw,
Anne Marcelle Douka, Jacques Esso, Siaka Fofana,
Agnès Gnamon-Adiko, Joachim Hunlede, John

Igue, Prosper Kedagni, Constant Koidou, Hugues
Kouadio, Alexane Kouame, Kouassi Jean-Baptiste
Kouma, Mibanan Hippolithe Kone, Jean Claude
Koutou, Gabin Kponhassia, Owusu-Bonsu Kwame,
Moussa Ladan, Youayou Marital Laguidahi, Konon
Jules Lella, Edmond Manouan, Isaac F. Mensa-
Bonsou, Yao Kouadio Antoine N’Gbala, Jérôme
Aloko N’Guessan, N’Da N’Guessan Kouadio, Sidi
Ould Cheikh Abdallahi, Guillaume Poirel, Adama
Sall, Kanon Seri, Adama Sissouma, Soumaïla
Sogodogo, Fidel Yapi Amoncou, và François Yatta;
các nhà tổ chức hội thảo Mumbai và Hyderabad:
Công ty Tài chính Phát triển Hạ tầng và Phòng
Công nghiệp Thương mại Bombay; trường Công
chức Ấn Độ; các đại biểu tham dự hội thảo
Mumbai: Jairaj Phatak, anjay G. Ubale, Manu
Kumar Srivastava, Sanjay Sethi, P. R. K. Murthy,
Uma Adusumilli, Vidyadhar K. Phatak, G. S. Gill,
Satyendra Sinha, C. S. Deshpande, Mukesh Mehta,
Mridula Krishna, Arun Mokashi, Siddharth Roy,
Veena Mishra, Rajan Divekar, Dilip Karmarkar,
Dinkar Samant, Shishirkumar Rai, John Alexander,
Ramakant Jha, Rahul Srivastava, Shyam H.
Chainani, Gerson D’Cunha, Jockin Arputham,
Abhay Pethe, Niranjan Rajadhyaksha, Sarosh Bana,
Darryl D’Monte, Ashley D’Mello, Dilip D’Souza,
Neha Batura, Sadashiv Rao, M. K. Sinha, A. K. T.
Chari, Sonia Sethi, Ashish Chandak, Anupam
Rastogi, Lavi D’Costa, Ritu Anand, Nasser Munjee,
Manju Sood, C. B. Juvekar, và R. Ganesh; đại biểu
tham dự hội thảo Hyderabad: Kamal Kumar M.
Govinda Rao, K. L. Krishna, B. G. Verghese,
Mahendra Dev, Subhashish Gangopadhyay,
Narhari Rao, Sanjaya Baru, C. Rammanohar Reddy,
Amitabh Kundu, Ravi Bhoothalingam, Amb. S.
Narayanan, Ranjana Kumar, Alakh N. Sharma,
Rameshwar Singh, A. K. Singh, Sri. B. C. Mohapatra,
R. Radhakrishna, K. Krishnamurthy, Mahesh
Mishra, Santosh Mahrotra, D. C. Sah, Surjit Singh,
Prabhat P. Ghosh, G. C. Paul, Jang Pangi,
Yaduvendra Mathur, Shubas Chandra Garg, Umesh
Chuù thích thö muïc 457
Sinha, Gautam Pingle, S. K. Rao, Mohammed A.
Abid, Surendar Reddy, Nirmalaya Bagchi, và
Anand Akundy; đại biểu tham dự hội thảo
Mátxcơva: Evgeny Yasin Evgeny Yasin, Vladimir
Mau, Vladimir Nazarov, Ilya Mazayev, Mikhail
Dmitriev, Ksenia Yudaeva, Ekaterina Zhuravskaya,
Evsei Gurvich, Evgennii Gavrlienkov, Galina
Kurlyandskaya, Nadezhda Kosareva, Lidiya
Ovhcharova, Natalia Zubarevich, Vladimir
Drebentsov, Eugenii Gontmacher, Aleksey
Prazdnichnykh, Aleksander Morozov, Andrey
Treyvish, Vitaly Shipov, Dmitry Aratsky, Tatyana
Popova, Irina Makeeva, Oksana Sergienko, Oleg
Zasov, Marina Vasilieva, và Vladislava Nemova;
các nhà tổ chức hội thảo Ankara, Tổ chức Kế hoạch
Nhà nước, và các đại biểu tham dự: Necla Akça,
Didem Akman, Enver Aksoy, Ayhan Atli, Yavuz
Cabbar, Abdullah Çelik, Ayda Eraydin, Oguz Isik,
Serap Kayasu, Vural Kural, Cenk Oguzsoy, Elvan
Ongun, Mevlüt Özen, Ibrahim Hakki Polat, Gül
Polat, Faruk Sahin, Zekeriya Sarbak, Zafer Yavan,
và Hami Yildirim.
Jeff Lecksell, Siobhan Murray và Brian Blankespoor
chuẩn bị các bản đồ cho Báo cáo. Gytis Kanchas,
Polly Means, Nacer Mohamed Megherbi, Grace P.
Sorensen, Catalina Tejada, và Roula I. Yazigi cung
cấp những hỗ trợ đáng quý khác. Tuck-Primdahl,
Kavita Watsa và Prianka Nandy hỗ trợ nhóm trong
quá trình tham vấn và truyền bá.
Mặc dù đã cố gắng đưa ra một danh sách đầy đủ
nhưng một số danh tính có thể đã vô tình không
được nhắc đến. Nhóm xin cáo lỗi vì bất cứ sự sai sót
nào và một lần nữa xin gửi lời chân thành cám ơn
đến tất cả những ai đã đóng góp cho Báo cáo này.
Các nghiên cứu nền cho Báo cáo Phát triển
Thế giới 2009
Behar, Alberto. 2008. “Neighborhood Growth
Effects: An Annual Panel Data Approach.”
Brulhart, Marius. 2008. “An Account of Global
Intra-Industry Trade, 1962-2006.”
458 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Cali, Massimiliano. 2007. “Urbanisation, Inequality
and Economic Growth: Evidence from Indian States.”
Clemens, Michael A., Claudio E. Montenegro,
and Lant Pritchett. 2008. “The Great Discrimination:
Borders as a Labor Market Barrier.”
Coulibaly, Souleymane. 2008. “On the
Complementarity of Regional and Global Trade.”
Hewings, Geoffrey, E. Feser, and K. Poole. 2007.
“Spatial/Territorial Development Policies in the
United States.”
Kilroy, Austin. 2007. “Intra-Urban Spatial
Inequalities: Cities as ‘Urban Regions’.”
Kroehnert, Steffen, and Sebastian Vollmer. 2008.
“Where Have All Young Women Gone?”
Mayer, Thierry. 2008. “Market Potential and
Development.”
Montenegro, Claudio E., and Maximilian L.
Hirn. 2008. “A New Disaggregated Set of Labor
Market Indicators using Standardized Household
Surveys from Around the World.”
Nelson, Andrew. 2007. “Accessibility Model and
Population Estimates.”
Nelson, B., and A. Behar. 2008. “Natural Resources,
Growth and Spatially-Based Development: A View of
the Literature.”
Roberts, Mark. 2008. “Congestion and spatially
connective infrastructure: the case of London in the
19th and early 20th century.”
Roberts, Mark, and Uwe Deichmann. 2008.
“Regional Spillover Estimation.”
Uchida, Hirotsugu, and Andrew Nelson. 2008.
“Agglomeration Index: Towards a New Measure of
Urban Concentration.”
Các ghi chép nền cho Báo cáo Phát triển
Thế giới 2009
Background notes for the World Development
Report 2009
Abreu, Maria. 2008. “Effectively Dealing with
Slums.”
Alva, M., and A. Behar. 2008. “Factors That
Contribute to (or Detract from) Successful
Outcomes in African Regional Agreements.”
Andersson, Martin. 2007. “Spatial Disparities in
Taiwan.”
Cali, Massimiliano. 2008. “Urban Agglomeration
Policy in China.”
Chen, Yang. 2008. “China: A Case Study of 1D-
2D-3D areas.”
Cornelson, Kirsten. 2008. “Egypt and South
Africa: A Case Study of 1D-2D-3D areas.”
Crafts, Nicholas. 2007. “European Growth in the
Age of Regional Economic Integration: Convergence
Big Time?”
Crafts, Nicholas. 2007. “Spatial Disparities in
19th Century British Industrialization.”
Hay, Simon I., Dave L. Smith, and Robert W.
Snow. 2008. “Is a Future for Human Malaria
Inevitable?”
Kilroy, Austin. 2008. “The Role of Cities in
Postwar Economic Recovery.”
Klink, Melissa. 2008. “Nigeria and South Africa:
A Case Study of 1D-2D-3D areas.”
Layke, Christian, and Stephen Adam. 2008. “Spatial
Allocation of Public Expenditures in Nigeria.”
Manners, P., and A. Behar. 2007. “Trade in Sub-
Saharan Africa and Opportunities for Low Income
Countries.”
Markussen, Thomas. 2008. “Policies for
improved land use in developing countries.”
Naudé, Wim. 2007. “Density, Distance and
Division Spotlight on Sub-Saharan Africa.”
Oh, Jinhwan. 2008. “Korea: A Case Study of 1D-
2D-3D areas.”
Roberts, Mark. 2008. “Social and Spatial Equity.”
Satterthwaite, David. 2007. “Expanding the
Supply and Reducing the Cost of Land for Housing
in Urban Areas in Low- and Middle-Income
Nations.”
Te Velde, Dirk Willem. 2007. “Regional
Integration, Growth and Concentration.”
Treyvish, Andrey. 2008. “The Downfall of the
Soviet Union: A Spatial Explanation.”
Vidler, Cam, 2008. “Turkey and Russia: A Case
Study of 1D-2D-3D areas.”
Chuù thích cuoái saùch
Toång quan
1. Clemens, Montenegro, vaø Pritchett (2008), taøi
lieäu neàn cho Baùo caùo naøy.
2. Collier (2007).
3. ÔÛ Daêmbia, moät ngöôøi soáng trong vuøng ñònh
cö coù hôn 5.000 ngöôøi cuøng sinh soáng ñaõ ñöôïc coi
laø ôû ñoâ thò; ôû AÁn Ñoä, ngöôõng naøy laø 20.000. Ñeå so
saùnh möùc ñoä ñoâ thò hoùa giöõa caùc nöôùc, Baùo caùo naøy
ñi tieân phong baèng caùch ñöa ra moät thöôùc ño môùi
veà maät ñoä daân soá - “chæ soá tích tuï” (xem Chöông 1).
4. Xem Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi 2008: Noâng
nghieäp cho Phaùt trieån.
5. Fujita (2007).
6. Mukherjee (2007).
7. Koh and Chang (2005).
8. De Blij (2005).
9. Khanna (2008).
10. Ngaân haøng Theá giôùi (2008).
11. Xuyeân suoát Baùo caùo naøy, caùi thöôøng ñöôïc goïi
laø “phaùt trieån khu vöïc” hay “phaùt trieån laõnh thoå”
cuõng coøn ñöôïc goïi laø ”phaùt trieån vuøng”. Nhöõng
chính saùch naøy caàn ñaáu tranh vôùi söï cheânh leäch
vuøng thaäm chí ngaøy moät lôùn hôn khi phaïm vi cuûa
chính saùch môû roäng sang nhieàu quoác gia.
Ñeà daãn cho baùo caùo
1. http://nobelprize.org/nobel_prizes/econom-
ics/laureates/1971.
2. http://nobelprize.org/nobel_prizes/econom-
ics/laureates/1971/kuznets-lecture.html.
3. Brown, Fay, Felkner, Lall vaø Wang (2008).
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng 1
1. Xem Engerman vaø Sokoloff (2000) vaø Ace-
moglu, Johnson, vaø Robinson (2002).
2. Phaàn trình baøy chi tieát veà ñòa kinh teá Myõ, xem
Kim vaø Margo (2004).
3. Fogel (1979) cho raèng, vieäc giaûm chi phí naøy
khoâng phaûi do duy nhaát moät tieán boä coâng ngheä
naøo. Thí duï, oâng ñaõ öôùc tính raèng saûn löôïng naêm
1890 cuûa Myõ chæ bò thaáp ñi 4% neáu haøng hoùa ñöôïc
vaän chuyeån baèng ñöôøng thuûy chöù khoâng phaûi baèng
ñöôøng saét.
4. McCallum (1995).
Chöông 1
1. Farvacque-Vitkovic, Casalis, vaø Eghoff (2007),
trang 37.
2. United Nations/Wilbur Smith Associates
(1980), trang 2
3. Siegel (1997), trang 61
4. NUTS laø moät ñôn vò laõnh thoå caùch phaân loaïi
thoáng nhaát phuïc vuï thoáng keâ cuûa Lieân minh chaâu
AÂu. Hai caáp ñoä haønh chính ñaàu tieân trong caùc quoác
gia thaønh vieân cuûa Lieân minh töông öùng vôùi NUTS
2 vaø NUTS 3. NUTS 1, ñôn vò laõnh thoå lôùn hôn ñaïi
dieän cho caùc khu vöïc kinh teá xaõ hoäi lôùn, vaø thöôøng
khoâng töông öùng vôùi caùc ñôn vò haønh chính coù taïi
caùc quoác gia thaønh vieân.
5. Caùc con soá trong ñoaïn naøy ñöôïc trích töø döõ
lieäu veà toång dieän tích ñaát, dieän tích ñaát ñöôïc duøng
cho noâng nghieäp, toång möùc vieäc laøm, tyû leä vieäc laøm
trong khu vöïc noâng nghieäp, GDP, vaø tyû leä toång giaù
trò gia taêng taïo ra trong ngaønh noâng nghieäp (Euro-
stat {naêm}; Cuïc Thoáng keâ trung öông 2006)
6. Soá lieäu veà daân soá laø soá lieäu naêm 2007
(www.citypopulation.de/world.htm).
7. Xu theá trong ñoù daân soá cuûa moät vaøi thaønh phoá
lôùn nhaát hoaëc quan troïng nhaát cuûa moät nöôùc lôùn
hôn haún daân soá cuûa moät vaøi thaønh phoá haïng döôùi
ñaõ ñöôïc phaûn aùnh trong xu theá cuûa qui taéc xeáp
haïng theo quy moâ nhaèm phaân ñònh roõ caùc cöïc cuûa
phaân phoái caùc thaønh phoá theo qui moâ.
8. Caùc khaùi nieäm cuûa qui taéc xaáp haïng theo quy
460 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
moâ vaø qui luaät Zipf chæ laø töông ñoái. Tham khaûo
Gabaix vaø Ioannides (2004) ñeå coù nhöõng khaùi nieäm
chính xaùc hôn.
9. Eeckhout (2004)
10. Martin (2005). Thaäm chí ôû Anh, nôi taäp trung
cao ñoä ngaønh taøi chính veà maët khoâng gian vaø toå
chöùc, caùc thaønh phoá lôùn nhö Bôùcmingham,
Manchextô, Lít vaø EÂñinbôùc vaãn laø nôi taäp trung
töông ñoái lôùn caùc haõng ñaàu tö voán maïo hieåm, baát
chaáp caùc sôû giao dòch chöùng khoaùn bò ñoùng cöûa töø
ñaàu nhöõng naêm 1970.
11. Kim vaø Margo (2004)
12. Vaên phoøng Phoù Thuû töôùng (2003)
13. Hoaøng, Nguyeãn vaø Tacoli (2005)
14. Tiffen (2003)
15. Glaeser vaø Kahn (2001), trang 21
16. Baker vaø nhöõng taùc giaû khaùc (2005), trang 15
17. Peng, Zhu vaø Song (2006), trang 7
18. Glaeser vaø Kahn (2001)
19. Öôùc tính töø toång saûn phaåm cuûa nhöõng thaønh
phoá lôùn treân theá giôùi, ñöôïc coâng boá treân www.city-
mayors.com
20. Ñieàu naøy töông ñöông soá dö cuûa GVA tính
giaù treân cô sôû nôi laøm vieäc so vôùi GVA tính treân cô
sôû daân cö cuûa Luaân Ñoân. Vieäc tính toaùn döïa treân
caùc döõ lieäu cuûa Cuïc thoáng keâ quoác gia (2006) [Trích
daãn ñaày ñuû taøi lieäu tham khaûo].
21. Soá lieäu veà luoàng tieàn löông keát hôïp vôùi vieäc
di chuyeån baèng phöông tieän coâng coäng ñöôïc UÛy
ban phaân tích kinh teá Myõ [naêm] cung caáp. [Trích
daãn ñaày ñuû taøi lieäu tham khaûo]
22. Trích trong phaàn Chuù giaûi thuaät ngöõ cuûa
“Toaøn caûnh quaù trình ñoâ thò hoùa Theá giôùi: Trang
web cô sôû döõ lieäu veà daân soá naêm 2007 ñaõ caäp nhaät
[naêm]. [Trích daãn ñaày ñuû taøi lieäu tham khaûo]
23. Thaäm chí vôùi moät loaït caùc phaân tích theo
chuoãi thôøi gian, caàn ñaëc bieät thaän troïng khi söû duïng
cô sôû döõ lieäu “Trieån voïng ñoâ thò hoùa toaøn caàu”. Ñoái
vôùi moät vaøi quoác gia, ñònh nghóa chính thöùc veà khu
vöïc ñoâ thò thay ñoåi qua thôøi gian. Ví duï, ôû Trung
Quoác, tyû leä daân soáng ôû thaønh thò naêm 1999 coù theå
laø 24%, 31% hoaëc 73% tuøy thuoäc vaøo ñònh nghóa
chính thöùc veà daân soá thaønh thò ñöôïc söû duïng (Sat-
terhwaite 2007).
24. Glaeser, Kolko, vaø Saiz (2001)
25. Caùc con soá thoáng keâ laáy töø Baùo caùo cuûa Price-
waterhouse Cooper[naêm]. [Trích daãn ñaày ñuû taøi lieäu
tham khaûo]
26. Öôùc tính veà tyû troïng tieâu duøng thaønh thò döïa
treân nhöõng cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình trong caùc naêm
khaùc nhau, vaø öôùc tính GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
theo giaù ñoâla naêm 2000 cho caùc naêm töông öùng.
27.Maddison (2008)
28. Kim vaø Margo (2004)
29. Ñaây laø taùc ñoäng cuûa ñòa kinh teá môùi ñöôïc goïi
laø hieäu öùng treân thò tröôøng saân nhaø, cuõng ñöôïc baøn
ñeán trong Chöông 4. Söï taäp trung caùc hoaït ñoäng kinh
teá ôû khu vöïc ñoâ thò cuõng keùo theo hieäu öùng boå sung
laøm taêng naêng suaát ñöôïc trình baøy ôû Chöông 4.
30. Xu höôùng ñoâ thò hoùa taïo söï phaân bieät trong
chæ soá phuùc lôïi xaõ hoäi cô baûn, hoã trôï cho nhöõng khu
vöïc thaønh thò ñaõ phaân bieät nhöõng nöôùc ñang phaùt
trieån ngaøy nay vôùi nhöõng nöôùc coâng nghieäp hoùa
cuûa theá kæ 19 -ñaàu theá kæ 20, xu höôùng naøy ñöôïc ñeà
caäp ôû phaàn döôùi.
31. Döïa treân soá lieäu 2003 töø Maddison (2008)
32. UÛy Ban Chaâu AÂu (2001). [neâu ñaày ñuû nguoàn
tham khaûo]
33. Miles (2007)
34. Ñöôïc tính theo giaù ñoâla quoác teá naêm 1990, söû
duïng soá lieäu cuûa Maddison (2008)
35. Moät khu vöïc ñöôïc xem chuû yeáu laø thaønh thò
(noâng thoân) neáu hôn 50% daân soá cuûa noù soáng trong
khu vöïc ñoâ thò (noâng thoân). Moät khu vöïc cuõng ñöôïc
xeáp chuû yeáu laø thaønh thò neáu tæ troïng daân soá thaønh
thò naèm trong khoaûng 15% - 50% vaø coù moät trung
taâm ñoâ thò vôùi hôn 500.000 daân (1 trieäu daân ñoái vôùi
Nhaät Baûn), vaø chieám treân 25% daân soá toaøn vuøng.
36. Caàn chuù yù trong tröôøng hôïp naøy. Vieäc taêng
tieàn löông ôû Myõ trong thôøi ñieåm naøy coù theá laøm cho
cuoäc soáng ôû thaønh phoá trôû neân toát hôn vôùi nhöõng
keát quaû cuûa vieäc giaûm giaù caùc saûn phaåm noâng
nghieäp (Barro vaø Sala-I- Martin 2004, trang 470)
37. Nhöõng öôùc tính naøy veà möùc tieâu duøng ñoâ thò
vaø tyû troïng daân soá thaønh thò ñöôïc döïa treân caùc cuoäc
ñieàu tra caùc hoä gia ñình vaøo nhöõng naêm khaùc nhau,
phuï thuoäc vaøo söï saün coù cuûa caùc soá lieäu ñoù.
38. Tuy nhieân, nhö ñaõ minh hoïa baèng tröôøng

hôïp cuûa Trung Quoác ôû phaàn sau, ñieàu naøy khoâng
ñuùng vôùi taát caû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Maëc duø
moái quan heä giöõa tæ troïng ñoâ thò vaø tæ soá thu nhaäp
thaønh thò - noâng thoân giöõa caùc tænh cuûa Trung Quoác
coù tính nghòch bieán, nhöøng töø cuoái nhöõng naêm
1990, moái quan heä naøy ñaõ ñoàng bieán trôû laïi.
39. Möùc ñoä tieáp caän nöôùc saïch ôû ñaây ñöôïc ñònh
nghóa laø baát cöù phöông thöùc tieáp caän naøo tôùi
“nhöõng nguoàn nöôùc ñöôïc caûi thieän”. Nhöõng nguoàn
naøy khaùc nhau tuøy theo hoaøn caûnh ñòa phöông, bao
goàm gieáng nöôùc, voøi nöôùc coâng coäng, nöôùc caáp qua
oáng daãn, vaø xe chôû nöôùc. Töông töï, ñieàu kieän veä
sinh chæ moät loaït nhöõng coâng trình ñaûm baûo chaát
löôïng nhö hoá xí töï hoaïi hay nhaø veä sinh bieät laäp.
40. Goàm: Baênglañeùt, Beânanh, Boâlivia, Buoáckina
Phaxoâ, Camôrun, Saùt, Coâloâmbia, Coäng Hoøa
Ñoâminích, Ai Caäp, Gana, Goateâmala, Haiti, AÁn Ñoä,
Inñoâneâxia, Kadaécxtan, Keânia, Malauy, Mali, Maroác,
Moâdaêmbích, Namibia, Neâpan, Nicaragoa, Nigeâria,
Peâru, Philíppin, Tandania, Thoå Nhó Kyø, Uganña,
Vieät Nam, Daêmbia, vaø Dimbabueâ.
41. Gwatkin vaø caùc coäng söï (2007).
42. Satterthwaite vaø nhöõng ngöôøi khaùc [bao goàm
6 taùc giaû] (2007)
43. Taïp chí Economist (2007).
44. Satterthwaite vaø caùc coäng söï [bao goàm 6 taùc
giaû] (2007).
45. Satterthwaite vaø caùc coäng söï [bao goàm 6 taùc
giaû] (2007).
46. Soá lieäu veà daân soá Ñeâli ñöôïc tham khaûo töø
Lieân Hieäp Quoác (2006).
47. Smith (1989).
48.Crafts (2008).
49. Williamson (1982).
50. Taïp chí Economist (2007).
51. Satterthwaite vaø caùc coäng söï [bao goàm 6 taùc
giaû] (2007).
52. Soá lieäu naøy cuøng vôùi taát caû soá lieäu lòch söû veà
tyû troïng ñoâ thò khaùc ñöôïc trích daãn trong phaàn naøy,
döïa treân ñònh nghóa coi moät khu ñoâ thò laø moät thaønh
phoá vôùi hôn 5.000 daân ñöôïc tham khaûo töø Bairoch
vaø Goertz (1986). Taát caû nhöõng soá lieäu veà tyû troïng
ñoâ thò vaø daân soá ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän
nay trong phaàn naøy ñaõ ñöôïc trích ra hoaëc ñöôïc tính
Chuù thích cuoái saùch 461
toaùn qua vieäc söû duïng döõ lieäu cuûa Lieân Hieäp Quoác
(2006). Nhö ñaõ noùi ôû treân, söû duïng cô sôû döõ lieäu naøy
ñeå so saùnh söï thay ñoåi trong tyû troïng ñoâ thò cuûa caùc
nöôùc khoâng phöùc taïp baèng söû duïng noù ñeå so saùnh
caáp ñoä cuûa tyû troïng ñoâ thò giöõa caùc nöôùc ñoù.
53. Maãu naøy bao goàm caùc nöôùc: Bæ, Ñan Maïch,
Phaàn Lan, Phaùp, Ñöùc, Hi Laïp, YÙ, Haø Lan, Na Uy,
Boà Ñaøo Nha, Taây Ban Nha, ThuïyÑieån,Thuïy Só vaø
Anh. Thaønh phaàn cuûa maãu ñöôïc quyeát ñònh bôûi
möùc ñoä saün coù caùc döõ lieäu lòch söû cuûa Bairoch vaø
Goertz (1986).
54. Hình 1.15 minh hoïa cho moät nhoùm nöôùc maø
theo Lieân Hieäp Quoác (2006), ñaõ coù nhöõng söï chuyeån
bieán tích cöïc trong tyû troïng ñoâ thò nhöõng naêm 1985 -
2005. Moät nhoùm nhoû caùc quoác gia vôùi daân soá hôn
moät trieäu ngöôøi ñaõ traûi qua “quaù trình ñoâ thò hoùa
aâm” trong thôøi gian naøy (ví duï AÙcmeânia, Extoânia,
Grudia, Kieácghigixtan, Laùtvia, Moânñoâva, Taùtgikix-
tan vaø Udbeâkixtan). Maëc duø ñònh nghóa veà khu vöïc
thaønh thò khoâng thay ñoåi ñoái vôùi nhöõng nöôùc naøy,
nhöng trong moät soá tröôøng hôïp, hình thaùi ñi xuoáng
cuûa tyû troïng ñoâ thò coù lieân quan ñeán söï tan raõ cuûa
Lieân Xoâ. Hai nöôùc (Coäng hoøa Seùc vaø Coäng hoøa Xloâ-
vaùckia) laø moät phaàn cuûa Tieäp Khaéc cuõ, vaø söï suïp
ñoå cuûa Lieân bang naøy cuøng vôùi söï quaù ñoä töø neàn
kinh teá keá hoaïch hoùa taäp trung, coù leõ cuõng aûnh
höôûng töông töï ñeán tyû troïng ñoâ thò. Ñoái vôùi 6 nöôùc
coøn laïi (Iraéc, Moârituyùt, Papua, Niu Ghineâ, Xri
Lanca, Tieåu Vöông Quoác AÛraäp thoáng nhaát vaø Daêm-
bia) coù nhöõng ñònh nghóa veà khu vöïc thaønh thò luoân
thay ñoåi vaø traùi vôùi thoâng leä. Ví duï, ñònh nghóa veà
khu vöïc thaønh thò cuûa Papua Niu Ghineâ laø 1 trung
taâm coù töø 500 daân trôû leân, laø moät moác nhoû khaùc
thöôøng, trong khi daân soá thaønh thò cuûa AÛ raäp ñöôïc
öôùc tính baèng daân soá cuûa 9 thaønh phoá.
55. Satterthwaite (2007).
56. Lieân Hieäp Quoác (2006).
57. Keát luaän naøy döïa treân nhöõng tính toaùn lòch
söû veà söï taêng tröôûng daân soá thaønh thò cuûa Myõ ruùt
ra töø söï keát hôïp giöõa nhöõng döõ kieän lòch söû veà tyû
troïng ñoâ thò cuûa Bairoch vaø Goetz (1986) vôùi nhöõng
döõ lieäu lòch söû veà quy moâ daân soá noâng thoân trong
Maddison (2008).
58. Gwatkin vaø caùc coäng söï (bao goàm treân 6 taùc
giaû).
462 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
59. Gwatkin vaø caùc coäng söï (bao goàm treân 6 taùc giaû)
60.Woods (2000)
61. Williams vaø Galley. C. [ñuùng??] (1995)
62. Orwell (1937) [Bao goàm URL vôùi trích daãn
ñaày ñuû nguoàn tham khaûo]
63. Crafts (2008)
64. Williamson (1990)
65. Stockel (2002)
66. Kim vaø Margo (2004)
Chöông 2
1. Armstrong and Taylor (2000), xem cuï theå
chöông 8.
2. Beaumier (1998).
3. Krugman (1991), tr.11–13.
4. Xem ví duï Barro and Sala-I-Martin (2004).
5. OECD (2007), tr. 14.
6. Blanchard and Katz (1992).
7. OECD (2006), p. 13.
8. Trang tin ñieän töû cuûa Cuïc Thoáng keâ Quoác gia
Phaùp [bao goàm naêm, keå caû toaøn boä phaàn trích daãn
taøi lieäu tham khaûo.]
9. Toå Coâng taùc Taøi khoaûn Quoác gia Länder (2007).
10. Caùc chuyeân gia veà phaùt trieån ñeàu ñaõ quen
vôùi moâ hình ñöôïc goïi laø “ñöôøng cong Kuznets”, teân
cuûa moät nhaø kinh teá hoïc ñöôïc giaûi Noâben Simon
Kuznets. Maëc duø ñöôøng cong Kuznets moâ taû moái
quan heä giöõa söï phaùt trieån kinh teá vôùi söï baát bình
ñaúng veà thu nhaäp giöõa caùc caù nhaân vôùi nhau trong
moät quoác gia, nhöng giaû thuyeát maø Kuznet ñöa ra
nhaèm giaûi thích moái quan heä naøy phuø hôïp vôùi vieäc
nhaán maïnh ñeán moái quan heä giöõa söï maát caân ñoái
theo khoâng gian veà phaùt trieån ñöôïc ñeà caäp trong
chöông naøy.
11. Poncet (2006).
12. Buys, Deichmann, and Wheeler (2006).
13. Poncet (2005).
14. Poncet (2006).
15. Tobler (1970).
16. Angeriz, McCombie, vaø Roberts (2008).
17. Lipsey vaø Nakamura (2006).
18. Henderson, Kuncoro, vaø Nasution (1996).
19. Deichmann vaø nhöõng ngöôøi khaùc (saép xuaát baûn).
20. Henderson, Shalizi, vaø Venables (2001).
21. Reference (xxxxxxx)
22. McInnis (1966).
23. Aghion vaø Williamson (1998), pp. 144–51.
24. Taylor vaø Williamson (2006).
25. Angeriz, McCombie, vaø Roberts (2008).
26. Fingleton (2003).
27. Deichmann vaø nhöõng ngöôøi khaùc (2005).
28. Hering vaø Poncet (2006).
29. Da Mata vaø others (2007).
30. Paillacar (2007).
31. Head vaø Mayer (2006).
32. Collier (2007).
33. Nhöõng döï ñoaùn ñöôïc ñöa ra treân cô sôû Döõ
lieäu Kinh teá veà maët ñòa lyù cuûa Nordhaus, ñöôïc toång
hôïp laïi töø thoâng tin thu thaäp naêm 1990. [Bao goàm
phaàn trích daãn ñaày ñuû caùc thoâng tin tham khaûo ôû
daïng URL.]
34. Soá lieäu theo thôøi gian veà möùc ñoä taäp trung
kinh teá ñöôïc thu thaäp cho 10 nöôùc, tuy nhieân moät
vaøi nöôùc chæ coù hai moác thôøi gian ñeå ñaùnh giaù.
Caùc nöôùc trong maãu goàm Canaña (1890–2006),
Taây Ban Nha (1850–2000), Phaùp (1801–1999), Haø
Lan(1850–2006), Nhaä t Baû n (1900–2000), Myõ
(1960–2000), Braxin (1960–2004), Chileâ (1975–2004),
Thaùi Lan (1975–2004), Inñoâneâxia (1989–2005), vaø
Philíppin (1980–2005). Ngoaïi tröø Phaùp, Taây Ban
Nha vaø Haø Lan coù söû duïng soá lieäu daân soá, hoaït
ñoäng kinh teá ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân GDP. Soá lieäu
töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. Nhöng, nhö giaûi thích
döôùi ñaây, söï keát hôïp caùc nguoàn thoâng tin naøy khoâng
gaây ra vaán ñeà lôùn vì thöôùc ño söï taäp trung - tyû soá -
döïa vaøo nhieàu chæ baùo khaùc nhau.
35. Trong phaàn tieáp theo, thöôùc ño möùc ñoä taäp
trung hoùa ñöôïc xaùc ñònh theo phöông phaùp sau. Thöù
nhaát, chuùng ta öôùc tính tæ troïng giaû thuyeát cuûa moät
vuøng trong GDP vôùi giaû ñònh raèng GDP theå hieän söï
phaân phoái ñoàng ñeàu theo khoâng gian. Thöù hai,
chuùng ta xaùc ñònh vuøng coù tæ troïng thöïc teá cao nhaát
trong GDP. Thöù ba, chuùng ta chia tæ troïng thöïc teá
trong GDP cuûa vuøng daãn ñaàu cho tæ troïng giaû thuyeát
(ñöôïc phaân phoái ñoàng ñeàu) ñeå ño möùc ñoä taäp trung
hoùa theo khoâng gian. Ví duï, neáu vuøng daãn ñaàu coù tæ
troïng thöïc teá laø 10% vaø tæ troïng giaû thuyeát laø 2%, keát
quaû ño möùc ñoä taäp trung hoùa laø 5.
36. Thöôùc ño möùc ñoä taäp trung trong phaàn naøy

taäp trung chuû yeáu vaøo möùc ñoä taäp trung (maät ñoä)
ôû vuøng daãn ñaàu cuûa töøng nöôùc. Noù khoâng theå hieän
thoâng tin veà phaân boá maät ñoä theo khoâng gian giöõa
caùc vuøng coøn laïi.
37. Caùc con soá thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
laáy töø Maddison (2008).
38. Krugman (1991), trang 11–13.
39. Ingram vaø Whitehead (2008).
40. Nguoàn thoâng tin naøy taäp hôïp töø hôn 120
cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình taïi 75 quoác gia, vôùi moät
soá quoác gia coù 2 naêm quan saùt. Vôùi moãi quoác gia vaø
vôùi moãi naêm, chuùng toâi öôùc tính tieâu duøng cuûa hoä
theo töøng hoä rieâng bieät. Taïi moät soá quoác gia, chæ coù
moãi thoâng soá veà thu nhaäp cuûa hoä. Sau ñoù, chuùng toâi
taäp hôïp tieâu duøng hoä caù theå vaøo toång tieâu duøng cuûa
hoä gia ñình theo vuøng ñieàu tra daân soá cuûa quoác gia
ñoù. Thöôùc ño veà möùc ñoä taäp trung cuûa moãi quoác
gia söû duïng bieán thay theá laø tæ troïng tieâu duøng cao
nhaát cuûa hoä gia ñình trong toång tieâu duøng hoä gia
ñình. Xem Gill vaø Goh (2007) veà caùc chi tieát lieân
quan ñeán cô sôû döõ lieäu vaø phöông phaùp.
41. Thoâng tin laáy töø nguoàn Yale University’s
William Nordhaus’s Geographically Based Econom-
ic Database. Ñaây laø cô sôû döõ lieäu veà daân soá, toång
saûn phaåm vaø dieän tích ñaát cuûa caùc vuøng noäi ñòa ôû
hôn 90 quoác gia.
42. Khi so saùnh giöùa caùc quoác gia, vieäc söû duïng
caùc oâ ñaát theo tieâu chuaån coù theå giuùp traùnh ñöôïc
nhöõng sai laàm do khaùc nhau veà caáp ñoä, trong ñoù soá
löôïng caùc vuøng phaân chia coù theå aûnh höôûng ñeán söï
sai leäch cuûa thöôùc ño. Gioáng nhö quaù trình öôùc tính
heä soá Gini theo khoâng gian, chuùng toâi xeáp caùc oâ ñaát
kích thöôùc 1 kinh ñoä vaø 1 vó ñoä theo thöù töï giaûm
daàn tuøy theo maät ñoä GDP cuûa hoï vaø veõ sô ñoà vuøng
ñòa chính coäng doàn treân truïc hoaønh vaø toång saûn
phaåm coäng doàn treân truïc tung. Khi ñoù, haøm ña bieán
ñöôïc xaây döïng phuø hôïp vôùi döõ lieäu ñeå döï baùo veà
tæ troïng GDP trong 5% vuøng ñòa chính coù maät ñoä
cao nhaát cuûa quoác gia.
43. Heä soá Gini theo khoâng gian tính ñeán söï phaân
phoái maät ñoä treân toaøn boä laõnh thoå quoác gia. Heä soá
naøy laø baèng 0 neáu maät ñoä kinh teá ñöôïc phaân boá ñeàu
cho caùc vuøng, baèng 1 neáu nhö taát caû saûn xuaát dieãn
ra trong moät vuøng ñòa chính duy nhaát. Heä soá Gini
Chuù thích cuoái saùch 463
veà maät ñoä GDP ñöôïc tính toaùn qua 3 böôùc. Tröôùc
heát, caùc vuøng ñòa chính ñöôïc xeáp haïng theo thöù töï
giaûm tuøy theo maät ñoä cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá
(GDP treân km2). Thöù hai, tính toaùn tæ leä cuûa caùc
vuøng ñòa chính coäng doàn, vaø tæ troïng GDP coäng doàn
töông öùng theo tæ leä vuøng ñòa chính. Thöù ba, hai
thöôùc ño neâu treân ñöôïc ñöa vaøo cuøng moït bieåu ñoà
taïo neân moät ñöôøng cong Lorenz, vaø heä soá Gini theo
khoâng gian ñöôïc tính baèng tæ soá giöõa dieän tích naèm
giöõa ñöôøng phaân phoái ñoàng ñeàu vaø ñöôøng cong
Lorenz vôùi dieän tích naèm döôùi ñöôøng phaân phoái
ñoàng ñeàu.
44. Krugman (1993).
45. Döïa treân giaù ñoâla quoác teá Geary-Khemis coá
ñònh naêm 1990 ôû Maddison (2008).
46. Heä soá töông quan veà möùc bieán thieân taêng töø
0.107 ñeán 0.148 (Crafts 2005).
47. So saùnh döïa treân caùc soá lieäu GDP bình quaân
ñaàu ngöôøi laáy töø Maddison (2008).
48. Roberts (2004).
49. Barro and Sala-I-Martin (1992).
50. Green (1969).
51. Chuùng toâi ñònh nghóa thöôùc ño phuùc lôïi laø
toång saûn phaåm bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa caû oâ ñaát,
vaø söï cheânh leäch theo khoâng gian laø tyû leä giöõa saûn
phaåm bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa caû oâ ñaát giöõa oâ coù
möùc cao nhaát vôùi oâ coù möùc thaáp nhaát. Nhöõng thöôùc
ño baát bình ñaúng theo khoâng gian khaùc – nhö khaùc
bieät giöõa nhoùm phaàn traêm thöù 90 vaø nhoùm phaàn
traêm thöù 10, vaø giöõa giaù trò trung bình cuûa 10 oâ ñaát
cao nhaát vaø giaù trò trung bình cuûa 10 oâ ñaát thaáp
nhaát – vaø caùc heä soá cheäch khaùc cuõng cho thaáy
nhöõng hình thaùi ñaëc tröng töông töï.
52. Vôùi moãi quoác gia moãi naêm, chuùng toâi öôùc
löôïng hoài quy theo daïng Mincerian, trong ñoù möùc
tieâu duøng bình quaân cuûa hoä gia ñình laø bieán phuï
thuoäc, caùc giaû veà ñòa ñieåm laø bieán ñoäc laäp, vaø caùc
ñaëc tính coù theå quan saùt ñöôïc veà hoä gia ñình (nhö
qui moâ hoä gia ñình, trình ñoä hoïc vaán cuûa chuû hoä,
caùc yeáu toá veà giôùi tính, tuoåi taùc, vaø tình traïng hoân
nhaân) laø bieán kieåm chöùng. Caùc bieán ñòa ñieåm laáy
theo vuøng thoáng keâ daân soá lôùn. Söï khaùc nhau giöõa
caùc heä soá töông quan toái ña vaø toái thieåu treân caùc
bieán giaû veà ñòa ñieåm laø thöôùc ño cuûa chuùng toâi veà
464 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
söï cheânh leäch möùc tieâu duøng giöõa caùc vuøng daãn
ñaàu vaø nhöõng vuøng tuït haäu hoaøn toaøn chæ do yeáu
toá ñòa ñieåm.
53. Chuùng toâi öôùc löôïng moái quan heä giöõa cheânh
leäch theo khoâng gian vaø GDP bình quaân ñaàu ngöôøi
baèng caùch gom taát caû caùc öôùc löôïng veà ñoä cheânh
leäch coù ñöôïc töø moãi cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình vaøo
moät phaân tích hoài quy, trong ñoù coá ñònh soá vuøng
thoáng keâ daân soá ôû moãi nöôùc vaø dieän tích ñaát cuûa
moãi nöôùc. Moái quan heä nghòch ñaûo giöõa caùc cheânh
leäch theo khoâng gian veà tieâu duøng vaø möùc phaùt
trieån raát chaéc chaén, keå caû khi thöû theo nhieàu tính
chaát khaùc nhau cuûa moâ hình (söû duïng caùc taäp bieán
kieåm chöùng khaùc nhau).
54. Ñaây laø öôùc tính theo giaù ñoâla Myõ naêm 2000,
aùp duïng cho caùc cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình trong
thaäp nieân 2000.
55. Yemtsov (2005).
56. Kanbur vaø Zhang (2005); Milanovic (2005).
57. Demurger vaø caùc taùc giaû (2002).
58. Ngaân haøng theá giôùi (2007).
59. Grudia laø quoác gia duy nhaát trong khu vöïc
coù möùc ngheøo tuyeät ñoái ôû thôøi kyø naøy khoâng giaûm.
Douthat, Poe, vaø Cutler (2006), trang 52, vaø Ngaân
haøng Theá giôùi (2005).
60. Ferreira (2000).
61. GDP tính theo ñaàu ngöôøi laáy töø Maddison
(2008).
62. Naudeù vaø Krugell (2006).
63. Cardenas vaø Ponton (1995).
64. Hill, Resosudarmo, vaø Vidyattama (2007).
65. Nitinant (2008).
66. Dang (2008).
67. Döïa theo soá lieäu cuûa UNDP (1997) vaø UNDP
(2005).
68. Garcia-Verdu (2005) vaø Fuentes vaø Montes
(2004).
69. Boä Keá hoaïch Ai Caäp vaø UNDP(2004).
70. Cô quan Uyû ban keá hoaïch AÁn ñoä (2002).
71. Hoäi ñoàng quoác gia cuûa Sri Lanka veà Phaùt
trieån kinh teá vaø UNDP (2005).
72. Chính phuû Sri Lanka (2008).
73. Boä Keá hoaïch vaø Phaùt trieån quoác gia Keânia vaø
UNDP (2005).
74. Smith (1979), trang 122.
75. Venables (2006).
76. Chang (2005).
77. Hanson (1998).
78. Demurger vaø taùc giaû khaùc [boå sung toái ña 6
taùc giaû] (2002).
79. He (2008). [Boå sung ñaày ñuû trích daãn taøi lieäu
tham khaûo].
80. Venables (2006).
81. Crafts (2005), baûng 4, trang 59.
82. Caùc tính toaùn cho naêm 2005 döïa vaøo döõ lieäu
trong Nieân giaùm thoáng keâ cuûa Trung Quoác (2006),
http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2006/indexeh.ht.
83. Soá lieäu veà GDP tính theo ñaàu ngöôøi cuûa
Thöôïng Haûi vaø Guizho ñöôïc tính cho naêm 2005
baèng caùch nhaân soá öôùc tính cho tænh vôùi öôùc tính
GDP tính theo ñaàu ngöôøi toaøn quoác cuûa Maddison.
Soá lieäu naøy tính theo ñoàng ñoâla quoác teá naêm 1990.
Caùc so saùnh vôùi Anh döïa vaøo döõ lieäu cuûa Maddi-
son trong Maddison (2008).
Chöông 3
1. Caùc con soá döïa treân Maddison (2006). Töø naêm
1820 ñeán naêm 1998, GDP taêng töø 694,4 tæ ñoâla leân
3.725,9 tæ ñoâla theo giaù ñoâla quoác teá naêm 1990. Daân
soá trong giai ñoaïn naøy taêng töø 1,04 tæ leân 5,3 tæ
ngöôøi, töùc laø taêng gaáp 5 laàn vôùi toác ñoâ 1% moät naêm.
2. Caùc öôùc tính naøy döïa treân cô sôû döõ lieäu döï aùn
G-Econ ñöôïc phaân tích taïi Ñaïi hoïc Yale (xem Nord-
haus 2006). Cô sôû döõ lieäu cung caáp caùc tính toaùn töø
naêm 1990 veà GDP, daân soá vaø dieän tích ñaát cuûa töøng
oâ ñaát thoâng thöôøng coù kích thöôùc 100 x 100 km theo
ñöôøng xích ñaïo. Caùc soá lieäu naøy ñaõ ñaùnh giaù thaáp
möùc ñoä taäp trung hoùa trong thöïc teá.
3. Chæ tính ñeán soá ñöôøng bieân treân ñaát lieàn giöõa
caùc quoác gia. Vì theá, ñöôøng bieân giôùi giöõa caùc thuoäc
ñòa trong theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20 khoâng ñöôïc
xem xeùt.
4. Blake (2005).
5. Thöôùc ño toång hôïp boán chæ soá phaûn aùnh söï
haïn cheá ñoái vôùi caùc doøng löu thoâng haøng hoaù, voán,
con ngöôøi vaø yù töôûng laø: (1) thueá quan trung bình
(soá lieäu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi), (2) ñoä môû cuûa

voán (Chinn vaø Ito 2006), (3) tæ leä caùc nöôùc caàn coù thò
thöïc nhaäp caûnh khi muoán ñeán thaêm nöôùc ñoù (Neu-
mayer 2006), vaø (4) chæ soá töï do baùo chí, bao goàm
caû nhöõng thoâng tin nhö kieåm duyeät internet (Nhaø
baùo khoâng Bieân giôùi 2007). Nhöõng thöôùc ño naøy
ñöôïc baøn ñeán kyõ hôn ôû phaàn sau cuûa chöông. Taát
caû caùc chæ soá ñeàu ñöôïc chuaån hoùa vaø xeáp haïng laïi
töø bieân giôùi môû hôn ñeán bieân giôùi ñoùng hôn, roài
coäng laïi. Moät chæ soá döïa treân vieäc xeáp haïng theo ñoä
lôùn cuõng cho keát quaû töông töï. Caùc döõ lieäu naøy chuû
yeáu laø cho naêm 2005 vaø 2006, nhöng trong moät vaøi
tröôøng hôïp, phaûi duøng döõ lieäu naêm 2004. Moät soá
nöôùc chæ coù thoâng tin cuûa ba trong soá boán chæ soá
treân, vaø giaù trò bò khuyeát ñöôïc thay theá baèng bình
quaân chung. Trong soá caùc nöôùc nöôùc maø ñieàu naøy
coù taùc ñoäng ñeán laø AÙpganixtan, Cuba, Coäng hoøa
Daân chuû Coânggoâ, Xeùcbi vaø Moângteâneâgroâ, Taùtgikix-
tan vaø Yeâmen.
6. Chæ soá ñaõ phaûn aùnh nhieàu nhöng chöa ñuû taát
caû caùc raøo caûn vaø söï chia caét. Thí duï, qui ñònh, luaät
leä khoâng töông thích cuõng coù taùc ñoäng ñeán phuùc lôïi
cuûa moät nöôùc. Yeâu caàu phaûi coù chöùng nhaän veà
nhöõng gioáng caây troàng noâng nghieäp môùi lai taïo
ñöôïc trong töøng nöôùc rieâng bieät seõ laøm giaûm toác ñoä
caûi tieán gioáng cho cuoäc caùch maïng xanh ôû chaâu Phi,
cuõng nhö khaû naêng laøm taêng thu nhaäp vaø an ninh
löông thöïc.
7. Coù nhieàu chæ soá toaøn caàu hoùa phaûn aùnh ñöôïc caùc
khía caïnh töông töï veà caùc raøo caûn quoác teá. Moät thí duï
laø Chæ soá toaøn caàu hoùa KOF (globalization.kof.ethz.ch).
Tuy nhieân, nhöõng chæ soá naøy thöôøng troän laãn caùc
qui ñònh cuûa moät nöôùc nhö möùc thueá quan vôùi caùc
bieán keát cuïc khaùc nhö tæ troïng xuaát khaåu trong
GDP. Nhaèm phaân tích minh hoïa trong chöông naøy,
chuùng toâi luoân nhaát quaùn vôùi vieäc quan taâm ñeán
caùch thöùc maø baûn thaân caùc nöôùc quaûn lyù caùc quan
heä töông taùc kinh teá cuûa mình nhö theá naøo
8. Xem McCallum (1995) vaø Helliwell (2002).
9. Anderson vaø van Wincoop (2003), Anderson
vaø van Wincoop (2004).
10. Bhagwati vaø Srinivasan (2002), Alcala vaø Cic-
cone (2004).
11. Rodriguez vaø Rodrik (2000), Slaughter (2001).
12. Ngaân haøng Theá giôùi (2007b).
Chuù thích cuoái saùch 465
13. Kee, Nicita vaø Olarreaga (2006) ñaõ xaây döïng
caùc thöôùc ño veà haïn cheá thöông maïi, trong ñoù coù
bao goàm moät soá trong nhöõng khía caïnh treân.
Nhöõng thöôùc ño naøy chæ saün coù vôùi ít quoác gia hôn
laø chæ soá veà möùc thueá quan trung bình, nhoùm thöôùc
ño naøy cho thaáy moái töông quan maïnh vôùi chæ soá
veà möùc thueá quan trung bình.
14. Xem Chinn vaø Ito (2006). Chæ soá Chinn-Ito veà
ñoä môû cuûa voán ñöôïc suy ra töø Baùo caùo thöôøng nieân
veà caùc Thoûa thuaän trao ñoåi vaø Haïn cheá trao ñoåi
(AREAER) cuûa Quyõ Tieàn teä Quoác teá. Ñaây laø caáu
phaàn nguyeân taéc ñaàu tieân trong boán bieán nhò phaân
ñöôïc baùo caùo: söï toàn taïi cuûa cheá ñoä ña tæ giaù, haïn
cheá ñoái vôùi taøi khoaûn vaõng lai, giao dòch taøi khoaûn
voán vaø yeâu caàu noäp lôïi nhuaän xuaát khaåu. Xem
Chinn vaø Ito (2006). Giaù trò cuûa chæ soá nguyeân goác
ñöôïc xeáp laïi theo thang ñieåm töø 0 (haïn cheá thaáp
nhaát giöõa taát caû caùc nöôùc) ñeán 100 (haïn cheá cao
nhaát). Möùc bình quaân cuûa vuøng khoâng coù troïng soá.
15. McKenzie (2001), Kose, Prasad, Rogoff, vaø
Wei (2006), Chinn vaø Ito (2006), Henry (2007).
16. Quinn vaø Toyoda (2006).
17. Bekaerta, Harveyb vaø Lundblad (2005).
18. Kose, Prasad, Rogoff vaø Wei (2006).
19. Pritchett (2006).
20. Löôïng hoùa nhöõng lôïi ích naøy raát khoù. Nhöng
moät nghieân cöùu gaàn ñaây ñaõ öôùc tính raèng löïc löôïng
lao ñoäng ôû caùc nöôùc coâng nghieäp taêng theâm 3% thì
coù theå taïo ra theâm 356 tæ ñoâla (Ngaân haøng Theá giôùi
2005).
21. Pritchett (2006).
22. Neumayer (2006).
23. McKenzie (2005).
24. Linden, Kraemer vaø Dedrick (2007). Moät thí
duï veà taàm quan troïng cuûa nhöõng hoaït ñoäng söû
duïng nhieàu chaát xaùm laø cuûa Oppenheimer (2008):
Trong moãi taùch caø pheâ troàng ôû chaâu Myõ La tinh maø
ngöôøi tieâu duøng Myõ mua, chæ coù 3% laø giaù traû cho
noâng daân trong khu vöïc. Phaàn coøn laïi chi traû cho
coâng ngheä gen, cheá bieán, xaây döïng thöông hieäu,
marketing vaø caùc hoaït ñoäng söû duïng nhieàu chaát
xaùm khaùc. Nhöõng hoaït ñoäng naøy phaàn lôùn naèm ôû
ngoaøi khu vöïc troàng caø pheâ.
25. Criscuolo, Haskel vaø Slaughter (2004).
466 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
26. Brunettia vaø Weder (2003), Keefer vaø Khe-
mani (2005).
27. Coù theå tìm thaáy caùc döõ lieäu tröïc tuyeán treân
www.rsf.org.
28. Gallup, Sachs vaø Mellinger (1999).
29. Xem Collier (2007).
30. Alesina vaø Spolaore (2003), trang 81.
31. Winters vaø Martin (2004).
32. Bertram (2004), Ngaân haøng Theá giôùi (2006).
33. Alesina, Devleeschauwer, Easterly, Kurlat vaø
Wacziarg (2003).
34. Collier (2007).
35. Spoalore vaø Wacziarg (2005).
36. Blake (2005).
37. Collier (2003), Collier (2007). Miguel, Satyanath
vaø Sergenti (2004) ñaõ chöùng minh raèng taùc ñoäng
naøy cuõng coù theå dieãn ra theo chieàu ngöôïc laïi. döïa
treân soá lieäu cuûa caùc nöôùc chaâu Phi giai ñoaïn
1981–99 vaø caùc soá lieäu veà löôïng möa ñeå ñieàu chænh
tính noäi sinh coù theå coù, hoï ñaõ öôùc löôïng thaáy moät
cuù soác baát lôïi laøm giaûm taêng tröôûng 5% seõ laøm xaùc
suaát xaûy ra xung ñoät trong naêm tieáp theo taêng theâm
moät nöûa.
38. Xem chuù thích 2 veà nguoàn döõ lieäu. Caùc döõ
lieäu naøy theo oâ vuoâng vaãn coù theå ñaùnh giaù chöa heát
söï taäp trung hoùa, vì caùc öôùc löôïng döïa treân soá lieäu
naêm 1990 vaø caùc vuøng taäp trung cao ñoä vaãn coù xu
höôùng taêng tröôûng nhanh hôn caùc vuøng coù möùc taäp
trung hoùa thaáp.
39. Maddison (2006).
40. Bairoch (1982).
41. Tilly (1990).
42. Maddison (2006).
43. Xem Hoäp 0.3 veà ñònh nghóa caùc khu vöïc cuûa
Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi.
44. Disdier vaø Head (2006).
45. Leamer (2007) ñaõ nhaán maïnh ñeán ñieåm naøy.
46. Maddison (2006).
47. Bourguignon vaø Morrisson (2002b); Ngaân haøng
Theá giôùi, Development Data Platform (DECDG).
48. Morrisson vaø Murtin (2005).
49. Maddison (2006).
50. Bourguignon vaø Morrisson (2002a).
51. Collier (2007).
52. Cutler, Deaton vaø Lleras-Muney (2006) baøn
veà caùc nhaân toá laøm giaûm tæ leä töû vong, nhôø ñoù ñaõ
laøm taêng tuoåi thoï.
53. Morrisson vaø Murtin (2005).
54. Caùc con soá baát bình ñaúng coù theå chöa phaûn
aùnh heát söï cheânh leäch thöïc söï veà caùc keát quaû trong
voán con ngöôøi. Soá naêm ñi hoïc chæ gaén vôùi giaùo duïc
tieåu hoïc vaø trung hoïc cô sôû, vaø do ñoù coù giaù trò noäi
haøm cao nhaát. Nhieàu nöôùc phaùt trieån thöïc söï môùi
chæ ñaït ñöôïc möùc toái ña töï nhieân ñoù moät thôøi gian
tröôùc ñaây, nhöng hoï ñaõ tieán boä vöôït baäc veà chaát
löôïng giaùo duïc vaø môû roäng giaùo duïc ñaïi hoïc. Caùc
nöôùc ñang phaùt trieån ñang ñuoåi kòp veà giaùo duïc
tieåu hoïc vaø trung hoïc, nhöng coøn thua xa veà nhöõng
khía caïnh khaùc cuûa voán con ngöôøi.
55. Cohen vaø Soto (2007).
56. Nhöõng con soá naøy coù theå ít nhieàu ñaõ phoùng
ñaïi möùc caûi thieän, vì nhieàu nöôùc coù keát quaû toài teä
nhaát laïi khoâng coù soá lieäu.
57. Baumol (1986), De Long (1988), Barro vaø Sala-
I-Martin (1992), Quah (1996).
58. Maddison (2006). Soá lieäu tröôùc naêm 1990 cuûa
Ñoâng AÂu nhìn chung ít ñaùng tin caäy.
59. Lucas Jr. (2007).
60. Lederman, Maloney vaø Serveùn (2005).
61. Nordhaus (2006).
62. Snow, Craig, Deichmann vaø Marsh (1999).
63. Caselli (2005).
64. Easterly vaø Levine (2001).
65. Baldwin, Martin vaø Ottaviano (2001).
66. Puga vaø Venables (1999), Shatz vaø Venables
(2005).
67. Levinson (2006).
68. Economic Intelligence Unit (2007).
69. Wolf (2004). Tuy nhieân, caùc nhaø nghieân cöùu
khaùc nhö Bordo, Eichengreen vaø Irwin (1999), laïi
cho raèng thöông maïi vaø thò tröôøng voán ngaøy nay coù
theå coù tính lieân keát chaët cheõ hôn.
70. Leamer (2007).
71. Theo soá lieäu Comtrade cuûa Lieân hieäp quoác
naêm 2004 vaø söû duïng caùc soá lieäu do Trung Quoác
baùo caùo – thí duï, Nhaät Baûn coù thaëng dö thöông maïi
trong lónh vöïc cheá taïo trò giaù 21 tæ ñoâla vôùi Trung
Quoác, Haøn Quoác 34 tæ ñoâla, Thaùi Lan 6 tæ ñoâla,
Philíppin 5 tæ ñoâla vaø Inñoâneâxia 1 tæ ñoâla.

72. Thôøi baùo Niu Yooùc, 22 thaùng 2 naêm 1999.
Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng 2
1. Baldwin vaø Wyplosz (2004), Crafts vaø Toniolo
(1996).
2. Baldwin (saép xuaát baûn).
3. Baldwin (1995).
Chöông 4
1. Smith (1979), trang 21.
2. Xem Glaeser, Kolko vaø Saiz (2001); Sinai vaø
Waldfogel (2004).
3. Baøn veà tính kinh teá nhôø tích tuï coù theå quay trôû
laïi ngay töø nhöõng quan taâm veà vaán ñeà chuyeân moân
hoùa vaø phaân coâng lao ñoäng cuûa Smith (Smith 1979);
taùc ñoäng lan toûa cuûa thoâng tin, quaù trình tìm kieám
vaø thích nghi vaø chia seû ñaàu vaøo cuûa Marshall (Mar-
shall 1890); vaø gaàn ñaây hôn laø moái lieân keát veà cung
lieân ngaønh (Chinitz 1961); vöøa laøm vöøa ruùt kinh
nghieäm (Arrow 1962); vaø söï nuoâi döôõng laãn nhau
cuûa yù töôûng vaø söï saùng taïo (Jacobs 1969).
4. McCann (2001), trang 56.
5. Trong 27 heä soá töông quan theo qui moâ öôùc
löôïng ñöôïc, 23 phaûn aùnh hieäu suaát taêng daàn theo
qui moâ, haàu heát ñeàu treân 4%, vaø raát maïnh theo
nhieàu tính chaát khaùc nhau cuûa haøm saûn xuaát
(Griliches vaø Ringstad 1971, vaø Ringstad 1978).
6. Baldwin vaø Gorecki (1986).
7. Owen (1983) veà chaâu AÂu, Scherer (1980) vaø
Hall (1988, 1990) veà Myõ.
8. Trong 27 heä soá töông quan theo qui moâ öôùc
löôïng ñöôïc, 23 phaûn aùnh hieäu suaát taêng daàn theo
qui moâ, haàu heát ñeàu treân 4%, vaø raát maïnh theo
nhieàu tính chaát khaùc nhau cuûa haøm saûn xuaát
(Griliches vaø Ringstad 1971, vaø Ringstad 1978).
9. Baldwin vaø Gorecki (1986).
10. Owen (1983) veà chaâu AÂu, Scherer (1980) vaø
Hall (1988, 1990) veà Myõ.
11. Hieäu suaát theo qui moâ ôû caáp ngaønh trong
khoaûng 1,3 ôû nhieàu ngaønh cheá taïo cuûa Myõ (xem
Paul vaø Siegel 1999), vaø soá lieäu caáp nhaø maùy trong
8 ngaønh cuûa Chileâ cho thaáy ñoä co giaõn theo qui moâ
töông töï töø 1,2 ñeán 1,44 (Levinsohn vaø Petrin 1999).
12. Antweiler vaø Trefler (2002) veà 71 nöôùc trong
Chuù thích cuoái saùch 467
giai ñoaïn 1972–92.
13. Öôùc tính ñoä co giaõn trung bình theo qui moâ
baèng 1,051 naèm trong bieân ñoä caùc öôùc tính cuûa Myõ
(Basu 1995, Basu vaø Fernald 1997) vaø ôû Canaña
(Fuss vaø Gupta 1981).
14. Xem Roeger (1995) veà tröôøng hôïp cuûa Myõ,
Oliveira Martins vaø caùc coäng söï (1996) veà caùc nöôùc
OECD.
15. Junius (1997).
16. Roeger (1995).
17. Kalish vaø Gilbert (1973) ñaõ ghi laïi hieäu suaát
taêng daàn trong dòch vuï ngaân haøng; Hughes vaø
Mester (1998) nhaän thaáy khi qui moâ taêng, caùc ngaân
haøng seõ tieát kieäm nguoàn löïc ñeå quaûn lyù ruûi ro, döï
tröõ voán vaø baùo hieäu veà caùc ñieåm maïnh theå cheá.
Calem (1994) vaø Hughes vaø caùc coäng söï (1999) gôïi
yù raèng vieäc môû roäng theo vuøng ñòa lyù caùc chi nhaùnh
ngaân haøng seõ mang laïi lôïi ích hieäu quaû theo qui moâ
nhôø möùc ñoä bieán ñoäng tieàn göûi thaáp hôn, lôïi nhuaän
kyø voïng cao hôn vaø ruûi ro ñöôïc ña daïng hoùa hôn.
Cuõng coù baèng chöùng veà hieäu suaát taêng daàn theo qui
moâ trong caùc hoaït ñoäng xöû lyù soá lieäu (thí duï, xem
Hancock, Humphrey vaø Wilcox 1999 veà heä thoáng
thanh toaùn; Malkammaki 1999, Makammaki vaø
Hasan 2001 veà hoaït ñoäng thöông maïi).
18. Bossone vaø Lee (2004), söû duïng maãu goàm 875
ngaân haøng thöông maïi ruùt ra töø cô sôû döõ lieäu cuûa
FitchLBCA’s Bank Scope.
19. Xem Vives (1996), Bikhchandani, Hirshleifer
vaø Welch (1998), vaø Sobel (2000) veà nhöõng coâng
trình toång keát taøi lieäu nghieân cöùu veà hoïc hoûi xaõ hoäi.
20. Marshall (1890) nhaán maïnh ñeán vieäc caùc
thaønh phoá öu thích söï truyeàn baù saùng kieán vaø yù
töôûng nhö theá naøo, trong khi Jacobs (1969) laïi chuù
troïng ñeán caùch thöùc maø moâi tröôøng do caùc thaønh
phoá taïo ra coù theå phaùt huy trieån voïng taïo ra caùc yù
töôûng môùi. Lucas Jr. (1988) cuõng cho raèng, vieäc hoïc
hoûi khoâng chæ chöùa ñöïng nhöõng coâng ngheä tieân tieán
maø caû nhöõng kieán thöùc boå sung thoâng thöôøng (bieát
caùch thöùc nhö theá naøo, bieát ai…) thoâng qua nhöõng
cuoäc trao ñoåi voâ tö hay coù chuû yù, vaø thaønh phoá laø
choã toát nhaát ñeå truyeàn baù tri thöùc.
21. Marshall (1890), Caùc nguyeân taéc cuûa kinh teá
hoïc, Cuoán IV.
468 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
22. Jaffe, Trajtenberg vaø Henderson (1993). Jaffe
(1986) ñaõ tìm thaáy baèng chöùng veà taùc ñoäng lan toûa
cuûa hoaït ñoäng nghieân cöùu vaø trieån khai ñòa phöông
trong 432 doanh nghieäp Myõ ôû nhöõng nôi maø, ñoái
vôùi caùc doanh nghieäp toïa laïc ôû nhöõng vuøng coù möùc
chi tieâu cho nghieân cöùu vaø trieån khai treân möùc
trung bình, soá baèng saùng cheá treân moät ñoâla chi cho
coâng taùc nghieân cöùu vaø trieån khai cuõng cao hôn.
23. Rauch (1993) cho thaáy, tieàn löông ôû nhöõng
nôi coù trình ñoä hoïc vaán trung bình cao laø cao hôn,
vì coâng nhaân seõ coù hieäu suaát laøm vieäc lôùn hôn vaø
doanh nghieäp söû duïng lao ñoäng seõ saün saøng traû
löông cao hôn ñeå caïnh tranh thu huùt nhöõng lao
ñoäng ñoù. Moretti (2000) ñaõ thaáy coù taùc ñoäng cuøng
chieàu cuûa vieäc toát nghieäp ñaïi hoïc vôùi möùc löông
cuûa moät thaønh phoá. Charlot vaø Duranton (2003) söû
duïng soá lieäu ñieàu tra ñeå chöùng minh raèng söï trao
ñoåi taïi nôi laøm vieäc ôû caùc vuøng ñoâ thò dieãn ra maïnh
meõ hôn vaø chính söï trao ñoåi ñoù ñaõ laøm taêng möùc
tieàn löông.
24. Thí duï, xem Shefer (1973); Mera (1973); Segal
(1976); Kawashima (1975); Sveikauskas (1975);
Moomaw (1981) vaø Moomaw (1983); Bartlesman,
Caballero vaø Lyons (1994); vaø Tabuchi (1986).
25. Henderson, Shalizi vaø Venables (2001).
26. Angeriz, McCombie vaø Roberts (2008).
27. Mang teân ba nhaø kinh teá hoïc Alfred Marshall,
Kenneth Arrow vaø Paul Romer (Glaeser vaø coäng söï
1992).
28. Hanson (1996).
29. Xem www.referenceforbusiness.com/indus-
tries/Textile-Mill/Women-s-Full-Length-Knee.html.
30. Donsky (1990).
31. UÛy ban Thoáng keâ Myõ ([naêm]).
32. Jacobs (1969).
33. Thí duï, xem Henderson (1986); Henderson,
Kuncoro vaø Turner (1995); Nakamura (1985); Ham-
mond vaø Von Hagen (1994); Sveikaukas (1988);
Greytak vaø Blackley (1985); Glaeser vaø coäng söï
(1992); vaø Bernstein vaø Nadiri (1988).
34. Henderson, Kuncoro vaø Turner (1995), döïa
treân 8 ngaønh cheá taïo taïi 224 vuøng ñoâ thò cuûa Myõ töø
naêm 1970 ñeán naêm 1987. Combes (2000) baùo caùo keát
quaû töông töï ñoái vôùi Phaùp.
35. Roberts vaø Setterfield (2007).
36. Carlton (1983); Wheeler vaø Mody (1992); Car-
lino (1979); vaø Hay (1979) thaáy söï taäp trung hoaù caùc
hoaït ñoäng coâng nghieäp coù lôïi ñeå aûnh höôûng ñeán caùc
quyeát ñònh ñaàu tö vaø löïa choïn ñòa ñieåm cuûa caùc
doanh nghieäp Myõ.
37. Ngaân haøng Theá giôùi (2006).
38. Holmes vaø Stevens (2002) xem xeùt moái quan
heä giöõa kích thöôùc doanh nghieäp vaø qui moâ thaønh
phoá giöõa caùc ngaønh vaø caùc quaän (county) cuûa Myõ,
vaø coi phaùt hieän cuûa hoï laø baèng chöùng veà vieäc naêng
suaát taêng do taäp trung hoaù, yeáu toá cho pheùp caùc
nhaø maùy coù kích thöôùc lôùn hôn.
39. Holmes (1999) vaø Henderson (2005).
40. Davis vaø Weinstein (1999), khi khaûo saùt tình
hình saûn xuaát giöõa caùc tænh cuûa Nhaät Baûn ñaõ phaùt
hieän thaáy raèng saûn xuaát cuûa moät ngaønh ñaõ taäp
trung ôû nhöõng nôi maø caàu veà haøng hoaù cuûa ngaønh
ñoù töông ñoái cao. Wheat (1986) vaø Glaeser vaø caùc
coäng söï (1992) ñaõ tìm thaáy baèng chöùng cho thaáy
vieäc laøm trong ngaønh cheá taïo ôû nhöõng ñòa phöông
coù toác ñoä taêng daân soá cao hôn thì taêng tröôûng
nhanh hôn. Justman (1994) cuõng thaáy coù söï bieán
ñoäng cuøng chieàu maïnh giöõa cung vaø caàu ñòa
phöông veà caùc ngaønh coâng nghieäp cheá taïo ôû caùc
thaønh phoá Myõ.
41. Nhö Glaeser vaø caùc coäng söï (1992) ñaõ nhaän
xeùt, “nhöõng ñoät phaù veà tri thöùc vöôït qua caùc daõy
phoá vaø daõy haønh lang deã daøng hôn nhieàu so vôùi
vöôït qua ñaïi döông vaø luïc ñòa” (trang 1127).
42. Feldman vaø Audretsch (1999).
43. Veà ñieåm naøy, xem Feldman vaø Audretsch
(1999), trang 409–29.
44. Veà ñieåm naøy, xem Venables (2006), trang
61–85.
45. Burchfield, Overman, Puga vaø Turner (2003).
46. Pratten (1988).
47. Junius (1997).
48. Trong 27 heä soá töông quan theo qui moâ öôùc
löôïng ñöôïc, 23 phaûn aùnh hieäu suaát taêng daàn theo
qui moâ, haàu heát ñeàu treân 4%, vaø raát maïnh theo
nhieàu tính chaát khaùc nhau cuûa haøm saûn xuaát
(Griliches vaø Ringstad 1971, vaø Ringstad 1978).
49. Thí duï, xem Holmes vaø Stevens (2002) vaø
Vernon (1960).

50. Head vaø caùc coäng söï (1994) vaø Smith vaø
Florida (1994) ñaõ phaùt hieän thaáy caùc doanh nghieäp
laép raùp oâ toâ Nhaät Baûn raát thích ñöôïc boá trí gaàn
nhau ñeå taän duïng caùc moái lieân keát xuoâi vaø ngöôïc.
Hammond vaø Von Hagen (1994), khi khaûo saùt vieäc
laøm ôû boán thaønh phoá lôùn cuûa Myõ vaø ba ngaønh caáp
hai (two-digit industries), ñaõ thaáy raèng vieäc chia seû
lao ñoäng coù xu höôùng maïnh hôn ôû caùc thò tröôøng
ñang môû roäng, trong khi vieäc chia seû taøi saûn laïi
quan troïng hôn ôû caùc thò tröôøng ñaõ tröôûng thaønh.
Holmes (1999) ñaõ ñöa ra nhöõng baèng chöùng tröïc
tieáp vaø haáp daãn nhaát veà vieäc chia seû ñaàu vaøo ñaõ
trôû thaønh moät nguyeân nhaân taïo ra tính kinh teá nhôø
tích tuï: ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát quaàn aùo nòt
taäp trung ôû Baéc Caroâlaina vôùi 62% vieäc laøm trong
caû nöôùc, vaø cöôøng ñoä mua saém ñaàu vaøo laø 53%, so
vôùi möùc trung bình caû nöôùc laø 40%. Hình thaùi naøy
cuõng xuaát hieän trong caùc ngaønh taäp trung hoùa
khaùc. Holmes (1999) ñaõ khaûo saùt ngaønh deät may,
vaø tìm thaáy baèng chöùng haäu thuaãn cho vieäc chia seû
ñaàu vaøo. Cuï theå, oâng ñaõ thaáy coù moái quan heä ñoàng
bieán giöõa qui moâ cuûa ngaønh deät may boá trí taïi moät
ñòa baøn vôùi söï hieän dieän cuûa caùc nhaø saûn xuaát ñaàu
vaøo chuyeân moân hoùa ñòa phöông cung öùng cho
ngaønh ñoù.
51. Costa vaø Kahn (2000).
52. Xem Vives (1996), Bikhchandani, Hirshleifer
vaø Welch (1998), vaø Sobel (2000) veà nhöõng coâng
trình toång keát taøi lieäu nghieân cöùu veà hoïc hoûi xaõ hoäi.
53. Marshall (1890) nhaán maïnh ñeán vieäc caùc
thaønh phoá öa thích söï truyeàn baù saùng kieán vaø yù
töôûng nhö theá naøo, trong khi Jacobs (1969) laïi chuù
troïng ñeán caùch thöùc maø moâi tröôøng do caùc thaønh
phoá taïo ra coù theå phaùt huy trieån voïng taïo ra caùc yù
töôûng môùi. Lucas Jr. (1988) cuõng cho raèng, vieäc hoïc
hoûi khoâng chæ chöùa ñöïng nhöõng coâng ngheä tieân tieán
maø caû nhöõng kieán thöùc boå sung thoâng thöôøng (bieát
caùch thöùc nhö theá naøo, bieát ai…) thoâng qua nhöõng
cuoäc trao ñoåi voâ tö hay coù chuû yù, vaø thaønh phoá laø
choã toát nhaát ñeå truyeàn baù tri thöùc.
54. Marshall (1890), Caùc nguyeân taéc cuûa kinh teá
hoïc, Cuoán IV.
55. Jaffe, Trajtenberg vaø Henderson (1993). Jaffe
(1986) ñaõ tìm thaáy baèng chöùng veà taùc ñoäng lan toûa
Chuù thích cuoái saùch 469
cuûa hoaït ñoäng nghieân cöùu vaø trieån khai ñòa phöông
trong 432 doanh nghieäp Myõ ôû nhöõng nôi maø, ñoái
vôùi caùc doanh nghieäp toïa laïc ôû nhöõng vuøng coù möùc
chi tieâu cho nghieân cöùu vaø trieån khai treân möùc
trung bình, soá baèng saùng cheá treân moät ñoâla chi cho
coâng taùc nghieân cöùu vaø trieån khai cuõng cao hôn.
56. Rauch (1993) cho thaáy, tieàn löông ôû nhöõng
nôi coù trình ñoä hoïc vaán trung bình cao laø cao hôn,
vì coâng nhaân seõ coù hieäu suaát laøm vieäc lôùn hôn vaø
doanh nghieäp söû duïng lao ñoäng seõ saün saøng traû
löông cao hôn ñeå caïnh tranh thu huùt nhöõng lao
ñoäng ñoù. Moretti (2000) ñaõ thaáy coù taùc ñoäng cuøng
chieàu cuûa vieäc toát nghieäp ñaïi hoïc vôùi möùc löông
cuûa moät thaønh phoá. Charlot vaø Duranton (2003) söû
duïng soá lieäu ñieàu tra ñeå chöùng minh raèng söï trao
ñoåi taïi nôi laøm vieäc ôû caùc vuøng ñoâ thò dieãn ra maïnh
meõ hôn vaø chính söï trao ñoåi ñoù ñaõ laøm taêng möùc
tieàn löông.
57. Kalish vaø Gilbert (1973) ñaõ ghi laïi hieäu suaát
taêng daàn trong dòch vuï ngaân haøng; Hughes vaø
Mester (1998) nhaän thaáy khi qui moâ taêng, caùc ngaân
haøng seõ tieát kieäm nguoàn löïc ñeå quaûn lyù ruûi ro, döï
tröõ voán vaø baùo hieäu veà caùc ñieåm maïnh theå cheá.
Calem (1994) vaø Hughes vaø caùc coäng söï (1999) gôïi
yù raèng vieäc môû roäng theo vuøng ñòa lyù caùc chi nhaùnh
ngaân haøng seõ mang laïi lôïi ích hieäu quaû theo qui moâ
nhôø möùc ñoä bieán ñoäng tieàn göûi thaáp hôn, lôïi nhuaän
kyø voïng cao hôn vaø ruûi ro ñöôïc ña daïng hoùa hôn.
Cuõng coù baèng chöùng veà hieäu suaát taêng daàn theo qui
moâ trong caùc hoaït ñoäng xöû lyù soá lieäu (thí duï, xem
Hancock, Humphrey vaø Wilcox 1999 veà heä thoáng
thanh toaùn; Malkammaki 1999, Makammaki vaø
Hasan 2001 veà hoaït ñoäng thöông maïi).
59. Holmes (1999) vaø Henderson (2005).
60. Davis vaø Weinstein (1999), khi khaûo saùt tình
hình saûn xuaát giöõa caùc tænh cuûa Nhaät Baûn ñaõ phaùt
hieän thaáy raèng saûn xuaát cuûa moät ngaønh ñaõ taäp
trung ôû nhöõng nôi maø caàu veà haøng hoaù cuûa ngaønh
ñoù töông ñoái cao. Wheat (1986) vaø Glaeser vaø caùc
coäng söï (1992) ñaõ tìm thaáy baèng chöùng cho thaáy
vieäc laøm trong ngaønh cheá taïo ôû nhöõng ñòa phöông
coù toác ñoä taêng daân soá cao hôn thì taêng tröôûng
nhanh hôn. Justman (1994) cuõng thaáy coù söï bieán
ñoäng cuøng chieàu maïnh giöõa cung vaø caàu ñòa
470 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
phöông veà caùc ngaønh coâng nghieäp cheá taïo ôû caùc
thaønh phoá Myõ.
61. Thí duï, xem Shefer (1973); Mera (1973); Segal
(1976); Kawashima (1975); Sveikauskas (1975);
Moomaw (1981) vaø Moomaw (1983); Bartlesman,
Caballero vaø Lyons (1994); vaø Tabuchi (1986).
62. Henderson, Shalizi vaø Venables (2001).
58. Holmes vaø Stevens (2002) xem xeùt moái quan
heä giöõa kích thöôùc doanh nghieäp vaø qui moâ thaønh
phoá giöõa caùc ngaønh vaø caùc quaän (county) cuûa Myõ,
vaø coi phaùt hieän cuûa hoï laø baèng chöùng veà vieäc naêng
suaát taêng do taäp trung hoaù, yeáu toá cho pheùp caùc
nhaø maùy coù kích thöôùc lôùn hôn.
63. Nhö Glaeser vaø caùc coäng söï (1992) ñaõ nhaän
xeùt, “nhöõng ñoät phaù veà tri thöùc vöôït qua caùc daõy
phoá vaø daõy haønh lang deã daøng hôn nhieàu so vôùi
vöôït qua ñaïi döông vaø luïc ñòa” (trang 1127).
64. Feldman vaø Audretsch (1999).
65. Angieri, McCombie vaø Roberts 2008.
66. Veà ñieåm naøy, xem Feldman vaø Audretsch
(1999), trang 409–29.
67. Veà ñieåm naøy, xem Venables (2006), trang
61–85.
68. Taát nhieân, coù moät soá ngoaïi leä, ñaùng chuù yù
nhaát laø coâng trình nghieân cöùu cuûa Young (1928) vaø
Kaldor (thí duï, xem Kaldor 1972). Tuy nhieân, caùc
nhaø kinh teá naøy chöa ñöa ra ñöôïc giaûi phaùp kyõ
thuaät lieân quan ñeán vieäc moâ hình hoùa hieäu suaát
taêng daàn theo qui moâ.
69. Krugman (1991b).
70. Warsh (2006) ñaõ ñöa ra moät caùch mieâu taû thuù
vò vaø chính xaùc nhöõng tieán boä veà nhaän thöùc khi xöû
lyù tính chaát hieäu suaát taêng daàn theo qui moâ. Caùc
tieán boä naøy döïa treân nhöõng tính chaát ñaëc bieät cuûa
yù töôûng, ñaõ ñöôïc Romer (1989, 1994) vaïch ra moät
caùch haøo nhoaùng. YÙ töôûng, moät khi ñaõ ñöôïc phaùt
kieán ra, coù theå ñöôïc ngöôøi khaùc söû duïng nhö xuaát
phaùt ñieåm cho caùc yù töôûng môùi maø khoâng toán theâm
chi phí, khieán noù coù tính chaát “khoâng caïnh tranh”,
ñieàu naøy khoâng gioáng vôùi lao ñoäng, voán, ñaát ñai
hay caùc ñaàu vaøo saûn xuaát khaùc. Tuy nhieân, maëc duø
yù töôûng khoâng coù tính caïnh tranh nhöng chuùng
thöôøng khoâng phaûi mieãn phí hoaøn toaøn hoaëc khoâng
coù khaû naêng loaïi tröø. Ñeå ñeán ñöôïc vôùi nhöõng yù
töôûng höõu ích thöôøng ñoøi hoûi phaûi toán coâng söùc, vaø
thoâng qua söï baûo maät hay thöïc thi quyeàn sôû höõu trí
tueä, noù coù theå cho pheùp loaïi tröø ngöôøi khaùc söû duïng
yù töôûng ñeå caûi tieán saûn phaåm hoaëc qui trình saûn
xuaát, ngay caû khi ñieàu ñoù chæ laø taïm thôøi. Tính loaïi
tröø naøy khieán tri thöùc mang laïi quyeàn löïc ñoäc
quyeàn cho ngöôøi saùng taïo ra tri thöùc. Baèng vieäc coi
tri thöùc moät caùch roõ raøng laø yeáu toá boå sung quyeát
ñònh taêng tröôûng kinh teá, caùc nhaø kinh teá ñaõ coù theå
nhaän ra ñöôïc tính chaát trung taâm cuûa yù töôûng vaø
taàm quan troïng cuûa hieäu suaát taêng daàn, nhöng ñieàu
naøy cuõng ñoøi hoûi phaûi coâng nhaän söï phoå bieán roäng
raõi cuûa caïnh tranh khoâng hoaøn haûo.
71. Dixit vaø Stighliz 1977.
72. Henderson 1974.
73. Black vaø Henderson (1998); Calem vaø Carlino
(1991); Combes (2000); Desmet vaø Fafchamps (2006);
Duranton and Puga (2001); Duranton vaø Puga
(2003); Feldman vaø Audretsch (1999); Fujita vaø Ishii
(1998); vaø Glaeser, Kallal, Scheinkman vaø Schleifer
(1992).
74. Glaeser vaø Mare (2001); Henderson (1986);
Henderson, Kuncoro vaø Turner (1995); Henderson
(1997b); Henderson (1997a); Henderson (2003a);
Moomaw (1981); Moomaw (1983); Kolko (1999);
Nakamura (1985); Rosenthal vaø Strange (2001);
Rosenthal vaø Strange (2003); Sveikaukas (1976); vaø
Sveikaukas (1988).
75. Black vaø Henderson (1998); Dumais, Ellison
vaø Glaeser (1997); Eaton vaø Eckstein (1997); Hender-
son (1997a); Henderson (1999); vaø Kim (1995).
76. Ñieàu naøy ñöôïc ghi nhaän trong khoa hoïc ñòa
lyù töø nhieàu naêm tröôùc keå töø Christaller (1933) vaø
Lösch (1940).
77. Duranton vaø Puga (2000).
78. Henderson (1986), döïa treân caùc soá lieäu cheùo
theo ngaønh cuûa Myõ vaø Braxin.
79. Henderson (1997).
80. Glaeser vaø caùc coäng söï (1995), Fafchamps vaø
Desmet (2000).
81. Henderson (2005) vaø Henderson, Kuncoro vaø
Nasution (1996).
82. Glaeser vaø Kahn (2001).
83. Tính ña daïng ñöôïc ño baèng nghòch ñaûo cuûa

chæ soá Herfindal Index veà tæ troïng vieäc laøm cho ñòa
phöông cuûa caùc ngaønh khaùc nhau.
84. Feldman vaø Audretsch (1999).
85. Fujita vaø Ishii (1998) vaø Duranton vaø Puga
(2001).
86. Puranton vaø Puga 2005.
87. Chandler (1977) vaø Kim (1999).
88. Toffler (1980), Naisbitt (1995), Negroponte
(1995), vaø Knoke (1996).
89. Feldman vaø Audretsch (1999) vaø Venables
(2006).
90. Kolko (2000).
91. Glaeser vaø caùc coäng söï (1992) vaø Henderson,
Kuncoro vaø Turner (1995).
92. Black vaø Henderson (2003) ñaõ chöùng minh
raèng caùc thaønh phoá taêng tröôûng maïnh (daân soá cuûa
Phoâních ñaõ taêng gaáp 10 laàn trong giai ñoaïn
1950–90) hoaëc suy thoaùi maïnh (daân soá Ñitôroi ñaõ
giaûm moät nöûa trong cuøng thôøi kyø) chæ laø nhöõng
ngoaïi leä, vì qui moâ töông ñoái cuûa caùc thaønh phoá Myõ
ñaõ oån ñònh trong voøng moät theá kyû qua. Eaton vaø
Eckstein (1997) vaø Dobkins vaø Ioannides (2001)
cuõng tìm ra hình thaùi noùi chung oån ñònh ôû Phaùp,
Nhaät Baûn vaø Myõ. Hoï nhaän xeùt raèng, daân soá töông
ñoái cuûa 40 vuøng ñoâ thò haøng ñaàu cuûa Phaùp (giai
ñoaïn 1876–1990) vaø Nhaät Baûn (1925–85) veà cô baûn
vaãn khoâng thay ñoåi.
93. Henderson (1997). Kim (1995) ñaõ chæ ra heä soá
töông quan veà tính ñòa phöông hoaù theo vuøng cuûa
caùc ngaønh caáp hai ôû Myõ töø naêm 1860 ñeán naêm 1987
ôû caáp bang laø khaù cao (0,64). Dumais, Ellison vaø
Glaeser (1997) cuõng thaáy raèng, ñoái vôùi haàu heát caùc
ngaønh, hình thaùi tích tuï laïi heát söùc oån ñònh trong
giai ñoaïn 1972–92. Henderson (1999) ñaõ tìm thaáy
hình thaùi chuyeân moân hoaù oån ñònh trong suoát 30
naêm trong moät nghieân cöùu veà 9 ngaønh caáp ba.
94. Xem Dunne, Roberts vaø Samuelson (1989b);
Dunne, Roberts vaø Samuelson (1989a); Davis vaø Halti-
wanger (1991); vaø Herzog vaø Schlottmann (1991).
95. Brezis vaø Krugman (1997).
96. Henderson, Kuncoro vaø Turner (1995).
97. Van der Linde (2003).
98. Kolko (1998).
99. Lieân Hieäp Quoác (2006), Baûn baùo caùo soá 9.
Chuù thích cuoái saùch 471
100. Gribbin (2000), trang 30–31.
101. Trích lôøi cuûa quan chöùc cao caáp Lieân Hieäp
Quoác, Lars Reutersward, giaùm ñoác Chöông trình
Ñònh cö Lieân Hieäp Quoác taïi Nairoâbi.
102. Trích lôøi cuûa Lars Reutersward trong Ward
(2006).
103. Lieân Hieäp Quoác (2004).
104. Gill vaø Kharas (2007).
105. Au vaø Henderson (2006).
106. Rosenthal vaø Strange (2004) trích töø Hoover
vaø Vernon (1959).
107. Shaffer vaø Santos (2004).
108. McCrae ([naêm]). [trích ñaày ñuû nguoàn tham
khaûo].
109. Ngaân haøng Theá giôùi (2002).
Chöông 5
1. Soá lieäu cuûa Cuïc Giao thoâng (2003)
2. Trong khi lôïi nhuaän töø voán thay ñoåi theo ñòa
ñieåm (giöõa vuøng ñoâ thò vaø noâng thoân, khu vöïc daãn
ñaàu vaø tuït haäu, nöôùc giaøu vaø nöôùc ngheøo) thì möùc
lôïi suaát caän bieân thaáp hôn cuûa moät ñòa ñieåm nhaát
ñònh coù theå ñöôïc giaûi thích bôûi söï thieáu caùc nhaân toá
boå sung (Caselli vaø Feyrer 2006)
3. Naêm 2000, Trung Quoác chæ coù 458.000 di daân
ra nöôùc ngoaøi, trong khi 120 trieäu ngöôøi di chuyeån
trong noäi ñòa. Vaøo nöûa sau cuûa thaäp kyû 90, döôùi
300.000 ngöôøi xuaát cö khoûi Vieät Nam, trong khi 4,3
trieäu ngöôøi di cö trong noäi ñòa. Xem Anh, Tacoli vaø
Thanh (2003) trong Deshingkar vaø Grimm (2004).
4. Söï di daân töø caùc vuøng noâng thoân tôùi thaønh
phoá chæ ñoùng goùp coù 1/3 söï taêng tröôûng caùc vuøng
ñoâ thò treân toaøn theá giôùi. Nam, Serow vaø Sly (1990)
vaø Deshingkar vaø Grimm (2004) chæ ra raèng doøng di
daân noäi ñòa lôùn nhaát taïi caùc quoác gia ñang phaùt
trieån laø töø vuøng noâng thoân naøy tôùi vuøng noâng thoân
khaùc. Taïi AÁn Ñoä, nôi maø di daân thöôøng xuyeân coù
veû ñaõ oån ñònh, söï di cö “chu kyø” taïm thôøi – ñaëc bieät
trong nhoùm nhöõng ngöôøi lao ñoäng xuaát thaân töø caùc
hoä gia ñình ngheøo – ñang gia taêng.
5. Hôn moät nöûa di daân tôùi Myõ ñeán töø vuøng Trung
vaø Nam Myõ. Khoaûng chöøng ñoù di daân tôùi Lieân minh
nhaâu AÂu (EU -15) ñeán töø chaâu AÂu vaø Trung AÙ. Vaø
khoaûng 70 % di daân tôùi Nhaät Baûn ñeán töø caùc quoác
472 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
gia khaùc taïi Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông.
6. Tyû leä di daân lôùn nhaát taïi chaâu Phi Haï Xahara
(hôn 63%) vaø Nam AÙ (34%) tôùi soáng taïi caùc quoác gia
trong cuøng khu vöïc, ñieån hình laø taïi moät quoác gia
lieàn keà. Xem Ratha vaø Shaw (2007). Hieän töôïng naøy
laø moät phaàn trong di saûn cuûa cheá ñoä thuoäc ñòa, vì
caùc ñöôøng bieân giôùi ñöôïc veõ moät caùch tuøy tieän caét
ngang qua nhöõng vuøng ñaát truyeàn thoáng ñaõ chia
caét caùc ñoái taùc kinh doanh laâu naêm vaø thaäm chí caû
daân cö cuûa cuøng moät toäc ngöôøi.
7. Obstfeld, Shambaugh vaø Taylor (2004).
8. Taylor (1996) vaø Obstfeld vaø Taylor (2002).
9. Xem Caselli vaø Feyrer (2006).
10. Xem de De Blij (2005) ñeå coù nhöõng nhaän xeùt
veà caùc yeáu toá taùc ñoäng veà ñòa lyù vaø khí haäu cuûa
nhöõng cuoäc di daân ñaàu tieân.
11. Xem Massey (2003) ñeå coù nhöõng nhaän xeùt veà
lòch söû hieän ñaïi cuûa di cö quoác teá.
12. Soá lieäu so saùnh veà di cö töø caùc quoác gia chaâu
AÂu vaø Nhaät Baûn ñöôïc neâu trong Massey (1988).
13. Massey (1988) ñaõ tính toaùn heä soá töông quan
0,59 giöõa taùc ñoäng cuûa coâng nghieäp hoùa (tính vaøo
naêm ñöôøng saét vöôït ngöôõng 1.000 km), vaø söï khôûi
ñaàu cuûa di cö lao ñoäng quoác teá treân qui moâ lôùn
(ñöôïc ñònh nghóa nhö giai ñoaïn di daân laàn ñaàu tieân
vöôït ngöôõng 10.000 ngöôøi).
14. Xem trang web cuûa Toå Chöùc Di truù quoác teá
(IOM) ñeå coù soá lieäu caäp nhaät, taïi ñòa chæ
http://www.iom.org. Moät ngöôøi di cö quoác teá ñöôïc
ñònh nghóa laø ngöôøi soáng ôû quoác gia khoâng phaûi nôi
ngöôøi aáy sinh ra (Ozden vaø Schiff 2007).
15. Massey (2003).
16. Ratha vaø Shaw (2007).
17. Caùc tröôøng hôïp ngoaïi leä ñaùng chuù yù laø OÂx-
traâylia, bôûi tính taùch bieät cuûa quoác gia naøy, vaø
Ixraen, bôûi tính chaát toân giaùo vaø chính trò cuûa quyeát
ñònh nhaäp cö.
18. Caùc chuyeân gia chæ ra raèng, maëc duø raát loâi
cuoán ñoái vôùi caùc chính phuû cuûa caùc quoác gia thu
nhaäp cao, chính saùch nhaäp cö choïn loïc coù theå khoâng
deã aùp duïng cho caùc quoác gia thu huùt daân nhaäp cö
phoå bieán khaùc. Moät nhaân toá quan troïng ñeå caùc
chính saùch naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc taïi Canaña vaø
OÂxtraâylia laø söï caùch bieät töông ñoái veà ñòa lyù cuûa caùc
quoác gia naøy, ñieàu laøm cho di chuyeån qua bieân giôùi
coù theå ñöôïc giaùm saùt vaø kieåm soaùt deã daøng hôn.
19. Timmer vaø Williamson (1998), trích trong
Massey (2003).
20. Döõ lieäu toát nhaát hieän coù vaãn coù veû ñaùnh giaù
thaáp söï di chuyeån lao ñoäng noäi ñòa. Döõ lieäu khaûo saùt
vaø toång ñieàu tra daân soá ñeå theo doõi di cö noäi ñòa vaãn
coøn thieáu raát nhieàu. Caùc coâng cuï khaûo saùt vaø toång
ñieàu tra daân soá noùi chung ñaõ khoâng phaûn aùnh ñöôïc
söï di chuyeån theo muøa vuï cuûa caùc coâng vieäc kieäm
nhieäm vaø taïm thôøi; söï di chuyeån cuûa daân cö ñeå tìm
caùc coâng vieäc trong neàn kinh teá phi chính thöùc, hoaëc
cö truù taïi caùc khu ñònh cö phi chính thöùc; vaø söï di
chuyeån giöõa caùc vuøng noâng thoân. Ñeå bieát theâm chi
tieát caùc thaûo luaän veà söï haïn cheá cuûa döõ lieäu veà di cö
noäi ñòa, xem Nam, Serow, vaø Sly (1990), Lucas (1997),
Bell (2003), vaø Deshingkar vaø Grimm (2004).
21. Lucas (1997) trích daãn caùc nghieân cöùu cuûa
Connel vaø caùc coäng söï (1976) vaø Skeldon (1986) ñeå
hoã trôï khaúng ñònh naøy.
22. Rodriguez (2004).
23. Deshingkar vaø Grimm (2004) ñöa ra caùc moâ
taû chi tieát veà nhöõng thieân leäch trong caùc coâng cuï thu
thaäp döõ lieäu, daãn tôùi söï ñaùnh giaù thaáp moät caùch coù
heä thoáng vieäc di cö töø noâng thoân tôùi noâng thoân, vaø
ñaëc bieät laø di cö taïm thôøi mang tính “chu kyø”, daãn
tôùi tính chaát “taøng hình” cuûa moät löôïng lôùn lao
ñoäng di chuyeån noäi ñòa ñoái vôùi caùc nhaø hoaïch ñònh
chính saùch maø chæ ñöôïc ghi nhaän trong caùc nghieân
cöùu mang tính ñònh tính ôû caáp xaõ. Lucas (1997) chæ
ra raèng, vieäc caùc nghieân cöùu tröôùc ñaây veà di cö noäi
ñòa khoâng phaûn aùnh ñöôïc öu theá cuûa söï di chuyeån
töø noâng thoân tôùi noâng thoân coù theå ñöôïc giaûi thích
baèng “tính chaát höõu hình” cuûa taêng tröôûng ñoâ thò,
vaø bôûi caùch moâ taû veà khu vöïc noâng thoân trong caùc
moâ hình lyù thuyeát tröôùc ñaây ñeàu cho khu vöïc noâng
thoân laø ñoàng nhaát, trong ñoù söï di cö khoâng heà
mang laïi lôïi ích thöïc söï naøo.
24. Borjas (1990), Borjas, Bronars, vaø Trejo (1992),
vaø Dunlevy vaø Bellante (1983).
25. Deshingkar vaø Grimm 2004, Lieân hôïp quoác
2006b.
26. Lucas (1997), Lucas (2003), vaø McKenzie vaø
Rapoport (2007).

27. Schiff vaø Ozden (2006).
28. Docquier (2006).
29. Lucas (1997)
30. Solow (1956) vaø Swan (1956).
31. Romer (1986) vaø Lucas Jr. (1988).
32. Lall, Selod, vaø Shalizi (2006) ñaõ ñöa ra moät
ñaùnh giaù toaøn dieän gaàn ñaây veà caùc lyù thuyeát kinh
teá vaø baèng chöùng thöïc nghieäm veà di cö lao ñoäng
noäi ñòa maø phaàn naøy caên cöù vaøo ñoù.
33. Todaro (1969)
34. Harris vaø Todaro (1970)
35. Lucas (1997).
36. Cole vaø Sanders (1985) vaø Packard (1997).
37. Romer (1986) vaø Lucas Jr. (1988), trích laàn
ñaàu tieân töø taùc phaåm naêm 1985.
38. Lucas Jr. (1988).
39. Lucas Jr. (1988) vôùi söï thöøa nhaän cuûa Jacobs
(1969).
40. Moretti (2004), Rosenthal vaø Strange (2004),
vaø Ciccone vaø Peri (2006).
41. Nhö ñaõ baøn ñeán trong caùc chöông khaùc cuûa
Baùo caùo naøy, kinh teá hoïc ñoâ thò ñaõ ñöa ra haøng loaït
laäp luaän uûng hoä vieäc qui tuï maø khoâng phuï thuoäc
vaøo taùc ñoäng lan toûa cuûa voán con ngöôøi. Ví duï, caùc
thaønh phoá cung caáp thò tröôøng lôùn cho caùc nhaø saûn
xuaát ñeå khai thaùc naêng suaát thu ñöôïc nhôø saûn xuaát
quy moâ lôùn, vaø nhö Faini (1996) ñaõ chæ roõ, thò
tröôøng lao ñoäng “ñaày ñaën” seõ haï thaáp chi phí thueâ
nhaân coâng cho ngöôøi söû duïng lao ñoäng. Vieäc qui tuï
lao ñoäng seõ boå sung cho söï taêng tröôûng baèng caùch
taêng cöôøng caùc moái lieân keát xuoâi vaø ngöôïc, nhö
Adelman vaø Robinson (1978) ñaõ chöùng minh khi
nghieân cöùu veà Haøn Quoác.
42. Clemens, Montenegro vaø Pritchett (2008).
43. Ratha vaø Xu (2008).
44. Pritchett (2006).
45. Andrews, Clark, vaø Whittaker (2007).
46. Trích trong Andrews, Clark, vaø Whittaker
(2007).
47. Taïi Myõ, tyû leä di cö noäi ñòa trong nhoùm daân
baûn ñòa ñaõ suy giaûm töø naêm 1850 tôùi naêm 1940,
nhöng sau ñoù ñaõ taêng leân ñaùng keå, truøng vôùi thôøi
gian taêng tröôûng kinh teá nhanh sau Chieán tranh theá
giôùi laàn thöù hai. Xem Rosenbloom vaø Sundstrom
(2003).
Chuù thích cuoái saùch 473
48. Schmertmann (1992).
49. Fujita vaø Tabuchi (1997).
50. Xenos (2004).
51. Anh (2003).
52. Timmins (2005).
53. Au vaø Henderson (2006a) vaø Au vaø Hender-
son (2006b).
54. Shukla vaø Stark (1986).
55. Ñeå coù baèng chöùng veà söï hoäi nhaäp thò tröôøng
lao ñoäng taïi Myõ vaøo theá kyû 19, xem Lebergott
(1964), vaø Margo (2000).
56. Coe vaøEmery (2004).
57. Hunt (1986).
58. Gallaway vaø Vedder (1971).
59. Rosenbloom vaø Sundstrom (2003).
60. McInnis (1966).
61. UÛy Ban Chaâu AÂu (2007).
62. Decressin vaø Fataùs (1994) nghieân cöùu caùc
ñoäng löïc thò tröôøng lao ñoäng vuøng taïi chaâu AÂu vaø
Myõ. Hoï phaân tích cô cheá ñieàu chænh tröôùc moät cuù
soác cuï theå taïi moät vuøng ñieån hình ñoái vôùi thò
tröôøng lao ñoäng vuøng. Taïi chaâu AÂu, hoï nhaän ra
raèng trong 3 naêm ñaàu, haàu heát côn soác ñöôïc ñoái
phoù baèng vieäc thay ñoåi trong tyû leä tham gia löïc
löôïng lao ñoäng, trong khi taïi Myõ, noù phaûn aùnh laäp
töùc trong di cö.
63. Tabuchi (1988).
64. Barro vaø Sala-I-Martin (1992) vaø Brown (1997).
65. Fujita vaø Tabuchi (1997). Tuy nhieân, caùc taùc
giaû theo doõi thaáy söï baát bình ñaúng taêng leân ôû giai
ñoaïn ba, sau naêm 1975, khi taùc ñoäng cuûa tính kinh
teá nhôø tích tuï ñaõ ñaåy maïnh söï taêng tröôûng thu
nhaäp taïi caùc vuøng trung taâm lôùn, nhö Toâkioâ,
66. De Brauw vaø Giles (2008) veà Trung Quoác, vaø
McKenzie vaø Rapoport (2007) veà Meâhicoâ.
67. Vieän Phaùt Trieån Haûi ngoaïi (2006).
68. Soto vaø Torche (2004).
69. Timmins (2005).
70. Koola vaø Ozden (2008).
71. Beegle, De Weerdt, vaø Dercon (2008).
72. Adams Jr. (2006) trong Ozden vaø Schiff (2007).
73. Acosta, Fajnzylber, vaø Lopez (2007) trong
Ozden vaø Schiff (2007).
74. Yang (2008).
474 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
75. Ngaân haøng Theá giôùi (2007).
76. Garrett (2005).
77. De Brauw vaø Giles (2008).
78. Luo vaø Zhu (2008).
79. Xem Iliffe (1995) veà taùc ñoäng lòch söû cuûa haïn
haùn vaøo söï phaân boá daân cö taïi Chaâu Phi; xem
Bryceson (1999) veà Saùt vaø Xuñaêng; vaø xem Hardoy
vaø Satterthwaite (1989) veà Moâritania.
80. Wandschneider vaø Mishra (2003), trích trong
Deshingkar vaø Grimm (2004), veà söï di cö vì haïn haùn
cuûa 60.000 ngöôøi rôøi khoûi Boâlanghirô, bang OÂrixa,
AÁn Ñoä, naêm 2001.
81. Venables vaø Kanbur (2005).
82. Deshingkar vaø Grimm (2004) vaø Rodriguez
(2004).
83. Docquier, Beine, vaø Rapoport (2006).
84. Docquier (2006).
85. Easterly vaø Nyarko (2005).
86. Sahn vaø Stifel (2003).
87. Anderson vaø Pomfret (2005).
Chöông 6
1. Moät soá trong caùc xu theá naøy laø do coù söï gia
taêng thöông maïi vôùi chaâu AÂu (tính theo tæ troïng
trong GDP). Nhöng tæ troïng cuûa thöông maïi giöõa
caùc nöôùc khoâng thuoäc chaâu AÂu trong GDP thaäm chí
ñaõ giaûm.
2. Krugman (1991); xem theâm Krugman (2007).
3. Ví duï, xem Antweiler vaø Trefler (2002), nhöõng
ngöôøi ñaõ cho raèng thöông maïi quoác teá ñöôïc thuùc
ñaåy bôûi lôïi theá kinh teá theo quy moâ cuõng maïnh
khoâng keùm gì bôûi söï khaùc bieät veà tröõ löôïng caùc yeáu
toá saûn xuaát.
4. Limaõo vaø Venables (2001).
5. Gallup, Sachs, vaø Mellinger (1998).
6. Ngaân haøng theá giôùi (2007).
7. Anderson vaø van Wincoop (2004).
8. Ñieàu naøy coøn coù nghóa laø moät söï thay ñoåi veà
thöông maïi ñöôøng xa, chuû yeáu laø thay ñoåi trong söï
gia taêng xuaát khaåu coâng ngheä phaåm (döïa treân söï
khaùc bieät veà khaû naêng doài daøo cuûa lao ñoäng) vaø söï
giaûm suùt tæ troïng noâng saûn phaåm (döïa treân söï khaùc
bieät veà khí haäu) ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån.
9. Rostow (1960).
10. Williamson (1974).
11. Mitchell (1964).
12. Crafts, Mills, vaø Mulatu (2007).
13. Metzer (1974).
14. Hurd (1975).
15. Roy (2002).
16. Mohammed vaø Williamson (2004).
17. Harley (1980).
18. O'Rourke vaø Williamson (1994).
19. Yasuba (1978).
20. Krueger (2006).
21. Baldwin vaø Martin (1999).
22. Krugman (2007).
23. Combes vaø Lafourcade (2005). Caùc chi phí
ñöôïc tính xaáp xæ baèng phaàn traêm thueá theo giaù trò
trong kim ngaïch thöông maïi giöõa caùc vuøng vaø
khoaûng caùch ñòa lyù, coù tính ñeán thöïc teá laø thöïc giaù
vaän taûi phuï thuoäc vaøo maïng löôùi vaät lyù cuûa ngaønh
giao thoâng, coâng ngheä, ñieàu kieän giao thoâng vaø caáu
truùc thò tröôøng veà dòch vuï vaän taûi.
24. Ivaldi vaø McCullough (2007).
25. Gordon (1990).
26. Hummels (2007), S. 138–39.
27. Hieäp hoäi Vaän taûi haøng khoâng quoác teá.(2007b).
28. Tolofari (1986).
29. Button (1999).
30. Hoäi nghò LHQ veà Thöông maïi vaø Phaùt trieån
(1970).
31. Gilman (1983).
32. Cöôùc vaän taûi phi loä trình ñöôïc xaùc ñònh taïi
thò tröôøng caïnh tranh vaø ñöôïc trích daãn theo ñoâla
Myõ. Hai heä soá giaûm phaùt ñöôïc söû duïng ñeå tính söï
bieán thieân cuûa giaù thöïc teá: heä soá giaûm phaùt GDP
cuûa Myõ vaø chæ soá giaù ñoái vôùi haøng hoùa rôøi maø chuû
yeáu ñöôïc chuyeân chôû phi loä trình.
33. Levinson (2006).
34. Hummels (2007).
35. Harrigan (2005).
36. Hummels (2001).
37. Evans vaø Harrigan (2005). Veà moät phaân tích
töông töï veà thöông maïi giöõa Taây vaø Ñoâng AÂu, haõy
so saùnh Nordas, Pinali, vaø Grosso (2006).
38. Harrigan vaø Venables (2006).
39. Krugman (1995); Venables (2001).
40. Freund vaø Weinhold (2004).

41. Fink, Mattoo, vaø Neagu (2005).
42. Rauch (1999).
43. Antras, Garicano, vaø Rossi-Hansberg (2006).
44. Rajan vaø Wei (2004).
45. Amiti vaø Wei (2005).
46. Bairoch (1988).
47. Christaller (1966).
48. Feenstra vaø Hanson (1997).
49. Evans vaø Harrigan (2005).
50. Duranton vaø Puga (2004).
51. Leamer vaø Storper (2001).
52. Storper vaø Venables (2007).
53. Winston (1993).
54. Nikomborirak (2007).
55. Hulten, Bennathan, and Srinivasan (2003),
ñöôïc toùm taét trong Hummels, Lugovsky, vaø Skiba
(2007). Tính kinh teá theo quy moâ trong ngaønh coâng
nghieäp baét nguoàn töø lôïi ích cuûa vieäc nhieàu nhaø saûn
xuaát ñoäc laäp vôùi thò phaàn töông ñoái nhoû xích laïi
gaàn nhau vaø töông taùc vôùi nhau (caïnh tranh mang
tính ñoäc quyeàn). Traùi laïi, tính khoâng theå chia nhoû
vaø hieäu öùng maïng löôùi laïi coù lôïi cho ñoäc quyeàn
hoaëc ñoäc quyeàn taäp ñoaøn, trong ñoù moät hoaëc moät
vaøi nhaø cung caáp taïo ra tính kinh teá theo quy moâ,
maø ñieàu ñoù laïi mang tính noäi boä ñoái vôùi moät haõng
vaän taûi tö hoaëc coâng ñang chi phoái moät caûng bieån,
saân bay hay ñöôøng saét.
56. Estache, Gonzalez, vaø Trujillo (2002).
57. Hulten (2007).
58. Thí duï, Canning and Canning and Bennathan
(2007) ñaõ thaáy coù söï thay ñoåi lôùn giöõa caùc nöôùc
nhöng xu höôùng chung cuûa caùc nöôùc thu nhaäp
trung bình laø gaëp thaâm huït trong ñaàu tö vaøo cô sôû
haï taàng, nhaát laø haï taàng ñöôøng boä. Tæ suaát lôïi töùc
kinh teá vó moâ ñöôïc öôùc tính trong nhöõng nghieân
cöùu naøy ñöôïc ruùt ra töø nhöõng lôïi ích nhôø tích tuï vaø
chuyeân moân hoùa, do chi phí vaän taûi giaûm. Nhöõng
lôïi ích naøy taêng daàn cuøng vôùi trình ñoä phaùt trieån
taêng leân. Xem Estache and Fay (2007) phaàn ñaùnh
giaù caùc nghieân cöùu naøy.
59. Brushett (2005).
60. Wilson, Mann, and Otsuki (2004).
61. Wilson, Luo, vaø Broadman (2006).
62. Ngaân haøng Theá giôùi 2008.
Chuù thích cuoái saùch 475
63. Evans vaø Harrigan (2005), Harrigan vaø Ven-
ables (2006).
64. Martinez-Zarzoso vaø Marquez-Ramos (2007)
65. Arvis, Raballand, vaø Marteau (2007).
66. Arnold (2006).
67. Ngaân haøng Theá giôùi 2008.
68. Fischer, Harrington, vaø Parry (saép xuaát baûn)
69. Nordhaus vaø Boyer (2000).
70. Tol 2005.
71. Ngaân haøng Theá giôùi (2008)
Theá giôùi trong söï vaän ñoäng 3
1. Allen vaø coäng sö (2007).
2. Smith (1979), trang 189.
3. Kuroda (2007).
Chöông 7
1. Ravallion (2007).
2. Soto (2000).
3. De Long vaø Shleifer (1993).
4. Moät ñoaïn tröïc tieáp nhaéc ñeán luaät ñaát ñai ñöôïc
tìm thaáy ôû mieàn Baéc (1971), trang 123.
5. Wordie (1983).
6. Craft (1989), Turner (1986), Wordie (1983),
Wrigley (1985).
7. Craft (1989).
8. Sokoloff vaø Engerman (2000).
9. Sokoloff vaø Engerman (2000).
10. Rodrik, Subramanian vaø Trebbi (2004).
11. Acemoglu, Johnson vaø Robinson (2001).
12. Phaàn veà Mumbai ñöôïc trích töø Buckley,
Bertaud, vaø Phatak (2005); Buckley vaø Kalarickal (2006).
13. Hoäi nghò Lieân hôïp quoâoác vì Thöông maïi vaø
phaùt trieâeån; 2001” (2005); www.mymoneyblog.com/
archives/2006 (2006).
14. Ngaân haøng Theá giôùi 2007; Caùc Chæ soá Phaùt
trieån Toaøn caàu (2008); Thu nhaäp bình quaân ñaàu
ngöôøi (GNI) tính theo söùc mua töông ñöông.
15. Brueckener (2007), Henderson (2007).
16. Buckley vaø Kalarickal (2006), hoäp 3.4.
17. Naêm 2002, moät Boä caùc Ñoâ thò ñöôïc thaønh laäp
nhaèm giaùm saùt khung phaùp lyù cho pheùp caùc thaønh
phoá quaûn lyù vieäc söû duïng vaø phaân chia ñaát ñai hieäu
quaû hôn vaø thích öùng toát hôn söï thay ñoåi nhu caàu
thò tröôøng.
18. Ngaân haøng Theá giôùi (2006a).
476 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
19. Chiquier, Hassler vaø Lea (2004).
20. Ngaân haøng Theá giôùi (2006d).
21. Lall vaø moät soá ngöôøi khaùc (2004).
22. Ngaân haøng Theá giôùi 2002a)
23. Döïa treân vieäc thu thaäp caùc taøi lieäu lòch söû
giôùi thieäu veà giao thoâng cuûa Tröôøng Kinh teá Luaân
Ñoân ñaõ ñöôïc soá hoaù vaø cung caáp mieãn phí treân
www.lse.ac.uk/library/pamphlets/Transport/trans
portpamphletpages/urban_transport.htm. Taäp taøi
lieäu giôùi thieäu naøy noùi veà lòch söû giao thoâng cuûa
Luaân Ñoân (goàm 8 cuoán saùch nhoû), chính saùch veà
giao thoâng (9 cuoán), taøu ñieän (3 cuoán) vaø chính saùch
giao thoâng ñoâ thò toång quaùt (3 cuoán). Nhöõng cuoán
saùch naøy do nhieàu toå chöùc phaùt haønh, keå caû nhöõng
haõng chuyeân chôû tö nhaân, caùc ñaûng chính trò ôû ñòa
phöông vaø nhöõng toå chöùc hieän ñöôïc goïi laø cô quan
tham möu.
24. Hargan (2007).
25. Uyû ban Ñieàu tra Ñaát ñai (1914).
26. Offer (1981), trang 291.
27. Caùc con soá veà GDP bình quaân ñaàu ngöôøi laáy
töø cô sôû döõ lieäu cuûa Maddison (2007)
(http://www.ggdc.net/maddison/) tính theo giaù
ñoâ la Geary-Khamis quoác teá naêm 1990.
28. Bairoch vaø Goertz (1986), baûng 3, trang 288.
29. Cô sôû döõ lieäu Daân cö Thaønh phoá, Nhoùm Ñònh
cö, Vieän Moâi tröôøng vaø Phaùt trieån (IIED).
30. Mumford (1963).
31. Dunlap (1992).
32. Lane (1860).
33. O’Gorman (1939).
34. Santos vaø Shaffer (2004).
35. Meyer (1917).
36. VTPI (2007).
37. Pucher vaø nhöõng ngöôøi khaùc (2005).
38. Ngaân haøng Theá giôùi (2002a).
39. Metro Bits (http://mic-ro.com/metro).
40. Booth (1901).
41. Abreu (2008).
42. Nesslein (2003).
43. Borgegärd vaø Kemeny (2004).
44. Hall vaø Videùn (2005).
45. Swedish Council Bulding Research (1990);
Borgegärd vaø Kemeny (2004).
46. Hoffman (1996).
47. Hall (2002); Chandler (1992).
48. Chandler (1992).
49. Imparato vaø Ruster (2003). Abreu 2008.
50. Ngaân haøng Theá giôùi (2007).
51. Hall (1984).
52. Trakman; Fisher vaø Salas 1999.
53. Mackay (1999); Jones vaø Datta (2000) döïa treân
Abreu 2008.
54. Mackay (1999), döïa treân döõ lieäu cuûa Abreu
2008.
55. Goodlad (1996); Mackay (1999); Jones vaø
Datta (2000).
56. Nhöõng so saùnh naøy döïa treân döõ lieäu cuûa
Maddison (2006).
57. Trieån voïng Ñoâ thò hoaù Toaøn caàu: Cô sôû döõ lieäu
Daân soá 2007 (http://esa.un.org/unup/).
58. Cohen vaø Soto (2001).
59. Phaàn tieáp theo chuû yeáu laáy töø Oh (2008), taøi
lieäu cô sôû cho Baùo caùo Phaùt trieån Toaøn caàu.
60. Caùc cuoäc tranh luaän sau ñoù ñöôïc döïa treân
phaàn nghieân cöùu cuûa Chen (2008), trong moät baøi
vieát chuaån bò cho baùo caùo naøy.
61. Caùc con soá ñöôïc toång hôïp töø Nieân giaùm Thoáng
keâ 2007 cuûa Trung Quoác.
62. Ngaân haøng Theá giôùi (2003b), Bertaud (2004).
63. Trieån voïng Ñoâ thò hoùa Toaøn caàu: Cô sôû döõ lieäu
Daân cö 2007 (http://esa.un.org/unup/).
64. Uyû ban Caûi caùch vaø Phaùt trieån Con ngöôøi (2005).
65. Kilroy (2007).
66. Lall (2005).
67. Lall (2005).
68. Yepes vaø Lall (2008).
69. Seon (2003) döïa treân döõ lieäu cuûa Oh 2008.
70. Evans (2002), Sohn (2003).
71. Trieån voïng Ñoâ thò hoaù Toaøn caàu: Cô sôû döõ lieäu
Daân soá 2007 (http://esa.un.org/unup/).
72. Maddison (2006). GDP bình quaân ñöôïc tính
theo giaù quoác teá 1990.
73. Caùc so saùnh döïa treân döõ lieäu daân soá ñoâ thò
taäp trung trong Trieån voïng Ñoâ thò hoaù Toaøn caàu.
74. Cohen vaø Soto (2007).
75. Ngaân haøng Theá giôùi, 2007..
76. Neuwirth (2007); döïa treân döõ lieäu cuûa Vidle
2008.

77. BBC World Service, Thöù Naêm ngaøy 27/4/2000
(http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/727966.stm).
78. Bertaud (2003).
79. [Taùc giaû] ([naêm]), trang 11.15.
80. Selod (2007).
81. Tinbergen (1952).
Chöông 8
1. Azzoni, Menezes-Filho, Menezes, vaø Silveira-
Neto (2000), Ngaân haøng Theá giôùi (1998).
2. Ngaân haøng Theá giôùi (2007b), Hình 8.2 ñöôïc
trích töø baùo caùo naøy.
3. Ngaân haøng Theá giôùi (2007a).
4. Öôùc tính döïa treân caùc soá lieäu baùo caùo cuûa
Maddison (2008). Naêm 1700, GDP cuûa AÁn Ñoä laø
90.750 trieäu ñoâla so vôùi GDP cuûa toaøn theá giôùi laø
371.369 trieäu, tính theo giaù ñoâla quoác teá naêm 1990
(Maddison 2008).
5. Trong heä thoáng chuû ñaát, ngöôøi chuû ñaát phaûi
thu ñòa toâ töø nhöõng ngöôøi canh taùc vaø ñöôïc giöõ laïi
moät phaàn soá tieàn thu ñöôïc; trong caùc heä thoáng caù
nhaân, caùc nhaân vieân cuûa chính quyeàn Anh ñi thu
ñòa toâ tröïc tieáp cuûa ngöôøi canh taùc; trong heä thoáng
laøng xaõ, moät toå chöùc coäng ñoàng chòu traùch nhieäm
thu ñòa toâ (Banerjee vaø Iyer 2005).
6. Lall, Wang, vaø Deichmann (2008b).
7. Chính phuû AÁn Ñoä (2006).
8. Hunt (2000).
9. Gorzelak (2007).
10. UÛy ban chaâu AÂu (2002).
11. Trong giai ñoaïn 1994 – 1999, caùc quyõ cô caáu
ñaõ phaân boå nguoàn löïc cho caùc vuøng döïa treân 6
“muïc tieâu” sau ñaây: hoã trôï phaùt trieån vaø ñieàu chænh
cô caáu cuûa nhöõng vuøng chaäm phaùt trieån, hoã trôï caùc
vuøng (hoaëc hoã trôï moät phaàn caùc vuøng) bò aûnh
höôûng nghieâm troïng bôûi söï suy giaûm saûn xuaát coâng
nghieäp, xoùa boû thaát nghieäp daøi haïn vaø taïo ñieàu kieän
cho caùc caù nhaân tröôùc ñaây bò loaïi tröø khoûi thò
tröôøng lao ñoäng ñeå hoï coù theå hoäi nhaäp vaøo thò
tröôøng naøy, ñaåy nhanh tieán ñoä ñieàu chænh caùc cô
caáu noâng nghieäp nhö moät phaàn noäi dung trong caûi
caùch chính saùch noâng nghieäp chung (CAP) vaø ñieàu
chænh cô caáu cuûa caùc vuøng noâng thoân, vaø thuùc ñaåy
söï phaùt trieån cuõng nhö ñieàu chænh cô caáu ôû nhöõng
vuøng coù maät ñoä daân soá thaáp.
Chuù thích cuoái saùch 477
12. Rodríguez-Pose vaø Fratesi (2004).
13. UÛy ban chaâu AÂu (2007).
14. Muïc tieâu 1 nhaèm muïc ñích giuùp ñôõ caùc vuøng
(trong baùo caùo naøy goïi laø “vuøng mieàn”) phaùt trieån
chaäm ñuoåi kòp caùc vuøng khaùc. Trong nhoùm naøy coù
khoaûng 50 vuøng, töông ñöông vôùi 22% daân soá Lieân
minh chaâu AÂu.
15. Dall'Erba (2003).
16. Caùc soá lieäu öôùc tính cho thaáy chi phí taùi ñònh
laø 7.000 ñoâ-la Myõ/gia ñình trong thôøi kyø giöõa
nhöõng naêm 1980 (Adhiati vaø Bobsien 2001).
17. Davezies (2001), Martin (2005). Con soá naøy
cho thaáy, heä soá bieán thieân GDP treân ñaàu ngöôøi
(ñöôøng ñoà thò maøu da cam, truïc beân traùi) giöõa caùc
vuøng NUTS 2 ôû Phaùp ñaõ taêng leân trong giai ñoaïn
töø naêm 1982 ñeán naêm 2002; trong khi heä soá bieán
thieân thu nhaäp khaû duïng treân ñaàu ngöôøi giaûm
xuoáng trong cuøng giai ñoaïn (ñöôøng ñoà thò maøu
xanh, truïc beân phaûi).
18. Morrisson vaø Murtin (2005).
19. Vaên phoøng Toång ñieàu tra daân soá Hoa Kyø
(2002).
20. Khoaûng 8 ñoâ-la/giôø tính theo giaù ñoâ-la Myõ
naêm 2007.
21. Engel, Galetovic vaø Raddtz 1998.
22. Engel (1998).
23. Gibson vaø Rozelle (2003).
24. Escobal vaø Torero (2000).
25. Baer (1995).
26. Stewart (2001).
27. Hill vaø Gaddy (2003).
28. Rolfes (2002).
29. Whalley vaø Zhang (2007).
30. Hewings, Feser vaø Poole (2008); soá lieäu daân
soá naêm 1996.
31. Rephann vaø Isserman (1994). Moät trong
nhöõng ñaùnh giaù sau ñaàu tieân veà caùc chöông trình
phaùt trieån vuøng ñaõ töøng ñöôïc thöïc hieän ôû Hoa Kyø,
ñaùnh giaù söû duïng thieát keá thöïc nghieäm.
32. Caùc ví duï cuï theå ñöôïc trình baûy ôû phaàn cuoái
chöông naøy.
33. Andrienko vaø Guriev (2003).
34. Döïa treân moät nghieân cöùu gaàn ñaây söû duïng
soá lieäu vi moâ cuûa cuoäc toång ñieàu tra daân soá Bra-xin
giai ñoaïn 1960-2000.
478 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
35. Margo (1988).
36. Borsch-Supan (1989).
37. Duarte, Ferreira, vaø Salvato Jr. (2004). Löïc
löôïng lao ñoäng ôû mieàn ñoâng baéc ñöôïc ñi hoïc trong
4,6 naêm, so vôùi bình quaân 6,4 naêm cuûa caû nöôùc, vaø
7,3 naêm ôû mieàn ñoâng nam.
38. Shah vaø Shen (2006).
39. Cuïc Thoáng keâ Quoác gia (2004).
40. Hoï seõ giaûi trình leân chính quyeàn caùc caáp cao
hôn, nôi cung caáp nhöõng khoaûn chuyeån nhöôïng naøy.
41. Ñaây laø caùc soá lieäu cho naêm 2000 (Chakraborty
2003).
42. Euractiv (2008).
43. Ngaân haøng Theá giôùi (2003) cung caáp moät
phaân tích toaøn dieän veà caùc thoâng leä vaø chính saùch
quaûn lyù ñaát ñai ôû khaép caùc vuøng treân theá giôùi, vaø
ñaâu laø nhöõng chính saùch cuï theå thuùc ñaåy phaùt trieån
vaø xoùa ñoùi giaûm ngheøo.
44. Palacin vaø Shelburne (2005).
45. Bayes (2007).
46. Ngaân haøng Theá giôùi (2008b).
47. Ngaân haøng Theá giôùi (2008a).
48. Ngaân haøng Theá giôùi (2008c).
49. Phaân tích kinh teá löôïng döïa treân soá lieäu
nhoùm (Lei vaø Haynes 2004).
50. Kloeppinger-Todd (2007). Noùi chung, coù
khoaûng hôn 20 trieäu thueâ bao ñieän thoaïi di ñoäng ôû
Philíppin.
51. Jensen (2007).
52. Luo (2004).
53. Yepes vaø Lall (2008).
54. Baldwin, Forslid, Martin, Ottaviano, vaø
Robert-Nicoud (2003). Caùc döï ñoaùn töø moâ hình ñòa
lyù kinh teá môùi nhö sau: caùc chính saùch cô sôû haï taàng
taïo ñieàu kieän hoã trôï thöông maïi lieân vuøng giöõa caùc
vuøng daãn ñaàu vaø caùc vuøng tuït haäu seõ taêng cöôøng
söï taäp trung khoâng gian cuûa hoaït ñoäng kinh teá taïi
caùc vuøng daãn ñaàu. Nhöõng chính saùch naøy cuõng thuùc
ñaåy söï taêng tröôûng trong toaøn boä neàn kinh teá, ñoàng
thôøi giaûm bôùt söï baát bình ñaúng thu nhaäp danh
nghóa giöõa caùc vuøng vaø giöõa ngöôøi lao ñoäng vôùi
ngöôøi sôû höõu voán. Traùi laïi, caùc chính saùch cô sôû haï
taàng taêng cöôøng khaû naêng keát noái trong nhöõng
vuøng tuït haäu coù theå thuùc ñaåy söï taêng tröôûng kinh
teá ñòa phöông, nhöng laïi laøm chaäm söï taêng tröôûng
cuûa toaøn theå neàn kinh teá.
55. Faini (1983).
56. Combes vaø Lafourcade (2001).
57. Jacoby (1998).
58. Ngaân haøng Theá giôùi (2008b).
59. Lall, Schroeder, vaø Schmidt (2008a).
60. Chính phuû Malaixia (2001).
61. Cô quan Phaùt trieån Coâng nghieäp Malaixia
(http://www.mida.gov.my/)..
62. Al-Hassan vaø Diao (2007).
63. Park (saép xuaát baûn).
64. Lee (2008).
65. Caùc ví duï döôùi ñaây döïa treân nghieân cöùu neàn
cuûa baùo caùo naøy.
66. Donoso-Clark vaø Lenihan (2008) goïi nhöõng
chính saùch do trung öông quaûn lyù ñeå phaân taùn hoaït
ñoäng kinh teá theo caùch naøy laø nhöõng caùch tieáp caän
“theá heä ñaàu” veà phaùt trieån laõnh thoå.
67. Donoso-Clark vaø Lenihan (2008).
68. Drabenstott (2005).
69. Hewings, Feser, vaø Poole (2008).
70. Carvalho, Lall vaø Timmins (2008). Caùc quyõ
phaùp ñònh ñöôïc thaønh laäp naêm 1989 ñeå caáp voán cho
caùc hoaït ñoäng kinh teá ôû mieàn baéc vaø ñoâng baéc.
71. Ngaân haøng Theá giôùi (1977), Scott (1982).
72. Chakravorty vaø Lall (2005).
73. Fay, Felkner, vaø Lall (2008).
74. Döïa treân nghieân cöùu cuûa Thö kyù Chính saùch
Kinh teá, ñöôïc trình baøy ôû baùo caùo cuûa Calmon
(2003) vaø Ngaân haøng Theá giôùi (2005a).
75. Chi tieát ñöôïc trình baøy trong Calmon (2003).
76. Haussman, Rodrik, vaø Velasco (2005).
77. Donoso-Clark vaø Lenihan (2008) chæ ra raèng,
moät ñaëc ñieåm cuûa caùc chöông trình phaùt trieån laõnh
thoå “theá heä ñaàu” ñaõ thaát baïi trong giai ñoaïn nhöõng
naêm 1960 vaø 1970, ñoù laø caùc chöông trình naøy phuï
thuoäc vaøo caùc ñaàu vaøo vaø naêng löïc chuyeân moân töø
beân ngoaøi, thay vì khai thaùc caùc taøi saûn vaø lôïi theá
so saùnh cuûa ñòa phöông.
78. Moät baùo caùo gaàn ñaây veà löïa choïn ñòa ñieåm
doanh nghieäp taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån ñaõ
toùm taét nhöõng keát quaû tìm hieåu thöïc nghieäm veà caùc
yeáu toá chính aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh löïa choïn

ñòa ñieåm (xem Deichmann, Lall, Redding, vaø Ven-
ables, saép xuaát baûn).
79. Uvalic (1993).
80. Bolton vaø Roland (1997).
Chöông 9
1. Woronoff (1972), trang 141. Hieäp öôùc Entente
ñöôïc thaønh laäp naêm 1959 ñeå thuùc ñaåy söï phaùt trieån
kinh teá cuûa caùc quoác gia thaønh vieân baèng caùch gaây
quyõ, ñaûm baûo caùc khoaûn vay, khuyeán khích thöông
maïi vaø ñaàu tö. Hieäp öôùc hoaït ñoäng thoâng qua Quyõ
Hoã trôï Song phöông vaø Ñaûm baûo Khoaûn vay ñaët truï
sôû taïi Abidjan, Bôø bieån Ngaø. Caùc quoác gia thaønh vieân
ban ñaàu goàm coù Dahomey (hieän nay laø Beânanh), Bôø
bieån Ngaø, Nigieâ, vaø Voânta Thöôïng (hieän nay laø
Buoáckina Phaxoâ); Toâ-goâ tham gia vaøo naêm 1966.
2. Collier (2007).
3. Xem Brulhart (2008) – nghieân cöùu chi tieát veà
caùc haøng hoùa trung gian (baùn thaønh phaåm).
4. Coulibaly (2008).
5. Xem Yoshino (2008), trong ñoù söû duïng caû cô sôû
döõ lieäu khaûo saùt doanh nghieäp cuûa Ngaân haøng Theá
giôùi vaø cô sôû döõ lieäu cuûa baùo caùo Laøm kinh doanh.
6. Melitz (2003).
7. Xem Schiff vaø Winter (2003) – phaân tích chi
tieát caùc ñieåm noùi treân.
8. Viner (1950), Meade (1956), Balassa (1967), Aitken
(1973), vaø nhieàu taùc giaû khaùc.
9. Baier vaø Bergstrand (2004), Bond (2005), Evenett
(2005), Bergstrand (2006).
10. Bhagwati (1995), Bhagwati, Greenaway, vaø
Panagariya (1998), Krishna (1998).
11. Krugman (1991), Frankel, Stein, vaø Wei (1996),
Carrere (2005).
12. Martin, Mayer, vaø Thoenig (2008) öôùc ñoaùn
raèng caùc quoác gia buoân baùn nhieàu vôùi caùc nöôùc laân
caän ít coù khaû naêng xaûy ra xung ñoät vuõ trang vôùi caùc
nöôùc naøy hôn nhöõng quoác gia chuû yeáu buoân baùn
vôùi caùc ñoái taùc ôû xa.
13. Ngaân haøng Theá giôùi (2004a), Lieân Hôïp quoác
(2007).
14. Cuõng trong nhöõng naêm 1970, chaâu Phi Haï
Xahara bao goàm raát nhieàu quoác gia maø phaàn lôùn laø
caùc neàn kinh teá noâng thoân vôùi moät vaøi vuøng ñoâng
daân naèm coâ laäp (chuû yeáu laø ôû ven bieån) vaø khoâng
Chuù thích cuoái saùch 479
coù caùc cô sôû haï taàng keát noái vôùi nhau, haàu nhö
khoâng coù ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï hoäi nhaäp khu
vöïc (CSAO/ECOWAS 2005).
15. Caùc quy taéc hieän taïi cuûa WTO quy ñònh, caùc
hieäp öôùc thöông maïi khu vöïc phaûi bao quaùt haàu heát
taát caû moïi ngaønh, ñieàu naøy loaïi tröø nhöõng vuï vieäc
thöông maïi cho caùc ngaønh cuï theå cuûa caùc quoác gia
ñang phaùt trieån. Nhöng nguyeân taéc baét ñaàu hôïp taùc
töø nhöõng lónh vöïc troïng taâm vaãn coøn giaù trò.
16. Venables (2003) chæ ra raèng, hoäi nhaäp khu
vöïc giöõa caùc quoác gia coù thu nhaäp thaáp thöôøng coù
xu höôùng daãn ñeán söï chia reõ thu nhaäp giöõa caùc
quoác gia thaønh vieân keùm phaùt trieån nhaát vôùi caùc
quoác gia thaønh vieân töông ñoái tieán boä hôn. Goyal
vaø Staal (2004) chæ ra raèng, caùc quoác gia nhoû thöôøng
uûng hoä hoäi nhaäp hôn, trong khi caùc quoác gia lôùn
thöôøng thích hoäi nhaäp vôùi nhöõng nöôùc coù quy moâ
töông ñöông.
17. Coulibaly (2006).
18. Ngaân haøng Theá giôùi (2004b).
19. Laeven vaø Woodruff (2007).
20. Hoäp 3.3 trong baùo caùo veà caùc chuaån möïc an
toaøn thöïc phaåm vaø an toaøn noâng nghieäp (Ngaân
haøng Theá giôùi 2005a).
21. Gibbon vaø Ponte (2005), Chandra (2006), Broad-
man (2006), Czubala, Shepherd, vaø Wilson (2007).
22. Fink vaø Mattoo (2004), Hoekman (2006).
23. Chow vaø caùc taùc giaû khaùc (2005), Ngaân haøng
Theá giôùi (2007g).
24. Ngaân haøng Theá giôùi (2007g).
25. Arvis, Raballand, vaø Marteau (2007).
26. Djankov, Freund vaø Plan (2006).
27. Behar vaø Manners (2008).
28. Ngaân haøng Theá giôùi (2004b).
29. Caû hai ví duï ñeàu ñöôïc laáy töø baùo caùo veà caùc
chöông trình khu vöïc cuûa Nhoùm Ñaùnh giaù Ñoäc laäp
thuoäc Ngaân haøng Theá giôùi.
30. Leigland and Roberts (2007).
31. Ngaân haøng Theá giôùi (2006).
32. N'Guessan vaø Chitou (2006).
33. Baùo caùo cuûa UÛy ban caáp cao (2007).
34. Bougheas, Demetriades, vaø Morgenroth
(1999), Limäo vaø Venables (2001).
35. Ví duï nhö, Foroutan vaø Pritchett (1993) ñaõ ñöa
480 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

ra bieän luaän naøy cho khu vöïc chaâu Phi Haï Xahara. 56. Ngaân haøng Theá giôùi (2007g).
36. Coulibaly vaø Fontagneù (2006). 57. Antweiler vaø Trefler (2002).
37. Buys, Deichmann, vaø Wheeler (2006). 58. Xem theâm ví duï cuûa Moreno vaø Trehan (1997).
38. Shepherd vaø Wilson (2006). 59. Arora vaø Vamvakidis (2005) chæ ra taùc ñoäng
39. Vargas-Hidalgo (1979), Wionczek (1970). cuûa Nam Phi ñoái vôùi caùc quoác gia laân caän, trong khi
40. Hazelwood (1979), Kasekende vaø Ng'eno (1999). ñoù Behar vaø Collier nhaán maïnh taùc ñoäng cuûa caùc
41. Brandts vaø Cooper (2007) chæ ra raèng, trao ñoåi quoác gia giaøu nguoàn löïc ñoái vôùi caùc quoác gia laân
thoâng tin hieäu quaû laø moät cô cheá ñieàu phoái maïnh caän ôû chaâu Phi Haï Xahara.
hôn nhieàu so vôùi caùc cô cheá khuyeán khích taøi chính 60. Nabi vaø Nasim (2001).
ñôn thuaàn. 61. Naqvi vaø Schuler (2007).
42. Sandler (2002). 62. Ngaân haøng Theá giôùi (2007h).
43. Arce (2001), Arce (2004), Arce vaø Sandler (2002). 63. Soederbaum (2001).
44. Schiff vaø Winter (2002). 64. Behar vaø Collier (2008).
45. Theo Kraske vaø caùc taùc giaû khaùc (1996), trang 95. 65. Caùc baùo caùo naêm 2004 vaø 2006 veà hoäi nhaäp
46. Xem theâm veà caùc vaán ñeà naøy trong Chieán khu vöïc cuûa UÛy ban Kinh teá Lieân Hôïp Quoác cho
löôïc Hoã trôï Hoäi nhaäp Khu vöïc cuûa Ngaân haøng Theá Chaâu Phi.
giôùi (2008). 66. N'Dulu (2001).
47. Schiff vaø Winter (2002). 67. Gregoire vaø Labazee (1993).
48. Mayer (2008). 68. Ladman (1979), Asiwaju (2005).
49. Löu yù raèng Ñoâng Nam AÙ laø moät tröôøng hôïp 69. Dorosh vaø Haggblade (2007), Jayne vaø caùc taùc
ngoaïi leä, vì tuy naèm gaàn Nhaät Baûn nhöng Nhaät Baûn giaû khaùc (2005), Tschirley vaø caùc taùc giaû khaùc (2004),
hieän nay xuaát khaåu cuûa khu vöïc naøy. Caùc thò tröôøng Negri vaø Porto (2007).
chính cuûa khu vöïc vaãn laø Baéc Myõ vaø Lieân minh chaâu 70. Little (2007).
AÂu. Khi xeùt ñieàu kieän tieáp caän thò tröôøng, do nhöõng 71. Gregoire vaø Labazee (1993), Yade vaø caùc taùc
lieân heä thöông maïi vôùi Trung Quoác, Ñoâng Nam AÙ giaû khaùc (1999).
caàn ñöôïc coi nhö thuoäc cuøng moät khu vöïc laân caän 72. Adebusoye (2006).
vôùi Trung Quoác. 73. Jourdan vaø NEPAD (2006).
50. Hill and Gaddy (2003). 74. Hoekman vaø Njinkeu (2007).
51. Quyõ Tieàn teä Quoác teá (1998) veà söï môû roäng Lieân 75. IEG (2007).
minh chaâu AÂu; Schiff vaø Wang (2003) vieát veà NAFTA. 76. Collier vaø Venables (2007)
52. Ngaân haøng Theá giôùi (2002b).
53. Jessen (2002). Ñòa lyù trong söï vaän ñoäng 4
54. Baùo caùo cuûa Ngaân haøng Theá giôùi (2003a) veà 1. Alesina, Easterly, vaø Matuszeski 2006.
thöông maïi vaø ñaàu tö. 2. de Blij 2005.
55. Ñaùnh giaù ñöôïc tieán haønh baèng phöông phaùp 3. Neudeù 2007.
luaän do Coulibaly ñöa ra (2007). Taùc ñoäng thöông 4. Ndulu vaø caùc taùc giaû khaùc (2007), trang 101.
maïi cuûa UÛy ban Hôïp taùc Vuøng Vònh (GCC) khoâng 5. Satterthwaite 2007.
tieán trieån xa hôn sau khi hoaøn thaønh ñaùnh giaù naøy, 6. Naudeù vaø Matthee 2007.
keå caû khi caùc thaønh vieân cuûa UÛy ban ñaõ tieán haønh 7. Ramos 2007.
nhöõng böôùc quan troïng ñeå trieån khai moät thò tröôøng 8. Martínez-Zarzoso, García-Meneùndez vaø
chung vaøo ngaøy 1-1-2008. Suùarez-Burguet 2003.
 Caùc chæ baùo choïn loïc

Baûng A1. Ñòa lyù vaø khaû naêng tieáp caän

Baûng A2. Ñoâ thò hoùa
Baûng A3. Phaùt trieån laõnh thoå
Baûng A4. Hoäi nhaäp quoác teá
Baûng A5. Caùc chæ baùo khaùc
Nguoàn vaø ñònh nghóa

Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi choïn loïc

Giôùi thieäu
Phaân loaïi caùc neàn kinh teá theo khu vöïc vaø möùc thu
nhaäp. naêm taøi khoaùn 2009
Baûng 1. Caùc chæ baùo phaùt trieån chính
Baûng 2. Muïc tieâu phaùt trieån thieân nieân kyû: xoùa ñoùi
ngheøo vaø naâng cao ñôøi soáng
Baûng 3. Hoaït ñoäng kinh teá
Baûng 4. Thöông maïi. vieän trôï vaø taøi chính
Baûng 5. Caùc chæ baùo chính cuûa caùc neàn kinh teá khaùc
Chuù thích kyõ thuaät

517

cac chi bao chon loc.indd 517 11/18/2008 9:49:13 PM

 518 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A1. Ñòa lyù vaø khaû naêng tieáp caän

Dieän tích Maät ñoä Maät ñoä
canh taùc Dieän tích Saân bay coù ñöôøng saét ñöôøng boä Khoaûng caùch
Dieän tích (% dieän röøng (% Chieàu daøi Chieàu daøi ñöôøng baêng Haûi caûng (km ñöôøng (km ñöôøng trung bình cuûa
töï nhieân tích töï dieän tích bôø bieån bieân giôùi ñaõ traûi nhöïa vaø beán ñoã saét treân 100 boä treân 100 quoác gia ñeán
Vò trí (km2) nhieân) töï nhieân) (km) treân boä (km) (soá löôïng) (soá löôïng) km2) km2) thuû ñoâ (km)

Teân nöôùc 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2000-06a 2000-06a 2000
AÙpganixtan 33 00 N. 65 00 E 652.090 12,1 1,3 0 5.529 11 0 .. 5,3 418
Anbani 41 00 N. 20 00 E 28.750 21,1 29,0 362 720 3 4 1,6 65,7 84
Angieâri 28 00 N. 3 00 E 2.381.740 3,2 1,0 998 6.343 52 9 0,2 4,5 1.108
American Xamoa 14 20 S. 170 00 W 200 10,0 90,0 116 0 2 1 .. .. 7
Anñoâra 42 30 N. 1 30 E 470 2,1 34,2 0 120 0 0 .. .. 10
AÊnggoâla 12 30 S. 18 30 E 1.246.700 2,6 47,4 1.600 5.198 31 3 0,2 4,1 711
AÊngtigoa vaø Baùcbuña 17 03 N. 61 48 W 440 18,2 20,5 153 0 2 1 .. 264,8 30
AÙchentina 34 00 S. 64 00 W 2.780.400 10,2 12,1 4.989 9.861 154 8 1,2 14,6 971
AÙcmeânia 40 00 N. 45 00 E 29.800 17,6 10,0 0 1.254 11 0 3,0 27,1 87
Aruba 12 30 N. 69 58 W 180 10,5 .. 69 0 1 3 .. .. 8
OÂxtraâylia 27 00 S. 133 00 E 7.741.220 6,4 21,3 25.760 0 311 11 0,5 10,5 1.946
AÙo 47 20 N. 13 20 E 83.870 16,8 46,8 0 2.562 25 0 7,7 162,4 204
Adeùcbaigian 40 30 N. 47 30 E 86.600 22,3 11,3 0 2.013 27 0 2,6 71,5 219
Bahamaùt 24 15 N. 76 00 W 13.880 0,8 51,4 3.542 0 29 3 .. .. 230
Baranh 26 00 N. 50 33 E 710 2,8 0,0 161 0 3 2 .. 492,7 25
Baênglañeùt 24 00 N. 90 00 E 144.000 61,1 6,7 580 4.246 15 2 2,1 183,8 165
Baùcbañoát 13 10 N. 59 32 W 430 37,2 4,7 97 0 1 1 .. 372,1 14
Beâlaruùt 53 00 N. 28 00 E 207.600 26,3 38,0 0 2.900 41 0 2,7 45,0 185
Bæ 50 50 N. 4 00 E 30.530 27,9 22,1 67 1.385 25 6 11,7 498,1 78
Beâlixeâ 17 15 N. 88 45 W 22.970 3,1 72,5 386 516 5 2 .. .. 74
Beânanh 9 30 N. 2 15 E 112.620 24,0 21,3 121 1.989 1 1 0,7 17,2 398
Beùcmuña 32 20 N. 64 45 W 50 20,0 20,0 103 0 1 2 .. .. 7
Butan 27 30 N. 90 30 E 47.000 3,4 68,0 0 1.075 16 0 .. 17,1 99
Boâlivia 17 00 S. 65 00 W 1.098.580 2,8 54,2 0 6.940 16 0 0,3 5,8 521
Boâxnia vaø Heùcxeâgoâvina 44 00 N. 18 00 E 51.210 19,5 42,7 20 1.459 8 1 1,2 .. 103
Boâtxoana 22 00 S. 24 00 E 581.730 0,7 21,1 0 4.013 10 0 0,2 4,3 441
Braxin 10 00 S. 55 00 W 8.514.880 7,0 56,5 7.491 16.885 714 9 0,3 20,7 1.378
Brunaây vaø Ñaruxalam 4 30 N. 114 40 E 5.770 2,7 52,8 161 381 1 3 .. .. 61
Bungari 43 00 N. 25 00 E 111.000 29,2 33,4 354 1.808 132 2 4,0 40,5 190
Buoáckina Phaxoâ 13 00 N. 2 00 W 274.000 17,7 24,8 0 3.193 2 0 0,2 5,6 220
Burunñi 3 30 S. 30 00 E 27.830 38,6 5,9 0 974 1 0 .. 48,0 84
Campuchia 13 00 N. 105 00 E 181.040 21,0 59,2 443 2.752 6 2 0,3 21,7 206
Camôrun 6 00 N. 12 00 E 475.440 12,8 45,6 402 4.591 11 2 0,2 10,7 363
Canaña 60 00 N. 95 00 W 9.984.670 5,0 34,1 8.893 509 8 0,5 15,5 2.449
Caùp Ve 16 00 N. 24 00 W 4.030 11,4 20,8 965 0 7 3 .. 33,5 156
Quaàn ñaûo Xaâyman 19 30 N. 80 30 W 260 3,8 46,2 160 0 2 2 .. .. 15
CH Trung Phi 7 00 N. 21 00 E 623.000 3,1 36,5 0 5.203 3 0 .. .. 450
Saùt 15 00 N. 19 00 E 1.284.000 2,9 9,5 0 5.968 7 0 .. .. 671
Quaàn ñaûo Xaâyxen 190 0,0 .. .. .. .. .. .. .. ..
Chileââ 30 00 S. 71 00 W 756.630 2,6 21,5 6.435 6.339 73 8 0,9 10,6 1.149
Trung Quoác 35 00 N. 105 00 E 9.598.088 11,1 21,2 14.500 22.117 403 7 0,8 20,7 1.668
Coâloâmbia 4 00 N. 72 00 W 1.141.750 1,8 54,7 3.208 6.309 101 7 0,3 .. 456
Comoros 12 10 S. 44 15 E 1.861 35,9 2,2 340 0 4 2 .. .. 59
CHDC Coânggoâ 0 00 N. 25 00 E 2.344.860 3,0 58,9 37 10.730 25 11 0,2 6,8 1.006
CH Coânggoâ 1 00 S. 15 00 E 342.000 1,4 65,8 169 5.504 4 6 0,3 5,1 479
Coâxta Rica 10 00 N. 84 00 W 51.100 4,4 46,8 1.290 639 32 2 0,5 69,2 105
Coát Ñivoa 8 00 N. 5 00 W 322.460 10,4 32,7 515 3.110 7 4 0,2 25,2 236
Croâatia 45 10 N. 15 30 E 56.540 19,8 38,2 1.777 2.197 23 5 4,9 50,9 144
Cuba 21 30 N. 80 00 W 110.860 27,9 24,7 3.735 29 78 3 3,8 .. 398
Cyprus 35 00 N. 33 00 E 9.250 10,8 18,8 648 0 13 3 .. 130,5 48
CH Seùc 49 45 N. 15 30 E 78.870 39,4 34,3 0 2.290 46 0 12,4 165,2 134
Ñan Maïch 56 00 N. 10 00 E 43.090 52,7 11,8 7.314 68 28 12 6,2 169,3 195
Dibuti 11 30 N. 43 00 E 23.200 0,0 0,3 314 516 3 1 0,4 .. 85
Ñoâminica 15 25 N. 61 20 W 750 6,7 61,3 148 0 2 2 .. .. 20
CH Ñoâminica 19 00 N. 70 40 W 48.730 22,7 28,4 1.288 360 14 4 1,1 119
EÂcuaño 2 00 S. 77 30 W 283.560 4,9 39,2 2.237 2.010 98 5 0,3 15,6 266
CH Araäp Aicaäp 27 00 N. 30 00 E 1.001.450 3,0 0,1 2.450 2.665 72 3 0,5 9,3 558
En Xanvaño 13 50 N. 88 55 W 21.040 31,9 14,4 307 545 4 2 2,7 .. 68
Ghineâ Xích ñaïo 2 00 N. 10 00 E 28.050 4,6 58,2 296 539 3 1 .. .. 301
EÂritôria 15 00 N. 39 00 E 117.600 5,6 15,4 1.151 1.626 4 2 0,3 .. 184
Extoânia 59 00 N. 26 00 E 45.230 13,9 53,9 3.794 633 12 5 2,3 134,1 128
EÂtioâpia 8 00 N. 38 00 E 1.104.300 11,1 13,0 0 5.328 14 0 0,1 3,6 425
Quaàn ñaûo Faeroe 62 00 N. 7 00 W 1.400 2,1 .. 1.117 0 1 1 .. .. 25
Phigi 18 00 S. 175 00 E 18.270 10,9 54,7 1.129 0 3 3 3,3 .. 113
Phaàn Lan 64 00 N. 26 00 E 338.150 7,3 73,9 1.250 2.681 76 10 1,9 25,7 417
Phaùp 46 00 N. 2 00 E 551.500 33,6 28,3 3.427 2.889 292 10 5,3 172,9 365
French Polynesia 15 00 S. 140 00 W 4.000 0,8 28,7 2.525 0 39 1 .. .. 472
Gaboâng 1 00 S. 11 45 E 267.670 1,3 84,5 885 2.551 11 5 0,3 3,6 317
Gaêmbia 13 28 N. 16 34 W 11.300 31,5 47,1 80 740 1 1 37,4 123
Grudia 42 00 N. 43 30 E 69.700 11,5 39,7 310 1.461 19 2 2,3 29,1 156
Ñöùc 51 00 N. 9 00 E 357.050 34,1 31,8 2.389 3.621 332 10 13,8 .. 334
Gana 8 00 N. 2 00 W 238.540 18,4 24,2 539 2.094 7 2 0,4 21,0 344
Hy Laïp 39 00 N. 22 00 E 131.960 20,4 29,1 13.676 1.228 66 6 2,0 89,2 249
Greenlan 72 00 N. 40 00 W 410.450 0,0 .. 44.087 0 9 1 .. .. 1.031
Greânaña 12 07 N. 61 40 W 340 5,9 11,8 121 0 3 1 .. .. 11
Goam 13 28 N. 144 47 E 540 3,6 47,3 126 0 4 1 .. .. 14
Goateâmala 15 30 N. 90 15 W 108.890 13,3 36,3 400 1.687 11 2 0,8 .. 175
Ghineâ 11 00 N. 10 00 W 245.860 4,5 27,4 320 3.399 5 1 0,3 18,0 348
Ghineâ Bítxao 12 00 N. 15 00 W 36.120 10,7 73,7 350 724 3 4 .. 12,3 97
Guyana 5 00 N. 59 00 W 2,4 76,7 459 2.949 9 1 .. .. 314

cac chi bao chon loc.indd 518 11/18/2008 9:49:24 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 519

Dieän tích Maät ñoä Maät ñoä

canh taùc Dieän tích Saân bay coù ñöôøng saét ñöôøng boä Khoaûng caùch
Dieän tích (% dieän röøng (% Chieàu daøi Chieàu daøi ñöôøng baêng Haûi caûng (km ñöôøng (km ñöôøng trung bình cuûa
töï nhieân tích töï dieän tích bôø bieån bieân giôùi ñaõ traûi nhöïa vaø beán ñoã saét treân 100 boä treân 100 quoác gia ñeán
Vò trí (km2) nhieân) töï nhieân) (km) treân boä (km) (soá löôïng) (soá löôïng) km2) km2) thuû ñoâ (km)

Teân nöôùc 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2000-06a 2000-06a 2000
Haiti 19 00 N. 72 25 W 27.750 28,3 3,8 1.771 360 4 1 .. .. 99
OÂnñurat 15 00 N. 86 30 W 112.090 9,5 41,5 820 1.520 11 4 0,6 .. 167
Hoàng Koâng, Trung Quoác 22 15 N. 114 10 E 1.092 0,0 .. 733 30 3 1 .. 186,5 ..
Hunggari 47 00 N. 20 00 E 93.030 51,3 22,1 0 2.271 20 0 9,0 178,0 137
Aixôlen 65 00 N. 18 00 W 103.000 0,1 0,5 4.970 0 5 5 .. 12,9 235
AÁn Ñoä 20 00 N. 77 00 E 3.287.260 53,7 22,8 7.000 14.103 243 8 2,1 113,8 992
Inñoâneâxia 5 00 S. 120 00 E 1.904.570 12,7 48,8 2.830 159 9 0,4 20,3 1.519
CH Hoài giaùo Iran 32 00 N. 53 00 E 1.745.150 9,8 6,8 2.440 5.440 129 2 0,5 11,0 654
Iraéc 33 00 N. 44 00 E 438.320 13,1 1,9 58 3.650 77 3 0,5 .. 281
Airôlen 53 00 N. 8 00 W 70.270 17,6 9,7 1.448 360 15 5 4,7 140,2 165
Ñaûo Man 54 15 N. 4 30 W 570 0,0 5,2 160 0 1 3 11,4 .. 13
Ixraen 31 30 N. 34 45 E 22.070 14,6 7,9 273 1.017 30 4 3,9 80,6 110
Italia 42 50 N. 12 50 E 301.340 26,3 33,9 7.600 1.932 98 8 6,6 164,8 353
Giamaica 18 15 N. 77 30 W 10.990 16,1 31,3 1.022 0 11 5 .. 193,9 67
Nhaät Baûn 36 00 N. 138 00 E 377.910 12,0 68,2 0 145 10 6,4 323,0 531
Giooùcñani 31 00 N. 36 00 E 88.780 2,1 0,9 26 1.635 15 1 0,6 8,5 171
Cadaécxtan 48 00 N. 68 00 E 2.724.900 8,3 1,2 0 12.012 67 0 0,5 3,3 823
Keânia 1 00 N. 38 00 E 580.370 8,2 6,2 536 3.477 15 1 0,5 11,1 372
Kiribati 1 25 N. 173 00 E 810 2,7 2,7 1.143 0 3 1 .. .. 25
Korea. Dem, Rep, 40 00 N. 127 00 E 120.540 23,3 51,4 2.495 238 36 12 4,3 .. 211
Haøn Quoác 37 00 N. 127 30 E 99.260 16,6 63,5 2.416 462 69 5 3,5 101,6 187
Coâoeùt 29 30 N. 45 45 E 17.820 0,8 0,3 499 462 4 6 .. 32,3 67
CH Cörôgöxtan 41 00 N. 75 00 E 199.900 6,7 4,5 0 3.878 18 0 0,2 9,8 255
Laøo 18 00 N. 105 00 E 236.800 4,3 69,9 0 5.083 9 0 .. 13,5 311
Laùtvia 57 00 N. 25 00 E 64.590 17,5 47,2 531 1.368 24 2 3,7 111,6 140
Libaêng 33 50 N. 35 50 E 10.400 16,6 13,3 225 454 5 4 3,9 .. 60
Leâxoâthoâ 29 30 S. 28 30 E 30.350 10,9 0,3 0 909 3 0 .. .. 98
Libeâria 6 30 N. 9 30 W 111.370 4,0 32,7 579 1.585 2 2 0,5 .. 196
Libi 25 00 N. 17 00 E 1.759.540 1,0 0,1 1.770 4.348 60 6 .. .. 910
Líchtenxteân 47 16 N. 9 32 E 160 25,0 43,8 0 76 0 0 5,6 .. 6
Lithuania 56 00 N. 24 00 E 65.300 30,4 33,5 90 1.613 34 1 2,8 126,6 143
Luyùchxaêmbua 49 45 N. 6 10 E 2.590 23,2 33,6 0 359 1 0 10,6 201,8 25
Ma Cao, Trung Quoác 22 10 N. 113 33 E 28 0,0 .. 41 0 1 1 .. 1284,0 ..
Maxeâñoânia 41 50 N. 22 00 E 25.710 22,3 35,6 0 766 10 0 2,7 .. 76
Manñagaxca 20 00 S. 47 00 E 587.040 5,1 22,1 4.828 0 29 4 0,1 .. 385
Malauy 13 30 S. 34 00 E 118.480 26,0 36,2 0 2.881 6 0 0,8 16,4 230
Malaixia 2 30 N. 112 30 E 329.740 5,5 63,6 4.675 2.669 37 9 0,6 30,0 873
Manñivô 3 15 N. 73 00 E 300 13,3 3,3 644 0 2 1 .. .. 276
Mali 17 00 N. 4 00 W 1.240.190 3,9 10,3 0 7.243 9 0 0,1 1,5 804
Manta 35 50 N. 14 35 E 320 28,1 .. 197 0 1 1 .. 704,4 9
Quaàn ñaûo Macsan 9 00 N. 168 00 E 180 11,1 .. 370 0 4 1 .. .. ..
Moâritani 20 00 N. 12 00 W 1.030.700 0,5 0,3 754 5.074 8 2 0,1 .. 686
Mauritius 20 17 S. 57 33 E 2.040 49,3 18,2 177 0 2 1 .. 99,3 51
Mayoát 12 50 S. 45 10 E 374 0,0 13,4 185 0 1 1 .. .. 13
Meâhicoâ 23 00 N. 102 00 W 1.964.380 13,0 33,7 9.330 4.353 228 7 0,9 17,7 886
Micronesia. Fed, Sts, 6 55 N. 158 15 E 700 5,7 90,0 6.112 0 6 1 .. .. 134
Moânñoâva 47 00 N. 29 00 E 33.840 56,2 10,0 0 1.389 6 0 3,5 38,7 87
Moânacoâ 43 44 N. 7 24 E 2 0,0 0,0 4 4 0 1 .. .. ..
Moâng Coå 46 00 N. 105 00 E 1.566.500 0,8 6,5 0 8.220 12 0 0,1 3,1 617
Monteâneâgroâ 42 30 N. 19 18 E 14.026 0,0 .. 294 625 3 1 1,8 .. ..
Maroác 32 00 N. 5 00 W 446.550 19,0 9,8 1.835 2.018 26 6 0,4 12,9 369
Moâdaêmbích 18 15 S. 35 00 E 799.380 5,5 24,6 2.470 4.571 22 3 0,4 .. 1.112
Mianma 22 00 N. 98 00 E 676.580 15,3 49,0 1.930 5.876 21 3 0,6 .. 619
Namibia 22 00 S. 17 00 E 824.290 1,0 9,3 1.572 3.936 21 2 0,3 5,1 407
Neâpan 28 00 N. 84 00 E 147.180 16,5 25,4 0 2.926 10 0 0,0 12,2 236
Haø Lan 52 30 N. 5 45 E 41.530 26,8 10,8 451 1.027 20 7 8,3 372,2 95
Haø Lan Antilles 12 15 N. 68 45 W 800 10,0 1,3 364 15 5 4 .. .. 36
Niu Caleâñoânia 21 30 S. 165 30 E 18.580 0,3 39,2 2.254 0 11 1 .. .. 157
Niu Dilaân 41 00 S. 174 00 E 267.710 5,6 31,0 0 45 5 1,5 34,7 418
Nicaragoa 13 00 N. 85 00 W 130.000 15,9 42,7 910 1.231 11 3 0,0 15,4 192
Nigieâ 16 00 N. 8 00 E 1.267.000 11,4 1,0 0 5.697 9 0 .. 1,1 896
Nigieâria 10 00 N. 8 00 E 923.770 33,5 12,2 853 4.047 36 3 0,4 21,2 380
Phía Baéc quaàn ñaûo Mariana 460 0,0 69,2 .. .. .. .. .. .. 16
Nauy 62 00 N. 10 00 E 323.800 2,8 30,8 2.650 2.542 67 8 1,4 30,2 507
OÂman 21 00 N. 57 00 E 309.500 0,1 0,0 2.092 1.374 6 2 .. 11,3 462
Pakixtan 30 00 N. 70 00 E 796.100 27,6 2,5 1.046 6.774 91 2 1,1 33,5 661
Palau 7 30 N. 134 30 E 460 8,7 87,0 1.519 0 1 1 .. .. 11
Panama 9 00 N. 80 00 W 75.520 7,4 57,7 2.490 555 53 3 0,5 15,6 179
Papua Niu Ghineâ 6 00 S. 147 00 E 462.840 0,5 65,0 5.152 820 21 3 .. .. 536
Paragoay 23 00 S. 58 00 W 406.750 7,7 46,5 0 3.995 12 0 0,0 363
Peâru 10 00 S. 76 00 W 1.285.220 2,9 53,7 2.414 7.461 54 2 0,2 6,2 690
Philippin 13 00 N. 122 00 E 300.000 19,1 24,0 0 83 6 0,3 67,1 555
Ba Lan 52 00 N. 20 00 E 312.690 39,6 30,0 491 3.056 83 4 7,5 138,5 237
Boà Ñaøo Nha 39 30 N. 8 00 W 92.120 16,8 41,3 1.793 1.214 43 4 3,0 85,8 237
Pueùctoâ Ricoâ 18 15 N. 66 30 W 8.950 8,0 46,0 501 0 17 3 1,1 289,1 60
Quata 25 30 N. 51 15 E 11.000 1,6 .. 563 60 3 1 .. .. 55
Rumani 46 00 N. 25 00 E 238.390 40,4 27,7 225 2.508 25 4 5,0 86,4 246
Lieân bang Nga 60 00 N. 100 00 E 17.098.240 7,4 49,4 20.097 616 10 0,5 3,3 4.322
Ruanña 2 00 S. 30 00 E 26.340 48,6 19,5 0 893 4 0 .. 56,8 65
Xamoa 13 35 S. 172 20 W 2.840 21,2 60,4 403 0 3 1 .. 82,6 51

cac chi bao chon loc.indd 519 11/18/2008 9:49:25 PM

 520 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A1. Ñòa lyù vaø khaû naêng tieáp caän

Dieän tích Maät ñoä Maät ñoä
canh taùc Dieän tích Saân bay coù ñöôøng saét ñöôøng boä Khoaûng caùch
Dieän tích (% dieän röøng (% Chieàu daøi Chieàu daøi ñöôøng baêng Haûi caûng (km ñöôøng (km ñöôøng trung bình cuûa
töï nhieân tích töï dieän tích bôø bieån bieân giôùi ñaõ traûi nhöïa vaø beán ñoã saét treân 100 boä treân 100 quoác gia ñeán
Vò trí (km2) nhieân) töï nhieân) (km) treân boä (km) (soá löôïng) (soá löôïng) km2) km2) thuû ñoâ (km)

Teân nöôùc 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2000-06a 2000-06a 2000
Xan Marinoâ 43 46 N. 12 25 E 60 16,7 .. 0 39 0 0 .. .. 3
Xao Toâmeâ vaø Princi 1 00 N. 7 00 E 960 8,3 28,1 209 0 2 1 .. .. 45
Araäp Xeâuùt 25 00 N. 45 00 E 2.000.000 1,8 1,4 2.640 4.431 73 4 0,1 7,6 593
Xeâneâgan 14 00 N. 14 00 W 196.720 12,8 45,0 531 2.640 9 1 0,5 7,1 328
Xeùcbi 88.361 0,0 .. .. .. .. .. 4,3 .. ..
Xaâyxen 4 35 S. 55 40 E 460 2,2 87,0 491 0 8 1 .. 99,6 413
Xieâra Leâoân 8 30 N. 11 30 W 71.740 8,0 38,5 402 958 1 3 .. 15,8 170
Xingapo 1 22 N. 103 48 E 699 0,9 2,9 193 0 9 1 .. 462,7 11
Ch Xloâvakia 48 40 N. 19 30 E 49.030 28,9 40,1 0 1.524 18 0 7,6 89,4 199
Xloâveânia 46 07 N. 14 49 E 20.270 8,7 62,8 47 1.382 6 1 6,1 190,9 65
Quaàn ñaûo Xoâloâmoân 8 00 S. 159 00 E 28.900 0,6 77,6 5.313 0 2 5 .. 0,0 214
Xoâmali 10 00 N. 49 00 E 637.660 1,7 11,4 3.025 2.340 7 5 .. .. 623
Nam Phi 29 00 S. 24 00 E 1.219.090 12,1 7,6 2.798 4.862 146 6 1,7 30,0 608
Taây Ban Nha 40 00 N. 4 00 W 505.370 27,4 35,9 4.964 1.918 96 8 3,0 133,5 306
Xri Lanca 7 00 N. 81 00 E 65.610 14,2 29,9 1.340 0 14 2 2,2 150,5 157
Xanh Kít vaø Nevít 17 20 N. 62 45 W 260 19,4 13,9 135 0 2 2 13,9 .. 8
Xanh Lucia 13 53 N. 60 58 W 620 6,6 27,9 158 0 2 3 .. .. 15
Xanh Vincen vaø Greânadin 13 15 N. 61 12 W 390 17,9 28,2 84 0 5 1 .. 212,6 11
Xuñaêng 15 00 N. 30 00 E 2.505.810 7,2 28,4 853 7.687 15 1 0,3 0,0 699
Xurinam 4 00 N. 56 00 W 163.270 0,4 94,7 386 1.703 5 1 .. 2,8 248
Xoadilen 26 30 S. 31 30 E 17.360 10,3 31,5 0 535 1 0 1,8 20,9 64
Thuïy Ñieån 62 00 N. 15 00 E 450.290 6,6 67,1 3.218 2.233 155 9 2,8 103,6 439
Thuïy Só 47 00 N. 8 00 E 41.280 10,3 30,5 0 1.852 42 0 12,1 178,0 99
CH Araäp Xiri 35 00 N. 38 00 E 185.180 26,5 2,5 193 2.253 26 2 1,5 51,6 289
Ñaøi Loan, Trung Quoác 23 30 N. 121 00 E 35.980 0,0 .. 1.566 0 38 5 7,8 115,6 168
Tagikixtan 39 00 N. 71 00 E 142.550 6,6 2,9 0 3.651 17 0 0,3 19,8 240
Tandania 6 00 S. 35 00 E 947.300 4,5 39,9 1.424 3.861 11 3 0,4 8,9 395
Thaùi Lan 15 00 N. 100 00 E 513.120 27,7 28,4 3.219 4.863 66 4 0,8 11,2 428
Ñoâng Timo 8 50 S. 125 55 E 14.870 8,2 53,7 706 228 3 1 .. .. ..
Toâgoâ 8 00 N. 1 10 E 56.790 46,1 7,1 56 1.647 2 2 1,0 .. 300
Tonga 20 00 S. 175 00 W 750 20,8 5,6 419 0 1 1 .. .. 108
Triniñaùt vaø Toâbagoâ 11 00 N. 61 00 W 5.130 14,6 44,1 362 0 3 3 .. .. 48
Tuynidi 34 00 N. 9 00 E 163.610 18,0 6,8 1.148 1.424 14 4 1,4 12,4 335
Thoå Nhó Kyø 39 00 N. 35 00 E 783.560 31,0 13,2 7.200 2.648 89 8 1,1 55,5 442
Tuoácmeânixtan 40 00 N. 60 00 E 488.100 4,7 8,8 0 3.736 22 0 0,5 .. 344
Uganña 1 00 N. 32 00 E 241.040 26,4 18,4 0 2.698 5 0 0,6 35,9 223
Ucraina 49 00 N. 32 00 E 603.550 56,0 16,5 2.782 4.663 193 8 3,9 29,2 373
Tieåu vöông quoác Araäp 24 00 N. 54 00 E 83.600 0,8 3,7 1.318 867 23 7 .. .. 141
thoáng nhaát
Anh 54 00 N. 2 00 W 243.610 23,7 11,8 360 334 8 6,8 160,2 361
Myõ 38 00 N. 97 00 W 9.632.030 19,0 33,1 12.034 5119 12 2,5 70,2 2.595
Uruguay 33 00 S. 56 00 W 176.220 7,8 8,6 660 1.648 8 5 1,2 34,3 275
Udôbeâkixtan 41 00 N. 64 00 E 447.400 11,0 7,7 0 6.221 34 0 0,9 .. 564
Vanuatu 16 00 S. 167 00 E 12.190 1,6 36,1 2.528 0 3 3 .. .. 250
Veâneâdueâla 8 00 N. 66 00 W 912.050 2,9 54,1 2.800 4.993 129 5 0,1 .. 549
Vieät Nam 16 00 N. 106 00 E 329.310 21,3 41,7 3.444 4.639 26 2 0,8 71,7 646
Quaàn ñaûo Vôùcgin (Myõ) 18 20 N. 64 50 W 350 5,7 28,6 188 0 2 2 .. .. 10
Bôø Taây daûi Gada 32 00 N. 35 15 E 6.020 17,8 1,5 0 404 3 0 .. 83,0 ..
Yeâmen 15 00 N. 48 00 E 527.970 2,9 1,0 1.906 1.746 16 2 .. .. 406
Daêmbia 15 00 S. 30 00 E 752.610 7,1 57,1 0 5.664 10 0 0,3 12,3 436
Dimbabueâ 20 00 S. 30 00 E 390.760 8,3 45,3 0 3.066 17 0 0,8 25,1 285

a. Soá lieäu cuûa naêm gaàn nhaát thu thaäp ñöôïc trong khoaûng thôøi gian ñaõ hieån thò.

cac chi bao chon loc.indd 520 11/18/2008 9:49:25 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 521

Baûng A2. Ñoâ thò hoùa

Ñoâ thò hoùa Maät ñoä daân soá Phaân hoùa noâng thoân – thaønh thò

Daân soá
cuûa thaønh Daân soá
Chæ soá phoá treân 1 cuûa thaønh % daân soá % daân soá
tích tuï. Daân soá Daân soá Daân soá Maät ñoä trieäu daân phoá lôùn % daân soá % daân soá ñoâ thò ñöôïc noâng thoân
töø 0 (thaáp) ñoâ thò (% ñoâ thò ñoâ thò daân soá (% trong nhaát (% ñoâ thò ñöôïc noâng thoân höôûng caùc ñöôïc höôûng
ñeán cao toång daân (% toång (% toång (soá daân treân toång daân trong daân duøng nöôùc ñöôïc duøng dòch vuï veä caùc dòch vuï
2
(100) soá) daân soá) daân soá) 1 km ) soá) soá ñoâ thò) saïch nöôùc saïch sinh veä sinh

Teân nöôùc 2000 2000 2005 2015 2006 2005 2005 2004 2004 2004 2004
AÙpganixtan 25,0 21,3 22,9 27,1 .. .. .. 63 31 49 29
Anbani 52,7 41,8 45,4 52,8 115 .. .. 99 94 99 84
Angieâri 58,7 59,8 63,3 69,3 14 9,7 15,4 88 80 99 82
American Xamoa .. 88,8 91,3 94,1 292 .. .. .. .. .. ..
Anñoâra .. 92,4 90,6 87,8 141 .. .. 100 100 100 100
AÊnggoâla 26,8 50,0 53,3 59,7 13 17,2 32,2 75 40 56 16
AÊngtigoa vaø Babuña .. 37,3 39,1 44,7 189 .. .. 95 89 98 94
AÙchentina 72,1 89,2 90,1 91,6 14 39,1 35,9 98 80 92 83
AÙcmeânia 69,6 65,1 64,1 64,1 107 36,5 57,0 99 80 96 61
Aruba .. 46,7 46,6 47,6 557 .. .. 100 100 .. ..
OÂxtraâylia 75,9 87,2 88,2 89,9 3 60,4 24,1 100 100 100 100
AÙo 67,9 65,8 66,0 67,7 100 27,4 41,6 100 100 100 100
Adeùcbaigian 48,7 50,9 51,5 52,8 102 22,1 42,9 95 59 73 36
Bahamat 57,8 88,8 90,4 92,2 32 .. .. 98 86 100 100
Baranh 94,9 94,6 96,5 98,2 1021 .. .. 100 .. 100 ..
Baênglañeùt 48,0 23,2 25,1 29,9 1178 11,8 32,3 82 72 51 35
Baùcbañoát 91,3 49,9 52,7 58,8 679 .. .. 100 100 99 100
Beâlaruùt 60,6 70,0 72,3 76,7 47 18,2 25,2 100 100 93 61
Bæ 89,8 97,1 97,2 97,5 347 9,7 9,9 100 .. .. ..
Beâlixeâ 1,8 47,7 48,3 51,2 13 .. .. 100 82 71 25
Beânanh 37,5 38,4 40,1 44,6 77 .. .. 78 57 59 11
Beùcmuña .. 100,0 100,0 100,0 1271 .. .. .. .. .. ..
Butan 3,8 9,6 11,1 14,8 14 .. .. 86 60 65 70
Boâlivia 55,7 61,8 64,2 68,8 8 31,0 25,9 95 68 60 22
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina 37,7 43,2 45,8 51,8 76 .. .. 99 96 99 92
Boâtxoana 27,9 53,3 57,4 64,6 3 .. .. 100 90 57 25
Braxin 63,6 81,2 84,2 88,2 22 36,9 11,7 96 57 83 37
Brunaây Ñaruxalam 63,8 71,2 73,5 77,6 71 .. .. .. .. .. ..
Bungari 64,9 68,9 70,0 72,8 71 14,1 20,2 100 97 100 96
Buoáckina Phaxoâ 12,8 16,6 18,3 22,8 51 .. 36,3 94 54 42 6
Burunñi 31,7 8,6 10,0 13,5 306 .. .. 92 77 47 35
Campuchia 23,8 16,9 19,7 26,1 79 9,8 49,6 64 35 53 8
Camôrun 40,2 50,0 54,6 62,7 38 18,2 18,1 86 44 58 43
Canaña 70,5 79,4 80,1 81,4 4 44,5 20,5 100 99 100 99
Caùp Ve 44,4 53,4 57,3 64,3 126 .. .. 86 73 61 19
Quaàn ñaûo Xaâymen .. 100,0 100,0 100,0 173 .. .. .. .. .. ..
CH Trung Phi 19,7 37,6 38,1 40,4 7 .. .. 93 61 47 12
Saùt 12,1 23,4 25,3 30,5 8 .. 34,6 41 43 24 4
Quaàn ñaûo Chanen .. 30,5 30,5 31,5 782 .. .. .. .. .. ..
Chileâ 74,8 86,0 87,6 90,1 22 34,9 39,8 100 58 95 62
Trung Quoác 37,2 35,8 40,4 49,2 140 17,7 2,8 93 67 69 28
Coâloâmbia 62,1 71,2 72,7 75,7 41 36,0 23,7 99 71 96 54
Comoros .. 33,8 37,0 44,0 323 .. .. 92 82 41 29
CHDC Coânggoâ 25,6 29,8 32,1 38,6 26 16,2 32,1 82 29 42 25
CH Coânggoâ 54,2 58,3 60,2 64,2 11 32,5 54,0 84 27 28 25
Coâxta Rica 54,0 59,0 61,7 66,9 85 28,1 45,6 100 92 89 97
Coâx Ñivoa 35,1 43,1 45,0 49,8 58 19,2 42,8 97 74 46 29
Croâatia 37,3 55,6 56,5 59,5 79 .. .. 100 100 100 100
Cuba 64,2 75,6 75,5 74,7 103 19,4 25,7 95 78 99 95
Cyprus 62,1 68,7 69,3 71,5 82 .. .. 100 100 100 100
CH Seùc 73,8 74,0 73,5 74,1 132 11,4 15,6 100 100 99 97
Ñan Maïch 48,8 85,1 85,6 86,9 128 20,1 23,5 100 100 .. ..
Gibuti 40,6 83,4 86,1 89,6 35 .. .. 76 59 88 50
Ñoâminica .. 71,1 72,9 76,4 96 .. .. 100 90 86 75
CH Ñoâminica 71,7 62,4 66,8 73,6 196 21,4 32,0 97 91 81 73
EÂcuaño 49,2 60,3 62,8 67,6 47 29,9 29,1 97 89 94 82
Egypt. Arab Rep, 90,4 42,5 42,8 45,4 73 20,5 35,7 99 97 86 58
En Xanvaño 73,7 58,4 59,8 63,2 322 22,7 38,0 94 70 77 39
Ghineâ Xích ñaïo 21,4 38,8 38,9 41,1 17 .. .. 45 42 60 46
EÂritôria 21,4 17,8 19,4 24,4 45 .. .. 74 57 32 3
Extoânia 45,3 69,4 69,1 70,1 32 .. .. 100 99 97 96
EÂtioâpia 11,9 14,9 16,0 19,1 75 3,8 24,1 81 11 44 7
Quaàn ñaûo Faeroe .. 36,3 38,8 41,5 35 .. .. .. .. .. ..
Phigi 17,7 48,3 50,8 56,1 45 .. .. 43 51 87 55
Phaàn Lan 52,4 61,1 61,1 62,7 17 20,8 34,0 100 100 100 100
Phaùp 72,5 75,8 76,7 79,0 111 22,4 21,0 100 100 .. ..
French Polynesia 45,8 52,4 51,7 52,3 70 .. .. 100 100 99 97
Gaboâng 35,9 80,2 83,6 87,7 5 .. .. 95 47 37 30
Daêmbia 44,0 49,1 53,9 61,8 162 .. .. 95 77 72 46
Grudia 50,2 52,7 52,2 53,8 64 23,4 44,8 96 67 96 91
Ñöùc 79,6 75,1 75,2 76,3 236 7,7 5,5 100 100 100 100
Gana 34,1 44,0 47,8 55,1 99 15,5 18,4 88 64 27 11
Hy Laïp 57,5 58,8 59,0 61,0 86 29,1 49,3 .. .. .. ..
Greenlan .. 81,6 82,9 85,5 0 .. .. .. .. .. ..
Greânaña .. 31,0 30,6 32,2 313 .. .. 97 93 96 97

cac chi bao chon loc.indd 521 11/18/2008 9:49:25 PM

 522 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A2. Ñoâ thò hoùa - tieáp

Ñoâ thò hoùa Maät ñoä daân soá Phaân hoùa noâng thoân – thaønh thò

Daân soá
cuûa thaønh Daân soá
Chæ soá phoá treân 1 cuûa thaønh % daân soá % daân soá
tích tuï. Daân soá Daân soá Daân soá Maät ñoä trieäu daân phoá lôùn % daân soá % daân soá ñoâ thò ñöôïc noâng thoân
töø 0 (thaáp) ñoâ thò (% ñoâ thò ñoâ thò daân soá (% trong nhaát (% ñoâ thò ñöôïc noâng thoân höôûng caùc ñöôïc höôûng
ñeán cao toång daân (% toång (% toång (soá daân treân toång daân trong daân duøng nöôùc ñöôïc duøng dòch vuï veä caùc dòch vuï
2
(100) soá) daân soá) daân soá) 1 km ) soá) soá ñoâ thò) saïch nöôùc saïch sinh veä sinh

Teân nöôùc 2000 2000 2005 2015 2006 2005 2005 2004 2004 2004 2004
Goam 2,4 93,2 94,1 95,3 312 .. .. 100 100 99 98
Goateâmala 36,6 45,1 47,2 52,0 117 .. 16,4 99 92 90 82
Ghineâ 15,0 31,0 33,0 38,1 37 15,8 48,0 78 35 31 11
Ghineâ Bítxao 20,9 29,7 29,6 31,1 57 .. .. 79 49 57 23
Guyana 36,1 28,6 28,2 29,4 4 .. .. 83 83 86 60
Haiti 33,9 35,6 38,8 45,5 337 22,9 59,0 52 56 57 14
OÂnñurat 41,6 44,4 46,5 51,4 61 .. 29,2 95 81 87 54
Hoàng Koâng. Trung Quoác 99,8 100,0 100,0 100,0 6539 103,3 103,3 .. .. .. ..
Hunggari 71,9 64,6 66,3 70,3 113 16,8 25,3 100 98 100 85
Aixôlen 57,1 92,3 92,8 93,6 3 .. .. 100 100 100 100
AÁn Ñoä 52,4 27,7 28,7 32,0 368 11,6 5,8 95 83 59 22
Inñoâneâxia 55,2 42,0 48,1 58,5 122 11,6 12,5 87 69 73 40
CH Hoài giaùo Iran 60,9 64,2 66,9 71,9 42 22,9 15,8 99 84 .. ..
Iraéc 69,9 67,8 66,9 66,9 .. .. .. 97 50 95 48
Airôlen 45,8 59,2 60,5 63,8 60 24,9 41,2 100 .. .. ..
Ñaûo Man .. 51,8 51,8 52,8 133 .. .. .. .. .. ..
Ixraen 81,3 91,4 91,6 91,9 320 43,5 47,5 100 100 100 ..
Italia 78,0 67,2 67,6 69,5 199 17,4 8,5 100 .. .. ..
Giamaica 69,4 51,8 53,1 56,7 245 .. .. 98 88 91 69
Nhaät Baûn 90,9 65,2 65,8 68,2 351 47,8 41,9 100 100 100 100
Giooùcñani 77,9 80,4 82,3 85,3 61 23,9 29,0 99 91 94 87
Cadaécxtan 50,6 56,3 57,3 60,3 6 7,6 13,3 97 73 87 52
Keânia 25,4 19,7 20,7 24,1 63 7,8 37,6 83 46 46 41
Kiribati .. 43,0 47,4 55,4 122 .. .. 77 53 59 22
Korea. Dem, Rep, 46,2 60,2 61,6 65,5 196 18,9 23,0 100 100 58 60
Haøn Quoác 86,4 79,6 80,8 83,1 489 50,6 24,7 97 71 .. ..
Coâoeùt 85,2 98,2 98,3 98,5 142 71,4 72,6 .. .. .. ..
CH Cörôgöxtan 34,0 35,4 35,8 38,1 27 .. 43,3 98 66 75 51
Laøo 13,5 18,9 20,6 24,9 25 .. .. 79 43 67 20
Laùtvia 52,6 68,1 67,8 68,9 37 .. .. 100 96 82 71
Libaêng 79,0 86,0 86,6 87,9 392 44,3 51,2 100 100 100 87
Leâxoâthoâ 23,1 17,9 18,7 22,0 65 .. .. 92 76 61 32
Libeâria 17,8 54,3 58,1 64,8 36 .. 46,8 72 52 49 7
Libi 80,4 83,1 84,8 87,4 3 54,3 41,8 .. .. 97 96
Líchtenxteân .. 15,1 14,6 14,7 217 .. .. .. .. .. ..
Lithuania 56,1 67,0 66,6 66,8 54 .. .. .. .. .. ..
Luyùchxaêmbua 75,1 83,8 82,8 82,1 176 .. .. 100 100 .. ..
Macao. Trung Quoác 58,8 100,0 100,0 100,0 16776 .. .. .. .. .. ..
Maceñoânia 63,5 64,9 68,9 75,2 80 .. .. .. .. .. ..
Manñagaxca 19,5 26,0 26,8 30,1 32 8,5 31,7 77 35 48 26
Malauy 23,8 15,1 17,2 22,1 141 .. .. 98 68 62 61
Malaixia 68,0 61,8 67,3 75,4 78 5,5 8,1 100 96 95 93
Manñivô .. 27,5 29,6 34,8 984 .. .. 98 76 100 42
Mali 18,4 27,9 30,5 36,5 10 11,8 38,6 78 36 59 39
Manta 91,5 93,4 95,3 97,2 1261 .. .. 100 100 100 ..
Quaàn ñaûo Macsan .. 65,8 66,7 69,3 351 .. .. 82 96 93 58
Moâritani 26,3 40,0 40,4 43,1 3 .. .. 59 44 49 8
Mauritius 92,1 42,7 42,4 44,1 612 .. .. 100 100 95 94
Mayoát 0,0 .. .. .. 481 .. .. .. .. .. ..
Meâhicoâ 68,4 74,7 76,0 78,7 53 35,0 24,8 100 87 91 41
Micronesia. Fed, Sts, .. 22,3 22,3 23,6 157 .. .. 95 94 61 14
Moânñoâva 49,4 46,1 46,7 50,0 118 .. .. 97 88 86 52
Moânacoâ .. 100,0 100,0 100,0 16667 .. .. 100 .. 100 ..
Moâng Coå 34,4 56,6 56,7 58,8 2 .. 59,6 87 30 75 37
Monteâneâgroâ 37,4 .. .. .. 44 .. .. .. .. .. ..
Maroác 53,0 55,1 58,7 65,0 68 15,9 17,7 99 56 88 52
Moâdaêmbích 24,1 30,7 34,5 42,4 26 6,4 18,6 72 26 53 19
Mianma 33,1 28,0 30,7 37,4 73 8,6 28,0 80 77 88 72
Namibia 13,3 32,4 35,1 41,1 2 .. .. 98 81 50 13
Neâpan 26,0 13,4 15,8 20,9 189 .. 19,0 96 89 62 30
Haø Lan 88,2 76,8 80,2 84,9 482 13,8 8,8 100 100 100 100
Haø Lan Antilles 81,5 69,3 70,4 73,4 233 .. .. .. .. .. ..
Niu Caleâñoânia 50,6 61,9 63,7 67,4 13 .. .. .. .. .. ..
Niu Dilaân 64,7 85,7 86,2 87,4 15 27,8 32,2 100 .. .. ..
Nicaragoa 48,0 57,2 59,0 63,0 45 21,3 36,2 90 63 56 34
Nigieâ 14,3 16,2 16,8 19,3 10 .. 38,1 80 36 43 4
Nigieâria 40,8 43,9 48,2 55,9 155 13,3 16,0 67 31 53 36
Phía Baéc quaàn ñaûo Mariana .. 93,3 94,5 95,9 175 .. .. 98 97 94 96
Nauy 46,8 76,1 77,4 78,6 15 .. 22,4 100 100 .. ..
OÂman 68,5 71,6 71,5 72,3 8 .. .. .. .. 97 ..
Pakixtan 53,6 33,2 34,9 39,6 202 17,8 21,4 96 89 92 41
Palau .. 69,6 69,7 70,9 44 .. .. 79 94 96 52
Panama 52,6 65,8 70,8 77,9 43 37,6 53,1 99 79 89 51
Papua Niu Ghineâ 3,5 13,2 13,4 15,0 13 .. .. 88 32 67 41
Paragoay 45,7 55,3 58,5 64,4 15 31,5 53,8 99 68 94 61

cac chi bao chon loc.indd 522 11/18/2008 9:49:26 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 523

Ñoâ thò hoùa Maät ñoä daân soá Phaân hoùa noâng thoân – thaønh thò

Daân soá
cuûa thaønh Daân soá
Chæ soá phoá treân 1 cuûa thaønh % daân soá % daân soá
tích tuï. Daân soá Daân soá Daân soá Maät ñoä trieäu daân phoá lôùn % daân soá % daân soá ñoâ thò ñöôïc noâng thoân
töø 0 (thaáp) ñoâ thò (% ñoâ thò ñoâ thò daân soá (% trong nhaát (% ñoâ thò ñöôïc noâng thoân höôûng caùc ñöôïc höôûng
ñeán cao toång daân (% toång (% toång (soá daân treân toång daân trong daân duøng nöôùc ñöôïc duøng dòch vuï veä caùc dòch vuï
2
(100) soá) daân soá) daân soá) 1 km ) soá) soá ñoâ thò) saïch nöôùc saïch sinh veä sinh

Teân nöôùc 2000 2000 2005 2015 2006 2005 2005 2004 2004 2004 2004
Peâru 52,1 71,6 72,6 74,9 21 26,3 36,3 89 65 74 32
Philippin 56,1 58,6 62,7 69,6 284 14,2 20,2 87 82 80 59
Ba Lan 67,2 61,7 62,1 64,0 125 4,4 7,1 100 .. .. ..
Boà Ñaøo Nha 62,6 54,4 57,6 63,6 115 38,6 45,4 .. .. .. ..
Pueùctoâ Ricoâ 90,3 94,7 97,6 99,3 441 66,6 68,2 .. .. .. ..
Quata 87,1 95,0 95,4 96,2 72 .. .. 100 100 100 100
Rumani 65,2 54,6 53,7 56,1 94 8,9 16,6 91 16 89 ..
Lieân bang Nga 64,8 73,4 73,0 72,6 9 19,2 10,2 100 88 93 70
Ruanña 14,3 13,8 19,3 28,7 374 .. 43,7 92 69 56 38
Xamoa .. 21,9 22,4 24,9 65 .. .. 90 87 100 100
Xan Marinoâ 60,0 93,5 97,2 99,3 470 .. .. .. .. .. ..
Xao Toâmeâ vaø Princi 46,2 53,4 58,0 65,8 159 .. .. 89 73 32 20
Araäp Xeâuùt 75,7 79,9 81,0 83,2 12 36,2 22,4 97 .. 100 ..
Xeâneâgan 43,0 40,6 41,6 44,7 61 18,3 44,1 92 60 79 34
Xeùcbi 60,5 .. .. .. 84 .. .. .. .. .. ..
Xaâyxen .. 51,1 52,9 58,2 180 .. .. 100 75 .. 100
Xieâra Leâoân 29,3 37,0 40,7 48,2 78 .. 35,2 75 46 53 30
Xingapo 96,2 100,0 100,0 100,0 6302 99,6 99,6 100 .. 100 ..
Ch Xloâvakia 59,3 56,3 56,2 58,0 112 .. .. 100 99 100 98
Xloâveânia 48,1 50,8 51,0 53,3 99 .. .. .. .. .. ..
Quaàn ñaûo Xoâloâmoân 6,9 15,7 17,0 20,5 17 .. .. 94 65 98 18
Xoâmali 21,4 33,3 35,2 40,1 13 16,1 45,7 32 27 48 14
Nam Phi 50,2 56,9 59,3 64,1 39 30,0 11,7 99 73 79 46
Taây Ban Nha 76,7 76,3 76,7 78,3 87 24,0 16,8 100 100 100 100
Xri Lanca 38,2 15,7 15,1 15,7 304 .. .. 98 74 98 89
Xanh Kít vaø Neâvít .. 32,8 32,2 33,5 185 .. .. 99 99 96 96
Xanh Lucia 75,4 28,0 27,6 29,0 270 .. .. 98 98 89 89
Xanh Vincen vaø Greânañin .. 44,4 45,9 50,0 305 .. .. .. 93 .. 96
Xuñaêng 31,9 36,1 40,8 49,4 16 12,2 30,0 78 64 50 24
Xurinam 70,4 72,1 73,9 77,4 3 .. .. 98 73 99 76
Xoadilen 20,2 23,3 24,1 27,5 66 .. .. 87 54 59 44
Thuïy Ñieån 54,4 84,0 84,2 85,1 22 18,9 22,5 100 100 100 100
Thuïy Só 75,8 73,1 75,2 78,8 186 15,4 20,5 100 100 100 100
CH Araäp Xiri 57,2 50,1 50,6 53,4 103 25,4 26,4 98 87 99 81
Ñaøi Loan. Trung Quoác 84,1 .. .. .. 705 .. .. .. .. .. ..
Tagikixtan 36,2 25,9 24,7 24,6 47 .. .. 92 48 70 45
Tandania 28,2 22,3 24,2 28,9 43 7,0 28,7 85 49 53 43
Thaùi Lan 35,6 31,1 32,3 36,2 123 10,5 32,4 98 100 98 99
Ñoâng Timo 0,0 24,5 26,5 31,2 66 .. .. 77 56 66 33
Toâgoâ 35,7 36,6 40,1 47,4 115 21,4 53,4 80 36 71 15
Tonga .. 23,2 24,0 27,4 138 .. .. 100 100 98 96
Triniñaùt vaø Toâbagoâ 81,6 10,8 12,2 15,8 258 .. .. 92 88 100 100
Tuynidi 48,7 63,4 65,3 69,1 65 .. .. 99 82 96 65
Thoå Nhó Kyø 60,1 64,7 67,3 71,9 94 25,6 20,0 98 93 96 72
Tuoácmeânixtan 42,6 45,1 46,3 50,8 10 .. .. 93 54 77 50
Uganña 28,0 12,1 12,6 14,5 147 4,6 36,2 87 56 54 41
Ucraina 63,9 67,2 67,8 70,2 81 13,1 8,4 99 91 98 93
Tieåu vöông quoác Araäp thoáng 61,0 77,4 76,7 77,4 49 32,4 42,2 100 100 98 95
nhaát
Anh 84,4 89,4 89,7 90,6 249 26,1 15,7 100 100 .. ..
Myõ 71,9 79,1 80,8 83,7 32 43,3 7,8 100 100 100 100
Uruguay 64,1 91,4 92,0 93,1 19 38,2 41,6 100 100 100 99
Udôbeâkixtan 54,2 37,3 36,7 38,0 62 8,3 22,7 95 75 78 61
Vanuatu .. 21,7 23,5 28,1 18 .. .. 86 52 78 42
Veâneâdueâla 80,5 91,1 93,4 95,9 30 36,9 11,7 85 70 71 48
Vieät Nam 47,1 24,3 26,4 31,6 268 13,4 23,1 99 80 92 50
Quaàn ñaûo Vôùcgin (Myõ) .. 92,6 94,2 96,0 311 .. .. .. .. .. ..
Bôø Taây daûi Gada 57,9 71,5 71,6 72,9 602 .. .. 94 88 78 61
Yeâmen 23,0 25,4 27,3 31,9 40 8,5 31,3 71 65 86 28
Daêmbia 30,8 34,8 35,0 37,0 15 11,0 31,4 90 40 59 52
Dimbabueâ 33,4 33,8 35,9 40,9 34 11,5 32,2 98 72 63 47

cac chi bao chon loc.indd 523 11/18/2008 9:49:26 PM

 524 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A3. Phaùt trieån laõnh thoå

Vuøng daãn ñaàu: Ñöôïc ñònh nghóa laø vuøng coù thöôùc ño phuùc lôïi Vuøng tuït haäu: Ñöôïc ñònh nghóa laø vuøng coù thöôùc ño phuùc lôïi
(thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi cao nhaát (thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi thaáp nhaát

Thöôùc ño Thöôùc ño
phuùc lôïi cuûa phuùc lôïi cuûa
Soá ngöôøi vuøng (% so Soá ngöôøi vuøng (% so
ngheøo cuûa vôùi thöôùc ngheøo cuûa vôùi thöôùc
vuøng (so trong ño phuùc vuøng (% so ño phuùc
toång soá ngöôøi lôïi trung Dieän Maät ñoä daân trong toång soá lôïi trung Dieän Maät ñoä daân
ngheøo caû bình cuûa caû tích soá (soá ngöôøi ngöôøi ngheøo bình cuûa caû tích soá (soá ngöôøi
Dieän ngheøo nöôùc) nöôùc) (km2)) treân 1 km2) Dieän ngheøo caû nöôùc) nöôùc) (km2)) treân 1 km2))

Toång ñieàu Toång ñieàu

tra daân soá tra daân soá
Teân nöôùc Teân vuøng 1995-2006a 1995-2006a 1995-2006a 2007 gaàn nhaát Teân vuøng 1995-2006a 1995-2006a 1995-2006a 2007 gaàn nhaát
Anbani Tirane 21,8 13,0 111 1.193 439 Bulqize 56,2 2,8 66 718 60
AÙchentina Ciudad Autonoma 18,7 5,4 256 203 13.676 Santiago del 31,4 2,6 38 136.351 6
de Buenos Aires Estero
AÙcmeânia Yerevan 44,7 34,2 124 210 5.196 Armavir 52,0 9,3 68 1.241 20
OÂxtraâylia OÂxtraâylian Capital 14,8 0,9 139 2.432 129 Tasmania 31,1 2,8 89 68.127 7
Territory
Adeùcbaigian Baku 49,0 25,1 109 2.130 944 Nakhchivan AR 45,0 4,1 90 5.500 65
Baênglañeùt Dhaka 46,7 30,0 157 30.772 1.257 Rajshahi 56,7 28,2 22 13.218 2.269
Beâlaruùt Minsk 13,3 14,4 107 40.800 38 Gomel 17,3 18,5 93 40.400 38
Beâlixeâ Beâlixeâ 24,5 21,8 123 4.204 16 Toledo 57,6 17,5 74 4.649 5
Beânanh Littoral 8,9 2,5 185 79 6.795 Mono 58,6 8,5 64 1.396 201
Boâlivia Santa Cruz 40,6 17,8 131 370.621 5 Potosi 76,6 11,8 56 118.218 6
Braxin Sao Paulo 17,8 12,6 154 248.177 149 Piaui 57,1 3,1 31 251.312 11
Bungari Sofia-city 3,2 4,4 111 1.349 858 Kardzhali 19,3 3,7 81 3.209 50
Buoáckina Phaxoâ Centre 22,3 4,9 197 2.805 413 Centre Sud 66,1 6,1 61 11.313 43
Burunñi Muramvya 37,6 3,5 141 696 363 Ruyigi 55,4 6,2 62 2.339 130
Campuchia Phnom Penh 11,9 3,6 249 375 2.547 Siemreap 53,7 11,8 63 10.299 67
Camôrun Douala (capital of 10,9 2,6 183 .. .. Extreme-Nord 56,3 24,9 67 34.246 80
Littoral)
Canaña Alberta 13,3 8,6 111 661.848 5 Newfoundland 18,7 1,9 77 405.212 1
Saùt Ennedi 21,0 0,01 295 .. .. Mayo-Dala 79,0 4,9 68 .. ..
Chileâ Region 13,5 28,9 130 15.782 384 Maule 23,1 7,4 70 30.518 30
Metropolitana
Coâxta Rica Central 17,1 34,8 117 10.669 47 Huetar Atlantic 23,6 10,8 38 9.189 12
Coâx Ñivoa Lagunes 17,9 6,1 160 14.200 230 Marahoue 56,4 5,4 62 8.500 59
Croâatia Grad Zagreb 2,7 4,1 133 641 1.216 Viroviticko- 19,8 3,6 68 2.024 46
Podravska
zupanija
Gibuti Ali Sabieh 92,4 7,0 192 2.600 6 Gibuti 36,2 58,3 92 600 528
CH Ñoâminica Distrito Nacional 21,5 6,2 159 91 9.897 Elias Pina 74,0 1,5 39 1.397 46
EÂcuaño Pichincha 5,1 7,9 144 9.110 259 Pastaza 34,7 1,6 49 29.774 2
En Xanvaño San Salvador 6,8 12,6 151 886 1.668 Cabanas 32,6 5,5 45 1.104 123
Extoânia Harjumaa 7,9 33,7 228 4.333 120 Hiiumaa 11,4 1,0 2 1.023 10
EÂtioâpia Addis Ababa City 57,0 4,0 197 530 4.574 Benishangul 71,0 1,1 72 49.289 11
Gumuz
Gaboâng Estuaire 23,0 35,8 121 20.740 29 Ogooue-Ivindo 59,9 7,4 55 46.075 1
Daêmbia Banjul 50,0 19,2 183 88 4.060 Upper River 80,0 15,7 52 2.070 88
Gana Greater Accra 2,4 1,4 182 2.593 1.121 Upper East 79,6 14,9 35 8.842 104
Goateâmala Goateâmala 11,7 4,6 212 2.126 810 San Marcos 86,7 12,5 39 3.791 166
Ghineâ Conakry 24,4 7,6 140 308 3.523 Labe 66,3 15,1 75 24.144 33
Haiti Ouest 57,0 25,7 162 4.595 543 Nord-Est 94,0 4,2 41 1.698 147
OÂnñurat Islas de la Bahia 57,6 0,4 154 261 120 Lempira 94,7 5,2 43 4.290 57
AÁn Ñoä Kerala 15,0 1,7 140 38.863 819 Bihar 41,4 12,2 76 99.200 837
Inñoâneâxia Jakarta 4,3 0,8 289 664 12.516 Jawa Central 28,4 18,3 16 32.549 930
Giamaica Saint Andrew and 16,4 16,8 138 431 1.282 Saint Ann 33,8 10,3 61 1.213 136
Kingston
Giooùcñani Amman 7,8 28,6 124 8.231 236 Al-Mafraq 29,2 13,5 72 26.435 9
Keânia Nairobi Province 44,0 6,5 244 684 3.133 Eastern Province 57,6 18,5 65 159.891 29
CH Cörôgöxtan Chuy Oblast 33,1 9,4 136 20.200 38 Naryn 98,1 9,0 65 45.200 6
Manñagaxca Antananarivo 61,7 25,3 158 58.283 79 Fianarantsoa 81,1 24,4 65 102.373 33
Malauy Southern Region 68,1 48,7 119 31.754 146 Northern Region 62,5 11,9 81 26.931 46
Mali Bamako 28,2 5,2 174 267 3.952 Sikasso 76,4 21,7 78 71.741 24
Moâritani Nouakchott 29,0 15,3 130 1.000 498 Guidimakha 71,6 10,8 60 10.300 14
Meâhicoâ Distrito Federal 31,8 5,6 182 1.479 5.896 Oaxaca 68,0 4,8 49 93.952 37
Moâng Coå Ulaanbaatar 26,0 22,5 116 .. .. West 49,0 23,8 79 .. ..
Maroác Grand Casablanca 4,0 3,0 159 1.615 1.870 Gharb-Chrarda- 23,3 9,2 47 8.805 182
Beni Hssen
Moâdaêmbích Maputo (city) 47,8 4,2 192 602 1.631 Inhambane 82,6 8,6 70 68.615 17
Namibia Khomas 23,5 5,1 274 36.805 7 Ohangwena 85,8 16,9 38 10.582 22
Neâpan Western 27,1 17,1 119 29.398 155 Far Western 41,0 12,4 76 19.539 112
Nicaragoa Managua 3,6 4,3 161 3.465 314 Esteli 23,4 4,5 21 2.230 78
Nigieâ Niamey 26,2 2,7 180 670 1.065 Maradi 80,4 26,2 64 38.581 58
Nigieâria Bayelsa 26,2 0,6 162 9.363 182 Jigawa 89,5 5,4 36 23.415 186
Pakixtan Punjab 32,4 54,1 104 205.344 359 Azad Kashmir 15,6 1,0 85 11.639 241
Panama Panamá 22,7 29,0 127 9.633 140 Ngöbe Buglé 98,7 10,3 15 6.673 16
Paragoay Asuncion 24,8 6,2 135 117 4.244 San Pedro 51,1 8,1 72 20.002 16
Peâru Lima 24,5 16,8 137 32.137 254 Huancavelica 88,7 3,5 39 22.131 21
Philippin National Capital 5,7 2,6 216 630 15.766 Region V (Bicol 49,0 10,5 63 14.544 321
region (NCR) region)
Ba Lan Mazowieckie 10,8 9,1 163 35.728 142 Lubelskie 21,2 7,9 67 25.115 89

cac chi bao chon loc.indd 524 11/18/2008 9:49:27 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 525

Vuøng daãn ñaàu: Ñöôïc ñònh nghóa laø vuøng coù thöôùc ño phuùc lôïi Vuøng tuït haäu: Ñöôïc ñònh nghóa laø vuøng coù thöôùc ño phuùc lôïi
(thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi cao nhaát (thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi thaáp nhaát

Thöôùc ño Thöôùc ño
phuùc lôïi cuûa phuùc lôïi cuûa
Soá ngöôøi vuøng (% so Soá ngöôøi vuøng (% so
ngheøo cuûa vôùi thöôùc ngheøo cuûa vôùi thöôùc
vuøng (so trong ño phuùc vuøng (% so ño phuùc
toång soá ngöôøi lôïi trung Dieän Maät ñoä daân trong toång soá lôïi trung Dieän Maät ñoä daân
ngheøo caû bình cuûa caû tích soá (soá ngöôøi ngöôøi ngheøo bình cuûa caû tích soá (soá ngöôøi
Dieän ngheøo nöôùc) nöôùc) (km2)) treân 1 km2) Dieän ngheøo caû nöôùc) nöôùc) (km2)) treân 1 km2))

Toång ñieàu Toång ñieàu

tra daân soá tra daân soá
Teân nöôùc Teân vuøng 1995-2006a 1995-2006a 1995-2006a 2007 gaàn nhaát Teân vuøng 1995-2006a 1995-2006a 1995-2006a 2007 gaàn nhaát
Rumani Bucharest 3,0 2,2 216 1.821 1.186 North-East 25,0 31,4 69 36.850 100
Lieân bang Nga Saint Petersburg 7,8 1,1 117 23.900 197 Republic Tyva 66,5 0,6 56 37.300 8
Ruanña Prefecture de la 12,3 0,6 379 313 753 Gikongoro 77,2 8,0 70 1.974 237
Ville de Kigali
Xieâra Leâoân Western Area 80,8 19,0 200 557 1.707 Eastern 80,0 23,5 65 15.553 76
CH Xloâvakia Bratislava 9,4 10,3 172 2.052 292 Presov 9,7 14,0 73 8.981 88
Nam Phi Gauteng 19,0 6,6 186 17.010 520 Northern Province 77,0 18,0 46 123.910 40
(Limpopo)
Xri Lanca Colombo 6,0 3,7 179 642 3.480 Monaragala 37,0 4,0 51 7.133 56
Tagikixtan Dushanbe (City) 43,5 6,9 144 300 1.873 Khatlon 73,3 44,8 79 24.600 87
(Qurghonteppa)
Tandania Dar Es Salaam 19,1 4,3 188 1.393 1.793 Rukwa 36,4 3,8 68 68.635 17
Thaùi Lan Krung Thep Maha 0,5 1,2 174 1.569 13.016 Nong Bua Lam 35,2 2,1 39 3.859 125
Nakhon (Bangkok) Phu
Tuoácmeânixtan Lebap 28,5 17,4 116 93.800 11 Ahal 34,8 12,4 79 95.400 6
Uganña Central 22,3 17,1 146 .. .. Northern 63,3 29,9 54 .. ..
Myõ New Jersey 8,7 1,9 129 20.168 429 Mississippi 21,0 1,5 73 123.515 23
Veâneâdueâla Capital 15,0 13,6 126 9.880 518 Zuliana 25,2 15,7 83 63.100 56
Vieät Nam Ho Chi Minh city 5,3 1,0 241 2.090 2.409 Lai Chau 79,8 1,7 46 9.065 65
Yeâmen Sana’a 16,6 4,2 184 380 4.827 Al Jawf 40,8 2,7 71 39.500 12
Daêmbia Lusaka 52,0 10,0 170 21.898 64 Western 89,0 9,4 59 126.386 6

cac chi bao chon loc.indd 525 11/18/2008 9:49:27 PM

 526 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A4. Hoäi nhaäp quoác teá

Con ngöôøi YÙ töôûng Thöông maïi

Nhöõng nöôùc
yeâu caàu Tæ troïng
coâng daân Chi phí ñieän thöông maïi
Nöôùc yeâu nöôùc ñang Chi phí xin Dung löôïng Baêng thoâng thoaïi trung Möùc thueá vôùi caùc nöôùc
caàu thò xeùt phaûi caáp hoä chieáu Qui moâ di cö ñieän ñaøm quoác ñöôøng truyeàn bình cho moät Tæ troïng Chæ soá khoù quan trung laùng gieàng
thöïc nhaäp xin thò thöïc so vôùi möùc quoác teá (% teá (ñeán, ñi, Internet quoác cuoäc goïi ñeán toång thöông khaên trong bình (% trong toång
caûnh (soá nhaäp caûnh GDP treân ñaàu soá ngoaïi kieàu) soá phuùt treân 1 teá (bit/ngöôøi) Myõ (ñoâla/3 maïi trong vaän taûi thuûy giaù trò nhaäp thöông maïi
nöôùc) (soá nöôùc) ngöôøi (%) (%) ngöôøi) (bit) phuùt)(ñoâla) GDP (%) (Chæ soá) khaåu)(%) (%)

Teân nöôùc 2004 2004 2005 2005 2000-06a 2000-06a 2000-06a 2005-06a 2008 2005 TB 2000-05
AÙpganixtan 192 168 .. 0,1 0,6 0,2 0,39 68,1 174 11,2 ..
Anbani 142 159 2,2 2,6 160,0 3,8 1,34 74,2 70 7,6 71,9
Angieâri 183 157 .. 0,7 16,9 4,8 2,08 71,4 114 3,0 10,5
American Xamoa 192 156 .. 35,0 .. .. .. .. .. .. 0,0
Anñoâra 132 89 .. 79,1 .. 6344,4 .. .. .. .. 0,0
AÊnggoâla 191 162 4,9 0,4 6,7 11,5 3,23 111,7 164 .. ..
AÊngtigoa vaø Babuña 105 121 0,2 22,0 596,4 16588,0 .. 130,8 55 .. 17,4
AÙchentina 124 88 0,7 3,9 32,5 689,9 .. 43,9 107 15,8 35,9
AÙcmeânia 162 144 0,0 7,8 127,8 22,5 2,42 58,5 118 3,3 10,4
Aruba .. .. .. 24,4 .. 1794,6 .. .. .. .. 5,4
OÂxtraâylia 161 59 0,4 20,2 213,8 11593,4 0,68 42,1 34 1,8 0,0
AÙo 132 57 0,3 15,0 264,7 6633,5 0,71 109,7 12 0,0 81,3
Adeùcbaigian 181 143 2,5 2,2 32,6 35,7 4,18 111,3 173 .. 26,7
Bahamat 119 119 0,2 9,8 585,0 278,4 .. .. .. 55,0 0,0
Baranh 140 139 0,3 40,7 587,1 564,3 1,74 127,0 .. 3,7 23,7
Baênglañeùt 19 155 5,2 0,7 6,4 8,0 2,02 44,2 112 32,6 8,9
Baùcbañoát 72 113 0,7 9,7 565,2 2055,3 1,95 117,8 8,0 22,6
Beâlaruùt 179 141 .. 12,2 64,0 191,7 1,90 124,1 137 7,2 68,9
Bæ 132 54 0,3 6,9 316,3 11278,5 0,75 172,8 48 73,8
Beâlixeâ 120 127 0,4 13,9 178,2 604,8 2,59 125,4 116 14,1
Beânanh 167 144 8,6 2,1 6,4 5,4 4,80 39,6 124 24,5 20,4
Beùcmuña .. .. .. 29,6 8699,1 .. .. .. .. 0,0
Butan 191 153 .. 1,5 40,9 33,9 0,66 76,8 149 1,5 ..
Boâlivia 140 110 6,7 1,3 48,7 43,3 1,89 75,1 115 2,1 50,8
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina 154 154 7,0 1,0 .. 207,6 39,6 3,62 72,3 53 0,0 57,9
Boâtxoana 139 138 0,1 4,5 74,1 16,1 2,88 83,8 145 .. 50,2
Braxin 140 85 1,3 0,3 11,7 149,9 0,71 26,4 93 .. 13,2
Brunaây Ñaruxalam 157 89 33,2 142,7 1453,1 .. 96,2 36 .. 7,3
Bungari 147 103 0,7 1,3 71,7 1756,1 0,57 147,0 89 2,4 25,5
Buoáckina Phaxoâ 175 147 12,7 5,8 10,8 15,0 1,14 35,8 170 12,7 40,7
Burunñi 191 163 50,9 1,3 1,6 0,5 2,45 58,7 167 .. 14,8
Campuchia 191 159 .. 2,2 9,5 1,3 2,94 144,6 139 21,6 10,2
Camôrun 184 157 11,4 0,8 8,8 8,7 .. 52,7 132 .. 12,4
Canaña 149 57 0,3 18,9 438,7 6731,9 .. 72,0 39 1,3 73,0
Caùp Ve 174 145 .. 2,2 139,5 46,3 6,08 74,6 51 .. 1,1
Quaàn ñaûo Xaâymen 121 156 .. 35,8 1630,2 .. .. .. .. .. 0,0
CH Trung Phi 173 153 17,7 1,9 2,3 0,4 1,99 35,5 172 19,4 16,1
Saùt 181 154 60,2 4,5 2,0 0,5 9,11 97,3 157 ..
Quaàn ñaûo Chanen .. .. .. 45,8 .. .. 2,90 .. .. .. 0,0
Chileâ 114 84 1,5 1,4 48,3 779,6 2,18 76,3 43 1,6 12,4
Trung Quoác 191 161 2,9 0,0 7,3 195,7 2,90 72,4 42 –16,2 15,4
Coâloâmbia 64 150 1,5 0,3 68,2 560,2 .. 47,3 105 8,8 19,2
Comoros 192 158 .. 11,2 33,1 3,3 .. 47,3 119 .. 0,0
CHDC Coânggoâ 190 162 125,0 0,9 5,3 0,1 .. 70,4 154 27,4 ..
CH Coânggoâ 169 151 8,5 7,2 .. 0,3 5,39 137,0 171 6,6 ..
Coâxta Rica 125 100 0,4 10,2 126,8 176,2 1,93 105,5 54 5,0 7,6
Cote d’Ivoire 169 145 .. 13,1 16,9 3,0 2,25 92,3 147 43,6 20,2
Croâatia 131 105 2,0 14,9 231,2 1073,7 .. 104,6 96 1,6 50,0
Cuba 169 153 .. 0,7 30,6 13,8 7,49 .. .. .. 0,4
Cyprus 137 80 0,3 15,3 693,2 593,8 0,33 .. .. 0,7 8,5
CH Seùc 136 95 0,1 4,4 94,8 2169,8 1,06 148,3 30 0,0 61,8
Ñan Maïch 132 53 0,4 7,2 318,0 34796,1 0,89 100,8 2 .. 74,9
Gibuti 192 159 .. 2,6 26,7 56,0 4,73 97,2 66 .. ..
Ñoâminica 0 130 1,0 6,3 .. 419,8 .. 107,2 80 .. 30,5
CH Ñoâminica 130 152 .. 1,7 218,5 6,1 0,22 73,5 35 13,9 ..
EÂcuaño 27 139 3,6 0,9 215,6 227,2 1,75 67,5 131 15,4
Egypt. Arab Rep, 60 156 1,9 0,2 30,1 126,4 1,45 61,5 26 6,4 5,4
En Xanvaño 120 108 0,4 0,3 409,9 22,9 2,40 74,0 68 6,0 29,1
Ghineâ Xích ñaïo 191 159 .. 1,2 .. 34,7 .. 144,7 133 .. ..
EÂritôria 190 163 .. 0,3 8,7 1,7 3,59 58,1 159 .. 4,5
Extoânia 132 98 0,2 15,0 109,0 11174,9 0,90 169,3 7 0,0 54,6
EÂtioâpia 190 163 31,1 0,8 3,5 0,1 4,01 57,5 150 26,6 6,6
Quaàn ñaûo Faeroe .. .. .. 11,1 .. 3312,6 .. .. .. .. 3,1
Phigi 94 131 1,6 2,0 112,1 87,0 2,84 127,6 111 15,9 1,3
Phaàn Lan 132 55 0,2 3,0 178,3 4311,2 1,80 82,3 5 0,0 65,4
Phaùp 132 54 0,2 10,6 182,8 3285,5 0,84 55,1 25 0,0 62,4
French Polynesia .. .. .. 13,1 .. 887,2 3,67 29,1 .. .. 0,0
Gaboâng 174 156 .. 17,7 74,0 152,6 2,77 89,1 106 .. 2,4
Daêmbia 41 135 6,0 15,3 .. 5,6 1,81 110,2 73 .. 4,1
Grudia 131 143 .. 4,3 57,5 7,2 0,68 89,9 64 4,0 39,4

cac chi bao chon loc.indd 526 11/18/2008 9:49:27 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 527

Con ngöôøi YÙ töôûng Thöông maïi

Nhöõng nöôùc
yeâu caàu Tæ troïng
coâng daân Chi phí ñieän thöông maïi
Nöôùc yeâu nöôùc ñang Chi phí xin Dung löôïng Baêng thoâng thoaïi trung Möùc thueá vôùi caùc nöôùc
caàu thò xeùt phaûi caáp hoä chieáu Qui moâ di cö ñieän ñaøm quoác ñöôøng truyeàn bình cho moät Tæ troïng Chæ soá khoù quan trung laùng gieàng
thöïc nhaäp xin thò thöïc so vôùi möùc quoác teá (% teá (ñeán, ñi, Internet quoác cuoäc goïi ñeán toång thöông khaên trong bình (% trong toång
caûnh (soá nhaäp caûnh GDP treân ñaàu soá ngoaïi kieàu) soá phuùt treân 1 teá (bit/ngöôøi) Myõ (ñoâla/3 maïi trong vaän taûi thuûy giaù trò nhaäp thöông maïi
nöôùc) (soá nöôùc) ngöôøi (%) (%) ngöôøi) (bit) phuùt)(ñoâla) GDP (%) (Chæ soá) khaåu)(%) (%)

Teân nöôùc 2004 2004 2005 2005 2000-06a 2000-06a 2000-06a 2005-06a 2008 2005 TB 2000-05
Ñöùc 132 54 0,3 12,3 190,8 6863,8 0,43 84,7 10 63,6
Gana 171 142 1,4 7,5 20,1 9,3 0,39 103,0 61 28,5 10,7
Hy Laïp 132 56 0,4 8,8 181,8 586,5 1,09 45,6 65 0,0 56,4
Greenlan .. .. 1,0 21,4 .. 106,8 2,41 .. .. .. 0,0
Greânaña 11 127 .. 10,2 624,5 3976,0 .. 109,0 52 .. 25,9
Goam .. .. .. 66,9 .. .. .. .. .. .. 0,0
Goateâmala 118 110 1,8 0,4 194,7 55,5 1,21 46,2 116 8,9 21,4
Ghineâ 171 146 .. 4,5 6,8 0,2 4,61 67,4 102 .. 10,1
Ghineâ Bítxao 176 150 .. 1,2 8,9 1,2 .. 95,4 109 .. ..
Guyana 158 127 0,6 0,1 118,3 48,7 .. 211,8 101 .. 25,2
Haiti 4 157 .. 0,4 .. 16,7 2,15 57,3 153 .. ..
OÂnñurat 128 110 3,4 0,4 96,4 6,0 2,52 107,3 103 6,3 20,6
Hoàng Koâng. Trung Quoác 42 89 0,2 43,2 1178,7 13438,6 0,77 399,4 3 .. 49,1
Hunggari 132 85 0,3 3,1 105,1 993,3 1,01 155,1 45 0,0 26,5
Aixôlen 132 59 0,2 7,8 240,0 7289,6 0,84 83,1 11 1,1 0,7
AÁn Ñoä 189 160 3,6 0,5 3,0 24,3 1,19 48,8 79 14,6 9,9
Inñoâneâxia 162 148 1,9 0,1 5,3 6,8 2,79 56,9 41 3,0 4,1
CH Hoài giaùo Iran 188 166 .. 2,9 8,8 53,2 0,55 75,2 135 5,5 4,8
Iraéc .. .. .. 0,1 .. .. .. .. 175 .. ..
Airôlen 107 57 0,3 14,1 709,5 5911,6 0,71 149,9 20 0,1 60,6
Ñaûo Man .. .. .. 48,6 .. .. .. .. .. .. 0,0
Ixraen 123 88 0,3 38,4 364,2 2455,4 0,59 88,4 8 0,7 0,9
Italia 132 55 0,2 4,3 236,0 2044,0 0,79 56,5 62 .. 59,4
Giamaica 80 126 1,4 0,7 233,2 15822,2 0,87 108,8 92 7,7 0,8
Nhaät Baûn 137 56 0,2 1,6 43,4 1037,8 1,63 27,3 18 .. 0,0
Giooùcñani 61 159 .. 41,1 138,8 57,3 1,44 146,6 59 10,4 31,8
Cadaécxtan 175 141 .. 16,5 26,4 62,5 .. 91,6 178 6,0 34,4
Keânia 21 140 1,2 1,0 5,6 20,8 3,00 62,2 148 10,2 13,8
Kiribati 168 133 .. 2,6 24,2 5,4 8,82 133,3 97 .. 0,0
Korea. Dem, Rep, 192 163 .. 0,2 .. .. .. .. .. .. ..
Haøn Quoác 89 78 0,3 1,1 91,6 1027,8 0,76 85,3 13 3,4 0,0
Coâoeùt 154 135 .. 65,8 .. 347,9 1,51 98,0 99 1,3 ..
CH Cörôgöxtan 144 143 .. 5,6 29,5 38,9 5,40 115,7 177 13,2 35,8
Laøo 192 158 11,8 0,4 6,6 3,5 1,11 78,2 158 .. ..
Laùtvia 132 98 .. 19,5 66,7 3229,7 1,63 108,6 19 0,6 55,0
Libaêng 100 169 4,0 16,4 279,1 111,0 2,19 63,6 83 7,6 9,9
Leâxoâthoâ 127 135 1,5 0,3 18,1 2,2 3,28 149,0 129 49,5 66,4
Libeâria 176 151 .. 1,5 .. 0,1 .. 99,6 98 .. ..
Libi 177 163 .. 10,5 65,6 20,6 .. 84,1 .. .. 8,6
Líchtenxteân 117 74 .. 33,7 .. 4298,0 .. .. .. .. ..
Lithuania 132 100 0,4 4,8 49,0 2714,4 1,55 129,8 23 0,5 48,0
Luyùchxaêmbua 132 55 0,0 38,0 1399,1 20459,0 15,96 326,6 32 .. 89,1
Macao. Trung Quoác 0 122 .. 55,9 497,2 6491,7 1,12 150,5 .. .. 39,9
Maceñoânia 148 141 .. 6,0 63,3 16,7 .. 118,3 72 .. 45,8
Manñagaxca 0 156 .. 0,3 1,3 1,8 0,59 70,7 126 24,8 0,0
Malauy 123 139 .. 2,2 4,8 1,5 3,56 46,4 161 .. 16,4
Malaixia 23 63 1,7 6,5 87,9 124,5 0,71 217,0 21 5,6 22,0
Manñivô 3 134 .. 1,0 91,2 179,5 5,86 178,1 110 23,6 10,7
Mali 172 148 .. 0,3 7,4 25,9 12,28 72,3 162 3,8 25,1
Manta 132 73 0,3 2,6 222,4 4729,1 0,77 179,6 .. 0,1 19,5
Quaàn ñaûo Macsan 162 144 .. 2,6 76,5 26,2 .. .. 46 .. 0,0
Moâritani 169 141 8,7 2,1 20,3 29,6 .. 113,7 152 .. 2,1
Mauritius 88 131 0,5 1,7 149,8 153,2 1,59 127,1 17 16,8 0,0
Mayoát .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 0,0
Meâhicoâ 139 92 1,2 0,6 174,0 109,0 0,83 65,1 76 4,1 72,3
Micronesia. Fed, Sts, 0 146 2,5 3,2 80,8 54,5 6,00 .. 85 .. 0,0
Moânñoâva 149 141 .. 11,4 109,9 147,4 1,46 139,2 122 4,1 39,7
Moânacoâ 132 88 .. 75,8 .. .. .. .. .. .. ..
Moâng Coå 174 155 .. 0,4 4,8 13,3 4,92 125,0 168 5,7 64,7
Monteâneâgroâ .. .. .. 6,4 .. .. .. 128,9 113 .. ..
Maroác 134 147 2,1 0,4 65,1 377,1 1,69 71,4 67 9,4 16,6
Moâdaêmbích 0 158 .. 2,1 12,7 0,9 1,17 88,9 140 .. 43,7
Mianma 192 161 2,3 0,2 2,8 1,9 0,17 .. .. 2,3 ..
Namibia 141 145 1,0 7,1 58,0 17,8 4,28 110,0 144 31,8 63,1
Neâpan 0 158 26,3 3,0 5,6 4,6 2,04 45,3 151 18,2 60,5
Haø Lan 132 56 0,2 10,0 310,8 20501,3 0,32 140,6 14 0,8 56,4
Haø Lan Antilles .. .. .. 26,5 .. .. .. .. .. .. 0,0
Niu Caleâñoânia .. .. .. 18,4 215,0 562,9 3,13 .. .. .. 0,4
Niu Dilaân 146 59 0,2 15,7 361,1 1106,7 1,30 58,2 16 1,7 0,0
Nicaragoa 38 116 3,0 0,5 61,7 1,1 3,15 92,1 87 4,6 28,4

cac chi bao chon loc.indd 527 11/18/2008 9:49:28 PM

 528 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A4. Hoäi nhaäp quoác teá - tieáp

Con ngöôøi YÙ töôûng Thöông maïi

Nhöõng nöôùc
yeâu caàu Tæ troïng
coâng daân Chi phí ñieän thöông maïi
Nöôùc yeâu nöôùc ñang Chi phí xin Dung löôïng Baêng thoâng thoaïi trung Möùc thueá vôùi caùc nöôùc
caàu thò xeùt phaûi caáp hoä chieáu Qui moâ di cö ñieän ñaøm quoác ñöôøng truyeàn bình cho moät Tæ troïng Chæ soá khoù quan trung laùng gieàng
thöïc nhaäp xin thò thöïc so vôùi möùc quoác teá (% teá (ñeán, ñi, Internet quoác cuoäc goïi ñeán toång thöông khaên trong bình (% trong toång
caûnh (soá nhaäp caûnh GDP treân ñaàu soá ngoaïi kieàu) soá phuùt treân 1 teá (bit/ngöôøi) Myõ (ñoâla/3 maïi trong vaän taûi thuûy giaù trò nhaäp thöông maïi
nöôùc) (soá nöôùc) ngöôøi (%) (%) ngöôøi) (bit) phuùt)(ñoâla) GDP (%) (Chæ soá) khaåu)(%) (%)

Teân nöôùc 2004 2004 2005 2005 2000-06a 2000-06a 2000-06a 2005-06a 2008 2005 TB 2000-05
Nigieâ 167 144 19,8 0,9 2,0 2,3 8,77 38,9 163 .. 20,7
Nigieâria 174 149 10,0 0,7 2,3 1,1 1,49 91,1 138 .. 4,4
Phía Baéc quaàn ñaûo Mariana 157 153 .. 6,5 .. .. .. .. .. .. 0,0
Nauy 132 56 0,3 7,4 192,9 9304,8 0,31 75,0 4 0,2 18,8
OÂman 128 141 0,2 24,4 189,1 173,6 1,87 99,2 104 2,8 32,1
Pakixtan 184 165 4,2 2,1 10,5 4,6 1,03 38,6 94 13,0 11,1
Palau 0 148 0,7 15,1 .. .. .. 153,5 121 .. 0,0
Panama 130 107 3,2 54,9 286,6 3,64 144,5 9 8,6 9,7
Papua Niu Ghineâ 114 138 5,3 0,4 8,0 1,0 4,32 134,8 82 26,4 1,7
Paragoay 163 103 2,9 31,3 83,1 0,90 115,2 123 8,2 41,4
Peâru 97 135 2,6 0,1 99,1 366,6 1,80 48,5 71 5,7 21,5
Philippin 44 144 0,8 0,5 28,3 38,0 1,20 94,0 57 20,4 0,0
Ba Lan 132 86 0,5 1,8 60,6 560,2 1,35 82,0 40 0,4 52,7
Boà Ñaøo Nha 132 57 0,4 7,2 178,1 829,0 1,04 70,0 31 0,0 28,2
Pueùctoâ Ricoâ .. .. .. 10,7 .. 511,2 .. 181,2 95 .. 0,0
Quata 156 136 .. 78,3 842,9 943,6 1,95 101,7 .. 3,2 9,2
Rumani 145 107 1,1 0,6 49,1 1503,2 0,82 78,5 38 3,0 18,7
Lieân bang Nga 183 134 0,4 8,4 15,3 100,3 2,03 55,1 155 29,2 33,1
Ruanña 180 156 41,5 1,3 .. 7,4 2,43 43,2 166 .. 43,2
Xamoa 0 129 2,1 5,0 149,7 49,0 1,36 78,1 108 .. 6,5
Xan Marinoâ 132 82 .. 33,4 6448,4 5419,6 .. .. .. 1,7 ..
Xao Toâmeâ vaø Princi 0 155 .. 4,8 51,3 25,8 5,11 .. 91 .. 3,1
Araäp Xeâuùt 187 142 0,8 27,5 215,8 126,1 2,40 92,9 33 .. 3,2
Xeâneâgan 151 146 4,1 2,8 39,4 102,7 1,02 69,8 136 33,1 9,1
Xeùcbi .. .. .. 6,4 .. 94,6 .. 73,4 58 .. ..
Xaâyxen 0 131 1,1 5,8 .. 307,3 3,78 244,5 84 10,7 0,0
Xieâra Leâoân 124 139 .. 2,2 .. 0,1 .. 59,4 130 27,0 2,3
Xingapo 32 66 0,2 42,4 1045,4 7052,4 0,69 473,5 1 0,1 14,7
Ch Xloâvakia 131 95 0,5 2,3 90,0 2912,6 1,06 176,0 90 0,0 66,8
Xloâveânia 132 92 0,3 8,4 1254,7 0,65 139,1 69 0,1 67,1
Quaàn ñaûo Xoâloâmoân 123 130 .. 0,7 23,2 17,1 .. 102,2 74 .. 0,0
Xoâmali 192 165 .. 3,4 .. 0,4 .. .. .. .. ..
Nam Phi 120 118 0,7 2,4 27,6 18,8 0,79 63,1 134 4,2 2,9
Taây Ban Nha 132 55 0,1 11,0 173,3 2775,7 0,60 58,4 47 0,0 64,7
Xri Lanca 114 156 2,4 1,9 27,9 25,1 2,11 74,8 60 14,6 0,6
Xanh Kít vaø Neâvít 92 120 0,2 9,3 571,6 42,5 .. 113,5 22 31,3 15,5
Xanh Lucia 130 121 0,5 5,3 217,9 94,9 .. 117,6 88 .. 22,8
Xanh Vincen vaø Greânañin 122 124 0,6 8,7 288,5 25,0 3,97 125,0 75 .. 33,8
Xuñaêng 190 166 .. 1,8 12,2 5,4 39,18 42,8 143 .. 5,2
Xurinam 171 137 .. 1,2 276,7 439,3 1,33 76,3 86 .. 4,4
Xoadilen 137 138 0,3 4,0 47,5 0,9 2,97 167,5 146 47,7 80,0
Thuïy Ñieån 132 54 0,2 12,4 17468,5 0,41 94,5 6 .. 25,9
Thuïy Só 119 57 0,2 22,3 664,8 9609,1 0,32 89,0 37 1,1 61,4
CH Araäp Xiri 160 163 .. 5,2 44,0 8,0 4,81 75,0 127 .. 16,0
Ñaøi Loan. Trung Quoác .. .. .. .. 292,3 6569,5 0,51 134,0 29 .. 10,8
Tagikixtan .. .. 13,4 4,7 10,4 0,3 7,84 80,7 176 11,1 ..
Tandania 35 142 13,4 2,1 1,4 0,4 3,17 55,1 100 .. 8,5
Thaùi Lan 136 146 1,0 1,6 14,1 156,2 0,67 143,5 50 6,2 7,5
Ñoâng Timo .. .. .. 0,6 .. .. .. .. 78 .. ..
Toâgoâ 0 148 .. 3,0 21,5 15,6 3,98 83,9 81 .. 28,1
Tonga 142 135 2,4 1,1 .. 20,1 1,09 54,3 44 .. 0,0
Triniñaùt vaø Toâbagoâ 47 119 0,3 2,9 375,7 370,2 2,19 108,0 49 4,8 10,3
Tuynidi 126 142 1,1 0,4 72,6 126,4 2,28 108,7 28 6,2 26,3
Thoå Nhó Kyø 118 126 8,9 1,8 27,1 630,7 2,40 64,1 56 1,1 9,3
Tuoácmeânixtan 174 148 .. 4,6 6,0 15,7 .. 126,2 .. .. ..
Uganña 0 145 .. 1,8 3,1 4,4 3,21 44,4 141 20,5 26,1
Ucraina 181 139 2,7 14,5 56,6 17,3 1,65 97,3 120 4,3 40,6
Tieåu vöông quoác Araäp thoáng 155 136 .. 70,9 .. 2371,4 1,73 170,6 24 .. ..
nhaát
Anh 104 55 0,2 9,0 262,2 13062,0 0,77 61,6 27 .. 55,2
Myõ 158 52 0,2 12,9 279,5 3306,6 .. 26,8 15 1,1 30,7
Uruguay 134 98 .. 2,5 120,7 484,0 0,52 60,2 125 5,1 36,2
Udôbeâkixtan 184 148 .. 4,8 12,4 8,7 13,95 63,4 165 .. ..
Vanuatu 106 137 3,4 0,5 .. 23,2 7,45 100,3 142 .. 0,0
Veâneâdueâla 131 95 0,5 3,8 23,1 50,3 0,84 57,6 156 4,9 14,6
Vieät Nam 185 160 2,3 0,0 8,4 84,1 1,95 150,3 63 .. 11,7
Quaàn ñaûo Vôùcgin (Myõ) .. .. .. 33,7 .. 414,0 .. .. .. .. 0,0
Bôø Taây daûi Gada .. .. .. 46,3 65,7 198,7 1,17 85,4 77 ..
Yeâmen 145 161 .. 1,3 12,0 0,3 2,39 79,4 128 .. 7,6
Daêmbia 18 142 3,7 2,4 6,9 10,9 1,41 67,8 160 9,0 14,1
Dimbabueâ 117 141 .. 3,9 24,9 4,2 4,36 129,8 169 .. 53,9
a. Soá lieäu cuûa naêm gaàn nhaát thu thaäp ñöôïc trong giai ñoaïn hieån thò.

cac chi bao chon loc.indd 528 11/18/2008 9:49:28 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 529

Baûng A5 Caùc chæ soá khaùc

Caùc ñaëc ñieåm ñòa hình Ñòa lyù vaø con ngöôøi

Ñoàng baèng Ñaát thaáp Thaûo nguyeân Vuøng ñoài Vuøng nuùi
(% trong (% trong (% trong (% trong (% trong Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch
toång dieän toång dieän toång dieän toång dieän toång dieän bieân giôùi quoác teá bieân giôùi quoác teá bôø bieån döôùi bôø bieån döôùi
tích ñaát tích ñaát tích ñaát tích ñaát tích ñaát döôùi 25 km döôùi 75 km 25 km 75 km
ñai) ñai) ñai) ñai) ñai) (%) (%) (%) (%)

Teân nöôùc 2007 2007 2007 2007 2007 2000 2000 2000 2000
AÙpganixtan 0,9 0,0 8,7 0,3 90,1 11,2 37,1 0,0 0,0
Anbani 0,0 0,4 0,0 33,6 66,0 29,2 83,2 41,9 87,2
Angieâri 12,4 4,2 51,7 5,1 26,6 3,3 13,0 35,8 63,4
American Xamoa 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Anñoâra 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0 100,0 0,0 0,0
AÊnggoâla 16,9 3,0 47,0 6,0 27,1 5,2 11,5 23,0 26,9
AÊngtigoa vaø Babuña 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
AÙchentina 33,0 9,4 8,7 11,0 37,9 5,0 10,4 33,3 42,8
AÙcmeânia 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 70,5 100,0 0,0 0,0
Aruba 35,4 64,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
OÂxtraâylia 29,7 23,3 33,5 8,8 4,8 0,0 0,0 69,1 87,5
AÙo 0,0 0,2 0,0 26,7 73,1 38,7 97,4 0,0 0,0
Adeùcbaigian 0,7 31,2 0,0 5,6 62,5 26,9 61,9 0,0 0,0
Bahamat 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Baranh 57,3 42,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Baênglañeùt 67,1 20,3 0,0 10,8 1,8 28,2 78,8 25,3 48,1
Baùcbañoát 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Beâlaruùt 37,8 58,7 3,5 0,0 0,0 18,3 53,5 0,0 0,0
Bæ 19,2 45,5 0,0 35,3 0,0 53,4 100,0 18,1 69,9
Beâlixeâ 1,4 51,5 7,7 39,5 0,0 37,9 94,2 57,9 94,4
Beânanh 13,3 15,5 65,2 6,0 0,0 42,7 96,0 27,7 46,0
Beùcmuña 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Butan 0,0 0,4 0,0 16,2 83,4 54,8 99,9 0,0 0,0
Boâlivia 26,3 8,4 14,8 13,1 37,3 5,0 22,5 0,0 0,0
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina 0,0 6,0 0,0 23,0 71,0 40,5 90,1 0,8 12,4
Boâtxoana 49,4 0,0 48,5 0,0 2,1 34,2 66,2 0,0 0,0
Braxin 21,1 20,8 37,6 8,0 12,5 1,0 2,4 25,4 46,5
Brunaây Ñaruxalam 0,3 75,7 0,0 0,0 23,9 98,9 100,0 80,8 99,3
Bungari 0,0 21,9 0,0 45,4 32,7 19,1 80,5 9,4 15,8
Buoáckina Phaxoâ 34,4 0,1 65,6 0,0 0,0 14,4 42,2 0,0 0,0
Burunñi 0,0 0,0 15,9 0,0 84,1 60,9 100,0 0,0 0,0
Campuchia 6,5 74,3 0,0 17,9 1,4 18,1 57,0 4,9 12,1
Camôrun 2,2 2,0 44,7 20,7 30,4 17,5 40,2 15,8 20,8
Canaña 6,7 20,8 27,9 21,3 23,2 17,6 61,8 20,6 23,1
Caùp Ve 0,7 40,9 0,0 31,7 26,8 0,0 0,0 100,0 100,0
Quaàn ñaûo Xaâymen 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
CH Trung Phi 17,6 0,0 78,5 0,0 3,9 31,4 58,5 0,0 0,0
Saùt 35,9 0,0 42,4 3,7 18,0 23,6 51,5 0,0 0,0
Quaàn ñaûo Chanen 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Chileâ 0,0 9,0 0,0 26,9 64,1 3,3 48,9 26,2 53,1
Trung Quoác 3,9 10,2 8,9 12,7 64,2 1,1 3,7 11,6 21,8
Coâloâmbia 24,0 23,1 9,7 12,5 30,7 4,7 11,1 11,5 24,9
Comoros 0,0 0,0 12,4 26,2 61,4 0,0 0,0 100,0 100,0
CHDC Coânggoâ 17,1 0,3 61,1 1,0 20,5 24,9 46,5 0,6 1,8
CH Coânggoâ 29,1 1,2 58,6 8,2 2,8 50,5 91,8 19,8 21,5
Coâxta Rica 0,0 1,9 0,0 62,0 36,1 8,2 29,4 22,1 97,7
Cote d’Ivoire 0,0 0,1 0,1 72,9 27,0 11,3 30,0 26,0 33,7
Croâatia 6,8 25,3 60,8 6,4 0,6 68,1 98,1 31,2 36,3
Cuba 0,0 41,3 0,0 25,7 32,9 1,3 11,4 63,5 100,0
Cyprus 5,8 80,1 0,0 14,2 0,0 0,0 0,0 90,1 100,0
CH Seùc 0,0 44,1 0,0 55,9 0,0 38,3 88,0 0,0 0,0
Ñan Maïch 30,1 69,9 0,0 0,0 0,0 2,0 9,1 94,8 100,0
Gibuti 0,0 18,6 0,0 30,0 51,4 86,3 100,0 79,8 99,1
Ñoâminica 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
CH Ñoâminica 0,1 31,2 0,0 33,2 35,5 3,7 17,3 61,2 96,7
EÂcuaño 7,4 6,1 9,7 28,1 48,7 5,2 15,8 33,7 49,0
Egypt. Arab Rep, 5,7 27,8 41,4 16,4 8,7 0,2 0,5 16,4 36,9
En Xanvaño 0,0 1,1 0,0 52,5 46,4 25,4 96,7 26,7 94,7
Ghineâ Xích ñaïo 0,0 20,6 18,6 7,7 53,1 35,6 77,9 41,3 59,5
EÂritôria 0,1 11,6 0,0 14,6 73,8 16,7 56,2 11,1 51,8
Extoânia 39,8 60,2 0,0 0,0 0,0 13,7 48,1 64,4 78,5
EÂtioâpia 0,7 0,3 14,1 4,8 80,1 3,0 9,1 0,0 0,0
Quaàn ñaûo Faeroe 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Phigi 0,0 43,2 0,0 56,8 0,0 0,0 0,0 88,3 100,0
Phaàn Lan 2,0 71,7 6,3 19,2 0,8 4,7 14,2 48,1 67,4
Phaùp 3,9 41,0 3,0 30,1 21,9 12,0 23,2 20,8 36,2
French Polynesia 0,0 9,2 6,2 84,5 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Gaboâng 5,2 21,3 52,0 15,7 5,7 13,2 32,7 44,9 53,0
Daêmbia 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 92,2 100,0 74,2 85,7
Grudia 0,0 0,0 0,0 6,9 93,0 21,8 91,7 15,2 28,1

cac chi bao chon loc.indd 529 11/18/2008 9:49:29 PM

 530 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A5 Caùc chæ soá khaùc - tieáp

Caùc ñaëc ñieåm ñòa hình Ñòa lyù vaø con ngöôøi

Ñoàng baèng Ñaát thaáp Thaûo nguyeân Vuøng ñoài Vuøng nuùi
(% trong (% trong (% trong (% trong (% trong Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch
toång dieän toång dieän toång dieän toång dieän toång dieän bieân giôùi quoác teá bieân giôùi quoác teá bôø bieån döôùi bôø bieån döôùi
tích ñaát tích ñaát tích ñaát tích ñaát tích ñaát döôùi 25 km döôùi 75 km 25 km 75 km
ñai) ñai) ñai) ñai) ñai) (%) (%) (%) (%)

Teân nöôùc 2007 2007 2007 2007 2007 2000 2000 2000 2000
Ñöùc 3,1 45,2 4,6 34,3 12,8 15,2 52,0 7,3 12,6
Gana 15,2 41,8 24,0 19,0 0,0 14,7 33,3 25,9 39,9
Hy Laïp 0,0 7,4 0,0 50,6 41,9 7,1 27,2 81,4 96,4
Greenlan 0,3 3,0 33,6 8,1 54,9 0,0 0,0 100,0 100,0
Greânaña 0,2 99,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Goam 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Goateâmala 0,3 19,1 7,6 22,8 50,2 18,0 57,2 5,6 28,5
Ghineâ 5,9 11,9 23,7 20,9 37,6 25,0 63,3 19,0 26,4
Ghineâ Bítxao 71,9 24,6 0,0 3,5 0,0 26,0 96,5 60,9 86,5
Guyana 9,7 49,6 16,8 18,7 5,1 10,2 23,3 56,9 81,5
Haiti 0,0 0,8 0,0 67,1 32,2 16,3 63,3 80,9 99,8
OÂnñurat 2,1 12,4 0,0 40,0 45,4 19,8 77,6 22,0 46,1
Hoàng Koâng. Trung Quoác 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 49,4 100,0 100,0 100,0
Hunggari 15,8 66,6 0,0 16,4 1,2 30,5 91,4 0,0 0,0
Aixôlen 0,0 9,6 0,0 43,2 47,2 0,0 0,0 99,2 100,0
AÁn Ñoä 13,2 17,8 27,4 22,8 18,7 5,6 16,1 10,3 19,7
Inñoâneâxia 13,3 30,5 0,1 32,3 23,8 0,1 0,7 52,2 90,4
CH Hoài giaùo Iran 1,1 4,3 0,3 4,9 89,4 6,0 21,3 2,2 5,5
Iraéc 19,2 27,2 35,1 12,0 6,4 9,2 28,7 0,7 5,1
Airôlen 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 7,5 31,4 73,4 98,0
Ñaûo Man 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Ixraen 0,0 31,1 0,0 49,1 19,8 90,6 100,0 66,4 95,2
Italia 0,0 14,5 0,0 49,8 35,7 6,8 28,4 45,2 68,3
Giamaica 0,0 23,3 0,0 76,7 0,0 0,0 0,0 91,3 100,0
Nhaät Baûn 0,1 17,3 0,0 64,6 18,0 0,0 0,0 69,3 95,3
Giooùcñani 0,0 0,0 53,3 9,8 36,9 33,6 100,0 1,5 1,8
Cadaécxtan 22,7 22,4 27,4 7,9 19,6 14,2 45,8 0,0 0,0
Keânia 9,4 10,3 10,7 3,3 66,4 8,5 32,0 6,1 7,5
Kiribati 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Korea. Dem, Rep, 0,0 19,4 0,0 34,5 46,1 12,8 28,9 43,9 89,2
Haøn Quoác 0,0 35,2 0,0 52,5 12,3 1,3 37,3 62,3 70,7
Coâoeùt 7,9 70,9 21,2 0,0 0,0 13,7 100,0 88,5 97,7
CH Cörôgöxtan 0,0 0,0 0,2 0,0 99,8 55,3 94,9 0,0 0,0
Laøo 0,0 11,0 0,0 25,3 63,7 49,0 91,3 0,0 0,0
Laùtvia 8,5 91,5 0,0 0,0 0,0 19,4 94,3 50,0 73,5
Libaêng 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 35,0 100,0 84,3 100,0
Leâxoâthoâ 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 60,5 100,0 0,0 0,0
Libeâria 2,1 45,9 31,8 17,1 3,2 28,2 55,2 39,7 54,7
Libi 23,5 11,4 52,8 2,6 9,7 1,2 4,8 73,6 86,5
Líchtenxteân 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0 100,0 0,0 0,0
Lithuania 3,5 96,5 0,0 0,0 0,0 28,7 87,1 9,1 14,8
Luyùchxaêmbua 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0
Macao. Trung Quoác 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Maceñoânia 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 67,5 100,0 0,0 0,0
Manñagaxca 0,3 20,2 3,8 31,0 44,7 0,0 0,0 23,2 45,0
Malauy 0,0 0,3 0,0 6,0 93,7 34,3 98,8 0,0 0,0
Malaixia 2,9 48,2 0,0 29,5 19,5 8,2 25,1 59,0 95,6
Manñivô 99,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Mali 59,3 2,4 36,6 1,8 0,0 12,6 38,1 0,0 0,0
Manta 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Quaàn ñaûo Macsan 96,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Moâritani 56,0 13,4 29,6 1,1 0,0 22,4 46,8 27,0 32,6
Mauritius 0,0 5,3 0,0 94,2 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Mayoát 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Meâhicoâ 5,1 12,9 5,4 14,7 62,0 5,8 8,0 11,2 23,5
Micronesia. Fed, Sts, 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Moânñoâva 0,0 85,4 14,6 0,0 0,0 52,7 100,0 0,0 0,0
Moânacoâ 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Moâng Coå 0,0 0,0 14,3 0,0 85,7 5,8 18,1 0,0 0,0
Monteâneâgroâ 0,0 0,0 0,0 1,3 98,7
Maroác 1,3 4,8 6,7 17,8 69,5 4,6 13,2 39,5 59,7
Moâdaêmbích 6,5 30,2 6,6 28,4 28,3 8,9 34,6 32,7 52,1
Mianma 2,8 18,8 0,0 31,7 46,6 3,5 15,2 26,0 42,7
Namibia 22,4 0,9 26,4 3,0 47,4 26,8 54,1 6,0 6,7
Neâpan 0,0 5,5 0,0 19,5 75,0 44,1 95,2 0,0 0,0
Haø Lan 40,0 58,3 0,0 1,8 0,0 33,2 85,6 53,8 88,6
Haø Lan Antilles 74,1 25,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Niu Caleâñoânia 10,9 4,7 0,0 84,5 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Niu Dilaân 0,0 19,1 0,0 28,3 52,6 0,0 0,0 87,0 98,3
Nicaragoa 7,9 53,2 0,0 23,5 15,4 10,6 39,1 17,3 63,2

cac chi bao chon loc.indd 530 11/18/2008 9:49:29 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 531

Caùc ñaëc ñieåm ñòa hình Ñòa lyù vaø con ngöôøi

Ñoàng baèng Ñaát thaáp Thaûo nguyeân Vuøng ñoài Vuøng nuùi
(% trong (% trong (% trong (% trong (% trong Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch Daân soá soáng caùch
toång dieän toång dieän toång dieän toång dieän toång dieän bieân giôùi quoác teá bieân giôùi quoác teá bôø bieån döôùi bôø bieån döôùi
tích ñaát tích ñaát tích ñaát tích ñaát tích ñaát döôùi 25 km döôùi 75 km 25 km 75 km
ñai) ñai) ñai) ñai) ñai) (%) (%) (%) (%)

Teân nöôùc 2007 2007 2007 2007 2007 2000 2000 2000 2000
Nigieâ 50,2 0,0 41,8 0,0 7,9 21,5 55,5 0,0 0,0
Nigieâria 16,1 21,8 35,4 17,5 9,2 5,3 24,4 12,3 20,9
Phía Baéc quaàn ñaûo Mariana 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Nauy 0,0 9,8 0,0 42,7 47,5 5,2 48,7 82,3 92,4
OÂman 31,3 17,9 14,4 20,0 16,3 4,7 15,1 66,5 81,5
Pakixtan 21,9 10,2 0,9 15,6 51,4 13,8 42,2 7,1 8,3
Palau 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Panama 0,2 30,8 0,0 53,6 15,4 8,6 17,2 78,8 100,0
Papua Niu Ghineâ 13,1 17,1 0,0 25,9 43,9 1,0 3,4 35,8 53,3
Paragoay 51,3 22,3 23,6 2,8 0,0 53,0 73,1 0,0 0,0
Peâru 24,5 4,2 8,5 11,0 51,9 2,5 11,8 39,0 50,4
Philippin 0,1 26,4 0,0 56,4 17,0 0,0 0,0 78,3 98,9
Ba Lan 10,8 63,5 12,2 10,4 3,2 12,8 44,0 5,9 11,2
Boà Ñaøo Nha 0,0 37,4 0,0 36,4 26,2 6,4 32,4 65,1 89,8
Pueùctoâ Ricoâ 0,0 38,9 0,0 61,1 0,0 0,0 0,0 94,1 100,0
Quata 79,2 20,8 0,0 0,0 0,0 0,4 18,6 94,0 100,0
Rumani 0,9 37,9 0,6 21,5 39,1 20,1 61,5 3,4 5,1
Lieân bang Nga 10,0 36,0 6,4 22,1 25,5 3,5 13,0 8,0 10,7
Ruanña 0,0 0,0 15,5 0,0 84,5 57,8 100,0 0,0 0,0
Xamoa 0,0 8,0 0,0 92,0 0,0 0,0 0,0
Xan Marinoâ 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 100,0 100,0 0,0 0,0
Xao Toâmeâ vaø Princi 0,0 0,6 31,2 35,9 32,3 0,0 0,0 100,0 100,0
Araäp Xeâuùt 0,0 16,4 0,0 83,6 0,0 2,8 9,0 27,0 38,3
Xeâneâgan 19,7 5,2 48,0 3,4 23,6 20,2 39,9 48,6 74,4
Xeùcbi 84,2 10,0 2,2 3,6 0,0 .. .. .. ..
Xaâyxen 1,4 18,8 0,0 39,3 40,5 0,0 0,0 100,0 100,0
Xieâra Leâoân 35,4 64,6 0,0 0,0 0,0 15,0 68,1 35,0 55,3
Xingapo 0,2 53,3 2,8 43,7 0,0 .. .. 100,0 100,0
Ch Xloâvakia 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 57,0 100,0 0,0 0,0
Xloâveânia 0,0 5,2 0,0 67,5 27,2 68,4 100,0 4,3 14,0
Quaàn ñaûo Xoâloâmoân 0,0 0,0 0,0 49,4 50,6 0,0 0,0 100,0 100,0
Xoâmali 0,1 51,4 0,0 48,4 0,0 8,0 25,2 30,5 52,7
Nam Phi 13,1 19,2 36,1 11,6 20,1 5,0 14,8 23,4 35,9
Taây Ban Nha 1,8 3,7 29,1 7,4 58,0 4,7 15,3 48,1 63,5
Xri Lanca 0,0 2,8 3,7 31,6 61,8 0,0 0,0 47,3 88,0
Xanh Kít vaø Neâvít 20,3 43,6 0,0 36,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Xanh Lucia 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Xanh Vincen vaø Greânañin 0,0 71,5 0,0 28,5 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Xuñaêng 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 5,9 14,2 1,8 2,6
Xurinam 29,7 0,3 51,1 3,1 15,9 3,4 14,1 86,8 97,3
Xoadilen 9,5 65,2 16,8 8,5 0,0 60,5 100,0 0,0 0,0
Thuïy Ñieån 0,0 5,3 0,0 8,0 86,7 1,0 7,1 63,9 82,9
Thuïy Só 2,3 37,8 4,4 34,4 21,1 63,8 100,0 0,0 0,0
CH Araäp Xiri 0,0 0,0 0,0 0,5 99,5 25,3 85,8 11,3 28,5
Ñaøi Loan. Trung Quoác 0,0 5,1 0,0 12,6 82,3 0,0 0,0 71,4 100,0
Tagikixtan 0,0 0,0 0,3 0,7 99,0 49,9 96,2 0,0 0,0
Tandania 1,5 5,1 29,2 7,2 57,1 10,9 32,3 13,6 17,3
Thaùi Lan 5,0 41,1 2,3 38,4 13,2 10,5 34,4 18,2 37,6
Ñoâng Timo .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Toâgoâ 0,0 58,2 14,8 27,0 0,0 72,5 100,0 26,8 38,6
Tonga 89,3 10,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Triniñaùt vaø Toâbagoâ 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Tuynidi 1,2 40,5 17,4 36,4 4,4 6,6 22,4 55,8 79,4
Thoå Nhó Kyø 0,0 4,3 0,6 9,1 86,0 4,2 12,7 37,8 52,7
Tuoácmeânixtan 36,5 34,6 11,1 8,1 9,7 27,4 54,9 0,0 0,0
Uganña 10,2 0,0 40,8 0,0 49,1 21,3 53,1 0,0 0,0
Ucraina 23,0 51,1 18,1 4,3 3,5 10,1 41,1 11,2 16,4
Tieåu vöông quoác Araäp thoáng 29,8 50,7 0,0 19,5 0,0 23,3 83,7 54,8 84,4
nhaát
Anh 2,3 67,4 0,0 30,3 0,0 0,7 2,1 45,5 87,6
Myõ 12,6 13,1 24,6 12,8 36,9 3,1 6,9 28,9 41,4
Uruguay 17,4 82,5 0,0 0,0 0,0 10,7 17,5 65,7 77,4
Udôbeâkixtan 23,5 27,2 12,4 17,6 19,4 55,8 86,6 0,0 0,0
Vanuatu 0,3 7,9 1,4 90,4 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Veâneâdueâla 11,0 31,9 4,0 27,2 25,9 3,7 9,8 35,4 64,8
Vieät Nam 8,4 25,3 0,0 30,5 35,9 9,9 44,7 42,0 73,2
Quaàn ñaûo Vôùcgin (Myõ) 0,0 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0
Bôø Taây daûi Gada 0,0 10,1 0,0 89,9 0,0 100,0 100,0 34,8 66,3
Yeâmen 2,5 1,8 21,5 3,7 70,4 2,0 7,9 13,3 43,7
Daêmbia 20,3 0,0 46,4 0,0 33,3 22,7 52,6 0,0 0,0
Dimbabueâ 2,2 0,0 35,9 0,0 61,9 11,7 28,8 0,0 0,0

cac chi bao chon loc.indd 531 11/18/2008 9:49:30 PM

 532 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Nguoàn vaø ñònh nghóa

Baûng A1. Ñòa lyù vaø khaû naêng tieáp caän
Coät
1 Ñòa ñieåm
2 Dieän tích töï nhieân (km2)
3 Dieän tích ñaát canh taùc (% toång
dieän tích ñaát)
4 Dieän tích röøng (% dieän tích ñaát)
5 Ñöôøng bôø bieån (km)
6 Bieân giôùi treân boä
7 Saân bay coù ñöôøng baêng ñaõ traûi
nhöïa (soá löôïng)
8 Haûi caûng vaø beán ñoã (soá löôïng)
9 Maät ñoä ñöôøng saét (soá km ñöôøng
saét treân 100 km2)
10 Maät ñoä ñöôøng boä (soá km ñöôøng boä
treân 100 km2)
11 Khoaûng caùch trung bình cuûa quoác
gia ñeán thuû ñoâ (km)
Nguoàn Chuù thích
CIA Factbook Thoâng tin naøy bao goàm caùc toïa ñoä kinh tuyeán vaø vó tuyeán ñaõ laøm troøn nhaèm tìm ra trung taâm
ñòa lyù gaàn ñuùng cuûa moät thöïc theá vaø döïa treân Coâng baùo veà Danh tính quy öôùc, laàn xuaát baûn thöù
ba, thaùng 8 naêm 1988, UÛy ban Danh tính ñòa lyù Myõ vaø caùc nguoàn khaùc
NHTG Dieän tích töï nhieân laø toång dieän tích cuûa moät nöôùc, bao goàm caû dieän tích maët ñaát, maët nöôùc vaø moät
soá ñöôøng thuûy ven bieån. Toå chöùc Noâng Löông, Nieân giaùm saûn xuaát haøng naêm vaø caùc teäp döõ lieäu
NHTG Dieän tích ñaát canh taùc ñöôïc FAO ñònh nghóa laø dieän tích caây troàng ngaén ngaøy (dieän tích troàng hai
vuï chæ ñöôïc tính moät laàn), dieän tích ñoàng coû taïm thôøi nhaèm muïc ñích thu hoaïch hoaëc chaên thaû,
dieän tích vöôøn troàng vì muïc ñích thöông maïi hoaëc laøm caûnh vaø dieän tích ñaát boû hoang taïm thôøi
NHTG Dieän tích röøng laø dieän tích caây moïc töï nhieân hoaëc caây troàng, keå caû laø röøng nhaèm muïc ñích saûn
xuaát hoaëc khoâng.
CIA Factbook Toång chieàu daøi ñöôøng phaân ñònh giöõa ñaát lieàn vaø bieån (keå caû ñaûo)
CIA Factbook Toång chieàu daøi taát caû ñöôøng bieân giôùi treân boä vaø caù nhaân chieàu daøi cuûa töøng nöôùc coù ñöôøng bieân
tieáp giaùp nhau. Neáu coù soá lieäu seõ söû duïng chieàu daøi chính thöùc ñöôïc caùc cô quan thoáng keâ quoác
gia coâng boá. Do phöông phaùp ñieàu tra khaùc nhau neân chieàu daøi bieân giôùi caùc nöôùc maø caùc quoác
gia tieáp giaùp nhau coâng boá coù theå khaùc nhau.
CIA Factbook Toång soá saân bay coù ñöôøng baêng ñaõ traûi nhöïa (beâ toâng hoaëc aùtxphan) treân toaøn tuyeán. Vôùi nhöõng
saân bay coù nhieàu ñöôøng baêng, chæ ñöôøng baêng daøi nhaát ñöôïc tính theo 5 nhoùm: (1) treân 3.047
m; (2) töø 2.438 – 3.047 m; (3) töø 1.524 – 2.437 m; (4) töø 914 – 1.523 m; vaø (5) döôùi 914 m.
Chæ tính ñeán nhöõng saân bay coù ñöôøng baêng söû duïng ñöôïc. Khoâng phaûi saân bay naøo cuõng coù caùc
phöông tieän nhö tieáp nhieân lieäu, duy tu baûo döôõng hay kieåm soaùt khoâng löu.
CIA Factbook Soá caûng
CIA Factbook Toång chieàu daøi toaøn tuyeán cuûa maïng löôùi ñöôøng saét vaø caùc caáu kieän ñi keøm theo khoå ñöôøng ray
(roäng, tieâu chuaån, heïp, vaø ñöôøng ñoâi) chia cho dieän tích quoác gia (tính theo %).
NHTG vaø CIA Toång chieàu daøi maïng löôùi ñöôøng boä, bao goàm caû chieàu daøi cuûa caùc con ñöôøng ñaõ hoaëc chöa traûi
Factbook nhöïa chia cho toång dieän tích quoác gia (tính theo %).
Nhoùm Baùo caùo Khoaûng caùch trung bình laáy daân soá laøm troïng soá ñeán thuû ñoâ cuûa moät nöôùc.
Phaùt trieån Theá
giôùi 2009

Baûng A2. Ñoâ thò hoùa

Coät Nguoàn Chuù thích
12 Chæ soá tích tuï Nhoùm Baùo caùo Xem Chöông 1
Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
13 % daân soá thaønh thò trong toång daân UN Tæ leä phaàn traêm cuûa daân soá thaønh thò trong toång daân soá naêm 2000
soá (2000)
14 % daân soá thaønh thò trong toång daân UN Tæ leä phaàn traêm cuûa daân soá thaønh thò trong toång daân soá naêm 2005
soá (2005)
15 % daân soá thaønh thò trong toång daân UN Tæ leä phaàn traêm cuûa daân soá thaønh thò trong toång daân soá naêm 2015
soá (2015)
16 Maät ñoä daân soá (soá ngöôøi treân 1 NHTG Toång daân soá treân 1 km2
km2)
17 Daân soá cuûa nhöõng thaønh phoá treân NHTG Tæ leä daân soá soáng trong nhöõng thaønh phoá coù qui moâ treân 1 trieäu daân
1 trieäu daân (% trong toång daân soá)
18 % daân soá soáng trong thaønh phoá NHTG Tæ leä daân soá soáng taïi thaønh phoá lôùn nhaát (so vôùi toång daân soá thaønh thò)
lôùn nhaát (% trong toång daân soá
thaønh thò)
19 % daân soá thaønh thò ñöôïc söû duïng NHTG Tæ leä daân soá thaønh thò ñöôïc tieáp caän hôïp lyù vôùi moät khoái löôïng thoûa ñaùng ñeán nguoàn nöôùc ñöôïc
nöôùc saïch caûi thieän, bao goàm nöôùc maùy ñeán hoä gia ñình, voøi nöôùc coâng coäng, gieáng khoan, gieáng ñaøo hoaëc
suoái ñöôïc baûo veä, vaø nöôùc möa. Söï tieáp caän hôïp lyù ñöôïc ñònh nghóa laø ñöôïc söû duïng ít nhaát 20
lít nöôùc moät ngaøy moät ngöôøi töø moät ñòa ñieåm caùch nôi ôû khoâng quaù 1 km.
20 % daân soá noâng thoân ñöôïc söû duïng NHTG Tæ leä daân soá noâng thoân ñöôïc tieáp caän hôïp lyù vôùi moät khoái löôïng thoûa ñaùng ñeán nguoàn nöôùc ñöôïc
nöôùc saïch caûi thieän, bao goàm nöôùc maùy ñeán hoä gia ñình, voøi nöôùc coâng coäng, gieáng khoan, gieáng ñaøo hoaëc
suoái ñöôïc baûo veä, vaø nöôùc möa. Söï tieáp caän hôïp lyù ñöôïc ñònh nghóa laø ñöôïc söû duïng ít nhaát 20
lít nöôùc moät ngaøy moät ngöôøi töø moät ñòa ñieåm caùch nôi ôû khoâng quaù 1 km.
21 % daân soá thaønh thò ñöôïc höôûng NHTG Tæ leä daân soá thaønh thò chí ít cuõng ñöôïc tieáp caän thoûa ñaùng ñeán caùc phöông tieän xöû lyù chaát thaûi
caùc dòch vuï veä sinh cuûa con ngöôøi coù khaû naêng ngaên chaën söï tieáp xuùc cuûa con ngöôøi, ñoäng vaät, coân truøng ñeán chaát
thaûi. Caùc phöông tieän ñöôïc caûi tieán bao goàm töø caùc hoá xí ñôn giaûn hôïp veä sinh ñeán caùc nhaø veä
sinh giaät nöôùc keát noái vôùi heä thoáng coáng thaûi. Ñeå coù theå söû duïng ñöôïc, caùc nhaø xí naøy caàn ñöôïc
xaây döïng ñuùng kyõ thuaät vaø ñöôïc baûo döôõng hôïp lyù.
22 % daân soá noâng thoân ñöôïc höôûng NHTG Tæ leä daân soá noâng thoân chí ít cuõng ñöôïc tieáp caän thoûa ñaùng ñeán caùc phöông tieän xöû lyù chaát thaûi
caùc dòch vuï veä sinh cuûa con ngöôøi coù khaû naêng ngaên chaën söï tieáp xuùc cuûa con ngöôøi, ñoäng vaät, coân truøng ñeán chaát
thaûi. Caùc phöông tieän ñöôïc caûi tieán bao goàm töø caùc hoá xí ñôn giaûn hôïp veä sinh ñeán caùc nhaø veä
sinh giaät nöôùc keát noái vôùi heä thoáng coáng thaûi. Ñeå coù theå söû duïng ñöôïc, caùc nhaø xí naøy caàn ñöôïc
xaây döïng ñuùng kyõ thuaät vaø ñöôïc baûo döôõng hôïp lyù.

cac chi bao chon loc.indd 532 11/18/2008 9:49:30 PM

 Caùc chæ baùo choïn loïc 533

Baûng A3. Phaùt trieån laõnh thoå

Coät Nguoàn Chuù thích
Vuøng daãn ñaàu: Teân vuøng Nhoùm Baùo caùo Teân cuûa vuøng daãn ñaàu. Vuøng daãn ñaàu ñöôïc ñònh nghóa laø vuøng coù thöôùc ño phuùc lôïi (thu nhaäp,
Phaùt trieån Theá tieâu duøng hoaëc GDP bình quaân ñaàu ngöôøi) cao nhaát.
giôùi 2009
Vuøng daãn ñaàu: Dieän ngheøo Nhoùm Baùo caùo Dieän ngheøo laø tæ leä daân soá soáng döôùi ngöôõng ngheøo
Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
Vuøng daãn ñaàu: Tæ troïng ngöôøi Nhoùm Baùo caùo Tæ leä soá ngöôøi ngheøo cuûa caû nöôùc ñònh cö taïi vuøng daãn ñaàu
ngheøo trong vuøng so vôùi caû nöôùc Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
Vuøng daãn ñaàu: Thöôùc ño phuùc lôïi Nhoùm Baùo caùo Thöôùc ño phuùc lôïi daãn ñaàu (thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi so vôùi thöôùc ño phuùc
trong vuøng (tính theo % thöôùc ño Phaùt trieån Theá lôïi quoác gia (thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi
phuùc lôïi quoác gia) giôùi 2009
Vuøng daãn ñaàu: Dieän tích Statoids Dieän tích töï nhieân cuûa vuøng daãn ñaàu
Vuøng daãn ñaàu: Maät ñoä daân soá Statoids Soá daân treân 1 km2 cuûa vuøng daãn ñaàu
(soá ngöôøi treân 1 km2)
Vuøng tuït haäu: Teân vuøng Nhoùm Baùo caùo Teân cuûa vuøng tuït haäu. Vuøng tuït haäu ñöôïc ñònh nghóa laø vuøng coù thöôùc ño phuùc lôïi (thu nhaäp, tieâu
Phaùt trieån Theá duøng hoaëc GDP bình quaân ñaàu ngöôøi) thaáp nhaát.
giôùi 2009
Vuøng tuït haäu: Dieän ngheøo Nhoùm Baùo caùo Dieän ngheøo laø tæ leä daân soá soáng döôùi ngöôõng ngheøo
Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
Vuøng tuït haäu: Tæ troïng ngöôøi ngheøo Nhoùm Baùo caùo Tæ leä soá ngöôøi ngheøo cuûa caû nöôùc ñònh cö taïi vuøng tuït haäu
trong vuøng so vôùi caû nöôùc Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
Vuøng tuït haäu: Thöôùc ño phuùc lôïi Nhoùm Baùo caùo Thöôùc ño phuùc lôïi tuït haäu (thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi so vôùi thöôùc ño phuùc
trong vuøng (tính theo % thöôùc ño Phaùt trieån Theá lôïi quoác gia (thu nhaäp, tieâu duøng hoaëc GDP) treân ñaàu ngöôøi
phuùc lôïi quoác gia) giôùi 2009
Vuøng tuït haäu: Dieän tích Statoids Dieän tích töï nhieân cuûa vuøng tuït haäu
3 Vuøng tuït haäu: Maät ñoä daân soá Statoids Soá daân treân 1 km2 cuûa vuøng tuït haäu
(soá ngöôøi treân 1 km2)

Baûng A4. Hoäi nhaäp quoác teá

Coät Nguoàn Chuù thích
35 Nöôùc yeâu caàu thò thöïc nhaäp caûnh Neumayer Soá nöôùc yeâu caàu coâng daân nöôùc mình phaûi xin thò thöïc khi veà nöôùc
(soá nöôùc) (2005)
36 Nhöõng nöôùc yeâu caàu coâng daân nöôùc Neumayer Soá nöôùc maø coâng daân cuûa hoï ñöôïc yeâu caàu phaûi coù thò thöïc
ñang xeùt phaûi xin thò thöïc nhaäp (2005)
caûnh (soá nöôùc)
37 Chi phí xin caáp hoä chieáu so vôùi McKenzie (2005) Giaù ñeå coù ñöôïc moät hoä chieáu ñuùng chuaån, ñaõ chuaån hoùa theo möùc GNI bình quaân ñaàu ngöôøi
möùc GDP treân ñaàu ngöôøi (%)
38 Qui moâ di cö quoác teá (% soá ngoaïi NHTG Qui moâ di cö laø soá ngöôøi sinh ra ôû moät nöôùc khaùc vôùi nöôùc maø hoï ñang sinh soáng. Con soá naøy
kieàu) (%) coù tænh caû ngöôøi tò naïn.
39 Dung löôïng ñieän ñaøm quoác teá (ñeán, NHTG Dung löôïng ñieän ñaøm quoác teá laø toång dung löôïng caùc cuoäc goïi ñieän thoaïi ñeán vaø ñi (soá phuùt)
ñi, soá phuùt treân 1 ngöôøi)
40 Baêng thoâng ñöôøng truyeàn Internet NHTG Baêng thoâng ñöôøng truyeàn Internet quoác teá laø coâng suaát ñaõ ñöôïc thueâ cuûa caùc ñöôøng truyeàn quoác
quoác teá (bit/ngöôøi) (bit) teá giöõa caùc nöôùc ñeå trao ñoåi qua Internet
41 Chi phí ñieän thoaïi trung bình cho NHTG Chi phí cho moät cuoäc goïi quoác teá ñeán Myõ laø chi phí cuûa moät cuoäc goi ba phuùt, giaù giôø cao ñieåm,
moät cuoäc goïi ñeán Myõ (ñoâla/3 phuùt) goïi theo ñöôøng coá ñònh töø moät nöôùc ñeán Myõ
(ñoâla)
42 Tæ troïng toång thöông maïi trong NHTG Thöông maïi laø toång kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu haøng hoaù vaø dòch vuï tính theo tæ troïng trong toång
GDP (%) saûn phaåm quoác noäi
43 Chæ soá khoù khaên trong vaän taûi thuûy Thöïc haønh kinh Chæ baùo veà nhöõng khoù khaên trong vaän taûi bieån (trì hoaõn taïi cöûa khaåu, thuû tuïc quan lieâu, leä phí…)
(Chæ soá) doanh (NHTG)
44 Möùc thueá quan trung bình (% giaù NHTG Thueá quan trung bình
trò nhaäp khaåu) (%)
45 Tæ troïng thöông maïi vôùi caùc nöôùc Nhoùm Baùo caùo Tæ troïng thöông maïi vôùi caùc nöôùc laùng gieàng trong toång thöông maïi cuûa moät nöôùc. Tính toùan
laùng gieàng trong toång thöông maïi Phaùt trieån Theá theo döõ lieuïe cuûa COMTRADE
(%) giôùi 2009

cac chi bao chon loc.indd 533 11/18/2008 9:49:30 PM

 534 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng A5. Caùc chæ baùo khaùc

Coät Nguoàn Chuù thích
46 % laõnh thoå: Ñoàng baèng Nelson (2007) % laõnh thoå: Ñoàng baèng
47 % laõnh thoå: Ñaát thaáp Nelson (2007) % laõnh thoå: Ñaát thaáp
48 % laõnh thoå: Thaûo nguyeân Nelson (2007) % laõnh thoå: Thaûo nguyeân
49 % laõnh thoå: Vuøng ñoài Nelson (2007) % laõnh thoå: Vuøng ñoài
50 % laõnh thoå: Vuøng nuùi Nelson (2007) % laõnh thoå: Vuøng nuùi
51 Soá daân soáng caùch ñöôøng bieân giôùi Nhoùm Baùo caùo Tæ leä daân soá soáng caùch ñöôøng bieân giôùi quoác teá döôùi 25 km
quoác teá döôùi 25 km Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
52 Soá daân soáng caùch ñöôøng bieân giôùi Nhoùm Baùo caùo Tæ leä daân soá soáng caùch ñöôøng bieân giôùi quoác teá döôùi 75 km
quoác teá döôùi 75 km Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
53 Soá daân soáng caùch bôø bieån döôùi Nhoùm Baùo caùo Tæ leä daân soá soáng caùch bôø bieån döôùi 25 km
25 km Phaùt trieån Theá
giôùi 2009
54 Soá daân soáng caùch bôø bieån döôùi Nhoùm Baùo caùo Tæ leä daân soá soáng caùch bôø bieån döôùi 75 km
75 km Phaùt trieån Theá
giôùi 2009

cac chi bao chon loc.indd 534 11/18/2008 9:49:31 PM

Caùc chæ baùo Phaùt trieån
Theá giôùi Choïn loïc
T
rong laàn xuaát baûn naøy, caùc
soá lieäu veà phaùt trieån ñöôïc
trình baøy trong 5 baûng, theå
hieän caùc soá lieäu kinh teá xaõ hoäi so
saùnh cuûa hôn 130 neàn kinh teá trong
naêm gaàn nhaát coù theå thu thaäp ñöôïc,
vaø vôùi moät soá chæ baùo thì laáy soá lieäu
cuûa moät naêm tröôùc ñoù. Ngoaøi ra,
coøn coù moät baûng trình baøy caùc chæ
baùo cô baûn cuûa 77 neàn kinh teá coù soá
lieäu rôøi raïc hoaëc coù daân soá döôùi 3
trieäu ngöôøi.
Caùc chæ baùo trình baøy ôû ñaây
ñöôïc choïn loïc töø hôn 800 chæ baùo
trong Chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi naêm
2008. Ñöôïc xuaát baûn haøng naêm
cuoán Chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi
(WDI) phaûn aùnh moät caùi nhìn toaøn
dieän veà quaù trình phaùt trieån. Saùu
phaàn trong WDI ghi nhaän söï ñoùng
goùp cuûa raát nhieàu nhaân toá: tieán boä
trong vieäc ñaït Muïc tieâu Phaùt trieån
Thieân nieân kyû vaø phaùt trieån nguoàn
nhaân löïc, beàn vöõng moâi tröôøng,
thaønh tích kinh teá vó moâ, phaùt trieån
khu vöïc tö nhaân vaø moâi tröôøng
ñaàu tö, vaø caùc moái lieân keát toaøn caàu
coù aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng beân
ngoaøi cuûa quaù trình phaùt trieån.
Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi
ñöôïc boå sung baèng moät cô sôû döõ
lieäu ñöôïc xuaát baûn rieâng bieät, cho
pheùp tieáp caän ñeán treân 1.000 baûng
bieåu vaø 800 chæ baùo theo chuoãi thôøi
gian cuûa 222 neàn kinh teá vaø khu vöïc.
Cô sôû döõ lieäu naøy hieän ñaõ saün saøng
ñeå ñaët mua tröïc tuyeán (WDI online)
hoaëc döôùi daïng ñóa CD-ROM.
Nguoàn soá lieäu vaø phöông phaùp
luaän
Soá lieäu kinh teá xaõ hoäi vaø moâi tröôøng
trình baøy ôû ñaây ñöôïc ruùt ra töø
nhieàu nguoàn: soá lieäu sô caáp do
Ngaân haøng Theá giôùi, aán phaåm
thoâng keâ cuûa caùc nöôùc thaønh vieân,
caùc vieän nghieân cöùu, vaø caùc toå chöùc
quoác teá nhö Lieân Hieäp Quoác vaø caùc
cô quan chuyeân moân cuûa toå chöùc
naøy, Quyõ Tieàn teä Quoác teá (IMF), Toå
chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån Kinh teá
(OECD) thu thaäp (xem phaàn trích
nguoàn soá lieäu ñöôïc neâu beân döôùi
Chuù thích kyõ thuaät ñeå coù moät danh
muïc hoaøn chænh). Maëc duø tieâu
chuaån quoác teá veà phaïm vi bao phuû,
ñònh nghóa vaø vieäc phaân loaïi aùp
duïng cho haàu heát caùc soá lieäu thoáng
keâ do caùc nöôùc vaø caùc toå chöùc quoác
teá baùo caùo, nhöng khoâng theå traùnh
khoûi söï khaùc nhau veà thôøi gian tieán
haønh vaø möùc ñoä tin caäy, do söï khaùc
nhau veà naêng löïc vaø nguoàn löïc
daønh cho vieäc thu thaäp vaø toång hôïp
caùc soá lieäu cô baûn. Vôùi moät soá chuû
ñeà, caùc nguoàn soá lieäu khaùc nhau 535
536 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñoøi hoûi caùn boä cuûa Ngaân haøng Theá
giôùi phaûi thaåm tra ñeå ñaûm baûo raèng
nhöõng soá lieäu ñaùng tin caäy nhaát thu
thaäp ñöôïc môùi ñöôïc trình baøy.
Trong moät soá tröôøng hôïp, khi caùc soá
lieäu hieän coù döôøng nhö quaù yeáu
neân khoâng theå cho ta thöôùc ño ñaùng
tin caäy veà möùc ñoä vaø xu höôùng
hoaëc khoâng theå tuaân thuû hoaøn toaøn
caùc tieâu chuaån quoác teá thì soá lieäu ñoù
seõ khoâng ñöôïc theå hieän.
Soá lieäu phaûn aùnh ôû ñaây thöôøng
nhaát quaùn vôùi nhöõng soá lieäu trong
Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi naêm
2008. Tuy nhieân, soá lieäu cuõng ñöôïc
ñieàu chænh vaø caäp nhaät baát cöù khi
naøo coù thoâng tin môùi. Söï khaùc bieät
cuõng coù theå phaûn aùnh vieäc ñieàu
chænh caùc chuoãi soá quaù khöù vaø
nhöõng thay ñoåi veà phöông phaùp
luaän. Vì theá, soá lieäu cho töøng thôøi
kyø coù theå ñöôïc coâng boá trong caùc
laàn xuaát baûn khaùc nhau cuûa caùc aán
phaåm cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.
Ngöôøi ñoïc khoâng neân taäp hôïp caùc
chuoãi soá lieäu töø caùc aán phaåm khaùc
nhau hoaëc caùc laàn xuaát baûn khaùc
nhau cuûa cuøng moät aán phaåm. Soá
lieäu nhaát quaùn theo chuoãi thôøi gian
hieän ñaõ coù trong ñóa CD-ROM veà
Caùc chæ baùo phaùt trieån theá giôùi naêm
2008 vaø qua WDI Online.
Taát caû caùc soá lieäu baèng tieàn ñöôïc
tính baèng ñoâla hieän haønh, tröø phi
coù chuù thích naøo khaùc. Nhieàu
phöông phaùp khaùc nhau ñöôïc söû
duïng ñeå qui ñoåi soá lieäu tính baèng
ñoàng baûn teä nhö ñaõ ñöôïc moâ taû
trong Chuù thích Kyõ thuaät.
Vì coâng vieäc chính cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi laø cho vay vaø tö vaán
chính saùch cho caùc thaønh vieân laø
caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø trung
bình neân vaán ñeà ñöôïc ñeà caäp trong
caùc baûng bieåu naøy taäp trung chuû
yeáu vaøo nhöõng neàn kinh teá naøy.
Khi coù theå ñöôïc, caùc thoâng tin veà
caùc neàn kinh teá coù thu nhaäp cao
cuõng ñöôïc cung caáp ñeå so saùnh.
Ngöôøi ñoïc coù theå ñoái chieáu vôùi caùc
aán phaåm thoáng keâ quoác gia vaø caùc
aán phaåm cuûa OECD vaø Lieân minh
chaâu AÂu ñeå coù nhieàu thoâng tin hôn
veà caùc neàn kinh teá coù thu nhaäp cao.
Phaân loaïi caùc neàn kinh teá vaø
thöôùc ño toång hôïp
Thöôùc ño toång hôïp naèm ôû cuoái
moãi baûng bao goàm caùc neàn kinh teá
ñöôïc phaân loaïi theo möùc thu nhaäp
bình quaân ñaàu ngöôøi vaø theo vuøng.
GNI treân ñaàu ngöôøi ñöôïc söû duïng
ñeå xaùc ñònh vieäc phaân loaïi theo thu
nhaäp nhö sau: thu nhaäp thaáp laø töø
935 ñoâla naêm 2007 trôû xuoáng; thu
nhaäp trung bình töø 936 ñeán 11.455
ñoâla; vaø thu nhaäp cao laø töø 11.456
ñoâla trôû leân. Ngöôøi ta coøn chia nhoû
hôn nöõa taïi möùc GNI treân ñaàu
ngöôøi 3.705 ñoâla ñeå phaân bieät giöõa
caùc neàn kinh teá coù thu nhaäp trung
bình thaáp vaø trung bình cao. Vieäc
phaân loaïi caùc neàn kinh teá theo thu
nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi ñöôïc
thöïc hieän haøng naêm, vì theá cô caáu
theo caùc quoác gia cuûa caùc nhoùm
thu nhaäp coù theå thay ñoåi giöõa caùc
naêm. Khi coù nhöõng thay ñoåi trong
caùch phaân loaïi döïa treân nhöõng öôùc
tính môùi nhaát thì soá lieäu toång hôïp
döïa treân caùch phaân loaïi thu nhaäp
môùi seõ ñöôïc tính toaùn laïi cho taát caû
caùc thôøi kyø tröôùc ñoù nhaèm ñaûm
baûo coù ñöôïc chuoãi thôøi gian ñaùng

tin caäy. Xem baûng phaân loaïi caùc
neàn kinh teá ôû cuoái cuoán saùch naøy
ñeå bieát veà danh muïc caùc neàn kinh
teá thuoäc moãi nhoùm (bao goàm caû
nhöõng neàn kinh teá coù daân soá chöa
ñeán 3 trieäu ngöôøi).
Thöôùc ño toång hôïp coù theå laø
toång soá (ñöôïc kyù hieäu laø t neáu caùc
soá lieäu toång hôïp bao goàm caùc öôùc
tính cho nhöõng soá lieäu bò khuyeát vaø
caùc nöôùc khoâng baùo caùo soá lieäu,
hoaëc baèng chöõ s ñeå kyù hieäu toång
ñôn giaûn cuûa caùc soá lieäu hieän coù),
trung bình coù troïng soá (w), hoaëc giaù
trò trung vò (m) ñöôïc tính toaùn cho
nhoùm caùc neàn kinh teá. Soá lieäu cho
caùc nöôùc khoâng ñöôïc ñöa vaøo
nhöõng baûng chính naøy (töùc laø
nhöõng nöôùc naèm trong Baûng 5)
cuõng ñöôïc ñöa vaøo thöôùc ño toång
hôïp, neáu saün coù, hoaëc giaû ñònh raèng
chuùng tuaân theo xu theá cuûa nhöõng
nöôùc coù baùo caùo. Ñieàu naøy cho ta
moät thöôùc ño toång hôïp nhaát quaùn
hôn baèng caùch chuaån hoaù soá nöôùc
thuoäc dieän xem xeùt trong töøng thôøi
kyø ñöôïc phaûn aùnh. Tuy nhieân, khi
caùc soá lieäu khuyeát chieám töø moät
phaàn ba trôû leân trong öôùc tính
chung, thì thöôùc ño cho nhoùm ñoù
seõ ñöôïc cho laø khoâng coù soá lieäu.
Phaàn Phöông phaùp thoáng keâ trong
Chuù thích Kyõ thuaät cung caáp theâm
thoâng tin veà phöông phaùp toång
hôïp. Troïng soá ñöôïc duøng ñeå xaây
döïng caùc soá lieäu toång hôïp ñöôïc lieät
keâ trong phaàn chuù thích kyõ thuaät
cuûa töøng baûng.
Thuaät ngöõ vaø phaïm vi bao phuû
caùc nöôùc
Thuaät ngöõ quoác gia khoâng nhaèm
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 537
aùm chæ söï ñoäc laäp veà chính trò maø
chæ ñeå phaûn aùnh moät vuøng laõnh
thoå nhaát ñònh maø trong ñoù, caùc cô
quan chöùc naêng baùo caùo soá lieäu
thoáng keâ kinh teá xaõ hoäi taùch bieät.
Soá lieäu ñöôïc theå hieän cho caùc neàn
kinh teá theo ñòa giôùi naêm 2007, vaø
caùc soá lieäu quaù khöù ñöôïc ñieàu
chænh ñeå phaûn aùnh nhöõng thoaû
thuaän chính trò hieän haønh. Trong
taát caû caùc baûng ñeàu coù chuù thích
veà caùc tröôøng hôïp ngoaïi leä. Tröø
phi coù chuù thích naøo khaùc, coøn soá
lieäu cuûa Trung Quoác seõ khoâng bao
goàm soá lieäu cuûa Hoàng Coâng,
Trung Quoác; Macao, Trung Quoác
vaø Ñaøi Loan, Trung Quoác. Soá lieäu
cuûa Inñoâneâxia bao goàm caû soá lieäu
cuûa Ñoâng Timo cho ñeán naêm 1999,
tröø phi coù chuù thích khaù c .
Moângteâneâgroâ tuyeân boá ñoäc laäp
khoûi Xeùcbi vaø Moângteâneâgroâ ngaøy
3 thaùng 6 naêm 2006. Neáu coù theå, soá
lieäu cuûa töøng nöôùc ñaõ phaân taùch
seõ ñöôïc trình baøy rieâng bieät. Tuy
nhieân, moät soá chæ baùo daønh cho Xeùcbi
vaã n bao goà m caû soá lieä u cuû a
Moângteâneâgroâ cho ñeán naêm 2005;
nhöõng soá lieäu ñoù ñeàu coù chuù thích ôû
cuoái baûng. Hôn nöõa, soá lieäu töø naêm
1999 trôû ñi cuûa Xeùcbi ñoái vôùi haàu
heát caùc chæ baùo ñeàu khoâng tính
ñeán soá lieäu cuûa Coâxoâvoâ, phaàn
laõnh thoå naèm trong Xeùcbi nhöng
hieän ñang laø vuøng haønh chính
quoác teá theo Nghò quyeát 1244
(1999) cuûa Hoäi ñoàng Baûo an Lieân
Hieäp Quoác; moïi ngoaïi leä seõ ñöôïc
chuù thích.
Chuù thích kyõ thuaät
Vì chaát löôïng soá lieäu vaø vieäc so
538 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
saùnh giöõa caùc nöôùc luoân gaëp nhieàu
vöôùng maéc neân ngöôøi ñoïc ñöôïc
khuyeán khích tham khaûo phaàn Chuù
thích Kyõ thuaät, baûng Phaân loaïi caùc
neàn kinh teá theo Vuøng vaø Thu nhaäp
(trang sau) vaø chuù thích cuûa caùc
baûng. Xin tham khaûo Caùc chæ baùo
phaùt trieån theá giôùi naêm 2008 ñeå coù
theâm thoâng tin chi tieát.
Ngöôøi ñoïc coù theå thaáy nhieàu
thoâng tin hôn treân WDI 2007, vaø coù
theå lieân heä qua ñòa chæ sau ñaây ñeå
ñaët mua baèng hình thöùc tröïc tuyeán,
qua ñieän thoaïi hoaëc fax:
Ñeå coù theâm thoâng tin hoaëc ñaët
mua tröïc tuyeán:
http://www.worldbank.org/data/
wdi2006/index.htm.
Ñeå ñaët mua qua ñieän thoaïi hoaëc
fax: 1-800-645-7247 hoaëc 703-661-
1580; Fax 703-661-1501.
Ñeå ñaët mua baèng thö tín: World
Bank, P.O. Box 960, Herndon, VA
20172-0960, U.S.A.
 Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 539

Phaân loaïi caùc neàn kinh teá theo khu vöïc vaø thu nhaäp, naêm taøi khoùa 2009
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng Caribeâ Nam AÙ Caùc nöôùc coù thu nhaäp cao
American Xamoa UMC AÙchentina UMC AÙpganixtan LIC OÂxtraâylia
Campuchia LIC Beâlixeâ UMC Baênglañeùt LIC AÙo
Trung Quoác LMC Boâlivia LMC Butan LMC Bæ
Phigi UMC Braxin UMC AÁn Ñoä LMC Canaña
Inñoâneâxia LMC Chileâ UMC Manñivô LMC CH Seùc
Kiribati LMC Coâloâmbia LMC Neâpan LIC Ñan Maïch
Haøn Quoác LIC Coâxta Rica UMC Pakixtan LIC Phaàn Lan
Laøo LIC Cuba UMC Xri Lanca LMC Phaùp
Malaixia UMC Ñoâminica UMC Ñöùc
Quaàn ñaûo Macsan LMC CH Ñoâminica LMC Hy Laïp
Microâneâxia LMC EÂcuaño LMC Chaâu Phi Haï Xahara Hunggari
Moâng Coå LMC En Xanvaño LMC AÊnggoâla LMC Aixôlen
Mianma LIC Greânaña UMC Beânanh LIC Airôlen
Palau UMC Goateâmala LMC Boâtxoana UMC Italia
Papua Niu Ghineâ LIC Guyana LMC Buoáckina Phaxoâ LIC Nhaät Baûn
Philippin LMC Haiti LIC Burunñi LIC Haøn Quoác of
Xamoa LMC OÂnñurat LMC Camôrun LMC Luyùchxaêmbua
Quaàn ñaûo Xoâloâmoân LIC Giamaica UMC Caùp Ve LMC Haø Lan
Thaùi Lan LMC Meâhicoâ UMC CH Trung Phi LIC Niu Dilaân
Ñoâng Timo LMC Nicaragoa LMC Saùt LIC Nauy
Tonga LMC Panama UMC Comoros LIC Boà Ñaøo Nha
Vanuatu LMC Paragoay LMC CHDC Coânggoâ LIC Ch Xloâvakia
Vieät Nam LIC Peâru LMC CH Coânggoâ LMC Taây Ban Nha
Xanh Kít vaø Neâvít UMC Coâx Ñivoa LIC Thuïy Ñieån
Xanh Lucia UMC EÂritôria LIC Thuïy Só
Chaâu AÂu vaø Trung AÙ Xanh Vincen vaø Greânañin UMC EÂtioâpia LIC Anh
Anbani LMC Xurinam UMC Gaboâng UMC Myõ
AÙcmeânia LMC Uruguay UMC Daêmbia LIC
Adeùcbaigian LMC Veâneâdueâla UMC Gana LIC
Beâlaruùt UMC Ghineâ LIC Caùc nöôùc coù thu nhaäp cao
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina LMC Middle East and North Africa Ghineâ Bítxao LIC Anñoâra
Bungari UMC Angieâri LMC Keânia LIC AÊngtigoa vaø Babuña
Croâatia UMC Gibuti LMC Leâxoâthoâ LMC Aruba
Grudia LMC CH Araäp Ai Caäp LMC Libeâria LIC Bahamat
Cadaécxtan UMC CH Hoài giaùo Iran of LMC Manñagaxca LIC Baranh
CH Cörôgöxtan LIC Iraéc LMC Malauy LIC Baùcbañoát
Laùtvia UMC Giooùcñani LMC Mali LIC Beùcmuña
Lithuania UMC Libaêng UMC Moâritani LIC Brunaây Ñaruxalam
Maceñoânia LMC Libi UMC Mauritius UMC Quaàn ñaûo Xaâymen
Moânñoâva LMC Maroác LMC Mayoát UMC Quaàn ñaûo Chanen
Monteâneâgroâ UMC CH Araäp Xiri LMC Moâdaêmbích LIC Cyprus
Ba Lan UMC Tuynidi LMC Namibia LMC Ghineâ Xích ñaïo
Rumani UMC Bôø Taây daûi Gada LMC Nigieâ LIC Extoânia
Lieân bang Nga UMC Yeâmen LIC Nigieâria LIC Quaàn ñaûo Faeroe
Xeùcbi UMC Ruanña LIC French Polynesia
Tagikixtan LIC Xao Toâmeâ vaø Prinxipeâ LIC Greenlan
Thoå Nhó Kyø UMC Xeâneâgan LIC Goam
Tuoácmeânixtan LMC Xaâyxen UMC Hoàng Koâng. Trung Quoác
Ucraina LMC Xieâra Leâoân LIC Ñaûo Man
Udôbeâkixtan LIC Xoâmali LIC Ixraen
Nam Phi UMC Coâoeùt
Xuñaêng LMC Líchtenxteân
Xoadilen LMC Macao. Trung Quoác
Tandania LIC Manta
Toâgoâ LIC Moânacoâ
Uganña LIC Haø Lan Antilles
Daêmbia LIC Niu Caleâñoânia
Dimbabueâ LIC Phía Baéc quaàn ñaûo
Mariana
OÂman
Pueùctoâ Ricoâ
Quata
Xan Marinoâ
Araäp Xeâuùt
Xingapo
Xloâveânia
Ñaøi Loan. Trung Quoác
Triniñaùt vaø Toâbagoâ
Tieåu vöông quoác Araäp
thoáng nhaát
Quaàn ñaûo Vôùcgin (Myõ)

Baûng naøy phaân loaïi caùc neàn kinh teá thaønh vieân cuûa Ngaân haøng Theá giôùi vaø taát caû caùc neàn kinh teá khaùc coù daân soá treân 30.000 ngöôøi. Caùc neàn kinh teá ñöôïc phaân vaøo caùc nhoùm thu nhaäp döïa
treân möùc GNI bình quaân ñaàu ngöôøi naêm 2007, tính theo phöông phaùp AÙtlaùt cuûa Ngaân haøng Theá giôùi. Caùc nhoùm bao goàm: nhoùm thu nhaäp thaáp (LIC) vôùi thu nhaäp töø 935 ñoâla trôû xuoáng; nhoùm
thu nhaäp trung bình thaáp (LMC) coù thu nhaäp töø 936 ñoâla ñeán 3.705 ñoâla; nhoùm thu nhaäp trung bình cao (UMC) vôùi thu nhaäp töø 3.706 ñoâla ñeán 11.455 ñoâla; vaø nhoùm thu nhaäp cao vôùi thu
nhaäp töø 11.456 ñoâla trôû leân.
Nguoàn: Ngaân haøng Theá giôùi
540 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 1: Caùc chæ baùo phaùt trieån then choát

Toång thu nhaäp quoác Toång thu nhaäp quoác noäi Tuoåi thoï bình Tæ leä bieát
Daân soá daân (GNIa) theo PPP GNIb quaân chöõ ôû
ngöôøi lôùn
theo ñoä
Cô caáu daân soá % taêng toång tuoåi Möùc thaûi
% taêng theo ñoä tuoåi saûn phaåm (%) töø 15 caùcbon
Trieäu trung bình Maät ñoä daân % (tuoåi töø $/ñaàu quoác noäi treân Nam Nöõ tuoåi trôû ñioâxít treân
ngöôøi haøng naêm soá treân km2 0–14) Tyû $ ngöôøi $/ñaàu ngöôøi ñaàu ngöôøi naêm naêm leân ñaàu ngöôøi
2007 2000–07 2007 2007 2007 2007 Tyû $ 2007 2007 2006–07 2006 2006 2000-05c (taán) 2004
AÙpganixtan .. .. .. .. 10,1 ..c 27,2d ..d .. .. .. .. 0,0
Anbani 3 0,5 116 25 10,5 3.290 20,9 6.580 5,7 73 80 99 1,2
Angieâri 34 1,5 14 28 122,5 3.620 258,8d 7.840d 1,6 71 73 70 6,0
AÊnggoâla 17 2,9 14 46 43,6 2.560 74,9 4.400 20,1 41 44 67 0,5
AÙchentina 40 1,0 14 26 238,9 6.050 513,0 12.990 7,6 71 79 97 3,7
AÙcmeânia 3 –0,4 106 19 7,9 2.640 17,7 5.900 14,0 68 75 99 1,2
OÂxtraâylia 21 1,3 3 19 755,8 35.960 700,6 33.340 2,9 79 83 .. 16,2
AÙo 8 0,5 101 15 355,1 42.700 316,8 38.090 3,0 77 83 .. 8,5
Adeùcbaigian 9 0,9 104 23 21,9 2.550 54,6 6.370 18,0 70 75 .. 3,8
Baênglañeùt 159 1,8 1.218 34 75,1 470 212,7 1.340 4,8 63 65 47 0,3
Beâlaruùt 10 –0,4 47 15 40,9 4.220 104,2 10.740 8,5 63 74 .. 6,6
Bæ 11 0,5 352 17 432,5 40.710 373,1 35.110 2,1 77 82 .. 9,7
Beânanh 9 3,2 82 44 5,1 570 11,9 1.310 1,5 55 57 35 0,3
Boâlivia 10 1,9 9 37 12,0 1.260 39,4 4.140 2,8 63 67 87 0,8
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina 4 0,3 74 17 14,3 3.790 28,6 7.280 6,8 72 77 97 4,0
Braxin 192 1,4 23 27 1.133,0 5.910 1.795,7 9.370 4,2 69 76 89 1,8
Bungari 8 –0,8 70 13 35,1 4.590 85,4 11.180 6,9 69 76 98 5,5
Buoáckina Phaxoâ 15 3,1 54 46 6,4 430 16,5 1.120 1,0 50 53 24 0,1
Burunñi 8 3,5 331 44 0,9 110 2,8 330 –0,3 48 50 59 0,0
Campuchia 14 1,8 82 36 7,9 540 24,5 1.690 8,4 57 61 74 0,0
Camôrun 19 2,2 40 41 19,5 1.050 39,2 2.120 1,3 50 51 68 0,2
Canaña 33 1,0 4 17 1.300,0 39.420 1.164,2 35.310 1,7 78 83 .. 20,0
CH Trung Phi 4 1,7 7 42 1,7 380 3,2 740 2,3 43 46 49 0,1
Saùt 11 3,4 9 46 5,8 540 13,8 1.280 –2,1 49 52 26 0,0
Chileâ 17 1,1 22 24 138,6 8.350 209,0 12.590 4,1 75 81 96 3,9
Trung Quoác 1.320 0,6 142 21 3.120,9 2.360 7.083,5 5.370 11,2 70 74 91 3,9
Hoàng Koâng. Trung Quoác 7 0,5 6.647 14 218,9 31.610 305,1 44.050 5,3 79 85 .. 5,5
Coâloâmbia 46 1,4 42 29 149,9 3.250 306,2 6.640 6,2 69 76 93 1,2
CHDC Coânggoâ 62 3,0 28 47 8,6 140 17,9 290 3,5 45 47 67 0,0
CH Coânggoâ 4 2,3 11 42 5,8 1.540 10,4 2.750 –3,6 54 56 85 1,0
Coâxta Rica 4 1,8 87 27 24,8 5.560 47,7d 10.700d 4,8 76 81 95 1,5
Coâx Ñivoa 19 1,7 61 41 17,5 910 30,7 1.590 –0,1 47 49 49 0,3
Croâatia 4 –0,2 79 15 46,4 10.460 66,8 15.050 5,6 73 79 98 5,3
CH Seùc 10 0,1 134 14 149,4 14.450 225,5 21.820 5,0 73 80 .. 11,5
Ñan Maïch 5 0,3 129 19 299,8 54.910 200,6 36.740 1,4 76 80 .. 9,8
CH Ñoâminica 10 1,6 202 33 34,6 3.550 61,8d 6.340d 7,0 69 75 87 2,1
EÂcuaño 13 1,2 48 32 41,2 3.080 93,9 7.040 0,9 72 78 91 2,3
CH Araäp Ai Caä[ 75 1,8 76 33 119,4 1.580 407,6 5.400 5,2 69 73 71 2,2
En Xanvaño 7 1,4 331 33 19,5 2.850 38,6d 5.640d 2,8 69 75 81 0,9
EÂritôria 5 3,9 48 43 1,1 230 2,5d 520d –2,3 55 60 .. 0,2
EÂtioâpia 79 2,6 79 44 17,6 220 61,7 780 8,4 51 54 36 0,1
Phaàn Lan 5 0,3 17 17 234,8 44.400 186,5 35.270 4,0 76 83 .. 12,6
Phaùp 62 0,7 112 18 2.447,1 38.500e 2.065,4 33.470 1,6 77 84 .. 6,2
Grudia 4 –1,0 63 18 9,3 2.120 21,0 4.770 13,4 67 75 .. 0,9
Ñöùc 82 0,0f 236 14 3.197,0 38.860 2.782,7 33.820 2,6 76 82 .. 9,8
Gana 23 2,2 103 38 13,9 590 31,2 1.330 4,3 59 60 58 0,3
Hy Laïp 11 0,4 87 14 331,7 29.630 364,1 32.520 3,6 77 82 96 8,7
Goateâmala 13 2,5 123 43 32,6 2.440 60,4d 4.520d 3,2 66 74 69 1,0
Ghineâ 9 1,9 38 43 3,7 400 10,5 1.120 –0,6 54 57 29 0,2
Haiti 10 1,6 349 37 5,4 560 11,1d 1.150d 1,4 59 62 .. 0,2
OÂnñurat 7 1,9 63 39 11,3 1.600 25,7d 3.620d 4,5 66 73 80 1,1
Hunggari 10 –0,2 112 15 116,3 11.570 175,2 17.430 1,5 69 77 .. 5,7
AÁn Ñoä 1.123 1,4 378 32 1.069,4 950 3.078,7 2.740 7,7 63 66 61 1,2
Inñoâneâxia 226 1,3 125 28 373,1 1.650 807,9 3.580 5,1 66 70 90 1,7
CH Hoài giaùo Iran 71 1,5 44 27 246,5 3.470 766,9 10.800 6,2 69 72 82 6,4
Iraéc .. .. .. .. .. ..g .. .. .. .. .. .. 3,0
Airôlen 4 2,0 63 21 210,2 48.140 161,7 37.040 2,8 77 82 .. 10,4
Ixraen 7 1,9 331 28 157,1 21.900 186,0 25.930 3,4 78 82 .. 10,5
Italia 59 0,6 202 14 1.991,3 33.540 1.775,3 29.900 0,8 78 84 98 7,7
Nhaät Baûn 128 0,1 351 14 4.813,3 37.670 4.420,6 34.600 2,1 79 86 .. 9,8
Giooùcñani 6 2,5 65 36 16,3 2.850 29,5 5.160 2,6 71 74 91 3,1
Cadaécxtan 15 0,6 6 24 78,3 5.060 150,1 9.700 7,3 61 72 .. 13,3
Keânia 38 2,6 66 43 25,6 680 57,8 1.540 4,1 52 55 74 0,3
Haøn Quoác 49 0,5 492 18 955,8 19.690 1.201,1 24.750 4,7 75 82 .. 9,7
CH Cörôgöxtan 5 0,9 27 30 3,1 590 10,2 1.950 6,4 64 72 .. 1,1
Laøo 6 1,6 25 38 3,4 580 11,4 1.940 5,3 63 65 69 0,2
Libaêng 4 1,2 401 28 23,7 5.770 41,2 10.050 1,0 70 74 .. 4,1
Libeâria 4 2,9 39 47 0,6 150 1,1 290 4,3 44 46 52 0,1
Libi 6 2,0 4 30 55,5 9.010 90,6d 14.710d 4,8 71 77 84 10,3
Lithuania 3 –0,5 54 16 33,5 9.920 58,0 17.180 9,4 65 77 100 3,9
Manñagaxca 20 2,8 34 43 6,3 320 18,2 920 3,7 57 61 71 0,2
Malauy 14 2,6 148 47 3,5 250 10,5 750 4,7 47 48 .. 0,1
Malaixia 27 1,9 81 30 173,7 6.540 360,2 13.570 4,0 72 76 89 7,0
Mali 12 3,0 10 48 6,1 500 12,8 1.040 –0,3 52 56 24 0,1
Moâritani 3 2,8 3 40 2,6 840 6,3 2.010 –0,6 62 66 51 0,9
Meâhicoâ 105 1,0 54 30 878,0 8.340 1.324,6 12.580 2,3 72 77 92 4,3
Moânñoâva 4 –1,3 115 19 4,3 1.260h 11,1 2.930 4,1 65 72 99 2,0
Maroác 31 1,2 69 29 69,4 2.250 123,3 3.990 1,1 69 73 52 1,4
Moâdaêmbích 21 2,3 27 44 6,8 320 14,8 690 5,0 42 43 .. 0,1
Mianma 49 0,9 74 26 .. ..c .. .. 4,1 59 65 90 0,2
 Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 541

Toång thu nhaäp quoác Toång thu nhaäp quoác noäi Tuoåi thoï bình Tæ leä bieát
Daân soá daân (GNIa) theo PPP GNIb quaân chöõ ôû
ngöôøi lôùn
theo ñoä
Cô caáu daân soá % taêng toång tuoåi Möùc thaûi
% taêng theo ñoä tuoåi saûn phaåm (%) töø 15 caùcbon
Trieäu trung bình Maät ñoä daân % (tuoåi töø $/ñaàu quoác noäi treân Nam Nöõ tuoåi trôû ñioâxít treân
ngöôøi haøng naêm soá treân km2 0–14) Tyû $ ngöôøi $/ñaàu ngöôøi ñaàu ngöôøi naêm naêm leân ñaàu ngöôøi
2007 2000–07 2007 2007 2007 2007 Tyû $ 2007 2007 2006–07 2006 2006 2000-05c (taán) 2004
Neâpan 28 2,0 197 38 9,7 340 29,2 1.040 0,8 63 64 49 0,1
Haø Lan 16 0,4 484 18 750,5 45.820 647,1 39.500 3,3 78 82 .. 8,7
Niu Dilaân 4 1,3 16 21 121,7 28.780 111,4 26.340 2,3 78 82 .. 7,7
Nicaragoa 6 1,3 46 37 5,5 980 14,1d 2.520d 2,9 70 76 77 0,7
Nigieâ 14 3,5 11 48 4,0 280 9,0 630 –0,1 57 56 29 0,1
Nigieâria 148 2,4 162 44 137,1 930 262,5 1.770 4,0 46 47 69 0,8
Nauy 5 0,7 15 19 360,0 76.450 252,8 53.690 2,4 78 83 .. 19,1
Pakixtan 162 2,3 211 36 141,0 870 417,5 2.570 4,2 65 66 50 0,8
Panama 3 1,8 45 30 18,4 5.510 35,4d 10.610d 9,4 73 78 92 1,8
Papua Niu Ghineâ 6 2,3 14 40 5,4 850 11,8d 1.870d 4,2 55 60 57 0,4
Paragoay 6 1,9 15 35 10,2 1.670 26,8 4.380 4,6 69 74 93 0,7
Peâru 28 1,2 22 31 96,2 3.450 201,9 7.240 7,8 69 74 88 1,2
Philippin 88 2,0 295 35 142,6 1.620 327,8 3.730 5,3 69 74 93 1,0
Ba Lan 38 –0,1 124 15 374,6 9.840 593,3 15.590 6,7 71 80 .. 8,0
Boà Ñaøo Nha 11 0,5 116 16 201,1 18.950 219,0 20.640 1,7 75 82 94 5,6
Rumani 22 –0,6 94 15 132,5 6.150 236,6 10.980 6,4 69 76 97 4,2
Lieân bang Nga 142 –0,5 9 15 1.071,0 7.560 2.039,1 14.400 8,8 59 73 99 10,6
Ruanña 10 2,5 395 43 3,1 320 8,4 860 3,0 44 47 65 0,1
Araäp Xeâuùt 24 2,3 12 34 373,5 15.440 554,3 22.910 1,2 71 75 83 13,7
Xeâneâgan 12 2,6 64 42 10,2 820 20,3 1.640 1,9 61 65 39 0,4
Xeùcbi 7i –0,3i 95i 18 35,0 4.730i 75,5 10.220 6,9 70i 76i .. ..
Xieâra Leâoân 6 3,7 82 43 1,5 260 3,9 660 4,6 41 44 35 0,2
Xingapo 5 1,9 6.660 18 149,0 32.470 222,7 48.520 3,3 78 82 93 12,5
Ch Xloâvakia 5 0,0f 112 16 63,3 11.730 104,3 19.330 10,3 70 78 .. 6,7
Xoâmali 9 3,0 14 44 .. ..c .. .. .. 47 49 .. ..
Nam Phi 48 1,1 39 32 274,0 5.760 454,8 9.560 4,4 49 53 .. 9,4
Taây Ban Nha 45 1,6 90 15 1.321,8 29.450 1.351,1 30.110 2,0 78 84 .. 7,7
Xri Lanca 20 0,4 309 23 30,8 1.540 84,0 4.210 6,5 72 78 91 0,6
Xuñaêng 39 2,1 16 40 37,0 960 72,6 1.880 7,8 57 60 61 0,3
Thuïy Ñieån 9 0,4 22 17 421,3 46.060 327,9 35.840 1,8 79 83 .. 5,9
Thuïy Só 8 0,7 189 16 452,1 59.880 325,3 43.080 2,2 79 84 .. 5,5
CH Araäp Xiri 20 2,7 108 36 35,0 1.760 87,0 4.370 4,0 72 76 81 3,7
Tagikixtan 7 1,3 48 38 3,1 460 11,5 1.710 6,2 64 69 99 0,8
Tandania 40 2,5 46 44 16,3 400j 48,7 1.200 4,5 51 53 69 0,1
Thaùi Lan 64 0,7 125 21 217,4 3.400 503,1 7.880 4,1 66 75 93 4,3
Toâgoâ 7 2,8 121 43 2,4 360 5,2 800 –0,5 56 60 53 0,4
Tuynidi 10 1,0 66 25 32,8 3.200 73,0 7.130 5,1 72 76 74 2,3
Thoå Nhó Kyø 74 1,3 96 27 592,9 8.020 893,1 12.090 3,2 69 74 87 3,2
Tuoácmeânixtan 5 1,4 11 30 .. ..g 21,0d 4.350d .. 59 67 .. 8,8
Uganña 31 3,2 157 49 10,5 340 28,5 920 2,9 50 51 67 0,1
Ucraina 46 –0,8 80 14 118,4 2.550 315,9 6.810 8,2 62 74 99 7,0
Tieåu vöông quoác Araäp thoáng 4 4,2 52 20 .. ..k .. .. 4,4 77 82 89 37,8
nhaát
Anh 61 0,5 252 18 2.608,5 42.740 2.097,9 34.370 2,3 77 81 .. 9,8
Myõ 302 0,9 33 20 13.886,5 46.040 13.829,0 45.850 1,5 75 81 .. 20,6
Uruguay 3 0,1 19 23 21,2 6.380 36,6 11.040 7,3 72 80 .. 1,7
Udôbeâkixtan 27 1,2 63 32 19,7 730 65,3d 2.430d 7,9 64 71 .. 5,3
Veâneâdueâla 27 1,7 31 31 201,2 7.320 327,5 11.920 6,6 72 77 93 6,6
Vieät Nam 85 1,3 275 28 67,2 790 216,9 2.550 7,2 68 73 .. 1,2
Bôø Taây daûi Gada 4 3,8 643 45 4,5 1.230 .. .. –4,9 71 74 92 ..
Yeâmen 22 3,0 42 45 19,4 870 49,3 2.200 0,6 61 64 54 1,0
Daêmbia 12 1,9 16 46 9,5 800 14,6 1.220 4,0 41 42 .. 0,2
Dimbabueâ 13 0,8 35 38 4,5 340 .. .. –6,0 43 42 89 0,8
Theá giôùi 6.612s 1,2w 51w 28w 52.621,4t 7.958w 65.114,4t 9.852w 2,6w 66w 70w 82w 4,3w
Thu nhaäp thaáp 1.296 2,2 61 39 748,8 578 1.935,2 1.494 4,3 56 58 61 0,6
Thu nhaäp trung bình 4.260 1,0 57 27 12.234,7 2.872 25.353,6 5.952 6,9 67 71 90 3,2
Thu nhaäp trung bình thaáp 3.437 1,1 100 27 6.485,0 1.887 15.613,9 4.543 8,6 67 70 89 2,6
Thu nhaäp trung bình cao 823 0,7 20 24 5.749,6 6.987 9.765,9 11.868 5,1 67 74 93 5,5
Thu nhaäp thaáp vaø trung bình 5.556 1,3 58 29 12.985,9 2.337 27.283,9 4.911 6,5 64 68 79 2,6
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông 1.914 0,8 121 23 4.173,5 2.180 9.449,8 4.937 9,6 69 73 91 3,3
Chaâu AÂu vaø Trung AÙ 445 0,0f 19 19 2.693,7 6.051 4.947,7 11.115 6,7 64 74 97 7,1
Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng 563 1,3 28 29 3.118,0 5.540 5.245,9 9.321 4,5 70 76 90 2,6
Caribeâ
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi 313 1,8 36 32 875,6 2.794 2.314,7 7.385 4,0 68 72 73 3,8
Nam AÙ 1.520 1,6 318 33 1.338,6 880 3.856,7 2.537 7,0 63 66 58 1,1
Chaâu Phi Haï Xahara 800 2,5 34 43 761,6 952 1.496,1 1.870 3,7 49 52 59 0,9
Thu nhaäp cao 1.056 0,7 32 18 39.682,1 37.566 38.133,5 36.100 2,0 76 82 99 13,1
a. Tính theo phöông phaùp AÙtlaùt cuûa NHTG; b. PPP laø söùc mua töông ñöông, xem Chuù thích Kyõ thuaät; c. Öôùc tính laø ôû möùc thu nhaäp thaáp (935 ñoâla trôû xuoáng); d. Tính toaùn
theo pheùp hoài quy; caùc soá lieäu khaùc ñöôïc ngoaïi suy töø caùc öôùc tính ñònh chuaån môùi nhaát cuûa Chöông trình So saùnh Quoác teá; e. Caùc tính toaùn veà GNI vaø GNI bình quaân ñaàu
ngöôøi bao goàm caû caùc boä phaän haûi ngoaïi cuûa Phaùp ñaët taïi Ghineâ thuoäc Phaùp, Goañôloáp, Maùctiních vaø Reâuynioâng. f. Döôùi 0,05; g. Öôùc tính toaùn laø ôû möùc thu nhaäp trung bình
thaáp (936-3.705 ñoâla); h. Khoâng tính soá lieäu cuûa Tranxnixtria. i. Khoâng tính soá lieäu cuûa Coâxoâvoâ vaø Meâtoâhigia. j. Soá lieäu chæ tính phaàn Tandania ñaïi luïc. k. Öôùc tính laø möùc thu
nhaäp cao (töø 11.456 ñoâla trôû leân).
542 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 2: Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân nieân kyû: Xoùa ngheøo ñoùi vaø caûi thieän cuoäc soáng
Xoaù ñoùi ngheøo cuøng cöïc Taêng cöôøng söùc khoeû baø meï

% thu nhaäp
hoaëc tieâu duøng
cuûa 20% daân Thuùc ñaåy bình Choáng HIV/AIDS
soá ngheøo nhaát Phoå caäp giaùo duïc ñaúng giôùi Giaûm möùc töû Tæ leä töû vong ôû baø Soá ca sinh ñöôïc vaø caùc beänh
trong thu nhaäp tieåu hoïc Tæ leä caân baèng vong ôû treû em meï treân 100.000 caùn boä y teá coù khaùc
hoaëc tieâu duøng Tæ leä suy dinh döôõng Tæ leä toát nghieäp giôùi trong tieåu hoïc Tæ leä töû vong cuûa ca sinh chuyeân moân Tæ leä nhieãm
quoác gia cuûa treû em döôùi 5 tieåu hoïc (%) a
vaø trung hoïc cô treû em döôùi 5 (öôùc löôïng baèng phuïc vuï HIV trong daân
%b tuoåi (%) % sôûa % tuoåi 1.000 moâ hình) 15–49 soá 15-49 tuoåi

1992–2005 1990 2000–07b 1991 2006 1991 2006 1990 2006 1990 2000–07b 1990 2000–07b 2005
AÙpganixtan .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Anbani 8,2c .. 17,0 .. 96 96 97 45 17 .. 100 .. 60 0,2
Angieâri 7,0c .. 10,2 80 85 83 99 69 38 77 95 47 61 0,1
AÊnggoâla .. .. 27,5 35 .. .. .. 260 260 .. 45 .. 6 3,7
AÙchentina 3,1d.e .. 2,3 .. 97 .. 104 29 16 96 99 .. .. 0,6
AÙcmeânia 8,5c .. 4,2 .. 91 .. 104 56 24 .. 98 .. 53 0,1
OÂxtraâylia 5,9e .. .. .. .. 101 97 10 6 100 100 .. .. 0,1
AÙo 8,6e .. .. .. 103 95 97 10 5 .. .. .. .. 0,3
Adeùcbaigian 7,4c .. 14,0 .. 92 100 96 105 88 .. 100 .. 55 0,1
Baênglañeùt 8,8c .. 39,2 49 72 .. 103 149 69 .. 20 31 58 <0,1
Beâlaruùt 8,8c .. 1,3 94 95 .. 101 24 13 .. 100 .. 73 0,3
Bæ 8,5e .. .. 79 87 101 98 10 4 .. .. 78 .. 0,3
Beânanh 7,4c .. 21,5 21 64 49 73 185 148 .. 79 .. 17 1,8
Boâlivia 1,5e 8,9 5,9 .. 101 .. 98 125 61 43 67 30 58 0,1
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina 7,0c .. 1,6 .. .. .. .. 22 15 97 100 .. 36 <0,1
Braxin 2,9e .. 3,7 93 106 .. 103 57 20 72 97 59 .. 0,5
Bungari 8,7c .. 1,6 84 98 99 97 19 14 .. 99 .. .. <0,1
Buoáckina Phaxoâ 6,9c .. 35,2 20 31 62 80 206 204 .. 54 .. 17 2,0
Burunñi 5,1c .. 38,9 46 36 82 89 190 181 .. 34 .. 9 3,3
Campuchia 6,8c .. 28,4 .. 87 73 89 116 82 .. 44 .. 40 1,6
Camôrun 5,6c .. 15,1 53 52 83 83 139 149 58 63 16 29 5,5g
Canaña 7,2e .. .. .. .. 99 98 8 6 .. 100 .. .. 0,3
CH Trung Phi 2,0c .. 21,8 27 24 60 .. 173 175 .. 53 .. 19 10,7
Saùt .. .. 33,9 18 31 42 61 201 209 .. 14 .. 3 3,5
Chileâ 3,8e .. .. .. 95 100 99 21 9 .. 100 56 .. 0,3
Trung Quoác 4,3e .. 6,8 105 .. 87 100 45 24 50 98 71 87 0,1h
Hoàng Koâng. Trung Quoác 5,3e .. .. 102 100 103 98 .. .. .. 100 86 .. ..
Coâloâmbia 2,9e .. 5,1 70 105 108 104 35 21 82 96 66 78 0,6
CHDC Coânggoâ of .. .. 33,6 46 .. .. .. 205 205 .. 74k 8 21k 3,2
CH Coânggoâ .. .. 11,8 54 73 85 90 103 126 .. 86 .. 44 5,3
Coâxta Rica 4,1e .. .. 79 89 101 102 18 12 98 99 .. 96 0,3
Coâx Ñivoa 5,2c .. 20,2 43 43 65 .. 153 127 .. 57 .. 13 7,1
Croâatia 8,8c .. .. .. 92 102 102 12 6 100 100 .. 69 <0,1
CH Seùc 10,3e .. 2,1 .. 94 98 101 13 4 .. 100 78 .. 0,1
Ñan Maïch 8,3e .. .. 98 101 101 101 9 5 .. .. 78 .. 0,2
CH Ñoâminica 4,1e 8,4 4,2 .. 83 .. 104 65 29 93 96 56 61 1,1
EÂcuaño 3,3c .. 6,2 .. 106 .. 100 57 24 .. 75 53 73 0,3
CH Araäp Ai Caäp 8,9c .. 5,4 .. 98k 81 95 91 35 37 74 38 59 <0,1
En Xanvaño 2,7e 11,1 6,1 41 88 102 99 60 25 52 92 47 67 0,9
EÂritôria .. .. 34,5 .. 49 .. 72 147 74 .. 28 .. 8 2,4
EÂtioâpia 9,1c .. 34,6 26 46k 68 83k 204 123 .. 6 4 15 1,4i
Phaàn Lan 9,6e .. .. 97 97 109 102 7 4 .. 100 77 .. 0,1
Phaùp 7,2e .. .. 104 .. 102 100 9 4 .. .. 81 .. 0,4
Grudia 5,4c .. .. .. 85 98 103 46 32 .. 92 .. 47 0,2
Ñöùc 8,5e .. .. 100 97 99 98 9 4 .. 100 75 .. 0,1
Gana 5,6c 24,1 18,8 61 71 79 95k 120 120 40 50 13 17 2,3
Hy Laïp 6,7e .. .. 99 103 99 98 11 4 .. .. .. .. 0,2
Goateâmala 3,9e .. 17,7 .. 77 .. 92 82 41 .. 41 .. 43 0,9
Ghineâ 7,0c .. 22,5 17 64 45 74 235 161 31 38 .. 9 1,5
Haiti 2,4e .. 18,9 27 .. 94 .. 152 80 23 26 10 32 2,2j
OÂnñurat 3,4e .. 8,6 64 89 106 109 58 27 45 67 47 65 1,5
Hunggari 8,6c 2,3 .. 93 96 100 99 17 7 .. 100 .. .. 0,1
AÁn Ñoä 8,1c .. 43,5 64 86 70 91 115 76 .. 47 43 56 0,9
Inñoâneâxia 7,1c 31,0 24,4 91 99 93 98 91 34 32 72 50 57 0,1
CH Hoài giaùo Iran of 6,5c .. .. 91 101 85 105 72 34 .. 90 49 74 0,2
Iraéc .. .. .. 58 .. 78 .. 53 .. 54 .. 14 .. ..
Airôlen 7,4e .. .. .. 96 104 103 9 5 .. 100 60 .. 0,2
Ixraen 5,7e .. .. .. 101 105 101 12 5 .. .. 68 .. 0,2
Italia 6,5e .. .. 104 100 100 99 9 4 .. 99 .. .. 0,5
Nhaät Baûn 10,6e .. .. 101 .. 101 100 6 4 100 100 58 56 <0,1
Giooùcñani 6,7c 4,8 3,6 72 99 101 102 40 25 87 100 40 56 0,2
Cadaécxtan 7,4c .. .. .. 101k 102 99k 60 29 .. 100 .. 51 0,1
Keânia 6,0c .. 16,5 .. 93 94 96 97 121 50 42 27 39 6,1
Haøn Quoác of 7,9e .. .. 98 101k 99 96k 9 5 98 100 77 .. <0,1
CH Cörôgöxtan 8,9c .. .. .. 99 .. 100 75 41 .. 98 .. 48 0,1
Laøo 8,1c .. 36,4 46 75 76 85 163 75 .. 19 .. 32 0,1
Libaêng .. .. 3,4 .. 80 .. 103 37 30 .. 98 .. 58 0,1
Libeâria .. .. 22,8 .. 63 .. .. 235 235 .. 51 .. 10 ..
Libi .. .. .. .. .. .. 105 41 18 .. .. .. .. 0,2
Lithuania 6,8c .. .. .. 93 .. 100 13 8 .. 100 .. .. 0,2
Manñagaxca 4,9c 35,5 36,8 33 57 98 96 168 115 57 51 17 27 0,5
Malauy 7,0c 24,4 18,4 29 55 81 100 221 120 55 54 13 42 14,1
Malaixia 4,4e .. .. 91 98 101 104 22 12 .. 98 50 .. 0,5
Mali 6,1c .. 30,1 13 49 57 74 250 217 .. 41 .. 8 1,7
Moâritani 6,2c .. 30,4 34 47 71 102 133 125 40 57 3 8 0,7
Meâhicoâ 4,3c 13,9 3,4 88 104 97 99 53 35 .. 83 .. 71 0,3
Moânñoâva 7,8c .. 3,2 .. 98 106 103 37 19 .. 100 .. 68 1,1
Maroác 6,5c 8,1 9,9 48 84 70 87 89 37 31 63 42 63 0,1
 Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 543

Xoaù ñoùi ngheøo cuøng cöïc Taêng cöôøng söùc khoeû baø meï

% thu nhaäp
hoaëc tieâu duøng
cuûa 20% daân Thuùc ñaåy bình Choáng HIV/AIDS
soá ngheøo nhaát Phoå caäp giaùo duïc ñaúng giôùi Giaûm möùc töû Tæ leä töû vong ôû baø Soá ca sinh ñöôïc vaø caùc beänh
trong thu nhaäp tieåu hoïc Tæ leä caân baèng vong ôû treû em meï treân 100.000 caùn boä y teá coù khaùc
hoaëc tieâu duøng Tæ leä suy dinh döôõng Tæ leä toát nghieäp giôùi trong tieåu hoïc Tæ leä töû vong cuûa ca sinh chuyeân moân Tæ leä nhieãm
quoác gia cuûa treû em döôùi 5 tieåu hoïc (%) a
vaø trung hoïc cô treû em döôùi 5 (öôùc löôïng baèng phuïc vuï HIV trong daân
%b tuoåi (%) % sôûa % tuoåi 1.000 moâ hình) 15–49 soá 15-49 tuoåi

1992–2005 1990 2000–07b 1991 2006 1991 2006 1990 2006 1990 2000–07b 1990 2000–07b 2005
Moâdaêmbích 5,4c .. 21,2 26 42 71 85 235 138 .. 48 .. 17 16,1
Mianma .. .. 29,6 .. 95 97 101 130 104 .. 68 17 34 1,3
Neâpan 6,0c .. 38,8 51 76 59 93 142 59 7 19 23 48 0,5
Haø Lan 7,6e .. .. .. .. 97 98 9 5 .. 100 76 .. 0,2
Niu Dilaân 6,4e .. .. 100 .. 100 103 11 6 .. 97 .. .. 0,1
Nicaragoa 5,6c .. 7,8 42 73 109 102 68 36 .. 67 .. 69 0,2
Nigieâ 2,6c 41,0 39,9 18 33 53 70 320 253 15 18 4 11 1,1
Nigieâria 5,0c 35,1 27,2 .. 76 77 83 230 191 33 36 6 13 3,9
Nauy 9,6e .. .. 100 96 102 100 9 4 100 .. 74 .. 0,1
Pakixtan 9,1c 39,0 31,3 .. 62 .. 78 130 97 19 31 15 28 0,1
Panama 2,5e .. .. 86 94 .. 101 34 23 .. 91 .. .. 0,9
Papua Niu Ghineâ 4,5c .. .. 46 .. 80 .. 94 73 .. 42 .. .. 1,8
Paragoay 2,4e 2,8 .. 68 95 98 99 41 22 66 77 48 73 0,4
Peâru 3,7e 8,8 5,2 .. 101 96 101 78 25 80 87 59 46 0,6
Philippin 5,4c .. 20,7 86 94 100 102 62 32 .. 60 36 49 <0,1
Ba Lan 7,4c .. .. 98 97 101 99 18 7 .. 100 49 .. 0,1
Boà Ñaøo Nha 5,8e .. .. 95 104 103 101 14 5 98 100 .. .. 0,4
Rumani 8,2c .. 3,5 96 101 99 100 31 18 .. 98 .. 70 <0,1
Lieân bang Nga 6,1c .. .. .. 94 104 99 27 16 .. 99 34 .. 1,1
Ruanña 5,3c 24,3 18,0 35 35 92 102 176 160 26 39 21 17 3,0i
Araäp Xeâuùt .. .. .. 55 .. 84 .. 44 25 .. 96 .. .. 0,2
Xeâneâgan 6,6c .. 14,5 42 49 69 92 149 116 .. 52 .. 12 0,7i
c.f
Xeùcbi 8,3 .. 1,8 .. .. .. .. .. 8 .. 99 .. 41 0,2f
Xieâra Leâoân 6,5c .. 24,7 .. 81k 67 86k 290 270 .. 43 .. 5 1,6
Xingapo 5,0e .. 3,3 .. .. 95 .. 8 3 .. 100 65 .. 0,3
Ch Xloâvakia 8,8e .. .. 96 93 .. 100 14 8 .. 100 74 .. <0,1
Xoâmali .. .. 32,8 .. .. .. .. 203 145 .. 33 1 15 0,9
Nam Phi 3,5c .. .. 76 100 104 100 60 69 .. 92 57 60 18,8
Taây Ban Nha 7,0e .. .. .. 103 104 103 9 4 .. .. .. .. 0,6
Xri Lanca 7,0c .. 22,8 102 108 102 .. 32 13 .. 96 .. 70 <0,1
Xuñaêng .. .. 38,4 42 47 77 89 120 89 69 49 9 8 1,6
Thuïy Ñieån 9,1e .. .. 96 .. 102 100 7 3 .. .. .. .. 0,2
Thuïy Só 7,6e .. .. 53 88 97 97 9 5 .. 100 .. .. 0,4
CH Araäp Xiri .. .. 8,5 89 115 85 95 38 14 .. 93 .. 58 0,2
Tagikixtan 7,8c .. .. .. 106 .. 88 115 68 .. 83 .. 38 0,1
Tandania 7,3c 25,1 16,7 62 85k 97 .. 161 118 53 43 10 26 6,5
Thaùi Lan 6,3c .. 7,0 .. .. 97 104 31 8 .. 97 .. 77 1,4
Toâgoâ .. 21,2 .. 35 67 59 73 149 108 31 62 34 17 3,2
Tuynidi 6,0c 8,5 .. 74 120 86 104 52 23 69 90 50 63 0,1
Thoå Nhó Kyø 5,3c .. 3,5 90 96 81 90 82 26 .. 83 63 71 0,2
Tuoácmeânixtan 6,1c .. .. .. .. .. .. 99 51 .. 100 .. 48 <0,1
Uganña 5,7c 19,7 19,0 .. 54 82 98 160 134 38 42 5 24 6,4l
Ucraina 9,0c .. 4,1 94 105 .. 99 25 24 .. 100 .. 66 1,4
Tieåu vöông quoác Araäp thoáng .. .. .. 103 100 104 101 15 8 .. 100 .. .. 0,2
nhaát
Anh 6,1e .. .. .. .. 102 102 10 6 .. .. .. 84 0,2
Myõ 5,4e .. 1,1 .. 95 100 100 11 8 99 99 71 .. 0,6
Uruguay 4,5d.e .. 6,0 94 99 .. 106 23 12 .. 99 .. .. 0,5
Udôbeâkixtan 7,2c .. 4,4 .. 100 94 98k 74 43 .. 100 .. 65 0,2
Veâneâdueâla 3,3e .. .. 43 96 105 103 33 21 .. 95 .. .. 0,7
Vieät Nam 7,1c .. 20,2 .. .. .. .. 53 17 .. 88 53 76 0,5i
Bôø Taây daûi Gada .. .. .. .. 95 .. 104 40 22 .. 99 .. 50 ..
Yeâmen 7,2c .. 41,3 .. 60 .. 66 139 100 16 27 10 23 0,2
Daêmbia 3,6c 21,2 23,3 .. 84 .. 93 180 182 51 43 15 34 17,0
Dimbabueâ 4,6c 8,0 14,0 97 .. 92 97 76 105 70 80 43 60 18,1j
Theá giôùi 23,9w 79w 86w 95w 92w 72w 49w 65w 57w 60w 1,0w
Thu nhaäp thaáp .. 28,9 49 65 76 88 164 135 33 41 22 33 2,5
Thu nhaäp trung bình .. 22,9 82 93 86 97 75 49 48 73 61 69 0,7
Thu nhaäp trung bình thaáp .. 25,2 83 91 83 96 81 54 44 69 63 69 0,5
Thu nhaäp trung bình cao .. .. 88 101 99 100 46 26 79 94 50 67 1,6
Thu nhaäp thaáp vaø trung bình .. 24,9 77 85 84 94 101 79 45 62 54 60 1,1
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông .. 13,3 101 98 90 100 56 29 47 87 75 79 0,2
Chaâu AÂu vaø Trung AÙ .. .. 90 98 98 97 49 26 81 95 44 63 0,6
Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng .. 5,1 82 100 99 101 55 26 75 88 57 67 0,6
Caribeâ
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi .. .. 77 90 79 93 78 42 48 77 42 60 0,1
Nam AÙ .. 41,3 62 80 70 90 123 83 30 41 40 53 0,7
Chaâu Phi Haï Xahara .. 26,8 51 60 82 87 184 157 44 45 15 22 5,8
Thu nhaäp cao .. .. .. 97 100 99 12 7 .. 99 71 .. 0,4
a. Vì coù söï thay ñoåi trong Phaân loaïi Giaùo duïc theo Chuaån quoác teá naêm 1976 (ISCED76) thaønh ISCED97 neân caùc soá lieäu tröôùc naêm 1998 khoâng hoaøn toaøn töông thích vôùi caùc
soá lieäu töø naêm 1999 trôû ñi; b. Soá lieäu cuûa naêm gaàn nhaát thu thaäp ñöôïc; c. Laø tæ troïng chi tieâu cuûa caùc baùch phaân vò daân soá, xeáp haïng theo möùc chi tieâu bình quaân ñaàu ngöôøi;
d. Soá lieäu ñoâ thò; e. laø tæ troïng thu nhaäp cuûa caùc baùch phaân vò daân soá, xeáp theo möùc thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi; f. Keå caû Moânteâneâgroâ; g. Soá lieäu ñieàu tra naêm 2004; h. Keå
caû Hoàng Coâng thuoäc Trung Quoác; i. Soá lieäu ñieàu tra naêm 2005; j. Soá lieäu ñieàu tra naêm 2005-06; k Soá lieäu naêm 2007; l. Soá lieäu ñieàu tra naêm 2004-2005.
544 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 3: Caùc hoaït ñoäng kinh teá

Toång saûn phaåm quoác noäi Naêng suaát noâng % giaù trò taêng trong GDP Chi tieâu cho Heä soá giaûm
nghieäp Chi tieâu cho tieâu duøng cuoái Caùn caân ñoái phaùt GDP
Giaù trò gia taêng noâng tieâu duøng cuoái cuøng cuûa ngoaïi haøng ngaàm
% taêng nghieäp treân 1 coâng cuøng cuûa hoä gia chính phuû Toång möùc hoaù vaø dòch % Taêng trung
trung bình nhaân noâng nghieäp giaù Noâng Coâng ñình noùi chung taïo voán vuï bình haøng
Trieäu $ haøng naêm $ naêm 2000 nghieäp nghieäp Dòch vuï % GDP % GDP % GDP % GDP naêm

2007 2000–07 1990–92 2003–05 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2000–07
AÙpganixtan 11.627 11,5 .. .. 36 24 39 111 10 28 –49 5,9
Anbani 10.569 5,3 778 1.449 23 22 56 90 9 27 –26 3,5
Angieâri 135.285 4,5 1.911 2.225 8 61 30 34 12 30 24 8,8
AÊnggoâla 58.547 13,1 165 174 10 68 22 59 ..a 14 26 55,3
AÙchentina 262.331 4,7 6.767 10.072 8 36 56 59 12 24 6 12,3
AÙcmeânia 9.177 12,7 1.476b 3.692 18 44 38 74 9 32 –15 4,2
OÂxtraâylia 821.716 3,3 20.838 29.924 3 28 69 57 18 27 –1 3,7
AÙo 377.028 1,9 12.048 22.203 2 31 67 56 18 21 6 1,8
Adeùcbaigian 31.248 17,2 1.084b 1.143 6 62 32 32 13 27 27 9,3
Baênglañeùt 67.694 5,8 254 338 19 29 53 77 6 24 –7 4,3
Beâlaruùt 44.771 8,3 1.977b 3.153 9 40 51 62 20 28 –9 27,6
Bæ 448.560 1,9 21.479 41.631 1 24 75 53 23 22 3 2,0
Beânanh 5.428 3,8 326 519 32 13 54 78 15 20 –13 2,9
Boâlivia 13.120 3,6 670 773 14 32 54 68 13 13 5 6,8
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina 14.661 5,3 .. 8.270 10 26 64 76 24 18 –18 3,8
Braxin 1.314.170 3,3 1.506 3.126 5 31 64 48 28 22 2 8,5
Bungari 39.549 5,7 2.500 7.159 8 33 59 75 12 35 –22 5,0
Buoáckina Phaxoâ 6.767 5,8 110 173 33 22 44 75 22 18 –15 2,2
Burunñi 974 2,7 108 70 35 20 45 91 29 17 –37 8,4
Campuchia 8.628 9,8 .. 306 30 26 44 82 3 21 –7 3,8
Camôrun 20.644 3,5 389 646 19 29 52 73 9 17 1 2,2
Canaña 1.326.376 2,7 28.243 43.055 .. .. .. 55 19 22 4 2,0
CH Trung Phi 1.712 0,1 287 381 56 16 28 88 10 9 –7 1,9
Saùt 7.085 12,2 173 215 23 44 32 60 6 19 15 8,2
Chileâ 163.915 4,5 3.600 5.308 4 48 48 55 10 21 14 7,0
Trung Quoác 3.280.053 10,2 254 401 12 48 40 34 14 44 8 3,7
Hoàng Koâng. Trung Quoác 206.706 5,2 .. .. 0 9 91 60 8 21 11 –2,3
Coâloâmbia 171.979 4,5 3.405 2.847 11 29 60 63 13 24 –1 6,3
CHDC Coânggoâ 8.955 5,0 184 149 42 28 29 82 9 18 –9 31,0
CH Coânggoâ 7.646 4,1 .. .. 5 60 35 29 14 27 30 5,7
Coâxta Rica 25.225 5,2 3.143 4.499 9 31 60 75 5 27 –7 9,8
Coâx Ñivoa 19.570 0,2 598 795 23 26 51 73 8 10 8 3,1
Croâatia 51.277 4,8 4.921b 9.987 7 32 61 56 20 33 –8 3,7
CH Seùc 168.142 4,5 .. 5.423 3 39 58 48 21 27 3 2,1
Ñan Maïch 308.093 1,8 15.190 40.780 2 26 72 49 26 23 3 2,2
CH Ñoâminica 36.686 4,8 2.268 4.586 12 28 60 80 7 20 –6 17,4
EÂcuaño 44.184 5,0 1.686 1.676 7 35 58 67 13 21 –1 9,6
CH Araäp Ai Caäp 128.095 4,5 1.528 2.072 13 36 51 75 11 22 –8 6,9
En Xanvaño 20.215 2,7 1.633 1.638 11 29 60 93 11 16 –21 3,4
EÂritôria 1.201 2,3 .. 61 18 24 58 81 42 19 –42 14,8
EÂtioâpia 19.395 7,5 146 158 46 13 40 84 11 25 –19 6,6
Phaàn Lan 246.020 3,1 18.822 31.214 3 32 65 51 21 21 7 0,9
Phaùp 2.562.288 1,7 22.234 44.017 2 21 77 57 24 21 –1 2,0
Grudia 10.176 8,3 2.443b 1.790 11 24 65 75 22 29 –26 6,9
Ñöùc 3.297.233 1,1 13.724 26.549 1 30 69 58 18 18 5 1,0
Gana 15.246 5,5 293 320 36 25 38 78 13 33 –23 19,5
Hy Laïp 360.031 4,3 7.668 9.011 3 21 76 68 14 26 –8 3,4
Goateâmala 33.432 3,6 2.119 2.350 12 27 60 87 9 20 –16 4,7
Ghineâ 4.564 2,8 142 190 17 45 38 84 6 13 –2 18,1
Haiti 6.137 0,2 .. .. .. .. .. 91 9 29 –29 16,5
OÂnñurat 12.279 5,3 1.193 1.483 13 28 58 79 15 28 –23 6,2
Hunggari 138.182 4,0 4.105 6.987 4 29 66 66 10 22 2 5,1
AÁn Ñoä 1.170.968 7,8 324 392 18 29 53 55 10 38 –3 4,4
Inñoâneâxia 432.817 5,1 484 583 14 47 39 63 8 25 4 10,1
CH Hoài giaùo Iran 270.937 5,9 1.954 2.542 9 42 49 47 14 37 3 16,9
Iraéc .. –11,4 .. 1.756 .. .. .. .. .. .. .. ..
Airôlen 254.970 5,2 .. 17.879 2 36 62 44 16 27 13 3,1
Ixraen 161.822 3,3 .. .. .. .. .. 56 26 20 –1 1,2
Italia 2.107.481 0,8 11.542 23.967 2 27 71 59 20 21 –1 2,7
Nhaät Baûn 4.376.705 1,7 20.445 35.517 2 30 69 57 18 23 1 –1,2
Giooùcñani 15.832 6,3 1.892 1.360 3 32 65 89 20 26 –35 3,0
Cadaécxtan 103.840 10,0 1.795b 1.557 7 44 49 48 11 31 9 14,3
Keânia 29.509 4,4 333 332 23 19 58 75 16 20 –10 6,0
Haøn Quoác 969.795 4,7 5.679 11.286 3 39 58 55 15 29 1 1,7
CH Cörôgöxtan 3.505 4,0 675b 979 33 20 47 101 19 17 –37 5,8
Laøo 4.008 6,6 360 458 42 32 26 65 9 33 –6 9,4
Libaêng 24.001 3,3 .. 30.099 6 23 71 89 15 12 –16 2,0
Libeâria 725 –2,7 .. .. 66 16 18 86 11 16 –14 10,0
Libi 58.333 3,7 .. .. .. .. .. .. .. .. .. 21,0
Lithuania 38.328 8,0 .. 4.703 5 33 61 66 17 30 –12 2,9
Manñagaxca 7.326 3,3 186 174 27 15 58 81 10 29 –19 11,6
Malauy 3.552 3,2 72 116 34 20 45 71 12 28 –11 21,3
Malaixia 180.714 5,1 3.803 5.126 9 51 41 50 13 23 14 4,8
Mali 6.863 5,4 208 241 37 24 39 76 11 23 –10 3,6
Moâritani 2.644 5,1 574 356 13 47 41 61 20 26 –7 11,3
Meâhicoâ 893.364 2,6 2.256 2.792 4 25 71 71 9 23 –2 6,3
Moânñoâva 4.396 6,5 1.286b 816 17 15 67 97 18 30 –44 11,5
Maroác 73.275 4,9 1.430 1.775 12 29 59 58 16 32 –6 1,1
Moâdaêmbích 7.752 8,0 109 153 28 27 45 72 12 24 –8 7,8
Mianma .. 9,2 .. .. .. .. .. .. .. .. .. 21,2
 Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 545

Toång saûn phaåm quoác noäi Naêng suaát noâng % giaù trò taêng trong GDP Chi tieâu cho Heä soá giaûm
nghieäp Chi tieâu cho tieâu duøng cuoái Caùn caân ñoái phaùt GDP
Giaù trò gia taêng noâng tieâu duøng cuoái cuøng cuûa ngoaïi haøng ngaàm
% taêng nghieäp treân 1 coâng cuøng cuûa hoä gia chính phuû Toång möùc hoaù vaø dòch % Taêng trung
trung bình nhaân noâng nghieäp giaù Noâng Coâng ñình noùi chung taïo voán vuï bình haøng
Trieäu $ haøng naêm $ naêm 2000 nghieäp nghieäp Dòch vuï % GDP % GDP % GDP % GDP naêm

2007 2000–07 1990–92 2003–05 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2000–07
Neâpan 10.207 3,2 191 207 35 16 49 82 9 25 –16 5,6
Haø Lan 754.203 1,6 24.914 42.198 2 25 73 47 25 20 8 2,1
Niu Dilaân 129.372 3,2 19.204 25.109 .. .. .. 60 18 25 –3 2,4
Nicaragoa 5.676 3,5 .. 2.071 20 30 51 92 9 29 –30 7,6
Nigieâ 4.170 3,9 152 157b .. .. .. 75 12 23 –9 2,1
Nigieâria 165.690 6,7 .. .. 33 39 28 .. .. .. 9 17,8
Nauy 381.951 2,5 19.500 37.776 2 45 54 41 19 22 18 4,0
Pakixtan 143.597 5,8 593 695 20 27 54 75 10 23 –8 6,5
Panama 19.740 6,0 2.363 3.914 7 16 77 71 7 23 –1 1,8
Papua Niu Ghineâ 6.261 2,4 500 595 36 45 19 47 12 20 21 7,2
Paragoay 12.004 3,3 1.596 2.052 26 20 54 74 9 21 –4 10,6
Peâru 109.088 5,4 930 1.498 6 35 59 63 9 20 8 3,8
Philippin 144.129 5,1 905 1.075 14 31 55 80 10 15 –5 5,1
Ba Lan 420.321 4,1 1.502b 2.182 4 30 66 63 17 22 –1 2,4
Boà Ñaøo Nha 220.241 0,8 4.612 5.980 3 25 72 65 21 22 –8 3,0
Rumani 165.980 6,1 2.196 4.646 8 26 65 77 14 22 –13 18,0
Lieân bang Nga 1.291.011 6,6 1.825b 2.519 5 39 57 50 17 25 8 16,7
Ruanña 3.320 5,8 168 182 36 14 50 85 11 22 –18 9,7
Araäp Xeâuùt 381.683 4,1 7.875 15.780 3 65 32 28 23 22 27 8,1
Xeâneâgan 11.151 4,5 225 215 15 22 63 76 10 32 –18 2,2
Xeùcbi 41.581 5,5 .. .. 13 26 62 73 22 25 –20 19,5
Xieâra Leâoân 1.672 11,2 .. .. 44 24 32 84 13 17 –14 8,9
Xingapo 161.347 5,8 22.695 40.419 0 31 69 38 10 23 29 1,0
Ch Xloâvakia 74.932 6,0 .. 5.026 3 37 60 55 18 27 0 3,9
Xoâmali .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
Nam Phi 277.581 4,3 1.786 2.484 3 31 66 64 20 20 –4 6,6
Taây Ban Nha 1.429.226 3,4 9.511 19.030 3 30 67 58 18 31 –6 4,0
Xri Lanca 32.354 5,3 679 702 12 30 58 68 15 27 –10 10,0
Xuñaêng 47.632 7,1 418 666 32 28 41 68 14 24 –6 9,6
Thuïy Ñieån 444.443 2,8 21.463 33.023 1 29 70 47 27 18 8 1,5
Thuïy Só 415.516 1,6 22.344 23.418 1 28 70 60 11 22 7 0,9
CH Araäp Xiri 38.081 4,5 2.344 3.261 20 32 48 71 12 16 2 6,2
Tagikixtan 3.712 8,8 397b 465 21 28 51 113 9 23 –45 20,5
Tandaniac 16.181 6,7 238 295 45 17 37 73 16 17 –6 9,0
Thaùi Lan 245.818 5,4 497 621 11 44 45 57 10 30 4 2,9
Toâgoâ 2.493 2,6 312 347 43 23 34 85 10 18 –13 0,8
Tuynidi 35.020 4,8 2.422 2.719 11 27 62 64 13 23 0 2,7
Thoå Nhó Kyø 657.091 5,9 .. 1.846 9 28 63 71 12 22 –5 18,8
Tuoácmeânixtan 12.933 .. 1.222b .. .. .. .. 46 13 23 17 ..
Uganña 11.214 5,7 184 229 29 18 53 80 14 24 –19 6,2
Ucraina 140.484 7,6 1.195b 1.702 7 32 61 66 15 22 –4 14,0
Tieåu vöông quoác Araäp thoáng 129.702 8,2 10.454 25.841 2 56 42 46 11 24 18 4,9
nhaát
Anh 2.727.806 2,6 22.659 26.933 1 24 75 64 22 18 –4 2,6
Myõ 13.811.200 2,7 20.793 41.797 1 23 76 71 16 19 –6 2,6
Uruguay 23.087 3,3 5.714 7.973 9 32 59 73 11 18 –2 9,4
Udôbeâkixtan 22.308 6,2 1.272b 1.800 24 27 49 54 16 20 10 26,5
Veâneâdueâla 228.071 4,7 4.483 6.292 .. .. .. 48 11 24 17 26,8
Vieät Nam 71.216 7,8 214 305 20 42 38 67 6 35 –8 6,7
Bôø Taây daûi Gada 4.007 0,4 .. .. .. .. .. 96 33 23 –52 3,0
Yeâmen of 22.523 4,0 271 328b .. .. .. .. .. .. .. 13,5
Daêmbia 11.363 –5,7 159 204 22 38 40 59 10 24 6 18,3
Dimbabueâ 3.418 –4,4 240 222 19 24 57 72 27 17 –16 232,0
Theá giôùi 54.347.038t 3,2w 730w 911w 3w 28w 69w 61w 17w 22w 0w
Thu nhaäp thaáp 810.300 5,6 259 321 25 28 48 74 9 24 –6
Thu nhaäp trung bình 13.342.194 6,2 454 654 8 32 59 60 15 25 0
Thu nhaäp trung bình thaáp 6.888.343 8,0 370 509 13 41 46 49 13 35 3
Thu nhaäp trung bình cao 6.450.429 4,3 2.134 2.954 5 31 64 59 17 23 1
Thu nhaäp thaáp vaø trung bình 14.155.882 6,2 417 583 10 32 59 61 15 25 –1
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình 4.438.135 8,9 303 446 12 47 41 41 13 38 7
Döông
Chaâu AÂu vaø Trung AÙ 3.155.221 6,1 1.588 2.109 7 33 60 61 16 24 –1
Latin America & the 3.444.374 3,6 2.155 3.053 5 29 66 60 17 22 1
Caribbean
Middle East & North 828.691 4,5 1.583 2.205 11 35 53 62 14 26 –1
Africa
Nam AÙ 1.438.594 7,3 335 406 18 29 53 59 10 35 –4
Chaâu Phi Haï Xahara 842.914 5,0 246 281 15 32 54 67 16 21 –3
Thu nhaäp cao 40.197.253 2,4 14.586 25.456 2 26 72 62 18 21 –1
a. Khoâng coù soá lieäu taùch bieät veà chi tieâu cho tieâu duøng cuoái cuøng cuûa chính phuû noùi chung; b. chuùng ñöôïc tính trong chi tieâu cho tieâu duøng cuoái cuøng cuûa hoä gia ñình; c. Soá
lieäu chæ tính phaàn Tandania ñaïi luïc.
546 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

Baûng 4: Thöông maïi, vieän trôï vaø taøi chính

Thöông maïi haøng hoaù Hoã trôï phaùt
Xuaát khaåu trieån chính
Xuaát khaåu Nhaäp khaåu Xuaá t khaå u coâ n g thöùc hoaëc Nôï nöôùc ngoaøi Tín duïng trong
haøng hoaù cheá
taùc ngheä cao Caù n caâ n taø i vieä n trôï chính nöôùc cho khu vöïc
% trong toång % trong toång khoaûn vaõng Ñaàu tö tröïc tieáp thöùca Toång ngaân haøng cung
xuaát khaåu xuaát khaåu lai nöôùc ngoaøi $ treân ñaàu trieäu Giaù trò hieän caáp Di cö roøng
Trieäu $ Trieäu $ haøng cheá taùc haøng cheá taùc Trieäu $ Trieäu $ ngöôøi $ taïi % GNI % GDP nghìn ngöôøi

2007 2007 2006 2006 2007 2006 2006 2006 2006 2007 2000–05b
AÙpganixtan 480 2.950 .. .. .. .. .. 1.771 18d 0 1.112
Anbani 1.072 4.196 27 13 –671 325 101 2.340 21 64 –110
Angieâri 59.518 27.439 1 2 .. 1.795 6 5.583 5 –3 –140
AÊnggoâla 38.100 11.400 .. .. 10.690 –38 10 9.563 33 2 175
AÙchentina 55.933 44.780 32 7 7.210 4.840 3 122.190 68 29 –100
AÙcmeânia 1.219 3.282 56 1 –571 343 71 2.073 29 12 –100
OÂxtraâylia 141.079 165.331 23 12 –56.783 26.599 .. .. .. 142 593
AÙo 162.204 161.800 80 13 12.031 157 .. .. .. 124 180
Adeùcbaigian 9.300 6.050 8 2 9.019 –584 24 1.900 12 18 –100
Baênglañeùt 12.360 18.470 92 0 1.196 697 8 20.521 22 59 –500
Beâlaruùt 24.339 28.674 50 3 –2.944 354 7 6.124 17 27 ..
Bæ 432.327 415.752 77 8c 8.254 61.990 .. .. .. 114 180
Beânanh 590 1.110 9 0 –226 63 43 824 12d 9 99
Boâlivia 4.485 3.446 7 4 1.319 240 62 5.292 20d 54 –100
Boâxnia vaø Heùxeâgoâvina 4.155 9.726 62 3 –1.939 423 126 5.669 43 56 115
Braxin 160.649 126.581 51 12 1.460 18.782 0 194.150 26 96 –229
Bungari 18.450 30.034 53 6 –8.592 5.172 .. 20.925 74 59 –43
Buoáckina Phaxoâ 660 1.700 8 10 .. 26 61 1.142 11d 12 100
Burunñi 55 350 6 4 –135 0 51 1.411 105 38 192
Campuchia 4.400 5.300 97 0 –506 483 37 3.527 48 13 10
Camôrun 3.750 3.760 3 3 .. 309 93 3.171 4d 6 6
Canaña 418.493 389.670 56 15 12.815 69.068 .. .. .. 166 1.041
CH Trung Phi 195 230 36 0 .. 24 31 1.020 53d 18 –45
Saùt 3.450 1.500 .. .. .. 700 27 1.772 23d 0 219
Chileâ 68.296 46.108 11 7 7.200 7.952 5 47.977 42 90 30
e
Trung Quoác 1.217.939 955.845 92e 30 249.866 78.095 1 322.845 14 136 –1.900
Hoàng Koâng. Trung Quoác 349.663 370.733 91 11 27.405 42.891 .. .. .. 126 300
Coâloâmbia 29.360 32.897 37 4 –5.851 6.463 22 39.698 32 50 –120
CHDC Coânggoâ 2.600 2.950 .. .. .. 180 34 11.201 119d 5 –237
CH Coânggoâ 6.100 2.900 .. .. 903 344 69 6.130 108d –10 –10
Coâxta Rica 9.367 12.955 65 45 –1.499 1.469 5 6.832 35 48 84
Coâx Ñivoa 8.400 6.100 15 42 –146 315 13 13.840 72d 21 –339
Croâatia 12.360 25.830 66 10 –4.412 3.376 45 37.480 93 83 100
CH Seùc 122.414 117.980 89 14 –4.586 6.021 .. .. .. 55 67
Ñan Maïch 103.307 99.375 65 20 4.279 3.343 .. .. .. 207 46
CH Ñoâminica 6.700 13.100 .. .. –2.231 1.183 6 8.905 35 54 –148
EÂcuaño 13.751 13.565 10 8 1.503 271 14 16.536 52 19 –400
CH Araäp Ai Caäp 16.201 27.064 21 1 2.635 10.043 12 29.339 28 91 –525
En Xanvaño 3.980 8.677 55 3 –855 204 23 9.136 55 46 –143
EÂritôria 15 515 .. .. .. 4 28 800 49d 139 229
EÂtioâpia 1.290 5.320 .. .. –1.786 364 25 2.326 8d 47 –140
Phaàn Lan 89.656 81.145 81 22 11.402 5.311 .. .. .. 85 33
Phaùp 552.193 613.224 79 21 –30.567 81.045 .. .. .. 123 722
Grudia 1.240 5.217 48 16 –1.931 1.060 81 1.964 22 32 –248
Ñöùc 1.326.521 1.059.439 83 17 150.746 43.410 .. .. .. 126 1.000
Gana 4.320 7.980 31 0 –1.040 435 51 3.192 21d 33 12
Hy Laïp 23.574 75.553 52 11 –29.565 5.401 .. .. .. 95 154
Goateâmala 6.926 13.578 35 3 –1.592 354 37 5.496 18 42 –300
Ghineâ 1.100 1.190 .. .. .. 108 18 3.281 58d 16 –425
Haiti 550 1.550 .. .. 1 160 62 1.189 22d 25 –140
OÂnñurat 2.160 6.760 21 1 –195 385 84 4.076 25d 51 –150
Hunggari 94.160 94.792 84 24 –7.421 6.098 .. 107.677 100 75 65
AÁn Ñoä 145.228 216.682 70 5 –9.415 17.453 1 153.075 15 63 –1.350
Inñoâneâxia 118.163 91.715 45 13 11.009 5.580 6 130.956 45 41 –1.000
CH Hoài giaùo Iran 83.000 45.000 10 6 .. 901 2 20.113 10 48 –1.250
Iraéc 36.400 29.020 .. .. .. .. .. .. .. .. –375
Airôlen 121.068 81.678 85 34 –12.695 –882 .. .. .. 199 188
Ixraen 54.065 58.950 82 14 4.994 14.302 .. .. .. 76 115
Italia 491.532 504.591 85 7 –51.032 38.884 .. .. .. 129 1.125
Nhaät Baûn 712.839 620.967 91 22 210.490 –6.784 .. .. .. 294 270
Giooùcñani 5.760 13.310 71 1 –1.909 3.219 105 8.000 58 124 130
Cadaécxtan 46.540 32.940 13 21 –7.184 6.143 11 74.148 132 41 –200
Keânia 4.140 9.210 26 3 –526 51 26 6.534 26 34 25
Haøn Quoác 371.554 356.648 89 32 5.954 3.645 .. .. .. 110 –80
CH Cörôgöxtan 1.105 2.475 46 3 –234 182 60 2.382 52d 15 –75
Laøo 980 1.400 .. .. .. 187 63 2.985 87 8 –115
Libaêng 3.574 12.251 70 2 –2.046 2.794 174 23.963 116 190 ..
Libeâria 157 490 .. .. –138 –82 75 2.674 1.128d 92 –119
Libi 45.000 8.600 .. .. 22.170 .. 6 .. .. –70 10
Lithuania 17.173 24.116 58 8 –3.218 1.812 .. 18.955 79 61 –30
Manñagaxca 1.190 2.590 41 1 –554 230 39 1.453 13d 9 –5
Malauy 670 1.380 13 11 .. 30 49 850 6d 16 –30
Malaixia 176.211 146.982 74 54 28.931 6.064 9 52.526 39 117 150
Mali 1.620 2.000 10 4 –231 185 69 1.436 15d 15 –134
Moâritani 1.360 1.510 0 .. .. –3 62 1.630 93d .. 30
Meâhicoâ 272.044 296.578 76 19 –1.993 19.222 2 160.700 21 43 –3.983
Moânñoâva 1.370 3.720 31 5 –695 242 60 2.416 65 40 –250
Maroác 14.646 31.468 68 10 1.851 2.699 34 18.493 30 92 –550
Moâdaêmbích 2.650 3.210 5 2 –634 154 77 3.265 12d 10 –20
Mianma 5.350 3.250 .. .. 802 279 3 6.828 47 28 –99
 Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 547

Thöông maïi haøng hoaù Hoã trôï phaùt

Xuaát khaåu trieån chính
Xuaát khaåu Nhaäp khaåu Nôï nöôùc ngoaøi
haøng hoaù cheá Xuaát khaåu coâng thöùc hoaëc Tín duïng trong
taùc ngheä cao Caù n caâ n taø i vieä n trôï chính nöôùc cho khu vöïc
% trong toång % trong toång khoaû n vaõ n g Ñaà u tö tröï c tieá p thöùca Toång ngaân haøng cung
xuaát khaåu xuaát khaåu lai nöôù c ngoaø i $ treân ñaàu trieäu Giaù trò hieän caáp Di cö roøng
Trieäu $ Trieäu $ haøng cheá taùc haøng cheá taùc Trieäu $ Trieäu $ ngöôøi $ taïi % GNI % GDP nghìn ngöôøi

2007 2007 2006 2006 2007 2006 2006 2006 2006 2007 2000–05b
Neâpan 888 2.904 .. .. 6 –7 19 3.409 27d 49 –100
Haø Lan 550.636 490.582 66 28 50.706 7.197 .. .. .. 208 110
Niu Dilaân 26.950 30.890 27 11 –10.233 7.941 .. .. .. 152 102
Nicaragoa 1.210 3.510 9 7 –855 282 132 4.391 30d 74 –210
Nigieâ 650 970 15 11 –312 20 29 805 8d 7 –29
Nigieâria 66.500 27.500 .. .. 24.202 5.445 79 7.693 9 4 –170
Nauy 139.424 80.347 16 19 64.070 4.653 .. .. .. .. 84
Pakixtan 17.457 32.598 81 1 –8.253 4.273 14 35.909 26 46 –1.239
Panama 1.200 7.010 10 0 –1.577 2.574 9 9.989 77 88 8
Papua Niu Ghineâ 4.610 2.950 .. .. 640 32 45 1.675 35 23 ..
Paragoay 3.374 7.280 16 8 –217 189 9 3.426 43 20 –45
Peâru 27.956 20.185 14 2 2.589 3.467 17 28.174 42 16 –510
Philippin 50.276 57.160 87 68 5.897 2.345 7 60.324 57 41 –900
Ba Lan 137.609 160.804 79 4 –15.794 19.198 .. 125.831 41 47 –200
Boà Ñaøo Nha 50.994 77.050 74 9 –18.281 7.366 .. .. .. 174 276
Rumani 40.257 69.712 79 4 –23.136 11.394 .. 55.114 58 36 –270
Lieân bang Nga 355.177 223.059 17 9 78.310 30.827 .. 251.067 34 25 917
Ruanña 165 600 .. .. –147 11 62 419 8d 9 43
Araäp Xeâuùt 228.550 94.235 8 1 99.066 660 1 .. .. 18 285
Xeâneâgan 1.650 4.250 44 6 .. 58 68 1.984 14d 25 –100
Xeùcbi 8.780 18.295 .. 4 .. 5.128 214 13.831 52 30 –339
Xieâra Leâoân 260 420 .. .. –101 59 63 1.428 10d 10 472
Xingapo 299.271e 263.150 80e 58 36.326 24.191 .. .. .. 81 200
Ch Xloâvakia 58.082 60.103 85 6 .. 4.165 .. 27.085 58 52 3
Xoâmali .. .. .. .. .. 96 46 2.836 .. .. 100
Nam Phi 69.788 90.990 53f 6 –20.631 –120 15 35.549 15 89 75
Taây Ban Nha 241.962 373.585 76 6 20.167 .. .. .. 194 2.846
Xri Lanca 7.750 10.840 70 2 –1.334 480 40 11.446 40 47 –442
Xuñaêng 8.160 8.450 0 1 –4.722 3.534 55 19.158 77d 0 –532
Thuïy Ñieån 168.223 150.039 78 16 28.413 27.299 .. .. .. 135 152
Thuïy Só 171.621 160.798 91 22 72.354 27.185 .. .. .. 194 100
CH Araäp Xiri 11.330 14.820 32 1 920 600 1 6.502 23 33 200
Tagikixtan 1.468 2.455 .. .. –21 339 36 1.154 36 15 –345
Tandania 2.005 5.337 18 0 –1.442 474 46 4.240 16d.g 13 –345
Thaùi Lan 152.469 141.347 76 27 14.921 9.010 –3 55.233 30 96 231
Toâgoâ 690 1.450 58 0 –461 57 12 1.806 68d 22 –4
Tuynidi 15.029 18.980 75 4 –634 3.270 43 18.480 66 72 –29
Thoå Nhó Kyø 107.154 169.987 42 .. –32.774 20.070 8 207.854 61 49 –30
Tuoácmeânixtan 8.920 4.460 .. .. .. 731 5 881 11 .. –10
Uganña 1.530 3.350 21 34 –745 392 52 1.264 6d 9 –5
Ucraina 49.100 60.440 73 3 –5.927 5.604 10 49.887 58 62 –173
Tieåu vöông quoác Araäp thoáng 154.000 121.100 .. .. .. .. .. .. .. 59 577
nhaát
Anh 435.615 617.178 77 34 139.745 .. .. .. 194 948
Myõ 1.163.183 2.016.978 79 30 180.580 .. .. .. 240 6.493
Uruguay 4.480 5.480 32 3 –186 1.346 6 9.804 66 25 –104
Udôbeâkixtan 8.040 4.470 .. .. .. 164 6 3.892 26 .. –300
Veâneâdueâla 69.165 48.591 5 2 20.001 –543 2 44.635 34 23 40
Vieät Nam 48.387 60.830 50 5 –6.992 2.315 22 20.202 33 96 –200
Bôø Taây daûi Gada .. .. .. .. .. .. 384 .. .. 9 11
Yeâmen of 7.160 5.890 1 5 206 1.121 13 5.563 25 10 –100
Daêmbia 4.876 4.014 6 2 –505 575 122 2.325 9d 17 –82
Dimbabueâ 2.050 2.420 38 2 .. 40 21 4.677 110 93 –75
Theá giôùi 13.899.267t 14.107.100t 74w 20w 1.352.442s 16w ..s 167w ..wh
Thu nhaäp thaáp 230.215 251.819 .. .. 20.380 35 201.382 30 –2.858
Thu nhaäp trung bình 3.919.104 3.641.914 60 20 334.242 9 77 –15.770
Thu nhaäp trung bình thaáp 2.179.289 1.947.080 69 25 162.047 9 102 –11.295
Thu nhaäp trung bình cao 1.738.728 1.690.142 52 16 172.195 7 55 –4.475
Thu nhaäp thaáp vaø trung bình 4.149.329 3.893.700 60 20 354.621 19 75 –18.629
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông 1.783.695 1.475.731 80 33 104.972 4 659.985 119 –3.847
Chaâu AÂu vaø Trung AÙ 874.122 935.854 39 8 114.318 14 912.265 38 –1.798
Chaâu Myõ Latinh vaø vuøng 750.092 732.907 53 12 70.457 12 734.499 63 –6.811
Caribeâ
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi 297.678 234.252 19 5 26.551 54 136.499 49 –2.618
Nam AÙ 184.991 286.021 72 4 22.916 6 227.303 60 –2.484
Chaâu Phi Haï Xahara 261.373 237.971 .. .. 15.408 52 173.248 48 –1.070
Thu nhaäp cao 9.752.088 10.219.990 77 21 997.821 0,1 196 18.522
a. naêm 2005 ñaõ khoâng coøn söï phaân bieät giöõa vieän trôï chính thöùc cho caùc nöôùc thuoäc danh saùch Phaàn II cuûa UÛy ban Hoã trôï Phaùt trieån OECD (DAC) vaø hoã trôï phaùt trieån chính
thöùc nöõa. Soá lieäu toång hôïp cuûa khu vöïc bao goàm caû soá lieäu cuûa caùc neàn kinh teá khoâng ñöôïc neâu trong baûng treân. Soá toång coäng cuûa theá giôùi vaø caùc nhoùm thu nhaäp goàm caû
vieänc trôï khoâng phaân boå roõ theo nöôùc hay theo khu vöïc; b. Toång cuûa giai ñoaïn 5 naêm; c. Goàm caû Luyùchxaêmbua; d. Soá lieäu veà phaân tích beàn vöõng nôï ñöôïc thöïc hieän nhö moät
hôïp phaàn trong Saùng kieán Giaønh cho caùc nöôùc ngheøo nôï nhieàu (HIPC); e. Keå caû taùi xuaát; f. Soá lieäu veà toång kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu chæ tính ñeán rieâng Nam Phi. Soá lieäu veà
tæ troïng haøng hoaù xuaát khaåu laø cuûa Lieân minh Haûi quan Nam Phi (Boátxoana, Leâxoâthoâ, Namibia, Nam Phi vaø Xoadilaân);. g. GNI chæ tính ñeán Tandania ñaïi luïc; h. Con soá toång
cuûa theá giôùi ñöôïc tính baèng nguyeân taéc coù toång baèng 0 cuûa Lieân Hieäp Quoác, nhöng vì caùc con soá toång hôïp ôû ñaây ñöôïc tính theo ñònh nghóa cuûa Ngaân haøng Theá giôùi neân toång
cuûa vuøng vaø caùc nhoùm thu nhaäp khoâng baèng 0.
Baûng 5: Caùc chæ baùo then choát cho caùc neàn kinh teá khaùc
Toång thu nhaäp quoác daân Toång thu nhaäp quoác daân Tuoåi thoï bình Möùc thaûi
Daân soá Cô caáu daân (GNI)a theo PPP (GNI)b Toång saûn quaân Tæ leä bieát caùcbon
soá theo ñoä phaåm quoác chöõ ôû ngöôøi ñioâxít
Toác ñoä Maät ñoä daân tuoåi noäi % taêng lôùn % trong möùc thaûi
Nghìn taêng haøng soá treân % tuoåi töø cuûa GDP/ñaàu Nam ñoä tuoåi töø treân ñaàu
ngöôøi naêm % km 2 0–14 Trieäu $ $/ñaàu ngöôøi Trieäu $ $/ñaàu ngöôøi ngöôøi naêm Nöõ naêm 15 trôû leân ngöôøi (taán)

2007 2000–2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2006–2007 2006 2006 2005 2004
American Xamoa 60 1,4c 301 .. .. ..d .. .. .. .. .. .. 5,1
Anñoâra 67 0,5c 143 .. .. ..e .. .. .. .. .. .. ..
AÊngtigoa vaø Babuña 85 1,4 193 .. 977 11.520 1.494f 17.620f 2,9 .. .. .. 5,1
Aruba 101 0,5c 561 22 .. ..e .. .. .. .. .. 97 21,8
Bahamat 331 1,3 33 27 .. ..e .. .. .. 70 76 .. 6,3
Baranh 753 2,1 1.060 25 14.022 19.350 24.869 34.310 5,6 74 77 87 23,8
Baùcbañoát 294 0,4 684 18 .. ..e 4.711f 16.140f .. 74 80 .. 4,4
Beâlixeâ 304 2,8 13 37 1.157 3.800 1.886f 6.200f 0,1 70 74 .. 2,8
Beùcmuña 64 0,4 1.280 .. .. ..e .. .. .. 76 81 .. 8,7
Butan 657 2,3 14 31 1.166 1.770 3.276 4.980 17,5 64 67 60 0,7
Boâtxoana 1.881 1,2 3 35 10.991 5.840 23.369 12.420 2,5 50 50 81 2,4
Brunaây Ñaruxalam 389 2,2 74 29 10.287 26.930 19.059 49.900 2,9 75 80 93 24,1
Caùp Ve 530 2,3 132 38 1.287 2.430 1.558 2.940 4,6 68 74 81 0,6
Quaàn ñaûo Xaâymen 47 2,1c 180 .. .. ..e .. .. .. .. .. .. 7,1
Quaàn ñaûo Chanen 149 0,2 785 16 .. ..e .. .. .. 76 81 .. ..
Comoros 626 2,1 336 42g 425 680 721 1.150 –2,9 62g 64g .. 0,2
Cuba 11.257 0,1 103 18 .. ..d .. .. .. 76 80 100 2,3
Cyprus 787 1,8 85 19 19.617 24.940 20.741 26.370 2,5 77 82 97 9,1
Gibuti 833 1,9 36 37 908 1.090 1.886 2.260 2,2 53 56 .. 0,5
Ñoâminica 73 0,3 97 .. 310 4.250 540f 7.410f 0,4 .. .. .. 1,5
Ghineâ Xích ñaïo 508 2,3 18 42 6.527 12.860 10.773 21.230 9,9 50 52 87 11,5
Extoânia 1.342 –0,3 32 15 17.706 13.200 26.399 19.680 7,3 67 78 100 14,0
Quaàn ñaûo Faeroe 48 0,2c 35 .. .. ..e .. .. .. 77 81 .. 13,7
Phigi 838 0,6 46 32 3.189 3.800 3.666 4.370 –5,0 66 71 .. 1,3
French Polynesia 263 1,5 72 27 .. ..e .. .. .. 71 77 .. 2,7
Gaboâng 1.330 1,7 5 35 8.876 6.670 17.395 13.080 4,0 56 57 84 1,1
Daêmbia 1.707 3,0 171 41 544 320 1.951 1.140 4,3 58 60 .. 0,2
Greenlan 57 0,1 0h .. .. ..e .. .. .. .. .. .. 10,0
Greânaña 108 0,9 318 33 505 4.670 747f 6.910f 3,0 .. .. .. 2,0
Goam 173 1,6 321 29 .. ..e .. .. .. 73 78 .. 25,0
Ghineâ Bítxao 1.695 3,0 60 48 331 200 790 470 –0,3 45 48 .. 0,2
Guyana 739 0,1 4 31 959 1.300 2.129f 2.880f 5,5 63 69 .. 2,0
Aixôlen 311 1,4 3 22 16.826 54.100 10.592 34.060 1,4 79 83 .. 7,6
Ñaûo Man 77 0,9 136 .. 3.088 40.600 2.568f 33.750f 4,9 .. .. .. ..
Giamaica 2.677 0,5 247 31 9.923 3.710 16.612 6.210 1,7 70 73 .. 4,0
Kiribati 102 1,7 126 .. 120 1.170 228f 2.240f 0,8 .. .. .. 0,3
Haøn Quoác 23.783 0,5 198 23 .. ..i .. .. .. 65 69 .. 3,4
Coâoeùt 2.663 2,8 149 23 80.221 31.640 126.703 49.970 6,7 76 80 93 40,4
Laùtvia 2.276 –0,6 37 14 22.595 9.930 38.452 16.890 10,9 65 77 100 3,1
Leâxoâthoâ 2.006 0,9 66 40 2.007 1.000 3.783 1.890 4,3 43 43 82 ..
Líchtenxteân 35 0,8c 220 .. .. ..e .. .. .. .. .. .. ..
Luyùchxaêmbua 480 1,3 185 18 36.420 75.880 30.909 64.400 1,9 76 82 .. 24,9
Macao. Trung Quoác 480 1,2 17.026 14 .. ..e .. .. 26,6 78 83 91 4,7
Maceñoânia 2.037 0,2 80 19 7.052 3.460 17.344 8.510 5,1 72 76 96 5,1
Manñivô 305 1,6 1.018 32 977 3.200 1.540 5.040 3,8 67 69 96 2,5
Manta 409 0,7 1.279 17 6.216 15.310 8.523 20.990 2,7 77 81 .. 6,1
Quaàn ñaûo Macsan 67 3,3 369 .. 204 3.070 .. .. 1,8 .. .. .. ..
Mauritius 1.263 0,9 622 24 6.878 5.450 14.381 11.390 3,9 70 77 84 2,6
Mayoát 194 3,8c 518 .. .. ..d .. .. .. .. .. .. ..
Micronesia. Fed, States 111 0,5 159 38 274 2.470 363f 3.270f 1,5 68 69 .. ..
Moânacoâ 33 0,3c 16.769 .. .. ..e .. .. .. .. .. .. ..
Moâng Coå 2.612 1,2 2 27 3.362 1.290 8.246 3.160 8,7 66 69 98 3,4
Monteâneâgroâ 600 –1,6 43 19 3.109 5.180 6.175 10.290 7,6 72 77 .. ..
Namibia 2.074 1,4 3 37 6.970 3.360 10.608 5.120 4,6 52 53 85 1,2
Haø Lan Antilles 191 0,8 239 21 .. ..e .. .. .. 71 79 96 22,2
Niu Caleâñoânia 242 1,8 13 26 .. ..e .. .. .. 73 78 .. 11,2
Phía Baéc quaàn ñaûo 84 2,4c 182 .. .. ..e .. .. .. .. .. .. ..
Mariana
OÂman 2.600 1,1 8 32 27.887 11.120 49.487 19.740 4,6 74 77 81 12,5
Palau 20 0,8c 44 .. 167 8.210 .. .. 2,0 .. .. .. 11,9
Pueùctoâ Ricoâ 3.943 0,5 445 21 .. ..e .. .. .. 74 83 90 0,5
Quata 836 4,3 76 21 .. ..e .. .. 1,8 75 76 89 69,2
Xamoa 187 0,7 66 40 454 2.430 735f 3.930f 2,2 68 75 99 0,8
Xan Marinoâ 29 1,1j 482 .. 1.291 45.130 1.046f 37.080f 3,5 79 85 .. ..
São Tomé and Príncipe 158 1,7 165 41 138 870 258 1.630 4,1 63 67 85 0,6
Xaâyxen 85 0,7 185 .. 762 8.960 1.313f 15.450f 5,8 69 76 92 6,6
Xloâveânia 2.018 0,2 100 14 42.306 20.960 53.756 26.640 5,5 74 81 100 8,1
Quaàn ñaûo Xoâloâmoân 495 2,5 18 40 363 730 831f 1.680f 3,2 63 64 .. 0,4
Xanh Kít vaø Neâvít 49 1,4 188 .. 470 9.630 650f 13.320f 2,5 .. .. .. 2,7
Xanh Lucia 168 1,1 275 27 929 5.530 1.584f 9.430f 2,0 73 76 .. 2,3
Xanh Vincen vaø 120 0,5 309 28 507 4.210 863f 7.170f 6,2 69 74 .. 1,7
Greânañin
Xurinam 458 0,7 3 29 2.166 4.730 3.499f 7.600f 4,7 67 73 90 5,1
Xoadilen 1.145 1,3 67 39 2.951 2.580 5.649 4.930 1,7 42 40 80 0,9
Ñoâng Timo 1.066 4,4 72 45 1.604 1.510 3.281f 3.080f 4,1 56 58 .. 0,2
Tonga 101 0,4 140 37 233 2.320 367f 3.650f –4,3 72 74 .. 1,2
Triniñaùt vaø Toâbagoâ 1.333 0,4 260 21 18.795 14.100 29.981 22.490 5,6 68 72 98 24,7
Vanuatu 226 2,5 19 39 417 1.840 771f 3.410f 2,6 68 72 .. 0,4
Quaàn ñaûo Vôùcgin (Myõ) 108 0,0k 310 23 .. ..e .. .. .. 77 80 .. 124,3
a. Tính theo phöông phaùp AÙtlaùt cuûa Ngaân haøng Theá giôùi; b. PPP laø söùc mua töông ñöông, xem Ñònh nghóa; c. Soá lieäu naêm 2003-2007; d. Öôùc tính laø thu nhaäp trung bình cao (töø 3.706 ñeán
11.455 ñoâla); e. Öôùc tính laø thu nhaäp cao (töø 11.456 ñoâla trôû leân); f. Öôùc tính döïa treân pheùp hoài quy, caùc soá lieäu khaùc ñöôïc ngoaïi suy töø öôùc tính ñònh chuaån môùi nhaát cuûa Chöông trình So saùnh
Quoác teá; g. Goàm caû ñaûo Mayoát; h. Döôùi 0,5; i. Öôùc tính laø thu nhaäp thaáp (töø 935 ñoâla trôû xuoáng); j. Soá lieäu naêm 2004-2007; k. Hôn -0,05.

548

Chuù thích kyõ thuaät
Phaàn chuù thích kyõ thuaät naøy trình
baøy nguoàn vaø caùc phöông phaùp
ñöôïc söû duïng ñeå bieân soaïn caùc chæ
baùo ñöôïc ñöa vaøo laàn xuaát baûn
naêm nay cuûa Caùc Chæ baùo Phaùt
trieån Theá giôùi Choïn loïc. Caùc chuù
thích tuaân theo traät töï xuaát hieän
cuûa caùc chæ baùo trong caùc baûng.
Nguoàn soá lieäu
Soá lieäu trong Caùc Chæ baùo Phaùt
trieån Theá giôùi Choïn loïc ñöôïc ruùt ra
töø cuoán Caùc Chæ baùo Phaùt trieån Theá
giôùi naêm 2008. Tuy nhieân, khi ñieàu
kieän cho pheùp, seõ ñöa vaøo nhöõng
chænh lyù ñöôïc thoâng baùo keå töø ngaøy
cuoái cuøng cuûa aán baûn ñoù. Ngoaøi ra,
caùc öôùc tính môùi ñöôïc coâng boá veà
tình hình daân soá vaø möùc toång thu
nhaäp quoác daân (GNI) tính treân ñaàu
ngöôøi trong naêm 2007 cuõng ñöôïc
ñöa vaøo baûng 1 vaø baûng 5.
Ngaân haøng Theá giôùi taäp hôïp
nhieàu nguoàn soá lieäu khaùc nhau ñeå
ñöa ra nhöõng con soá thoáng keâ ñöôïc
coâng boá trong Caùc chæ baùo Phaùt trieån
Theá giôùi. Soá lieäu veà nôï nöôùc ngoaøi
cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc
caùc nöôùc thaønh vieân laø nhöõng quoác
gia ñang phaùt trieån baùo caùo tröïc
tieáp cho Ngaân haøng Theá giôùi thoâng
qua heä thoáng Baùo caùo cuûa caùc nöôùc
vay nôï. Caùc soá lieäu khaùc chuû yeáu
laáy töø Lieân Hieäp Quoác vaø caùc cô
quan chuyeân traùch, Quyõ Tieàn teä
Quoác teá (IMF), vaø töø baùo caùo cuûa
caùc nöôùc göûi cho Ngaân haøng Theá
giôùi. Caùc soá lieäu öôùc tính cuûa caùn
boä Ngaân haøng cuõng ñöôïc söû duïng
ñeå taêng cöôøng tính caäp nhaät vaø
nhaát quaùn. Ñoái vôùi haàu heát caùc
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 549
nöôùc, öôùc tính taøi khoaûn quoác gia
cuõng ñöôïc laáy töø nhöõng nöôùc
thaønh vieân, thoâng qua caùc cô quan
ñaïi dieän kinh teá cuûa Ngaân haøng
Theá giôùi. Trong moät soá tröôøng hôïp,
chuùng ñöôïc caùc caùn boä chænh lyù
nhaèm ñaûm baûo söï thoáng nhaát vôùi
caùc ñònh nghóa vaø khaùi nieäm quoác
teá. Haàu heát caùc soá lieäu xaõ hoäi töø
nguoàn quoác gia ñeàu ñöôïc thu thaäp
töø caùc hoà sô theo doõi thöôøng xuyeân,
ñieàu tra ñaëc bieät hoaëc taøi lieäu toång
ñieàu tra daân soá ñònh kyø.
Ñeå coù nhöõng chuù thích chi tieát
veà caùc soá lieäu naøy, xin tham khaûo
cuoán Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi
naêm 2008 cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.
Tính nhaát quaùn vaø ñoä tin caäy cuûa
soá lieäu
Ñeå chuaån hoaù caùc soá lieäu, Ngaân
haøng Theá giôùi ñaõ phaûi boû raát nhieàu
coâng söùc nhöng vaãn khoâng theå
ñaûm baûo veà khaû naêng töông thích
hoaøn toaøn giöõa chuùng, vì vaäy caàn
phaûi thaän troïng khi dieãn giaûi caùc
chæ baùo naøy. Coù nhieàu yeáu toá aûnh
höôûng ñeán khaû naêng thu thaäp, tính
töông thích vaø ñoä tin caäy cuûa caùc soá
lieäu nhö heä thoáng thoáng keâ ôû moät
soá neàn kinh teá ñang phaùt trieån vaãn
coøn yeáu; phöông phaùp thoáng keâ,
phaïm vi khaûo saùt, caùch thöùc thu
thaäp vaø caùc ñònh nghóa raát khaùc
nhau; vieäc so saùnh giöõa caùc quoác
gia vaø giöõa caùc thôøi kyø cuõng coù
nhöõng vaán ñeà phöùc taïp veà kyõ thuaät
vaø khaùi nieäm maø khoâng theå khaéc
phuïc hoaøn toaøn. Ñoái vôùi nhöõng neàn
kinh teá ñang gaëp khoù khaên, nhö
nhöõng khoù khaên naûy sinh töø xung
ñoät trong vaø ngoaøi nöôùc, phaïm vi
550 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
bao quaùt cuûa soá lieäu coù theå khoâng
toaøn dieän, gaây aûnh höôûng ñeán quaù
trình thu thaäp vaø baùo caùo soá lieäu.
Vì nhöõng lyù do treân, maëc duø caùc soá
lieäu ñöôïc thu thaäp töø nhöõng nguoàn
thoâng tin ñöôïc cho laø coù caên cöù
nhaát, chuùng vaãn chæ neân ñöôïc xem
laø caùc xu theá coù tính ñònh höôùng,
khaéc hoïa laïi nhöõng khaùc bieät lôùn
giöõa caùc neàn kinh teá hôn laø moät
thöôùc ño ñònh löôïng chính xaùc veà
nhöõng khaùc bieät ñoù. Söï sai leäch veà
soá lieäu trong caùc laàn xuaát baûn khaùc
nhau laø do caùc nöôùc caäp nhaät vaø
ñieàu chænh caùc soá lieäu quaù khöù cuûa
mình hoaëc thay ñoåi phöông phaùp
luaän. Do ñoù, baïn ñoïc khoâng neân so
saùnh chuoãi soá lieäu giöõa caùc aán
phaåm hoaëc giöõa nhöõng laàn xuaát
baûn khaùc nhau cuûa cuøng moät aán
phaåm cuûa Ngaân haøng Theá giôùi. Caùc
soá lieäu chuoãi thôøi gian nhaát quaùn
saün coù ñöôïc trình baøy trong ñóa
CD-ROM Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá
giôùi naêm 2008 hoaëc treân WDI Online.
Caùc tæ leä vaø toác ñoä taêng
Ñeå deã tham khaûo, caùc baûng thöôøng
trình baøy caùc soá tæ leä vaø toác ñoä taêng,
thay vì chæ neâu nhöõng giaù trò tuyeät
ñoái ñôn giaûn. Caùc giaù trò theo
nguyeân goác coù trong ñóa CD-ROM
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi naêm
2008 Tröø khi coù nhöõng ghi chuù
khaùc, toác ñoä taêng ñöôïc tính toaùn
theo phöông phaùp hoài quy bình
phöông toái thieåu (xem phaàn Phöông
phaùp thoáng keâ döôùi ñaây). Do phöông
phaùp naøy xeùt ñeán moïi quan saùt
trong moät thôøi kyø, neân toác ñoä taêng
thu ñöôïc phaûn aùnh moät xu höôùng
chung, voán khoâng chòu aûnh höôûng
quaù lôùn cuûa caùc giaù trò ñoät bieán. Ñeå
loaïi tröø aûnh höôûng cuûa laïm phaùt,
caùc chæ baùo kinh teá tính theo giaù coá
ñònh ñöôïc söû duïng khi tính toác ñoä
taêng tröôûng. Soá lieäu ñöôïc in
nghieâng laø soá lieäu tính cho moät
naêm hoaëc moät thôøi kyø khaùc vôùi
naêm ñaõ ghi ôû tieâu ñeà coät – toái ña laø
hai naêm tröôùc hoaëc sau ñoái vôùi caùc
chæ baùo kinh teá, vaø toái ña laø ba naêm
tröôùc hoaëc sau ñoái vôùi caùc chæ baùo
xaõ hoäi vì chæ baùo naøy coù xu höôùng
khoâng ñöôïc thu thaäp thöôøng xuyeân
nhö chæ baùo kinh teá vaø ít coù thay
ñoåi trong thôøi gian ngaén.
Chuoãi soá lieäu veà giaù coá ñònh
Taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá ñöôïc
ño baèng phaàn giaù trò gia taêng boå
sung do caùc caù nhaân vaø doanh
nghieäp hoaït ñoäng trong neàn kinh teá
ñoù taïo ra. Do ñoù, vieäc xaùc ñònh toác
ñoä taêng tröôûng thöïc teá ñoøi hoûi phaûi
coù nhöõng tính toaùn veà GDP vaø caùc
boä phaän caáu thaønh cuûa noù theo giaù
coá ñònh. Ngaân haøng Theá giôùi thu
thaäp chuoãi soá lieäu veà taøi khoaûn
quoác gia theo giaù coá ñònh, ñöôïc
tính baèng ñoàng baûn teä cuûa töøng
nöôùc, vaø ñöôïc quy veà naêm goác ban
ñaàu cuûa nöôùc ñoù. Ñeå coù ñöôïc chuoãi
soá lieäu theo giaù coá ñònh töông thích
vôùi nhau, Ngaân haøng ñaõ ñieàu chænh
GDP vaø caùc giaù trò gia taêng cho
töøng ngaønh coâng nghieäp veà cuøng
moät naêm tham chieáu, hieän thôøi laø
naêm 2000 cho cuoán Caùc chæ baùo phaùt
trieån theá giôùi naêm nay. Quaù trình
naøy laøm taêng sai leäch giöõa GDP
ñieàu chænh vaø toång caùc boä phaän caáu
thaønh ñieàu chænh. Vì neáu phaân boå
laïi caùc sai leäch naøy thì seõ laøm meùo

moù theâm toác ñoä taêng tröôûng neân
chuùng toâi quyeát ñònh giöõ nguyeân
maø khoâng phaân boá laïi nöõa.
Thöôùc ño toång hôïp
Thöôùc ño toång hôïp cho caùc khu vöïc
vaø caùc nhoùm thu nhaäp, ñöôïc trình
baøy ôû cuoái haàu heát caùc baûng, ñöôïc
tính baèng pheùp coäng ñôn giaûn
trong nhöõng tröôøng hôïp chuùng
ñöôïc bieåu thò baèng möùc ñoä. Toác ñoä
taêng tröôûng toång hôïp vaø caùc tæ soá
thöôøng ñöôïc tính toaùn theo giaù trò
bình quaân gia quyeàn. Thöôùc ño
toång hôïp caùc chæ baùo xaõ hoäi laáy daân
soá hoaëc phaân nhoùm daân soá laøm
quyeàn soá, coøn tæ leä töû vong ôû treû sô
sinh thì laáy quyeàn soá laø soá sinh.
Xem ghi chuù veà caùc chæ baùo chi tieát
ñeå coù theâm thoâng tin.
Ñoái vôùi thöôùc ño toång hôïp trong
nhieàu naêm, nhöõng tính toaùn döïa
treân caùc nhoùm neàn kinh teá coá ñònh
ñeå ñaûm baûo caùc boä phaän caáu thaønh
cuûa toång khoâng thay ñoåi theo thôøi
gian. Thöôùc ño theo nhoùm chæ ñöôïc
toång hôïp neáu coù ñöôïc soá lieäu trong
moät naêm naøo ñoù, ít nhaát laø hai phaàn
ba caáu thaønh cuûa caû nhoùm, nhö ñaõ
ñöôïc xaùc ñònh cho naêm ñònh moác
2000. Ñeå thoaû maõn ñöôïc tieâu chuaån
naøy, caùc neàn kinh teá thieáu soá lieäu
ñöôïc giaû ñònh laø vaän haønh gioáng
nhö caùc nöôùc coù ñaày ñuû soá lieäu
khaùc. Ngöôøi ñoïc caàn löu yù raèng, caùc
thöôùc ño toång hôïp chæ laø caùc öôùc
tính toång hôïp mang tính chaát ñaïi
dieän cho moãi chuû ñeà, chöù khoâng theå
ruùt ra moät keát luaän naøo coù yù nghóa
veà haønh vi ôû caáp quoác gia, baèng
caùch suy ngöôïc töø caùc chæ baùo cuûa
caû nhoùm. Hôn nöõa, quaù trình öôùc
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 551
tính coù theå daãn ñeán nhöõng sai leäch
giöõa con soá toång hôïp vaø toång soá
lieäu cuûa caùc phaân nhoùm.
Baûng 1. Caùc chæ baùo phaùt trieån
then choát
Daân soá döïa treân nhöõng ñònh nghóa
thoâng duïng, trong ñoù coi daân soá laø
toaøn boä soá ngöôøi cö truù, khoâng
phaân bieät tình traïng phaùp lyù hay tö
caùch coâng daân – tröø nhöõng ngöôøi tò
naïn khoâng cö truù laâu daøi taïi nöôùc
hoï ñang cö truù, vì hoï ñaõ ñöôïc coi
laø moät boä phaän daân soá cuûa nöôùc hoï
xuaát cö.
Toác ñoä taêng daân soá trung bình
haøng naêm laø toác ñoä thay ñoåi luõy
thöøa trong moät thôøi kyø (xem muïc
Phöông phaùp thoáng keâ döôùi ñaây).
Maät ñoä daân soá laø tæ soá giöõa daân
soá giöõa naêm vaø dieän tích ñaát. Dieän
tích ñaát laø toång dieän tích cuûa moät
nöôùc, khoâng tính ñeán dieän tích maët
nöôùc trong ñaát lieàn vaø theàm luïc
ñòa. Maät ñoä daân soá ñöôïc tính döïa
vaøo caùc soá lieäu môùi nhaát coù ñöôïc
veà dieän tích ñaát.
Cô caáu daân soá theo ñoä tuoåi töø 0
ñeán 14 tuoåi laø phaàn traêm toång daân
soá naèm trong ñoä tuoåi töø 0 ñeán 14.
Toång thu nhaäp quoác daân (GNI)
laø thöôùc ño toång hôïp lôùn nhaát cuûa
thu nhaäp quoác daân, ño löôøng toaøn
boä toång giaù trò gia taêng saùng taïo ra
trong vaø ngoaøi nöôùc do caùc coâng
daân cuûa moät nöôùc sôû höõu. GNI
baèng toång saûn phaåm quoác noäi
(GDP) coäng vôùi thu nhaäp sô caáp
roøng töø nöôùc ngoaøi. Soá lieäu ñöôïc
qui ñoåi töø ñoàng baûn teä sang ñoâla
Myõ hieän haønh theo phöông phaùp
AÙtlaùt cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.
552 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
Phöông phaùp naøy söû duïng tæ giaù hoái
ñoaùi trung bình trong ba naêm lieân
tuïc, nhaèm ñieàu hoaø aûnh höôûng cuûa
söï bieán ñoäng tæ giaù hoái ñoaùi nhaát
thôøi. (Xem phaàn caùc phöông phaùp
thoáng keâ döôùi ñaây ñeå bieát theâm chi
tieát veà phöông phaùp AÙtlaùt).
GNI treân ñaàu ngöôøi laø tæ soá giöõa
GNI vaø daân soá ôû thôøi ñieåm giöõa
naêm. GNI treân ñaàu ngöôøi ñöôïc qui
ñoåi sang ñoâla Myõ theo phöông
phaùp AÙtlaùt cuûa Ngaân haøng Theá
giôùi. Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ duøng
GNI treân ñaàu ngöôøi tính theo ñoâla
Myõ ñeå phaân loaïi caùc neàn kinh teá
nhaèm muïc ñích phaân tích vaø ñeå xaùc
ñònh tö caùch ñi vay cuûa nöôùc ñoù.
Toång thu nhaäp quoác daân tính
theo PPP laø GNI ñöôïc qui ñoåi sang
ñoàng ñoâla quoác teá, söû duïng heä soá
qui ñoåi söùc mua töông ñöông
(PPP). Thöôùc ño naøy ñöôïc söû duïng
vì tæ giaù hoái ñoaùi danh nghóa khoâng
phaûi luùc naøo cuõng phaûn aùnh söï
khaùc nhau trong giaù caû töông ñoái
treân theá giôùi. Taïi tæ giaù PPP, moät
ñoàng ñoâla quoác teá coù söùc mua
trong GNI noäi ñòa ngang vôùi söùc
mua cuûa ñoàng ñoâla Myõ trong GNI
cuûa Myõ. Tæ giaù PPP cho pheùp so
saùnh chuaån veà möùc giaù thöïc teá giöõa
caùc nöôùc, gioáng nhö caùc chæ soá giaù
qui öôùc cho pheùp so saùnh caùc giaù trò
thöïc teá qua nhieàu thôøi kyø. Heä soá
qui ñoåi PPP söû duïng ôû ñaây ñöôïc
laáy töø nhieàu ñôït ñieàu tra giaù bao
goàm 146 nöôùc do Chöông trình So
saùnh Quoác teá tieán haønh naêm 2005.
Ñoái vôùi caùc nöôùc naèm trong Toå
chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån Kinh teá
(OECD), soá lieäu ñöôïc ruùt ra töø
voøng ñieàu tra môùi nhaát, hoaøn thaønh
naêm 1999; caùc nöôùc coøn laïi laø soá
lieäu ñieàu tra naêm 1996, naêm 1993
hoaëc voøng ñieàu tra sôùm hôn, sau ñoù
ñöôïc ngoaïi suy ñeán moác chuaån
naêm 1996. Öôùc tính cho caùc nöôùc
khoâng naèm trong nhöõng cuoäc ñieàu
tra naøy ñöôïc suy ra töø caùc moâ hình
thoáng keâ söû duïng soá lieäu saün coù.
GNI treân ñaàu ngöôøi tính theo
PPP laø GNI tính theo PPP chia cho
daân soá ôû thôøi ñieåm giöõa naêm.
Taêng tröôûng toång saûn phaåm
quoác noäi (GDP) treân ñaàu ngöôøi
ñöôïc xaùc ñònh döïa treân GDP tính
theo giaù coá ñònh. Taêng tröôûng GDP
ñöôïc coi laø moät thöôùc ño taêng
tröôûng bao quaùt cuûa neàn kinh teá.
GDP tính theo giaù coá ñònh coù theå
ñöôïc öôùc tính baèng caùch xaùc ñònh
toång möùc haøng hoaù vaø dòch vuï
ñöôïc saûn xuaát ra trong moät thôøi kyø
nhaát ñònh, roài ñònh giaù chuùng theo
moät taäp hôïp giaù naêm goác ñaõ thoáng
nhaát, tröø ñi chi phí ñaàu vaøo trung
gian, cuõng ñöôïc tính theo giaù coá
ñònh. Xem muïc Phöông phaùp thoáng
keâ ñeå bieát theâm chi tieát veà toác ñoä
taêng tröôûng bình phöông toái thieåu.
Tuoåi thoï bình quaân töø khi sinh
laø soá naêm maø moät ngöôøi coù theå
soáng ñöôïc, tính töø luùc chaøo ñôøi,
neáu hình thaùi phoå bieán veà tình
traïng töû vong khi ngöôøi ñoù sinh ra
vaãn giöõ nguyeân trong suoát cuoäc ñôøi
cuûa ngöôøi ñoù. Soá lieäu ñöôïc theå hieän
coù söï phaân taùch theo giôùi tính.
Tæ leä bieát chöõ ôû ngöôøi lôùn laø
phaàn traêm soá ngöôøi töø 15 tuoåi trôû
leân coù theå ñoïc vaø vieát moät caùch
hieåu bieát moät ñoaïn vaên ngaén, ñôn
giaûn moâ taû cuoäc soáng haøng ngaøy
cuûa hoï. Treân thöïc teá, raát khoù ño tæ

leä bieát chöõ. Ñeå öôùc tính tæ leä bieát
chöõ theo ñònh nghóa naøy, caàn coù
nhöõng thöôùc ño laáy ra töø toång ñieàu
tra hoaëc ñieàu tra choïn maãu trong
ñieàu kieän giöõ nguyeân caùc yeáu toá
khaùc. Nhieàu nöôùc tính toaùn soá
ngöôøi bieát chöõ döïa treân caùc soá lieäu
töï khai baùo. Moät soá duøng soá lieäu veà
trình ñoä hoïc vaán laøm bieán thay theá,
nhöng laïi söû duïng soá naêm ñi hoïc
hoaëc caáp hoïc cao nhaát ñaõ toát nghieäp
khaùc nhau. Do coù söï khaùc bieät veà
khaùi nieäm vaø phöông phaùp thu
thaäp soá lieäu neân khi söû duïng caùc soá
lieäu naøy caàn thaän troïng.
Möùc thaûi caùcbon ñioâxít (CO2)
ño möùc xaû khí thaûi naøy töø vieäc ñoát
chaùy nhieân lieäu hoaù thaïch vaø saûn
xuaát xi maêng. Chuùng bao goàm
caùcbon ñioâxít thaûi ra trong quaù
trình tieâu duøng caùc nhieân lieäu raén,
loûng vaø khí, cuõng nhö xaû khí ñoát.
Möùc thaûi caùcbon ñioâxít treân ñaàu
ngöôøi laø löôïng CO2 phaùt thaûi chia
cho daân soá giöõa naêm.
Trung taâm Phaân tích Thoâng tin
veà Caùcbon ñioâxít (CDIAC) do Boä
Naêng löôïng Myõ taøi trôï, ñaõ tính
löôïng khí thaûi CO2 haøng naêm do
con ngöôøi gaây ra. Nhöõng tính toaùn
naøy ñöôïc suy ra töø caùc soá lieäu veà
tieâu duøng nhieân lieäu hoaù thaïch,
döïa treân Boä Soá lieäu veà Naêng löôïng
Theá giôùi do UNSD löu giöõ, vaø töø soá
lieäu saûn xuaát xi maêng cuûa theá giôùi,
döïa treân Boä Soá lieäu veà Cheá taïo Xi
maêng do Vaên phoøng Khai khoaùng
Myõ löu giöõ. Moãi naêm, CDIAC laïi
tính toaùn laïi toaøn boä chuoãi thôøi
gian töø naêm 1950 ñeán nay, ñöa vaøo
nhöõng phaùt hieän môùi nhaát cuûa
Trung taâm vaø nhöõng ñieàu chænh
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 553
gaàn ñaây nhaát trong cô sôû döõ lieäu
cuûa noù. Nhieân lieäu cung caáp cho
taøu thuyeàn vaø maùy bay tham gia
vaøo vaän taûi quoác teá ñöôïc loaïi khoûi
nhöõng öôùc tính naøy, vì khoù khaên
trong vieäc phaân boå möùc tieâu duøng
nhieân lieäu naøy giöõa caùc nöôùc höôûng
lôïi töø vieäc vaän taûi.
Baûng 2. Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân
nieân kyû: xoaù ngheøo ñoùi vaø caûi
thieän cuoäc soáng
Tæ troïng tieâu duøng hoaëc thu nhaäp
cuûa 20% ngöôøi ngheøo nhaát trong
tieâu duøng hoaëc thu nhaäp quoác daân
laø tæ troïng cuûa nhoùm 20% daân soá
ngheøo nhaát trong tieâu duøng, hoaëc ôû
moät vaøi tröôøng hôïp, trong thu
nhaäp. Ñaây laø moät thöôùc ño phaân
phoái. Caùc nöôùc coù phaân phoái tieâu
duøng (hoaëc thu nhaäp) baát bình
ñaúng hôn seõ coù tæ leä ngheøo ñoùi cao
hôn, vôùi moät möùc thu nhaäp bình
quaân cho tröôùc. Soá lieäu töø caùc cuoäc
ñieàu tra toaøn quoác qua caùc hoä gia
ñình ñaïi dieän. Vì caùc cuoäc ñieàu tra
hoä gia ñình quan troïng thöôøng
khaùc nhau veà phöông phaùp vaø loaïi
soá lieäu thu thaäp neân soá lieäu veà
phaân phoái khoâng hoaøn toaøn töông
thích giöõa caùc nöôùc. Caùn boä Ngaân
haøng Theá giôùi ñaõ coá gaéng ñaûm baûo
caùc soá lieäu naøy coù theå so saùnh ñöôïc
vôùi nhau ôû möùc cao nhaát coù theå
ñöôïc. Baát cöù khi naøo coù theå, caùc soá
lieäu veà tieâu duøng ñeàu ñöôïc duøng
thay cho caùc soá lieäu veà thu nhaäp.
Dieän suy dinh döôõng ôû treû em
laø tæ leä phaàn traêm soá treû em döôùi 5
tuoåi coù troïng löôïng theo löùa tuoåi
nhoû hôn - 2 ñoä leäch chuaån so vôùi
trung vò cuûa daân soá tham chieáu
554 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
quoác teá trong ñoä tuoåi töø 0 ñeán 59
thaùng. Baûng naøy phaûn aùnh soá lieäu
veà tieâu chuaån taêng tröôûng môùi cuûa
treû em do Toå chöùc Y teá Theá giôùi
coâng boá naêm 2006. Öôùc tính soá treû
em suy dinh döôõng ñöôïc ruùt ra töø
soá lieäu ñieàu tra quoác gia. Tæ leä treû
em thieáu caân laø moät chæ baùo thoâng
duïng nhaát veà tình traïng suy dinh
döôõng. Bò thieáu caân, cho duø chæ
moät chuùt, seõ laøm taêng nguy cô töû
vong vaø caûn trôû söï phaùt trieån nhaän
thöùc ôû treû em. Hôn nöõa, noù seõ ñeo
ñaúng vaán ñeà ñoù töø theá heä naøy sang
theá heä tieáp theo, vì nhöõng phuï nöõ
suy dinh döôõng seõ coù nhieàu nguy
cô sinh ra nhöõng ñöùa treû sô sinh
thieáu caân.
Tæ leä toát nghieäp tieåu hoïc laø
toång soá hoïc sinh toát nghieäp naêm
cuoái cuøng ôû moät tröôøng tieåu hoïc.
Noù ñöôïc tính baèng caùch laáy toång soá
hoïc sinh hoïc naêm cuoái tieåu hoïc tröø
ñi soá hoïc sinh löu ban ôû caáp ñoù, roài
chia cho toång soá treû em ôû ñoä tuoåi
toát nghieäp chính thöùc. Tæ leä toát
nghieäp tieåu hoïc phaûn aùnh chu kyø
tieåu hoïc theo ñònh nghóa cuûa Heä
thoáng Phaân loaïi Giaùo duïc Chuaån
Quoác teá (ISCED), ñi töø 3 ñeán 4 naêm
tieåu hoïc (ôû moät nhoùm raát ít nöôùc)
ñeán 5 hoaëc 6 naêm (ôû haàu heát caùc
nöôùc) vaø 7 naêm (ôû moät nhoùm ít caùc
nöôùc). Vì chöông trình hoïc cuûa caùc
nöôùc khaùc nhau neân coù tæ leä toát
nghieäp tieåu hoïc cao khoâng nhaát
thieát laø coù möùc ñoä hoïc taäp cuûa hoïc
sinh cao.
Tæ leä nhaäp hoïc cuûa treû em gaùi
so vôùi treû em trai trong giaùo duïc
tieåu hoïc vaø trung hoïc laø tæ leä nhaäp
hoïc thoâ ôû caáp tieåu hoïc vaø trung hoïc
cuûa nöõ so vôùi tæ leä nhaäp hoïc thoâ
töông öùng cuûa nam.
Xoaù boû cheânh leäch giôùi trong
giaùo duïc seõ giuùp naâng cao vò theá vaø
naêng löïc cuûa phuï nöõ. Chæ baùo naøy
laø moät thöôùc ño chöa hoaøn haûo veà
khaû naêng tieáp caän töông ñoái ñeán
giaùo duïc cuûa phuï nöõ. Vôùi chæ tieâu
phaûi ñaït ñöôïc vaøo naêm 2005, ñaây laø
moät trong nhöõng muïc tieâu ñaõ bò loãi
heïn. Soá lieäu veà tình hình nhaäp hoïc
phoå thoâng ñöôïc caùc cô quan giaùo
duïc quoác gia baùo caùo cho Vieän
Thoáng keâ UNESCO. Giaùo duïc tieåu
hoïc trang bò cho hoïc sinh nhöõng kyõ
naêng cô baûn veà ñoïc, vieát vaø laøm
toaùn, cuøng vôùi nhöõng hieåu bieát sô
ñaúng veà lòch söû, ñòa lyù, khoa hoïc töï
nhieân, khoa hoïc xaõ hoäi, ngheä thuaät
vaø aâm nhaïc. Giaùo duïc trung hoïc seõ
hoaøn taát vieäc trang bò nhöõng hoïc
vaán cô baûn ñaõ ñöôïc baét ñaàu töø caáp
tieåu hoïc, vôùi yù ñoà ñaët neàn moùng
cho vieäc hoïc taäp vaø phaùt trieån con
ngöôøi trong caû ñôøi, baèng caùch ñöa
ra nhöõng chæ daãn naëng veà kyõ naêng
vaø theo töøng chuû ñeà cuï theå hôn vaø
do nhöõng giaùo vieân chuyeân saâu
giaûng daïy.
Tæ leä töû vong ôû treû döôùi 5 tuoåi
laø xaùc suaát moät ñöùa treû sô sinh cheát
tröôùc khi troøn 5 tuoåi, neáu ñöùa treû
ñoù tuaân theo xu höôùng tæ suaát cheát
hieän taïi cho moät ñoä tuoåi nhaát ñònh.
Xaùc suaát naøy ñöôïc bieåu thò theo tæ
leä phaàn nghìn. Nguoàn chính ñeå bieát
ñöôïc ngaøy cheát laø heä thoáng khai
sinh khai töû, vaø nhöõng öôùc tính
tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp döïa treân
ñieàu tra choïn maãu hoaëc toång ñieàu
tra daân soá. Ñeå ñöa ra ñöôïc nhöõng
öôùc tính phuø hôïp veà tæ leä töû vong ôû

treû döôùi 5 tuoåi, maø coù theå söû duïng
taát caû nhöõng thoâng tin theo moät
caùch minh baïch, caû UNICEF vaø
Ngaân haøng Theá giôùi ñeàu ñaõ xaây
döïng vaø aùp duïng moät phöông
phaùp ñeå ñöa ñöôøng hoài quy aên
khôùp vôùi moái quan heä giöõa tæ suaát
cheát vaø thôøi ñieåm tham chieáu cuûa
chuùng, coù söû duïng bình phöông toái
thieåu gia quyeàn.
Soá ca sinh ñöôïc caùc caùn boä y teá
coù chuyeân moân phuïc vuï laø phaàn
traêm ca sinh coù maët caùc caùn boä ñaõ
qua ñaøo taïo ñeå coù nhöõng hoaït
ñoäng giaùm saùt, chaêm soùc vaø tö vaán
caàn thieát cho ngöôøi phuï nöõ trong
thôøi kyø mang thai, sinh con vaø haäu
saûn, ñeå töï tay ñôõ ñeû hoaëc ñeå chaêm
soùc treû sô sinh. Tæ leä ca sinh ñöôïc
caùc caùn boä y teá coù chuyeân moân
phuïc vuï laø moät chæ baùo veà khaû
naêng cuûa heä thoáng y teá coù theå cung
caáp dòch vuï chaêm soùc thoaû ñaùng
cho phuï nöõ mang thai. Soá lieäu do
UNICEF vaø caùc cuoäc ñieàu tra hoä
gia ñình cung caáp. Chaêm soùc tieàn
saûn vaø haäu saûn toát seõ giuùp caûi
thieän söùc khoeû baø meï vaø giaûm tæ leä
töû vong ôû baø meï vaø treû sô sinh.
Nhöng soá lieäu coù theå khoâng phaûn
aùnh nhöõng caûi thieän ñoù, vì heä
thoáng thoâng tin y teá thöôøng yeáu
keùm, soá ca cheát cuûa baø meï ñöôïc
baùo caùo khoâng ñaày ñuû vaø tæ leä töû
vong ôû baø meï raát khoù ño löôøng.
Tæ leä söû duïng caùc phöông tieän
traùnh thai laø tæ leä phuï nöõ laäp gia
ñình hoaëc trong ñoä tuoåi sinh ñeû töø
15-49 coù söû duïng, hoaëc ngöôøi quan
heä tình duïc coù söû duïng, baát keå hình
thöùc traùnh thai naøo. Traùnh thai an
toaøn vaø coù hieäu quaû laø moät trong
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 555
nhöõng giaûi phaùp khoâng theå thieáu ñeå
ñaûm baûo söùc khoûe sinh saûn, giuùp
phuï nöõ traùnh coù thai ngoaøi yù muoán,
trong khi ngaên chaën ñöôïc vieäc laây
lan beänh qua ñöôøng tình duïc. Caùc
phöông tieän traùnh thai phaûn aùnh taát
caû caùc phöông phaùp – keå caû caùc
phöông phaùp truyeàn thoáng keùm
hieäu quaû laãn caùc phöông phaùp hieän
ñaïi coù hieäu löïc cao. Thoâng tin veà tæ
leä söû duïng caùc phöông tieän traùnh
thai chuû yeáu coù ñöôïc töø caùc cuoäc
ñieàu tra hoä gia ñình.
Tình traïng laây nhieãm HIV/AIDS
laø phaàn traêm soá ngöôøi trong ñoä tuoåi
töø 15 ñeán 49 bò nhieãm HIV. Tæ leä laây
nhieãm HIV ôû ngöôøi lôùn phaûn aùnh
tình traïng nhieãm HIV trong daân soá
cuûa moãi nöôùc. Tuy nhieân, tæ leä laây
nhieãm quoác gia thaáp coù theå laø moät
chæ baùo sai leäch nghieâm troïng. Noù
thöôøng che giaáu tình traïng beänh
dòch nghieâm troïng maø luùc ñaàu chæ
taäp trung ôû moät ñòa baøn nhaát ñònh
hoaëc trong moät soá nhoùm daân cö naøo
ñoù, vaø coù nguy cô lan roäng ra ñoâng
ñaûo nhaân daân. ÔÛ nhieàu nöôùc ñang
phaùt trieån, nhöõng ca laây nhieãm môùi
thöôøng xuaát hieän ôû nhöõng thanh
nieân tröôûng thaønh, trong ñoù nöõ
thanh nieân laø ñoái töôïng ñaëc bieät deã
toån thöông. Öôùc tính veà tình traïng
laây nhieãm HIV döïa treân pheùp ngoaïi
suy caùc soá lieäu thu thaäp ñöôïc qua
ñieàu tra, vaø qua söï theo doõi kyõ caøng
cuûa caùc nhoùm nhoû, khoâng mang
tính chaát ñaïi dieän.
Baûng 3. Hoaït ñoäng kinh teá
Toång saûn phaåm quoác noäi (GDP)
laø toång giaù trò giaù taêng, tính theo
giaù ngöôøi mua, do taát caû coâng daân
556 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
cuûa moät nöôùc saùng taïo ra trong
neàn kinh teá, coäng moïi khoaûn thueá
vaø tröø ñi moïi khoaûn trôï caáp khoâng
ñöôïc ñöa vaøo giaù trò cuûa saûn
phaåm. Noù ñöôïc tính toaùn maø chöa
tröø ñi khaáu hao caùc taøi saûn aûo hoaëc
söï suy thoaùi, caïn kieät taøi nguyeân
thieân nhieân. Giaù trò gia taêng laø saûn
phaåm roøng cuûa moät ngaønh baát kyø,
sau khi ñaõ coäng toaøn boä caùc ñaàu ra
vaø tröø ñi taát caû ñaàu vaøo trung
gian. Xuaát xöù ngaønh cuûa giaù trò gia
taêng ñöôïc xaùc ñònh theo Heä thoáng
Phaân loaïi Ngaønh theo Chuaån Quoác
teá (ISIC), phieân baûn 3. Ngaân haøng
Theá giôùi thöôøng hay söû duïng ñoâla
Myõ vaø aùp duïng tæ giaù hoái ñoaùi
chính thöùc trung bình do Quyõ Tieàn
teä Quoác teá coâng boá cho naêm hieån
thò. Moät heä soá qui ñoåi khaùc seõ
ñöôïc aùp duïng neáu tæ giaù hoái ñoaùi
chính thöùc ñöôïc ñaùnh giaù laø sai
leäch vôùi moät möùc ñoä lôùn baát
thöôøng so vôùi tæ giaù ñöôïc söû duïng
thöïc teá trong caùc giao dòch baèng
ngoaïi teä vaø caùc saûn phaåm tham gia
ngoaïi thöông.
Toác ñoä taêng trung bình haøng
naêm cuûa toång saûn phaåm quoác noäi
ñöôïc tính toaùn töø soá lieäu GDP theo
giaù coá ñònh baèng ñoàng baûn teä.
Naêng suaát noâng nghieäp laø tæ leä
giöõa giaù trò gia taêng cuûa noâng
nghieäp, tính theo ñoâla Myõ giaù coá
ñònh naêm 1995, vaø soá coâng nhaân laøm
vieäc trong ngaønh noâng nghieäp.
Giaù trò gia taêng laø saûn löôïng
roøng cuûa moät ngaønh sau khi ñaõ
coäng toaøn boä löôïng ñaàu ra vaø tröø ñi
taát caû caùc ñaàu vaøo trung gian. Xuaát
xöù ngaønh cuûa giaù trò gia taêng ñöôïc
xaùc ñònh theo Heä thoáng Phaân loaïi
Ngaønh theo Chuaån Quoác teá (ISIC),
phieân baûn 3.
Giaù trò gia taêng noâng nghieäp
töông öùng vôùi ISIC phaân ngaønh 1-5
vaø bao goàm caû laâm vaø ngö nghieäp.
Giaù trò gia taêng coâng nghieäp
bao goàm khai khoaùng, cheá taïo, xaây
döïng, ñieän nöôùc, vaø khí ñoát (ISIC
phaân ngaønh 10-45).
Giaù trò gia taêng dòch vuï töông
öùng vôùi ISIC phaân ngaønh 50-99.
Chi tieâu cho tieâu duøng cuoái
cuøng cuûa hoä gia ñình laø giaù thò
tröôøng cuûa taát caû caùc loaïi haøng hoaù
vaø dòch vuï, bao goàm caû saûn phaåm
laâu beàn (nhö oâ toâ, maùy giaët, vaø
maùy tính gia ñình), do hoä gia ñình
mua saém. Noù khoâng tính ñeán vieäc
mua saém nhaø ôû, nhöng tính ñeán
tieàn thueâ qui öôùc ñoái vôùi nhöõng nôi
ôû do chính chuû sôû höõu. Noù cuõng
bao goàm taát caû caùc khoaûn thanh
toaùn vaø phí traû cho chính phuû ñeå
ñöôïc caáp giaáy pheùp. ÔÛ ñaây, chi tieâu
cho tieâu duøng cuûa hoä gia ñình bao
goàm caû chi tieâu cuûa caùc toå chöùc phi
lôïi nhuaän phuïc vuï hoä gia ñình,
ngay caû khi nhöõng soá lieäu naøy ñöôïc
caùc nöôùc baùo caùo taùch rieâng. Treân
thöïc teá, chi cho tieâu duøng cuûa hoä
gia ñình coù theå bao goàm baát cöù sai
soá thoáng keâ naøo trong vieäc söû duïng
nguoàn löïc so vôùi löôïng cung nguoàn
löïc ñoù.
Chi tieâu cho tieâu duøng cuoái
cuøng cuûa chính phuû noùi chung bao
goàm taát caû caùc khoaûn chi thöôøng
xuyeân cuûa chính phuû ñeå mua saém
haøng hoaù vaø dòch vuï (keå caû ñeàn buø
cho ngöôøi lao ñoäng). Noù cuõng tính
ñeán haàu heát caùc khoaûn chi cho quoác
phoøng, an ninh, nhöng khoâng tính

chi quaân söï cuûa chính phuû ñaõ ñöôïc
tính laøm moät phaàn trong toång möùc
taïo voán cuûa chính phuû.
Toång möùc taïo voán bao goàm chi
tieâu cho caùc khoaûn boå sung vaøo taøi
saûn coá ñònh, cuûa neàn kinh teá coäng
vôùi söï thay ñoåi roøng trong möùc toàn
kho vaø caùc khoaûn coù giaù trò khaùc.
Taøi saûn coá ñònh bao goàm vieäc caûi
taïo ñaát (laøm haøng raøo, ñaøo hoá, xeû
raõnh…); nhaø xöôûng maùy moùc vaø
mua saém thieát bò; xaây döïng nhaø
cöûa, ñöôøng boä, ñöôøng saét…, keå caû
caùc toaøn nhaø thöông maïi vaø keát caáu
coâng nghieäp, vaên phoøng, tröôøng
hoïc, beänh vieän vaø nhaø ôû tö nhaân.
Toàn kho laø döï tröõ haøng hoaù cuûa
doanh nghieäp nhaèm ñaùp öùng
nhöõng söï bieán ñoäng taïm thôøi vaø
ñoät xuaát trong saûn xuaát hoaëc baùn
haøng, coøn goïi laø “baùn thaønh
phaåm”. Theo SNA 1993, mua saém
roøng caùc taøi saûn coù giaù trò cuõng
ñöôïc tính laø taïo voán.
Caùn caân ñoái ngoaïi veà haøng
hoaù vaø dòch vuï laø xuaát khaåu haøng
hoaù vaø dòch vuï tröø ñi nhaäp khaåu
haøng hoaù vaø dòch vuï. Thöông maïi
haøng hoaù vaø dòch vuï bao goàm taát
caû caùc giao dòch giöõa coâng daân
moät nöôùc vôùi caùc nöôùc khaùc maø coù
laøm thay ñoåi sôû höõu caùc haøng hoaù
thöông phaåm chung, haøng hoaù
ñang treân ñöôøng chuyeân chôû ñeå
cheá bieán vaø söûa chöõa, vaøng khoâng
duøng laøm phöông tieän trao ñoåi vaø
caùc dòch vuï.
Chæ soá giaûm phaùt ngaàm GDP
phaûn aùnh söï thay ñoåi giaù caû cuûa taát
caû caùc loaïi caàu cuoái cuøng, nhö tieâu
duøng cuûa chính phuû, möùc taïo voán,
vaø thöông maïi quoác teá, cuõng nhö
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 557
thaønh phaàn chính laø tieâu duøng cuoái
cuøng cuûa tö nhaân. Noù ñöôïc tính
baèng tæ leä giöõa GDP theo giaù hieän
haønh vaø GDP theo giaù coá ñònh. Chæ
soá giaûm phaùt GDP cuõng coù theå
ñöôïc tính coâng khai nhö chæ soá giaù
Paasche, trong ñoù troïng soá laø löôïng
ñaàu ra trong kyø hieän taïi.
Caùc chæ baùo taøi khoaûn quoác gia
cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån haàu
heát ñöôïc thu thaäp töø caùc toå chöùc
thoáng keâ nhaø nöôùc vaø ngaân haøng
trung öông, thoâng qua phaùi ñoaøn
thöôøng truù vaø coâng taùc cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi. Soá lieäu cuûa caùc neàn
kinh teá coù thu nhaäp cao laáy töø hoà
sô döõ lieäu cuûa OECD.
Baûng 4. Thöông maïi, vieän trôï vaø
taøi chính
Xuaát khaåu haøng hoaù (thöông
phaåm) cho bieát giaù caäp maïn (FOB)
cuûa haøng hoaù ñöôïc cung caáp cho
taát caû caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi,
ñöôïc tính baèng ñoâla Myõ.
Nhaäp khaåu haøng hoaù (thöông
phaåm) cho bieát giaù CIF cuûa haøng
hoaù (chi phí haøng hoaù keå caû baûo
hieåm vaø vaän taûi) ñöôïc mua töø taát
caû caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi. tính
baèng ñoâla Myõ. Soá lieäu veà thöông
maïi haøng hoaù laáy töø Toå chöùc
Thöông maïi Theá giôùi (WTO) trong
baùo caùo haøng naêm cuûa toå chöùc naøy.
Xuaát khaåu haøng cheá taùc bao
goàm nhöõng haøng hoaù trong Phaân
loaïi Thöông maïi Coâng nghieäp Tieâu
chuaån (SITC), muïc 5 (hoaù chaát), 6
(haøng cheá taùc cô baûn), 7 (maùy moùc
vaø thieát bò vaän taûi), vaø 8 (haøng hoaù
cheá taùc laët vaët), tröø phaân nhoùm 68.
Xuaát khaåu coâng ngheä cao laø caùc
558 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
saûn phaåm coù haøm löôïng nghieân
cöùu vaø trieån khai (R&D) cao.
Chuùng bao goàm caùc saûn phaåm coâng
ngheä cao nhö maùy bay, maùy tính,
döôïc phaåm, coâng cuï khoa hoïc vaø
maùy ñieän töû.
Caùn caân taøi khoaûn vaõng lai laø
toång xuaát khaåu roøng haøng hoaù vaø
dòch vuï, thu nhaäp roøng vaø chuyeån
giao vaõng lai roøng.
Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi laø
luoàng voán ñaàu tö vaøo roøng nhaèm
thu ñöôïc lôïi ích quaûn lyù laâu daøi (töø
10% soá coå phieáu ñöôïc quyeàn boû
phieáu trôû leân) trong moät doanh
nghieäp vaän haønh ôû moät nöôùc naèm
ngoaøi queâ höông cuûa nhaø ñaàu tö.
Ñoù laø toång voán coå phaàn, taùi ñaàu tö
lôïi nhuaän, voán daøi haïn khaùc vaø voán
ngaén haïn nhö ñaõ ñöôïc theå hieän
trong caùn caân thanh toaùn. Soá lieäu
veà caùn caân taøi khoaûn vaõng lai, caùc
luoàng voán tö nhaân vaø ñaàu tö tröïc
tieáp nöôùc ngoaøi ñöôïc laáy töø Nieân
giaùm Thoáng keâ Caùn caân Thanh toaùn
vaø Thoáng keâ Taøi chính Quoác teá cuûa
Quyõ Tieàn teä Quoác teá, ñöôïc boå sung
bôûi caùc öôùc tính cuûa caùn boä Ngaân
haøng Theá giôùi, söû duïng baùo caùo do
Hoäi nghò Thöông maïi vaø Phaùt trieån
Lieân Hieäp Quoác vaø caùc nguoàn quoác
gia chính thöùc khaùc cung caáp.
Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc
hoaëc vieän trôï chính thöùc töø caùc
nöôùc thaønh vieân coù thu nhaäp cao
cuûa OECD laø nguoàn taøi chính beân
ngoaøi chính thöùc cô baûn cho caùc
nöôùc ñang phaùt trieån, nhöng hoã trôï
phaùt trieån chính thöùc (ODA) cuõng
ñöôïc moät soá quoác gia taøi trôï quan
troïng khoâng phaûi laø thaønh vieân cuûa
UÛy ban Hoã trôï Phaùt trieån cuûa
OECD giaûi ngaân. UÛy ban Hoã trôï
Phaùt trieån coù ba ñieàu kieän ñeå caáp
ODA: phaûi do khu vöïc chính thöùc
nhaän vieän trôï, phaûi coi thuùc ñaåy
phaùt trieån kinh teá hoaëc phuùc lôïi laø
muïc tieâu chính vaø phaûi coù ñieàu
khoaûn öu ñaõi, vôùi thaønh phaàn vieän
trôï khoâng hoaøn laïi chieám khoâng
döôùi 25% giaù trò khoaûn vay (tính
theo tæ suaát chieát khaáu 10%). Hoã trôï
phaùt trieån chính thöùc bao goàm vieän
trôï khoâng hoaøn laïi vaø voán vay, sau
khi ñaõ tröø phaàn thanh toaùn traû nôï,
ñaùp öùng ñöôïc ñònh nghóa ODA cuûa
UÛy ban Hoã trôï Phaùt trieån, vaø ñöôïc
trao cho caùc nöôùc vaø vuøng laõnh thoå
trong danh saùch caùc nöôùc nhaän
vieän trôï cuûa UÛy ban Hoã trôï Phaùt
trieån. Danh saùch môùi caùc nöôùc nhaän
vieän trôï cuûa UÛy ban Hoã trôï Phaùt
trieån ñöôïc xaây döïng theo caùc tieâu
chí döïa treân nhu caàu khaùch quan
hôn so vôùi caùc danh saùch tröôùc ñoù,
vaø bao goàm caû caùc nöôùc coù thu
nhaäp thaáp vaø trung bình thaáp, tröø
nhöõng nöôùc laø thaønh vieân cuûa
nhoùm G8 hoaëc EU (keå caû nhöõng
nöôùc ñaõ coù thôøi haïn chaéc chaén gia
nhaäp EU).
Toång nôï nöôùc ngoaøi laø nôï do
caùc ñoái töôïng phi cö truù sôû höõu, vaø
phaûi traû nôï baèng ngoaïi teä, haøng hoaù
hoaëc dòch vuï. Ñoù laø toång caùc khoaûn
nôï daøi haïn cuûa chính phuû, nôï do
chính phuû baûo laõnh vaø nôï tö nhaân
khoâng ñöôïc baûo laõnh, söû duïng tín
duïng cuûa Quyõ Tieàn teä Quoác teá vaø
nôï ngaén haïn. Nôï ngaén haïn bao
goàm taát caû caùc khoaûn nôï coù kyø haïn
ban ñaàu khoâng quaù moät naêm vaø
tieàn traû laõi cho phaàn nôï ñoïng trong
caùc khoaûn nôï daøi haïn.

Giaù trò hieän taïi cuûa nôï naàn laø
toång caùc khoaûn nôï nöôùc ngoaøi ngaén
haïn coäng toång ñaõ chieát khaáu cuûa
phaàn traû nôï trong toång nôï nöôùc
ngoaøi daøi haïn ñeán haïn cuûa chính
phuû, do chính phuû baûo laõnh, vaø nôï
tö nhaân khoâng ñöôïc baûo laõnh, tính
cho caû ñôøi cuûa khoaûn nôï hieän haønh.
Nguoàn chính cung caáp thoâng tin veà
nôï nöôùc ngoaøi laø caùc baùo caùo vôùi
Ngaân haøng Theá giôùi thoâng qua Heä
thoáng Baùo caùo cuûa Quoác gia ñi vay
töø caùc quoác gia thaønh vieân nhaän
voán vay cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.
Thoâng tin boå sung ñöôïc laáy töø caùc
hoà sô cuûa Ngaân haøng Theá giôùi vaø
Quyõ Tieàn teä Quoác teá, Ngaân haøng
Phaùt trieån chaâu Phi, Ngaân haøng
Phaùt trieån chaâu AÙ, Quyõ Phaùt trieån
chaâu AÙ vaø Ngaân haøng Phaùt trieån
Lieân Myõ. Caùc baûng toång hôïp veà nôï
nöôùc ngoaøi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt
trieån ñöôïc xuaát baûn haøng naêm
trong Taøi chính Phaùt trieån Toaøn caàu
cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.
Di cö roøng laø toång soá di daân
roøng trong moät thôøi kyø, töùc laø soá
ngöôøi nhaäp cö tröø ñi soá ngöôøi xuaát
cö, keå caû caùc ñoái töôïng cö truù laãn
phi cö truù. Soá lieäu ñöôïc trình baøy
trong baûng laø caùc öôùc tính 5 naêm.
Soá lieäu ñöôïc laáy töø Trieån voïng Daân
soá Toaøn caàu: Ñieàu chænh naêm 2006
cuûa Ban Daân soá Lieân Hieäp Quoác.
Tín duïng trong nöôùc do khu
vöïc ngaân haøng cung caáp bao goàm
taát caû tín duïng daønh cho caùc ngaønh
khaùc nhau, tính baèng con soá toång
goäp chöù khoâng phaûi roøng, tröø tín
duïng cho chính phuû trung öông laø
tính baèng con soá roøng. Khu vöïc
ngaân haøng bao goàm caùc cô quan
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 559
chöùc naêng veà tieàn teä, ngaân haøng
tieàn göûi vaø caùc ñònh cheá ngaân haøng
khaùc coù saün soá lieäu (bao goàm caùc
ñònh cheá khoâng chaáp nhaän tieàn göûi
coù theå chuyeån nhöôïng nhöng chaáp
nhaän caùc nghóa vuï nhö tieàn göûi coù
kyø haïn vaø tieàn göûi tieát kieäm). Thí
duï veà caùc ñònh cheá ngaân haøng khaùc
laø caùc ñònh cheá tieát kieäm vaø cho vay
coù theá chaáp vaø caùc hieäp hoäi xaây
döïng vaø cho vay. Soá lieäu laáy töø
Thoáng keâ Taøi chính Quoác teá cuûa Quyõ
Tieàn teä Quoác teá.
Baûng 5. Chæ baùo chính cho caùc
neàn kinh teá khaùc
Xem Chuù thích kyõ thuaät cuûa baûng
1, phaàn Caùc chæ baùo phaùt trieån then
choát.
Phöông phaùp thoáng keâ
Phaàn naøy moâ taû caùc tính toaùn toác
ñoä taêng tröôûng theo phöông phaùp
bình phöông toái thieåu, toác ñoä taêng
tröôûng luõy thöøa (ñieåm nuùt), vaø
phöông phaùp AÙtlaùt cuûa Ngaân haøng
Theá giôùi ñeå tính heä soá chuyeån ñoåi
ñöôïc söû duïng ñeå öôùc tính GNI vaø
GNI treân ñaàu ngöôøi theo ñoâla Myõ.
Toác ñoä taêng tröôûng theo phöông
phaùp bình phöông toái thieåu
Toác ñoä taêng tröôûng theo phöông
phaùp bình phöông toái thieåu ñöôïc
söû duïng khi coù moät chuoãi thôøi gian
ñuû daøi ñeå ñöa ra caùc tính toaùn ñaùng
tin caäy. Do vaäy, khi thieáu hôn moät
nöûa soá quan saùt trong moät thôøi kyø,
thì seõ khoâng tính toác ñoä taêng
tröôûng theo phöông phaùp naøy.
Toác ñoä taêng tröôûng theo phöông
phaùp bình phöông toái thieåu, r,
560 BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009
ñöôïc öôùc tính baèng caùch ñöa
ñöôøng hoài quy xu theá tuyeán tính
phuø hôïp vôùi giaù trò haøng naêm tính
theo loâgarít cuûa bieán soá trong kyø
töông öùng. Phöông trình hoài quy
coù daïng nhö sau:
Ln Xt = a + bt
Phöông trình naøy töông ñöông
vôùi pheùp bieán ñoåi loâgarít cuûa
phöông trình taêng tröôûng goäp,
Xt = X0 (1 + r)t
Trong phöông trình naøy, X laø
bieán soá, t laø thôøi gian, vaø a = log X0
vaø b = ln(1 + r) laø thoâng soá öôùc
löôïng. Neáu b* laø öôùc löôïng bình
phöông nhoû nhaát cuûa b thì toác ñoä
taêng tröôûng trung bình haøng naêm,
r, ñöôïc tính baèng caùch [luõy thöøa
(b*) – 1] vaø nhaân vôùi 100 ñeå bieåu thò
theo tæ leä phaàn traêm.
Toác ñoä taêng tröôûng tính toaùn
ñöôïc laø toác ñoä taêng tröôûng bình
quaân ñaïi dieän cho soá quan saùt ñöôïc
trong toaøn boä thôøi kyø. Noù khoâng
nhaát thieát phaûi phuø hôïp vôùi toác ñoä
taêng tröôûng thöïc teá giöõa hai thôøi kyø
baát kyø naøo ñoù.
Toác ñoä taêng tröôûng luõy thöøa
Laø toác ñoä taêng tröôûng giöõa hai thôøi
ñieåm, döïa treân soá lieäu nhaân khaåu
hoïc nhaát ñònh, nhaát laø löïc löôïng lao
ñoäng vaø daân soá, ñöôïc tính töø
phöông trình
r = ln (pn/p1)/n,
trong ñoù pn vaø p1 laø nhöõng quan saùt
ñaàu tieân vaø cuoái cuøng trong moät
thôøi kyø, n laø soá naêm trong thôøi kyø
ñoù laø lôïi nhuaän laø toaùn töû loâgarít töï
nhieân. Toác ñoä taêng tröôûng naøy döïa
treân moâ hình taêng tröôûng luõy thöøa
lieân tuïc giöõa hai thôøi ñieåm. Noù
khoâng xeùt ñeán giaù trò trung gian
trong daõy soá. Noù cuõng khoâng töông
öùng vôùi toác ñoä thay ñoåi haøng naêm
xaùc ñònh taïi khoaûng thôøi gian moät
naêm, maø toác ñoä thay ñoåi ñoù ñöôïc
tính theo coâng thöùc
(pn – pn-1)/pn-1
Phöông phaùp AÙtlaùt cuûa Ngaân
haøng Theá giôùi
Ñeå tính toaùn GNI vaø GNI treân ñaàu
ngöôøi theo ñoàng ñoâla Myõ cho caùc
muïc ñích nghieäp vuï nhaát ñònh,
Ngaân haøng Theá giôùi söû duïng moät
heä soá chuyeån ñoåi AÙtlaùt. Muïc ñích
cuûa heä soá chuyeån ñoåi AÙtlaùt laø laøm
giaûm aûnh höôûng cuûa söï bieán ñoäng
tæ giaù hoái ñoaùi khi so saùnh thu nhaäp
quoác daân giöõa caùc nöôùc. Heä soá
chuyeån ñoåi AÙtlaùt cho moät naêm baát
kyø laø möùc trung bình cuûa tæ giaù hoái
ñoaùi cuûa moät nöôùc (hay heä soá
chuyeån ñoåi khaùc) trong naêm ñoù vaø
tæ giaù hoái ñoaùi cuûa nöôùc naøy trong
hai naêm tröôùc ñoù. Heä soá naøy ñöôïc
ñieàu chænh theo söï cheânh leäch veà tæ
leä laïm phaùt trong nöôùc vôùi caùc
nöôùc Nhaät Baûn, Anh, Myõ vaø khu
vöïc ñoàng Euro. Tæ leä laïm phaùt cuûa
moät nöôùc ñöôïc tính baèng söï thay
ñoåi trong heä soá giaûm phaùt GDP cuûa
nöôùc ñoù. Tæ leä laïm phaùt cuûa caùc
nöôùc Nhaät Baûn, Anh, Myõ vaø Khu
vöïc ñoàng Euro, tieâu bieåu cho möùc
laïm phaùt quoác teá, ñöôïc tính baèng
söï thay ñoåi trong heä soá giaûm phaùt
SDR (quyeàn ruùt voán ñaëc bieät hoaëc
SDR laø ñôn vò tính toaùn cuûa IMF).
Heä soá giaûm phaùt SDR ñöôïc tính

nhö moät soá bình quaân gia quyeàn
cuûa heä soâ giaûm phaùt GDP cuûa caùc
nöôùc treân tính theo SDR, caùc quyeàn
soá ñoù laø löôïng tieàn teä cuûa moãi nöôùc
trong moät ñôn vò SDR. Caùc quyeàn
soá thay ñoåi theo thôøi gian do caáu
thaønh cuûa SDR vaø tæ giaù hoái ñoaùi
töông ñoái cuûa moãi ñoàng tieàn ñeàu
thay ñoåi. Heä soá giaûm phaùt SDR
tröôùc heát ñöôïc tính theo SDR, sau
ñoù ñöôïc quy sang ñoàng ñoâla Myõ,
söû duïng heä soá chuyeån ñoåi AÙtlaùt
giöõa SDR vaø ñoâla Myõ. Heä soá
chuyeån ñoåi AÙtlaùt thu ñöôïc tính
theo ñoâla Myõ ñöôïc aùp duïng cho
GNI cuûa moät nöôùc. GNI tính ñöôïc
baèng ñoâla Myõ seõ ñöôïc chia cho soá
daân ôû thôøi ñieåm giöõa naêm ñeå tính
ñöôïc GNI treân ñaàu ngöôøi.
Khi tæ giaù hoái ñoaùi chính thöùc
ñöôïc xem laø khoâng ñaùng tin caäy
hoaëc khoâng mang tính tieâu bieåu
trong moät thôøi kyø, thì moät öôùc tính
khaùc veà tæ giaù hoái ñoaùi ñöôïc söû
duïng trong coâng thöùc AÙtlaùt (xem
döôùi ñaây).
Coâng thöùc mieâu taû caùch tính heä
soá chuyeån ñoåi AÙtlaùt cho naêm t.
vaø caùch tính GNI treân ñaàu ngöôøi
theo ñoâla Myõ cho naêm t.
Caùc chæ baùo Phaùt trieån Theá giôùi Choïn loïc 561
Yt$= (Yt/Nt)e*t
trong ñoù, e* laø heä soá chuyeån ñoåi AÙt-
laùt (ñoàng baûn teä treân ñoâla Myõ) cho
naêm t, et laø tæ giaù hoái ñoaùi trung bình
(ñoàng baûn teä treân ñoâla Myõ) cho naêm
t, pt laø heä soá giaûm phaùt GDP cho
naêm t, pt$$ laø heä soá giaûm phaùt SDR
tính theo ñoâla Myõ cho naêm t, Yt$ laø
GNI AÙtlaùt treân ñaàu ngöôøi tính theo
ñoâla Myõ cho naêm t, Yt laø GNI hieän
haønh (tính baèng ñoàng baûn teä), Nt laø
daân soá giöõa naêm t.
Caùc heä soá chuyeån ñoåi khaùc
Ngaân haøng Theá giôùi ñaùnh giaù moät
caùch heä thoáng tính thích hôïp cuûa
caùc tæ giaù hoái ñoaùi chính thöùc ñeå
laøm heä soá chuyeån ñoåi. Moät heä soá
chuyeån ñoåi khaùc ñöôïc söû duïng khi
tæ giaù hoái ñoaùi chính thöùc ñöôïc coi
laø sai leäch lôùn vôùi tæ giaù hoái ñoaùi
höõu hieäu ñang aùp duïng trong caùc
giao dòch ngoaïi hoái vaø haøng hoaù
thöông maïi. Heä soá naøy chæ aùp duïng
cho raát ít nöôùc nhö ñöôïc trình baøy
trong Baûng löu Soá lieäu Sô caáp cuûa
cuoán Caùc Chæ baùo Phaùt trieån Theá
giôùi naêm 2007. Caùc heä soá chuyeån
ñoåi khaùc ñöôïc söû duïng trong
phöông phaùp AÙtlaùt vaø caùc nôi khaùc
trong cuoán caùc Chæ baùo Choïn loïc
Phaùt trieån Theá giôùi laø caùc heä soá
chuyeån ñoåi moät naêm.
562

BAÙO CAÙO PHAÙT TRIEÅN THEÁ GIÔÙI 2009

TAÙI ÑÒNH DAÏNG ÑÒA KINH TEÁ

Chòu traùch nhieäm xuaát baûn

BUØI VIEÄT BAÉC
Chòu traùch nhieäm baûn thaûo
LEÂ TIEÁN DUÕNG
Bieân taäp: PHÖÔNG MAI
Söûa baûn in: PHÖÔNG MAI
Trình baøy bìa: NGUYEÃN THANH CÖÔØNG
Cheá baûn: BÍCH LIEÃU

In 2.000 cuoán, khoå 20,5x28 cm, taïi Coâng ty In Vaên hoaù phaåm
Giaáy pheùp xuaát baûn soá: 970-2008/CXB/16-153/VHTT, caáp ngaøy 14-11-2008.
In xong vaø noäp löu chieåu quyù 11-2008.