ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN
____________________________

HOAØNG QUOÁC

MOÄT VAØI ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA THAØNH NGÖÕ

GOÁC HAÙN TRONG TIEÁNG VIEÄT

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2003

 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN
____________________________

HOAØNG QUOÁC

MOÄT VAØI ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA THAØNH NGÖÕ

GOÁC HAÙN TRONG TIEÁNG VIEÄT

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN

CHUYEÂN NGAØNH: NGOÂN NGÖÕ HOÏC SO SAÙNH
MAÕ SOÁ: 5.04.27

NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:

Tieán só NGUYEÃN COÂNG ÑÖÙC

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH, THAÙNG 01 - 2003

 Lôøi caûm taï

Toâi xin chaân thaønh caùm ôn caùc Thaày Coâ ñaõ taän tình giaûng daïy vaø giuùp ñôõ toâi trong

suoát quaù trình hoïc taäp, ñaëc bieät laø tieán só Nguyeãn Coâng Ñöùc, ngöôøi tröïc tieáp höôùng

daãn toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy.

Toâi xin chaân thaønh caùm ôn quí Thaày Coâ phaûn bieän ñaõ cho chuùng toâi nhieàu yù kieán

quyù baùu.

Xin caùm ôn caùc anh chi hoïc vieân cao hoïc cuøng lôùp ñaõ ñoäng vieân giuùp ñoõ toâi trong

quaù trình hoïc taäp.

Do haïn cheá veà thôøi gian vaø khaû naêng coøn coù haïn, luaän vaên naøy khoâng traùnh khoûi

nhöõng thieáu soùt. Chuùng toâi mong nhaän ñöôïc söï chæ baûo cuûa quyù Thaày Coâ.

Kính thö

Hoaøng Quoác
 MUÏC LUÏC

DAÃN NHAÄP TRANG

1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø nhieäm vuï nghieân cöùu 1

2. Ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu 2
3. Lòch söû nghieân cöùu 3
4. Phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn tö lieäu 5
5. Boá cuïc luaän vaên 6

CHÖÔNG I: MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ THUYEÁT

1.1. Quaù trình tieáp nhaän töø ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät 7
1.2. Nhöõng bieän phaùp Vieät hoaù chuû yeáu caùc töø ngöõ Haùn 19
1.3. Khaùi nieäm thaønh ngöõ goác Haùn 23

CHÖÔNG II: ÑAËC ÑIEÅM HÌNH THAÙI CAÁU TRUÙC VAØ NGÖÕ

NGHÓA CUÛA THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN

2.1. Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc hình thaønh töø nhöõng tích truyeän lieân
quan ñeán vaên hoaù 29
2.2. Loaïi hình ngoân ngöõ cuûa tieáng Vieät vaø tieáng Haùn 34
2.3. Ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 36
2.3.1. Tính hoaøn chænh veà hình thöùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 36
2.3.2. Ñaëc ñieåm veà caáu taïo cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 39
2.3.2.1. Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc duøng nguyeân khoái caû voû ngöõ aâm
Haùn Vieät, caáu truùc vaø noäi dung ngöõ nghóa 40
2.3.2.2.Thaønh ngöõ möôïn Haùn döôùi hình thöùc dòch hoaøn toaøn ra tieáng
Vieät töông ñöông 40
2.3.2.3. Loaïi song toàn, vöøa thaønh ngöõ daïng goác vöøa thaønh ngöõ daïng
dòch 41
2.3.2.4. Thaønh ngöõ möôïn Haùn döôùi hình thöùc dòch moät boä phaän ra
tieáng Vieät, giöõ nguyeân boä phaän coøn laïi vaø caáu truùc thaønh ngöõ goác 41
2.3.2.5.Thaønh ngöõ do ngöôøi Vieät taïo laäp baèng chöõ Haùn 42
2.3.3. Ñaëc ñieåm veà caáu truùc ngöõ phaùp cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 43
2.3.3.1. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai danh ngöõ 43
2.3.3.2. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai ñoäng ngöõ 43
2.3.3.3. Thaønh ngöõ coù caáu truùc cuûa moät caâu 45
2.3.4. Phaân loaïi thaønh ngöõ goác Haùn döïa treân hình thaùi caáu truùc 45
2.3.4.1. Thaønh ngöõ ñoái 46
2.3.4.2. Thaønh ngöõ so saùnh 49
2.3.4.3. Thaønh ngöõ thöôøng 51
2.4. Ñaëc ñieåm veà ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn 53
2.4.1. Tính hoaøn chænh veà nghóa cuûa thaønh ngöõ 53
2.4.2. Tính hình aûnh, tính gôïi taû cuûa thaønh ngöõ 56
2.4.3. Tính bieåu tröng thaønh ngöõ 59
2.5. Thaønh ngöõ goác Haùn vaø bieán theå cô baûn cuûa chuùng 69
2.6. Nhöõng nhaân toá taùc ñoäng ñeán vieäc hình thaønh nghóa cuûa thaønh
ngöõ goác Haùn 71
CHÖÔNG III: THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN ÑÖÔÏC SÖÛ DUÏNG TRONG

TIEÁNG VIEÄT HIEÄN NAY

3.1. Vò trí cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät 74
3.2. Khaûo saùt ñaëc ñieåm thaønh ngöõ goác Haùn trong quan heä vôùi vieäc
giöõ gìn, chuaån hoaù tieáng Vieät 76
3.3. Tieåu keát 80

KEÁT LUAÄN 84

PHUÏ LUÏC 88

Danh saùch thaønh ngöõ coù yeáu toá goác Haùn trong tieáng Vieät

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 122

 DAÃN NHAÄP

1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø phaïm vi nghieân cöùu

Cuøng vôùi söï toàn taïi vaø hoaït ñoäng cuûa caùc ñôn vò töø vöïng goác Haùn khaùc
trong tieáng Vieät (bao goàm töø, yeáu toá caáu taïo töø), toå hôïp töø - thaønh ngöõ goác
Haùn ñang chieám moät soá löôïng khoâng nhoû trong kho taøng thaønh ngöõ Vieät
Nam. Coù theå noùi, söï toàn taïi cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn chaúng nhöõng laøm
taêng theâm moät soá löôïng ñaùng keå cho voán thaønh ngöõ tieáng Vieät, maø veà maët
chaát löôïng, chuùng thöïc söï coù vai troø quan troïng. Moät maët caùc thaønh ngöõ goác
Haùn mang vaøo tieáng Vieät nhöõng noäi dung, khaùi nieäm môùi maø trong tieáng
Vieät chöa coù hoaëc ñaõ coù maø laïi chöa coù thaønh ngöõ bieåu thò. Ví du: Baùch nieân
giai laõo, an cö laïc nghieäp, hoàng nhan baïc meänh, bæ cöïc thaùi lai, oân coá tri taân
(oân cuõ bieát môùi), tri bæ tri kæ, töï löïc caùnh sinh v.v… Maët khaùc, ñoái vôùi nhöõng
thaønh ngöõ Haùn mang noäi dung ngöõ nghóa maø trong tieáng Vieät ñaõ coù thaønh
ngöõ bieåu thò thì söï du nhaäp cuûa chuùng coù taùc duïng laäp thaønh nhoùm thaønh
ngöõ ñoàng nghóa, laøm ña daïng hoùa, saéc thaùi hoùa nhöõng noäi dung ñoù. Thí duï
thaønh ngöõ goác Haùn “thuû chaâu ñaõi thoá” vaø caùc thaønh ngöõ Vieät “oâm caây ñôïi
thoû”, “haù mieäng chôø sung”, “ñaïi laõn chôø sung” laäp thaønh nhoùm ñoàng nghóa,
laøm ña daïng hoaù noäi dung: chôø ñôïi, caàu may moät caùch voâ ích, ngu ngoác.
Thaønh ngöõ “muùa rìu qua maét thôï” (ban moân loäng phuû) cuøng vôùi thaønh ngöõ
Vieät “ñaùnh troáng qua cöûa nhaø saám” laäp thaønh caëp thaønh ngöõ ñoàng nghóa vôùi
noäi dung “lieàu lónh, coù gan laøm ñieàu vuïng veà, keùm coûi tröôùc ngöôøi taøi gioûi
hôn mình gaáp boäi”.
Moät caâu hoûi ñaët ra laø: Taïi sao thaønh ngöõ goác Haùn laïi ñöôïc söû duïng moät
caùch roäng raõi vaø vôùi soá löôïng lôùn trong tieáng Vieät? Nhöõng nhaân toá naøo aûnh
höôûng ñeán vieäc tieáp thu cuõng nhö caùch söû duïng thaønh ngöõ goác Haùn – ñôn vò

1
 ngoân ngöõ “ngoaïi lai” naøy trong tieáng Vieät. Ñaây laø lyù do khieán chuùng toâi
choïn ñeà taøi naøy ñeå nghieân cöùu.
Nhö chuùng ta bieát, thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän quan troïng trong
kho taøng thaønh ngöõ Vieät Nam ñöôïc chuùng ta söû duïng vôùi moät taàn suaát khaù
cao trong taùc phaåm vaên hoïc, ñaëc bieät laø vaên hoïc coå trung ñaïi, laïi chöa ñöôïc
söï quan taâm nhieàu cuûa giôùi nghieân cöùu ngoân ngöõ.
Trong khuoân khoå ñeà taøi naøy chuùng toâi khoâng coù tham voïng neâu ra moät
ñieàu gì môùi maø chæ giôùi haïn ôû phaïm vi:
Phaân tích moät vaøi ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa cuûa caùc
thaønh ngöõ goác Haùn nhaèm laøm roõ quaù trình tieáp xuùc song ngöõ - vaên hoùa Haùn
- Vieät.
Khi thaønh ngöõ Haùn nhaäp vaøo tieáng Vieät, chuùng ñöôïc Vieät hoùa vaø ñöôïc
söû duïng ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau, theo caùch söû duïng cuûa ngöôøi Vieät
chuùng ta.
Thoâng qua khaûo saùt ñaëc ñieåm cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn nhaèm phaùt
hieän nhöõng töông ñoàng vaø dò bieät veà ñaëc tröng vaên hoùa – ngoân ngöõ giöõa hai
daân toäc, goùp phaàn vaøo vieäc nghieân cöùu tieáng Vieät noùi chung vaø ñôn vò thaønh
ngöõ goác Haùn noùi rieâng, nhaèm naâng cao hieäu quaû trong vieäc daïy, hoïc thaønh
ngöõ goác Haùn trong nhaø tröôøng, cuõng nhö vieäc giöõ gìn chuaån hoùa tieáng Vieät.

2. Ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu

Ñoái töôïng maø chuùng toâi khaûo saùt laø moät soá thaønh ngöõ coù yeáu toá goác Haùn
bao goàm: Thaønh ngöõ möôïn nguyeân daïng töø tieáng Haùn vaø thaønh ngöõ do
ngöôøi Vieät taïo neân töø caùc yeáu toá goác Haùn.

2
 Caùc kieåu tieáp nhaän vaø söû duïng nhöõng thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng
Vieät hieän nay. Söï khaûo saùt naøy döïa treân caùc taùc phaåm vaên hoïc do ngöôøi
Vieät vieát.
Chuùng toâi chæ böôùc ñaàu khaûo saùt moät vaøi ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ goác
Haùn trong tieáng Vieät nhaèm goùp phaàn vaøo vieäc tìm hieåu moái quan heä giöõa
vaên hoùa Haùn vaø vaên hoùa Vieät ñöôïc theå hieän thoâng qua ngoân ngöõ.
Tìm hieåu moät soá ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät
nhö: ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa.
Tieán haønh phaân loaïi vaø mieâu taû moät soá thaønh ngöõ goác Haùn thöôøng duøng
trong tieáng Vieät.
Ruùt ra moät soá nhaän xeùt böôùc ñaàu.

3. Lòch söû nghieân cöùu

Thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän quan troïng trong kho taøng thaønh
ngöõ Vieät Nam. Cho neân trong caùc coâng trình Vieät ngöõ hoïc, caùc nhaø nghieân
cöùu khoâng theå khoâng ñeà caäp ñeán ñoái töôïng naøy. Tuy nhieân, vôùi nhöõng ñieàu
kieän khaùc nhau, muïc ñích khaùc nhau, thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc xem xeùt,
luaän giaûi theo caùc phöông thöùc vaø möùc ñoä khaùc nhau.
Khaùc vôùi thaønh ngöõ tieáng Vieät ñöôïc chuù yù ñeàu khaép ôû caùc bình dieän
ngöõ aâm, ngöõ phaùp, töø vöïng - ngöõ nghóa vaø tu töø hoïc… Thaønh ngöõ goác Haùn
ñöôïc ñeà caäp ñeán khi nghieân cöùu veà caùc ñôn vò töø vöïng tieáng Vieät goác Haùn,
chuùng ta nhaän thaáy thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc ñeà caäp taûn maïn ôû caùc chuyeân
luaän veà töø vöïng hoïc, ngöõ phaùp hoïc nhö ôû caùc coâng trình cuûa Nguyeãn Vaên
Tu (1960,1968,1976), Ñoã Höõu Chaâu (1962, 1981, 1986), Nguyeãn Kim Thaûn
(1963), Cuø Ñình Tuù (1973, 1982), Nguyeãn Vaên Meänh (1972, 1986),

3
 Nguyeãn Thieän Giaùp (1975, 1985), Hoà Leâ (1976), Ñaùi Xuaân Ninh (1976),
Tröông Ñoâng San (1976)…
Moät soá taùc giaû khaùc thì laïi taùch rieâng moät vaøi loaïi thaønh ngöõ ra ñeå
nghieân cöùu caùc maët caáu truùc – hình thaùi vaø ñaëc ñieåm ngöõ nghóa cuûa thaønh
ngöõ tieáng Vieät, do ñoù cuõng khoâng theå khoâng noùi ñeán loaïi thaønh ngöõ goác
Haùn naøy. Theo höôùng naøy, chuùng ta coù theå thaáy Tröông Ñoâng San (1974),
Hoaøng Vaên Haønh (1976)…
Phong phuù hôn caû laø vieäc nghieân cöùu caùc maët rieâng reõ cuûa thaønh ngöõ
tieáng Vieät nhö nguoàn goác hình thaønh vaø phaùt trieån thaønh ngöõ, caùc vaán ñeà
ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ, caùc bình dieän vaên hoaù cuûa thaønh ngöõ, caùc bieán theå
cuûa thaønh ngöõ, phöông phaùp nghieân cöùu thaønh ngöõ,. . . thì caùc taùc giaû cuõng
khoâng boû qua khi gaëp caùc thaønh ngöõ goác Haùn. Coù theå gaëp caùc coâng trình
nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû Buøi Khaéc Vieät (1978), Phan Xuaân Thaønh (1963),
Vuõ Quang Haøo (1992), Nhö YÙ (1993), Nguyeãn Coâng Ñöùc (1995), Nguyeãn
Vaên Haèng (1999).
Ngoaøi ra, chuùng ta coøn thaáy trong giôùi nghieân cöùu vaên hoïc daân gian
cuõng coù nhöõng söï chuù yù nhaát ñònh khi ñeà caäp ñeán thaønh ngöõ tieáng Vieät trong
ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn qua caùc coâng trình cuûa Haïo Nhieân Nghieâm Toaûn
(1956), Döông Quaûng Haøm (1956), Phaïm Theá Ngöõ (1969), Ñinh Gia
Khaùnh, Chu Xuaân Dieân (1972, 1973).
Söï quan taâm nghieân cöùu thaønh ngöõ Vieät trong ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn
quaû thaät, töông ñoái ñeàu khaép caùc maët. Tuy nhieân, xeùt moät caùch nghieâm ngaët
thì chöa coù coâng trình naøo chuyeân nghieân cöùu thaønh ngöõ goác Haùn toaøn dieän
veà ñaëc ñieåm caáu truùc – hình thaùi vaø ngöõ nghóa vôùi söï chi phoái cuûa caùc nhaân
toá trong ngoân ngöõ laãn caùc nhaân toá ngoaøi ngoân ngöõ. Caùc taùc giaû chæ môùi döøng

4
 laïi ôû vieäc phaân loaïi caùc thaønh ngöõ goác Haùn khi ñeà caäp ñeán nguoàn goác cuûa
thaønh ngöõ maø thoâi.
Coøn caùc taùc giaû cuoán “Töø ñieån giaûi thích thaønh ngöõ goác Haùn. Nxb Vaên
hoaù, 1993”, “ Keå chuyeän thaønh ngöõ tuïc ngöõ. Nxb KHXH, 2002” ñaõ daønh 2 -
3 trang ôû phaàn daãn nhaäp cuûa saùch ñeå noùi qua veà nguoàn goác vaø ñaëc ñieåm cuûa
loaïi thaønh ngöõ goác Haùn naøy. Ñaëc bieät laø baøi nghieân cöùu cuûa taùc giaû Nguyeãn
Vaên Khang (1994): Bình dieän veà vaên hoaù, xaõ hoäi – ngoân ngöõ hoïc cuûa caùc
thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät ñaõ gôïi môû cho ñeà taøi cuûa toâi raát nhieàu.
Ñeå vieát luaän vaên naøy, taùc giaû ñöôïc thöøa höôûng moät phaàn keát quaû
nghieân cöùu cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc, caùc nhaø vaên hoaù hoïc ñi tröôùc. Ñoù laø
nhöõng gôïi yù boå ích vaø heát söùc caàn thieát ñoái vôùi chuùng toâi trong vieäc thöïc
hieän ñeà taøi nghieân cöùu cuûa mình .

4. Phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn tö lieäu

4.1. Phöông phaùp nghieân cöùu
Luaän vaên söû duïng caùc phöông phaùp:
Thoáng keâ ñeå xaùc ñònh veà löôïng, töø ñoù toång hôïp hoùa ñeå phaân loaïi theo
ñaëc ñieåm.
Laáy nhöõng ñôn vò thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät ñeå khaûo saùt,
mieâu taû ñaëc ñieåm veà hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa cuûa chuùng.
Phöông phaùp mieâu taû ñoàng ñaïi ñeå mieâu taû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa caùc
thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät, khoâng ñi saâu lòch ñaïi nhöng khi noùi
ñeán ñoàng ñaïi thì khoâng theå boû qua lòch ñaïi.
4.2. Nguoàn tö lieäu
Nhöõng ñôn vò thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät ñöôïc choïn vaø söû
duïng cho ñeà taøi luaän vaên phaûi phaûn aùnh moät caùch toång hôïp neàn vaên hoùa daân

5
 toäc; chuùng toâi thu thaäp chuû yeáu döïa vaøo cuoán “Töø ñieån giaûi thích thaønh
ngöõ goác Haùn” do Nhö YÙ (chuû bieân), Nguyeãn Vaên Khang, Phan Xuaân Thaønh
bieân soaïn (NXB Vaên Hoùa, Haø Noäi, 1993). Ngoaøi ra chuùng toâi coøn söû duïng
caùc cuoán töø ñieån Haùn -Vieät, Vieät - Haùn, töø ñieån thaønh ngöõ Haùn - Vieät, töø
ñieån thaønh ngöõ Vieät - Haùn, Vieät - Hoa, Hoa - Vieät, töø ñieån Trung - Vieät,
Vieät - Trung ñaõ xuaát baûn ôû Vieät Nam. Caùc cuoán töø ñieån xuaát baûn ôû Trung
Quoác nhö: Töø ñieån Haùn ngöõ hieän ñaïi, Baéc Kinh, 1991, töø ñieån Haùn ngöõ hieän
ñaïi, Baéc Kinh, 1996, töø ñieån Vieät Haùn, Haø Thaønh vaø nhöõng ngöôøi khaùc, Baéc
Kinh, 1960, taùi baûn 1994, töø ñieån Vieät Haùn hieän ñaïi, Loâi Haøng chuû bieân,
Baéc Kinh, 1998.

5. Boá cuïc cuûa luaän vaên

Luaän vaên ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän, phuï luïc, muïc luïc, taøi lieäu tham
khaûo ra, goàm 3 chöông:
Chöông I: Moät soá vaán ñeà lyù thuyeát
Chöông II: Ñaëc ñieåm hình thaùi caáu truùc vaø ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ goác
Haùn
Chöông III: Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc söû duïng trong tieáng Vieät hieän nay

CHÖÔNG I

6
 MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ THUYEÁT

1.1. Quaù trình tieáp nhaän töø ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät

Do ñaëc ñieåm ñòa lyù, lòch söû, xaõ hoäi, hai nöôùc Vieät Nam vaø Trung Hoa
coù quan heä vôùi nhau töø raát sôùm. Trong moái quan heä ñoù coù moái quan heä veà
ngoân ngöõ vaø vaên hoaù. Moät thöïc teá maø ai cuõng phaûi thöøa nhaän laø giöõa tieáng
Vieät vaø tieáng Haùn sôùm coù söï tieáp xuùc vôùi nhau (hoaëc tröïc tieáp hoaëc giaùn
tieáp). Söï tieáp xuùc naøy ñeå laïi nhieàu daáu veát trong tieáng Vieät hieän ñaïi. Moät soá
löôïng khaù lôùn töø ngöõ Haùn thuoäc caùc nguoàn khaùc nhau (Haùn, Taïng, Mieán,
AÁn) ñaõ daàn daàn, qua nhieàu giai ñoaïn vaø phöông thöùc khaùc nhau, ñöôïc du
nhaäp vaøo tieáng Vieät. Maëc duø, tieáng Haùn vaø tieáng Vieät khoâng cuøng moät
nguoàn goác. Tieáng Haùn thuoäc hoï Haùn – Taïng. Tieáng Vieät naèm trong nhaùnh
Vieät – Möôøng thuoäc hoï Nam AÙ. Theá nhöng chuùng laïi coù öu theá laø cuøng loaïi
hình ñôn laäp(1). Ñaây chính laø moät ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï tieáp xuùc vaø vay
möôïn giöõa hai ngoân ngöõ. Theo thoáng keâ cuûa H.Maspero (1912) trong coâng
trình “Nghieân cöùu lòch söû ngöõ aâm tieáng Vieät Nam” thì trong tieáng Vieät coù
moät soá löôïng khaù lôùn ñöôïc du nhaäp töø tieáng Haùn (chieám treân 60%). Söï du
nhaäp naøy coù luùc dieãn ra chaäm chaïp, leû teû, coù luùc dieãn ra oà aït. Cuõng coù khi
noù ñaõ vaøo tieáng Vieät roài laïi ñöôïc bieán ñoåi ñi theo caùc söï bieán ñoåi ngöõ aâm
cuûa tieáng Vieät [Daãn theo 55; 62]. Coù theå xem xeùt söï tieáp xuùc vaên hoùa –
ngoân ngöõ Haùn – Vieät theo töøng giai ñoaïn sau:

Theá kyû thöù X thöôøng ñöôïc caùc nhaø söû hoïc coi laø caùi moác ñeå phaân ñoâi
lòch söû Vieät Nam laøm hai giai ñoaïn: a) giai ñoaïn tröôùc theá kyû X laø thôøi kyø

(1)
N.V.Xtankeâvich: Loaïi hình caùc ngoân ngöõ. Nxb, ÑH vaø THCN,H, 1982.

7
 nöôùc Vieät chòu söï ñoâ hoä cuûa phong kieán phöông Baéc, vaø b) giai ñoaïn töø theá
kyû thöù X laø kyû nguyeân môùi cuûa nöôùc Ñaïi Vieät – kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû
nöôùc nhaø. Treân cô sôû ñoù coù theå lyù giaûi tình hình tieáp xuùc ngoân ngöõ – vaên
hoùa Haùn – Vieät coù aûnh höôûng ñeán söï du nhaäp vaøo tieáng Vieät cuûa töø vöïng
tieáng Haùn noùi chung vaø thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng.
a) Thôøi kyø tröôùc theá kyû thöù X
Ngay töø ñaàu Coâng nguyeân, töø khi coù söï ñoâ hoä cuûa phöông Baéc, tieáng
Haùn ñaõ ñöôïc söû duïng ôû Giao Chaâu vôùi tö caùch laø moät sinh ngöõ. Maëc duø
ngöôøi Haùn muoán ñoàng hoùa tieáng noùi cuûa daân toäc Vieät, nhöng tieáng Vieät ñaõ
coù cô sôû vöõng vaøng töø tröôùc vaãn tieáp tuïc toàn taïi. Tuy nhieân traûi qua haøng
ngaøn naêm, moät soá leû teû töø Haùn thöôøng duøng ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät möôïn ñeå
laáp vaøo choã thieáu huït trong tieáng Vieät nhö: buoàng, buoàm, muoän, maây, muoãi,
ñuïc… Ngoaøi 113 yeáu toá ñôn tieát do Vöông Löïc tìm ra vaø sau naøy taêng leân laø
401 do Vöông Loäc phaùt hieän theâm thì khoâng thaáy coù moät thaønh ngöõ naøo caû
[Daãn theo 37; 4]. Sôû dó coù tình hình nhö vaäy laø do söùc maïnh choáng laïi ñoàng
hoùa cuûa ngöôøi Vieät ôû moïi maët, trong ñoù coù ngoân ngöõ. Tieáng Haùn ôû Vieät
Nam trong giai ñoaïn naøy chæ laø moät sinh ngöõ. Hoïc tieáng Haùn, söû duïng tieáng
Haùn laø hoïc, söû duïng moät ngoaïi ngöõ. Thôøi kyø naøy ôû Giao Chaâu söû duïng hai
loaïi ngoân ngöõ: Vieät ngöõ vaø Haùn ngöõ, töùc laø moät beân laø tieáng Haùn moät beân laø
tieáng Vieät bình daân vaø moät loaïi chöõ vieát töùc laø chöõ Haùn. “Suoát thôøi kyø Baéc
thuoäc, chöõ Haùn laø ngoân ngöõ Trung Quoác ñöôïc duøng trong Nhaø nöôùc, nhaø
chuøa, thôø cuùng toå tieân, saùng taùc vaên hoïc, trong ghi cheùp giaáy tôø haøng ngaøy.
Toå chöùc haønh chính theo Trung Quoác, phong tuïc taäp quaùn theo Trung Quoác,
Khoång giaùo, Laõo giaùo cuûa Trung Quoác truyeàn vaøo. Phaät giaùo cuõng ñöôïc

8
 truyeàn vaøo töø Trung Quoác laø chính. Nhöng ñieàu ñoù khoâng laøm Vieät Nam bò
Trung Quoác hoùa maø chæ chòu aûnh höôûng cuûa Trung Quoác”(1).
Cuoái thôøi ñoâ hoä, ngöôøi Haùn môû nhieàu tröôøng hoïc, vaên ngoân Haùn ñöôïc
truyeàn baù roäng raõi cuøng vôùi kinh, söû, töû, taäp. Nhieàu ngöôøi Vieät ñaõ tinh thoâng
chöõ Haùn vaø ñaõ ñoå ñaït cao, sang laøm quan ôû Trung Quoác, beân caïnh ñoù laïi coù
nhöõng kinh Phaät vieát baèng chöõ Haùn. Qua thö tòch, lôùp töø vaên hoùa cuûa ngöôøi
Haùn ñöôïc phoå bieán cho ngöôøi Vieät. Nhieàu töø bieåu thò khaùi nieäm tröøu töôïng
cuûa Nho giaùo, Phaät giaùo, Laõo giaùo trong tieáng Haùn ñöôïc ngöôøi Vieät vay
möôïn ñeå laáp khoaûng troáng thieáu huït trong ngoân ngöõ cuûa mình.
b) Thôøi kyø töø theá kyû X
Naêm 938, Ngoâ Quyeàn ñaùnh baïi quaân Nam Haùn, môû ra moät thôøi kyø ñoäc
laäp töï chuû cho daân toäc, chaám döùt nghìn naêm Baéc thuoäc. Vôùi neàn ñoäc laäp töï
chuû cuûa mình, caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam ñaõ tieáp thu moät caùch coù yù
thöùc nhieàu ñieàu cuûa Trung Quoác töø caùch toå chöùc haønh chính ñeán caùch toå
chöùc kinh teá, vaên hoaù, tö töôûng ñeå xaây döïng quoác gia Ñaïi Vieät vaø tieáp tuïc
söû duïng tieáng Haùn ñeå xaây döïng theå cheá chính trò vaø vaên hoùa daân toäc, do
tieáng Vieät luùc aáy chöa ñuû khaû naêng ñeå dieãn ñaït nhöõng khaùi nieäm phöùc taïp.
Ñoïc nhöõng vaên baûn Noâm raát sôùm coøn taøng tröõ laïi ñöôïc, chuùng ta thaáy khaù roõ
ñieàu aáy. Trong caùc vaên baûn Noâm naøy, caùc khaùi nieäm tröøu töôïng ñeàu ñöôïc
dieãn ñaït baèng chöõ Haùn. Chính quyeàn phong kieán Vieät Nam vaãn söû duïng heä
thoáng haønh chính theo moâ hình Trung Quoác, chöõ Haùn vaãn ñöôïc caùc trieàu ñaïi
phong kieán Vieät Nam tieáp tuïc söû duïng chính thöùc trong cô quan haønh chính,
tröôøng hoïc, khoa cöû cuõng nhö trong saùng taùc vaên hoïc. Ñaëc ñieåm lôùn nhaát
trong söï toàn taïi chöõ Haùn ôû Vieät Nam laø chöõ Haùn daàn daàn bò ñoàng hoaù vaø bò

(1)
Hoàng Phong: Vieät nam theá kæ X,, trong cuoán Theá kyû X nhöõng vaán ñeà lòch söû, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1984.

9
 haáp thu vaøo vaên hoaù cuûa Vieät Nam. Nhieàu tinh hoa vaên hoaù chöõ Haùn ñaõ
ñöôïc daân toäc Vieät Nam haáp thuï. Nhieàu taùc phaåm vaên hoïc, vaên hoaù cuûa Vieät
Nam ñaõ ñöôïc vieát baèng chöõ Haùn. “Chính vaøo luùc söï tieáp xuùc ngoân ngöõ
khoâng bò raøng buoäc bôûi yeâu caàu chính trò theo quan heä chinh phuïc, noù laïi ñi
saâu vaøo ngoân ngöõ. Söï vay möôïn luùc naøy ñaõ ñoùng moät vai troø cuûa chính ngoân
ngöõ ñi vay, khoâng phaûi laø söï cöôõng eùp” [Daãn theo 37; 4]. Nhöng luùc naøy
tieáng Haùn ñaõ maát ñi tö caùch laø moät sinh ngöõ; tieáng Haùn khoâng ñöôïc ñoïc
theo aâm Haùn cuûa ngöôøi Haùn, tieáng Vieät ñaõ taïo ra aâm Haùn Vieät laø caùch ñoïc
chöõ Haùn cuûa rieâng ngöôøi Vieät Nam treân ñòa baøn Vieät Nam. Tieáng Vieät
khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi tieáng Haùn nhöng soá löôïng töø ngöõ Haùn vaøo tieáng
Vieät thôøi kyø naøy coù theå noùi laø “oà aït”. Töø caùi moác ñaàu theá kyû X veà sau, tieáng
Haùn ôû Vieät Nam ñaõ taùch ra khoûi tieáng Haùn ôû Trung Quoác vaø phaùt trieån theo
con ñöôøng rieâng cuûa mình, bò chi phoái bôûi quy luaät ngoân ngöõ cuûa tieáng Vieät
vaø caùch söû duïng cuûa ngöôøi Vieät, ñaëc bieät laø veà maët ngöõ aâm. Töø khi xuaát
hieän aâm ñoïc Haùn Vieät, veà maët lyù thuyeát taát caû caùc chöõ Haùn vaøo Vieät Nam
baèng con ñöôøng saùch vôû ñeàu ñöôïc ñoïc theo aâm Haùn Vieät.
Vieäc tieáng Haùn ôû Vieät Nam taùch khoûi tieáng Haùn ôû Trung Quoác vaø phaùt
trieån theo con ñöôøng rieâng cuûa mình ñaõ laø böôùc Vieät hoùa ñaàu tieân vaø quan
troïng ñoái vôùi lôùp töø vöïng Haùn nhaäp vaøo tieáng Vieät. Ñieàu ñaùng chuù yù laø, ôû
Vieät Nam luùc naøy, beân caïnh tieáng Vieät laø ngoân ngöõ giao tieáp khaåu ngöõ
haøng ngaøy cuûa moïi töøng lôùp ngöôøi trong xaõ hoäi thì vaên töï Haùn (vôùi caùch ñoïc
Haùn Vieät, caùch vieát vöøa theo ngöõ phaùp Haùn coå vöøa theo ngöõ phaùp Vieät) laø
ngoân ngöõ saùch vôû, ngoân ngöõ haønh chính (saéc, leänh, chieáu, chæ), ngoân ngöõ
khoa cöû, vaên chöông. Caùch goïi chöõ Haùn laø chöõ Nho (hay chöõ Thaùnh Hieàn)
cuõng xuaát phaùt töø ñaây. Caùc nhaø Nho laø nhöõng ngöôøi ñi tieân phong trong vieäc

10
 tuyeân truyeàn vaên hoaù, vaên hoïc Haùn vaøo Vieät Nam. Boái caûnh naøy giuùp cho
caùc ñôn vò töø vöïng Haùn trong ñoù coù caû thaønh ngöõ Haùn ñöôïc du nhaäp vaøo
tieáng Vieät.
Nhöõng töø vay möôïn Haùn trong tieáng Vieät bao goàm coå Haùn Vieät (tieàn
Haùn Vieät), Haùn Vieät, Haùn Vieät Vieät hoaù. Goïi nhö vaäy laø caên cöù vaøo caùc
thôøi kyø du nhaäp khaùc nhau. Ngöõ aâm lòch söû tieáng Haùn vaø tieáng Vieät laø caên
cöù ñeå xaùc ñònh coå Haùn Vieät, Haùn Vieät vaø Haùn Vieät Vieät hoaù. Söï phaân bieät
ba loaïi naøy ñaõ coù trong coâng trình “Nghieân cöùu ngöõ aâm lòch söû tieáng Vieät
Nam” cuûa H.Maspero (1912).
Coå Haùn Vieät: chæ nhöõng töø vay möôïn Haùn ngöõ tröôùc khi hình thaønh aâm
ñoïc Haùn Vieät, töùc laø ñôøi Ñöôøng trôû veà tröôùc, xa xöa nhaát coù theå töø thôøi Taây
Haùn thaäm chí tröôùc ñoù nöõa.
Haùn Vieät laø giai ñoaïn vay möôïn tieáng Haùn töø ñôøi Ñöôøng. Coù thuyeát
cho raèng aâm ñoïc Haùn – Vieät naøy coù theå laø ngöõ aâm tieáng Haùn ñôøi Ñöôøng
cuoái theá kyû VIII truyeàn thuï cho khu vöïc Giao Chaâu. Caùch ñoïc naøy daàn daàn
bò bieán ñoåi do aûnh höôûng cuûa aâm heä vaø quy luaät phaùt aâm cuûa tieáng Vieät baûn
ñòa. Nhaát laø sau theá kyû X, Vieät Nam ñaõ ñoäc laäp, taùch khoûi heä thoáng ngöõ aâm
ñôøi Ñöôøng, hình thaønh quy luaät phaùt aâm rieâng cuûa ngöôøi Vieät Nam vaø vuøng
vaên hoaù Vieät Nam. Trong ñoù caùch ñoïc cuûa 6000 – 7000 chöõ Haùn thöôøng
duøng nhaát coù tính heä thoáng vaø tính quy luaät raát maïnh, coù quy luaät öùng ñoái
chaët cheõ vaø ñeàu ñaën vôùi aâm heä Thieát vaän. Do vaäy, veà lyù thuyeát, coù theå duøng
aâm Haùn Vieät naøy ñeå ñoïc toaøn boä kho chöõ Haùn. Xeùt theo nghóa naøy, aâm Haùn
Vieät ñaõ hình thaønh moät caùch coù heä thoáng, ñoàng thôøi coù quy luaät phaùt trieån
ñoäc ñaùo vaø coù chöùc naêng coâng duïng nhanh. Trong cuoán “Töø vöïng hoïc tieáng
Vieät” Nguyeãn Thieän Giaùp [16] coù nhaán maïnh: “Vì ngöôøi ta coù theå ñoïc taát

11
 caû caùc chöõ Haùn theo caùch ñoïc Haùn Vieät cho neân caàn phaân bieät töø goác Haùn
trong tieáng Vieät vaø caùc töø Haùn ñoïc theo aâm Haùn Vieät”. Taùc giaû cho raèng:
“Caùc töø ngöõ goác Haùn khoâng ñoïc theo aâm Haùn Vieät coù soá löôïng leû teû vaø
khoâng laøm thaønh heä thoáng nhö töø Haùn Vieät”. Do caùc töø ngöõ Haùn Vieät khi
nhaäp vaøo heä thoáng tieáng Vieät ñaõ chòu söï taùc ñoäng cuûa quy luaät bieán ñoåi ngöõ
aâm tieáng Vieät neân moät soá töø ñaõ thay ñoåi dieän maïo, khoâng coøn gioáng vôùi
daïng ngöõ aâm Haùn Vieät ban ñaàu, taïo neân nhöõng caëp töø song song. Thuoäc
nhoùm naøy, theo Nguyeãn Thieän Giaùp coøn coù nhöõng töø goác Haùn tieáp nhaän
baèng con ñöôøng khaåu ngöõ qua caùch phaùt aâm ñòa phöông cuûa Trung Quoác
nhö: mì chính, suûi caûo, vaèn thaèn,…
Trong caùc töø vay möôïn töø tieáng Haùn thì töø Haùn Vieät chieám öu theá tuyeät
ñoái, noù chieám moät khoái löôïng töø ngöõ raát lôùn. Theo thoáng keâ cuûa H.Maspero
thì chuùng chieám treân 60% soá töø vöïng cuûa Vieät ngöõ. Hôn nöõa, “Nhöõng thaønh
phaàn goïi laø töø goác Haùn trong tieáng Vieät, ñaëc bieät laø nhöõng töø Haùn Vieät Vieät
hoaù thì tuyeät ñaïi boä phaän töø tieáng Haùn Vieät chuyeån sang” [61]. Ngoaøi ra töø
theá kyû thöù VIII – IX ñeán baây giôø, tieáng Vieät ñeàu söû duïng heä thoáng aâm ñoïc
naøy khi haáp thuï nhöõng töø möôïn Haùn hay saùng taïo töø môùi trong ngoân ngöõ
vieát. Coù theå thaáy aûnh höôûng to lôùn cuûa aâm ñoïc Haùn Vieät trong vieäc hình
thaønh vaø phaùt trieån tieáng Vieät hieän ñaïi. Ñoàng thôøi vaãn giöõ ñöôïc saéc thaùi ñaëc
bieät veà ngöõ aâm trong aâm vaän caùch luaät coå ñaïi. Coøn moät ñieåm nöõa cuõng phaûi
ñeà caäp tôùi laø aâm ñoïc Haùn Vieät baét nguoàn töø Haùn ngöõ thôøi Trung coå. Cho
neân noù coù giaù trò quan troïng ñoái vôùi vieäc nghieân cöùu Haùn ngöõ thôøi Trung coå
vaø caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa Trung Quoác.
Caùc khaùi nieäm tröøu töôïng cuûa Nho, Phaät, Laõo ñaõ ñöôïc möôïn vaøo tieáng
Vieät nhö : phaùp, thaàn, saéc, khoâng, töôùng, nieäm, taâm, tín, höõu, ñòa, voâ, thieân,

12
 nghóa, leã, trí, tính, quaân, thaàn, phong, hoa, tuyeát, nguyeät… vaø nhöõng töø lieân
quan ñeán vaên hoùa nhö : buùt, baûng, phaán, saùch, khoa, tröôøng; trong caùc tröôùc
taùc thö tòch vaø saùng taùc vaên hoïc, hieän töôïng vay möôïn chöõ Haùn trôû thaønh
moät thoùi quen vaø nhu caàu, ñoàng thôøi cuõng laø khaû naêng. Soá löôïng töø Haùn
Vieät ñi vaøo tieáng Vieät ngaøy moät nhieàu vaø daàn daàn coù caû töø song tieát. Trong
thô Noâm cuûa Nguyeãn Traõi theá kyû XV, ta ñaõ thaáy coù nhöõng töø song tieát nhö:
tröôïng phu, tröôøng oác, thanh nhaøn, tieân sinh, coâng danh, söï nghieäp… Töø ñaáy
cho ñeán theá kyû XVIII, caùc töø Haùn Vieät vaãn tieáp tuïc boå sung cho kho töø vöïng
tieáng Vieät.
Caùc töø ngöõ Haùn Vieät ñöôïc du nhaäp vaøo tieáng Vieät khi tieáng Vieät ñaõ coù
ñuû nhöõng töø bieåu thò nhöõng söï vaät cuï theå, nhöõng töø thuoäc neàn vaên minh vaät
chaát. Coù raát nhieàu töø Haùn coù aâm ñoïc Haùn Vieät chæ xuaát hieän trong vaên baûn
Haùn chöù khoâng bao giôø du nhaäp vaøo tieáng Vieät. Ví duï trong kinh thi, sôû töø
coù raát nhieàu töø bieåu thò gioáng chim, muoâng, caây, coû vaø caùc traïng thaùi tình
caûm, nhöng chæ coù moät soá töø trôû thaønh töø Haùn Vieät nhö: quaân töû, thuïc nöõ,
tieåu nhaân, yeåu ñieäu, thieát tha, caàm saét… Nhö vaäy laø ngöôøi Vieät chæ löïa choïn
trong soá nhöõng töø Haùn coù aâm Haùn Vieät nhöõng töø naøo coù theå laáp choã troáng
cho nhöõng khaùi nieäm thieáu huït trong voán töø vöïng tieáng Vieät. Nhöõng töø naøy
phaàn lôùn laø nhöõng töø tröøu töôïng thuoäc lôùp töø vaên hoùa, ví duï caùc töø thuoäc lónh
vöïc trieát hoïc, lòch söû, vaên hoïc… nhöõng töø naøy luùc ñaàu ôû trong tieáng Haùn laø
nhöõng töø cuï theå. Thí duï töø ñaïo coù nghóa cuï theå laø con ñöôøng, sau ñöôïc tröøu
töôïng hoaù thaønh lyù töôûng phaûi nhaém tôùi, thaäm chí coøn thaønh nhöõng khaùi
nieäm tröøu töôïng hôn nöõa nhö ñaïo trong tö töôûng cuûa Laõo Töû vaø cuûa caùc phaùi
ñaïo gia sau naøy… Tieáng Vieät do coù söï tieáp xuùc laâu daøi vôùi tieáng Haùn vaø do
coù caùch ñoïc Haùn Vieät raát thuaän tieän cho vieäc tieáp thu töø ngöõ Haùn neân coù xu

13
 höôùng vay möôïn caùc töø ngöõ tröøu töôïng Haùn Vieät. Tuy tieáng Vieät ñaõ coù töø
vôï vaø choàng nhöng vieäc döïng vôï gaû choàng laïi goïi laø giaù thuù hay thaønh gia
thaát, coù töø xem vaø sao nhöng khoa xem sao ñeå ñoaùn vaän meänh goïi laø khoa
chieâm tinh. Ngöôøi Haùn coù theå nhaän thöùc nhöõng töø tröøu töôïng cuûa hoï baèng
caùch ñi töø caùi cuï theå nhö giaù (goàm nöõ vaø gia) laø con gaùi veà nhaø choàng vaø thuù
(goàm thuû laø laáy vaø nöõ) laø con trai laáy vôï, hoân laø nhaø trai thoâng gia vôùi nhaø
gaùi vaø nhaân laø nhaø gaùi thoâng gia vôùi nhaø trai… Ngöôøi Vieät tröôùc ñaây khi tieáp
thu töø Haùn Vieät thì coøn coù khaû naêng nhaän thöùc aáy, hoï coù theå hieåu töø kinh teá
qua cuïm töø kinh theá teá daân… Nhöng sau naøy nhöõng ngöôøi khoâng tinh thoâng
Haùn hoïc thì khoâng coøn khaû naêng nhaän thöùc nhö vaäy nöõa. Töø Haùn Vieät trôû
neân khoù hieåu, ngöôøi Vieät chæ coù theå nhaän thöùc mô hoà, maát ñi caùi giai ñoaïn
nhaän thöùc cuï theå. Töø Haùn Vieät trôû thaønh moät thöù nhö ngoaïi ngöõ. Theå thoáng
nhaát giöõa hình aûnh aâm thanh vaø khaùi nieäm söï vaät cuûa tín hieäu Haùn Vieät bò
phaù vôõ trong oùc ngöôøi Vieät. Ngöôøi Vieät caûm nhaän maët aâm thanh cuûa töø Haùn
Vieät nhöng khoâng laøm sao naém baét ñöôïc tröïc tieáp khaùi nieäm cuûa noù. Luùc
naøy trong oùc ngöôøi Vieät coù söï ñoái laäp hai heä thoáng tín hieäu thuaàn Vieät vaø
Haùn Vieät. Tín hieäu thuaàn Vieät mang ñaày ñuû söï thoáng nhaát giöõa aâm thanh vaø
khaùi nieäm, coøn tín hieäu Haùn Vieät trôû neân khoù hieåu. Ñaây chính laø tieâu chí
phaân bieät giöõa moät beân laø töø Haùn Vieät thöïc söï vaø moät beân laø töø coù hình thöùc
ngöõ aâm Haùn Vieät nhö: buùt, saùch, töôøng, aùo, quaàn, bình, baùt, ñaàu… Luùc naøy
ñeå hieåu ñöôïc nghóa cuûa caùc tín hieäu Haùn Vieät thì ngöôøi Vieät ñaët noù vaøo
trong moái quan heä. Ví duï nghóa cuûa töø thaûo seõ hieän ra trong moái quan heä
sau:
Thu thaûo, thaûo moäc, thaûo lö, thaûo ñöôøng, thaûo khaáu, thaûo daõ…
Nghóa cuûa töø hoøa seõ hieän ra trong chuøm quan heä sau:

14
 Hoøa thuaän, hoøa bình, hoøa hieáu, baát hoøa, hoøa muïc, hoøa hoaõn, hoøa keát,
hieàn hoøa…
Do nghóa cuûa noù noåi leân qua chuøm quan heä chöù khoâng hieän ra moät caùch
tröïc tieáp töùc thì, cho neân ngöôøi ta thaáy töø Haùn Vieät coù yù nghóa thaáp thoaùng,
aån öùc, trang nghieâm, khoâng cuï theå, gaàn guõi nhö töø thuaàn Vieät. Nhöõng töø
Haùn Vieät thöôøng xuaát hieän trong caùc vaên baûn coå coøn coù theå taïo ra phong
caùch coå kính, kieåu caùch.
Hieän töôïng vay möôïn caùc töø Haùn ñoïc theo aâm Haùn Vieät ñeå taïo ra lôùp
töø Haùn Vieät trong tieáng Vieät xaûy ra trong moät quaù trình laâu daøi, laïi möôïn caû
nhöõng töø trong caùc thö tòch ñôøi Tieân Taàn, Löôõng Haùn, toùm laïi laø caùc töø vaên
ngoân Haùn bao quaùt haøng maáy chuïc theá kyû, vì vaäy toaøn boä söï phaùt trieån cuûa
töø vöïng Haùn cuõng ñöôïc phaûn aûnh trong lôùp töø Haùn Vieät.
Ñoái vôùi caùc töø Haùn Vieät ña tieát thì vaán ñeà ñôn giaûn hôn. Ngöôøi Vieät coù
theå hieåu ñöôïc nghóa khaùi quaùt cuûa noù nhöng khoâng coù khaû naêng phaân tích
nghóa cuûa töøng yeáu toá moät, ngay caû ñoái vôùi nhöõng töø quen thuoäc nhaát nhö
:kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, phaùp luaät, vaên chöông, quy cuû, trieát hoïc, moâ
phaïm… ngöôøi Haùn thì khoâng theá vì laø ngoân ngöõ vaên töï cuûa hoï neân hoï coù theå
phaân giaûi ñöôïc töøng yeáu toá. Ví duï hoï bieát quy laø duïng cuï ñeå veõ voøng troøn
(compa), cuû laø duïng cuï ñeå ño goùc vuoâng (eâ-ke), moâ laø caùi khuoân baèng goã,
phaïm laø caùi khuoân baèng tre… Roõ raøng laø caûm thöùc ngoân ngöõ cuûa ngöôøi Vieät
ñoái vôùi töø Haùn Vieät ña tieát khaùc haún vôùi ngöôøi Haùn [55; 82].
Ngöôøi ta coù theå nhaän dieän ra caùc töø ña tieát Haùn Vieät qua caùc kieåu keát
hôïp. Töø ña tieát tieáng Vieät phaàn lôùn laø möôïn töø tieáng Haùn neân ñöôïc caáu taïo
theo cuù phaùp Haùn. Cuõng coù tröôøng hôïp ngöôøi Vieät duøng caùc töø ñôn tieát Haùn
Vieät gheùp laïi theo caùch rieâng ñeå taïo ra töø ña tieát Haùn Vieät rieâng cuûa ngöôøi

15
 Vieät nhö: tieåu ñoaøn, thieáu taù, naùo ñoäng, sung söôùng, an trí, cöû ñoäng …
nhöng soá löôïng khoâng nhieàu laém vaø cuõng tuaân theo cuù phaùp Haùn. Caùc töø keát
hôïp theo kieåu chính phuï thì yeáu toá phuï bao giôø cuõng ñaët tröôùc, khaùc haún vôùi
tieáng Vieät, ví du:
− Boå ngöõ + danh töø: chính phuû, thö phoøng, hieàn nhaân, thieân töû…
− Boå ngöõ + ñoäng töø: cöôõng ñoaït, tieàn tieán, tónh toïa, gian daâm…
Trong tieáng Haùn cuõng coù kieåu caáu taïo ñaúng laäp do söï keát hôïp cuûa danh
töø vôùi danh töø, ñoäng töø vôùi ñoäng töø, tính töø vôùi tính töø.
Ví duï :
− Danh töø – danh töø: moâ phaïm, quy cuû, phöông phaùp…
− Tính töø – tính töø: haïnh phuùc, phuù quyù, khoå sôû, sung söôùng…
− Ñoäng töø – ñoäng töø: truïy laïc, tieáp nhaän, kieán truùc, phieâu löu…
Nhöõng keát hôïp ñaúng laäp naøy möôïn tieáng Haùn neân noùi chung ít coù theå
tuøy tieän ñaûo ngöôïc vò trí, khaùc vôùi caùc tieáng thuaàn Vieät coù theå thay ñoåi vò
trí.
Ví duï:
Cöûa nhaø – nhaø cöûa
Cha meï – meï cha
AÙo quaàn – quaàn aùo
Xaây döïng – döïng xaây
Moät soá töø Haùn - Vieät tuy cuõng coù caáu truùc ñoäng boå gioáng tieáng Vieät
nhö: hôïp lyù, thaát saéc, thaønh coâng, khai maïc, baõi chöùc, thaát hoïc, hoaøn bò,
haønh söï, nhöôïng boä, hieáu danh … Nhöõng keát hôïp naøy cuõng khoâng theå thay
ñoåi traät töï caùc yeáu toá ñöôïc.

16
 Töø Haùn Vieät Vieät hoùa khoâng theå xeáp laãn vôùi töø Haùn Vieät xeùt veà maët
thôøi ñieåm hình thaønh cuõng nhö ñaëc ñieåm giaù trò töø vöïng phong caùch, neân
xeáp nhoùm rieâng. Sau khi aâm Haùn Vieät hình thaønh vaø trôû thaønh moät heä thoáng
ngöõ aâm oån ñònh thì trong tieáng Vieät vaãn tieáp tuïc xaûy ra nhöõng söï bieán ñoåi
ngöõ aâm. Nhöõng bieán ñoåi ngöõ aâm naøy taùc ñoäng ñoàng loaït vaøo taát caû nhöõng
boä phaän cuûa aâm Haùn Vieät. Nhöõng töø Haùn - Vieät naøy tröôùc söï taùc ñoäng cuûa
caùc bieán ñoåi ngöõ aâm treân seõ taùch ra laøm hai, moät laø giöõ nguyeân aâm Haùn
Vieät cuõ, hai laø phaùt sinh ra aâm môùi. Vì aâm môùi naøy coù aâm xuaát phaùt ñieåm laø
aâm Haùn Vieät neân goïi chuùng laø aâm Haùn Vieät Vieät hoùa.
Ví duï :

can ñình
can ñình
gan döøng

Xu höôùng Haùn Vieät Vieät hoùa xeùt cho cuøng, khoâng phaûi chæ laø moät söï
bieán aâm thuaàn tuùy maø coøn laø söï bieán aâm taïo töø voán laø moät phöông thöùc saûn
sinh töø trong tieáng Vieät. Nhöõng aâm môùi naûy sinh naøy ñaõ taïo ra nhöõng töø
khaùc vôùi töø Haùn Vieät veà maët ngöõ nghóa cuõng nhö veà maët phong caùch, do ñoù,
coù ñaày ñuû lyù do ñeå taùch thaønh moät lôùp töø rieâng. Ñoái vôùi ngöôøi Vieät, töø gan
coù yù nghóa cuï theå troû moät boä phaän trong luïc phuû nguõ taïng. Ta coù theå noùi :
chaùo tim gan, gan xaøo, vieâm gan, gan boø… trong khi khoâng theå noùi nhö theá
vôùi töø can. Trong tieáng Vieät töø can mang ngöõ nghóa tröøu töôïng hôn, troû moät
traïng thaùi taâm lyù, tinh thaàn nhö: can ñaûm, can tröôøng… Ngöôøi maát nguû vaø
tính hay böïc boäi laø do can hoûa hoaëc can hö. Ñoù laø söï phaân coâng trong tieáng
Vieät. Coøn ôû tieáng Haùn thì töø can coù taát caû caùc neùt nghóa cuï theå vaø tröøu
töôïng.

17
 Döïa vaøo nhöõng bieán ñoåi ngöõ aâm tieáng Vieät xaûy ra sau khi ñaõ hình
thaønh aâm Haùn Vieät maø chuùng ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc söï hình thaønh cuûa caùc
töø Haùn Vieät Vieät hoùa. Söï hình thaønh cuûa caùc töø Haùn Vieät Vieät hoùa laø keát
quaû cuûa söï bieán ñoåi ngöõ aâm töø aâm Haùn Vieät sang aâm Haùn Vieät Vieät hoùa döïa
vaøo caùc quy luaät bieán ñoåi ngöõ aâm trong tieáng Vieät. Nhöõng quy luaät naøy ñaõ
ñöôïc caùc nhaø ngöõ aâm hoïc lòch söû trình baøy.
Coå Haùn Vieät vaø Haùn Vieät Vieät hoùa ñöôïc hình thaønh töø hai thôøi ñieåm
xuaát phaùt khaùc nhau vaø ôû vaøo hai thôøi ñieåm lòch söû khaùc nhau neân khoâng
theå coù hieän töôïng moät töø Haùn vöøa coù aâm ñoïc coå Haùn - Vieät laïi vöøa coù aâm
ñoïc Haùn Vieät Vieät hoùa. Nhö vaäy laø ôû Vieät Nam, moät töø Haùn nhieàu nhaát chæ
coù theå taïo ra hai töø:
− Coå Haùn - Vieät vaø Haùn - Vieät.
− Haùn - Vieät vaø Haùn Vieät Vieät hoùa.
Toùm laïi, quaù trình tieáp xuùc ngoân ngöõ – vaên hoaù Haùn – Vieät ñaõ ñeå laïi
trong tieáng Vieät moät lôùp töø ngöõ coù nguoàn goác Haùn. Chuùng du nhaäp vaøo
tieáng Vieät khoâng phaûi cuøng moät luùc maø trong suoát moät thôøi gian daøi vôùi caùc
möùc ñoä khaùc nhau, baèng caùc con ñöôøng khaùc nhau: qua saùch vôû, qua khaåu
ngöõ.
Vôùi lôùp töø vöïng ñoâng ñaûo ñoù, ngöôøi Vieät khoâng tieáp nhaän moät caùch thuï
ñoäng maø vaän duïng noù, bieán noù thaønh caùi cuûa mình. Nhö trong vieäc tieáp
nhaän töø ngöõ Haùn, ngöôøi Vieät ñaõ Vieät hoaù caùc töø ngöõ Haùn vôùi caùc möùc ñoä
khaùc nhau laøm cho töø ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät trôû neân ña daïng, phong
phuù.

1.2. Nhöõng bieän phaùp Vieät hoaù chuû yeáu caùc töø ngöõ Haùn

18
 Sau khi aâm heä thoáng aâm ñoïc chöõ Haùn cuûa ngöôøi Vieät (aâm Haùn Vieät)
ñaõ xaùc laäp heä thoáng[2;11-24], phöông höôùng Vieät hoaù tieáp tuïc taùc ñoäng saâu
ñeán moâ thöùc caáu taïo (töø gheùp, toå hôïp töø), keát caáu ngöõ nghóa, phöông thöùc söû
duïng, phaïm vi söû duïng, saéc thaùi tu töø v.v. . . cuûa töø ngöõ Haùn ñöôïc möôïn ñeå
ñöa vaøo tieáng Vieät. Tröôùc heát laø moät soá löôïng raát lôùn töø ngöõ Haùn ñöôïc vay
möôïn troïn veïn hai maët keát caáu vaø yù nghóa, chæ Vieät hoaù aâm ñoïc. Nhöõng töø
ngöõ Haùn ñöôïc vay möôïn vaãn giöõ nguyeân keát caáu, yù nghóa cô baûn, ngoaøi
nhöõng töø ñôn nhö : taâm, taøi, meänh, phuùc v.v... thöôøng laø töø gheùp song aâm, vaø
raûi raùc khaép caùc lónh vöïc hoaït ñoäng xaõ hoäi, töø quaù khöù ñeán hieän taïi : ñeá
vöông, khanh töôùng, ñaïi thaàn, nhaân daân, thuû töôùng, vaên chöông, xaõ hoäi, coâng
nghieäp v.v… vaø caùc thaønh ngöõ nhö: An baàn laïc ñaïo, ñaïi ñoàng tieåu dò, ñoàng
taâm hieäp löïc, trí duõng song toaøn, kieán nghóa baát vi, khoå taän cam lai, …
Moät soá thaønh ngöõ Haùn nhö: “ñòa bình thieân thaønh” ñaõ ñöôïc ruùt goïn laïi
thaønh bình thaønh (nghóa ñen: ñaát baèng phaúng, trôøi yeân oån), lôøi khen coâng
lao trò thuyû cuûa vua Vuõ trong Kinh thö. Chính söï toát ñeïp laøm cho ñaát nöôùc
ñöôïc bình trò.
Ví du:
Bình thaønh coâng ñöùc baáy laâu,
Ai ai cuõng ñoäi treân ñaàu bieát bao.
(Nguyeãn Du)
caâu caåm tuù ñöôïc ruùt goïn töø “tuù khaåu caåm taâm”, loøng nhö gaám voùc, mieäng
noùi ra nhöõng caâu hay ñeïp nhö thieâu hoa. Caâu thô yù hay lôøi ñeïp.
Caâu caåm tuù ñaøn anh hoï Lí,
Neùt ñan thanh baäc chò chaøng Vöông.
(Nguyeãn Gia Thieàu)

19
 thaønh ngöõ Haùn quaân töû coá cuøng ñöôïc tænh löôïc coøn quaân töû trong caâu:
“Quaân töû haõy laêm beàn chí cuõ” (Nguyeãn Traõi, Quoác aâm thi taäp, baøi 18, caâu
7), thöông haûi tang ñieàn ñöôïc ruùt goïn laïi coøn thöông haûi trong caâu: “Thöông
haûi hay khao thieát thaïch moøn” (Nguyeãn Traõi, Quoác aâm thi taäp, baøi 49, caâu
2),…
Hoaëc ñaûo traät töï caùc yeáu toá, nhö: Haø Ñoâng sö töû (Haùn) thaønh sö töû Haø
Ñoâng (Vieät), cuøng coác thaâm sôn (Haùn) thaønh thaâm sôn cuøng coác (Vieät), sôn
minh theä haûi (Haùn) thaønh theä haûi minh sôn (Vieät),…
Hoaëc thay ñoåi moät vaøi yeáu toá Haùn baèng yeáu toá Vieät, nhö thaønh ngöõ :
nhaát cöû löôõng ñaéc (Haùn) thaønh nhaát cöû löôõng tieän (Vieät) , an phaän thuû kæ
(Haùn) thaønh an phaän thuû thöôøng (Vieät), cöûu töû nhaát sinh (Haùn) thaønh thaäp töû
nhaát sinh (Vieät), trò beänh cöùu nhaân (Haùn) thaønh trò beänh cöùu ngöôøi (Vieät),…
Hoaëc ñoåi nghóa, thu heïp nghóa, môû roäng nghóa, thí duï nhö: “khaåu taâm
nhö nhaát”, nghóa laø lôøi noùi vaø taám loøng laø moät. Sang tieáng Vieät ñaõ ñoåi
thaønh: “khaåu taâm baát nhaát”, nghóa laø lôøi noùi vaø taám loøng khoâng thoáng nhaát.
Thaønh ngöõ goác Haùn: “phong thaønh thaûo yeån” coù nghóa: Ngöôøi coù quyeàn uy
ñöïc ñoä ôû ñaâu cuõng ñöôïc moïi ngöôøi toân kính, neå phuïc vaø nghe theo, ví nhö
gioù ñaõ ñi qua ñaâu coû ñeàu cuùi raïp xuoáng. Trong Haùn ngöõ coå, thaønh ngöõ naøy
duøng ñeå chæ giaùo lí ñaïo ñöùc cuûa keû thoáng trò caûm hoaù muoân daân. Luaän ngöõ
coù caâu: “Quaân töû chi ñöùc phong, tieåu nhaân chi ñöùc thaûo. Thaûo thöôïng chi
phong, taát yeån”. Trong Haùn hieän ñaïi thaønh ngöõ naøy coù nghóa: söï giaùo hoaù
cuûa keû thoáng trò. Nhöng tieáng Vieät chæ coù moät nghóa möôïn töø Haùn ngöõ coå.
Nhöõng töø ngöõ goác Haùn ñöôïc vay möôïn khoâng nhaát thieát chæ nhaèm muïc
ñích khoaû laáp choã troáng do tieáng Vieät coøn thieáu töø töông öùng maø coøn nhaèm
laøm phong phuù theâm saéc thaùi bieåu caûm, taïo ra moät phong thaùi trang troïng,

20
 tinh teá, uyeån chuyeån khi caàn thieát hoaëc taêng cöôøng tính khaùi quaùt, tröøu
töôïng hoaù qua söï ñoái chieáu nhöõng töø thuaàn Vieät vaø töø goác Haùn coù quan heä
ñoàng nghóa.
Ví duï:
“vôï” vaø phu nhaân
“meï” vaø thaân maãu, cuï baø thaân sinh; “meï vôï” vaø nhaïc maãu
“boá” vaø thaân phuï, cuï oâng thaân sinh; “boá vôï” vaø nhaïc phuï
“laáy vôï laáy choàng” vaø keát hoân, thaønh thaân,…
Ñeán ñaây, neân ñaëc bieät löu yù ñeán moät bieän phaùp quan troïng maø caùi “taøi
naêng song ngöõ” cuûa daân toäc ñaõ ñöôïc vaän duïng moät caùch saùng taïo ñeå Vieät
hoaù nhöõng töø ngöõ vaên thô lieäu bao goàm caû thaønh ngöõ, ñieån coá v.v... trong
Haùn ngöõ nhaèm xaây döïng vaø phaùt trieån ngoân ngöõ tieáng Vieät.
Moät trong nhöõng bieän phaùp thöôøng duøng laø chuyeån dòch sao phoûng,
trong giai ñoaïn quaù khöù, chuùng ta thaáy Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Bænh Khieâm,
Ñoaøn Thò Ñieåm, Nguyeãn Du, Nguyeãn Ñình Chieåu... ñeàu coù nhöõng ñoùng goùp
raát lôùn veà maët naøy.
Töø hai caâu thô cuûa Thoâi Hoä ñôøi Ñöôøng Trung Quoác:
Nhaân dieän baát tri haø xöù khöù,
Ñaøo hoa y cöïu tieáu ñoâng phong.
Nguyeãn Du ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta hai caâu luïc baùt tuyeät taùc:
Tröôùc sau naøo thaáy boùng ngöôøi,
Hoa ñaøo naêm ngoaùi coøn cöôøi gioù ñoâng.
(Nguyeãn Du, Truyeän Kieàu )

21
 Ngaøy nay, bieän phaùp sao phoûng naøy toû ra coù nhieàu höùa heïn trong vieäc
Vieät hoaù saâu hôn nöõa nhöõng töø ngöõ goác Haùn. Coù theå neâu moät soá thí duï nhö
sau:
Baùch chieán baùch thaéng / traêm traän traêm thaéng
Toaï thöïc baêng sôn / mieäng aên nuùi lôû
Phong y tuùc thöïc / ñuû aên ñuû maëc
Dó huyeát taåy huyeát / Nôï maùu phaûi traû baèngmaùu
Dieäp laïc quy caên / Laù ruïng veà coäi
Laâm khaùt quaät tænh / Nöôùc ñeán chaân môùi nhaûy,…
Ñeå goùp phaàn laøm phong phuù theâm töø vöïng tieáng Vieät, beân caïnh nhöõng
bieän phaùp ñaõ ñöôïc neâu ôû treân, coøn moät bieän phaùp nöõa cuõng ñöôïc söû duïng,
ñoù laø: duøng töø Haùn ñöôïc vay möôïn nhö nhöõng yeáu toá taïo töø ñeå taïo ra nhöõng
töø gheùp, thaønh ngöõ môùi chæ thoâng duïng trong tieáng Vieät, thaäm chí chæ ngöôøi
Vieät môùi hieåu (maëc duø nhöõng yeáu toá taïo thaønh töø ñeàu laø goác Haùn caû).
Ví duï:
Thaàn thoâng bieán hoaù, khai cô laäp nghieäp, baát khaû xaâm phaïm, cöûa Khoång
saân Trình, duyeân Taàn Taán, aâm cöïc döông hoài, baát ñaéc kæ töû, …
Qua nhöõng ñieàu ñaõ trình baøy ôû treân, coù theå khaúng ñònh raèng: söï hieän
dieän cuûa caùc lôùp töø goác Haùn ñoâng ñaûo trong tieáng Vieät laø keát quûa cuï theå cuûa
quaù trình giao löu tieáp xuùc ngoân ngöõ – vaên hoaù Vieät – Haùn vôùi phöông
höôùng chuû ñaïo laø Vieät hoaù. Söï Vieät hoaù töø ngöõ Haùn ñaõ dieãn ra treân boán maët
: aâm ñoïc, moâ thöùc caáu taïo, yù nghóa vaø phaïm vi söû duïng, trong ñoù Vieät hoaù
maët aâm ñoïc laø trieät ñeå nhaát, coøn caùc maët khaùc thì chæ ñöôïc thöïc thi trong
moät phaïm vi haïn heïp. Ñieàu naøy coù yù nghóa khoa hoïc khaù saâu saéc, theå hieän
roõ taøi trí thoâng minh cuûa oâng cha ta trong lónh vöïc ngoân ngöõ. AÂm ñoïc chöõ
Haùn (töø ngöõ Haùn) ñöôïc Vieät hoaù moät caùch coù heä thoáng, toaøn dieän vaø trieät

22
 ñeå, nhö vaäy laø söï ñoàng hoaù nhöõng yeáu toá ngoaïi lai ñaõ ñöôïc hoaøn taát moät
caùch troïn veïn treân moät lónh vöïc quan troïng nhaát cuûa moät heä thoáng ngoân ngöõ
– lónh vöïc ngöõ aâm. Döïa treân cô sôû cuøng loaïi hình, töø ngöõ Haùn sau khi ñöôïc
Vieät hoaù veà maët aâm ñoïc ñaõ trôû thaønh “moät kho döï tröõ döõ lieäu coù khaû naêng
ñaùp öùng ñaày ñuû theo yeâu caàu” cuûa quaù trình phaùt trieån töø vöïng tieáng Vieät
khoâng chæ rieâng trong quaù khöù, maø ngay caû trong hieän taïi.

1.3. Khaùi nieäm thaønh ngöõ goác Haùn

Gioáng nhö caùc töø trong ngoân ngöõ, thaønh ngöõ laø nhöõng ñôn vò coù saün,
xuaát hieän daàn daø töø nhieàu nguoàn, vaøo nhieàu thôøi ñieåm khaùc nhau vaø ñöôïc söû
duïng roäng raõi töï nhieân trong xaõ hoäi. Caùc keát quaû nghieân cöùu ñaõ ñöôïc xaùc
nhaän raèng caùc yeáu toá taïo neân thaønh ngöõ voán laø nhöõng töø ñoäc laäp, töùc nhöõng
ñôn vò ñònh danh coù nghóa töø vöïng vaø coù chöùc naêng cuù phaùp oån ñònh. Ví du:
khoân soáng moáng cheát, tai vaùch maïch döøng,… tuy vaäy heä thoáng thaønh ngöõ moãi
ngoân ngöõ, cuõng coù nhöõng thaønh ngöõ ñang xeùt treân quan ñieåm ñöông ñaïi,
khoâng deã daøng nhaän bieát ñöôïc nghóa cuûa caùc yeáu toá; do ñoù, vieäc suy xeùt
nghóa cuûa thaønh ngöõ cuõng nhö vieäc tìm kieám nguoàn goác cuûa noù cuõng trôû neân
khoù khaên.
Trong tieáng Vieät, loaïi thaønh ngöõ naøy raát nhieàu. Ví du: chaân laám tay
buøn, chaân ñaêm ñaù chaân chieâu, khoeû nhö vaâm, tai vaùch maïch döøng,…Thaønh
ngöõ goác Haùn nhö: xaäp xí xaäp ngaàu, lang baït kì hoà, du thuû du thöïc, dó thöïc vi
tieân, kính nhö vieãn chi, thieân taûi nhaát thì, baïo hoå baèng haø, kieán giaû nhaát
phaän,…
Ngoaøi ra, vieäc toàn taïi caùc bieán theå cuûa thaønh ngöõ bieåu ñaït cuøng moät yù
nghóa hay bieåu ñaït caùc yù nghóa, caùc saéc thaùi khaùc nhau, cuõng gaây khoù khaên
ñaùng keå cho vieäc luaän giaûi nghóa thaønh ngöõ vaø truy tìm xuaát xöù cuûa noù.

23
 Ñoái vôùi tieáng Vieät, ñaõ töø laâu ngöôøi ta nhaän thaáy coù nhöõng ñôn vò coù
giaù trò hình aûnh, tu töø, thöôøng ñaëc tröng bôûi nhöõng keát caáu ñaëc bieät, coù tieát
taáu, coù vaàn ñieäu roõ raøng hoaëc coù caû loái laëp aâm haøi hoaø. Nhöõng ñôn vò nhö
theá thöôøng ñöôïc duøng vôùi muïc ñích tu töø, nhöõng phöông tieän bieåu caûm.
Chuùng xuaát hieän vaø phaùt trieån cuøng vôùi ngoân ngöõ, goác reã cuûa chuùng thöôøng
aên saâu vaøo quaù khöù haèng bao theá kyû. Ñoù chính laø thaønh ngöõ.
Cuõng nhö nhöõng ñôn vò ngoân ngöõ khaùc, chuùng toàn taøi moät caùch khaùch
quan trong ngoân ngöõ. Ñoái töôïng cuûa thaønh ngöõ hoïc laø thaønh ngöõ – nhöõng
cuïm töø coá ñònh, coù hình aûnh vaø mang tính chaát taùi hieän. Veà ngöõ nghóa,
chuùng coù theå töông öùng vôùi moät töø hoaëc cuïm töø töï do, veà maët caáu truùc,
chuùng töông öùng vôùi moät cuïm töø, moät caâu ñôn. Trong “Lôøi noùi ñaàu” cuûa
cuoán töø ñieån “Thaønh ngöõ tieáng Vieät” cuûa Nguyeãn Löïc, Löông Vaên Ñang,
coù trình baøy quan ñieåm cuûa soaïn giaû ñoái vôùi thaønh ngöõ. Coù ñoaïn vieát:
“Ranh giôùi beân döôùi cuûa thaønh ngöõ laø cuïm töø goàm hai töø, coøn ranh giôùi beân
treân laø caâu. Thaønh ngöõ tieáng Vieät laø ñôn vò trung gian naèm giöõa hai giôùi haïn
ñoù” [44; 13].
Trong coâng trình cuûa giaùo sö Nguyeãn Vaên Tu “Töø vaø voán töø tieáng Vieät
hieän ñaïi”, ñònh nghóa thaønh ngöõ: “Thaønh ngöõ – ñoù laø cuïm töø coá ñònh, trong
ñoù caùc töø phaàn lôùn ñaõ maát ñi tính ñoäc laäp ngöõ nghóa cuûa chuùng, vaø sau khi
keát hôïp vôùi nhau, chuùng taïo thaønh moät theå thoáng nhaát beàn chaët. Nghóa cuûa
keát hôïp ñoù khoâng ñöôïc taïo neân bôûi nghóa cuûa nhöõng thaønh toá (hình vò) naèm
trong thaønh phaàn cuûa noù” [65;185].
Hoà Leâ cuõng cho raèng “Thaønh ngöõ laø moät toå hôïp töø coá ñònh veà caáu truùc,
coù nghóa boùng, ñöôïc söû duïng ñeå mieâu taû nhöõng hình aûnh, nhöõng hieän töôïng,
tính caùch hoaëc quan heä” [42;97].

24
 “Töø ñieån tieáng Vieät” cuûa Vieän Ngoân ngöõ (1992) ñònh nghóa thaønh ngöõ
nhö sau: “ Thaønh ngöõ laø taäp hôïp töø coá ñònh, ñaõ quen duøng maø nghóa thöôøng
khoâng theå giaûi thích ñöôïc moät caùch ñôn giaûn baèng nghóa cuûa caùc töø taïo neân
noù” [Töø ñieån tieáng Vieät, 1992, tr.899].
Moät soá nhaø nghieân cöùu cho raèng tröôùc heát caàn phaûi neâu ñöôïc nhöõng
tieâu chí ñeå phaân bieät thaønh ngöõ vaø quaùn ngöõ thöôøng duøng. Ñeå phaân bieät
nhöõng ñôn vò naøy, Tröông Ñoâng San [53] ñaõ ñöa ra khaùi nieäm “coù nghóa
suy tröïc tieáp” vaø “khoâng coù nghóa suy tröïc tieáp” laøm tieâu chí ñeå phaân ñònh
thaønh ngöõ vaø quaùn ngöõ thöôøng duøng.
Caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc khaùc thì ñi saâu nghieân cöùu tieâu chí phaân bieät
thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Nguyeãn Vaên Meänh [46] nhaán maïnh raèng caàn phaûi
tìm cho ra ranh giôùi roõ raøng giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Theo yù kieán cuûa taùc
giaû, thaønh ngöõ laø ñôn vò coù noäi dung beân trong mieâu taû hình aûnh cuûa caùc
hieän töôïng cuõng nhö haønh ñoäng vaø quan heä. Veà maët hình thaùi, theo taùc giaû,
ña soá thaønh ngöõ laø cuïm töø coá ñònh.
Ví duï:
Thöøa gioù beû maêng [Nguyeãn Vaên Meänh 46, tr.12].
Tuïc ngöõ laø ñôn vò coù noäi dung beân trong chöùa ñöïng nhöõng vaán ñeà trieát
lyù, tö töôûng ñaïo ñöùc, kinh nghieäm saûn xuaát, ñaáu tranh xaõ hoäi, haønh vi cuûa
con ngöôøi trong xaõ hoäi. Noäi dung töông töï nhö theá ñöôïc bieåu hieän roõ nhaát
trong nhöõng caâu neâu leân nhöõng lôøi khuyeân raên ñaïo ñöùc döïa treân kinh
nghieäm soáng.
Ví duï:
ôû hieàn gaëp laønh

25
 Nguyeãn Vaên Meänh nhaán maïnh: “Noäi dung cuûa thaønh ngöõ laø tính hình
aûnh, coøn noäi dung cuûa tuïc ngöõ laø quy taéc… Veà maët hình thaùi ngöõ phaùp, thì
noùi chung thaønh ngöõ laø cuïm töø chöù khoâng phaûi laø caâu. Coøn tuïc ngöõ thì
ngöôïc laïi, baát kì tuïc ngöõ naøo cuõng laø caâu” [46;12].
Theo Cuø Ñình Tuù: “Thaønh ngöõ laø ñôn vò ngoân ngöõ coù saün, thöïc hieän
chöùc naêng ñònh danh, noùi caùch khaùc, ñoù laø ñôn vò ñöôïc söû duïng ñeå goïi teân
söï vaät, hieän töôïng, tính chaát, haønh ñoäng. Veà phöông dieän naøy, thaønh ngöõ
töông öùng vôùi töø”, coøn “tuïc ngöõ, cuõng nhö nhöõng vaên baûn khaùc cuûa saùng taùc
daân gian nhö ca dao, truyeän coå tích luoân luoân laø nhöõng thoâng baùo” [66; 40 -
41].
Nguyeãn Thieän Giaùp döïa vaøo söï ñoái laäp giöõa hình thaùi vaø noäi dung ñeå
phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Taùc giaû vieát: “Tuïc ngöõ laø moät caáu truùc coá
ñònh trong ñoù neâu ra moät caùch ñaày ñuû kinh ngieäm soáng, kinh ngieäm xaõ hoäi –
lòch söû cuûa nhaân daân lao ñoäng”, coøn “quaùn ngöõ laø moät caáu truùc coá ñònh ñöôïc
söû duïng nhieàu laàn vôùi nhöõng phong caùch chöùc naêng nhaát ñònh. Nghóa cuûa
quaùn ngöõ bao giôø cuõng laø toång soá nghóa cuûa caùc thaønh toá hôïp laïi”.
Ví duï:
Noùi boû ngoaøi tai
Vaäy coøn thaønh ngöõ, theo Nguyeãn Thieän Giaùp: “Thaønh ngöõ laø ñôn vò
trung gian giöõa moät beân laø ngöõ, quaùn ngöõ vaø moät beân laø tuïc ngöõ”. Tính chaát
trung gian aáy theå hieän ôû choã thaønh ngöõ ñoàng thôøi “thoáng nhaát veà nghóa vaø
chia caét veà töø vöïng” vaø maëc duø thaønh ngöõ cuõng laø moät phaùn ñoaùn, nhöng
“trong thaønh ngöõ phaùn ñoaùn ñöôïc bieåu hieän döôùi daïng khaùi nieäm, trong khi
ñoù phaùn ñoaùn trong tuïc ngöõ khoâng gaén boù vôùi khaùi nieäm naøo caû” [15; 52].

26
 Theo taùc giaû, trong quaùn ngöõ coù moät boä phaän mang nghóa ñen, moät boä
phaän khaùc mang nghóa boùng, hình aûnh vaø ñöôïc söû duïng phoå bieán, ñaëc bieät
laø caùc quaùn ngöõ so saùnh.
Ví duï:
ñeïp nhö tieân [Nguyeãn Thieän Giaùp 15; 52].
Nguyeãn Vaên Haèng (1999) ñònh nghóa nhö sau: “Thaønh ngöõ laø moät loaïi
cuïm töø ñaëc bieät coù caáu truùc raát beàn chaët (coá ñònh), coù vaàn ñieäu vaø thaønh
phaàn ngöõ aâm ñaëc bieät; nghóa cuûa thaønh ngöõ khoâng theå suy ra töø toång soá
nghóa cuûa caùc yeáu toá caáu thaønh noù: thaønh ngöõ coù nghóa boùng, nghóa hình
aûnh - khaùi quaùt, thöôøng coù keøm theo giaù trò bieåu caûm; thaønh ngöõ thöôøng
duøng ñeå ñònh danh nhöõng hieän töôïng cuûa hieän thöïc vaø thöôøng hoaït ñoäng
trong caâu vôùi tö caùch laø moät boä phaän caáu thaønh cuûa noù” [27;71].
Qua nhöõng ñònh nghóa treân, chuùng ta thaáy haàu heát caùc taùc giaû khi baøn
veà tieâu chí phaân ñònh thaønh ngöõ, tuïc ngöõ vaø quaùn ngöõ ñeàu döïa vaøo nhöõng
ñaëc ñieåm sau cuûa ngoân ngöõ: a) caáu truùc ngoân ngöõ; b) noäi dung ngöõ nghóa; c)
chöùc naêng cuûa ñôn vò thaønh ngöõ trong heä thoáng ngoân ngöõ.
Cuõng nhö thaønh ngöõ thuaàn Vieät, thaønh ngöõ goác Haùn laø ñôn vò ngoân ngöõ
coù keát caáu chaët cheõ vaø oån ñònh, coù chöùc naêng ñònh danh vaø ñöôïc taùi hieän
trong lôøi noùi. Nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn khoâng phaûi laø con soá coäng giaûn
ñôn cuûa caùc yeáu toá, maø laø nghóa toång theå, nghóa bieåu tröng nhö thaønh ngöõ
thuaàn Vieät. Thaønh ngöõ goác Haùn laø moät boä phaän trong heä thoáng thaønh ngöõ
tieáng Vieät thì noù khoâng naèm ngoaøi heä thoáng ñoù. Cuõng nhö baát kì moät ñôn vò
ngoân ngöõ du nhaäp naøo khaùc, thaønh ngöõ nöôùc ngoaøi noùi chung, thaønh ngöõ
goác Haùn noùi rieâng ñeàu phaûi traûi qua moät quaù trình ñoàng hoa. Heä quaû cuûa
quaù trình naøy daãn ñeán söï nhaäp heä cuûa caùc thaønh ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät.

27
 Nhö vaäy, khaùi nieäm thaønh ngöõ goác Haùn trong luaän vaên ñöôïc hieåu nhö
sau:
- Caùc yeáu toá taïo neân thaønh ngöõ phaûi laø goác Haùn.
- Coù aâm ñoïc Haùn Vieät (xem [2; 11-24]).
- Caùc thaønh ngöõ ñöôïc taïo laäp töø caùc yeáu toá goác Haùn hay thaønh ngöõ möôïn
nguyeân daïng töø tieáng Haùn aáy ñaõ “nhaäp tòch” vaøo kho taøng thaønh ngöõ Vieät
Nam; chòu söï chi phoái quy luaät ngöõ aâm, ngöõ phaùp vaø ngöõ nghóa cuûa tieáng
Vieät.

CHÖÔNG II

28
 ÑAËC ÑIEÅM HÌNH THAÙI CAÁU TRUÙC VAØ NGÖÕ NGHÓA CUÛA THAØNH NGÖÕ GOÁC

HAÙN

2.1. Thaønh ngöõ Haùn ñöôïc hình thaønh töø caùc tích truyeän lieân quan ñeán

vaên hoaù
Khi noùi ñeán baûn saéc daân toäc hay ñaëc tröng vaên hoùa daân toäc ñöôïc theå
hieän trong lôùp töø vöïng cuûa moät ngoân ngöõ thì khoâng theå khoâng noùi ñeán thaønh
ngöõ. Bôûi ôû ñoù, caùi kho baùu cuûa daân toäc chöùa ñöïng caû chieàu saâu tö duy, kinh
nghieäm soáng vaø laøm vieäc, taäp tuïc, leã giaùo, quan ñieåm thaåm myõ, ñaïo lyù laøm
ngöôøi, caùch ñoái nhaân xöû theá vaø bao ñieàu khaùc nöõa cuûa con ngöôøi thuoäc töøng
daân toäc. Voán thaønh ngöõ cuûa töøng daân toäc phaûn aùnh ñaày ñuû lòch söû, kinh
nghieäm lao ñoäng, nhöõng giaù trò tinh thaàn, nhöõng quan ñieåm toân giaùo cuûa
nhaân daân. “Thaønh ngöõ laø vaäy, thaønh ngöõ moãi daân toäc coù nguoàn goác saâu xa
cuûa caû moät neàn vaên hoùa cuûa daân toäc ñoù. Hieåu thaønh ngöõ khoâng chæ coù yeáu toá
ngoân ngöõ maø phaûi laø söï keát hôïp hai yeáu toá ngoân ngöõ – vaên hoùa”[37; 5].
Cuõng vaäy, coù theå tìm thaáy trong thaønh ngöõ goác Haùn moät kho taøng tinh
hoa cuûa caû moät neàn vaên minh Trung Hoa coå ñaïi. Thöïc ra, moãi thaønh ngöõ
Haùn ñöôïc ghi laïi ñeàu mang moät noäi dung coát loõi cuûa moät tích truyeän veà lòch
söû, ñaát nöôùc, con ngöôøi Trung Hoa. Coù theå noùi raèng, caùc thaønh ngöõ Haùn nhö
lôøi ñuùc keát coâ ñoïng cuûa caû kho taøng vaên hoùa Trung Hoa. Ví duï nhö caâu
thaønh ngöõ Haùn: “chaâu hoaøn Hôïp Phoá”. Hôïp Phoá, teân ñaát, nay thuoäc tænh
Quaûng Ñoâng Trung Quoác. Theo saùch Haäu Haùn thö, quaän Hôïp Phoá laø nôi coù
nhieàu ngoïc trai raát quí, daân thöôøng moø ngoïc trai ñem ñoåi laáy löông thöïc ñeå
sinh soáng. Boïn quan laïi ôû ñaây tham lam, thuùc eùp daân phaûi moø tìm thaät nhieàu
ngoïc trai ñem daâng cho chuùng; trai cho ngoïc quí daàn daàn bò caïn kieät hoaëc
chuyeån dôøi ñeán nôi khaùc heát. Sau nhôø coù Maïnh Thöôøng veà laøm quaän thuù,

29
 baõi boû teä noäp ngoïc; loaøi trai cho ngoïc quí laïi quay veà sinh tuï ôû Hôïp Phoá;
daân laïi theo ngheà cuõ kieám aên. Vaät maát veà vôùi chuû cuõ.
Thoa naøy baét ñöôïc hö khoâng,
Bieát ñaâu Hôïp Phoá maø mong chaâu veà.
(Nguyeãn Du)
Ngoân ngöõ naøy vay möôïn töø ngöõ cuûa ngoân ngöõ kia thöôøng qua hai
ñöôøng: khaåu ngöõ vaø saùch vôû. Con ñöôøng thöù nhaát coøn goïi laø con ñöôøng nhaân
daân. Con ñöôøng thöù hai coøn goïi laø con ñöôøng “baùc hoïc”. Qua tìm hieåu,
chuùng toâi thaáy thaønh ngöõ goác Haùn haàu heát vaøo tieáng Vieät baèng con ñöôøng
thöù hai, trích töø “kinh, söû, töû, taäp” cuûa Trung Hoa. Vì theá caùc thaønh ngöõ Haùn
ñöôïc vay möôïn vaøo tieáng Vieät ñeàu xuaát hieän trong caùc tích truyeän trieát hoïc,
vaên hoïc coå, nhöõng taùc phaåm kinh ñieån cuûa Trung Quoác nhö Kinh thi, Söû kyù
Tö Maõ Thieân, Leã kyù, Haùn thö, Sôû töø, Nguïy thö...
* Töø Haäu Haùn thö:
- An baàn laïc ñaïo: baèng loøng yeân phaän chaáp nhaän cuoäc soáng ngheøo vaø
vui veû laøm nhöõng ñieàu maø con ngöôøi coù boån phaän giöõ vaø tuaân theo.
- An cö laïc nghieäp: soáng oån ñònh ôû moät choå vaø vui veû laøm aên. “Nhaân
daân ta yeâu chuoäng hoaø bình, chính phuû ta muoán cho daân ñöôïc an cö laïc
nghieäp”. (Hoà Chí Minh, Tuyeån taäp)
- Tao khang chi theâ: ngöôøi vôï chung thuyû luùc coøn ngheøo khoå, khoù khaên,
hoaïn naïn. Trích töø caâu: Thaàn vaên baàn tieän chi giao baát khaû vong, tao khang
chi theâ baát khaû haï ñöôøng “Thaàn nghe noùi nhöõng ngöôøi baïn keát giao thuôû
ngheøo heøn thì khoâng queân, ngöôøi vôï laáy töø luùc coøn ngheøo khoå phaûi aên caùm
baõ maø soáng khoâng theå ruoàng boû ñöôïc”.

30
 - Toân sö troïng ñaïo: kính troïng ngöôøi thaày daïy mình vaø coi troïng ñaïo
lyù: Nhaân daân ta coù truyeàn thoáng toân sö troïng ñaïo. (Nguyeãn Laân: Töø ñieån töø
vaø ngöõ Haùn Vieät, tr.741).
“Theâm caùi neáp toân sö troïng ñaïo cuûa daân mình maïnh ñeán noãi töø khi toâi môû
lôùp ñeán nay, caû Maãn vaø ñoäi du kích coi toâi nhö oâng thaày, nhö caáp treân.
(Phan Töù, Maãn vaø toâi).
* Töø Haùn Thö:
- Baàn voâ chuyø laäp chi ñòa: ngheøo khoâng taác ñaát caém duøi.
- Nhaân dieän thuù taâm: thuoäc haïng ngöôøi thaâm hieåm, ñoäc aùc, beà ngoaøi coù
veû töû teá, nhöng trong loøng ñaày möu chöôùc , ngaám ngaàm haïi ngöôøi. Maët
ngöôøi daï thuù.
* Töø Trang Töû:
- Baïch caâu quaù khích: ñöôïc ruùt goïn töø caâu: “Nhaân sinh thieân ñòa chi
gian, nhöôïc baïch caâu chi quaù khích, hoát nhieân nhi dó” (Ngöôøi ta soáng ôû treân
coõi ñôøi, gioáng nhö boùng baïch caâu löôùt qua khe cöûa, trong coác laùt maø thoâi).
Chæ thôøi gian troâi ñi raát nhanh, thoaùng caùi ñaõ qua, ñaõ heát, ví nhö boùng ngöïa
vuùt qua khe cöûa, löôùt nhanh trong khoaûnh khaéc. Boùng caâu qua cöûa soå; cöûa
soå boùng ngöïa qua.
- Tri kyø nhaát baát tri kyø nhò: Chæ hieåu bieát coù haïn, khoâng ñaày ñuû, thaáu
ñaùo (maø ñaõ voäi tranh caõi, haønh ñoäng). Bieát moät maø khoâng bieát hai.
- Ngö thuyû töông phuøng: Söï töông ñaéc giöõa hai hoaëc nhöõng ngöôøi coù
cuøng yù nghó, chí höôùng, neáu hoï gaëp ñöôïc nhau thì seõ cuøng naâng ñôõ, giuùp
nhau trong söï nghieäp, ví nhö caù vaø nöôùc gaëp nhau. Nhö caù gaëp nöôùc.
* Töø Luaän Ngöõ:

31
 - Danh chính ngoân thuaän: ñuû tö caùch, coù ñuû chöùc naêng ñeå ñaûm traùch
moät vieäc naøo ñoù ñöôïc phaùp luaät hoaëc moïi ngöôøi thöøa nhaän, ví nhö coù danh
nghóa ñöôøng hoaøng. Thaønh ngöõ naøy ñöôïc ruùt goïn töø caâu sau trong chöông
Töû Loä: “Danh baát chính, taéc ngoân baát thuaän, ngoân baát thuaän, taéc söï baát
thaønh”.
- Xaûo ngoân leänh saéc: chæ haønh vi xieåm nònh cuûa keû gioûi moàm gioûi
mieäng. Kheùo moàm gioûi nònh.
- Tam nhaân haønh taát höõu ngaõ sö: trong ba ngöôøi cuøng ñi nhaát ñònh coù
ngöôøi ñaùng baäc thaày.
- Kính nhi vieãn chi: toân troïng nhöng raát xa vôøi, chæ coù theå ñöùng xa maø
chieâm ngöôõng khoâng theå gaàn ñöôïc.
- OÂn coá tri taân: ñöôïc ruùt goïn töø caâu: “OÂn coá nhi tri taân khaû dó vi sö hyõ”.
OÂn laïi caùi cuõ, caùi ñaõ qua ñeå hieåu roõ hôn, bieát caùch öùng xöû ñuùng ñaén vôùi caùi
môùi, caùi hieän taïi.
*Töø Kinh Thi:
- Nhaát nhaät tam thu: mong ngoùng maø taïo neân caûm giaùc ngaøy daøi nhö ba
naêm.
- Vaïn thoï voâ cöông: Lôøi khaùnh chuùc caùc vò Thieân töû. Soáng laâu muoân
tuoåi.
* Töø Chieán Quoác Saùch:
- Ñoàng cam coäng khoå: cuøng chia seû ngoït buøi ñaéng cay, luùc vui veû, hoaïn
naïn ñeàu coù nhau.
- Baõo taân cöùu hoaû: laøm moät vieäc phaûn taùc duïng vì khoâng coù phöông
phaùp höõu hieäu, thích hôïp, chaúng nhöõng khoâng laøm cho tình hình toát hôn leân
maø traùi laïi coøn laøm hö hoûng theâm.

32
 - Hoà giaû hoå uy: möôïn theá keû maïnh, coù quyeàn löïc ñeå ñe doaï, cheøn eùp,
loeø bòp nhöõng ngöôøi non daï, ngaây thô.
* Töø Söû kí:
- Baùch phaùt baùch truùng coù goác töø caâu: “Baùch phaùt nhi baùch truùng” : baén
chính xaùc, phaùt naøo truùng phaùt aáy.
- Laïc cöïc sinh bi: Vui quaù hoaù buoàn. Thôøi Chieán Quoác, Thuaàn Vu
Khoân noùi vôùi Teà Uy Vöông:”Töûu cöïc taéc loaïn, laïc cöïc taéc bi” “Uoáng röôïu
quaù hoaù loaïn, vui quaù hoaù buoàn, muoân vieäc ñeàu theá”. Ñôøi sau duøng “laïc cöïc
sinh bi” ñeå chæ vui quaù daãn ñeán buoàn ñau.
- Ñieåu taän cung taøng: Chim heát thì caát cung khoâng duøng ñeán nöõa. Luùc
Haøn Tín bò baét ôû Vaân Moäng, coù than thôû raèng: “Giaûo thoá töû, taåu caâu phanh;
cao ñieåu taän, löông cung taøng; ñòch quoác phaù, möu thaàn tru” (Thoû khoân
cheát, choù saên naáu; chim cao heát, cung toát caát; nöôùc ñòch phaù, möu thaàn bò
gieát).
* Kinh Dòch:
- Ruïng caûi rôi kim: chæ söï li bieät, tình yeâu tan vôõ. Keå söï tích caùi kim vaø
haït caûi. Khoâng phaûi chæ coù nhöõng vaät ñoàng loaïi môùi coù söï töông caûm, maø
cuõng coù söï töông caûm giöõa nhöõng vaät khaùc loaøi, nhö töø thaïch huùt kim, hoå
phaùch huùt haït caûi. . .
Taát nhieân cuõng coù nhöõng thaønh ngöõ khoâng chæ xuaát hieän trong moät taùc
phaåm. Chaúng haïn nhö thaønh ngöõ: baïch caâu quaù khích / cöûa soå ngöïa qua;
boùng caâu qua cöûa soå ñeàu xuaát hieän trong Leã kí, Trang töû, Söû kí, Haùn thö,…
ñeå noùi veà toác ñoä thôøi gian.

2.2. Loaïi hình ngoân ngöõ cuûa tieáng Vieät vaø tieáng Haùn

33
 Tieáng Vieät vaø tieáng Haùn tuy khoâng cuøng moät nguoàn goác, tieáng Haùn
thuoäc hoï Haùn - Taïng, tieáng Vieät naèm trong nhoùm Vieät – Möôøng thuoäc hoï
Nam AÙ. Nhöng tieáng Vieät vaø tieáng Haùn ñeàu thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ ñôn
laäp(1), trong ñoù thöôøng coù söï truøng hôïp veà maët vaät chaát giöõa caùc ñôn vò nhö
aâm tieát, hình vò vaø töø. Trong tieáng Vieät, tieáng Haùn coå aâm tieát hay tieáng ñoàng
thôøi cuõng laø moät hình vò hay moät töø. Aâm tieát tieáng Haùn cuõng coù moät caáu truùc
nghieâm ngaët vôùi soá löôïng aâm toá quy ñònh. Do ñoù töø goác ñôn aâm trong tieáng
Haùn cuõng khoâng coù khaû naêng bieán ñoåiù hình thaùi.
Theo Nguyeãn Thieän Giaùp [16;110] caùc ñôn vò töø vöïng phöùc taïp trong
tieáng Haùn cuõng ñöôïc caáu taïo baèng caùch “laäp khuoân”, töùc laø baèng caùch keát
hôïp (maø thöôøng laø keát hôïp caëp ñoâi) yeáu toá coù nghóa chaân thaät vôùi yeáu toá coù
nghóa chaân thaät. Vì caû cuïm töø, caû meänh ñeà ñeàu ñöôïc xaây döïng döïa treân cô
sôû “laäp khuoân” cho neân raát khoù phaân bieät töø gheùp ña aâm vôùi cuïm töø coá
ñònh.
Tieáng Vieät laø moät ngoân ngöõ ñôn laäp. Ñaëc ñieåm hình thaùi hoïc cuûa tieáng
Vieät laø phaân aâm tieát. Trong tieáng Vieät, aâm tieát trong ñaïi ña soá caùc tröôøng
hôïp (ngoaïi tröø nhöõng töø vay möôïn, töø coå vaø nhöõng caáu taïo treân cô sôû laùy)
ñeàu truøng hôïp vôùi töø ñôn aâm tieát ñôn giaûn coù nghóa töø vöïng vaø caùch duøng cuù
phaùp ñoäc laäp. Ví duï: toâi, coù, anh, lôùn v.v. . .
Tính ñôn aâm tieát, tính ñôn laäp vaø tính phaân tích laø cô sôû ñeå phaùt trieån
roäng raõi caùc phöông thöùc nhö laùy vaø ñoái ngaãu. Laùy vaø ñoái ngaãu laø nhöõng thuû
phaùp vaên hoïc coù töø thôøi coå xöa, raát phoå bieán trong caùc ngoân ngöõ veà maët loaïi
hình gaàn vôùi tieáng Vieät nhö tieáng Haùn chaúng haïn.

(1)
Xem N.V.Xtankeâvich: Loaïi hình caùc ngoân ngöõ. Nxb ÑH vaø THCN, H, 1982.

34
 Ngaøy tröôùc, trong nhaø tröôøng ngöôøi ta daïy pheùp ñoái ngaãu theo caëp,
nghóa laø hai veá phaûi baèng nhau veà soá löôïng aâm tieát (töø ) vaø gioáng nhau veà
caáu truùc ngöõ phaùp. Phoå bieán nhaát hieän nay laø hình thöùc caâu ñoái ñöôïc saùng
taùc ra nhaân dòp coù chuyeän vui hay buoàn, chaúng haïn nhö caâu ñoái Teát. Trong
caâu ñoái bao giôø cuõng coù söï ñoái laäp. Nhöõng caâu ñoái ñöôïc ñaùnh giaù cao laø
nhöõng caâu trong ñoù caû hai veá khoâng nhöõng coù yù nghóa gioáng nhau maø coøn
coù theâm yù nghóa phuï ngaàm hieåu. Ví duï nhö nhöõng caâu ñoái noåi tieáng döïa treân
caùch duøng töø thuaàn Vieät vaø töø goác Haùn:
Da traéng voã bì baïch
Röøng saâu möa laâm thaâm(1)
Trong quaù trình phaùt trieån ngoân ngöõ, khi naûy sinh nhu caàu bieåu hieän
moät khaùi nieäm môùi, treân cô sôû nhöõng töø ñôn aâm tieát, ngöôøi ta taïo ra nhöõng
caáu truùc hai vaø nhieàu aâm tieát. Nhöng nhöõng ñôn vò coù caáu truùc coàng keành
nhö theá thöôøng laøm phöùc taïp hoaù quaù trình giao tieáp vaø maâu thuaãn vôùi
nhöõng nguyeân taéc tieát kieäm cuûa ngoân ngöõ: bieåu hieän tö töôûng baèng nhöõng
phöông tieän tieát kieäm toái ña, bôûi vì ngoân ngöõ vôùi chöùc naêng giao tieáp bao
giôø cuõng höôùng tôùi söï roõ raøng vaø ngaén goïn. Maët khaùc, moät ñaëc ñieåm khoâng
keùm phaàn quan troïng laø ngoân ngöõ ñoàng thôøi cuõng höôùng tôùi nhöõng hình thaùi
bieåu hieän moät caùch hình aûnh, deã nghe, deã nhôù. Ñeå thoaû maõn nhöõng nhu caàu
aáy, trong ngoân ngöõ xuaát hieän nhöõng caáu truùc vaø toå hôïp coù söùc bieåu caûm
maïnh meõ – ñoù chính laø thaønh ngöõ. ÔÛ tieáng Vieät, tieáng Haùn vai troø quan
troïng trong vieäc taïo neân thaønh ngöõ khoâng nhöõng thuoäc veà ngöõ nghóa cuûa
toaøn toå hôïp, maø coøn thuoäc veà caáu truùc taïo neân tính beàn vöõng, soá löôïng thaønh
toá, thaønh phaàn ngöõ aâm, caáu truùc ngöõ phaùp taùch bieät vaø tính taùi hieän cuûa noù.

(1)
Daãn theo Nguyeãn Vaên Haèng: Thaønh ngöõ boán yeáu toá trong tieáng Vieät hieän ñaïi, Nxb KHXH, Haø Noäi,
1999.

35
 Coøn moät khuynh höôùng nöõa trong söï phaùt trieån tieáng Vieät laø tö töôûng
cho raèng baát cöù moät toå hôïp ña aâm tieát coá ñònh naøo bieåu hieän moät khaùi nieäm
môùi ñeàu coù theå phaân xuaát vaø coù chieàu höôùng caáu taïo neân nhöõng caáu truùc hai
hoaëc boán aâm tieát, noùi caùch khaùc laø nhöõng toå hôïp hai yeáu toá hoaëc boán yeáu toá.
Nhöõng ñaëc ñieåm neâu treân quyeát ñònh ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ. Theo thoáng
keâ cuûa Nguyeãn Vaên Haèng [27; 42], coù 80% thaønh ngöõ coù caáu truùc boán aâm
tieát, trong ñoù ña soá laø daïng laëp, daïng ñoái ngaãu caëp ñoâi, song toá.

2.3. Ñaëc ñieåm hình thaùi caáu truùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn

2.3.1. Tính hoaøn chænh veà hình thöùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn
Cuõng gioáng nhö thaønh ngöõ thuaàn Vieät, thaønh ngöõ goác Haùn cuõng coù tính
hoaøn chænh. Tính hoaøn chænh naøy baûo ñaûm caáu truùc hình thaùi cuûa thaønh ngöõ
luoân luoân oån ñònh: oån ñònh veà soá löôïng aâm tieát (tieáng) chaúng haïn, nhö thaønh
ngöõ ba tieáng: “maõn caûnh traàn”, “hoàn tinh veä“, “duyeân Taàn Taán”,...Thaønh
ngöõ boán tieáng: “phoùng hoå quy sôn, “phu quí phuï vinh”, “phuùc ñaúng haø sa”,
“phuï töø töû hieáu”, “taû xung höõu ñoät”, “taùc uy taùc phuùc”, “taïc bích du
töôøng”,… Thaønh ngöõ naêm tieáng: “nhaøn cö vi baát thieän”, “mai coát baát mai
danh”, “nguõ thaäp tri thieân meänh”, “ña nghi nhö Taøo Thaùo”, “höõu xaï töï
nhieân höông”, “nhaân baát khaû maïo töôùng”, “leã khinh tình nghóa troïng”,
“huynh ñeä nhö thuû tuùc”,…Thaønh ngöõ saùu tieáng:”höõu haèng saûn, voâ haèng
taâm”,”nam nöõ thuï thuï baát thaân”, ”ngoân voâ döïc nhi tröôøng phi”, “ngoïc baát
traùc baát thaønh khí”, “ngöu taàm ngöu, maõ taàm maõ”, “nhaân baát hoïc baát tri lí”,
“noäi baát xuaát, ngoaïi baát nhaäp”, “tieân traùch kæ haäu traùch nhaân”,…Thaønh ngöõ
baûy tieáng chaúng haïn nhö: “hoïa hoå hoïa bì nan baát hoïa coát”, “höõu duyeân
thieân lí naêng töông ngoä”, “nam voâ töûu nhö kì voâ phong”, “nhaát ngoân kì xuaát
töù maõ nan truy”, “tri nhaân tri dieän baát tri taâm”,… Thaønh ngöõ taùm tieáng nhö:

36
 “möu söï taïi nhaân, thaønh söï taïi thieân”, “nam thöïc nhö hoå, nöõ thöïc nhö
miu”, “sai chi haøo li, maäu dó thieân lí”, “minh thöông dò ñoaù, aùm tieãn nan
phoøng”, “tam nhaân haønh taát höõu ngaõ sö yeân”,…Thaønh ngöõ möôøi tieáng nhö:
“nhaát töï ñaùo coâng moân, thieân ngöu khieân baát xuaát”, “nhaân phi hieàn baát
giao, vaät phi nghóa baát thuû”… Noùi thaønh ngöõ goác Haùn coù keát caáu nhö laø moät
cuïm töø hay moät toå hôïp töø coá ñònh, laø noùi möùc ñoä coá ñònh töông ñoái. Söï hình
thaønh moät thaønh ngöõ cuûa baát kyø moät ngoân ngöõ naøo bao giôø cuõng traûi qua
moät thôøi gian daøi. Naèm trong moät coâng cuï giao tieáp cuûa moät coäng ñoàng
ngöôøi, nhöõng hình thöùc ngoân ngöõ kieåu treân ñöôïc coäng ñoàng ñoù taïo laäp, trau
chuoát, vaän duïng, ñeán moät möùc ñoä naøo ñoù môùi trôû thaønh thaønh ngöõ, môùi ñaït
ñöôïc möùc coá ñònh cao, nhö caùc thaønh ngöõ goác Haùn: AÙn binh baát ñoäng, an
baàn laïc ñaïo, kính nhi vieãn chi, v.v… laø nhöõng cuïm töø coá ñònh trôû thaønh thaønh
ngöõ.
ÔÛ möùc ñoä coá ñònh cao cuõng coù theå xem thaønh ngöõ nhö moät ngöõ cuù coá
ñònh, nhö kieåu: An cö laïc nghieäp, oân coá tri taân, xaûo ngoân leänh saéc v.v… Ngay
khi ñaõ ñaït möùc coá ñònh cao naøy, thì thaønh ngöõ khoâng phaûi laø döøng laïi hoaøn
toaøn coá ñònh, khoâng coøn coù bieán thaùi gì khaùc.
Qua vieäc söu taàm vaø khaûo saùt thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät,
chuùng toâi gaëp caû hai loaïi: coù bieán caûi vaø khoâng bieán caûi. Loaïi thaønh ngöõ
khoâng bieán caûi, ví duï nhö: Ung dung töï taïi, tam sao thaát baûn, quang minh
chính ñaïi, an cö laäp nhieäp, giaû nhaân giaû nghóa, v.v… Noù coù caáu truùc hình thaùi
coá ñònh vaø ngöõ nghóa oån ñònh, nghóa goác – nghóa möôïn töø tieáng Haùn.
Chuùng ta khoù coù theå thay ñoåi keát caáu cuûa nhöõng thaønh ngöõ treân, vì noù
phaûn aùnh ñöôïc baûn chaát cuûa söï vaät, laïi coù keát caáu ngaén goïn, suùc tích, chaët
cheõ.

37
 ÔÛ moät soá kieåu keát caáu khaùc, tuy thaønh ngöõ Haùn ñaõ ñaït möùc coá ñònh
cao, nhöng khi ngöôøi Vieät vay möôïn vaøo ngoân ngöõ cuûa mình, thì vaãn coù theå
Vieät hoaù baèng caùch thay ñoåi moät vaøi yeáu toá. Ví duï thaønh ngöõ goác Haùn nhaát
loä bình an thì ngöôøi Vieät noùi thöôïng loä bình an, an phaän thuû kæ thaønh an
phaän thuû thöôøng,… Chuùng toâi cho raèng loaïi sau laø bieán theå cuûa loaïi tröôùc,
cuõng coù theå noùi ñaây laø bieän phaùp Vieät hoaù caùc yeáu toá goác Haùn cuûa ngöôøi
Vieät.
Thaäp nieân ñaêng hoaû / Möôøi naêm ñeøn saùch
Löu thuûy hoa laïc / Nöôùc chaûy hoa troâi
Thuyû chung nhö nhaát / Tröôùc sau nhö moät
Thieân voõng nan ñaøo / Löôùc trôøi khoâng thoaùt,…
Nhöõng daãn chöùng treân giuùp ta thaáy roõ:
a) Haàu nhö taát caû caùc thaønh toá cuûa thaønh ngöõ ñeàu coù theå thay theá ñöôïc,
mieãn laø ñieàu kieän thay theá phaûi töông ñoàng veà tính chaát.
b) Moãi laàn coù söï thay theá töông ñoàng thì phaàn thay theá phaûi khoâng
nhieàu hôn phaàn coá ñònh.
c) Duø coù Vieät hoaù ñeán ñaâu, thì caùi maãu, moâ hình keát caáu cuûa thaønh ngöõ
goác vaãn giöõ ñöôïc hình thaùi vaø nghóa cô baûn, yù nghóa ngöõ phaùp vaãn töông töï.
Khoâng phaûi thaønh ngöõ goác Haùn naøo cuõng coù theå bieán caûi ñöôïc, song soá
löôïng thaønh ngöõ Haùn ñöôïc bieán caûi ñeå ñöa vaøo tieáng Vieät khoâng phaûi laø ít.
Keát luaän ruùt ra töø ví duï treân coù tính chaát ñaïi dieän, coù theå giaûi ñaùp chung cho
söï bieán caûi thaønh ngöõ goác Haùn.
Toùm laïi, khoâng phaûi ñôn vò ngoân ngöõ naøo coù ñaëc tính coá ñònh cuõng coù
theå laø thaønh ngöõ. Phaûi xaùc ñònh thaønh ngöõ baèng ba ñaëc ñieåm rieâng – nhöõng
ñaëc ñieåm voán coù cuûa noù – nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Nhöng khi nhaän dieän

38
 thaønh ngöõ (thaønh ngöõ thuaàn Vieät hay thaønh ngöõ goác Haùn), tröôùc tieân phaûi
xem xeùt ñaëc tính coá ñònh laø ñaëc tính bao truøm, ñaëc tính chung nhaát cho moïi
loaïi thaønh ngöõ. Coù theå xem noù laø ñaëc ñieåm cô baûn vaø quan troïng cuûa thaønh
ngöõ tieáng Vieät noùi chung vaø thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng. Khi tính coá ñònh
cuûa thaønh ngöõ goác Haùn bò ñaûo loän, traät töï ngöõ phaùp khoâng phuø hôïp vôùi taäp
quaùn ngoân ngöõ, luùc ñoù seõ maát ñi tính thaønh ngöõ. Neáu thay ñoåi töø Haùn baèng
töø Vieät trong moät soá thaønh ngöõ, thì caáu truùc thaønh ngöõ goác Haùn cuõng bò phaù
vôõ.
Ví duï thaønh ngöõ goác Haùn: Voâ cuøng voâ taän neáu thay yeáu toá voâ thaønh
khoâng thì seõ maát ñi tính thaønh ngöõ ngay.

2.3.2. Ñaëc ñieåm veà caáu taïo cuûa thaønh ngöõ goác Haùn
Treân cô sôû caùch ñoïc chöõ Haùn cuûa ngöôøi Vieät ñaõ xaùc laäp thaønh heä
thoáng, phöông höôùng Vieät hoaù vaãn taùc ñoäng saâu saéc ñeán moâ thöùc caáu taïo,
keát caáu, ngöõ nghóa, phöông thöùc söû duïng vaø phaïm vi söû duïng, saéc thaùi tu töø
cuûa caùc thaønh ngöõ Haùn ñöôïc möôïn ñeå ñöa vaøo tieáng Vieät. Tröôùc heát laø moät
soá löôïng lôùn thaønh ngöõ Haùn ñöôïc vay möôïn veà maët keát caáu vaø yù nghóa, chæ
Vieät hoaù aâm ñoïc (aâm Haùn Vieät).
2.3.2.1. Caùc thaønh ngöõ goác Haùn vaøo tieáng Vieät ñöôïc duøng nguyeân khoái caû
voû ngöõ aâm Haùn Vieät, caáu truùc vaø noäi dung ngöõ nghóa
Ví du:
- Baùch boä xuyeân döông
- Coâng dung ngoân haïnh
- Döông döông ñaéc yù
- Ñaïi ñoàng tieåu dò
- Quaân töû nhaát ngoân

39
 - Hoàng nhan baïc meänh
- Thieân taûi nhaát thì,…
Trong moät vaøi tröôøng hôïp coù theå chuyeån dòch ñöôïc nhöng laïi maát ñi
caáu truùc mang tính thaønh ngöõ. So saùnh:
Coâng dung ngoân haïnh, dó hoaø vi quí, taøi hoa xuaát chuùng, taøi maïo song toaøn,
Baát khaû xaâm phaïm – khoâng theå xaâm phaïm, voâ cuøng voâ taän – khoâng cuøng
khoâng taän,
2.3.2.2.Thaønh ngöõ möôïn döôùi hình thöùc dòch toaøn boä caùc yeáu toá cuûa thaønh
ngöõ Haùn ra tieáng Vieät töông ñöông
Ví duï:
- Giaù aùo tuùi côm Å Y giaù phaïn nang
- Bôùi loâng tìm veát Å Xuy mao caàu tyø
- Laù thaém chæ hoàng Å Hoàng dieäp xích thaèng
- Göông vôõ laïi laønh Å Phaù kính truøng vieân
- Beøo nöôùc gaëp nhau Å Bình thuyû töông phuøng
- Moät sôùm moät chieàu Å Nhaát trieâu nhaát tòch
Bieän phaùp dòch toaøn boä thaønh ngöõ Haùn ra tieáng Vieät naøy ngaøy nay khaù
thoâng duïng. Qua khaûo saùt, chuùng toâi thaáy caùc taùc phaåm vaên hoïc ñeàu duøng
thaønh dòch ngöõ nghóa chung naøy. Ñaây laø moät caùch saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa bao
theá heä ngöôøi Vieät Nam.
2.3.2.3. Loaïi song toàn, vöøa thaønh ngöõ daïng goác vöøa thaønh ngöõ dòch ra tieáng
Vieät töông ñöông
Ví du:
- Haøm huyeát phun nhaân / Ngaäm maùu phun ngöôøi
- Thaàn phong sæ haøn / Moâi hôû raêng laïnh

40
 - Khuynh quoác khuynh thaønh / Nghieâng nöôùc nghieâng
thaønh
- Kinh cung chi ñieåu / Chim sôï caønh cong
- Traàm ngö laïc nhaïn / Chim sa caù laën
- Baùch chieán baùch thaéng / Traêm traän traêm thaéng
- Quoác phaù gia phong / Nöôùc maát nhaø tan
- Baïch thuû khôûi gia / Tay traéng laøm neân
2.3.2.4. Thaønh ngöõ möôïn Haùn ñöôïc duøng döôùi hình thöùc dòch moät boä phaän
ra tieáng Vieät, giöõ nguyeân boä phaän coøn laïi vaø caáu truùc thaønh ngöõ goác
Ví du:
- Höõu thuûy höõu chung Æ Coù thuûy coù chung
- Chuùng khaåu ñoàng nhaát Æ Chuùng khaåu ñoàng töø
- Höõu tình höõu lyù Æ Coù tình coù lyù
- Trò beänh cöùu nhaân Æ Trò beänh cöùu ngöôøi
- Baøi binh boá traän Æ Baøy binh boá traän,…
Cuõng nhôø tính toång theå veà nghóa maø khi chuùng ta thay ñoåi moät vaøi yeáu
toá Haùn baèng yeáu toá thuaàn Vieät nhö caùc thaønh ngöõ treân khoâng laøm giaûm ñi yù
nghóa cuûa toaøn thaønh ngöõ. Dó nhieân, caáu truùc ngöõ phaùp cuûa loaïi thaønh ngöõ
ñang xeùt laø caáu truùc ngöõ phaùp Haùn vaø yù nghóa cuõng vay möôïn töø tieáng Haùn.
- Hoaëc chæ thay ñoåi traät töï caùc yeáu toá trong thaønh ngöõ
Ví duï:
- Haø Ñoâng sö töû Æ Sö töû Haø Ñoâng
- Cuøng coác thaâm sôn Æ Thaâm sôn cuøng coác
- Sôn minh theä haûi Æ Theä haûi minh sôn
- Nhuïc coát töû sinh Æ Coát nhuïc töû sinh,…

41
 Ñieàu caàn chuù yù laø caû boá tieåu loaïi noùi treân ñeàu coù bieán theå ñoàng nghóa
trong söû duïng theo caëp nguyeân daïng – dòch (töøng chöõ, dòch yù). Thí duï,
chuùng ta ñeàu gaëp trong vaên baûn caùc hình thöùc nhö traêm traän traêm thaéng vaø
baùch chieán baùch thaéng hoaëc höõu thuyû höõu chung beân caïnh coù tröôùc coù sau,
khoâng ñoäi trôøi chung beân caïnh baát ñaùi coäng thieân.
2.3.2.5. Loaïi thaønh ngöõ do ngöôøi Vieät taïo laäp baèng chöõ Haùn
Ví duï:
Cöûa Khoång saân Trình, Noùng nhö Tröông Phi, Ña nghi nhö Taøo Thaùo,
Phuù quyù sinh leã nghóa, Quaàn ngö tranh thöïc, AÂm cöïc döông hoài, Bieät aâm voâ
tín, Noäi baát xuaát, ngoaïi baát nhaäp, Ngöu taàm ngöu, maõ taàm maõ, v.v. . .
Loaïi naøy cuõng xuaát hieän thöa thôùt trong voán töø vöïng tieáng Vieät. Coù theå
do nhöõng oâng ñoà “hay chöõ” ñaët ra. Chuùng coù nghóa deã hieåu hôn so vôùi caùc
loaïi treân. Veà maët keát caáu, nhöõng thaønh ngöõ loaïi naøy ñöôïc caáu taïo theo traät
töï ngöõ phaùp cuûa tieáng Vieät. Do ñoù chuùng toâi xem ñaây laø loaïi thaønh ngöõ chöõ
Haùn do ngöôøi Vieät taïo laäp neân.
Ví duï:
- Ñoàng saøng dò moäng: cuøng naèm chung giöôøng nhöng moãi ngöôøi coù
moät giaác moäng khaùc nhau; gaàn nhau nhöng suy nghó, chí höôùng, sôû thích,
mong muoán…. Moãi ngöôøi moãi khaùc. Thaønh ngöõ naøy tuy caùc thaønh toá ñeàu laø
goác Haùn caû, nhöng chæ thoâng duïng trong tieáng Vieät; trong Haùn ngöõ, coå cuõng
nhö kim, ñeàu vieát ñoàng saøng aùc moäng (cuøng giöôøng, moãi ngöôøi coù moät giaác
mô khaùc nhau). Cuõng vaäy chuùng ta coù theå thaáy caùc thaønh ngöõ loaïi naøy nhö:
Noäi baát xuaát, ngoaïi baát nhaäp, aâm cöïc döông hoài, bieät aâm voâ tín, khai cô laäp
nghieäp, thaàn thoâng bieán hoaù, ñoàng taâm nhaát trí, baát khaû xaâm phaïm,…cuõng
theo höôùng treân.

42
 Cuõng caàn löu yù theâm raèng trong moät soá toå hôïp töø ôû tieáng Haùn khoâng
phaûi laø thaønh ngöõ nhöng khi vaøo tieáng Vieät ñöôïc ngöôøi Vieät xem nhö laø
thaønh ngöõ. Thí duï nhö: töùc caûnh sinh tình, toân ti traät töï,… Coù theå do nhöõng toå
hôïp töø naøy mang voû ngöõ aâm Haùn Vieät neân ngöôøi Vieät caûm thaáy thaáy nhöõng
toå hôïp naøy mang yù nghóa thaáp thoaùng, aån öùc, roài cho noù laø thaønh ngöõ chaêng?

2.3.3. Ñaëc ñieåm veà caáu truùc ngöõ phaùp

Döïa vaøo chöùc naêng ngöõ phaùp, hình thaùi cuûa caùc ñôn vò thaønh ngöõ goác
Haùn trong tieáng Vieät coù theå phaân ra caùc loaïi sau:
2.3.3.1. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai danh ngöõ
Ví duï nhö:
“laù thaém chæ hoàng”, “Ngoâ ñaàu vó Sôû”,”nhaát quoác tam coâng”, “phong hoa
tuyeát nguyeät”, “khaåu xaø taâm phaät”, “quyeàn cao chöùc troïng”,”tam hoàn thaát
phaùch”, “taùi tam taùi töù”,”tam thaäp luïc saùch”,”quyønh chi ngoïc dieäp”, …
2.3.3.2. Thaønh ngöõ coù caáu truùc hai ñoäng ngöõ
Thí duï:
“Kinh trôøi ñoäng ñaát”, “an thaân laäp meänh”, “an bang ñònh quoác”, “minh sôn
theä haûi”, “ñieäu hoå li sôn”, “khaéc kæ phuïc leã”, khai thieân laäp ñòa”, “caûi taø
quy chính”…
Kinh thieân ñoäng ñòa Æ Kinh trôøi ñoäng ñaát
Trong tieáng Vieät hieän ñaïi, töø kinh laø ñoäng töø coù nghóa vaø caùch duøng ñoäc
laäp. Song caùc yeáu toá thieân vaø ñòa laø nhöõng töø goác Haùn khoâng theå duøng ñoäc
laäp ñöôïc. Nhöng trong tieáng Vieät, ngoaøi thaønh ngöõ kinh thieân ñoäng ñòa ra,
coøn coù thaønh ngöõ kinh trôøi ñoäng ñaát, trong ñoù thay vì nhöõng yeáu toá goác Haùn
thieân vaø ñòa, ñaõ duøng töø Vieät vôùi cuøng nghóa: trôøi, ñaát maø khoâng laøm thay
ñoåi nghóa cuûa thaønh ngöõ.

43
 Ví duï naøy khaúng ñònh raèng tieáng Haùn vaø tieáng Vieät coù söï töông ñoàng
ñaùng keå neân vieäc vay möôïn töø ngöõ Haùn dieãn ra moät caùch raát thuaän lôïi.
Ñoàng thôøi chuùng toâi cuõng thaáy nhôø coù söï giao löu tieáp xuùc cuûa hai ngoân ngöõ
maø caùc phöông thöùc caáu taïo thaønh ngöõ trong tieáng Vieät ngaøy caøng ña daïng
vaø phong phuù theâm.
Hoaëc laø thaønh ngöõ:
Phong ñieàu vuõ thuaän (Haùn) / Möa thuaän gioù hoaø (Vieät)
Trong ñoù hai töø phong vaø vuõ ñaõ ñöôïc Vieät hoaù ôû möùc ñoä maïnh, chuùng
coù theå ñöôïc duøng ñoäc laäp. Söï vay möôïn töø vaø thaønh ngöõ töø caùc ngoân ngöõ
gioáng nhau hoaëc gaàn nhau veà maët loaïi hình laø hieän töôïng töông ñoái phoå
bieán. Khi vay möôïn thaønh ngöõ Haùn vaøo tieáng Vieät, caáu truùc vaø ngöõ nghóa
cuûa chuùng thöôøng khoâng ñoåi. Song beân caïnh phöông thöùc vay möôïn aáy,
ngöôøi Vieät coøn vay möôïn nhöõng thaønh ngöõ môùi, söû duïng moâ hình tieáng
Haùn, nhöng thay ñoåi boä phaän töø goác Haùn baèng töø Vieät.
Hieän nay trong tieáng Vieät, beân caïnh thaønh ngöõ phong ñieàu vuõ thuaän,
coøn duøng moät thaønh ngöõ khaùc cuøng nghóa: möa thuaän gioù hoaø, trong ñoù hai
töø Haùn ñöôïc thay baèng hai töø Vieät coù cuøng nghóa (phong= gioù, vuõ= möa).
Thaønh ngöõ thöù hai hieän nay ñöôïc duøng nhieàu hôn thaønh ngöõ thöù nhaát.
2.3.3.3. Thaønh ngöõ coù caáu truùc cuûa moät caâu
Ví duï:
“Baùch vaên baát nhaát nhö nhaát kieán” (Traêm nghe khoâng baèng moät thaáy),
“Anh huøng maït loä” “Anh huøng voâ duïng vuõ chi ñòa” (Anh huøng khoâng coù ñaát
duïng voõ), “Phuù quyù sinh leã nghóa”, “Nam voâ töûu nhö kì voâ phong”, “laïc
dieäp quy caên” (Laù ruïng veà coäi), “Noäi baát xuaát, ngoaïi baát nhaäp”, “nam thöïc

44
 nhö hoå , nöõ thöïc nhö miu”, “quaûi döông ñaàu, maïi caåu nhuïc” (Treo ñaàu deâ
baùn thòt choù)....
Vôùi nhöng ñieàu vöøa luaän giaûi ôû treân, thaønh ngöõ goác Haùn cuõng cuõng nhö
thaønh ngöõ thuaàn Vieät ñeàu laø nhöõng khoái nguyeân veïn, khi söû duïng trong giao
tieáp khoâng cho pheùp cheâm xen hay thay ñoåi caùc thaønh toá trong ñoù.

2.3.4. Phaân loaïi thaønh ngöõ goác Haùn döïa treân hình thaùi caáu truùc
Thaønh ngöõ goác Haùn cuõng coù ñaëc tröng nhö thaønh ngöõ thuaàn Vieät, ñöôïc
caáu taïo theo nhieàu kieåu khaùc nhau. Moät soá thaønh ngöõ ñöôïc caáu taïo theo quy
taéc ñoái vaø ñieäp giöõa caùc thaønh toá, kieåu nhö:, xuaát sinh nhaät töû, giaû nhaân giaû
nghóa, an baàn laïc ñaïo, tha höông caàu thöïc, höõu thuyû höõu chung,… Trong
thaønh ngöõ xuaát sinh nhaäp töû, thaønh toá xuaát ñoái vôùi thaønh toá nhaäp, sinh ñoái
vôùi töû, trong thaønh ngöõ giaû nhaân giaû nghóa thaønh toá giaû ñöôïc laëp lai (ñieäp),
coøn nhaân ñoái nghóa. Caùc thaønh ngöõ kieåu naøy ñöôïc caùc nhaø ngoân ngöõ goïi laø
thaønh ngöõ ñoái. Moät soá thaønh ngöõ khaùc laïi ñöôïc caáu taïo theo caùc bieåu thò so
saùnh voán coù trong ngoân ngöõ, kieåu nhö: noùng nhö Tröông Phi, ña nghi nhö
Taøo Thaùo, nam voâ töûu nhö kì voâ phong, nhö ngö ñaéc thuyû, nhö thuû nhö tuùc,
nhö yù sôû caàu, quan phaùp nhö loâi,… Ñaây goïi laø nhöõng thaønh ngöõ so saùnh. Loaïi
naøy chieám tæ leä khoâng nhieàu so vôùi toång soá thaønh ngöõ goác Haùn hieän coù trong
tieáng Vieät. Ngoaøi thaønh ngöõ ñoái vaø thaønh ngöõ so saùnh coøn coù moät kieåu
thaønh ngöõ ñöôïc caáu taïo nhôø phöông thöùc gheùp töø thoâng thöôøng, kieåu nhö:
Haø Ñoâng sö töû / sö töû Haø Ñoâng, töù coá voâ thaân, töù haûi vi gia, töï nhieân nhi
nhieân, haäu sinh khaû uyù, hoàng nhan baïc phaän…. Roõ raøng, ôû loaïi thaønh ngöõ naøy
khoâng söû duïng pheùp so saùnh, cuõng khoâng duøng luaät ñoái öùng ñeå gheùp noái caùc
yeáu toá, maø coá ñònh hoaù hay thaønh ngöõ hoaù moät ñoaïn taùc ngoân, voán ñöôïc caáu

45
 taïo treân cô sôû luaät keát hôïp bình thöôøng. Chuùng ta goïi chuùng laø thaønh ngöõ
thöôøng (khoâng ñoái, khoâng so saùnh).
Nhö vaäy, neáu taïm gaùc laïi tính logic, tính heä thoáng chaët cheõ trong vieäc
phaân loaïi, maø chuù ñeán tính chaát tieän lôïi cho vieäc mieâu taû, chuùng toâi chia
toaøn boä thaønh ngöõ goác Haùn thaønh ba loaïi lôùn: thaønh ngöõ ñoái, thaønh ngöõ so
saùnh vaø thaønh ngöõ thöôøng.
2.3.4.1. Thaønh ngöõ ñoái
Theo Buøi Khaéc Vieät thì “ñoái” laø caùch chôi chöõ, coát ñaët hai tieáng, hai
phaàn cuûa caâu hay hai caâu so saùnh vaø caân xöùng nhau. Hai töø ñoái nhau, neáu:
veà ngöõ phaùp thuoäc cuøng töø loaïi, coù cuøng moät kieåu keát caáu vaø cuøng thöïc hieän
moät chöùc naêng ngöõ phaùp nhö nhau; veà ngöõ nghóa, vöøa coù nhöõng neùt nghóa
ñoàng nhaát, vöøa coù neùt nghóa khaùc bieät; veà ngöõ aâm, coù soá löôïng aâm tieát
ngang nhau, ñoái laäp nhau veà aâm ñieäu baèng traéc. Trong ba ñieàu kieän treân,
ñoái veà nghóa laø caên baûn [69;111].
Nguyeãn Coâng Ñöùc cho raèng: thaønh ngöõ ñoái bao giôø cuõng coù hai veá ñoái
öùng vôùi nhau veà nghóa, cuøng chung hôïp vôùi nhau ñeå taïo neân nghóa cuûa toaøn
thaønh ngöõ. Nhö vaäy, trong thaønh ngöõ ñoái, söï ñoái öùng nghóa giöõa hai hai veá
laø yeáu caàu baét buoäc, yeâu caàu haøng ñaàu, coù noù môùi coù thaønh ngöõ ñoái, coù noù
roài môùi xeùt ñeán söï ñoái nghóa cuûa caùc thaønh toá caáu taïo theo caùc quan heä
ñoàng nghóa, traùi nghóa, ñieäp nghóa; cuõng nhö môùi xeùt ñeán söï töông hôïp veà töø
loaïi (danh töø ,ñoäng töø, tính tö…ø) hay xeùt ñeán söï haøi aâm [14; 46].
Ví duï nhöõng thaønh ngöõ goác Haùn vöøa ñoái vöøa haøi aâm:
Bæ saéc tö phong
Hieáu troïng tình thaâm
Ngoä bieán toøng quyeàn

46
 Ñoái laëp laø hình thöùc taïo ñoái baèng caùch laëp cuù phaùp phoái hôïp vôùi coù
hoaëc khoâng laëp töø vöïng. Loaïi laëp cuù phaùp laø laëp laïi moät moâ hình keát caáu
ngöõ phaùp trong theá ñoái öùng cuûa töøng yeáu toá ôû nhöõng vò trí nhaát ñònh.
Ví duï:
phu quí phuï vinh
laït phaán phai höông
aâm cöïc döông hoài
Mai coát caùch tuyeát tinh thaàn
Theo thoáng keâ cuûa chuùng toâi thì tuyeät ñaïi ña soá thaønh ngöõ nguyeân daïng
goác Haùn ñeàu ñöôïc caáu taïo boán aâm tieát, chieám 96% trong toång soá 2018 thaønh
ngöõ vaø mang hình thöùc ñoái xöùng – moät ñaëc tröng chung cuûa caùc ngoân ngöõ
ñôn laäp nhö tieáng Haùn , tieáng Vieät, tieáng Thaùi [55;123].
Ôû ñaây caàn phaân bieät roõ hai khaùi nieäm: söï caân xöùng vaø hình thöùc ñoái
xöùng. Söï caân xöùng thì ôû ngoân ngöõ naøo cuõng coù vaø cuõng ñöôïc duøng laøm moät
bieän phaùp tu töø. Nhaø nghieân cöùu vaên chöông Phaùp V.Albalat ñaõ khaúng ñònh
raèng “ Bieát ñöôïc söï caân ñoái laø ñaõ bieát ñöôïc ba phaàn tö ngheä thuaät vieát vaên”.
Caân ñoái laø söï töông öùng giöõa hai veá coù soá löôïng ñôn vò töø vöïng – ngöõ nghóa
baèng nhau (couplet) coøn hình thöùc ñoái xöùng phaûi goàm hai veá ñoái choïi nhau
töøng aâm tieát moät vaø töøng thanh moät vaø chæ xuaát hieän trong caùc ngoân ngöõ ñôn
tieát, coù thanh ñieäu nhö caùc ngoân ngöõ keå treân. Hình thöùc ñoái xöùng chæ xaåy ra
cho caùc ngoân ngöõ khoâng bieán hoaù hình thaùi vaø caùc töø coù theå chuyeån dòch töï
do ñöôïc. Caùc ngoân ngöõ chaâu Aâu coù söï phaân bieät raønh maïch giöõa chính toá vaø
phuï toá nhö tieàn toá, trung toá, haäu toá… vaø caùc yeáu toá naøy khoâng theå laãn loän vôùi
nhau ñöôïc. Coøn trong caùc ngoân ngöõ ñôn tieát thì khoâng coù yeáu toá naøo ñoùng
moät vai troø duy nhaát [55;124]. Ví duï voâ coù theå ñöùng tröôùc caùc töø voâ duyeân,

47
 voâ danh, voâ lyù, voâ vò, nhöng laïi coù theå ñöùng sau hay ñöùng giöõa trong caùc töø
hö voâ, bieät aâm voâ tín,… do ñoù maø moät tieáng coù theå chuyeån dòch linh hoaït
trong lôøi noùi ñeå taïo ra nhieàu daïng ñoái xöùng. Nhö vaäy, kieán truùc ñoái xöùng ñaõ
hoaùn caûi caùc yeáu toá vaø caáp cho chuùng thuoäc tính môùi. Chuùng ta thaáy ñoái
xöùng khoâng chæ laø hình thöùc maø coù noäi dung ngöõ nghóa do quan heä taïo ra.
Phaàn lôùn thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ ñeàu ñöôïc xaây döïng treân kieán truùc ñoái
xöùng, trong ñoù phaàn nhieàu laø 4 tieáng, moät soá khaùc 6 tieáng hoaëc nhieàu hôn.
Ví duï: An baàn laïc ñaïo, ñaùi thieân laäp ñòa, dieäp laïc qui caên, tha höông caàu
thöïc, an cö laïc nghieäp, aåm thuyû tö nguyeân,... Tai sao nhö vaäy? Bôûi vì thaønh
ngöõ coù moät haøm nghóa roäng hôn so vôùi nghóa ñen maø caùc yeáu toá chöùa ñöïng.
Thaønh ngöõ khoâng phaûi töï noù coù ngay moät haøm nghóa roäng lôùn baèng caùc caâu
caùc chöõ maø phaûi döïa vaøo kieán truùc ñoái xöùng. Kieán truùc ñoái xöùng laøm cho
caùch dieãn ñaït maát veû aên noùi thoâng thöôøng, do ñoù cuõng maát ñi caùi nghóa cuï
theå. Ví duï so saùnh hai caùch noùi aåm thuyû tö nguyeân (uoáng nöôùc nhôù nguoàn),
vôùi uoáng nöôùc ôû ñaâu thì nhôù nguoàn ôû ñoù ta seõ thaáy coù söï khaùc nhau veà chaát.
Kieán truùc ñoái xöùng ñaõ taïo cho caâu noùi coù caùi veû uy nghieâm, mang maøu saéc
trí tueä, theå hieän moät chaâm ngoân, moät chaân lyù, moät lôøi khuyeân maø loái dieãn
ñaït bình thöôøng khoâng theå coù noåi. Aåm thuyû tö nguyeân / uoáng nöôùc nhôù nguoàn
khoâng phaûi chæ noùi cuï theå veà chuyeän uoáng nöôùc hay nghó veà nguoàn maø theå
hieän moät lôøi khuyeân, lôøi nhaén nhuû: Ñöôïc höôûng nhöõng ñieàu may maén, toát
laønh phaûi luoân nhôù tôùi coâng lao gaây döïng, taïo laäp cuûa ngöôøi tröôùc. Hình
thöùc ñoái xöùng laøm cho lôøi noùi mang tính chaát trí tueä, mang nhöõng yù töôûng
khuoân vaøng thöôùc ngoïc cuûa thaùnh hieàn.

2.3.4.2. Thaønh ngöõ so saùnh

48
 Trong soá thaønh ngöõ goác Haùn, thaønh ngöõ so saùnh coù soá löôïng khoâng
lôùn. Thöôøng chuùng coù saéc thaùi hình aûnh vaø tu töø roõ reät, coù taàn soá söû duïng
cao, ñaëc bieät laø trong khaåu ngöõ. Caáu truùc ngöõ phaùp vaø ngöõ nghóa cuûa caùc
ñôn vò naøy coù moät ñaëc ñieåm khaùc so vôùi caùc thaønh ngöõ loaïi khaùc.
Moãi ngoân ngöõ ñeáu coù caùch bieåu hieän hình aûnh phong phuù. Phaïm truø so
saùnh laø moät phaïm truø phoå quaùt cuûa ngoân ngöõ vaø coù trong taát caû caùc ngoân
ngöõ cuûa theá giôùi.
Thaønh ngöõ so saùnh goác Haùn coù caùc moâ hình nhö sau:
A nhö / ñaúng /vu B

Trong ñoù yeâu toá A chuùng toâi goïi laø yeáu toá bieåu hieän thuoäc tính chung
cuûa thaønh ngöõ so saùnh, yeáu toá B chuùng toâi goïi laø yeáu toá mang hình aûnh cuûa
thaønh ngöõ. Nhö / ñaúng/ vu: lieân töø so saùnh.
Ví duï:
Ña nghi nhö Taøo Thaùo
An (yeân) nhö thaïch baøn
Cöùu haïn nhö cöùu hoûa
Vaên nhö kì nhaân
Phuùc ñaúng haø sa
Khinh vu hoàng mao
Ngoaøi moâ hình A nhö / ñaúng B thöôøng gaëp nhieàu hôn moâ hình khaùc,
coøn coù nhöõng thaønh ngöõ so saùnh goác Haùn coù daïng:

Nhö B
Ví duï:

49
 Nhö aûnh tuyø hình
Nhö hoaïch thaïch bieàn
Nhö hoå thieâm döïc
Nhö ngö ñaéc thuyû
Nhö thuû nhö tuùc
Nhö toaï chaâm chieân
Nhö yù sôû caàu
Moâ hình cuûa thaønh ngöõ so saùnh goác Haùn coù sô ñoà:
AB
Ví duï:
Mó ngoïc ñaõi giaù
Cao löông mó vò
Ngoïc dieäp kim chi
Xeùt veà maët caáu truùc ngöõ phaùp cuûa thaønh ngöõ so saùnh goác Haùn, yeáu toá A
– “mang thuoäc tính chung” coù theå ñöôïc bieåu hieän baèng:
Tính töø. Ví duï:
ña nghi trong Ña nghi nhö Taøo Thaùo
Ñoäng töø. Ví duï:
cöùu haïn trong cöùu haïn nhö cöùu hoaû
an trong an nhö baøn thaïch
Danh töø. Ví duï:
vaên trong vaên nhö kì nhaân
Yeáu toá B “mang hình aûnh” ñöôïc bieåu hieän baèng danh töø ñôn, danh töø
rieâng, nhö Tröông Phi trong noùng nhö Tröông Phi, bieåu hieän baèng cuïm
ñoäng töø nhö hoaïch thaïch ñieàn trong thaønh ngöõ nhö hoaïch thaïch ñieàn,toaï

50
 chaâm chieân trong nhö toaï chaâm chieân… Yeáu toá B ñöôïc bieåu baèng caâu ñôn
nhö hoå thieâm döïc trong nhö hoå thieâm döïc, ñao phaù thaïch trong nhö ñao phaù
thaïch… Yeáu toá B coù theå laø hai danh töø ñôn aâm tieát keát hôïp laïi vôùi nhau nhôø
lieân töø tuyø. Ví du: “nhö aûnh tuyø hình”…
Theo thoâng keâ cuûa chuùng toâi, trong nhöõng thaønh ngöõ so saùnh goác Haùn,
lieân töø nhö chieám 96% caùc tröôøng hôïp.
Trong thaønh ngöõ so saùnh thuaàn Vieät cuõng nhö thaønh ngöõ goác Haùn, yeáu toá
B “mang hình aûnh” ñoùng vai troø quan troïng nhaát, khoâng coù noù thì khoâng coù
söï so saùnh. Trong caùc truùc nghóa cuûa thaønh ngöõ so saùnh goác Haùn, yeáu toá B
bieåu hieän maøu saéc daân toäc raát roõ raøng, vaø nhôø noù taïo ra söï so saùnh chæ ñaëc
tröng cho daân toäc ñoù thoâi. Söï so saùnh naøy coù goác reã aên saâu vaøo ñôøi soáng vaên
hoaù vaø vaät chaát cuûa daân toäc aáy. Caùch hieåu caùi thieän vaø caùi aùc, nhöõng neùt
tính caùch ña daïng cuûa con ngöôøi – xaáu cuõng toát, phong tuïc taäp quaùn cuûa
nhaân daân coù theå taùi taïo treân cô sôû nghieân cöùu thaønh ngöõ so saùnh.

2.3.4.3. Thaønh ngöõ thöôøng

Trong tieáng Vieät, thaønh ngöõ thöôøng raát ít ñöôïc taïo laäp baèng caùc danh
ngöõ, tính ngöõ. Neáu caùc thaønh ngöõ ñöôïc taïo laäp baèng caùc danh ngöõ, tính ngöõ
thì baûn thaân caùc keát caáu naøy gaàn nhö ñöôïc “Vò tính hoaù” ñeå moâ taû, phaûn
aùnh caùc phöông dieän, söï kieän sinh ñoäng trong trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng.
Ví du:
- Keû caép giaø moàm
- Beù xeù ra to
- Aên maøy ñoøi aên xoâi gaác,…

51
 Thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc caáu taïo baèng hai danh ngöõ ñaët caïnh nhau.
Nhöõng thaønh ngöõ nhö vaäy ñöôïc caáu taïo baèng hai söï kieän, hai tích töông töï
gheùp vôùi nhau ñeå chung hôïp taïo thaønh nghóa cuûa thaønh ngöõ. Ví duï:
Hoàng dieäp xích thaèng /Laù thaém chæ hoàng
Thaønh ngöõ thöôøng haún ñöôïc hình thaønh nhôø vaøo söï quan saùt söï vaät,
hieän töôïng töï nhieân quan saùt, xaõ hoäi vôùi moät quaù trình laâu daøi cuûa ngöôøi baûn
ngöõ. Nghóa cuûa thaønh ngöõ thöôøng, noùi chung tieàm aån nhöõng ñaëc tröng, vaên
hoùa, lòch söû, daân toäc hoïc, khoù coù theå lí giaûi treân beà maët caâu chöõ.
Ví duï:
- Dieäp laïc quy caên
- Tænh ñeå chi oa
- Phoùng hoå quy laâm
- Phaù kính truøng vieân
- Xuy mao caàu tì,…
Duø coù söï ñan cheùo veà maët hình thöùc, nhöng xeùt vaøo ñaëc tröng chieàu
saâu, thaønh ngöõ thöôøng coù nhöõng ñaëc tính rieâng, khieán cho chuùng phaân bieät
ñöôïc vôùi caùc thaønh ngöõ ñoái vaø thaønh ngöõ so saùnh.
Ñoái vôùi thaønh ngöõ thuaàn Vieät thì vieäc phaân tích thaønh toá töông ñoái deã
daøng hôn ñoái vôùi loaïi thaønh ngöõ goác Haùn vì caùc yeáu toá caáu taïo neân thaønh
ngöõ goác Haùn ñaõ bò maát nghóa töø vöïng hoaøn toaøn neân vieäc phaân tích caáu truùc
cuõng gaëp khoâng ít khoù khaên. Hôn nöõa, chuùng ta thaáy ña soá thaønh ngöõ goác
Haùn thöôøng coù lieân quan ñeán caùc tích truyeän coå, caùc nhaân vaät trong truyeän
coå tích, lòch söû cuûa Trung Hoa. Moãi thaønh ngöõ laø moät caâu chuyeän veà lòch söû,
ñaát nöôùc, con ngöôøi Trung Hoa, neáu chuùng ta phaân tích thaønh ngöõ theo kieåu
töøng thaønh toá thì chaúng mang laïi keát quaû khaû quan. Ñieàu quan troïng laø phaûi

52
 hieåu lòch söû, ñaát nöôùc, con ngöôøi, vaø ñaëc bieät laø caùc taùc phaåm vaên hoïc söû
kinh ñieån cuûa Trung Quoác thì môùi coù theå hieåu thaáu ñaùo ñöôïc nhöõng thaønh
ngöõ nhö treân.
Söï hieåu bieát roõ raøng caáu truùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn taïo khaû naêng hieåu
ñuùng ngöõ nghóa cuûa noù. Hôn nöõa treân cô sôû phaân tích caáu truùc coù theå hieåu
nghóa cuûa thaønh ngöõ hoaëc laø hieåu sai, hoaëc laø hieåu khoâng roõ raøng. Söï hieåu
bieát nhöõng ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa thaønh ngöõ goác Haùn cho pheùp baét tay vaøo
nghieân cöùu nhöõng ñaëc ñieåm ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn ñang haønh
chöùc trong tieáng Vieät.

2.4. Ñaëc ñieåm ngöõ nghóa cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn

2.4.1. Tính hoaøn chænh veà nghóa

Nghóa cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät noùi chung vaø nghóa cuûa caùc thaønh ngöõ
goác Haùn noùi rieâng khoâng phaûi laø con soá coäng ñôn giaûn vaø tröïc tieáp nghóa
cuûa caùc thaønh toá nhö ôû tröôøng hôïp caùc ngöõ töï do hoaëc quaùn ngöõ maø ñöôïc
hình thaønh treân cô sôû khaùi quaùt vaø toång hôïp yù nghóa bieåu tröng cuûa caùc
thaønh toá (taàng nghóa thöù hai).
Cuõng do ñaëc ñieåm veà nghóa cuûa thaønh ngöõ laø nghóa toång theå chöù khoâng
phaûi nghóa cuûa töøng yeáu toá coäng laïi, cho neân vieäc thay ñoåi moät yeáu toá
khoâng laøm aûnh höôûng ñeán nghóa cuûa caû thaønh ngöõ. Nhôø theá maø vieäc thay
ñoåi moät vaøi yeáu toá goác Haùn baèng yeáu toá thuaàn Vieät vaø khaû naêng ñaûo traät töï
cuûa caùc veá trong keát caáu cuûa chuùng ñaõ khoâng laøm aûnh höôûng ñeán nghóa maø
coøn khieán cho ña phaàn caùc thaønh ngöõ goác Haùn nhö loaïi naøy coù nhieàu bieán
theå, raát uyeån chuyeån vaø tieän duøng. Tuy nhieân , moät soá ít caùc thaønh ngöõ ñang
xeùt khoâng thay ñoåi ñöôïc do thoùi quen söû duïng cuûa ngöôøi Vieät hoaëc do
nguyeân nhaân veà vaàn ñieäu.

53
 Thaønh ngöõ tieáng Vieät noùi chung vaø thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng, ñeàu
hieåu theo nghóa thaønh ngöõ thaønh khoái chöù khoâng phaûi laø nghóa cuûa töøng
thaønh toá coäng laïi. Ví duï nhö:
Aùc giaû aùc baùo: keû naøo laøm ñieàu aùc thì seõ gaëp phaûi ñieàu aùc.
“Thieän choáng aùc, chính choáng taø. Nhöõng muï dì gheû cay nghieät, thaâm ñoäc,
taøn nhaãn ñoái vôùi con rieâng cuûa choàng cuoái cuøng ñaõ bò aùc giaû aùc baùo”. (Noâng
Quoác Chaán, Ñöôøng ta ñi).
Beá quan toaû caûng: ñoùng cöûa, khoâng giao löu buoân baùn vôùi nöôùc ngoaøi.
“Caùc ñôøi Gia Long, Minh Maïng, Töï Ñöùc töø vua quan ñeán só phu tö töôûng
thoáng trò laø tö töûng thuû cöïu, baøi ngoaïi chuû yeáu laø baøi phaùp vaø baøi “taû ñaïo”
“beá quan toaû caûng” töø choái moïi söï caûi caùch cho ñeán khi maát nöôùc”. (Nhieàu
taùc giaû, Soå tay Vaên hoaù Vieät Nam).
Danh baát hö truyeàn: tieáng taêm, danh tieáng truyeàn ñi khoâng sai söï thaät.
“Quaû thaät danh baát hö truyeàn. Lôøi ñoàn veà taøi naêng cuûa Ngöôøi thaät chaúng
ngoa”. (Nhieàu taùc giaû, Nhöõng vì sao ñaát nöôùc).
Moân ñöông hoä ñoái: hai gia ñình thoâng gia phaûi ngang xöùng vôùi nhau veà nhaø
cöûa, cuûa caûi, töông ñöông nhau veà ñòa vò xaõ hoäi.
“Nhöng roài cha meï ngöôøi ta baûo vôùi gia ñình anh muoán sui gia phaûi moân
ñöông hoä ñoái”. (Nguyeãn Saùng, Chieác löôïc ngaø).
Tam sao thaát baûn: sai laïc, maát maùt, khoâng giöõ ñuùng nguyeân baûn.
“Baøi haùt naøy raát coå, tam sao thaát baûn ñeán nay khoâng coøn nghóa lyù gì nöõa”.
(Taïp chí Vaên hoïc, soá 4 -1974).
Ung dung töï taïi: thö thaùi, bình thaûn, khoâng noân noùng, khoâng coù ñieàu gì phaûi
buoàn phieàn.

54
 “Thô chöõ Haùn khoâng bao giôøi toaùt leân caùi khí vò sieâu thoaùt cuûa caùi ung
dung töï taïi cuûa keû thöïc söï ñaõ ruõ heát chuyeän ñôøi”. (Leâ Ñình Kî, Truyeän kieàu
vaø chuû nghóa hieän thöïc).
Cuõng do ñaëc ñieåm veà nghóa cuûa thaønh ngöõ laø nghóa “toång theå” chöù
khoâng phaûi nghóa cuûa töøng thaønh toá coäng laïi, cho neân vieäc thay ñoåi moät yeáu
toá khoâng laøm aûnh höôûng ñeán nghóa cuûa caû thaønh ngöõ nhôø theá maø vieäc
chuyeån dòch caùc thaønh ngöõ goác Haùn ra tieáng Vieät ñöôïc ngöôøi Vieät caân nhaéc,
löïa choïn thoaû ñaùng vöøa baûo ñaûm ñöôïc noäi dung ngöõ nghóa laïi vöøa phuø hôïp
vôùi tö duy cuûa ngöôøi Vieät cuõng nhö ñoái vôùi tieáng Vieät. Chaúng haïn nhö
thaønh ngöõ Haùn xuy mao caàu tì (nguyeân nghóa thoåi loâng tìm veát ). Sôû dó ôû ñaây
khoâng duøng thoåi maø duøng bôùi coù leõ laø vì khi noùi ngöôøi Vieät thöôøng lieân
töôûng tôùi bôùi beøo ra boï (bôùi vôùi nghóa goác laø “laät vaø gaït lôùp beân ngoaøi ñeå
tìm caùi vuøi laáp beân döôùi”). Töø nghóa ñoù, daãn ñeán nghóa tieáp theo “moùc ñeå
tìm cho ra, cho thaønh ra coù” (bôùi chuyeän, bôùi xaáu nhau, bôùi moùc….). Cuõng
vaäy, caùc thaønh ngöõ Haùn hoàng dieäp xích thaèng ñöôïc dòch laø laù thaém chæ hoàng
(nguyeân nghóa: laù ñoû sôïi ñoû), kò hoå nan haï ñöôïc dòch laø cöôõi treân löng hoå,
(nguyeân nghóa: cöôõi hoå khoù xuoáng), nhaân dieän thuù taâm ñöôïc dòch laø maët
ngöôøi daï thuù (nguyeân nghóa: maët ngöôøi loøng thuù).
Cuõng nhôø tính toång theå veà nghóa cuûa thaønh ngöõ maø ngöôøi ta coù theå taïo
neân haøng loaït caùc caëp thaønh ngöõ ñoàng nghóa nhôø vieäc thay moät yeáu toá trong
ñoù baèng caùc yeâu toá ñoàng nghóa töông öùng:
Cöôõi treân löng hoå/ cöôõi treân löng coïp (kò hoå nan haï), dieãu voõ döông
oai/ dieãu voõ döông uy (dieãu vuõ döông uy), veõ raén theâm chaân/ veõ reát theâm
chaân (hoïa xaø thieâm tuùc), thoâng kim baùc coå/ baùc coå thoâng kim/ thoâng kim

55
 thaïo coå, moân ñaêng hoä ñoái/ moân ñang hoä ñoái/ moân ñöông hoä ñoái, (moân
ñöông hoä ñoái), da ngöïa boïc thaây/ da ngöïa boïc xöông (maõ caùch quaû thi).

2.4.2. Tính hình töôïng, tính gôïi caûm

Caùc thaønh ngöõ goác Haùn cuõng coù giaù trò gôïi caûm nhö caùc thaønh ngöõ
thuaàn Vieät. Giaù trò gôïi caûm, hình töôïng ñoù ñaõ hình thaønh treân cô sôû toàn taïi
song song cuûa hai dieän yù nghóa cuûa thaønh ngöõ, noù seõ ñöôïc cuõng coá ôû thaønh
ngöõ ngay caû khi hình thaùi beân trong bò lu môø hay queân laõng. Ví duï thaønh
ngöõ goác Haùn Lang baït kì hoà: chæ con soùi ñaïp boïc da tröôùc coå noù, luùng tuùng
khoâng ñi ñöôïc. Khoâng maáy ai hieåu roõ yù nghóa naøy, nhöng giaù trò gôïi caûm
hình töôïng cuûa noù vaãn ñöôïc duy trì nhôø ngöõ ñieäu, keát caáu, thaäm chí nhôø
ngay vaøo nhöõng töø ñaõ môø nghóa trong thaønh ngöõ. Ngöôøi Vieät Nam do lieân
töôûng vôùi lang baït, lang thang, ñaõ duøng thaønh ngöõ treân vôùi nghóa khaùc haún:
ñi nôi naøy nôi khaùc khoâng coá ñònh moät nôi naøo.
Thaønh ngöõ luoân coù tính boùng baåy veà nghóa. Do tính hoaøn chænh ñaõ daãn
ñeán tính boùng baåy, vì ngöôøi ta khoâng hieåu nghóa thaønh ngöõ theo nghóa ñen
cuûa noù, maø theo nghóa boùng, töùc laø nghóa suy ra ra töø nghóa ñen – taàng
nghóa thöù hai.
So vôùi ñôn vò töø vöïng möôïn Haùn thì thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc duøng theo
nghóa goác (nghóa möôïn). Trong quaù trình söû duïng, moät soá thaønh ngöõ ñöôïc
phaùt trieån nghóa môùi, chaúng haïn nhö: Thaønh ngöõ mai danh aån tích ngoaøi
nghóa möôïn “soáng aån giaáu, khoâng ñeå loä tung tích cho ngöôøi khaùc bieát” coøn
coù nghóa thöù hai (phaùt trieån treân cô sôû nghóa goác) “aån giaáu, tieàm aån saâu kín
ôû beân trong” nhö trong caâu thí duï: ”Chính Ñoà Chieåu laø Luïc Vaân Tieân, chính
Ñoà Chieåu cuõng laø oâng Ngö, oâng Tieàu. Ngö Tieàu ôû ñaây coù caùi tri thöùc cuûa
ngöôøi lao ñoäng, caùi thanh cao mai danh aån tích” (nhieàu taùc giaû, Maáy vaán ñeà

56
 cuoäc ñôøi vaø thô vaên Nguyeãn Ñình Chieåu). Thaønh ngöõ veõ raén theâm chaân (hoaï
xaø thieâm tuùc) ngoaøi nghóa möôïn “veõ vôøi, laøm nhöõng vieäc raéc roái, gay theâm
phieàn toaùi, baát lôïi ” coøn coù nghóa tieáp theo ñöôïc phaùt trieån treân cô sôû nghóa
naøy “bòa ñaët, theâu deät chuyeän ñeå vu khoáng”. Thí du: “Chò ñöøng veõ raén theâm
chaân, baøy ñaët chuyeän ñeå vu caùo ngöôøi ta” (Phaïm Höõu Tuøng, Ngaång leân).
Thaønh ngöõ cuûa moãi daân toäc coù nguoàn goác saâu xa cuûa caû moät neàn vaên
hoaù cuûa daân toäc ñoù. Ñeå hieåu thaønh ngöõ khoâng theå chæ coù caên cöù vaøo yeáu toá
ngoân ngöõ maø phaûi laø söï keát hôïp cuûa hai yeáu toá ngoân ngöõ – vaên hoaù. Qua
khaûo saùt nhöõng thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc thöôøng xuyeân söû duïng trong tieáng
Vieät, chuùng ta thaáy nhöõng thaønh ngöõ naøy mang moät kho taøng laáp laùnh cuûa
caû moät neàn vaên minh Trung Hoa coå ñaïi. Moãi thaønh ngöõ ghi laïi moät noäi dung
coát loõi cuûa moät tích truyeän veà lòch söû, ñaát nöôùc, con ngöôøi Trung Hoa. Coù
theå noùi raèng, thaønh ngöõ goác Haùn ñeàu laø nhöõng lôøi ñuùc keát coâ ñoïng töø caû moät
kho taøng vaên hoaù Trung Hoa nhö Nho hoïc, trieát hoïc phöông Ñoâng… ñaõ xuaát
hieän trong kho taøng thaønh ngöõ tieáng Vieät vaø noù ñaõ ñoùng vai troø quan troïng
trong vieäc taêng theâm soá löôïng cuõng nhö chaát löôïng cho tieáng Vieät. Ngöôøi
Vieät chuùng ta saün saøng tieáp nhaän vaøo heä thoáng ngoân ngöõ cuûa mình caùc
thaønh ngöõ Haùn mang noäi dung, khaùi nieäm môùi maø trong tieáng Vieät chöa coù
hoaëc coù khi ñaõ coù nhöng laïi chöa coù thaønh ngöõ ñeå bieåu thò.
Ví du:
- Baùch nieân giai laõo
- Khoå taän cam lai
- Ñoài phong baïi tuïc
- Ñoàng cam coäng khoå
- Gian phu daâm phuï,…

57
 Nhöõng thaønh ngöõ naøy giöõ nguyeân nghóa goác (nghóa möôïn), vaø chuû yeáu
ñöôïc trích trong caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa Trung Quoác. Theo thoáng keâ
cho thaáy, loaïi thaønh ngöõ möôïn nguyeân daïng töø tieáng Haùn chuû yeáu ñöôïc
duøng trong vaên hoïc coå trung ñaïi cuûa Vieät Nam. Maët khaùc, ñoái vôùi caùc thaønh
ngöõ goác Haùn mang noäi dung ngöõ nghóa maø thaønh ngöõ tieáng Vieät ñaõ coù thì söï
tieáp nhaän caùc thaønh ngöõ goác Haùn coù taùc duïng laøm ña daïng hoaù, bieåu caûm
hoaù, saéc thaùi hoaù noäi dung cuûa noù. Chaúng haïn, ñeå chæ yù “lieàu lónh, coù gan
laøm ñieàu vuïng veà, keùm coûi tröôùc ngöôøi taøi gioûi hôn mình” tieáng Vieät ñaõ coù
thaønh ngöõ ñaùnh troáng qua cöûa nhaø saám, coøn tieáp nhaän theâm thaønh ngöõ goác
Haùn ban moân loäng phuû (muùa rìu qua maét thôï) laäp thaønh caëp thaønh ngöõ ñoàng
nghóa vôùi noäi dung treân.
Hoaëc coù nhöõng thaønh ngöõ ñaõ ñöôïc Vieät hoaù baèng caùch thay töø goác Haùn
baèng töø Vieät.
Ví duï:
Trò beänh cöùu nhaân (Haùn) thaønh Trò beänh cöùu ngöôøi (Vieät)
Nhöõng thaønh ngöõ naøo coù khaû naêng dòch chuyeån sang tieáng Vieät ñöôïc
thì ngöôøi Vieät dòch ra ngay.
Ngoaøi nhöõng ñaëc ñieåm cuûa moät ñôn vò ngoân ngöõ, thaønh ngöõ coøn coù
nhöõng daáu aán cuûa moät ñôn vò vaên hoaù, tieàm aån, traàm tích nhöõng ñaëc ñieåm
vaên hoaù daân toäc. Cho neân, cuõng coù theå xem thaønh ngöõ laø ñôn vò ngoân ngöõ –
vaên hoaù. Ñieàu naøy thaáy roõ ôû thaønh ngöõ goác Haùn hieän coù trong tieáng Vieät.
Coù theå thaáy, haàu heát chuùng ñeàu xuaát hieän trong caùc tích truyeän, caùc taùc
phaåm kinh ñieån, trieát hoïc, vaên hoïc coå Trung Quoác, nhö Kinh thi, Söû kyù Tö
Maõ Thieân, Leã kyù, Haùn thö, Taû truyeän, Nguïy thö, Tam quoác chí, Sôû töø, v.v...

2.4.3. Tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ

58
 Do quan ñieåm thaåm mó cuûa ngöôøi xöa laø chuoäng taäp coå (hoïc taäp caùi coå
xöa), caâu vaên caøng coå, caøng daãn nhieàu caâu noùi coå cuûa thaùnh hieàn caøng hay,
caøng mang tính chaát maãu möïc, neân vaên chöông Haùn vaên söû duïng raát nhieàu
thaønh ngöõ ôû raát nhieàu caùc theå loaïi: thô, bieàn vaên, caùc loaïi vaên xuoâi nhö
chieáu, cheá, saéc, bieåu,… Nhöng noùi chung ñöôïc söû duïng nhieàu hôn caû ôû caùc
caâu vaên ñoái ngaãu, vì vaên ñoái ngaãu bò goø eùp ôû soá löôïng aâm tieát neân coù theå
khaéc phuïc baèng caùch duøng thaønh ngöõ.
Taïi sao duøng thaønh ngöõ laøm cho caâu vaên coù haøm yù suùc tích, yù taïi ngoân
ngoaïi? Ngöôøi ta thöôøng chuù yù ñeán noäi dung cuûa hình thöùc thaønh ngöõ maø chæ
xeùt hình thöùc nhö moät caùi gì ñaõ coù saün, ñaõ hoaøn haûo maø khoâng xeùt ñeán quaù
trình saûn sinh ra noù. Khi laàn ñaàu tieân nhöõng töø ngöõ maø chuùng ta goïi laø thaønh
ngöõ goác Haùn xuaát hieän trong thö tòch coå thì chuùng chöa phaûi laø thaønh ngöõ;
chuùng chæ coù yù nghóa bieåu ñaït thoâng thöôøng heät nhö caùc töø ngöõ khaùc, töùc laø
bieåu ñaït nhöõng gì haøm aån ngay beân trong caùc töø ngöõ, noùi caùch khaùc bieåu ñaït
caùi hieän thöïc naèm ngay trong töø ngöõ. Daàn daø moät soá töø ngöõ gaén vôùi caùc söï
tích ñöôïc coi laø tieâu bieåu, maãu möïc hoaëc gaén vôùi caùc caâu noùi, caâu thô noåi
tieáng ñöôïc taùch ra vaø duøng ñi duøng laïi trong caùc vaên caûnh, caùc tình huoáng
khaùc vôùi vaên caûnh, tình huoáng ban ñaàu cuûa chuùng. Töø luùc naøy, caùc töø ngöõ
ñang xeùt ñeán ñöôïc caáp theâm moät yù nghóa môùi naèm ngoaøi baûn thaân caùc töø
ngöõ ñöôïc tö duy tröøu töôïng daãn xuaát ra, töùc laø ngoaøi yù nghóa hieän thöïc.
Chuùng coù theâm moät yù nghóa bieåu tröng, yù nghóa giaù trò phong caùch hoïc.
Do xu höôùng chuoäng coå, baét chöôùc ngöôøi xöa voán laø truyeàn thoáng cuûa
ngheà vieát vaên xöa neân thaønh ngöõ goác Haùn caøng ngaøy caøng ñöôïc vieän duïng
roäng raõi ñeán möùc khoâng thuoäc thaønh ngöõ ñieån coá nhieàu khi khoâng hieåu ñöôïc
yù nghóa cuûa caâu vaên coå. Nguoàn khai thaùc ñieån coá laø caùc söï tích thôøi Xuaân

59
 Thu, Chieán quoác ñöôïc ghi cheùp trong caùc tröôùc taùc thôøi Tieân Taàn, vaø vaên
thô thôøi Ñöôøng, Toáng, ngoaøi ra coøn caùc saùch söû hay caùc thö tòch noåi tieáng
caùc ñôøi khaùc.
Khi caùc töø ngöõ naøy trôû thaønh thaønh ngöõ vaø ñöôïc ñöa vaøo saùng taùc vôùi
caáp ñoä nghóa thöù hai, töùc laø caáp ñoä nghóa bieåu tröng, nhaèm thay theá cho moät
söï tích, moät caâu noùi, moät töù thô thì noù ñöôïc goït ruõa theâm ñeå trôû neân haøm suùc
hôn, yù taïi ngoân ngoaïi, töùc laø coá gaéng chuyeån taûi moät noäi dung lôùn hôn nhieàu
so vôùi söùc haøm chöùa cuûa baûn thaân töø ngöõ ban ñaàu. Thaønh ngöõ goác Haùn bao
giôø cuõng coù hai caáp ñoä nghóa: tính lòch söû vaø tính bieåu tröng hay phong
caùch.
Qua khaûo saùt, chuùng toâi thaáy thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc caáu taïo baèng
caùch ruùt goïn coát loõi caâu chuyeän theo höôùng:
a) Söï vaät hay coát loõi caâu chuyeän
Ví duï:
Laù thaém hay baøi thô laù thaém dòch chöõ “Hoàng dieäp ñeà thi“ (laù thaém ñeà thô)
möôïn truyeän trong saùch Thò nhi tieåu danh luïc: Phöông Nhi laø con gaùi cuûa
Phuïng An Vöông ñôøi Ñöôøng thöôøng ñeà thô treân laù ñoû thaû ôû ngoøi nöôùc töø
trong cung chaûy ra, tieán só Giaû Toaûn Hö baét ñöôïc, sau vua cho hai ngöôøi
laáy nhau.
Laïi theo saùch Thaùi bình Quaûng kí: Vu Höïu ngöôøi ñôøi Ñöôøng, nhaët ñöôïc
moät chieác laù maøu ñoû thaém treân con ngoøi töø cung vua (ngöï thuyû) troâi ra, treân
laù coù boán caâu thô:
Löu thuûy haø thaùi caáp,
Thaâm cung taän nhaät nhaøn.
Aân caàn taï hoàng dieäp,

60
 Haûo khöù ñaùo nhaân gian.
(Nöôùc chaûy sao xieát theá,
choán thaâm cung suoát ngaøy quaïnh queõ.
Aân caàn taï ôn chieác laù thaém,
Mau troâi ra choán nhaân gian.)
Vu Höïu cuõng tìm moät chieác laù ñoû khaùc, ñeà hai caâu thô:
Taèng vaên dieäp thöôïng ñeà hoàng oaùn,
Dieäp thöôïng ñeà thi kí döõ thuøy.
(Ñöôïc bieát noãi oaùn hôøn cuûa khaùch maù hoàng ghi treân laù thaém,
Thô ñeà treân laù göûi ai ñaây).
roài ñem laù ñaët leân ñaàu doøng con ngoøi cho troâi vaøo cung; ngöôøi cung nöõ hoï
Haøn – ngöôøi ñeà thô treân laù khi tröôùc nhaët ñöôïc. Veà sau, nhaø vua thaûi cung
nöõ, cung nöõ hoï Haøn cuõng ñöôïc thaû ra vaø tình côø gaëp laïi Vu Höïu. Hai ngöôøi
neân duyeân choàng vôï. Cung nöõ hoï Haøn laøm baøi thô ghi laïi moái duyeân laønh
naøy, trong ñoù coù caâu: “Phöông tri hoàng dieäp thò löông moâi” (Môùi hay laù
thaém laø ngöôøi manh moái gioûi). Nghóa bieåu tröng: Moái manh; ngöôøi laøm moái;
chuyeän mai moái hoân nhaân ñeå neân vôï choàng.
Ví duï:
Thöïc nhaân tình baøi thô laù ñoû
Maïch saàu kia haàu toû cuøng ai
(Hoaøng Só Khaûi)
Duø khi laù thaém chæ hoàng
Neân chaêng thì cuõng taïi loøng meï cha.
(Nguyeãn Du, Truyeän Kieàu)
b) Laáy troïn caû caâu, caû ñoaûn ngöõ trong nguyeân vaên

61
 Ví duï:
- Nöôùc ñuïc buïi trong
- Moû chim nanh chuoät
- Saùt thaân thaønh nhaân
- Toân trôû chieác xung,…
Kieåu naøy khoâng nhieáu laém vì nhieàu töø neân khoù ñöa vaøo trong caâu vaên
caâu thô.
Nöôùc ñuïc buïi trong ñöôïc dòch töø caâu “thuyû troïc traàn thanh” trong saùch
tình söû, yù nghóa bieåu tröng cuûa noù laø hoaøn caûnh eùo le, ngang traùi:
Lôõ laøng nöôùc ñuïc buïi trong
Traêm naêm ñeå moät taám loøng töø ñaây.
(Nguyeãn Du)
Moû chim nanh chuoät laø dòch caâu “töôùc gioác thöû nha” trong baøi thô Haønh
Loä cuûa Kinh Thi. YÙù nghóa bieåu tröng cuûa noù troû chuyeän kieän caùo:
Bieát raèng höôu cheát tay ai
Moû chim nanh chuoät tranh hôi coøn nhieàu
(Truyeän Treâ coùc)
Saùt thaân thaønh nhaân (töï gieát mình ñeå laøm ñieàu nhaân) daãn caâu sau trong
saùch Luaän ngöõ: “Chí só nhaân nhaân, voâ caàu sinh dó haïi nhaân, höõu saùt thaân dó
thaønh nhaân” (Baäc chí só vaø ngöôøi giöõ ñaïo nhaân, khoâng vì möu soáng maø laøm
haïi ñieàu nhaân, daùm töï gieát mình ñeå laøm troïn ñieàu nhaân). YÙù nghóa bieåu tröng
troû baäc quaân töû coù loøng vò tha khoâng sôï cheát:
Gaø bieát chöõ xaû thaân thuû töû
Heo ñaëng caâu saùt thaân thaønh nhaân
(Luïc suùc tranh coâng)

62
 Toân trôû chieác xung cuõng nhö chieác xung toân trôû. Saùch Aùn töû Xuaân Thu
coù caâu: “Khoâng ra mieäng cheùn maø chaën ñöôïc quaân giaëc ngoaøi ngaøn daëm”.
Chieán quoác saùch cuõng coù caâu: “Thaønh daøi ngaøn tröôïng coù theå trong voøng
mieäng cheùn maø haï ñöôïc”. YÙ noùi taøi gioûi, ngoài uoáng röôïu maø nghó ra keá
thaéng giaëc:
Kìa ai toân trôû chieác xung
Maõ coâng teân thöïc anh huøng keùm chi.
(Ñaïi Nam quoác söû dieãn ca)
c) Kieåu löïa choïn moät vaøi töø trong caâu noùi cuûa Kinh truyeän caáu taïo laïi theo
caùch rieâng
Ví duï:
nöôùc trí non nhaân, nghieâng nöôùc nghieâng thaønh, ngöïa Hoà chim Vieät, ñònh
tænh thaàn hoân, löûa thaønh ao caù v.v. . .
Nöôùc trí non nhaân (trí thuyû nhaân sôn) laø trích chöõ töø caâu sau trong saùch
Luaän ngöõ cuûa Khoång Töû: “nhaân giaû nhaïo sôn, trí giaû nhaïo thuyû”, nghóa laø
“baäc nhaân giaû vui vôùi nuùi, baäc trí giaû vui vôùi nöôùc”, yù noùi ngöôøi coù loøng
nhaân phaûi giöõ loøng nhaân vöõng vaøng nhö nuùi, ngöôøi coù trí tueä phaûi linh hoaït
nhö nöôùc chaûy. Caû caâu bieåu tröng cho caùi hoïc cuûa quaân töû, cuûa Nho gia:
Maûng vui nöôùc trí non nhaân
Ñaêng laâm troùt heïn vôùi xuaân moät lôøi.
(Nguyeãn Huy Hoå)
Nghieâng nöôùc nghieâng thaønh (khuynh quoác khuynh thaønh) laø daãn chöõ töø
baøi ca cuûa Lyù Dieân Nieân trong Haùn thö : “Baéc phöông höõu giai nhaân, tuyeät
theá nhi ñoäc laäp, nhaát coá khuynh nhaân thaønh, taùi coá khuynh nhaân quoác”
nghóa laø “phöông baéc coù ngöôøi ñeïp, hôn heát ñôøi maø ñöùng rieâng moät baäc,

63
 moät laàn ngoaùi nhìn laøm nghieâng ñoå thaønh cuûa ngöôøi, ngoaùi nhìn laàn nöõa
laøm nghieâng ñoå nöôùc cuûa ngöôøi”. Ñieån naøy bieåu tröng cho baäc tuyeät theá
giai nhaân:
Moät hai nghieâng nöôùc nghieâng thaønh
Saéc ñaønh ñoøi moät taøi ñaønh hoaï hai.
(Nguyeãn Du)
Ngöïa Hoà chim Vieät (Hoà maõ Vieät ñieåu) trích chöõ töø caâu sau trong coå thi:
“Hoà maõ teâ baéc phong, Vieät ñieåu saøo nam chi” nghóa laø “ngöïa Hoà hí gioù baéc,
chim Vieät laøm toå caønh phöông nam”. Ñaát Hoà ôû phöông baéc coù gioáng ngöïa
quyù, nöôùc Vieät ôû phöông nam coù gioáng chim laï. Ngöïa vaø chim ñöa vaøo
trung nguyeân vaãn nhôù veà queâ cuõ. Ñieån naøy bieåu tröng cho loøng nhôù nhung
queâ cuõ:
Ngöôøi nhìn keû laïi troâng theo
Ngöïa Hoà chim Vieät nhieàu ñieàu nhôù nhau
(Nguyeãn Huy Töï)
Ñònh tænh thaàn hoân trích chöõ töø caâu sau trong kinh Leã: “phaøm vi nhaân
töû chi leã, ñoâng oân nhi haï thanh, hoân ñònh nhi thaàn tænh” nghóa laø “phaøm leõ
laøm con theo leã, muøa ñoâng phaûi laøm cho cha meï aám, muøa heø phaûi laøm cho
cha meï maùt, buoåi toái phaûi lo cho cha meï yeân choã naèm, buoåi sôùm hoûi han
cha meï (nguû daäy coù thö thaùi khoâng)”. Ñieån naøy bieåu tröng cho söï chaêm soùc
cha meï cuûa ngöôøi con hieáu thaûo:
Xeùt mình loãi ñaïo toâi con
Laáy ai ñònh tænh thaàn hoân thaùnh hoaøng.
(Hoaøng Tröøu)

64
 Löûa thaønh ao caù (thaønh hoaû trì ngö) trích chöõ trong caâu vaên cuûa Ñoã
Baät: “Sôû quoác vong vieân, hoaï dieân laâm moäc, thaønh moân thaát hoaû, öông caäp
trì ngö” , nghóa laø: “nöôùc Sôû maát con vöôïn, hoaï lan ñeán caû caây röøng, cöûa
thaønh bò chaùy, vaï laây ñeán caù döôùi haøo”. Ñieån naøy bieåu tröng cho tai hoaï baát
öng:
Löûa thaønh ao caù ñaåy xoâ
Neáu trai maø maéc thì coø khoân aên.
(Thieân Nam ngöõ luïc)
Trong caùc taùc phaåm saùng taùc baèng chöõ Haùn, thaønh ngöõ goác Haùn duø
ñöôïc caáu taïo theo kieåu naøo cuõng ñeàu ñöôïc vieát theo traät töï cuù phaùp cuûa
tieáng Haùn, ví duï: Ñònh tænh thaàn hoân, caùch cöïu ñænh taân, toân trôû chieác
xung,... coøn trong caùc taùc phaåm Noâm thì thaønh ngöõ coù theå ñeå nguyeân chöõ
Haùn, song phaàn nhieàu caùc taùc gia muoán cho caâu vaên mang maøu saéc daân toäc
neân thöôøng dòch thaønh ngöõ Haùn sang tieáng Vieät, ví duï : nöôùc trí non nhaân,
maát deâ maát leã,v.v. . .Trong tröôøng hôïp thaønh ngöõ ñeå nguyeân tieáng Haùn,
ngöôøi ñoïc deã nhaän dieän hôn vì luùc naøy thaønh ngöõ Haùn khoâng hoaø nhaäp vaøo
maïch dieãn ñaït cuûa tieáng Vieät vaø mang maøu saéc ngoaïi lai quaù roõ, coøn trong
tröông hôïp thaønh ngöõ Haùn ñöôïc dòch qua tieáng Vieät thì söï nhaän dieän beân
ngoaøi seõ khoù khaên hôn. Tuy nhieân, baèng bieän phaùp phaân tích caáu truùc thaønh
ngöõ thì loaïi thaønh ngöõ vöøa ñeå nguyeân daïng vöøa dòch ra tieáng Vieät naøy cuõng
deã daøng nhaän ra.
Thaønh ngöõ goác Haùn laø moät vaán ñeà khoù, laïi xuaát hieän raát nhieàu trong
vaên chöông coå. Ôû ñaây, chuùng toâi chæ neâu leân ñöôïc giaù trò phong caùch hoïc vaø
caùc kieåu caáu taïo, caùc caùch nhaän dieän noù maø thoâi. Ngöôøi daïy tieáng, daïy vaên

65
 raát caàn moät soá hieåu bieát cô baûn veà thaønh ngöõ goác Haùn naøy ñeå xöû lí noù trong
khi giaûng daïy.
Moät ñaëc ñieåm nöõa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn laø ña soá ñeàu coù nghóa töø
nguyeân. Ñoái vôùi loaïi thaønh ngöõ coù nghóa töø nguyeân, chuùng ta caàn tìm hieåu,
ñeå treân cô sôû ñoù söû duïng ñuùng choã ñuùng luùc, ñuùng vôùi yù dieãn ñaït. Chaúng
haïn, thaønh ngöõ baùch nieân giai laõo naøy ñöôïc duøng ñeå chæ toaøn boä thôøi gian
treân coõi ñôøi naøy, noùi chung. “Traêm naêm trong coõi ngöôøi ta” (Truyeän Kieàu –
Nguyeãn Du). Ngöôøi xöa coù caâu “Baùch tueá vò kì”, töùc laø, ngöôøi ta chæ soáng
ñöôïc ñeán traêm tuoåi laø cuøng. Nhöng thöïc teá coù ai soáng ñöôïc traêm tuoåi. Baûy
möôi tuoåi cuõng ñaõ laø “xöa nay hieám ” roài! Traêm trong traêm naêm khoâng phaûi
laø con soá cuï theå: Traêm naêm bieåu tröng cho ñôøi moät con ngöôøi, cho tuoåi thoï
cuûa moät ngöôøi.
Giai laõo coù nghóa laø cuøng nhau ñeán giaø (giai: cuøng, laõo: giaø). Thaønh
ngöõ baùch nieân giai laõo duøng trong lôøi chuùc (cho caùc ñoâi vôï choàng luùc laøm leã
keát hoân) ñöôïc haïnh phuùc laâu beàn, chung soáng cuøng nhau ñeán troïn ñôøi.
“Böõa côm nhö vaäy maø ai cuõng vui, ai cuõng chuùc coâ daâu chuù reã baùch
nieân giai laõo” (Nguyeãn Ñình Thi, “Vôõ bôø”) [Daãn theo Hoaøng Vaên Haønh chuû
bieân: Keå chuyeän thaønh ngöõ tuïc ngöõ , Nxb KHXH, 2002, tr.86 – 87].
Phöông höôùng ñeå xem xeùt thaønh ngöõ coù töø nguyeân, khoâng phaûi laø quay
trôû veà nghóa cuõ, nghóa goác roài döøng laïi ôû ñoù. Phaûi gaén nghóa töø nguyeân vôùi
nghóa hieän ñaïi. Moät soá ñôn vò coù theå ñaõ xa rôøi hay boû nghóa töø nguyeân. Nhö,
khi thaáy moät anh hoïc sinh maët maøy traéng treûo, coù bieåu hieän ít kinh nghieäm
trong cuoäc soáng, bình thöôøng ta coù theå nhaän xeùt: “Anh naøy coù veû baùch dieän
thö sinh”. Chaéc chaén luùc ñoù caû ngöôøi noùi laãn ngöôøi nghe khoâng caàn hieåu
thaønh ngöõ naøy xuaát xöù töø ñaâu. Saùch Toáng thö coù vieát: “Duïc phaït quoác nhi döõ

66
 baïch dieän thö sinh möu chi, söï haø do teá ?”. Nghóa laø: Muoán laáy nöôùc ngöôøi
maø laïi möu toan vôùi haïng hoïc troø maët traéng thì vieäc laøm sao thaønh coâng
ñöôïc?
Hai thaønh ngöõ Baùch phaùt baùch truùng, Baùch chieán baùch thaéng, tröôùc ñaây
ñöôïc duøng phoå bieán trong tieáng Vieät. Noù töông ñöông vôùi thaønh ngöõ Vieät:
Traêm phaùt traêm truùng, traêm traän traêm thaéng. Ngaøy xöa, trong tieáng Haùn coå,
baùch khoâng chæ coù nghóa laø moät traêm. Cho neân thaønh ngöõ treân ñöôïc Trung
Quoác giaûi nghóa laø: moãi laàn baén laø moät laàn truùng muïc tieâu; thieän xaï. Nghóa
boùng laø lo lieäu vieäc gì cuõng chu taát. Thaønh ngöõ döôùi laø: moãi laàn ñaùnh laø moãi
laàn thaéng. Nghóa boùng laø voâ ñòch, gioûi duïng binh. Coù theå xem ñaây laø thí duï
cho loaïi thaønh ngöõ coù nghóa xa rôøi nghóa töø nguyeân trong tieáng Vieät. Hieåu
baùch laø moät traêm laø söû duïng nghóa thöïc. Caùch duøng giaûn löôïc, mieãn laø giöõ
ñöôïc nghóa cô baûn.
Neáu thaønh ngöõ bò maát ñi caáu truùc song dieän ngöõ nghóa, thì tính hình aûnh
cuûa noù cuõng bò maát theo. Nhöõng thay ñoåi nhö theá thöôøng xaûy ra vôùi nhöõng
thaønh ngöõ goác Haùn. Song ñoái vôùi nhöõng ai bieát tieáng Haùn, thì cô sôû tính
hình aûnh vaãn coøn giöõ ñöôïc.
Ví duï:
Kieán nghóa baát vi
kieán: troâng thaáy; nghóa: ñieàu phaûi laøm; baát: chaúng; vi: laøm. Do caâu “kieán
nghóa baát vi voâ duïng daõ” ( thaáy ñieàu nghóa maø khoâng laøm thí khoâng can
ñaûm). Thaáy ñieàu nghóa maø khoâng laøm.
Nhôø caâu kieán nghóa baát vi,
Laøm ngöôøi theá aáy cuõng phi anh huøng.
(Luïc Vaân Tieân)

67
 Möùc ñoä tính hình aûnh cuûa thaønh ngöõ phuï thuoäc vaøo caû nhöõng quan heä
töø vöïng ngöõ phaùp toàn taïi giöõa caùc yeáu toá cuûa thaønh ngöõ. Thaønh phaàn vaø caáu
truùc cuûa thaønh ngöõ caøng gaàn vôùi nhöõng chuaån möïc hieän ñaïi bao nhieâu, thì
hình aûnh trong noù caøng sinh ñoäng baáy nhieâu. Coøn neáu trong thaønh phaàn cuûa
thaønh ngöõ coù yeáu toá mang nghóa khoâng roõ raøng, thì cuõng coù nghóa laø nhöõng
quan heä ngöõ phaùp khoâng roõ raøng, vaø hình aûnh seõ keùm phaàn bieåu caûm. Vieäc
khoâi phuïc nghóa cuûa caùc thaønh toá treân cô sôû phaân tích töø nguyeân vaø caáu truùc
seõ laøm soáng laïi hình aûnh ñaõ bò maát ñi.

2.5. Thaønh ngöõ goác Haùn vaø bieán theå cô baûn cuûa chuùng
Nghóa cuûa thaønh ngöõ khoâng phaûi ñôn giaûn laø toång soá nghóa cuûa nhöõng
yeáu toá caáu thaønh noù. Nhöng caùc yeáu toá cuûa thaønh ngöõ ñoùng vai troø khoâng
gioáng nhau trong vieäc taïo ra nghóa bieåu caûm, nghóa hình aûnh.
Thaønh ngöõ goác Haùn nhö:
- Baïch haéc phaân minh
- Thieân saàu ñòa thaûm
- Xuaát sinh nhaäp töû
- Dó ñoäc cheá ñoäc
- Thuyû chung nhö nhaát,…
Coù nhöõng thaønh ngöõ ñaõ ñöôïc Vieät hoaù baèng caùch thay töø goác Haùn baèng töø
thuaàn Vieät:
- Traéng ñen roõ raøng
- Trôøi saàu ñaát thaûm
- Vaøo sinh ra töû
- Laáy ñoäc trò ñoäc
- Tröôùc sau nhö moät,…

68
 Coù ngöôøi ñaõ cheâ thaønh ngöõ thaäp töû nhaát sinh duøng sai khoâng ñuùng,
phaûi noùi cöûu töû nhaát sinh theo Haùn môùi ñuùng. Thöïc ra, tö duy cuûa ngöôøi
Vieät coù lyù khi noùi “thaäp töû nhaát sinh” naøy. Töông ñöông vôùi vieäc theå hieän
tình traïng oám naëng hoaëc bò thöông tích naëng ñeán möùc suyùt cheát ñeå ñaåy leân
cao söï hieåm ngheøo.
Ngöôøi Vieät caûm nhaän ñöôïc söï khaùc nhau veà maët tu töø – bieåu caûm trong
caùch duøng nhöõng thaønh ngöõ goác Haùn.
Ví duï:
Kinh thieân ñoäng ñòa
Baùch chieán baùch thaéng
Tri bæ tri kæ
OÂn coá tri taân
Thuyû chung nhö nhaát
Vaø Vieät hoùa baèng caùch thay yeáu toá thuaàn Vieät ñoàng nghóa:
Kinh trôøi ñoäng ñaát
Traêm traän traêm thaéng
Hoaëc dòch sang tieáng Vieät töông ñöông:
Long trôøi lôû ñaát
Bieát ngöôøi bieát ta
OÂn cuõ bieát môùi
Tröôùc sau nhö moät
Cuõng vì lyù do veà phong caùch nhö treân maø daãn ñeán tình traïng laïm duøng
töø ngöõ Haùn Vieät noùi chung vaø thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng vaøo trong tieáng
Vieät. Thöïc teá cho thaáy nhieàu thaønh ngöõ ñöôïc thu thaäp vaø giaûi trình trong caùc
töø ñieån Haùn Vieät vaø töø ñieån thaønh ngöõ Haùn Vieät ñeàu raát xa laï vôùi ngöôøi

69
 Vieät. Chuùng chæ coù caùch ñoïc Haùn Vieät khoâng thoâi chöù khoâng nhaäp vaøo
tieáng Vieät, chöa ñöôïc ngöôøi Vieät caûm nhaän veà maët yù nghóa cuûa chuùng bao
giôø.
Loaïi bieán theå naøy cuûa thaønh ngöõ chuùng toâi goïi laø bieán theå “vay möôïn”.
Coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa vaên hoïc Trung Quoác vaø
tieáng Haùn ñoái vôùi tieáng Vieät. Nhöõng thaønh ngöõ ñoái ngaãu caëp ñoâi thöôøng
ñöôïc vay möôïn töø tieáng Haùn. Trong tieáng Vieät, cho ñeán nay vaãn coøn toàn taïi
raát nhieàu thaønh ngöõ nguyeân daïng goác Haùn. Chuùng toâi xeáp nhöõng bieán theå
thaønh ngöõ goác Haùn vaø thaønh ngöõ Vieät toàn taïi song song vaøo loaïi bieán theå
“lòch söû”.
Ví duï:
Kinh thieân ñoäng ñòa
Coù nhöõng bieán theå:
Kinh trôøi ñoäng ñaát
Long trôøi lôû ñaát
Thaønh ngöõ goác Haùn: Sôn cuøng thuûy taän
Coù bieán theå: Nuùi cuøng nöôùc taän
Thaønh ngöõ goác Haùn: An baàn laïc ñaïo
Nhuïc coát töû sinh
Coù bieán theå: Laïc ñaïo an baàn
Coát nhuïc töû sinh
Vaäy, hieän töôïng ñoàng nghóa vaø bieán theå (bieán theå töø vöïng vaø bieán theå
vò trí) cuûa thaønh ngöõ laø nhöõng hieän töôïng ñaëc tröng cuûa tieáng Vieät. Vieäc
nghieân cöùu saâu hôn vaø toaøn dieän hôn vaán ñeà naøy taát nhieân seõ daãn ñeán

70
 nhöõng keát luaän giuùp laøm saùng toû nhöõng vaán ñeà coù lieân quan khoâng chæ ñeán
thaønh ngöõ, maø coøn ñeán caû nhöõng ñôn vò khaùc cuûa ngoân ngöõ.

2.6. Nhöõng nhaân toá taùc ñoäng ñeán vieäc hình thaønh nghóa cuûa thaønh ngöõ

goác Haùn
Nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn laø moät vaán ñeà phöùc taïp. Söï phöùc taïp
tröôùc heát khoâng chæ laø naèm trong baûn thaân nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn maø
coøn laø heä quaû cuûa moät quaù trình nhaän thöùc, nhöõng heä quaû cuûa quaù trình
nhaän thöùc taâm lyù - xaõ hoäi- lòch söû. Ñoái vôùi caùc thaønh ngöõ vay möôïn töø tieáng
Haùn thì nghóa cuûa thaønh ngöõ laø heä quaû cuûa moät quaù trình chuyeån di töø ngoân
ngöõ cho möôïn (ôû ñaây laø tieáng Haùn) sang ngoân ngöõ möôïn (tieáng Vieät). Quaù
trình ñoù dieãn ra döôùi taùc ñoäng cuûa nhieàu nhaân toá trong vaø ngoaøi ngoân ngöõ.
Chaúng haïn nhö, nhöõng ñaëc ñieåm veà maët loaïi hình hoïc giöõa hai ngoân ngöõ,
taùc ñoäng cuûa söï ñoàng hoaù ôû caùc bình dieän ngöõ aâm, hình thaùi hoïc (vaø caû chöõ
vieát), quaù trình tieáp xuùc daãn ñeán vay möôïn; con ñöông vay möôïn; quaù trình
söû duïng caùc töø ngöõ möôïn (möùc ñoä söû duïng, coù hay khoâng coù thaønh ngöõ
mang nghóa töông ñöông…); aûnh höôûng cuûa tieán trình lòch söû cuõng nhö caùc
ñaëc ñieåm veà vaên hoaù-xaõ hoäi cuûa moãi daân toäc (quoác gia),v.v...
Chaúng haïn nhö coù nhöõng thaønh ngöõ tröôùc ñaây thöôøng duøng nhöng hieän
nay khoâng ñöôïc duøng. Caù bieät coù nhöõng thaønh ngöõ chæ xuaát hieän moät laàn roài
khoâng bao giôø trôû xuaát hieän nöõa. Cuõng coù moät soá thaønh ngöõ töôûng nhö
khoâng ñöôïc duøng nöõa thì baây giôø laïi ñöôïc söû duïng nhieàu. Chaúng haïn nhö
gaàn ñaây, cuøng vôùi vieäc tu taïo caùc di tích lòch söû vaên hoaù, phuïc hoài laïi vaên
hoaù truyeàn thoáng cuõng nhö caùc leã nghi ñình ñaùm, teá leã vaø caùc chuøa chieàn,
mieáu maïo, môû roäng cöûa thì moät soá thaønh ngöõ Haùn Vieät ñang chuyeån sang
theá tích cöïc. Thí duï: Thieân thu vónh bieät, maõn caûnh traàn, tieân caûnh nhaøn du,

71
 taây phöông cöïc laïc, coâng ñöùc voâ löôïng, nhaân laõo taâm baát laõo,…Roõ raøng,
nhöõng nhaân toá ngoaøi ngoân ngöõ (ngöôøi söû duïng, möùc ñoä söû duïng, hoaøn caûnh
xaõ hoäi) ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc chuyeån caùc thaønh ngöõ Haùn töø
traïng thaùi bò ñoäng sang tích cöïc vaø ngöôïc laïi.
Hieän töôïng vay möôïn töø vöïng neáu xeùt theo bình dieän xaõ hoäi – ngoân ngöõ
hoïc thì ñaây laø daáu veát aûnh höôûng veà vaên hoaù töø moät daân toäc naøy tôùi daân toäc
khaùc, cuõng coù theå daáu veát cuûa moät quaù trình di daân hay di truyeàn daân toäc
hoïc naøo ñoù. Xem xeùt voán töø vöïng goác Haùn noùi chung vaø caùc thaønh ngöõ goác
Haùn noùi rieâng coù theå khaúng ñònh ñaây laø moät quaù trình tieáp thu tinh hoa cuûa
neàn vaên minh Trung Hoa. Chuùng ta coù theå tìm thaáy trong thaønh ngöõ goác
Haùn moät kho taøng laáp laùnh tinh hoa cuûa caû moät neàn vaên minh Trung Hoa coå
ñaïi. Haàu nhö khoâng thaáy coù caùc thaønh ngöõ mang noäi dung “daân daõ” maø
thöôøng laø nhhöõng vaán ñeà “cao sieâu, troïng ñaïi, lôùn lao”. Moãi thaønh ngöõ laø
moät lôøi ñuùc keát veà loái soáng ôû ñôøi, laø lôøi raên daïy, lôøi nhaéc nhôû, chæ ra söï phaûi
traùi, ñuùng sai.
Thí duï:
Veà binh löôïc: binh quæ thaàn toác, nhaát coå taùc khí, xuaát kì baát yù, dó daät ñaõi
lao, dó thieåu ñòch ña, dó quaû ñòch chuùng, duïng binh nhö duïng hoaû, v.v…
Veà theá söï cuoäc ñôøi: thöông haûi tang ñieàn / baõi beå nöông daâu, baïch caâu
quaù khích / cöûa soå ngöïa qua, phuùc baát truøng lai hoaï voâ ñôn chí, dieäp laïc qui
caên/ laù ruïng veà coäi, laïc cöïc bi sinh,…
Caùch soáng ôû ñôøi: ña ngoân ña quaù, ñaùo giang tuyø khuùc, nhaäp höông tuyø
tuïc, caån taéc voâ öu, ma chöû thaønh chaâm,…

72
 Ñoái vôùi phuï nöõ: coâng dung ngoân haïnh, tam toøng töù ñöùc, ñoái vôùi ñaøn
oâng: maõ caùch quaû thi/ da ngöïa boïc thaây, tang boàng hoà thæ/ hoà thæ tang boàng,
chính nhaân quaân töû, quaân töû nhaát ngoân, ñoái vôùi vôï choàng: tao khang chi theâ,
Ñoái vôùi cha meï: cuø lao cöûu töï,
Ñoái vôùi baïn beø: baàn tieän chi giao, hoaïn naïn chi giao,…
Khi vay möôïn töø, thaønh ngöõ töø tieáng Haùn, ngöôøi Vieät ñaõ noã löïc raát lôùn
taùc ñoäng vaøo chuùng, caûi taïo laïi chuùng trong quaù trình söû duïng. Quùa trình
naøy mang laïi cho chuùng ta moät soá löôïng lôùn töø vay möôïn nhöng heát söùc gaàn
guõi, ñaùp öùng yeâu caàu giao tieáp cuûa cuoäc soáng. Hôn nöõa thaønh ngöõ goác Haùn
ñaõ trôû thaønh moät boä phaän quan troïng trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi Vieät.
Söï taùc ñoäng vaø caûi taïo cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi nhöõng töø, thaønh ngöõ
möôïn Haùn ñaõ laøm chuùng thay ñoåi veà moïi phöông dieän: ngöõ aâm, caáu taïo,
ngöõ nghóa. Söï thay ñoåi naøy mang ñeán cho lôùp töø möôïn noùi chung vaø thaønh
ngöõ goác Haùn noùi rieâng nhöõng daáu aán cuûa yeáu toá vaên hoaù, thoùi quen suy nghó
cuûa ngöôøi Vieät.

CHÖÔNG III

THAØNH NGÖÕ GOÁC HAÙN ÑÖÔÏC VAÄN DUÏNG TRONG TIEÁNG VIEÄT HIEÄN NAY

3.1. Vò trí cuûa thaønh ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät
Do coù moät quaù trình tieáp xuùc laâu daøi giöõa hai neàn ngoân ngöõ vaø vaên hoùa
Haùn – Vieät neân nhöõng tích truyeän cuûa Trung Quoác ñaõ trôû neân quaù quen
thuoäc vôùi ngöôøi Vieät. Vì theá maø, ngöôøi Vieät khoâng caûm thaáy xa laï tröôùc moät

73
 khoái löôïng lôùn caùc thaønh Haùn ñöôïc du nhaäp vaøo tieáng Vieät. Chaúng haïn nhö
khi noùi: “Goùt chaân Asin” hay “keo baån nhö Grande” , “Ngöïa thaønh Tôroa”
thì ngöôøi Vieät caûm thaáy xa laï, caàn coù söï giaûi thích môùi hieåu ñöôïc, nhöng khi
noùi “ Ña nghi nhö Taøo Thaùo”, “An cö laïc nghieäp” , “An baàn laïc ñaïo” thì
ngöôøi Vieät hieåu ngay.
Ngoaøi ra, caùc taàng lôùp nho só Vieät Nam laø moät trong nhöõng löïc löôïng
sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp ñaõ ra söùc baûo veä, duy trì nhöõng gì ñaõ tieáp thu
tröôùc ñoù veà maët vaên hoùa, nhaát laø veà maët ngoân ngöõ vaên töï. Vaø ñaõ goùp phaàn
ñaéc löïc trong vieäc cuûng coá tuyeân truyeàn cho caùi vai troø cuûa ngoân ngöõ vaø vaên
töï Haùn trôû neân quen thuoäc trong taâm thöùc ngöôøi Vieät.
Thaønh ngöõ goác Haùn möôïn nguyeân daïng khi vaän duïng vaøo tieáng Vieät
chuû yeáu duøng trong vaên vieát vaø mang tính chaát saùch vôû roõ reät. Noù xa laï vôùi
ñòa haït roäng lôùn laø khaåu ngöõ quaàn chuùng. Hôn nöõa, hieän nay, söï hieåu bieát
hieän nay veà tieáng Haùn vaãn gaàn nhö laø phaïm vi ñoäc quyeàn cuaû moät nhoùm
nhoû caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoaù coå. Soá ngöôøi bieát chöõ Haùn vaø aâm ñoïc Haùn
Vieät khoâng nhieàu leân maø ngaøy caøng ít ñi. Tuy nhieân thaønh ngöõ goác Haùn
ñoùng moät vai troø raát quan troïng trong tieáng Vieät noùi chung vaø trong vaên
hoïc, ñaëc bieät laø vaên hoïc coå trung ñaïi Vieät Nam.
Thaønh ngöõ loaïi naøy coù theå tìm thaáy trong caùc taùm phaåm vaên hoïc coå,
trong vaên phong chính luaän tröôùc vaø nay. Trong “Thaønh ngöõ boán yeáu toá
trong Tieáng Vieät hieän ñaïi”[30;195-196], Nguyeãn Vaên Haèng vieát: “Soá lieäu
thoáng keâ cho thaáy trong nhöõng taùc phaåm vaên chöông tröôùc naêm 1945, vieäc
duøng thaønh ngöõ goác Haùn ñöôïc duøng nhieàu hôn so vôùi vaên chöông sau naêm
1945”. Hay nhö trong caùc baøi noùi, baøi vieát cuûa Chuû Tòch Hoà Chí Minh:
“Tröôùc kia ngöôøi ta thöôøng noùi thieân töû nhaát thaäp vaïn cô, thöïc ra thì thieân töû

74
 khoâng coù gì ñaâu” (Tuyeån taäp, II, tr.254). “Vieät Nam ta coù caâu tuïc ngöõ: Coù
thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo, Trung Quoác cuõng coù caâu thaønh ngöõ: daân dó thöïc vi
tieân. Hai caâu aáy tuy ñôn giaûn nhöng raát ñuùng leõ’’[Tuyeån taäp, II, tr.265).
Ñieàu naøy khieán cho thaønh ngöõ goác Haùn coù giaù trò söû duïng ñaëc bieät linh
hoaït, deã thích hôïp vôùi caùc hoøan caûnh giao tieáp khaùc nhau. Chaúng haïn, cuøng
moät caâu thaønh ngöõ Haùn: “Tieân thieân haï chi öu nhi öu, haäu thieân haï chi laïc
nhi laïc” Chuû Tòch Hoà Chí Minh ñaõ söû duïng trong hai hình thöùc khaùc nhau:
Duøng nguyeân daïng vaø dòch yù. Nhö “Chaéc caùc ñoàng chí ñeàu hieåu caâu: Tieân
thieân haï chi öu nhi öu, haäu thieân haï chi laïc nhi laïc” [Hoà Chí Minh tuyeån taäp
II, tr.254]; ôû moät choã khaùc, Ngöôøi laïi duøng: “Phaûi chí coâng voâ tö vaø coù tinh
thaàn lo tröôùc thieân haï, vui sau thieân haï” [Hoà Chí Minh tuyeån taäp II, tr.211].
Ngoaøi ra, do söï Vieät hoaù caùc thaønh ngöõ Haùn neân cuøng moät thaønh ngöõ
nhöng thaønh ngöõ Haùn laïi coù nhöõng neùt nghóa maø thaønh ngöõ Haùn ñöôïc vaän
duïng trong tieáng Vieät khoâng coù.
Ví duï:
Thaønh ngöõ goác Haùn “chính nhaân quaân töû” coù nghóa: Ngöôøi taøi ñöùc
chính tröïc, theo quan nieäm cuûa Nho giaùo. Trong tieáng Haùn hieän ñaïi noù coøn
ñöôïc duøng vôùi nghóa chaâm bieám ñeå chæ keû vôø vòt, beà ngoaøi chaân chính,
ñöôøng hoaøng. Trong tieáng Vieät khoâng coù nghóa naøy. Qua ñaây, chuùng ta coù
theå giaû ñònh tröôøng hôïp naøy nhö sau: ngöôøi Vieät trong quaù trình vay möôïn
chæ möôïn nguyeân nghóa goác cuûa thaønh ngöõ Haùn maø khoâng vay möôïn nghóa
phaùi sinh. Cuõng coù theå taïi thôøi ñieåm vay möôïn, thaønh ngöõ Haùn chæ coù moät
nghóa nhö thaønh ngöõ Haùn ñaõ ñöôïc möôïn vaøo tieáng Vieät, trong quaù trình söû
duïng ngöôøi Haùn môùi taïo theâm caùc nghóa phaùi sinh. Hieän töôïng thaønh ngöõ
goác Haùn chæ möôïn nguyeân nghóa goác cuûa thaønh ngöõ Haùn laøm cho noäi dung

75
 nghóa vaø phaïm vi cuûa thaønh ngöõ heïp hôn so vôùi thaønh ngöõ trong tieáng Haùn
hieän ñaïi.

3.2. Thaønh ngöõ goác Haùn trong quan heä vôùi vieäc giöõ gìn chuaån hoaù tieáng

Vieät
Coù hai quan ñieåm cho raèng, cöù ñeå cho tieáng Vieät phaùt trieån töï nhieân vaø
chính noù seõ töï ñieàu chænh. Laïi coù yù kieán cho raèng, caàn loaïi boû hoaøn toaøn caùc
töø ngöõ nöôùc ngoaøi trong ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn. Thöïc ra, theo thieån nghó
cuûa chuùng toâi, khoâng theå loaïi boû ñi ñöôïc, nhöng muoán tieáng Vieät phaùt trieån
theo höôùng trong saùng, vöøa hieän ñaïi vöøa giöõ gìn ñöôïc baûn saéc tinh hoa cuûa
daân toäc thì moãi thaønh vieân trong xaõ hoäi chuùng ta phaûi bieát chaét loïc, phaûi bieát
söû duïng ñuùng choã, hôïp lyù.
Trong kho taøng thaønh ngöõ tieáng Vieät coù moät boä phaän goác ngoaïi khaù
lôùn, trong ñoù ña phaàn laø thaønh ngöõ goác Haùn, chieám khoaûng 70% - theo
thoáng keâ cuoán “Töø ñieån giaûi thích thaønh ngöõ goác Haùn”(1). Coù theå noùi, söï coù
maët cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn chaúng nhöõng laøm taêng theâm moät soá löôïng
ñaùng keå cho voán thaønh ngöõ tieáng Vieät veà maët chaát löôïng, chuùng coøn thöïc söï
coù vai troø quan troïng. Moät maët, caùc thaønh ngöõ goác Haùn mang vaøo tieáng Vieät
nhöõng noäi dung, khaùi nieäm môùi maø trong tieáng Vieät chöa coù hoaëc coù nhöng
chöa coù thaønh ngöõ ñeå bieåu thò.
Ví duï:
Baát khaû haï ñöôøng: khoâng theå ñöa xuoáng döôùi neàn nhaø, voán trích töø caâu
noùi cuûa Toáng Hoaøng ñôøi Haùn: “Tao khang chi theâ baát khaû haï ñöôøng”
(Ngöôøi vôï laáy töø thuôû haøn vi, caùm baû nuoâi nhau, nay phuù quyù khoâng theå
ruoàng boû ñöôïc).

(1) “
Töø ñieån giaûi thích thaønh ngöõ goác Haùn”. Nhaø xuaát baûn Vaên hoaù Haø Noäi, 1994.

76
 Sôï raèng ñaõ coù tao khang,
Môùi hay baát khaû haï ñöôøng bieát bao.
(Nöõ tuù taøi)
Bó cöïc thaùi lai: heát khoå roài seõ ñeán söôùng. Bó: teân moät queû trong Kinh
Dòch, xeáp haøng thöù 12; thaùi: teân moät queû trong Kinh Dòch, xeáp haøng thöù 11.
Queû bó töôïng tröng cho traïng thaùi beá taéc, khoâng thuaän lôïi; queû thaùi töôïng
tröng cho traïng thaùi hanh thoâng, thuaän lôïi. Theo leõ bieán dòch, beá taéc khoâng
thuaän lôïi ñeán cuøng cöïc (bó cöïc) thì söï hanh thoâng thuaän lôïi seõ tôùi (thaùi lai).
Trong cô bó cöïc thaùi lai,
Giöõ mình cho veïn vieäc ai chôù saàu.
(Nguyeãn Ñình Chieåu)
Môùi hay cô taïo xoay vaàn,
Coù khi bó cöïc ñeán tuaàn thaùi lai.
(Leâ Ngoâ Caùt, Phaïm Ñình Toaùi )
Ñaõ hay bó cöïc thaùi sinh,
Tô hoàng döôøng cuõng coù tình treâu ngöôi.
(Phöông Hoa)
Tieàn nhaân haäu quaû: Nguyeân nhaân töø kieáp tröôùc, keát quaû ôû kieáp naøy,
theo thuyeát nhaân quaû cuûa ñaïo Phaät. Nhaân laø caùi naêng sinh (lí do, coäi nguoàn,
goác gaùc . . .ñöa ñeán söï naûy sinh), quaû laø caùi sôû sinh (caùi ñöôïc sinh ra). Coù
nhaân aét coù quaû; coù quaû aét coù nhaân. Ñoù laø lí nhaân quaû. Phaät giaùo coi lí naøy
thoâng suoát caû ba ñôøi vaø döïa vaøo ñoù maø trình baøy söï baùo öùng cuûa thieän aùc.
Chæ quaùn luaän: “Chuoác laáy quaû laø do nhaân, thu ñöôïc töø nhaân laø quaû”.
Truyeàn ñaêng luïc:”Muoán bieát nhaân ôû kieáp tröôùc theá naøo thì cöù xem söï höôûng
thuï ôû kieáp naøy. Muoán bieát quaû ôû ñôøi sau theá naøo thì cöù xem nhöõng vieäc laøm
ôû ñôøi naøy”

77
 Haún tuùc traùi laøm sao ñaây taù,
Hay tieàn nhaân haäu quaû xöa kia.
(Nguyeãn Gia Thieàu)
Maët khaùc, ñoái vôùi nhöõng thaønh ngöõ goác Haùn mang noäi dung ngöõ nghóa
maø trong tieáng Vieät ñaõ coù thaønh ngöõ bieåu thò thì söï du nhaäp cuûa chuùng coù
taùc duïng laäp thaønh caùc nhoùm thaønh ngöõ ñoàng nghóa, laøm ña daïng hoùa, bieåu
caûm hoùa, saéc thaùi hoùa nhöõng noäi dung ñoù.
Ví duï:
Thaønh ngöõ goác Haùn “thuû chaâu ñaõi thoá” vaø thaønh ngöõ Vieät “oâm caây ñôïi
thoû”, “haù mieäng chôø sung”, “ñaïi laõn chôø sung” laäp thaønh nhoùm thaønh ngöõ
ñoàng nghóa laøm ña daïng hoùa noäi dung: chôø ñôïi, caàu may moät caùch voâ ích,
ngu ngoác.
Ngoaøi ra, coù tröôøng hôïp moät thaønh ngöõ Haùn ñöôïc chuyeån dòch thaønh
nhieàu thaønh ngöõ ñoàng nghóa cuûa tieáng Vieät hay ngöôïc laïi, nhieàu thaønh ngöõ
Haùn cuøng vaøo tieáng Vieät. Tuy nhieân cuõng caàn noùi theâm raèng, coù theå trong
moät soá tröôøng hôïp coù söï truøng hôïp do tö duy lieân töôûng töông ñoàng giöõa hai
daân toäc.
Ví duï:
Thaønh ngöõ Haùn “toïa thöïc sôn baêng” töông öùng vôùi hai thaønh ngöõ Vieät
“mieäng aên nuùi lôû” vaø “aên khoâng lo, cuûa kho cuõng heát”.
Thaønh ngöõ Vieät “caù möøng gaëp nöôùc” ñoàng nghóa vôùi caùc thaønh ngöõ
Haùn “giao long ñaéc thuûy” vaø “ngö thuûy töông phuøng”.
Qua ñoù, chuùng toâi muoán goùp moät yù kieán nhoû veà caùch nhìn nhaän caùc ñôn
vò thaønh ngöõ goác Haùn naøy: Maëc duø chuùng laø thaønh ngöõ vay möôïn (möôïn
nguyeân daïng, möôïn yeáu toá töø vöïng ñeå taïo neân thaønh ngöõ) nhöng traûi qua

78
 haøng ngaøn naêm söû duïng vaø bieán ñoåi, ngöôøi Vieät khoâng theå laáy töø tieáng
Haùn coå hoaëc töø Haùn hieän ñaïi ñeå laøm chuaån söû duïng. Thaønh ngöõ goác Haùn ñaõ
laø moät saûn phaåm cuûa quaù khöù ñeå laïi neân chuùng ta khoâng theå loaïi boû hoaëc coù
khaû naêng thay theá baèng thaønh ngöõ thuaàn Vieät hoaøn toaøn ñöôïc. Neáu khoâng
hieåu nghóa cuûa thaønh ngöõ, ñieån coá trong vaên chöông coå thì chuùng ta seõ
khoâng hieåu heát giaù trò vaên hoaù, lòch söû, tö töôûng,..trong kho taøng di saûn vaên
hoaù thaønh vaên cuûa oâng cha ñeå laïi. Hieän nay chuùng vaãn ñöôïc söû duïng moät
caùch linh hoaït, saùng taïo trong voán töø vöïng noùi chung vaø trong kho taøng
thaønh ngöõ tieáng Vieät noùi rieâng. Tuy nhieân, hieän nay loaïi thaønh ngöõ Haùn
bieán caûi (xen yeáu toá Vieät) ñöôïc nhìn nhaän nhö laø moät böôùc ñieàu chænh cuûa
noù tröôùc aùp löïc cuûa heä thoáng tieáng Vieät vaø taâm lyù tieáp nhaän cuûa ngöôøi Vieät.
Trong caùc caëp thaønh ngöõ:
Höõu thuyû höõu chung / coù thuyû coù chung
Ñieàu binh khieån töôùng / caàm quaân khieån töôùng
Duïng binh nhö duïng hoûa / duøng binh nhö duøng hoûa
Thieân phöông baùch keá / traêm möu nghìn keá
Thieân tru ñòa dieät / trôøi tru ñaát dieät,…
thöôøng thì loaïi sau thoâng duïng hôn. Nhöng coù leõ ñaây chæ laø moät saûn phaåm
chuyeån tieáp bôûi ñaõ xuaát hieän daàn daàn nhöõng thaønh ngöõ tieáng Vieät töông
öùng: coù tröôùc coù sau; caàm quaân naït töôùng.

3.3. Tieåu keát

ÔÛ chöông tröôùc, chuùng toâi ñaõ ñeà caäp ñeán vieäc tieáp nhaän caùc thaønh ngöõ
Haùn vaøo tieáng Vieät vaø Vieät hoùa chuùng döôùi caùc hình thöùc khaùc nhau:
- Caùc thaønh ngöõ Haùn khi nhaäp vaøo tieáng Vieät ñöôïc duøng voû ngöõ aâm
Haùn Vieät vaø giöõ nguyeân caáu truùc ngöõ nghóa cuûa thaønh ngöõ goác.

79
 - Caùc thaønh ngöõ Haùn khi nhaäp vaøo tieáng Vieät khoâng duøng voû ngöõ aâm
Haùn maø ñöôïc dòch hoaøn toaøn ra tieáng Vieät.
- Caùc thaønh ngöõ Haùn khi vaøo tieáng Vieät ñöôïc duøng song song caû thaønh
ngöõ Haùn Vieät vaø Vieät.
- Thaønh ngöõ do ngöôøi Vieät taïo laäp baèng chöõ Haùn.
Ngoaøi ra, trong quaù trình tieáp bieán vaên hoùa ngöôøi Vieät ñaõ loàng vaøo
thaønh ngöõ Haùn nhöõng tö duy cuûa ngöôøi Vieät nhö thay ñoåi traät töï caùc yeáu toá.
Ví duï:
- “Haø Ñoâng sö töû” thaønh “sö töû Haø Ñoâng”
- “cuøng coác thaâm sôn” thaønh “thaâm sôn cuøng coác”
- “nhuïc coát töû sinh” thaønh “coát nhuïc töû sinh”
- “chöôùc quæ möu ma” thaønh “möu ma chöôùc quæ”,
Ñoù laø do nghóa cuûa thaønh ngöõ laø nghóa toång theå chöù khoâng phaûi laø
nghóa cuûa töøng yeáu toá coäng laïi, cho neân, vieäc thay ñoåi moät yeáu toá khoâng
laøm aûnh höôûng ñeán nghóa cuûa caû thaønh ngöõ.
Noùi caùch khaùc, thaønh ngöõ goác Haùn cuõng nhö thaønh ngöõ thuaàn Vieät coù
tính beàn vöõng veà caáu truùc hình thaùi, nhöng trong caùch duøng cuûa ngöôøi Vieät
noù laïi raát linh hoaït. Tính coá ñònh cuûa thaønh ngöõ ñöôïc theå hieän ôû:
a) Caùc yeáu toá taïo neân thaønh ngöõ haàu nhö ñöôïc giöõ nguyeân trong söû duïng maø
khoâng theå thay theá baèng caùc yeáu toá khaùc.
b) Söï coá ñònh veà traät töï caùc yeáu toá taïo neân thaønh ngöõ.
Tính coá ñònh veà thaønh phaàn töø vöïng vaø caáu truùc thaønh ngöõ hình thaønh
laø do thoùi quen söû duïng. ÔÛ moät thôøi kyø lòch söû xa xöa naøo ñoù, thaønh ngöõ maø
ngaøy nay chuùng ta söû duïng cuõng voán chæ laø nhöõng toå hôïp töø töï do. Song, nhôø
ñöôïc taùi hieän, laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn trong lôøi noùi vôùi nhöõng söï chuyeån di

80
 ngöõ nghóa nhaát ñònh, noù ñaõ ñöôïc coäng ñoàng ngöôøi ghi nhaän vaø tin duøng. Vì
theá, daïng oån ñònh cuûa thaønh ngöõ goác Haùn laø daïng chuaån mang tính xaõ hoäi.
Chuaån nghóa laø coù söï baét buoäc, tính quy ñònh cuûa xaõ hoäi. Nhöng trong quaù
trình söû duïng cuûa ngöôøi Vieät noù vaãn raát uyeån chuyeån, ñoù laø do söï saùng taïo
cuûa caù nhaân vaø cuûa caû daân toäc ñeå cho phuø hôïp vôùi tö duy cuûa ngöôøi Vieät.
Ví duï:
- Thaønh ngöõ Haùn “Hoàng dieäp xích thaèng” ñöôïc dòch laø “laù thaém chæ
hoàng” (nguyeân nghóa: laù ñoû sôïi ñoû).
- Thaønh ngöõ Haùn “kî hoå nan haï” ñöôïc dòch laø “cöôõi treân löng coïp”
(nguyeân nghóa: cuôõi hoå khoù xuoáng).
Coøn nhieàu thaønh ngöõ Haùn khi ñöôïc du nhaäp vaøo tieáng Vieät thì khoâng chæ
ñôn thuaàn laø vieäc ñöôïc dòch ra tieáng Vieät töông ñöông hay duøng voû ngöõ aâm
Haùn Vieät, maø vôùi söï saùng taïo cuûa caù nhaân, ñaëc bieät laø nhöõng caây buùt taøi
naêng chuùng laïi ñöôïc theå hieän baèng nhöõng caâu thô. Roõ reät nhaát laø trong
“Truyeän Kieàu” cuûa Nguyeãn Du.
Ví duï nhö:
- Ngaåu ñoaïn ly tieân: vaãn coøn vaán vöông, day döùt trong loøng maëc duø ñaõ
caét ñöùt quan heä vôùi nhau roài.
Nguyeãn Du ñaõ dieãn taû baèng caâu thô:
“Tieác thay chuùt nghóa cuõ caøng
Daãu lìa ngoù yù coøn vöông tô loøng”.
(Truyeän Kieàu, Nguyeãn Du)
- Nhaát nhaät tam thu: mong ngoùng, nhôù nhung, ñöùng ngoài khoâng yeân maø
taïo neân caûm giaùc ngaøy daøi daèng daëc. Nguyeãn Du vieát: “Ba thu doïn laïi moät
ngaøy daøi gheâ”.

81
 Coù khi coøn ñöôïc ruùt ngaén laïi hôn. Chaúng haïn nhö:
- Tang boàng hoà thæ (Cung baèng goã daâu, teân baèng coû boàng). Theo Kinh
leã: Nhaø quyù toäc khi sinh con trai, laáy cung baèng goã daâu, teân baèng coû boàng,
baén boán phaùt ra boán phöông, moät phaùt leân trôøi, moät phaùt xuoáng ñaát, nguï yù:
laøm trai coù chí khí tung hoaønh ngang doïc boán phöông trôøi. Ñöôïc ruùt goïn
coøn:
Raøy vaâng thaêng ñieäu lai kinh,
Thoûa loøng hoà thæ phæ tình ñai caân.
(Nhò ñoä mai)
- Thöông haûi tang ñieàn: bieán ñoåi lôùn lao trong xaõ hoäi vaø cuoäc ñôøi.
Trong “Truyeän Kieàu” Nguyeãn Du ruùt laïi chæ coøn:
“Traûi qua moät cuoäc beå daâu
Nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng”
Döïa vaøo hình thaùi caáu truùc, chuùng toâi chia thaønh ngöõ goác Haùn thaønh ba
kieåu loaïi chính: Thaønh ngöõ ñoái, thaønh ngöõ so saùnh, thaønh ngöõ thöôøng. Ôû
moãi loaïi thaønh ngöõ, caùch thöùc taïo laäp caùc yeáu toá cuõng khaùc nhau voùi nhöõng
khuoân hình cuï theå, khieán cho chuùng coù ñaëc ñieåm rieâng , deã nhaän dieän, deã
phaân bieät vôùi caùc loaïi thaønh ngöõ khaùc.
Vaán ñeà veà nghóa cuûa thaønh ngöõ heát söùc phöùc taïp, ña daïng phong phuù,
vôùi nhieàu bieåu hieän khaùc nhau. Nghóa cuûa thaønh ngöõ vôùi tö caùch laø yeáu toá
ñònh danh, coù tính hình töôïng vaø mang tính bieåu tröng cao, nhöng cuõng coù
nhöõng quy thöùc nhaát ñònh, theo ñoù, chuùng ta coù theå tìm ñöôïc con ñöôøng hình
thaønh nghóa cuûa thaønh ngöõ goác Haùn. Ñaëc bieät, vaán ñeà veà nghóa cuûa thaønh
ngöõ goác Haùn khoâng chæ gaén lieàn vôùi vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc maø coøn gaén lieàn
vôùi vaán ñeà ngoaøi ngoân ngöõ nhö ñaëc tröng vaên hoaù, lòch söû, phong tuïc taäp

82
 quaùn, loái tö duy daân toäc… Ñieàu ñoù ñoøi hoûi vieäc nghieân cöùu nghóa cuûa thaønh
ngöõ goác Haùn phaûi ñaët trong moái lieân heä vôùi tri thöùc cuûa caùc ngaønh khoa hoïc
khaùc nhö vaên hoaù, vaên hoïc, lòch söû, xaõ hoäi hoïc, daân toäc hoïc, taâm lí hoïc…
Ñaây laø höông ñi khaù thuù vò cho vieäc tìm hieåu cô trình hình thaønh nghóa cuûa
thaønh ngöõ tieáng Vieät noùi chung vaø thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng.

KEÁT LUAÄN

Hieän töôïng vay möôïn töø vöïng neáu xeùt töø bình dieän xaõ hoäi ngoân ngöõ
hoïc thì ñaây laø daáu veát aûnh höôûng veà maët vaên hoùa töø moät daân toäc naøy tôùi moät
daân toäc khaùc. Xem xeùt voán töø vöïng goác Haùn noùi chung vaø vaø caùc thaønh ngöõ
goác Haùn noùi rieâng coù theå khaúng ñònh ñaây laø moät quaù trình tieáp thu tinh hoa
cuûa neàn vaên hoùa Trung Hoa. Vaø thaønh ngöõ chính laø moät trong nhöõng boä
phaän ñaëc tröng cuûa lôùp töø vöïng vaên hoùa ñoù. Cuõng gioáng nhö nhöõng ñôn vò töø
vöïng Haùn, caùc thaønh ngöõ Haùn xuaát hieän trong kho taøng thaønh ngöõ Vieät
Nam vaø ñöôïc Vieät hoaù döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau: dòch ra tieáng Vieät
(dòch toaøn boä, dòch moät vaøi yeáu toá), thay ñoåi traät töï caùc yeáu toá hay möôïn
nguyeân daïng töø tieáng Haùn, chæ Vieät hoùa aâm ñoïc.
Nghieân cöùu veà thaønh ngöõ goác Haùn nhaèm laøm taêng theâm söï lieân heä vaø
giaûi thích veà söï ra ñôøi vaø söû duïng vaøo boái caûnh vaên hoùa tieáng Haùn coù raát
nhieàu hieän töôïng ngoân ngöõ vaø noäi haøm yù nghóa cuûa töø ñeàu coù moái quan heä
tröïc tieáp hay giaùn tieáp vôùi caùc boái caûnh vaên hoaù coù saün. Coù theå giaùn tieáp
thaáy ñöôïc tình hình vaên hoaù daân toäc Haùn vaø nguoàn goác vaên hoaù saâu xa cuûa

83
 lôùp töø vöïng. Ví duï hieän nay thöôøng gaëp nhö töø “ Hoàng nöông” moïi ngöôøi
cho ñoù laø teân goïi chung cuûa nhöõng baø moái giuùp ngöôøi khaùc neân duyeân vôï
choàng. Neáu nhö khoâng hieåu gì veà nhaân vaät vaø tình tieát chuû yeáu trong vôû
kòch coå ñieån Trung Quoác “ Taây söông kyù” thì khoù maø lyù giaûi ñöôïc noäi haøm
ngöõ nghóa cuûa töø naøy. Hay nhö thaønh ngöõ: “Hung höõu thaønh truùc” duøng ñeå
chæ döï tính hay keá hoaïch ñaõ saép saün tröôùc khi laøm vieäc, nhöng neáu khoâng
tìm hieåu boái caûnh vaên hoaù cuûa thaønh ngöõ naøy laáy töø söï tích nhaø hoïa só, thi
nhaân noåi tieáng ñôøi Toáng veõ truùc thì khoù maø bieát ñöôïc haøm nghóa cuûa thaønh
ngöõ naøy.
Chuùng ta phaân tích, giaûi nghóa cuûa caùc thaønh ngöõ goác Haùn hay noùi caùch
khaùc phaûi caûm nhaän ñöôïc quy luaät taïo nghóa cuûa thaønh ngöõ thì môùi coù theå
bieán ñoåi ñöôïc noù hoaëc taïo ra thaønh ngöõ môùi. Thaønh ngöõ luoân luoân coù tính
bieåu tröng, ñaõ laø bieåu tröng thì khoâng bao giôø coù söï chính xaùc töông öùng 1/1
giöõa hình thöùc bieåu ñaït vaø noäi dung haøm aån. Vaø do ñoù, ñaây laø cô hoäi cho
pheùp ngöôøi Vieät döïa treân nhöõng thaønh ngöõ möôïn töø tieáng Haùn taïo ra caùc
bieán theå phuïc vuï cho muïc ñích giao tieáp (duøng töø ñoàng nghóa, gaàn nghóa,
thaäm chí traùi nghóa ñeå taïo saéc thaùi môùi phuø hôïp vôùi yù ñoà dieãn ñaït cuûa ngöôøi
Vieät; ñaûo veá, ñaûo chöõ, thay caùc bieåu tröng naøy thaønh caùc bieåu tröng khaùc
v.v. . .
Moät keát quaû maø chuùng toâi thu thaäp ñöôïc laø moät heä thoáng thaønh ngöõ
Haùn ñaõ Vieät hoùa hoaøn toaøn hay töøng phaàn maø khoâng coù tri thöùc Haùn hoïc thì
khoù nhaän dieän, kieåu nhö: baõi beå nöông daâu (thöông haûi tang ñieàn); ñoû maët
tía tai (dieän hoàng nhó xích); laù ruïng veà coäi (dieäp laïc quy caên); nöôùc ñuïc buïi
trong (thuyû troïc traàn thanh),ñaèng vaân giaù vuõ (ñi maây veà gioù), keát phaùt phu
theâ (keát duyeân vôï choàng), löôõng dieän nhi thieät (laù maët laù traùi),…Ñoù khoâng

84
 ñôn thuaàn laø vaán ñeà tìm hieåu thaønh ngöõ trong hai ngoân ngöõ Haùn – Vieät maø
qua ñoù chuùng ta coøn coù theå ruùt ra ñöôïc moät keát luaän veà quan heä tieáp xuùc vaø
aûnh höôûng cuûa neàn vaên hoùa Haùn, tieáng Haùn ñeán vaên hoùa Vieät Nam vaø cung
caùch cuûa ngöôøi Vieät trong vieäc tieáp thu töø ngöõ nöôùc ngoaøi. Töø heä thoáng
thaønh ngöõ thu thaäp ñöôïc, nhöõng ñaëc ñieåm cuûa thaønh ngöõ Haùn ñöôïc tieáp
nhaän trong tieáng Vieät, chuùng toâi cho raèng: thaønh ngöõ goác Haùn laø boä phaän
quan troïng trong tieáng Vieät, ñaëc bieät laø trong vaên hoïc coå trung ñaïi Vieät
Nam.
Ñaûng vaø nhaø nöôùc ta chuû tröông gìn gìn vaø phaùt huy baûn saéc vaên hoùa
daân toäc. Trong hoäi nghò baøn veà vaán ñeà giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät
(2/1966), Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng ñaõ neâu ra ba khaâu caàn phaûi laøm ñeå
giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät:
- Moät laø giöõ gìn vaø phaùt trieån voán chöõ cuûa tieáng ta.
- Hai laø noùi vaø vieát ñuùng pheùp taéc cuûa tieáng ta.
- Ba laø giöõ gìn baûn saéc, tinh hoa, phong caùch cuûa tieáng ta trong moïi theå
vaên (vaên ngheä, chính trò, khoa hoïc, kyõ thuaät,...).
Gaàn ñaây nhaát, nghò quyeát cuûa hoäi nghò Trung öông 5 khoùa VIII veà giöõ
gìn baûn saéc vaên hoùa daân toäc ñaõ khaúng ñònh theâm moät laàn nöõa chuû tröông
cuûa nöôùc ta veà ngoân ngöõ daân toäc. Thieát töôûng, vieäc naém, hieåu ñuùng, vaø vaän
duïng caùc thaønh ngöõ goác Haùn ñang ñöôïc söû duïng trong tieáng Vieät hieän ñaïi
raát boå ích ñoái vôùi coâng daân Vieät Nam khi tìm hieåu neàn vaên hoùa, vaên minh
Vieät Nam ôû thôøi kyø tröôùc cuõng nhö tìm hieåu neàn vaên hoùa cuûa caùc nöôùc treân
theá giôùi.
Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät, xeùt cho cuøng, khoâng phaûi laø duøng
tieáng thuaàn Vieät thay theá cho nhöõng töø ngöõ goác Haùn ñaõ coù, maø chuû yeáu laø

85
 duøng ñuùng choã, ñuùng nghóa, ñuùng ñoái töôïng, ñuùng theå loaïi, ñoïc leân deã
hieåu, khoâng nhöõng khoâng vöôùng, maø coøn thaáy dieãn ñaït ñöôïc taâm tö tình
caûm cuûa mình.
Töø Haùn Vieät noùi chung vaø thaønh ngöõ goác Haùn noùi rieâng quaû laø saûn
phaåm quan troïng cuûa moái quan heä giöõa Vieät ngöõ vaø Haùn ngöõ. Töø ngöõ goác
Haùn trong ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn goùp phaàn laøm cho tieáng Vieät theâm caùc
saéc thaùi bieåu caûm. Bôûi leõ, caùc ñôn vò töø vöïng (bao goàm töø, yeáu toá caáu taïo
töø), thaønh ngöõ goác Haùn khi du nhaäp vaøo tieáng Vieät, khoâng nhöõng ñaõ ñöôïc
Vieät hoùa veà aâm ñoïc (aâm Haùn Vieät, hoaëc Haùn Vieät Vieät hoaù – töø duøng cuûa
GS. Nguyeãn Taøi Caån) maø ñöôïc Vieät hoaù caû veà yù nghóa vaø vaø saéc thaùi bieåu
caûm, taïo neân nhöõng ñaëc tính môùi maø trong nghóa goác cuûa thaønh ngöõ Haùn
khoâng coù. Coù theå quy thaønh 4 ñaëc ñieåm chính: coá ñònh, ña nghóa, tröøu töôïng
vaø trang troïng. Nhôø nhöõng ñaëc ñieåm naøy, thaønh ngöõ goác Haùn ñaõ goùp phaàn
laøm tieáng Vieät phong phuù theâm, giuùp ta dieãn ñaït caùc cung baäc yù nghóa vaø
moïi saéc thaùi bieåu caûm tinh teá vaø phong phuù cuûa tieáng Vieät. Moät soá yù kieán
quan nieäm töø Haùn Vieät, trong ñoù coù thaønh ngöõ goàc Haùn laø “ngoaïi lai”
khoâng neân duøng, tìm caùch thay theá töø, thaønh ngöõ Vieät vaøo. Chuùng toâi nghó
raèng ñaây laø nhaän thöùc coøn phieán dieän veà vai troø vaø vò trí cuûa töø Haùn Vieät
trong ñoù coù thaønh ngöõ goác Haùn.
Trong kho töø vöïng tieáng Vieät, töø Haùn Vieät noùi chung vaø thaønh ngöõ goác
Haùn noùi rieâng laø moät phaàn “maùu thòt” khoâng theå loaïi boû ñi ñöôïc, thieáu
nhöõng nguyeân lieäu Haùn Vieät naøy , toaø laâu ñaøi Vieät ngöõ khoâng trôû neân ñoà soä
nguy nga ñöôïc. Ñieàu quan troïng laø phaûi bieát söû duïng “nguyeân lieäu” ñoù
ñuùng nôi, ñuùng choã môùi coù theå phaùt huy ñöôïc giaù trò söû duïng cuûa noù.

86
 PHUÏ LUÏC

Danh saùch caùc thaønh ngöõ coù yeáu toá goác Haùn trong tieáng Vieät

THAØNH NGÖÕ DÒCH TÖÔNG

STT HAÙN VIEÄT
ÑÖÔNG

1 AÙc giaû aùc baùo

2 AÙc giaû aùc lai
3 An baàn laïc ñaïo
4 An cö laïc nghieäp

5 An nhö thaùi sôn Vöõng nhö nuùi Thaùi sôn

6 An phaän thuû kyû An phaän thuû thöôøng
7 AÙn binh baát ñoäng

8 Anh huøng caùi theá

9 AÅm thuûy tö nguyeân Uoáng nöôùc nhôù nguoàn
10 AÅm thuûy truy nguyeân Uoáng nöôùc nhôù nguoàn
11 Anh huøng maït loä

12 Anh huøng voâ duïng vuõ chi ñòa Anh huøng khoâng coù ñaát duïng voõ

87
13 AÂm cöïc döông hoài

14 AÅn aùc döông thieän Ñeïp ñeõ phoâ ra, xaáu xa ñaäy laïi
15 AÂn thaâm nghóa troïng Aân (ôn) saâu nghóa naëng
16 Baùch boä xuyeân döông

17 Baùch phaùt baùch truùng Traêm phaùt traêm truùng

18 Baùch vaên baát nhö nhaát kieán Traêm nghe khoâng baèng moät thaáy

19 Baïch dieän thö sinh

20 Baïch thuû khôûi gia Tay traéng laøm neân

21 Baïch caâu quaù khích Cöûa soå boùng ngöïa qua

22 Baïch ñaàu giai laõo Ñaàu baïc raêng long

23 Baïch haéc phaân minh Traéng ñen roõ raøng
24 Baïch nhaät taùc moäng Naèm mô giöõa ban ngaøy
25 Baøi binh boá traän

26 Ban moân loäng phuû Muùa rìu qua maét thôï

27 Baùn aâm baùn döông Nöûa aâm nöûa döông
28 Baùn caân baùt löôïng Keû taùm löôïng ngöôøi nöûa caân
29 Baùn thaân baát toaïi
30 Baùn tín baùn nghi Nöûa tin nöûa ngôø
31 Baõo taân cöùu hoûa OÂm rôm chöõa löûa
32 Baït sôn cöû ñænh

33 Baát coäng ñaùi thieân Khoâng ñoäi trôøi chung

34 Baát di baát dòch
35 Baát döïc nhi phi Khoâng caùnh maø bay

36 Baát ñaéc kyø töû

88
37 Baát khaû xaâm phaïm Khoâng theå xaâm phaïm

38 Baát nhaäp hoå huyeät, yeân ñaéc hoå Khoâng vaøo hang coïp laøm sao baét
töû ñöôïc coïp con
39 Baát lao nhi hoaïch Khoâng laøm maø höôûng
40 Baát phaân thaéng baïi

41 Baát tænh nhaân söï

42 Beá quan toûa caûng
43 Bì oa chöû nhuïc Noài da xaùo thòt

44 Bó cöïc thaùi lai

45 Bæ saéc tö phong
46 Bæ thöû nhaát thì
47 Bích trung höõu nhó Tai vaùch maïch döøng(röøng), Vaùch
coù tai
48 Bieät voâ aâm tín
49 Bình an voâ söï

50 Bình ñòa ba ñao Ñaát baèng daäy soùng

51 Boàng lai tieân caûnh
52 Ca khuùc khaûi hoaøn
53 Caûi aùc hoaøn löông
54 Caûi laõo hoaøn ñoàng

55 Caûi töû hoaøn sinh

56 Cao phi vieãn taåu Cao chaïy xa bay, xa chaïy cao
bay
57 Caàm kì thi hoïa

89
58 Caàm kì thi töûu

59 Caåm y hoài höông AÙo gaám veà laøng

60 Caàn kieäm lieâm chính
61 Caån taéc voâ öu

62 Caàu an höôûng laïc

63 Caàu toaøn traùch bò

64 Chæ keâ maï khuyeån Chöûi meøo queøo choù

65 Chí coâng voâ tö

66 Chí cuøng löïc kieät

67 Chieâu binh maõi maõ

68 Chieâu hieàn ñaõi só
69 Chính ñaïi quang minh Quang minh chính ñaïi
70 Chính nhaân quaân töû

71 Chöùc troïng quyeàn cao Quyeàn cao chöùc troïng

72 Chöôùc quæ möu ma Möu ma chöôùc quæ
73 Coâng danh phuù quyù
74 Coâng dung ngoân haïnh
75 Coâng thaønh danh toaïi
76 Coâng ñöùc vieân maõn
77 Coát nhuïc töông taøn

78 Cung thöông chi ñieåu Chim sôï caønh cong

79 Cuøng baát ñaéc dó
80 Cöûu töï cuø lao Chín chöõ cao saâu

81 Cöùu khoå cöùu naïn

90
82 Cöùu beänh nhö cöùu hoûa Chöõa beänh nhö cöùu hoûa

83 Cöû muïc voâ thaân

84 Cöõu haïn phuøng cam vuõ Naéng laâu gaëp traän möa raøo

85 Cöùu nhaân ñoä theá

86 Danh baát hö truyeàn

87 Danh chính ngoân thuaän

88 Danh löu thieân coå Löu danh thieân coå
89 Danh quaù kì thöïc
90 Daân dó thöïc vi thieân Daân dó thöïc vi tieân
91 Daân khoán quoác baàn
92 Daân phuù quoác cöôøng Daân giaøu nöôùc maïnh

93 Daãn thuûy nhaäp ñieàn

94 Di sôn ñaûo haûi Dôøi non laáp bieån
95 Di xuù vaïn nieân Tieáng xaáu ñeå ñôøi
96 Dó daân trò daân

97 Dó daät ñaõi lao

98 Dó ñöùc baùo oaùn Laáy ôn baùo oaùn
99 Dó ñoäc cheá ñoäc Laáy ñoäc trò ñoäc

100 Dó hoøa vi quyù

101 Dó huyeát taåy huyeát Nôï maùu phaûi traû baèng maùu

102 Dó nhaát bieán öùng vaïn bieán

103 Dó noaõn ñaàu thaïch Laáy tröùng choïi ñaù

104 Dó noâng vi baûn Laáy noâng laøm goác

105 Dó oaùn baùo ñöùc Laáy oaùn traû ôn

91
106 Dò hình dò daïng

107 Dò nhö phaûn chöôûng Deã nhö trôû baøn tay

108 Dò töôùng kì hình
109 Dieän hoàng nhó xích Ñoû maët tía tai

110 Dieän phöông nhö ñieàn Maët vuoâng chöõ ñieàn

111 Dieäp laïc quy caên Laù ruïng veà nguoàn(coäi)

112 Dieäp laïc tri thu

113 Du sôn ngoaïn thuûy

114 Du thuû du thöïc

115 Duaät baïng töông tranh, ngö Trai coø ñaùnh nhau ngö coâng ñöôïc
oâng ñaéc lôïi lôïi
116 Duïc toác baát ñaït

117 Duïng binh nhö thaàn Duøng binh nhö thaàn

118 Duïng binh nhö duïng hoûa
119 Döôïc khoå lôïi beänh Thuoác ñaéng giaû taät
120 Döông döông ñaéc yù

121 Döông döông töï ñaéc

122 Döông ñoâng kích taây

123 Döôõng hoå di hoïa

124 Ña ña ích thieän Caøng nhieàu caøng toát

125 Ña möu tuùc keá Laém möu nhieàu keá
126 Ña nghi nhö Taøo Thaùo

131 Ña ngoân ña quaù

132 Ña saàu ña caûm Ñaàu saàu thieän caûm

92
133 Ña thoï ña öu

134 Ñaû thaûo kinh xaø Ñaùnh raén ñoäng coû, ñaùnh coû ñoäng
raén
135 Ñaùi coâng chuoäc toäi Laäp coâng chuoäc toäi
136 Ñaùi thieân laäp ñòa Ñoäi trôøi ñaïp ñaát

137 Ñaïi ñao khoaùt thuû Ñao to buùa lôùn

138 Ñaïi gian ñaïi aùc
139 Ñaïi phaùt loâi ñình Noåi traän loâi ñình

140 Ñaïi taøi tieåu duïng

141 Ñaïi töø ñaïi bi
142 Ñao trôû taïi tieàn Caù naèm treân thôùt
143 Ñaøo sa kieán kim Ñaõi caùt tìm vaøng

144 Ñaøo vi thöôïng saùch

145 Ñaùo giang tuøy khuùc
146 Ñaït lí thaáu tình Thaáu tình ñaït lí
147 Ñaéc ngö vong thuyeân Ñöôïc caù boû nôm

148 Ñaëc aân ñaëc hueä

149 Ñaëc quyeàn ñaëc lôïi

150 Ñaèng ñaèng saùt khí

151 Ñaèng vaân giaù vuõ Ñi maây veà gioù

152 Ñaáu trí ñaáu löïc
153 Ñieân ñaûo haéc baïch Traéng ñen laãn loän

154 Ñieàu binh khieån töôùng Ñieäu binh khieån töôùng

155 Ñieåu taän cung taøng

93
156 Ñieäu hoå li sôn Ñieàu hoå li sôn

157 Ñoäc nhaát voâ nhò Coù moät khoâng hai

158 Ñoài phong baïi tuïc
159 Ñoái nhaân xöû theá

160 Ñoàng cam coäng khoå

161 Ñoàng caân thieát coát Mình ñoàng da saét

162 Ñoàng chaân coäng teá Cuøng hoäi cuøng thuyeàn

163 Ñoàng khí töông caàu

164 Ñoàng saøng dò moäng

165 Ñoàng sinh ñoàng töû Soáng cheát coù nhau

166 Ñoàng taâm hieäp löïc Chung söùc chung loøng
167 Ñoàng taâm nhaát trí
168 Ñoàng thanh töông öùng, ñoàng
khí töông caàu
169 Ñoàng tòch ñoàng saøng
170 Ñoàng töôøng thieát bích Thaønh ñoàng vaùch saét

171 Ñoäng ñòa kinh thieân Long trôøi lôû ñaát

172 Ñoäng phoøng hoa chuùc

173 Ñôn thöông ñoäc maõ

174 Ñöôøng ñöôøng chính

chính
175 Giaû nhaân giaû nghóa

176 Gian phu daâm phuï

177 Gian thaàn taéc töû

94
178 Giang sôn caåm tuù Giang sôn gaám voùc

179 Giao long ñaéc thuûy

180 Giöông ñoâng kích taây
181 Haø Ñoâng sö töû Sö töû Haø Ñoâng

182 Haï buùt thaønh chöông

183 Haï hoài phaân giaûi

184 Haûi ñeå lao chaâm Moø kim ñaùy bieån, ñaùy beå moø kim

185 Haûi ñeå lao nguyeät Moø traêng ñaùy nöôùc

186 Haûi giaùc thieân nhai Chaân trôøi goùc beå

187 Haûi khoâ thaïch laïn Soâng caïn ñaù moøn

188 Haûi theä sôn minh Theà non heïn bieån
189 Haøm huyeát phuùn nhaân Ngaäm maùu phun ngöôøi
190 Haøm tieáu nhaäp ñòa Ngaäm cöôøi (veà) chín suoái

191 Hao binh toån töôùng

192 Haøo hoa phong nhaõ
193 Haéc baïch thò phi Traéng ñen roõ raøng
194 Haèng haø sa soá Nhieàu khoâng ñeám xueå
195 Haèng saûn haèng taâm
196 Haäu sinh khaû uùy
197 Hieáu troïng tình thaâm

198 Hoå phuï sinh hoå töû

199 Hoân quaân baïo chuùa
200 Hoàng dieäp xích thaèng Laù thaém chæ hoàng

201 Hoàng nhan baïc meänh

95
202 Hoaõn binh chi keá Keá hoaõn binh

203 Hoà thæ tang boàng Tang boàng hoà thæ

204 Hoàn kinh phaùch laïc Phaùch laïc hoàn kinh

206 Hoàng nhan baïc phaän Hoàng nhan baïc meänh

207 Hoàng nhan ña truaân

208 Huynh ñeä nhö thuû tuùc Anh em nhö tay chaân

209 Huynh ñeä töông taøn

210 Hö tröông thanh theá

211 Höõu danh voâ thöïc

212 Höõu duõng voâ möu
213 Höõu duyeân thieân lí naêng töông
ngoä
214 Höõu haèng saûn voâ haèng taâm
215 Höõu haèng taâm voâ haèng saûn
216 Höõu lao voâ coâng

217 Höõu saéc voâ höông

218 Höõu sinh höõu döôõng

219 Höõu sinh voâ döôõng

220 Höõu thuûy höõu chung Coù thuyû coù chung

221 Höõu xaï töï nhieân höông
222 Ích kæ haïi nhaân

223 Ích quoác lôïi daân Ích nöôùc lôïi nhaø

225 Keâ minh khuyeån pheä

96
226 Keát phaùt phu theâ Keát duyeân vôï choàng

227 Keát thaûo haøm hoaøn Keát coû ngaäm vaønh

228 Khai cô laäp nghieäp
229 Khai hoa keát quaû

230 Khai moân kieán sôn Môû cöûa thaáy nuùi

231 Khai quoác coâng thaàn

232 Khai thieân laäp ñòa Khai thieân tòch ñòa

233 Khai vaân kieán nhaät

234 Khaùn thaùi ngaät phaïn Lieäu côm gaép caù

235 Khao binh thöôûng töôùng

236 Khaùt nhi quaät tænh Nöôùc ñeán chaân môùi nhaûy
237 Khaéc coát minh taâm Khaéc coát ghi xöông
238 Khaéc kæ phuïc leã

239 Khaåu maät phuùc kieám Mieäng nam moâ buïng boà dao gaêm
240 Khaåu phaät taâm xaø Mieäng nam moâ buïng boà dao gaêm
241 Khaåu taâm nhö nhaát
242 Khaåu taâm baát nhaát
243 Khaåu thò taâm phi
244 Khaåu thieät voâ baèng
245 Khí taø quy chính

246 Khieáp ñaûm kinh hoàn

247 Khinh baàn troïng phuù
248 Khinh taøi hieáu nghóa

249 Khinh taøi troïng nghóa Troïng nghóa khinh taøi

97
250 Khinh vu hoàng mao Nheï töïa loâng hoàng

251 Khoaùi maõ truy phong

252 Khoâ moäc sinh hoa
253 Khoå taän cam lai

254 Khoâng tieàn tuyeät haäu Khoâng tieàn khoaùng haäu

255 Khoâng trung laâu caùc

256 Khôûi phuïng ñaèng giao

257 Khuynh gia baïi saûn

258 Khuynh quoác khuynh thaønh Nghieâng nöôùc nghieâng thaønh

259 Kì hình dò töôùng Dò töôùng kì hình

260 Kò hoå nan haï Cöôõi treân löng hoå
261 Kì phuøng ñòch thuû
262 Kieán caûnh sinh tình

263 Kieán cô nhi taùc

264 Kieán ña thöùc quaûng Hoïc roäng bieát nhieàu
265 Kieán giaû nhaát phaän
266 Kim phaân phí leä
267 Kinh bang teá theá
268 Kinh cung chi ñieåu Chim sôï caønh cong
269 Kinh hoàn taùng ñaûm

270 Kính laõo ñaéc thoï

271 Kính nhi vieãn chi
272 Kinh thieân ñoäng ñòa Kinh trôøi ñoäng ñaát
Long trôøi lôû ñaát

98
273 Laïc ñaïo vong baàn

274 Laïc nhaïn traàm ngö Chim sa caù laën

275 Laïc thieân tri meänh
276 Lam sôn chöôùng khí

277 Lam ñieàn sinh ngoïc

278 Lang baït kì hoà

279 Lao taâm khoå trí

281 Laõo baïng sinh chaâu Baïng giaø sinh chaâu

282 Laõo noâng tri ñieàn

283 Laâm khaùt quaät tænh Nöôùc ñeán chaân môùi nhaûy
284 Leã khinh nhaân yù troïng
285 Leã baïc taâm thaønh Leã baïc loøng thaønh

286 Leã thöôïng vaõng lai

287 Leã tieân binh haäu
288 Leã voâ baát ñaùp
289 Li höông bieät quaùn
290 Lieân chi hoà ñieäp
291 Lieân hoài kì traän
292 Lieät hoûa thí kim Löûa thöû vaøng, gian nan thöû söùc

293 Loan phöôïng hoøa minh

294 Loaïn thaát baùt tao Loaïn xò baùt nhaùo
295 Long baøn hoå cöù

296 Long li qui phöôïng

99
297 Long phi phöôïng vuõ Roàng bay phöôïng muùa

298 Loä kieán baát bình

299 Lôïi baát caäp haïi
300 Luaân thöôøng ñaïo lí

301 Löïc baát toøng taâm

302 Löông cao boång haäu

303 Löông döôïc khoå khaåu Thuoác ñaéng daõ taät

304 Löông y nhö töø maãu

305 Löôõng baïi caâu thöông

306 Löôõng dieän nhi thieät Laù maët laù traùi

307 Löôïng theå taøi y Ño ngöôøi caét aùo
308 Maõ chöû thaønh chaâm Coù coâng maøi saéc coù ngaøy neân
kim
309 Maõ caùch khoûa thi Da ngöïa boïc thaây
310 Maõ tieân baát thuûy
311 Maïc thieân tòch ñòa Maøn trôøi chieáu ñaát

312 Mai danh aån tích

313 Maïi quoác caàu vinh Baùn nöôùc caàu vinh

314 Maïi quoác caàu danh

315 Maõn nguyeät khai hoa

316 Maõn thaønh phong vuõ
325 Maëc thuû thaønh quy

326 Meã chaâu taân queá Gaïo chaâu cuûi queá

327 Mó ngoïc ñaõi giaù Ngoïc coøn ñôïi giaù

100
328 Mó tuïc thuaàn phong Thuaàn phong mó tuïc

329 Mó vò cao löông

330 Minh chaâu aùm ñaàu
331 Minh nguyeät thaønh phong

332 Minh taâm khaéc coát Khaéc coát ghi xöông

333 Minh thöông aùm kieám

334 Minh thöông dò ñoùa, aùm tieãn

nan phoøng
335 Moäc vuõ traát phong Daõi naéng daàm söông
336 Moân ñang hoä ñoái Moân ñöông hoä ñoái
337 Moân khaû la töôùc
338 Moân sinh töû ñeä

339 Muïc haï voâ nhaân

340 Muïc kæ sôû thò
341 Möu baù ñoà vöông
342 Möu ma chöôùc quæ

343 Möu söï taïi nhaân, thaønh söï taïi

thieân
344 Nam chinh baéc chieán Ñaùnh nam deïp baéc
345 Nam kha nhaát moäng

346 Nam kì baéc ñaåu

347 Nam nöõ thuï thuï baát thaân

348 Nam nöõï laõo aáu Giaø treû gaùi trai

349 Nam thanh nöõ tuù

101
350 Nam thöïc nhö hoå nöõ thöïc nhö
mieâu
351 Nam voâ töûu nhö kì voâ phong

352 Nan kì soá meänh

353 Nan trung chi nan

354 Naïp baát phuï xuaát Thu khoâng ñuû chi

355 Naïp thaùi vu quy
356 Neâ trung baûo kieám

357 Nga saøo sinh phöôïng

358 Ngaâm hoa loäng nguyeät
359 Ngaâm phong loäng nguyeät
360 Ngaãu ñoaïn ti lieân

361 Ngheânh dieän nhi giaûi

362 Ngheânh taân toáng cöïu
363 Nghò nhi baát luaän
364 Nghò nhi haäu haønh

365 Nghòch phong söû phaøm

366 Nghòch thuûy haønh chaâu

367 Nghieâm quaân tuyeån töôùng

368 Nghieân thaïch thaønh sa Nghieàn ñaù thaønh caùt

369 Nghieäp tinh ö caàn
370 Ngoa ngoân loäng ngöõ

371 Ngoõa giaûi thoå baêng

372 Ngoïa baát thaønh moäng

102
373 Ngoïa taân thöôøng ñaûm Neám maät naèm gai

374 Ngoan thaïch ñieåm ñaàu

375 Ngoïc baát traùc baát thaønh khí
376 Ngoïc dieäp kim chi Laù ngoïc caønh vaøng

377 Ngoïc uaån thaïch trung

378 Ngoâ ñaàu Sôû vó Ñaàu Ngoâ mình Sôû

379 Ngoä bieán tuøng quyeàn

380 Ngoân dò haønh nan

381 Ngoân ña taát thaát

382 Ngoân giaû baát tri

383 Ngoân haønh baát nhaát
384 Ngoân quaù kì thöïc
385 Ngoân vi thanh taâm

386 Ngoân voâ döïc nhi tröôøng phi Lôøi noùi khoâng coù caùnh maø lan xa
387 Ngu coâng di sôn
388 Nguõ chaâu töù haûi Naêm chaâu boán beå
389 Nguõ ñaïi ñoàng ñöôøng
390 Nguõ hoà töù haûi
391 Nguõ thaäp tri thieân meänh
392 Nguïc voâ löu phaïm

393 Nguy ban baát nhaäp

394 Nguy böùc mi tieäp
395 Nguyeät baïch phong thanh Traêng thanh gioù maùt

396 Nguyeät haï laõo nhaân OÂng tô baø nguyeät

103
397 Ngö döôïc duyeân phi Chim bay caù nhaûy

398 Ngö long bieán hoùa

399 Ngö muïc hoãn chaâu
400 Ngö oâng ñaéc lôïi

401 Ngö thuûy duyeân haûi

402 Ngö thuûy töông phuøng Caù möøng gaëp nöôùc

403 Ngöu ñaàu maõ dieän Ñaàu traâu maët ngöïa

404 Ngöu ñænh phanh keâ

405 Ngöu taàm ngö , maõ taàm maõ

406 Nhaøn vi cö vi baát thieän

407 Nhaân baàn trí ñoaûn
408 Nhaân baát hoïc baát tri lyù
409 Nhaân baát khaû maïo töôùng

410 Nhaân baát tri quæ baát giaùc

411 Nhaân chi thöôøng tình
412 Nhaân cuøng trí ñoaûn
413 Nhaân dieän ñaøo hoa
414 Nhaân dieän thuù taâm Maët ngöôøi daï thuù
415 Nhaân duïc voâ nhai
416 Nhaân ñònh thaéng thieân

417 Nhaân haûi chieán thuaät Chieán thuaät bieån ngöôøi

418 Nhaân phuø ö thöïc
419 Nhaân taâm nan traéc Loøng ngöôøi khoù ño

420 Nhaân taän kì taøi

104
421 Nhaân tình theá thaùi

422 Nhaân vi ngoân khinh

423 Nhaân voâ thaäp toaøn
424 Nhaäp gia tuøy tuïc

425 Nhaäp giang tuøy khuùc

426 Nhaäp nhó tröôùc taâm

427 Nhaát baûn vaïn lôïi Moät voán boán lôøi

428 Nhaát boä ñaêng thieân Moät böôùc leân trôøi

429 Nhaát caän thò nhò caän giang

430 Nhaát coå taùc khí

431 Nhaát cöû löôõng ñaéc
432 Nhaát cöû löôõng tieän
433 Nhaát cöû nhaát ñoäng

434 Nhaát daï ñeá vöông

435 Nhaát dieäp tri thu
436 Nhaát ñieåm löôõng dieän
437 Nhaát hoâ baùch öùng
438 Nhaát khaéc thieân kim
439 Nhaát kieán vò kieán
440 Nhaát lao vónh daät

441 Nhaát loä bình an Thöôïng loä bình an

442 Nhaát minh kinh nhaân
443 Nhaát moân phoå moân

444 Nhaát naëc thieân kim

105
445 Nhaát ngheä tinh nhaát thaân vinh

446 Nhaát ngoân kí xuaát töù maõ nan

truy
447 Nhaát nhaät taïi tuø
448 Nhaát nhaät tam thu Ba thu doïn laïi

449 Nhaát phaøm phong thuaän Thuaän buoàm xuoâi gioù

450 Nhaát phaïn thieân kim
451 Nhaát phieán ñan taâm Moät taám loøng son

452 Nhaát quoác tam coâng

453 Nhaát sôn baát taøng nhò hoå
454 Nhaát taâm thieát thaïch
455 Nhaát thaønh baát bieán

456 Nhaát thaát tuùc thaønh thieân coå

haän
457 Nhaát thoáng sôn haø

458 Nhaát tieãn song ñieåu Moät muõi teân truùng hai con chim
459 Nhaát traàn baát nhieãm
460 Nhaát trieâu nhaát tòch Moät sôùm moät chieàu
461 Nhaát tröôøng xuaân moäng
462 Nhaát töï thieân kim

463 Nhaát töï vi sö (baùn töï vi sö) Moät chöõ cuõng laø thaày, nöõa chöõ
cuõng laø thaày
464 Nhaát xöôùng baùch hoïa

465 Nhaát xöôùng nhaát hoïa

106
466 Nhaät nguyeät thoâi nhaân

467 Nhæ vaên baát nhö muïc kieán Tai nghe khoâng baèng maét thaáy
468 Nhò phaân minh nguyeät
469 Nhö hoå thieâm döïc Nhö hoå theâm nanh

470 Nhö loâi quaùn nhó Nhö seùt ñaùnh ngang tai
471 Nhö ngö ñaéc thuûy Nhö caù gaëp nöôùc

472 Nhö thuû nhö tuùc Nhö chaân vôùi tay

473 Nhö toïa chaâm thieân Nhö ngoài treân ñoáng löûa
474 Nhö yù sôû caàu

475 Noä khí xung thieân

476 Noäi baát xuaát, ngoaïi baát nhaäp
477 Noäi coâng ngoaïi kích
478 Nöõ nhi thöôøng tình

479 Oan gia nghi giaûi baát nghi keát

480 OÂn coá tri taân OÂn cuõ bieát môùi
481 Phaù kính truøng vieân Göông vôõ laïi laønh
482 Phaù gia chi töû
483 Phaù chaãm traàm chaâu
484 Phaù truùc chi theá Theá cheû tre
485 Phaøm phu nhuïc nhaõn Ngöôøi traàn maét thòt

486 Phaøm phu tuïc töû

487 Phaïn lai khai khaåu Côm böng nöôùc roùt
488 Phao chuyeân daãn ngoïc Thaû con saên saét baét con caù roâ

489 Phao qua khí giaùp

107
490 Phaán thaân toaùi coát Thòt naùt xöông tan

491 Pheä hình pheä thanh

492 Phi coå baát thaønh kim
493 Phi ñieåu thaát quaàn

494 Phi nga ñaàu hoûa Con thieâu thaân lao vaøo löûa
495 Phi thöông baát phuù

496 Phi tieàn baát haønh

497 Phong bình laõng tònh Soùng yeân bieån laëng

498 Phong ñieàu vuõ thuaän Möa thuaän gioù hoøa

499 Phong haønh thaûo yeån

500 Phong hoa tuyeát nguyeät
501 Phong xan loä tuùc
502 Phong y tuùc thöïc Ñuû aên ñuû maëc

503 Phoùng hoå quy sôn Thaû hoå veà röøng

504 Phu quí phuï vinh
505 Phu xöôùng phuï tuøy
506 Phuø hoä ñoä trì
507 Phuø thu laïm boå
508 Phuù quí phuø vaân
509 Phuù quí sinh leã nghóa

510 Phuù quí vinh hoa Vinh hoa phuù quí

511 Phuï nghóa vong aân Vong ôn phuï nghóa
512 Phuï töø töû hieáu

513 Phuùc baát truøng lai hoïa voâ ñôn chí Hoïa voâ ñôn chí phuùc baát truøng lai

108
514 Phuùc ñaúng haø sa

515 Phuùc ñöùc taïi maãu

516 Phuùc loäc kieâm toaøn
517 Phuùc thuûy nan thu

518 Phuùc töï kæ caàu

519 Phöôïng minh trieâu döông

520 Qua ñieàn lyù haï Söûa deùp vöôøn döa

521 Qua phaân ñaäu giaûi

522 Quaû baát ñòch chuùng

523 Quaû kieáp nhaân duyeân

524 Quaù kieàu chieát kieàu Qua caàu ruùt vaùn
525 Quaù moân baát nhaäp
526 Quaù muïc baát vong

527 Quaûi döông ñaàu, maïi caåu nhuïc Treo ñaàu deâ baùn thòt choù
528 Quaùi kieät kì taøi
529 Quan nhaát thôøi daân vaïn ñaïi
530 Quan phaùp nhö loâi
531 Quan phaùp voâ thaân
532 Quang minh chính ñaïi
533 Quaûng ñaïi thaàn thoâng Thaàn thoâng quaûng ñaïi

534 Quaân hoài voâ leänh

535 Quaân leänh nhö sôn
536 Quaân söû thaàn dó leã

537 Quaân thaàn thuû tuùc

109
538 Quaân töû nhaát ngoân

539 Quaân töû phoøng thaân

540 Quaân voâ töôùng nhö hoå voâ ñaàu
541 Queá töû lan toân

542 Quæ khoác thaàn kinh Quæ khoùc thaàn saàu

543 Quí hoà tinh baát quí hoà ña

544 Quí nhaân ña vong

545 Quí nhaân phuø trôï

546 Quoác gia ñaïi söï

547 Quoác gia höõu söï

548 Quoác keá daân sinh
549 Quoác phaù gia vong Nhaø tan cöûa naùt
550 Quoác saéc thieân höông Saéc nöôùc höông trôøi

551 Quoác thaùi daân an

552 Quyeàn baát li thuû, khuùc baát li Vaên oân voõ luyeän
khaåu
553 Quyeàn cao chöùc troïng
554 Quyeàn cao loäc troïng

556 Quyeàn hoâ baù naïp

557 Quyeàn huynh theá phuï

558 Quyeàn sinh quyeàn saùt
559 Quyeàn thu quyeàn boå

560 Quyeån thoå truøng lai

561 Quyeát chieán quyeát thaéng

110
562 Quyønh chi ngoïc dieäp Laù ngoïc caønh vaøng

563 Sa lí ñaøo kim Ñaõi caùt tìm vaøng

564 Sai chi haøo li, maäu dó thieân lyù Sai moät li ñi moät daäm
565 Saøng ñaàu kim taän

566 Saùt keâ thuû ñaûn Gieát gaø laáy tröùng

567 Saùt keâ thuû noaõn Gieát gaø laáy tröùng

568 Saùt khí ñaèng ñaèng

569 Saùt ngoân quan saéc

570 Saùt nhaân giaû töû Gieát ngöôøi ñeàn maïng

571 Saùt nhaân voâ kieám Gieát ngöôøi khoâng dao

572 Saùt nhaát mieâu cöùu vaïn thöû
573 Saùt pheä giaùo töû
574 Saùt thaân thaønh nhaân

575 Saéc saéc khoâng khoâng

576 Sieâu quaàn xuaát chuùng
577 Sieâu sinh tònh ñoä
578 Sinh cô laïc nghieäp
579 Sinh cô laäp nghieäp
580 Sinh cö töû taùn
581 Sinh höõu kì töû voâ haïn

582 Sinh li töû bieät Töû bieät sinh li

583 Sinh voâ gia cö, töû voâ ñòa taùng
584 Sôn cuøng thuûy taän

585 Sôn haøo haûi vò

111
586 Sôn minh haûi theä Theà non heïn bieån

587 Sôn thuûy höõu tình

588 Taû xung höõu ñoät
589 Taùc uy taùc phuùc

590 Taùc uy taùc quaùi

591 Taùc yeâu taùc quaùi

592 Taïc bích du töôøng

593 Tai hoïa baát kì

594 Taøi cao ñöùc troïng

595 Taøi ñöùc kieâm toaøn

596 Taøi sô ñöùc baïc
597 Taøi thieån trí ngu
598 Taøi töû giai nhaân

599 Taøi töû vaên nhaân

600 Taùi oâng thaát maõ
601 Taùi tam taùi töù
602 Taùi theá töông phuøng
603 Tam baønh luïc taëc
604 Tam coá thaûo lö
605 Tam ñaïi ñoàng ñöôøng

606 Tam hoàn thaát phaùch Ba hoàn baûy vía

607 Tam hoàn cöûu phaùch Ba hoàn chín vía
608 Tam moäc thaønh saâm

609 Tam nhaân baát ñoàng haønh

112
610 Tam nhaân ñoàng haønh taát höõu
ngaõ sö
611 Tam nhaân thaønh chuùng

612 Tam sao thaát baûn

613 Tam sinh höông hoûa Höông löûa ba sinh

614 Tam thaäp luïc saùch Ba möôi saùu chöôùc

615 Tam thaäp nhi laäp
616 Tam thoán chi thieät Uoán ba taác löôõi

617 Tam toøng töù ñöùc

618 Taøn canh laõnh phaïn Côm thöøa canh caën
619 Taøn canh thaëng phaïn Côm thöøa canh caën
620 Taøn caên maït kieáp

621 Taùn gia baïi saûn

622 Taùn tuï baát thöôøng
623 Tang boàng hoà thæ Hoà thæ tang boàng
625 Taùng ñaûm kinh hoàn Kinh hoàn taùng ñaûm

626 Taùng taän löông taâm

627 Tao khang chi theâ

628 Tao nhaân maëc khaùch

629 Taïo thieân laäp ñòa

630 Taâm ñaàu yù hôïp YÙ hôïp taâm ñaàu
631 Taâm maõn yù tuùc

632 Taâm nhö ñao caùt Loøng nhö dao cöùa

633 Taâm thaàn baát ñònh

113
634 Taàm chöông trích cuù

635 Taän muïc sôû thò

636 Taän taâm kieät löïc
637 Taän taâm taän löïc

638 Taän thieän taän mó

639 Taät phong kình thaûo

640 Taåu maõ khaùn hoa Cöôõi ngöïa xem hoa

641 Taåu vi thöôïng saùch Chöôùc chuoàn laø hôn

642 Taây phöông cöïc laïc

643 Teà gia noäi trôï

644 Tha höông caàu thöïc
645 Tha phöông caàu thöïc
646 Tham oâ laõng phí

647 Tham quan oâ laïi

648 Tham quyeàn coá vò
649 Tham sinh uùy töû Tham soáng sôï cheát
650 Tham taøi tham saéc
651 Tham tieåu thaát ñaïi
652 Thaùm nang thuû vaät
653 Thanh mai truùc maõ

654 Thanh thieân baïch nhaät

655 Thanh tích baát haûo Thaønh tích baát haûo
656 Thaêng quan tieán chöùc

657 Thaêng thieân ñoän thoå

114
658 Thaâm caên coá ñeá

659 Thaâm caâu cao luõy Vaùch cao haøo saâu

660 Thaâm sôn cuøng coác Cuøng coác thaâm sôn
661 Thaân baèng coá höõu

662 Thaân coâ theá coâ

663 Thaàn thoâng bieán hoùa

664 Thaàn thoâng quaûng ñaïi

665 Thaàn vong xæ haøn Moâi hôû raêng laïnh

666 Thaäp loaïi chuùng sinh

667 Thaäp nieân thuï moäc baùch nieân Möôøi naêm troàng caây traêm naêm
thuï nhaân troàng ngöôøi
668 Cöûu töû nhaát sinh Thaäp töû nhaát sinh

669 Thaát ñieân baùt ñaûo

670 Thaát nhaân thaát ñöùc
671 Theá cuøng löïc kieät
672 Theá cuøng löïc taän

673 Thi trung höõu hoïa

674 Thieân binh vaïn maõ

675 Thieân cao ñòa haäu Trôøi cao ñaát daøy

676 Thieân ñòa chöùng minh Trôøi ñaát chöùng giaùm

677 Thieân haïvoâ nan söï, chæ phaï Khoâng coù vieäc gì khoù, chæ sôï loøng
höõu tam nhaân khoâng beàn
678 Thieân hình vaïn traïng Muoân maøu muoân veû
679 Thieân hoân ñòa aùm Trôøi u ñaát aùm

115
680 Thieân kim nhaát tieáu

681 Thieân kim tieåu thö

682 Thieân kinh ñòa nghóa
683 Thieân la ñòa voõng

684 Thieân phöông baùch keá Traêm möu nghìn keá

685 Thieân taùc nhi hoïa

686 Thieân tai ñòch hoïa

687 Thieân thu vaïn coå

688 Thieân tru ñòa dieät Trôøi tru ñaát dieät

689 Thieân voõng nan ñaøo Löôùi trôøi khoâng thoaùt

690 Thieän giaû thieän baùo
691 Thieän nam tín nöõ
692 Thoûa chí tang boàng

693 Thoâng minh ñónh ngoä

694 Thuûy chung nhö nhaát Tröôùc sau nhö nhaát
695 Thöøa phong phaù laõng Möôïn gioù beû maêng
696 Thöïc söï caàu thò
697 Thöïc thieåu söï phoàn
698 Thöïc tuùc binh cöôøng
799 Thöông haûi tang ñieàn Baõi beå nöông daâu

700 Thöôïng hoøa haï muïc Treân thuaän döôùi hoøa

701 Tích coác phoøng cô
702 Tích thieåu thaønh ña

703 Tích tieåu thaønh ñaïi

116
704 Tòch baát haï noaõn Ngoài chöa aám choã

705 Tieân hoïc leã haäu hoïc vaên

706 Tieân leã haäu binh
707 Tieân phaùt cheá nhaân

708 Tieân thieân baát tuùc

709 Tieân traùch kæ haäu traùch nhaân

710 Tieân chuû haäu khaùch

711 Tieàn hoâ haäu uûng

712 Tieàn traûm haäu taáu

713 Tieãn thaûo tröø caên Nhoå coû nhoå taän goác
714 Tieán thoaùi löôõng nan
715 Tieát haïnh khaû phong
716 Tieâu ñaàu laïn ngach Söùt ñaàu meû traùn

717 Tieåu ñeà ñaïi taùc Beù xeù ra to

718 Tieåu nhaân ñaéc chí
719 Tænh ñeå chi oa EÁch ngoài ñaùy gieáng
720 Tænh dó cheá ñoäng
721 Toïa laäp baát an Ñöùng ngoài khoâng yeân
722 Toïa thöïc baêng sôn Mieäng aên nuùi lôû
723 Toaøn taâm toaøn yù

724 Toác chieán toác thaéng Ñaùnh nhanh thaéng nhanh

725 Toân sö troïng ñaïo
726 Traø dö töûu haäu

727 Tri bæ tri kæ Bieát ngöôøi bieát ta

117
728 Tri kì nhaát baát tri kì nhò Chæ bieát moät maø khoâng bieát hai

729 Tri nhaân tri dieän baát tri taâm

730 Trí duõng song toaøn
731 Trí ñöùc kieâm toaøn

732 Trieâu tam moä töù

733 Troïng nghóa khinh taøi

734 Troïng phuù khinh baàn

735 Tru di tam toäc

736 Tröôøng giang ñaïi haûi Traøng giang ñaïi haûi

737 Tröôøng sinh baát laõo Treû maõi khoâng giaø

738 Tu mi nam töû
739 Tu nhaân tích ñöùc
740 Tuùc trí ña möu Ña möu tuùc trí

741 Tuøy cô öùng bieán

742 Tuyeät saéc giai nhaân
743 Tuyeät theá giai nhaân
744 Töø bi baùc aùi
745 Teá bi töø taïi
746 Töû sinh höõu meänh
747 Töù chöùng nan y

748 Töù coá voâ thaân

749 Töù dieän baùt phöông Boán phöông taùm höôùng
750 Töù dieän sôû ca

751 Töù haûi giai huynh ñeä

118
752 Töù haûi vi gia Boán beå moät nhaø

753 Töù thaäp nhi baát hoaëc

754 Töù thôøi baùt tieát
755 Töï cao töï ñaïi

756 Töï caáp töï tuùc

757 Töï kæ aùm thò

758 Töï löïc caùnh sinh

759 Töï löïc töï cöôøng

760 Töï tö töï lôïi

761 Töï töông maâu thuaãn

762 Töùc caûnh sinh tình
763 Töông aùi töông thaân
764 Töông keá töïu keá

765 Töûu nhaäp ngoân xuaát Röôïu vaøo lôøi ra

766 Ung dung töï taïi
767 ÖÙng khaâu thaønh thi
768 Vaïn baát ñaéc dó
769 Vaïn söï bình an
770 Vaïn söï khôûi ñaàu nan
771 Vaïn söï nhö yù

772 Vaïn thoï voâ cöông

773 Vaên kì thanh baát kieán kì hình
774 Vaät hoaùn tinh di Vaät ñoåi sao dôøi

775 Vinh quy baùi toå

119
776 Vinh thaân phì gia

777 Vong aân boäi nghóa Boäi nghóa vong aân

778 Vong döông boå lao Maát boø môùi lo laøm chuoàng
779 Vong gia baïi saûn Taøn gia baïi saûn

780 Voïng mai chæ khaùt Nhìn mô ñaõ khaùt

781 Voâ danh tieåu toát

782 Voâ döïc nhi phi Khoâng caùnh maø bay

783 Voâ hoài kì traän

784 Xaõ thöû thaønh hoà

785 Xaï laïc song ñieâu

786 Xaûo ngoân loaïn ñöùc
787 Xaäp xí xaäp ngaàu
788 Xæ vong thieät toàn

789 Xuaân baát taùi lai

790 Xuaân thu nhò kì
791 Xuaát ñaàu loä dieän
792 Xuaát khaåu thaønh chöông
793 Xuaát kì baát yù
794 Xuaát quyû nhaäp thaàn
795 Xuy mao caàu tì Bôùi loâng tìm veát

796 Y giaù phaïn nang Giaù aùo tuùi côm

120
 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Ñaøo Duy Anh: Haùn Vieät töø ñieån, Saøi Goøn, 1957.
2. Nguyeãn Taøi Caån: Nguoàn goác vaø quaù trình hình thaønh caùch ñoïc Haùn Vieät,
Nxb KHXH,H, 1979.
3. Ñoã Höõu Chaâu: Töø vöïng ngöõ nghóa tieáng Vieät, Haø Noäi, NXB GD, 1981.
4. Ñoã Höõu Chaâu: Tìm hieåu vaên hoùa qua ngoân ngöõ. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 10
– 2000.
5. Nguyeãn Vaên Chieán - Phaïm Thaønh: Ngoân ngöõ hoïc ñoái chieáu vaø vaán ñeà
daïy tieáng Vieät cho ngöôøi nöôùc ngoaøi. Taïp chí Khoa hoïc, KHXH. ÑHTH
Haø Noäi, soá 3 – 1988, tr 17 – 24.
6. Nguyeãn Vaên Chieán - Nguyeãn Xuaân Hoøa: Bình dieän xaõ hoäi cuûa ngöõ duïng
hoïc töông phaûn caùc töø xöng hoâ vaø caùc thaønh ngöõ. Taïp chí Khoa hoïc,
KHXH, ÑHTH Haø Noäi, soá 2 – 1990, tr.41 – 47.
7. Nguyeãn Ñöùc Daân: Ngöõ nghóa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ, söï vaän duïng. Taïp chí
Ngoân ngöõ , soá 3 – 1986.
8. Nguyeãn Ñöùc Daân: Loâgic – Ngöõ nghóa – Cuù phaùp. Haø Noäi, NXB ÑH vaø
TNCN, 1987.
9. Vuõ Dung – Vuõ Thuùy Anh – Vuõ Quang Haøo: Töø ñieån thaønh ngöõ, tuïc ngöõ
Vieät Nam. Haø Noäi, NXB GD, 1993.

121
 10.Phaïm Vaên Ñoàng: Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân
ngöõ, soá 6 – 2000.
11.Nguyeãn Coâng Ñöùc: Thöû ñeà nghò moät caùch daïy – hoïc thaønh ngöõ. Taïp chí
Vaên hoùa daân gian, soá 2 – 1994.
12.Nguyeãn Coâng Ñöùc: Nhöõng vaán ñeà ñaët ra khi nghieân cöùu nghóa cuûa thaønh
ngöõ tieáng Vieät. In trong “Ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam. Nhöõng vaán ñeà lyù
thuyeát vaø thöïc tieãn”. Haø Noäi, 1994.
13.Nguyeãn Coâng Ñöùc: Caáu truùc hình thaùi cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taäp san
Khoa hoïc, Ñaïi hoïc Toång hôïp TP. Hoà Chí Minh, 1995.
14.Nguyeãn Coâng Ñöùc: Bình dieän caáu truùc hình thaùi – ngöõ nghóa cuûa thaønh
ngöõ tieáng Vieät. Luaän aùn PTS, Haø Noäi, 1995.
15.Nguyeãn Thieän Giaùp: Veà khaùi nieäm thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân
ngöõ, soá 3 – 1973.
16.Nguyeãn Thieän Giaùp: Töø vöïng tieáng Vieät, Haø Noäi, Tröôøng ÑHTH Haø Noäi,
1978
17.Nguyeãn Thieän Giaùp - Leâ Nhö Tieân: Nhöõng baøi hoïc veà caùch Chuû tòch Hoà
Chí Minh söû duïng thaønh ngöõ tieáng Vieät. In trong : “Ngoân ngöõ trong cuoäc
ñôøi hoaït ñoäng cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh”. UB – KHXHVN, Vieän ngoân
ngöõ hoïc, Haø Noäi, NXB KHXH, 1988 tr.194 – 204.
18.Döông Quaûng Haøm: Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu. Saøi Goøn, 1961.
19.Hoaøng Vaên Haønh: Suy nghó veà caùch duøng thaønh ngöõ qua thô vaên cuûa Hoà
Chuû Tòch. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 3 – 1973.
20.Hoaøng Vaên Haønh: Veà baûn chaát cuûa thaønh ngöõ so saùnh trong tieáng Vieät,
Taäp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1976.

122
 21.Hoaøng Vaên Haønh: Tuïc ngöõ trong caùch nhìn cuûa ngöõ nghóa hoïc. Taïp chí
Ngoân ngöõ, soá 4 – 1980.
22.Hoaøng Vaên Haønh: Thaønh ngöõ trong tieáng Vieät. Taïp chí Vaên hoùa daân
gian, soá 1 – 1987.
23.Hoaøng Vaên Haønh (chuû bieân): Keå chuyeän thaønh ngöõ tuïc ngöõ. Nxb KHXH,
2002.
24.Hoaøng Vaên Haønh: Caùc kieåu thaønh ngöõ aån duï hoùa ñoái xöùng. Taïp chí Ngoân
ngöõ, soá 8 – 2001.
25.Vuõ Quang Haøo: Bieán theå cuûa thaønh ngöõ tuïc ngöõ. Taïp chí Vaên hoùa daân
gian, soá 1 – 1992.
26.Cao Xuaân Haïo: Maáy tieàn ñeà cho vieäc phaân tích cuù phaùp tieáng Vieät, Taïp
chí Ngoân ngöõ, so á2 – 1991.
27.Nguyeãn Vaên Haèng: Thaønh ngöõ boán yeáu toá trong tieáng Vieät hieän ñaïi
(Nhöõng ñaëc ñieåm veà caáu truùc vaø ngöõ nghóa). NXB KHXH. Haø Noäi, 1999.
28.Trònh Ñöùc Hieån: Maáy yù kieán xung quanh vieäc söû duïng thaønh ngöõ tieáng
Vieät. Taïp chí Nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ, soá 1 – 1994.
29.Vuõ Thò Kim Hoa: Töø gheùp Haùn Vieät – Nhöõng bieán ñoåi veà ngöõ aâm, caáu
taïo, ngöõ nghóa so vôùi töø gheùp Haùn töông ñöông. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 7 –
2001.
30.Nguyeãn Xuaân Hoøa: Thöû baøn veà quan nieäm xaùc ñònh ñôn vò thaønh ngöõ
trong tieáng Vieät. In trong: “Giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät veà maët töø
ngöõ”. Taäp 2. Haø Noäi, NXB KHXH,1981.
31.Nguyeãn Xuaân Hoøa: Veà baûn chaát cuûa thaønh ngöõ ñoái ñieäp daïng Ax + Ay. In
trong: “Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc veà caùc ngoân ngöõ phöông Ñoâng. Haø
Noäi, Vieän Ngoân ngöõ hoïc, 1986, tr. 283 – 284.

123
 32.Nguyeãn Xuaân Hoøa: Ñoái chieáu thaønh ngöõ Nga – Vieät treân bình dieän giao
tieáp. Luaän aùn PTS khoa hoïc Ngöõ vaên, Haø Noäi, 1996.
33.Phan Vaên Hoaøn: Baøn theâm veà thaønh ngöõ, tuïc ngöõ vôùi tö caùch laø ñoái töôïng
nghieân cöùu khoa hoïc. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 2 – 1992.
34.Nguyeãn Khaéc Huøng: Theâm moät vaøi nhaän xeùt veà vieäc söû duïng thaønh ngöõ,
tuïc ngöõ cuûa Chuû Tòch Hoà Chí Minh. In trong: “Ngoân ngöõ trong cuoäc ñôøi
hoaït ñoäng cuûa Chuû Tòch Hoà Chí Minh”. Haø Noäi, NXB KHXH.
35.Dieân Höông: Töï ñieån thaønh ngöõ ñieån tích. Saøi Goøn: Nhaø saùch Khai Trí,
1969.
36.Böûu Keá: Taàm nguyeân töø ñieån. Saøi Goøn: Nhaø saùch Khai Trí, 1968.
37.Nguyeãn Vaên Khang: Bình dieän vaên hoùa, xaõ hoäi – ngoân ngöõ cuûa caùc thaønh
ngöõ goác Haùn trong tieáng Vieät. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1994.
38.Ñinh Gia Khaùnh – Chu Xuaân Dieân: Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam. Vaên hoïc
daân gian. Haø Noäi, NXB ÑH vaø THCN, 1976.
39.Ñinh Gia Khaùnh (chuû bieân): Ñieån coá vaên hoïc. Haø Noäi, NXB KHXH,
1977.
40.Nguyeãn Laân: Töø ñieån thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ Vieät Nam. Haø Noäi, NXB Vaên
Hoùa, 1989.
41.Nguyeãn Laân: Töø ñieån töø vaø ngöõ Haùn Vieät , NXB Tp.HCM, 1989
42.Hoà Leâ: Vaán ñeà caáu taïo töø cuûa tieáng Vieät hieän ñaïi. Haø Noäi, NXB KHXH,
1976.
43.Vöông Loäc: Moät vaøi keát quaû böôùc ñaàu trong vieäc khaûo saùt töø Haùn Vieät coå.
Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1985.
44.Nguyeãn Löïc – Löông Vaên Ñang: Thaønh ngöõ tieáng Vieät. Haø Noäi, NXB
KHXH.

124
 45.Nguyeãn Vaên Meänh: Böôùc ñaàu tìm hieåu saéc thaùi tu töø cuûa thaønh ngöõ
tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 2 – 1971.
46.Nguyeãn Vaên Meänh: Veà ranh giôùi giöõa thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Taïp chí
Ngoân ngöõ, soá 3 – 1972.
47.Nguyeãn Vaên Meänh: Vaøi suy nghó xaùc ñònh khaùi nieäm thaønh ngöõ tieáng
Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 3 – 1986.
48.Phan Ngoïc – Phaïm Ñöùc Döông: Tieáp xuùc ngoân ngöõ ôû Ñoâng Nam AÙ, Haø
Noäi. Vieän Ñoâng Nam AÙ, 1993.
49.Phan Ngoïc: Meïo giaûi nghóa töø Haùn Vieät vaø söûa loåi chính taû. Haø Noäi.
NXB Thanh Nieân, 2000.
50.Hoaøng Pheâ (Chuû bieân): Töø ñieån tieáng Vieät. Haø Noäi, NXB KHXH, 1988.
51.Hoàng Phong: Vieät Nam theá kyû X, trong cuoán Theá kyû X nhöõng vaán ñeà lòch
söû. Nxb KHXH, 1984
52.Phan Vaên Queá: Goùp phaàn tìm hieåu vaø söû duïng ñuùng thaønh ngöõ trong giao
tieáp vaø trong vaên chöông. Taïp chí Vaên hoïc, soá 8 – 1995.
53.Tröông Ñoâng San: Thaønh ngöõ so saùnh tieáng Vieät. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1
– 1974.
54.Tröông Ñoâng San: Caùc bieán theå cuûa moät töø vaø moät cuïm töø coá ñònh. Taïp
chí Ngoân ngöõ, soá 2 – 1976.
55.Nguyeãn Ngoïc San: Tìm hieåu veà tieáng Vieät lòch söû. Nxb Giaùo duïc, 1993.
56.Nguyeãn Quùy Thaønh: “Cao chaïy xa bay”, “Con oâng chaùu cha” vaø
“Nhöôøng côm xeû aùo”. Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1981.
57.Phan Xuaân Thaønh: Tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ tieáng Vieät. Taïp chí
Vaên hoùa daân gian, soá 3 – 1990.

125
 58.Phan Xuaân Thaønh: Ñeå luaän giaûi thaønh ngöõ vôùi tö caùch laø moät ñôn vò
ngoân ngöõ. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1992.
59.Phan Xuaân Thaønh: Cô sôû hình thaønh vaø bieán ñoåi cuûa thaønh ngöõ tieáng
Vieät. Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 1 – 1993.
60.Phaïm Hoàng Thuûy: Thaønh ngöõ tieáng Vieät trong töông lai. Taïp chí Ngoân
ngöõ, soá 1 – 1993.
61.Maõ Khaéc Thöøa: Chöõ Haùn ôû Vieät Nam. Nghieân cöùu Trung Quoác, soá 5 –
1996.
62.Nguyeãn Ngoïc Traâm: Töø Haùn Vieät trong söï phaùt trieån töø vöïng hieän nay.
Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 5 – 2000.
63.Nguyeãn Nguyeân Tröù: Ñeà cöông baøi giaûng veà phong caùch hoïc. Tröôøng
Ñaïi hoïc Toång hôïp TP. Hoà Chí Minh, 1988.
64.Nguyeãn Xuaân Tröôøng: Haùn Vieät töù töï thaønh ngöõ. Saøi Goøn. Tuû saùch hoïc,
1973.
65. Nguyeãn Vaên Tu: Töø vaø voán töø tieáng Vieät hieän ñaïi. Haø Noäi, 1976.
66.Cuø Ñình Tuù: Goùp theâm yù kieán veà vieäc phaân bieät thaønh ngöõ vaø tuïc ngöõ. Taïp
chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1976.
67.Buøi Khaéc Vieät: Veà tính bieåu tröng cuûa thaønh ngöõ trong tieáng Vieät, Taïp
chí Ngoân ngöõ, soá 1 – 1978.
68.Buøi Khaéc Vieät: Thaønh ngöõ trong tieáng Vieät. Ngoân ngöõ, soá 2 – 1981
69.Buøi Khaéc Vieät: Thaønh ngöõ ñoái trong tieáng Vieät. In trong: “Giöõ gìn söï
trong saùng cuûa tieáng Vieät veà maët töø ngöõ”. Haø Noäi, NXB KHXH, 1981.
70.Nhö YÙ: Bình dieän vaên hoùa – ngoân ngöõ cuûa nghieân cöùu thaønh ngöõ. Taïp chí
Vaên hoùa daân gian, soá 3 – 1992.

126
71.Nguyeãn Nhö YÙ – Nguyeãn Vaên Khang – Phan Xuaân Thaønh: Töø ñieån giaûi
thích caùc thaønh ngöõ goác Haùn. Haø Noäi, NXb Vaên Hoùa, 1994.

127