Tkanki miękiszowe

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Tkanki miękiszowe

W liściach pałki szerokolistnej (Typha la folia) występuje miękisz asymilacyjny, który odpowiada za
przeprowadzanie fotosyntezy, miękisz powietrzny, który warunkuje gromadzenie gazów oddechowych
oraz miękisz spichrzowy magazynujący substancje odżywcze.
Źródło: Berkshire Community College Bioscience Image Library, Flickr, domena publiczna.

Tkanka miękiszowa (parenchyma) jest podstawową i najbardziej rozpowszechnioną tkanką

roślinną występującą w plechach tkankowych protistów roślinopodobnych
i w organizmach roślin wyższych. Jest tkanką stałą, ale najmniej wyspecjalizowaną, dlatego
jej komórki mogą ulegać odróżnicowaniu i dawać początek merystemom wtórnym.
W organizmach roślinnych tkanka miękiszowa pełni różnorodne funkcje związane
z wytwarzaniem i gromadzeniem substancji odżywczych, przewietrzaniem i oddychaniem
oraz gromadzeniem wody.
Twoje cele

Scharakteryzujesz tkankę miękiszową.

Omówisz podział tkanki miękiszowej ze względu na pełnione funkcje.
Przedstawisz budowę i funkcje miękiszów: zasadniczego, asymilacyjnego,
spichrzowego i powietrznego.
Wykażesz związek między budową komórek danego miękiszu a funkcją, którą pełni.
Przeczytaj

Tkanka miękiszowa (parenchyma) jest zbudowana z żywych cienkościennych komórek

o różnorodnych kształtach. Protoplast komórek miękiszowych zawiera typowe organelle
komórkowe z licznymi plastydami i dużymi wakuolami. Pomiędzy komórkami znajdują się
mniejsze lub większe przestwory międzykomórkowe służące do przewietrzania. Ze
względu na pochodzenie tkankę miękiszową różnicuje się na: pierwotną – będącą
wytworem merystemów pierwotnych (wierzchołkowych i interkalarnych) oraz wtórną,
będącą wytworem merystemów wtórnych (kambium). Ze względu na funkcje tkankę
miękiszową dzieli się na:

miękisz zasadniczy,
miękisz asymilacyjny,
miękisz spichrzowy,
miękisz powietrzny.

Miękisz zasadniczy

Miękisz zasadniczy zbudowany jest z cienkościennych, równowymiarowych komórek,

które wypełniają przestrzenie pomiędzy innymi tkankami. Ten rodzaj miękiszu wchodzi
w skład kory pierwotnej i rdzenia w młodych łodygach i korzeniach. Buduje też miękisz
owoców.
 Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0
Miękisz zasadniczy pełni funkcję budulcową.

Źródło: MPF, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Przekrój poprzeczny przez łodygę bzu ( Sambucus). Miękisz zasadniczy
widoczny jest jako biaława tkanka wypełniająca środek łodygi.

Miękisz asymilacyjny

Miękisz asymilacyjny (chlorenchyma) zbudowany jest z komórek zawierających liczne

chloroplasty, dzięki którym przeprowadza fotosyntezę. Typowo wykształcona tkanka
występuje w liściach. Rodzaje miękiszu asymilacyjnego:
 Miękisz asymilacyjny

miękisz wieloramienny

miękisz palisadowy

miękisz gąbczasty

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Miękisz palisadowy zbudowany jest z wydłużonych komórek ułożonych prostopadle do

powierzchni liścia.
 Funkcja: ochrona miękiszu gąbczastego przed nadmiernym natężeniem światła oraz
przeprowadzanie fotosyntezy.

Miękisz gąbczasty zbudowany jest z komórek różnokształtnych, pomiędzy którymi

znajdują się przestwory międzykomórkowe.

Funkcja: przeprowadzanie fotosyntezy oraz wymiana gazowa.

Miękisz asymilacyjny pełni funkcję fotosyntetyczną. Występuje głównie w liściach i wyróżnia się dużą
zawartością chloroplastów.
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.

Przekrój poprzeczny przez liść tytoniu (Nico ana). Widoczny zróżnicowany miękisz asymilacyjny.
Fotografia spod skaningowego mikroskopu elektronowego, powiększenie 186x.
Źródło: Juan de Dios Franco Navarro, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 4.0.

W szpilkach roślin nagonasiennych występuje miękisz wieloramienny. Komórki tej tkanki

mają zgrubiałą ścianę, która tworzy charakterystyczne wpuklenia.
 1

Miękisz wieloramienny

Wpuklenia komórek miękiszu wieloramiennego zwiększają powierzchnię asymilacji, dzięki czemu fotosynteza
jest wydajna pomimo małej powierzchni liścia. Przekrój poprzeczny przez igłę sosny czarnej (Pinus nigra). Obraz
mikroskopowy. Powiększenie 300x.
Źródło: Doc. RNDr. Josef Reischig, CSc., Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Miękisz spichrzowy

Miękisz spichrzowy zbudowany jest z komórek zawierających materiały zapasowe

w postaci skrobi (magazynowej w leukoplastach), tłuszczów (magazynowanych
w lipidoplastach) lub białek (magazynowanych w proteinoplastach). Tkanka ta występuje
najczęściej w korzeniach i bulwach, rzadziej w łodygach i liściach.
 Miękisz spichrzowy gromadzi materiały zapasowe: skrobię, tłuszcze, białka lub wodę – pełni funkcję
zapasową.
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Ziarna skrobi w bulwach ziemniaka (Solanum tuberosum ). Fotografia spod skaningowego mikroskopu
elektronowego.
Źródło: Philippa Uwins, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odmianą miękiszu spichrzowego jest miękisz wodny (wodonośny), wyspecjalizowany

w gromadzeniu wody. Tworzą go cienkościenne komórki wypełnione jedną dużą wakuolą.
W wakuolach znajdują się substancje śluzowe i pektyny, które pod wpływem wody
pęcznieją, co umożliwia jej magazynowanie. Miękisz wodny jest dobrze rozwinięty
u sukulentów, u których może występować w liściach, np. u aloesu (Aloe) i u kaktusów
(Cactaceae) w łodygach i rzadziej w korzeniach, np. u pelargonii (Pelargonium).
Przekrój poprzeczny przez łodygę kaktusa ( Cactaceae). Widoczny miękisz wodny magazynuje wodę. Fotografia
spod mikroskopu świetlnego, powiększenie 400x.
Źródło: Atlas of Plant and Animal Histology Dep. of Func onal Biology and Health Sciences. Faculty of Biology. University of
Vigo, Spain, licencja: CC BY-NC-SA 3.0.

Miękisz powietrzny

Miękisz powietrzny (aerenchyma) charakteryzuje się obecnością dużych przestworów

międzykomórkowych tworzących ciągły system kanałów wypełnionych powietrzem.
Typowo wykształcony miękisz powietrzny występuje u roślin wodnych, u których
przestwory międzykomórkowe stanowią magazyn dwutlenku węgla (wykorzystywanego
w procesie fotosyntezy) i tlenu (wykorzystywanego w procesie oddychania
wewnątrzkomórkowego). Obecność gazów oddechowych wewnątrz organizmu rośliny
zmniejsza jej ciężar właściwy i ułatwia unoszenie się organów w toni wodnej lub na
powierzchni wody. Zapewnia to roślinom lepszy dostęp do światła słonecznego.
 Miękisz powietrzny ma duże przestwory międzykomórkowe wypełnione powietrzem – pełni funkcję
przewietrzającą.
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Fragment przekroju poprzecznego przez łodygę rdestnicy ( Potamogeton). Jest to roślina wodna całkowicie
zanurzona w wodzie lub o liściach pływających na powierzchni. Powiększenie 100x.
Źródło: Berkshire Community College Bioscience Image Library, domena publiczna.

Słownik
chloroplast

półautonomiczne organellum komórkowe otoczone podwójną błoną białkowo‐lipidową,

występujące w komórkach roślin i protistów roślinopodobnych; zawiera barwniki
fotosyntetyczne pochłaniające światło o określonej długości fali; odpowiada za
przeprowadzanie procesu fotosyntezy
kora pierwotna

tkanki położone pomiędzy skórką a walcem osiowym w młodych korzeniach i łodygach;

składa się głównie z komórek miękiszu zasadniczego lub spichrzowego
merystem pierwotny

rodzaj tkanki twórczej obecnej w roślinie od stadium zarodkowego; przykłady to:

merystemy wierzchołkowe pędu i korzenia, merystemy interkalarne, niektóre
merystemy archesporialne
merystem wtórny

rodzaj tkanki twórczej obecnej w roślinie od pewnej fazy rozwoju; powstały

z odróżnicowanych komórek tkanki stałej, które powracając do stanu embrionalnego,
uzyskują zdolność do podziałów komórkowych
pektyny

węglowodany o różnym składzie chemicznym, zaliczane do oligo- i polisacharydów,

występujące w ścianach komórkowych komórek roślin i protistów roślinopodobnych
plastydy

półautonomiczne organelle charakterystyczne dla komórek roślinnych, otoczone

podwójną błoną białkowo‐lipidową; główne rodzaje to: chloroplasty (przeprowadzają
proces fotosyntezy), chromoplasty (nadają barwę kwiatom i owocom) i leukoplasty
(magazynują substancje zapasowe)
protoplast

żywa, aktywna metabolicznie część komórki bez ściany komórkowej; składa się
z cytozolu, cytoszkieletu i organelli komórkowych
sukulenty

(łac. succulentus – soczysty); grupa roślin należąca do kserofitów, występująca

w siedliskach o ograniczonej dostępności wody i przystosowana do znoszenia
długotrwałych okresów suszy; posiadają silnie rozwinięty miękisz wodny, dzięki czemu
magazynują wodę w mięsistych organach – liściach, łodygach lub korzeniach
Grafika interaktywna

miękisz zasadniczy

Owoc jabłoni domowej (Malus domes ca).

Źródło: Pixabay, domena publiczna.
 1

miękisz palisadowy i miękisz gąbczasty

Klon zwyczajny (Acer platanoides).

Źródło: Pixabay, domena publiczna.
 1

miękisz wieloramienny

Sosna czarna (Pinus nigra).

Źródło: Pixabay, domena publiczna.
 1

miękisz spichrzowy

Bulwy ziemniaka (Solanum tuberosum).

Źródło: Pixabay, domena publiczna.
 1

miękisz wodny (wodonośny)

Kaktus (Cactaceae).
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
 1

miękisz powietrzny

Rośliny zanurzone w toni wodnej.

Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Polecenie 1
Opracuj mapę myśli przedstawiającą podział tkanek miękiszowych ze względu na pełnione
funkcje.

Tkanki miękiszowe

Polecenie 2

Wykaż związek między budową komórek danego miękiszu a funkcją, którą pełni.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Dopasuj nazwę miękiszu do odpowiedniego schematu.

     

powietrzny zasadniczy gąbczasty spichrzowy wodny (wodonośny)

palisadowy

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. Odmianą miękiszu spichrzowego w liściu agawy jest
miękisz...

 wieloramienny.

 zasadniczy.

 wodny (wodonośny).

 powietrzny.
Ćwiczenie 3 輸

Wskaż prawdziwe i fałszywe stwierdzenia dotyczące cech charakterystycznych tkanek

miękiszowych.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Komórki tkanki miękiszowej mają grube ściany wtórne,
 
zbudowane głównie z celulozy.
Żywe komórki miękiszu wodnego zawierają liczne drobne
 
wakuole.
Tkanki miękiszowe występują we wszystkich organach
 
roślinnych.
Komórki tkanki miękiszowej wykazują zdolność
odróżnicowywania się i powolnego przechodzenia w stan  
twórczy.
Ćwiczenie 4 醙

Zaznacz, gdzie występuje tkanka miękiszowa przedstawiona na schemacie.

 korzeń marchwi

 łodyga kaktusa

 kora pierwotna korzenia rośliny dwuliściennej

 miąższ owoców

 nasiona słonecznika
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 5 醙

Przyporządkuj opisy tkanek miękiszowych odpowiednim nazwom.

tworzą go komórki o grubych

miękisz powietrzny i pofałdowanych ścianach
komórkowych

komórki wielokątne, cienkościenne, nie

miękisz wieloramienny wykazują specjalnych przystosowań
w budowie i funkcji

komórki ułożone szeregowo tworzące

miękisz zasadniczy rodzaj sieci, między nimi powstają duże
przestrzenie

tworzą go wydłużone komórki ułożone

miękisz asymilacyjny palisadowy jedna obok drugiej, prostopadle do
powierzchni liścia
Ćwiczenie 6 醙

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia przekrój poprzeczny przez liść rośliny nasiennej. Zaznacz
zdanie, które prawidłowo opisuje widoczną na zdjęciu tkankę miękiszową.

Jest to miękisz asymilacyjny zróżnicowany, charakterystyczny dla roślin


okrytonasiennych dwuliściennych.

Jest to miękisz asymilacyjny niezróżnicowany, charakterystyczny dla roślin


okrytonasiennych jednoliściennych.

 Jest to miękisz wieloramienny, charakterystyczny dla roślin nagonasiennych.

Jest to miękisz asymilacyjny niezróżnicowany, charakterystyczny dla roślin


okrytonasiennych jednoliściennych.

Źródło: Wikipedia Commons, domena publiczna.

Ćwiczenie 7 難
U roślin wodnych i bagiennych miękisz powietrzny zajmuje ok. 70% objętości organizmu (u
roślin lądowych – od kilku do kilkunastu procent).

Udowodnij, że obecność miękiszu powietrznego stanowi przystosowanie do życia

w środowisku wodnym. W odpowiedzi uwzględnij funkcje tej tkanki.

Ćwiczenie 8 難

Oleander pospolity (Nerium oleander) to gatunek rośliny powszechnie występujący na

obszarach klimatu śródziemnomorskiego. Zajmuje siedliska wilgotne i silnie
nasłonecznione. Schemat przedstawia przekrój poprzeczny przez liść oleandra pospolitego.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podaj pełne nazwy tkanek oznaczonych na schemacie literami A i B oraz wykaż związek
między ich budową i organizacją a środowiskiem życia oleandra pospolitego (Nerium

oleander).
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Tkanki miękiszowe

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

IX. Różnorodność roślin.

2. Rośliny lądowe i wtórnie wodne. Uczeń:

3) rozpoznaje tkanki roślinne na preparacie mikroskopowym (w tym wykonanym

samodzielnie), na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje
związek ich budowy z pełnioną funkcją;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Scharakteryzujesz tkankę miękiszową.

Omówisz podział tkanki miękiszowej ze względu na pełnione funkcje.
Przedstawisz budowę i funkcje miękiszów: zasadniczego, asymilacyjnego,
spichrzowego i powietrznego.
Wykażesz związek między budową komórek danego miękiszu a funkcją, którą pełni.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

 z użyciem komputera;
mapa myśli;
ćwiczenia interaktywne;
analiza grafiki interaktywnej;
gra dydaktyczna.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla cele zajęć z sekcji „Wprowadzenie”, a następnie wspólnie

z uczniami ustala kryteria sukcesu.
2. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel prosi o przypomnienie podziału
tkanek roślinnych. Pyta uczniów: „Jak zaklasyfikujemy tkankę miękiszową ze względu
na budowę i funkcję, a jak ze względu na pochodzenie?” .

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”

i zapisują na kartkach minimum pięć pytań do tekstu. Przedstawiają propozycje pytań
nauczycielowi, który w razie potrzeby odrzuca niektóre z nich lub proponuje nowe
(np. by się nie powtarzały). Uczniowie wybierają 25 pytań, które zostają umieszczone
w urnie. Następnie dzielą się na 5 grup, losują 5 pytań z puli i przygotowują
odpowiedzi. Zespół, który jest gotowy, zgłasza się i przedstawia rezultaty swojej pracy.
Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem weryfikują poprawność odpowiedzi.
2. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel wyświetla grafikę
interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Uczniowie indywidualnie
wykonują polecenie nr 1: tworzą mapę myśli. Po wyznaczonym czasie nauczyciel
wyświetla wybrane mapy i ocenia ich poprawność: wskazuje błędy, uzupełnia
brakujące informacje. Następnie nauczyciel prosi podopiecznych, by pracując
w parach, wykazali związek między budową komórek danego miękiszu a funkcją, którą
 pełni (Polecenie 2). Uczniowie konsultują swoje rozwiązania z inną, najbliżej siedzącą
parą.
3. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 7
(„Udowodnij, że obecność miękiszu powietrznego stanowi przystosowanie do życia
w środowisku wodnym. W odpowiedzi uwzględnij funkcje tej tkanki.”) z sekcji
„Sprawdź się”. Następnie w 4‐osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie.
Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy
prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej.
Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.
4. Uczniowie w 4‐osobowych grupach wykonują ćwiczenie nr 8 („Podaj pełne nazwy
tkanek oznaczonych na schemacie literami A i B oraz wykaż związek między budową
i organizacją tych tkanek a środowiskiem życia oleandra pospolitego (Nerium
oleander)”, a po upływie wyznaczonego czasu dzielą się swoimi odpowiedziami na
forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 5 (w którym mają za zadanie przyporządkować opis

tkanki miękiszowej do odpowiedniej nazwy) z sekcji „Sprawdź się”. Chętne osoby
prezentują swoją odpowiedź.
2. Zalogowany na platformie nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte
w sekcji „Wprowadzenie”. W tym kontekście podsumowuje omówione zagadnienia.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 4 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Multimedium zamieszczone w sekcji „Grafika interaktywna” można wykorzystać

w fazie wstępnej zajęć, w celu wzbudzenia zaciekawienia uczniów.