11.10.

2023

Eğitim İçeriği
Ölçme ve Değerlendirmeyle İlgili Temel Kavramlar

EĞİTİMDE ÖLÇME ve Ölçme Aracında Bulunması Gereken Nitelikler

DEĞERLENDİRME Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Ölçme Araç ve Yöntemleri

Test Geliştirme Süreci ve Madde Analizi

Test Puanları Üzerinde İstatistiksel İşlemler

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN
(esrae@istanbul.edu.tr) Standart Puanlar

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 2

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar
• Eğitim

• Bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla kasıtlı olarak istendik

değişiklikler oluşturma sürecidir (Ertürk,1975).
Ölçme ve Değerlendirmeyle İlgili
Temel Kavramlar • Eğitim bir amacı, hedefi olan etkinliktir ve eğitim sonunda bireyin
davranışında istendik yönde değişim meydana gelmesi beklenmektedir.

• Baykul (2010) ise eğitimin sadece bir süreç değil, süreci de içine alan insan
davranışlarını geliştiren bir sistem olduğunu ifade etmektedir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 3 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 4

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
• Ölçme
Girdi Süreç Çıktı • “Herhangi bir niteliğin gözlenmesi ve gözlem sonucunun
sayılarla ya da başka sembollerle ifade edilmesidir” (Turgut,
1997).
• Ölçmede dikkate alınan bireyler/nesneler değil onların
özellikleridir.
Değerlendirme

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 5 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 6

1
 11.10.2023

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
Örneğin;
• Sıcaklık - İstanbul’da bugün hava sıcaklığı 11 °C’dir.
• Değişken
• Boy uzunluğu - Ali’nin boyu 179 cm’dir. • Bir durumdan (bireyden) diğerine farklılık gösteren özelliklere
• Sınıftaki öğrencilerin sayısı - Sınıf mevcudu 43’tür.
• Öğrencilerimizin başarı durumu - Ela sınavda 1. oldu. değişken denir.
• Aracın hızı saatte 100 kilometredir.
• 2 kg elma.
• Değişkenler gözlemden gözleme farklı değerler alabilir.
• İstanbul’un plaka kodu 34’tür.
• Aslı’nın boyu uzundur.
• Bir özellik her gözlemde aynı değeri alıyorsa, yani gözlemden
• Bu su sıcaktır/bugün hava sıcaktır. gözleme değişmiyorsa bu duruma SABİT denir. Ör: Pi (π)
• Bu elma ekşidir. sayısı.
• Defterin rengi kırmızıdır/Nazlı’nın göz rengi mavidir.
• Deniz bir erkektir. • Boy uzunluğu, cinsiyet, yaş, kütle, hacim vb. özellikler
• Yoklama defterinde erkek öğrenciler E ile kız öğrenciler K ile belirtildi.
ÖLÇME SONUÇLARI BAZEN BİR SAYI İLE BAZEN DE BİR SIFAT/SEMBOL İLE İFADE EDİLEBİLİR.
değişkenlere örnek olarak verilebilir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 7 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 8

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
• Değişken Türleri • Nitel ve Nicel Değişkenler
• Bir değişken sayı ile ifade ediliyorsa nicel değişken olarak adlandırılır.
• Değişkenler sayılarla ifade edilmesi yönünden, nitel ve nicel, Sayının mutlaka azlık çokluk anlamı taşıması gerekir.
• Aldıkları değere göre; sürekli ve kesikli, • Kilo, yaş, boy, zeka düzeyi bu gruba girerken forma numarası bir sayı
olduğu halde bu gruba girmez (azlık çokluk belirtmediği için).
• Başka bir değişkene bağlılık derecesine göre; bağımlı ve
• Eğer bir değişken sembol ile gösteriliyorsa ona nitel değişken denir.
bağımsız,
• Cinsiyet, başarı (iyi, pekiyi, orta), göz rengi, medeni durum vb.
değişkenler sayısal çoklukla ifade edilemeyen değişkenlerdir (sıfatsal
değişkenlerdir). Kız öğrencilere “1” erkek öğrencilere “2” denmesi nitel
olarak gruplara ayrılırlar. değişkendir (azlık çokluk belirtmediği için).

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 9 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 10

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar
• Sürekli ve Kesikli Değişkenler
Sürekli (kesiksiz) Değişken: Değişkenler ölçülerek ya da sıralanarak elde
edilir. İki ölçüm arası sonsuz sayıda noktaya bölünebilir. Aralık biçiminde
ifade edilebilirler. Örneğin; boy uzunluğu, fiyat, gelir vs. Kilo: 1kg ile 2kg
arasında 1 kg’lık fark vardır ve 1.5 kg, 1.6 kg, 1.8 kg diye ifadeler
kullanmamıza olanak sağlayan bir süreklilikten bahsetmek mümkündür.
Kesikli (süreksiz) Değişken: Sadece sınırlı sayıda değer alabilen
değişkendir. Ölçümler 0, 1, 2 gibi kesin değerler alır. Ara değerler söz
konusu değildir. Nitel değişkenler, genellikle kesikli değişkenlerdir.
Örneğin; cinsiyet, yazı-tura, ülke kodları, şirket türü, saç rengi, göz rengi,
gözlük kullanımı, mezuniyet durumu, medeni durum, bir ailenin sahip
olduğu çocuk sayısı vs.
Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN
Kavramlar
• Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler
• Değişkenler neden sonuç ilişkisi içinde ise bağımlı ve bağımsız
değişkenler olarak ikiye ayrılır.
• Bazı değişkenler başka bir değişkene bağlı olmadan artar ya da
azalırlar, yani değişirler. Bu tür değişkenlere bağımsız değişken
adı verilir. Bağımsız değişken bir araştırmada etkisinin olup
olmadığı araştırılan değişkendir.
• Bazı değişkenler ise başka bir değişkene bağlı olarak değerler
alırlar ve bağımlı değişken olarak adlandırılırlar. Bağımsız
değişkene bağlı olarak değişiminin araştırıldığı değişkendir.
11 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 12

2
 11.10.2023

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar
• Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler
• Alacağımız ayakkabının numarasının ayağımızın büyüklüğüne bağlı
olması durumunda ayakkabı numarası bağımlı değişkene örnek iken
ayak büyüklüğü de bağımsız değişkene örnektir.
• Bir durumda bağımsız değişken olan bir şey başka bir örnekte bağımlı
değişken olabilir. Bir değişkenin bağımlı veya bağımsız olması neden-
sonuç ilkesine bağlıdır.
Etkileyen=bağımsız Etkilenen=bağımlı
Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler Örnek
• 11.sınıf öğrencilerine sunuş yoluyla öğrenme stratejisini uygulayan bir
öğretmenin bu stratejinin öğrencilerinin başarıları üzerindeki etkisini
araştırdığını düşünelim.
• Bağımlı değişken: öğrenci başarı düzeyi
• Sunuş yoluyla öğrenme stratejisinin etkisinin olup olmadığı
araştırıldığı için öğretmenin uyguladığı öğretim stratejisi bağımsız
değişken.
• Sınıf düzeyi sabit tutulduğu için sabit değişken.

Neden=bağımsız Sonuç=bağımlı değişken

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 13 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 14

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
• Ölçme işleminde geçen temel kavramları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: • Ölçme Türleri
• Ölçüm Doğrudan Ölçme: Ölçülecek değişkenin değerleri doğrudan doğruya
gözlenebiliyor ya da aynı cinsten bir özellik yardımıyla ölçülebiliyor
• Ölçme kuralı olmalı. Örnek: boy uzunluğu/m; İki kollu terazi ile ağırlık ölçmek
• Ölçmenin birimi Dolaylı Ölçme: Ölçülecek değişkenin doğrudan gözlenmesi mümkün
• Ölçmede sıfır noktası olmadığında onlarla ilgili olduğu bilinen başka bir özellik ya da
değişkenin dolaylı olarak ölçülmesidir. Örnek: ağırlığı iki kollu terazi ile
• Ölçmenin türleri değil de yaylı terazi veya kantar ile ölçmek, zeka, sıcaklık
• Ölçekler Türetilmiş Ölçme: İki veya daha fazla değişken arasındaki matematiksel
işlemlerin hesaplanmasıyla ölçülür. Örnek: hız, bir sınav sonucunda sınıf
başarı ortalamasının bulunması
Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 15 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 16

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar
• Ölçmede Birim: Bir bütünün daha küçük kısmına ait
ölçümlere birim denir. Ölçme aracını oluşturan en küçük
parça, ölçme aracının birimidir.
• Doğal Birim: Bir değişkenin hangi miktardaki niteliğine veya miktarına
“1 birim” denileceği bilim insanları tarafından tanımlanmamış
birimlerdir. Örneğin, karış, adım, kulaç.
• Tanımlanmış Birim: Bir değişkenin ne kadarlık bir miktarına “1 birim”
denileceği bilim insanları tarafından tanımlanmış birimlerdir. Örneğin
bugün hava sıcaklığı 30oC’dir, birim oC’dir.
Kavramlar
• Ölçmede Birim: Ölçmede kullanılacak birimlerde bulunması
istenen üç özellik vardır.
• Eşitlik: Kullanılan ölçme işlemindeki birimlerin birbirine eşit olmasıdır.
Örneğin; cm, mm
• Genellik: Birimlerin herkes tarafından aynı biçimde anlaşılmasıdır.
Örneğin; 1 m=100 cm
• Kullanışlılık: Birimlerin kullanılış amacına hizmet etmesi anlamına
gelmektedir. Örneğin; yolun km yerine cm ile ölçülmesi

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 17 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 18

3
 11.10.2023

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
• Ölçmede Sıfır Noktası: Kullanılan birimlerin başlangıç • Ölçmede Ölçek
noktasıdır.
• Ölçek kelimesi dilimizde, ölçme aracı, ölçme birimi
1. Doğal (Gerçek, Mutlak) Sıfır: Değişkenin gerçek anlamda
yokluğudur. anlamlarında kullanılmaktadır.
Örnek: kg, metre • Ölçme literatüründe ise bir ölçme kümesinin sahip
2. Tanımlanmış (İtibari, Göreceli) Sıfır: Gerçek sıfır olmadığı halde olduğu matematiksel (formal) özellikler anlamında ele
sıfır kabul edilen bu değere denir.
alınmaktadır.
Örnek: Sıcaklık, akademik başarı, zeka, yetenek, sınavda sıfır alma

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 19 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 20

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
Ölçek Türleri: Ölçek Türleri
• Sınıflama Ölçekleri:
• Sınıflama (Adlandırma) Ölçekleri
• En az bilgi veren en basit ölçektir.
• Sıralama Ölçekleri • Bireyler ya da nesneler belli bir özelliğe sahip olup olmamasına göre
sınıflandırılır.
• Eşit Aralıklı Ölçekler • Özellikler adlarına ya da türlerine göre sınıflandırılır. Örnek: T.C. Kimlik
numaraları, medeni hal, cinsiyet, illerin plaka numaraları
• Eşit Oranlı Ölçekler • Özelliklere verilen sayılar üzerinden hiç bir matematiksel işlem yapılamaz.
• İstatistiksel olarak sadece frekans ve mod (tepe değer) hesaplanabilir.
• Sıfır noktası anlamsızdır.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 21 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 22

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
Ölçek Türleri Ölçek Türleri
• Sıralama Ölçekleri: • Eşit Aralıklı Ölçekler:
• Özelliğe ait büyüklükler belli kurala göre dizilir. • Ölçülen özelliğin belli bir başlangıç noktasına göre ve belli bir
• Her birey ya da nesneye bir sıra numarası verilir (1., 2., 3. vb…). özelliğe sahip oluş miktarına göre eşit aralıklarla sıralanmasıdır.
• Örneğin; sınıftaki öğrencileri boy sırasına göre dizmek • Birimler eşittir.
• Sayılar, değişkenlerin belli bir özelliğe, birbirlerine göre daha az ya da daha çok • Başlangıç noktası vardır.
sahip olma durumunu ifade eder.
• Özelliklere verilen sıralar üzerinden hiç bir matematiksel işlem yapılamaz. • Sıfır tanımlanmıştır. Ancak ölçekteki sıfır, göreceli (izafi) sıfırdır.
• İstatistiksel olarak sadece frekans, mod ve medyan (ortanca) hesaplanabilir. Örnek: Sıcaklık, takvim
• Sıfır noktası anlamsızdır. • Toplama ve çıkarma işlemi yapılabilir, çarpma ve bölme işlemleri
• Birim eşit değildir! (Nesneler arasındaki farkın miktarı bilinemez) yapılamaz.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 23 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 24

4
 11.10.2023

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
Ölçek Türleri Ölçeğin Yapısal Özellikleri Elde Edilecek olan Ölçülerin Anlamlılık Derecesi
• Eşit Oranlı Ölçekler: ÖLÇEK Nitelik Nicelik Gösterme Gücü
TİPİ Başlangıç Birimi
• Başlangıç noktası ve eşit birimi vardır. Noktası (Aralığı)
Gösterme
Gücü Sıra: Fark: Oran
• Ölçekteki sıfır mutlak sıfırdır.
Sınıflama
• Ölçme sonuçlarını ifade eden sayıların oranı anlamlıdır. Ölçekleri
Yok Yok Var - - -

• Toplama, çıkarma, çarpma ve bölme yapılabilir. Sıralama Var ama Var ama
Var Var - -
• Her türlü istatistiksel işlemler uygulanabilir, logaritmik dönüşümler Ölçekleri değişir değişir
yapılabilir. Eşit Aralıklı Var ama
Var ve eşit Var Var Var -
Ölçekler
• Örnek: Terazi ile ölçmek, kronometre ile süre tutmak keyfi
Oranlı Var ve
Var ve eşit Var Var Var Var
Ölçekler mutlak
Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 25 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 26

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar
• Ölçüt: Ölçme sonuçlarının yorumlanmasını kolaylaştıran ve
değer yargısına ulaşmaya yardım eden referans çerçevesidir.
• Değerlendirme: Ölçme işlemi sonuçlarının belli ölçütlerle
karşılaştırılarak birey veya nesnelerin özellikleri hakkında
karar verme sürecidir.
• Değerlendirmenin, kullanım amacına, kullanılan ölçüte ve
farklı amaçlara göre türleri vardır.
Kavramlar
Kullanım Amacına Göre Değerlendirme Türleri
1. Tanıma Yerleştirmeye Dönük Değerlendirme: Eğitim
sürecinin başında öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyini
belirleme ya da öğrenciyi tanıyıp uygun eğitim programına
yerleştirmek amacıyla kullanılır. Asıl amaç öğrenciye not
vermek değildir. Örnek: Seviye tespit sınavları

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 27 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 28

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar Kavramlar
Kullanım Amacına Göre Değerlendirme Türleri Kullanım Amacına Göre Değerlendirme Türleri

2. Biçimlendirme ve Yetiştirmeye Dönük Değerlendirme:
Eğitim süreci devam ederken öğrencilerin hatalarını ve
öğrenme eksiklerini belirleyebilmek, düzeltmek geri
bildirim vermek amacıyla yapılır. Asıl amaç öğrenciye not
vermek değildir.
Örnek: ünite sonu testleri, konu tarama testleri
3. Değer Biçmeye Dönük Değerlendirme: Eğitim süreci
sonunda öğrencinin öğrenme hedeflerine ne kadar
ulaştığını ve başarısını belirlemek amacıyla yapılır. Asıl
amaç öğrenciye not vermektir. Örnek: bitirme sınavları,
uzmanlık sınavları

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 29 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 30

5
 11.10.2023

Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel Ölçme ve Değerlendirmede Kullanılan Temel

Kavramlar
Kullanılan Ölçüte Göre Değerlendirme Türleri
1. Mutlak Değerlendirme: Değerlendirme ölçütünün daha
önceden tanımlandığı, kesin, belli normlara göre yapılan
değerlendirmedir. Örnek: 100 puan üzerinden 70 puan
almak
2. Bağıl Değerlendirme: Değerlendirme ölçütünün ölçme
sonucunda ölçülen grubun başarısından çıkarılan norma
göre yapılan değerlendirmedir. Norm önceden belli
değildir. Örnek: Ulusal düzeyde yapılan sınavlar
Kavramlar
Değerlendirme Amaçlarına Göre Değerlendirme Türleri
1. Öğretim programının değerlendirilmesi
2. Öğretim etkililiğin değerlendirilmesi
3. Öğrenme eksikliklerinin saptanması
4. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin saptanması
5. Öğrenci başarısının değerlendirilmesi

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 31 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 32

Neden Ölçme ve Değerlendirme? Neden Ölçme ve Değerlendirme?

• Öğretim elemanının öğrenciyi tanımasını sağlar. • Öğrencinin hangi dersleri almaya hazır olduğu, hangi
tamamlayıcı çalışmaları yapması gerektiği ile ilgili bilgi
edinmemizi sağlar.
• Öğrenciye güçlü ve zayıf olduğu alanlar konusunda geri
bildirimde bulunur.
• Eğitim ve öğretim hizmetinin daha nitelikli yapılmasına
katkıda bulunur.
• Öğrenciye, davranışını nasıl değiştireceği veya geliştireceği
konusunda bilgi verir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 33 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 34

Neden Ölçme ve Değerlendirme?

• Öğretim elemanının daha iyi bir şekilde rehberlik yapmasına

yardımcı olur. Bir Ölçme Aracında Bulunması
Gereken Nitelikler
• Öğretim elemanının kendini tanıması ve öğretim
yöntemlerinin ne derece yeterli olduğu konusunda geri
bildirim sunar.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 35 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 36

6
 11.10.2023

Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken
Nitelikler Nitelikler
• Öğrencilerin sayısal ve sözel yetenekleri, başarıları gibi
bilişsel özellikleri, Ölçme Araçlarında

• İlgi, tutum, kaygı gibi duyuşsal özellikleri,

Bulunması
Gereken Özellikler

• Beceri ürününü ortaya çıkartan psiko-motor

davranışlar da ölçülmektedir.
Güvenirlik Geçerlik Kullanışlılık

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 37 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 38

Ölçmede Hata Ölçmede Hata

• Gerek fiziksel bilimlerde gerekse sosyal bilimlerde Ölçme sonuçlarına karışan hatalar:
ölçüm sonuçlarına mutlaka bir miktar hata karışır ve • Ölçmeyi yapan kişi,
bu hatanın miktarı kesin olarak bilinemez. • Ölçme aracı,
• Hatayı ortadan kaldırmak mümkün olmasa da hata • Ölçme yöntemi,
kaynaklarını belirleyip en aza indirmek mümkün • Ölçmenin yapıldığı ortam ve
olabilir. • Ölçülen değişkenden kaynaklanabilir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 39 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 40

Ölçmede Hata Sabit hata

• Ölçmede hata, ölçülen özelliğin gerçek değeri ile gözlenen değeri Bir ölçmeden diğerine miktarı ve yönü değişmeyen hatalardır.
arasındaki farktır. • Yapılan her ölçmeye aynı miktarda karışan hatalardır.
• Hangi kaynaktan gelirse gelsin üç tür hatadan söz edebiliriz. • Sabit hatalarda hatanın kaynağı, yönü ve miktarı bilinir. Bu nedenle
1) Sabit hata sabit hataları önlemek mümkündür.
2) Sistematik hata • Sabit hatalar geçerliği olumsuz yönde etkiler. Güvenirliği etkilemez.
3) Tesadüfi hata Örneğin, ucu 2cm kırık olan 2m’lik bir cetvel ile sınıftakilerin boyunun
ölçülmesi (her seferinde 1 kez kullanılacak)

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 41 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 42

7
 11.10.2023

Sistematik hata Tesadüfi (Rastgele Hata)

Ölçmeden ölçmeye miktarı ve yönü değişen, kaynağı belirlenebilen
hata türüdür.
• Hatanın miktarı ölçülen büyüklüğe, ölçmeyi yapan kişiye veya ölçme
koşullarına ve belli bir duruma bağlı olarak değişir.
• Sistematik hatalar geçerliği olumsuz yönde etkiler. Güvenirliği
etkilemez.
Örneğin,
• Yapılan sınavda erkek öğrencilere 5’er puan fazla verilmesi (yanlılık),
• Her öğrenciye notunun %10’u kadar ekleme yapılması.
Ölçme sonuçlarına gelişigüzel karışan, kaynağı, yönü ve
miktarı tam olarak bilinmeyen hatalardır.
• Ölçmeden ölçmeye miktarı ve yönü değişen hatalardır.
• Pozitif veya negatif yönde olabilir.
• Ölçme sonuçlarına karışan tesadüfi hatalar güvenirliği
olumsuz yönde etkiler. Dolaylı olarak da geçerliği etkiler.
Örneğin, bir cevap kağıdındaki puanların toplanırken hatalı
toplanması

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 43 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 44

Tesadüfi (Rastgele Hata) Korelasyon

Hata Kaynakları • Korelasyon (ilişki), iki değişkenin birlikte değişiminin bir ölçüsüdür.
• Ölçmeyi yapan kişinin yorgun olması, dikkatsiz olması vb., • Boy uzunluğu ile kilo arasındaki ilişki, yaş ile boy arasındaki ilişki,
• Testin çok uzun ya da çok kısa olması, çalışma saati ve sınav puanı arasındaki ilişki,
• Maddelerin iyi ifade edilememesi, • Korelasyon katsayısı matematiksel olarak -1 ile +1 arasında değerler
alır
• Testin yapıldığı ortamın/sınıfın sıcaklık, ışıklandırma, havalandırma ve
gürültü durumu, • Pozitif ve negatif yönlü olabilir
• Ölçmenin yapıldığı grubun ölçülen özellik açısından homojen ya da
heterojen bir yapıya sahip olması.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 45 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 46

Bir Ölçme Aracında Bulunması Gereken

Korelasyon
Nitelikler
İki değişken arasında hesaplanan korelasyon (r) değeri
• r<0.20 ve sıfıra yakın değerler ilişkinin olmadığı ya da çok zayıf ilişkiyi
Ölçme Araçlarında
işaret eder. Bulunması
Gereken Özellikler
• 0.20-0.39 arasında ise zayıf ilişki
• 0.40-0.59 arasında ise orta düzeyde ilişki
• 0.60-0.79 arasında ise yüksek düzeyde ilişki
• 0.80-1.0 ise çok yüksek ilişki olduğu yorumu yapılır. Güvenirlik Geçerlik Kullanışlılık

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 47 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 48

8
 11.10.2023

Güvenirlik Güvenirlik
• Güvenirlik ölçme sonuçlarının tesadüfi hatalardan arınık • Güvenirlik negatif değer alamaz. Bu yüzden korelasyon ile
olma derecesidir. hesaplanan güvenirlik katsayısı 0 ile 1 arasında değerler alır.
• Bir ölçme sonucu tesadüfi hatalardan ne kadar arınıksa o • Güvenirlik katsayısı sıfıra yaklaştıkça güvenirliğin düşük
kadar güvenilirdir. olduğu yani ölçme sonuçlarına karışan tesadüfi hataların çok
• Güvenirlik farklı yollarla bir katsayı (korelasyon) olarak olduğu anlamına gelir.
hesaplanır. • Güvenirlik katsayısı 1’e yaklaştıkça güvenirliğin yüksek olduğu
yani ölçme sonuçlarına karışan tesadüfi hataların az olduğu
anlamına gelir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 49 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 50

Güvenirlik Güvenirlik
Güvenirlik farklı kavramlarla da ifade edilebilir:
• Eğitimde kullanılan testlerin güvenirlik katsayısının en az 0,70 olması • Tutarlılık: bir ölçme aracının tekrar tekrar kullanılması sonucu elde
beklenir. edilen sonuçların aynı ya da benzer olabilme derecesine tutarlılık
anlamında güvenirlik denir. (bir-iki hafta arayla iki farklı ölçme
yapılması)
• Güvenirlik geçerlik için ön şarttır.
• Kararlılık: bir ölçme aracının değişik zaman aralıklarıyla tekrar tekrar
kullanılması sonucu sonuçların zamana rağmen aynı ya da benzer
olabilme derecesine kararlılık anlamında güvenirlik denir. (iki
haftadan daha fazla arayla iki farklı ölçme yapılması)

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 51 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 52

Güvenirlik Güvenirlik Türleri ve Belirleme Yöntemleri

• Duyarlılık: bir ölçme aracının biriminin olabildiğince hassas, küçük
olmasının derecesidir. Bir ölçme aracında kullanılan birim ne kadar
küçükse ölçmenin duyarlılığı o ölçüde artacaktır (cm – mm).

• Bir sınavda ne kadar çok soru sorulursa birim küçüleceğinden

öğrencilere ilişkin o kadar duyarlı sonuçlar elde edilecektir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 53 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 54

9
 11.10.2023

Test-tekrar test yöntemi Test-tekrar test yöntemi

• Bir test formunun farklı zamanlarda aynı gruba iki kez Testin iki uygulaması sonucunda elde edilen puanlar arasındaki farklılığı,
uygulanması sonucu elde edilen puanlar arasındaki testin güvenirliğinin düşük olmasından kaynaklanabileceği gibi test dışı
korelasyonla hesaplanır. faktörlerden de kaynaklanabilir. Bunlar;

• Hesaplanan bu değer test-tekrar test güvenirliğini verir.

• Bu değer 1’e ne kadar yakınsa testin güvenirliğinin o kadar
yüksek, 0’a ne kadar yakınsa o kadar düşük olduğu sonucuna
varılır.
• Öğrencilerin iki uygulamadaki yorgunluk, motivasyon, sağlık durumu
vb. gibi farklılıkları
• Ortamlar arasındaki gürültü, ışık, ısı vb. özellikleri arasındaki farklılıklar
• İki uygulama arasındaki zamanın çok kısa (hatırlama olması) veya çok
uzun olmasından kaynaklı

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 55 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 56

Test-tekrar test yöntemi Test-Tekrar Test Yöntemi

• Ölçülen değişkende zaman içinde değişmenin az olacağı Dezavantajları
düşünülüyorsa (tutum, kaygı, kişilik, inanç gibi) ve aracın kararlığı
hakkında bilgi edinilecekse bu yöntemle güvenirlik hesaplanır. • Soruların hatırlanması
• Öğrencilerin olgunlaşması
• İki uygulama arasında geçen zamanın 1-2 hafta gibi kısa olması • Öğrencilerin yeni bilgiler edinmeleri
tutarlılık anlamında güvenirliği gösterirken, iki uygulama arasındaki
zamanın daha uzun olması kararlılık anlamında güvenirliği gösterir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 57 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 58

Paralel (Eşdeğer) Formlar Yöntemi Paralel (Eşdeğer) Formlar Yöntemi

• Paralel formlar yönteminde aynı davranışları ölçen Testlerin paralel olması için
fakat farklı sorulardan oluşan birbirine paralel iki ayrı • iki testin aynı değişkeni (kapsamı) ölçmesi,
test aynı gruba aynı zamanda uygulanır ve bu • testten alınan puanların aritmetik ortalamasının, ortalama güçlük
düzeyinin, standart sapmalarının eşit olması
uygulamalardan elde edilen puanlar arasındaki • maddelerin güçlük indekslerinin ve ayırtedicilik indekslerinin eşit
korelasyon katsayısı hesaplanır. olması gerekir
• Bulunan korelasyon katsayısı testin iki eşdeğer formu Dezavantajları
1. Paralel iki formun hazırlanmasının zor olması
arasındaki tutarlılığı ve testlerin her birinin güvenirliği
2. Zaman ve emek açısından iki kat yük getirmesi dolayısıyla pratik bir
anlamına gelir. yöntem olmaması
Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 59 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 60

10
 11.10.2023

Paralel (Eşdeğer) Yarılar (İki yarıya ayırma)
Yöntemi
• Bu yöntemde hazırlanan tek bir test formu bir gruba
uygulanır.
• Bu yöntem sadece testteki tüm sorular homojense
uygulanır (aynı kapsamı ölçen, güçlük ve ayırtedicilik
düzeyleri aynı)
• Test maddeleri belli bir yöntemle iki yarıya bölünür
Paralel (Eşdeğer) Yarılar (İki yarıya ayırma)
Yöntemi
• İki yarıdan elde edilen puanlar arasındaki korelasyona
bakılır.
• Test, ikiye bölünerek korelasyon hesaplandığından
testin sadece yarısının güvenilirliği belirlenmiş olur.
• Testin bütününe ait güvenilirliği bulmak için
Spearman-Brown formülü ile düzeltilmesi gerekir.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 61 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 62

Paralel (Eşdeğer) Yarılar (İki yarıya ayırma)

Kuder Richardson KR – 20 / KR – 21
Yöntemi
•
•
Tüm test bir defada bir gruba uygulanır.
Puanlama yapılırken test ikiye ayrılır.
• KR-20 hesaplanırken testteki sorular 1 ve 0 (doğru-
• Her bir öğrencinin yarılardan aldıkları puanlar belirlenir. yanlış/boş) şeklinde puanlanır.
• Öğrencinin yarılardan aldıkları puanlar arasında korelasyon hesaplanır. • KR-20 ve KR-21 güvenirliği testteki soruların
• Testin bütününe ilişkin korelasyon katsayısı 2r/(1+r) ile hesaplanır. Hesaplanan
bu değer iç tutarlılık anlamına gelir. Bulunan değer 1’e ne kadar yakın ise iç birbirleriyle uyumunu, tutarlılığını gösteren güvenirlik
tutarlılık (güvenirlik) o kadar yüksektir denir.
ÖRNEK:
hesaplama yöntemleridir.
• Eşdeğer yarılar yöntemi ile testin yarısından elde edilen korelasyon 0,7 olsun. • Testin bir kere uygulanması yeterlidir.
• Bu durumda testin bütünü için korelasyon değeri = 2 x 0,7/(1+0,7) ile
hesaplanır yani 1,4/1,7 = 0,82 olarak bulunur.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 63 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 64

Kuder Richardson KR – 20 / KR – 21 Cronbach alfa (α) Yöntemi

• KR-20 tüm maddelerin güçlük düzeyleri biliniyorsa ya da
hesaplanabiliyorsa kullanılır
• KR-21 maddelerin güçlük düzeyleri bilinmiyorsa ya da
hesaplanamıyorsa kullanılır. Tüm maddelerin güçlüklerinin
birbirine eşit olduğu varsayılır.
• KR-21, KR-20’ye göre daha düşük değer almakla birlikte aynı
anlamı vermektedir.
• İkisi de iç tutarlılığı belirlerler. 1’e yakın olduğu ölçüde test
güvenilirdir.
• 1 ve 0 şeklinde puanlanamayan ve duyuşsal
özelliklerin ölçülmesinde (tutum, ilgi, kişilik vb.)
güvenirliği Cronbach alfa (α) katsayısı belirler.
• Cronbach alfa (α) ile hesaplanan güvenirlik katsayısı iç
tutarlılık anlamındadır.
• Cronbach alfa (α) güvenilirlik katsayısının yüksek
olması güvenirliği artırır.

Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 65 Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 66

11
 11.10.2023

Puanlayıcı Güvenirliği (Puanlayıcılar Arası

Güvenirlik)
• Birden çok puanlayıcının birbirinden bağımsız
puanlama yapması durumunda, puanlayıcıların
birbirleri ile tutarlı puanlama yapıp yapmadıklarını
belirlemek için kullanılan tutarlık anlamında bir
güvenirlik türüdür.
• Yazılı ve sözlü sınavların puanlanması, performansa
dayalı değerlendirmelerde, portfolyo
değerlendirilmesinde kullanılabilir.
Dr. Esra EMİNOĞLU ÖZMERCAN 67

12