Roma hukuku[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa ülkelerinin yanında Türkiye'nin de kanun hazırlama sürecinde örnek aldığı hukuk
sistemidir. Roma hukuku, tüm dünyada hukuk fakültelerinde en yaygın olarak öğretilen hukuk
sistemidir ve birçok ülkede bugün uygulanan laik hukuk sistemlerinin kaynağıdır. Bu sistemde
hukuk, kamu hukuku ve özel (medeni) hukuk diye iki ana bölüme ayrılır. Bu anlayış, özellikle
yurttaşlar arasındaki ilişkileri düzenlemeyi öncelikli hale getirmiştir. Bu sebeple Medeni
Hukuk diğer sistemlere göre çok daha ileri düzeydedir. Hukuku, yasa koyucular yapar.

İstanbul şehrinde Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde (M.S. 565) derlemesi yapılan
"Corpus Iuris Civilis" ya da "Justinianus Kodeksi", Roma hukukunun Bizans dönemine uyarlanmış
bir derlemesidir. Bu derleme, Roma hukukunun yaşatılması ve sonradan modern Avrupa'nın
çağdaş hukuk sistemlerine kaynaklık etmesinde önemli rol oynamıştır.

Roma hukukundan günümüze birçok temel prensip ve özdeyiş kalmıştır. Masumiyet karinesi (hiç
kimsenin suçu kanıtlanmadan suçlu sayılamayacağı), kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi
(kanunen suç olarak tanımlanmamış bir eylemin suç olarak nitelenemeyeceği ve buna ceza
verilemeyeceği), hukukun yönetim erkinden bağımsız olması ve hiç kimsenin kendi davasının
yargıcı olamayacağı ilkeleri bunlardan en çok bilinenleridir.

1. Omnes homines aequales sunt (Bütün insanlar eşittir)

2. Nullum crimen, nulla poena sine lege (Kanunsuz suç, kanunsuz ceza olmaz)
3. Actori incumbit onus probandi (İspat yükü davacıya aittir)
4. In dubio pro reo (Şüpheden sanık yararlanır)
5. İnfinita aestimatio est libertatis (Özgürlüğün değeri sonsuzdur)
6. Iustitiae dilatio est quaedem negatio (Geciken adalet onun reddi demektir)
7. Leges ab omnibus intellegi debent (Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır)
8. Litorum usus publicus est (Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir)
9. Ne bis in idem crimen iudicetur (Aynı suça iki defa mahkûmiyet kararı verilemez)
10.Nihil iniquis venali iustitia (Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz)
11.Non servata forma corruit actus (Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır)
12.Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria (Bedeni ceza her türlü para
cezasından daha ağırdır)
13.Quilibet praesumitur bonus, usque dum probetur contrarium (Aksi kanıtlanıncaya kadar
bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir)

Corpus Iuris Civilis'in kodifike edilmesini

emreden Bizans İmparatoru I.Justinyen (527–565).
Kara Avrupası Hukuk Sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana Madde: Kara Avrupası hukuk düzeni
İngilizce diliyle "Civil Law" adı altında geçen Kara Avrupası hukuk sistemi bugün dünyadaki çoğu
ülkenin kullandığı hukuk sistemidir. Kıta Avrupası hukuk sisteminde yetkili sayılan kaynaklar,
başlıca, yürürlükteki yasalar —özellikle daha önce hükûmet tarafından kodifike edilmiş
anayasalar veya tüzükler— ve törelerdir.[30] Kodifikasyonlar binlerce yıl öncesine dayanır ve
bunların en erken örneği Babil Kanunları'dır. Modern Kıta Avrupası hukuk sistemi aslen geç Orta
Çağda Batı Avrupası tarafından keşfedilen 6. yüzyıl Doğu Roma İmparatorluğu hukuk pratikleri
yazılarından türemiştir. M.S. 529-534'te Bizans İmparatoru I.Justinianus o zamana kadar
oluşturulmuş Roma kanunlarını kodifike etmiştir ve birleştirmiştir. Oluşturulan bu bütüne Corpus
Iuris Civilis adı verilmiştir. Justinianus Kodeksi Bizans İmparatorluğunun çöküşüne kadar ayakta
kalmıştır. Bu sırada Batı Avrupa, Justinianus Kodeksi 11. yüzyılda keşfedilene kadar Theodosius
kanunlarına ve Alman örf ve adet hukukuna başvurmuşlardır. Bologna
Üniversitesi akademisyenleri bu kanunları kullanarak kendi hukuklarını yaratmışlardır.[31] Kara
Avrupası hukuk sistemi kodifike edilirken Roma Hukuku ve bunun yanında kilise fıkıhları gibi dini
hukuk baz alınmıştır ve Aydınlanma Çağı'na kadar Avrupa'ya yayılmaya devam etmiştir. 19.
yüzyılda Fransa, Kod Napolyon'la; Almanya, Bürgerliches Gesetzbuch'la kanunlarını
modernleştirmiştir. Bu iki Kanun yalnızca Avrupa'nın hukuk sistemini değiştirmekle kalmamıştır,
ayrıca Japon ve Kore hukuki geleneklerine de kaynaklık oluşturmuştur.[32][33] Bugün Kıta Avrupası
hukuk sistemine sahip olan ülkeler Rusya'dan Çin'e uzanır.[34]

Kral John, Magna Carta'yı imzalarken.

Ortak hukuk[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana Madde: Ortak hukuk
Anglo-Amerikan ülkelerinde uygulanan sistemdir. XI. yüzyılda İngiltere'de gelişmiştir. Orta Çağda
İngiltere'de Norman Fethinden sonra hukuk eyaletten eyalete, her bir kabilenin törelerine göre
farklılık göstermeye başlamıştır. "Ortak Hukuk" konsepti ise 12. yüzyılın sonlarında II. Henry'nin
saltanatı zamanında, yetkisi olan yargıçları kurumsallaşmış ve birleşik, ülke için "ortakça"
uygulanabilecek bir hukuk sitemi yaratmaları konusunda tayin ettiğinde ortaya çıkmıştır. Ortak
Hukukun evrimleşmesindeki sonraki en önemli adım Kral John'un zamanın baronları tarafından
hukuk kurallarını ihlal etme yetkisini sınırlayan bir belge imzalattırılmasıyla atılmıştır. Bu "büyük
ferman" ya da Magna Carta ayrıca Kralın muhit hakimlerinin mahkemelerini ve yargılarını, ülke
hakkında öngörülemeyen konularda despot kararlar vermek yerine, "kesin bir halde" tutmalarını
emretmiştir.[35] Fakat zamanla sistem fazla sistematik, katı ve değişmez hale gelmiştir ve bu
vatandaşların krala Ortak Hukuku hükümsüz kılması için talepte bulunmasına yol açmıştır. Bunun
sonucu Lord Şansölyeler Thomas More zamanında, Ortak Hukukun hakkaniyet eksikliklerini
gidermek için yeni bir mahkemeler sistemi kurulmuştur. 19. yüzyılda İngiltere'de, 1937'de
Amerika'da bu iki sistem birleştirilmiştir.
Ortak hukuk sistemleri; diğer ülkelere kıyasla daha liberal diyebileceğimiz özgürlükçü ekonomik
sistemlere sahip ülkelerde daha yaygındır. Bu sistem "doğal hukuk" prensiplerine eğilimlidir.
Hukuk sisteminin, "kendiliğinden ve dinamik bir şekilde"; sürekli değişim içerisinde olduğunu
savunur. Doğal hukuka yakın ortak hukukun; teknolojik gelişmeler karşısında yetersiz kalan
yasaların yaratacağı mağduriyetleri önleyebilmesi adına daha makul olduğunu söyleyen bir görüş
son yıllarda daha ağır basmaktadır. Kodifikasyon yani uygulanacak kural üretme aşamasının
yargıçlara değil de sadece yasama meclislerine verildiği ülkelerin; teknoloji karşısında hukuk
sistemleri ile birlikte uyum sağlayabilmesi kabiliyeti giderek güçsüzleşmiştir.

Roma hukuk sistemi gibi hukuku bölümlere ayırmaz, ayrıca hukuk yaratıcısı olarak yargıçları
görürler. Hukuk fakültelerinde Common-law adıyla anılır. İstisnai olarak Amerika Birleşik
Devletleri'nde Louisiana Eyaleti ve Kanada'da Quebec Eyaleti ortak hukuk ile yönetilmez.

Dini Hukuk[değiştir | kaynağı değiştir]

Dinî hukuk açıkça dini emirlere dayanır. Buna Yahudi yasa sistemi Halaha ve Müslüman yasa
sistemi Şeriat örnek verilebilir. Bazı Hristiyan Kiliseleri Kanon Hukukunu kabul ederler ve
uygularlar. Dinî hukuk çoğunlukla "değiştirilemezlik"e vurgu yapar çünkü Tanrının sözlerinin
hükûmet ya da mahkemeler tarafından insanlara karşı yasalaştırılmaması ve değiştirilmemesi
kabul edilir. Ancak tam ve detaylı bir hukuk sistemi insan detaylandırılmasına ihtiyaç duymuştur.
Bu nedenle, örneğin İslam Hukukunda Kıyas, İcma ve İçtihat yöntemi kabul edilmiştir. Başka bir
örnek olarak da Tevrat gösterilebilir. Bazı İsrail topluluklarının kullanmayı seçtiği basit kodlardan
oluşan Yahudi Hukukunun yanında Halaha, Talmud'un yorumlamalarının özetlendiği yasalardır.
Yahudi Hukukunda davacılara isterlerse dini hukuku da kullanabilmeleri izni verilmiştir.