OSNOVNE OSOBINE DRVETA

Osnovni anatomski elementi drveta su ćelije.

Povezane grupe celija koje u zivom stablu imaju isti zadatak nazivaju se tkiva.

Prema zadatku ili funkciji pojedinih tkiva dijelimo ih na :provodna,mehanicka i rezervna tkiva.

PROVODNA tkiva obavljaju funkciju provodjenja vode i mineralnih tvari od korijena u

krosnju.Izgradjena su od celija koje imaju velike otvorea tanke menbrane ili zidove (to su kod
cetinara traheide a kod liscara sudovi ili traheje).
Stvaraju se u proljece kada je kretanje sokova najintenzivnije i u novom godu cine njegov prvi
dio tzv, ranu zonu goda.

MEHANICKA tkiva daju cvrstocu i stabilnost dubecem stablu.Omogucavaju da stablo cijelog

zivota nosi na sebi krosnju i izdrzava pritisak vlastite tezine a istovremeno da odolijeva
uticaju mehaniskih sila spolja- pritisku vjetra i snijega. Ova tkiva se formiraju pred kraj
vegetacije kada se smanjuje kretanje vode i mineralnih tvari i cine kasni dio ili jesenju zonu
goda.( to su drvna vlakanca, traheje i traheide kasnog drveta)

REZERVNA TKIVA sluze za razmjenu i spremanje ili odlaganje rezervnih tvari.To su drvni traci i
uzduzni parenhim.Polozaj rezervnih tkiva u drvetu je razlicit.

NEHOMOGENOST DRVETA ocito je da su pojedina tkiv izgradjena od raznih vrsta celija ciji su
oblik i gradja podeseni funkciji koji imaju u zivom stablu.Broj vrsta celija kao i njihova
procentualna zastupljenost u gradji drveta je razlicita kad ratnih vrsta, u raznim dijelovima
istog stabla i u pojedinim zonama istog goda.

Zbog toga drvo ima neujednacenu ili nehomogenu strukturu (materijal koji nije jednolicne
strukture u ukupnoj masi, u razlicitim pravcima pa i u jednom istom pravcu kada je manje ili
vise raznolik kazemo da je nehomogn).

POROZNOST DRVETA ili supljikavost je takodjer jedno od specificnih svojstava

drveta.Posljedic je gradje i funkcije provodnih tkiva u drvetu.Posto se provodna tkiva
uglavnom nalaze u dijelu koji u toku jednog vegetacionog peioda najranije formira – u ranoj
zoni goda,to je i poroznosz izrazito svojstvo zone ranog drveta.Nasuprot tome zona kasnog
drveta je kompaktnije strukture sto kasno drvo cini manje poroznim (guscim), tezim i
tvrdjim.

ANIZOTROPNOST DRVETA kao logicna posljedica gradje i funkcije pojedinih tkiva proizilazi ,
ne samo fizicka vec i mehanicka svojstva drveta nisu jednaka ni unutar jednog goda a ni u
pojedinim dijelovima drveta.

Razlicito se ponasa prema djelovanju vanjskih sila u raznim dijelovima i u raznim pravcima pa
kazemo da je drvo anizotropno ( anizotropan je materijal koji ne pokazuje ista fizicka i
mehanicka svojstva po cijeloj masi i u svim pravcima).
DRVNA CELIJA

Osnovni elementi koji izgradjuju sve zive organizme nazivaju se celije.Prema tome i drvo kao
zivi biljni organizam , grade razne vrste celija i tkiva i ona daju obiljezja gradji drveta.Oblik i
velicina celija se mogu najbolje vidjeti pod mikroskopom.
Sve celije nastaju diobom celija tvornog tkiva.U pocetku su male ,jednolicne i pravilnog
oblika.Rastenjem se povecavaju i podasavaju svoj oblik i velicinu prema polozaju i funkciji u
zivom stablu.Kada celija odraste ne mijenja vise svoj oblik i velicinu.

Po obliku celije drveta razvrstavaju se u dvije grupe i to :

PRVU grupu cine izodijamotricne celije koje su po svom obliku nalik na opeku.Imaju dvije
dimenzije priblizno jednake a treca im je ili jednaka ili nekoliko puta vea od prve dvije.To su
najcesce zive celije . celije parenhima i sluze za provodjenje organskih tvari ili za odlaganje
rezervnih tvari.

Drugu grupu cine prozehimske celije izrazito izduzenih oblika sa usiljenim krajevima medju
koje spadaju drvna vlakanca,traheje i traheide.To su mrtve celije koje provode vodu ili sluze
za ucvrscivanje drveta.

DIJELOVI CELIJE

Kod celije razlikujemo celijski zid ili membranu i celijski prostor, koji je kod zivih celija
ispunjen celijskim sadrzajem, tzv. protoplazmom.Mnoge celije kada se potpuno razviju gube
celijski sadrzaj pa se tada celija sastoji samo od celijske membrrane i unutrasnje supljine ili
lumena celije a lumen celije moze biti ispunjen vodom ili vazduhom.

Celijska membrana je opna ili zid kojim je celija odvojena od drugih susjednih celija.

Mlade celije imaju tanku membranu koja je elasticna i propustljiva za vodu i biljne
sokove.Tokom rasta i razvijanja celije , raste i zadebljava celijska membrana i razlikujemo
dvoje vrste membrani i to primarnu membranu - primarni sloj i sekundarnu membranu – sa
tri sloja.

JAŽICE su nezadebljana mjesta na celijskim membranama putem kojih se odvija promet tvari
izmedju susjednih celija nazivaju se jazice i one nastaju u periodu rasta i zadebljavanja
celijske membrane.

PLAZMODEZME su mlade tek nastale celije medjusobno povezane tankim nitima citoplazme
preko kojih se vrdi promet tvari izmedju susjednih celija i postoje samo u primarnoj
membranikoja je jednolike strukture.

TORUS kod traheida ranog drveta cetinara sredisnji dio membrane ogradjenih jazica je
zadebljao u vidu sociva i naziva se torus.
MARGO stanjena mjesta sa strane torusa tj njegov periferni vijenac se naziva margo i on je
tanak i lahko propustljiv pa se putem njega vrsi razmjena tvari.

TIPOVI ELEMENATA GRAĐE DRVETA

• U anatomskom smislu drvo je sastavljeno tkivo. Drvo četinara je jednostavnije građe i

sastoji se od traheida i parenhima, dok je drvo lišćara iz najmanje tri vrste ćelija tj
kompleksnije je građe. Drvo lišćara se sastoji od: traheja, traheida, vlaknasti
traheida, vlakanca i parenhima.

• TRAHEIDE su osnovni elementi građe drveta četinara i čine njihovu osnovnu masu. U
funkcionalnom smislu traheide su primarno provodni elementi koji obavljaju i
mehaničku funkciju. Traheide četinara se dijele u tri vrste:

1) Aksijalne traheide-veoma su produžene prozenhimske ćelije sa ušiljenim završnim

membranama. U građi drveta četinara učestvuju sa najmanje 90%. na radijalnom
presjeku krajevi traheida su pravougaoni ili malo zaogruženi, a na tangetnom
presjeku vidi se da se krajevi sužavaju sve do skoro štrog vrha. Aksijalne traheide se
mogu podijeliti na: Traheide ranog drveta(imaju tanke ćelijske zidove, široke lumene
što im omogućava lakši provod vode i hranjivih materija. I Traheide kasnog drveta
(vrše mehaničku funkciju, a imaju debele ćelijske zidove i uske lumene.
Traheide četinara su veoma dugačke i variraju u granicama od 1 do 7 mm, a
prosječna širina im se kreće u granicama od 30 do 45 µm.
2) Traheide trakova-po obliku su slične parenhimskim ćelijama traka. Okomite su na
aksijalne traheide i služe za sprovođenje vode i hranljivih materija u radijalnom
smjeru.
3) Kratke traheide u nizu-slične su ćelijama aksijalnog parenhima. One opkoljavaju
uzdužne smolne kanale, a redovno se pojavljuju kod ozljednog drveta.
JAŽICE

• Neodebljala mjesta membrana koja služe za vezu između lumena susjednih ćelija
zovu se jažice. Mogu se razviti samo na primarnim jažičnim poljima i formiraju se za
vrijeme izgradnje sekundarne membrane. U svakom primarnom jazičnom polju može
se razviti jedna ili više jažica.
• Jažice se razlikuju po građi, veličini, obliku, broju i rasporedu.
• Jažice koje se nalaze nasuprot jedna drugoj na dodirnim membranama dvije susjedne
ćelije i koje se međusobno nadopunjuju i čine jednu cjelinu zovu se par jažica.
• Jažice traheida su ograđene, brojen, različitog oblika, rasporeda i veličine. Na mjestu
dodira sa parenhimom na traheidama se mogu razviti i razni oblici jednostavnih ili
slabo ograđenih jažica.
• Postoji tri tipa jažica:
1)jednostavne jažice-imajudvije nasuprotne šupljice koje su prilikom odebljanja
ćelijske membrane u cijeloj dužini ostale jednake širine.
2)ograđene jažice-karakteristika su mrtvih provodnih elemenata građe drveta tj.
 traheja, traheida i vlaknastih traheida. Kod ovih jažica sa svake strane jažice uzdižu se
zadebljanja u obliku nadsvođenja nad membranom.
3)jednostavne-ograđene-one jažice koje su jednostavne sa parenhimske strane, a
ograđene sa trahealne strane.

• Središnji dio jažične membrane obično je zadebljala u obliku sočiva ili leće i zove se
torus. Većeg je promjera od porusa i nepropustan je. Oko nezadebljalog torusa ostaje
nezadebljala opna koja je propusna i zove se margo.
• Slijepa jažica nastaje ako se formira jažica samo sa jedne strane u kontaktnim
membranama dvije ćelije.

• TRAHEIDE LIŠĆARA su mnogo kraće od traheida četinara. U građi drveta se nalaze

vuskularne, vazicentrične i vlaknaste traheide.
1)vuskularne traheide-su aksijalni provodni elementi građe lišćara. Slične su
trahejama kasnog drveta, ali se razlikuju po tome što na poprečnim membranama
nemaju ploču perforacije.Širina ovih traheida je ista kao i kod traheja kasnog drveta,a
dužina do 0.5mm
2)vazicentrične traheide-po postanku,rasporedu i funkciji slične su traheidama
četinara. U neposrednom su kontaktu sa trahejama i javljaju se isključivo
pojedinačno, kratke su i nepravilnog oblika. U potpunosti su izgubile mehaničku
funkciju.
3)vlaknaste traheide-vrlo su izduženi elementi građe lišćara, zašiljeni krajeva i uskog
lumena. Jažice su im sitne ograđene sa pukotinastim ili lećastim porusom koji je
produžen i prelazi preko marga. Po obliku ove traheide lične na libriformska vlakanca.
• Limbriformska vlakanca drveta su tipični i najsavršeniji elementi koji vrše mehaničku
funkciju u drvetu lišćara. Ovi elementi imaju uske lumene, debele ćelijske membrane,
izrazito su izduženi, na krajevima zašiljeni sa pukotinastim ili lećastim jažicama.
Dužine su i do 5mm. Kod većine dužina varira od 0,8-1,5mm.

• TRAHEJE-sudovi, su specijalizovani provodni elementi drveta liščara, a četinari ih

nemaju. U filogenetskom razvoju su se razvile iz traheida. Od traheida se razlikuju po
načinu provođenja vode. Traheja ili trahealni niz izgrađen je iz aksijalnog niza članaka
koji izgrađuju cjevastu tvorevinu. Članak traheja je pojedinačna ćelija trahealnog niza.
Članci traheja su kratke ćelije u obliku cijevi, valjka ili bačvi koje su sa obje strane
otvorene, a na poprečnom presjeku okrugle, eliptične ili poligonalne. Traheje su na
poprečnom presjeku mogu vidjeti i prostim okom i zovu se pore.
• Ploča perforacije je perforirani dio na članku traheja sa preostatkom završne
membrane. Perforacije završnih membrana mogu biti potpune ili djelomične. Kod
jednostane perforacije razvija se veliki broj otvora koji ponekad zauzima cijelu
površinu ploče. Kod višestruke perforacije razvijaju se u ploči dva ili više otvora.
• Terminom jažičenje obuhvata se oblik, veličina, broj i raspored jažica na aksijalnim
membranama susjednih članaka traheja. Ove jažice su redovno mnogo uže i gušće od
ograđenih jažica traheida četinara. Isključivo su ograđenog tipa i mogu biti
 raspoređene na slejdeći način: naizmjenično razmaknuto, naizmjenično-poligonalno-
spljošteno, nasuprotno-pravougaono-spljošteno, koso-spiralno i ljestvičasto.

• DRVNIM PARENHIM sastoji se iz sitnih ćelija koje su žive, imaju tanke membrane,
protoplazmu i pod određenim uslovima poprimaju sposobnost diobe. Izodijametrične
su. Jažice su im jednostavne. U živom drvetu služe za skladištenje rezervne organske
hrane, a učestvuju i u kretanju vode kroz stablo.
• Debljina parenhimskh ćelija varira u uskim granicama od 15-30µm, dok dužina barira
u granicama od 20-100 µm.
• Po položaju u drvetu razlikujemo: aksijalni parenhim, parenhm traka i epitelni
parenhim.
1)Aksijalni parenhim-proteže se uzdužnim nizovima koji teku paralelno za ostalim
aksijalnim elementima. Oblik ćelija aksijalnog parenhima je tangentno spljošten, broj
ćelija u aksijalnom nizu je različit. Mješoviti aksijalni niz ćelija parenhima je izgrađen iz
kratkih traheida i parenhima. Na osnovu rasporeda na poprečnom presjeku parenhim
može biti: granični čije su ćelije na granici goda(granični može biti terminalni-ako je
formiran na završetku goda i inicijalni-ukoliko je formiran na početku goda) i difuzan
ravnomjerno raspoređen po cijelom godu i ograničen na rano i kasno drvo.
2)Parenhim traka(radijalni parenhim)-izgrađuje drvne trake.
3)Epitelni parenhim(aksijalni i radijalni)-čine ga ćelije koje imaju sekretornu funkciju u
aksijalnom i radijalnom sistemu građe drveta. Kod drveta četinarskih vrsta
preovladava epitel smolenica važan za stvaranje smole, a kod tropskih vrsta epitel
mliječnica i uljanica.

• Drvni traci su skupine ćelija koje se protežu radijalno između aksijalnih elemenata u
drvetu i osiguravaju komunikaciju između živih dijelova drveta i kambija. Najduži
drvni traci se protežu od srca do žive kore i zovu se primarni. Sekundarni traci se
formiraju kasnije u nekom godu i teku od goda u kom su nastali do žive kore.
• Podjela drvnih trakova se vrši po širini, visini, obliku, gustini, rasporedu i tipu građe.
• Ako se po širini sastoje iz samo jednog niza ćelija zovu se jednoredni, a traci koji se po
širini sastoje iz dva ili više nizova ćelija zovu se dvoredni odnosno višeredni.
• Po visini traci mogu biti: niski-sastavljeni iz jednog ili nekoliko nizova ćelija i visok koji
su izgrađeni od 30-50 pa i više ćelija.
• Po obliku presjeka traci mogu biti: nistasti, vretenasti ili lećasti.
• Gustina drvnih trakova mjeri se na tangentnom presjeku i predstavlja broj traka na
1cm dužine goda.
• Po tipu građe drvni traci mogu biti: homocelularni sastavljeni iz ćelija istog oblika i
rasporeda i heterocelularni sastavljeni iz različitih ćelija.
 -homocelularni traci drveta lišćara sastoje se samo od radijalno produženih
kvadratnih ili uspravnih ćelija parenhima.
-homocelularni traci drveta četinara izgrađeni su samo od parenhima istog oblika i
smjera protezanja.
-heterocelularni traci drveta lišćara izgrađeni su od radijalno produženih kvadratnih i
uspravnih ćelija koje se nalaze na rubovima traka.
-heterocelularni traci drveta četinara sastoje se od parenhima i kratkih traheida
traka.

JAŽICE U POLJU UKRŠTANJA

• Polje ukrštanja je termin za oznaku pravougaonika koji je ograničen dodirnim

membranama aksijalnih traheida i ćelija traka.
• U polju ukrštanja drveta četinara nalazi se pet tipova jažica: fenestriforman, pinoidan,
piceoidan, kupresoidan, taksodioidan.

• SMOLNI KANALI su intercelularni prostori u obliku okruglih cijevi koje nastaju

razmicanjem parenhimskih ćelija. Smolni kanali mogu biti: aksijalni i radijalni.
• Aksijalni smolni kanali-raspoređeni su između traheida, a radijalni se nalaze unutar
višerednih drvnih trakova.
• Dužina aksijalnih smolnih danala je 10-80 cm, a prečnik je oko 0,1mm. Dužina
radijalnih smolnih kanala zavisi od promjera drveta tj od dužine drvnih trakova, a
prečnika su do 0.04 mm.
• Aksijalni smolni kanali su povezani radijalnim.