ΚΑΜΠΕ΢ ΣΗ΢ Ι΢ΣΟΡΙΑ΢

ΣΗ΢ ΕΙΔΙΚΗ΢ ΑΓΩΓΗ΢

΢ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΢ΣΟΝ
ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ
Τι είναι η ειδική αγωγή

«Η επιςτιμθ που φροντίηει για τθ μόρφωςθ, διδαςκαλία και

πρόνοια όλων των παιδιϊν, που θ ςωματικι και ψυχικι τουσ
εξζλιξθ εμποδίηεται αδιάκοπα από παράγοντεσ ατομικοφσ και
κοινωνικοφσ».

Ρόηα Ιμβριϊτθ
Ιςτορία ειδικήσ αγωγήσ

Για πολλοφσ αιϊνεσ θ αντιμετϊπιςθ από τθν κοινωνία των ατόμων,

που απζκλιναν, κακορίηεται από τισ κρθςκευτικζσ, επιςτθμονικζσ και
κοινωνικζσ αντιλιψεισ τθσ εποχισ.

Δυο περίοδοι ςτην ιςτορική εξζλιξη τησ ειδικήσ αγωγήσ:

• θ ςκοτεινι εποχι
• θ εποχι τθσ ζναρξθσ τθσ επιςτθμονικισ ειδικισ αγωγισ
Ιςτορία ειδικήσ αγωγήσ
• Στον αρχαίο ελλθνικό πολιτιςμό θ αντιμετϊπιςθ των αναπιρων δεν ιταν
ενιαία. Ποικίλλει όχι μόνο ανάμεςα ςτισ πόλεισ-κράτθ αλλά και από εποχι
ςε εποχι.

• Στον Μεςαίωνα, υπιρχε θ αντίλθψθ ότι τα άτομα με νοθτικι υςτζρθςθ

ιταν δαιμονιςμζνα και ςε πολλζσ περιπτϊςεισ κάθκαν ςτθν πυρά.

• Οι νεότεροι χρόνοι, 16οσ, 17οσ, 18οσ αιϊνασ, χαρακτθρίςτθκαν ωσ θ εποχι

των ςκαπανζων τθσ ειδικισ αγωγισ (γιατρϊν, παιδαγωγϊν, ιερωμζνων).
Ιςτορία ειδικήσ αγωγήσ
• Οι πρϊτεσ οργανωμζνεσ απόπειρεσ ςτο τζλοσ του 18ου αιϊνα για
προςφορά εκπαιδευτικϊν υπθρεςιϊν απευκφνονταν ςε άτομα με
νοθτικι κακυςτζρθςθ και αιςκθτθριακζσ μειονεξίεσ.

• Η εποχι αυτι ςυνδζεται με τθ γενικευμζνθ πίςτθ πωσ οι άνκρωποι

μποροφν να εκπαιδευτοφν.
Ιςτορία ειδικήσ αγωγήσ
• Από το 1770 για κρθςκευτικοφσ και ανκρωπιςτικοφσ λόγουσ άρχιςαν
να λειτουργοφν ςε μοναςτιρια ιδρφματα με ενταγμζνα ςχολεία για
τυφλοφσ, κωφοφσ, ςωματικά και πνευματικά αναπιρουσ.

• Η εκπαίδευςθ ςκοπό είχε να απαλλάξει τα ανάπθρα παιδιά «...από

τθν κατάςταςθ τθσ ανάγκθσ, τθσ άγνοιασ, τθσ ακλιότθτασ, τθσ
ερθμιάσ».
Ιςτορία ειδικήσ αγωγήσ
• Αναφορά ςε νομικό κείμενο ςχετικά με το δικαίωμα και των παιδιϊν με
νοθτικι κακυςτζρθςθ ςτθν εκπαιδευτικι ηωι γίνεται για πρϊτθ φορά ςτθν
Ελβετία.

• Το πρϊτο κράτοσ το οποίο ςυμπεριζλαβε ςτο ςχολείο και μακθτζσ με

νοθτικι υςτζρθςθ ιταν θ Γερμανία το 1863 και ακολοφκθςε θ Ελβετία το
ζτοσ 1881.
Ιςτορία ειδικήσ αγωγήσ
Τα πρϊτα ειδικά ςχολεία ιδρφονται κατά τον 19ο αιϊνα.

• Στθ Γερμανία κακιερϊκθκε θ ξεχωριςτι εκπαίδευςθ με τθν ίδρυςθ του

«βοθκθτικοφ ςχολείου» (Hilfschule), για να αντιμετωπιςτεί το πρόβλθμα τθσ
ςχολικισ αποτυχίασ.

• Στθν Αγγλία το πρϊτο βοθκθτικό ςχολείο λειτοφργθςε το 1859.

• Στθν Αμερικανικι ιπειρο ίδρυςθ των πρϊτων βοθκθτικϊν ςχολείων

αναφζρεται ότι ζγινε το 1896-1898.
Η εκπαίδευςη των παιδιών με αναπηρίεσ πριν
από το 1937 ςτην Ελλάδα
Από τη ςφςταςη του ελληνικοφ κράτουσ και μζχρι τισ αρχζσ του 20ου αιώνα:

• πάρκθκαν διάφορα κεςμικά μζτρα και πρωτοβουλίεσ για τθν προςταςία τθσ
παιδικισ θλικίασ (π.χ. προςταςία από επιδθμίεσ) και τθσ κοινωνικισ πρόνοιασ
(π.χ. ορφανοτροφείο τθσ Αίγινασ).

Στο δεφτερο μιςό του 19ου αιώνα:

• ιδρφκθκαν οριςμζνα ιδρφματα για άτομα με ψυχικζσ διαταραχζσ (π.χ.

«φρενοκομείο» τθσ Αίγινασ, Δρομοκαΐτειο, Αιγινιτειο).
• επεκτάκθκαν τα ιδθ υπάρχοντα όπωσ το «φρενοκομείο» τθσ Κζρκυρασ φςτερα
από τθν προςάρτθςθ των Ιονίων νιςων.
Η εκπαίδευςη των παιδιών με αναπηρίεσ πριν
από το 1937 ςτην Ελλάδα

• Η παροχι εκπαίδευςθσ ςε παιδιά με ειδικζσ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ

(ΕΕΑ) δεν ιταν ςτο επίκεντρο μζχρι τισ αρχζσ του 20ου αιϊνα.

• Οι πρϊτεσ προςπάκειεσ ιδρυματικοφ χαρακτιρα ανικαν ςτθν

ιδιωτικι πρωτοβουλία και τθ φιλανκρωπία.

• Υπό τθν εποπτεία και τθ χρθματοδότθςθ φιλανκρωπικϊν ςωματείων

ιδρφκθκαν και λειτοφργθςαν ςχολικά ιδρφματα για παιδιά με
τφφλωςθ και κϊφωςθ.
• Το 1906 ιδρφκθκε ςτθν Καλλικζα Ακθνϊν μια φιλανκρωπικι εταιρεία με τθν
επωνυμία «Οίκοσ Τυφλών» με ςκοπό τθν προςταςία, εκπαίδευςθ και
περίκαλψθ των τυφλϊν παιδιϊν θλικίασ 7-18 χρόνων.

• Το 1923 ιδρφκθκε ςτθ Σφρο το πρϊτο ειδικό ςχολείο για κωφά παιδιά από τθν
Αμερικανικι φιλανκρωπικι οργάνωςθ «Εγγφσ Ανατολή».

• Το 1923 ιδρφκθκε ο «Οίκοσ Κωφαλάλων Χαραλάμπουσ και Ελζνησ

Σπηλιοποφλου» (δε λειτοφργθςε ζωσ το 1937).

• Το 1932 ιδρφκθκε ςτθν Ακινα ο «Εθνικόσ Οίκοσ Κωφαλάλων», ςτο πλαίςιο του
οποίου λειτοφργθςε ειδικό δθμοτικό ςχολείο κωφϊν.
Το 1937:

• Τα δφο ςχολικά ιδρφματα για τουσ κωφοφσ ςυγχωνεφτθκαν ςτο «Εκνικό

Κδρυμα Προςταςίασ Κωφαλάλων - Οίκοσ Ακθνϊν Χαραλάμπουσ και Ελζνθσ
Σπθλιοποφλου».

• Συςτάκθκε θ φιλανκρωπικι εταιρεία «Ελλθνικι Εταιρεία Προςταςίασ και

Αποκαταςτάςεωσ Αναπιρων Παίδων - ΕΛΕΠΑΑΠ» που λίγο αργότερα
ίδρυςε ζνα «Ειδικόν Σχολείον Αναπιρων Παίδων».

• Ιδρφκθκε δθμοτικό ςχολείο για «ςωματικϊσ ανάπθρα» παιδιά ςτο

Αςκλθπιείο Βοφλασ υπό τθν εποπτεία του Υπουργείου Παιδείασ.
Εμπλοκή του κράτουσ ςτην εκπαίδευςη
παιδιών με αναπηρίεσ

• Άμεςθ εμπλοκι του κράτουσ ςτθν εκπαίδευςθ παιδιϊν με αναπθρίεσ

από τισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1930.

• Στα εκπαιδευτικά νομοςχζδια του Υπουργοφ Παιδείασ Ιωάννθ

Τςιριμϊκου, γινόταν μνεία ςε:
«πνευματικϊσ ι θκικϊσ υπολειπομζνουσ μακθτάσ» ι «πνευματικϊσ
ανωμάλουσ παίδασ δθμοτικοφ τινόσ ςχολείου».
Εμπλοκή του κράτουσ ςτην εκπαίδευςη
παιδιών με αναπηρίεσ

• Ζντονεσ αντιλιψεισ περί διαχωριςμοφ των μακθτϊν με νοθτικι

κακυςτζρθςθ από τουσ τυπικά αναπτυςςόμενουσ μακθτζσ.

• Κδρυςθ ειδικϊν τάξεων ςτθ Γερμανία και ςε άλλεσ χϊρεσ τθσ

Ευρϊπθσ για τουσ «βραδφτερον αναπτυςςομζνουσ μακθτάσ».
Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών - ΠΕΣΑ

• Στθν αρχι του κακεςτϊτοσ τθσ 4θσ Αυγοφςτου θ Ιμβριϊτθ τζκθκε ςε

διακεςιμότθτα χωρίσ να απολυκεί.

• Ο Μεταξάσ ανζκεςε ςτθν Ιμβριϊτθ να ιδρφςει και να διευκφνει το

πρϊτο ειδικό ςχολείο για παιδιά με νοθτικι κακυςτζρθςθ και
προβλιματα ςυμπεριφοράσ.
Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών

• Το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Ακθνϊν λειτοφργθςε για μικρό χρονικό

διάςτθμα (1937-1940).

• Αποτζλεςε τθν πρϊτθ ςθμαντικι προςπάκεια για μια δθμόςια

εκπαιδευτικι παρζμβαςθ κυρίωσ για τα παιδιά με νοθτικι
κακυςτζρθςθ και προβλιματα ςυμπεριφοράσ.

• Ζφερε ςτο προςκινιο το πρόβλθμα τθσ παροχισ εκπαίδευςθσ ςε

παιδιά με αναπθρίεσ.
Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών
• Το νζο ςχολείο ςτεγάςτθκε ςε ζνα οικόπεδο 8,5 περίπου ςτρεμμάτων.

• Επιτράπθκε ςτθν Ιμβριϊτθ να επιλζξει οριςμζνουσ ανκρϊπουσ που ιταν

ιδεολογικά κοντά τθσ.

• Η εποπτεία και θ παρακολοφκθςθ τθσ λειτουργίασ των ειδικϊν ςχολείων

ανατζκθκε ςε ζνα Διοικθτικό Συμβοφλιο.
Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών

• Ο Μεταξάσ ζδωςε μεγάλθ ελευκερία ςτθν Ιμβριϊτθ ςτθν οργάνωςθ και άςκθςθ του
διδακτικοφ ζργου του ΠΕΣΑ, αλλά δεν τθν άφθςε να αποφαςίηει μόνθ τθσ για τθν
εγγραφι των μακθτϊν.

• Ο ιδρυτικόσ Αναγκαςτικόσ Νόμοσ (Α.Ν. ςτο εξισ) 453 τθσ 30θσ Ιανουαρίου του 1937
ονόμαςε το ςχολείο ωσ «Ειδικόν Σχολείον Ανωμάλων και Κακυςτερθμζνων Παίδων»
που είχε ωσ ςκοπό τθν «ςωματικιν, πνευματικιν και θκικιν περίκαλψιν των ανωμάλων
και κακυςτερθμζνων παίδων».

• Μετά από παρζμβαςθ τθσ Ιμβριϊτθ, ο νεότεροσ νόμοσ, ο Α.Ν. 1049 τθσ 27θσ
Ιανουαρίου του 1938, μετονόμαςε το ςχολείο ςε «Πρότυπον Ειδικόν Σχολείον».
Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών
• Η Ιμβριϊτθ ζγινε θ πρϊτθ διευκφντρια του ΠΕΣΑ, ζνα εγχείρθμα που ςθματοδότθςε τθν πρϊτθ
ουςιαςτικι κρατικι παρζμβαςθ για τθν εκπαίδευςθ των παιδιϊν με νοθτικι κακυςτζρθςθ και
προβλιματα ςυμπεριφοράσ.

• Περιελάμβανε 6 τάξεισ που διαρκρϊνονταν ςε 3 βακμίδεσ.

• Στθν κακεμιά βακμίδα αντιςτοιχοφςαν 2 τάξεισ.

• Βαςίςτθκε ςτο μοντζλο του Γερμανικοφ «βοθκθτικοφ ςχολείου» (Hilfsschule) που εμφανίςτθκε ςτο
τζλοσ του 19ου αιϊνα.

• Ιςχυρι επίδραςθ από το ςχολείο εργαςίασ αλλά και διάφορα ρεφματα τθσ «προοδευτικισ αγωγισ» τθσ
εποχισ του μεςοπολζμου.
Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών
Η ίδρυςθ και τα πρϊτα τρία χρόνια λειτουργίασ του ΠΕΣΑ ςυνιςτοφν μια
ςθμαντικι εκπαιδευτικι τομι αφοφ ςθματοδοτοφν το πζραςμα:

α) από τθν εποχι τθσ εγκατάλειψθσ ι/και απομόνωςθσ των παιδιϊν με

νοθτικι κακυςτζρθςθ ςε μια εποχι «κοινωνικισ πρόνοιασ» αλλά και
διαχωριςμζνθσ ειδικισ εκπαίδευςθσ.

β) από τθν εποχι τθσ φιλανκρωπίασ ςε μια εποχι όπου θ δθμόςια δωρεάν
ειδικι εκπαίδευςθ άρχιςε να διαδραματίηει ζναν ςθμαντικό ρόλο.
Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών και ειδικζσ τάξεισ

• Ο κεςμόσ των ειδικϊν τάξεων ςε Ευρϊπθ και Η.Π.Α. ιταν αρκετά παλαιότεροσ.

• Ενδεικτικό τθσ διάδοςθσ του κεςμοφ ιταν ότι το 1921 ςτθ Γερμανία
λειτουργοφςαν 2.000 περίπου βοθκθτικζσ τάξεισ με 43.000 μακθτζσ.

• Η Ιμβριϊτθ πρόκρινε το ειδικό ςχολείο ζναντι των άλλων δομϊν ειδικισ

εκπαίδευςθσ - το ειδικό ςχολείο μονοπϊλθςε ςχεδόν το ενδιαφζρον τθσ
Ιμβριϊτθ ζναντι του μοντζλου των ειδικϊν τάξεων.
Το ΠΕΣΑ ωσ ςταθμόσ ςτην ιςτορία τησ ειδικήσ
εκπαίδευςησ ςτην Ελλάδα (1937-1983)
• Οι μεταπολεμικζσ δράςεισ του δθμόςιου και ιδιωτικοφ τομζα μζχρι τισ αρχζσ
τθσ δεκαετίασ του 1980 είχαν ωσ βαςικι μορφι ειδικισ εκπαίδευςθσ το ειδικό
ςχολείο, πλαιςιωμζνο από οριςμζνεσ ιδρυματικζσ δομζσ αλλά και ςυναφείσ
ιατροπαιδαγωγικζσ υπθρεςίεσ ςτον χϊρο τθσ ψυχικισ υγείασ.

• Το μοντζλο πάνω ςτο οποίο εγκακιδρφκθκε και αναπτφχκθκε θ ειδικι

εκπαίδευςθ ςτθν Ελλάδα, τθν περίοδο 1937-1983, ιταν το ειδικό ςχολείο.
Το ΠΕΣΑ ωσ ςταθμόσ ςτην ιςτορία τησ ειδικήσ
εκπαίδευςησ ςτην Ελλάδα (1937-1983)
• Κδρυςθ οριςμζνων ειδικϊν ςχολείων τθ δεκαετία του 1960 (π.χ. Στουπάκειον,
ίδρυμα Θεοτόκοσ, Ειδικό Σχολείο ςτο Ψυχολογικό Κζντρο Βορείου Ελλάδοσ)

• Κδρυςθ ςθμαντικοφ αρικμοφ ειδικϊν ςχολείων τθ δεκαετία του 1970

• Η πρόβλεψθ για ειδικζσ τάξεισ, που υπιρχε ςτον Α.Ν. 1049/1938 (άρκρο 8),
ζμεινε ανενεργι.
Το ΠΕΣΑ ωσ ςταθμόσ ςτην ιςτορία τησ ειδικήσ
εκπαίδευςησ ςτην Ελλάδα (1937-1983)
• Στισ αρχζσ τθσ δεκαετίασ του 1980 ιδρφκθκαν οι λεγόμενεσ «ειδικζσ
τάξεισ» - με το Ν. 2817/2000 μετονομάςτθκαν ςε Τμιματα Ζνταξθσ.

• Με το Π.Δ. 603/82 και τθν εγκφκλιο του Υπουργείου Παιδείασ Γ6/399/1-

10-1984 με κζμα τθν «Ανάπτυξθ Ειδικϊν Τάξεων» ξεκίνθςε θ λειτουργία
25 ειδικϊν τάξεων μζςα ςτα γενικά ςχολεία, ενϊ από τθ ςχολικι χρονιά
1983-84 λειτουργοφςαν ιδθ 7 «ειδικζσ τάξεισ».
Στη δεκαετία του 1980:

• Με τον νζο νόμο 1566 (1985), θ νομοκεςία για τθν ειδικι αγωγι
εντάςςεται ςτθ νομοκεςία για τθ γενικι εκπαίδευςθ.

• Ο νζοσ νόμοσ είναι απλά ο παλιόσ ςτθ δθμοτικι γλϊςςα και θ ζνταξθ
αφορά πάλι τον τελικό ςτόχο τθσ επαγγελματικισ και κοινωνικισ
ζνταξθσ.
Μετά το 1990 ζωσ ςήμερα:

• 1991– Υπάρχουν ςυνολικά 706 Σχολικζσ Μονάδεσ Ειδικισ Αγωγισ.

• Γίνεται προςπάκεια για επιμόρφωςθ των εκπαιδευτικϊν με τθν επζκταςθ

του κεςμοφ των διδαςκαλείων ειδικισ αγωγισ.

• Εφαρμόηονται πολλά προγράμματα ςτο πλαίςιο του ΕΠΕΑΕΚ.

• Η αναπθρία επαναπροςδιορίηεται ςυχνά ωσ κοινωνικόσ ρατςιςμόσ και

κοινωνικι αδικία.
Μετά το 1990 ζωσ ςήμερα:
• Ψθφίηεται ο νόμοσ 2817/2000 που προβλζπει τθν ζνταξθ των μακθτϊν με ειδικζσ
ανάγκεσ ςτο πλαίςιο τθσ τυπικισ τάξθσ.

• Ιδρφονται νζεσ δομζσ ςτιριξθσ όπωσ τα ΚΔΑΥ (Κζντρα Διάγνωςθσ, Αξιολόγθςθσ και
Υποςτιριξθσ), τα οποία αναδιαμορφϊνονται ςε ΚΕΔΔΥ, ΚΕΣΥ και ΚΕΔΑΣΥ.

• Ιδρφονται μεταπτυχιακά τμιματα ειδικισ αγωγισ.

• Λειτουργεί το Παιδαγωγικό Τμιμα Ειδικισ Αγωγισ ςτο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλίασ.

• Ψθφίηεται ο νόμοσ 3699/2008 «Ειδικι αγωγι και εκπαίδευςθ ατόμων με αναπθρία ι

με ειδικζσ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ».