Euskal Zenbakitze Sistema Hogeitarra

EUSKAL ZENBAKITZE SISTEMA HOGEITARRA
Ixiar Leunda Iztueta
2023 Irale R600

EUSKAL ZENBAKITZE SISTEMAK. SISTEMA HOGEITARRA.
AURKIBIDEA
SARRERA 2
KURRIKULUMA: KONPETENTZIAK, EDUKIAK 5
METODOLOGIA 10
EBALUAZIOA 13
1.- Jarduera 18
ZENBIKETZE SISTEMAK HIZKUNTZA DESBERDINETAN 18
2.- Jarduera 19
EUSKAL ZENBAKITZE SISTEMAK: BOSTARRA, HAMARTARRA, HOGEITARRA 19
3.- Jarduera 20
EUSKAL ZENBAKITZE SISTEMAK 20
4.- Jarduera 21
IKONOGRAFIAK 21
5.- Jarduera 22
EUSKAL ERROTARIAK 22
6.- jarduera 23
EUSKAL HERRIKO NEURRIAK 23
7.- Jarduera 25
ZENBAKI SISTEMA: OINARRIA 25
8.- Jarduera 26
KODEAK DESZIFRATZEN 26
9.- Jarduera. 28
IDAZKERA ZIENTIFIKOA - DESKONPOSIZIO POLINOMIKOA 28
10.- Jarduera 31
BERREKETAK 31
11.- Jarduera. 33
BURU MAPA 33
Eranskinak 34
E1.- Zenbakiak Hizkuntza desberdinetan 34
E2.- Zenbakien Jatorria 37
E3.- Euskal Zenbakitze Sistema Hogei-tarra 40
E4.- Errotarien Zenbakitzea eta Ikonografia 42
E5 - Euskal Herrian erabilitako neurriak 46
E6.- Ikonografiak 49
E7.- Zenbaki Sistema Ezagunenak 54
E8.- Sistema Hamartarra eta deskonposizio polinomikoa 59
E9.- Idazkera Zientifikoa 62
E10.- Berreketak 66
E11.- Buru Mapak 68
BIBLIOGRAFIA 69
2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 1

SARRERA
Proiektu honetan oso presente izan da gaur egungo Hezkuntza prozesuaren jomuga era
egokian : “JAKITEA + EGITEN JAKITEA + IZATEN JAKITEA “, uztartzea da.
Hezkuntzaren xedea, unean uneko gizartean norbanakoa bizi eta etorkinunean garatu
ahal izateko baliabideak eskaintzea da, baita aurretik herri gisa eta kontxtuan bizitakoa
ezagutuaz. Hau da, gaur egungo gazteei beharrezko gaitasunak bereganatzen laguntzea
da heziketaren funtsa eta horretarako gaitasunetan oinarritutako Hezkuntza gauzatu
nahi da. Europan Bizitzaren zehar etengabe ikaste-irakaste prozesuari buruz egin den
hausnarketa abiapuntu izango dugu proiektu honetan.
Hezkuntzan beharrezkoa da metodologia aldaketa bat; eta ezagutzetan eta memoria

hutsean oinarritutako metodologietatik, ikuspegi eraikitzaileagoa daukan metodologia
kooperatiborako aldaketa planteatu dugu, baita, pertsonarteko elkarbizitzari, giza
baloreei eta eskubideei kolektibo zein banakakoei.
Matematika, kontatzeko eta sailkatzeko beharretik sortu zen. Urte askotan espazio eta
kopuruaren zientzi formal gisa ezagutu izan zen, baina gaur egun, zientzien berezko
lengoaiaz gain, analisirako eredu eta prozedimentu multzo zabal batek osatzen du.
Errealitatearen hainbat arloren arteko erlazioen analisi, kalkulu, neurketa eta
estimaziorako beharrezko tresna eta eredu multzoa dela esan genezake, beraz,
Matematika. Oraingoan hainbeste aipatzen den Adimen Artifizialeren oinarrian dago ere
Matematika eta Estatistika, hau da, sare neuronalen atal zabal eta konplexua.
Beste hainbat diziplinatan bezala, Matematika zabaltze eta konplexutze prozesu

batean aurkitzen da. Gainera, garapen teknologiko berriek eta gaur egungo
konputagailuen indarrak ahalbidetzen dute aspaldian aplika ezinezko ziren prozedurak.
Guzti horregatik, kontzeptu matematikoak txertatu behar dira oinarrizko irakaskuntzan.
Aldi berean, teknologia berrien erabilerak planteamendu desberdin bat egitera
derrigortzen gaitu, bai edukietan eta baita Matematika erakusteko moduetan ere.
Egungo gizartean beharrezkoa da eguneroko bizitzarekin erlazionatutako kontzeptu

matematikoak erabiltzea. Bai kontsumoan, bai ekonomia pribatuan, eta baita gure bizitza
sozialeko beste hainbat egoeratan ere. Gainera, Derrigorrezko Hezkuntzan aurrera
egin ahala, ikasleek beharrezkoak dituzte Matematika konplexuagoak, bai

Teknologian, Natur Zientzietan eta bai Gizarte Zientzietan ezagutzak berenganatu

ahal izateko.
Gure ikasleek Matematika, ezaugarri propioak dituen dituen hizkuntza bat bezala
erabiliko dute eta ezagutzaren komunikazio eta lanketan hizkuntza matematikoa
erabiltzea ahalbidetu behar da. Oinarrizko konpetentzien garapenean, Matematikak,
funtsezko papera izan behar du ikasketa prozesuan.
Egitasmo honetan arreta berezia emango zaio bizi garen herriaren ezagutzari (gure
kultura, gure hizkuntza, gure ingurunea…).
➢ Euskal kulturaren transmisioaren lerro hauek landuko ditugu bereziki:

➢ Hiztun-komunitatea: Euskerarekiko eta Euskal Herriarekiko atxikimendua garatzea
➢ Euskal ondarea: Ohiturak euskal sinbologiak
➢ Euskal nortasuna: Euskeraz pentsatzeko eta sentitzeko gaitasuna landu
➢ Kulturartekotasuna: Euskal kultura bestelakoekin elkarrizketan jartzea
➢ Euskarazko baliabide digitalak: kontsulta tresnak, eta euskarazko baliabide
digitalak erabiltzea (ahotsak.com; hiru.eus; itzuli+).
Matematika bizia baita eta gure inguruko errealitatea ezagutzeko eta garatzeko
ezinbesteko tresna izanik, beharrezkotzat jotzen dut gure ingurune hurbila ezagutzetik
abiatzea. Euskal Kulturan Matematikak bere tokia izan du aspalditik eta hori ezagutzetik
abiatuko gara etorkizunera.
Euskal Zenbakitze Sistema

Matematikan hain oinarrizkoa den zenbakitze sistema ez da kultura guztietan berdin
egiten. Zenbakitze sistema eta lotuta duen ikonografia Kulturari eta Hizkuntzari lotuta
dago. Gurea, EUSKAL HERRIKOA, oso berezia da eta antzinatik datorkigu gaurdaino.
Euskal Zenbakitze sistema izendatzeko eran HOGEI-TARRA dena, da argi eta garbi eta
egungo eta inguruko Kultura eta hizkuntzetatik guztiz desberdina. Horrela: Hogei (20),
hogeita bat (21 = 20 + 1), e.a.; hogeita hamar (30 = 20 + 10), berrogei (40 = 2 x 20),
hirurogei (60 = 3 x 20), larogei (80 = 4 x 20) e.a. Eta 100 (ehun).
Ikonografiari dagokionez, geureaz aparte, garai desberdinetan erromatarra edo arabiagoa

ere erabili izan ohi ditugu eta gaur egun arabigoa erabiltzen dugu.Gaztelanian eta
inguruko Hizkuntza eta Kultura gehienetan zenbakitze sistema “Hamar-tarra” da eta
“Ikonografia arabigoa”. Erdi Aroan ere Euskal Herriko Errotariek zenbakitze sistema

“bost-arra” erabili ohi zuten, “berezko ikonografiarekin”. Mus-ean ere, gurean ohiko izan
den karta jokoan, zenbakitze sistema bost-arra erabili ohi dugu.
Digitalazio munduan zenbakitze sistema “bi-tarra” eta “hamasei-tarra”erabili ohi da mundu

osoan edozein dela Kultura eta Hizkuntza.
Matematikan zenbakitze sistemak edozein oinarri izan dezake. (Oinarria=1, 2, 3, 4,

5,...,10….. 20….”n” ), non naturala den. Zenbakitze sistema arloa Unibertsitate mailan
sakonki lantzen bada ere; proposamen hau zenbaki Naturalen esparrura mugatzen da.
DBH 3. Zenbakitze Sistema lantzearekin batera beste hainbat ikasgaiekin elkarlana

bultzatzeko lagungarria izango da projektu hau. Gaia transbertsalki landuko da:
Matematika, Teknologia, Gizarte, Historia, Natura, Euskara, Ingelesa, eta Frantsesa-rekin
batera.

KURRIKULUMA: KONPETENTZIAK, EDUKIAK

Gaur egun indarrean dagoen kurrikulumean eta Matematika arloan DBH3. proposamen
honetan lantzen direnak ondoko hauek dira:
EDUKIAK :
➢ Zenbaki naturalak ℕ, osoak ℤ, arrazionalak ℚ eta irrazionalak
➢ Zenbakitze sistemak.
➢ Oinarriak.
➢ Zenbaki hamartarrak.
➢ Zenbaki arrazionalen berreketak.
➢ Berreketen arteko eragiketak.
➢ Berreketen propietateak erabiltzea, kalkulu errazak sinplifikatzeko eta egiteko.
➢ Berreketan eta erroketen arteko erlazioa ulertzea.
➢ Kalkulagailuaren erabilera berreketak egiteko.
➢ Idazkera Zientifikoa.
➢ Balioen arteko konparaketa.
➢ Zenbakiak notazio zientifikoan interpretatzea eta adieraztea.
➢ Eragiketak zenbakiekin notazio zientifikoan, arkatza eta papera erabiliz.
➢ Eragiketak zenbakiekin notazio zientifikoan, kalkulagailua erabiliz.
➢ Notazio zientifikoan adierazitako datuak dituzten problemak ebaztea eta

interpretatzea.
OINARRIZKO KONPETENTZIAK:
A1.Zenbaketa
A1.2 Zenbaketa zenbatetsiko teknikak zuzeneko zenbaketa ezinezkoa, neketsua
edo nekeza den egoera errealetan (manifestazio bateko parte-hartzaileak,

animalien populazioen zenbaketa, kilo batean dauden tamaina txikiko unitateen

kopurua…).
A2.Kantitatea
A2.1 Zenbakien tamaina hainbat testuingurutan ezagutzeko eta konparatzeko
jarraibideak. Berretzaile positiboa eta negatiboa duten berreturak. Idazkera
zientifikoa kalkulagailuaren laguntzarekin.
A3. Eragiketen zentzua
A3.1 Askotariko kalkulu-estrategiak zenbait zenbaki motarekin, berretzaile positiboa
eta negatiboa duten berreturak barne, problemen ebazpenean.
A3.2 Eragiketak idazkera zientifikoan dauden zenbakiekin, zenbait testuingurutan,
kalkulagailuaren edo morroi matematikoen laguntzarekin
A4. Erlazioak
A4.2 Zenbaki-sekuentzien patroiak eta erregulartasunak problemen ebazpenaren
testuinguruan.
B1. Magnitudea
B1.1 Luzera, azalera eta bolumena neurtzeko unitateak eta horien arteko erlazioak.
B3. Neurketa
B3.1 Forma lauen eta hiru dimentsiokoen luzerak, azalerak eta bolumenak lortzeko
formulak: dedukzioa
D6. Pentsamendu konputazionala
D6.1 Prozesuak eta problemen ebazpena: deskonposizioa eta beste egoera
batzuetarako orokortzea.
F1. Sinesmenak, jarrerak eta emozioak
F1.1 Matematika ikasteko jakin-mina, ekimena, jarraikitasuna eta erresilientzia
F1.3 Malgutasun kognitiboa eta, behar denean, estrategia-aldaketarekiko
irekitasuna, errorea ikasteko aukera bihurtuz.
F2. Talde-lana eta erabakiak hartzea
F2.1 Teknika kooperatiboak talde-lanean.
F2.3 Erantzukizun pertsonala eta bestearen onarpena, ikasgelan egoera

problematikoak kudeatzean.
F3. Inklusioa, errespetua eta aniztasuna
F3.2 Matematikak giza ezagutzaren esparruen (zientifikoa, teknologikoa, artistikoa,
humanistikoa, soziala) garapenari egin dion ekarpenaren gakoak, inklusioaren
ikuspegitik.
KONPETENTZIA ESPEZIFIKOAK:
1. Problemak interpretatu, modelizatu eta ebatzi.
Deskriptore operatiboak: STEM1, STEM2, STEM3, STEM4, KD2, KPSII5, EK3, KAKK4
1.1. Problema matematikoen enuntziatuak interpretatzea, datu garrantzitsuenak

antolatuz eta bereiziz, ezezagunak identifikatuz eta formulatutako galderak
ulertuz.
1.2. Ikaste-egoerak eta problemak ebazteko estrategiak bilatzen lagunduko duten
irudikapen matematikoak modu antolatu eta egituratuan egitea (taulak,
diagramak, adierazpen sinbolikoak eta geometrikoak…)..
2. Problema baten soluzioak analizatu eta balioztatu.
Deskriptore operatiboak: STEM1, STEM2, KD2, KPSII4, EK1, EK3
2.1.Problema baten soluzioen zuzentasun matematikoa eta planteatzen diren

testuinguruan duten koherentzia egiaztatzea, ebazteko beste estrategia posible
batzuk, horien irismena eta ondorioak analizatuz zenbait ikuspegitatik.
2.2.Problema baten ebazpenak eskatzen dituen zehaztasun-maila eta baldintzak
modu arrazoituan adieraztea, planteatzen den testuingurua eta zenbaki mota eta
eskura dauden ebazpen-tresnak kontuan hartuz.
3. Hipotesi berriak egin eta matematikoki irudikatu (ezagutzen transferentzia)
Deskriptore operatiboak: HKK1, STEM1, STEM2, KD1, KD2, KD5, EK3.
3.1.Aieru errazak modu autonomoan ezagutzea eta formulatzea, patroiak,

propietateak eta erlazioak analizatuz eta haien baliozkotasuna argudio
matematikoen bidez arrazoituz.
5. Elementu matematikoen arteko loturak ezagutu eta erabiltzea.
Deskriptore operatiboak: STEM1, KD2, KD3, KAKK1.
5.1.Ezagutzen (aritmetikoak, aljebraikoak eta geometrikoak) arteko erlazioak eta

esperientzia matematikoak —hala nola patroiak identifikatzea edo errealitaterako
begirada matematikoa sustatzea— osotasun koherente gisa ezagutzea eta
erabiltzea

6. Beste irakasgai batzuetan eta egoera errealetan inplikatutako matematika

identifikatu, loturak egin eta aplikatu.
Deskriptore operatiboak: STEM1, STEM2, KD3, KD5, HK4, EK2, EK3, KAKK1.
6.1.Mundu errealaren eta matematikaren artean loturak ezartzea, ikerketa zientifiko

eta matematikoaren berezko prozesuak erabiliz: neurtzea, sailkatzea, irudikatzea,
ondorioztatzea, iragartzea eta komunikatzea, hainbat testuingurutan
6.2.Matematikaren eta beste jakintzagai batzuen arteko lotura logikoak identifikatzea
eta interpretatzea, zenbait esparrutako ezagutzak integratuz eta testuinguruan
kokatutako problemak ebatziz
6.3.Matematikak gizateriaren aurrerabideari egindako ekarpenak ezagutzea, egungo
gizarteak aurre egin beharreko erronkei konponbidea ematen laguntzen dutenak..
7. Kontzeptu, prozedura, informazio eta emaitza matematikoak irudikatu.
Deskriptore operatiboak: STEM3, KD1, KD2, KD5, KAKK4.
7.1.Kontzeptu, prozedura eta emaitza matematikoak hitzezko tresnak, tresna

grafikoak edo sinbolikoak erabilita irudikatzea, ideiak bistaratzeko eta prozesu
matematikoak egituratzeko, komunikazioa eta informazio-transferentzia
aberasteko duten erabilgarritasuna baloratuz.
7.2.Irudikatzeko tresnak (hitzezkoak, ikusizkoak, manipulatiboak eta digitalak)
erabiltzea, arrazoibide-moduen arteko transferentzia bultzatuz eta ongi
argudiatutako ondorioetara iritsiz.
8. Kontzeptu, prozedura eta argudio matematikoak modu egokian komunikatu.
Deskriptore operatiboak: HKK1, HKK3, KE1, STEM2, STEM4, KD2, KD3, EK3, KAKK3.
8.1.Informazioa komunikatzea, hizkuntza matematiko egokia erabiliz (ahoz eta idatziz)

eta arrazoibideak, prozedurak eta ondorioak argi eta garbi, ordenatuta eta
argudiatuta deskribatuz, azalduz eta justifikatuz.
8.2.Eguneroko bizitzan dagoen hizkuntza matematikoa ezagutzea, zehatz-mehatz eta
zorrotz erabiliz.

9. Trebetasun pertsonalak garatzea, emozioak identifikatuz eta kudeatuz, errorea

ikaskuntza-prozesuaren parte gisa onartzeko.
Deskriptore operatiboak: STEM5, KPSII1, KPSII4, KPSII5, EK2, EK3.
9.1.Matematikarekiko norberaren emozioak identifikatzea eta kudeatzea, erroreak

hobetzeko aukera gisa onartuz eta erronka berrien aurrean itxaropen positiboak
sortuz.
9.2.Motibazio positiboa, jarraikitasuna eta erresilientzia erakustea, kritika arrazoitua
onartuz eta aurretiko kontzepzioak birformulatuz matematika ikasteko egoerei
aurre egitean.
10. Parte hartze egokia.
Deskriptore operatiboak: HKK5, KE3, STEM3, KPSII1, KPSII3, HK2, HK3.
10.1.Talde heterogeneoetako lanean aktiboki kolaboratzea eta harremanak ezartzea,

eraginkortasunez komunikatuz, modu kritikoan pentsatuz, erabakiak hartuz eta
iritzi informatuak emanez, eta edozein aurreiritzi edo diskriminazio desagerraraziz.
10.2.Taldean garatu behar diren zereginen banaketan parte hartzea, balio-ekarpena
eginez, inongo diskriminaziorik gabeko inklusioaren eta entzute aktiboaren alde
eginez, esleitutako rola bere gain hartuz eta norberak taldeari egiten dion
ekarpenaz arduratuz.
Aurrekoari lotuta bereziki EUSKAL DIMENTSIOA LANDUKO DUGU ERE, beti ere
ikasleak bere ingurunea eta bere herria ezagutzetik datorkion aberastesuna eskeini

METODOLOGIA
OINARRIZKO PRINTZIPIOAK
Edozein ikasketa ikaslearen esperientzia, kontzeptu eta edukietatik abiatu beharko
litzateke. Hau da, lehendik duen ezagutzaren eskemetatik eta bere bizitzako kontestutik.
Eduki berriak planteatzerakoan, ikasleak lehendik dituen eskemekin erlazionatu ahal
izateko moduan egin behar da. Edukiak eskema kontzeptualetan antolatu behar dira,
alegia, informazio multzo ordenatu batean, ikasleak bere estruktura kognitiboan txertatu
ditzan.
Ezagutza berriak bereganatu ahal izateko, lagungarria da hasieran ikasgaiaren kontzeptu

eta erlazioak aurkeztea. Bertan beste kontzeptu eta prozedimentu batzuk txertatzea
ahalbidetuko duen moduan beti.
Ezagutza modu honetan antolatu ahal izateko, ordea, ezagutza matematikoen barne
antolaketa ikasleen antolaketa kognitibora moldatzeko ahalegina egin beharra dago.
Lau oinarrizko printzipio hauetan oinarrituko da irakasleak ikasleekin egin beharreko lana:
1. Ikasketa aktiboa. Ikaslearen aldetik lan handia eskatzen du, eduki berriak bere
estruktura kognitiboarekin erlazionatu behar baititu. Prozesu honetan laguntzeko
irakasleak honako egin behar du: Ikaslearengan proposatzen den ezagutzarekiko
esperientziak eta ezagutzak eraginarazi eta aurrez dituen ezagutzak kontuan hartuta
eduki berriekin loturak sustatu. Edukiak finkatzeaz gain, ikasleak jarrera ona izatera
bultzatu behar dugu.
2. Ezagutzen eraldatzea, antolatzea eta eraikitzea. Irakasleak oinarrizko kontzeptu eta

erlazio aurkezpenaren diseinua egin behar du aldi berean, orokorra eta zehatza; Ikasleak
aurretik dituen kontzeptuen aktibatu behar dira, jarduera eta adibide egokiak erabiliz.
Eduki berriak ikasteaz gain, ikasten ikastea da helburua nagusia.
3. Edukien pixkanakako ikasketa antolaketa. Horretarako, ikasleak pixkanaka,

kontzeptu gehiago ezagutzea, lehendik gaian dituen kontzeptuak aberastuz: Analisia,
sailkapena eta antolaketa eginez; aldez aurretik, edukien sekuentzia egokiak antolatuz.
4. Ikasketa arazoak gainditzea. Ikasketa prozesuan zehar ikaslearen estruktura

kognitiboan ondo integratuta ez dauden edo kontraesankorrak diren hainbat kontzeptu
eman daitezke. Edukien sekuentziazio egoki batekin, zailtasunak ekidin ditzake irakasleak
eta bere orientazioarekin gainditu. Ikasketaren ikuspegi hau kontuan hartu beharko da
ikasketarako jarduerak eta ebaluazioa diseinatzeko irizpideak zehazterakoan. Era berean,
aniztasunaren trataeran ere kontuan hartu beharko dira planteamentu hauek, alegia,
curriculumaren dibertsifikazio edo moldaketak egiterakoan.
IRAKASLEAREN ROLA
Irakaslearen rola ikaslearen ikaste irakaste prozesuan oso garrantzitsua da. ‐
Irakaslearen lan nagusia ikasleen ikaskuntza prozesuan orientatzea da. Horretarako,
momentu oro edukien barneratzea modu konstruktibo eta sekuentziatu batean egingo ditu
ikasleek erraztasunez kontzeptuak bereganatzeko. Jarduera didaktikoak, motibazioa piztu
behar dute ikaleengan heuren espektatiben arabera diseinatuko direlarik erritmo
desberdinak kontuan hartuz.
Irakasleak ondorengo ezaugarri eta jokaerak izan behar ditu modu egoki batean
funtzionatzeko:
➢ Dinamizatzailea, gidaria eta antolatzailea: Pentsamendua, gatazka kognitiboak eta

norbere galderak planteatzera sustatzea. Zenbait egoeretan taldea gidatzen duena
eta autoritatearen erreferentea dena. Jarduerak aurrera eramateko baliabideak
antolatzen dituena. Gelan lan giro ona eta ikaskuntza errazten duten estrategiak
zehaztea komeni da: Diziplinarekiko eta jarrerarekiko ardura sustatuz;
Motibazioarekiko enfasia erakutsiz; Partaidetza, kritikotasuna, adostasuna eta
errespetua landuz; Jarrera proaktiboak eta ez erreaktiboak bultzatuz; Ikuspegi
autoritarioaren aurren, ikuspegi demokratikoa erabiliz beti.
➢ Behatzailea, laguntzailea eta zaintzailea: Ikasleen ekoizpenak eta portaerak ikusi
eta jasotzen duena, azken finean ikaslearen garapen harmonikoa ematen ari denaren
lekuko eta zailtasunen aurrean detekzio goiztiarra egiten duena. Ekintza konkretu edo
oztopo baten aurrean laguntzen duena. Babes, segurtasun, ongizate eta afektibitatea
bermatzen duena; Inteligentzia emozionala praktikatuz; eta garapen soziala errazteko
behar diren aholkuak, arauak, konpromisoak, proposamenak eginez.
EGITURA ETA LANKETA KOOPERATIBOAK

Irakurketa partekatua: 4-ko taldeak osatu ostean irakasleak landu beharreko gaiari
buruzko testu berdina ematen die guztiei. Partaide bakoitzak parrafo bat irakurriz, testua
ondo ulertu eta elkarren artean ideiak konpartitu behar dituzte. Aurre ezagutzak
freskatzeko, ideiak barneratzeko eta testu bat ulertu dela ziurtatzeko kasu praktiko bat,
problema bat, kasu praktikoak edo proiektua planteatzerako garaian erabil daiteke.
1-2-4: 4-ko taldeak osatu ostean irakasleak galdera edo problema desberdin bat
proposatzen dio talde bakoitzari. Aurrena banaka egiten da problema, gero binaka
laburtzen da problema eta azkenik taldeko lauen laburpena osatzen da eta zuzendu
ostean, klase aurrean azaldu eta banatzen da. Ikaste prozesuko edozein fasetan erabil
daiteke.
Arkatzak erdira: Problemen ebazpen baten aurrean talde txikitan adostasun batera heldu
behar dira ezer idatzi aurretik. Lehenengo kideak problema irakurri eta ulertu ostean
besteei azaldu eta denen artean adostu ostean eskema, grafiko bidez idatziko dute egin
beharra. Bigarren kideak problemaren planifikazioa esplikatuko du hirugarrenak ebazpena
eta azkenak egiaztatu egingo du. Era honetan, denek daukate protagonismoa eta parte
hartze aktiboa bultzatzen da.
Folio birakaria: 4-ko taldeak osatu ostean irakasleak 4 galdera edo problema desberdin
bat proposatzen dio taldekide bakoitzari. Taldekide bakoitzak problemaren datuak eta
helburua zehaztuko du. Behin hori zehaztuta, erlojuaren orratzen norabideari jarraituta
ondoan duen kideari pasatuko dio. Horrek, problema irakurri, datuak ondo daudela
ziurtatu eta zer egin adierazi beharko du. Hurrengoak aurreko guztia ulertu eta aztertu
ondoren problema ebatziko du. Eta azkeneko kideak, problema osoa gainbegiratu eta
emaitza eta ondorioa idatziko ditu. Era horretan, taldekide guztiek fase guztiak pasako
dituzte, bakoitzak kolore ezberdina erabiliz prozesuan, irakasleak bakoitzaren jarraipena
egiteko aukera izanik.

EBALUAZIOA
Ebaluazioa ikaste prozesuko momentu denen eta esku hartzen duten faktore guztien
hausnarketa kritikoz osatuta dago, guzti honek ikaste prozesuaren emaitzak zeintzuk izan
daitezkeen, diren edota izan diren zehazteko balio du.
Horregatik, ebaluazioak aurrez proposaturiko helburuak zein mailatan lortu diren zehaztu
beharko da ikaslelorpen mailak zehazteko erabiliko diren kalifikazio irizpideak desberdinak
izango dira, gaiaren araberakoak, aspektu teoriko edota praktikoak kontuan hartuz.
Horretarako:
➢ Behaketa lanak eta jarrera (bakarka zein taldeko lanetan): Interesa, autonomia,
errespetua, ulermena, arrazonamendua parte hartzea eta elkarlana.
➢ Kasu praktikoak eta problemak (bakarka zein taldeko lanetan): Prozedura, kalitatea
eta entregatzeko data, besteak beste.
➢ Edukien ebaluazioa. Froga puntualak eta azterketak objektiboak eta idatzikoak,

ikasleek bereganatutako kontzeptuen maila neurtzeko erabiliko dira.
➢ Proiektua (bakarka zein taldeko lanetan): txostenaren kalitatea eta formatu egokia
erabiltzea, epeak betetzea, ahozko aurkezpena eta komunikazioa baloratuko dira.
Baliabide didaktiko hau osoan ebaluatzeko prestatua dago, konpetentzia guztiak garatuz
eta ikaslearen ikaste prozesua elikatuz. Jarduera bakoitzak helburu zehatzak dauzka
euskal dimentsioa eta matematikako ezagutzak uztartuz. Horregatik, nahi izanez gero,
zatika landu daiteke, uneko jarduerak eginez eta ebaluatuz.
Guzti hau ebalualetzeko tresna analogiko eta digitalak erabiliko ditugu. Bertan erabiliko
diren eskalak linkert-5 eta kuantitatiboa 5-ekoa izango dira.
➢ Eduki espezikoen errubrika auto-ebaluzaioa, irakaslearen oharrekin.

➢ Talde lanaren koebaluazioa errubrika. co-Rubricks.
➢ Koadernoaren errubrika.
➢ Ahozko lanaren errubrika.
➢ Irizpideetan oinarritutako azterketa, eta ariketak.

EDUKI ESPEZIKOEN ERRUBRIKA auto-ebaluzaioa, irakaslearen oharrekin
Ikasle/gelakide bati
Gelan landu duguna
Ez dut ulertzen. Primeran ulertu dut. erakusteko gai izango Irakaslearen oharrak
EDUKIA
nintzate.

TALDELANAREN KOEBALUAZIOA
OSO ONGI ONGI NAHIKO HOBETU BEHARRA

4 3 2 1 PISUA
Zereginetan oso adi eta Zereginetan adi eta

Zereginetan ez naiz adi eta
kontzentratua egon naiz. kontzentratua egon naiz. Zereginetan ez naiz oso adi
kontzentratua egon. Ez ditut
Planifikatutako zeregin Planifikatutako zeregin egon baina planifikatutako 20%
planifikatutako zeregin
IKASKETETAN guztiak garaiz eta txukun guztiak burutu ditut, zeregin guztiak burutu ditut.
guztiak burutu.
AURRERATZEA burutu ditut. denboraz larri bada ere.
Gehienbat nire kasara egin

Oso modu aktiboan aritu naiz Beharrezkoa izan denean, Ez dut lagundu, ezta
dut lana baina eskatu
laguntzen edota laguntza laguntza eskatu dut modu laguntza eskatu ere.
didatenean, laguntza eman 20%
eskatu eta eskertu dut, egokian. Laguntza eskaini Orokorrean oztopoak jarri
BATAK BESTEARI dut (nola egiten den azalduz,
azalpenetan arreta jarriz. ere egin dut. ditut eta haserretu egin naiz.
LAGUNTZEA kopiatzen utzi gabe)
Nahiko modu egokian Ez naiz modu egokian
Oso modu egokian Modu egokian komunikatu
komunikatu eta harremandu komunikatu eta harremandu,
komunikatu eta harremandu eta harremandu naiz, iritziak
naiz, baina batzuetan ez ditut iritziak eta txandak ez ditut 20%
naiz, iritziak eta txandak eta txandak errespetatuz,
ERRESPETUZ iritziak eta txandak errespetatu edo irainekin
errespetatuz, irainik gabe. irainik gabe.
ERLAZIONATZEA errespetatu. erantzun dut.
Euskaraz aritu naiz lanean Euskaraz aritu naiz lanean
Euskaraz aritu naiz lanean
taldekide guztiekin eta taldekide guztiekin baina ez
baina nire parte hartzea Ez naiz euskaraz aritu. 20%
EUSKARA beraiek ere euskaraz aritzera naiz sartu beraien hizkuntza
nahiko eskaxa izan da.
ERABILTZEA animatu ditut. erabileran.
Izan dudan karguarekin Izan dudan karguarekin Izan dudan karguarekin Izan dudan karguarekin
lotutako zereginak oso ongi lotutako zereginak ongi bete lotutako zereginak juxtu bete lotutako zereginak ez ditut
20%
KARGUAREN bete ditut (ik. zereginak ditut (ik. zereginak ditut (ik. zereginak bete (ik. zereginak
BALORAZIOA koadernoaren hasieran). koadernoaren hasieran). koadernoaren hasieran). koadernoaren hasieran).

KOADERNOAREN ERRUBRIKA
4 Puntu 3 puntu 2 puntu puntu 1 0 puntu
AURKEZPENA Garbitasuna*,argit Garbitasuna*,argit Garbitasuna*,argit Garbitasuna*,argit Ikasleak ez du

asuna**, asuna**, asuna**, asuna**, koadernorik edo
antolakuntza: antolakuntza: antolakuntza: ez antolakuntza: hutsik dauka
OSO ONA ONA da guztiz ona ESKASA
Landutako gaiak Landutako gaiak Landutako gaiak Landutako gaiak
primeran ondo ia ez dira ez dira
desberdintzen desberdintzen dira desberdintzen desberdintzen
dira.
EDUKIAK Koadernoan Klasean landutako Klasean landutako Landutako ia Ikasleak ez du

klasean ikasitako zerbait falta da: nahikotxo falta guztia falta da koadernorik edo
eduki guztia irakaslearen da: irakaslearen hutsik dauka
dauka. azalpenak, azalpenak,
arbeleko oharrak, arbeleko oharrak,
ariketak... ariketak
ADIERAZPENA Adierazpen oso Azalpenak onak Azalpenak txarrak Azalpenak ez dira Ez du ezer
ona dauka. dira. dira. ulertzen, sintaxis adierazi
Ez du akats Akats ortografiko Akats eskasa.
ortografikorik. batzuk ditu. ortografikoak ditu. Akats ortografiko
asko ditu.
* Garbitasuna: tatxoi, zirriborro, akats ez.

**Argitasuna: Informazioa erraz aurkitzen da. Jarduerak, apunteak, oharrak, ariketak erraz desberdintzen dira
bata bestearengandik.
Data egunero jarri behar da
GUZTIRA: /12

AHOZKO LANAREN ERRUBRIKA
GUTXI NAHIKOA ONGI OSO ONGI
BOLUMENA Oso baxu hitz egiten du, ez Baxu hitz egiten du. Ahotsa gehiegi altxatzen du. Bolumena egokia da
zaio entzuten. egoerari begira.
GORPUTZ JARRERA Ez die entzuleei begiratzen. Batzuetan bizkarra ematen Publikoari begira dago, baina Postura naturala du
du. postura ez da egoerarekiko egokia. eta entzuleei begira
dago.
EDUKIA Edukirik gabeko informazioa Edukia azaltzen du, baina Edukia azaltzen du, baina batzuetan Edukia ondo azaltzen
azaltzen du. datu batzuk ez. gaitik ateratzen da. du gaitik atera gabe.
INFORMAZIOAREAREN Ordenarik gabe eta ideien Errrepikapen eta akats Nahiko ordenatuta dago. Ondo antolatuta eta
ANTOLAMENDUA errepikapena. batzuk. ordenatuta dago.
HIZKUNTZAREN Esaldiak amaitu gabe eta Hizkuntza ulergarria da, Hiztegia egokia da eta azalpenak Hiztegia aberatsa da
ZUZENTASUNA ulertzeko zailtasunak. baina sinplea. ulergarriak dira. eta esaldiak zuzenak
dira.

1.- Jarduera
ZENBIKETZE SISTEMAK HIZKUNTZA DESBERDINETAN
Ikusi hizkuntza ezberdinetan osatuta dagoen E1 taula, eta taldeka egin honako ariketa
hauek:
1. Taulan hainbat hutsune daude, bete itzazue.
2. Folio birakaria erabiliz, konparatu beste taldeekin.
3. Hizkuntzaren ikuspegitik lotura edo antzekotasunik ikusten ahal duzue? Zeintzuk?

zergatik?
4. Zer ondorio atera dituzue?
Erantzunak aztertu ostean, talde guztiok BATERA laburpen-ondorio batzuk atera eta
hauek idatziz jaso.
Arabikoan Erromatarrean Euskeraz Inglesez Gasteleraz frantsesez
100

2.- Jarduera
EUSKAL ZENBAKITZE SISTEMAK: BOSTARRA, HAMARTARRA, HOGEITARRA
Testua hauek irakurri, ulertu eta azaldu E3, E5, E8 ,E9. Euskal zenbakitze sistema
hogeitarra (izendatzeko eran) eta zenbakitze sistema desberdinen ezaugarri nagusiak
ondo ulertu ostean, taldeka honako ariketa hauek egingo dituzte:
1. Taula bat jasoko duzue. Lehen lerroetan hainbar adibide dituzue, zenbaki batzuk
hauek sistema eta ikonografia ezberdinetan idatziak daudelarik.
2. Folio birakaria erabiliz, kide bakoitzak hurregnoari ariketa proposatu beharko dio,
baita aurrekoarena zuzendu ere. Zenbakiak 100 baino txikiagoak izatea
gomendatzen dut.
3. Bukatzean, hau da, partaide bakoitzak lerro bat osatu ondoren, guztia denon artean
partekatuko da.
Euskeraz Ikonografia Ikonografia Errotarrien Sistema Sistema Sistema

arabikoan Erromatarra ikonografia Bostarra hamartarra hogeitarrean
Hogei 20 XX 4*5+0 2*10+0 1*20+0
Berrogei 40 XL 8*5+0 4*10+0 2*20+0
Berrogeita 44 XLIV 8*5+4 4*10+4 2*20+4

lau
Tolosa

3.- Jarduera
EUSKAL ZENBAKITZE SISTEMAK
Talde bakoitzak testu bakar bat izango du esku artean lanketa hau egiteko. Testu hauek
emango zaizkie E3 E9 Taldeka eta bakoitzari egokitu zaion testuan oinarrituta, ariketa
hauek egin beharko dituzte:
1. Testua-parrafoak ulertu, ideia nagusiak azpimarratu. 1-2-4 teknika erabili.

2. Euskal kulturarekin zerikusia eta garrantzia daukaten 5 kontzeptu azpimarratu.
3. Buru-mapa moduan adierazi testua.
4. 5 minutuko aurkezpena (euskarri digital bat erabiliz).

4.- Jarduera
IKONOGRAFIAK
Testu hauek emango zaie E4, E6 eta taldeka ondo ulertu eta aztertu ondoren hau egin
beharko dute:
1. Talde bakoitzean burumapa moduan azaldu testuak .

2. Taldeko azalpena egin euskarri digitalak erabiliz.
Buru mapak egiteko argibideak emango zaizkie E11. Eskuz egin daitezke: koloreak eta
forma desberdinak erabiliz.

5.- Jarduera
EUSKAL ERROTARIAK
Hasteko E4 dokumentua arretaz irakurri.
Baita https://zientzia.eus/artikuluak/erdi-aroko-biztanleen-bizi-ohiturak-argitzen/
Taldeka egin honako ariketa hauek:

Oinarrizko informazioa bildu. Powerpoint batetan laburtu.
1. Zer garaietako teknologia da?:urarekin funzionatzen dute… Beste herri

batzuetan airearein mugitzen dira. Zertarako erabiltzen ziren?
2. Zer neurtzen da? Ze unitate? luzera; azalera; bolumena; pisua?. Normalki
garia edo artoa bakarrik lantzen baizuten. Nola pasa bolumenetik pisura?
3. Zer zenbakitze sistema erabiltzen zuten? Bostarra? eta tokian tokiko
ikonografiarekin?
Ondoren lehenengo errenkada adibide gisa arbelean azaldu ostean osatu honako taula
hau:

6.- jarduera
EUSKAL HERRIKO NEURRIAK
1. Taldeka taldekideon artean banatu pasarte hauek eta atera ideia nagusiak, gero
besteei azaldu labur eta koadernoan laburpena egin.
https://ahotsak.eus/zumarraga/pasarteak/zmg-030-027/
https://ahotsak.eus/errezil/pasarteak/erz-008-002/
https://ahotsak.eus/zaldibar/pasarteak/zal-022-005/
https://ahotsak.eus/zaldibar/pasarteak/zal-022-005/
https://ahotsak.eus/beasain/pasarteak/bea-021-010/
https://ahotsak.eus/lesaka/pasarteak/les-021-021/
https://ahotsak.eus/lesaka/pasarteak/les-021-019/
2. Gure arbasoek, ikus E5, garai batean nekazal lurrak lantzen zituztenean egun
batean lantzeko gai ziren eremua hartzen zuten erreferentziatzat (gizalurra eta
golde lurra).
3. Aurrekoan igartubeitiko XVI. mendeko tolare baserria ganbara arakatzen genbilela,

honako eskuizkribu hauek aurkitu genituen, baina zer esan nahi dute datu hauek?
Zenbat eguneko lana izango ote zen?
Gaur egungo futbol zelai bat galdatu beharko bagenu, zenbat gizalurra izango
lirateke? eta zenbat goldelurra?

4. Ikusi bideo hau: https://ahotsak.eus/urnieta/pasarteak/urn-027-034/

Kalkulatu:
3,5 gaitzeru =
12,5 anega =
0,5 lakari =
0,5 gaitzeru =
12 anega =
5. Gaur egungo neurketa hauek kalkulatu:
1h 12 min 36 sec = seg
2h 14min = min
1h 35min 15 seg = seg
3h 25min 34 seg = seg
43 min 16 seg = seg
4236 seg = h min seg
528 min = h min seg
38520 seg = h min seg
387 min = h min seg

7.- Jarduera
ZENBAKI SISTEMA: OINARRIA
Arbelean oinarriak era ezberdinetan landu:

a) Ardiak, globoak,... multzokatzeak kolore ezberdinak erabiliz.
b) Zatiketa bitartez egin multzokatzeak.
c) Kontzeptua orokortu: Oinarri mota ezberdinak.
d) Adibidea azaldu: 95(10) = 1011111(2)
Horren ondoren hainbat kontzeptu azpimarratuko dira laburpen gisa arbelan eta horiek
oinarritzat hartuz ariketa hauek egingo dira:
1. A eta B multzokatu 3-ko kopuruan. A eta B multzokatu 4-ko kopuruan.A eta B
multzokatu 7-ko kopuruan
2. Oinarri batetik pasatzeko ariketa hauek egin:
230(5) = ….(2) 230(5) = ….(7)
43(5) = ….(2) 43(5) = ….(7)
111(5) = ….(2) 111(5) = ….(7)
333(5) = ….(2) 333(5) = ….(7)
441(5) = ….(2) 441(5) = ….(7)
3. Klasea bukatzeko, laburpen gisa E7 testua irakurri eta laburtu.

8.- Jarduera
KODEAK DESZIFRATZEN
1. Taldeka ulertu Khaktovic zenbaki sistemaren egitura:

2. Idatzi Khaktovic sisteman zenbaki hauek:
123
250
457
834
1234
54000
3. Espiotza ariketa: Banaka pentsatu ezazue EUSKERAZ mezu labur bat. Mezuak
“Letrak” eta “zenbakiak” izango ditu barne. Letrak eta zenbakiak banatzeko
“espazioak” erabili ditzakezu.
Zenbakientzat zenbakien ikonoak erabili eta hitzentzat Abezedarioan Letrak duen
ordena adierazten duen zenbakia erabiliko duzu. A=1,B=2,C=3,......
➢ Idatzi mezua Khaktovic ikonografia erabiliz. Zure ondokoarena gero
deszifratu ezazu.

9.- Jarduera.
IDAZKERA ZIENTIFIKOA - DESKONPOSIZIO POLINOMIKOA
1. Ikusi bideoa:.10-en berreturak naturan. eta egin zerrenda bertan aipatzen diren
naturako objetuez, 10-en berreturak txikitik handira ordenatuz.
2. Zer da notazio zientifikoa? Zertarako balio du? Zein irizpide bete behar ditu notazio
zientifikoan idatzita dagoela egiaztatzeko (definizioa)? Zergatik da hain
garrantzitsua? galdera hauei erantzuteko erabili liburuko 16 eta 17 orriak eta E9
testua.
3. Hutsuneak bete:
.... .... .... ....

10 = 10 10 = 100 10 = 1000 10 = 1000000
.... .... .... ....

10 = 0. 1 10 = 10000 10 = 0. 00001 10 = 0. 010
4. Adierazi zenbaki hauek 10 berrekizuneko berreketak erabiliz, hau da,

deskonposizio polinomikoa eginez.
a. 320000
b. 9300000
c. 440000000
d. 70000000
5. Idatzi idazkera zientifikoan zenbaki hauek:
a. 320000
b. 0,0000000930
c. 440000000
d. 70000000
6. Osatu, kasu bakoitzean dagokion berretzailea jarriz:
... ... ... ...

12. 800. 000 = 128·10 = 12, 8·10 = 1, 28·10 = 0, 128·10
... ... ... ...

0, 000036 = 0, 36·10 = 3, 6·10 = 36·10 = 360·10

7. Zuzendu akatsak, idatzi ondorengo zenbakiak idazkera zientifikoa erabiliz,
2 8 6
12, 345·10 = 1234, 5 0, 12·10 = 12·10
3 −2
102, 305·10 = 102305 1234, 5·10 = 12, 345
2 −3
321·10 = 32100 305·10 = 0, 305
5 8 2
1, 789·10 = 178900 0, 000451·10 = 451·10
8. Osatu honako taula hau:
Zenbakia Idazkera zientifikoan
Bale baten masa 1000000 kg
Euri-tanta baten masa 0,000001Kg
Jet baten abiadura 1600km/h
9. Kalkulatu eta adierazi emaitza idazkera zientifikoan:

−7 −7
a. 5, 28·10 + 8, 05·10
10 11
b. 3, 4·10 + 5, 28·10
−8 −7
c. 6, 7·10 + 2, 51·10
9 −8
d. 4, 2·10 − 9, 8·10
e. (4·106)·(6·104)
f. (36·105): (3·109)
10. Ordenatu 9. ariketako zenbakiak txikiti handira.

11. Kalkulatu zenbat kilometro egingo dituen argiak urtebetean, Idatzi emaitza notazio
zientifikoa erabiliz, 2 zifra hamartar erabiliz. (Urteak: 365 egun eta
𝑉𝑎𝑟𝑔𝑖𝑎 = 300. 000 𝑘𝑚/𝑠)
23
12. 56 gramo burdink 6, 023·10 atomo ditu. Zenbat atomo ditu 1Kg burdinak?
−18
13. Protoi baten erradioa 1, 5·10 𝑚 da. Protoiak esfera itxura duela jakinda, kalkulatu
3
protoiaren bolumena. (Esferaren bolumena: 𝑉 = 4/3π𝑟 )
−21
14. Izaki bizidun txikiena birusa da, eta haren pisua 10 𝐾𝑔ingurukoa da; izakirik
5
handiena, berriz, bale urdina da, eta haren pisua 1, 38·10 𝐾𝑔 da. Zenbat birus
beharko lirateke balea urdin baten pisua lortzeko?
15. Adierazi neurri hauek 10eko berreketaren araberako deskonposizio polinomikoa

erabiliz:
Bizkaia zubia (1893)

Nestor Basterretxea. Txindoki
“Portugaleteko zubia”
Juan Inazio Iztueta-ri 1.346m
45 (altuera) × 160 (arkurik
4.70m altuera luzeena) m

10.- Jarduera
BERREKETAK
1. Irakurri E10. Egin laburpena.

2. Kalkulatu honako eragiketa hauek:
−2 2 −3
(− 7 ) = −7 = (− 7 ) =
2 3 −2 3
7 ·7
(− 7 ) = −7 = 5 =
7
3. Esan ondoko adierazpenak zuzenak diren edo ez. Zuzenak ez diren kasuetan
zuzendu.
8 3 3 3
3
6 = 9 (5 + 2) = 5 + 2
3
2 2 2
3 3 3 −2 =1 = 1
4 =2
6
(6 ) 4 −3
·6 = 6
−6 (33) =3
9
3 3
(− 10 = 10
8 8
(23) ·(24) =2
21
4. Nola irakurtzen dira berreketa hauek?. Ondoren egin kalkuluak:

5 5 225
a. 0 = g. (12/4) = m. (− 1) =
0 3 2 222
b. 5 = h. 5 − 5 = n. (− 1) =
3 8 2 2
c. 5 ·5 = i. 8 = o. 100 =
20 22 2 1
d. 5 /5 = j. (− 3) = p. 21 =
8 7 k. 1
122
= q. (− 4) =
3
e. ( )
5 =
2 7
f. (5·12·10) =
5 l. 8 = r. 0 =
5. Kalkula ezazu x ezezagunaren balioa ondorengo berreketetan eta azaldu zergatia

matematikoki:
𝑥 3 𝑥
a. 2 = 64 d. 𝑥 = 27 g. 10 = 10000000
𝑥 2 𝑥
b. 5 = 125 e. 𝑥 = 169 h. 20 = 8000
4 𝑥 5
c. 𝑥 = 625 f. 6 = 36 i. 𝑥 = 243
6. Egin honeko zenbakien arteko eragiketak, gogoratu propietateak erabiltzeaz:

5 1 5 3 −2
a. ( 1
4 )(
+1 · 1 − 5)(· − 2) =
−2 −4 5
(5 ) ·5 6
b. 2 −4 2 ·(− 5) =
(5 ) ·5
2 4
1 −2⎤ ⎡ 1 3⎤
c. ⎡⎢
⎣
( ) 3 ⎥ :⎢ 3 ⎥
⎦ ⎣
( )⎦ =
−1 3 4 1 −2
d. (2 ) ·4 ·(−7) ·9
=
−5 0
2 ·32·(−7)
7. Taldean asmatu 10 ariketa gehiago eta egin. Bata besteari zuzendu gero.

11.- Jarduera.
BURU MAPA
1. Ikus Bertsomate-rako Jone Uria Albizurik Zenbakiei buruz prestatutako bertsoak

osatu:
0,1,2,3,4 Ta elkarbanatzea
ta osteko denak denez naturala Baina negatiboek
izenak dion gisan pizza bat zein sortu zuten sua
dira _______enak pastel bat errorik ez zutela
duguna zatitu bezala zekarten kexua
zenbatzeko osoen zatidura gehitu ta osatu
balio dutenak da _______ zen
plano _______
Jasotzeko adina Gero agertu ziren Jone Uria (2018)
dugunez kentzeko pi eta erro bi
minus-a _______ da
beharrezko zen hitzak dio ongi
hori azaltzeko zatiki gisa idatzi
negatiboak gehitu ezin dugun hori
ziren ______tzeko
2. Entzun Jone Uria Albizuriren zenbaki motak bertsoa eta egin laburpen gisa
kontzeptu mapa bat.
3. Jarduera bakoitzean laburpena egin duzue. Ikasitako guztiarekin egin Buru Mapa
Kontzeptual OSOA atal guztiak erabiliz.

Eranskinak
E1.- Zenbakiak Hizkuntza desberdinetan



E2.- Zenbakien Jatorria

Antzinatik, gizakiak, kontatzeko beharra sentitu izan du; adibidez, beraiek ehizatutako
piezak, beraien tresnak ala beraien tribuko kideen kopurua. Zentzu horretan, hainbat
antropologia aztarna aurki daitezke, esaterako, harrizko paretetan edo prehistoriako
tresnetan tartekatuta agertzen diren marra ordenatuak.
Lehenengo zibilizazioen zenbatzeko sistemak
Neolitikoan, neurketa eta zenbatze sistemak pixkanaka konplikatuz eta aberastuz joan
ziren. Oro har antzinako zibilizazio handiak, zenbatzeko sistema sistematiko, aritmetika
eta geometriaren garapen garrantzitsuengatik berezi ziren. Horrela, adibidez:
Ezagutzen diren lehenengo egiptiar zenbakizko zeinuak, duela 7.000 urtekoak dira. Bere
metodoa, elementuak hamarnaka taldekatzean eta hamarreko talde bakoitzari sinbolo
ezberdina ematean oinarritzen zen.
Babiloniarrek, K.a. 1700 urte inguruan, 60ko oinarria zuen zenbatzeko sistema erabiltzen
zuten; oso konplexua zen, zenbaki-kopuru handia baitzeukan sistema honek.
Zibilizazio grekolatindarrak alfabetoko letrak zenbakizko zeinu bezala erabili zituzten.

Bere zenbatzeko sistemak hamarnaka kontatzen zuten.
Amerikan, kultura maiak K.o. IV. mendeetan, 20ko oinarria zeukan zenbatzeko sistema
erabiltzen zuen, eta historian lehendabiziko aldiz, zero zenbakiaren kontzeptua erabili
zuten.
Indian, gaur egungoaren jatorria zen zenbakien adierazpide-sistema garatu zen, zeina
Mendebaldera arabiarren bitartez transmititu baitzen.

Erromatar inperioak, Europa osoan, Afrikako iparraldean eta mendebaldeko Asian, bere
zenbatzeko sistema zabaldu zuen, zeina oraindik ere hainbat testuinguru berezietan
erabiltzen baita. Sistema honek, hamarreko oinarrikoa du, eta letrak erabiltzen ditu
oinarrizko hainbat unitateen sinbolo bezala (l 1entzako; V 5erako; X 10erako; L 50erako;
C 100erako; D 500erako eta M 1000rako).
Sistema erromatarra oso praktikoa gertatzen zen gehitzeak eta kenketak egiteko, nahiz
eta hala ez gertatu biderkatze eta zatiketekin. Horregatik, nahiz eta hainbat kopuru
adierazteko gordetzen den (adibidez urteak), Errenazimendutik sistema
indo-arabiarrarengatik ordezkatua izan zen.
Sinbolo indo-arabiarrak.Gaur egun erabiltzen den zenbakizko kontzeptua, K.o.VI. mende

inguruan existitzen ziren zenbatzeko sistema hinduetatik dator. Sistema hauek, Europan
erabilitakoekin konparatuz, bi abantaila eskaintzen zituzten.
1. 0 zenbakiaren kontzeptua, nahiz eta ziur aski kultura Mesopotamiakoetatik hartu

zen, lehengo aldiz sistema hamartarrean integratu zen, sistemaren beste bederatzi
zifrekin batera (zeroaren nozioa, Amerikan ere garatua izan zen, kultura
maiarengatik).
2. Zifra bakoitzari kokapen balorea ematea, zifra berdinak, zenbakizko kantitatearen

espresioan bere kokapen globalaren arabera, balore ezberdina zeukalarik.
Sistema hau, arabiarrek hartu zuten IX. mendean, eta, Muhammad ibn Musa al
Khwarizmi-ren (g.g.b. 780-850) idatziengatik herrikoia bihurtu zen, posizio-sistema
hamartarrean inspiraturiko lehenengo aritmetikako gidaliburuaren autorea dena.
XIII. mendean, arabiar matematikarien obretako latinerazko itzulpenek, Erdi Aroko jakintsu
eskolastikoek zenbakizko posizio-sistema ezagutzea posible egin zuten. Hala ere,
Leonardo de Pisa italiarra izan zen, bere Liber abaci (1202) obran, zifra hinduen
erakusketa eskaini zuena, non zenbatzeko sistema modernoaren jatorria kokatzen baita.

Zenbatzeko sistema indo-arabiarreko zenbakien grafiak, XII. mendean Europan hartu

zenetik bere egungo espresiora arte hainbat aldaketa jasan zituen.
Sistema erromatarrarekin konparatuz, indo-arabiarrak maila praktiko eta

kontzeptuzkoan abantaila ziurrak ekartzen ditu.
➢ Idazkera errazetik abiatuta sortzen da, hamar zifren erabileran oinarrituta,

zeinen artean zero dago eta aberatsa da kontzeptuz, zenbakien posizio
balorearen ideiarengatik.
➢ Biderkatze eta zatiketa eragiketa aritmetikoa era nabarmenean sinplifikatzen

ditu, gehitze eta kentzekoak konplikatu gabe.
➢ Matematika modernoaren garapenetarako egokia gertatzen da.
Hori guztiagatik, sistema indo-arabiarra munduko kultura orotan pixkanaka inposatu da,
eta gaur egun gizaki guztiek ulertzen duten idatzizko hizkuntza dela esan behar da.
Alfabeto ezberdina daukaten hizkuntzetan ere, grafia berdina erabiltzen da
(latindarra, zirilikoa, ekialdeko alfabetoak, etab.)
Iturria: Zenbakien Jatorria - Matematika. Hiru.eus.
https://www.hiru.eus/eu/matematicas/origen-de-los-numeros

E3.- Euskal Zenbakitze Sistema Hogei-tarra

Ez dakigu zenbakien historia zehatz-mehatz noiz hasi zen. Hasierako garaietan
gizakumeak zenbakiak eurak ez zituzten irudikatu. Asko jota, unitatea, parea eta multzoa
irudikatu zitezkeen.
Gizaki helduak, ezkolarizatua denak edo ez, laura arteko zenbakien pertzepzio zuzena eta
bat-batekoa baino ez du. Hortik gora kontatu egin behar du edo kontatzen ikasi. Hala
kontatzen eskuko hatzekin ikasi dugunez denok, gaur egun zenbakuntza sistema
gehienek 10eko oinarria dute. Hala ere, beste batzuek 12ko oinarria aukeratu zuten,
arraultza dozena. Bestalde, Mayek, Aztekek eta Euskaldunek, hanketako behatzak ere
haintzat hartuz, 20ko oinarria hartu zuten oinarri hizkuntza bidez adierazteko eran. Eta
Sumertarrek, Babiloniarrekin batera 60ko oinarriarekin kontatzen zuten. Azken
hauengandik heldu zaigu denbora ordu, minutu eta segunduetan neurketzeko ohitura, eta
baita zirkulua 360º gradutan, gradua 60 minututan eta minutua 60 segundutan banatzeko
ohitura ere.
Hatzekin kontatzea oso zabalduta dago, baina kontatzeko modu horrek baditu aldaera soil
batzuk, zein oso baliagarriak diren ikusteko kontatzeko moduak nola zabaldu duen kultura
batetik bestera. Gaur egungo, Europako mendebaldean aurki dezakegun zenbatzeko
erarik ohikoena ezkerreko esku itxiarekin hastea da, eta gero hatz guztiak banan banan
luzatzen datza hatz loditik hasita; horren ondoren, beste eskura pasatzen direlarik.
Maiena eta Aztekana izan ziren 20 oinarrio zenbakuntza-sistema osoa erabili zuten
antzinako kultura nabarmenenak gurearekin batera. Beheko mapan, herri indigenen
kontaketa sistemaren banaketa ageri zaigu eta nagusiki hiru zenbakuntza sistema
erabiltzen dira: 5-eko oinarriko sistema, 20ko oinarriko sistema eta 10eko oinarriko
sistema. Bilakaera ikusirik, gaur egungo sistema hamartarra nagusitu zen, batez ere,
zenbakuntza oinarri baterako neurri egokia zelako, ez oso handia eta ez oso txikia, eta
erraz ikas zitekeen hitz kopuru mugatu bat zelako, baina baita hizkuntza indoeuropearren
hedapenak ere erraztu zuen sistema mota hau. Dirudienez, K.a. 3000. urte ingurutik
erratorriak diren hizkuntza indueuropear guztiek oinarriko zenbakuntza-sitema bera
erabiltzen dute.
Zenbakuntza Sistemen banaketa. (5-10 oinarrikoak eta 5-20 oinarrikoak) (Bustillo, 2008)

E4.- Errotarien Zenbakitzea eta Ikonografia

BISITA BAT AGORREGIKO BURDINOLA ETA ERROTARA: BURDINA ETA URA
Lakaria baserritar askok erabiltzen zuten neurria zen, batez ere Sistema Metriko
Hamartarra orokortu zen arte. Laborea, artoa, babarruna, etab. neurtzeko erabiltzen zen.
Kutxa bi erabiltzen ziren baserrietan neurketak egiteko: lakaria bata eta gaitzerua bestea.
Kutxa edo neurri haiek beteta, erregela batekin pasa behar zen gainetik berdin-berdin jarri
arte. Irinaren kasuan lakariak 3,6 kg zituen gutxi gora-bera. Gaitzerua berriz, eduki
bikoitza zuen (2 lakari) kutxa zen.
Lakaria Gaitzerua
Hara hemen errotariek erabiltzen zuten Zenbatze Sistemaren ikonografia. Bost-eko

oinarria erabiltzen zuten eta herriz herri desberdina zen ikonografia. Bestetik zenbakiak
txikiak izan ohi ziren gehienetan, Errotako salerosketa txikiko komertzio ohi bai zen.

AGORREGIKO BURDINOLA ETA ERROTA
Agorregiko burdinola eta errota Pagoetako parkean daude, Gipuzkoako Aian. Uraren
aprobetxamendu tradizionalaren (burdinola eta errota) eredu bikaina da. Pentsatzen da
1777 aldera eraiki zela, eta ezaugarririk bereziena inguruko errekasto txikiak
aprobetxatzen dituela du; horretarako ia 2 kilometroko ubide-sare bat eraiki zen antepara

(edo ur-biltegi) bikoitz batekin, eta hari esker errota eta burdinola bateko gurpil
eragileetara bideratzen zen ura.
Goiko antepara egiturako goiko aldetik igarotzen diren bi errekastok hornitzen dute. Andel
horretatik hauspoei eragiten dien gurpilaren gainean jausten da ura, eta, era horretara,
hauspoek haizea ematen diote labeari eta burdina-minerala txikiagotzeko beharrezkoa
den tenperatura altua ziurtatzen diote.
Beheko anteparak beherago kokatuta
dauden ubideetatik hartzen du ura, eta,
gainera, urtegi bat ere badu. Bigarren
antepara horrek ahalmen handiagoa du
bertan dauden bi ur-jauziri esker.
Lehenengoak arto-errota ibilarazten du, eta
bigarrenak labeko burdina goriaren
masa lantzeko mailuari eragiten dio mailu-kolpeka masa goria metal bikaineko totxo
bihurtzeko, era guztietako tresnak egiteko prest geratzen zena.
Labea lantegiaren erdi-erdian zegoen,

hauspoetatik horma -bergamazoak-
bananduta, eta haren aurrean,
lantegiaren beste muturrean, mailua
zegoen. Aldameneko gela batean
egur-ikatza pilatzeko gordailu handi bat
zegoen.
Minerala batez ere Bizkaitik ekartzen

zuten eta itsasoz iristen zen Orioraino -patax benakeroetan-. Ikatza batez ere gertuko
zuhaitz motzetako egurrarekin egiten zen.
Argazkien iturria: Gipuzkoako Foru Aldundia
Agorregi XVIII. mendeko monumentu multzo bat da, ur ustiapen mota desberdinen
adierazgarri ezin hobea (burdinolak eta errotak). Pagoetako parkean dago, Aiako
udalerrian (Gipuzkoa).
Agorregiko multzo hori Pirinioetako Burdinaren Bidean sartuta dago, eta Europako
kultura-ibilbidea da 2004tik.

Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura Departamentuak

1985. urtean eskuratu zuen Agorregiko multzoa. Urte
horretatik aurrera ondarea berreskuratzeko proiektu
konplexu bat antolatu genuen, bisitariek gune osoaren
funtzionamendua ikusi eta burdina ekoizteko nahiz
alea ehotzeko ura nola ustiatzen zen era fidagarri
batean interpreta zezaten. Orain arte egindako lanak
eskema hidraulikoa berreraikitzea, eraikinak
zaharberritzea eta burdinola eta erroten makineriaren instalazioa izan dira batez ere.
Lan hau proiektu bizi gisa pentsatua izan da, esku-hartze berriei irekia. Horien artean
daude Europako Batasuneko Rafael programaren barruan egindako azken jarduerak.
Ondare Historiko-Artistikoaren, Artxiboen eta Museoen Zerbitzua arduratzen da

Agorregiko multzoa kudeatzeaz.
Iturria: Agorregiko burdinola eta errota. Hiru.eus.

https://www.hiru.eus/eu/historia/el-conjunto-ferromolinero-de-agorregi
PIRINIOETAKO BURDINAREN BIDEA
AGORREGI Pirinioetako Burdinaren Bidea Europako ibilbidearen parte da

Pirinioetako eskualdea burdin mineralean aberatsa den eskualdea da, eta jarduera
metalurgiko garrantzitsua eragin du. Jarduera ekonomiko horrek ondare-testigantza ugari
utzi ditu. Iragan komun horren ondorioz, Andorra, Ariege, Katalunia, Gipuzkoa eta
Pyrénés Atlantiqueseko museoek eta interpretazio-zentroek proiektu bat sustatu zuten,
espazio horretan zehar burdinaren ondarea ikertzen eta balioan jartzen ari diren agenteak
bilduko zituena. Proiektu honen helburua da burdinaren ondarea aztertzea, zaharberritzea
eta zabaltzea, mugaz gaindiko ezagutza trukea sustatzea eta tokiko garapena eta
turismoa sustatzea. Ibilbide hori Pirinioetako Burdinaren Bidea Elkarteak kudeatzen du eta
Gipuzkoako Foru Aldundia elkarte horretako kide da.
2004an, Pirinioetako Burdinaren Ibilbideak Ibilbide Kulturalen Europako Institutuak ematen
duen Europako kultura-ibilbidearen izendapena lortu zuen.
Pirinioetako Burdinaren Ibilbidearen webgunea: https://pirinioetakoburdinanbildea.eus/

E5 - Euskal Herrian erabilitako neurriak

Gizakia gauzen neurria zenean, mundua oinekin, besoekin eta eskuekin neurtzen zen,
besteak beste. Giza gorputza zen erreferentzia, alegia. Baina zientzialariak gizakia
unibertsoaren zentroan ez zegoela konturatu zirenean, Lur planeta hartzen hasi ziren
erreferentzia gisa, gauzak neurtzeko. Eta Lur planeta unibertsoaren erdian ez zegoela
jakin zenean, beste nonbait bilatu behar izan dira neurrien neurriak. (Lartzanguren, 2018)
Euskal Herrian gehien bat laboreen neurketak egiten ziren eta ezagunenak: aleak, (garia,
haziak, baba lehorrak edo gaztainak) neurtzeko erabiltzen ziren anega, lakaria edo
gaitzerua. Likidoak neurtzeko neurriak ere badaude: pitxerra edo kupela tartean. Baita
kana ere, gaur egun aizkora probatan enborrak neurtzeko erabiltzen den neurri mota.
Hona hemen lehengo eta oraingo neurri unitateen arteko baliokidetasunak. Oraindik ere
Euskal Herrian antzinan erabiltzen zituzten unitate/neurri batzuk egun ere erabiltzen
ditugu.
MASA- kaxoiekin neurtzen zena-
Mendeetan zehar, baserrietan eta errotetan, zerealak, “aleak”, hala nola garia, artoa,
babarruna, etab. neurtzeko neurri desberdinak ezagutu dira. Neurri hauek gaur egun ez
bezala bolumenekoak/edukierakoak izan ohi ziren, eta ez pisuzkoak. Bolumenen
neurri-unitateak Lakaria, Gaitzerua eta Anega izan ohi ziren, baina bere erabilera
nabarmen gutxitu da, derrigorrez sistema metriko hamartarra eta pisuak txertatu zirenetik.
Horretarako, errotara eramaten zen “alea” ehotu aurretik eta ondoren pisatu behar izaten
ziren erregistro bat sortuz.
Aleak neurtzeko neurri-tresnak zurezko kaxoiak ziren, goialdean xafla batzuk zituztenak,
metalezkoak. Horrela, ez zuten higadurarik jasango sestra (erresakia) pasatzen zenean.
Halaber, erregidoreek edo pisatzaileak egiaztatu behar zituzten, eta kasu horretan zigilu
adierazgarri batekin markatzen ziren pertsona hauek uztaren %10arekin geratzen ziren
ordainsari gisa.

LAKARI: (2,75 - 3 kg ). (zerealaren arabera kopurua aldatzen da).
GAITZERU: (11-12 kg).
ANEGA: (44-48 Kg ).
𝐴𝑁𝐸𝐺𝐴 = 4 𝐺𝐴𝐼𝑇𝑍𝐸𝑅𝑈 = 16 𝐿𝐴𝐾𝐴𝑅𝐼
AZALERA (Nekazaritzan)
2
GIZALURRA: (∼ 380 𝑚 ) Gizon batek egun batean landu zezakeen eremua
2
GOLDE LURRA: (∼ 1. 796 𝑚 ) Idi pare batek egun batean goldetu zezakeen lur eremua.
LUZERA
HAZBETEA: (∼ 2, 32 𝑐𝑚)
GIZABETEA: (∼ 1, 96 𝑚)
OINA: (29-33 cm)
BESALDIA: (∼ 1, 68 𝑚)
KORAPILOA: (∼ 11, 76𝑚)
𝐾𝑂𝑅𝐴𝑃𝐼𝐿𝑂𝐴 = 7·𝐵𝐸𝑆𝐴𝐿𝐷𝐼𝐴k
ARRA: (∼ 20, 27 𝑐𝑚)
LEGOA: (4 - 5,5 Km). (Iparraldean - Hegoaldean)
ITSAS MILIA: (1. 852 𝑚) (Nabigazioan )
LUR MILIA: (1. 609 𝑚)
ONTZA: (∼ 10, 45 𝑐𝑚)
KANA: (∼ 0, 837𝑚) Herri kiroletan, batik bat aizkolaritzan enborra neurtzeko erabiltzen
da.
𝐾𝐴𝑁𝐴 = 8·𝑂𝑁𝑇𝑍𝐴

(Lartzanguren, 2018, Berria)

E6.- Ikonografiak
SAILKAPENA
Oro har, duela 5.000 urtetik hona, zibilizazio desberdinek zenbakiak erabili eta kontaketak
egin dituzte. Hala ere, zenbaki sistemak eta ikonografia oso desberdinak izan dira.
Funtsean, Zenbaki Sistemak, hiru kategoriatan sailka ditzakegu:
1. Gehikuntza-notazioko sistemak. Hauetan sinboloak gehitzen joaten dira nahi den

zenbakia (kopurua) lortu arte. Nahiz eta, zenbakiak edozein ordenetan idatz
daitezkeen orokorrean balio handienetik txikienera adierazita daude. Mota
honetako zenbakitze sistemak: Errotarriera, Erromatarra, Egiptoarra, Hitita,
Kretarra, Grekoa, Armeniarra eta Judua dira besteak beste.
2. Notazio hibridoko sistemak. Hauek gehikuntza notazioa biderkaketarekin

konbinatzen dute. Gehikuntza notazioan 500=100+100+100+100+100 adieraziko
litzateke. Aldiz hibridoan bi ikur nahikoa izango lirateke balio berdina adierazteko.
5*100. Irudietan bi sinbolo/ikurren konbinaketa egiten da. Kasu honetan, zifren
ordena funtsezkoa da. (ia-ia posizio sistematzat har daitezke). Beteak beste,
honetako zenbaki-sistemak: Txinatar Klasikoa, Asiriera, Armeniera, Etiopiarra,
Khaktovic eta Mayarra. Non azken horrek "1", "5" eta "0" ikurrak erabiltzen zituen.
Zeroaren lehen erabilera lehenengo aldiz Mayen zibilizazioan aurki daiteke
dokumentatuta (K.a. 36. urtea).
3. Posizio-notazioko sistemak. Sistema posizionaletan, ikono berdinek toki

desberdinetan balio desberdina daukate. Tokia edo posizioak adierazten digu ikono
bakoitzaren balioa. Indiar kulturaz gain beste bi kulturak bakarrik lortu zuten
horrelako sistema bat garatzea: Sistema txinatarra (K.a.300) zeinak “0”-ren
kontzeptua ez duen barne eta sistema Babilonikoa (K.a. 2000)
Ikus denbora lerro eta diagrama hauek (Ventura Ortíz et al., n.d.):

GREKOEN ZENBAKITZEA
Greziarrek, alfabetoko letrak erabili zituzten kontatzeko sinbolo bezala, eta apostrofoa
erabiltzen zuten, zenbakiekin ari zirela adierazteko. Bere sistema, posiziozkoa ez zenez,
idazkerak eta kontaketak zailtasun ugari zeuzkan; gainera, zero zenbakia ez zeukaten.
Ondoren kodigoen taula.
ERROMATARREN ZENBAKITZEA

Erromatar zenbakiak ongi ezagutzen dira mendebaldean, eta testuinguru zehatzetan

erabiltzen jarraitzen dira, batez ere urteak adierazteko. Erabiltzen zituen sinboloak
ondorengoak ziren:
Ikurra N I V X L C D M
Balioa 0 balio 1 5 10 50 100 500 1000

zehatza
Zenbaki erromatarren sistema antzinako Erroman sortu zen. Europan zehar zenbakiak
idazteko ohiko modua izaten jarraitzen zuen Erdi Aroaren amaierara arte. Zenbaki
erromatarren sistemak ez ditu digituak (0-9) erabiltzen zenbakiak adierazteko. Izan ere,
letra latindarrak erabiltzen ditu horretarako. Zenbaki erromatarren sisteman, 7 Letra Latino
ditugu (I, V, X, L, C, D, M) zenbakiak adierazteko.
ARABIARREN ZENBAKITZEA
Munduan gehien erabiltzen den zenbaki sistema bat da. Matematikari indiarrek I. eta IV
mendeen artean asmatu zuten sistema hori. Geroago matematika arabiarrek onartu zuen
IX. mendean. Zenbaki arabiarren sisteman, 0tik 9ra bitarteko digituak edo horien
konbinazioa zenbaki zehatza adierazteko erabiltzen da.
Zenbaki arabikoetatik erromatarretara pasatzeko: bihurketa kalkulagailua. 1-etik 3999

arteko zenbakien bihurketa egiten du.
MAYA ZENBAKITZEA
Oinarrizko hiru ikurrak hauek dira: puntua=1. marra=5 eta karakola =0. Eskema honetan,
0tik 19-rako zenbakiak adierazita daude. Baina nola adierazi 20 zenbakia baino
handiagoak diren zenbakiak? Hortik gorako kopuruak 20tik 20ra taldekatzen dira;
horregatik, maila bakoitzean 0tik 19ra bitarteko edozein zenbaki jar daiteke. Hogeira
iristean, puntu bat jarri behar da hurrengo mailan; horrela, lehen mailan unitateak idazten
dira, bigarren mailan 20ko taldeak daude (hogeikoak), hirugarren mailan 20 × 20ko
taldeak daude eta laugarren mailan 20 × 20 × 20ko taldeak daude. Azken hau ulertzeko
begira adibide hauek:

KHAKTOVIC ZENBAKITZEA
Iñupiaq zenbaki-sistema edo Khaktovik zenbaki-sistema Alaskako iñupiaq hizkuntzako

20-oinarriko zenbakiak adierazteko sorturiko sistema da. Bisualki deigarriak dira.
BABILONIARREN ZENBAKITZEA
Mesopotamiako hainbat herriren idazkeran zenbakiak irudikatzeko sistema da babiloniar

edo mesopotamiar zenbaki-sistema. Nahiz eta argi ikusi daitekeen sistema hamartarra
duela oinarri, nahiago izan zuten bigarren unitate txikiena bezala 60 definitzea (sistema
hamartarrean 100 deritzoguna).
2
Baina zergatik 60? Teoria batzuen arabera, 60 = 2 ·3·5 moduan deskonposatzen da eta
horrek esan nahi du {1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 12, 15, 20, 30, 60} zenbakiekin zatigarria dela. Horrez
gain, 1etik 6-rako zenbaki guztiekin zatigarria den zenbaki osorik txikiena da. Matematika
eta kontaketan ezaugarri bitxiak ditu eta merkataritzaren hastapenetan oso baliagarriak
izan ohi ziren aukera posible guzti horiek.

E7.- Zenbaki Sistema Ezagunenak

Egungo aritmetikako eragiketetan, ohikoa dugu sistema hamartarra erabiltzea. Hala ere,
badira beste hainbat zenbatze sistema eta horietako batzuk ere egunerokotasunean
erabiltzen ditugu. Adibidez badakigu, sistema bitarra oinarrizkoa dela ordenagailuen
funtzionamenduan, eta, sistema hirurogeitarra, beste zereginen artean, angeluen balorea
edota ordularien denbora zenbatzeko erabiltzen dela.
Zenbatzeko sistema, kopuruak era grafiko eta ahozkoan adierazteko erabiltzen diren
zeinu, erlazio eta arau taldea bezala definitu daiteke.
Gaur egun, batez ere posizio izaerako zenbatzeko sistemak erabiltzen dira, non zenbaki
edo zifra bakoitzak balore ezberdina adierazten baitu, zenbakizko katean betetzen duen
kokalekuaren arabera (adibidez, 1 zenbakiak, unitatea adierazten du 1 kopuruan, baina
hamarrekoa da 13an, ehunekoa 148an, etab.).
ZENBAKI SISTEMA batean, hainbat elementu daude:
➢ Sistemaren oinarria, bere unitateen taldekatzea definitzen duena, hau da oinarri

horren arabera multzokatzen ditu unitateak. Adibidez: 5 oinarriak, bosteko taldetan
biltzen ditu.
➢ Sistemaren zifrak, edo oinarriaren arabera erabiltzen diren oinarrizko ikonoak. 5

oinarriko sisteman; 0, 1, 2, 3, 4, eta 5 zifrak erabiltzen dira.
➢ Zifrak eratzeko arauak. Horren arabera, zifra bakoitzari bi propietate lotzen zaizkio:
bere balore absolutua; bere posiziozko balorea edo erlatiboa, betetzen duen
kokalekuaren araberakoa.
ZIFRA ARABIARRAK, OINARRI HAMARTARRA ETA POSIZIONALA
Garai horretako aurrerapen garrantzitsuenetako bat zenbakiak adierazteko oinarri

hamartarra eta posizio-sistema hartzea izan zen. Beste era batera esanda, hamar zifra
dituen {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} sistema hamartaarra non zifra bakoitzaren posizioak bere
balioa zehazten duen.
Gaur egun erabiltzen dugun sistema hamar oinarriko posizio-sistema da; horrek esan nahi
du 535 idazten dugunean, badakigula, zifrek betetzen duten lekuaren arabera, balio

desberdina dutela. Adibide hoentan, lehenengo bosta ehunekoei dagokie eta azkena
unitateei.
Ikusi genuen antzinako egiptoarrek oinarri hamartarra sistema zutela, baina sistema hau
ez zen posizionala. Ikono desberdinak zituzten hamarren berretura bakoitzarentzat, eta
horrek oso zail egiten zituen eragiketa batzuk, horien artean biderketak egitea (ikus 70-71
orrialdeak). Are zailagoa zen zenbaki erromatarrekin lan egitea.
Hamar oinarriko posizio-sistemak hamartarrak kalkulatzeko eta garatzeko metodo errazak

ahalbidetzen ditu. Hori garrantzitsua da, aritmetika sinplifikatzen baitu.
Al-Kindi 801 eta 873 artean bizi izan zen eta besteak beste Indiako zenbaki-sistemei
buruz idatzi zuen. Zifra arabiarrek indiar zenbakietan izan zuten jatorria. Horren
erabilerari buruz kostantzia Èufrates ibaitik gertu bizi zen apezpiku kristau batek utzi zuen
662an, baina ezagutzen den testu zaharrena X. mendekoa da. Esaten denez, XII.
mendeko testu latindar bat, Algoritmi de numero indorum (Al-Juarismiren testu baten
itzulpena), zenbaki indiarrei buruzko lehengo testu arabiarra izan zen, eta 790 eta 840
artean kokatzen du bere adopzioa. Interesgarria da azpimarratzea "algoritmo" hitza testu
honen izenburutik datorrela. 1202an, Fibonaccik zenbaki arabiarrak sartu zituen Europan.
SISTEMA HAMARTARRA-POSIZIONALA, giza jarduerako eremu guztietan erabilienak,
ondorengo ezaugarriak ditu:
➢ 10 oinarria du hau da hamarnaka taldekatzen ditu elementuak.
➢ Bere zifrak { 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 , 9} dira.
➢ Zifren kokapen erlatiboak: unitateak, hamarrekoak, ehunekoak, milakoak, hamar

milakoak, ehun milakoak, milioikoak,...dira.

Sistema hamartarrean, zenbaki baten deskonposizio polinomikoa ondorengoa da:
2 3 𝑛−1 𝑛
𝑛(𝑏) = 𝑛 = 𝑎𝑛𝑎𝑛−1.... 𝑎2𝑎1𝑎0 = 𝑎0 + 𝑎1·𝑏 + 𝑎2·𝑏 + 𝑎3·𝑏 +.... + 𝑎𝑛−1·𝑏 + 𝑎𝑛·𝑏
Adibidez, deskonposizio polinomikoan, 3.892 zenbakia, 3.892 zifra,

2 3
2 + 9 · 10 + 8 · 10 + 3 · 10 bezala idatziko litzateke.
SISTEMA BITARRA-POSIZIONALA
Zenbait herri jatorrizkotan, askotan animalien, landareen, sexuen, eguraldiaren, balioen

eta abarren sailkapenak ontologia bipolarreko munduarekin lotu dira. Hala, zenbait herrik
bi koloretako hitzak baino ez dituzte: zuria eta beltza, eta gauza guztiak batean edo
bestean sartzen dira eta bi multzo horietatik beste azpimultzo batzuk sortzen dira. Zuhaitz
formako sailkapen horietan, 0-1 edo 1-2 balio numerikoak erabiltzen dira; horiek balio
numerikoak baino balio semantikoa daukate eta interesa daukagun edozein elementuri
aplikatu diezaiokegu. Euskal mundu sinbolikoan zenbakien sinbologia oso garrantzitsua
da. Dikotomia horretan, ona eta txarra, argia eta iluna, jainkotarra eta lurtarra, arra eta
emea,... Egun sistema bitarra, ordenagailu eta beste hainbat gailu eta sistema
elektronikoren oinarria da. 0 eta 1 zenbakiak erabiltzeagatik bereizten da. Bereziki,
aproposa da automatizaturik dauden kalkuluetarako, baina aldi berean nahiko aldrebesa
da gure eguneroko idazkeran, kopuruen adierazpena oso luzea suertatzen baita.
Adibidez, hamar oinarriko sisteman 35(10) zenbakia oinarri bitarrean 100011(2) adieraziko
litzateke.
1
35 = 5 + 3·10
2 3 4 5
1000112 = 1 + 1·2 + 0·2 + 0 * 2 + 0·2 + 1·2 = 1 + 2 + 32
SISTEMA HAMASEITARRA-POSIZIONALA
Sistema hamaseitarra (sistema hexadecimal) “hexa” eta “decem” terminoen konbinazioa

da. Hexa grekotik dator eta "sei" esan nahi du; decem, berriz, latinezko hitza da "hamar"
hitzarentzat. Beraz, Sistema hamaseitarra adierazten du, hau da, 16 oinarri duen
zenbakitze-sistema posizionala da. Horrek esan nahi du sistema hamaseitarrak 16 digitu

desberdin erabiltzen dituela. Informatika eta logika bitarraren ikuspegitik logika

4
interesgarria dauka, 16 = 2 baita.
Sistema bitarrean bi digitu {0, 1} eta hamartarrean 10 dauden bezala, sistema honetan 16
digitu daude, lehenengo zifrak, 0tik 9ra bitartekoak dira, ondoren, A, B, C, D, E, eta F letra
larriak erabiltzen dira hamarrekotik hamabosgarrenerako zifrak adierazteko.
Sistema hau informatikan irakurgarritasuna errazteko erabiltzen da, hauek lau bitetan
multzokatzen direlarik. Zenbaki hamaseitarrak bit-sekuentziak irudikatzeko modu
trinkoagoa dira. Notazio honekin, kode digital bat idazten da digitu gutxiagorekin, eta
honela errore-probabilitatea asko murrizten da. Honako sistema hau, besteak beste
Interneteko IP- helbideetan (Interneteko Protokoloen jatorri eta helmuga- helbideetan),
ASCII kodeetan edo web-diseinuko kolore-kodeen deskribapenean, erabiltzen da. CSS
estilo-orrien lengoaiarekin. Oso baliagarria da, bi zenbaki hamaseitarrekin, FFra arte konta
daitekelako, hau da, 255 balio hamartarrari dagokiona edo 1111 1111 balio
bitarrari.https://www.ionos.es
Sistema Sistema Sistema Sistema Sistema Sistema

Hamartarra Bitarra Hamaseitarra Hamartarra Bitarra Hamaseitarra
0 0000 0 9 1001 9
1 0001 1 10 1010 A
2 0010 2 11 1011 B
3 0011 3 12 1100 C
4 0100 4 13 1101 D
5 0101 5 14 1110 E
6 0110 6 15 1111 F
7 0111 7 16 0001 0000 10 (1*16 + 0)
8 1000 8 17 0001 0001 11 (1*16 + 1)
Orokortuz: SISTEMA b-TARRA
n zenbakia hartzen badugu, eta zenbaki horrek b oinarriko 𝑎𝑛𝑎𝑛−1.... 𝑎2𝑎1𝑎0 zifren jarraipen
bezala idatziz gero, hau izango litzateke bere deskonposizio polinomikoa:

2 3 𝑛−1 𝑛
BI OINARRIEN ARTEKO BALIOKIDETASUNAK

Bi Oinarrien Arteko Baliokidetasunak egiteko, hamarreko oinarria oinarritzat hartzen da.

Adibidez, 5435 zenbakia 4-ko oinarrian jartzeko, ondorengo moduan jokatuko genuke:
1. 5435, 10-eko oinarrira pasatu, horretarako deskonposizio polinomikoa erabiliz.
2
5435 = 3 + 4·5 + 5·5 = 3 + 20 + 125 = 14810
2. Lorturiko emaitza hori, 4 oinarria aldatuko genuke, horretarako oinarri horrekin (4)
zatitzen da behar adina aldiz, oinarria baino txikiagoa den hondarra lortu arte.
Ondoren, lortutako koefiziente/balio guztiak alderantzizko ordenean idazten dira.

E8.- Sistema Hamartarra eta deskonposizio

polinomikoa
ZENBAKI SISTEMA batean, hainbat elementu daude:
➢ Sistemaren oinarria, bere unitateen taldekatzea definitzen duena, hau da oinarri

horren arabera multzokatzen ditu unitateak. Adibidez: 5 oinarriak, bosteko taldetan
biltzen ditu.
➢ Sistemaren zifrak, edo oinarriaren arabera erabiltzen diren oinarrizko ikonoak. 5

oinarriko sisteman; 0, 1, 2, 3, 4, eta 5 zifrak erabiltzen dira.
➢ Zifrak eratzeko arauak. Horren arabera, zifra bakoitzari bi propietate lotzen zaizkio:
bere balore absolutua; bere posiziozko balorea edo erlatiboa, betetzen duen
kokalekuaren araberakoa.
NAZIOARTEKO SISTEMA METRIKO HAMARTARRA
Neurketa unitate horiek desberdinak izaten ziren tokian-tokian eta aldatuz joaten ziren
denboran zehar; Horregatik, nazioarte mailan sistema bateratu bat ezartzeko beharra
agerikoa zen. Saiakera bat baino gehiagoren ondoren, bateratze hori 1875ean gauzatu
zen, Parisko Itunaren ondoren ezarritako Sistema Metriko Dezimalarekin.
Haren ondotik, anega, arroa, pitxerra, lakaria, kana, gizalurra… alboratu eta metroa, litroa
edo kiloa erabiltzen hasi zen nazioartea, herrialde batzuk sistemari uko egin bazioten ere,
Amerikako Estatu Batuek eta Erresuma Batuak tartean.
Baina sistema metriko dezimalaren ezarpena ez zen erraza izan, eta Euskal Herrian,
adibidez, bere erabilera ez zen zabaldu mendearen amaierara arte. Sistema berriak
unitate abstraktoak erabiltzen zituen bezala, lehengo sistemak gizakiari, bere lanari edo
bere gorputzari erreferentzia egiten zioten neurri unitateak zituen oinarrian, eta horregatik
oso sustraituta zeuden. Hala, hazbetea, hatz bat bezain luze zen; legoa, ordu batean
gizaki batek oinez edo zaldiz egin zezakeen distantzia zen; golde lurra, idi-uztarri batek
egun batean egin zezakeen lana neurtzen zuen azalera unitatea zen.
Hara hemen gaur egun nazioarten erabiltzen dugun Sistema metriko hamartarrarean
infografia batzuk.

SISTEMA HAMARTARRAK, egun giza jarduerako eremu guztietan erabilienak,

ondorengo ezaugarriak ditu:
➢ 10 oinarria du hau da hamarnaka taldekatzen ditu elementuak.
➢ Bere zifrak { 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 , 9} dira.
➢ Zifren kokapen erlatiboak: unitateak, hamarrekoak, ehunekoak, milakoak, hamar

milakoak, ehun milakoak, milioikoak,...dira.
Sistema hamartarrean, zenbaki baten deskonposizio polinomikoa matematikoki honela

adierazten da:
2 3 𝑛−1 𝑛
𝑛(10) = 𝑛 = 𝑎𝑛𝑎𝑛−1.... 𝑎2𝑎1𝑎0 = 𝑎0 + 𝑎1·10 + 𝑎2·10 + 𝑎3·10 +.... + 𝑎𝑛−1·10 + 𝑎𝑛·10
non 𝑛 ∈ 𝐼𝑁 eta (10) oinarria diren.
Adibidez, 10 oinarriko deskonposizio polinomikoan,
2 3
3. 892 = 2 + 9 · 10 + 8 · 10 + 3 · 10 idatziko litzateke.
2 3
1. 790 = 9·10 + 7·10 + 1·10 idatziko litzateke.
3
1. 090 = 9·10 + 1·10 idatziko litzateke.
Orokortuz: SISTEMA b-TARRA

n zenbakia hartzen badugu, eta zenbaki horrek b oinarriko 𝑎𝑛𝑎𝑛−1.... 𝑎2𝑎1𝑎0 zifren jarraipen
bezala idatziz gero, hau izango litzateke bere deskonposizio polinomikoa:

2 3 𝑛−1 𝑛
non 𝑛 , 𝑏 ∈ 𝐼𝑁 eta 𝑏 oinarria diren.

E9.- Idazkera Zientifikoa

Zenbaki handiegiak irudikatzeko lehen ahalegina Arkimedes matematikari eta filosofo
greziarrak hasi zuen, k.a. III. mendean bere “Harearen kontadorea” (Bradshaw, 2006)
lanean deskribatu zuelarik, horretarako, une hartan indarrean zegoen ereduaren erabiliz
unibertsoaren tamaina balioetsi behar izan zuen. Garai hartan, zenbakiak adierazteko
modu handi bat asmatu behar izan zuen, beraz gai honetan ere aitzindari izan zela esan
dezakegu. Berak 1063 tamainako kopuruak kalkulatzen ibili baitzen. Baina egun ezagutzen
dugun notazioa ez da berea, hau da, zenbaki errealak koma flotatzailearen bidez
irudikatzeko eredua Leonardo Torres eta Quevedok (1914), Konrad Zuse (1936) eta
George Robert Stibitzek (1939) proposatu zuten. Beraz, azken hauek egun ezagutzen
dugun notazio zientifikoaren asmatu zen. Gaur egungo ordenagailuak puntu flotatzailean
kodetzea, funtsean, 2 oinarriko notazio zientifikoa da.
Zientzia esparruan, maiz adierazi behar dira kopuru oso handiak zein oso txikiak. Adibide
gisa: Lurraren edo elektroien masa … Zenbaki horiek era murriztuan adierazteko,
idazkera zientifikoa edo notazio zientifikoa asmatu zen.
Lurraren masa 5. 983. 000. 000. 000. 000. 000. 000. 000 kilokoa da eta Elektroien masa
0, 000000000000000000000000000000911 kilokoa da. Kopuru horiek irakurtzeko zaila
denez eta kopuru horiekin eragiketak egitea errazteko asmoz idazkera zientifikoaz
baliatzen gara. Idazkera honek kopuruaren zifra esangarriak/esanguratsuak bakarrik
adierazten ditu, dagokien hamarrekoekin, 10-en berretzaileak erabiliz. Era honetan
berretzaile horrek kopuruaren garrantziaren maila adierazten digu.
Idazkera zientifikoan emandako zenbaki batek (baldintza) atal hauek (bete behar) ditu:
➢ Zati oso bat, zero ez den zifra bakar batek osaturikoa (unitateena) 𝑎1.
➢ Gainerako zifra esangarriak, baldin eta badaude, zati hamartarrean agertzen dira
𝑎2.
➢ Berrekizuna 10 duen berreketa osoa, b, honek zenbakiaren magnitude-ordena

adierazten du, zenbaki hori osoa izan behar du.
Laburbilduz, 𝑁 idazkera zientifikoan idatzita egoteko honela adierazita egon beharko luke
𝑏
𝑁 = 𝑎 · 10 𝑛𝑜𝑛 1 ≤ 𝑎 < 10 eta 𝑎 = 𝑎1, 𝑎2 [𝑎1 𝑧𝑎𝑡𝑖 𝑜𝑠𝑜𝑎 𝑒𝑡𝑎 𝑎2 𝑧𝑎𝑡𝑖 ℎ𝑎𝑚𝑎𝑟𝑡𝑎𝑟𝑟𝑎 𝑖𝑧𝑎𝑛𝑖𝑘].

b positiboa bada, N zenbaki handia da. eta aldiz b negatiboa bada, N zenbaki txikia
izango da.
7 1,3 1,3 −7
Adibidez, 13. 000. 000 = 1, 3 · 10 eta 0, 00000013 = 10000000
= 7 = 1, 3·10
10
idazten dira. Era honetan lehendabizi berretzaileak alderatuz eta berdinak izanez gero
zifrak alderatuz, argi konpara daitezke bi kopurua beraien artean.
Zenbakia Idazkera
zientifikoan
Lurraren masa 5. 983. 000. 000. 000. 000. 000. 000. 000 Kg 5, 983·10 Kg
24
Elektroien masa 0, 000000000000000000000000000000911 m 9, 11·10−31m

9,11
= 31
10
Ilargiaren masa 74. 000. 000. 000. 000. 000. 000. 000 Kg 7, 4·10
22
kg
Lurraren eta 152. 100. 000. 000 m 1, 521·10 m

11
eguzkiaren
arteko distantzia
Honako hauek dira gehien erabiltzen diren aurrizkiak:

Bi zenbaki beraien artean konparatu edo ordenatzeko:
1. Idazkera zientifikoan idatzi bi balioak.

2. Zeinua konparatu:
a. Biak zeinu berdina badute, jarraitu 3. pausuarekin. Bestela zeinu positiboa
duen balioa handiagoa da.
3. Beraien magnitude-ordena konparatu
a. Desberdina bada, magnitude ordena handiena duena, balio handiena da.
b. Berdina bada, a balio handiena duen balioa izango da handiena.
Notazio edo idazkera zientifikoa baliatuz eragiketak honela egiten dira:
● Batuketak eta kenketak egiteko, bi zenbakiak magnitude ordena berean adierazi

behar dira lehenik. Eta zati osoa eta hamartarraren arteko batuketa edo kenketa
egin behar da. Behin hori egin ostean bukaerako emaitza idazkera zientifikoan
dagoela egiaztatu behar da, horrela ez badago notazio horretara bihurtu behar da.
Adibidez,
8 7 7 7 7 8
2, 16·10 − 5, 42·10 = 21, 6·10 − 5, 42·10 = 16, 18·10 = 1, 618·10
● Biderketak eta zatiketak egiteko ordea, berretzaileen propietatean erabili behar

dira gaiz gai zatiketak edo biderketa eginez.
Adibidez,
(1, 5·106)·(6, 7·108) = (1, 5·6, 7)·106+8 = 10, 05·1014 = 1, 005·1015

(1, 18·109): (8, 76·105) = (1, 18: 8, 76)·109−5 = 0, 1347·104 = 1, 347·103
Kalkulagailu zientifikoetan, eta ordenagailuko kalkulagailuetan hainbat modu ezberdin
𝑥
daude 10eko berreketak sartzeko, ohikoenak hauek dira: 10 , 𝐸𝑋𝑃, 𝐸𝐸 hiru kasu horietan,
dagokion tekla sakatu ostean, 10eko berretzailea sartu behar da. Horrez gain,
kalkulagailuarekin eragiketak egiten dugunean kontuan hartu behar dugu kalkulagailuak
ere biribilketak egiten dituela eragiketa bakoitzean, kalkulagailuak zenbaki kopuru jakin
bat onartzen edo ikusarazten baitu bere pantailan, 8 edo 10 digitu. Ondorioz, zenbaki bat
pantailan sartzen ez denean, zenbakia biribildu eta notazio zientifikoaren bitartez
adierazten du. Kasualitatez errorea emango balu, ez dago inolako errore matematikorik,
kontua da bere memoria beteta dagoela eta ez dela gai hori adierazteko.

E10.- Berreketak
Arkimedes, notazio zientifikoaren aita dela esan ohi da. Zenbaki handiegiak adierazteko
lehen saiakera Arkimedes matematikari eta filosofo greziarrak egin zuen. Zenbakizko
irudikapen sistema bat asmatu zuen unibertsoan zenbat hondar ale zeuden kalkulatzeko.
63
Kalkuluen arabera, 10 ale zituen.
Notazio zientifikoaren bidez, zenbaki errealak koma flotatzaile bidez irudikatzeko eredua
sortu zen. Ideia hori Leonardo Torres Quevedok (1914), Konrad Zusek (1936) eta George
Robert Stibitzek (1939) proposatu zuten.
Ehuneko ehun segurua ez den arren, badirudi laukira -ber2- edo kubora -ber3- igotzeko
ideia babilonikoen denborakoa dela. Babilonia Mesopotamiako zati bat zen, orain Irak
deritzogun eremuan. Babiloniako lehen aipamen ezaguna K. a. XXIII. mendeko oholtxo
batean dago. Beraien zenbaki-sistemak (sumertarrarenak, orain hildako hizkuntza denak)
sinboloak erabili ohi zituzten formula matematikoak deskonposatzeko. Bitxia bada ere, ez
zekiten zer egin 0 zenbakiarekin; beraz, sinboloen arteko espazio (hutsune) gisa
adierazten zuten.
“Berreketa” hitza bera latinetik dator, "expo", "fuera de" esan nahi du.
Berreketa bi zenbakien arteko ergiketa matematiko bat da: berrekizuna eta berretzailea.
Honela adierazten da: a ber n berreketa, a berrekizuna edozein zenbaki izan daiteke eta
n berretzailea zenbaki naturala da beti.
Honako beste propietateak ere baditu:
𝑛 0 1
0 = 0; 𝑎 = 1; 𝑎 = 𝑎
𝑛 𝑚 𝑛+𝑚 𝑛 𝑚 𝑚−𝑛
𝑎 ·𝑎 = 𝑎 ; 𝑎 /𝑎 = 𝑎
𝑎 𝑛 𝑛 𝑚
𝑛
( )
𝑏
=
𝑎
𝑏
𝑛 ; ( )
𝑎 =𝑎
𝑛·𝑚
;
𝑛 𝑛 𝑛
(𝑎·𝑏·𝑐) = 𝑎 ·𝑏 ·𝑐 ;
𝑛

𝑎 −𝑛 𝑏 𝑛
𝑛
(𝑎)
−𝑛
=
1
𝑎
; ( ) 𝑏
= ( ) 𝑎
=
𝑏
𝑎
𝑛
Errepaso moduan irakurri adibide hauek:
−1
(( ) −2 −1 5+(−2) −1 −1
1 −5
10) ·10
−2
(
= 10 ·10
5
) = 10 ( ) = 10 ( 3) = 10
3·(−1)
= 10
−3
=
1
1000
2 −5 −5 −5 2
(72) ·11−3·( 117 ) 2·2

= 7 ·11 ·
−3 7
11
−5
4
= 7 ·11 ·
−3 7
11
−5 =7
4+(−5)
·11
−3−(−5) −1
= 7 ·11 =
2 11
7
=
121
7
Batuketaren aurkako eragiketa kenketa da, biderketaren alderantzizko eragiketa zatiketa

da eta era berean, berreketaren alderantzizko eragiketa erroketa da. Beraz, berreketak
bezala bi zenbakien arteko ergiketa matematiko bat da: errokizuna eta erroa.
𝑛 𝑛 8 2
𝑥 = 𝑎 ⇔ 𝑎 = 𝑥 adibidez, 2 = 64 ⇔ 64 = 8

E11.- Buru Mapak

BIBLIOGRAFIA
Aritmetika Lur entziklopedia tematikoa. (n.d.). Euskadi.eus. Retrieved November 30, 2023,
https://www.euskadi.eus/web01-a2lurent/eu/contenidos/articulo/c1801/eu_d180100
1/1801001.html
Bilbao Bilbao, B., Ezkurdia Arteaga, G., & Perez Urraza, K. (2004). Euskal curriculuma ala
euskal dimentsioa curriculumean ? Utriusque Vasconiae.
Bizkaiko Foru Aldundia (Ed.). (1994/1996). Errotarrien Kontatze Sistema (Dima, Bizkaia).
KOBIE, VII, 91-98. ISSN 0214-7971
Bradshaw, G. (2006). El contador de arena. Publicaciones y ediciones Salamandra S.A.
Bustillo, F. (2008). Antzinako euskal matematikaz hainbat burutazio. Gaiak.
Colera, J. (2016). Matematika irakaskuntza akademikoetara bideratuta, DBH 3. Anaya
Haritza.
Cómo logró Arquímedes contar todos los granos de arena del Universo. (2021, January
16). BBC. Retrieved November 30, 2023, from
https://www.bbc.com/mundo/noticias-55553127
Euskal curriculuma: kultur ibilbidea : herritik mundura eta mundutik herrira : adituen
ekarpena. (2004). Eusko Jaurlaritza.
Eusko Jaularitza. (n.d.). Agorregiko burdinola eta errota. Hiru.eus. Retrieved November
30, 2023, from
https://www.hiru.eus/eu/historia/el-conjunto-ferromolinero-de-agorregi
Eusko Jaularitza. (n.d.). Zenbakien Jatorria - Matematika. Hiru.eus. Retrieved November
30, 2023, from https://www.hiru.eus/eu/matematicas/origen-de-los-numeros
Gómez, M. (2015). Matematika, 3 DBH. Ikaselkar.
Iztueta Armendáriz, P. (2019). Euskal curriculumaren eraikuntza (Utriusque Vasconiae
(Donostia-San Sebastián), Ed.). Utriusque Vasconiae.

Lartzanguren, E. (2018, Abendua 8). Neurrien neurria. Berria.
Matemáticas/Historia/Concepto Número. (n.d.). Wikilibros. Retrieved November 30, 2023,
https://es.wikibooks.org/wiki/Matem%C3%A1ticas/Historia/Concepto_N%C3%BAm
ero
Prida Almansa, C. d. l. (2015). Matematika akademikoa, 3 DBH. Santillana Zubia.
Qué números usaban los antiguos griegos cuando hacían sus asombrosos
descubrimientos. (2021, January 10). BBC. Retrieved November 30, 2023,
https://www.bbc.com/mundo/noticias-55478059
2. Atalad1801002. (n.d.). Euskadi.eus. Retrieved November 30, 2023,
https://www.euskadi.eus/web01-a2lurent/es/contenidos/articulo/c1801/eu_d180100
2/1801002.html
Uria Albizuri, I. (2018, January 31). #bertsomate: Zenbaki motak. YouTube. Retrieved
November 30, 2023, from https://youtu.be/khfXnAPCoN0
Ventura Ortíz, H. D. J., Alvarado Máximo, E., & López Alarcón, G. R. (n.d.). Sistemas
Numéricos. https://www.timetoast.com/timelines/2070687
Zenbaki-sistema. (n.d.). Wikipedia. Retrieved November 30, 2023, from
https://eu.wikipedia.org/wiki/Zenbaki-sistema
Zenbaki-sistema erromatarra 3 arau sinpleetan - Innovamat Blog. (2022, September 30).
Blog Innovamat. Retrieved November 30, 2023, from
https://blog.innovamat.com/eu/zenbaki-sistema-erromatarra-3-arau-sinpleetan/

Euskal Zenbakitze Sistema Hogeitarra - Iraler600.ixiar Leunda Iztueta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Euskal Zenbakitze Sistema Hogeitarra - Iraler600.ixiar Leunda Iztueta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ixiar Leunda Iztueta

2023 Irale R600

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 1

Hezkuntzan beharrezkoa da metodologia aldaketa bat; eta ezagutzetan eta memoria

Beste hainbat diziplinatan bezala, Matematika zabaltze eta konplexutze prozesu

Egungo gizartean beharrezkoa da eguneroko bizitzarekin erlazionatutako kontzeptu

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 2

Teknologian, Natur Zientzietan eta bai Gizarte Zientzietan ezagutzak berenganatu

➢ Euskal kulturaren transmisioaren lerro hauek landuko ditugu bereziki:

Euskal Zenbakitze Sistema

Ikonografiari dagokionez, geureaz aparte, garai desberdinetan erromatarra edo arabiagoa

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 3

Digitalazio munduan zenbakitze sistema “bi-tarra” eta “hamasei-tarra”erabili ohi da mundu

Matematikan zenbakitze sistemak edozein oinarri izan dezake. (Oinarria=1, 2, 3, 4,

DBH 3. Zenbakitze Sistema lantzearekin batera beste hainbat ikasgaiekin elkarlana

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 4

KURRIKULUMA: KONPETENTZIAK, EDUKIAK

➢ Zenbaki naturalak ℕ, osoak ℤ, arrazionalak ℚ eta irrazionalak

➢ Zenbaki arrazionalen berreketak.

➢ Berreketen arteko eragiketak.

➢ Berreketen propietateak erabiltzea, kalkulu errazak sinplifikatzeko eta egiteko.

➢ Berreketan eta erroketen arteko erlazioa ulertzea.

➢ Kalkulagailuaren erabilera berreketak egiteko.

➢ Balioen arteko konparaketa.

➢ Zenbakiak notazio zientifikoan interpretatzea eta adieraztea.

➢ Eragiketak zenbakiekin notazio zientifikoan, arkatza eta papera erabiliz.

➢ Eragiketak zenbakiekin notazio zientifikoan, kalkulagailua erabiliz.

➢ Notazio zientifikoan adierazitako datuak dituzten problemak ebaztea eta

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 5

animalien populazioen zenbaketa, kilo batean dauden tamaina txikiko unitateen

F2.3 Erantzukizun pertsonala eta bestearen onarpena, ikasgelan egoera

1. Problemak interpretatu, modelizatu eta ebatzi.

1.1. Problema matematikoen enuntziatuak interpretatzea, datu garrantzitsuenak

Deskriptore operatiboak: STEM1, STEM2, KD2, KPSII4, EK1, EK3

2.1.Problema baten soluzioen zuzentasun matematikoa eta planteatzen diren

Deskriptore operatiboak: HKK1, STEM1, STEM2, KD1, KD2, KD5, EK3.

3.1.Aieru errazak modu autonomoan ezagutzea eta formulatzea, patroiak,

Deskriptore operatiboak: STEM1, KD2, KD3, KAKK1.

5.1.Ezagutzen (aritmetikoak, aljebraikoak eta geometrikoak) arteko erlazioak eta

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 7

6. Beste irakasgai batzuetan eta egoera errealetan inplikatutako matematika

6.1.Mundu errealaren eta matematikaren artean loturak ezartzea, ikerketa zientifiko

Deskriptore operatiboak: STEM3, KD1, KD2, KD5, KAKK4.

7.1.Kontzeptu, prozedura eta emaitza matematikoak hitzezko tresnak, tresna

8.1.Informazioa komunikatzea, hizkuntza matematiko egokia erabiliz (ahoz eta idatziz)

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 8

9. Trebetasun pertsonalak garatzea, emozioak identifikatuz eta kudeatuz, errorea

Deskriptore operatiboak: STEM5, KPSII1, KPSII4, KPSII5, EK2, EK3.

9.1.Matematikarekiko norberaren emozioak identifikatzea eta kudeatzea, erroreak

Deskriptore operatiboak: HKK5, KE3, STEM3, KPSII1, KPSII3, HK2, HK3.

10.1.Talde heterogeneoetako lanean aktiboki kolaboratzea eta harremanak ezartzea,

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 9

Ezagutza berriak bereganatu ahal izateko, lagungarria da hasieran ikasgaiaren kontzeptu

2. Ezagutzen eraldatzea, antolatzea eta eraikitzea. Irakasleak oinarrizko kontzeptu eta

3. Edukien pixkanakako ikasketa antolaketa. Horretarako, ikasleak pixkanaka,

4. Ikasketa arazoak gainditzea. Ikasketa prozesuan zehar ikaslearen estruktura

➢ Dinamizatzailea, gidaria eta antolatzailea: Pentsamendua, gatazka kognitiboak eta

EGITURA ETA LANKETA KOOPERATIBOAK

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 12

➢ Edukien ebaluazioa. Froga puntualak eta azterketak objektiboak eta idatzikoak,

➢ Eduki espezikoen errubrika auto-ebaluzaioa, irakaslearen oharrekin.

2023 Irale R600 Ixiar Leunda Iztueta 13

AURKEZPENA Garbitasuna,argit Garbitasuna,argit Garbitasuna,argit Garbitasuna,argit Ikasleak ez du

Hogei 20 XX 45+0 210+0 1*20+0

Berrogei 40 XL 85+0 410+0 2*20+0

Berrogeita 44 XLIV 85+4 410+4 2*20+4