การประเมินและ งเ ริมความกาว นาของการคลอด (6P)

การประเมินความกาว นาของการคลอด มายถึง การประเมินการดำเนินการคลอดในผูคลอดและทารกใน

ครรภ มีวัตถุประ งคเพื่อคน า รือเฝาระวังความเ ี่ยง รืออันตรายที่จะเกิดขึ้นกับมารดาและทารกในครรภ
รวมทั้งใ การ งเ ริมการคลอดอยางเ มาะ ม การบวนการคลอดเกี่ยวของกับปจจัย ลักอยางนอย 6
ประการ ไดแก 1. แรงผลักดัน (Powers)
2. ชองทางคลอด (Passages)
3. ิ่งที่คลอดออกมา (Passengers)
4. ทาของผูคลอด (Position of labor)
5. ภาวะจิตใจของผูคลอด (Psychological condition)
6. ภาวะรางกายของผูคลอด (Physical condition) ดังรายละเอียดตอไปนี้
1. แรงผลักดัน (Power)
มายถึง แรงที่ใชในการขับทารกออกจากมดลูก แบงออกเปน 2 ชนิด คือ
1) แรงจากการ ดรัดตัวของมดลูก (uterine contraction) การ ดรัดตัวของมดลูกมักเกิดขึ้น
นอกเ นืออำนาจการควบคุมของจิตใจ เปนการควบคุมระบบประ าทอัตโนมัติ การ ดรัดของมดลูกปกติจะ
เกิดขึ้นที่บริเวณ วนบนของมดลูก (cornua of uterus) กลามเนื้อมดลูก วนบนจะ ดรัดตัวและดึงรั้ง ขณะที่
มดลูก วนลางจะมีการ ดรัดตัวและดึงรั้งเชนกัน งผลใ เซลลกลามเนื้อมดลูก วน ด ั้นลงและมีเกิดการเปด
ขยายของปากมดลูกตามมา การ ดรัดตัวของมดลูกในแตละครั้งจะเกิดแรงดันในโพรงมดลูก (severity)
แตกตางกันออกไป
การ ดรัดตัวของมดลูกแตละครั้ง แบงเปน 3 ระยะ คือ
- Increment เปนระยะที่มดลูกเริ่ม ดรัดตัว
- Acme เปนระยะทีม่ ดลูกเริ่มมีการ ดรัดตัวเต็มที่
- Decrement เปนระยะทีม่ ดลูกเริ่มคลายตัว
 ภาย ลังการ ดรัดตัวก็จะปนระยะพัก เรียกวา Resting period เพื่อชวยใ ทารกในครรภปลอดภัย
เพราะมดลูก ดรัดตัวแตละครั้ง จะทำใ การไ ลเวียนของเลือดระ วางมดลูกและรกลดนอยลงทำใ ทารกใน
ครรภขาดออกซิเจน ซึ่งเมือ่ มดลูกคลายตัวจะไดรับออกซิเจนตามเดิม
1.1) การประเมินการหดรัดตัวของมดลูก (Power : uterine contraction) มีวิธีการประเมินการ
ดรัดตัวของมดลูก คือ ผูตรวจวางฝามือลงบริเวณยอดมดลูก (uterine fundus) โดยวางปลายนิ้วมือเบาๆลง
บนบริเวณยอดมดลูก นานประมาณ 15 นาที รือพบพบการ ดรัดตัวของมดลูกอยางนอย 3 ครัง้ และผูตรวจ
ตองไมเคลื่อนมือไปมา เพราะจะเปนการกระตุนการ ดรัดตัวของมดลูก โดยจะประเมิน 3 อยางไดแก
- ระยะหางของการหดรัดตัวของมดลูกแตละครั้ง (interval) มายถึง ระยะเวลาตั้งแตมดลูกเริ่ม ด
รัดตัวครั้ง นึ่งจนถึงเริ่ม ดรัดตัวอีกครั้ง รือ ความถี่ในการ ดรัดตัวของมดลูก
- ระยะเวลาที่ใชในการหดรัดตัวแตละครั้ง (duration; D) มายถึง ระยะเวลาในการ ดรัดตัวแตละ
ครั้งตั้งแตกลามเนื้อมดลูกเริม่ มีการ ดรัดตัวจนกระทั้งมดลูกคลายตัว
- ความรุนแรงในการหดรัดตัวแตละครั้ง หรือแรงดันในโพรงมดลูกขณะที่มดลูกหดรัดตัว
(intensity or amplitude) มายถึง ความแรงของการ ดรัดตัวของกลามเนื้อมดลูก รือชวงที่ความดัน
ภายในโพรงมดลูกมีคา ูงที่ ุด โดยแบงไดเปน 4 ระดับ ดังนี้

1.2) ลักษณะของการหดรัดตัวของมดลูกปกติ มีดังนี้

- ระยะปากมดลูกเปดชา (latent phase) รือระยะปากมดลูกเปด 0-3 เซนติเมตร การ ดรัดตัวของ
มดลูกควรเปน Interval คือ 5-10 นาที, Duration 30-45 วินาที, Intensity คือ mild (1+), moderate (2+)
- ระยะปากมดลูกเปดเร็ว (active phase) รือ ระยะปากมดลูกเปด 4-7 เชนติเมตร การ ดรัดตัว
ของมดลูกควรเปน Interval คือ 2-5 นาที, Duration คือ 45-60 วินาที, Intensity คือ moderate (2+)
และ strong (3+,4+)
- ระยะเปลี่ยนผาน (transitional phase) รือระยะปากมดลูกเปด 8-10 เซนติเมตร การ ดรัดตัว
ของมดลูกค รเปน Interval คือ 1-2 นาที, Duration คือ 60-90 ินาที, Intensity คือ strong (3+,4+)
1.3) การ งเ ริมการ ดรัดตัวของมดลูก
1) ดูแลใ ระน้ำอา ารและน้ำดื่มใ เพียงพอ
2) ดูแลใ พักผอนอยางเพียงพอ
3) บรรเทาค ามเจ็บป ด
4) ลดค าม ิตกกัง ลและค ามกลั โดยใ ขอมูลเกี่ย กับการคลอด
5) ดูแลใ ลุกนั่ง เดิน นอนในทา ีร ะ ูง
6) กระตุนใ ป า ะทุก 2 ชั่ โมง
7) กระตุน ั นมเพื่อใ ลั่ง Oxytocin
8) รายงานแพทยเพื่อใ ยา Oxytocin
2) แรงจากการเบงของผูคลอด (maternal effort) เปนแรงที่เกิดขึ้นภาย ลังเรียก า
Secondary power เกิดขึ้นในระยะที่ 2 ของการคลอด แรงเบงนี้เกิดจากแรง ดรัดตั ของกลามเนื้อ นาทอง
และกระบังลม เนื่องจาก นนำของทารกเคลื่อนต่ำลงไปกดบริเ ณพื้นเชิงกราน (Pelvic floor) และ ท าร
นัก (rectum) ทำใ แมเกิดค ามรู ึกอยากถายอุจจาระและอยากเบง ในระยะแรกแรงเบงจะอยูในอำนาจ
บังคับของจิตใจ (Voluntary) แตในระยะ ลังที่ ีร ะของทารกมากดบริเ ณฝเย็บแล ค ามรู ึกอยากเบงจะมี
มากขึ้นจนบังคับไมได
2. ชองทางคลอด (Passage)
ชองทางคลอด ประกอบด ย 2 น ดังนี้
1) ชองทางคลอด วนกระดูก (bony passage) ลัก ณะของเชิงกราน (pelvis) แบงเปน 2 น
คือ เชิงกรานเทียม (false pelvis) และ เชิงกรานแท (true pelvis) นของกระดูกเชิงกรานเทียมจะไมคอยมี
ผลตอการคลอด แตเชิงกรานแทจะมีผลตอการคลอดมาก
เชิงกรานแททีม่ ีผลตอการคลอด ประกอบด ย

1.1) ชองเขาของเชิงกราน (pelvic inlet) เปนชองเชิงกราน นแรกที่ ีร ะทารกจะเขามา

ลัก ณะของชองเชิงกรานเปนรูปรีตามข าง มีขนาดเ นผา ูนยกลางแน ข างยา ที่ ุด (transverse
diameter) ประมาณ 13-13.5 ชม.
1.2) ชองกลางของเชิงกราน (mid pelvis) มีลัก ณะของชองเชิงกรานคอนขางกลม ดานขางจะ
เปนกระดูก ischial spines ทั้ง องขาง ดาน นาเปนกระดูก symphysis pelvis ดาน ลังเปนกระดูก
sacrum มีเ นผา ูนยกลางแน นา- ลัง ประมาณ 11.5 ชม. มีเ นผา ูนยกลางในแน ข างที่แคบที่ ุดของ
เชิงกรานเรียก า interspinous diameter ยา ประมาณ 10 ซม. โดย ัดจาก Ischial spines ทั้ง องขาง

1.3) ชองออกของเชิงกราน (pelvic outlet) มีลัก ณะของชองเชิงกรานเปนรูปรีตามแน ตั้ง

ดานบนเปนกระดูก symphysis pubis ดานลางเปนกระดูก coccyx ดานขางเปนกระดูกเปนกระดูก ischial
tuberosities มุมของ Supra pubic arch ไมนอยก า 90 อง า
รูปรางของเชิงกราน แบงเปน 4 ลัก ณะ
1. Gynecoid pelvis เรียกโดยทั่ ไป า เชิงกรานผู ญิง มีลัก ณะของชองเชิงกรานเปนรูปกลม
Transverse diameter ของ Inlet ยา ก า รือเทากับ Antero-posterior diameter, Ischial spine ไมยื่น
ออกมาและมี Pubic arch ก าง เปนลัก ณะของเชิงกรานที่เปนผลดีตอการคลอด พบไดประมาณรอยละ 50
2. Anthropoid pelvis มีลัก ณะของชองเชิงกรานเปนรูปไข Transverse diameter ของ Pelvic
inlet ั้นก า Antero-posterior diameter, Ischial spine มักจะยื่นออกมาและ Supra pubic arch
คอนขางแคบ เปนเชิงกรานที่ยังเ มาะ มกับการคลอด พบในคนผิ ขา รอยละ 20 และคนผิ ดำรอยละ 50
3. Android pelvis เรียกโดยทั่ ไป าเชิงกรานผูชาย มีลัก ณะของชองเชิงกรานเปนรูป ามเ ลี่ยมมี
Ischial spine ที่แ ลม และ sacral curve มักจะตรง เปนลัก ณะของเชิงกรานทีไ่ มเ มาะ มกับการคลอด
พบไดประมาณรอยละ 20
4. Platypelloid pelvis เปนเชิงกรานที่มีลัก ณะคลาย gynecoid pelvis แตแบนก า มี sacral
curve คอนขาง ั้นและ Pelvis คอนขางตื้นเปนเชิงกรานที่ไมเ มาะ มกับการคลอด พบนอยก ารอยละ 3
 2) ชองทางคลอดออน (soft passage) ซึ่งชองทางคลอดออนเปน วนที่ยืดขยายไดดี
ประกอบดวย มดลูก วนลาง ปากมดลูก ชองคลอด และฝเย็บ ซึ่งเปน วน ำคัญที่นำมาเปนตัวชี้วัดบอก
ความกาว นาของการคลอด โดยเฉพาะการเปดขยายและการบางของปากมดลูก ดังรายละเอียดตอไปนี้
2.1) การเปดขยายของปากมดลูก (cervical dilatation) เปนมาจากการ ดรัดตัวของมดลูกทำใ
กลามเนื้อมดลูก วนบน ดรัดตัวตัว ั้นลงแลวกลามเนื้อมดลูก วนลางบางลง ขณะที่การเคลื่อนต่ำของ วนนำ
ของทารกในครรภยังชวยขยายใ ปากมดลูกเปดเพิ่มขึ้น การเปดขยายของปากมดลูกมี ามารถแบงออกเปน 2
ระยะ คือ ปากมดลูกเปดชา (latent phase) และระยะมดลูกเปดเร็ว (active phase) ในระยะปากมดลูกเปด
เร็ว แบงออกเปน 3 ระยะยอย คือ 1) ระยะ acceleration (ปากมดลูกเปด 3-4 เซนติเมตร) 2) ระยะ
maximum slop รือปากมดลูกเปด 4-9 เซนติเมตรซึ่งเปนระยะที่ปากมดลูกเปดเร็วมาก 3) ระยะ
deceleration รือปากมดลูกเปด 9-10 เซนติเมตร
2.2) การสั้นบางของปากมดลูก (cevical effacement) อาจเกิดขึ้นในระยะ1-2 ัปดา กอน
คลอด เปนมาจากการเปลี่ยนแปลงของฮอรโมนเกี่ยวกับการคลอด ในระยะตั้งครรภปากมดลูกมีความยาว
ประมาณ 2 เซนติเมตร รือไมมีการ ั้นบาง (0%) เมื่อมีการ ดรัดตัวของมดลูกและมีการเคลื่อนต่ำของ วนนำ
จะทำใ ปากมดลูกเปดออก ด ั้นลงตามลำดับดับดังตาราง
2.3 การประเมินและสงเสริมการเปดขยายของปากมดลูก
- การเปดขยายและการบางของปากมดลูก
• ประเมินปากมดลูกทุก 2- 4 ชั่ โมง
• ประเมินเมือ่ มดลูก ดตั ถีข่ ึ้น มีถุงน้ำคล่ำแตก มีมุกปนเลือด รือผูคลอดอยากเบง
• งเ ริมใ ผูคลอดลุกนั่ง เดิน รือนอนในทา ีร ะ ูง
- กระเพาะปสสาวะ
• ประเมินและกระตุนใ ป า ะทุก 2 ชั่ โมง
• นป า ะใน ลายที่ป า ะไมออก
- ชองคลอดและฝเย็บ
• ประเมินเมือ่ แรกรับ
• งเ ริมใ น ดฝเย็บใ นุม และยืดขยาย เพื่อปองกันการฉีกขาดขณะคลอด
3. ิ่งที่คลอดออกมา (passengers)
ิ่งที่คลอดออกมา ไดแก ทารก รก เยื่อ ุมทารก และน้ำคร่ำ โดย ิ่งที่ ำคัญที่ ุดที่ใชใชการประเมิน
ค ามกา นาของการคลอด คือ การเคลื่อนต่ำของ นนำทารก ( fetal descent) การ มุนของ ีร ะทารก
(internal rotation) ดังรายละเอียดตอไปนี้
1) การเคลื่อนต่ำของ วนนำ มายถึง นนำของทารกเคลื่อนเขา ูชองทางคลอดและเคลื่อนต่ำลง
เปนผลมาจากการ ดรัดตั ของมดลูก โดยการเคลื่อนต่ำของ นนำทารกจะเกิดขึ้นประมาณ 1 เซนติเมตรตอ
ชั่ โมง เมื่อปากมดลูกเปดประมาณ 7-8 เซนติเมตรขึ้นไป
1.1) การประเมินการเคลื่อนต่ำของ วนนำทารก การประเมินการเคลื่อนต่ำของ นนำทารก นั้นจะ
เปรียบเทียบระดับ นนำของทารกกับระดับของกระดูกอิเชียล ( ischial spine) และมีการแบงระดับของ
ตำแ นงของ นนำดังรูป

• นนำอยูที่ระดับ ูงก ากระดูกอิเซียลขึ้นไป 1, 2, 3 เซนติเมตร การเคลื่อนต่ำของ นนำเปน

station -1, -2,-3
• นนำอยูที่ระดับเดีย กับกระดูกอิเซียล เปน Station 0
• นนำอยูที่ระดับต่ำก ากระดูกอิเซียล 1, 2, 3 เซนติเมตร การเคลื่อนต่ำของ นนำ เปน station
+1,+2,+3
2) การ มุนภายในของ วนนำทารก มายถึง การ มุนของ นนำของทารกตามกลไกการคลอด
เพื่อใ นที่แคบที่ ุด ามารถลอดผานชองทางคลอดออกมาได ดังตั อยางตอไปนี้
 - ทารกที่มี นนำเปน ีร ะ รืออยูในทา ีร ะเฉียงดานซาย (left occiput anterior, LOA) เมื่อ
เคลื่อนเขา ูชองเขาของชองเชิงกราน (pelvic inlet) ซึ่งมีลัก ณะเปนรูป งรี
- ตอมาเมื่อมดลูก ดรัดตั นนำทารกเคลื่อนต่ำลงที่ระดับกระดูก อิเซียล รือชองเชิงกราน
ระดับกลาง (mid pelvic) นนำของทารกจะ มุน โดยพบ ารอยแ กกลางกระดูก sagittal จะ มุนท น
เข็มนา ิกาขึ้นไป ากระดูก ั เ นา
- เมื่อมีการเคลื่อนต่ำของ นนำตอไปเรื่อยๆจนกระทั่งรอยแ กกลางของกระดูกมาอยูใตกระดูก ั
เ นา รือบริเ ณชองออกชองเชิงกราน (pelvis outlet) ทีม่ ลี ัก ณะเปน ามเ ลี่ยม 2 รูปที่มีฐาน ามเ ลี่ยม
ร มกัน ซึง่ จะพบรอยตอกระดูกแ กกลาง (sagittal suture) ในแน กลางตั้งตรงกับกระดูก ั เ นา (OA) ซึ่ง
การ มุนดังกลา แ ดงถึงการคลอดที่มีค ามกา นา
4. ทาของผูคลอด (Position of labor)
ทาของผูคลอดเปนปจจัย นึ่งที่มีผลตอกระบ นการคลอดการจัดทาคลอดที่เ มาะ มจะช ย งเ ริม
ใ การคลอดดำเนินไปไดด ยดีทาของผูคลอดมีผลตอ รีระภาพของการปรับตั ในระยะคลอด
- การเปลี่ยนทาบอยๆจะบรรเทาอาการเ นื่อยลาไม ุข บายและเพิ่มการไ ลเ ียนของเลือด
- การเดินมีผลตอขอตอของกระดูกเชิงกราน และ การเคลื่อนต่ำของทารก
- ทานั่งยองๆ ทำใ เพิ่มค ามก างของ Pelvic outlet ไดถึงรอยละ25
- ทา ีร ะ ูงมีผลดีตอผูคลอดและทารกในครรภ ไดแก การช ยใ นนำทารกเคลื่อนต่ำ ะด ก
เพราะอยูแน เดีย กันกับแรงโนมถ งของโลก การที่ นนำของทารกไปกดกลามเนื้ออุงเชิงกรานจะไปกระตุน
Stretch-receptors ใ มีการ ลั่ง Oxytocin ตามกลไกเฟอรกู ัน รีเฟลก (Ferguson's reflex) ทำใ
กลามเนื้อมดลูกมีการ ดรัดตั แรงขึ้น และดันทารกเคลื่อนต่ำลง ูอุงเชิงกราน ลดอัตราการตัดฝ งผลใ ปาก
มดลูกมีการเปดขยายเร็ ขึ้น งผลใ ระยะเ ลาที่ 1 และ 2 ของการคลอดลดลง การฉีกขาดของชองทางคลอด
ทา ีร ะ ูงยังช ยลดภา ะแทรกซอนของภา ะค ามดันโล ิตต่ำจากการนอน งายราบ (Supine position)
5. สภาวะจิตใจของผูคลอด (Psychological condition)
ภา ะจิตใจของผูคลอด (Psychological condition) เชน ค าม ิตกกัง ล ค ามกลั และ
ค ามเครียด จะ งผลใ การคลอดลาชา รือ ยุดชะงักได ค ามกลั ตอการคลอดทำใ มีค ามตึงเครียด
และ งผลใ เกิดค ามเจ็บป ด ( Fear - Tension - Pain) ภา ะดังกลา มีผลตอการทำงานของระบบประ าท
ซิทพาธิติก ทำใ มีการ ลั่ง epinephrine เพิม่ ขึ้น งผลใ กลามเนื้อมดลูกทำงานไมประ านกันและไมมี
ประ ิทธิภาพ จึงทำใ เกิดการคลอดลาชาได จึงตองมีการ งเ ริม ภา ะจิตใจของผูคลอดดังนี้
1. การตอนรับและการ ราง ัมพันธภาพตั้งแตระยะแรกรับ
2. เคารพ ิทธิคำนึงถึงค ามเปน นตั
3. ใ ขอมูลที่ถูกกตองเกี่ย กับการคลอด การเตรียมคลอด
4. งเ ริมใ ค ามครั มี นร มในการตัด ินใจและการคลอด
5. บรรเทาค ามเจ็บป ด: บรรเทาค ามเจ็บป ดด ยยา การน ด ลัง การฟงดนตรี การประคบอุน
และการ ายใจ โดยมี ิธีดังนี้ การ ายใจเพื่อบรรเทาค ามเจ็บป ดในระยะที่ 1 คลอด
- ระยะปากมดลูกเริ่มเปด 5 cm ายใจเขาออกช้ำๆ ทางจมูก (Slow breathing)
- ระยะปากมดลูก เปด 5-8 cm ายใจเขาออกลึกๆลางปอด 1 ครั้ง จากนั้น ายใจเขาทางจมูกแบบ
ตื้นแล เปาออกทางปากแบบ ั้น ทำ ลับกันไป จนมดลูกคลายตั แล ายใจเขาออกลึกๆลางปอดอีกครั้ง
(Shallow breathing)
- ระยะปากมดลูก เปด 8-10 cm. ายใจแบบ อบ-เปา ( ายใจแบบ ะอื้นไ ) เขาออกลึกๆลางปอด
1 ครั้ง จากนั้น ายใจเขาทางจมูกแบบตื้นๆ 3-4 ครั้ง แล เปาออกทางปากยา ๆ 1 ครั้ง ทำ ลับกันไป จน
มดลูกคลายตั แล ายใจเขาออกลึกๆลางปอดอีกครั้ง (Pant blow breathing)
6. การใชเทคนิคการผอนคลายการเกร็งกลามเนื้อเพือ่ ผอนคลาย เชน การฟงดนตรี
6. สภาวะรางกายของผูคลอด (Physical condition)
ภา ะรางกายของผูคลอด (Physical condition) ไดแก น้ำ นัก ค าม ูง ค ามพิการ และ ภา ะ
ดาน ุขภาพของผูคลอด
ผูคลอดที่มีน้ำ นักมากก า 70 กิโลกรัม จะมีค ามเ ี่ยงตอการคลอดยาก เนื่องจากเนื้อเยื่อบริเ ณพื้น
เชิงกราน นาเกินไป งผลใ กลามเนื้อยืดขยายไมดี
ผูคลอดที่มี น ูงนอยก า 145 เซนติเมตร จะมีค าม ัมพันธกับขนาดของเชิงกรานที่แคบทำใ เกิด
ภา ะ ีร ะทารกและชองเชิงกรานไมได ัด นกัน
ผูคลอดที่มีอาการออนเพลีย มดแรง (exhaustion) ขาดน้ำมีภา ะไม มดุลของน้ำและอิเลคโตรไลท
(fluid electrolyte imbalance) จะมีแรงเบงนอย ทำใ การคลอดลาชาได
นอกจากนี้ผูคลอดที่มี ุขภาพออนแอเชน โรค ั ใจ ค ามดันโล ิต ูง ก็จะ งผลตอการดำเนินการ
คลอดไดเชนกันเนื่องจากผูคลอดดังกลา ไม ามารถออกแรงเบงมากๆ ไดเพราะการเบงอาจทำใ อาการของ
โรครุนแรงขึ้น เกิดอันตรายตอผูคลอดและทารกในครรภดังนั้น ากไมไดรับการช ยเ ลืออาจคลอดลาชาได
 อางอิง
กนกอร ศรี มพันธุ. (2563). องคประกอบการคลอด. คนเมื่อ 26 มกราคม 2567,
จากhttps://pubhtml5.com/ajyy/orjk/basic/
พีพรรณ วิบูลยวัฒนกิจ. (2561). องคประกอบการคลอด กลไกการคลอดปกติ. เอก ารประกอบการ อน
วิชาการพยาบาลมารดา ทารกเเรกเกิด และการผดุงครรภ 1. คนเมื่อ 26 มกราคม 2567,
จาก https://pubhtml5.com/gezu/ubck/basic/
มจิตร เมืองพิล. (2565). การ งเ ริมความกาว นาในระยะที่ 1 ของการคลอด. เอก ารประกอบการ อน
การผดุงครรภ 1 คณะพยาบาลศา ตร ม าวิทยาลัยขอนแกน.