8
HỆ SINH THÁI GIÁo DỤC
[GóC nhìn]
THỜI CÁCH MẠNG
CÔNG NGHIỆP 4.0
anh Vũ Tuấn anh
báo siNH ViêN ViệT Nam số 38, PHáT
HàNH Ngày 7/10/2019 có đăNg bài
ViếT “đừNg để THấT NgHiệP Ngay
TRêN giảNg đƯờNg đại Học!” cỦa
cHuyêN gia đổi mới sáNg Tạo Và kHởi
NgHiệP Vũ TuấN aNH (đồNg Tác giả
sácH “bEsT sELLER” HƯớNg NgHiệP
4.0). sau kHi bài ViếT đƯợc đăNg Tải,
Tòa soạN đã NHậN đƯợc NHiều câu
Hỏi cỦa bạN đọc muốN Tác giả Làm
Rõ HơN mộT số VấN đề. siNH ViêN ViệT
Nam có cuộc TRao đổi Với Tác giả Vũ
TuấN aNH Về mộT số VấN đề Này.
SoNG ANH (Thực hiện)
Thưa anh Vũ Tuấn Anh, sau
khi đọc bài viết “Đừng để thất
nghiệp ngay trên giảng đường
đại học!” của anh trên báo
Sinh Viên Việt Nam số 38,
phát hành ngày 7/10/2019,
nhiều bạn đọc có vẻ hoang
mang về tương lai thay đổi của
nghề nghiệp, anh có thể nói rõ
hơn về vấn đề này?
Khi tôi trao đổi vấn đề này, một
số bạn đọc hoang mang rằng,
đại học sẽ không tồn tại. Thực
ra, đại học vẫn phải tồn tại và nên
tồn tại và đại học cũng như hệ
thống giáo dục hiện tại cần phải
trở thành động lực chính yếu và
mạnh mẽ nhất cho công cuộc
chuyển đổi.
Bất kỳ chuyển đổi nào cũng
phải có nền tảng sẵn có. Theo
cách nhìn ấy, hệ thống giáo dục
đại học đang sở hữu những
nguồn lực tinh hoa nhất về con
người, trang thiết bị, quan hệ và
đầu tư từ Chính phủ cũng như tư
nhân. Chúng ta chỉ có thể
chuyển đổi tốt nhất từ những gì
tinh túy nhất trong hiện tại. Tôi
phát biểu như vậy để các thầy cô
và các trường đại học cần thay
đổi. Và tôi mong muốn các
trường đại học sẽ chuyển mình
trở thành lực lượng dẫn dắt toàn
bộ thế hệ trẻ cho nghề nghiệp
tương lai.
Đại học có nguồn lực lớn nhất
nhưng cần phải vượt lên chính
mình – cần thay đổi, thậm chí, bỏ
lại những điểm mạnh nếu như nó
không phù hợp với tương lai. Ví
dụ, ngành ô tô sẽ chuyển mình
như thế nào khi thế giới chuyển
sang dùng xe điện. Kỹ sư ô tô
trong tương lai sẽ là sự kết hợp
của cơ khí, tự động, điện tử, phần
mềm, vật liệu mới… Như vậy, các
trường đại học, các khoa đang
dạy về ô tô cần phải ngồi lại để
định nghĩa, thiết kế và giảng dạy
những chương trình mới cho kỹ
sư ô tô tương lai.
Theo anh, các trường đại học
và hệ thống giáo dục cần phải
làm gì để thay đổi đáp ứng
những yêu cầu mới trong
tương lai?
Quá trình thay đổi rất đau đớn
vì chúng ta thường thích sống
trong vùng an toàn, thoải mái. Rõ
ràng, việc đào tạo những gì đang
có sẽ dễ dàng và đem lại nhiều
lợi nhuận hơn việc thay đổi và
thiết kế lại chương trình mới cho
tương lai. Có lẽ, tôi cần nhắc lại
câu nói của ông Phạm Nhật
Vượng – ông chủ của Vingroup:
Một tổ chức cần có tinh thần khởi
nghiệp mãi mãi. Các trường đại
học và hệ thống cơ sở giáo dục
truyền thống cần thay đổi tâm
thế sang tâm thế khởi nghiệp đổi
mới sáng tạo nhằm kiến tạo ra
những giá trị mới cho khách
hàng. Sự thay đổi này cần tiến
hành đồng bộ tại cấp độ lãnh đạo
ban giám hiệu, khoa và tới từng
 9

giảng viên của nhà trường. Theo tôi, Đời thay vì chỉ Đại học. Trường Đời động xảy ra. Các bạn sinh viên cần
nếu không thay đổi tâm thế thì mọi sự chính là khái niệm bình dân của hệ phải bám sát, theo dõi và thấu hiểu
thay đổi sẽ khó khăn. Thứ hai, sau khi sinh thái giáo dục nơi mà các bạn sinh những gì đang thay đổi trong trường
thay đổi tâm thế, trường đại học cần viên sẽ tìm hiểu về nghề nghiệp tương Đời – hệ sinh thái giáo dục. Từ đó, thiết
tư duy “hệ sinh thái giáo dục” thay vì lai không chỉ từ đại học mà còn từ kế riêng cho mình một kế hoạch nghề
duy nhất trường đại học trong quá khứ. doanh nghiệp, cộng đồng và xã hội. nghiệp tương lai. Tôi xin nhắc lại là,
Theo giáo dục truyền thống, trường Dựa trên sự tự nhận thức và tự thay đổi Đại học vẫn rất quan trọng, vì nó là
đại học đóng vai trò quan trọng có thể đó, mỗi sinh viên phải chủ động học thành phần chủ yếu trong hệ sinh thái
nói là duy nhất. Trong tương lai, khi tri tập và phát triển trong Trường Đời, bao giáo dục trường Đời. Điểm khác biệt
thức thay đổi nhanh chóng thì hệ sinh gồm trường đại học đang học. Như duy nhất trong tương lai là nếu trong
thái giáo dục cần được áp dụng. Tuy vậy, động lực chính trong giáo dục quá khứ chỉ cần học đại học là có việc
nhiên, trong hệ sinh thái giáo dục của chuyển mình không ai khác mà phải thì bây giờ muốn có việc phải học đại
chúng ta hiện nay đại học vẫn đóng là sinh viên – khách hàng. học và phải học thêm nhiều thứ khác
vai trò dẫn dắt cho toàn hệ sinh thái Điều cuối anh muốn chia sẻ với các từ trường Đời. Tương lai khó khăn và
giáo dục. Thứ ba, sau khi thay đổi tâm bạn sinh viên là gì? thách thức hơn cho các bạn trẻ.
thế và tư duy hệ sinh thái, các trường Trường đại học của tương lai chính Cảm ơn anh!■
đại học cần mạnh mẽ mở cửa liên kết là trường Đời - nơi cung và cầu lao
với các trường đại học nước ngoài, liên
kết với nhau và tạo ra một hệ thống
giáo dục đại học mở tại Việt Nam và
thế giới. Trong thế giới biến động
nhanh và khó lường, hệ thống mở là
hệ thống cho phép các tổ chức doanh
nghiệp tiếp nhận tri thức mới nhanh
nhất.
Anh vừa nói tới hệ sinh thái giáo
dục, anh có thể nói rõ hơn vai trò
của nó trong việc giúp sinh viên có
việc làm trong tương lai?
Hệ sinh thái giáo dục có thể hiểu là
toàn bộ các thành phần của giáo dục
và việc làm trong một xã hội. Nó bao
gồm các nguồn cung nhân lực - đại
học và cơ sở giáo dục, nguồn cầu
nhân lực - các tổ chức sử dụng nhân
lực và hệ thống quản lý của Nhà nước
và Chính phủ. Trong thế giới nghề
nghiệp tương lai bất định thì mỗi cá
nhân tổ chức tại phần cung và cầu đều
phải tư duy hệ sinh thái để xem những
thay đổi và tự mình điều chỉnh cho phù
hợp. Để cho đại học chuyển mình thì
khách hàng – sinh viên và phụ huynh
- phải chủ động đòi hỏi chương trình
đào tạo, kiến tạo giá trị cho mình. Các
bạn sinh viên muốn có việc làm nhưng
các bạn có chủ động đứng lên đòi hỏi
nhà trường dạy tốt, dạy nghiêm túc vì
các bạn là khách hàng người trả tiền
hay chưa? Chính áp lực từ khách hàng
sẽ là động lực mạnh mẽ nhất cho đại
học chuyển đổi. Theo tôi, chính các
em sinh viên đã từ chối quyền lợi cao
nhất- khách hàng với đơn vị cung cấp
– đại học. Muốn tư duy như vậy, các
em sinh viên còn phải học từ trường

HỌC TẬP VÀ PHÁT TRIỂN
TRONG HỆ SINH THÁI 4.0
sAU CáC Bài viếT và PHỏNG vấN CHUyêN GiA kHởi NGHiệP và Đổi Mới sáNG Tạo
THs vũ TUấN ANH về Hệ siNH THái Giáo DụC TroNG CUộC CáCH MạNG 4.0 TrêN
Báo siNH viêN việT NAM số 38, 40, siNH viêN việT NAM TiếP TụC Trò CHUyệN
CùNG ANH về CHủ Đề HọC TậP và PHáT TriểN TroNG TƯơNG Lại.
Theo anh, trong hệ sinh thái giáo dục
4.0 (còn được anh gọi một tên khác là
Trường Học và Trường Đời), các bạn
trẻ cần phải học tập như thế nào để
thành công?
Đã từ lâu, chúng ta có những cuộc
tranh luận và những ý kiến trái chiều về
câu chuyện chỉ cần đi học Trường Học
hoặc Trường Đời là đủ. Câu trả lời của
tôi với các bạn trẻ là trong thế kỷ 21 các
bạn cần phải học cả Trường Học lẫn
Trường Đời một cách thông minh và
chọn lọc nhằm hướng tới thành công.
Công thức thành công có thể viết khái
quát như sau: Thành công bằng tích số
của kiến thức, kỹ năng, thái độ và tâm
thế. Mối quan hệ là tích số nên kết quả
là zero, nếu như chúng ta có một thừa
số là zero. Rõ ràng, nếu như các bạn chỉ
học trong Trường Học thì thái độ và kỹ
năng sẽ khó có thể tốt và ngược lại, nếu
chỉ học trong Trường Đời thì kiến thức
nền tảng sẽ không thể tốt. Cả hai cách
tiếp cận đều cho ra kết quả hiệu năng
cá nhân là không. Một điểm quan trọng
trong nghề nghiệp tương lai đó là kiến
thức hay còn được gọi là “kỹ năng cứng”.
Có người nói rằng, 80% thành công của
mỗi cá nhân là do kỹ năng mềm. Điều
đó đúng nhưng chỉ khi các bạn tích lũy
đủ kỹ năng cứng - tri thức, đặc biệt quan
trọng trong những ngành công nghệ cao
của tương lai.
Cụ thể, theo anh, các bạn trẻ cần học
ở đâu và học như thế nào?
Theo tôi, các bạn cần phải tư duy
giống như “startup” về nghề nghiệp, các
bạn cần phải suy nghĩ rằng, vị trí mình
ra trường sẽ làm ở đâu và những công
7
việc nào cụ thể. Ví dụ, một bạn sinh viên
ngành ô tô - ngành trong ví dụ bài viết
của tôi đăng trên báo Sinh Viên Việt
Nam số 38 - muốn vào ngành ô tô điện.
Như vậy, bạn sinh viên này cần tìm hiểu
ngành ô tô điện sẽ cần những tri thức và
kiến thức kỹ thuật nào bổ trợ ngành mình
đang học. Sau đó, bạn cần tự học bổ
sung hay đăng ký học dự thính. Triết lý
nghề nghiệp tương lai tương tự như khởi
nghiệp, chúng ta cần phải tư duy làm gì
để từ đó kiến tạo năng lực bản thân. Tiếp
đến, trong hệ sinh thái nghề nghiệp, sẽ
có những thành phần quan trọng đòi hỏi
thời gian lâu dài như tri thức. Các bạn
cần phải nhận thức để có thể bắt đầu
càng sớm càng tốt. Ngược lại, kỹ năng
các bạn có thể để sau. Các bạn trẻ cần
quan tâm tới ngoại ngữ vì ngoại ngữ sẽ
mang tới cho các bạn các cơ hội tri thức,
việc làm và phát triển bản thân. Trong
hệ sinh thái nghề nghiệp 4.0, theo tôi,
sẽ có các thành phần quan trọng như
sau: 1- Đại học là nơi cung cấp nền tảng
và quan trọng nhất về kỹ năng cứng - tri
thức về công nghệ; 2- Doanh nghiệp là
nơi cung cấp về kỹ năng và thái độ; 3-
“Startup” là nơi trau dồi đổi mới sáng tạo,
tâm thế kiến tạo giá trị và các phương
pháp vượt qua thách thức nguồn lực; 4-
Các thành phần sinh thái giáo dục cộng
đồng và mở như các chương trình Ted
Talks, một số cuốn sách đang có trên thị
trường: Trường Học hay Trường Đời,
Hướng nghiệp 4.0…
Thưa anh, tư duy học tập và phát
triển trong hệ sinh thái giáo dục 4.0
đòi hỏi thay đổi như thế nào?
Để đối phó với tương lai bất định có lẽ
SONG ANH (Thực hiện)
các bạn trẻ cần chủ động thiết kế và
chuẩn bị cho tương lai của chính mình
thay vì thụ động chấp nhận. Tư duy thiết
kế (Design) sẽ là tư duy chủ đạo cho
nghề nghiệp tương lai. Khóa học “Desing
Your Life” là khóa đào tạo rất “ăn khách”
tại ĐH Stanford (Mỹ). Các bạn trẻ cũng
nên áp dụng “Desing Your Career” cho
nghề nghiệp bản thân. Tâm thế thứ hai
là dấn thân - “Lean In”. Có rất nhiều điều
cần phải trải nghiệm mới chiêm nghiệm
đúc kết được bài học và giá trị. Thiếu đi
dấn thân, các bạn trẻ sẽ không vượt qua
được vùng an toàn để hoàn thiện bản
thân. Cuối cùng là tâm thế tư duy phát
triển - “Growth Mindset”. Trong cuộc
sống, chúng ta có thể làm gì cũng thành
công với tư duy liên tục học hỏi và phát
triển bản thân.
Hệ sinh thái giáo dục mở 4.0, với vai
trò quan trọng của đại học đã mở ra
muôn vàn cơ hội và thách thức cho các
bạn trẻ. Không giống như quá khứ, tri
thức là của riêng và rất khó tiếp cận với
cộng đồng. Ngày nay, tri thức ở muôn
nơi. Trong hệ thống mở đó sẽ tạo ra
những thách thức lớn cho những ai có tư
duy cũ vì hai lý do. Một là thế giới thay
đổi nhanh nên bạn lạc hậu. Hai là do mở
nên người giỏi dễ dàng gặp và phối hợp
cho kết quả tốt hơn đã khiến các cá nhân
không hiệu quả tụt dốc nhanh hơn. Đối
diện với tương lai với những luật chơi mới,
những cá nhân vẫn sử dụng tư duy cũ,
công cụ cũ, kỹ năng cũ, cách thức phối
hợp cũ và tâm, thế cũ… chắc chắn sẽ về
sau trong cuộc sống và nghề nghiệp.
Cảm ơn anh!■
 10
TRƯỜNG ĐạI HỌC
NÊN TRIểN KHAI ĐÀO TạO VỀ
KHỞI NGHIỆP NHƯ THẾ NÀO?
Được biết, anh vừa có chương trình
đào tạo về khởi nghiệp cho sinh viên
trường ĐH Bách khoa (ĐH Đà Nẵng)
vào các ngày 26 - 27/10/2019. Nội
dung chính anh đã truyền đạt cho các
bạn sinh viên là gì?
Chương trình nhằm cung cấp các kiến
thức khởi nghiệp cho sinh viên khối
ngành Công nghệ, nhằm giúp các bạn
nắm được các kiến thức chung về khởi
nghiệp để áp dụng cho “startup” công
nghệ, cũng như áp dụng cho nghề
nghiệp tương lai. Chương trình được thiết
kế có thời lượng hai ngày, gồm 4 phần:
Anh Vũ Tuấn Anh Phần 1 - Hiểu đúng về khởi nghiệp;
Phần 2 - Tìm kiếm và đánh giá ý tưởng;
Phần 3 - Khởi nghiệp tinh gọn; Phần 4 -
BắT Đầu Từ Số Báo Này, Mô hình kinh doanh. Chương trình được
SiNH ViêN ViệT NAm Sẽ Tập tích hợp chặt chẽ với một số tài liệu sách
giáo khoa nhằm giúp sinh viên phát triển
TruNg TrAo Đổi Với ThS khả năng tự học, tự phát triển sau khóa
Vũ TuấN ANH, CHuyêN giA học. Chương trình cũng hướng tới việc
chuyển giao tài liệu và bài giảng cho các
kHởi NgHiệp Và Đổi mới thầy cô và chuyên viên trường ĐH Bách
SáNg Tạo, Về NHữNg CộT khoa (ĐH Đà Nẵng).
Trụ QuAN TrọNg giúp Anh là một trong những chuyên gia
hỗ trợ khởi nghiệp thường xuyên cảnh
SiNH ViêN Và CáC BạN Trẻ báo về các hệ lụy khi sinh viên khởi
CHủ ĐộNg ĐịNH HƯớNg Và nghiệp rồi phá sản. Theo anh, khởi
nghiệp có phải chỉ đơn giản là mở
THiếT kế NgHề NgHiệp doanh nghiệp?
Trên thế giới, chỉ có rất ít sinh viên
TroNg TƯơNg lAi. hướng tới kiến tạo doanh nghiệp và cũng
SONG ANH (thực hiện)
chỉ rất ít trong số mở doanh nghiệp thành
công. Như vậy, mục tiêu của việc đào
tạo khởi nghiệp cho sinh viên trong hệ
thống đại học, nếu chỉ hướng tới mở
doanh nghiệp, sẽ không phục vụ số
đông sinh viên. Bản chất của công tác
đào tạo khởi nghiệp trong các trường đại
học và hệ thống giáo dục là làm thế nào
để sinh viên áp dụng các nguyên lý và
tâm thế khởi nghiệp để kiến tạo nghề
nghiệp của bản thân. Khởi nghiệp và
nghề nghiệp có chung mục tiêu cốt lõi
là kiến tạo giá trị cho khách hàng. Trong
doanh nghiệp, khách hàng chính là
doanh nghiệp, đồng nghiệp và khách
hàng của doanh nghiệp tương tự như
khách hàng của khởi nghiệp. Quá trình
kiến tạo giá trị trong khởi nghiệp và đi
làm đều đòi hỏi áp dụng đổi mới sáng
tạo và công nghệ nhằm tạo ra đột phá.
Điểm chung cuối cùng là trong thế kỷ
21, nhu cầu của khách hàng thay đổi rất
nhiều, đòi hỏi doanh nghiệp phải luôn
luôn tự tìm ra những câu trả lời cho
những vấn đề chưa rõ ràng hay chưa xác
định. Chính vì vậy, nghề nghiệp của
tương lai luôn luôn đòi hỏi năng lực xác
định vấn đề/ ra quyết định trong môi
trường hoặc bối cảnh không rõ ràng, đây
là nhu cầu quan trọng cho nhân lực. Do
vậy, các trường đại học cần tổ chức các
chương trình đào tạo căn bản, giúp sinh
viên nắm và vận dụng nguyên tắc này.
Hơn thế nữa, rất nhiều công cụ trong
khởi nghiệp, như tư duy thiết kế, khởi
nghiệp tinh gọn, mô hình kinh doanh...
đều có thể chuyển đổi, giúp cho các bạn
trẻ tự thiết kế nghề nghiệp tương lai,
trong điều kiện bất định, bất trắc và bất
ổn. Chương trình Design Your Career
dựa trên những công cụ này giúp cho
các bạn trẻ tự thiết kế nghề nghiệp cho
bản thân.
Theo anh, giá trị lớn nhất của các
chương trình đào tạo khởi nghiệp
mang lại cho việc phát triển nghề
nghiệp của sinh viên là như thế nào?
Theo tôi, giá trị lớn nhất mà khởi
nghiệp mang lại cho phát triển nghề
nghiệp của sinh viên, chính là tâm thế.
Tâm thế, hiểu ngắn gọn là hệ điều hành
các hoạt động và suy nghĩ của các bạn
sinh viên. Tâm thế quyết định các bạn
sẽ làm gì, thái độ ra sao và cần có những
kỹ năng gì. Tất cả các vấn đề của thế hệ
trẻ hiện tại là các bạn thiếu đi những tâm
thế đúng và tốt. Học và thực hành khởi
 11

T
rên thế giới, chỉ có rất ít sinh viên hướng tới kiến tạo doanh nghiệp và
cũng chỉ rất ít trong số mở doanh nghiệp thành công. Như vậy, mục
tiêu của việc đào tạo khởi nghiệp cho sinh viên trong hệ thống đại học,
nếu chỉ hướng tới mở doanh nghiệp, sẽ không phục vụ số đông sinh viên.

nghiệp sẽ mang lại những tâm thế sau
cho sinh viên: 1) Cải tiến liên tục:
“Startup” luôn luôn phải làm tốt hơn ngày
hôm qua để tồn tại. 2) Hướng tới khách
hàng: “Startup” tồn tại chính là phụng sự
cho khách hàng. 3) Vượt nhanh hơn
cạnh tranh: “Startup” luôn luôn phải
chiến đấu với thời gian nhằm vượt trội so
với cạnh tranh. 4) Học hỏi từ thất bại:
Thất bại thật sự với “startup” là không
thu nhận gì từ những thất bại của chính
mình. 5) Học hỏi và phát triển bản thân:
Động lực của “startup” chính là tích lũy
phát triển bản thân hằng ngày. Nếu như
các bạn sinh viên chuẩn bị cho nghề
nghiệp qua 5 khía cạnh tâm thế nói trên,
chắc chắn sẽ thành công.
Theo anh, các trường đại học nên
triển khai đào tạo về khởi nghiệp như
thế nào cho hiệu quả?
Để trả lời câu hỏi này, chúng ta một
lần nữa nhìn vào bản chất của khởi
nghiệp, đó chính là kiến tạo giá trị thông
qua công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nhìn
theo góc độ này, trong trường đại học,
chính là hoạt động nghiên cứu khoa học,
vì nghiên cứu khoa học nhằm tìm ra cách
giải quyết một vấn đề nào đó có thể từ
xã hội hoặc doanh nghiệp. Như vậy, một
đại học muốn thúc đẩy khởi nghiệp tích
hợp với nghề nghiệp thì nhà trường phải
thúc đẩy nghiên cứu khoa học để sinh
viên và giảng viên quen với sứ mệnh giải
quyết vấn đề và kiến tạo giá trị. Rất tiếc,
các trường đại học hiện tại chạy theo số
lượng nên đã bỏ qua công tác nghiên
cứu khoa học - nâng cao chất lượng. Một
vấn đề quan trọng nữa là thông qua
nghiên cứu khoa học, sẽ thúc đẩy sự
tham gia của giảng viên trong quá trình
kiến tạo, nhằm tạo ra giá trị gia tăng cao
hơn.
Tiếp đến, theo tôi, các trường đại học
nên tập trung xây dựng đội ngũ giảng
viên về khởi nghiệp từ chính các thầy cô
giáo có chuyên môn chuyên ngành. Các
giảng viên chuyên ngành sẽ hỗ trợ khởi
nghiệp cho sinh viên rất tốt, vì họ có cả
kiến thức khởi nghiệp và kiến thức
chuyên ngành. Nhà trường nên tập trung
đào tạo đội ngũ giảng viên này thông
qua chương trình “Train the Trainer -
TOT” (giảng viên khởi nghiệp). Thứ hai,
nhà trường nên đầu tư cơ sở hạ tầng vừa
đủ, ví dụ như không gian sáng tạo, các
trang thiết bị để kết hợp việc giảng dạy
và thực hành khởi nghiệp tại nhà trường.
Thứ ba, trường đại học nên tập trung gắn
kết doanh nghiệp thông qua các hoạt
động cựu sinh viên. Thứ tư, nhà trường
nên gắn bó chặt chẽ với hệ sinh thái khởi
nghiệp về chuyên môn cũng như các
hoạt động cộng đồng tại địa phương và
quốc gia. Trường đại học nên xây dựng
lực lượng chuyên gia độc lập thực hiện
các hoạt động coaching/ mentoring cho
đội ngũ giảng viên khởi nghiệp nói trên.
Cuối cùng, trường đại học nên định vị
chương trình đào tạo khởi nghiệp này
cho sinh viên như một môn chọn lựa
trong những năm cuối, với số lượng thời
gian từ 24 - 36 giờ giảng dạy thực hành
và hội thảo. Tôi tin rằng, với chứng chỉ
khởi nghiệp căn bản được đào tạo khoa
học và hệ thống sẽ giúp ích rất nhiều cho
các bạn sinh viên trong tương lai, cho cả
khởi nghiệp lẫn đi làm.
Cảm ơn anh! ■
 ĐỔI MỚI SÁNG TẠO
TRONG HỆ SINH THÁI HỌC TậP 4.0
TroNg CáC số Báo siNH ViêN ViệT Nam TrƯớC, THs Vũ TuấN aNH (CHuyêN gia Về kHởi NgHiệP Và Đổi mới
sáNg Tạo) Đã giải ĐáP rấT NHiều VấN Đề HọC TậP Để Có NgHề NgHiệP TƯơNg Lai TroNg Hệ siNH THái HọC
TậP 4.0. TáC giả TiếP TụC Câu CHuyệN TƯơNg Lai NgHề NgHiệP CHo CộNg ĐồNg siNH ViêN Với Đề Tài Đổi
mới sáNg Tạo TroNg TrƯờNg Đại HọC.
Thưa anh, tại sao đổi mới sáng tạo lại
quan trọng với tương lai nghề nghiệp
của sinh viên và lực lượng lao động
trong tương lai?
Đổi mới sáng tạo luôn là một năng lực
quan trọng trong mọi thời đại. Có thể nói,
không có đổi mới sáng tạo, chúng ta
không thể tồn tại và phát triển như bây
giờ (Cười). Như bạn thấy, tất cả những
gì minh chứng cho đổi mới sáng tạo đang
nằm trong bàn tay các bạn trẻ - chiếc
“smart phone”. Chúng ta cần đổi mới
sáng tạo vì bản chất của con người là tò
mò và luôn muốn vượt qua vùng an toàn.
Tất cả những người thành công trong
cuộc sống đều phải vượt qua vùng an
toàn để đổi mới sáng tạo chính mình và
qua đó, trở thành động lực phát triển cho
bản thân và xã hội. Lý do thứ hai, trong
cuộc sống, chúng ta luôn phải đối chọi
với những thách thức do thiếu nguồn lực
về tài chính, thời gian, công nghệ. Đổi
mới sáng tạo bắt nguồn từ vượt qua
những khó khăn và nghịch cảnh. Chúng
ta có thể thấy qua những bài học của
quốc gia khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo
Israel. Lý do thứ ba, các vấn đề luôn luôn
tồn tại trong mọi góc cạnh cuộc sống bắt
chúng ta phải đổi mới sáng tạo. Lý do
cuối cùng, theo tôi, chính là khát vọng
sống tốt hơn, đã khiến con người luôn
luôn tìm ra những giá trị mới thông qua
sáng tạo và đổi mới. Tất cả những thành
tựu khoa học và tiến bộ, theo tôi, đều từ
một hay tổng hợp của bốn lý do trên. Đổi
mới sáng tạo chính là động lực phát triển
của nhân loại. Các bạn sinh viên bắt
buộc phải có, nếu không, sẽ đứng ngoài
cuộc chơi trong tương lai.
Gần đây, cụm từ “đổi mới sáng tạo và
khởi nghiệp” được nhắc đến khá
nhiều, thưa anh?
10
SONG ANH
Có thể nói, khởi nghiệp và đổi mới
sáng tạo là hai mặt của một đồng xu.
Khởi nghiệp chính là thương mại hóa giải
pháp giải quyết một vấn đề nào đó, hoặc
một giá trị mới thông qua đổi mới sáng
tạo để tìm và phát triển. Ngược lại khởi
nghiệp chính là động lực để cho các nhà
sáng lập phải thực hiện đổi mới sáng tạo
để có thể vượt lên trên thị trường và tạo
thành công cho chính mình. Đổi mới
sáng tạo là “mẹ đẻ” của doanh nghiệp
khởi nghiệp. Kế tiếp, trong quá trình
doanh nghiệp khởi nghiệp, các bạn trẻ
sẽ phải liên tục ra các quyết định để giải
quyết các vấn đề, thách thức gặp phải
trong điều kiện bất định và rất thiếu
nguồn lực. Như vậy, đổi mới sáng tạo có
thể nói là xương sống cho một doanh
nghiệp khởi nghiệp vận hành và phát
triển. Đổi mới sáng tạo luôn tồn tại trong
doanh nghiệp khởi nghiệp. Điều kế tiếp,
ở đây, tôi muốn nói một sự thật rằng,
không chỉ doanh nghiệp khởi nghiệp cần
đổi mới sáng tạo mà tất cả các doanh
nghiệp vận hành trong thế kỷ 21 muốn
tồn tại thì phải áp dụng triết lý khởi
nghiệp. Tất cả các doanh nghiệp đang
đương đầu với những thay đổi từ khách
hàng, cạnh tranh, công nghệ, nguồn lực
hạn chế. Ở đâu cũng cần, cũng phải có
đổi mới sáng tạo nhằm đáp ứng những
thay đổi.
Theo anh, triết lý dạy đổi mới sáng tạo
trong trường đại học và hệ thống giáo
dục sau cấp ba nên như thế nào cho
hiệu quả?
Quan điểm của tôi từ góc nhìn của
doanh nghiệp. Trong doanh nghiệp,
chúng tôi muốn đổi mới sáng tạo cần
phải diễn ra trong một bối cảnh cụ thể
cùng với nguồn lực cụ thể với những con
(Thực hiện)
người cụ thể, giải quyết những vấn đề
cụ thể và tạo ra những kết quả cụ thể,
tốt cho doanh nghiệp. Từ triết lý đó, theo
tôi, đào tạo hoặc triển khai đổi mới sáng
tạo cần phải có 5 chữ “Thực”: Thực Tiễn,
lý do và mục tiêu của đổi mới sáng tạo
phải bắt nguồn từ vấn đề của doanh
nghiệp; Thực Chiến, các phương pháp
kỹ năng tri thức áp dụng phải được
chứng minh tính hiệu quả trên thực tế
hoặc áp dụng hiệu quả; Thực Dụng, bất
kỳ phương pháp nào miễn có kết quả tốt
là áp dụng. Thực Hành, các phương
pháp triển khai phải phù hợp với năng
lực của nhân viên và doanh nghiệp. Cuối
cùng là Thực Tế, kết quả phải là con số
dương về đầu tư hoặc gia tăng năng lực
của doanh nghiệp. Theo tôi, năm chữ
“Thực” này sẽ giúp cho nhà trường đại
học dạy đổi mới sáng tạo một cách thực
học tạo giá trị và sự thích thú cho cả sinh
viên lẫn giảng viên. Tôi nhấn mạnh lần
nữa, doanh nghiệp cần đổi mới - tạo ra
kết quả thực, thay vì chỉ là sáng tạo - đổi
mới tại một công đoạn hay một phần
công việc chưa tạo ra giá trị cụ thể.
Để đáp ứng được năm “Thực” trong
đổi mới sáng tạo, trường đại học nên
dạy những gì cho sinh viên về đổi mới
sáng tạo?
Ở đây, tôi muốn nhắc tới một sự nhầm
lẫn đáng kể, theo kinh nghiệm của tôi
trong đào tạo kỹ năng, đó là chúng ta
hiện tại đang cố tách rời việc dạy kỹ năng
khỏi những hoạt động đào tạo nghiên
cứu tại bậc đại học. Cách dạy kỹ năng
tốt nhất, hiệu quả nhất, chính là cần phải
tích hợp trong giảng dạy. Các bạn sinh
viên cần trả lời liên tục những câu hỏi
như: Chúng ta có thể suy nghĩ khác như
thế nào, chúng ta áp dụng những điều

“Trong doanh nghiệp, chúng tôi muốn đổi mới sáng tạo cần phải diễn ra
trong một bối cảnh cụ thể cùng với nguồn lực cụ thể, với những con người cụ
thể, giải quyết những vấn đề cụ thể và tạo ra những kết quả cụ thể, tốt cho
doanh nghiệp”.
này trong thực tế ra sao, chúng ta đào
sâu kiến thức, chúng ta phát triển kiến
thức, chúng ta so sánh kiến thức như thế
nào... Tất cả những điều đó sẽ làm cho
năng lực sáng tạo của sinh viên gia tăng
hằng ngày theo thời gian. Sự nhầm lẫn
thứ hai là quan niệm đổi mới sáng tạo là
một cái gì đó phá cách, không có khoa
học và hệ thống. Tôi xin nhắc lại, một cá
nhân có năng lực đổi mới sáng tạo theo
kinh nghiệm và quan sát của tôi, dứt
khoát phải có khả năng làm việc một
cách hệ thống khoa học. Chúng ta
không thể nào đổi mới sáng tạo trên một
bãi cát. Do vậy, cần phải có nền tảng.
Như vậy, theo tôi, dạy đổi mới sáng tạo
sẽ có ba cấp độ. Cấp độ 1, đó chính là
các kỹ năng kiến thức nền tảng, như tư
duy hệ thống, suy nghĩ chính yếu -
critical thinking, tư duy lôgíc… Cấp độ 2
là các công cụ và năng lực đổi mới sáng
tạo, ví dụ ra quyết định, giải quyết vấn
đề, kỹ thuật “brain storming”, sáu chiếc
mũ tư duy, các năng lực của cá nhân đổi
mới sáng tạo, kỹ thuật “mind mapping”...
Cấp độ 3 là các phương pháp tư duy đổi
mới sáng tạo tổng quát như Triz, tư duy
thiết kế, hoặc các phương pháp áp dụng
cho các lĩnh vực sâu, như: “Lean Startup”
trong khởi nghiệp hoặc 10 mô hình đổi
11
(ThS Vũ Tuấn Anh)
mới trong doanh nghiệp. Các bạn sinh
viên trong trường đại học cần nhanh
chóng học tập và phát triển hai cấp độ
đầu tiên. Đối với cấp độ 3, các bạn cần
lựa chọn những chương trình phù hợp
với yêu cầu cụ thể nghề nghiệp của mình
sau này.
Thưa anh, làm thế nào các trường đại
học triển khai đổi mới sáng tạo tốt cho
sinh viên trong suốt thời gian học đại
học?
Câu hỏi này cũng là vấn đề tôi suy
nghĩ trong 10 năm qua. Cuối cùng, tôi
nhận thức ra một điều từ triết lý lãnh đạo
trong doanh nghiệp. Người lãnh đạo tốt,
hiệu quả đầu tiên, phải lãnh đạo được
chính mình. Thay vì dạy và bắt sinh viên
áp dụng đổi mới sáng tạo thì chính các
thầy cô, lãnh đạo nhà trường phải trở
thành những hạt nhân đổi mới sáng tạo
cho các em noi theo. Nói hệ thống, một
trường đại học không có văn hóa đổi mới
sáng tạo trong vận hành sẽ rất khó kiến
tạo cho các em sinh viên đổi mới sáng
tạo. Các em sinh viên sẽ nhìn thấy
những tri thức, công cụ và giá trị đổi mới
sáng tạo thông qua các kết quả và giá
trị thực tế của đổi mới sáng tạo trong đào
tạo, trong vận hành, trong mô hình quản
trị đại học, trong nghiên cứu khoa học,
trong các hoạt động... Các thầy cô phải
trở thành những hình mẫu về đổi mới
sáng tạo cho các sinh viên noi theo học
tập. Quan trọng nhất, trường đại học phải
giúp cho các bạn thấy nhu cầu cần đổi
mới sáng tạo. Những nhu cầu này không
thể dạy các em trong giảng đường mà
phải thông qua trải nghiệm, chiêm
nghiệm và ngộ ra giá trị của đổi mới sáng
tạo về nghề nghiệp tương lai của các em.
Kế tiếp nhà trường cần hướng dẫn các
em cách học tập và phát triển đổi mới
sáng tạo tự thân. Một lần nữa trải nghiệm
đổi mới sáng tạo rất quan trọng và cần
thiết. Cuối cùng, trường đại học hướng
tới cung cấp các công cụ, kỹ thuật,
phương pháp đổi mới sáng tạo cho các
em. Thúc đẩy giảng dạy đổi mới sáng
tạo cần phải tạo ra một không gian sáng
tạo đổi mới toàn bộ bao trùm tất cả các
hoạt động của trường đại học, nơi mà
giảng viên đóng vai trò những nhân tố
chủ đạo thúc đẩy trải nghiệm đổi mới
sáng tạo của sinh viên trên giảng đường,
phòng thí nghiệm, không gian làm việc
chung, khởi nghiệp kiến tạo doanh
nghiệp, nghiên cứu khoa học và toàn thể
không gian cộng đồng.
Cảm ơn anh!■
 12

KỸ NĂNG SINH VIÊN

CẦN CÓ THỜI 4.0
THeo yêu Cầu CỦa BạN ĐọC, SINH VIêN VIệT NaM Sẽ ĐăNg CáC BàI VIếT CỦa NHIều
CHuyêN gIa uy TíN Về NHữNg kỹ NăNg SINH VIêN CầN PHảI Có TroNg BốI CảNH CuộC
CáCH MạNg CÔNg NgHIệP LầN THứ TƯ ĐaNg ảNH HƯởNg Sâu rộNg ĐếN NHIều LĩNH
VựC TroNg ĐờI SốNg xã HộI VIệT NaM. xIN gIớI THIệu BàI VIếT CỦa ThS Vũ TuấN aNH
– CHuyêN gIa kHởI NgHIệP Và ĐổI MớI SáNg Tạo. Vũ TUẤN ANH

Những loại kỹ năng mà
lao động Việt Nam cần
chú ý
Theo tôi, những thay đổi về kỹ năng
xuất phát từ những vấn đề như sau 1-
Công nghệ: Công nghệ xuất hiện dẫn
tới “reskill”: Thay đổi kỹ năng hiện tại, ví
dụ giao tiếp trên “smartphone”, “upskill”:
Nâng cao mức độ sử dụng kỹ năng ví dụ
kỹ năng giải quyết vấn đề sử dụng dữ
liệu lớn và “newskill”: Những kỹ năng
mới, ví dụ quản trị thông tin, phòng
chống tin giả. Thứ hai các công nghệ
mới, ví dụ Dữ liệu Lớn sẽ đòi hỏi người
lao động bổ sung các kỹ năng liên quan,
ví dụ kỹ năng xử lý dữ liệu. 2-Thay đổi
bản chất kinh doanh: Ví dụ, trong một
doanh nghiệp áp dụng tự động hóa, các
nhân viên còn lại sẽ phải tập trung vào
các kỹ năng phối hợp, giao tiếp, xử lý
vấn đề cho hệ thống tự động chạy ổn
định với hiệu suất cao nhất. 3- Mối quan
hệ lao động hoặc mô hình kinh doanh
thay đổi: Các công ty ngày nay dần
chuyển sang mô hình làm việc từ xa hay
các bạn trẻ ưa thích công việc
“freelancer” - chuyên viên tự do. Các mối
quan hệ lao động thay đổi đòi hỏi các kỹ
năng, ví dụ phối hợp làm việc, chịu trách
nhiệm cao hơn so với các thế hệ trước.
Mô hình kinh doanh như Grab cũng đòi
hỏi sự chuyển đổi kỹ năng ở người lao
động, ví dụ kỹ năng thích ứng với hoàn
cảnh, khả năng linh hoạt khi làm việc...
Các thay đổi này cần phải được phản
ánh và truyền thông mạnh mẽ trong
cộng đồng sinh viên và giảng viên đại
học, nhằm giúp cho các sinh viên chuẩn
bị càng sớm càng tốt những thay đổi về
kỹ năng.
Những kỹ năng sinh viên
cần phải thành thạo
Có rất nhiều quan niệm về phân loại
kỹ năng. Đối với tôi, các kỹ năng được
chia làm các nhóm như sau: Nhóm quan
trọng và nền tảng nhất chính là kỹ năng
tư duy và lập luận, ví dụ tư duy chính yếu
- “critical thinking”, tư duy phát triển -
“growthmindset”, tư duy hệ thống -
“system thinking” và tư duy lôgíc. Trong
nhiều trường hợp, chúng ta sử dụng từ
“tâm thế” cùng một ý nghĩa với các kỹ
năng này. Nhóm kỹ năng, hay tâm thế
này chính là “hệ điều hành” của mỗi cá
nhân. Nhóm kỹ năng thứ hai là các kỹ
năng nền tảng giúp cho các cá nhân có
thể hoạt động trong các ngành nghề
khác nhau, ví dụ kỹ năng quản lý thời
gian, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng
trình bày, kỹ năng viết, kỹ năng giao tiếp,
trí thông minh cảm xúc ... Nhóm kỹ năng
thứ ba liên quan trực tiếp tới năng suất
lao động của nhân viên, ví dụ kỹ năng
đổi mới sáng tạo, giải quyết vấn đề, ra
quyết định, xử lý tình huống, kỹ năng
thương thảo, kỹ năng dịch vụ khách
hàng, làm việc hiệu quả. Nhóm kỹ năng
cuối cùng là các kỹ năng liên quan tới
các công nghệ như đã nói ở trên, ví dụ
quản lý thông tin, làm việc với dữ liệu,
sử dụng các công nghệ gia tăng năng
suất và hiệu suất. Trong bốn nhóm kỹ
năng này, theo tôi, tại bậc đại học, các
bạn sinh viên cần tập trung giải quyết
dứt điểm và thành thạo nhóm số 1 và số
2. Theo trải nghiệm của tôi, nhóm kỹ
năng số 1 thường bị bỏ qua khi cả sinh
viên và giảng viên tập trung cho nhóm
2 và nhóm 3 vì yêu cầu của doanh
nghiệp. Trên thực tế, khi sinh viên yếu
tư duy thì sẽ rất khó phát triển các kỹ
năng thiết yếu và liên quan tới năng suất.
Nhóm kỹ năng số 3 và 4 có thể đợi tới
lúc các bạn sinh viên tiếp cận doanh
nghiệp, nếu như nhà trường chưa có
nguồn lực triển khai
Trường đại học nên đào
tạo kỹ năng mềm như thế
nào?
Để một kỹ năng thành thục áp dụng

trong thực tế, kỹ năng đó phải được
người sinh viên trui rèn qua 4 giai đoạn:
Học - Hiểu - Hành và Hoàn thiện. Đặc
biệt, kỹ năng liên quan tới thực thi, do
vậy sinh viên cần phải Hành nhiều mới
tiến tới Hoàn thiện. Đứng từ góc nhìn đó,
đào tạo kỹ năng tại bậc đại học, theo tôi,
không hiệu quả do trường đại học cố
gắng dạy nốt hai chữ “H” cuối cùng là
Hành và Hoàn thiện cho sinh viên. Việc
này rất khó khăn, vì trường đại học thiếu
đi môi trường làm việc để cho sinh viên
Hành và Hoàn thiện. Các thầy cô nên
tập trung đào tạo kỹ hai chữ H đầu: Học
và Hiểu tất cả các kỹ năng cần thiết cho
sinh viên. Dựa trên nền tảng này, các
doanh nghiệp sẽ hoàn thiện nốt hai chữ
“H” cuối cùng. Nhằm đáp ứng đào tạo
các kỹ năng cho sinh viên ở mức độ Học
và Hiểu, trường đại học nên tập trung
phát triển năng lực đào tạo kỹ năng
mềm, ví dụ sách giáo khoa kỹ năng, các
chương trình đào tạo trực tuyến miễn phí
và xây dựng đội ngũ giảng viên kỹ năng
mềm thông qua các chương trình “Train
of Trainer”. Ví dụ, một trường đại học có
15.000 sinh viên thì việc đào tạo trên lớp
một kỹ năng thôi là điều không tưởng cho
15.000. Nhà trường nên thực hiện biên
soạn tài liệu một kỹ năng và chia sẻ miễn
phí theo dạng bản mềm cho toàn trường.
Nhà trường tiến hành quay video 6 - 12
giờ giảng dạy và sau đó cho sinh viên
13
xem miễn phí. Nhà trường cũng nên tổ
chức đào tạo các thầy cô dạy kỹ năng
để các thầy cô có thể hỗ trợ cho sinh
viên trong quá trình tự học. Tiếp cận tự
học và thông qua “online” là giải pháp
căn bản và tiết kiệm nhất cho giáo dục
kỹ năng mềm căn bản, với chi phí rẻ nhất
trên diện rộng. Điểm thiếu sót thứ hai,
đó là các trường đại học, theo tôi, đã cố
gắng tách việc học kỹ năng khỏi các
chương trình và hoạt động tại bậc đại
học. Điều này rất sai lầm, vì bản chất
của học đại học chính là rèn luyện các
kỹ năng thông qua các chương trình học
tập. Một sinh viên cần phải có kỹ năng
lập kế hoạch cho chương trình học tập,
có kỹ năng quản trị thời gian, có kỹ năng
lắng nghệ ghi chép và ôn tập, có kỹ năng
phản biện thông qua đặt câu hỏi và tìm
hiểu sâu trong lớp học. Một ví dụ nữa là
các hoạt động nghiên cứu khoa học
trong đại học. Hiện tại, sinh viên lười,
giảng viên ngại nghiên cứu khoa học.
Nghiên cứu khoa học giúp cho sinh viên
rèn luyện rất nhiều các kỹ năng cần thiết
tại tất cả các cấp độ. Nói cách khác, nếu
nhà trường giảng dạy đại học đầy đủ
đúng phương pháp và sinh viên học tập
chăm chỉ thì hầu như tất cả các kỹ năng
đều được phát triển đồng đều và bền
vững. Suy giảm kỹ năng trong sinh viên
có một phần nguyên nhân chính là các
trường đại học chạy đua về số lượng
C
uối cùng, kỹ năng
nghề nghiệp với
các bạn sinh viên
là cuộc chạy marathon
đường dài, suốt cả cuộc
đời. Thời gian đại học
chính là giai đoạn đầu
tiên của cuộc chạy
marathon. Bạn sinh
viên nào chạy mở đầu
tốt, tạo tiền đề cho
những đợt nước rút về
sau, sẽ có nhiều cơ hội
chiến thắng trong cuộc
đua marathon kỹ năng
nghề nghiệp.
(ThS Vũ Tuấn Anh)
tuyển sinh và giảm chất lượng giảng dạy
và đào tạo. Cuối cùng, trường đại học
cần tập trung nâng cao trải nghiệm kỹ
năng - “skill experiences” thông qua các
hoạt động và chương trình bên ngoài
chương trình đào tạo chính khóa. Các
chương trình khởi nghiệp, đổi mới sáng
tạo hoặc các hoạt động trải nghiệm nghề
nghiệp - “career experiences” là những
cái trường đại học cần phải có càng
nhiều càng tốt. Trường đại học cần tiếp
cận theo triết lý mở và hệ sinh thái nhằm
tận dụng nguồn lực của xã hội và cộng
đồng cho các hoạt động này.
Cuối cùng, kỹ năng nghề nghiệp với
các bạn sinh viên là cuộc chạy marathon
đường dài, suốt cả cuộc đời. Thời gian
đại học chính là giai đoạn đầu tiên của
cuộc chạy marathon. Bạn sinh viên nào
chạy mở đầu tốt, tạo tiền đề cho những
đợt nước rút về sau, sẽ có nhiều cơ hội
chiến thắng trong cuộc đua marathon kỹ
năng nghề nghiệp. Và nếu có sai lầm
trong giai đoạn mở đầu thì các bạn cũng
còn nhiều thời gian để sửa sai. Cơ hội
thành công là công bằng, rõ ràng và
hoàn toàn phụ thuộc vào chính nỗ lực
của các bạn. Tôi có một niềm tin, con
người luôn luôn chiến thắng robot, vì con
người sản sinh ra robot. Chúc các bạn
sinh viên thành công!■
 THIẾT KẾ
NGHỀ NGHIỆP
CHO TƯƠNG LAI
T
rong 4 năm gần đây, tôi tự
chuẩn bị cho nghề nghiệp
tương lai của mình trong
vòng 10 - 15 năm tới. Là
người làm nghề quản trị
nhân sự và đào tạo phát triển con người,
bắt đầu vào năm 2016, khi chú ý tới cuộc
cách mạng công nghiệp 4.0 thì ngay lập
tức, tôi suy nghĩ về nghề nghiệp của
mình trong tương lai sẽ như thế nào.
Trong quá trình tự hoàn thiện bản thân
đó, tôi nhận thấy có một sự khác biệt vô
cùng lớn giữa công cụ và phương pháp
phát triển nghề nghiệp trong quá khứ và
tương lai. Thật may mắn, trong 4 năm
qua, tôi đã được trải nghiệm rất nhiều về
khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo trong
vai trò chuyên gia hệ sinh thái khởi
nghiệp tại Việt Nam. Chính nhờ sự may
mắn đó, khái niệm “Thiết Kế Nghề
Nghiệp” được tôi tư duy và áp dụng cho
chính bản thân, chủ yếu từ “Design
Thinking” (Tư duy Thiết kế). Trong hiện
tại và quá khứ, công việc không thay đổi
nhiều. Ví dụ, vị trí kỹ sư điện sẽ không
có thay đổi nhiều qua thời gian. Như vậy,
toàn bộ phương tiện, phương pháp và
công cụ phát triển nghề nghiệp và công
việc trong quá khứ chỉ tập trung vào việc
phân tích nhận dạng sự phù hợp của cá
16
(Chuyên gia Nghề nghiệp- Khởi nghiệp và Đổi mới Sáng tạo)
nhân về tính cách ham muốn và năng
lực so với những yêu cầu của các nghề
nghiệp cố định.
Sau khi chọn xong nghề nghiệp/công
việc thì sẽ có những kế hoạch được lập
trình sẵn để làm thế nào thành công
trong nghề nghiệp/công việc đã chọn đó,
ví dụ, muốn làm kỹ sư Điện thì phải thi
vào đại học Bách khoa, sau đó, phải học
giỏi, nghiên cứu khoa học, tiếng Anh tốt
để được nhận vào công ty nước ngoài,
từ đó thăng tiến. Toàn bộ hệ thống phát
triển nghề nghiệp/công việc được định
dạng trên những cái đã biết rõ và đã
được phân tích, nghiên cứu và xây dựng
chi tiết, cụ thể. Điểm khác biệt thay đổi
mọi quan niệm và tư duy về nghề
nghiệp, đó chính là các nghề
nghiệp/công việc mới tương lai và các
nghề nghiệp/công việc hiện tại sẽ thay
đổi thế nào dưới sự tác động của công
nghệ 4.0.
Ví dụ rất rõ, khi 4 năm trước, xã hội
Việt Nam không thể tiên đoán một ngày
sẽ có hàng chục ngàn bạn chạy xe ôm
công nghệ trên đường phố. Chắc chắn,
các chuyên gia hướng nghiệp và phát
triển nghề nghiệp không thể biết và hình
dung ra nghề/công việc mới đó, nếu
chúng ta quay lại thời gian những năm
Vũ TUấN ANH
2014 - 2015. Khi chúng ta không biết rõ
nghề nghiệp/công việc tương lai ra sao,
đòi hỏi những gì thì đa số công cụ phát
triển nghề nghiệp trong quá khứ sẽ
không còn phù hợp và chúng ta phải cần
một triết lý mới cho phát triển nghề
nghiệp/công việc. Thiết Kế Nghề
Nghiệp dựa trên triết lý quan trọng:
Để đối phó với bất định về nghề
nghiệp/công việc tương lai, mỗi cá
nhân phải tự mình chủ động và độc
lập thiết kế cho chính mình.
Những nền tảng quan
trọng của phương pháp
Thiết Kế Nghề Nghiệp
Trong quá khứ, chúng ta hay nói tới
ngộ nhận nghề nghiệp/công việc. Ví dụ,
một bạn thấy công việc tổ chức sự kiện
rất hoành tráng, tuy nhiên, bạn đó không
thấy được những đòi hỏi ví dụ phải thức
cả đêm để chuẩn bị cho sự kiện sáng
hôm sau. Nền tảng đầu tiên của Thiết
Kế Nghề Nghiệp/công việc chính là thấu
cảm nghề nghiệp - Career Empathy.
Để đánh giá chính xác nghề nghiệp như
thế nào chúng ta cần phải vượt qua góc
nhìn cá nhân chủ quan về nghề nghiệp.
Chúng ta cần phải hiểu nghề nghiệp một
cách khách quan như nó tồn tại trong xã
 D
17

oanh nghiệp luôn luôn tìm kiếm những người giỏi nhất
trong công việc. Những người giỏi nhất luôn luôn biết
mình cần tạo giá trị gì, mình cần làm gì, mình làm như
thế nào để trở thành người giỏi nhất tại vị trí đang ứng
tuyển. Người giỏi nhất tại bất kỳ vị trí công việc nào sẽ
nói được cho doanh nghiệp cần làm như thế nào để tạo ra giá trị tốt
nhất hay hiệu quả nhất. Nếu các bạn có tâm thế xin việc và đợi
doanh nghiệp hay lãnh đạo nói cho các bạn cần phải làm gì có lẽ các
bạn là lao động của quá khứ thay vì tương lai.

hội. Tư duy nhiều góc nhìn chính là một
công cụ mạnh để có được thấu cảm
nghề nghiệp. Theo tôi, thấu cảm nghề
nghiệp chính là nền tảng quan trọng nhất
của nghề nghiệp tương lai. Chúng ta
phải luôn luôn nhìn nhận nghề nghiệp
đang phát triển và hình thành với góc
nhìn biện chứng, phản biện và khách
quan. Nền tảng thứ hai của thiết kế nghề
nghiệp đó chính là trải nghiệm nghề
nghiệp. Để nói lên bản chất của trải
nghiệm nghề nghiệp, đó chính là câu nói
của người Nhật: Có nhiều việc các bạn
cần phải làm thì mới có thể hiểu. Sai lầm
lớn nhất của phát triển nghề nghiệp
trong quá khứ, đó chính là phù hợp nghề
nghiệp chỉ sử dụng các công cụ như
những bài “test” trắc nghiệm hoặc những
buổi tư vấn “coaching” nghề nghiệp.
Nghề nghiệp trong tương lai đòi hỏi các
bạn trẻ cần phải làm thật sự và khi làm
có thấu cảm nghề nghiệp như đã nói ở
trên, sẽ giúp các bạn đánh giá chính xác
mình có phù hợp với nghề nghiệp không,
mình sẽ cần đào tạo phát triển thêm
những gì và cuối cùng mình sẽ phải thay
đổi như thế nào. Nền tảng thứ ba của
Thiết Kế Nghề Nghiệp chính là các
mảnh ghép nghề nghiệp - Career
Canvas. Do nghề nghiệp trong tương lai
biến động quá nhanh nên nghề nghiệp
sẽ không thể cố định trong một thời gian
dài mà chỉ có một số thành phần là cố
định. Chúng ta đã có nghiên cứu các
thành phần của một nghề nghiệp bao
gồm tâm thế, thái độ, kỹ năng, tri thức,
công nghệ. Như vậy, thay vì phát triển
nghề nghiệp hướng tới một nghề nghiệp
hoàn chỉnh thì tương lai các bạn trẻ sẽ
phải xây dựng từng mảng ghép để có thể
phối các mảng ghép nghề nghiệp theo
một nghề mới bất kỳ nào. Đây chính là
một điểm thay đổi lớn lao trong nghề
nghiệp tương lai. Như vậy, quản trị nghề
nghiệp trong tương lai chính là kiến tạo
ra các mảng ghép nghề nghiệp, xác định
yêu cầu của công việc và lắp ghép
những mảng ghép nghề nghiệp theo các
công việc mới. Nền tảng thứ tư đó chính
là giá trị công việc tạo ra. Thiết Kế
Nghề Nghiệp nhấn mạnh tới giá trị vì
công việc tồn tại là nhờ giá trị. Thay vì
tập trung cho nghề nghiệp, các bạn trẻ
cần suy nghĩ giá trị mà mình kiến tạo ra
sẽ như thế nào, mình cần phải làm gì để
tạo ra giá trị, mình cần công nghệ gì, tri
thức gì, kỹ năng gì và thái độ gì để đảm
bảo tạo ra giá trị vượt trội trên thị trường
cung và cầu lao động. Chúng ta có thể
thấy qua hai cá nhân cùng ứng tuyển
vào vị trí marketing. Cá nhân theo cách
phát triển nghề nghiệp cũ sẽ hỏi ông chủ
là ông cần làm cái gì và tôi sẽ xem tôi có
phù hợp hay không. Còn cá nhân theo
phương pháp thiết kế nghề nghiệp sẽ
nói với ông chủ, tôi có thể làm được
những giá trị này cho ông và nếu ông
cần, tôi có thể tối ưu, thiết kế lại bản thân
tôi để đáp ứng với nhu cầu mới hoặc phát
sinh theo thời gian. Nếu bạn là chủ
doanh nghiệp, bạn sẽ chọn bạn A hay
bạn B? Triết lý quan trọng của Thiết Kế
Nghề Nghiệp, đó là nghề nghiệp và yêu
cầu công việc luôn luôn thay đổi từ công
nghệ, đòi hỏi khách hàng, mô hình kinh
doanh, cạnh tranh… Sự thay đổi không
ngừng nghỉ của bản chất nghề nghiệp
và công việc đòi hỏi người lao động phải
thiết kế, tinh chỉnh và thay đổi thậm chí
đột phá bản thân nhằm đáp ứng những
sự thay đổi trong nghề nghiệp đó một
cách liên tục.
Cần triển khai Thiết Kế
Nghề Nghiệp cho
chính mình
Tâm thế quan trọng nhất của Thiết Kế
Nghề Nghiệp chính là tâm thế khởi
nghiệp. Đây là một trong những lý do
quan trọng tôi luôn luôn đề cập là các
trường đại học cần dạy khởi nghiệp cho
sinh viên để họ thành công trong nghề
nghiệp. Bản chất của một doanh nghiệp
khởi nghiệp chính là kiến tạo giá trị trong
các điều kiện bất định, thông qua đổi mới
sáng tạo và sử dụng công nghệ. Như
vậy, Thiết Kế Nghề Nghiệp chính là quá
trình một người lao động xác định những
giá trị mình tạo ra, cách thức mình tạo ra
giá trị cũng như những yêu cầu tạo ra
giá trị một cách sáng tạo cho nghề
nghiệp công việc cụ thể mong muốn
nhằm đáp ứng những sự thay đổi từ công
nghệ của tương lai. Các bạn trẻ cần xác
định càng cụ thể càng tốt nghề nghiệp,
công việc, ngành, công ty, vị trí mà mình
sẽ làm trong tương lai. Từ việc xác định
rõ những giá trị, các bạn trẻ cần thực
hiện chu trình thấu cảm nghề nghiệp,
trải nghiệm nghề nghiệp, mảnh ghép
nghề nghiệp một cách liên tục. Tư duy
Thiết Kế Nghề Nghiệp đòi hỏi các bạn
trẻ tốc độ và suy ngẫm những gì chưa
hoàn thiện trong bản thân nhằm đáp ứng
yêu cầu nghề nghiệp. Trong quá trình
Thiết Kế Nghề Nghiệp, các bạn trẻ cần
áp dụng khái niệm công việc căn bản tối
thiểu - Minimum Requirement Job. MRJ
là một bản căn bản nhất công việc cần
thực hiện. Ví dụ, một bạn sinh viên muốn
làm vị trí “marketing online”. Một MRJ
với bạn sinh viên chính là vị trí “marketing
online” tại một công ty “startup” hay một
dự án. Thông qua MRJ, tất cả những gì
về công việc sẽ trở nên rõ ràng, cụ thể
và chính xác. Một cách hình tượng, thiết
kế công việc chính là quá trình xây dựng
các MRJ một cách liên tục và bền vững
theo thời gian. Một điều rất thú vị các
công cụ trong khởi nghiệp như mô hình
kinh doanh, khởi nghiệp tinh gọn… đều
áp dụng hoàn hảo trong thiết kế nghề
nghiệp vì khởi nghiệp và nghề nghiệp có
chung bản chất là kiến tạo giá trị.■