Otrzymywanie tlenków w wyniku rozkładu kwasów,

wodorotlenków i soli

Wprowadzenie
Przeczytaj
Wirtualne laboratorium – S
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Otrzymywanie tlenków w wyniku rozkładu kwasów,
wodorotlenków i soli

Jedną z metod otrzymywania tlenków jest rozkład termiczny niektórych substancji.

Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Tlenki można otrzymać w wyniku rozkładu wielu substancji, np. podczas prażenia w tyglu
czy ogrzewania w probówce. Niektóre nietrwałe związki chemiczne rozkładają się również
samoczynnie w temperaturze pokojowej. To, w jaki sposób przebiegają reakcje rozkładu do
tlenków, zależy od rodzaju substancji poddanej reakcji oraz zewnętrznych czynników,
takich jak temperatura. Z tego materiału dowiesz się, w jaki sposób przebiegają reakcje
rozkładu kwasów, wodorotlenków i soli, prowadzące do otrzymania tlenków.
Twoje cele

Przeanalizujesz sposoby rozkładu kwasów, wodorotlenków i soli prowadzące do

otrzymania tlenków.
Zapiszesz równania reakcji rozkładu kwasów, wodorotlenków i soli.
Zaprojektujesz i przeprowadzisz doświadczenie prowadzące do otrzymania tlenku
za pomocą reakcji rozkładu.
Przeczytaj

Jedną z metod otrzymywania tlenków są reakcje rozkładu kwasów, wodorotlenków i soli.

Rozkład kwasów

Rozkład kwasów nietrwałych

W wyniku reakcji mocnych kwasów z siarczanami(IV) lub węglanami otrzymuje się

nietrwały kwas siarkowy(IV) oraz węglowy. Ulegają one rozkładowi do odpowiedniego
tlenku kwasotwórczego i wody:

CaSO3 + 2 HCl → CaCl2 + SO2 + H2 O

siarczan(VI) wapnia kwas chlorowodorowy chlorek wapnia tlenek siarki(IV) tlenek wodoru

MgCO 3
+ H2 SO4 → MgSO 4
+ CO2 + H2 O
wę glan magnezu kwas siarkowy(VI) siarczan(VI) magnezu tlenek wę gla(IV) tlenek wodoru

Rozkład kwasów utleniających w wyniku reakcji z metalami

Niektóre tlenki otrzymuje się w wyniku reakcji kwasów silnie utleniających z metalami.
Tlenki azotu, takie jak tlenek azotu(II) oraz tlenek azotu(IV), otrzymuje się w wyniku reakcji
stężonego HNO3 oraz rozcieńczonego HNO3 z metalami szlachetnymi, np. Cu, Ag, Bi, Hg.

Hg + 4 HNO3 (stężony) → Hg(NO ) 3 2 + 2 NO2 + 2 H2 O

azotan(V) rtę ci(II) tlenek azotu(IV) tlenek wodoru

3 Cu + 8 HNO3 (rozcień czony) → 3 Cu(NO ) 3 2 + 2 NO + 4 H2 O

tlenek azotu(II) tlenek wodoru
azotan(V) miedzi(II)
Tlenek siarki(VI) otrzymuje się natomiast w wyniku reakcji stężonego H2 SO4 z np.
metaliczną miedzią lub bizmutem.

Cu + 2 H2 SO4 (stężony) → CuSO4 + SO2 + 2 H2 O

siarczan(VI) miedzi(II) tlenek siarki(IV) tlenek wodoru

Metale o dodatniej wartości potencjału nie wypierają wodoru z roztworów kwasów.

Niektóre z nich (Cu, Ag, Hg) reagują jednak z kwasami o właściwościach silnie
utleniających (HNO3(rozcień czony) , HNO3(stężony) oraz H2 SO4(stężony) ) wg schematu:

metal + kwas → sól + tlenek (NO lub NO2 lub SO2 ) + woda

Rozkład termiczny wodorotlenków

Rozkład termiczny wodorotlenków

Wodorotlenki amfoteryczne chętnie ulegają rozkładowi termicznemu. Oznacza to, że pod

wpływem wysokiej temperatury ulegają reakcjom rozkładu do tlenku i wody:

T
2 Al(OH)3 → Al2 O3 + 3 H2 O
wodorotlenek glinu tlenek glinu tlenek wodoru

T
2 Fe(OH)3 → Fe2 O3 + 3 H2 O
wodorotlenek ż elaza(III) tlenek ż elaza(III) tlenek wodoru

T
Fe(OH)2 → FeO + H2 O
tlenek ż elaza(II) tlenek wodoru
wodorotlenek ż elaza(II)

T
Cu(OH)2 → CuO + H2 O
tlenek miedzi(II) tlenek wodoru
wodorotlenek miedzi(II)
Rozkład wodorotlenków w temperaturze pokojowej

Niektóre wodorotlenki, takie jak wodorotlenek srebra(I), rtęci(I) i rtęci(II), rozkładają się już
w temperaturze pokojowej:

2 AgOH → Ag2 O + H2 O
wodorotlenek srebra(I) tlenek srebra(I) tlenek wodoru

2 HgOH → Hg2 O + H2 O
wodorotlenek rtę ci(I) tlenek rtę ci(I) tlenek wodoru

Hg(OH) 2
→ HgO + H2 O
wodorotlenek rtę ci(II) tlenek rtę ci(II) tlenek wodoru

Niektóre z tych procesów wymagają czasu, dlatego aby przyspieszyć rozkład tych
wodorotlenków, należy je ogrzewać.

Rozkład termiczny soli

Sole prostych kwasów tlenowych rozkładają się pod wpływem temperatury to tlenków
metali i niemetali, a wodorosole do soli oraz bezwodników kwasowych:

T
CaCO3 → CaO + CO2
wę glan wapnia tlenek wapnia tlenek wę gla(IV)

T
MgSO3 → MgO + SO2
siarczan(IV) magnezu tlenek magnezu tlenek siarki(IV)

T
2 KHSO3 → K2 SO3 + SO2 + H2 O
wodosiarczan(IV) potasu siarczan(IV) potasu tlenek siarki(IV) tlenek wodoru

Ciekawostka
 Większość soli azotanowych(V) rozkłada się do tlenków metali lub czystych samych
metali oraz tlenków niemetali. W reakcjach wydziela się również tlen:

Ba(NO ) 3 2 → BaO + NO + NO2 + O2

tlenek baru tlenek azotu(II) tlenek azotu(IV) tlen
azotan(V) baru

2 Pb(NO ) 3 2 → 2 PbO + 4 NO2 + O2

tlenek oł owiu(II) tlenek azotu(IV) tlen
azotan(V) oł owiu(II)

2 AgNO3 → 2 Ag + 2 NO2 + O2
azotan(V) srebra srebro tlenek azotu(IV) tlen

Natomiast w wyniku ogrzewania azotanu(V) amonu otrzymuje się tlenek azotu(I) oraz
wodę. Wówczas jeden atom azotu ulega utlenieniu z −III na I stopień utlenienia, z kolei
drugi ulega redukcji z V na I stopień utlenienia.

T
NH4 NO3 → N2 O + 2 H2 O
azotan(V) amonu tlenek azotu(I)

Słownik
tlenki

związki chemiczne tlenu z innymi pierwiastkami, w których atom tlenu występuje na −II
stopniu utlenienia
reakcja rozkładu (reakcja analizy, analiza)

typ reakcji chemicznej; zachodzi według schematu:

AB → A + B
polega na rozkładzie związku chemicznego na pierwiastki lub prostsze związki, np.
węglanu wapnia:

CaCO3 → CaO + CO2

reakcją przeciwną do reakcji rozkładu jest reakcja syntezy

Bibliografia
Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej 2, Warszawa 2013.
Pazdro K. M., Chemia. Podręcznik do kształcenia rozszerzonego w liceach, Część IV. Chemia
nieorganiczna, Warszawa 2009.
Wirtualne laboratorium – S
Laboratorium 1

W jaki sposób otrzymasz tlenek miedzi(II)? Wśród sprzętu laboratoryjnego oraz odczynników
chemicznych znajdują się te niezbędne do przeprowadzenia eksperymentu. Zapoznaj się
z problemem badawczym, zaplanuj eksperyment, a po jego wykonaniu zapisz obserwacje,
wyniki oraz sformułuj wnioski. Następnie rozwiąż poniższe zadania.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DzlzlMMhn

Wirtualne laboratorium pt. „Otrzymywanie tlenku w wyniku rozkładu wodorotlenku miedzi<math

aria-label="dwa">II”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Analiza eksperymentu: Rozkład termiczny wodorotlenku miedzi(II).

Problem badawczy: Czy podczas rozkładu termicznego wodorotlenku miedzi(II) powstaje
tlenek miedzi(II)?
Hipoteza:

Sprzęt laboratoryjny: Odczynniki chemiczne:

Przebieg eksperymentu:

Obserwacje:

Wyniki:

Wnioski:

Równanie reakcji chemicznej:

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je
w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 1

Czy reakcje zachodzące podczas doświadczenia należą do reakcji utleniania i redukcji?

Odpowiedź uzasadnij.

Odpowiedź:

Ćwiczenie 2

Wybierz prawidłową odpowiedź: Podczas rozkładu 5 g wodorotlenku miedzi(II) można

otrzymać czarny osad w maksymalnej ilości równej:

 4,07 g

 79,5 g

 6,13 g

 2,35 g

Ćwiczenie 3

Napisz równanie reakcji otrzymywania tlenku chromu(III) w wyniku rozkładu termicznego

odpowiedniego wodorotlenku.

Odpowiedź:
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Jedną z metod otrzymywania tlenków są reakcje rozkładu związków, tj. wodorotlenków, soli
i kwasów. Zaznacz poprawny schemat reakcji rozkładu.

 AB + CD → AD + CB

 AB → A + B

 A + B → AB

 AB + C → BC + A
Ćwiczenie 2 輸

Napisz równania reakcji otrzymywania tlenku siarki( IV) w wyniku:

1. Rozkładu termicznego soli.

2. Rozkładu kwasu nietrwałego w temperaturze pokojowej.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 3 輸

Uzupełnij równania reakcji rozkładu termicznego wodorotlenków: żelaza(III) oraz ołowiu(II).

Pamiętaj o dobraniu współczynników stechiometrycznych.

T
1. Fe(OH)3 →

T
2. Pb(OH)2 →

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 4 輸
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Daria Szeliga, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Otrzymywanie tlenków w wyniku rozkładu kwasów, wodorotlenków, soli

Grupa docelowa: Uczniowie III etapu edukacyjnego – poziom podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

3) pisze równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1

do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. CaCO3 , i wodorotlenków, np.
Cu(OH)2 ).

Zakres rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

3) pisze równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1

do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. CaCO3 , i wodorotlenków, np.
Cu(OH)2 ).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

analizuje sposoby rozkładu kwasów, wodorotlenków i soli prowadzące do otrzymania

tlenków;
zapisuje równania reakcji rozkładu kwasów, wodorotlenków i soli;
 projektuje doświadczenie chemiczne prowadzące do otrzymania dowolnego tlenku
opisanymi metodami.

Strategie nauczania:

asocjacyjna;
problemowa.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
mapa myśli;
dyskusja dydaktyczna;
eksperyment chemiczny;
wirtualne laboratorium;
analiza materiału źródłowego;
ćwiczenia uczniowskie.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

tablica interaktywna/tablica i kreda/marker;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel zadaje pytanie uczniom: Skąd biorą się wolne
przestrzenie w środku upieczonego ciasta?
2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel zadaje pytania:

Jakimi metodami można otrzymać dwutlenek węgla? (np. bezpośrednia synteza

pierwiastków lub utlenianie tlenku węgla(II))
Jakimi metodami można otrzymać tlenek żelaza(II)? (np. bezpośrednia synteza
pierwiastków lub redukcja tlenku żelaza(III), pasywacja)

3. Ustalenie celów. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami określa cele
lekcji, które zapisują sobie w portfolio.
Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przedstawia na tablicy metodę otrzymywania tlenków w wyniku rozkładu

termicznego wodorotlenku oraz soli na wybranych przykładach. Np.:
Plik o rozmiarze 41.97 KB w języku polskim

2. Wybrani uczniowie zapisują na tablicy równania reakcji otrzymywania innych tlenków

powyższą metodą. Np.:
Plik o rozmiarze 41.12 KB w języku polskim

3. Nauczyciel przedstawia na tablicy metodę otrzymywania tlenków w wyniku rozkładu

kwasów nietrwałych – reakcja mocnych kwasów z węglanami lub siarczanami(IV).
4. Wybrany uczeń zapisuje na tablicy równanie reakcji otrzymywania, np. dwutlenku
węgla opisaną metodą.
5. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy. Każda z nich ma za zadanie zaplanować
eksperyment, który można wykonać w laboratorium szkolnym, w wyniku którego
otrzyma się tlenek, np. CuO czy CO2 każdą z omówionych wcześniej metod. W tym
celu każda grupa otrzymuje kartę pracy, a następnie ją wypełnia. Po wykonanej pracy,
chętne osoby z poszczególnych grup omawiają efekty pracy na forum klasy.
6. Uczniowie w parach pracują z wirtualnym laboratorium oraz wykonują zawarte
w medium ćwiczenia.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie wraz z nauczycielem tworzą na tablicy mapę myśli dotyczącą otrzymywania

tlenków w wyniku reakcji rozkładu.
Plik o rozmiarze 128.43 KB w języku polskim

2. Nauczyciel przedstawia zadanie domowe.

Praca domowa:

Uczniowie mają za zadanie wykonać wszystkie ćwiczenia z serii „Sprawdź się” zawartej
w e‐materiale.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Wirtualne laboratorium uczniowie mogą wykorzystać podczas przygotowywania się do

lekcji czy pracy kontrolnej. Uczniowie nieobecni na lekcji mogą medium wykorzystać do
uzupełnienia luk kompetencyjnych.

Materiały pomocnicze:

1. Karty pracy ucznia:

Plik o rozmiarze 93.26 KB w języku polskim