Noli Me Tangere

Group 3
Kabanata 1:
ANG PAGTITIPON
Magtatapos na ang buwan ng Oktubre nang si Don Santiago de los Santos na kilala sa
tawag na Kapitan Tiyago ay nagsagawa ng isang pagtitipon sa kaniyang tahanan. Napuno
ang tahanan ni Kapitan Tiyago ng mga kaibigan, kakilala at pati na rin ng mga taong hindi
inimbita.Sa kabilang dako ng tahanan isang grupo na kinabibilangan ni Padre Sibyla, ang
Dominikong pari ng Binondo at si Padre Damaso, isang Pransiskano, ang dalawang pari. Si
Tenyente Guevarra ng guardia sibil ang sundalo.Nagsimulang uminit ang damdamin ni Padre
Damaso ng mapunta ang usapan tungkol sa pagkakalipat niya sa ibang bayan pagkatapos
ng makapagsilbi sa loob ng 20 taon bilangkura paroko ng San Diego. Sinabi niya kahit na ang
hari ay hindi dapat manghimasok sapagpaparusa ng simbahan sa mga erehe. Pero, ito ay
tinutulan ng Tinyente ng Guardia Civil sapagsasabing may karapatan ang Kapitan Heneral
sapagkat ito ang kinatawan ng hari ng bansa.Noong lumayo na ang tenyente, unti-unti nang
bumalik ang dating katiwasayan ng pagtitipon
Kabanata II: SI CRISOSTOMO IBARRA

Patuloy ang kasiyahan ng mga panauhin sa handaan. Ngunit lahat ay napahinto at napako ang tingin sa
isang binatang kaakbay ni Kapitan Tiyago. Ang binata ay animong luksang luksa sa kanyang damit na kulay
itim. Sa pagdating ng binata, sa kabilang dako ay siyang pagkabigla at lihim na pagkabahala ni Padre Damaso.
Binating lahat ni kapitan ang mga panauhin at humalik sa kamay ng mga pari na nakalimot na siya ay
bendisyunan dahil sa pagkabigla. Namutla at nandilat si Padre Damaso sa pagkakita sa panauhin.Ipinakilala ni
Kapitan Tiyago si Crisostomo Ibarra y Magsalin sa pagsasabing ito ang anak ng namayapang si Don Rafael
Ibarra at kararating lamang niya buhat sa pitong taong pag-aaral sa Europa. Malusog ang pangangatawan ni
Ibarra, sa kanyang masayang mukha mababakas ang kagandahan ng ugali. Bagamat siya ay kayumanggi,
mahahalata rin sa pisikal na kaanyuan nito ang pagiging dugong Espanyol.Ikinagulat ni Ibarra ang hindi
pakikipagkamay ni Padre Damaso at pagtanggi nito samatalik na pagkakaibigan nila ng kanyang ama.Napahiya
si Ibarra at iniatras ang kamay. Dagling tinalikuran niya ang pari at napaharap sa tinyenteng kanina pa
namamasid sa kanila. Ibinaling naman ni Tinyente Guevarra ang atensiyon ni Ibarra sa kanya nang itoy
kanyang batiin at purihin ang kanyang ama.
 Nagpapasalamat ang tinyente sapagkat dumating ang binata ng walang anumang masamang
nangyari. Basag ang tinig ng tinyente ng sabihin niya sa binata na nasa ito ay higit na maging mapalad sa
kanyang ama. Ayon sa tinyente ang ama ni Ibarra ay isang taong mabait. Ang ganitong papuri ay pumawi
sa masamang hinala ni Ibarra tungkol sa kahabag-habag na sinapitng kanyang ama. Ang pasulyap ni
Padre Damaso sa tinyente ay sapat na upang layuan niya ang binata. Naiwang mag-isa si Ibarra sa
bulwagan ng walang kakilala.Naiwan si Ibarra na walang makausap. Dahil sa kaugaliang natununan niya
sa ibangbansa, hindi siya nahiyang lapitan ang mga panauhin upang ipakilala ang kanyang sarili. Hindi
sumagot ang mga babae upang magpakilala. Ang mga lalaki lamang ang naki pagkamay at nagsabi ng
pangalan.Nakilala niya ang isang binata rin na tumigil sa pagsusulat.Sa kabilang banda ay may
nagpaanyaya kay Ibarra para sa isang pananghalian.Siya ay si Kapitan Tinong na kaibigan ni Kapitan
Tiyago at matalik na kakilala ng kanyang ama.Tumanggi sa anyaya ang binata sapagkat nakatakda siyang
magtungo sa San Diego sa araw na naturan
 Kabanata III: Ang Hapunan

Sa kabanata na ito tungkol sa hapunan na dinayuhan ni Ibarra.

Sa pagsasalo na ito ay nakita niya si Pari Sybyla at Padre Damaso.
Kitang-kita sa pagmumukha ni Pari Sybyla ang kasiyahan niya sa
pagdalo, samantala, so Padre Damaso naman ay mukhang banas na
banas.Ang lahat ay nagsisiyahan at giliw na giliw sa pagsasalo. Pinupuri
ng mga bisita ni Kapitan Tiyago ang mga masasarap na pagkain na
kanyang inihanda. Dumalo rin ang Tinyente, na kung saan kinainisan
siya ni Donya Victoria dahil sa pagmamasid nito sa kanyang
buhok.Umupo si Ibarra sa may kabisera. Sa kabilang dulo naman ng
lamesa ay nakikipagtalunan ang dalawang pari kung sino ang tatabi
sakanya. Ng inihanda na ang pagkain, nagsimula ng magsalo ang mga
panauhin. Nakipag usap si Ibarra sa mga panauhin at kinwento sakanila
kung saan ang kaniyang kinaroroonan.Nalaman ng mga kausap ni
Ibarra ang kanyang mga napuntahan sa mga nakaraang taon ng
kanyang pakikipagsapalaran sa ibang bansa. Sinabi niya rin ang
kanyang mga natututunan, bukod sa wika, tulad ng iba’t ibang
kasaysayan ng bansa ng kanyang pinuntahan.
 Kabanata 4: Erehe at pilibustero
Nagpatuloy si Ibarra sa kanyang paglalakbay. Isang araw, nabatid niya na di
niya na tiyak kung saang destinasyon na siya napadpad. Ito ay hanggang sa
nakaabot siya sa may Binundok ng Liwasan.Nakita niya na wala masyadong
nagbago; ang dating kanyang kinalakihan ay parehong-pareho pa rin sa dati.
Inilaan niya ang kanyang atensyon sa paligid, nagmasid-masid sa kanyang
kapaligiran, habang iniisip ang mga alaala niya sa lugar na yun. Naisalaysay ni
Tinyente Guevarra ang tungkol sa kanyang ama at ang mapait na sinapit nito.
Isang taon bago bumalik si Ibarra sa Pilipinas ay nakatanggap siya ng sulat sa
kanyang ama. Binilin ng ama niya na si Don Rafael sa kanya ng isang sulat na
nagsasabing di siya dapat mag abala.Kinwento ng tinyente kay Ibarra ang lahat ng
detalye sa buhay ng kanyang ama. Kung bakit siya nakulong at maraming galit sa
kanya, ang rason ng kanyang pagkabilanggo, ang mga pinaratang sakanya noong
siya ay nasa kulungan, hanggang sa kanyang pagkalaya sakanyang mga kaso.
Sapagkat nung siya ay dapat ng makalabas, siya ay binawian ng buhay sa loob ng
kulungan.
 Kabanata 5: Pangarap sa gabing madilim
Bumaba sa kalesa si Ibarra at nagtungo sa Fonda de Lala. Ito ang tinutuluyan niya tuwing pupunta
ng Maynila. Balisang dumiretso si Ibarra sa nirentahang silid at inisip ang kalunos-lunos na sinapit ng
kaniyang ama.Tumanaw ito sa bintana at nakita ang isang maliwanag na tahanan sa kabilang bahagi ng
ilog. Mula sa kinaroroonan ay rinig niya ang mga kubyertos at ang tugtugin ng orkestra. Nagmasid-masid
ang binata at pinanood ang mga nagtatanghal.Nakita niya ang ilang binibini na may mamahaling suot at
mga diyamante at ginto. May mga anghel na nag-aalay ng bulaklak at mga pastol na nakikiisa sa
programa. Kita rin niya sa umpukan ng mga tao ang mga Pilipino, Kastila, Intsik, at mga prayle.Ngunit
ang mas pumukaw ng kaniyang atensiyon ang binibining si Maria Clara. Nabighani si Ibarra sa angking
ganda nito at hindi maiwaglit ang tingin sa dalaga. Nang makita naman ni Ibarra ang mga batang
Pransiskano na payat at putlain ay nahabag naman ito.Abala naman noon si Padre Sibyla na
makipag-usap sa mga dalaga habang si Donya Victoria naman ay abala sa pag-aayos ng buhok ng
napakarikit na si Maria Clara.Dahil pagod sa maghapon, madaling nakatulog si Ibarra at nagising
kinabukasan na habang si Padre Salvi naman ay di mawaglit si Maria sa kanyang isipan.
 Kabanata 6: Si kapitan tiago
Ang sentro ng paksa sa kabanatang ito ay umiikot sa katauhan at pag-uugali ng pangunahing karakter na
si Kapitan Tiyago.Si Kapitan Tiyago ay nag-iisang anak ng isang negosyante ng asukal sa bayan ng
Malabon. Nakapagtapos siya ng pag-aaral sa lohika sa tulong ng isang Dominikong kaibigan na kanyang
pinaglingkuran.Isang tipikal na Pilipino kung ilalarawan ang kaanyuan ni kapitan Tiyago. Ang kanyang
hugis ng katawan at maging ang buong pisikal nitong katangian ay hindi maikakaila na siya nga ay isang
Indio.Isang dalaga mula Sta Cruz ang napangasawa ni Kapitan Tiyago, siya ay si Donya Pia. Pareho
silang masipag sa pag-nenegosyo kaya sila ay yumaman at naging kabilang sa mga prominenteng
pamilya sa bayan.Mula noon ay nakagawian na ni Kapitan Tiyago ang kumilos, manamit at mamuhay na
para na ring isang Espanyol. Sagrado at deboto siyang katoliko na sumasamba sa lahat ng mga santo.
Naging sunod-sunuran din siya sa mga gawain at kagustuhan ng mga banyaga.Ang pagsasama nila nga
anim na taon ni Donya Pia ay nabiyayaan ng isang sanggol na babae, pinangalanan itong si Maria Clara.
Nasawi ang kanyang kabiyak mula sa panganganak kaya si Tiya Isabel na kanyang pinsan ang naging
katuwang niya sa pagpapalaki kay Maria Clara.
Kabanata 7: Suyuan sa asotea

Ang kabanata na ito ay tumalakay sa

pag-iibigan at pagharap sa isang mahalagang
responsibilidad sa buhay.Si Tiya Isabel ay isang deboto
ng simbahang katoliko, nakagawian na niya na
magsimba tuwing umaga kasama ang pamangkin na si
Maria Clara. Pagkatapos ng misa ng araw na iyon ay
nagmamdali na umuwi si Maria, bagay na ikinagalit ng
kanyang tiyahin.Mula sa balkonahe ng kanilang bahay
ay hindi mapakali at aligaga ang dalaga. Hinihintay niya
ang pagdating ng kanyang kasintahan na si Ibarra.
Halos pitong taon din ang lumipas na hindi nagkita ang
dalawang magsing-irog.Dumating nga si Ibarra at
ginugol ng dalawa ang kanilang oras sa pag-aalala sa
kanilang mga nakaraan mula noong sila ay mga
musmos pa lamang. Si Maria ay nagbalik tanaw mula
sa kanyang buhay sa Beaterio habang si Ibarra naman
ay sa kanyang pag-aaral at pakikipagsapalaran sa
Europa.Isinumbat ni Maria ang paglayo ni Ibarra upang
mag-aral, ngunit dagli naman itong sinagot ng binata.
Lumayo daw siya para gawin ang mga higit na
mahalagang bagay, ang pag-aaral para sa kabutihan
ng hinaharap ng bayan.Naputol ang kanilang usapan
nang biglang maalala ng binata ang kanyang mga
yumaong magulang. Dali-dali siyang nagpaalam at
umuwi para makahabol sa nalalapit na undas.
 Kabanata 8: Mga alaala
Sa kabanata na ito, ipinakita ni Rizal ang diskriminasyon sa pagitan ng mga dayuhan at mga
Pilipino. Ipinahayag din niya kung gaano kabilis ang pag-asenso ng mga Espanyol ay siya namang
pagkalugmok sa kahirapan ng Inang Bayan.Habang lulan ng kanyang karwahe ay binagtas ni Ibarra ang
Maynila. Nanlumo at nalungkot siya dahil sa kanyang mga nasilayan. Halos walang pinagbago at lalo
pang pumangit ang Escolta pagkatapos ng pitong taon na nilisan niya ito.Ang tanawin at alaala ng
kanyang bayan na iniwan ay tuluyan nang napabayaan. Maging ang kalagayan ng mga tao ay lalo pang
lumala, mas lalong dumami ang bilang ng mga alipin.Kung gaano kagara at kakintab ang mga karwahe ng
mga prayle ay siya namang ingay at langitngit ng gulong ng mga kariton na gamit ng mga pobreng
Pilipino. Ito ang mga eksena na labis na nagpabigat sa damdamin ni Ibarra.Bahagyang naibsan ang
kanyang kalungkutan nang madaanan niya ang Bagumbayan. Dito ay sumagi sa isip niya ang mga aral
ng kanyang dating guro na pari. Ang mga aral na ito ang nagbigay sa kanya ng inspirasyon upang
isapuso ang pag-aaral at ipamahagi ito lalo na sa mga kabataan na siyang pag-asa ng bayan.
 Kabanata 9: Mga bagay bagay ukol
sa bayan
Sa kabanata na ito lumabas ang pagiging sunod-sunuran ni Kapitan
Tiyago sa kagustuhan ni Padre Damaso, lalo na sa mga usapin tungkol
kay Maria Clara.Nakagayak na ang magtiyahin na Donya Isabel at
Maria Clara upang pumunta sa Beaterio at kunin ang mga naiwang
gamit ng huli. Ilang sandali bago sila umalis ay siya namang pagdating
ni Padre Damaso Magiliw niyang tinanong ang dalaga kung saan sila
papunta at nang kanya itong malaman ay biglang nag-init ang kanyang
ulo. Dahil dito dali-dali niya hinanap si kapitan Tiyago. Naging mainit
ang kanilang usapan hanggang sa umabot na silang dalawa ay
nagkasigawan na naging tampulan ng tsismis ng mga pari.Sinabihan
niya ang gobernadorcillo na hindi siya sang-ayon sa nakikita niyang
pakikipagmabutihan ni Maria Clara kay Crisostomo Ibarra. Hindi daw
sila dapat na magkatuluyan dahil si Ibarra ay isang
kaaway.Pinagsabihan din niya si Tiyago na mayroon siyang karapatan
sa lahat ng desisyon patungkol kay Maria Clara dahil siya daw ang
kanyang tumatayong pangalawang ama.Sa pag-alis ni padre Damaso
sa kanilang tahanan ay napa-isip ang matanda tungkol kay Ibarra.
Pagkatapos ay pinatay niya ang mga nakasinding kandila na inalay
niya sa altar para sa maayos at ligtas na pagbibyahe ni Ibarra
 Kabanata 10: Ang bayan ng san diego
Sa ika-sampung kabanata ng Noli Me Tangere, isinaad dito ang Bayan ng San Diego – na siya ring pamagat ng
kabanata.Nag-umpisa ang kabanata sa paglalarawan ni Rizal sa bayan. Napapaligiran ng bukirin ang bayan na siya ring malapit
sa lawa at ilog. Kaya naman maraming mga tao ang manghang-mangha sa bayan na ito dahil sa magagandang tanawin
dito.Mayroon ring gubat na malapit sa bayan, kung saan nagsimula ang kasaysayan. Sinasabing noong unang panahon ay may
isang matandang Kastila ang nagkaroon ng interes sa isang lupa malapit sa kagubatan.Bagama’t walang tunay na nagmamay-ari
sa lupa ay nagbigay ang matanda nang kakaunting salapi at mga materyal na bagay tulad ng damit at alahas sa mga taong
naninirahan malapit sa lupain.Ilang araw lang ay natagpuang nagpatiwakal ang matanda sa gubat. Maraming haka-haka ang
umusbong kung bakit iyon nagawa ng matanda pero walang nakahanap ng tunay na rason.Makalipas ang ilang buwan ay isang
binata naman ang dumating sa bayan na nagpakilalang anak nang yumao. Ang kanyang pangalan ay Don Saturnino. Nanirahan
siya sa Bayan ng San Diego kung saan siya na rin ay nagkaroon ng pamilya. Ang kanyang anak na si Don Rafael ay siya
namang ama ni Crisostomo Ibarra.
 Kabanata 11: Ang mga makapangyarihan
Sa naunang kabanata ay ipinakilala ang Bayan ng San Diego pati na rin ang iilan sa pamilya ni
Crisostomo Ibarra. Sa kabanatang ito ay magsisimula na ang pag-ikot ng istorya sa bayan.Pinamagatang
“Ang Mga Makapangyarihan,” ang kabanatang ito ay ukol sa mga taong tunay na nangingibabaw sa bayan
ng San Diego. Mahigpit ang labanan sa kapangyarihan at lakas sa bayang ito.Ang tatay ni Crisostomo na si
Don Rafael ang pinakamayaman sa bayan ngunit hindi siya tinaguriang makapangyarihan. Ang kapitan ng
bayan naman at pati na rin si Kapitan Tiyago, bagama’t sila ay nasa posisyong namumuno, ay hindi pa rin
tinatawag na makapangyarihan.Sa kabila nang kanilang mga salapi at awtoridad, kahit na may iilan pa ring
rumerespeto sa kanila, ay masasabing mas marami pa rin silang nakakalaban sa taumbayan.Ang tunay na
kinikilalang makapangyarihan ay ang bagong parokyano na pumalit kay Padre Damasao – si Padre Salvi at
pati na rin ang pinuno ng mga guwardiya sibil – ang Alperes. Ang dalawang ito ang tinitingala nang lahat at
ang tawag sa kanila ay “casique.” Lingid sa kaalaman ng lahat ay ang dalawang ito ay may hidwaan ngunit
hindi nila ito ipinapakita lalo sa publiko na maaaring makasira sa imahe nila.
 Kabanata 12: Araw ng mga patay/todos los santos
Sa ika-lanbindalawang kabanata ng
Noli Me Tangere, isinalaysay rito ang dalawang
sepultorero at pinamagatan itong “Araw ng mga
Patay.”Ang dalawang sepulturero ay nasa
kalagitnaan ng kanilang paghuhukay sa
sementeryo ng bayan. Inilarawan ang
sementeryo bilang napabayaan na dahil walang
taga-pangalaga. Sinasabing may isang krus na
nakatirik sa isang bato sa gitna ng libingan.
Habang ang dalawang tauhan ay abala sa kanilang paghuhukay
disoras ng gabi ay naisipan nilang kwentuhan ang isa’t-isa tungkol sa
kanilang mga naging karanasan sa trabaho.Ang mas bata at mas
bagong sepulturero ay kanyang sinambit na bagong lipat lamang siya
sa bayan dahil hindi niya nakayanan ang mga utos sa kanya sa dating
libingan kung saan siya nagtatrabaho, lalong-lalo na ang paghukay ng
bago pa lamang kakalibing para ilipat ito sa ibang lugar.Ang
sepultorerong may higit na karanasan kaysa sa kanyang kasama ay
inilahad naman niya na noon ay may isang bangkay na dalawampung
araw palang naililibing na ipinahukay sa kanya. Sariwa pa aniya ang
bangkay.Iniutos sa kanya na ilipat ang bangkay sa libingan ng mga
Intsik ngunit hindi niya ito nagampanan dahil sa bugso ng ulan. Itinapon
niya ang bangkay sa lawa. Napag-alaman rin na isang prayleng
nag-ngangalang Pader Garrote and nag-utos.
 Kabanata 13: Mga unang banta ng unos

Nagtungo si Ibarra sa sinasabing libingan ng amang si Don Rafael kasama ang isang
matandang utusan. Sinabi ng matanda kay Ibarra na nagpagawa ng nitso si Kapitan Tiago para sa
kanyang ama. Dagdag pa ng matanda, nagtanim daw siya ng bulaklak ng adelpa at sampaga at
nilagyan ng krus.Nakita ni Ibarra ang sepulturero at tinanong kung nasaan ang puntod. Agad na naalala
ng sepulturero ang tinutukoy nila Ibarra. Gayunman, sinabi ng tagapaglibing sa dalawa na sinunog niya
ang krus at itinapon naman ang mga labi ni Don Rafael sa lawa alinsunod sa utos ni Padre Garrote
Hindi maipinta ang mukha ni Ibarra dahil sa pagkabalisang nadarama, habang naluha naman ang
matanda. Hindi niya lubos maisip na mayroong hindi nagbigay ng galang sa bangkay ng ama.Umalis
siya sa libingan at nakasalubong si Padre Salvi, tangan ang kaniyang baston. Bagaman hindi niya pa
nakilala ang pari kailanman, kinompronta niya ito at tinanong kung bakit nilapastangan ang ama.Takot
na sumagot si Padre at sinabing nagkakamali si Ibarra. Itinuro niya ang kapuwa prayle na si Padre
Damaso. Natauhan si Ibarra at agad na nilisan ang kausap na pari kahit hindi pa ito humihingi ng
kapatawaran sa napagbintangang si Padre Salvi.
 Kabanata 14: Si pilosopo tasyo
Kasabay ng pagdalaw ni Ibarra sa puntod ng ama, ay ang pagdalaw din ni
Pilosopo Tasyo sa kaniyang namayapang asawa.Pilosopo Tasyo ang tawag nila kay
Don Anastacio. Mayaman ang pakalat-kalat na matanda sa lansangan. Sadyang
matalino ito at mahusay magsalita. Pinahinto ito ng kaniyang ina sa pag-aaral sa
dalubhasaan ng San Jose dahil baka raw malimot na nito ang Diyos sa sobrang talino.
Nais kasi ng ina niya na maging pari ito.Sinuway ito ni Tasyo at nag-asawa. Gayunman,
isang taon matapos ikasal ay namayapa ang asawa niya. Itinuon na lamang niya ang
oras sa pagbabasa at napabayaan ang mga minanaMadilim ang langit at maraming
kidlat sa langit. Ngunit sa halip na matakot, masaya pa si Tasyo sa lagay ng panahon.
Hiling daw kasi niya na magkadelubyo upang malinis ang sangkatauhan.Nagtungo si
Tasyo sa simbahan at nakita ang magkapatid. Sinabihan niya ito na umuwi na dahil may
espesyal na hapunang inihanda ang ina nila. Natuwa man ang magkapatid ay nanatili
sila sa simbahanNagpatuloy sa paglalakad ang matanda hanggang narrating ang bahay
nina Don Filipo at Aling Doray. Napag-usapan nila si Ibarra at ang hinagpis na
nararamdaman nito dahil sa sinapit ng ama.Nauwi sa usapang purgatory ang talakayan.
Hindi man daw naniniwala ang Pilosopo rito ay gabay naman daw ito upang mabuhay
nang malinis.Katulad ng nakagawian, nagpaalam si Tasyo at naglakad kahit madilim
ang langit at nagngingitngit ang kilog at kidlat.
 Kabanata 15: Mga sakristan
Ang kinausap na
magkapatid ni Tasyo ay
sina Crispin at Basilio. Kahit
may banta ng bagyo,
pinatunog pa rin ng
dalawa ang kapmana sa
kampanaryo ngunit hindi
nila ito napatunog nang
tama.Gusto nang makauwi
ng dalawa lalo’t sa ibinalita
ni Tasyo tungkol sa
hapunang inihanda ng
inang si Sisa. Pero patuloy
sila sa trabaho sa
simbahan.
Napagbintangang nagnakaw si
Crispin. Galit siya sa paratang at
ipinagdarasal na magkasakit ang mga
prayle. Halagang P32 (dalawang
onsa) ang pinababayaran sa
magkapatid gayong dalawang piso
lang ang sahod nila kada buwan.Hindi
nila mababayaran ang ibinibintang na
ninakaw nila. Nakapagbitiw si Crispin
ng mga salitang sana ay tunay na
nagnakaw na lamang umano siya
para makapagbayad sa ibinibintang
na halaga.Habang nag-uusap ang
dalawa, dumating ang sakristan
mayor at sinita ang dalawa sa
palyadong pagpapatunog sa
kampana.
Sinabihan din sila na hanggang
ikasampu pa sila ng gabi sa simbahan,
lagpas na sa ika-9 ng gabing pahintulot
upang maglakad sa kalsada.Makikiusap
sana si Basilio sa sakristan mayor,
ngunit hinila nito ang umiiyak na si
Crispin pababa sa simbahan hanggang
lamunin ng dilim. Hindi makapaniwala si
Basilio sa sinasapit na kalupitan ng
kapatid.Gumawa ng paraan si Basilio
upang makababa sa kampanaryo. Nang
tumila ang ulan, kumuha ng lubid at
nagpadausdos hanggang makarating
sa simbahan. Nahanap niya ang silid na
pinagdalhan sa kapatid ngunit sinarado
ang pinto.
 Kabanata 16: Si sisa
Si Sisa ang ina ng dalawang tauhan sa
Gayunman, dahil naipit sa isang pangyayari sa
simbahan na sina Crispin at Basilio.
simbahan, hindi makauuwi ang magkapatid para
Naninirahan sila sa isang maliit na dampa sa
saluhan ang ina. Hindi rin matitikman ng magkapatid
labas ng bayan. Mahirap ang pamumuhay
ang espesyal na hapunan dahil dumating ang asawa ni
nila.Nakapangasawa siya ng isang tamad,
Sisa. Inubos ng walang pusong ama ang hapunan at
sugarol, at hindi responsableng lalaki. Maliban
umalis pagkatapos mabusog tangan ang panabok na
sa wala itong pakinabang, nakatatanggap pa si
manok.Dahil sa ginawa ng asawa, naiyak sa sama ng
Sisa ng pagmamalupit sa asawa. Martir si Sisa.
loob si Sisa. Iniisip niya ang masasarap na pagkaing
Hindi niya alintana ang pananakit at patuloy na
para sa dalawang anak.
sinasamba ang asawa.

Isang gabi ay naghanda si Sisa ng isang espesyal
na hapunan gaya ng sinabi ni Tasyo. Bihira itong
mangyari dahil salat sila sa buhay.Naghain siya ng
tuyong tawilis at kamatis na paborito ni Crispin.
Tapang baboy-ramo at hita ng patong bundok para
kay Basilio.
Masakit man sa damdamin, nagluto ng kanin at
nag-ihaw ng tuyo si Sisa para sa mga anak na
inaasahang darating. Ngunit lumipas ang ilang
oras at wala pa ring Crispin at Basilio na
dumarating. Inaaliw niya ang sarili upang hindi
mainip. Maya-maya pa ay dumating si Basilio at
isinisigaw ang pangalan ng ina.
To be continued……….