Maliyet Muhasebesi Konu Anlatimi

PRENSİP
AKADEMİ
ÖRGÜN VE UZAKTAN EĞİTİM
smmm
STAJA GİRİŞ
2
MALİYET MUHASEBESİ
KONU ANLATIMI
/ prensipakademi / 0216 337 47 92 www.prensipakademi.com
/ prensipakademi / 0501 264 64 44 Osmanağa Mah. Bahariye Cad. No:44 Kat: 6 Kadıköy / İstanbul
SMMM STAJA GİRİŞ PRENSİP AKADEMİ MALİYET MUHASEBESİ
MALİYET MUHASEBESİ
MUHASEBESİ İLE
İLE İLGİLİ
İLGİLİ KAVRAMLAR
KAVRAMLAR
MALİYET
Maliyet ve Harcama Kavramı
Maliyet, bir mamul veya hizmetin edinilmesi için, o dönem içinde yapılan harcamalarla, daha önceki dönemde yapılan
harcamalardan o mamul ve hizmetin edinilmesinde katlanılan fedakarlıkların parasal tutarıdır. Bir başka deyişle,
maliyet; herhangi bir malı veya hizmeti, kullanıldığı veya satıldığı yerde veya durumda elde edebilmek için doğrudan
doğruya ve dolaylı olarak yapılan toplam harcamalardır.
Harcama ise, bir mamul, fayda ve hizmet sağlanması veya herhangi bir edim karşılığı olmaksızın ortaya çıkan bir
yükümlülük nedeniyle yapılan ödeme ve borçlanmalardır. Örneğin ilk madde ve malzeme, makine, bina alımında
yapılan ödemeler ve borçlanmalar buna örnek gösterilebilir.
Açıklamalarda da görüleceği üzere, harcama ile gider kavramları aynı şey değildir. Bir borcun ödenmesi, bir varlığın
alınması veya bir hizmetten yararlanılması için ödemeler ve borçlanmalar harcama kavramı ile anlatılmaktadır.
Harcamanın gidere dönüşmesi için, harcama karşılığında elde edilen yararın, aynı dönemde tüketilmesi gerekir.
Harcama karşılığında elde edilen mamul ve hizmetlerin yararının aynı dönemde tüketilmesi ile söz konusu harcamalar
gider haline dönüşmektedir.
Bu karşın, harcama karşılığında edinilen mamul ve yararları gelecek dönem veya dönemlerde tüketilecekse, harcamalar
maliyete dönüşmektedir. Her harcama gider olmadığı gibi, her giderin harcamayla ilgili olması da gerekmez. Bir
harcamayı gerektirmeyen tamamlayıcı giderleri buna örnek gösterebiliriz. Örneğin amortisman giderleri, karşılık
giderleri gibi giderler, doğdukları anda harcamayı gerektirmeyen, hesaben ortaya çıkan giderlerdir.
Harcama yapıldıktan sonra nakit tüketimi veya borçlanma sonrası işletme bir varlığa sahip olmaktadır. (İlk madde ve
malzeme gibi). Daha sonra sözkonusu varlık gelir elde etmek amacıyla tüketildiğinde gidere dönüşmektedir. Ancak
bazen harcama ile gidere dönüşme eş zamanlı olabilir. Örneğin işletme dışından bakım onarım hizmeti alındığında
durum böyledir.
Gider ve Zarar Kavramı
Bilanço yaklaşımda gider, bir işletmenin belirli bir dönemdeki mamul teslimi veya üretim, hizmet kullanımı veya
sürekli ana iş konusuyla ilgili diğer işlemleri sonucunda işletmenin varlıklarında meydana gelen azalışlar ve
yükümlülüklerinde meydana gelen artışlardır.
Gelir tablosu yaklaşımında gider, işletmenin faaliyetini ve varlığını sürdürebilmesi ve ekonomik yarar (gelir elde
etmesi) sağlaması için belli bir dönemde kullandığı ve tükettiği gidilerin faydası tükenmiş maliyetlerinin hasılattan
düşülen kısmı olarak tanımlanabilir.
Örneğin stoklar işletme faaliyetlerinde kullanıldığı zaman, faydası tükenmiş maliyet olarak gidere dönüşmektedir. Oysa
işletme sahibinin kendi şahsi gereksinimleri için kullanmış olduğu stoklar, faydası tükenmiş maliyetler olmasına
rağmen, hasılattan düşülmediği ve işletme ile ilgili olmadığı için gider sayılmamaktadır.
Giderden söz edebilmek için aşağıdaki koşulların varlığı gerekir;
1. Gerek varlıklardaki azalış veya yükümlülüklerdeki artış gerek yararı tükenen maliyetler, işletmenin faaliyetinin
sürdürülmesi ile ilgili olmalıdır.
2. Varlık maliyetine ait yararların ölçülebilir biçimde kesin olarak o dönemde tükenmiş olması gerekir.
Bilanço yaklaşımda zarar, belirli bir dönemde bir işletmenin özsermayesinde, giderler ve işletmeden çekilen değerler
hariç, olağan dışı faaliyetler veya arızi yapılan işlemler ve olaylar sonucunda meydana gelen azalışlardır. Örneğin
yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler sonucunda işletme varlıklarında bir azalma meydana geldiği zaman, bu
azalış, özsermayeyi azaltacağından, zarar olarak tanımlanacaktır.
Gelir yaklaşımında zarar, belirli bir dönemde işletme faaliyetlerinin sürdürülmesi ve bir gelir elde edebilmesi dışında,
arızi iş ve olaylardan dolayı kullanılan veya tüketilen varlıkların hasılattan düşülen, yararı tükenmiş maliyetleri şeklinde
tanımlanabilir.
Varlıklar satıldığı, imha edildiği, önceden tahmin edilemeyen bir nedenle tamamen veya kısmen harap olduğu veya
defter kayıtlarından silindiği zaman, söz konusu varlık maliyetinin tamamı veya belli bir kısmı ve varsa aktifle ilgili
tahsilattan fazla olan kısım, zarar olarak işlem görmektedir.
1
Zarardan söz edebilmek için, aşağıdaki koşulların varlığı aranır;
1. Dönem hasılatın elde edilmesiyle ilgili bulunmadığı halde, varlıkların yarar sağlama potansiyelinin ölçülebilir bir
biçimde, kesin olarak tükenmiş olması gerekir.
2. Varlık maliyetlerine ait yararların ölçülebilir biçimde kesin olarak o dönemde tükenmiş olması gerekir.
3. Varlıklardaki azalış, diğer bir deyişle maliyet yararının tükenmesi, işletmenin yan faaliyetlerinden veya arızi iş ve
olaylardan kaynaklanmış olması gerekir.
1. Harcamanın oluşumu: İlk madde ve malzeme satın alınır.

2. Maliyet oluşumu: İlk madde ve malzemenin imalata verilmesi
3. Üretimi tamamlananların mamul ambarına gönderilmesi
4. Gider oluşumu: Mamullerin satılması
Bu kavramlardan sonra şimdi de bunlara ilişkin bazı örnekleri geliştirelim.
Örnek
(A) İşletmesi dönemde 100 birim (T) cinsi mamul üretmiştir. İşletmede dönembaşı ve dönemsonu yarın mamul stokları
bulunmamaktadır. Dönemin üretim giderleri ile ilgili bilgiler şöyledir.
Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri: 8.000

Direkt İşçilik Giderleri 1.000
Genel Üretim Giderleri 6.000
Toplam 15.000
İSTENEN: Aşağıdaki durum için “Satış kar veya zararı” hesaplayınız.
İşletme 50 birim (T) mamulünü 200-. Liradan tamamı kredili olarak satmıştır.
Çözüm
Toplam Maliyet
Birim Maliyet =
Üretim Miktarı
15.000
Birim Maliyet = = 150 TL/br.
100
a) Toplam Hasılat: 200 X 50 = 10.000 Gelir Tablosu: Satışlar: 10.000
Toplam Maliyet: 150 X 50 = 7.500 SMM (-): (7.500)

_______
Kar: 2.500 BRÜT SATIŞ KARI: 2.500
2
MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI
❖ Ürünlere Yüklenmelerine Göre
▪ Direkt Giderler
▪ Endirekt Giderler
❖ Faaliyet Hacmiyle İlişkilerine Göre
▪ Değişken Giderler
▪ Sabit Giderler
❖ Çeşitlerine Göre
▪ İlk Madde ve Malzeme Giderleri

▪ İşçi Ücret ve Giderleri
▪ Memur Ücret ve Giderleri
▪ Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
▪ Çeşitli Giderler
▪ Vergi, Resim ve Harçlar
▪ Amortisman ve Tükenme Payları
▪ Finansman Giderleri
❖ Fonksiyonlarına Göre
▪ Tedarik (Satın Alma) Giderleri

▪ Üretim Giderleri
▪ Araştırma ve Geliştirme Giderleri
▪ Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
▪ Genel Yönetim Giderleri
▪ Finansman Giderleri
Giderlerin Ürünlere Yüklenmesine Göre Sınıflandırılması
Belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenip yüklenememesine göre giderler, direk
ve endirekt olarak bölümlenir.
Direkt Giderler
Belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya herhangi bir dağıtım anahtarı kullanmadan
yüklenebilen giderler direkt giderler olarak tanımlanır.
Direkt ilk madde ve malzeme giderleri ile direkt işçilik giderleri bu tür giderlere örnek olarak gösterilebilir.
Endirekt Giderler
Belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenemeyip, bir takım dağıtım ölçüleri yardımı
ile yüklenebilen giderler endirekt giderler olarak tanımlanır. Endirekt giderlerin bir bölümü; oluştukları gider yeri
açısından endirekt olarak kabul edilmekte, bir bölümü ise nitelik ve hesaplamalardaki güçlükler nedeni ile endirekt
sayılmaktadır. Örneğin, ısıtma yardımcı hizmet gider yerinde kullanılan fuel-oil gideri ısıtma gider yeri direkt bir gider
olmakla birlikte esas üretim gider yerleri ile ve maliyetlerine yüklenme açısından endirekt bir gider niteliğindedir.
Diğer taraftan esas üretim gider yeri ile direkt ilişkisi olmasına rağmen; nitelik veya hesaplamalardaki güçlükler
nedeniyle (ikramiyeler, yıllık izin ücreti, işletme malzemesi gibi ) endirekt sayılabilen giderler vardır.
Giderlerin Faaliyet Hacmiyle Olan İlişkisine Göre Sınıflandırılması
Giderler, faaliyet hacmiyle ilişkileri açısından sabit giderler, değişken giderler, yarı sabit ve yarı değişken gider olmak
üzere üç grupta toplanır. Giderlerin bu açıdan gruplandırılması, maliyet hacim kar analizlerinde, esnek bütçelerin
hazırlanmasında ve giderlerin kontrolünde büyük önem taşır.
3
Sabit Giderler
Tanım: Belirli bir zaman dilimi ve faaliyet hacmi içinde, faaliyet hacmindeki artış ve azalışlardan etkilenmeyerek aynı
kalan giderlerdir. Bu giderler, kısa dönemde faaliyet hacmindeki dalgalanmalardan etkilenmezler. Bu nedenler kısa
dönemde sabittirler. Uzun dönemde söz konusu giderler değişkenlik gösterebilir. Sabit giderler, genellikle kapasite
yaratıcı gider olduğundan, kapasite giderleri adı ile de anılırlar. Özetle, sabit giderler belli bir faaliyet hacminde ve belirli
bir dönemde toplam olarak sabit olan ancak birim başına değişken olan giderlerdir. Faaliyet hacmi artıkça birim başına
düşen sabit gider azalır.
Örnek
İşletmenin sahip olduğu makinelere ilişkin hesaplanan amortisman payı 0-20.000 birim üretim miktarı için 300.000
liradır. Bu verilere göre bu üretim aralığında toplam gider ve birim başına giderler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Üretim Miktarı Toplam Giderler Birim Başına Gider

0 300.000 300.000
1.000 300.000 300
2.000 300.000 150
4.000 300.000 75
8.000 300.000 37,50
16.000 300.000 18,75
20.000 300.000 15
Bu verileri grafik üzerinde gösterelim.
Sabit Giderler
Sabit maliyetler için unutulmaması gerekenin bu maliyetlerin belirli bir faaliyet hacminde veya belirli bir faaliyet
döneminde sabit olduğudur. Eğer İşletme belirlenen bu faaliyet hacmi üzerinde faaliyette bulunacaksa sabit maliyetleri
o ölçüde artacaktır ki, bu maliyetlere de yarı sabit maliyetler adı verilmektedir.
Örnek
İşletmenin aktifinde kayıtlı olan makinesi için hesaplanan amortisman payı 0 – 3999 birimlik faaliyet hacmi için 300.000
lira ve bundan sonraki yeni bir birimlik üretim için yeni makineye gereksinim duyulmakta, bu nedenle de amortisman
payı 500 milyon lira yükselmektedir. Bu bilgilere göre toplam ve birim maliyet şu şekilde belirlenecektir.

0 300.000 300.000
1.000 300.000 300
2.000 300.000 150
3.000 300.000 100
4.000 500.000 125
5.000 500.000 100
6.000 500.000 83,34
4
Toplam Gider Birim Başına Yarı Sabit Gider
500.000
300.000
Faaliyet Hacmi Faaliyet Hacmi
Yarı Sabit Giderler

Yapısal Giderler ve Programlanmış Giderler
İşletmenin yapısına bağlı olarak ortaya çıkan ve yöneticilerin kısa dönemde alacakları kararlardan etkilenmeyen,
işletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi için yapılması zorunlu olan giderler yapısal giderlerdir. Kira giderleri,
amortisman giderleri, yönetici giderleri yapısal giderlere örnek gösterilebilir.
Programlanmış giderler, üst yönetim tarafından belli bir dönem içinde harcanacakları en yüksek tutarı belirlenen ve
bütçeye konan ödenekler uyarınca yapılan giderlerdir. Bu giderler, genellikle önceden planlanıp belirlenmektedir.
Bununla birlikte, yöneticiler tarafından değiştirebildikleri için dönemden döneme oldukça farklılık gösterebilir. Reklam
giderleri, araştırma geliştirme giderleri, programlanmış giderlere örnek gösterilebilir.
Değişken Giderler
Değişken giderler, faaliyet hacmine bağlı olarak artan veya azalan giderlerdir. Başka bir deyişle iş hacmiyle aynı yönde
ve aynı oranda değişme gösteren giderlerdir. Faaliyet hacmi sıfıra düştüğünde bu giderlerde kendiliğinden ortadan
kalkar. Değişken giderler birim başına sabit, toplam olarak değişken giderlerdir.
Örnek
Üretim Miktarı Birim Başına Gider Toplam Giderler

0 300. 0
1.000 300. 300.000
2.000 300. 600.000
4.000 300. 1.200.000
8.000 300. 2.400.000
16.000 300. 4.800.000
20.000 300. 6.000.000
Toplam Gider Toplam Gider
Toplam Değişken Giderler Birim Başına Değişken Giderler
Artan Değişken Gider
Faaliyet hacmi artış çabukluğundan daha çabuk artan, azaldıkça daha çabuk azalan giderlerdir. Üretim içi daha pahalı
ilk madde ve malzeme edinimi örnek olarak verilebilir.
5

0 0 0
1.000 2.000 2
2.000 5.000 2.50
3.000 9.990 3.33
4.000 17.000 4.25
5.000 23.750 4.75
Azalan Değişken Gider
Faaliyet hacmi arttıkça artış çabukluğu azalan giderlerdir. Faaliyet hacmi arttıkça, toplam giderler artmakta ancak,
toplam giderlerdeki artış, üretim miktarının gerisinde kalmaktadır.

0 0 0
1.000 2.000.000 2.000
2.000 3.600.000 1.800
3.000 4.500.000 1.500
4.000 4.800.000 1.200
5.000 5.000.000 1.000
Toplam Gider Toplam Gider
Toplam Azalan Değişken Giderler Toplam Artan Değişken Giderler
Yarı Değişken Giderler
Yarı değişken giderler, faaliyet durduğunda tamamen ortadan kalkmayan ancak faaliyet hacmine bağlı olarak artan veya
azalan giderlerdir. Bu giderlerin bir bölümü sabit, bir bölümü ise değişkendir. İşletmenin üretimi için gerekli su buharı
için katlanılan maliyetler veya fırınlar için katlanılan maliyetler örneklerdir.
Üretim Miktarı Sabit Maliyet Birim Maliyet Toplam Maliyet

0 300 1. 300
1.000 300 1. 1.300
2.000 300 1. 2.300
3.000 300 1. 3.300
4.000 300 1. 4.300
5.000 300 1. 5.300
Toplam Giderler
Faaliyet Hacmi
Çeşitlerine ve fonksiyonlarına göre giderler daha sonra maliyet muhasebesi kayıt düzeni anlatılırken 7/A ve 7/B
seçenekleri içerisinde anlatılacaktır.
6
SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU
Üretim işletmelerinde mamul üretimi için gerekli olan ilk ve madde ve malzemeler satın alındığında stok hesabına (150
İlk Madde ve Malzeme Hesabı) kaydedilecektir. Daha sonra bu ilk madde ve malzemeler, üretim süreci içinde makine,
işçilik ve diğer unsurlar kullanılarak şekillendirilecek ve mamul elde edilecektir. Üretim sürecinde oluşan tüm
maliyetler bir stok hesabında (151 Yarı Mamuller – Üretim Hesabı) muhasebeleştirilecektir. Üretimi tamamlanan
mamullerin maliyeti ise, 152 Mamuller hesabına aktarılacaktır. Bu sürece bakıldığında, üretim işletmelerinde gider
unsurları göz önüne alınarak üretilen mamullerin maliyeti ve satılan mamullerin maliyetinin belirlenmesi gerekir ki bu
bilgi işletme içi kullanıcılar için olduğu kadar işletme dışı kullanıcılara finansal raporlama açısından da önemlidir.
Örnek – 1
(A) İşletmesi mart ayına ait stok mevcutları ve faaliyetleri ile ilgili bilgilerin aşağıdaki gibi olduğunu varsayıp, satılan
mamullerin maliyetini hesaplayalım.
Stok Mevcutları 1 Mart 31 Mart

Direkt İlk madde ve malzeme stokları 2.800 TL 2.480 TL
Yarı mamul stokları 1.600 TL 2.000 TL
Mamul stokları 1.200 TL 800 TL
Endirekt İlk madde ve malzeme stokları 120 TL 200 TL
Faaliyetler
Tutar
Direkt ilk madde ve malzeme alımları 5.200 TL
Direkt İşçilik giderleri 5.600 TL
Endirekt işçilik maliyetleri 2.320 TL
Endirekt ilk madde ve malzeme alımları 240 TL
7
(A) İşletmesinin 31 Mart Tarihli Satılan Mamullerin Maliyeti Tablosu
Dönem başı direkt ilk madde ve malzeme stoğu 2.800 TL

Dönem içi direkt ilk madde ve malzeme alımı (+) 5.200 TL
Kullanılabilir direkt ilk madde ve malzeme 8.000 TL
Dönem sonu direkt ilk madde ve malzeme stoğu (-) (2.480)TL
710 - Üretimde kullanılan direkt ilk madde ve malzeme 5.520 TL
720 - Üretimde kullanılan direkt işçilik (+) 5.600 TL
730 - Üretimde kullanılan genel üretim maliyetleri (+) 2.480 TL
Endirekt işçilik maliyetleri 2.320 TL
Endirekt ilk madde malzeme:
Dönembaşı endirekt ilk madde ve malzeme 120 TL
Endirekt ilk madde ve malzeme alışları 240 TL
Kullanılabilir endirekt ilk madde ve malzeme 360 TL
Dönemsonu endirekt ilk madde ve malzeme 200 TL
Kullanılan endirekt ilk madde ve malzeme 160 TL
Toplam Üretim Maliyeti 13.600 TL
Dönembaşı yarı mamul stoğu (+) 1.600 TL
Dönemin Üretim Maliyeti 15.200 TL
Dönem sonu yarı mamul maliyetleri (-) (2.000) TL
Üretilen Mamul Maliyeti 13.200 TL
Dönembaşı mamul stoğu (+) 1.200 TL
Satılabilir Mamullerin Maliyeti 14.400 TL
Dönemsonu mamul stoğu (-) (800) TL
Satılan Mamullerin Maliyeti 13.600 TL
Mal alım ve satım işi ile uğraşan ticaret işletmelerinde satılan ticari malların maliyeti hesaplaması, üretim
işletmelerinkine göre daha kolaydır. Ticaret işletmelerine ilişkin örnek aşağıda verilmiştir.
Örnek - 2
Stok Mevcutları 1 Ocak 31 Mart

Ticari Mal Stokları 3.000 TL 4.000 TL
Faaliyetler
1 Ocak - 31 Mart
Ticari Mal Alımları 18.000 TL
Alış İadeleri 1.500 TL
Alış İskontoları 500 TL
(A) işletmesinin 31 Mart Tarihli Satılan Mamullerin Maliyeti Tablosu
Dönembaşı ticari mal stoğu 3.000 TL

Dönem içi ticari mal alımı (+) 18.000 TL
Alış iadeleri (-) (1.500 TL)
Alış iskontoları (-) (500) TL
Satılabilir Ticari Mallar 19.000 TL

Dönemsonu ticari mal stoğu (-) (4.000) TL
Satılan Ticari Mallar Maliyeti 15.000 TL
8
Muhasebe Kaydı
_____________________ _____________________
621 SATILAN TİCARİ MALLARIN MALİYETİ HS. 15.000.-
153 TİCARİ MALLAR HES. 15.000.-

_____________________ _____________________
İşletmenin satışlarının 20.000 lira, faaliyet giderlerinin de 3.000 lira olması durumunda gelir tablosu şöyle oluşacaktır.
(A) İŞLETMESİ 20XX DÖNEMİ GELİR TABLOSU
Brüt Satışlar 20.000.-
Satılan Ticari Malların Maliyeti (-) (15.000.-)
Brüt Satış Karı 5.000.-
Faaliyet Giderleri (-) (3.000.-)
Faaliyet Karı 2.000.-
Maliyet Sisteminin Oluşturulması ve Maliyet Hesaplama Yöntemleri
Üretilen mamul ve hizmetlerin maliyetlerinin ölçülmesi işletmenin benimsediği maliyet sistemi doğrultusunda yapılır.
Bir maliyet sistemi, maliyetlerin kapsamı, nitelik ve hesaplanış şekliyle ilgili bir takım maliyet hesaplama yöntemlerinin
bir arada kullanılmasından oluşur. Başka bir deyişle, çeşitli maliyet hesaplama yöntemlerinin birleşiminden maliyet
sistemleri ortaya çıkar. Bu nedenle, maliyet sisteminden söz edebilmek için, değişik açılardan gruplandırılan üç grup
maliyet yönteminin her birinden, en az bir yöntemin alınarak bir araya getirilmesi gerekir. Maliyet sisteminin ayrı bir
yönünü niteleyen söz konusu maliyet yöntemleri aşağıda belirtildiği üzere üç grupta toplanmaktadır.
9
MALİYET SİSTEMLERİ
MALİYETİN KAPSAMINA GÖRE
- TAM MALİYET YÖNTEMİ
Tüm maliyet unsurlarının maliyetin içine alındığı yöntemdir. Tam maliyet yöntemi, dönemin üretim maliyetlerinin
tamamının, bunların direkt, endirekt, sabit, değişken olmasına bakılmaksızın, dönemde üretilen mamullerin maliyetine
yüklenerek stoklara aktarılması esasına dayanır.
MALİYET = Direkt İlk Madde Malzeme + Direkt İşçilik Giderleri + Genel Üretim
Giderleri (Sabit + Değişken)
MALİYET = (710) DİMM + 720 (DİG) + 730 (GÜG Sabit + Değişken)
- DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ
Maliyetlerin yalnızca değişken giderlerin esas alınarak hesaplandığı yöntemdir. Bu yöntemde, giderler değişken ve sabit
olarak ayrılmakta ve maliyeti bulunacak birimlere yalnızca değişken giderler yüklenmektedir.
Giderleri (Değişken)
MALİYET = (710) DİMM + 720 (DİG) + 730 (GÜG Değişken)
- NORMAL MALİYET YÖNTEMİ
Bu yöntem değişken giderlerin tamamının, sabit giderlerin ise kapasite kullanım oranına göre yüklenmesi esasına
dayanır.
Sabit genel üretim giderlerinin dönem içinde kullanılan kapasiteye ait olan kısmı maliyetlere katılır. Boş kapasiteye
düşen sabit genel üretim giderleri sonuç hesaplarına aktarılır.
Giderleri (Kullanılan Kapasitedeki Sabit + Değişken)
MALİYET = (710) DİMM + 720 (DİG) + 730 (GÜG Sabit.(KKO) + Değişken)
Üretim Miktarı
Kapasite Kullanım Oranı =
Üretim Kapasitesi
- ASAL MALİYET YÖNTEMİ (DİREKT MALİYET YÖNTEMİ)
Bu yöntemde, üretilen birimlerin maliyetine yalnızca direkt ilk madde malzeme giderler ve direkt işçilik giderleri
yüklenmekte genel üretim giderlerinin tamamı maliyet dışında bırakılmaktadır.
MALİYET = Direkt İlk Madde Malzeme + Direkt İşçilik Giderleri
MALİYET = (710) DİMM + 720 (DİG)
10
Örnek, “A” Üretim İşletmesinin Aralık ayı giderleri aşağıdaki gibidir. İşletmenin aylık kapasitesi 1.500 adet mamul
olup Aralık ayında 1.000 adet mamul üretilmiştir.
Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri 200.000

Direkt İşçilik Giderleri 300.000 (Tamamı değişken gider niteliğindedir.)
Genel Üretim Giderleri 200.000
- Sabit GÜG 75.000
- Değişken GÜG 125.000
İstenilenler:
a) Tam Maliyet Yöntemine

b) Normal Maliyet Yöntemine
c) Değişken Maliyet Yöntemine
d) Asal Maliyet Yöntemine göre işletmenin toplam ve birim maliyetlerini hesaplayınız.
Çözüm
Üretim Tam
Normal Maliyet Değişken Maliyet Asal Maliyet
Giderleri Maliyet
DİMM 200.000 200.000 200.000 200.000 200.000
DİG 300.000 300.000 300.000 300.000 300.000
GÜG
Sabit GÜG 75.000 75.000 50.000 0 0
Değişken GÜG 125.000 125.000 125.000 125.000 0
Toplam Maliyet 700.000 675.000 625.000 500.000
Birim Maliyet 700 675 625 500
Örnek, “X” Üretim işletmesinin Aralık ayı giderleri aşağıdaki gibidir. İşletmenin aylık kapasitesi 2.000 adet mamul olup
Aralık ayında 1.000 adet mamul üretilmiştir.
DİMMG 100.000
DİG 200.000
GÜG 200.000
- Sabit 100.000
- Değişken 100.000
İstenilenler:
a) Tam maliyet yöntemine

b) Normal maliyet yöntemine
c) Değişken maliyet yöntemine
d) Asal maliyet yöntemine göre işletmenin toplam ve birim maliyetlerini hesaplayınız.
Çözüm,
Üretim Tam Değişken
Normal Maliyet Asal Maliyet
giderleri Maliyet Maliyet
DİMMG 100.000 100.000 100.000 100.000 100.000

DİG 200.000 200.000 200.000 200.000 200.000
Sabit GÜG 100.000 100.000 0 50.000 (*) 0
Değişken GÜG 100.000 100.000 100.000 100.000 0
Toplam Maliyet 500.000 400.000 450.000 300.000
Birim Maliyet 500 400 450 300
(*) Sabit GÜG x Kapasite Kullanım Oranı
100.000 x 0,50 = 50.000
Kapasite Kullanım Oranı = Üretim Miktarı / Üretim Kapasitesi
= 1.000 / 2.000 %50
11
12
MALİYETLERİN SAPTANMA ŞEKLİNE GÖRE

Sipariş Maliyet Yöntemi
Sipariş maliyet yöntemi, belli partiler halinde üretim yapan ve her partide diğerlerinden farklı tür veya nitelikte
mamuller üreten işletmelerde kullanılır.
Evre (Safha) Maliyet Yöntemi
Evre (Safha) maliyet yöntemi birbirini izleyen ve birbirine bağlı aşamalarda sürekli ve seri olarak kitle halinde ürün
elde edilen işletmelerde kullanılır. Bu yöntemde evrelere ilişkin maliyetlerin ölçülmesi esastır.
Maliyetlerin Saptanma Zamanına Göre
MALİYETLERİN SAPTANMA ZAMANINA GÖRE
Fiili Maliyet Yöntemi
Maliyetlerin, faaliyet yapıldıktan sonra giderlerin fiilen gerçekleşen tutarları esas alınarak hesaplandığı yöntemdir.
Maliyetlerin hesaplanması gerçek verilere dayanır.
Tahmini Maliyet Yöntemi
Maliyetlerin geçmiş deneyimlerden ve cari girdi fiyatlarından yararlanılarak önceden tahmin edilmesi ve kayıtların bu
maliyetlere göre tutulmasını esasına dayanan bir yöntemdir. Burada önceden tahmin edilen maliyetler, bilimsel
olmayan bir biçimde geçmiş verilerden yararlanılarak tahmin edilir.
Standart Maliyet Yöntemi
Maliyetlerin olması gereken tutarlarının faaliyet yapılmadan önce, bilimsel yöntemlerle önceden saptanması ve
kayıtların bu maliyetlere göre tutulmasını öngören yöntemdir. Bu maliyetler, belli bir gelişme düzeyinde belli koşullar
altında bir işletmede gerçekleşmesi gereken ve bilimsel yöntemlere göre saptanan standart verilerdir.
Bu maliyet sisteminde, her gruptan en az bir yöntemin uygulandığı görülür. Maliyet sistemlerinden bazıları aşağıdaki
gibi olacaktır;
MALİYET SİSTEMLERİ
A Tam Maliyet + Fiili Maliyet + Sipariş Maliyet
B Tam Maliyet + Fiili Maliyet + Evre Maliyet
C Tam Maliyet + Standart Maliyet + Sipariş Maliyet
D Tam Maliyet + Standart Maliyet + Evre Maliyet
E Değişken Maliyet + Fiili Maliyet + Sipariş Maliyet
F Değişken Maliyet + Fiili Maliyet + Evre Maliyet
G Değişken Maliyet + Standart Maliyet + Sipariş Maliyet
H Değişken Maliyet + Standart Maliyet + Evre Maliyet
13
MALİYET MUHASEBESİ KAYIT DÜZENİ
Maliyet muhasebesinde, maliyetlerin fonksiyonlarına, çeşitlerine ve yapıldıkları yerlere göre oluşumlarının kayıtlarda
izlenmesi, işletmenin uygulayacağı kayıt düzenine göre farklılıklar gösterecektir.
Maliyetlerin oluşumu esas olarak eş zamanlı kayıt düzenine göre izlenir.
Eş Zamanlı (Aynı Zamanlı) Kayıt Düzeni
Bu kayıt düzeninde, giderler tahakkuk ettiği zaman, hem fonksiyonlarına hem çeşidine hem de doğduğu gider yerine
olmak üzere üç değişik bölümleme altında ve aynı muhasebe fişine dayanılarak muhasebeleştirilir. Dolayısıyla aynı
büyüklük üç açıdan bölümlendiğinden, üç ayrı grup hesaba yapılan kayıt toplamları birbirine eşit olarak ve aynı
muhasebe fişine dayanılarak muhasebeleştirilir. Gider çeşitlerinin, fonksiyonlarına göre ve gider yerlerine göre
izlenmesi, hesaplar arasında aktarma yapılarak değil, aynı mahsup fişine dayanılarak tek kayıtla yapılır. Dolayısıyla bir
gider doğduğu gider yerinin özelliğine göre, ana hesaplarda, ilgili fonksiyon hesabına kaydedilir. Ayrıca yardımcı
defterlerde gider çeşitlerine ve gider yerlerine göre de izlenir. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde, eş zamanlı
kayıt yöntemi benimsenmiştir.
Örnek
“A” İşletmesinin Ocak 20XX dönemine ilişkin ilk madde ve malzeme giderleri aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir.
Gider
Genel
Yerleri Esas Üretim Yardımcı
Yönetim Toplam
Gider Yeri Üretim Gider Yeri
Gider Yeri
Gider Çeşitleri
Hammadde 300.000 - - 300.000
Kırtasiye
1.200 2.000 10.000 13.200
Malzemesi
Yardımcı
63.000 34.000 - 97.000
Malzeme
İşletme
50.000 45.000 5.000 100.000
Malzemesi
İSTENİLEN, İşletmenin ilk madde ve malzeme tüketimine ilişkin muhasebe kaydını, eş zamanlı kayıt yöntemine göre
7/A seçeneğine göre yapınız.
Çözüm :
BORÇ ALACAK
300.000
710 DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİD. 195.200
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 15.000
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
150 İLK MADDE VE MALZEME 510.200
Gider Çeşidi Kod No:
0 İlk madde ve malzeme giderleri 510.200

01 İlk madde ve malzeme 300.000
05 Yardımcı malzeme 97.000
06 İşletme malzemesi 100.000
07 Kırtasiye malzemesi 13.200
Gider Yeri Kodu:
10 Esas Üretim Gider Yeri 414.200

20 Yardımcı Üretim Gider Yeri 81.000
70 Genel Yönetim Gider Yeri 15.000
İlk madde malzeme kullanımı. 510.200
14
Hesaplar ve İşleyişi
Tekdüzen Hesap Planı’nda 7.grup maliyet hesaplarına ayrılmıştır. Maliyet hesapları, mamul ve hizmetlerin planlanan
biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurların dönüştürülerek izlendiği
hesaplardır. Bu bölümde yer alan gider hesapları uygulamada esneklik sağlamak üzere iki seçenek halinde 7/A ve 7/B
olarak sunulmuştur.
7/A Seçeneği
7/A seçeneğinde hesaplar “Fonksiyon esasına” göre sınıflandırılmıştır. Eş zamanlı kayıt yönteminin kullanılması
önerilen bu uygulamada, giderler yapıldıkları anda ilgili defter-i kebir hesaplarına fonksiyon esasına göre
kaydedilirken, söz konusu giderler aynı zamanda yardımcı defterlerde hem çeşit esasına hem de ilgili gider yerlerine
göre izlenir. Ek mali tabloları düzenlemek zorunda olan üretim ve hizmet işletmeleri 7/A seçeneğini kullanmak
zorundadır. Bu göre; Maliye Bakanlığı’nca her yıl yeniden belirlenen aktif toplamı ile net satışları toplamını aşan
işletmeler ek mali tabloları düzenlemek zorundadır.
FONKSİYONEL GİDER HESAPLARI
Aşağıda hesap sınıfları verilen bu hesaplar defter-i kebir hesabı düzeyinde gider, yansıtma ve fark hesapları olarak
izlenmektedir. Dönem içinde gerçekleşen giderler ilgili gider hesabına kaydedilecektir. İşletmenin standart veya
tahmini maliyet sistemini kullanması durumunda ise tutarlar öncelikle yansıtma hesaplarına kaydedilecek ve dönem
sonunda ilgili gider hesabı ile karşılaştırılarak fark oluşması durumunda tutarlar ilgili fark hesaplarına aktarılacaktır.
İşletmenin tüm kayıtlarını gerçekleşen tutarlar üzerinden kaydetmemesi yansıtma hesaplarının kullanılmayacağı
anlamına gelmemektedir.
70 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesapları: Maliyet muhasebesi ile genel muhasebenin birbirinden bağımsız olarak
çalıştığı işletmeler için söz konusudur.
700 Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı (Genel Muhasebe tarafından kullanılır)
701 Maliyet Muhasebesi Yansıtma Hesabı (Maliyet Muhasebesi tarafından kullanılır)
Üretimde Malzeme Kullanılması
Genel Muhasebe Departmanı;
BORÇ ALACAK
700 - MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HS XXX
150 - İLK MADDE MALZEME XXX
Maliyet Muhasebesi Departmanı;
BORÇ ALACAK
710 – DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ XXX

730 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ XXX
XXX
701 – MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESABI
Dönem sonlarında üretim maliyetlerinin “151 Yarı Mamuller – Üretim Hesabına” devredilmesi
Genel Muhasebe Departmanı;
BORÇ ALACAK
151 – YARI MAMULLER – ÜRETİM XXX
700 – MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESABI XXX
15
Maliyet Muhasebesi Departmanı;
BORÇ ALACAK
701 – MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESABI XXX
711- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİD. YANSITMA HS. XXX

721- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HS. XXX
731- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HS. XXX
71 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri: Üretilen mamulün bünyesine ana madde olarak katılan ve hangi mamulde
ne kadar tüketildiği bilinen ilk madde ve malzemelerle ilgili gider, yansıtma ve fark hesaplarıdır.
710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri

711 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma
712 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Fiyat Farkı
713 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Miktar Farkı
Direkt ilk madde ve malzeme kullanıldığında;
BORÇ ALACAK
150 - İLK MADDE MALZEME XXX
Üretim maliyetinin “151 Yarı Mamuller – Üretim Hesabına” devredilmesi
BORÇ ALACAK
151 – YARI MAMULLER - ÜRETİM XXX
711 – DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİD. XXX

YANSITMA
Gider ve Yansıtma Hesaplarının Kapatılması;
BORÇ ALACAK
711 – DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİD. YANSITMA XXX
73 Direkt İşçilik Giderleri: Bir mamulün üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenebilen işçilik ile ilgili gider,
yansıtma ve fark hesaplarından oluşur.
720 Direkt İşçilik Giderleri

721 Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma
722 Direkt İşçilik Ücret Farkları
723 Direkt İşçilik Süre (Verim) Farkları
16
İşçilik gideri tahakkuk ettiğinde;
BORÇ ALACAK
720 - DİREK İŞÇİLİK GİDERLERİ XXX

730 - GENEL ÜRETİM GİDERLERİ XXX
381 - GİDER TAHAKKUKLARI XXX

373 - MALİYET GİDERİ KARŞILIĞI XXX
- İzin Ücret Karşılığı
- İkramiye Karşılığı
360 - ÖDENECEK VERGİ VE FONLARI XXX

361 - ÖDENECEK SOSYAL GÜV.KESİNTİLERİ XXX
Üretim maliyetinin “151 Yarı Mamuller – Üretim Hesabına” devredilmesi
BORÇ ALACAK
721 – DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA XXX

731 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA XXX
BORÇ ALACAK
721 – DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA XXX

731 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANITMA
720 – DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ XXX

73 Genel Üretim Giderleri: İşletmenin üretim ve bu üretime bağlı hizmetler için yaptığı, direkt ilk madde ve malzeme
ve direkt işçilik dışında kalan giderlerle ilgili gider, yansıtma ve fark hesaplarından oluşur.
730 Genel Üretim Giderleri

731 Genel Üretim Giderleri Yansıtma
732 Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları
733 Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkları
734 Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları
Genel Üretim Gideri Oluştuğunda;
BORÇ ALACAK
150 - İLK MADDE VE MALZEME XXX

257 - BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR XXX
300 - BANKA KREDİLERİ XXX
373 - MALİYET GİDERİ KARŞILIĞI
- İkramiye Karşılığı XXX
361 - ÖDENECEK SOS. GÜV. KESİNTİLERİ
17
Dönem sonlarında GÜG’ün 151 Yarı-Mamuller – Üretim Hesabına” devredilmesi
BORÇ ALACAK
731 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HS. XXX
Gider ve Yansıtma Hesaplarının Kapatılması; (31 Aralık Tarihinde)
BORÇ ALACAK
731 – GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HS. XXX
74 Hizmet Üretim Maliyet: Hizmet işletmelerinin kullanacağı hesap grubudur. Hizmet üretimine ilişkin gider,
yansıtma ve fark hesapları bu grupta ele alınır.
740 Hizmet Üretim Maliyeti

741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma
742 Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesabı
Gider tahakkuk ettiğinde;
BORÇ ALACAK
740 – HİZMET ÜRETİM MALİYETİ XXX

150 - İLK MADDE VE MALZEME XXX
361 - ÖDENECEK SOS. GÜV. KESİNTİLERİ XXX
Hizmetin maliyeti oluşturan unsurlar; inşaat taahhüt işletmelerinde “170 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
Hesabına” diğer hizmet işletmelerinde ise “622 Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına” devredilir.
BORÇ ALACAK
170 – YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETİ XXX

622 – SATILAN HİZMET MALİYETİ XXX
XXX
741 – HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA
BORÇ ALACAK
741 – HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA XXX

XXX
740 – HİZMET ÜRETİM MALİYETİ XXX
18
75 Araştırma ve Geliştirme Giderleri: Araştırma ve Geliştirme faaliyetleriyle ilgili gider, yansıtma ve fark
hesaplarından oluşur.
750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri

751 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma
752 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Farkları
76 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri: İşletmenin pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ilgili gider, yansıtma ve
fark hesaplarından oluşur.
760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri

761 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma
762 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Farkı
77 Genel Yönetim Giderleri: İşletmenin yönetim fonksiyonu ile ilgili olan gider, yansıtma ve fark hesaplarıdır.
770 Genel Yönetim Giderleri

771 Genel Yönetim Giderleri Yansıtma
772 Genel Yönetim Giderleri Farkı
78 Finansman Giderleri: İşletmenin borçlandığı tutarlar ile ilgili olarak katlanılan faiz ve benzeri giderlerle, yansıtma
ve fark hesaplarından oluşur.
780 Finansman Giderleri

781 Finansman Giderleri Yansıtma
782 Finansman Giderleri Farkı
Giderler Oluştuğunda;
BORÇ ALACAK
750 – ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ XXX

760 – PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM GİDERLERİ XXX
770 – GENEL YÖNETİM GİDERLERİ XXX
780 – FİNANSMAN GİDERLERİ XXX
150 - İLK MADDE VE MALZEME

361 - ÖDENECEK SOS. GÜV. KESİNTİLERİ XXX
Dönem sonlarında giderlerin gelir tablosundaki ilgili hesaplara devredilmesi
BORÇ ALACAK

631 – PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ XXX
660 – KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ XXX
661 – UZUN VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ XXX
751 - ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ YANSITMA XXX

761 - PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ YANSITMA XXX
771 - GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANSITMA XXX
781 – FİNANSMAN GİDERLERİ YANSITMA XXX
19
BORÇ ALACAK
751 - ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ YANSITMA XXX

761 - PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİD. YANSITMA XXX
771 - GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANSITMA XXX
781 – FİNANSMAN GİDERLERİ YANSITMA XXX
XXX
760 – PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM GİDERLERİ XXX
780 – FİNANSMAN GİDERLERİ XXX
7/B SEÇENEĞİ
7/B seçeneğinde giderler “çeşit esasına” göre sınıflandırılmıştır. Bu uygulamada; giderler defter-i kebirde maliyet
dönemi boyunca çeşit esasına göre izlenir. Maliyet çıkarma dönemlerinde, söz konusu giderler gider dağıtım tablosu
aracılığıyla fonksiyonlara dönüştürülerek ilgili gider yerlerine ve hizmet veya mamul maliyetlerine veya sonuç
hesaplarına aktarılır. Gider çeşitlerinin fonksiyonlarına dönüştürülmesinde ve ilgili gider yerlerine yüklenmesinde,
işletmeler isterlerse gider çeşidi hesaplarından ilgili gider yerlerine ve fonksiyonel gider hesaplarına aktarmalar
yapılmasını gerektirecek kayıt düzenini seçerler. İsterlerse, eş zamanlı kayıt düzenini bu seçenek içinde kullanarak,
yardımcı defterlerde fonksiyonel gider hesaplarını ve gider yerlerini izleyebilirler. Bu suretle gider çeşitleri tahakkuk
ettikçe ilgili defter-i kebir hesaplarında izlenirken; aynı anda yardımcı defterlerde fonksiyonlarına göre izlenip eş
zamanlı olarak gider yerlerine aktarılabilir. Ek mali tablo düzenlemek zorunda olmayan ticaret işletmeleri, küçük
hizmet işletmeleri ve küçük üretim işletmelerinden isteyenler giderlerin izlenmesinde 7/B seçeneğini uygular.
79 Gider Çeşitleri: Giderler tahakkuk ettikçe dönem boyunca 790 – 797 No’lu çeşit esasına göre bölümlenmiş ilgili
hesaplarının borcuna kaydedilir. 7/B seçeneğinde tek bir yansıtma hesabı vardır. Bütün gider çeşitleri 798 Gider
Çeşitleri Yansıtma Hesabı kullanılarak ilgili hesaplara yansıtılır.
▪ 790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri

▪ 791 İşçi Ücret ve Giderleri
▪ 792 Memur Ücret ve Giderleri
▪ 793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
▪ 794 Çeşitli Giderler
▪ 795 Vergi, Resim ve Harçlar
▪ 796 Amortismanlar ve Tükenme Payları
▪ 797 Finansman Giderleri
▪ 798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı
▪ 799 Üretim Maliyet Hesabı
790 - İlk Madde ve Malzeme Giderleri
Mal ve hizmetlerin üretilmesini, işletme faaliyetlerinin devamlılığını sağlamak amacıyla tüketilen her türlü malzeme ile
üretimle ilgili dışarıya yaptırılan işler için yapılan giderlerin izlendiği hesaptır.
791 - İşçi Ücret ve Giderleri
İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan işçiler için tahakkuk ettirilen
her türlü tutarların izlendiği hesaptır.
792 - Memur Ücret ve Giderleri
İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan aylıklı yönetici, memur büro
personeli gibi kişiler için tahakkuk ettirilen her türlü tutarların izlendiği hesaptır.
793 - Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
İşletme faaliyetlerini yürütmek, işletmeyi idame ettirmek amacıyla dışarıdan alınan fayda ve hizmetler için yapılan her
türlü giderin izlendiği hesaptır.
20
794 - Çeşitli Giderler
Yukarıda belirtilenler dışında, işletme faaliyetlerini yürütmek için yapılan her türlü tutarların izlendiği hesaptır.
795 - Vergi, Resim ve Harçlar
Mevzuat gereğince tahakkuk ettirilen gider niteliğindeki vergi, resim ve harçları kapsayan hesaptır.
796 - Amortismanlar ve Tükenme Payları
Amortisman ve tükenmeye tabi duran varlıklar için ayrılan amortisman ve tükenme paylarının izlendiği hesaptır.
797 - Finansman Giderleri
İşletmenin gerek yatırım gerekse işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak üzere yaptığı kısa veya uzun vadeli
borçlarının faiz, komisyon ve kur farklarının izlendiği hesaptır.
798 - Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı
Dönem boyunca çeşit hesaplarında toplanan giderlerin ilgili hesaplara aktarılmasında kullanılan hesaptır.
799 - Üretim Maliyeti
Dönem sonlarında “798 Gider Çeşitleri Yansıtma” hesabının alacağı aracılığıyla aktarılan tutarların, mamul üretim
işletmelerde “151 Yarı Mamuller - Üretim” ve “152 Mamuller” hesaplarına, hizmet işletmelerinde ise “622 Satılan
Hizmet Maliyeti" hesabına devredilerek kapatılmasını sağlayan hesaptır.
Örnek;
ABC Üretim İşletmesinin Aralık 20XX ayına ait faaliyetleri ile ilgili yaptığı işlemler aşağıdaki gibidir.
1. 600.000.- liralık ilk madde ve malzeme stoktan üretime sevk edilmiştir.

2. 600.000.- liralık direkt işçilik tahakkuk ettirilmiştir. (Yasal kesintilere, işçilik giderlerinin incelenmesi sırasında
değinilecektir.)
3. 100.000.- liralık yardımcı malzeme stoktan çekilerek üretimde kullanılmıştır.
4. Aralık ayı elektrik gideri olarak 100.000 TL + % 18 KDV nakden ödenmiştir.
5. Ürünün satışıyla ilgili olarak 20.000 TL + % 18 KDV bedel çek keşidesi yoluyla ödenerek gazetede reklam yapılmıştır.
6. Yönetimde kullanılan demirbaşlar için 50.000.- liralık amortisman ayrılmıştır.
Dönem başı ve yarı mamul bulunmamaktadır. Aralık ayı başında 10 adet mamulün üretimine başlanmış olup bunların
hepsi tamamlanmıştır. Tamamlanan mamullerin 5 adedi 180.000.- TL/Adet + % 18 KDV bedelle nakden satılmıştır.
Buna göre 20XX Aralık ayı muhasebe kayıtlarını ve dönem sonu muhasebe işlemlerini 7/A seçeneğine göre gösterelim.
21
7/A Seçeneğine Göre Çözüm 7.

________________________ _______________________
1.
_______________________ _______________________ 151 YARI MAMULLER - ÜRETİM 1.400.000
710 DİREKT İLK MAD.MLZ. GİD 600.000 711 DİMM GİD. YANSITMA 600.000
0. İlk Madde ve Malzeme 600.000 721 DİG YANSITMA 600.000
10. Esas Üretim Gider Yeri 600.000 731 GÜG YANSITMA 200.000
150 İLK MADDE MALZEME 600.000 Üretimle ilgili giderlerin yansıtılması

________________________ _______________________
Üretimde hammadde kullanılması
________________________ _______________________ 8.
________________________ _______________________
2.
________________________ _______________________ 631 PAZ. SATIŞ VE DAĞ. GİD. 100.000
632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 50.000
720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ 600.000
1. İşçi Ücret ve Giderleri 600.000 761 PAZ. SAT. DAĞ. GİD. YANSITMA 100.000
10. Esas Üretim Gider Yeri 600.000 771 GENEL YÖN. GİD. YANSITMA 50.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI 600.000 Dönem giderlerinin yansıtılması

________________________ _______________________
Direkt işçilik gideri tahakkuk ettirilmesi
________________________ _______________________ 9.
________________________ _______________________
3.
________________________ _______________________ 152 MAMULLER 1.400.000
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 100.000 151 YARI MAMULLER – ÜRETİM 1.400.000
0. İlk Madde ve Malzeme 100.000
10. Esas Üretim Gider Yeri 100.000 Tamamlanan mamullere ait maliyeti aktarma
________________________ _______________________
150 İLK MADDE MALZEME 100.000
10.
Üretimde yardımcı malzeme kullanılması ________________________ _______________________
________________________ _______________________
100 KASA 1.062.000
4.
________________________ _______________________ 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 900.000
391 HESAPLANAN KDV 162.000
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 100.000
4. Dış.Sağla.Fayda ve Hizm. 100.000 Mamul satılması
10. Esas Üretim Gider Yeri 100.000 ________________________ _______________________
191 İNDİRİLECEK KDV 18.000
11.
100 KASA 118.000 ________________________ _______________________
Aralık ayı elektrik faturasının ödenmesi 620 SATILAN MAMUL MALİYETİ 700.000
________________________ _______________________
152 MAMULLER 700.000
5.
________________________ _______________________ Satılan mamullere ait maliyet kaydı
________________________ _______________________
760 PAZARLAMA SAT. DAĞ. GİD. 100.000
4. Dış.Sağla.Fayda ve Hizm. 100.000 12.
10. Esas Üretim Gider Yeri 100.000 ________________________ _______________________
711 DİR. İLK. MAD. MALZ. GİD. YANS. 600.000
103 VERİLEN ÇEK VE ÖD.EMİR. 118.000 721 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANS. 600.000
731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANS. 200.000
Reklam gideri yapılması 761 PAZ. SATIŞ VE DAĞ. GİD YANS. 100.000
________________________ _______________________ 771 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANS. 50.000
6. 710 DİMM GİD. 600.000

________________________ _______________________ 720 DİG GİD. 600.000
730 GENEL ÜRETİM GİD. 200.000
770 GENEL YÖNETİM GİD. 50.000 760 PAZ. SAT.DAĞ. GİD. 100.000
7. Amort. ve Tük. Payları 50.000 770 GENEL YÖN. GİD. 50.000
10. Esas Üretim Gider Yeri 50.000
7’li hesap gruplarının kapatılması
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 50.000 ________________________ _______________________
Demirbaşlara amortisman ayrılması
________________________ _______________________
22
7/B Seçeneğine Göre Çözüm 8.

________________________ _______________________
1.
_______________________ _______________________ 152 MAMULLER 1.400.000
790 İLK MADDE VE MALZ. GİD. 600.000 799 ÜRETİM MALİYETİ 1.400.000
150 İLK MADDE MALZEME 600.000 Tamamlanan mamullerle ilgili kayıt

________________________ _______________________
Üretimde hammadde kullanılması
________________________ _______________________ 9.
________________________ _______________________
2.
________________________ _______________________ 100 KASA 1.062.000
791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ 600.000 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 900.000

391 HESAPLANAN KDV 162.000
381 GİDER TAHAKKUKLARI 600.000
Mamul satılması
İşçilik gideri tahakkuk ettirilmesi ________________________ _______________________
________________________ _______________________
10.
3. ________________________ _______________________
_______________________ _______________________
620 SATILAN MAMUL MALİYETİ 700.000
790 İLK MADDE VE MALZ. GİD. 100.000
152 MAMULLER 700.000
150 İLK MADDE MALZEME 100.000
Satılan mamullere ait maliyet kaydı
Üretimde yardımcı malzeme kullanılması ________________________ _______________________
________________________ _______________________
11.
4. ________________________ _______________________
________________________ _______________________
798 GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA 1.550.000
790 DIŞ. SAĞ. FAYDA VE HİZ. 100.000
191 İNDİRİLECEK KDV 18.000 790 İLK MAD. VE MALZ. GİD. 700.000
791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ 600.000
100 KASA 118.000 793 DIŞ. SAĞ. FAYD. HİZM. 100.000
794 ÇEŞİTLİ GİDERLER 100.000
Aralık ayı elektrik faturasının ödenmesi 796 AMORT. VE TÜK PAYL. 50.000
________________________ _______________________
7 No’lu hesaplarının kapatılması
5. ________________________ _______________________
________________________ _______________________
794 ÇEŞİTLİ GİDERLER 100.000

103 VERİLEN ÇEK VE ÖD.EMİR. 118.000
Reklam gideri yapılması

________________________ _______________________
6.
________________________ _______________________
796 AMORT VE TÜKENME PAY. 50.000
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 50.000
Demirbaşlara amortisman ayrılması

________________________ _______________________
7.
________________________ _______________________
799 ÜRETİM MALİYETİ 1.400.000

631 PAZ. SATIŞ VE DAĞITIM GİD. 100.000
632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 50.000
798 GİDER ÇEŞ. YANSITMA 1.550.000
Üretim ve dönem giderlerinin yansıtılması

________________________ _______________________
23
GİDER YERLERİ
Esas Üretim Gider Yerleri (EÜGY): İşlem gider yerleri olarak da ifade edilen EÜGY, işletmenin ana faaliyet konusunu
oluşturan mamul ve hizmetlerin üretildiği birimlerdir. Örneğin; çimento fabrikalarında ki kırma, farin, döner fırın vb.
Yardımcı Üretim Gider Yerleri (YÜGY): Esas üretim gider yerlerinin ve diğer gider yerlerinin faaliyetlerini
sürdürebilmesi için gerekli yan girdileri üreten birimlerdir. Elektrik Santrali, Buhar Dairesi, Doğalgaz birimi vb.
Yardımcı Hizmet Gider Yerleri (YHGY): İşletmedeki gider yerlerine hizmet vermek amacıyla oluşturulan birimlerdir.
İlk madde ve malzeme ambarı, sevkiyat birimi, bakım onarım vb.
Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri: Yardımcı hizmet gider yerleri içinde de değerlendirilebilecek olan bu gider yeri;
işletme faaliyetlerini yöneten ve yönlendiren birimlerdir. Fabrika müdürlüğü, üretim müdürlüğü, kalite müdürlüğü,
üretim planlama müdürlüğü vb.
Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri: Araştırma ve geliştirme giderlerinin toplanacağı birimdir. Ar-Ge faaliyetlerinin
yoğun olduğu işletmelerde birden çok gider yeri oluşturulabilir. Ar-Ge gider yerleri proje bazında oluşturulabilir,
böylece aktifleştirilecek ve doğrudan gider yazılacak tutarların belirlenmesi kolaylaşacaktır.
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri: Üretim sonrasında yürütülen pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetlerinin
izlendiği birim veya birimlerdir. İşletmenin örgüt yapısı bu gider yerlerinin oluşturulmasında dikkate alınır. Örneğin
işletmede pazarlama faaliyetlerinden sorumlu bir genel müdür yardımcısı veya pazarlama müdürü ile çalışanları varsa
bunlar bir gider yeri olabilir. Ayrıca mamul veya bölgeler bazında bir örgütlenmeden de söz ediliyor ise bu durumda bu
birimler de birer gider yeri olarak dikkate alınır. Planlama müdürlüğü, Personel müdürlüğü, idari işle müdürlüğü vb.
örnek olarak verilebilir.
Finansman Gider Yeri; Finansman giderlerinin toplandığı tek bir gider yeridir.
GİDER ÇEŞİTLERİ
GİDER ÇEŞİTLERİ
Dönem içinde katlanılan giderler fonksiyon bazında ilgili büyük defter hesaplarında izlenecektir. Ayrıca dönem içinde
katlanılan maliyetler fonksiyonel maliyet hesapları ile birlikte gider çeşitleri bazında da izlenmelidir. TDHP’nda gider
çeşitleri şöyle belirlenmiştir.
0 - İlk Madde ve Malzeme: Mamul ve hizmetlerin üretilmesini, işletme faaliyetlerinin devamlılığını sağlamak amacıyla
tüketilen her türlü direkt ilk madde ve malzeme, endirekt malzeme ve üretimle ilgili dışarıya yaptırılan işlerdir.
1 – İşçi Ücret ve Giderleri: İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan
işçiler için tahakkuk ettirilen her türlü tutarlardır.
2 – Memur Ücret ve Giderleri: İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetler gerçekleştirmek amacıyla
çalıştırılan aylıklı yönetici, memur, büro personeli vb. için tahakkuk ettirilen her türlü tutarlardır.
3 – Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler: İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim, pazarlama ve diğer hizmetleri
gerçekleştirmek amacıyla dışarından sağlanan fayda ve hizmetler için yapılan giderlerdir.
4 – Çeşitli Giderler: İşletme faaliyetlerini sürdürebilmesi amacıyla ilk madde ve malzeme, işçi ve memur ücret ve
giderleri ile dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler dışında kalan giderlerdir.
5 – Vergi Resim ve Harçlar: Mevzuat gereğince tahakkuk ettirilen gider niteliğindeki vergi, resim ve harçlardır.
6 – Amortisman ve Tükenme Payları: Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için
ayrılan amortisman gideri ile tükenme paylarıdır.
7- Finansman Giderleri: İşletmenin gerek yatırım, gerekse işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak üzere yaptığı kısa
ve uzun vadeli borçlanmaların faiz, komisyon ve kur farklarını kapsar.
24
GİDERLERİN SAPTANMASI
Birim mamul maliyetinin ne olduğunun belirlenebilmesi için mamul ile ilgili gider unsurlarının saptanması bir
zorunluluktur. Bu zorunluluk hem vergi yasalarında ifade edilmiş hem de işletmenin başarımının sağlıklı olarak
değerlenebilmesi için bir gerekliliktir.
VUK’un 275.Maddesinde, üretilen mamul ve yarı mamullerin maliyet bedelinin şu unsurlardan oluştuğu ifade
edilmektedir;
1. Mamulün vücuda getirilmesinde kullanılan ilk madde ve malzemelerin bedeli,

2. Mamule isabet eden işçilik
3. Genel üretim giderlerinden mamule düşen pay
4. Genel idare giderlerinden mamule düşen pay ( Bu payın mamulün maliyetine katılması ihtiyaridir.)
5. Ambalajlı olarak piyasaya arz edilmesi zorunlu olan mamullerde ambalaj malzemesinin bedeli
İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİNİN SAPTANMASI
İlk madde ve malzeme giderleri ile ilgili olarak bu aşamada iki konu üzerinde duracağız. Birincisi İlk madde ve malzeme
giderlerinin sınıflandırılması, ikincisi İlk madde ve malzemenin değerlemesi sorunudur.
İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Sınıflandırılması
İlk madde ve malzeme giderleri, üretilen mamulün bünyesinde doğrudan yüklenip yüklenememesi açısından “direk ve
endirekt” olarak iki grupta ele alınabilir.
Direkt ilk madde ve malzeme, esas üretim gider yerleri ile ilgili olup, üretilen mamulün bünyesine giren, mamulün temel
öğesini oluşturan ve mamulün bünyesine doğrudan yüklenebilen ilk madde ve malzemelerdir.
Endirekt ilk madde ve malzeme ise üretilen mamullerle ilgili olan ve direkt ilk madde ve malzeme dışındakilerdir.
Endirekt ilk madde ve malzemeler; yardımcı malzeme ve işletme malzemesi olarak sınıflandırılır.
Yardımcı malzeme, üretim sırasında harcanıp mamulün bünyesine giren veya mamulü etkileyen ancak gerek miktar
gerekse değer olarak mamulün temel öğesinin oluşturmazlar. Bunlardan bir mamul birimi için ne kadar harcandığı
doğrudan doğruya saptamak teknik bakımdan çok zor olduğu gibi, mümkün olsa bile iktisadi bakımdan anlamlı
sayılmaz. Üretimde kullanılan boya, tutkal, vida, somun vb.
İşletme Malzemesi, üretim faaliyetlerinin sürdürülmesi için kullanılan fakat mamul bünyesi içine girmeyen çeşitli
malzemelerdir. Yağ, elektrot, temizlik malzemeleri, yakıt malzemeleri, ambalaj malzemesi vb.
İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Değerlemesi
İlk madde ve malzeme değerlemesi ile ilgili olarak iki sorunun cevabının verilmesi gerekir. Bunlar;
✓ Dönem sonu malzeme stoklarının ve
✓ Üretime verilen malzeme maliyetinin ne olduğudur.
Bu soruların cevabı için yapılması gereken malzeme değerleme konusunun incelenmesi gerekir.
Malzeme değerlemesi için uygulamada ve vergi yasalarında yer alan üç yöntemden bahsedilir.
❖ Ortalama Maliyet Yöntemi
❖ İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi
❖ Son Giren İlk Çıkar Yöntemi

Bu üç yöntemin uygulaması işletmelerin malzeme hareketlerini izlemede kullandıkları yöntemlerle yakından ilgilidir.
Bu yöntemler;
➢ Aralıklı Envanter Yöntemi ( Dönemsel Uygulama )
➢ Devamlı Envanter Yöntemidir.
25
ORTALAMA MALİYET YÖNTEMİ
Ortalama maliyet yönteminde, ilk madde ve malzemelere bir ortalama maliyet hesaplanmakta, üretime gönderilen ve
stokta kalan ilk madde ve malzemeler bu ortalamaya göre değerlendirilmektedir. Bu yöntem, ilk giren ilk çıkar ve son
giren ilk çıkar yöntemlerinin ortalaması bir sonuç vermektedir.
ORTALAMA BİRİM MALİYET
Dönembaşı İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Maliyeti + Dönemiçi İlk Madde ve Malzeme Alışlarının Maliyeti
Dönembaşı İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Miktarı+ Dönemiçi İlk Madde ve Malzeme Alışlarının Miktarı
A) Tartılı Ortalama (Ağırlıklı) Maliyet Yöntemi

Bu yöntemde birim maliyetler her yeni girişten sonra değil fakat, belirli bir dönem için hesaplanır.
ÖRNEK SORU : “Z” Üretim İşletmesi’nin kullandığı K türü ilk madde ve malzemeye ilişkin bilgiler şöyledir:
Tarih İşlem Miktar Birim Fiyat

01 Ekim Dönem Başı Stok 300 100
09 Ekim Alış 200 150
15 Ekim Alış 300 200
23 Ekim Üretime Gönderilen 300
30 Ekim Üretime Gönderilen 400
Bu bilgilere ve tartılı ortalama maliyet yöntemine göre, üretime gönderilen K türü ilk madde ve malzemenin
maliyeti kaç TL’dir.
A) 180.000 TL
B) 105.000 TL
C) 200.000 TL
D) 210.000 TL
E) 280.000 TL
ÇÖZÜM
300 ad x 100 TL = 30.000 TL
200 ad x 150 TL = 30.000 TL
300 ad x 200 TL = 60.000 TL
800 ad 120.000 TL
Ortalama Fiyat = 120.000 TL / 800 ad = 150 TL/ad
Üretime Gönderilen = 700 ad x 150 TL = 105.000 TL ( YANIT: B )
B) Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi

Bu yöntemde, her bir satın alma işleminden sonra ortalama birim maliyet yeniden hesaplanır ve hesaplanan birim
maliyet imalata verilen ve stokta kalan malzemeler için kullanılır.
ÖRNEK SORU : “X” Üretim İşletmesi’nin üretmekte olduğu “Z” türü ilk madde ve malzemeye ilişkin Kasım ayı
stok hareketleri aşağıdaki gibidir;
Tarih Satın Alınan Kullanılan

Dönem Başı Stok 100 adet x 10 TL/adet
06 Kasım 100 adet x 20 TL/adet
10 Kasım 150 adet
22 Kasım 450 adet x 25 TL/adet
24 Kasım 200 adet
26
İşletme, stok hareketlerini hareketli ortalama maliyet yöntemine göre değerlemektedir. Bu bilgilere göre,
üretimde kullandığı “Z” türü ilk madde ve malzemenin maliyeti kaç TL’dir?
ÇÖZÜM
GİREN ÇIKAN KALAN
Dönembaşı 100 ad x 10 TL = 100 ad x 10 TL = 1.000
Stok 1.000 TL TL
100 ad x 20 TL = 200 ad x 15 TL = 3.000
06 Kasım
2.000 TL TL
150 ad x 15 TL =
10 Kasım 50 ad x 15 TL = 750 TL
2.250 TL
450 ad x 25 TL = 500 ad x 24 TL =
22 Kasım
11.250 TL 12.000 TL
200 ad x 24 TL = 300 ad x 24 TL = 7.200
24 Kasım
4.800 TL TL
7.050 TL
İLK GİREN İLK ÇIKAR YÖNTEMİ (FİFO)
Bu yöntemde, ilk alınan partinin ambardan ilk çıktığı varsayılmakta, bu nedenle çıkışların maliyetleri saptanırken ilk
alışların maliyetlerinden başlanarak değerleme yapılmaktadır.
İlk giren ilk çıkar yönteminde, üretime verilen ilk madde ve malzemeler düşük maliyetle değerlendirildiğinden,
enflasyon dönemlerinde üretim maliyetlerinin düşük olarak hesaplanmasına yol açmakta bu da, işletmenin gerçekten
daha yüksek kar sağladığı görüntüsünü vererek, fiktif karların doğmasına neden olmaktadır.
ÖRNEK
Tarih Açıklama Miktar Birim Fiyat

1 Kasım Dönem başı Stok 200 1.000
6 Kasım Satın alınan 600 1.100
9 Kasım İmalata verilen 500
15 Kasım Satın alınan 300 1.200
25 Kasım İmalata verilen 200
İlk giren ilk çıkar (FİFO) yöntemine göre imalata sevk edilen malzemenin maliyeti kaç TL’dir?
ÇÖZÜM
200 ad x 1.000 TL = 200.000 TL

300 ad x 1.100 TL = 330.000 TL
200 ad x 1.100 TL = 220.000 TL

750.000 TL
SON GİREN İLK ÇIKAR YÖNTEMİ (LİFO)
Bu yöntemde üretime verilen ilk madde ve malzemelerin, en son satın alınan partiden yapıldığı kabul edilmektedir.
Bunun için de, değerleme en son partinin alış maliyetinden başlayarak, başa doğru gidilerek yapılmaktadır.
Son giren ilk çıkar yöntemi, üretime verilen ilk madde ve malzemelerin maliyetlerini en son fiyatlarla değerlemeye
olanak verdiğinden, enflasyon dönemlerinde fiktif görüntü karların ortaya çıkmasını önleyerek işletme yönetiminin
daha rasyonel kararlar almasını sağlamaktadır. Bu yöntemin en önemli sakıncası, enflasyon dönemlerinde dönem sonu
stoklarının bilançoda gerçek değeri ile gösterilmesine olanak vermemesidir.
27
ÖRNEK
“K” Üretim İşletmesi’nin X cinsi ilk madde ve malzemeye ait stok hareketleri aşağıdaki gibidir:
Tarih Açıklama Miktar Birim Fiyat

1 Ekim Dönem başı Stok 100 20
10 Ekim Satın alınan 200 25
16 Ekim İmalata verilen 250
25 Ekim Satın alınan 350 30
29 Ekim İmalata verilen 300
Bu bilgilere ve son giren ilk çıkar yöntemine göre, üretime gönderilen X cinsi ilk madde ve malzemenin maliyeti
kaç TL’dir?
ÇÖZÜM
200 ad x 25 TL = 5.000 TL
50 ad x 20 TL = 1.000 TL
300 ad x 30 TL = 9.000 TL
15.000 TL
Bu üç yöntem dışında, stok değerlemesi ile ilgili olarak aşağıdaki yöntemlerde bulunmaktadır.
▪ Gerçek Parti Maliyeti (Has Maliyet) Yöntemi

▪ İlk Gelecek Olan İlk Çıkar Yöntemi (NİFO)
▪ En Yüksek Fiyatlı İlk Çıkar (HİFO)
▪ Yenileme Maliyeti (Piyasa Fiyatı) Yöntemi
▪ Standart Maliyet Yöntemi
▪ Güvenlik Stoklarını Dikkate Alan Değerleme Yöntemi (Temel Stok Yöntemi)
▪ Piyasa Fiyatı ve Alış Maliyetinden Düşük Olanı ile Değerleme Yöntemi
OPTİMAL SİPARİŞ MİKTARI
İlk madde ve malzeme miktarıyla ilgili önemli konulardan biri de optimal sipariş miktarıdır. Yeniden sipariş verilmesi
gereken noktayı gösteren optimal sipariş miktarı, stok bulundurma maliyeti ile sipariş verme maliyeti toplamının en
düşük olduğu satın alma miktarıdır.
Optimal sipariş miktarı ile birlikte ele alınması gereken bir diğer konu da, tedarik süresi ve emniyet stokudur. Tedarik
süresi, işletmenin siparişin verilmesinden işletmeye teslimine kadar geçen süreyi kapsarken; emniyet stoğu, işletmenin
elinde olması gereken en az malzeme stok miktarını gösterir.
Optimal Sipariş Miktarı =
2 x Yıllık Gereksinim x Sipariş Maliyeti

√Malzemenin Alış Fiyatı x Stoklama Maliyeti Yüzdesi
(Stok Bulundurma Maliyeti)
Toplam Maliyet =
√2 x Yıllık Gereksinim x Sipariş Maliyet x Stok Bulundurma Maliyeti
Tedarik süresi: Siparişin verilmesinden işletmeye teslimine kadar geçen süredir.
Emniyet stoku: İşletmenin elinde olması gereken en az malzeme stok miktarıdır.
28
Örnek:
Bir üretim işletmesinde (A) cinsi malzemeyle ilgili olarak yıllık gereksinim 2.000 birim, sipariş maliyeti 2.000.000.- lira,
malzeme alış fiyatı = 200.000 lira ve stoklama maliyeti birim malzeme maliyetinin %25’i kadar olduğu belirlenmiştir.
Bu malzemeye ilişkin optimal sipariş miktarı ve toplam maliyet şöyle hesaplanacaktır.
2 x 2.000 br x 2.000.000 lira

Optimal Sipariş Miktarı = √ = 400 birim
200.000 lira x % 25
Toplam Maliyet = √2 𝑥 2.000 𝑥 2.000.0000 𝑥 50.000 = 20.000.000 TL
İşletmenin (A) cinsi malzeme ile ilgili günlük kullanımı 10 birim olup, işletme 4 günlük emniyet stoku ile çalışmaktadır.
Bu malzeme için tedarik süresi, 2 gündür. Optimal sipariş miktarını dikkate alarak örnek incelendiğinde;
Tedarik Süreci ( 2 gün x 10 birim ) 20 birim
Emniyet Stoku (4 gün x 10 birim) 40 birim
Optimal Sipariş Miktarı 400 birim
Bu bilgilere göre stokların miktarı 60 birime düştüğünde işletme yeniden sipariş vermelidir.
İŞÇİLİK GİDERLERİNİN SAPTANMASI
İlk madde ve malzeme giderlerinde olduğu gibi işçilik giderleri de üretimle ilişkileri açısından direkt işçilik ve endirekt
işçilik giderleri olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Direkt İşçilik Giderleri
İşletmenin temel üretim konusunu oluşturan ürün ya da hizmetin üretilmesinde kullanılan ve üretilen ürün ya da
hizmetin maliyetine doğrudan doğruya (dağıtım kriteri kullanmadan) yüklenebilen nitelikteki işçilikler direkt işçilik
olarak adlandırılır. Üretken, yapıcı, prodüktif işçilik şeklinde adlandırmalara da konu olan direkt işçiliklerle ilgili
yukarıdaki tanımda yer alan özellikler şu şekilde sıralanabilir.
Üretimde kullanılan işçilik,
✓ İşletmenin temel üretim konusunu oluşturan ürün ya da hizmetin üretilmesinde kullanılıyorsa,
✓ Üretilen ürün ya da hizmetin maliyetine doğrudan doğruya yüklenebiliyorsa, direkt işçilik olarak
adlandırılacaktır.
Bir konfeksiyon atölyesinde, dikiş ve kesim makinelerinin başında çalışan işçilere ödenen ücretler, direkt işçiliklere
örnek gösterilebilir. Çünkü söz konusu işçilikler konfeksiyon atölyesinin temel üretim konusunu oluşturan
konfeksiyonları üretmede çalışıyorlar ve ücretleri üretilen ürünlerin maliyetine doğrudan doğruya yüklenebilir. Bunun
yanında atölyede, işçilerin başında bulunan ustabaşının ücreti endirekt işçilikler adı altında açıklanacağı gibi üretilen
konfeksiyonların maliyetine doğrudan yüklenemeyeceğinden direkt işçilik olmayacaktır.
Endirekt İşçilik Maliyetleri
Üretimde kullanılıp, direkt işçilik maliyetleri dışında kalan ve üretilen ürün ya da hizmetlere doğrudan yüklenemeyen
işçiliklere endirekt işçilik denir.
Endirekt işçiliklerin daha iyi anlaşılabilmesi içini endirekt işçilikleri ortaya çıkaran nedenlerin dört ana başlık altında
incelenmesinin yararlı olacaktır;
• Üretimle doğrudan ilgili olmayan işçilikler, Örneğin, tamir ve bakım, temizlik ya da taşıma işlerinde çalışan
işçilerin işçiliği üretimle doğrudan doğruya ilgili değildir ama yinede üretimle ilgilidir.
• Üretilen mamul ya da hizmetlere doğrudan doğruya yüklenemeyen işçilikler. Örneğin, ustabaşının bir günlük
ücretini çeşitli siparişler arasında doğrudan doğruya dağıtmamız mümkün değildir. Ama ustabaşının ücretinin
üretimle dolaylı da olsa ilgili olduğuna itirazımız olamaz.
• Direkt işçilik niteliğinde iş yapan işçilerin bazı koşullar altında elde ettikleri ücretler. Konfeksiyon atölyesinde
dikiş makinesi başında çalışan bir işçinin yaptığı iş aslında direkt işçiliktir. Ancak, söz konusu işçinin
makinenin bakım onarımı, temizlemesi ya da yeni işe alınan işçileri eğitmesi vb. nedenlerle boşa geçirdiği ya
da temel üretici işten başka işlere ayırdığı zamanlara isabet eden ücretleri endirekt işçilik olmaktadır.
29
Direkt işçilik niteliğinde iş yapan işçilerin normal ücretleri dışında elde ettikleri yasa ya da ihtiyari ücret ekleri. Bunlara
örnek olarak ise, hafta tatili, bayram tatili, yıllık izin ücretleri ile ikramiyeler, fazla mesai, çocuk zamları ve çeşitli primler
verilebilir.
İşçilik giderleri ile ilgili temel sorun hangi işçilik giderlerinin direkt hangilerinin endirekt sayılacağı konusudur.
Uygulamada bu konuda bir birliğin olmadığı, direkt işçilik giderleri kapsamına farklı işçilik giderlerinin alındığı
görülmektedir. Bu konuda iki uygulamada karşımıza çıkmaktadır;
Esas üretim gider yerlerinde çalışan işçilere ait her türlü işçilik “Direkt İşçilik” kabul edilir.
Sadece mamul veya hizmet maliyetine doğrudan yüklenebilen normal ücretler, fazla çalışma ücreti, üretim primi,
vardiya zammı gibi çalışma saati ile ilgili işçilik giderleri direkt işçilik gideri iken; esas üretim gider yerinden çalışsa bile
işçilere ödenene ikramiyeler, hafta tatili ve genel tatil ücretleri, izin ücretleri, SGK sigorta primi işveren payları, işsizlik
sigortası primi işveren payları, her türlü sosyal yardımla endirekt işçilik olarak kabul edilmektedir. Doğaldır ki, yardımcı
üretim ve hizmet gider yerlerindeki işçilik giderlerinin tümü de endirekt işçilik olarak tanımlanmaktadır.
İşçi ücret ve giderleri Tekdüzen Muhasebe Sisteminin’de 7/A seçeneğinde birer defteri kebir hesabı olmamakta,
yardımcı defterlerde, her bir hesap türü için açılan defter föylerinde izlenmektedir. Defter föyünde her bir gider yeri
için sütun bulunmakta, dolayısıyla söz konusu işçilik giderleri hangi gider yerine ait ise, o sütunda izlenmektedir.
Giderler tahakkuk ettikçe, giderin ilişkili olduğu gider yerinin özelliğine göre ilgili fonksiyonel gider hesapları
borçlanmaktadır. Esas üretim gider yerlerine ait direkt işçilik giderleri, doğrudan doğruya “720 Direkt İşçilik
Giderleri” hesabına, yardımcı hizmet gider yerlerine ait işçi ücret ve giderleri “730 Genel Üretim Giderleri” hesabına,
pazarlama servisine ait olanlar, “760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri” hesabına, genel yönetim servislerine ait
olanlar, “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabına, finansman servisine ait olanlar ise “780 Finansman Giderleri”
hesabına kaydedilmektedir.
Sosyal yardım niteliğindeki işçilik giderleri ise ister esas, isterse yardımcı üretim gider yerlerine ait olsun, genelde
doğrudan doğruya “730 Genel Üretim Giderleri” hesabına sosyal servis giderleri olarak kaydedilmektedir.
Ülkemizdeki bazı özel sektör uygulamalarında esas üretim gider yerlerine ait olan işçiliklerin tamamı direkt sayılmakta
ve “720 Direkt İşçilik giderleri” hesabında izlenmektedir.
İşçilik giderlerinin maliyetlere yüklenmesinde ise, 721 Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma hesabı ile 731 Genel
Üretim Giderleri Yansıtma hesabı alacaklandırıl-makta, “151 Üretim ve Yarı mamuller hesabı
borçlandırılmaktadır.
7/B seçeneğinde ise, işçi ücret ve giderleri önce, 791 İşçi Ücret ve Giderleri hesabında, defteri kebir hesabı olarak
izlenmektedir. Yıl sonlarında ise 798 Gider Çeşitleri Yansıtma hesabı alacağı ile fonksiyonlara dönüştürülerek 799
Üretim Maliyeti hesabına ve 630, 631, 632, 660, 661 numaralı dönem giderleri hesabına devredilmektedir.
Normal koşullarda, bir işçilik giderinin direkt gider olabilmesi için, esas üretim gider yerinde çalışan işçilere ait olması
ve üretilen mamul veya mamul grubuna doğrudan doğruya yüklenebilmesine bağlıdır. Bu nedenler, esas üretim gider
yerinde çalışan işçilerin,
✓ Esas işçilikleri (normal ücretler)

✓ Fazla çalışma ücretinin normal kısmı
✓ Üretim primleri
✓ Saat ve ağırlık zamları
Gibi giderler direkt sayılmakta diğerleri endirekt sayılmaktadır. Buna karşın evre (safha) maliyet yöntemini uygulayan
birçok işletmede, esas üretim gider yerinde ortaya çıkan işçiliklerin o evrede üretilen üretimlerle ilişkilendirilmesinde
bir problem olmadığından, esas üretim gider yerinde çalışan işçilerin her türlü işçilik giderleri direkt işçilik
giderlerinden toplanmaktadır.
Hizmet gider yerinde çalışan işçilerin her türlü giderleri ise, endirekt sayılmakta ve genel üretim giderleri hesabında
izlenmektedir.
30
GENEL ÜRETİM GİDERLERİNİN SAPTANMASI
Genel üretim giderlerinin özellikleri şunlardır:
• Genel üretim giderleri ile mamuller arasında direkt ilişki yoktur.

• Genel üretim giderleri birbirinden çok farklı nitelikte çok farklı maliyet unsurlardan oluşur.
• Genel üretim giderlerinin bir kısmı zaman içinde düzensiz bir dağılım gösterir.
• Genel üretim giderlerinin bir kısmının kesin tutarları ancak yılsonlarında belirlenebilir.
Bu özelliklerden dolayı Genel Üretim Giderleri, aylık fiili tutarları esas alınarak maliyetlere yüklenirse sağlıklı maliyet
bilgilerine ulaşmak mümkün olmayacaktır. Bu nedenle Genel üretim giderlerinin üretimin maliyetine götürü olarak
yüklenmesi gerekir. Genel Üretim Giderlerini bütçeleyebilmek için öncelikle faaliyet hacminin belirlenmesi gerekir.
Daha sonra da bütçelenen faaliyet hacmi ile maliyet ilişkisi oluşturulmalıdır.
Faaliyet Hacminin Tahmini: Aylık veya yıllık genel üretim giderlerinin bütçesi hazırlanırken, öncelikle ilgili gider
yerinde bütçeleme döneminde ne kadar üretim yapılacağının belirlenmesi gerekir. Bu amaçla kapasite kavramından
yararlanılır. Kapasite teorik ve pratik kapasite olarak sınıflandırılır.
a) Teorik kapasite: İşletmenin veya gider yerinin üretimde hiçbir kesinti olmaması durumunda ulaşabileceği en çok
üretim miktarıdır.
b) Pratik kapasite: Teorik kapasiteden; tatiller, elektrik kesintileri, bakım onarım gibi çeşitli nedenlerle ortaya çıkan
boşa geçen zamanlar düşüldükten sonra kalan kapasitedir.
Genel üretim giderlerinin sabit ve değişken kısımlarına ayrılmasında kullanılmak üzere geliştirilen teknikler şunlardır;
1 - Muhasebe tekniği
2 - En yüksek ve en düşük noktalar tekniği
3 - Dağılım grafiği tekniği
4 - En küçük kareler tekniği
Genel Üretim Giderlerinin Dağıtımı
İşletmede üretilen mamul veya hizmet maliyetlerinin ölçülebilmesi için, giderlerin ayrıntılı olarak izlenmesi ve söz
konusu giderlerin mamul ve hizmet maliyetleri ile ilişkilendirilmesi gerekir. Maliyet muhasebesinin amaçlarından birisi
de, maliyetlerin gider yerleri ile mamul birimleri itibariyle oluşumunu izlemek ve maliyet kontrolünü
gerçekleştirmektir.
Gider türlerinin oluştukları anda hangi gider yerlerine ve hangi maliyet hesabı kanalı ile maliyetlere yansıtılacağının
belirlenmesi konusu, gider dağıtım esaslarının düzenlenmesi ihtiyacını ortaya çıkarır. Gider dağıtımlarının amacı,
üretilen mamul ve hizmetlerin maliyetlerine yüklenecek tüm giderlerin bu mamul veya hizmetin üretildiği esas üretim
yerlerinde; dönem giderleri olarak sonuç hesaplarına aktarılacak giderlerin ise dönem gider yerlerinde; yapılmakta
olan yatırımlar gider yerinde toplanmasını sağlamaktadır. Mamul veya hizmetin fiilen üretildiği ve esas üretim gider
yerleri adı ile anılan teknik birimler olduğu gibi, söz konusu mamul veya hizmetin üretilmesine katkı veren, yardımcı
ürünlerin üretildiği yardımcı üretim gider yerleri ve ürünlerin üretilmesine hizmet veren hizmet gider yerleri de vardır.
Yardımcı üretim gider yerleri ile hizmet gider yerlerinde toplanan giderlerin ürün maliyetine yüklenmesi gerekir. Diğer
taraftan esas üretim gider yerlerinde toplanan o serviste üretilen mamul ve hizmetlere dağıtılması sorunu vardır. İşte
maliyet muhasebesinin en önemli konularından birisi, bu gider dağıtımlarının yapılmasıdır.
Giderlerin dağıtılması ile ilgili olarak üç dağıtım ortaya çıkmaktadır.
GİDERLERİN DAĞITIMI
1. DAĞITIM Gider çeşitlerinin gider yerlerine dağıtılması
Yardımcı üretim gider yeri ile hizmet gider yerlerinde toplanan

2. DAĞITIM
giderlerin esas üretim gider yerlerine dağıtılması
Esas üretim gider yerlerinde toplanan giderlerin, o gider yerinde üretilen

3. DAĞITIM
mamul ve hizmet maliyetlerine yüklenmesi
Gider çeşitlerinin gider yerleri ile direkt ilişkisinin kurulamadığı durumda, söz konusu giderlerin gider yerlerine
dağılımda kullanılabilecek dağıtım ölçüleri aşağıdaki gibidir.
31
Gider Çeşitleri Dağıtım Ölçüsü

Elektrik Giderleri Tüketilen kws. veya ampul adedi
Fabrika Binası Amortisman Gideri Yüzölçümü (m2), veya hacim (m3)
Sigorta Gideri, Vergi Gideri Yüzölçümü (m2), veya hacim (m3)
Kira Giderleri Yüzölçümü (m2), veya hacim (m3)
Bakım onarım saati
Bakım Onarım Gideri Onarım malzemesi tüketimi
Makinelerin sayısı veya yatırım değeri
Yakıt Giderleri Hacim (m3) veya Radyatör Sayısı
Taşıma Giderleri Taşınan Malzeme Miktarı – Değeri - Ağırlığı
Sosyal Giderler İşçi sayısı, yevmiye adedi
Dağıtım ölçüsü belirlenirken, ölçünün giderin niteliğine uygun olmasına özen gösterilmelidir.
BİRİNCİ DAĞITIM ÖRNEĞİ
ÖRNEK : “X” Üretim İşletmesi’nin, makine ve montaj esas üretim gider yerleri ile yemekhane ve tamir-bakım yardımcı
gider yerlerine ilişkin bilgiler şu şekildedir:
Gider Çeşidi Dağıtım Ölçüsü Gider Toplamı
Amortisman m2 150.000 TL
Isıtma Radyatör 120.000 TL
Metrekare Radyatör
Makine 400 140

Montaj 350 110
Yemekhane 150 40
Tamir - Bakım 100 10
İSTENİLEN: GÜG’lerin gider merkezlerine birinci dağıtımını yapınız.
ÇÖZÜM:
Amortisman Giderinin Dağıtımı: Isıtma Giderinin Dağıtımı:
Yükleme Oranı = 150.000 TL = 150 TL/m2 Yükleme Oranı = 120.000 TL = 400 TL / Radyatör 1.000 m2
300 Radyatör
Makineye 150 TL x 400 m2 = 60.000 TL

Montaja 150 TL x 350 m2 = 52.500 TL
Yemekhaneye 150 TL x 150 m2 = 22.500 TL
Tamir-Bakıma 150 TL x 100 m2 = 15.000 TL
150.000 TL
Makineye 400 TL x 140 Radyatör = 56.000 TL

Montaja 400 TL x 110 Radyatör = 44.000 TL
Yemekhaneye 400 TL x 40 Radyatör = 16.000 TL
Tamir-Bakıma 400 TL x 10 Radyatör = 4.000 TL
120.000 TL
32
GİDERLERİN İKİNCİ DAĞITIM ESASLARI
Giderleri Dağıtılacak Gider Yerlerinin Belirlenmesi
Gider yerlerinin direkt giderleri, yukarıda belirtilen esaslar doğrultusunda belirtildikten sonra, sıra giderleri dağıtılacak
giderler yerlerinde toplanan giderlerin dağıtılmasına gelir. Giderleri dağıtılacak gider yerleri şunlardır;
→ Yardımcı Üretim Gider Yerleri

→ Yardımcı Hizmet Gider Yerleri
→ Üretim yerleri yönetimi gider yeri veya ortak giderler gider yeri
Üretim gider yerleri yönetimi gider yeri veya ortak giderler gider yeri olması durumunda, bu gider yerinin giderleri,
önce gider yerlerine dağıtılır. Ancak hangi dağıtım yöntemi uygulanırsa uygulansın bu gider yerine diğer gider
yerlerinden herhangi bir pay verilmez.
Yardımcı üretim gider yerleri ile hizmet gider yerleri giderlerinin, bu gider yerlerinin üretiminden ve hizmetinden
yararlanan gider yerleri arasında dağıtılmasına ikinci dağıtım denir. 2. Dağıtımın yapılabilmesi için giderleri dağıtılacak
gider yerleri için uygun dağıtım anahtarının belirlenmesi gerekir.
Dağıtımda Kullanılacak Dağıtım Anahtarlarının Saptanması
Her işletme kendi bünyesine uygun, giderleri dağıtılacak gider yerinden yararlanmayı en iyi biçimde ölçebilecek dağıtım
anahtarlarını belirlemelidir. İlgili gider yerleri dağıtıma esas olacak iş miktarlarını (dağıtım anahtarlarını) dağıtılacak
gider yerleri itibariyle %’ler şeklinde belirleyerek muhasebeye verir. Muhasebe servisi de, bu bilgilere dayanarak
dağıtıma esas iş oranları tablosunu düzenler ve dağıtım bu esaslar üzerinden yapılır.
Bazı yardımcı üretim ve hizmet gider yerleri için kullanılabilecek dağıtım anahtarlarına aşağıdaki ölçüler örnek
verilebilir.
Giderleri Dağıtılacak Gider Yerleri Dağıtım Ölçüleri

Elektrik Santrali Giderleri Tüketilen KWS
Buhar Atölyesi Giderleri Tüketim Miktarı (Ton)
Su İdaresi Giderleri Tüketim Miktarı (m2)
Atölyeler Giderleri İş Emirleri Sayısı
Laboratuar Giderleri Oranlar veya Katsayılar
Satın Alma ve Ambar Servisi Giderleri Tüketilen Malzeme Tutarları
Genel Taşıma Servisleri Giderleri Tüketim Miktarı (Ton / KWS)
Sosyal Servis Giderleri Yevmiye adedi veya İşçi Sayısı
İnşaat Bakım Servisi Giderleri İş Emsalleri
İkinci Dağıtımda Kullanılan Yöntemler
Yardımcı üretim gider yeri ile hizmet gider yeri giderleri yukarıda belirtilen anahtarlar kullanılmak suretiyle
benimsenecek gider dağıtım yöntemine göre dağıtılır. Gider dağıtımında kullanılabilecek dağıtım yöntemleri şunlardır;
• Basit Dağıtım Yöntemi (Doğrudan, Direkt)
• Kademeli Dağıtım Yöntemi (Şelale Yöntemi, Basamaklı Dağıtım Yöntemi)
• Matematiksel Dağıtım Yöntemi
• Karşılıklı Dağıtım Yöntemi (Turlama Yöntemi)
• Standart Dağıtım Yöntemi (Planlı Dağıtım Yöntemi)
33
KURAL Dağıtılan gider Yardımcı gider Geriye Dağıtıma

yeri yerleri dönük nereden
kendisinden birbirlerine dağıtım var başlanacağı
YÖNTEM pay alır mı? pay verir mi? mı? önemli mi?
Basit Dağıtım HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR
Kademeli
HAYIR EVET HAYIR EVET
Dağıtım
Matematiksel
HAYIR EVET EVET HAYIR
Dağıtım
Karşılıklı
HAYIR EVET EVET HAYIR
Dağıtım
Planlı Dağıtım HAYIR EVET EVET HAYIR
• Basit Dağıtım Yöntemi
Bu yöntemde, yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerinin kendi aralarındaki yarar ve hizmet ilişkileri dikkate
alınmadığından, birbirlerine pay vermezler. Giderleri dağıtılacak gider yeri giderleri sadece esas üretim gider yerleri ile
dönem gider yerleri ve varsa yatırım gider yerleri arasında dağıtılır.
Örnek
“ABC” İşletmesinin birinci gider dağıtım sonunda gider yerlerinde toplanan giderleri ve dağıtım anahtarlarına ait
bilgiler aşağıdaki gibidir:
EÜGY YHGY
KESİM DİKİM YEMEKHANE ISITMA

I. Gider Dağ. Top 500.000 400.000 100.000 20.000
Dağıtım Anahtarları
İşçi Sayısı 60 40 8 10
m2 300 200 40 75
Yemekhane’nin giderleri işçi sayısı, Isıtma’nın giderleri ise m2 ‘ ye göre dağıtılacaktır.

İSTENENLER: “Basit (Doğrudan, Direkt) Dağıtım Yöntemine” göre, ikinci dağıtımı yapınız.
ÇÖZÜM :
Yemekhane Gider Yeri Dağıtımı Isıtma Gider Yeri Dağıtımı
Yükleme Oranı = 100.000 TL = 1.000 TL/işçi Yükleme Oranı = 20.000 TL = 40 TL/m2
100 işçi 500 m2
Kesime 1.000 TL x 60 işçi = 60.000 TL Kesime 40 TL x 300 m2 = 12.000 TL
Dikime 1.000 TL x 40 işçi = 40.000 TL Dikime 40 TL x 200 m2 = 8.000 TL
• Kademeli Dağıtım Yöntemi
→ Bu yöntemde, dağıtıma tabi gider yerleri arasındaki yarar ve hizmet alışverişi belli bir sıra içinde tek
yönlü olarak dikkate alınır.
→ Dağıtıma tabi gider yerleri gider dağıtım tablosuna dağıtıma alınma sırasına göre dizilir.
→ Bu sıralamanın belirlenmesinde, hizmet kıstası ya da gider büyüklüğü ölçülerinden yararlanılır.
→ Diğer gider yerlerine en fazla hizmeti veren yardımcı gider yeri ilk sırayı alır.
→ Yöntemin gereği olarak giderleri dağıtılmış yardımcı gider yerleri kendilerinden sonra dağıtılacak gider
yerlerinden pay almazlar.
34
Örnek
“XYZ” işletmesinde, genel üretim giderlerinin birinci dağıtımı yapıldıktan sonraki tutarları ve yardımcı üretim gider
yerlerinden diğer gider yerlerinin yararlanma oranları aşağıda verilmiştir:
Esas Üretim Gider

Yardımcı Üretim Gider Yerleri
Yerleri
Bakım-
A B Yemekhane Enerji
Onarım
I. Dağıtım Toplamı 5.000 10.000 1.000 2.000 3.000
Personel Sayısı 25 25 3 5 2
Bakım-Onarım Saati 400 400 200 100 100
Kws 4.000 6.000 1.000 1.000 3.000
İSTENİLEN : “Kademeli dağıtım yöntemine” göre ikinci dağıtımı yapınız. Not: Dağıtıma I. Dağıtım toplamları en
yüksek olan gider yerinden başlanacaktır.
Enerji giderlerinin dağıtımı
3.000 TL
= 0,25 TL/Kws
12.000 Kws
Bakım onarım yardımcı gider yerine 0,25 TL x 1.000 kws = 250 TL

Yemekhane yardımcı gider yerine 0,25 TL x 1.000 kws = 250 TL
A esas üretim gider yerine 0,25 TL x 4.000 kws = 1.000 TL
B esas üretim gider yerine 0,25 TL x 6.000 kws = 1.500 TL
Bakım-Onarım giderlerinin dağıtımı
2.000 TL + 250 TL
= 2,25 TL/Bos
1.000 Bos
Yemekhane yardımcı gider yerine 2,25 TL x 200 bos = 450 TL

A esas üretim gider yerine 2,25 TL x 400 bos = 900 TL
B esas üretim gider yerine 2,25 TL x 400 bos = 900 TL
Yemekhane giderlerinin dağıtımı
1.000 + 250 + 450

= 34 TL/PS
50 Ps.
A esas üretim gider yerine 34 TL x 25 ps = 850 TL

B esas üretim gider yerine 34 TL x 25 ps = 850 TL
• Matematiksel Dağıtım Yöntemi
Öncelikle yardımcı üretim gider yerlerinin birbirinden yararlanma yüzdeleri ve esas üretim giderlerine verdikleri
paylar hesaplanır. Bu oran hesaplaması yapılırken dikkat edilmesi gereken yardımcı üretim gider yerlerinin
kendilerinden pay almayacağıdır.
ÖRNEK SORU : “XYZ” işletmesinin birinci dağıtım sonrası gider yerlerinde toplanan tutarlar ve yardımcı üretim gider
yerlerinden her bir giderin yararlanma oranları aşağıda verilmiştir:
Esas Üretim Gider Yardımcı Üretim Gider Yerleri

Yerleri
A B P R Toplam
I. Dağıtım Toplamı 1.800 TL 1.530 TL 200 TL 470 TL 4.000 TL
P’den Yararlanma %40 %50 - %10 %100

R’den Yararlanma %40 %40 %20 - %100
35
İSTENEN: “Matematiksel dağıtım yöntemine göre” II.Dağıtımı yapınız.
P = 200 + 0,20 R R = 470 + 0,10 P

P = 200 + 0,20 (470 + 0,10 P) R = 470 + (0,10 x 300)
P = 200 + 94 + 0,02 P R = 470 + 30
P = 294 + 0,02 P R = 500
0,98 P = 294
0,98 0,98
P = 300
“P” Gider Yerinin Dağıtımı “R” Gider Yerinin Dağıtımı

A’ ya 300 x 0,40 = 120 A’ ya 500 x 0,40 = 200
B’ ye 300 x 0,50 = 150 B’ ye 500 x 0,40 = 200
R’ ye 300 x 0,10 = 30 P’ ye 500 x 0,20 = 100
300 500
• Karşılıklı Dağıtım Yöntemi
Bu yöntemde de dağıtıma tabi gider yerleri arasındaki yarar ve hizmet alışverişi dikkate alınmakta ve giderler yardımcı
üretim ve hizmet gider yerlerine karşılıklı olarak dağıtılmaktadır. Karşılıklı dağıtım yöntemi, denklem esasına dayanan
matematik dağıtım yönteminin, denklem kullanılmadan elle yapılacak hesaplarla uygulanır duruma getirilmiş şeklidir.
Özellikle dağıtıma tabi gider yerinin ikiden fazla olması durumunda denklemlerin elle çözülmesi zorlaştığından
karşılıklı dağıtım yöntemi uygulanır. Karşılıklı dağıtım yönteminin uygulanmasından önce dağıtıma esas olacak iş
miktarlarının dağıtılacak gider yeri itibariyle oranlar şeklinde belirlenmesi gerekir. Daha sonra dağıtım işlemlerine
başlanır. Karşılıklı dağıtıma turlar şeklinde dönüşümlü olarak yapılır. Dağıtım, her bir yardımcı üretim veya hizmet
gider yerinin dağıtımdan gelen payları ile direkt giderler toplamı o gider yerinin dağıttığı gider tutarına eşit oluncaya
veya birbirine yaklaştığı ve farkların hesaplamaya devam etmeyecek kadar küçüldüğü ana kadar devam edilir.
• Planlı Dağıtım Yöntemi
Bu yöntem; dağıtıma tabi yardımcı üretim ve hizmet gider yeri giderlerinin, tahmin yoluyla veya bütçeler aracılığı ile
belirlenerek, saptanan dağıtım oranlarına göre ilgili gider yerlerine dağıtılması esasına dayanır. Standart dağıtım
yöntemi ile anılan bu yöntemde; dağıtıma tabi gider yerlerine ilişkin tahmini giderler için her bir dağıtıma tabi gider
yeri için seçilmiş bulunan faaliyet ölçüsüne göre, gider yükleme oranı hesaplanır. Her bir yardımcı üretim gider yeri ile
hizmet gider yeri de seçilmiş bulunan faaliyet ölçüsüne göre yararlandıkları hizmet ölçüsünde giderlerden pay alırlar.
Dağıtıma tabi gider yerlerinin fiili direkt giderleri, ile dağıtılan standart giderleri birbirinden farklı olabilir. Giderleri
dağıtılan gider yerinin toplam giderleri fazla veya eksik dağıtılmış olabilir. Eksik veya fazla yüklemeden ortaya çıkan bu
farkların dağıtılmasında, önceden belirlenen oranlardan yararlanılarak esas üretim gider yerlerine dağıtılması yoluna
gidilir. Eksik yükleme olması durumunda, aradaki farklar üretim maliyetlerine ilave edilir. Fazla yükleme olması
durumunda ise, aradaki farklar esas üretim gider yeri maliyetlerinden düşülür.
36
GİDERLERİN ÜÇÜNCÜ DAĞITIM ESASLARI
GİDERLERİN ÜÇÜNCÜ DAĞITIM ESASLARI
Esas üretim gider yerinde toplanan giderlerin o gider yerinde üretilen mamul veya hizmetine yüklenmesine giderlerin
üçüncü dağıtımı denir.
Giderleri üçüncü dağıtımında, esas üretim gider yerinde toplanan giderlerin ana mamul grupları; ortak ürünler ve yan
ürünler arasında dağıtılması söz konusudur.
Ana Mamullerin Maliyetlerinin Hesaplanması
Esas üretim gider yerinde birden fazla çeşitte ana mamul üretilmesi durumunda, her bir mamul türü ayrı bir üretim
partisini oluşturur. Esas üretimde gider yerinde toplanan direkt ilk madde ve malzeme giderleri ile direkt işçilik
giderlerinin ana mamullerle ilişkilendirilmesinde sorun yoktur. İlk madde ve malzeme istek fişleri ve işçi puantaj
kartları yardımı ile söz konusu giderlerin ana mamullere doğrudan doğruya yüklenmesi mümkündür. Ancak esas
üretim gider yerinin direkt genel giderleri ile dağıtımdan gelen genel üretim giderlerinin mamullerle
ilişkilendirilmesinde, bir dağıtım ölçüsü ihtiyaç vardır. Her işletme kendi bünyesine uygun dağıtım ölçüsünü seçerek
genel üretim giderlerini mamullere dağıtır.
Esas üretim gider yerinde toplanan giderlerin ana mamullere yüklenmesini sayısal bir örnek üzerinde gösterelim;
Örnek
A ve B olmak üzere iki farklı mamul üreten bir işletmede, esas üretim gider yerinin mayıs ayı maliyet bilgileri aşağıdaki
gibidir,
DİREKT ÜRETİM GİDERLERİ ESAS ÜRETİM GİDER YERİ
Direkt ilk madde ve malzeme giderleri (A ve B için 3.000 + 3.000) = 6.000

Direkt işçilik giderleri (A için 3.000 + B için 4.500) = 7.500
Mamul direkt giderler toplamı 13.500
GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
Endirekt malzeme giderleri 1.200

Endirekt işçilik giderleri 1.300
Memur ücret ve giderleri 500
Dışar.sağ.fayda ve hizmetler 400
Çeşitli giderleri 1.000
Vergi, resim ve harçlar 600
Amortisman ve tükenme payları + 1.000
6.000
Gider yeri direkt giderler toplamı = 13.500 + 6.000 = 19.500
DAĞITIMDAN GELEN GİDERLER
Yardımcı üretim gider yerleri 1.500

Hizmet gider yerleri + 2.500
Dağıtımdan gelen gider toplamı 4.000
Genel üretim giderleri toplamı (6.000 + 4.000) = 10.000
GİDER YERİ GİDERLERİ TOPLAMI = 19.500 + 4.000 = 23.500
37
Söz konusu gider yerinde A ve B olmak üzere iki mamul üretilmektedir. Dağıtım ölçüsü olarak direkt işçilik saatini
belirleyen işletmede, gider yerinde mayıs ayında harcanan direkt işçilik saati, mamuller itibariyle şöyledir,
A Mamulü B Mamulü Toplam
Direkt İşçilik Saati 400 600 1.000
Bu verilere göre genel üretim giderleri yükleme oranı aşağıdaki gibi hesaplanır.
Genel Üretim Giderleri Yükleme Oranı = Genel Üretim Giderleri / Toplam Direkt İşçilik Saati = 10.000 / 1.000 = 10 TL /
DİS
10.000 TL’lik genel üretim giderlerinin mamullere dağılımı ise şöyle olur.
A Mamulü = 10 TL/DİS x 400 DIS = 4.000 TL
B Mamulü = 10 TL/DİS x 600 DIS = 6.000 TL
Bu verilere göre mamullerin toplam ve birim maliyetleri ise şu şekilde hesaplanır.
A Mamulü B Mamulü Toplam
Direkt İlk Mad.Mlz.Gid. 3.000 3.000 6.000

Direkt İşçilik Gid. 3.000 4.500 7.500
Genel Üretim Gid. + 4.000 + 6.000 + 10.000
Üretim Gid.Top. 10.000 13.500 23.500
Üretim Miktarı 2.000 Adet 4.500 Adet
Birim Üretim Maliyeti 5 TL 3 TL
Götürü Oran (Tahmini Yükleme Oranı) Aracılığı ile Genel Üretim Giderlerinin Mamullere Yüklenmesi
Genel üretim giderlerinin bazı özellikleri nedeniyle bu giderlerin mamullere yüklenmesinde tahmini oranlardan
yararlanılabilir. Önceden saptanmış yükleme oranlarından yararlanılması durumunda; fiili genel üretim giderleri
tutarının kesin tutarlarını beklemeksizin maliyetlerin önceden hesaplanması sağlanabilir.
Tahmini yükleme oranının hesaplanabilmesi için, her dönemin başında genel üretim giderlerinin tahmini tutarı
hesaplanır. Genel üretim giderlerinin mamullere yüklenmesinde kullanılacak faaliyet ölçüsü belirlenir ve söz konusu
faaliyet ölçüsünün tahmini miktarı hesaplanır. Tahmini genel üretim giderleri tahmini faaliyet ölçüsüne bölünerek
tahmini yükleme oranı hesaplanır. Maliyet dönemi içinde belirli bir mamul veya mamul grubu için gerçekleşen fiili
çalışma ölçüsü ile önceden saptanmış tahmini yükleme oranı çarpılmak suretiyle maliyetlere verilecek genel üretim
giderleri tutarı hesaplanır.
Tahmini Genel Üretim Giderleri Toplamı

Tahmini Yükleme Oranı =
Tahmini Faaliyet Ölçüsü
Maliyetlere Yüklenecek GÜG Toplamı =

Fiili Çalışma Ölçüsü x Tahmini Yükleme Oranı
38
Ortak Ürünlerin Maliyetinin Hesaplanması (Birleşik Maliyet)
Aynı üretim döneminde, aynı üretim işlem veya işlemleri sonunda ortaya çıkan ve her biri başı başına bir ana mamul
olabilecek ürünlere “ortak ürün” denir.
Kok kömürü üretiminde, petrol rafinelerinde, kömür madenlerinde, et üretiminde vb işletmelerde ortak ürün elde
edilir.
Ortak ürünlerin temel özellikleri;
✓ Aynı üretim işlemi sonucu ortaya çıkarlar.

✓ Değerleri eş düzeyde olup, her biri başlı başına bir ana mamul niteliğindedir.
Ortak ürünler, birbirinden ayrıldıkları noktaya kadar birlikte üretilirler. Ayrıldıkları üretim noktasına kadar yapılan
tüm üretim giderlerinin ortak ürünler arasında dağıtımı maliyet muhasebesinin en önemli konulardan birisidir. Ortak
ürünlerin üretimde ayrılma noktasına kadar yapılan giderlere birleşik giderler denir.
Birleşik Giderlerin Ortak Ürünler Arasında Dağıtımında Kullanılan Yöntemler
• Üretim Miktarı Yöntemi

• Katsayı Yöntemi
• Piyasa Değeri Yöntemi
• Net Satış Hasılatı Yöntemi
• Standart Verim Yöntemi
Üretim Miktarı Yöntemi
Bu yöntemde; birleşik giderler, ortak ürünler arasında ürünler arasında üretim miktarlarına göre dağıtılır. Birleşik
giderler toplamı üretim miktarına bölünmek suretiyle birim başına düşen birleşik gider payı hesaplanır. Daha sonra,
her bir ortak ürünün üretim miktarı ile ortalama birim maliyeti çarpılmak suretiyle ortak ürünlerin birleşik
mamullerden alacağı pay hesaplanır.
İşletmede esas üretim gider yerinde toplanan birleşik giderler tutarı 120.000 TL’dir.
Mamuller Üretim Miktarı Birleşik Maliyetten Aldığı Pay

A 4.000 Adet
B 2.000 Adet
Toplam 6.000 Adet
İşletme A ve B olmak üzere iki tane ortak ürün üretilmektedir. Üretim miktarları yöntemine göre, ortak giderlerin
ürünlere dağıtımında A ve B ürünlerine düşen pay ne kadardır?
120.000 𝑇𝐿
Ortalama Birim Maliyet = = 20 TL / br.
4.000 𝑎𝑑𝑒𝑡 +2.000 𝑎𝑑𝑒𝑡
A mamulünün payı = 4.000 adet x 20 TL/br = 80.000 TL

B mamulünün payı = 2.000 adet x 20 TL/br = 40.000 TL
Katsayı Yöntemi (Ağırlıklı Ortalama Yöntemi veya Eşdeğer Ürün Miktarı Sayısına Göre Dağıtım)
Bu yöntemde, ortak ürünler belli bir baza getirilir. Her mamul için ağırlıkları, büyüklüğü, üretim işleminin güçlüğü,
üretimde kullanılan zaman, hammadde miktarı gibi unsurlar dikkate alınarak katsayılar belirlenir. Her mamulün
miktarı ile katsayı çarpılarak eşdeğer ürün miktarı bulunur ve maliyetler eşdeğer ürün miktarına göre ortak ürünler
arasında paylaştırılır.
Bir işletmede esas üretim gider yerinde toplanan birleşik giderler toplamı 160.000 TL’dir. İşletmede A ve B olmak üzere
iki ortak ürün üretilmektedir.
Mamuller Üretim Miktarı Katsayılar Eşdeğer Ürün

A 1.500 4 6.000
B 2.000 5 10.000
Toplam 16.000
39
Toplam Birleşik Giderler

Eşdeğer Ürün Birim Maliyeti: =
Eşdeğer Ürün Miktarı
Eşdeğer Ürün Birim Maliyeti: 160.000 / 16.000 EÜM = 10 TL
A mamulü = 6.000 x 10 = 60.000 TL

B mamulü = 10.000 x 10 = 100.000 TL
Piyasa Değeri Yöntemi
Bu yöntemde, mamul maliyetleri ile piyasa fiyatı arasında bir ilişki olduğu varsayımından hareket edilir. Maliyetler
ortak ürünlerin satış hasılatına göre dağıtılır. Ortak ürünlerin her birinin satış hasılatları toplamı bulunur. Daha sonra
her mamulün toplam satış hasılatı içindeki satış hasılatı oranı hesaplanır ve maliyetler bu oranlara göre dağıtılır. Bu
yöntemde her mamule taşıyabilecekleri kadar maliyet payı verilmekte ve her mamulün brüt satış kar oranı birbirine
eşit olmaktadır.
Bir üretim işletmesinde A ve B olmak üzere iki ortak ürün üretilmektedir. Bir maliyet döneminde esas üretim gider
yerinde toplanan giderler toplamı 200.000 TL’dir.
Bu verilere göre ortak giderlerin mamullere dağıtımı;
Mamuller Üretim Miktarı Satış Fiyatı Satış Hasılatı Satış Hasılatı Payı
A 100 Adet 400 TL 40.000 TL % 40
B 200 Adet 300 TL 60.000 TL % 60
Toplam 100.000 TL % 100
A mamulü = 200.000 TL x 0.40 = 80.000 TL

B mamulü = 200.000 TL x 0.60 = 120.000 TL
Net Satış Hasılatı Yöntemi
Bu yöntemde de birleşik giderlerin ortak ürünlere dağıtımında satış hasılatından hareket edilmektedir. Ancak ortak
ürünlere ayrılma noktasından son ek giderler yapılıyorsa, bu giderlerin satış hasılatından indirilmesi ve bulunacak net
satış hasılatlarına göre dağıtımının yapılması gerekmektedir.
Bir üretim işletmesinde A ve B olmak üzere iki ortak üretilmektedir. Bir maliyet döneminde esas üretim gider yerinde
toplanan birleşik giderler toplamı 50.000 TL’dir.
Mamuller Satış Hasılatı Ek Maliyet Net Satış Hasılatı Net Satış Hasılatı Payı
A 55.000 TL 30.000 TL 25.000 TL 25.000 / 100.000 = % 25
B 85.000 TL 10.000 TL 75.000 TL 75.000 / 100.000 = % 75
Toplam 100.000 TL
A mamulü = 50.000 x 0,25 = 12.500

B mamulü = 50.000 x 0,75 = 37.500
Standart Verim Yöntemi
Bu yöntem, birleşik giderlerin ortak ürünler arasında standart verim esasına göre paylaştırılması esasına dayanır. Bir
birim maddenin ayrıştırılmasından standart ölçüler içinde elde edilmesi gerekli mamulün yüzde olarak miktarına düşen
toplam satış hasılatı oranı, birleşik giderlerin dağıtımında esas alınır. Rafinelerde, birleşik giderlerin dağıtımında, bu
yöntemin uygulandığı görülmektedir.
Yan Ürünlerin Maliyetinin Hesaplanması
Esas üretimin bünyesine girmeyen hammadde artıklarının daha sonra bir takım işlemlere tabi tutulması suretiyle elde
edilen mamullere “yan ürünler” denir
• Yan ürünler, ana mamullerle birlikte ortaya çıkan ve ana mamule oranla nispeten daha düşük değeri olan
mamullerdir.
40
• Bir mamulün, yan ürün olarak kabul edilebilmesi için; söz konusu mamulün diğer mamullere göre gerek
miktar gerekse değer olarak daha düşük olması gerekir.
Bir mamulün yan ürün veya ortak ürün olarak niteliğinin belirlenmesinde en önemli kriter budur. Ortak ürünlerde,
mamuller arasında önemli bir değer farkı söz konusu değildir. Oysa yan ürünlerde, yan ürünün değeri diğer mamullere
göre daha düşüktür.
Yan Ürünlerin Değerinin Hesaplanmasında Kullanılan Yöntemler:
• Brüt Satış Hasılatı Yöntemi

• Net Satış Hasılatı Yöntemi
• Satış Fiyatından Geriye Doğru Hesaplama Yöntemi
• Tedarik Değerinin Esas Alınması Yöntemi
Brüt Satış Hasılatı Yöntemi
Bu yöntemde yan ürünler, beklenen satış değerleri üzerinden değerlendirilir ve üretim maliyetlerinden satış değeri
kadar pay alır. Dolayısıyla üretimde bulunan ana mamullere yüklenen maliyet yan ürünlerin satış değeri kadar az olur.
Örnek,
Esas üretim gider yerinde A ve B olmak üzere iki ortak ürün ve C yan ürünü üretilmektedir. Maliyet döneminde yapılan
toplam birleşik maliyet üretim giderleri 315.000 liradır.
Birleşik giderler, A ve B mamulü arasında üretim miktarlarına göre, yan ürüne ise satış tutarında dağıtılacaktır. İlgili
maliyet döneminde A mamulünden 30.000 adet, B mamulünden 20.000 adet üretilmiştir. C yan ürününün beklenen
satış tutarı ise 15.000 liradır.
Bu verilere göre maliyetlerin mamullere dağıtılması şöyle olacaktır.
Toplam Üretim Maliyeti = 315.000 TL
Yan Ürün = 15.000 TL
Ortak Ürünlerin Maliyeti = 315.000 – 15.000 = 300.000 TL
A mamulünün payı = (30.000 / 50.000) x 300.000 = 180.000 TL
B mamulünün payı = (20.000 / 50.000) x 300.000 = 180.000 TL
Net Satış Hasılatı Yöntemi
Bu yönteme göre yan ürünlerin değerlemesinde, yan ürüne ayrılma noktasından sonra yapılan ek giderler de dikkate
alınmakta ve ek giderler doğrudan yan ürünün maliyetine verilmektedir. Yan ürünü değeri, brüt satış tutarından ek
giderlerin çıkarılması suretiyle bulunmaktadır.
Örnek
Brüt satış hasılatı yönteminde vermiş olduğumuz örneği esas alarak bu yönteme göre yan ürünlerin değerini
hesaplayalım. Yan ürünlerin satışa hazır hale gelmesi ve satılması için 5.000 liralık ek giderin yapılması gerektiğini
kabul edelim.
Bu durumda hesaplamamız şöyle olacaktır.
Toplam Üretim Giderleri : 315.000 TL
Yan Ürün Ek Giderleri : 5.000 TL
Yan Ürün Brüt Satış Tutarı : 15.000 TL
Yan Ürün Net Satış Tutarı : 15.000 – 5.000 = 10.000 TL
Ana Mamullere Yüklenecek Toplam Giderler: 315.000 – 10.000 = 305.000 TL
Birim Maliyet = 305.000 / 50.000 Adet = 6,1 TL
41
A Mamulünün Payı (30.000 adet x 6,1 TL) = 183.000 TL
B Mamulünün Payı (20.000 adet x 6,1 TL) = 122.000 TL
C Mamulü Maliyeti = 10.000 TL
Bu durumda “C yan ürününün” toplam maliyeti:
Ortak Giderlerden Aldığı Pay 10.000 TL
Ek Giderler 5.000 TL
Toplam 15.000 TL
Hesaplamalardan görüleceği üzere bu yöntemde ana mamullere yüklenen tutar daha fazla olmuştur.
Satış Fiyatından Geriye Doğru Hesaplama Yöntemi
Bu yöntemde; yan ürünün satış değerinden, yan ürünün satışa hazır hale getirilmesi için yapılması gerekli giderler ile
satış giderleri ve normal kar tutarı düştükten sonra bulunan değer, yan ürünün maliyeti olarak kabul edilir ve bu değerle
ortak giderlerden pay verilir.
Örnek
Daha önce vermiş olduğumuz örneği, bu yönteme göre de çözelim. C yan ürünün kar marjının % 30 olduğunu kabul
edelim.
Bu durumda yan ürünün maliyetten alacağı pay şöyle olacaktır.
C yan ürünü satış tutarı 15.000 TL
Kar Tutarı ( 3.461,54 TL )
Maliyet 11.538,46 TL
Ek giderler ( 5.000 TL )
Maliyetten alacağı pay 6.538,46 TL
Toplam Üretim Giderleri: 315.000 TL

Yan ürün maliyeti payı: (6.538,46 TL)
Ana mamullere dağıtılacak maliyet: 308.461,54 TL
Birim Maliyet: (308.461,54 / 50.000) 6,17 TL
A mamulü toplam maliyeti: 6,17 x 30.000 = 185.100 TL
B mamulü toplam maliyeti: 6,17 x 20.000 = 123.361,54 TL
Tedarik Değerinin Esas Alınması Yöntemi
Bu yöntemde, yan ürünler dışarından satın alındığı zaman işletmeye kaça mal olacaklar ise, o değerler üretim
hesabından çıkarılarak stoklara alınır. Bu yöntem özellikle yan ürünün bir başka esas üretim yerinde girdi olarak
kullanılması durumunda uygulama alanı bulur.
Örnek
Daha önce vermiş olduğumuz örneğe göre C yan ürününü piyasadan satın alırsak toplam 17.000 TL ödememiz
gerektiğini varsayalım.
42
Bu durumda;
C yan ürünün değeri 17.000 TL
Ana mamullere dağıtılacak toplam maliyet tutarı = 315.000 – 17.000 = 298.000 TL
Birim maliyet = 298.000 / 50.000 adet = 5,96 TL
A mamulünün toplam maliyeti = 30.000 Adet x 5,96 = 178.800 TL
B mamulünün toplam maliyeti = 20.000 Adet x 5,96 = 119.200 TL
Giderlerin Üçüncü Dağıtımında Bazı Özel Durumlar
Esas ve yardımcı gider yerlerinin üretim faaliyetinde bulunmaması veya kapasitesinden çok düşük bir düzeyde
çalışması durumlarında; bu gider yeri veya yerlerinin giderlerinin dağıtımında bazı özel durumların göz önünde
bulundurulması gerekir. Boş geçen zaman ve kapasitenin işletme bünyesi ile olan ilgili derecesine ve özelliklerine göre
üç durum incelenebilir:
1. Esas üretim gider yerlerinin geçici olarak üretim faaliyetinde bulunmaması durumu
2. Esas üretim gider yerlerinin bünyevi olarak tamamen veya kısmen üretim faaliyetinde bulunmaması durumu
3. Yardımcı gider yerlerinin iş kapasitelerinin düşmesi durumu
43
SAPTANMA ŞEKİLLERİNE GÖRE MALİYET YÖNTEMLERİ
İşletmeler, bünyelerine uygun olan farklı maliyet yöntemlerini kullanarak maliyetlerini hesaplar. Burada bu
yöntemlerden işletmelerde kullanılan üretim tekniğine göre ortaya çıkan sipariş maliyet yöntemi, evre (safha) maliyet
yönteminin temel işleyiş kuralları incelenecektir.
SİPARİŞ MALİYET YÖNTEMİ
Yöntemin Özellikleri;
Sipariş maliyet yöntemi, belli partiler halinde üretim yapan ve her partide diğer partilerden farklı tür veya nitelikte
mamuller üreten işletmelerde, her bir mamul veya mamul grubunun maliyetlerini ayrı ayrı saptayabilmek için
kullanılan bir yöntemdir.
Yöntem yalnızca sipariş üzerine üretim yapan işletmelerde değil stoğa çalışan işletmelerde de kullanılır. “İş emri maliyet
yöntemi” olarak da anılan bu yöntem;
• Büyük ve birbirinden ayrı birimler üreten işletmeler ile,
• Tür ya da nitelikleri ve işlevleri müşteriler tarafından belirlenen mamullerin siparişi üzerine üretim yapan tüm
işletmelerde kullanılabilir.
İnşaat, mobilya, uçak, gemi, makine, konfeksiyon, gibi üretimleri yapan işletmeler, sipariş maliyet yöntemini
uygulayabilecek işletmelere örnek olarak verilebilir. Bu yöntemin uygulanması için, her bir partide üretilen üretim
birimlerinin farklı olması ve değişik üretim işlemlerine tabi tutulmasıdır.
Yöntemin İşleyişi
Sipariş maliyet yönteminde maliyetlerin sağlıklı bir biçimde hesaplanabilmesi için;

• Üretimine başlanan her mamul veya mamul grubu için ayrı bir sipariş numarası verilir ve o sipariş için ayrı bir
sipariş maliyet kartı açılır.
• Sipariş maliyet kartında her bir maliyet unsuru, gider yerleri itibariyle ayrı ayrı izlenir.
• Direkt ilk madde ve malzeme giderleri, malzeme istek fişleri veya fiş özetinde yer alan bilgilerden yararlanılarak
ait oldukları üretim partilerine ilişkin sipariş maliyet kartlarına işlenir.
• Direkt işçilik maliyetleri, İşçi zaman kartları veya özetindeki bilgilerden yararlanılarak, direkt işçilik giderleri ait
oldukları siparişlerin sipariş maliyet kartlarına işlenir.
• İşletmede her bir esas üretim gider yerinde uygulanmakta olan genel üretim gideri yükleme oranları yardımıyla,
genel üretim giderlerinin siparişlere dağılımı yapılır ve her siparişin o dönemde söz konusu esas üretim gider
yerinden alacağı genel üretim giderleri payı bulunur. Bu pay sipariş maliyet kartında, genel üretim giderlerine
ayrılmış bölüme aktarılır.
• Maliyet dönemi içerisinde üretimi tamamlanmış olan siparişlerin sipariş maliyet kartındaki direkt ilk madde ve
malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri ve genel üretim giderleri toplanarak ilgili sipariş partisinin toplam
üretim maliyeti bulunur. Bu toplam maliyetin, o partide üretilen birim sayısına bölümü ile de birim maliyetler
hesaplanır.
• Üretimi tamamlanan siparişlerin toplam üretim maliyeti, “151 Yarı Mamuller – Üretim” hesabından çıkarılarak
“152 Mamuller” hesabına aktarılır.
• “151 Yarı – Mamuller – Üretim” hesabında kalan tutar, dönem sonunda gelindiğinde, henüz tamamlanmamış
partilere ait sipariş maliyet kartlarında o zamana değin toplanmış giderleri gösterir.
44
Örnek;
Sipariş maliyet yöntemini uygulamakta olan ABC işletmesinden alınan bazı bilgiler aşağıdaki gibidir:
X SİPARİŞİ Y SİPARİŞİ
DİMM 20.000 18.000

DİG 5.000 4.000
İşletmede 18.000 TL genel üretim gideri oluşmuştur. Genel üretim giderleri siparişlere direkt işçilik
maliyetlerine göre dağıtılacaktır. İşletme 10 adet X, 20 adet Y mamulünün üretimine başlamış ve
tamamlamıştır. Bu bilgilere göre, X ve Y mamullerinin birim maliyetleri sırasıyla hangi şıkta doğru olarak
verilmiştir?
A) 3.500 TL – 3.000 TL X Siparişi Y Siparişi

B) 3.500 TL – 2.500 TL
C) 3.000 TL – 3.500 TL DİMMG 20.000 DİMMG 18.000
D) 3.000 TL – 1.500 TL DİG 5.000 DİG 4.000
E) 3.500 TL – 1.500 TL GÜG 10.000 GÜG 8.000
Toplam 35.000 Toplam 30.000
Yükleme Oranı = 18.000 TL = 2 TL

9.000 TL
Birim Maliyetler
X Siparişi 2 x 5.000 = 10.000 TL
Y Siparişi 2 x 4.000 = 8.000 TL X Siparişi 35.000 TL / 10 adet = 3.500 TL
Y Siparişi 30.000 TL / 20 adet = 1.500 TL
Yanıt: E
45
SAFHA (EVRE) MALİYET YÖNTEMİ

Evre (safha) maliyet yöntemi birbirini izleyen ve birbirine bağlı aşamalarda sürekli ve seri olarak kitle halinde ürün
elde edilen işletmelerde kullanılır. Bu yöntemde evrelere ilişkin maliyetlerin ölçülmesi esastır.
Bu yöntemi uygulayan işletmelere örnek olarak un, şeker, yağ, tuz, gıda sanayi; tekstil sanayi, demir-çelik sanayi, petrol,
petro-kimya sanayi, elektrik santralleri verilebilir.
Safha maliyet sisteminin temeli, her safhanın maliyetlerini ayrı ayrı toplamak ve bulunan toplamları o safhalarda imal
edilen birim sayısına bölerek birim maliyetlerini hesaplamaktır.
Safha maliyet yönteminin aşamaları:
a) Miktar hareketlerinin belirlenmesi

b) Eşdeğer ürün miktarlarının hesaplanması
c) Birim maliyetlerin hesaplanması
d) Safhanın toplam maliyetinin tamamlanmış, tamamlanmamış ve kayıp birimler (fire yada bozuk mamuller)
arasında dağılımı.
a) Miktar hareketlerinin belirlenmesi
Bir safhada belirli bir dönemde üretime giren birim sayısı ile üretimden çıkan birim sayısının (fire, yarı mamul dahil)
birbirine eşit olması gerekir.
+ Dönem Başı Yarı Mamul Stok + Tamamlanıp Sonraki Safhaya Devredilen

+ Dönem İçinde Üretime Başlanan + Dönem Sonu Yarı Mamul Stok + Fire
= Üretime Giren Toplam Miktar = Üretimden Çıkan Toplam Miktar
b) Eşdeğer Ürün Miktarlarının (EÜM) Hesaplanması
Bir evredeki üretimi henüz tamamlanmamış yarı mamullerin, tamamlanmış mamul cinsinden ifade edilmesine
“eşdeğer ürün miktarı” veya “eşdeğer birim sayısı” denir.
Henüz tamamlanmamış mamullerin, tamamlanmış mamul olarak değerini bulmak için tamamlanma (işlenme)
derecelerinin bilinmesi gerekir. Başka bir deyişle, yarı mamullerin ilk madde ve malzeme ile işlem (direkt işçilik ve
genel üretim) giderleri açından ne ölçüde tamamlandığının belirlenmesi gerekir.
Yarı mamullerin tamamlanma dereceleri her mamul unsuru için farklılık göstereceğinden, tamamlanma dereceleri her
maliyet unsuru için ayrı ayrı belirlenir. Örneğin mamulün üretimi için gerekli ilk madde ve malzeme tutarı, söz konusu
yarı mamulün üretiminde tamamen kullanılmış ise, yarı mamul ilk madde ve malzeme açısından % 100 tamamlanmış
demektir. Bu durumda yarı mamullerin eşdeğer ürün miktarı hammadde açısından “1” (bir)’dir.
Diğer taraftan söz konusu yarı mamullerin mamul hale gelmesi için henüz % 40 daha işlem görmesi gerekirse, bunun
anlamı yarı mamullerin işlem açısından, yani direkt işçilik ve genel üretim giderleri açısından tamamlanma derecesinin
% 60 olduğudur. Bu durumda yarı mamulün direkt işçilik ve genel üretim giderleri açısından eş değer ürün miktarı, 1
birim yarı mamul için 0.60 oranında tamamlanmış mamul olarak kabul edilir.
Bu açıklamalara göre, yarı mamullerin eşdeğer ürün miktarı aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Yarı Mamullerin Eş Değer Ürün Miktarı = Yarı Mamul Miktarı x Tamamlanma Derecesi
Tamamlanmış mamullerin tamamlanma dereceleri % 100 olduğundan, her bir maliyet unsuru için eşdeğer ürün miktarı
“1”dir.
Yarı Mamullerin eşdeğer ürün miktarları ile mamulün birim sayısının toplamı; birim maliyetlerin hesaplamasında
kullanılacak olan eşdeğer ürün miktarı toplamını verir;
Eşdeğer Ürün Miktarı Toplamı=  Tamamlanmış Birimler + (Yarı Mamul Miktarı x Tamamlanma Derecesi) ]
c) Birim Üretim Maliyetlerinin Hesaplanması
Birim maliyetler; evrenin toplam üretim maliyeti, eşdeğer ürün miktarı toplamına bölünerek hesaplanır.
Birim Maliyet = Toplam Maliyet / Eşdeğer Ürün Miktarı Toplamı
46
Maliyet unsurlarının tamamlanma dereceleri birbirinden farklı olduğundan, her maliyet unsuru için birim maliyetler
ayrı ayrı hesaplanır. Her bir unsurun birim maliyeti toplanarak birim toplam maliyet bulunur.
d) Maliyetlerin Dağılımı
Bir evrede biriken toplam maliyetler, üretimi tamamlanarak bir sonraki evreye veya mamul stokuna devrolunan
birimler ile yarı mamuller arasında dağıtılır.
Tamamlanan birimlerin toplam maliyeti, tamamlanan miktar ile toplam birim maliyet çarpılarak hesaplanır. Yarı
mamullerin her bir maliyet unsuru için tamamlanma derecesi farklı olduğundan, her bir maliyet unsurundan aldığı pay
ayrı ayrı hesaplanır. Bunun için de yarı mamullerin her bir maliyet unsudur itibariyle bulunan eşdeğer ürün miktarı,
söz konusu maliyet unsurunun birim maliyeti ile çarpılarak her bir maliyet unsurundan aldığı toplam pay hesaplanır.
Üretim maliyetlerinin toplamı, yarı mamullerin toplam maliyetini verir.
Örnek:
“X” işletmesinde üretim tek aşamadan oluşmaktadır. İşletmeye ait bazı bilgiler şöyledir:
Dönem Başı Yarı Mamul Stok : 4.000 ad.
Dönem İçinde Üretime Başlanan : 20.000 ad.
Tamamlanıp Sonraki Safhaya Devredilen : 19.000 ad.
Dönem Sonu Yarı Mamul Stok : 5.000 ad.
DBYM Tamamlanma Derecesi
DİMMG : % 100
DİG : % 30
GÜG : % 30
DBYM Maliyetleri
DİMMG : 4.000.000 TL
DİG : 3.600.000 TL
GÜG : 600.000 TL
DSYM tamamlanma derecesi
DİMMG : % 100
DİG : % 40
GÜG : % 40
Dönemin Maliyetleri
DİMMG : 20.000.000 TL
DİG : 30.000.000 TL
GÜG : 12.000.000 TL
Ortalama Maliyet Yöntemi’ne Göre Çözüm
Bu yöntemde dönem başı yarı mamul stokları, dönem üretiminin bir parçası olarak kabul edilir ve dönem başı yarı
mamul stokları için bir önceki dönemde yapılan işlemler cari dönemde yapılmış gibi dikkate alınır. Buna bağlı olarak
da; önceki dönemde katlanılan giderler cari dönem giderleri ile birleştirilir.
1. Aşama: Miktar Hareketlerinin Belirlenmesi:
DBYM + Üretime Başlanan = Tamamlanan + DSYM
4.000 + 20.000 = 19.000 + 5.000
24.000 = 24.000
47
2. Aşama: Eşdeğer Ürün Miktarlarının Belirlenmesi:
Ağırlıklı ortalama yöntemine göre, önceki dönemde yapılan çalışmanın cari dönemde yapılan çalışma ile birleştirilmesi
gerekir. Dönem başı yarı mamul stoklarının önceki dönemdeki tamamlanma dereceleri bu yöntem için anlam
taşımamaktadır. Tüm çalışmaların bu dönemde yapıldığı kabul edilerek eşdeğer ürün miktarları saptanır.
EÜM = Birim Sayısı x Tamamlanma Derecesi
DİMM DİG GÜG

TAMAMLANAN 19.000 19.000 19.000
5.000 2.000 2.000
DSYM
(5.000 x 1) (5.000 X 0,40) (5.000 X 0,40)
TOPLAM EÜM 24.000 21.000 21.000
3. Aşama: Birim Maliyetlerin Hesaplanması:
Ortalama maliyet yöntemine göre, önceki dönemde yapılan giderler cari dönemde yapılmış gibi dikkate alınır. Bu
nedenle, birim maliyetlerin hesaplanmasında önceki dönemde yapılan giderler ile bu dönemde katlanılan giderler
toplanır ve eşdeğer ürün miktarına bölünür.
DİMMG = (4.000.000 + 20.000.000) / 24.000

= 1.000 TL/br.
DİG = (3.600.000 + 30.000.000) /21.000

= 1.600 TL/br.
GÜG = (600.000 + 12.000.000) / 21.000

= 600 TL/br.
Toplam Birim Maliyetler: 1.000 + 1.600 + 600 = 3.200 TL
Tamamlanan Birimlerin (Mamullerin) Maliyeti = 19.000 x 3.200 = 60.800.000 TL
Tamamlanamamış birimlerin (dönem sonu yarı mamul stoklarının) maliyeti:
DİMMG = (5.000 x 1) x 1.000 = 5 000.000 TL

DİG = (5.000 x 0.40) x 1.600 = 3.200.000 TL
GÜG = (5.000 x 0.40) x 600 = .200.000 TL
Toplam = 9.400.000 TL
İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) Yöntemi’ne Göre Çözüm
Bu yöntemde dönem başı yarı mamul stokları, cari dönemde başlanıp tamamlanan birimlerden ayrı olarak düşünülür.
Bu stoklar için önceki dönemde yapılan çalışmalar ve bu çalışmalar nedeniyle katlanılan giderler, maliyetlerin
hesaplanmasında ayrıca dikkate alınır.
Yöntemin dayandığı temel varsayıma göre; dönemde tamamlanan birimler öncelikle dönem başı yarı mamul stoklarının
bitirilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Geriye kalan tamamlanmış birimler ise, cari dönemde üretimine başlanan
birimlerdendir.
1. Aşama: Miktar Hareketlerinin Belirlenmesi:
DBYM + Üretime Başlanan = Tamamlanan + DSYM
4.000 + 20.000 = 19.000 + 5.000
24.000 = 24.000
48
2. Aşama: Eşdeğer Ürün Miktarlarının Belirlenmesi:
İlk giren ilk çıkar yönteminde, dönem başı yarı mamul stokları için önceki dönemde yapılan çalışmaları cari dönemde
yapılan çalışmalardan ayrı tutar. Eşdeğer ürün miktarının hesaplanmasında, cari dönemde yapılan çalışmayı
tamamlanmış birim cinsinden ifade etmek olduğu için önceki dönemde yapılan çalışmalar eşdeğer ürün miktarlarının
hesaplanmasında dikkate alınmaz.
Buna göre cari döneme ilişkin eşdeğer ürün miktarları şu şekilde hesaplanır:
DİMM DİG GÜG

2.800 2.800
DBYM -
(4.000 X 0,70) (4.000 X 0,70)
15.000 15.000 15.000
TAMAMLANAN
(19.000 – 4.000) (19.000 – 4.000) (19.000 – 4.000)
5.000 2.000 2.000
DSYM
(5.000 x 1) (5.000 X 0,40) (5.000 X 0,40)
TOPLAM EÜM 20.000 19.800 19.800
İlk giren ilk çıkar yönteminde dönem başı yarı mamul stokları için önceki dönemde yapılan giderler ayrı olarak dikkate
alındığından, sadece cari döneme ilişkin giderler esas alınarak birim maliyetler hesaplanır.
DİMMG = 20.000.000 / 20.000

= 1.000 TL/br.
DİG = 30.000.000 / 19.800
= 1.515 TL/br.
GÜG = 12.000.000 / 19.800
= 606 TL/br.
Toplam Birim Maliyetler: 1.000 + 1.515 + 606 = 3.121 TL
4. Aşama: Maliyet Dağılımı:
Tamamlanan Birimlerin (Mamullerin) Maliyeti = 60.953.800
- Dönem Başı Yarı Mamul Stokları = 14.138.800

- Önceki Dönemden Devreden = 8.200.000
- Direkt İşçilik Giderleri (2 800 x 1.515) = 4.242.000
- Genel Üretim Giderleri (2 800 x 606) = 1.696.800
- Dönemde Başlanıp Tamamlanan (15.000 x 3.121) = 46.815.000
Tamamlanamamış birimlerin (DSYM) Maliyeti = 9.242.000
- DİMMG (5.000 x 1) x 1.000 = 5.000.000

- Direkt İşçilik Giderleri (5.000 x 0.40) x 1.515 = 3.030.000
- Genel Üretim Giderleri (5.000 x 0.40) x 606 = 1.212.000
Birden Fazla Evreli Bir Üretimde Maliyetleri Hesaplanması
Üretim işletmelerinin büyük bir çoğunluğunda üretim birden çok aşamadan geçerek gerçekleşmektedir. Birden fazla
evrenin bulunduğu işletmelerde evre maliyet sistemi kullanılması durumunda; mamullerin her evreden aldıkları
maliyet, sonraki evrelere aktarılır. Bir evrede tamamlanan birimler fiziksel olarak sonraki evreye devredilirken, o ana
kadar taşıdığı maliyet de sonraki evreye aktarılır.
Örnek
49
Üretimin A ve B gider yerlerinde gerçekleştirildiği işletmede üretime A gider yerinde başlanmakta, tamamlanan
birimler ise mamul stoklarına alınmaktadır. Direkt ilk madde ve malzeme, üretimin başında ve A gider yerinde üretime
verilmektedir. Gider yerlerine ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir;
A Gider Yeri B Gider Yeri
Dönemde Üretime Başlanan 80.000 Birim 60.000 Birim
Tamamlanan 60.000 Birim 45.000 Birim
Dönem Sonu Yarı Mamul Stoku 20.000 Birim 15.000 Birim
Döneme İlişkin DİMMG 10.000.000 TL -
Döneme İlişkin DİG 34.500.000 TL 33.300.000 TL
Döneme İlişkin GÜG 17.250.000 TL 16.650.000 TL

Dönem Sonu Yarı Mamul Tam. Dereceleri
Direkt İlk Madde ve Malzeme Gid. Açısından % 100 -
İşlem Giderleri Açısından % 45 % 70
Her iki evredeki mamul ve yarı mamul maliyetleri aşağıdaki gibi hesaplanır.
I. Evre (A Gider Yeri)
1. Aşama: Miktar Hareketlerinin Belirlenmesi
Dönem Başı Yarı Mamul Stok + Dönemde Üretime Başlanan = Tamamlananlar + Dönem Sonu Yarı Mamul Stok
0 + 80.000 = 60.000 + 20.000
80.000 = 80.000
2. Aşama: Eşdeğer Ürün Miktarlarının (EÜM) Belirlenmesi
DİMM İŞLEM
TAMAMLANAN 60.000 60.000
20.000 9.000
DSYM
(20.000 X 1) (20.000 X 0,45)
TOPLAM EÜM 80.000 69.000
Gider Tutarı EÜM Birim Maliyet

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 10.000.000 80.000 125 TL / Br.
Direkt İşçilik Giderleri 34.500.000 69.000 500 TL / Br.
Genel Üretim Giderleri 17.250.000 69.000 250 TL / Br.
Toplam 61.750.000 875 TL / Br.
Tamamlanan Birimlerin (Mamullerin) Maliyeti: (60.000 x 875) = 52.500.000 TL

Tamamlanamamış Birimlerin (DSYM Stoklarının) Maliyeti = 9.250.000 TL
DİMM Giderleri (20.000 x 1) x 125 = 2.500.000 TL

DİG (20.000 x 0,45) x 500 = 4.500.000 TL
GÜG (20.000 x 0,45) x 250 = 2.250.000 TL
50
I. Evrede tamamlanan 60.000 birim, işlem görmek üzere II.evreye devredildiğinden 60.000 birim için I. Evrede
hesaplanan 52.500.000 TL aynı zamanda II.evreye devredilen maliyet tutarını gösterir. II.evre sonunda tamamlanan
birimlerin maliyeti içinde bu devreden tutarda yer alır.
II. Evre (B Gider Yeri)
1. Aşama: Miktar Hareketlerinin Belirlenmesi
Dönem Başı Yarı Mamul Stok + Dönemde Üretime Başlanan = Tamamlananlar + Dönem Sonu Yarı Mamul Stok
0 + 60.000 = 45.000 + 15.000
60.000 = 60.000
2. Aşama: Eşdeğer Ürün Miktarlarının (EÜM) Belirlenmesi
Mamul üretiminde kullanılan direkt ilk madde ve malzeme A gider yerinde işleme alındığından, B gider yerinde direkt
ilk madde ve malzeme kullanılmadığı için eşdeğer ürün miktarı yalnızca işlem giderleri açısından hesaplanır.
İŞLEM GİDERLERİ
TAMAMLANAN 45.000
10.500
DSYM
(15.000 X 0,70)
TOPLAM EÜM 55.500
B gider yerinde direkt ilk madde ve malzeme kullanılmadığı için bu gidere birim maliyet hesaplanmaz.
Gider Tutarı EÜM Birim Maliyet

Direkt İşçilik Giderleri 33.300.000 55.500 600 TL / Br.
Genel Üretim Giderleri 16.650.000 55.500 300 TL / Br.
Toplam 49.950.000 900 TL / Br.
Hesaplanan 900 TL, II. Evrede katlanılan gider tutarıdır. Bu evrede tamamlanan birimler daha önce I.evrede de işlem
gördükleri için toplam birim maliyetinde hesaplanır. Bu amaçla I.evre ve II.evre toplam birim maliyetleri toplanır:
Tamamlanan birimlerin toplam maliyeti: 875 + 900 = 1.775 TL
Tamamlanan Birimlerin (Mamullerin) Maliyeti: (45.000 x 1775) = 79.875.000 TL
Tamamlanamamış Birimlerin (DSYM Stoklarının) Maliyeti = 22.575.000 TL
I. evreden gelen (15.000 x 875) = 13.125.000 TL
II. evreden gelen = 9.450.000 TL
Direkt İşçilik Giderleri (15.000 x 0.70) x 600 = 6.300.000 TL
Genel Üretim Giderleri (15.000 x 0.70) x 300 = 3.150.000 TL
51
SAPTANMA ZAMANINA GÖRE MALİYET SİSTEMLERİ
❖ Fiili maliyet yöntemi

❖ Tahmini maliyet yöntemi
❖ Standart maliyet yöntemi
❖ Fiili Maliyet Yöntemi
Maliyetlerin, faaliyet yapıldıktan sonra giderlerin fiilen gerçekleşen tutarları esas alınarak hesaplandığı yöntemdir.
Maliyetlerin hesaplanması gerçek verilere dayanır.
❖ Tahmini Maliyet Yöntemi
Maliyetlerin, geçmiş deneyimlerden ve cari girdi fiyatlarından yararlanarak önceden tahmin edilmesi ve kayıtların bu
maliyetlere göre tutulması esasına dayanan bir yöntemdir. Bu yöntemde önceden tahmin edilen maliyetler, bilimsel
olmayan bir biçimde geçmiş verilerden yararlanılarak tahmin edilmektedir.
❖ Standart Maliyet Yöntemi
Maliyetlerin saptanma zamanı esas alınarak maliyetlerin hesaplanmasında kullanılan yöntemlerden birisi standart
maliyet yöntemidir. Bu yöntemde, bilimsel esaslara göre bir ekip çalışması sonucunda önceden belirlenen “olması
gereken” maliyet tutarları esas alınır. Olması gereken ile gerçekleşen maliyet bilgileri hakkında yönetime önemli bilgiler
veren standart maliyet yöntemi, özellikle giderleri azaltıp maliyetleri kontrol altına alma ve verimsiz uygulamaları
ortadan kaldırma konusunda büyük değere sahiptir.
Bu yöntemde kullanılan standart maliyetler; belli bir faaliyet hacminde, belli koşullar altında belli fonksiyonların ve
bölümlerin işlemlerinin fiili maliyetlerinin ne olması gerektiği konusunda bilimsel esaslara göre ortaya konan ve
performans ölçümünde kıstas oluşturacak öngörülerdir.
Standart maliyet yönteminde giderler fiili tutarlar üzerinden izlenirken, standart tutarları üzerinden maliyetlere
yüklenir. Böylece; gerçekleşen giderler ile öngörülen giderler arasındaki sapmalar (farklar) ortaya konularak, farkların
nedenlerini araştırma ve gerekli düzeltici önlemleri alma olanağı sağlanır.
Standart Maliyet Yönteminin İşleyişi
• Direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri ve genel üretim giderleri için çok sayıda standart
saptanır.
• Fiili ve standart tutarlar ile farkları izleyecek hesap planı oluşturulur.
• Hesaplanan farklar analiz edilerek gerekli önlemler alınır.
Standart Maliyet Yönteminin Yararları;
✓ Maliyet öğeleri, etkili bir şekilde kontrol edilir

✓ Mamul maliyetlerinin hesabında hız ve kolaylık sağlanır
✓ Planlama ve kontrol sayesinde üretim faktörlerinin verimliliğinin artmasıyla maliyetler düşürülebilir
✓ Kısa dönemli sonuç hesaplarının düzenlenmesi ve stok değerlemesi kolaylaşır
✓ İşletmede genel planlama ve özellikle üretim planlaması faaliyetleri kolaylaşır
✓ İşletmenin organizasyonunu geliştirme ve daha verimli bir duruma getirme olanağı bulunur
✓ İyi bir değerleme ve adil bir ücret politikası uygulanabilir
Standart Maliyet Yönteminin Sakıncaları;
➢ Standartların iyi belirlenememiş olması veya eskimesi analizlerde yanıltıcı sonuçlara yol açabilir
➢ Maliyet hesaplarında, standartlara fazla önem verilmesi fiili maliyetlerin izlenmesinde ihmallere yol açabilir
➢ Sistem kontrol bakımından, pahalı hesap ve kayıt işlemleri gerektirebilir
➢ Standartlar personel üzerinde baskı yaratıp işletme içi beşeri ilişkileri gerginleştirebilir
➢ Her işletmenin yapısı böyle bir sistemin uygulanmasına elverişli olmayabilir
Fark analizlerinin temel amacı, standart maliyetlerin temsil ettiği ‘kabul edilebilir‘ performanstan ‘sapmaları‘ ortaya
koyarak maliyet denetimine ve başarı değerlemesine yardımcı olmaktır. Fark analizlerinde en önemli husus,
hesaplanmış olan farkların uygun şekilde yorumlanması, farkların hangi nedenlerden kaynaklandığının teşhis
edilebilmesidir. Standart maliyet sisteminin kullanılması, fiili maliyetlerin izlenmesini ve kaydedilmesini gereksiz hale
getirmez.
52
1. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Farkları
Fiili direkt ilk madde ve malzeme giderleri ile standart direkt ilk madde ve malzeme giderleri arasındaki fark, toplam
direkt ilk madde ve malzeme giderleri farkını verir. Toplam fark iki unsurdan oluşur: Fiyat farkı ve miktar farkı.
Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı = Fiyat farkı, standart alış fiyatıyla fiili alış fiyatı arasındaki farktır ve şu
şekilde hesaplanır;
Fiyat Farkı = (Fiili Fiyat – Standart Fiyat) x Kullanılan Fiili Miktar
Ödenen fiyat standart fiyattan küçükse fark olumlu, büyükse olumsuz olarak nitelenir.
Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı = Fiili üretimde kullanılan direkt ilk madde ve malzeme miktarının, söz
konusu üretim için öngörülmüş standart miktardan farklı olması nedeniyle ortaya çıkan farka miktar farkı denir ve
şöyle hesaplanır:
MiktarMiktar
Farkı = (Tüketilen
Farkı Fiili Miktar
= (Tüketilen – Standart
Fiili Miktar Miktar)
– Standart x Standart
Miktar) Fiyat Fiyat
x Standart
Fiili miktar standart miktardan büyük ise fark olumsuz, küçük ise fark olumludur.
Örnek: ALFA İşletmesi’nin “X” mamulünün üretiminde kullandığı “Y” hammaddesine ilişkin standart ve fiili veriler
şöyledir:
Standart Fiyat = 2 TL
Mamul Birimi Başına Standart Miktar = 10 kg
10.000 adet “X” mamulü üretimi için gerçekleşen fiili tutarlar ise şöyledir:
Fiili Birim Fiyat = 3 TL
Mamul Birimi Başına Kullanılan Fiili Miktar = 12 kg
Dönemde Satın Alınan Fiili Miktar = 20.000 kg
Fiyat Farkı = (Fiili Fiyat – Standart Fiyat) x Kullanılan Fiili Miktar
Fiyat Farkı = (3 – 2) x 120.000 = 120.000 TL Olumsuz
Miktar Farkı = (Tüketilen Fiili Miktar – Standart Miktar) x Standart Fiyat
Miktar Farkı = (120.000 – 100.000) x 2 = 40.000 TL Olumsuz
Toplam Fark = Fiyat Farkı + Miktar Farkı = 120.000 + 40.000 = 160.000 TL Olumsuz
2. Direkt İşçilik Giderleri Farkları
Fiili direkt işçilik giderleri tutarı ile standart direkt işçilik giderleri tutarı arasındaki fark, toplam direkt işçilik giderleri
farkını verir. Toplam fark ise yine iki unsurdan oluşur: Ücret farkı ve süre farkı.
Direkt İşçilik Ücret Farkı = Direkt işçilik için ödenen fiili saat ücretinin, standartta belirlenen ücretten farklı
olmasından kaynaklanan farka ücret farkı denir. Bu fark şöyle hesaplanır;
Ücret Farkı Ücret

= (FiiliFarkı
Ücret =– (Fiili
Standart Ücret)
Ücret x Çalışılan
– Standart Fiili xSüre
Ücret) Çalışılan Fiili Süre
Fiili ücretin standart ücretten fazla olması durumunda fark olumsuz, az olması durumunda fark olumludur.
Direkt İşçilik Süre Farkı = Fiili üretimin standart süresiyle fiili üretim süresi arasındaki fark süre farkıdır. Bu fark
standart ücret ile çarpılarak parasal değeri bulunur. Böylece ücretten kaynaklanan fark ortadan kaldırılarak sonucun
sadece süreden kaynaklanan farkı vermesi sağlanmış olur:
Süre Farkı = (Fiili

SüreSüre – Standart
Farkı Süre)
= (Fiili Süre x Standart
– Standart Ücret
Süre) x Standart Ücret
Fiili sürenin standart süreden fazla olması durumunda fark olumsuz, az olması durumunda ise olumludur.
53
Örnek: ALFA İşletmesi’ndeki “X” mamulünün üretimi için öngörülen standart veriler şöyledir:
Standart Süre = 8 saat/birim
Standart Ücret = 15 TL/DİS
Toplam Standart Ücret = 8 x 15 = 120 TL
10.000 adet üretilen “X” mamulüne ilişkin fiili veriler ise şöyledir:
Fiili Süre = 9 saat/birim
Ödenen Toplam Ücret = 1.620.000 TL
Fiili Ücret = 18 TL/saat
Ücret Farkı = (Fiili Ücret – Standart Ücret) x Fiili Süre
Ücret Farkı = (18 – 15) x 90.000 = 270.000 TL Olumsuz
Süre Farkı = (Fiili Süre – Standart Süre) x Standart Ücret
Süre Farkı = (90.000 – 80.000) x 15 = 150.000 TL Olumsuz
Toplam Fark = Ücret Farkı + Süre Farkı = 270.000 + 150.000 = 420.000 TL Olumsuz
3. Genel Üretim Giderleri Farkları
Bir gider yerinin belli bir dönemdeki fiili genel üretim giderleri ile aynı dönemde maliyete yüklenen standart genel
üretim giderleri arasındaki fark, o gider yerinin toplam genel üretim giderleri farkını verir. Sabit ve değişken nitelikteki
giderlerin de etkisiyle genel üretim giderleri için genelde üç fark hesaplanır: Bütçe farkı, verimlilik farkı ve kapasite
farkı.
a) Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkı
Bütçe farkı, fiili genel üretim giderleriyle fiili çalışma hacmindeki bütçelenmiş genel üretim giderleri arasındaki farktır:
Bütçe Farkı = Fiili Genel Üretim Giderleri – Fiili Çalışma Hacmindeki Bütçelenmiş
(Olması Gereken) Genel Üretim Giderleri
Fiili çalışma hacmindeki bütçelenmiş genel üretim giderlerinin hesaplanmasında hareket noktası, esnek genel üretim
giderleri bütçesidir.
Esnek Bütçe = Değişken Giderler + Sabit Giderler
b) Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkı
Verimlilik farkı, fiili çalışma hacmindeki bütçelenmiş genel üretim giderleri tutarıyla, standart çalışma hacmindeki genel
üretim giderleri bütçe tutarı arasındaki farktır:
Verimlilik Farkı = Fiili Çalışma Hacmindeki Genel Üretim Giderleri Bütçe Tutarı –
Yapılan Üretim İçin Öngörülmüş Standart Çalışma Hacmindeki Genel Üretim Giderleri
Bütçe Tutarı
Verimlilik Farkı = (Fiili Çalışma Hacmi – Olması Gereken Standart Çalışma Hacmi) x
Standart Genel Üretim Giderleri Değişken Oranı
c) Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkı
Kapasite farkı; fiili üretim hacminin, genel üretim gideri yükleme oranının hesaplanmasında kullanılan üretim
hacminden farklı olması durumunda ortaya çıkar.
Kapasite Farkı = Standart Çalışma Hacmindeki Genel Üretim Giderleri Bütçe Tutarı –
Maliyetlere Yüklenen Genel Üretim Giderleri Standart Tutarı
Kapasite Farkı = [Bütçelenen (Beklenen) Kapasite – Fiili Kapasite] x Standart Sabit

Genel Üretim Giderleri Yükleme Oranı BAŞABAŞ NOKTASI
54
BAŞABAŞ NOKTASI
Başabaş noktası, toplam gelirin toplam maliyetlere eşit olduğu düzey olarak tanımlanabilir. İşletme yöneticileri, net kar
ya da net zararın olmadığı noktadaki satış miktarını yada tutarını öğrenmek için çoğu kez başa baş noktasını kullanırlar.
Kapasitenin bir yüzdesi olarak da ifade edilebilen başa baş noktası genellikle satış miktarı ya da satış tutarı cinsinden
ifade edilir.
Başabaş Noktasının Ürün Birimleri Cinsinden Hesaplanması
Başabaş noktasında kar sıfır olduğu için bu noktada toplam satışlar toplam maliyetlere eşit olmaktadır.
Toplam Satışlar = Toplam Maliyetler
veya
(Birim Satış Fiyatı).(Satış Miktarı) = Toplam Sabit Maliyet + (Birim Değişken Maliyet).(Satış Miktarı)
Toplam Sabit Maliyetler

Başabaş Noktası Satış Miktarı =
Katkı Payı
Katkı Payı = Birim Satış Fiyatı – Birim Değişken Maliyet
Örnek
Bir endüstri işletmesinin üretip sattığı ürünün satış fiyatı 12 TL, birim değişken maliyetinin 8 TL ve toplam
sabit maliyetinin 160.000 TL olduğunu varsayalım, buna göre başabaş noktası satış miktarı;
160.0000
Başabaş Noktası Satış Miktarı = = 40.000 Birim olarak hesaplanacaktır.
12 - 8
Başabaş Noktasının Satış Tutarı Cinsinden Hesaplanması
Bu yöntem birinci yöntemin aksine her bir satış tutarının bir yüzdesi olarak değişken maliyetler ile ilişkilidir. Başabaş
noktasının satışların toplam tutarı cinsinden hesaplanması birim satış fiyatları ve birim değişken maliyetler
verilmediğinde daha önemlidir. Ayrıca özellikle işletmelerin birden fazla ürün üretmesi ve değişik ürünlerin değişik
fiyatlarıyla satılması nedeniyle başa baş noktasının satışları tutarı cinsinden belirlenmesi gereklidir.

ya da Başabaş Noktası Satış Tutarı =
Katkı Oranı

Başabaş Noktası Satış Tutarı =
Top.Net Satışlar – Top.Değ.Maliyetler
Top.Net Satışlar
Birim Satış Fiyatı – Birim Değişken Maliyet

Birim Katkı Oranı =
Birim Satış Fiyatı
Örnek
55
Bir endüstri işletmesinin üretip sattığı ürünün satış fiyatı 12 TL, birim değişken maliyetinin 8 TL ve toplam
sabit maliyetinin 160.000 TL olduğunu varsayalım, buna göre başabaş noktası satış tutarı;
160.0000
Başabaş Noktası Satış Tutarı = = 480.000 TL olarak hesaplanacaktır.
12 – 8
12
KAR FORMÜLLERİ
Miktar Cinsinden = (Satış Miktarı x Katkı Payı) – Sabit Maliyet
Tutar Cinsinden = (Net Satış Tutarı x Katkı Oranı) – Sabit Maliyet
HEDEFLENEN KAR
Toplam Sabit Maliyetler + Hedeflenen Kar

Başabaş Noktası Satış Miktarı =
Katkı Payı
Toplam Sabit Maliyetler + Hedeflenen Kar

Başabaş Noktası Satış Tutarı =
Katkı Oranı
GÜVENLİK PAYI VE ORANI
Güvenlik Payı, bütçelenen ya da fiili satışların başabaş noktasındaki satışları aşan kısmı olarak tanımlanabilir. Güvenlik
payının hesaplanmasında kullanılan formül şöyledir.
Güvenlik Payı = Toplam Satışlar – B.B.N. Satışlar
Örnek,
Bir işletmenin toplam satışlarının 550.000 TL ve BBN düzeyindeki satışların 480.000 TL olduğunu kabul edersek söz
konusu işletmenin güvenlik payı;
Güvenlik Payı = 550.000 – 480.000 = 70.000 TL olacaktır.
Güvenlik Oranı ise güvenlik payının satışlara bölünmesiyle elde edilir. Güvenlik oranının hesaplanmasında kullanılan
formül şöyledir.
Güvenlik Oranı = Güvenlik Payı / Toplam Satış Tutarı
Güvenlik payının hesaplanmasında kullanılan bilgiler güvenlik oranı formülünde de kullanılırsa;
Güvenlik Oranı = 70.000 / 550.000 = % 12 olacaktır.
FAALİYET KALDIRACI
Faaliyet kaldıracı, bir işletmede sabit maliyetlerin kullanılma kapsamının bir ölçüsüdür. Yüksek sabit maliyetler ve
düşük birim değişken maliyetlere sahip işletmelerde faaliyet kaldıracı en yüksek düzeydedir. Aksi durumda, düşlük
sabit maliyetler ve yüksek birim değişken maliyetlere sahip olan işletmelerde faaliyet kaldıracı en düşüktür. Eğer bir
işletme yüksek faaliyet kaldıracına sahipse kârları satışlardaki değişmelere çok duyarlı olacaktır. Satışlarda küçük bir
artış kârlarda büyük bir yüzde artışı oluşturacaktır. Satışların verilen bir düzeyinde satış hacmindeki yüzde olarak bir
değişmenin kârları nasıl etkileyeceğinin bir ölçüsü olan Faaliyet Kaldıracı Derecesi aşağıdaki formülle hesaplanır:
Faaliyet Kaldıracı Derecesi = Toplam Katkı Payı / Net kâr
56
BÜTÇE
Bütçe: Planların rakamsal ifadesine bütçe denir. Bütçeler finansal raporların aksine tahmini değerler üzerinden
hazırlanır.
Bütçeleme: Bir işletmede bütçelerin yürütülmesi için yapılan çalışmalardır.
Bütçenin Amaçları
1) Yıllık faaliyetlerin planlanması

2) Farklı bölümlerdeki eşgüdüm
3) İşletme amaçlarına ulaşmada güdülemek
4) Yöneticinin başarısını değerlendirmek
5) Diğer bölüm yöneticilerine planları aktarmak
Bütçelerin Hazırlanması 2’ye Ayrılır;
1) Kabul Ettirilen Bütçe: Yukarıdan aşağıya bütçeleme olarak da ifade edilir. Üst yönetim bütçeyi hazırlar ve alt
kademelerdekilere kabul ettirir.
2) Katılımlı Bütçe: Aşağıdan yukarıya bütçeleme olarak da ifade edilir. Alt düzeydeki yöneticiler bazen de çalışanlar
dahi bütçeleme sürecine katılır.
Bütçeleme Sürecinin Bileşenleri
1) Satış Bütçesi
2) Üretim Bütçesi
3) Direkt İlk Madde ve Malzeme Bütçesi
4) Direkt İşçilik Bütçesi
5) Genel Üretim Giderleri Bütçesi
6) Üretilecek Ürünlerin Maliyeti Bütçesi
7) Satılacak Ürünlerin Üretim Maliyeti Bütçesi
8) Pazarlama, Satış, Dağıtım ve Genel Yönetim Giderleri Bütçesi
9) Nakit Bütçesi
10) Proforma Gelir Tablosu
11) Proforma Bilanço
Bütçe Dönemleri: Bütçeler için genellikle bir yıl dikkate alınır. Ancak 3 aylık 6 aylık ve birkaç yıllık bütçelerde
hazırlanabilir. İşletme aylık, 3 aylık bütçe hazırlayıp bunu yıllık olarak kontrol ediyorsa buna sürekli bütçeleme denir.
Bütçeleme Süreci
1) İlkelerin belirlenmesi
2) İlk teklif
3) Birleşme ve gözden geçirme
4) Görüşmeler ve düzeltmeler
5) Ayrıntılı plan teklifi
6) Onay ve Uygulama
1) Satış Bütçesi; Satış bütçesi genel bütçenin hazırlanmasında başlangıç noktasıdır. Satış bütçesinde gelecek dönem
içinde satılması planlanan ürünlere ilişkin miktar, birim fiyat ve miktar ile birim fiyatın çarpılması sonucu
belirlenebilecek satış gelirleri açıklanır.
2) Üretim Bütçesi Satış bütçesi düzenlendikten sonra, gelecek bütçe döneminde üretilmesi gereken ürün miktarlarını
belirlemek ve üretimi organize etmek için üretim bütçesi hazırlanır. Üretim bütçesi sadece miktar olarak düzenlenir.
Üretim miktarı, hem satışlar için gereksinim duyulan hem de arzu edilen dönem sonu stok miktarlarını karşılayabilecek
miktarda olmalıdır. Bu miktarların bir kısmı dönemin başında işletmenin stoklarında var olan dönem başı stok miktarı
ile de karşılanabilir. Bu durumda, geriye kalan miktarın üretilmesi gerekir. Üretim bütçesinde; satış miktarı bilgileri,
dönem başı ve dönem sonu stok miktarı bilgileri bir araya getirilerek gerekli olan üretim planlanır.
57
= Gereksinim
(+) Arzu Edilen (-) Beklenen Dönem
Duyulan Toplam = Üretilmesi
Birim Olarak Dönem Sonu Nihai Başı Nihai Mamul
Nihai Mamul Gereken Miktar
Satışlar Mamul Stok Miktarı Stok Miktarı
Miktarı
3) Direkt İlk Madde ve Malzeme Bütçesi: Üretimin gerçekleştirilmesi için işletmelerde direkt ilk madde /
malzemelere gereksinim duyulur. İşletmede her dönem üretimde kullanılacak madde / malzeme miktarları
ile işletmenin dönem sonu stok politikaları ile uyumlu olacak madde / malzeme miktarlarını karşılamaya yetecek kadar
direkt ilk madde / malzeme satın alınmalıdır. Eğer varsa, dönemin başında işletmenin stoklarında bulunan madde /
malzeme de üretimde kullanılabileceğinden, alınması gereken toplam miktarın içinden, dönem başı stoklarının
çıkarılması gerekir.
(+) Arzu = Satın

Üretim İçin (-) Beklenen
Edilen Dönem Alınması
Gereken İlk = Gereksinim Dönem Başı İlk
Sonu İlk Gereken İlk
Madde ve Duyulan Madde ve
Madde ve Madde ve
Malzeme Toplam Miktar Malzeme Stok
Malzeme Stok Malzeme
Miktarı Miktarı
Miktarı Miktarı
4) Direkt İşçilik Bütçesi; gereksinim duyulan direkt işçilik saatlerini (sürelerini) ve üretim bütçesiyle belirlenen ürün
miktarını üretebilmek için direkt işçilerin normal süre çalışması sonrası hak edilecek ücretin bütçelenmesini içerir.
5) Genel Üretim Giderleri Bütçesi: Üretim ile ilgili tüm endirekt unsurların beklenen giderlerini gösterir. Direkt ilk
madde / malzeme ve direkt işçilik bütçesinin tersine, genel üretim unsurları için belirli bir girdi-çıktı ilişkisi yoktur.
Bununla birlikte, genel üretim giderlerinin iki tür maliyetten oluştuğunu unutmamak gerekir. Bunlardan ilki, değişken
genel üretim giderleridir. İşletmenin faaliyet düzeyinde değişiklikler olduğunda, değişken genel üretim giderlerinde
toplam olarak değişmeler olabilmektedir. Buna karşılık birim bazında değişken genel üretim giderleri faaliyet
düzeyindeki değişmelerden etkilenmemektedir. Değişken genel üretim maliyetlerine örnek olarak; endirekt madde /
malzeme maliyetleri ve endirekt işçilik maliyetleri verilebilir. Genel üretim giderleri toplamını oluşturan ikinci alt gider
grubu, sabit genel üretim giderleridir. Sabit genel üretim giderleri, belirli bir faaliyet düzeyi aralarında toplam olarak
faaliyet düzeyindeki değişikliklerden etkilenmemekte, bir başka ifade ile sabit kalmaktadır. Birim olarak da faaliyet
düzeyi artırıldığında, giderek azalmaktadır. Sabit genel üretim giderlerine örnek olarak; amortismanlar, emlak vergileri,
makine sigorta giderleri verilebilir
58

Maliyet Muhasebesi Konu Anlatimi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Maliyet Muhasebesi Konu Anlatimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PRENSİP

/ prensipakademi / 0216 337 47 92 www.prensipakademi.com

Maliyet ve Harcama Kavramı

Gider ve Zarar Kavramı

Giderden söz edebilmek için aşağıdaki koşulların varlığı gerekir;

Zarardan söz edebilmek için, aşağıdaki koşulların varlığı aranır;

1. Harcamanın oluşumu: İlk madde ve malzeme satın alınır.

Bu kavramlardan sonra şimdi de bunlara ilişkin bazı örnekleri geliştirelim.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri: 8.000

İSTENEN: Aşağıdaki durum için “Satış kar veya zararı” hesaplayınız.

a) Toplam Hasılat: 200 X 50 = 10.000 Gelir Tablosu: Satışlar: 10.000

Toplam Maliyet: 150 X 50 = 7.500 SMM (-): (7.500)

❖ Ürünlere Yüklenmelerine Göre

❖ Faaliyet Hacmiyle İlişkilerine Göre

▪ İlk Madde ve Malzeme Giderleri

▪ Tedarik (Satın Alma) Giderleri

Giderlerin Ürünlere Yüklenmesine Göre Sınıflandırılması

Giderlerin Faaliyet Hacmiyle Olan İlişkisine Göre Sınıflandırılması

Üretim Miktarı Toplam Giderler Birim Başına Gider

Bu verileri grafik üzerinde gösterelim.

Üretim Miktarı Toplam Giderler Birim Başına Gider

Toplam Gider Birim Başına Yarı Sabit Gider

Faaliyet Hacmi Faaliyet Hacmi

Yarı Sabit Giderler

Üretim Miktarı Birim Başına Gider Toplam Giderler

Toplam Gider Toplam Gider

Faaliyet Hacmi Faaliyet Hacmi

Toplam Değişken Giderler Birim Başına Değişken Giderler

Artan Değişken Gider

Üretim Miktarı Toplam Giderler Birim Başına Gider

Azalan Değişken Gider

Üretim Miktarı Toplam Giderler Birim Başına Gider

Toplam Gider Toplam Gider

Faaliyet Hacmi Faaliyet Hacmi

Toplam Azalan Değişken Giderler Toplam Artan Değişken Giderler

Yarı Değişken Giderler

Üretim Miktarı Sabit Maliyet Birim Maliyet Toplam Maliyet

SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU

Stok Mevcutları 1 Mart 31 Mart

(A) İşletmesinin 31 Mart Tarihli Satılan Mamullerin Maliyeti Tablosu

Dönem başı direkt ilk madde ve malzeme stoğu 2.800 TL

Stok Mevcutları 1 Ocak 31 Mart

(A) işletmesinin 31 Mart Tarihli Satılan Mamullerin Maliyeti Tablosu

Dönembaşı ticari mal stoğu 3.000 TL

Satılabilir Ticari Mallar 19.000 TL

Satılan Ticari Mallar Maliyeti 15.000 TL

621 SATILAN TİCARİ MALLARIN MALİYETİ HS. 15.000.-

153 TİCARİ MALLAR HES. 15.000.-

(A) İŞLETMESİ 20XX DÖNEMİ GELİR TABLOSU

Brüt Satışlar 20.000.-

Satılan Ticari Malların Maliyeti (-) (15.000.-)

Brüt Satış Karı 5.000.-

Faaliyet Giderleri (-) (3.000.-)

Faaliyet Karı 2.000.-

Maliyet Sisteminin Oluşturulması ve Maliyet Hesaplama Yöntemleri

MALİYETİN KAPSAMINA GÖRE

- TAM MALİYET YÖNTEMİ

MALİYET = (710) DİMM + 720 (DİG) + 730 (GÜG Sabit + Değişken)

- DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ

MALİYET = (710) DİMM + 720 (DİG) + 730 (GÜG Değişken)

- NORMAL MALİYET YÖNTEMİ

MALİYET = (710) DİMM + 720 (DİG) + 730 (GÜG Sabit.(KKO) + Değişken)

- ASAL MALİYET YÖNTEMİ (DİREKT MALİYET YÖNTEMİ)