USK4621 - Kertas Penerangan

INSTITUT KEMAHIRAN BELIA NEGARA
USK 4621
SAINS KEJURUTERAAN 2
KERTAS PENERANGAN
NAMA PELAJAR :
JURUSAN :
SESI :
Kod Kertas Sains Kejuruteraan T3- 02.06/KP Muka 1 Daripada 10

KEMENTERIAN BELIA DAN SUKAN MALAYSIA
KERTAS PENERANGAN
KURSUS SAINS KEJURUTERAAN
SEMESTER 1
MODUL 01 KERJA, KUASA DAN TENAGA
TASK 01-01 KERJA, KUASA, TENAGA KEUPAYAAN DAN
TENAGA KINETIK
OBJEKTIF PENCAPAIAN KAJI DAN JELASKAN PROSES KEUPAYAAN DAYA
PIAWAIAN (TPO) KERJA, KUASA, TENAGA KEUPAYAAN DAN
TENAGA KINETIK
TAJUK MENGANALISISKAN KERJA, KUASA, TENAGA
KEUPAYAAN DAN TENAGA KINETIK
PENERANGAN
Kerja
Daya boleh menyebabkan sesuatu objek yang pegun mula bergerak.

Sekiranya satu daya yang dikenakan ke atas satu objek dan menggerakkan objek
itu melalui satu jarak mengikut arah tindakan daya itu, kerja dikatakan telah
dilakukan. Kerja ditakrifkan sebagai hasil darab komponen daya yang bertindak
ke atas satu objek dengan magnitud sesaran yang dilalui objek dalam arah
tindakan daya itu.
Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Created by IKBNBhassan
Kerja = Daya X Jarak

W = Fxs
W = Kerja yang dilakukan
F = Daya yang bertindak

s = Jarak yang dilalui pada arah daya, F
4. Jika daya yang bertindak ke atas satu objek pada satu sudut  ,
seperti rajah dibawah:
F
` 
F kos 
Komponen daya pada arah sesaran, Fx = F kos 
Kerja, W = F kos  x s
W = F s kos 
5. Unit SI bagi kerja ialah N m atau joule (J), 1 J ditakrifkan sebagai kerja
yang dilakukan apabila satu objek digerakkan oleh daya 1 N sebanyak
1 m. Contoh: rajah dibawah
1m

Sebuah trak menarik sebuah kereta yang rosak dengan seutas tali tak kenyal
yang membuat sudut 30° dengan garis ufukan. Jika tegangan tali ialah l.3 kN,
berapakah kerja telah dilakukan oleh trak itu jika trak menarik kereta itu bergerak
sejauh 40 m?
Penyelesaian
Kerja yang dilakukan, W = F kos  x s

= 1500 kos 30° x 40
= 51961.5 J
= 52 k J
Tenaga
Tenaga ialah keupayaan satu sistem melakukan kerja. Unit SI bagi

tenaga ialah joule, J. Tenaga ialah kuantiti skalar. Tenaga boleh wujud dalam
pelbagai bentuk seperti tenaga bunyi, tenaga cahaya, tenaga keupayaan,
tenaga kinetik, tenaga haba dan tenaga elektrik. Apabila tenaga berubah
daripada satu bentuk kepada bentuk yang lain, kerja dilakukan.
Sebagai contoh, kerja dilakukan apabila seekor haiwan berlari menaiki
satu tenaga. Perubahan tenaga adalah seperti dalam rajah dibawah.
Tenaga
keupayaan Tenaga kinetik
Tenaga kimia
Satu kotak ditolak dengan daya 5 N melalui satu jarak 3 m di atas

permukaan yang licin.
Berapakah;
(a) kerja yang dilakukan untuk menolak kotak tersebut?

(b) tenaga yang diperlukan untuk menggerakkan kotak?
Penyelesaian
(a) Kerja yang dilakukan, W = F x s

= x 3
= 13 J
(b) Tenaga diperlukan, E = Kerja yang dilakukan
= 15 J
Kuasa
Kuasa ditakrifkan sebagai kadar melakukan kerja atau kadar

pemindahan tenaga. Maka, kuasa boleh diungkapkan seperti berikut:
Kerja yang dilakukan

Kuasa, P =
Masa yang diambil
Unit 51 bagi kuasa ialah J s-1 atau watt, W.
Oleh sebab tenaga diperlukan apabila, melakukan kerja, maka:

Kerja = Perubahan bentuk tenaga
Perubahan bentuk tenaga

Kuasa, P =
Masa

Kuasa, P juga boleh diungkapkan dalam ungkapan daya dan halaju.
Kerja
Kuasa, P =
Masa
= Daya x Sesaran
Masa
Sesaran
= Daya X
Masa
= Daya X Halaju
P =Fxv
Contoh:
Raju berbasikal menaiki satu jalan yang condong. Semasa di jalan rata,
tenaga kinetik Raju ialah 5 J. Apabila sampai di puncak jalan condong itu, Raju pun
membrek dan mencapai tenaga keupayaan sebanyak 10 J. Sekiranya masa yang
diambil oleh Raju untuk menaiki jalan condong itu ialah 3 saat. Kirakan
a) kerja yang dilakukan oleh Raju,
b) kuasa yang hilang semasa menaiki jalan condong.

penyelesaian
a) Kerja yang dilakukan

= Perubahan tenaga
= Tenaga awal - tenaga akhir
= Tenaga kinetik - tenaga keupayaan
=15 J - 10 J
b) Kuasa yang hilang = Perubahan tenaga

Masa
5
=
3
= 1.67 W
Tenaga keupayaan
Tenaga keupayaan satu jasad ialah tenaga yang dipunya oleh jasad
itu kerana kedudukan atau keadaannya.
Terdapat dua tenaga keupayaan yang utama, iaitu:
(a) Tenaga keupayaan graviti
(b) Tenaga keupayaan kenyal
(A) Tenaga keupayaan graviti
1. Tenaga keupayaan graviti satu jasad ialah tenaga keupayaan

yang disebabkan oleh ketinggiannya.
2. Apabila satu jasad berjisim m kg dinaikkan setinggi h
meter dari permukaan bumi, jasad tersebut akan memperoleh
tenaga keupayaan graviti.

Contoh
Berapakah tenaga keupayaan yang diperoleh bagi seorang

pendaki gunung berjisim 76 kg yang berada di puncak gunung tertinggi
di bumi, iaitu Gunung Everest dengan altitud 8848 m? Anggap
titik permulaan pad a aras laut sebagai y = 0 dan ambil g = 10 m s-2.
Tenaga keupayaan yang diperoleh, Ep

= mgh
= 76 x 10 x 8848 = 6 724 480 J
= 6.72 x 1 06 J
= 6.72 MJ
(B) Tenaga keupayaan kenyal
Tenaga keupayaan kenyal ialah tenaga keupayaan satu jasad

yang disebabkan oleh keadaannya. Kerja yang dilakukan untuk
merenggang atau memampatkan satu spring atau tali kenyal akan
disimpan sebagai tenaga keupayaan kenyal dalam spring itu.
Apabila satu spring direnggangkan atau dimampatkan, daya
yang dikenakan itu berkadar langsung dengan renggangan atau
mampatan spring. Menurut Hukum Hooke, daya renggangan atau
mampatan spring, F = kx
dengan k = Pemalar spring
x = Pemanjangan renggangan atau mampatan spring

Satu graf daya, F melawan pemanjangan, x sebuah spring boleh dilukis

seperti berikut:
Daya F (N)
pemanjangan, x
Daripada graf di atas:

Kerja yang dilakukan untuk merenggang atau memampat spring
= Luas di bawah graf
1
= Kerja yang dilakukan, W  Fx
2
=Tenaga keupayaan kenyal, E p

= Kerja yang dilakukan untuk memampat atau merenggang spring
1
E p

2
Fx
Juga, gantikan F = kx dalam persamaan di atas

1 2
E p

2 kx Boleh digunakan jika
pemalar spring k
diketahui

Tenaga kinetik
Tenaga kinetik ialah tenaga yang diperoleh satu jasad yang

bergerak. Apabila satu jasad m kg yang pegun digerakkan dan meneapai halaju v
m s-I, tenaga kinetik jasad terse but adalah sama dengan kerja yang dilakukan
untuk mengubah halaju jasad itu daripada 0 m s-1 kepada v m s-1,
Katakan, satu daya F dikenakan pada satu troli berjisim m kg dalam
keadaan pegun. Daya F menyebabkan troli itu bergerak dengan halaju, v m s-1 dan
melalui satu jarak, s.
Contoh:
Sebuah bas berjisim 4500 kg bergerak dengan daya tujahan 100 N di

sepanjang satu jalan. Dengan anggapan tiada geseran yang bertindak antara
kenderaan dengan permukaan jalan,
(a) berapakah tenaga kinetik bas itu selepas bergerak melalui 10 meter?
(b) berapakah halaju bas selepas melalui jarak 10 meter?
Penyelesuian
(a) Tenaga kinetik bas
= Kerja yang dilakukan oleh enjin bas dalam 10 meter
=F x s
= ] 00 x 10
= 1000 J
(b) Diketahui bahawa tenaga kinetik ialah kerja yang dilakukan. Maka:
Tenaga kinetik = Kerja yang dilakukan 1
1
mv2 = 1000
2
1
- (4500)v2 = 1000
2
v = 0.67 m s-1

Rujukan
Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.

ISBN 967 65 6827 9

Objek terus

KERTAS PENERANGAN
SEMESTER 1
DUTI 02 SIFAT JIRIM
TASK 02-01 MENSINTESISKAN KETUMPATAN BAHAN
OBJEKTIF PENCAPAIAN KAJI DAN JELASKAN KETUMPATAN BAHAN
PIAWAIAN (TPO) YANG MEMPENGARUHI FAKTOR KETUMPATAN
BAHAN
TAJUK MENSINTESISKAN KETUMPATAN BAHAN
PENERANGAN
Jirim
Semua benda hidup dan benda bukan hidup di persekitaran
kita merupakan jirim yang terdiri daripada unit binaan asas yang dikenali
sebagai zarah. Menurut teori kinetik jirim, jirim terdiri daripada zarah-zarah
kecil, iaitu atom, ion atau molekul. Zarah-zarah jirim sentiasa berada
dalam keadaan bergerak secara rawak.
Semua jirim mempunyai jisim dan isi padu. Jirim boleh wujud dalam
tiga keadaan, iaitu pepejal, cecair dan air. Contoh jirim adalah kayu, batu,
besi, air, udara, sel dalam badan dan sebagainya.
Terdapat dua jenis daya antara zarah-zarah dalam jirim, iaitu:
(a) Daya tolakan antara molekul (b) Daya tarikan antara molekul

Perubahan keadaan jirim
1. Jirim boleh berubah daripada satu keadaan; kepada keadaan yang

lain, iaitu di antara pepejal, cecair dan gas.
2. Dalam proses perubahan keadaan jirim, tenaga haba sarna ada akan
dibebaskan atau diserap oleh jirim.
3. Apabila sesuatu pepejal dipanaskan, tenaga kinetik molekulnya

akan bertambah menyebabkan molekul pepejal bergetar dengan lebih kuat.
Getaran molekul pepejal menjadi semakin kuat dan pemisahan antara
molekul bertambah sehingga mencapai takat lebur, di mana kekisi hablur
memecah dan pepejal berubah menjadi cecair.
4. Semasa takat peleburan atau pelakuran, suhu pepejal adalah

malar kerana kesemua tenaga haba daripada pemanasan digunakan untuk
mengatasi daya tarikan antara molekul. Suhu jirim hanya akan bertambah
apabila peleburan menjadi lengkap, iaitu apabila kesemua pepejal telah
bertukar menjadi cecair.
4. Apabila cecair dipanaskan, cecair akan berubah kepada gas pada

takat didih. Semasa pengewapan, suhu cecair tidak bertambah kerana
semua tenaga haba yang diterima oleh molekul cecair digunakan untuk
mengatasi daya tarikan antara molekul cecair. Suhu jirim hanya akan
bertambah apabila pengewapan menjadi lengkap, iaitu apabila kesemua
cecair telah bertukar menjadi gas.
6. Semasa kondensasi, gas akan membebaskan haba pendam

pengewapan ke sekeliling untuk membentuk cecair, Tenaga kinetik molekul
gas juga berkurangan apabila proses kondensasi menjadi lengkap.

7. Semasa pembekuan atau pemejalan, cecair akan membebaskan

haba pendam pelakuran untuk membentuk pepejal.
8. Terdapat satu kes khas di mana pepejal akan terus bertukar ke gas
dan sebaliknya tanpa melalui keadaan cecair, Proses ini dikenali sebagai
pemejalwapan. Contohnya, gas karbon dioksida yang akan bertukar ke
pepejal (dikenali sebagai ais kering) apabila disejukkan.
9. Rajah di bawah menunjukkan perubahan jirim daripada keadaan

pepejal kepada keadaan gas melalui pemanasan.
Suhu (Co) Suhu adalah

malar pada
peringkat ini
Suhu adalah
malar pada gas
peringkat ini
Cecair + gas
cecair
Pepejal
+ cecair
pepejal
masa
Daripada graf di atas, didapati bahawa suhu jirim adalah malar pada
peringkat
(i) pepejal + cecair dan
(ii) cecair + gas
kerana semua tenaga haba yang diperoleh jirim semasa pemanasan
digunakan untuk mengatasi daya tarikan antara molikul jirim

Ketumpatan
Idea ketumpatan bahan
1. Apabila bahan-bahan berlainan seperti air, ais, kayu, guli dan batu
diisikan penuh ke dalam kubus masing-masing yang mempunyai isi padu
sarna dan ditimbangkan, didapati jisim bahan-bahan tersebut adalah berbeza.
2. Perbezaan jisim ini disebabkan oleh perbezaan ketumpatan yang

bergantung pada:
(a) jenis bahan dan
(b) isi padu bahan itu.
3. Ketumpatan ialah ukuran kepadatan zarah dalam jirim. Simbol bagi

ketumpatan ialah  .
3. Ketumpatan satu bahan ditakrifkan sebagai jisim per isi padu bahan
tersebut.
Jisim, m
Ketumpatan,  =
Isi padu, V
5. Oleh sebab unit Sf bagi jisim ialah kg dan isi padu ialah m3, maka
daripada persamaan ketumpatan,  :
kg
 =
m3
 Unit SI bagi  = kg m3

6. Ketumpatan bagi satu bahan adalah tetap pada keadaan dan suhu
yang tertentu.
Keadaan Bahan Ketumpatan

bahan (kg m3)
Pepejal Aluminium 2.70 x 103
logam Besi 7.87 x 103
Kuprum 8.92 x 103
Emas 1.93 x 104
Pepejal Gabus 2.40 x 101
bukan Kayu 6.50 x 101
logam Ais 9.20 x 101
Kaea 2.60 x 103
Cecair Alkohol 7.80 x 102
Air tulen 1.00 x 103
Air laut 1.03 x 103
Merkuri 1.36 x 104
Gas pada Hidrogen 0.09
suhu tekanan Helium 0.18
piawai Nitrogen 1.25
Udara kering 1.29
7. Jadual dibawah menunjukkan ketumpatan beberapa bahan pada keadaan

yang tertentu.
8. Apabila sesuatu bahan mempunyai nilai ketumpatan yang lebih

besar, ini bermakna:
(a) zarah-zarah dalam bahan itu mempunyai jisim yang lebih besar,
(b) zarah-zarah dalam bahan itu disusun dengan lebih padat.

9. Bahan yang mempunyai ketumpatan yang lebih tinggi akan tenggelam

ke dasar bahan (eeeair) yang berketumpatan lebih rendah. Contohnya,
sebuah pemberat loyang yang berketumpatan 3000 kg m 3 akan tenggelam
ke dasar air yang berketumpatan 1000 kg m3, manakala bahan yang
berketumpatan rendah seperti gabus akan terapung pada permukaan air.
10. Merkuri (cecair pada suhu bilik) yang mempunyai ketumpatan

13 500 kg m3 akan tenggelam ke dasar air dan membentuk dua lapisan cecair.
11. Ketumpatan bagi satu bahan yang sarna adalah tetap, tidak kira berapa
besar saiz bahan itu.
Contoh:
Diberi bahawa ketumpatan air adalah 1000 kg m3.

Kirakan jisim untuk 3.25 m3 air.
Penyelesaian
Diberi ketumpatan air = 1000 kg m3

Maka, 1 m3 air = 1000 kg
3.25 m3 air = 3.25 x 1000 kg
= 3250 kg

Faktor-faktor yang mempengaruhi ketumpatan
Ketumpatan satu bahan adalah bergantung pada faktor-faktor berikut:
(a) Jisim molekul (b) Keadaan bahan (c) Kepadatan susunan molekul
Susunan molekul bahan yang kurang padat

Ketumpatan satu Keadaan bahan
mempunyai ketumpatan yang lebih rendah
bahan adalah lebih bergantung pada
berbanding dengan ketumpatan bahan yang
tinggi bagi sama ada bahan itu
mempunyai susunan molekul yang lebih padat.
jisim molekul pepejal, cecair atau
Contonya, gabus yang mempunyai
bahan yang gas. Ketumpatan
ketumpatan yang rendah kerana susunan
lebih tinggi. pepejal dan cecair
molekulnya yang kurang padat.
adalah lebih tinggi
daripada ketumpatan
gas.
FAKTOR YANG MEMPENGARUHI

KETUMPATAN
(d) Suhu (e) Bahan benda (f) Tekanan

asing terlarut
dalam air
Apabila suhu Apabila sedikit benda Apabila tekanan sesuatu gas bertambah, isi
sesuatu bahan asing terlarut seperti padunya berkurang kerana molekul- .
dinaikkan, garam ditambahkan molekul gas dimampatkan. Maka,
bahan terse but ke dalam air, jisim ketumpatan gas bertambah apabila tekanan
mengalami cecair akan ber- bertambah.
pengembangan tambah tanpa
dan seterusnya menambahkan isi,
isi padu bahan padunya. Maka,
itu bertambah. ketumpatan cecair
Oleh sebab jisim akan bertambah. lni
sesuatu bahan menerangkan bahawa
adalah tetap, air laut adalah lebih
maka tumpat daripada air
ketumpatan tawar.
bahan akan
berkurang.

Aplikasi ketumpatan dalam kehidupan seharian
1. Maklumat mengenai ketumpatan adalah penting dalam kerja pembinaan

jambatan, bangunan dan struktur yang lain. Dengan adanya maklumat tentang
ketumpatan bahan binaan, jisim dan isi padu bahan dapat ditentukan dengan
mudah. Maklumat ini penting untuk menentukan kekuatan dasar yang akan
dibina dan juga kekuatan penyokong-penyokong bangunan yang perlu dibina.
2. Kapal terbang dibina dengan bahan yang kuat tetapi ketumpatan yang rendah
seperti aluminium dan titanium.
3. Kapal laut dibina daripada bahan yang kuat dan ketumpatan kurang daripada
air laut supaya dapat terapung di atas permukaan air laut.
4. Setiap bahan kimia mempunyai nilai ketumpatan yang tertentu. Maklumat ini
penting untuk mengenal pasti jenis bahan kimia dan juga ketulenan bahan kimia
tersebut.
5. Gentian kaca merupakan satu bahan yang kuat dan mempunyai ketumpatan
yang rendah. Gentian kaca banyak digunakan untuk membina kapal, bangunan,
kenderaan, topi keledar dan sebagainya.
6. Dalam industri minuman, mutu pengeluaran minuman dapat dikawal dengan

menguji nilai ketumpatannya.
7. Kapal selam menggunakan prinsip ketumpatan untuk pergerakan naik dan

menyelam dalam lautan.

Rujukan

ISBN 967 65 6827 9


KERTAS PENERANGAN
SEMESTER 1
DUTI 02 SIFAT JIRIM
TASK 02-02 KEKENYALAN BAHAN
OBJEKTIF PENCAPAIAN KAJI DAN JELASKAN FAKTOR YANG
PIAWAIAN (TPO) MEMPENGARUHI KEKENYALAN BAHAN
TAJUK MENSINTESISKAN KEKENYALAN BAHAN
PENERANGAN
Kekenyalan
Apabila satu daya dikenakan ke atas satu bahan, bahan itu mungkin
akan mengalami pemanjangan atau pemampatan. Sesuatu bahan dikatakan
kenyal jika dapat kembali kepada bentuk dan saiz asalnya selepas daya yang
dikenakan itu dilepaskan.
Sifat kekenyalan ialah keupayaan sesuatu bahan untuk kembali

sepenuhnya kepada bentuk dan saiz asalnya apabila daya yang dikenakan
ke atas bahan tersebut dialihkan. Sifat kekenyalan bahan pepejal disebabkan
oleh kewujudan daya tolakan dan daya tarikan antara zarah-zarah.
daya tarikan atom
daya tolakan atom
Zarah dalam keadaan keseimbangan

Pada keadaan biasa, atom-atom bahan (pepejal) terpisah dengan satu

jarak yang tertentu dan berada dalam keseimbangan, iaitu daya tarikan atom
dan daya tolakan atom berada dalam keseimbangan.
Apabila bahan tersebut dikenakan daya mampatan, atom-atom bahan

akan dirapatkan. Daya tolakan antara atom menjadi semakin kuat dan
bertindak untuk mengembalikan kedudukan asal atom-atom selepas daya
mampatan diaIihkan.
daya tolakan kuat
daya mampatan daya mampatan
atom
Zarah mengalami daya tolakan apabila daya mampatan dikenakan
Apabila bahan tersebut dikenakan daya regangan, atom-atom bahan

akan dijauhkan. Daya tarikan antara atom menjadi semakin kuat dan
bertindak untuk mengembalikan kedudukan asal atom-atom selepas daya
regangan dialihkan.
daya regangan
daya tarikan kuat atom daya regangan
Zarah mengalami daya tarikan apabila daya regangan dikenakan

Hukum Hooke
Hukum Hooke menyatakan bahawa regangan spring (pemanjangan

spring) atau pemampatan spring adalah berkadar langsung kepada daya
yang dikenakan ke atas spring jika had kekenyalan spring tersebut tidak
dibatasi. Hukum Hooke adalah benar untuk kes regangan dan mampatan
spring.
Daripada Hukum Hooke, kita boleh mendapat rumus berikut:
F = x
F = kx
dengan F = Daya regangan/mampatan (N)
x = Regangan atau mampatan spring (m)
k = Pemalar daya spring (N m-1)
Pemalar daya spring, k mewakili daya yang diperlukan untuk

menghasilkan satu unit pemanjangan pada spring tersebut.
Daya regangan atau

Pemalar daya spring, k = mampatan spring, F
Pemanjangan spring, x

Rajah dibawah menunjukkan satu spring yang berukuran 20 cm

pada keadaan biasa. Apabila satu hujungnya ditarik dengan daya 50 N,
didapati bahawa panjang spring sekarang adalah 30 cm. Hitungkan
pemalar daya spring, k tersebut.
30 cm
Penyelesaian
Daya regangan atau

Pemalar daya spring, k = mampatan spring, F
Pemanjangan spring, x
50 N

0.30  0.20 m
= 500 N m-1
Nilai k juga boleh didapati daripada kecerunan graf daya (F)

melawan regangan/mampatan (x) spring.
F (N)
F
Kecerunan =
x
F
x (cm)
x

Bahan yang mempunyai nilai k yang lebih besar ialah bahan yang lebih
tegar atau keras. Nilai k yang lebih besar bermakna daya yang lebih besar
diperlukan untuk meregangkan atau memampatkan bahan itu. Maka,
kecerunan graf daya (F) lawan regangan/ mampatan (x) spring adalah lebih
besar.
F (N) F  kx
Had kenyal
F F=kx
x (cm)
x
Rajah di atas menunjukkan Had kenyal satu spring ialah daya

maksimum yang boleh dikenakan keatas spring sebelum spring
kehilangan sifat kekenyalannya, iaitu spring tidak lagi berupaya untuk
kembali ke bentuk dan saiz asalnya.

Faktor-faktor yang mempengaruhi kekerasan spring
1. Kekerasan sesuatu spring bergantung pada pemalar spring, k.

Pemalar spring pula dipengaruhi oleh:
(a) Panjang spring

Spring yang panjang mempunyai nilai k yang kecil. Maka, spring
yang panjang adalah lembut dan mudah diregang atau
dimampatkan.
(b) Saiz dawai spring

Dawai spring yang lebih tebal menghasilkan spring yang lebih
keras dan tegar.
(c) Diameter lilitan spring

Diameter lilitan spring yang lebih kecil menghasilkan
pemanjangan spring yang lebih kecil. Maka, spring yang
mempunyai diameter lilitan yang kecil adalah lebih keras dan
tegar.
(d) Bahan spring

Spring yang diperbuat daripada bahan yang lebih keras adalah
lebih tegar. Contohnya, spring keluli adalah lebih keras daripada
spring kuprum.

2. Selain daripada pembinaan spring, cara susunan sistem spring juga

mempengaruhi kekuatan/ketegaran sistem spring tersebut.
Terdapat dua cara susunan spring:

(a) Susunan spring selari
(b) Susunan spring bersiri
Susunan spring selari

x
Pemanjangan =
x 2
Jika n bilangan spring serupa digantungkan secara selari antara satu sarna lain,
jumiah regangan sistem dan setiap spring ialah:
x
cm
n
Maka, semakin besar bilangan spring, n semakin kuat sistem spring tersebut.
Susunan spring bersiri
Pemanjangan =2x
x
Jika n bilangan spring serupa digantungkan secara bersiri antara satu

sarna lain, jumlah regangan sistem spring ialah nx cm kerana regangan
setiap spring ialah x cm.
Maka, semakin besar bilangan spring, n semakin Iembut sistem spring
tersebut.

Contoh: 1
Sistem spring dalam rajah di atas dibina daripada 4 spring selari

dan digantungkan dengan beban 60 g. Jika setiap spring akan
memanjang sebanyak 2.5 cm apabila digantung dengan beban 15 g,
hitungkan jumlah pemanjangan sistem spring tersebut.
Penyelesaian
1 spring:
15 g => menghasilkan regangan 2.5 cm
60 x 2.5
60 X 2.5
60 g => menghasilkan regangan =
15
= 10 cm
Sistem spring dengan 4 spring disusun secara selari:
60 g => menghasilkan regangan = 140
= 2.5 cm
:. Jumlah pemanjangan sistem spring ialah 2.5 cm

Contoh: 2
Rajah diatas merupakan satu sistem spring yang terdiri daripada

2 spring bersiri dan digantung dengan 3 spring selari bersama dengan
beban 100 g. Jika setiap spring mempunyai pemalar daya spring, k = 20
N m-I, hitungkan pemanjangan sistem spring tersebut.
Penyelesaian
Untuk beban 100 g, F = mg
= 0.1 kg x 10
=1N
Daripada persamaan F = kx
F
Pemanjangan spring, x =
k
1

20
= 0.05 m
= 5 cm
Setiap spring akan memanjang sebanyak 5 cm untuk beban 100 g.
Jumlah pemanjangan sistem spring
= Pemanjangan susunan Pemanjangan susunan
bersiri + selari
5
= 10 cm + cm
3
= 11.67 cm

Kegunaan sifat kekenyalan
Sifat kekenyalan bahan mempunyai kegunaan yang luas. Banyak

perkakasan, mekanikal memerlukan spring untuk beroperasi.
Kegunaan spring
1. Spring yang digunakan dalam neraca spring menghasilkan
regangan yang berkadar langsung dengan beban yang
dikenakan.
2. Spring buaian menghasilkan ayunan yang membolehkan bayi

tidur dengan lebih selesa.
3. Spring pada keempat-empat roda kereta yang kuat dapat

menyerap hentakan yang terhasil apabila bergerak di atas jalan
yang tidak rata supaya perjalanan adalah lebih licin.
4. Spring banyak digunakan dalam tilam dan kusyen. Spring yang

mempunyai sifat kekenyalan dapat mengekalkan bentuk tilam
dan kusyen walaupun telah banyak kali dimampatkan.

5. Spring juga digunakan dalam voltmeter dan ammeter untuk

mengimbangkan daya putaran pada jarum penunjuk apabila terdapat
voltan dan arus. Spring dapat mengembalikan jarum penunjuk ke
kedudukan asal apabila bekalan voltan dan arus diputuskan.
6. Dalam jam randik, tenaga keupayaan spring yang tersimpan

akan ditukarkan kepada tenaga kinetik untuk menggerakkan jarum
penunjuk.
Bahan kenyal lain
1. Gelang getah digunakan untuk mengapit dan menetapkan

bahan pada kedudukan yang tertentu.
2. Tali raket tenis dan badminton yang kenyal boleh

melantunkan bola.
3. Papan terjun yang kenyal membolehkan peserta mencapai

lompatan yang tinggi.

Rujukan

ISBN 967 65 6827 9


SEMESTER 1
DUTI 02 SIFAT JIRIM
TASK 02-03 KETEGARAN BAHAN
OBJEKTIF PENCAPAIAN KAJI DAN JELASKAN FAKTOR YANG
PIAWAIAN (TPO) MEMPENGARUHI KEKUATAN DAN
KETEGARAN BAHAN
TAJUK MENSINTESISKAN KEKUATAN DAN
KETEGARAN BAHAN
PENERANGAN
Kekuatan Bahan
Kekuatan bahan ialah kebolehan sesuatu bahan untuk

menahan daya luar yang dikenakan keatasnya tanpa pecah, patah
atau putus. Kekuatan bahan boleh dibahagikan kepada dua kategori:
1. Kekuatan regangan
2. Kekuatan mampatan

Kekuatan regangan
ialah daya maksimum yang boleh dikenakan kepada satu bahan
sebelum bahan tersebut patah atau pecah disebabkan oleh daya
regangan itu.
Kekuatan mampatan
ialah daya maksimum yang boleh dikenakan kepada satu bahan
sebelum bahan tersebut patah atau pecah disebabkan oleh daya
mampatan itu.
Bahan yang kuat memerlukan daya yang besar untuk memecahkan

nya. Kekuatan bahan bergantung pada cara daya dikenakan.
Misalnya, konkrit adalah kuat apabila dimampatkan tetapi menjadi
lemah apabila diregangkan.
Lekuk
1. Lekuk adalah satu kekurangan pada satu bahan yang akan
mengurangkan kekuatan atau pun melemahkan bahan tersebut.
2. Sesuatu bahan tidak mempunyai atom pada kedudukan lekuk.
tarik tarik
kertas
` lekuk
Daya regangan Daya regangan
Keadaan lekuk

3. Oleh sebab tiada daya tarikan wujud antara atom di

kawasan lekuk, maka, bahan ini tidak dapat menahan daya
regangan yang dikenakan ke atas bahan itu dan mula dikoyakkan
dari kawasan lekuk. Kawasan itu semakin lemah dan terus
dikoyakkan lagi. Tetapi, didapati lekuk tidak akan merebak di
bawah daya mampatan seperti yang ditunjukkan dalam rajah
dibawah
pecah
daya regangan daya regangan
Contoh:
Sekeping kaca yang tebal boleh

dilenturkan dengan mudah apabila digores dengan intan tajam pada
permukaan kaca tersebut. Terangkan kejadian ini.
Penyelesaian
Apabila permukaan kaca digores, satu lekuk telah terbentuk pada
permukaan kaca tersebut. Keadaan ini menyebabkan kepingan kaca itu
menjadi lemah dan tidak dapat menahan daya regangan yang kuat ke
atasnya.

Ketegaran bahan
1. Ketegaran bahan ialah kebolehan sesuatu bahan untuk menahan

daya yang dikenakan tanpa mengubahkan bentuk dan saiz bahan
tersebut.
2. Bahan yang tegar sukar untuk dilenturkan. Keluli adalah kuat dan
tegar, manakala tali adalah tidak tegar kerana mudah dilenturkan
tetapi kuat menahan regangan.
3. Rajah dibawah menunjukkan sebatang pembaris plastik yang

sedang dilenturkan.
(a) Bahagian atas pembaris mengalami regangan. Jarak di

antara zarah bertambah dan daya tarikan antara zarah bertindak
untuk menentang daya regangan yang dikenakan ke atasnya.
(b) Bahagian bawah pembaris mengalami mampatan. Jarak di

antara zarah berkurang dan daya tolakan antara zarah bertindak
untuk menentang daya mampatan yang dikenakan ke atasnya.
(c) Jarak di antara zarah di bahagian garis tengah didapati tidak

berubah. Bahan pada bahagian garis tengah ini tidak mengalami
sebarang daya regangan dan mampatan. Bahagian ini dikenali
sebagai paksi neutral.

4. Oleh kerana atom-atom pada paksi neutral tidak akan mengalami

sebarang daya regangan atau mampatan, satu struktur binaan seperti alang
logam telah direka supaya bahagian paksi neutral dikurangkan. Cara ini
bukan sahaja dapat menjadikan struktur binaan itu ringan malah dapat
menjimatkan kos pembinaan.
5. Beberapa contoh bentuk alang keluli:
Faktor-faktor yang mempengaruhi kekuatan dan ketegaran bahan
Untuk meningkatkan kekuatan dan ketegaran bahan, beberapa

cara boleh digunakan seperti:
Pembentukan aloi
1. Aloi dihasilkan dengan mencampurkan atom-atom benda asing
ke dalam struktur atom satu logam tulen.

2. Atom benda asing ini akan terselit di antara atom-atom logam

dan dapat menghalang atom-atom logam daripada menggelongsor
apabila diregangkan. Maka, struktur baru yang terhasil adalah lebih kuat
dan tegar daripada struktur logam asli.
1. Papan lapis adalah struktur yang dihasilkan daripada kepingan-

kepingan papan nipis yang disusun secara melintang supaya urat
kayu tidak selari.
2. Papan yang keras dan lembut juga disusun secara berselang-seli

untuk menambah kekuatan papan lapis.
3. Papan lapis adalah ringan dan mempunyai kekuatan yang tinggi

kerana tidak akan retak atau mengecut.
Bahan komposit
1. Bahan komposit merupakan hasil daripada gabungan antara dua
atau lebih bahan seperti logam, seramik, karbon, aloi dan polimer.
2. Bahan-bahan yang digunakan dalam proses penggabungan

bergantung pada tujuan penggunaan yang berdasarkan sifat-sifat
seperti tahan haba, tahan kimia, tahan hentakan, ketumpatan
serta kebolehan mengkonduksikan arus.
Duti 3- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi

Tetulang keluli 1)
Retakan diberhentikan oleh batu kerikil dan tetulang keluli
3. Sebagai contoh, badan sesetengah kapal terbang dan kapal

angkasa lepas banyak menggunakan bahan komposit yang
mengandungi karbon kerana bahan-bahan ini kuat dan tahan
haba.
4. Contoh bahan komposit yang lain adalah seperti seramik dan

plastik yang bercampur dengan gentian kaca. Bahan komposit ini
yang kuat, ringan, tegar dan tahan kakisan amat sesuai untuk
membina badan bot, papan gelongsor, tangki air, barangan rumah
dan kereta lumba.
Penambahan tetulang
1. Konkrit adalah sangat kuat dan biasanya digunakan dalam aktiviti

pembinaan.
2. Konkrit mempunyai kekuatan mampatan yang sangat tinggi tetapi

kekuatan regangan yang lemah.
3. Tetapi dengan penambahan bahan seperti batu kerikil dan rod

tetulang keluli, konkrit akan mempunyai kekuatan mampatan dan
regangan yang sangat tinggi kerana campuran batu-batu kerikil
dan tetulang dalam konkrit dapat memberhentikan retakan yang
terhasil.

Jambatan batu gerbang adalah sangat kuat dan selamat
Kegunaan sifat kekuatan dan ketegaran bahan
1. Galang keluli dalam pembinaan kilang direka dalam bentuk T dan

'H'. Bahan mentah boleh dijimatkan daripada paksi neutral tanpa
melemahkan galang itu kerana daya tidak dikenakan pad a paksi neutral.
Reka bentuk ini adalah tidak mungkin tanpa pengetahuan mengenai sifat
kekuatan dan ketegaran bahan.
2. Rajah dibawah menunjukkan jambatan galang ringkas dimana

daya regangan yang bertindak di bawah jambatan disokong oleh daya
tegangan tali kabel. Jambatan Pulau Pinang mengaplikasi konsep ini
dalam pembinaan untuk menambahkan kekuatan dan ketegaran.
daya tegangan kabel
daya regangan

4. Konkrit diperkuatkan dengan menambah batu kerikil dan rod keluli di

dalamnya. Contohnya, konkrit yang dimasukkan dengan rod besi
dinamakan konkrit bertetulang.
5. Ruang tempat duduk penumpang kereta diperbuat daripada bahan yang

mempunyai kekuatan mampatan yang tinggi. Keadaan ini adalah untuk
memastikan tempat duduk ini tidak mudah remuk dan keselamatan
penumpang terjamin apabila berlaku kemalangan.
6. Bahan berlamina yang mengandungi lapisan kuat dan lemah berselang-

seli dapat menghalang retakan daripada merebak kerana retakan dapat
diberhentikan oleh lapisan lembut bahan itu. Satu contoh bahan ber-
lamina ialah papan lapis.
7. Dalam pembuatan kaca, permukaan kaca sentiasa dilicinkan supaya

tiada calar yang akan melemahkan kaca tersebut.
8. Penggunaan aloi seperti keluli, kromium dan gangsa yang berleluasan

kerana strukturnya yang sangat kuat.

Rujukan

ISBN 967 65 6827 9


KERTAS PENERANGAN
SEMESTER 1
DUTI 03 HABA DAN SUHU
TASK 03-01 TAKSIRAN SUHU DAN HABA
OBJEKTIF PENCAPAIAN KAJI DAN NYATAKAN KAEDAH MENYUKAT
PIAWAIAN (TPO) DARJAH KEPANASAN DAN TENAGA
TAJUK MENGANALISISKAN SIFAT TERMOMETRI
PENERANGAN
Suhu
Suhu merupakan satu kuantiti fizik asas yang digunakan untuk
mengukur darjah kepanasan satu jasad. Suhu tidak dapat diterbitkan daripada
kuantiti asas yang lain. Prinsip suhu adalah berasaskan konsep 'panas' dan 'sejuk',
yang bergantung secara kualitatif kepada deria sentuhan kita. Objek yang dirasai
'panas' biasanya akan mempunyai suhu yang lebih tinggi daripada objek yang dirasai
'sejuk'.
Unit SI bagi suhu ialah kelvin (K). Suhu juga boleh diukur dalam unit
yang berlainan seperti darjah Celsius ( OC) atau darjah Fahrenheit ( OF).
Suhu Skala Skala Skala

Celsius Kelvin Fahrenheit
Air mendidih 100°C 373 K 212 OF
Badan manusia 37°C 310 K 98.6 OF
Suhu bilik 28°C 301 K 82.4 OF
Ais melebur 0 °C 273 K 32 OF
Oksigen mencair -183°C 90 K -298 OF
Sifar mutlak -273°C OK -460 OF

Contoh:
Apabila mengukur suhu air yang membeku dan mendidih dalam ukuran darjah
Kelvin dan Fahrenheit. Tetapi, hanya mempunyai sebatang termometer sukatan
darjah Celsius.
1. Pada keadaan ais, suhu yang dicatatkan adalah 0 °C
2. Pada ketika air mendidih, suhu yang dicatatkan adalah 100°C.
Apakah suhu air membeku dan mendidih dalam

(a) darjah Kelvin, K dan
(b) darjah Fahrenheit, F?
Penyelesaian:
(a) Dalam unit Kelvin:
Air membeku:
Suhu ais dalam darjah Celsius = 0 °C
Daripada rumus unit Kelvin, K = 273 + Unit Celsius, °C
:. Suhu ais dalam darjah Kelvin = 273 + 0
= 273 K Air mendidih:
Suhu air dalam darjah Celsius = 100°C Daripada rumus unit Kelvin,
K = 273 + Unit Celsius, °C
:. Suhu air dalam darjah Kelvin = 273 + 10
=
(b) Dalam unit Fahrenheit:
Air membeku:
Suhu ais dalam darjah Celsius = 0 °C Daripada rumus unit
Fahrenheit,
F = 32 + 1.8 (Unit Celsius, °C)
:. Suhu ais dalam darjah Fahrenheit = 32 + 1.8(0)
= 32 F
Air mendidih:
Suhu air dalam darjah Celsius = 100°C Daripada rumus unit Fahrenheit,
F = 32 + 1.8 (Unit Celsius, °C)
.. Suhu air dalam darjah Fahrenheit = 32 + 1.8(100)
= 212 F

Haba
1. Haba ialah satu bentuk tenaga. Simbol bagi haba ialah Q dan unit SI
bagi haba ialah joule (J).
2. Setiap jasad mempunyai zarah-zarah (atom atau molekul) yang

bergerak. Zarah-zarah ini mempunyai tenaga kinetik akibat daripada
gerakannya. Selain itu, zarah-zarah dalam satu jasad juga
mempunyai tenaga keupayaan yang berlawanan dengan daya
tarikan antara zarah.
3. Jumlah tenaga keupayaan dan kinetik semua zarah dalam satu

jasad dikenali sebagai tenaga dalam.
Tenaga Tenaga Tenaga

dalam kinetik keupayaan
satu jasad = zarah + zarah
4. Sekiranya satu jasad yang panas bersentuhan dengan jasad yang

sejuk, jasad yang panas itu akan menyejuk dan kehilangan tenaga
dalam, Jasad yang sejuk itu pula memanas dan memperoleh tenaga
dalam. Kelakuan ini berlaku kerana tenaga dari sebahagian tenaga
dalam jasad yang panas telah berpindah ke jasad yang sejuk.
5. Tenaga yang berpindah dari jasad panas ke jasad sejuk dinamakan

haba.
6. Contohnya, jika segelas air sejuk diletakkan di atas meja dapur,

suhu air sejuk itu akan naik perlahan-lahan sehingga mencapai suhu
persekitarannya, iaitu suhu bilik dapur. Sebaliknya, suhu segelas air
panas, jika dibiarkan di atas meja akan turun sehingga mencapai suhu
bilik tersebut.

7. Lazimnya, jasad yang panas adalah bersuhu tinggi dan jasad

yang lebih sejuk adalah bersuhu rendah.
8. Suhu satu bahan bergantung pada purata tenaga kinetik zarah-

zarahnya.
9. Teori kinetik jirim menyatakan bahawa apabila satu bahan

pepejal dipanaskan, zarah-zarahnya akan bergetar pada kekisinya
dengan lebih cepat dan dengan amplitud yang lebih besar. Ini
menyebabkan ikatan antara zarah diregangkan dan purata tenaga
kinetik serta tenaga keupayaan elastik setiap zarah bertambah, maka
suhu dan tenaga dalam pepejal juga bertambah.
10. Apabila satu bahan cecair atau gas dipanaskan. gerakan rawak
zarah-zarah bahan tersebut akan bertambah laju. lni menyebabkan
purata tenaga kinetik zarah bertambah, maka suhu dan tenaga dalam
cecair atau gas pun bertambah.
11 Jika satu bahan disejukkan, zarah-zarahnya akan kehilangan

tenaga kinetik, bergerak dengan lebih perlahan dan suhu bahan
tersebut pun menurun. Sekiranya penyejukan diteruskan, suhu bahan
itu akan menurun sehingga mencapai suhu sifar mutlak, iaitu pada suhu
0 Kelvin (-273°C). Pada suhu sifar mutlak. zarah-zarah akan
mempunyai tenaga dalam yang paling minimum dan suhunya tidak
akan menurun lagi.
Keseimbangan terma
1. Apabila dua jasad A dan B yang mempunyai suhu berbeza diletak

berdekatan, pemindahan tenaga haba akan berlaku dari jasad A yang lebih
panas ke jasad B yang lebih sejuk.

2. Suhu jasad A akan turun akibat kehilangan tenaga dalam, manakala

suhu jasad B akan naik apabila zarah-zarahnya menerima tenaga. Apabila
kedua-dua jasad A dan B mencapai suhu yang sama, keseimbangan terma
tercapai.
3. Dua jasad A dan B tersebut dikatakan berada dalalm keseimbangan

terma jika kadar pemindahan haba dari jasad A ke B dan sebaliknya adalah
sama, iaitu kadar pemindahan haba di antara kedua-dua jasad adalah sifar.
4. Dua jasad yang berada dalam keseimbangan terma akan mempunyai

suhu yang sama, tidak kira bentuk, jisim, saiz atau jenis permukaan jasad-
jasad tersebut
Keseimbangan Terma
Kadar pemindahan Suhu dua jasad adalah

antara dua jasad sama sama
Aplikasi prinsip keseimbangan terma
1. Minuman menjadi sejuk

Minuman panas boleh disejukkan dengan memasukkan beberapa ketul ais ke
dalam minuman itu. Haba dalam air panas akan dipindahkan ke ais yang sejuk
sehingga mencapai keseimbangan terma. Maka, air panas akan menjadi
sejuk. Sekiranya ketulan ais adalah kurang sempurna, pemindahan haba dari
air panas ke ais adalah kurang, maka air tidak cukup sejuk.
2. Badan menjadi sejuk semasa berenang

Apabila seseorang berenang di kolam renang, haba dari badan yang panas
akan berpindah ke air kolam yang sejuk. Maka, suhu badan akan sama
dengan suhu air kolam apabila keseimbangan tercapai.

3. Memasak sup
Haba dari api akan dipindahkan ke logam periuk dan cuba mencapai
keseimbangan terma. Haba dari periuk juga akan dipindahkan ke sup yang
bersuhu rendah pada mulanya dan apabila mencapai keseimbangan terma,
suhu periuk akan sama dengan suhu sup yang dimasak.
Perubahan sifat fizikal bahan dengan suhu
1. Sifat fizikal satu bahan yang peka dan berubah secara berterusan terhadap
perubahan suhu bahan dikenali sebagai sifat termometri.
2. Semua bahan, tidak kira sama ada dalam bentuk pepejal, cecair atau gas
akan mengalami perubahan sifat fizikal apabila tenaga haba diserap atau
dibebaskan oleh jirim bahan tersebut.
3. Aplikasi terpenting sifat termometri sesuatu bahan ialah dalam pembinaan

termometer untuk mengukur suhu.
Mengukur suhu melalui prinsip keseimbangan terma
1. Alat yang amat berkesan untuk mengukur suhu adalah termometer.
2. Setiap termometer menggunakan sifat termometri bahan yang tertentu

untuk mengukur suhu.
3. Maka, pelbagai jenis termometer telah dibina berdasarkan keempat-empat

sifat termometri bahan yang peka terhadap perubahan suhu. Jadual dibawah
menunjukkan contoh sifat-sifat fizikal yang digunakan dalam binaan pelbagai
jenis termometer.

Jadual dibawah 4 (empat) jenis termometer yang lazim.
Sifat fizikal yang berubah

Bil Termometer
terhadap suhu
1 Termometer gas Tekanan gas
Termometer
2 Isi padu merkuri
merkuri
Rintangan elektrik
Termometer
3 dawai
rintangan
platinum
Daya gerak elektrik

Termometer antara
4
termogandingan dawai kuprum dengan
dawai kanstantan
4. Pengukuran suhu dengan menggunakan termometer adalah berasaskan

kepada prinsip keseimbangan terma.
Contoh 1:
Sebatang termometer merkuri T bersentuhan dengan sebikar ais yang

suhunya ingin disukat. Huraikan prinsip kerja termometer untuk mengukur
suhu.

Penyelesaian:
Keseimbangan terma antara termometer dengan ketulan ais akan tercapai

apabila kadar bersih pemindahan haba adalah sifar. Apabila keseimbangan
terma tercapai. termometer T dan ketulan ais akan berada pada suhu yang
sama. Oleh demikian, bacaan termometer T akan menunjukkan suhu ais
tersebut.
Contoh 2:
Berapakah kuantiti haba yang perlu dibekalkan kepada sebatang rod besi
berjisim 3 kg untuk menaikkan suhunya dari 25°C ke 60°C?
[Muatan haba tentu besi, c = 425 J kg-1 °C-1 ]
Penyelesaian:
Jisim rod besi, m = 3 kg

Kenaikan suhu, θ = (60 – 25) = 35° C
Kuantiti haba yang diperlukan, Q = mc θ
= 3 x 425 x 35
= 44625 J
Contoh 3:
Sebuah baldi mengandungi 8kg air panas dengan suhu awal 85° C. Berapa
kah suhu air itu selepas 1.68 x 106 J haba dibebaskan?
[Muatan haba tentu air, c = 4 200 J kg-1 °C-1

Penyelesaian:
Jisim air panas, m = 8 kg

Haba yang dibebaskan, Q = 1.68 x 106 J
Perubahan suhu, θ = Q
mc
= 1.68 x 106
8 x 4 200
= 50° C
Suhu akhir air = 85 – 50

= 35° C
Rujukan:

ISBN 967 65 6827 9
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd

ISBN 9 789830 012605


KERTAS PENERANGAN
SEMESTER 1
TASK 03-02 MUATAN HABA
OBJEKTIF PENCAPAIAN KAJI DAN NYATAKAN KAEDAH MENYUKAT
PIAWAIAN (TPO) DARJAH KEPANASAN DAN TENAGA
TAJUK MENGANALISISKAN KONSEP MUATAN HABA
PENERANGAN
Definisi muatan haba.

Semakin besar sesuatu jisim, semakin besar muatan habanya.
Rajah dibawah menunjukkan seorang budak menghirup sup

panas dengan menggunakan sebatang sudu. Jika sup dalam sudu
tertumpah dan terkena tangannya, dia akan berasa kurang sakit kerana
kuantiti haba dalam sudu yang dipindahkan kepada tangannya adalah
kecil
Jika sup dalam mangkuk itu tertumpah, budak itu akan
mengalami kecederaan parah kerana sup dalam mangkuk mempunyai
kuantiti haba yang lebih besar.

1. Pemerhatian ini menunjukkan bahawa, walaupun sup dalam

sudu dan mangkuk mempunyai suhu yang sama, tetapi sup dalam
mangkuk mengandungi lebih banyak haba. Sup dalam mangkuk
dikatakan mempunyai muatan haba yang lebih besar.
2. Jika sesuatu bahan menyerap tenaga haba, suhunya akan meningkat.
3 Sesetengah bahan mempunyai keupayaan untuk menyerap

lebih banyak tenaga haba berbanding dengan bahan yang lain.
4 Misalnya, jika 1 kg air dan 1 kg parafin dipanaskan secara

berasingan dalam tempoh masa yang sarna, didapati kenaikan suhu
parafin adalah dua kali kenaikan suhu air.
5. lni menunjukkan bahan-bahan berlainan mempunyai kenaikan

suhu yang berbeza jika jisim bahan dan kuantiti haba yang dibekalkan
adalah tetap.
9 Jadi, apakah muatan haba?

Muatan haba, C sesuatu bahan ialah kuantiti haba yang diperlukan
untuk menaikkan suhu bahannya itu sebanyak 1 OC atau 1 K. Muatan
haba diukur dalam unit J C-I.
10. Muatan haba satu bahan bergantung pada:

(a) Jisim bahan
(b) Jenis bahan
(c) Kuantiti haba yang dibekalkan

Apakah muatan haba tentu

(rujuk eksperimen 4.2 m/s 195)
1. Daripada keputusan eksperimen hubungan berikut diperolehi

1
 dan   Q
m
Q
iaitu:  
m
 Q  m
2. lni bermakna, kuantiti haba, Q yang diserap atau dibebaskan oleh

sesuatu bahan adalah:
(a) berkadar langsung dengan jisim bahan, m dan

(b) berkadar langsung dengan perubahan suhu  .
3. Maka, hubungan antara kuantiti tenaga haba yang diserap atau

dibebaskan, Q dirumuskan sebagai:
4. Muatan haba tentu, c satu bahan ditakrifkan sebagai kuantiti tenaga

haba yang diperlukan untuk meningkatkan suhu 1 kg bahan tersebut
sebanyak 1 OC ataupun 1 K.
5. Unit untuk muatan haba tentu, c ialah J kg-1 OC-1 atau J kg-1 K -1.
6. Jika 1 kilogram air dan 1 kilogram bongkah aluminium dipanaskan

secara berasingan, tenaga haba untuk menaikkan suhu air sebanyak
1 OC adalah hampir lima kali tenaga yang diperlukan untuk menaikkan
suhu bongkah aluminium sebanyak 1 OC.

1 kg air
4200 J + = X+1 OC
X OC
+
Tenaga sebanyak 4200 J diperlukan untuk menaikkan suhu 1 kg air sebanyak 1 OC

.
1 kg aluminium
Tenaga sebanyak 900 J diperlukan untuk menaikkan suhu 1 kg aluminium sebanyak 1 OC
7. lni adalah kerana air mempunyai nilai muatan haba tentu, c yang lebih
tinggi daripada aluminium.
8. Jadual dibawah menunjukkan nilai muatan haba tentu bagi beberapa

jenis
Muatan haba tentu

Bahan
(J kg-1 OC-I)
Pepejal
Ais 2100
Aluminium 900
Konkrit 800
Kaca 700
Besi 500
Kuprum 400
Cecair
Air 4200
Alkohol 2500
Parafin 2100
Merkuri 140

(a) Cecair biasanya mempunyai muatan haba tentu yang lebih besar
daripada pepejal, kecuali merkuri.
(b) Apabila satu pepejal dan cecair dipanaskan masing-masing

untuk mendapatkan peningkatan suhu yang sarna, cecair akan
memerlukan tenaga haba yang lebih banyak berbanding dengan
pepejal.
(c) Bahan dengan nilai muatan haba tentu yang lebih kecil
bermaksud ia akan menjadi panas dengan lebih cepat apabila
dipanaskan. Dalam erti kata lain, bahan dengan nilai muatan
haba tentu yang lebih besar menyejuk dengan lebih perlahan.
Kegunaan muatan haba tentu
Air sebagai agen penyejuk dalam enjin kereta
1. Daripada takrif muatan haba tentu, bahanbahan yang mempunyai

muatan haba tentu yang lebih rendah memerlukan kurang tenaga haba
untuk peningkatan suhu. Oleh itu, bahan-bahan yang mempunyai
muatan haba tentu yang lebih rendah adalah 'cepat panas'.
2. Bahan yang mempunyai muatan haba tentu yang besar adalah lebih
sukar untuk dipanaskan dan disejukkan.
3. Bahan ini mengalami perubahan suhu yang kecil walaupun kuantiti

haba yang besar dibekalkan atau disingkirkan.
4. Satu contoh yang baik untuk bahan yang mempunyai nilai muatan
haba tentu tinggi ialah air.

Contoh kegunaan
Enjin sesebuah kereta menghasilkan banyak haba. Oleh itu, air

memainkan peranan sebagai penyimpan haba yang dapat bertindak
sebagai agen penyejuk dalam enjin kereta untuk mengelakkan
peningkatan suhu enjin yang terlalu tinggi.
Air bertindak sebagai agen penyejuk dalam radiator kereta
6. (a) Air dipamkan untuk mengalir menerusi bahagian enjin yang

panas dengan tujuan untuk menyerap haba daripada bahagian
enjin.
(b) Air yang menjadi panas disejukkan dibahagian radiator.

Udara disedut masuk oleh kipas untuk menyejukkan air.
(c) Air yang telah disejukkan mengalir balik semula ke bahagian

enjin yang panas, dari kitaran ini berterusan semasa enjin
beroperasi

Rujukan

ISBN 967 65 6827 9


KERTAS PENERANGAN
SEMESTER 1
TASK 04-06 MENGHARGAI PERANAN HABA DALAM
KESEJAHTERAAN HIDUP
OBJEKTIF PENCAPAIAN GUNA HABA DALAM AKTIVITI KEHIDUPAN DAN
PIAWAIAN (TPO) TEKNOLOGI MASA DEPAN
TAJUK MENGHARGAI PERANAN HABA DALAM
KESEJAHTERAAN HIDUP
PENERANGAN
Penggunaan Haba Dalam Kesejahteraan Hidup
Sejak dahulu lagi, manusia sudah menyedari akan kepentingan haba

dalam memperbaiki kualiti kehidupan seharian.
1. Haba digunakan untuk memasak dan memanaskan makanan

terutamanya daging dan ikan supaya makanan adalah bebas daripada
bakteria dan menjadi lebih enak.
2. Haba juga digunakan untuk memanaskan air sehingga ke takat didih

untuk menyingkirkan bakteria.
3. Proses penyulingan air oleh haba pula dapat menghasilkan air suling
yang bersih dan yang bebas daripada benda asing. Air suling ini adalah
penting untuk kegunaan makmal, enjin dan operasi kilang.

4. Baju yang basah akan kering dengan cepat sekiranya dijemur di bawah
pancaran matahari yang terik kerana haba daripada matahari
mempercepatkan proses penyejatan air.
5. Kenderaan masa kini banyak menggunakan enjin haba yang menukarkan

tenaga haba kepada tenaga mekanikal. Contohnya, enjin stirn, enjin
pembakaran dalam dan enjin jet.
7. Di negara yang sejuk, alat pemanas berfungsi untuk membekalkan

haba bagi memanaskan rumah kediaman.
8. Tenaga solar dapat dikumpul dan ditukar kepada tenaga haba.

Tenaga haba ini biasanya digunakan untuk memanaskan air mandi.
9. Namun begitu, proses penggunaan haba dalam aktiviti harian kita

menyebabkan sebahagian haba terlesap kepada persekitaran.
10. Tenaga haba yang terlesap sebagai asap beracun seperti gas karbon
monoksida dan sulfur dioksida mencemarkan atmosfera dan membawa
kesan buruk seperti hujan asid dan peningkatan suhu bumi. Suhu bumi
yang meningkat boleh menyebabkan peleburan ais di Artik dan Antartika
dan menyebabkan kenaikan aras laut.
11 Memandangkan keadaan ini, pengurusan haba yang cekap harus

diperkenalkan supaya penggunaan haba tidak membawa keburukan
kepada generasi masa kini ataupun hadapan.

Teknologi masa depan dalam pengurusan haba
Penyelidikan dan usaha harus dipergiatkan lagi dalam

mempelbagaikan sumber tenaga terutamanya sumber-sumber yang boleh
diperbaharui seperti tenaga geoterma dan tenaga solar.
Tenaga geoterma
1. Tenaga geoterma ialah sejenis tenaga haba yang terkandung dalam

bumi.
2. Berasaskan teknologi yang digunakan pada masa kini, manusia hanya

mampu mengekstrak tenaga geoterma yang berada di lapisan kerak
bumi sahaja, iaitu 2% daripada jumlah tenaga dalam bumi.
3. Sungguhpun demikian, 2% tenaga itu yang berjumlah 8.4 x 1011 W

sudah mencukupi untuk kegunaan harian bagi satu jangka masa yang
panjang.

4. Tenaga geoterma diekstrak dengan cara memasangkan paip air jauh

ke dalam kerak bumi. Air panas yang disalur keluar melalui paip ini
digunakan untuk mencairkan ais di permukaan jalan raya, pemanasan
rumah hijau, mengeringkan pakaian dan menggerakkan sistem
pemanas dalam rumah kediaman.
5. Tenaga geoterma mempunyai kebaikan yang sarna dengan tenaga solar

kerana ia tidak memerlukan bahan api seperti petrol.
6. Walaupun demikian, terdapat banyak aspek yang perlu diperbaiki dalam

kaedah pengekstrakan tenaga geoterma.
7. Ini adalah kerana pembinaan stesen pengekstrakan geoterma

menyebabkan perubahan persekitaran yang boleh mendatangkan
kerosakan dan kepupusan flora serta fauna tempatan.
8. Semasa stesen beroperasi, peningkatan suhu persekitaran akan

mengganggu kehidupan akuatik. Cecair geoterma yang disalur keluar
mengandungi gas dan bahan pelarut seperti karbon dioksida, hidrogen
sulfida, boron dan arsenik yang boleh mencemarkan alam persekitaran.
9. Oleh yang demikian, kajian untuk meningkatkan keberkesanan penggunaan

tenaga geoterma sedang giat dijalankan dengan harapan untuk
mengoptimumkan penggunaannya pada masa akan datang di samping
tidak membahayakan persekitaran.

Tenaga solar
1. Tenaga solar boleh ditukar kepada tenaga haba untuk memanaskan air
dan menggerakkan generator stim.
2. Tenaga solar mempunyai kebaikan dari segi kos kerana tiada bahan api
diperlukan. Ini bermakna, harganya tidak dipengaruhi oleh bekalan dan
permintaan bahan api seperti petrol. Di samping itu, penggunaan tenaga
solar tidak mendatangkan masalah pencemaran alam sekitar.
3. Tenaga solar juga boleh ditukarkan kepada tenaga elektrik yang boleh
digunakan untuk menggerakkan alat-alat elektrik.
4. Kenderaan yang menggunakan tenaga solar telah dicipta dan ciptaan ini
dapat mengurangkan penggunaan petrol yang akan mencemarkan alam
sekitar.
5. Penggunaan tenaga solar pada masa kini masih terhad kepada operasi
yang bersaiz kecil.
6. lni kerana pengumpulan tenaga ini memerlukan kos yang tinggi.

Tambahan pula, kaedah-kaedah yang digunakan masih kurang berkesan
dan mendatangkan pembaziran tenaga.
7. Pencemaran udara dan keadaan cuaca turut mempengaruhi

keberkesanan pengumpulan tenaga solar.
8. Maka, teknik pengurusan tenaga solar yang lebih cekap diperlukan untuk
memperluaskan lagi penggunaan tenaga solar pada masa depan.

Rujukan

ISBN 967 65 6827 9


USK4621 - Kertas Penerangan

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

USK4621 - Kertas Penerangan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

INSTITUT KEMAHIRAN BELIA NEGARA

INSTITUT KEMAHIRAN BELIA NEGARA

Daya boleh menyebabkan sesuatu objek yang pegun mula bergerak.

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Kerja = Daya X Jarak

W = Kerja yang dilakukan

F = Daya yang bertindak

Komponen daya pada arah sesaran, Fx = F kos 

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Kerja yang dilakukan, W = F kos  x s

Tenaga ialah keupayaan satu sistem melakukan kerja. Unit SI bagi

Satu kotak ditolak dengan daya 5 N melalui satu jarak 3 m di atas

(a) kerja yang dilakukan untuk menolak kotak tersebut?

(a) Kerja yang dilakukan, W = F x s

Kuasa ditakrifkan sebagai kadar melakukan kerja atau kadar

Kerja yang dilakukan

Unit 51 bagi kuasa ialah J s-1 atau watt, W.

Oleh sebab tenaga diperlukan apabila, melakukan kerja, maka:

Perubahan bentuk tenaga

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Kuasa, P juga boleh diungkapkan dalam ungkapan daya dan halaju.

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

a) Kerja yang dilakukan

b) Kuasa yang hilang = Perubahan tenaga

(A) Tenaga keupayaan graviti

1. Tenaga keupayaan graviti satu jasad ialah tenaga keupayaan

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Berapakah tenaga keupayaan yang diperoleh bagi seorang

Tenaga keupayaan yang diperoleh, Ep

(B) Tenaga keupayaan kenyal

Tenaga keupayaan kenyal ialah tenaga keupayaan satu jasad

x = Pemanjangan renggangan atau mampatan spring

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Satu graf daya, F melawan pemanjangan, x sebuah spring boleh dilukis

Daripada graf di atas:

=Tenaga keupayaan kenyal, E p

Juga, gantikan F = kx dalam persamaan di atas

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Tenaga kinetik ialah tenaga yang diperoleh satu jasad yang

Sebuah bas berjisim 4500 kg bergerak dengan daya tujahan 100 N di

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.

Duti 2- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

INSTITUT KEMAHIRAN BELIA NEGARA

Terdapat dua jenis daya antara zarah-zarah dalam jirim, iaitu:

Duti 3- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Perubahan keadaan jirim

1. Jirim boleh berubah daripada satu keadaan; kepada keadaan yang

3. Apabila sesuatu pepejal dipanaskan, tenaga kinetik molekulnya

4. Semasa takat peleburan atau pelakuran, suhu pepejal adalah

4. Apabila cecair dipanaskan, cecair akan berubah kepada gas pada

6. Semasa kondensasi, gas akan membebaskan haba pendam

Duti 3- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

7. Semasa pembekuan atau pemejalan, cecair akan membebaskan

9. Rajah di bawah menunjukkan perubahan jirim daripada keadaan

Suhu (Co) Suhu adalah

Duti 3- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Idea ketumpatan bahan

2. Perbezaan jisim ini disebabkan oleh perbezaan ketumpatan yang

3. Ketumpatan ialah ukuran kepadatan zarah dalam jirim. Simbol bagi

Duti 3- Kertas Penerangan Cawangan Kurikulum 2005 (Versi 1)

Keadaan Bahan Ketumpatan

logam Besi 7.87 x 103

Kuprum 8.92 x 103