Koyun ve Keçide Üreme

 Hayvansal üretimde kazanç ve sürdürülebilirlik önemlidir.

 Üremeye hayvancılıkta verim ve sürdürülebilirlikte temel konudur.
 Bir damızlık hayvandan üretimde kullanıldığı süre içerisinde elde edilen verim hayvana bağlı bazı
faktörlere ve hayvana sağlanan çevre şartlarına göre değişmektedir.
 Eşeysel olgunluk ya da ergenlik çağı: bireyin kendine benzer bir canlı meydana getirebilmesi için
gerekli olan gamet hücrelerini (yumurta veya sperm) üretmeye başlaması durumuna eşeysel
olgunluk veya ergenlik hali diyoruz.
 Genel bir kaide olarak ergin canlı ağırlıklarının %40-60’ına ulaşan bireyler eşeysel olgunluk veya
ergenlik çağına ulaşırlar
 Eşeysel olgunluk,
 Bireyin dahil olduğu ırka,
 Yaşa
 Canlı ağırlığa,
 Mevsime,
 Gün uzunluğuna
 Bakım beslemeye bağlı olarak değişebilmektedir.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Irk, hayvanların hızlı veya geç gelişmeleri üzerinde etkili olan bir faktördür.
 Bazı ırklar genetik olarak erken gelişme ve uzun çiftleşme süresine sahiptir. Bu tip ırklarda
yavrular genellikle bir yaşları içinde ergenliğe ulaşırlar. Buna eşeysel erkencilik veya erken
gelişme özelliği denir.
 Eşeysel erkencilik, ilk yaş içerisinde, eşeysel ergenliğe ulaşan dişilerin yüzdesi, ilk yaş
içerisinde döllenen dişilerin yüzdesi veya kızgınlığın gözlemlendiği ortalama yaş olarak
tanımlanmaktadır.
 Dişi kuzular ergen canlı ağırlığa sonbaharda erişirlerse kızgınlık gösterirler.
 Toklularda çiftleşme mevsimi süresi kısadır.
 Mevsim dışında ergin canlı ağırlığa ulaşsalar bile kızgınlık göstermezler.
 ilk defa damızlıkta kullanılacak genç hayvanların gelişmelerinde, yaşam boyu
verimliliklerinde ve konstitüsyonlarında önemli bir gerilemeye neden olmadan üremede
kullanılabilecekleri en erken yaş Damızlıkta kullanılma yaşı olarak ifade edilmektedir. Bu da
bireylerin ergin canlı yaş ağırlıklarının %70-75’ine karşılık gelmektedir.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Koyunlarda erkenci ırklar 7-8 ay; kültür ırkı keçilerde 8-9 aylık yaşta, geç gelişen koyun
ırklarında 16-20; keçide 15-18 aylık yaşlarında damızlık olarak kullanılabilirler.
 Çiftleşme mevsimi:
 Hem koyunlar hem de keçiler mevsime bağlı kızgınlık gösteren poliöstrik hayvanlardır.
 Çiftleşme Kuzey ve Güney yarım kürede günlerin kısalmaya başladığı sonbahar aylarında gerçekleşir.
 Ekvator bölgesinde çiftleşme tüm yıla yayılmıştır. Ancak oğlaklama veya kuzulama muson
yağmurlarından sonraya gelecek şekilde planlanır.
 Kızgınlık; dişi hayvanlarda belirli fizyolojik ve psikjolojik belirtilerle ortaya çıkan ve erkeğin
çiftleşme olarak kabul edildiği durumdur.
 kızgınlıkta, vulva genişlemesi,
 vulva iç zarının kabarması ve kızarması,
 Serviksten gelen koyu kıvamlı bir akıntı
 Saydam ya da dumanlı bir akıntı koyunun kızgınlık süresinin ilk yarısında olduğunu, yapışkan krem renkli
akıntı ise kızgınlık sonuna ya da ovulasyona yaklaşıldığını göstermektedir.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Koyunlarda kızgınlık belirtileri inek ve keçide olduğu kadar belirgin değildir.
 Kızgın koyun koç arayabilir, en önemli belirti koçtan kaçmaması ve koçun aşımına izin vermesidir.
 Keçilerde ise vulva ve vajinada gözlemlenen belirtiler yanında, meleme, sık sık işeme, diğer
keçilerin üzerine atlama, teke arama, tekeden kaçmama, alışılmışın dışında aşağı, yukarı sık sık
kuyruk hareketlerdir.
 Sakin kızgınlık hem koyunda hem de keçide görülebilir. Sakin kızgınlık, kızgınlık davranışlarının
gösterilmediği, ancak yumurtlamanın var olduğu fizyolojik ve histolojik bir döngü olayıdır.
 Kızgınlık süresi,
 Koyunlarda kızgınlık süresi 30-36 saat, birkaç saatten 3-4 güne kadar değişebilir.
 Keçilerde kızgınlık süresi 24-48 saattir. Ankara keçilerinde 22 saat
Kızgınlık süresi; ırk, yaş, çiftleşme mevsimi aşamaları ve uyarıcı koç teke varlığına bağlı olarak değişir.
Ovulasyon; koyunlarda ve keçilerde kızgınlığın sonlarına doğru (24-30 / 30-36 saatlerde) gerçekleşir.
Yumurtanın yaşam süresi 10-15 saat, koç sperm hücrelerinin koyun üreme organındaki yaşam süresi 30 saattir.
Keçide yumurtanın fertil ömrü 12-14 saat, sperm hücrelerinin fertil ömrü de 24-48 saattir.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Kızgınlık döngüsü; hayvan gebe kalmadığı sürece kızgınlıkların düzenli aralıklarla
tekrarlanmasına kızgınlık döngüsü denir.
 Kızgınlık döngüsü uzunluğu birbirini takibeden iki kızgınlığın başlangıçları arasındaki
süredir.
 Kızgınlık döngüsü uzunluğu,
 Yaş,
 Irk
 Çiftleşme mevsimi dönemi
 Besleme faktörlerine göre değişir.
 Keçilerde kızgınlık döngüsü uzunluğu 18-22 gün ortalama 21 gün olarak kabul edilir.
Ankara keçilerinde kızgınlık döngüsü uzunluğu 4-72 gün arasında değişir. Ortalama 20.2
gündür.
 Koyunlarda normal kızgınlık döngüsü 17 gündür. Çiftleşme mevsimi ortasında en kısa,
mevsim sonlarına doğru uzamaktadır.
 Çoklu döngüler mevsim başında ve sonunda daha sık rastlanır.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Koyunlarda döngüler;
Tekli döngüler: döngü uzunluğu 26 gün ve daha kısa olan döngülerdir.
 Kısa döngüler: döngü uzunluğu 14 günden daha azdır
 Uzun döngüler: döngü uzunluğu 20-26 gündür
Çoklu döngüler: uzunlukları 26 günden daha uzun olan döngülerdir.
Çiftli döngüler: 27-37
Üçlü döngüler: 38-57
Dörtlü döngüler: 58 günden fazla olan döngülerdir. Anöstrus mevsimi içinde değerlendirilir.

Döngüler foliküler (2-3 gün) ve lüteal evre (14-15 gün) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Bir döngüde meydana gelen graf folikülü sayısı ırka, hayvanın yaşına ve beslemeye göre değişmektedir.
Koyunda bir döngüde 1-4 adet graf folikül oluşur.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Hormonal mekanizma;
İç ve dış uyarılarla merkezi sinir sisteminden hipoltalamusa iletilen bilgiler değerlendiriliyor.
Leptin, ışık, koç/teke uyarısı, kisspeptin
GnRH salınımı ve hipofiz uyarılıyor.
 FSH, LH
Östrojen
Negatif geri bildirim FSH azalır, LH yükselir.
Ovulasyon
Progesteron, prolaktin
Korpus lüteum
İnterferon tau
 PGF2a
Korpus lüteum yıkımı
Progesteron engeli ortadan kalkıyor
FSH ve LH yeniden salgılanıyor
 Koyun ve Keçide Üreme
 Doğumdan sonraki ilk kızgınlık;
Koyun ve keçide doğumdan sonraki ilk kızgınlık 3-4 hafta sonra ortaya çıkabilir.
Anöstrüs mevsiminde eşeysel etkinlik, koyun ve keçiler mevsime bağlı olarak kızgınlık gösteren hayvanlardır.
İki çiftleşme mevsimi arasında yumurtalıklar ve diğer üreme organı kısımları genellikle dinlenme
durumundadır.
Anöstrüs dönemi
mevsimsel,
doğum sonrası ve
laktasyon anöstrüsü olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Çiftleşme mevsimi, hayvan gebe kalmadığı sürece gösterdiği birbirini izleyen kızgınlık döngülerinin toplamıdır.
Çiftleşme mevsimini etkileyen faktörler
Gün uzunluğu
Irk
Besleme,
canlı ağırlık,
yaş
Sıcaklık ve iklim faktörleri
Diğer (aşım mevsimi, kuzulama mevsimi, emzirme ve sağım, koç/teke ile birlikte bulundurma)
 Koyun ve Keçide Üreme
 Doğumdan sonraki ilk kızgınlık;
Koyun ve keçide doğumdan sonraki ilk kızgınlık 3-4 hafta sonra ortaya çıkabilir.
Anöstrüs mevsiminde eşeysel etkinlik, koyun ve keçiler mevsime bağlı olarak kızgınlık
gösteren hayvanlardır.
İki çiftleşme mevsimi arasında yumurtalıklar ve diğer üreme organı kısımları genellikle
dinlenme durumundadır.
Anöstrüs dönemi
mevsimsel,
doğum sonrası ve
laktasyon anöstrüsü olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Çiftleşme mevsimini;
Çiftleşme mevsimi, hayvan gebe kalmadığı sürece gösterdiği birbirini izleyen kızgınlık
döngülerinin toplamıdır.
 Koyun ve Keçide Üreme
Çiftleşme mevsimini etkileyen faktörler
Gün uzunluğu;
Kısalan günlerde çiftleşme
Giderek uzayan günler anöstrus dönemi
Ekvatorda yıl boyu
Irk
Irklar arası ayrım var. Fin 215-230, dorset horn 223
gün, Romanow 150-190 gün
Yerli ırklar Dağlıç 146,3, Sakız 116.3, Türkgeldi kıvırcığı
248.4 gün bir çiftleşme mevsimi uzunluğuna sahiptir.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Besleme,
Çiftleşme mevsimi başı, gebeliğin son dönemi ve doğum sonrası
belseme yavru verimi için önemlidir
 canlı ağırlık,
Canlı ağırlığa bağlı olarak eşeysel etkinlikte artış gözlenmektedir. İlk
kızgınlıkta yanı eşeysel olgunlukta canlı ağırlık önemli bir faktör
 Yaş, anaç kuzular ve oğlaklar daha kısa çiftleşme mevsimi uzunluğuna sahip,
düzensiz döngü gösteriyorlar. İlk yaşta bir batındaki yavru sayısı düşük, 4-5
yaş en yüksek yavru verimi elde ediliyor.
 Sıcaklık ve iklim faktörleri
Gebelik oranı çevre sıcaklığı arasında ilişki söz konusu
 Diğer (aşım mevsimi, kuzulama mevsimi, emzirme ve sağım, koç/teke ile
birlikte bulundurma).
 Koyun ve Keçide Üreme
Çiftleştirme;
Eğer elde kontrollü çiftleştirme yapılıyor ise yüksek gebelik için kızgınlığın
sonuna doğru çiftleştirmenin yapılması gerekir. Çünkü;
 Ovulasyon kızgınlığın son yarısında gerçekleşmektedir.
koyunda yumurtanın yaşam süresi 10-15 saat
Keçide yumurtanın yaşam süresi 12-14 saat
Koçta sperm hücrelerinin fertil ömrü 30 saat
Keçide sperm hücrelerinin fertil ömrü 24-48 saat
Elde aşımın yapılmadığı veya çiftleştirmenin kontrol edilemediği sürülerde
kızgınlıkların tespiti yapılamamaktadır.

Kontrollü çiftleştirmenin yapıldığı sürülerde gebelik oranını yükseltmek için;

 Koyun ve Keçide Üreme
Kontrollü çiftleştirmenin yapıldığı sürülerde gebelik oranını yükseltmek için;
 1- Koç/teke katımından 3-4 hafta önce başlayarak aşım sırasında enerji düzeyi
yüksek bir besleme (Flushing) uygulanmalıdır.
 2- Aşımdan 1-2 hafta önce sürüdeki bütün koyun/keçiler kuruya çıkarılmalıdır.
 3- Koç/teke katımına geçişte koyunlar/keçiler arasına aşım mevsiminden 1-2
hafta önce uyarıcı koç/teke salınmalıdır.
 4- Katım sırasında kızgınlığı saptamak için koyunlar arasına yeterince arama
koçu/tekesi bırakılmalıdır. Bu sayı, bir arama koçuna/tekesine 10-15 koyun/keçi
düşecek miktarda olabilir.
 5- Aramada kullanılan erkeklerin aşım istekleri yeterli olmalıdır.
 6- Koç/teke katımı, genellikle yaz ortası ile sonbahar başlarında olduğundan
ısının olumsuz etkisinden kaçınmak için, katım sabah ve akşam serinliğinde
yapılmalıdır.
 Koyun ve Keçide Üreme
Kontrollü çiftleştirmenin yapıldığı sürülerde gebelik oranını yükseltmek için;
 7- Erkelerden kaynaklanacak kısırlık oranını azaltmak için bir erkeğe
düşecek dişi sayısı erkek damızlığın yaşına ve koç/teke katım
yöntemine göre belirlenmelidir.
 Genç koç için aşım yöntemine (serbest, sınıf ve elde aşım) bağlı
olarak 15-40 koyun, genç teke için 15-40 baş keçi, ergin koç için 30-
80 arasında koyun ve ergin teke için 50-70 hatta 100 baş keçi
olabilir.
 8- Elde fazla sayıda koç/teke var ise çift aşım yapılabilir.
 9- Genel olarak bir yıl kısır kalan koyun/keçi ikinci yıl aşımda
kullanılmamalı, sürüden çıkartılmalıdır.
 10- Aşım, çiftleşme mevsiminin başlangıcında görülen kızgınlık
yerine onu izleyen ikinci kızgınlıkta yaptırılması da öğütlenebilir.
 11- Akrabalı yetiştirmeden kaçınılmalıdır.
 Koyun ve Keçide Üreme
Gebelik;
Yumurta hücresinin döllenmesi, embriyonun implantasyonu ve fötüsün gelişip
doğuma kadar geçen süre gebelik süresi olarak adlandırılır.
Gebelik süresi; ırka, yaşa, doğacak yavrunun doğum tipi ve eşeyi ile
kuzulama/oğlaklama mevsime göre değişir.
Koyunda gebelik ortalama 150 gün'dür. Bu 142-154 gün arasında
değişebilir.
Keçilerde gebelik süresi 144-157 gün arasındadır. Ortalama 150 gün
olarak bilinir.
Erken gelişen ve döl verimi yüksek ırklar geç gelişen ırklara göre daha
kısa gebelik süresine sahiptirler.
 Koyun ve Keçide Üreme
Gebelik;
Yaşlı koyunlar/keçiler gençlere oranla yavrularını 1-2 gün
daha fazla taşırlar. İkizler, tekizlere oranla 1 gün daha erken,
erkekler ise daha geç doğarlar. İlkbahar doğumları da
sonbahara göre daha geç olur.
Gebelik süresi üzerine kalıtsal etmenler önemli rol oynar. Bu
olgu ırklar arasındaki ayrımda gözlenir.
Aşımdan sonra koyunların/keçilerin gebe kalıp kalmadığı, 16-
17 gün, 18-21 sonra aralarına konan koçu/tekeyi kabul ya da
red etmesiyle anlaşılır.
Bu pratik yöntemin dışında radyografik, rektal palpasyon ya
da radioimmunose gibi yöntemlerin yardımıyla gebelik
denetimleri yapılabilir.
 Koyun ve Keçide Üreme
Kuzulama/ oğlaklama

 Doğumun yaklaşması ile özellikle östrojen ve progesteronun

etkisiyle süt bezleri büyür, vulva dudakları önemli bir görünüm
kazanır ve giderek uterus kontraksiyonları kendini gösterir.
 doğum üç aşamada gerçekleşir;
Hazırlık aşaması (2-6 saat)
Yavrunun dışarı çıkarılması 0.5-2 saat)
Plasentanın atılması (0.5-8 saat)
 Koyun ve Keçide Üreme
Kuzulama/ oğlaklama
 uterus kontraksiyonları ve yavrunun serviks kanalına doğru hareketi ve
baskısı ile serviks uteri açılır ve doğum kanalı dölüt kesesinin gelmesi ile
genişler. Daha sonra kesenin (korio allantois) patlamasıyla içindeki sıvı doğum
kanalına akar, kayganlık sağlar.
Doğum ya da kuzulama hızlı olur, (30-40 dakika ile 120 dakika) dakika sürer.
Çoğuz doğumlarda ilk doğan yavru ile sonraki arasında 0.5 (30 dakika) saat
süren bir ara vardır.
Doğumlar arası süre birkaç dakika ile 1 saat arasında değişir.
 Kuzuların/oğlakların % 70'i ön, % 30'u ise arka geliş durumunda doğarlar.
Kuzulamadan (1-2 saat ile 8 saat) sonra plasenta (son) kendiliğinden düşer.
involusyon (üreme kanalının gebelik süresi öncesi forma dönüş) süresi
genellikle 1 ay sürer.
 Koyun ve Keçide Üreme
Laktasyon
Koyunun/keçinin meme bezleri iki lobdan oluşur.
Her meme lobu bir meme başına ve kanalına sahiptir.
Koyunlarda ve keçilerde iki meme başından daha fazla meme başı bulunabilir,
bunlar daha çok normal meme başlarının önündedir.
Koyunda ve keçide süt bezleri içerisinde 24 saatte geçen kanın miktarı
yaklaşık 1200 litreyi bulabilir.
Bir litre sütün oluşması için süt bezlerinden 350-400 litre kan geçmesi
gereklidir.
Süt tipi ırklarda ise süt verimi 600-700 kg'ı bulmaktadır.
 Koyun ve Keçide Üreme
Laktasyon
Koyunlarda ve keçilerde ortalama laktasyon süt verimi ve süresi;
 ırka,
bakım-besleme,
laktasyon sırasına,
doğum mevsimine göre değişmektedir.
Koyun/keçide laktasyon süresi 140-150 gün'dür. 3-5 ay ile sütçü koyun/keçi
ırklarında 8-9 aya çıkabilir,
Türkiye yerli koyun ırklarında laktasyon süt verimi 70-80 kg civarındadır.
Doğu Friz gibi tanınmış kimi süt tipi ırklarda ise süt verimi 600-700 kg'ı
bulmaktadır.
Kıl keçi laktasyon süresi 3-5 ay ve laktasyon süt verimi 70-80 kg
Saanen 8-9 ay laktasyon süresi ve laktasyon süt verimi 700-800 kg
Koyunlarda ve keçilerde süt verimi, genellikle laktasyonun ilk 6 haftalık
süresinde doruğa ulaşır ve daha sonra yavaşlar.
 Koyun ve Keçide Üreme
Döl verim kriterleri;
 yumurtalık etkinliği ve elde edilen yavru sayıları dikkate alınarak bir
sınıflandırma yapılmaktadır.
Genelde koç altı/teke altı koyun/keçi ya da doğuran koyun/keçi
başına elde kuzu/oğlak sayısı ile bir koyundan/keçiden damızlık
sürecinde elde edilecek kuzu/oğlak sayısıdır.
Döl verimi, sırasıyla dişinin birim süreç içinde ürettiği yumurta
sayısına, gebelik oranına ve embriyo ölümlerine bağlıdır.
 Koyun ve Keçide Üreme
Yumurtlama Sonuçlarına Göre Döl Verimi Ölçütleri
Yumurtlama Sayısı (ovulation rate),
Yumurtlama sırasında bir dişiden üretilen yumurta sayısına eşdeğerdir.
Çoğunlukla laparoskopi tekniğiyle saptanan bu ölçüt, kızgınlığın 7. gününde
yumurtalıklardaki korpus luteumların sayılmasıyla bulunur.
Irka, bakım-besleme, yaş, mevsim canlı ağırlık gibi etmenlere bağlı olarak değişir.
Örneğin yumurtlama sayısı Merinoslarda 1.2, Fin koyunlarında 3'dür.
Yumurtalık Etkinliği;
Yumurtalık etkinliği (ovarian açtivlty), dişinin birim süreç içinde yumurta üretme
düzeyini belirler. Yumurtlama sayısı ve kızgınlık etkinliği süresine göre değişir.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Aşım ve Kuzulama Sonuçlarına Göre Döl Verimi Ölçütleri

Gebelik oranı (%) = Gebe (koyun/keçi) / Koç altı koyun- teke altı keçi

Bu ölçüt çiftleştirme zamanı, sayısı ve yöntemiyle bağlantılıdır.

Gebelik oran, (%) olarak saptanan ortalama değerler, bir çiftleştirme
dönemi için doğal aşımda % 85-90, yapay tohumlamada % 60-65 (taze
sperma) ve % 20-50 (dondurulmuş sperma) düzeyindedir.

Kısırlık oranı (%)= Kısır (koyun/keçi) / Koçaltı koyun- Tekealtı keçi

Doğal aşımda, % 5-8 kısırlık oranı normal kabul edilebilir.

 Koyun ve Keçide Üreme
 Aşım ve Kuzulama Sonuçlarına Göre Döl Verimi Ölçütleri

Kuzulama/oğlaklama (Döl verim) oranı (%) (Fertility)= Doğuran (koyun/keçi)

/ Koçaltı koyun-Tekealtı keçi x 100
 İkizlik oranı (Twinning rate; %)= İkiz doğuran koyun-keçi sayısı/ Doğuran
koyun –keçi sayısı x 100
Koç – Teke altı koyu-keçi başına kuzu-oğlak sayısı (sürü dölverim değeri,
Fecundity) = Doğan kuzu-oğlak sayısı / Koçaltı koyun- Tekealtı keçi sayısı,
 Doğuran koyun-keçi başına kuzu-oğlak sayısı, Batın büyüklüğü (Litter size)=
Doğan kuzu-oğlak sayısı /Doğuran koyun-keçi sayısı
Gebelik üretkenliği (Gestation productivity)= Koça-tekeye verilen 100 koyun-
keçiden doğumda elde edilen toplam kuzu-oğlak ağırlığı (kg)
 Koyun ve Keçide Üreme
 Aşım ve Kuzulama Sonuçlarına Göre Döl Verimi Ölçütleri
Kuzulama-Oğlaklama oranı,
İkizlik oranı,
Koçaltı koyun- tekealtı keçi ve
Doğuran koyun-keçi başına, kuzu-oğlak sayısı,
Gebelik üretkenliği
 Bu özellikler
ırk,
bakım-besleme,
yaş,
mevsim,
canlı ağırlık gibi etmenlere bağlı olarak değişim gösterir.
 Koyun ve Keçide Üreme
 Büyütme Sonuçlarına Göre Döl Verimi Ölçütleri

Yaşama gücü oranı(%)= Sütten kesilen ya da 3. aydaki kuzu-oğlak / Doğan

kuzu -oğlak

Koçaltı koyun-Tekealtı keçi başına sütten kesilen ya da satılan kuzu-Oğlak

(KKSKK-TKSKO)= Sütten kesilen ya da satılan kuzu –Oğlak / Koçaltı koyun,
Tekelatı keçi

Doğuran koyun-keçi başına sütten kesilen ya da satılan kuzu-Oğlak (DKSKK-

DKSKO)= Sütten kesilen ya da satılan kuzu-Oğlak / Doğuran koyun-keçi

Sürü tamamlama derecesi= Her bir koyunun-keçinin yaşam, boyunca

doğurduğu ve aşım çağına ulaşmış kuzu-oğlak sayısı
 Koyun ve Keçide Üreme
 Büyütme Sonuçlarına Göre Döl Verimi Ölçütleri

Toplam üretkenlik (Total productivity)= Laktasyonun 100. gününde koça-

Tekeye verilen 100 koyundan-keçiden üretilen toplam kuzu-Oğlak ağırlığı(kg)

Karkas üretkenliği (Carcass productivity)= Koça-tekeye verilen 100 koyun-

keçiden elde edilen kuzu – oğlak karkas ağırlığı (kg)

Biyolojik verimlilik= Bir üretim yılında birim koyundan-keçiden elde edilen

kuzu-oğlak verimi

Büyütme sonuçlarına göre verilen döl verimi ölçütleri üzerinde ırk, bakım-
besleme gibi etmenler etkilidir.
 Koç ve Tekede Üreme
Eşeysel Olgunluk ve Damızlık Çağı

Erkek toklu ve erkek çebiçlerde eşeysel olgunluk, dölleme yapacak nitelikte

sperma üretimi yapmaları ve eşeysel istek (libido) göstermeleri durumudur.
Eşeysel olgunluk yaşı testis gelişmesi ve testosteron üretimine bağlıdır.
 Dişilerde olduğu gibi erkeklerde de cinsel olgunluk yaşı
 Irka
Beslenme durumuna,
Mevsime ve
Canlı ağırlığa bağlı olarak değişmektedir.
 Erkeklerde eşeysel olgunluk 4-6 ay arasında değişmektedir.
 Koç ve Tekede Üreme
 Testisler doğuma yakın veya doğumda karın boşluğundan testis torbasına
inerler.
 8-10 haftalık yaşlarda 10-12 g testis ağırlığı, 15-20 haftada 30 gram ulaşır ve
bu dönemde primer spermatozit üretimi başlar.
 3.5-6 Aylık olduklarında testisler (65 g) dölleme yapabilecek nitelikte sperm
üretimine başlamaktadır.
 Eşeysel olgunluk ergin yaş canlı ağırlığının %40-60’ına kazanıldığında
gerçekleşmektedir.
 Damızlıkta kullanılma yaşı ise ergin canlı ağırlığın %70-75’i kazanıldığında
gerçekleşir.
 Koç ve Tekede Üreme
İlk damızlıkta kullanma yaşı erken gelişen ırklar için 7-8 Ay
 Geç gelişenlerde ise 16-20 ay
 Aşım mevsiminde sperma verimi çok yüksek,
 Tekede sperma verimi 0.5-1.0 ml ve 1.5-5.0 milyar/ml
 Bir ejekulattaki spermatozoon sayısı 0.75 milyar-5.0 milyar
 Bir tohumlama dozu 0.2 ml ve 100-150 milyon spermatozoon olmalıdır.
 Koçta 0.8-1.2 ml, 2.0-3.0 milyar/ml.
 Bir ejekulattaki spermatozoon sayısı 1.6 milyar-3.6 milyardır.
 Bir tohumlama dozu ise 0.2 ml ve 120-400 milyon spermatozoon olmalıdır.
Sperm hücrelerinin fertil ömrü 30-48 saat kadardır.
Çiftleşme mevsimi dışında Koç ve teke spermalarının kalite ve kantitesinde
azalmalar meydana gelmektedir.
 Koç ve Tekede Üreme
Eşeysel Davranışlar
 Koç ve keçinin eşeysel davranışları benzerdir.
 koçlarda eşey davranış kur yapma ve aşım (çiftleşme) olarak ayırt edilebilir.
 Kızgın koyun ve keçiler feromon salgılar.
Flehmen davranışı gösterirler.
 Koç ve teke dişi hayvanın karın bölgesine ön ayağı ile vurur.
 Kendilerine özgü mırıltılı sesler çıkarırlar.
 Eşeysel davranışlarda koçlarda ırklara özgü davranışlar söz konusudur.
 Eşey davranışlarda,
ırk,
yaş,
mevsim,
başatlık gibi faktörler rol oynamaktadır
 Koç ve Tekede Üreme
Tekede Eşeysel Davranışlar
 Tekeler kur davranışları ve aşım davranışları gösterirler.
 Kur davranışları olarak,
koku salma,
fiziksel gösteri,
kendi kıl örtüsü üzerine idrar yapma ve yayma,
koklama,
çiftleşme için sırnaşma (sarma, sarkma, itikleme, dürtme),
ses çıkarma, uyarma,
dişi genital organını koklama, yalama,
flehmen davranışı,
ejekulasyonsuz atlama.
 Koç ve Tekede Üreme
Tekede Eşeysel Davranışlar
Çiftleşme aşım davranışları:
 Kur davranışlarını takibeder.
Eşeysel isteklilik kriterleri kur davranışlarına göre daha objektif olarak
belirlenebilir.
 Eşeysel isteklilik kriterleri
Biniş sayısı,
Biniş süresi,
 Ejekülasyon süresi
 iki ejekülasyon arası süre
 ejekülasyon sayısı ve çiftleşme etkinliği gibi kriterlerdir.
Biniş sayıları yaş, mevsim ve ırka göre değişmektedir.
 Koç ve Tekede Üreme
Koç ve Tekelerde Döl Verim Kriterleri
 Eşeysel Olgunluk
1. Eşeysel olgunluk Yaşı (gün): erkek Toklu ve erkek çebiçlerin aşım isteği
gösterdikleri ve sperma üretimini gerçekleştirdikleri yaştır.
2. Eşeysel olgunluk ağırlığı (kg): Erkek toklu ve erkek çebiçlerin eşeysel olgunluğa
ulaştıklarındaki canlı ağırlıklarıdır.
 2. Testis özellikleri
1. Testis çapı: Bir çift testisin en geniş yerinden metal kumpasla alınan ölçü (mm)
 2. Testis uzunluğu: skrotumun en alt kısmındaki testis noktasından skrotumun
üst kısmında incelmeye başladığı creamaster kasına kadarki olan uzunluktur. (CM)
3. Testis hacmi: ortalama testis uzunluğu (cm) x Ortalama testis çapı (cm2)
4. Skrotum hacmi (cm3): Skrotumun inguinal bölgeyle birleştiği yer bağlanarak
bir hacim ölçere daldırılır. Taşan su skrotum hacmi olarak alınır.
 Koç ve Tekede Üreme
Koç ve Tekelerde Döl Verim Kriterleri
3. Sperma özellikleri
 1. Sperma hacmi: Bir ejekülasyonda üretilen semen miktarı
(cm3)
 2. Sperma yoğunluğu ya da sayısı: Bir ejekülasyonda bulunan
sperma sayısı.
3. Sperma motilitesi (%): Bir ejekülat içerisindeki bir yönde güçlü
hareket eden spermlerin toplam sperm sayısına oranı.
4. Anormal spermatozoit oranı (%): Bir ejekülasyondaki anormal
spermatozoitlerin oranıdır.
 Koç ve Tekede Üreme
Koç ve Tekelerde Döl Verim Kriterleri
4. Eşeysel davranış özellikleri
1. Kur davranışları,
 Koçta,
Elde çiftleştirmenin gerçekleştirildiği durumlarda, erkek ile dişi bir araya
getirildiğinde, ilk ejekülasyonun meydana geldiği ana kadarki sürede
belirlenmektedir.
Bu özellikler;
 koklama,
 ses çıkarma,
 flehmen davranışı,
 sırnaşma,
 dürtme ve yalamadır davranışlarıdır .
 Koç ve Tekede Üreme
Koç ve Tekelerde Döl Verim Kriterleri
4. Eşeysel davranış özellikleri
1. Kur davranışları,
 Tekede,
Koku yayma, fiziksel gösteri, kendi kıl örtüsü üzerine idrar yapma, ilk
ejekülasyonun meydana geldiği ana kadarki sürede belirlenmektedir.
Bu özellikler;
 koklama,
 ses çıkarma,
 flehmen davranışı,
 sırnaşma,
 dürtme ve yalamadır, ejekülasyonsuz atlama davranışlarıdır .
 Koç ve Tekede Üreme
Koç ve Tekelerde Döl Verim Kriterleri

4. Eşeysel davranış özellikleri

 2. Çiftleşme Davranışları: Bu davranışlar dişi ile erkek bir araya
geldiğinde çiftleşmeye ait gösterdikleri davranışlardır.
Bunlar;
Biniş süresi (sn): Kızgın dişinin belirlenip erkeğin üzerine atlayışına
kadar geçen süredir.
 Biniş sayısı (adet/birim zaman): erkeğin ilk 30 dakika içerisinde
yapmış olduğu biniş sayısıdır.
 Koç ve Tekede Üreme
Koç ve Tekelerde Döl Verim Kriterleri

Boşalma (ejekülasyon) süresi (sn): erkekğin kızgın olan dişiyi belirleyip

ejekülasyon yapmasına kadar geçen süredir.
 Birinci boşalma ile ikinci biniş arası geçen süre (sn): erkeğin birinci
boşalması ile kızgın dişiyi bulup ikinci binişine kadar geçen süredir.
 Aşım sayısı: birim zaman içerisinde (ilk yarım saat veya bir saat içinde)
erkeğin yaptığı aşım sayısıdır.
Boşalma (ejekülasyon) sayısı (Adet/birim zaman): erkeğin 30 dakika
içerisinde yapmış olduğu boşlama sayısıdır
 Çiftleşme (Aşım) etkinliği
 Çiftleşme etkinliği = ejekülasyon sayısı / (Biniş sayısı + Biniş teşebbüsleri)