Araling Panlipunan 10

Quarter 3 – Isyung Pangkasarian

Term Description
Sex Bayolohikal at pisyolohikal na taglay ng bawat indibidwal. Ang konsepto
ng sex ay nakabatay sa anatomiya.ng isang tao.
Gender Mga panlipunang gampanin, kilos at gawain ng indibidwal batay sa
itinakda ng lipunan. Ang konsepto ng sex ay nakabatay sa sexual identity
ng isang tao.
Male Mga indibidwal na may XY chromosome
Female Mga indibidwal na may XX chromosome
Gender Role Tumutukoy sa kung ano ang inaasahan ng lipunan para sa indibidwal sa
kanyang pagkilos, pagsasalita, ekspresyon, at pananamit.
Intersex Tumutukoy sa iba’t-ibang kondisyon na kung saan ang isang tao ay
ipinanganak na isang lalaki o babae subalit hindi umaayon sa tipikal na
depenisyon ng kanyang kasarian
Gender Expression Pagpapahayag ng isang tao sa kanyang kasarian na maaaring makita sa
pananamit, pangalan, boses at iba pang katangian. Maaring ang isang
indibidwal ay masculine, feminine, o androgynous.
Gender Neutral Ito ay tumutukoy sa isang tao na may mga katangiang hindi tradisyonal na
naaayon sa isang lalaki o babae
Androgynous Ito ay tumutukoy sa isang tao na may kombinasyong katangiang na
tradisyunal na naayon sa isang lalaki o babae
Sexual Orientation Malalimang atraksyon, apeksyon, emosyonal o sekswal na relasyon
Heterosexual Tumutukoy sa isang tao na may emosyonal, pisikal at sekswal na atraksyon
sa katapat na kasarian.
Homosexual Tumutukoy sa isang tao na may emosyonal, pisikal at sekswal na atraksyon
sa kaparehong kasarian.
Hot Pink Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang
“Sexuality”
Red Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang “Life”
Orange Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang
“Healing”
Yellow Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang
“Sunlight”
Green Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang “Nature”
Turquoise Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang “Magic”
o “Art”
Indigo Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang
“Serenity” o “Harmony”. Sa ibang mga pride flags, maaaring mapalitan ang
kulay na ito ng indigo.
Blue Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang
“Serenity” o “Harmony”. Sa ibang mga pride flags, maaaring mapalitan ang
kulay na ito ng asul.
Violet Kulay na ginamit sa 1978 LGBT pride flag na nangangahulugang “Spirit”
Gilbert Baker Nagdisenyo ng LGBT pride flag noong 1978. Ang kanyang disenyo ay
binubuo ng walong stripes na may iba’t-ibang mga kahulugan.
Bisexual Tumutukoy sa isang tao na may emosyonal, pisikal at sekswal na atraksyon
sa kapareho o kaibang kasarian
Androphlia Tumutukoy sa isang indibidwal na makararamdam ng “sexual attraction” sa
mga kalalakihan
Gynephilia Tumutukoy sa isang inidbidwal na nakararamdam ng “sexual attraction” sa
mga kababaihan
Pansexual Tumutukoy sa isang tao na may emosyonal, pisikal at sekswal na atraksyon
sa kahit kanino anupaman ang kanilang kasarian
Asexual Tumutukoy sa isang tao na walang pisikal at sekswal na atraksyon sa kahit
kanino ngunit mayroong emosyonal na pangangailangan gaya ng lahat
Aromantic Tumutukoy sa isang tao na wala o maliit na tsansang magkaroon ng
damdamin sa kapwa. Mas masaya sila sa pakikipagkaibigan lamang.
Lithsexual Nakararamdam ng atraksyon sa kapwa subalit ang atraksyon nila ay
nawawala sa oras na nalaman niya na siya’y hinangaan din ng taong iyon
Demisexual Tumutukoy sa isang tao na hindi nakararamdam ng atraksyon sa kapwa
hangga’t wala siyang nararamdamang “emotional connection”
Lithromantic Natutuwa sila sa atraksyon at pag-ibig na nadarama nila sa kanilang kapwa,
subalit ang lahat ng ito’y nasa kanilang isip at teorya lamang
Gender Identity Tumutkoy sa karanasan at pakakakilanlan ng isang indibidwal sa kanyang
kasarian na maaari o hindi maaaring naka-aayon sa kasariang nakatama
mula sa pagkasilang
Cisgender Tumutukoy sa isang tao na kinikilala ang kanyang sarili ayon sa kanyang
kasarian na nakatala mula pagkasilang
Straight Ally Tumutukoy sa mga heterosexual o cisgender na sumusuporta sa mga
karapatang sibil, gender equality at iba’t-ibang samahan ng LGBT
Genderqueer Tumutukoy sa isang tao na hindi kinikilala ang kanyang sarili bilang
nakapaloob sa tradisyonal na gender; Binary (babae o lalaki)
Transgender Tumutukoy sa mga tao na ang pagkakailanlan o pagpapakahayag ng
kasarian ay hindi nakabatay sa sex na nakatala mula sa pagkasilang
Transmasculine Tumutukoy sa mga ipinanganak bilang lalaki ngunit hindi nakabatay ang
kanilang pagkakailanlan o pagpapakahayag ng kasarian sa kanilang sex
Transfeminine Tumutukoy sa mga ipinanganak bilang babae ngunit hindi nakabatay ang
kanilang pagkakailanlan o pagpapakahayag ng kasarian sa kanilang sex
Gender Fluid Nakararamdam ng pabagu-bagong “gender identity” depende sa sitwasyon,
oras at pagkakataon
Bear Isang “male gay” na may maskuladong pangangatawan at may anyo at kilos
ng isang tunay na lalaki
Lipstick Lesbian Isang lesbian subalit napakasopistikada, glamorosa at may anyo at kilos ng
isang ganap na babae
Balangay (Barangay) Sasaksyan na ruro ng maraming pamilya. Kung pag-uugnayin sa konsepto
ng gender role: karaniwang lalaki mismo ang tumatayo sa isang institusyon
tulad ng pamilya, kaya nagiging lider rin sila at kumokontrol sa mga
balangay noong Pre-Spanish period.
Pre-Spanish Lifestyle Bago pa dumating ng mga Kastila ay mayroon na agad na patriarchy sa
lipunan sa panahon na ito at kalalakihan ang nagkakaroon ng advantage sa
social roles, tulad ng polygamous relationship, state leadership, at iba’t-
ibang mga karapatan tulad ng diborsyon at pagtakwil sa buhay ng asawa
kapag nalaman na may kasamang ibang asawa ang babae.

Ngunit mayroon ring tungkulin at gampanin ang mga kababaihan sa

kanilang lipunan.
Pintados Tradisyonal na pamamaraan ng pagtatattoo. Sa Pre-Spanish Era, iba ang
interpretasyon ng tattoo ng mga kalalakihan at ng mga kababaihan. Ang
tattoo sa mga kalalakhan ay nangangahulugang “valor”, kagitingan, o
leadership, at sa kababaihan ay “beauty”, kagandahan, o aesthetic sense.
Boxer Codex Nadiskubre noong 1590s na naglalaman ng mga sinaunang larawan ng
pamumuhay ng mga Pilipino. Ayon sa mga larawang ito ay nalaman na
kinikilala pa rin pala ang mga karapatan at gampanin ng mga kababaihan:
1. Kailangang magpaalam ang mga lalaki sa asawang babae
2. Sa Ifugao na tribo, maaaring iwanan ng mga babae ang mga
asawang lalaki kapag hindi sila responsable
3. Ang mga Binukot ay ang mga pinakamaganda o pinakamaputing
babae sa lipunan na pinaniniwalaang anting-ating ng lipunan upang
manalo sila sa giyera, kaya mataas ang tingin ng lipunan sa kanila.
 Hindi dapat tumapak ang mga Binukot sa lupa, at pinaghihiwalay
ang mga Binukot mula sa mga kanilang pamilya
4. Ang mga Babaylan ay ang mga “ispiritista” na siyang ginagamit na
instrumento upang maiugnay ang isipitwal na mundo at ang
lipunan. Sila ay tumatayong mga manggagamot, at sila ay ang mga
spiritual advisers na nagbibigay ng payo na siyang sinusunod ng
lipunan
Kasal Kailangang tumabasan ng mga kalalakihan ang yaman o halaga ng mga
mapapangasawa nilang mga babae sa pamamagitan ng dote o bigay kaya,
tulad ng yaman ng pamilya, mga iniaalay na hayop, o precious stones. Ang
magulang ng lalaki ay kailangang magbigay ng regalo sa mapapangasawa
ng anak, at tinatawag ito na panghimuyat na siyang dote para sa babae.
Magbibigay ng dote ng magulang ng lalaki sa magulang ng babae. Ang
dote na ito ay tinatawag na himaraw. Magbibigay ng dote ang pamilya ng
lalaki sa mga mahal sa buhay o relatives ng babae; Tinatawag ang dote na
ito bilang bigay-suso.
Spanish Era Masyadong bias ang kultura ng Espanyol dahil nakapabor sila sa mga
kalalakihan, at ang mga kababaihan ay magsisilbi lamang sa loob ng
kanilang mga tahanan at may gampanin silang maging mabuting ina sa
kanilang mga anak. Maaring mailahad ang mga karanasan ng mga
kababaihan sa nobela ni Rizal na “Noli Me Tangere”. Hindi naging masaya
ang buhay ni Maria Clara dahil wala siyang karapatan upang ibigin si
Crisostomo Ibarra, o sa kabuuan ay hindi niya magawa ang kanyang gusto.
Napagsamantala si Sisa ng mga prayle at hindi na niya mahanap ang
kanyang mga “anak”. Sa buong nobela ay walang ginawa si Tiya Isabel
kundi magluto ng mapaghahainan ng mga bisita tulad ng tinola. Ngunit may
mga kababaihan na naging bayani sa panahon ng rebolusyon at pag-aalsa
ng mga Pilipino tulad ni Gabriela Silang, Gregoria De Jesus, Theresa
Magbanua at Tandang Sora.
American Era May pagkakapantay-pantay rin sa dalawang kasarian noong American Era.
Ang mga Thomasites ay ang mga guro noong panahon ng mga Amerikano.
na silang nagbigay ng pormal na edukasyon sa mga kalalakihan AT
kababaihan. Dahil dito ay nagkaroon na rin ng mga babae na nagkamit ng
matataas ng propesyon.
Plebesito Noong Abril 30, 1937, nabigyan ng oportunidad ang mga babae na
bumotosa pamamagitan ng plebesito, kaya nagkaroon sila ng tinig o boses
sa pagpili ng opisyales o politiko. Isa ito sa mga mahahalagang pangyayari
sa kasaysayan ng karapatang pantao ng mga kababaihan. 90 bahagdan ng
mga Pilipino noong ay sumang-ayon na makaboto rin ang mga kababaihan.
Japanese Era Ang panahon ng Hapon ay ang isa sa mga pinakamadilim na bahagi ng
kasaysayan ng mundo dahil sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ngunit
may mga kababaihan na nagdesisyong makisama sa mga kalalakihan at
sumamang lumaban sa mga Hapones.
Guerilla Mga pilipinong sundalong nakipagdigmaan laban sa mga Hapones. May
mga kababaihang naging Guerilla upang samahan ang kanilang mga
kasamahang lalaki
Karayukisan Ang karayukisan, o comfort women, ay ang mga kababaihan na may edad
na 13 pataas na pinadala sa Garrison zone upang gahasain at abusuhin sila
ng mga Hapon gabi-gabi. Maraming namatay na mga comfort women at
pati na rin ang comfort gays.
Yogyakarta Principle Malaki ang role ng Yogyakarta Principle in Action sa SOGIE Equality Bill
ng Pilipinas.
Homophile Pamphlet Publication na naglalaman ng mga kwento ng mga gays at
homosexuals at mga tagumpay ng third sex. Kaya nabuksan ang kamulatan
ng tao sa existence ng LGBTQ community.
Daughter’s of Bilitis Lesbian Organization na nabuo noong 1955. Makikita sa organization na ito
 ang unti-unting paglabas ng mga lesbians at other third-sex parties
Mattachine Society of New York Gay rights organization na binuo ni Harry Hay
Harry Hay Bumuo ng Mattachine Society of New York, isang national gay rights
organization sa US
The Stonewall Riot Protesta noong Hunyo 28, 1969 na kung saan nagsasama ang mga third sex
at nilaban nila ang kanilang mga karapatan bilang tao at labanan ang
diskriminasyon at pang-aabuso mula sa lipunan matapos hulihin sila ng
mga pulis mula sa kanilang pagsasaya at parties.
Asog Mga babaylan mula sa Visayas na kung saan ang mga kalalakihan ay
“nagti-tila babae”. Pinapakinggan ng lipunan ang kanilang mga opinyon at
payo tulad ng mga babaeng babaylan.
Pilipinas Mas dehado ang mga kababaihan sa Pilipinas sa Politika, Akademiya,
Midya, at Negosyo. Dahil dito ay nakararanas sila ng Gender
Discrimination. Ngunit mayroon pa ring mga kalalakihan na nakararanas ng
diskriminasyon.
Invisible Minority Ang turing sa mga nasa third sex parties sapagkat hindi sila masyadong
nabibigyan-pansin ng lipunan lalo na sa usapin ng diskriminasyon
Diskriminasyon Ito ay ang anumang pag-uuri, eksklusyon, o restriksyon batay sa kasarian
na naglalayon o nagiging sanhi ng hindi pagkilala, paggalang, at pagtamas
ng lahat ng kasarian ng kanilang mga Karapatan o Kalayaan
Ligation Proseso ng pagtali ang isang bahagi ng female reproductive system upang
hindi mabutis ang babae at makontrol ang panganganak
Litigation Isang practice noong Middle Ages na kung saan ay tinatali ang kaliwang
testicle upang ititigil ng populasyon. Naniniwala sila na ang kaliwang
testicle ang siyang nagbibigay ng offspring na babae at ang kanan ay sa
lalaki. Gusto ng mga tao noong panahong iyon na magkaanak ng lalaki.
Honor killings Parusa na ginagawa ng pamilya sa Sub-Saharan Africa sa anak na babae
kapag tinanggi niya ang pagpapakasal sa kanyang mapapangasawa.
Naniniwala sila na isa itong malaking kahihiyan sa pamilya.
UP Babaylan 1993 up ipatawag ang Karapatan ng mga lgbts
Lagablab 1999 pakikipagkasundo sa kongreso upang ilapag ang mga Karapatan ng
nasa ikatlong kasarian
Margaret Mead Ang mag-asawang anthropologist noong na pumunta sa Papua New Guinea
Reo Fortune noong 1931 upang katokin ang gender roles ng mga tribo sa bansa.
Kanilang nalaman na iba-iba ang gender roles sa iba’t-ibang mga tribo.
May mga tatlong nag-eexist na pangkat-etniko
Arapesh Nangunguhulugang “tao”. Walang pangalan ang bawat indibidwal sa
pangkat na ito. Ang mga babae at mga lalaki ay kapwa maalaga at mapag-
aruga sa kanilang mga anak, matulungin, mapayapa, kooperatibo sa
kanilang pamilya at pangkat.
Mundugumur Napakadominante ang mga babae at mga lalaki at kapwa silang
matatapang, agresibo, at bayolente na mga tao at naghahangad sila ng
kapangyarihan o posisyon sa kanilang pangkat.
Tchambuli Ang mga lalaki ay abala sa pag-aayos sa kanilang sarili at mahilig sa mga
kuwento, at ang mga babae ay dominanteat naghahanap ng makakain ng
kanilang pamilya.
Instrumental Task Sa tradisyunal na perspektibo, ang mga lalaki ay gumagawa ng mga
instrumental task tulad ng decision making at economic supervision
Expressive Task Sa tradisyunal na perspektibo, ang mga babae ay gumagawa ng mga
expressive task tulad ng pagbibigay ng apeksyon at emosyonal na suporta
sa kanilang mga anak
Malala Yousafzai Nkatira sa swat valley region between Pakistan and Afghanistan
In her town They believe that educ is exlusive only ofr men
Eto ang gusting ipalaganan ng Taliban, isang radical at leftist group
One time habang papasok si Malala sa school by school bus, hinarang sila
ng Taliban at binarily siya noong oct 12, 2009

Female Genital Mutilation (FGM)
Breast Ironing
Foot Binding
Seven Deadly Sins Against Women
Act-Like-A-Man Box Culture
Vine Jumping
Scarification
Bullet Ant Ritual
Yogyakarta Principle of Action
Mabuti nalang at binuhay si Malala
Naging turning point ito upang ma-realize niya ang reyalidad ng mundo
Marmaing babae ang gusting mag-aral ngunit napapasailalim sila ng belief
Kaya ipinaglaban niya ang Karapatan ng mga kababaihan lalo na sa
education dahil mayroon ring passion ang mga kababiahan at pangarap sa
buhay at kailangan itong makamit sa pamamagitan ng edukasyon
Nabuksan ng mundo at nabigyan ng pansin ang buhay at Karapatan ng mga
kababaihan
Dahil dito ay ginawaran si Malala ng nobel peace prize for educ
At naitatag din ang MALALA FUND na oung saan lumilikom sila ng
pondo pangtustos ng pag-aaral para sa mga kababaihan d lang sa Pakistan o
Afghanistan, kundi sa buong mundo
Ang FGM ay ang pagtanggal ng bahagi ng genitalia ng mga kababaihan.
Tinatawag rin itong female circumcision. Ang FGM ay isang proseso ng
pagbabago sa air ng kababaihan (bata o matanda) nang walang anumang
beenepisyong nedikal. Ito ay isinasagawa sa paniniwalang mapapanatrili
nitong walang bahid dungis ang babae hanggang siya ay maikasal.
Ang breast ironing ay ang pagpapapatag o flattening ng mga breast ng
babae gamit ng mainit na bato, spatula, at apoy, at ibinabayo ito o
minamasahe sa dibdib ng batang nagdadalaga. Isinasagawa ito upang
maiiwasan ang maagang pagbubuntis, paghinto sa pag-aaral, at
panggagahasa. Ilan sa mga foreign orgs na sumasalungat dito ay ang
German Development Agencies (GDA) at Network of Aunties.
Ang mga paa ng mga babae ay pinapaliit hanggang sa tatlong pulgada. Ang
korte ng paa ay pasusunurin sa bakal o bubog sa pamamagitan ng pagbali sa
mga buto ng paa nang paunti-unti gamit ang telang mahigpit na ibinalot sa
buong paa. Ang resulta nito ang ang isang Lotus Feet o Lily Feet.
Naniniwala sila na ang maliit nap aa ay nangangahulugang “beauty” o
kagandahan. Ipinagbawal ito ni Sun Yat Sen noong 1911.
Physical Abuse, Rape, Incest (pagkakaroon ng relasyon sa pagitan ng
dalawang magkamag-anak), Sexual Harassment, Sexual Discrimination,
Limited access to Reproductive Health, Sex Trafficking o Prostitution
Paul Kivel, Dapat nasa loob ng kahon ang lalaki. Ang nasa loob ng kahon
ay ang pagiging malakas, agresibo, athletic, palatawa, at iba pa.
Pagdidisplay ng hindi nasa loob ng kahon ay nangangahulugang isang
mahinang lalaki.
Sa Bunlap (bahagi ng Pacific Archipelago), isinasagawa nila ang Vine
Jumping upang magsilbi itong transisyon bilang isang bata hanggang isang
ganap na lalaki. Ang mas mataas na talon ay nag-gaguarantee ng isang
biyaya mula sa mga diyos.
Sa isang tribong Kaningara sa papua, isiansagawa ang scarification, isang
bloody body-modification upang mapalakas ang ipiritwal na koneksyon
mula sa kanila at ang kanilang ispiritwal na kalikasan. Isa sa mga ritwal dito
ay ang Haus Tambaran o “The Spirit Hose” na kung saan maguundergo sila
sa seclusion nng dalawang buwan. Transition daw ito to manhood
Sa Satere Mawe Tribe, ang mga lalaki na 12 anyos ay magsusuot ng gloves
20 beses at sumayaw sa loob ng 10 minuto habang napapalibot ng mga
Bullet ants na nag-stisting sa kanila.
nObyembre 6-9, 2006 ay nagkaroon ng pagpupuloing ang 27 eksperts at
nagbuo ng mga pamantayan o principles or guidelines upang iconsider kung
paano ibibigyan ng proteksyon at kaakibat na Karapatan na dapat taglayin
ng mga kasamahan sa third sex. Ang mga konsepto o principles ay
sumasalilalim sa isang konsepto: pagkakapantaypantay o equilality (and
probably accessibility)
asng mga 29 principles ay:
1-3 rights to universal enjoyment of human rights, non-discrimination and
recognition before the law (basic needs: karapatang maipanganak,
karapatang magkaroon ng magulang, karapatang magkaroon ng pangalan,
pakikipagkapwa, tignan bilang miyembro ng komunidad)

4-11 Rights to Human and Personal Security (primary needs: food, water,
clothing, shelter) (secondary needs or non-material things: pagtulog,
friends, dapat maging ligtas sya sa kanyang paligid)

12-18 Economic, Social and Cultural Rights

19-21 Rights to Expression, Opinion and Association (pakinggan and

kanyang opinion at suhestion)

22-23 Freedom of Movement and Asylum (pakikipagusap sa kongreso,

movement, state protection mula sa estado o gobyerno)

24-26 Rights to Patricipation in Cultural and Family Life

27 Rights to Human Rights Defenders (bigyan protek ang barangay,

pamahalaan, at media)

28-29 Rights to Redress and Accountability