NORMALISERING – REGLEMENTERING – CERTIFICERING
Omdat het gebruik van gewoon
glas een groot risico op verwondin-
gen en vallen inhoudt, wordt tegen-
woordig steeds vaker de toepassing
van veiligheidsglas vereist : uitstalra-
men, borstweringen, dakvensters,
glazen deuren, veranda’s, ... De norm
NBN EN 12600:2003 stelt een proef-
methode voor waarmee men vlak
glas kan indelen volgens zijn schok-
bestendigheid en breukwijze. Deze
classificatie wordt gebruikt in de
normen en reglementen die de
vereiste veiligheidsprestaties van
glas specificeren, afhankelijk van de
beoogde toepassing. Dit geldt onder
andere voor de nieuwe versie van de
norm NBN S 23-002 (STS 38) over
glaswerk, die weldra zal verschijnen.
" Pascale Steenhoudt, ir., Wim Van
Rompay, ir., en Vincent Detremmerie,
ir., onderzoekers, laboratorium Schrijn-
werk en Gevelelementen, WTCB
1 DE BEHANDELING VAN GLAS
TER VERBETERING VAN DE
VEILIGHEID
De veiligheid van personen en goederen be-
helst verschillende aspecten, zoals de weer-
stand tegen inbraak en vandalisme, de brand-
en kogelbestendigheid, de bestandheid tegen
ontploffingen, …
De norm NBN EN 12600 gaat niet dieper in
op deze veiligheidsaspecten. Ze bevat daar-
entegen een aantal maatregelen om het risico
op verwondingen – snijwonden, scheur-
wonden, ... – tengevolge van glasbreuk te
beperken enerzijds en om het vallen van per-
sonen of voorwerpen door het glaswerk tegen
te gaan anderzijds.
Glas is een fragiel materiaal dat tegen geen
enkele plastische vervorming bestand is. Deze
karakteristiek kan leiden tot de onmiddellijke
en gevaarlijke breuk van het glas, wanneer het
blootgesteld wordt aan overmatige spannin-
gen. Indien het glas in voorkomend geval geen
veiligheidsglas is, zal het fragmenteren en
kunnen er grote, scherpe stukken loskomen
uit het glaswerk. In deze omstandigheden ver-
zekert het glas niet langer de veiligheid en
bestaat er gevaar voor snijden of door het raam
vallen van personen of voorwerpen.
Veiligheidsglas heeft een specifieke behande-
ling ondergaan om zijn breukwijze te veran-
deren, waardoor voornoemde risico’s sterk
beperkt worden.
Gelaagd glas kan volgens de norm NBN EN
Vlak glas en veiligheid
Commentaren op de
norm NBN EN 12600
Afb. 1 Schokbestendigheidsproef met
een dubbele band.
ISO 12543-2 als veiligheidsglas beschouwd
worden, omdat zijn ontwerp- en fabricage-
principe bij breuk de hechting van de glas-
fragmenten aan de tussenliggende kunststof-
film waarborgt. Verbrokkeld gelaagd glas
verzekert dus nog een gedeeltelijke bescher-
ming vóór zijn vervanging. Dit glastype wordt
bijgevolg vooral gebruikt wanneer het risico
op vallen reëel is (borstweringen, uitstalra-
men, glazen deuren, ...) of als er stukken glas
op voorbijgangers of bewoners kunnen te-
rechtkomen (dakvensters, koepels, luifels, ...).
Thermisch gehard glas is volgens de norm
NBN EN 12150-1 eveneens veiligheidsglas,
aangezien het fragmenteert in verschillende
kleine stukjes die niet erg snijdend zijn. Het
hardingsproces, dat grote spanningen opwekt
in het glas, heeft een dubbel voordeel : het ver-
betert niet enkel de mechanische sterkte, maar
verandert ook de breukwijze van het glas. Er
bestaat geen gevaar voor snijwonden, maar de
verbrokkeling van het glas impliceert dat de
personen en voorwerpen niet langer beschermd
zijn tegen vallen. Gehard glas is dus niet ge-
WTCB-Dossiers – Katern nr. 5 – 4e trimester 2004 – pagina 1
.
schikt voor toepassingen waarbij het risico op
vallen reëel is (bv. borstweringen van balkons
op de bovenverdieping van woningen).
In geval van bouwwerken waarbij een risico
op verwondingen of vallen tengevolge van
glasbreuk bestaat, moeten de voorschrijvers
dus het gebruik van de hiervoor vermelde
types veiligheidsglas opleggen (zie ook § 5).
2 EEN PERFORMANTER SCHOK-
LICHAAM
De norm NBN EN 12600 beschrijft een proef-
methode die tot doel heeft de schokbesten-
digheid van vlak glas en zijn breukwijze te
beoordelen. Bij dit type proeven, die redelijk
vaak toegepast worden in de bouwsector,
maakt men doorgaans gebruik van een slinger-
impact. De originaliteit van de norm NBN EN
12600 ligt in het feit dat het schoklichaam niet
langer bestaat uit een zak gevuld met zand,
loden kogeltjes of glazen knikkers, maar wel
uit een dubbele band op een velg met een
totale massa van 50 kg, opgepompt tot een
druk van 0,35 MPa.
Dankzij dit nieuwe schoklichaam kan de na-
bootsing van de impact van een menselijk
lichaam beter herhaald worden dan met de
zakken, voor zover de eisen uit de norm met
betrekking tot de uitrusting en de procedure
gerespecteerd worden.
De dubbele band wordt opgehangen op een
welbepaalde valhoogte en wordt losgelaten
boven het proefstuk. Het betreft hier een stuk
vlak glas van 876 x 1938 mm, dat vastgemaakt
is in een stijf kader. Naarmate de valhoogte
stijgt, zal ook de energie bij de impact groter
zijn. De norm bepaalt drie valhoogten en bijge-
volg ook drie impactniveaus (zie tabel 1, p. 2).
De energie die op deze impactniveaus over-
gebracht wordt op de proefstukken is aanzien-
Dit artikel werd opgesteld in het kader van de
Technologische Adviseerdienst ‘Glas in gebou-
wen’, gesubsidieerd door het Waalse Gewest
en in het kader van het project van Themati-
sche Innovatiestimulering ‘Inbraakbeveiliging
van gebouwen’, gesubsidieerd door het Vlaam-
se Gewest.
NORMALISERING – REGLEMENTERING – CERTIFICERING
Tabel 1 Classificatie van de impact-
niveaus.
IMPACTNIVEAU VALHOOGTE
(mm)
3 190
2 450
1 1200
lijk hoger dan deze die – op een equivalente
valhoogte – bereikt wordt met de hiervoor ver-
melde zakken. Dit verschil kan toegeschreven
worden aan de grotere stijfheid van de dub-
bele band en aan het feit dat het oppervlak
voor de lastenverdeling kleiner is.
De proef moet voor elke valhoogte uitgevoerd
worden op vier identieke proefstukken. Men
begint steeds met de kleinste valhoogte. De
procedure wordt gestaakt wanneer een van de
proefstukken niet langer beantwoordt aan de
eisen uit de norm (zie § 3). Indien de vier proef-
stukken heel blijven of breken in overeenstem-
ming met de eisen, worden de proeven verder-
gezet met een hogere valhoogte. Deze proce-
dure wordt herhaald tot men de hoogte bereikt,
die vereist is voor de beoogde toepassing van
het glasproduct. Een proefstuk dat heel geble-
ven is na een proef kan opnieuw gebruikt
worden bij een proef met een hogere valhoogte.
De WTCB-laboratoria zijn uitgerust voor de
uitvoering van dergelijke schokproeven met
een dubbele band.
3 DRIE BREUKWIJZEN EN TWEE
PRESTATIECRITERIA
De verschillende soorten glas die gebruikt
worden in de bouwsector kunnen gekarakte-
riseerd worden door de manier waarop ze
fragmenteren. De norm NBN EN 12600 geeft
een omschrijving van de drie voornaamste
breukwijzen (zie tabel 2).
De breukwijze A biedt geen enkele bescher-
ming tegen verwondingen of vallen. Glas dat
op deze wijze fragmenteert mag dus niet be-
Tabel 2 Breukwijzen volgens de norm NBN EN 12600.
BREUKWIJZEN
A Verschillende scheuren die
losse fragmenten met Breuk-
wijze A
scherpe randen vormen die
vrij groot kunnen zijn
B Verschillende scheuren,
maar samenhangende
fragmenten
C Verbrijzeling van het glas in
verschillende, vrij ongevaar-
lijke, kleine stukjes
WTCB-Dossiers – Katern nr. 5 – 4e trimester 2004 – pagina 2
A
Afb. 2 Valhoogte (A) van de dubbele
band.
schouwd worden als veiligheidsglas. Het gaat
hier voornamelijk om uitgegloeid, halfgehard
of chemisch gehard glas.
De breukwijze B is kenmerkend voor gelaagd
glas, draadglas of glas, verstevigd met een
plastische film. In dit geval blijven de frag-
menten na breuk ter plaatse.
De breukwijze C komt enkel voor bij ther-
misch gehard glas.
Om te waarborgen dat vlak glas bij breuk geen
gevaar zou inhouden, beschrijft de norm even-
eens twee criteria (a en b) die hierna bespro-
ken worden. Opdat een glasproduct conform
zou zijn met een bepaalde klasse uit de norm
NBN EN 12600, mag geen enkel van de vier
proefstukken bezwijken tijdens een schok-
proef, uitgevoerd bij de valhoogte die voor de
betreffende klasse vereist is. Indien er toch een
breuk optreedt, moet deze minstens voldoen
aan een van de twee volgende criteria ‘a’
of ‘b’ :
• criterium ‘a’ : er ontstaan verschillende
scheuren, maar geen enkele opening of
scheur laat een kogel met een diameter van
76 mm door waarop een maximale kracht
van 25 N uitgeoefend wordt. Als er stukken
loskomen tot 3 minuten na de impact, mag
hun totale gewicht niet groter zijn dan een
gewicht dat overeenstemt met 10.000 mm2
Breuk-
wijze B
Breuk-
wijze C
.
van het oorspronkelijke proefstuk. Het
grootste losgekomen stuk moet minder we-
gen dan een massa die overeenstemt met
4400 mm2 van het oorspronkelijke proef-
stuk
• criterium ‘b’ : het glas verbrijzelt en het
gecumuleerde gewicht van de 10 grootste
stukken, die loskomen tot drie minuten na
de impact, mag niet groter zijn dan een
gewicht dat overeenstemt met 6500 mm2
van het oorspronkelijke proefstuk.
Het criterium ‘a’ impliceert dat het beproefde
glasproduct na breuk noch een risico op ver-
wondingen noch een risico op vallen inhoudt.
Gelaagd veiligheidsglas beantwoordt aan dit
criterium, evenals een aantal glassoorten die
verstevigd zijn met een plastische film. Draad-
glas voldoet niet aan deze voorwaarde en mag
dus niet beschouwd worden als veiligheids-
glas.
Het criterium ‘b’ legt beperkingen op aan de
afmetingen van de grootste stukken glas om
het risico op verwondingen te beperken. Het
vallen van personen of voorwerpen wordt ech-
ter niet verhinderd, omdat het glas fragmen-
teert. Enkel thermisch gehard glas voldoet aan
dit criterium.
4 EEN SPECIFIEKE CLASSIFICATIE-
CODE
Aan de hand van de resultaten van de schok-
proeven, uitgevoerd in overeenstemming met
de norm NBN EN 12600, worden de presta-
ties van de glasproducten uitgedrukt met een
code, bestaande uit drie parameters :
α (β) φ,
waarbij :
α overeenkomt met het maximale impact-
niveau (3, 2 of 1) waarbij het glas niet breekt
of breekt in overeenstemming met de crite-
ria ‘a’ of ‘b’
β overeenkomt met de breukwijze van het glas
(A, B of C)
φ overeenkomt met het maximale impact-
niveau (3, 2 of 1) waarbij het glas niet breekt
of breekt in overeenstemming met het cri-
terium ‘a’ alleen. Indien het glas breekt bij
de kleinste valhoogte (190 mm) en het cri-
terium ‘a’ niet gerespecteerd wordt, neemt
φ de waarde 0 aan.
Zo zal gelaagd glas bijvoorbeeld geklasseerd
worden als 3(B)3, 2(B)2 of 1(B)1, afhanke-
lijk van de maximale valhoogte waarbij er
geen breuk optreedt of waarbij het glas breekt
in overeenstemming met het criterium ‘a’. Wij
willen erop wijzen dat de waarden α en φ voor
gelaagd glas steeds gelijk zijn.
Thermisch gehard glas zal geklasseerd worden
als 1(C)3, 1(C)2 of 1(C)1, volgens de maxi-
NORMALISERING – REGLEMENTERING – CERTIFICERING
male valhoogte waarbij er geen breuk optreedt,
of als 1(C)0 indien het reeds breekt bij een
valhoogte van 190 mm. Voor een correct ge-
hard glas zal de waarde α in principe steeds
gelijk zijn aan 1, aangezien het in geval van
breuk altijd beantwoordt aan criterium ‘b’.
Uitgegloeid glas zal kunnen geklasseerd wor-
den als 3(A)3 of hoger, indien het weerstand
biedt aan de impact van de dubbele band.
Tengevolge van zijn breukwijze zal het vol-
gens de nieuwe versie van de norm NBN S
23-002 (STS 38) echter nooit kunnen be-
schouwd worden als veiligheidsglas.
Hierna volgen twee voorbeelden van de clas-
sificatie van veiligheidsglas, aan de hand van
de resultaten van de schokproeven.
Voorbeeld nr. 1
In dit geval worden proefstukken van
gelaagd glas met een breukwijze B
onderworpen aan schokproeven, met
de volgende resultaten :
• op 190 mm : een van de proef-
stukken is gebroken in overeenstem-
ming met criterium ‘a’; de drie
andere proefstukken zijn heel
gebleven
• op 450 mm : de vier proefstukken
zijn gebroken in overeenstemming
met criterium ‘a’
• op 1200 mm : de vier proefstukken
zijn gebroken, maar beantwoorden
noch aan criterium ‘a’, noch aan
criterium ‘b’.
Het beproefde gelaagde glas zal
geklasseerd worden als
2(B)2.
Voorbeeld nr. 2
In dit geval worden proefstukken van
thermisch gehard glas met een
breukwijze C onderworpen aan
schokproeven, met de volgende
resultaten :
• op 190 mm : alle proefstukken zijn
heel gebleven
• op 450 mm : alle proefstukken zijn
heel gebleven
• op 1200 mm : de vier proefstukken
zijn gebroken in overeenstemming
met criterium ‘b’.
Het beproefde thermisch geharde glas
zal geklasseerd worden als
1(C)2.
.
5 WELK VEILIGHEIDSGLAS VOOR
WELKE TOEPASSING ? i NUTTIGE DOCUMENTEN
Het Belgische referentiedocument inzake de • van het Belgisch Instituut voor Nor-
voorschriften voor glaswerk in het algemeen malisatie (BIN)
en veiligheidsglas in het bijzonder is de norm – NBN EN 12600:2003 Glas voor
NBN S 23-002 (STS 38). Deze norm werd gebouwen. Slingerproef. Stootbe-
onlangs herzien en zal weldra opnieuw uitge- lastingproef en classificatie voor
geven worden. Het gaat om een toepassings- vlakglas.
– NBN EN ISO 12543-2:1998 Glas
document van de Europese normen, die voor-
voor gebouwen. Gelaagd glas en
namelijk uitgewerkt worden door het CEN gelaagd veiligheidsglas. Deel 2 :
TC 129 Glas in de bouw. De Europese nor- Gelaagd veiligheidsglas (ISO
men bevatten de procedures ter bepaling van 12543-2:1998).
de prestaties van glasproducten. Het is echter – NBN EN 12150-1:2000 Glas voor
de voornoemde Belgische norm die het mo- gebouwen. Thermisch gehard
gelijk maakt de te gebruiken glasklasse te kie- natronkalkveiligheidsglas. Deel 1 :
zen, afhankelijk van de projectsituatie. Definitie en beschrijving.
• van de FOD Economie
STS 38 Glaswerk (NBN S 23-002, te
De Belgische norm beschouwt acht toepas- verschijnen).
singsdomeinen voor veiligheidsglas (verticale
wanden, deuren, plafonds, daken, gevelbe-
kleding) waarvoor de eisen verschillen, naar-
gelang van het type gebouw (openbaar, privé,
V
handelsruimte, kantoor, …).
www.wtcb.be
Thermisch gehard glas of gelaagd glas zal
voorgeschreven worden wanneer er enkel een Te verschijnen in de volgende WTCB-
risico op verwonding tengevolge van glas- Dossiers : aanbevelingen voor het
breuk bestaat. Dit is bijvoorbeeld het geval gebruik van veiligheidsglas (commen-
taren op de norm NBN S 23-002 of
bij verticale wanden waarbij het verschil tus-
STS 38).
sen de afgewerkte niveaus aan weerszijden
van het bouwwerk kleiner is dan 0,50 m en
waarvan de hoogte van de steunmuur lager is
dan 0,90 m. Als er daarentegen een reëel
gevaar voor vallen bestaat, is enkel het gebruik
van gelaagd glas toegelaten. Dit is het geval
voor verticale wanden zonder borstwering
waarvan de hoogte van de steunmuur lager is
dan 0,90 m, maar waarbij het verschil tussen
de afgewerkte niveaus aan weerszijden van het
bouwwerk hoger is dan 0,50 m. Deze wanden
vereisen gelaagd glas van de klasse 1(B)1.
Ook voor dakvensters is het gebruik van
gelaagd glas van de klasse 1(B)1 verplicht,
onafhankelijk van het type gebouw.
Voor meer informatie omtrent de toepassing
van veiligheidsglas in gebouwen verwijzen we
naar de toekomstige norm NBN S 23-002,
waarvan de inhoud zal voorgesteld worden in
een volgende katern van de WTCB-Dos-
siers. n
WTCB-Dossiers – Katern nr. 5 – 4e trimester 2004 – pagina 3