214 ••kültür ve iletşm/cur & communication

lerinde adınlrk karşılndi ikame oturma odasın beyaz Kitap Eleştir

saçlrı ile gülen, güldüren hatta zaman zaman ağlyn evcil ya
da evcilştrm erkği görmektedirler. Yıldo'nu hayat
derslerinde, uzmanlık bilgisi ile sahip olunan iktidar, yerini
Yıldo ve kadınlr paylştığ gündelik yaşmın deneyimine
bırakmt ve bu yolla da bilgi-iktidar ilşks yeniden kurul-
maktdır. Öyleyse, bundan sonraki bir çalışmn konusunu
da doğal olarak benzeri program türlerinde kurulan bilgi-ik-
tidar ilşksn irdelenmesi oluştrmaıd.
ToplumsalCinsiyet ve İktidar: eden pratikleri (kadın ve erkek ye-
Kaynakça ToplumKiş ve CinselPolitika tişrme biçimleri) kırmal müm-
Carpignano, Paolove RobinAndersen,StanleyAronowitz, Wıliam Difazio (1?90).."Ch.att~; R.W.Conne/1(1998) Çev.,Cem kün olacktır. Farklın vurgu-
in The Age Of ElectronicReproduction:Talk Televisionand The Publıc Mınd. Soydemir,İstanbul.Ayrı Yayınlr. lanmsı eşitlkç feminizme göre
Social Text (25-26): 33-55.
476 sayfa kadınlr için bir tehlike ortaya ko-
Cooper, Ken (1989).Sözsüziletşm. Çev.,Tunç Yalkı. lstanbul: ligi. yar, çünkü kadın farklı ay-
coward, Rosalind.(1984).Kadınlk Arzulaı-Günmde Kadın Cinselğ. Çev.,Alev Türker. Nilüfer Timisi nı zamanda kadın özel alanda ta-
lstanbul: Ayrınt. Toplumsal cinsiyet (gender) nımlas için refanslı da
Çelik, Ahmet (1994). "Yıldo: Binin Üzerinde Kadınl Birlikte Oldum." Hürriyet (25 Eylül). ikinci dalga feminist eylem pratiğ oluştrabi. Farklı biyolojiye
Express(1994). "Konuşamy Türkiye'de Yıldo Vaksı: Kafadan Kopma." (24 Eylül):2-3.
içinde ortaya konan ve akademik içkin olarak görülür , eril ve dişl
feminizmin tarışmln yön ve- arsındki karşıtl iktdarın kay-
Fiske,John (1989). TelevisionCulture. London: Routledge.
ren önemli kavramlardan birisidir. nağı olarak doğal kabul edilir. Bu
Freud, Sigmund (1993). Esprilerve Bilnçdış ile ilşker. Çev., Dr. Emre Kapkın. lstanbul: Kavrmın merk~ilğ aynı zaman- anlamda cinsiyet ve toplumsal cin-
Paye.
da feminist hareketin dönüşm­ siyet birbirinden ayırdeilms ge-
Giddens, Anthony (1994). Mahremiyetin Dönüşm-Moder ToplumlardaCinsellik,Aşk ve nü de simgeliyor: Eşitlk politikala- reken bir kavrmdı. Buradaki po-
Erotizm. Çev., idris Şahin. lstanbul: Ayrınt.
rında farklı politkarın doğ­ litik sorumluluk oldukça açık: fe-
Haag, Laurie L.(1993). "Oprah Winfrey: The Construction lntimacy in the Talk Show ru bir kayış. Bu iki ekseni bölen te- minizmin amcı farklığn pranga-
Setting." Journa/of PopularCulture 26 (4): 115-121.
mel sorulardan birincisi, cinsiyet larınd kurtularak kadın ve erke-
Kejanlıoğu, Beybinve Nilüfer Tim~si(1993). "Talk Show ve Alıma: Bir Örnek Olay Olarak eşitszlğn nedenleri, ikincisi ise ği ortak bir zeminde eşit olarak
'Laf Lafı Açıyor'." AU !LEFYılk: 329-384.
bu nedenlerin yöneldiğ düşmanı kurmak. Her ne kadar, liberal, ra-
Lacan,Jacques(1994). Fallus'unAnlamı. Çev., Saffet Murat Tura. lstanbul: Afa. açığ çıkarlmsd. Her iki yakla- dikal ya da sosyalist feminizmin
Livongstone,Sonia (1994)."Watching Talk: Gender and Engagement in t~e Viewing of şımn temel varsyıml, detaylrı strateji tarzı farklı olsa da eşitlkç
Audience DiscussionProgrammes."Media, Culture and Socıety (16): 429-447· saklı tutarak şematik olarak göste- feminizmin bütünü toplumsal cin-
Munson, Wayne (1993). Afi Talk: The Talkshowin Media Culture. Philadelphia:Temple rilebilir. siyet farklığn minaleştrk
UniversityPress. toplumsal cinsiyet eşitlğ üzerinde
Eşitlkç feminizm toplumsal
özkök, Ertuğl (1994). "Türkiye Gecyarıl Konuşmay Başldı." Hürriyet (24 Eylül). yoğunlaşır.
cinsiyet farklığn erkek egemen-
Reşit, Sedef (1994). "Beyaz Saçlı Prens'in Dönüş." Milliyet Ekran (5 Kasım): 4. liğn bir yapınts ve arcı olarak Farklı feminizmi ise eşitlğ,
Şabn, Nedim (1994). "Mahmutpş'nı Mahmutpşlı Talk-Show'cusu:Yıldo." Aktüel (22-28 konumladır. Eşitlk ancak kadı­ soyut bir insan kavryış üzerin-
Eylül):73-78. nı ikncleştrms meşrulatı­ den işleyn, asimile edici olarak
Thornborrow, Joanna(1997). "Having Their Say:The Function of Storiesin Talk-Show ran mitleri kadın( irrasyonel ve görür. Cinsyetçlğ ortadan kal-
Discourse."Text 17 (2): 241-262. duygusal olduğ) ve eşitszlğ dırlmas amcıyl kadın gele-
Tura, Saffet Murat (1994). "Olmak'ta Eksik-Lacan'daKastrasyonve Narsizm." toplumsal olarak yeniden inşa neksel erkek alnrı artan oran-
JacquesLacan Fa//us'unAnlamı. lstanbul: Afa. 7-37.
216 • kültür ve iletşm/cur & communication Kitap Eleştir • 21 7

da dahil olması kadınlğ erkeklik toplumsal cinsiyetin kurmsalş­ gibi oluştrdğn, ancak bu da toplumsal cinsiyet ve cinselğ
üzerinden yeniden tanımls ması üzerine yoğunlaşır. Eşitlk­ pratiklerin serbestçe varolmdık­ mutlak temeli olduğ varsyıl.
ve asimile edilmesi anlmı gelir. çi feminizmin biyolojik indirgeme- rın söylüyor. l3u pratikler hem söz Bu ikilik farklı ortaya koysa
Eşitlem gizlemenin
farklı cilğ ya da farklı feminizminin konusu yapılrn oluştrdğ ko- da toplumsal cinsiyetin teorilş­
bir arcıd. Farklı feminizmi iki kültürel ve toplumsal olanı ön pla- şularc kıstlanr hem de bu ko- rilmesi aç!sınd bunları büyük
biçimde kendini ortaya koyar. Ön- na çıkarn argümnlıd biri- şular karşıl vermek zorunda- toplumsal kurmlaın temelini
celikle bir genel ve kapsyıc kate- nin yanıd yeralma tehlikesinden dırla (41). oluştrmadık söylenebilir. Ant-
gori olarak kadın farklığ ve uzaklşr "pratik teorisi" adın ropolojinin en önemli katıs kimi
Kitabın birinci bölümünde ya-
farklı kadınl durmlaın tanı­ verdiğ bir yaklşım içinden hare- kültürlerde toplumsal cinsiyetin
zar toplumsal cinsiyet teorisinin ta-
ması (Fraser,1996). Bu iki eksen ket ediyor: Bu yaklşımn kaynak- rihsel kökenlerini toplum bilimin seçilbrğn sergilemesidir. O
arsındki feminist literatür top- larınd biri ana akım Marksizmi- ve daha çok feminizmin tarihi için- halde toplumsal cinsiyet teorilş­
lumsal cinsiyeti egemen olana kar- ne yönelik felsefi elştirdn ha- de değrlniyo. Toplumsal cin- tirmelerinin ille de biyolojiye da-
şı "öteki" olarak konumladır reketle türeilmş olan pratik teori- siyeti tanımly biyolojik özcülük yanmsı gerekmez. Toplumsal ve
kadınl üzerinden ele alır ve bu si; ikincisi, teorik sosyolojide geliş­ ve dışsal teorilere dikkat çekerken, doğal yapılr arsındki bağlntı
kategorinin nasıl kurldğn so- tirlmş olan, yapı ve pratik arsın­ toplumsal ve doğal yapılr arsın­ nedensellik değil pratik uygunluk
runsalştı. Ancak bunu· yapar- daki bağınty ilşkn ikici (dualist) daki bağlntıy nedensellik değil ilşks olarak ele alındğ bir
ken egemen olanı çoğu zaman ve- veya yineleyici modeller; bir üçün- pratik bir uygunluk ilşks olarak toplumsal cinsiyet teorisi inşa edi-
rili, tuarlı ve sınrla iyi tanıml­ cüsüyse sosyal psikolojide gelişt­ ele alıyor. Birey olarak insalrı lebilir ve ancak bu yolla kadın ve
mış olarak ele alır. Bu, kısmen do- rilmekte olan benlik; kişsel eylem bir özeliğ olan toplumsal cinsiyet er~ek kategorilerinin varsyıml­
ğal kısmen de toplumsal süreçleri ve öznelrasık analizleridir aynı zamanda kollektivitelerin, ku- nı dışna çıklabir. Nitekim böy-
ön plana çıkarn bir köken aryış­ (11). Kitabın genel yaklşım bu rumlaın ve tarihsel süreçlerin le bir teorinin inşa süreci kadın ve
na eklemlenir.Toplumsal cinsiyet her üç yaklşımn bir sentezi ola- özeliğ olarak tanımlyor. Yaza- erkek dışnaki diğer toplumsal
açıklmrn her iki yaklşım rak pratik teorisini cinsel politika- ra göre toplumsal cinsiyet toplum- cinsiyet kategorilerinin varlığn da
arsınd sıkşma dün, bugün ve nı sorunlaıy karşıltmy sal pratiğn öteki alnrıy do- tanımy başlr. Biyolojik bedenin
gelecek arsındki sitemağn ku- yönelik. ğurma ve ana balık etme gibi dü- toplumsal cinsiyet tanımlr di-
rulamsın ve toplumsal cinsi- ğüm nitelğdk pratiklerin birbi- reniş gay ve lezbiyen eşcinslğ­
Kitap temel olarak dört bölüm-
yetin yalnızc feminizmin bir soru- rine bağlnmsı ilşkndr. Bu nin özgün karakterinde karşımz
den oluşyr. Toplumsal cinsiye-
nu olarak kavrnmsı katıd anlamda toplumsal cinsiyet bir çıkar.
tin teorilşms, toplumsal cin-
bulunur. Bunun tehlikesi toplum- nesne olmaktan çok bir süreçtir
siyet ilşkern yapıs, kadınl Yazar ikinci bölümde bir yapı
sal cinsiyetin biyolojik bedenin (190,192).
ve erkeklik ve cinsel politika. Con- olarak ele aldığ toplumsal cinsiye-
madilğy le somutlaşhrı,
nell toplumsal ve kişsel olanı bir- Toplumsal bir yapı olarak top- tin kavrnmsı için gerekli anlyış
kavrmın toplumsaığn son
birine bağıml olduğ tezinden ha- lumsal cinsiyetin teorilşms, ve sezgilerin toplumsal cinsiyeti
tahlilde kökeninin biyolojik öze in-
reketle, girş bölümünde kişsel ya- dünyevi ahlğın doğal farklı açıklmy çalışn önceki teorilş­
dirgenmesidir.
şam, politika ve toplumun bir bü- kavrmınd, liberal feminizmin tirmelerde nasıl kurldğn ay-
R.W.Connell "Toplumsal Cin- tün olarak kavranabilmesi için ni- cinsiyet rolleri, sınf temelli dışsal rıntl bir biçimde ele alıyor. Cinsi-
siyet ve İktidar" kitabınd feminist çin toplumsal cinsiyete dair bir analizlerden eko-feminizme değin yet rolleri teorisi, erkekler ve ka-
literatür içindeki eşitlk ve farklı toplum analizine ihtiyaç duyuldu- uzanan bir yelpaze içinden tarış­ dınlar arsındki psikolojik ve kül-
tarışmln ortaya çıkardğ so- ğun ana hatlrın ortaya koyu- lıyor. Psikanalizin çok katmnlı öz- türel farklın neler olduğn
rulardan bazılrn çözmeye ve yor. Kişsel bir yaşm deneyiminin ne yaklşımn kadar toplumsal ve bunları nasıl doğun açık­
toplumsal cinsiyete ilşkn sistema- örnekldiğ bu bölüm kitabın bü- cinsiyet seçilebilir değil, biyolojinin lamak için doğal farklı yaklşı­
tik bir toplum teorisinin taslğın tününündeki tezleri de inşa eder doğal olarak daytığ ve bu ne- mında, toplumsaş teorileri-
çizmeye yönelik bir çaba içinde. biçimde. Büyük ölçekli toplumsal denle toplumsal yapılr yönlendi- ne, psikanalizden antropolojiye
Cinsel ideoloji gibi yagın olarak cinsiyet ilşkern pratiklerinin ren bir unsur olarak değrlni­ uzanan arştım başvur.
117 ,,.,,,,., r1,, çalışn konular de tıpk kişsel yaşm lir. Üreme iklğn Yazara göre bütün bu yaklşımr
218 • kültür ve iletşm/cur & communication
Kitap Eleştir • 219

toplumsal cinsiyet kategorisini ev- açıklmr ile toplumsal cinsiyet cenin gelişmnd yola çıkar, sına bağımln tanımlrke aynı
rensel olarak gördükleri çekirdek düzeni arsınd bir
açıklmr toplumsal cinsiyeti barınd top- zamanda erkek-otorite'nin tanım
aile kapsmındi ilşker içinden ayrım yapılms (132). Ancak bu lumsal ilşker ele alma biçimleri- içinde yer almayan öteki erkeklere
açıklmşrd. Ancak bu geniş biçimde bir yapı olarak toplumsal nin yapı alt bölümlere ayırmd­ ilşkn kıstlamn tanımlr (151-
yelpaze içinde toplumsal cinsiyeti cinsiyet emek, iktidar ve kateksisin ğın söyler. Feminist düşnce top- 155).
bir iktidar ilşks olarak eklemle- karşıl ve çokatmnlı ilşks lumsal yapılr kadınlr erkekle-
yen yaklşımr da mevcuttur. Bu içinde anlşıbir. Bu iki yapın dışna yazar
re tabi kılnmas yansımlr
iktidar analizi ikinci dalga feminiz- üçüncü bir büyük yapın toplum-
Connell yapı kavrmın top- olarak açıklr. Bu yansım içinde
min radikal söylemlerinde açığ çı­
sal cinsiyet açıklmrnd gözar-
lumsal düzenden farklı bir biçimde temel olarak iki alt ilşk yapıs in-
dı edilemeyecek denli önemli oldu-
kar. Toplumsal cinsiyet tanım celenir. Bu yapılrdn biri işbölü­
kulanır. Yapı, "bir karşı şeyl kar- ğun vurguluyor. Bu, "nesne seçi-
yapıldğ diğer bir açıklm tarzı
müyle ilşkdr. Çocuk bakım, ev
olarak yazar "Kategorik teoriler'' şıya olma deneyimini ya da diğer minin, arzunun ve arzulmnı
bir deyişl özgürlğn sınrla işlern örgütlenmesi, emek piya- örüntülenmesiyle; heteroseksüellik
olarak adlnırğ bir yaklşım saın cinsiyete daylı ayrım ve
ele alır. Bu yaklşım göre kadınlr ilşkn denyim"asıtr (133). ve eşcinslğ üretilmesi ve arala-
Toplumsal yapı belirli bir toplum- bu alandaki eşitszlkr. Cinsiyete rındaki ilşkye; toplumsal olarak
ve erkekler, "içsel olarak farklış­ daylı iş bölümü belirli iş tiplerini
maış genel kategoriler" olarak sal örgütlenme biçiminde yer alan yapıln toplumsal cinsiyet kar-
kıstlamr içerir. Toplumsal cin- insan kategorilerine bölüştr­ şıtlğya; evlilikte ve diğer ilşker­
· ele alınbir. Cinsel tabklşm
siyeti bir yapı olarak ele almak top- ken, daha geniş bir örüntünün, de güven, güvensizlik, kısançl
üzerine mevcut literatür kategori-
lumsal düzenin bileşnr ta- toplumsal cinsiyet yapıl bir üre- ve daynışml ve çocuk yetişr­
ler arsındki ilşkern eşit olma-
nımlakt öte, toplumsal cinsi- tim, tüketim ve dağıbm sisteminin meyle ilgili duygusal ilşker
dığna başk bir şey varsayma-
yete ilşkn örgütlenme pratikleri- parçsı halini alır. Emeğin toplum- bağlnıdr"(139). Kateksis yapıs
yarak, kadın ve erkeklerin eşit ol-
nin nerelerde ve nasıl kıstlandğ­ sal cinsiyet temelinde örgütleniş olarak ismlendrğ bu üçüncü
mayan maddi olankrı ve eşit
nı anlamakla mümkündür. Con- yazrın "erkliğn ekonomi politi- yapı yazar Freud'un, psişk yük
olmayan yaşm fırsatln hari-
nell yapı kavrmın Gidens'ı ği" olarak adlnırğ bir yapıln­ ya da içgüdüsel enerjiyi belirtmek
tasın çıkar. Kategoricilik liberal
"yapılşbrm teorisinden" ve Bor- maya karşıl verir. Erkek tanım için tanımldğ biçimden farklı
feminizmin eşitlk anlyış ve rol
dieu' nun "pratik teorisi"nden yola üzerinden yapıln ekonomik yapı­ olarak, gerçek dünyada "nesne-
teorisine karşı kesin bir alternatife
çıkar kuruyor. Her iki yazar da lanma erkeklik örüntüsünü kültü- ler" (öteki insanlar) ile bir duygu
duyulan ihtyacı karşılen, erke-
yapı ve pratiğ birbiriyle ilşk ola- rel olduğ kadar ekonomik bir güç yükü içeren toplumsal ilşkern
ğin iktdarın tabi kılna ka-
rak ele alır: İnsa pratiğ her za- haline dönüştrm (149). kurlmasın genelliyor (156). Cin-
dın' dan yola çıkar bir iktidar
analizi geliştr. Ancak iktdarın man için toplumsal yapı önkabul Toplumsal cinsiyet yapılrn sellikte toplumsal bir yapın mev-
yapı ve ilşkern evrensel kılar olarak alır. Yapı da her zaman için ilşkn ikinci alt yapı, otorite, dene- cut oluş, arzunun toplumsal
topyekün bir kurtlş aryış için- pratikten açığ çıkar ve onun tara- tim ve zorlama ile ilgilidir. Devlet örüntülenmesiyle ilşkdr. Bu
dedir (93). Rol teorisi ve kategorik fında kurulur. Ama biri olmaksı­ ve iş dünyası içkin hiyeraşl, ilşk ortak bir yasaklama ve tahrik
açıklmrn toplumsal cinsiyete zın öbürü kavranamaz (135).Yaza- kurumsal ve kişlerası şidet,
etmeyi içerir. Batı kültüründe cin-
ilşkn tanımlr önemli olmakla ra göre bu tür ikici modellerde üze- sel toplumsal ilşker iki örgütlen-
cinsel düzenleme ve gözetim, ev içi
birlikte Connell bunları be- rinde durlması gereken önemli me ilkesine bağlıdr. Arzu nesnele-
şimd otorite ve bunun mücadelesi. İkti­
lirtilen kriterleri karşılms için üç bir nokta şudr: Pratik, yapı ön- ri genellikle kadınl-eri ikili-
dar ötekini rıza ve şidet arsınd
aşmnı geliştrms gerktiğn ceden varsayarken daima bir duru- ği ve karşıtlğy tanımlr ve
gidip gelen bir hegemonik müca-
söyler: Yapı kavrmın pratik te- ma karşıl veriyordur. Yapıy ta- cinsel pratik temelde çift ilşkern­
dele içinden bağıml kılar. Yazara
orisindeki son gelişmr ışğnda nımlak içinse, söz konusu du- de. örgütlenir. Egemen cinsel ilşk
göre toplumsal cinsiyeti barınd
yeniden değrlnims; tek bir rum içinde neyin pratiğn etkisini biçimi olarak heteroseksüellik ka-
iktidar yapısnd, otoritenin erkek-
toplumsal cinsiyet ilşker yapıs kıstladğn saptnmı gerek- dın bir nesne olarak cinselştr.
likle bağlntıs ana eksendir. Otori-
kavrmın bütünü oluştran ya- mektedir. Pratiğn, pratiğ kıstla­ te merkez ve çevre tanımlr üze- Toplumsal cinsiyet yapılr bü-
pılar veya alt yapılr ayrılms; ma biçimini belirleyen şey "ya- rinden işler hale gelir. Ataerkillik yük oranda kurumlar arcılğy
emek sürecinin cinsiyet temelli pı" dır (136).Yazar feminist düşn- kadınlr belirli bir erkeklik yapı- üretilir. Kurumlar cinsel politika
220 • kültür ve iletşm/cur & communication
Kitap Eleştir • 221

pratiğn oluşmna yeniden inşa ilşkn yargı aslınd erkeklik örün-

alnıd katıd bulunur. Top- tülerinde yaşn değişml birlik- ötesine geçilmeyi ve bu rejimler lumsal cinsiyet rejimlerinin analizi-
lumsal cinsiyet ilşker her tür ku- te okunabilir. Devlet yirminci yüz- arsındki ilşkern irdelenmesini ni icerir. Yazar burada ailenin öteki
rumda bulunur. Belirli bir örnekte yıl boyunca kadınlr ve erkekler gerektirir. Bunun yapılbimes ta- kurumsal yapılr, özellikle de
en önemli yapı olmayabilirler ama arsınd daha fazla dolayım ve rihsel bir perspektifi çağır. Top- devlete olan bağımln ve otori-
önemli örneklerde kesinlikle temel soyut ilşkern gelişmsn derin- lumsal cinsiyet tarihine ilşkn yak- te biçimi olarak meşru aterkilğn
yapıdr. Bu nokta da "Toplumsal den karışm durmaı. Ya- laşımr kadın ve erkek iklğn aile içinde zayıflmsn kriz eği­
cinsiyet rejimleri ve toplumsal cin- zar'ın cinsiyet rejimine sahip bir kendi içinde değrlnimy eği­ limlerinin göstereni olarak ele alı­
siyet düzeni" başlığy yazar top- kurum olarak örnekldiğ sokak limlidir. Kadınlr ve erkeklerin yor. Kadınlr yurtaşlık haklrın
lumsal cinsiyetin yeniden inşası­ ise feminist düşnce tarfınd ih- tarihi. Böyle bir yaklşım toplum- kaznmsı bir başlngıç olarak de-
daki yapılrn birbirine geçmesini, mal edilen kurmlaın başınd yer sal cinsiyetin örgütlenişdk he- ğerlndi, emek sürecin-
stratejilerin nasıl biraraya getirildi- almktdır. Sokak aslınd bir ku- gemonik ilşker biyolojik belirle- deki değişmlr, kadın bir işgüc
ğin inceliyor. Yazar belirli bir ku- rum olarak da düşnlmez. Ancak nimclğe ve hetrosküliğn olarak değri, doğum kontrol yön-
rumdaki toplumsal cinsiyet ilşk­ sokak belirli toplumsal ilşkern ekonomik ve kültürel inşası sı­ temleri, eğitmd kadınlr artan
lerinin etkilşm durumunu, o ku- olduğ, sınrla kesin olarak ta- kıştr. Oysa yazara göre bu ikili- oranda yer almsı gibi tekil geliş­
rumun "toplumsal cinsiyet rejimi" nımlaş ve kadınlr ötekilş­ ğin dışna çıkan açıklm tarzlı, melerin küresel süreçlerde diğer
olarak tanımlyor (166). Belirli ku- rilmesine en açık kurumlardan bi- örneği eşcinslğ tarihi, top- muhalif hareketlerle birleşms ik-
rumlar diğerln oranla açık top- risidir. Herbirimizin toplumsal de- lumsal cinsiyet rejimleri üzerinde tidarın kurumsal düzeninin doğru­
lumsal cinsiyet rejimlerine sahiptir neyimleri sokalrın birilerin tara- daha fazla katıd bulunur. Top- dan yıklmas, değil ancak meydan
(okullar) ancak diğerln bu ol- fında işgel edilmşğn tanıkr. lumsal cinsiyet yapıs ve rejiminin okumalara karşı giderek artan bir
madığ anlmı gelmez. Örneği Bu birilerinin kadınlr olmadığ da inceldğ üçüncü bölüm aynı za- zayıflm olarak okunabilir. Bu-
aile en azınd modernlşy açıktr. Sokak kendi içinde bir teh- manda yazrın toplumsal cinsiyete nun yanıd hegemonik hetero-
birlikte cinsiyet rejiminin kendisini dittir. Kadın yeri değilr, kadın­ ilşkn tarihsel açıklm tarzlın seküliğn gay ve lezbiyen hare-
en açık gösterdiğ kurumlardan bi- ların sokalrı yoktur. Sokak gös- ve köken tarışmln kapsmlı ketiyle birlikte doğal bir olgu ola-
risidir ve feminist düşncei sor- teri, bir sergileme mekanıdr. Vit- bir incelemesine ayrıl. Toplumsal rak düşnlme sitemağn kı­
gulamaya aldığ kurumlar arsın­ rin, afiş, reklam düzenlemeleri; be- cinsiyet tarihi belirli özellikleri ar- rılmas kriz eğilmrn eklemle-
da baş sırald yer alır. Devlet ya- lirli mekanlrı sahipleri; kulanı­ tık belirgin hale gelmiş olan somut nir. Yazara göre bu noktalrı işa­
zara göre ise toplumsal cinsiyetin ma biçimi ile toplumsal bir çevre bir tarihi ifade eder. Çalışm konu- ret etiğ şey bir çıkar oluşm kri-
kurmsalştığ bir alan olarak zor- olarak aile ve devletin gösterdiğ su ise toplumsal ilşkern yapıs zine yönelik eğilmdr, yani mev-
lukla pek çok kimse tarfınd so- toplumsal cinsiyet ilşker yapıl­ ile cinsel ve politik yaşm da dahil cut toplumsal cinsiyet düzeniyle
runsalştı. Aslında devlet cin- rın aynıs gösterir ancak bura- olmak üzere bu ilşker içinde ku- bağdşn çıkar örüntülerine karşı
siyet ve toplumsal cinsiyet konula- daki yapılnm diğerln oranla rulan yaşm biçimidir. Ancak bu çıkan çıkarln toplumsal kurulu-
rıyla ilgili ideolojik üretime kaynak hayli gevşktir. İktidar ilşkern homojen bir tarih değilr. Farklı şu için üslerin ortaya çıkş.
oluştran başlıc kurum olmasın yeniden üretildğ fethedilmesi ge- ilşk yapılr farklı ritmlerde geli-
karşıl feminist düşnce bile dev- Kitabın üçüncü bölümü, ka-
reken bir alndır. şebilr, hatta birbiriyle çelişbr.
leti oldukça geç odağın almıştr. dınlk ve erkeklik tanımlr bes-
Farklı devlet kavrmslştı­ Toplumsal cinsiyet haritsın Bu bölümde üzerinde durul- lendiğ kaynaklan; toplumsal cin-
rın bir kenarda tutup bir genelle- çıkarlbimes için bu kurumlar ması gereken diğer bir nokta yaza- siyet oluşmn psikanalizle ilş­
me yapmak ihtyacı içine girdğ­ analizinin çeşitl aşmlrınd rın aterkilğn krizine ilşkn ana- kisini ve pratik olarak kişHğ tarı­
mizde devletin her türlü toplumsal bağlmın özellikle de öbür kurum- lizidir. Toplumsal cinsiyet düzeni- şıyor. Toplumsal cinsiyet arştı­
ilşker alnıd bir kurucu rol lar tarfınd sunulan bağlmın nin tarihselğn içerdğ dina- malrı kadın ve erkeklerin farklı
üstlendiğ rahtlık söylenebilir. önemi açıktr. Yazrın önerdiğ gi- mizm çağdş kapitalist ülkelerde kişl özellikleri olduğn varsa-
Modern devletin gelişmn top- bi eksiksiz bir toplumsal cinsiyet yazara göre bir kriz eğilmy bir- yar ve bu varsyım da çoğunlka
lumsal cinsiyet ilşker örüntüle- envanteri çıkarlbimes, toplum- likte okunabilir. Yazrın daynığ biyolojik kökenlerde arar. Kadın ve
rindeki değişkl bağlı olduğna sal cinsiyet rejimleri sıralmn kriz analizi, toplumsal cinsiyet ya- erkek arsınd tanıml bu fark-
pılarn oluştran kurmlaın top- lığ Connell "cinsel karakter" ola-
222 • kültür ve iletşm/cur & communication
Kitap Eleştir • 22.3

rak adlnıryo. Cinsel karakteri yapılrn da biçimlendirir. Bu ge- Yani kişl toplumdan ayrı bir lümünün toptan ortadan kaldır­
belirlemeye çalışn literatür cinsi- nellikle kadınlr ve tabi kılnmş kendilik değil, bizzat toplumsal ması için nedenlerin varolduğn
yet ölçekleri arcılğy her iki cin- erkekliklerle ilşk olarak inşa edi- pratik olarak görülüyor: Kişsel bir ve bunun hiçbir ekonomik feda-
sin karakteristiklerini belirlemeye len "hegemonik erkeklik" ve ön yaşm, kollektif bir mantıklr silsi- karlığ gerktimycğn vurgu-
çalışr. Erkeklik adı altınd sapta- plana çıkarlmş kadınltr. Biri di- lesini izlemekte ve rutin olarak bir- luyor: Hegemonik erkeklik yaşm
.nan karakter özellikleri çok bildik ğerin tamlyıcs olarak bu iki birleriyle kesişn, çoğunlka da mücadelesinde artık kollektif bir
bir biçimde örneği, hırs, güç, ka- tip bir uyum içindedir. Hegemonik çelişn 15iryapısl koşular silsilesi- değr değilr ve hatta genel bir
rar verme, otorite, kadınlr ise erkeklik heteroseksülellik özelli- ne karşıl vermekte olan bir pra- tehdide dönüşmtr. Erkeklerin
bunları olumsuz sıfatlrn içerir: ğiyle hem kadınlr hem de öteki tikler alnı boyunca ilerleyen bir toplumsal hiyeraşs ve böylece ön
yumşak, sevecen, sabırl vb. Her erkeklik biçimleri üzerine inşa edi- yoldur (293). Kişlğe dair toplum- plana çıkarln bir kadınl tanım
iki kategori istatistiksel verilere dö- J.ir. Ancak kadınlr arsınd hege- sal cinsiyet analizi önceki bölüm- da ortadan kaldırbi (364). Bu-
nüştrlek kadınl ve erkeklik monik erkliğn tuğ yeri alan lerde tarışln kurumlara ilşkn nunla birlikte aile ve kateksis yapı­
birbirinden tamamen ayrı katego- bir kadınl anlyış yoktur. Yani toplumsal cinsiyet analiziyle aynı sındaki krizle yalnızc iki cins ara-
riler olarak ele alınr' (Örneği, öteki cinsiyet üzerinde ve kendi yapılr mönüsünü ortaya çıkar­ sına sıkşp kalmış olan toplumsal
medyada kadın imgelerini ortaya cinsiyeti arsınd öteki olanlar caktır. Kurumlar gibi başk alan- cinsiyet yapılrn kıstladğ pra-
koymaya çalışn çalışmr belirli üzerinde bir egemenlik kurma et- larla da bağlntı ama yine de ken- tiklerden özgürleşmni sağln­
kategoriler altınd kadın ve erkği rafınd hegemonik bir biçimin ör- di biçimlenimlerine sahiptir.Bu bi- ması dönüşm umudunu besleyen
sınfladr.· Bu konuda Buttler gütlenmesi kadınlğ toplumsal çimlenimler kişlğn toplumsal ta- kaynaklar olarak görülebilir. An-
and Peasley'in (1980)geliştrdk inşasıd mevcut değilr. Hege- rihi içinde okunabilir. Bu tarih için- cak bu dönüşme yazar indirge-
"Cinsellik Ölçeği" bu türe ilşkn monik erkeklik gibi ön plana çıka­ de feminizmin kişlğ bir politik
mecilikten de kaçınyor. Kitabın
iyi bir örneği oluştr.) Connell rılmş kadınl da kamusal olarak mesele haline getiren ve kadınlğ
bütünündeki analiz hem toplumsal
belirli ideolojik varsyıml içeren kurulur ve üretilir. Her iki tipin bozulmş pratiklerini yeniden inşa
cinsiyetin öbürlerini doğuran te-
toplumsal cinsiyet ölçeklendirme- sürdürülmesinin merkezinde ise, etmeye arcı olan bilinç yükseltme
öteki erkeklik ve kadınl modelle- mel baskı olduğ ve bu yüzden
sinin, aynen öteki kişl ve davra- hareketleri önemlidir (303).
rinin kültürel ifadesini önleyen bir cinsel politkanı öncelikli olması
nış ölçeklendirme biçimleri gibi, gerktiğ görüşn, hem de top-
pratik yer almktdır. Bu pratikle- Dördüncü bölüm cinsel politi-
insan pratiğn radikal bir anlam- lumsal cinsiyet eşitszlkrn
rin analizi toplumsaş ve psi- kanı kendisini yeniden kurdğ
sızlaştrmn içerdğn söyler. ikincil olduğ ve bu yüzden asıl
kanaliz tarfınd ayrıntl biçim- ideolojik yapılnm ve politika
Kadınlk ve erkeklik bu tür bir yak- olay sürerken cinsel politkanı
de ele alınmşhr. Toplumsaş pratiğn tarışyo. İdeoljiy cinsel bir
laşım içinde bütün insanlarda ölçü- politika alnı. olarak ele alan eği­ kenara bırakliecğ düşncesi­
lebilecek homojen mizaç boyutları yaklşım, toplumsal cinsiyet olu-
limler, cinsiyete dair söylemlerin ni reddediyor.
olarak örtük bir biçimde teorilş­ şumn, toplumsal normlaı ka-
zanılms ve içselştrm ola- örtük yapılrn yeniden okun-
rilir. Connell'in bu noktadaki mü- Connell'in ToplumsalCinsiyet
rak görür. Psikanaliz ise toplumsal ması ve sembolştir, söylem
dahalesi psikoloji refansıyl ka- ve İktidar kitabı toplumsal cinsiyeti
cinsiyet oluşmn, normatif ku- ve sembollerin öteki pratiklerle
dın ve erk}.iğn farklıtn ziya- çeşitl boyutları ve ayrıntl ola-
ral koym~lardan çok iktidar ve ge- olan yapısl bağlntıs, cinsel ide-
de benzerlik taşımsyl ilşkdr. rak ele alan kapsmlı çalışmr­
reksinimle karşı karşıy kalmnı
olojinin "doğalştırm yoluyla
Bütün kadınlr ya da bütün er- dan birini oluştry. Biyolojik
etkisi olarak görür. Kitap bu an- ögeleri bir bütün halinde birleşt­
keklerin ortaklş sahip olduğ köken aryışlnd, toplumsal-
lamda hem toplumsaş teori- mesi, işç sınf feminizmi ve kadın
karakter tiplemelerinden ziyade, laşm yaklşımrn, psikanaliz-
let:'ininhem de klasik ve varoluşç kurtlş hareketlerinin katıs ir-
kadın ve erkekler arsındki farklı­ den sınf temelli açıklmr, er-
psikanalizin toplumsal cinsiyet deleniyor.
lıkar görmek ancak çok katmnlı keliğn ekonomi/ politğnde, ik-
açıklmrn ele aldığ ayrıntl bugüne ve Yazrın gelcğ tidar analizlerine kadar oldukça
arştıml mümkündür.
bir çalışmy içeriyor. Yazrın kiş­ ilşkn ise yukarıd
yorumlaı be- geniş bir yelpaze içinden ve bütün
Toplumsal cinsiyet yapılr be- liğn oluşmna ilşkn vurgusu lirlenen krizin yapılndrms bunlarla ilşker açısnd kitap
lirli bir kadınl ve erkeklik biçimi- hem kişlğn psişk yanı hem de için iyimser bir kollektif çağrıy içe- zaman zaman sınrla zorlayan
ni kurmlaşhı ve kişsel yaşm kollektivitelerin önemini kapsıyor. riyor. Yazar cinsiyete daylı iş bö- ve tekrarlara neden olan bir yapı
 Kitap Eleştir • 225
224 • kültür ve iletşm/cur & communication

niş bilgilerinden ve analitik bakı­ lum içindeki yerlerini belirdğ

izliyor ancak yine de genel siste- Milyetçğ Bakmak şında daha fazla yararlanma im- bu durumu, devşirm sistemine
matiğn kaçırmyo. Kitap, femi- EmestGellner(7998)Çevirenler: kanı bulabiliyoruz. atıfl "tüm toplumun Memlukş­
nizmin toplumsal cinsiyete ilşkn SimtenCoşar, SaltukÖzertürk, mesi" diye isimlendirir. Bu yakla-
yaklşımrn hem teorik hem de NalanSoyarık iletşm Gellner, milyetçğ modern
şım, örneği Benedict Anderson
tarihsel bir pratik olarak sistema- Yayınlr:stbu/ dönemin bir özeliğ olarak görür.
tarfınd, modernliğ gerekleri
tikleşrn, aynı zamanda hege- Modem öncesi toplumlar, esas ola-
ve zorlamın doğruan indir-
monik erkliğn kadınlr ve öteki AksuBora rak bir atfedilmş statüler sistemi-
genemeyecek toplumsal yara-
erkeklere karşı kurmlaşsın dir. Doğuştan gelen, -istisnai du-
Emest Gellner, günümüzde so- tım/kurg ve hayal/ tasavvur bo-
analizi olarak da okunabilir. Biz bu rumlar dışna- değiştrlmyn
yu tükenmiş gibi görünen bir tü- yutların dışta bırakml elştir­
değrlnim toplumsal cinsi- toplumsal statüler, kültürel farklı­
rün temsilcisi: Bir "sosyal bilimci". mişt. Milyetçğn işlevsğn
yetin bir yapı olarak ele alınş, top- lıkar tarfınd da pekiştrl:
Felsefeden politikaya, oradan tari- yaptığ güçlü vurgu, bu yeni kita-
lumsal cinsiyet rejimleri ve kriz Aristokrat sosta pişrlm av eti
he ve antropolojiye dek pek çok bında "yerçekimi gibi önemli bir
eğilmr üzerinde daha fazla dur- yer, köylü patates. Ayru topraklar-
konuda çalışmr var. İnsalık kapsyıc güç" olarak tanımldğ
duk. Ancak kitabın her bölümü da yaşn aristokratla köylüyü
durumuna ilşkn bir merak ve milyetçğn "ruhuna"· nüfuz et-
kendi içinde pek çok tarışmy ortaklşın bir kültür, bir üst
kaygı sahip, üstelik bunu insaı mekten alıkoymuşt onu (Ander-
gündeme getiriyor. kimlik yoktur. İşte bu yüzden, mo-
sinir eden müstehzi bir tarzda ifa- son'un elştirs kuşsz milliyet-
dern öncesi toplumlarda bu gün
de ediyor! (Heiddegger ve Said'le çi açıdn değil, Gelnr'ı 'orto-
Connell'in bu kitabı Türkçe' de- kulangediğmz anlamda bir
ilgili yazdıklr yenir yutulur gibi doks' modernizminin kıstlarn
ki feminist yazın parça parça de- "milliyetçilik"ten söz edemeyiz.
değil - Hegel felsefesinden "nüfuz dikkat çekme amaayla yapılmş
ğind konuları geniş bir kapsam
edilemeyecek derecede belirsiz bir Oysa modem insan, statüsünü bir elştiryd).
içinde birarada tarışyo. Kitap ge-
nesrin içinde iyi bir metafizik süp- ken~i yaratan insadır. Bunu ya-
nel olarak farklı feminizmlerin bir Milyetçğ Bakmakkitabınd
rüntüyle tarihsel telkini birleş­ parken çevresindekilerle bir dizi
tarışms değil ancak son dönem- ise Gelnr'ı temel tutumunu mu-
tir(ir)" diye söz etmesini istihza müzakere ve sözleşm yapar. Bu
lerde Türkçe'ye çevrilen Dono- hafaza etmekle birlikte, somut mil-
kapsmınd değrlnib mi- müzakere ve sözleşmrin yapıl­
van'ı FeministTeorikitabıyl bira- liyetçi akımlr. örneğid, daha an-
yiz, emin değilm!) Gelnr'ı okur- bilmesi, tarflın aynı dili, aynı
rada okundğa toplumsal cin- layış değil ama daha anlamaa bir
ken bir yandan bir tür hayrnlık ifadeleri kulanıyor olmasın ge-
siyete ilşkn farklı feminizmlerin bakış olduğ söylenebilir. En azın­
duyuyor insan: Müthiş bir ilgi/bil- rektirir. Bu, ortak kültürdür. Ortak
açıklmrn ilşkn sorulara ya- dan, Uluslarve Ulusçuluk gibi disip-
gi alnı, özgül örnekler, analitik bir kültürü biçimlendiren ve koruyan
nıt buluyor. Yine kitabın kriz eği­ line edici bir ~ğlamın dışna ya-
bakış ... Bir yandan da sağduyn ise ulus-devlet. Tek tipleşm~ eği­
limlerine ilşkn analizi Defterder- zılmş olmarın, kitaptaki yazı­
ve aklın sesi gibi görünen tutucu- tim ve dil, ulus-de:vletin tebasın
gisinin 1994(7) sayındki Benja- lara değişk görüş açılr kazndır­
luğnda fenalık geliyor. millet haline getiren kültürü yara-
min çevirisiyle birlikte okunabilir. dığn söyleyebiliriz.
tır. "Modern toplumsal düzenin te-
Türkiyeli okur Gelnr'ı tanı­
melini taşıyn bir cellat değil, pro- Gellner, Marksizmi milliyetçi-
yor: Ulusve Ulusçuluk kitabı birkaç
Kaynakça fesördür. Devlet gücünün başlıc liğ hafife almakla elştiryo- ki
yıl önce (1992yılnda) yaınlmş
Donovan,J. (1997).FeministTeori.Amerikan
arcı ve sembolü giyotin değil (çok herhalde haklı olduğn teslim et-
ve geniş bir ilgi görmüşt. Postmo-
Feminizminin Entellektüel Kökenleri.Çev., yerinde bir ifadeyle) doktoratd'etat mek lazım. Kitapta bu konuya
A.Bora,M. A. Gevrek,F.Sayıln,
dernizm,İslam ve Us'da güncel me-
(devlet doktrası). Meşru eğit­ ayırdğ yazısnd Marx'ın liberal
lstanbul:iletşm. selelerle uğraşn bir kitap olarak
min tekelini ele geçirmek şimd ekonomi hakındi fikirlerinin
epey okundu. Bu yeni kitabı Milli-
Fraser,N. (1996)."Multiculturalismand Gender meşru şidetn tekelini ele geçir- esin kaynğı Milli İktisaçı List
Equity:TheU.S.DifferenceDebates yetçilğ Bakmak,Ulus ve Ulusçu-
mekten daha önemli ve belirleyici olduğn ileri sürüyor. 20. yüzıl­
Revisited."Coiıstelan (1): 61·72. luk'ta kavrmslştıdğ milliyet-
olmuştr" (Gellner 1992: 71-72). daki Marksist hareketlerin geri kal-
(1980).Womenand
Buttler,M., W Paisley çilik yaklşımn özgün örneklerle
Gellner, yerel kültürlerin önemini mışlğn aşmy dönük ulusal
MassMedia.NY:Hyman. politik bir bağlm taşıyor. Bu ne-
yitirip ulus-devletin biçimlendirdi- ekonomici programlan da bu kö-
denle de yazrın muhafazakar
ği ortak· kültürün insalrı top- kene bağlıyor. Daha da derinde,
perspektifine fazla takılmyp ge-