Marathi(009)

Sample Question Paper

Std X 2023-24
Time : 3 hrs Marks :80
सवसाधारण सचू ना :
1. या पि के त - अ,ब,क,ड – असे चार िवभाग आहेत.
2. सव िवभाग आव#यक आहेत.
3. यथाश'य सव िवभागाची उ*रे +माने यावीत.
4. एकाच िवभागातील सव ांची उ*रे +मानेच यावीत.
िवभाग - 'अ' - वाचन व आकलन- 15 गण ु
12 1) खालील उतारा काळजीपवू <क वाचा व =यावर आधा@रत िवचारलेBया 12ांची उDरे िलहा.
िम ांनो, सृ3ीचे स4दय िम बना. तृणपणावरचे दविबंदू पाहा. ते मोती बघा आिण गवतातनू
को7यांनी िवणलेली जाळी! सयू िकरणांनी रंगलेली जणू सोनेरी मो;यां<या झालरी लावलेली पर>ची ती
हवेवर डोलणारी नाजक ू मंिदरे ! बघा ती मौज आिण पहाटे<या शांत वेळी झाडावं Aन थBब पडतात. जणू
अC-ू ते ऐका. ते िनळे डEगर बघा; खोल दHया, नIा, नाले, तळी, वृJवेली, फुले, पाखरे -सारे पाहा.
एखादे साधे फूल, परंतु िकती संदु र असते! टेिनसन Mहणाला, “एक फूल जाणणे Mहणजे िवOच जाणणे!”
फुला- पाखरां<या अंगावरची नJी बघा. फुलपाखरां<या मागे धावा. कोिकळे ला शोधीत िफरा. घबु डांचे
घ;ु कार ऐका. नाचणारे मोर बघा. गायी,बैल, मांजरे , ;यांचे डोळे बघा-गंमत आहे.
खालचे वरचे सारे िवO पाहा. आकाशातील रा ीचे काRय पाहा. वेदांतील ऋष>नी मUयाVही<या
िन7या-िन7या आकाशाचेही वणन के ले आहे! आMही पहाटेचेही पाहणार नाही, मग मUयाVहीचा
धगधगीतपणा िन ;यातील खर सWदय पाहणे दरू च रािहले! तMु हाला ताHयांचे कधी आकषण वाटले
आहे? िन7या आकाशाने कधी तMु ही वेडे झाला आहात? काजRयांची कवाईत पािहली आहे?
काशाची कवाईत!
12 1) a) उतारा वाचून =याआधारे खालील 12ांची उDरे पया<यांमधून िनवडा. (कोणतेही 3). (3×1= 3)
I) लेखकाने वाचकांना सृ3ीचे कसे िम बन\यास सांिगतले आहे ?
A) लाडके B) खास C) स4दय D) जवळचे
II) पहाटे<या वेळी झाडावAन पडणाHया थBबांना लेखक कशाची उपमा देतात?
A) दविबदं चंू ी B) अCंचू ी C) मंिदराचं ी D) मो;याचं ी
III) 'आकाशातील रा ीचे काRय' Mहणजे ......................होय.
A) एखादे महाकाRय B) रा ीची शातं ता
C) चbं , तारे यानं ी कािशत आकाश D) काळे भोर आकाश
 IV) मUयाVही<या आकाशाचे वणन ऋष>नी कोठे के ले आहे?
A) वेदांमUये B) काRयात C) eंथात D) सृ3ीमUये
b) खालील 12ांची उDरे उताMयाNया आधारे एका वाPयात िलहा. (कोणतेही 3). (3×1 = 3)
I) लेखक गवतातील को7यां<या जा7यांिवषयी काय Mहणतात?
II) लेखकाने आपgयाला कोणते िवO पाहायला सांिगतले आहे?
III) टेिनसन<या मते एक फूल जाणणे Mहणजे काय ?
IV) लेखक कोण;या h#याला काशाची कवाईत असे Mहणतात?
c) उताMयाNया आधारे खालील 12ांची थोडPयात उDर िलहा. (कोणतेही-1) (2×1 = 2)
I) िनसगातील गंमत अनभु व\यासाठी लेखक आपgयाला कोणता सgला देतात?
II) वरील उताHयात लेखक आकाशािवषयी कोणती मािहती देतात ?
12-२ -खालील किवता काळजीपवू <क वाचा व =यावर आधा@रत िवचारलेBया 12ांची उDरे िलहा.

अपयश ही यशाची पिहली पायरी असते

जीवनातgया अनभु वांची डायरी असते
;यातनू च ;येकाचे घडत जाते भिवiय
मग कळून येते िकती सदंु र आहे आयiु य
य;ना<ं या बळावर सर करता येते िशखर
'लाथ मारे न ितथे पाणी काढेन' ही ठे वा िजगर
कुठgया समkयेला नाही आ;मह;या हा पयाय
सदा पढु ेच जायचे संकटावर ठे वनू पाय
नापास होणं Mहणजे नाही आभाळ कोसळणं
जीवन Mहणजे असतं िनरंतर िशकणं
परीJा नाही ठरवू शकत आयiु याचे मोल
अंगी बाणवावी कला अन् सावरावा तोल
दगु म कडा भेद\याची ठे वा ददु Mय अिभलाषा
मग येणारच नाही तमु <याजवळ िनराशा
12 2 a) किवता वाचून =यावर आधा@रत 12ांNया उDरांचा योTय पया<य िनवडा. (कोणतेही 3).
(3×1= 3)
I) अपयशाला कवीने कशाची उपमा िदली आहे?
A) आयiु याची B) अनभु वां<या डायरीची C) पायरीची D) भिवiयाची
II) 'आभाळ कोसळणे' वा' चाराचा अथ काय ?
A) पाऊस पडणे B) िवजा चमकणे C) अपयशी ठरणे D) संकट येणे
III) 'सतत, अखंड' या अथाचा किवतेत आलेला शnद कोणता ?
A) सर करणे B) िनरंतर C) मोल D) दगु म
IV) कवीने सवाoना आयiु याचा तोल सावर\यासाठी काय कर\याचा सgला िदला आहे?
A) ठाम उभे राह\याचा B) मेहनत कर\याचा
C) एखादी कला अंगी जोपास\याचा D) अpयास कर\याचा
b) किवतेNया आधारे खालील 12ांची एका वाPयात उDरे िलहा. (कोणतेही 4). (4×1 = 4)
I) कवीने सवाoना कोणती िजगर ठे व\याचे आवाहन के ले आहे?
II) कोण;याही समkयेला जीवनात कोणता पयाय कधीच असत नाही ?
III) आपgया जवळ कधीही िनराशाही येऊ नये Mहणनू माणसाने काय करावे?
IV) कशा<या मदतीने िशखर सर करता येते?
V) 'इ<छा' या अथाचा किवतेत आलेला शnद कोणता?
िवभाग - 'ब' - Vयाकरण - 20 गण ु
12 3) a) सूचने1माणे उDरे िलहा. (कोणतेही 4) (4×1 =4)
I) खालीलपैकs भाववाचक नामाचा योtय पयाय कोणता ?
A) िवOास B) धवल C) गंगा D) वारा
II) खालीलपैकs योtय िवधाने कोणती ?
अ) नाम Mहणजे वkतू िकंवा पदाथाचे नाव होय.
ब) नाम Mहणजे वाkतव िकंवा काgपिनक वkतंचू े नाव होय.
क) नाम Mहणजे ाणी, Rयus याचं ी नावे व ;या<ं या अगं ी असणारे गणु होय.
ड) नाम Mहणजे वkतिू वषयी िवशेष मािहती सागं णारा शnद होय.
A) िवधान 'अ' आिण 'ब' बरोबर B) िवधान 'ड' बरोबर
C) िवधान 'ब' बरोबर D) िवधान 'अ', 'ब', 'क' बरोबर
III) खालीलपैकs गटात न बसणारे वा'य कोणते ?
A) देशासाठी वीरांनी ाणापण के ले. B) गावाबाहेर ज ा भरली.
C) गोगलगाय हळू चालते. D) सयू ढगामागे लपतो.
 IV) खालील वा'यात vरकाMया जागी योtय उभयाVवयी अRययाचा पयाय वापरा.
आईला थोडे बरे नाही, _______ सव ठीक.
A) आिण B) कs C) िकंवा D) बाकs
V) वा'यातील अधोरे िखत शnदाची जात ओळखा.
गणेश गटागटा दधू िपतो.
A) ि+यािवशेषण अRयय B) िवशेषण
C) के वल योगी अRयय D) ि+यापद
b) सूचने1माणे उDरे िलहा. (कोणतेही 3). (3×1=3)
I) तल ु ा परीJेत चांगले यश िमळे ल. - वा'याचा काळ ओळखा.
II) िवशाखा पkु तक वाचत आहे. – भतू काळातील वा'य तयार करा.
III) पृyवी सयू ाभोवती िफरते. - वा'याचा काळ ओळखा
IV) माणसाने भतू दया अंगी बाणवावी. – वतमानकाळातील वा'य बनवा.
c) सच ू ने1माणे उDरे िलहा. (कोणतेही 3) (3×1=3)
I) मल ु ां<या अpयासाची काळजी नको का? - िवधानाथz वा'य बनवा.
II) राघव जबाबदार मल ु गा आहे. - िवधानाथz नकारा;मक वा'य बनवा.
III) देवा, सवाoना सख ु ी ठे व !- वा'याचा कार ओळखा.
IV) िनसगाला कुठलाही धम नाही. - ाथक वा'य बनवा.
d) सच ू ने1माणे उDरे िलहा. (कोणतेही 2) (2×1 = 2)
I) खालीलपैकs िनि{तपणे एकवचनी शnद कोणता ते ओळखा.
कागद , वाट , िदवस, पA ु ष
II) |ी गाणे गाऊ लागली. - अधोरे िखत शnदा<या वचनामUये बदल कAन वा'य पVु हा िलहा.
III) तारीख - या शnदा<या अनेकवचनाचा शnद िलहा.
12 4) a) सूचने1माणे उDरे िलहा. (कोणतेही 2) (2×1=2)
I) खालीलपैकs िभVनिलगं ी शnदाचा योtय पयाय ओळखा.
A) कालवड B) वाघ C) वानर D) बोका
II) िलगं िवचारानसु ार गटात न बसणारा शnद ओळखा.
A) पगडी B) फे टा C) टोप D) मकु ुट
III) पढु ीलपैकs |ीिलगं ी शnद कोणता ?
A) झरा B) समbु C) नदी D) धबधबा
b) सूचने1माणे िलहा. (कोणतेही 2) (2×1=2)
I) खालीलपैकs समानाथz शnदाचं ी योtय जोडी कोणती ?
A) अर\य- रान B) उदक - उदय C) िशर- नयन D) पण - चरण
 II) खालीलपैकs गटात न बसणारा शnद कोणता?
A) पु B) तनया C) सतु D) मल
ु गा
III) खालीलपैकs गटात न बसणारा शnद कोणता ?
A) मख ु B) सEड C) वदन D) तEड
c) सूचने1माणे उDरे िलहा. (कोणतेही 2) (2×1= 2)
I) खालीलपैकs िव}~ाथz शnदांची योtय जोडी कोणती ?
A) आशा ×िनराश B) उIोगी× आळस C) कठोर ×कठीण D) सोय × गैरसोय
II) 'िन:श| ' या शnदा<या िव}~ अथाचा योtय शnद िनवडा.
A) श| B) सश| C) िबनश| D) ह;यार
III) 'kवतं ' या शnदा<या िव}~ अथाचा योtय शnद िनवडा.
A) पारतं€य B) मu
ु C) परतं D) kव<छंद
d) सच
ू ने1माणे उDरे िलहा. (कोणतेही 2) (2×1=2)
I) खालीलपैकs समास कारां<या आधारे गटात न बसणारा शnद कोणता ?
A) बेमालमू B) आजVम C) नवरा D) िदवसBिदवस
II) या समासाचा िवeह करताना ;यातील पदां<या अथािशवाय ;याच जाती<या इतर पदाथाoचा समावेश
के लेला असतो अशा समासाला________समास असे Mहणतात.
A) समाहार ••ं B) इतरे तर ••ं C) वैकिgपक ••ं D) ि•गू
III) खालील शnदाचा समास ओळखा.
'स;यास;य' -
A) इतरे तर ••ं B) वैकिgपक ••ं C) समाहार ••ं D) अRययीभाव
िवभाग – क- पाठ्यपु[तक आधा@रत - गुण 30
12-5- a) एका वाPयात उDरे िलहा. (कोणतेही -3) (1x3=3)
I) सतत सVमान के ला गेला तर कोणता धोका िनमाण होतो, असे लेखकाला वाटते?
II) वजन कमी कर\यासाठी न बोल\याचा उपाय पतं ानं ा का जमणार नRहता?
III) तपोवनातील ि|यांना अnदल
ु कशासारखा वाटायचा?
IV) खेतवाडी<या ाथिमक शाळे तील िशJकामं Uये कोणता वेगळे पणा होता.
V) कोणतीही कलाकृ ती कधी उ*म होऊ शकते?
b) खालील वाPयातील @रका]या जागी योTय श_दाचा पया<य शोधनू वाPय पaु हा िलहा.
(कोणतेही -3) (3x1=3)
I) पिहला िदवस सरु ळीत गेला आिण दसु Hया िदवशी _______ संग आला.
A) ‚तभंगाचा B) उपासाचा C) कठीण D) अवघड
 II) रामानं सेतबु ंधन के लं, पण ;यासाठी अनेकाचं ा _________ लागला.
A) सgला B) पािठंबा C) हातभार D) मदत
III) या ______ झाडांनी आपली काळीकुƒ पावलं थोडी तरी उजळ होतील.
A) घनदाट B) िहरRयागद C) भgयामोठ्या D) अवाढRय
IV) आयiु याचं फार मोठं ________ मला भावे सरां<या या िशकवणक ु sतून गवसलं.
A) त„व…ान B) …ान C) kव†न D) h#य
V) __________रस मला अमृतासारखा वाटू लागला .
A) िलबं ाचा B) उसाचा C) मोसबं ीचा D) स€ं याचं ा
c) खालीलपैकc कोण=याही एका 12ाचे ४० ते ५० श_दांत उDर िलहा. (कोणतेही-1)
(3x1=3)
I) तMु हांला आवडलेgया कोण;याही एका सािह;य काराची वैिश3्ये तमु <या शnदांत िलहा.
II) पंतां<या उपासाबाबत ;यां<या प;नीचा अवणनीय उ;साह तमु <या शnदांत वणन करा.
III) दसु Hयाला मदत कर\यातला आनदं ‡या सगं ातनू िमळू शकतो, असा सगं िलहा.
d) कंसात िदलेBया वाP1चारांचा खालील वाPयांमधील योTय =या िठकाणी वापर कgन
वाPय पुaहा िलहा. (5x1=5)
(अगं ाचा ितळपापड होणे, गलका करणे, स}ु ं ग लावणे, मळमळ Rयu करणे, रममाण होणे, झोकून
देणे)
I) देशा<या kवातं€यासाठी अनेक +ांितकारकांनी चळवळीत पणू पणे सहभागी घेतला.
II) गा\या<या मैिफलीत सव Cोते मtन झाले होते.
III) दक ु ानाचे झालेले नकु सान पाहˆन राघवला संताप आला.
IV) मल ु ाचं ा िकgला कर\याचा बेत अचानक आलेgया पावसाने उधळवनू लावला.
V) पचं ानी िदलेgया िनणयाब‰ल सव खेळाडूंनी ती‚ नाराजी Rयu के ली.
12 6- a) खालील 12ांची एका वाPयात उDरे iा. (कोणतेही-4) (4x1=4)
I) परमेOराचे दास कोणाला Mहटले आहे?
II) कवीचे सवkव असलेली गो3 कोणती?
III) सैिनकाचे पाऊल िज‰ीचे का वाटते?
IV) kव†न कA साकार या किवतेत कशाचे सदु शन िफरताना कवीला जाणवते ?
V) कवीचा सवात जवळचा िम कोण?
VI) सतं नामदेवांनी मेघाची उपमा कोणाला िदली आहे?
b) खालील वाPयातील @रका]या जागी योTय श_दाचा पया<य शोधून वाPय पुaहा िलहा.
(कोणतेही -4) (4x1=4)
I) अिtनमािज पडे बाळू । माता धांवे _______ ।।
A) दयाळू B) कनवाळू C) मायाळू D) कृ पाळू
II) दिु नयेचा िवचार ______ के ला, अगा जगमय झालो |
A) कायम B) नेहमी C) 'विचत D) हरघडी
 III) तŒु या _________ ;याची के वढीशी शान
A) परा+मापढु े B) शौयगाथेपढु े C) िज‰ीपढु े D) वीरतेपढु े
IV) भिवiय ________ या देशाचे कAया जय-जयकार|
A) उ‡‡वल B) संदु र C) महान D) भRय
V) झोतभƒीत शेकावे पोलाद तसे ________छान शेकले.
A) आयiु य B) जीवन C) मन D) शरीर
c) खालीलपैकc काVयपj ं cचे सदं भा<सह [पkीकरण िलहा. (कोणतेही -1) (1x3 =3)
I) ‘अशा असंŽय ‡योत>ची
तŒु यामागनू राखण;
दीनदबु 7यांचे असB
तल ु ा एकच औJण.’
II) वणवा लागलासे वन>।
पाडस िचतं ीत हरणी ।।
12-7 - a) खालीलपैकc 12ांची उDरे एका वाPयात िलहा. (कोणतेही -3) (3x1=3)
I) बाकमUये इिं जिनयर Mहणनू जॉईन झाgयानतं र लेखकाला कोणते काम करायला सागं \यात आले?
II) Rय;ु प*ीकोश िनिमतीचा ठराव कधी पास झाला?
III) बाक या संkथे<या नावाचे िवkताvरत Aप िलहा.-
IV) 'दार' हा ;यय कोण;या भाषेतनू मराठीत आला आहे?
12-7- b) खालीलपैकc कोण=याही एका 12ाचे ४० ते ५० श_दांत उDर िलहा. (कोणतेही-1)
(1x2 =2)
I) Rय;ु प*ी कोशाची काय’ थोड'यात िलहा.
II) 'kकाय इज द िलिमट' ही पvरिkथती के Rहा िनमाण होऊ शकते?
िवभाग-ड लेखन - गुण 15
12-8 - a) खालीलपैकc कोण=याही एका िवषयावर सुमारे २००-२५० श_दांत िनबंध िलहा. (1x6 =6)
I) रंगपेटीतील रंगाचे मनोगत-
रंग पेटीतील इतर रंगांशी असलेली मै ी - होणारे भांडण- मलु ांकडून होणारा गैरवापर - तक
ु डे पडणे -
मल ु ांना िच ात रंग भरताना िमळणारा आनंद-जीवनाचे साथक
िकंवा (OR)
मी पJी झालो तर –
पंखांमळ ु े िमळणारा आनंद - एका िठकाणाहˆन दसु Hया िठकाणी जाणे सोपे - पैसे न खच करता सव
मu ु संचार - िविवध िठकाणे पाहणे - वगात बस\या<या बंधनातनू मu ु s - अpयास न कर\याची
सवलत - लोकां<या मदतीसाठी य;न करणे - आकाशात प•यांबरोबर kपधा करता येणे
िकंवा (OR)
 आम<या शाळे तील kनेहसंमेलन –
मल ु ासं ाठीचा उ;साहाचा िदवस -एखाIा िविश3 सक ं gपनेवर आधाvरत kनेहसमं ेलन- िविवध
गणु दशन - नाट्य, नृ;य, सगं ीत, िविवध कलाचं े सादरीकरण - मल
ु ाचं े उ;साही चेहरे - पालकानं ा
झालेला आनदं - िवIाyयाoचा सभाधीटपणा - िशJक, मŽु याUयापक, पालक सवाoकडून झालेले
कौतक ु
b) िदलेBया मुद्iांNया आधारे कथा िलहा.कथेला शीष<क iा व ता=पय< िलहा.( कोणतेही -1 )
(1x5 =5)
छोटेसे खेडे- एक गरीब शेतकरी पतीप;नी - दोन बैल- पोटाला परु े शी शेती- एक बैल चोरीला-
दसु Hयािदवशी आठवडे बाजारात- बाजारात बैल......प;नीची ह–शारी........... दोVही डोळे
चागं ले.............चोराची कबलु ी.पतीप;नी बैलाला घेऊन घरी.....ता;पय
िकंवा (OR)
एक राजा- रा‡यातील लोक आळशी-;यांना उIोगी बनव\याचा िवचार- रk;यात मोठा दगड ठे वणे-
खाली लहानशी िपशवी ठे वणे- अनेक लोकांचे बाजूने जाणे पण दगड बाजल ू ा न ठे वणे- एक गरीब
माणसू दगड बाजल ू ा करतो- िपशवी िमळते- ;यात सोVयाची नाणी बाजल ू ा 'बJीस' अशी िच—ी -
बाकs<या लोकानं ा प{ा*ाप -लोक उIोगी बनतात
c) खालील िवषयावर पp िलहा. (िलफाफा आवrयक) (कोणतेही -1) (1x4=4)
तMु ही रमा / रमेश देवकर , कुमठे कर माग,पे}गेट.पणु े-404430, रिहवाशी आहे. तमु <या भागातील
कचराकंु डीतील कचरा खपू िदवस उचललेला नाही ;यामळ ु े सगळीकडे दगु oधी पसरलेली आहे.
यासंबंधी महापािलके <या अिधकाHयाकडे त+ार करणारे प िलहा.
िकंवा (OR)
विनता/ िवनोद शहापरु े , महा;मा गांधी िवIालय, कोgहापरू येथनू शाळे चे +sडािवभाग मख ु या
ना;याने शाळे <या +sडािवभागासाठी +sडासािह;याची मागणी करणारे प अमर kपोट्स,
िशवाजीनगर, पणु -े 400011 <या Rयवkथापकास िलहा.