pagbabagong panlipunan, ekonomiko at pangkaisipan ang magaganap sa Europa. • Ang muling pagbangon ng Europa ay nangangahulugan ng pagtaas ng populasyon at ng demand sa mas maraming produkto at mga pampalasa mula sa Asya • Ang mga salik na ito ay magreresulta sa kagustuhan ng mga Europeo na maglakbay palabas ng Europa upang makipagkalakalan at umani ng karangalan para sa kanyang sarili. • Ito ang pagsisimula ng panahon ng panggagalugad. PANAHON NG PANGGAGALUGAD
• Taliwas sa mga tradisyunal na kaalaman, ang mga Europeo
ay mayroon nang matagal na ugnayan sa Kontinente ng Asya bago pa man masimula ang panahon ng panggagalugad. • Noong Roman period, ang mga Romano ay mayroon nang ugnayang pangkalakalan sa India. • Ang interes ng mga Europeo sa kontinente ng Asya particular na sa Silangan ay lalong napalalim dahil sa isang Venecian na mangangalakal, si Marco Polo. • Si Marco Polo, kasama ang kanyang ama at tiyuhin ay naglakbay papuntang China at ilang bahagi ng Timog-Silangang Asya. • Sa kanyang pagbabalik sa Europa, nailathala ang kanyang aklat na sinulat ng kanyang kaibigang kapwa bilanggo na si Rusticiano noong sila ay bihag pa ng mga pirata. • Ang kanyang aklat ay nabasa ng mga tao at naging inspirasyon ito sa panggagalugad. • Ang motibo sa pagsisimula ng panahon ng panggagalugad ay mailalarawan sa tatlong salita lamang. Ang God (relihiyon), Gold (Kayamanan) at Glory (Karangalan). Gold • Ang mga pampalasa ay lubos na mahalaga sa mga Europeo Bukod sa nagbibigay ito ng kakaibang lasa sa pagkain mahalaga ang mga pampalasa (spices) sa preserbasyon ng pagkain. Gold • Gayunpaman marami sa mg pampalasa ang kinukonsumo ng mga ng mga Europeo ay hindi tumutubo sa kanilang bansa. • Ito ay dahil ang klima at heograpiya ng Europe ay hindi angkop upang tumubo ang mga halaman kung saan kinukuha ang mga pampalasa. • Dahil sa limitasyon na ito, ang mga Europeo ay handang magbayad ng mga ginto kapalit ng mga pampalasa. • Dahil sa pangako na malaking kita mula sa mga pampalasa, ninais ng mga bansa sa Europa na makontrol ang “spice trade”. • Upang makontrol ang kalakalan ng mga pampalasa, kinakailangan ng mga Europeo na makahanap ng bagong ruta papuntang Silangan. • Bakit hindi dumaan ang mga Europeo sa mga lumang rutang pangkalakalan na ginamit ng mga Romano papuntang Silangan? • Ito ay dahil noong 1453 bumagsak ang Constantinople sa kamay ng mga Ottoman Turks. • Sa pagbagsak na ito ng Constantinople nakontrol ng mga Ottoman Turks ang mga lumang ruta. Ang mga Turko ay kalaban ng mga Eoropeo kung kaya’t naging magastos at lubhang mapanganip ang mga lumang ruta para sa kalakalan. • Ito ang pangunahing dahilan kung bakit naghanap si Basco Da Gama ng ruta sa dulo ng Aprika papuntang India at Magellan ng rutang pakanluran papuntang Silangan. Glory • Ang ikalawang motibo ng Europeo sa panggagalugad ay “Glory” kung saan ang mga bansa sa Europa ay nag-uunahan sa panggagalugad. • Ang pangunahing kaisipan sa panahong ito ay pagpaparamihan ng mga nagagalugad at nasasakop na teritoryo. • Ang mga Europeo ay hindi lamang mga manggagalugad, kundi mananakop din. • Kadalasan ang mga lupain na kanilang natutuklasan ay kanilang inaangkin bilang bahagi ng kanilang emperyo. • Para sa European politics ng 15th hanggang 18th century ang Europeong bansa ay itinuturing na mas makapangyarihan kung mas marami itong lupain na nasakop. • Ang katanyagan na ito ng mga bansang marami ang nasakop ay nangangahulugan na maaari itong makialam sa politika ng ibang bansang Europeo. God (Relihiyon) • Ang ikatlong motibo ay “God” o ang pagpapalaganap ng relihiyon. Para sa mga Europeo ang mga taong naninirahan sa mga lupaing kanilang sinasakop ay namumuhay sa kadiliman. • Kung kaya’t bilang mga Kristyano, mayroon silang obligasyon na ipakilala ang mga ito sa Kristyanismo. • Ang pagpapalaganap ng relihiyon ay isinagawa ng mga Europeo sa pamamagitan ng pagpapadala ng mga misyonero, pang-iimpluwensya, edukasyon o kung kinakailangan ay dahas. • Ang “God, Gold and Glory” ay maging malakas na tagapagtulak sa mga Europeo upang palawakin ang kanilang teritoryo. • Sa mga susunod na siglo magawang sakupin ng Europeo ang malaking bahagi ng daigdig na magreresulta sa ganap na pagbabago sa daloy ng kasaysayan. UNANG YUGTO NG IMPERYALISMO • Gawin Natin • Suriin ang mga larawan at sagutin ang mga sumusunod na tanong. • 1. Anong kaganapan ang ipinapahiwatig sa mga larawan? Kailan ito nangyayari? • 2.Batay sa larawan magbigay ng inyo sarili kahulugan ng salitang Imperyalismo. Kolonyalismo. • Ano ang Imperyalismo? •- paraan ng pamamahala kung saan ang malalaki o makapangyarihang mga bansa ang naghahangad upang palawakin ang kanilang kapangyarihan sa pamamagitan ng pagsakop o paglulunsad ng mga pagtaban o kontrol na pangkabuhayan at pampolitika sa ibabaw ng ibang mga bansa. • Ilang malalaki o malalakas na mga bansang kumukontrol sa ibang mga rehiyon upang makalikha ng isang mas malaking imperyo. • Mga anyo ng imperyalismo • Kolonya - Isang bansa o rehiyong nasakop ng isang mangongolonya. • Kolonyalismo- isang tuwirang pananakop sa isang bansa upang mapagsamantalahan ang yaman nito ng isang mangongolonya. • Ekonomiko - Isang nagsasarili o malaya ngunit hindi pa gaanong maunlad na bansang pinamamahalaan ng mga pribadong kumpanya na may kanaisang pangnegosyo, sa halip na ibang mga pamahalaan. • Sphere of Influence - Isang panlabas na kapangyarihan ang umaangkin ng mga pribilehiyong pampamuhunan at pangangalakal. • Protektorado - Isang rehiyon na may sariling pamahalaan subalit nasa ilalim ng kontrol ng isang panlabas na kapangyarihan. • Paano nasakop ng Europeo ang iba’t-ibang territory? • Ang pag-unlad ng teknolohiya at paglalayag ang itinuturing na pinakamalaking salik. Isa sa pinakamaganda at kapaki- pakinabang na katangian ng mga Europeo ay ang kanilang kakayahan at kagustuhan na mangopya at magpabuti ng mga mula sa ibang kultura. • Nakuha nila ang astrolabe sa mga Arabo at ang compass sa mga Tsino. • Ang astrolabe ay isang instrument upang matukoy ang latitude ng barko gamit ang araw at mga bituin. • Ang compass ay tumutukoy sa direksyon kung saan patungo ang barko. • Kanila ding ginamit ang mga mapang sinulat at iginuhit ng mga Arabo. • Makalipas kunin ang mga teknolohiya, ito ay kanilang nilinang para sa kanilang paglalakbay. • Napaunlad ng mga Europeo ang kanilang sasakyang pandagat. • Ang Caravel ay isang barko na may tatsulok na layag. • Ito ay di-hamak na mas mabilis at may kakayahan na magdala ng mas maraming kargamento. • Dahil sa inobasyon na ito ng kanilang sasakyan, kinaya ng mga Europeo na magdala ng mas maraming kargamento, kagay ng mga kalakal, at ang kanilang mga kanyon. • Ang bansang nanguna sa panahon ng panggagalugad ay ang Portugal. • Noong 1420 ang mga paglalayag ng mga Portuguese ay pinundohan ni Prince Henry “the navigator. • Ang mga Portuguese ay naglakbay sa Kanlurang Aprika kung saan kanilang nadiskubre ang deposito ng mga ginto. • Dahil sa sobrang ginto namatatagpuan kanilang tinawag ang Kanlurang baybayin ng Aprika bilang “The Gold Coast”. • Noong 1488, narating ni Bartolomeu Dias ang dulo ng Aprika na tinawag na” Cape of Good Hope” • Makalipas ang isang dekada nalagpasan ito ni Basco De Gama at narrating niya ang Silangang Aprika. • Ginamit niya ang Silangang Aprika bilang base sa kanyang paglalayag papuntang India. • Ang kanyang ruta ang nagging susi sa pagkontrol ng mga Portugueseng kalakalan ng pampalasa sa Europa. Ayon sa tala, si Basco da Gama ay kumita ng ilang libong beses sa kanyang unang paglalayag. • Noong 1510, nagtatag ang mga Portuguese ng trading post sa Goa, India. • Si Pedro Cabral ang Portuguese na sumakop sa Brazil noong 1500 at nagtatag ng malawak na sugar plantation. • Ang mga malalawak na plantation ang nagbunsod sa maramihang pagpadala ng mga Aprikanong alipin sa Amerika. • Nakamit ng mga Portuguese ng rurok ng kanilang pagpapalawak noong 1509. • Sila ay nagpadala ng mga barkong pandigma sa Malacca, Malay Peninsula. • Kanilang sinira ang control ng mga Arabo sa spice trade. makalipas masakop ang Malacca, sila ay nagtatag ng trading post sa Moluccas- ang isla na inaasam-asam ng lahat ng mga bansa sa Europa. • Dahil dito ang mga teritoryong nakuha ng mga Portuguese ay agaran ding mapasakamay ng ibang Europeong bansa. • Ngunit ang Portugal ay may mga suliranin. Ang Portugal ay kapos sa mga sundalo at hindi nila nagawang tuluyang sakupin ang mga lupaing ito. • Naging kontento lamang sila sa pagtatag ng mga trading posts. • Ang Espanya ang sumunod sa paligsahan noong panahon ng panggagalugad. • Sa pamumuno ni haring Ferdinand ng Espanya, kanilang pinundohan ang mapangahas na paglalayag ni Christopher Columbus. • Nais niyang marating ang India at iba pang lugar na narrating din ng mga Portuguese sa pamamagitan ng rutang pasilangan. • Noong 1492 naglayag si Columbus pakanluran at narating ang Caribbean Islands. • Dahil sa kakulangan sa kaalaman sa heograpiya inaakala ni Columbus na narating na niya ang India, lingid sa kanyang kaalaman, mas mahalagang bagay ang kanyang natuklasan. • Kanyang natuklasan ang isang panibagong lupain- ang Amerika. • Noong 1519, isang paglalayag muli ang pinundohan ng Espanya. Ang paglalakbay ni Ferdinand Magellan. • Noong March 16, 1521 kanyang narating ang isang grupo ng mga isla na kinalaunan ay nakilala sa bilang Pilipinas. • Ngunit hindi nagtagumpay ang kanyang expedisyon dahil siya ay nasawi sa labanan sa Mactan noong Abril 24, 1521 sa kamay ng katutubong pinuno na si Khalipu Lapu-lapu. • Ipinagpatuloy ng ng kanyang kasama na si Sebastian El Cano ang paglalakbay pabalik sa Espanya. • Si Hernan Cortez ang nagpabagsak ng dakilang kaharian ng Aztec noong 1521 at kanyang nasakop ang Mexico. • Nagawang sakupin ang ilang daang Espanyol ang limang milyong Aztec hindi sa pamamagitan ng armas kundi dahil sa kanilang hindi nakikitang sandata- ang mga sakit. • Sa pagdating mga Espanyol sa MesoAmerika dala sa kanilang katawan ang mga mikrobyong nagdadala ng sakit na hindi pa nakikita sa Amerika. • Tulad ng small fox, tigdas at influenza (flu).dahil dito milyong mga Aztec ang nasawi dahil sa kawalan ng immunity. • Katulad sa nangyaari sa mga Aztec, mga sakit din ang dahil kung paano nasakop ni Francisco Pizzaro ang mga Incas noong 1531. • Ang pagbagsak ng Inca ang nagresulta ng pagsakop ng Espanya sa Peru. • Noong mga huling taon ng 16th century, isang panibagong bansa sa Europa ang nakilahok sa paligsahan ng panggagalugad. • Itinatag ng Netherlands ang Dutch East India Company upang pangunahan ang layunin nitong makontrol ang kalakalan ng pampalasa. • Ang Dutch East India Company ay isang pribadong kompanya na pinahintulutan ng pamahalaan ng Netherlands na manakop ng teritoryo. • Nakilala ang Dutch East India Company bilang unang kompanya na nagtinda ng kanilang stocks at ang pinaka-unang transnational corporation sa daigdig. • Kanilang inagaw ang Moluccas sa mga Portuguese at nagtatag ng kanilang trading post. Ang sentro ng kapangyarihan ng Netherlands sa Asya ay ang Batavia o Jakarta. • Bilang sagot sa lumalawak na impluwensya ng mga Espanyol sa Amerika, itinatag ng mga Dutch ang Dutch West India Company. • Nagawang sakupin ng mga Dutch ang mga lupain sa delta ng Hudson river kabilang ang Albany at New York. • Kung ihahanbing sa ibang mga Europeo ang mga Dutch ay interesado lamang sa pakikipagkalakalan kung kaya’t hindi sila nagtatag ng kolonyal na pamahalaan sa kanilang sinakop na mga lugar. • Hindi rin sila nagpakalat ng kanilang relihiyon o pananampalataya kung kaya sila lamang ang Europeong bansa na pinahintulutan ng mga Hapones na mananatili sa Japan noong panahon ng Tokugawa Shogunate. • Noong 1600 tinatag ng England ang British East India Company upang lumahok sa pandaigdigang kalakalan. • Ang England ay nagbigay tuon sa India kung saan kanilang nakaribal ang France. • Ang kanilang trading post ay ang Madras, Bombay, at Calcutta. • Bukod sa India, ang mga Briton ay nagpalawak ng kanilang teritoryo sa Hilagang Amerika. • Ilan sa kanilang mga kolonya ay ang Plymouth, Massachusettes, Rhode Islands New Hampshire, Connecticut, Maine, Pennsylvania, Delaware, at Maryland. • Katulad ng England at Netherlands, ang France ay nagtatag din ng kanyang kompanya na tinawag na East India Company. • Gamit ang kompanyang ito, ang France ay nagpalawak ng impluwensya sa India sanhi upang mapalaban ito sa England. • Bukod sa India, bahagi ng French Dominion ang East Canada, Caribbean, at Senegal sa Aprika. • Fir ang pangunahing kalakal na nagmula sa Canada. • Samantala ang Caribbean ang naman ang nag produce ng asukal gamit ang mga alipin mula sa Senegal. • Dahil sa pangyayaring ito, muling dadaan ang daigdig sa malaking pagbabago Imperyalismong Kanluranin sa Timog Asya Ang mga British sa India (British Imperialism) • Ang mga huling taon ng 16th century at ang buong dekada ng 17th century ay ang panahon ng pagpapalawak ng impluwensyang British sa sub-continent ng India. • Noong 16th nilagdaan ni Queen Elizabeth I ang isang royal decree na nagpapahintulot ng isang pribadong kompanya na magpalaganap ng impluwensya at komersyong British. Ang kompanyang ito ay ang British East India Company. • Sa simula ang interes ng East British India Company ay ang Timog-Silangang Asya, ngunit nakita nila na mahigpit ang kompetitisyon sa rehiyon na ito. • Ito ay dahil naunahan na sila ng mga Dutch, Portuguese, Spanish at French, kung kaya’t inilipat ng British East India Company ang atensyon sa India. • Sa kanilang pagdating kanilang nadatnan ang nanghihinang Indian empire. • Ang Moghul empire ng India ay nasa bingit na ng pagbagsak sa kanilang pagdating, ito ay sa maraming kadahilanan tulad ng: pagsalakay ng Persia at digmaang sibil. • Ginamit ng British East India Company ang pagkakataon upang humingi ng pahintulot mula sa Moghul empire na magtatag ng hinmpilan sa India. • Noong 1613 pinahintulutan ni Jahangir ang British East India Company na magtatag ng himpilan sa Surat. • Nagpatuloy ang paglaganap ng imluwensyang British ng mga sumunod pang mga taon. • Noong 1641 naitatag ng British East India Company ang kanilang himpilan sa Madras, at sa taong 1647 ang British East India Company ay mayroon nang dalampu’t tatlong (23) himpilan sa India. • Ano ang nagyari sa mga bansang karibal ng British sa India? • Noong 1661 ang Bombay ay binigay ng Portugal sa Great Britain bilang “dowry” sa pag-iisang dibdib ni Princess Catherine ng Portugal kay Prince Charles II ng England. • Malaking bahagi ng Portuguese sa India ang naglaho nang ito ay masakop ng Maratha empire noong 1740. • Ang tanging teritoryo na naiwang sa Portugal ay ang Goa na nanatiling kolonya ng Portugal hanggang 1961. • Ang Dutch India naman ay naglaho makalipas ibigay ng mga Dutch ang kanilang teritoryo sa mga British sa bisa ng “Kew Letters” ni William V. • Noong 1792 nagkaroon ng isang digmaan sa pagitan ng Netherlands at France, ang digmaang ito ay tinawag na “Plunders Campaign” upang maiwasan ng mga French na makuha ang teritoryo ng mga Dutch nirarapat ni William V ng Netherlands na ibigay na lamang kanilang teritoryo sa mga British. • Ang mga French ang pinakamahigpit na katunggali ng mga British sa India. • Sa rurok ng kanilang katanyagan kanilang nakontrol ang Pondicherry, Chandernagore, Yanaon, Pradesh, Mahé at Karikal. • Gayunpaman, noong 1756 hanggang 1763 ang France at ang Great Britain ay muling nagharap sa isang digmaan ang “Seven Years War”. • Nagapi ng British East India Company ang pinagsamang puwersa ng French East India Company at Nawab ng Bengal sa labanan sa Plassey (Battle of Plassey) noong 1761. • Ang pagwawagi ng mga British ay nagresulta sa kanilang pagkontrol sa buong India sa susunod na isang daang taon. PAGTATAYA
• 1. Gumawa ng Timeline ng paglaganap ng
imperyalismo magmula sa unang yugto ng panggagalugad hanggang sa pananakop ng British sa India. • Gumamit ng Table sa pagpapakita ng mga kaganapan. • Gawin ang Time line sa powerpoint. • 2. Isalaysay kung paano nasakop ng Europeo ang iba’t-ibang territoryo • 3. Ipaliwanag ang mga motibo ng panggagalugad ng mga kanluranin. • 4. Ano ang nagyari sa mga bansang karibal ng British sa India? • 5. Ano ang “Kew Letters” ni William V. Ipaliwanag ng kaugnayan nito ng tuluyang pananakop ng Britain sa buong India. Ireaserach ang tungkol dito. • Maghanda ng inyo paglalahad sa klase