- przedstawiciele szkoły historycznej krakowskiej: ks.

Walerian Kalinka, Józef Szujski,

Michał Bobrzyński i ich dzieła (biografie intelektualne)

Kalinka: Jaką bywała dawniej Polska – pouczenie chłopów o lojalności do szlachty, redaktor
Czasu, Galicja i Kraków pod panowaniem austriackim – obrona szlachty, potępienie
zaborców, Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, Sejm Czteroletni

- indywidualistyczny historyzm i teoria samozawinionego upadku Polski

OKRES PIERWSZY– od zjednoczenia plemion do połowy XIII w. – organizowanie plemion

w ramach jednego państwa, walka z Niemcami,

Cała cywilizacja jest mu narzucona z góry, zarówno chrześcijaństwo, jako też nowy
porządek prawny i ekonomiczny, jak romańska sztuka, a czynniki te powoli
dopiero przebijają twardą skorupę dawnego pogaństwa, dawnych zwyczajów prawnych,
dawnego sposobu gospodarstwa.

OKRES DRUGI - rozpoczyna się w połowie XIII-go stulecia, a trwa aż do końca XV-go wieku.
Walka z zakonem, obrona dostępu do Wisły, definitywna utrata Śląska, zwrócenie ekspansji
na wschód, związek z Litwą. Społeczeństwo składa się z trzech stanów, mających zupełną
niemal autonomię na polu prawodawstwa, sądownictwa i administracji, a mianowicie z
kościoła, z miast, zorganizowanych na prawie niemieckim, i z rycerstwa osiadłego na ziemi.
Budzi się literatura łacińsko-polska scholastyczna, w organizacji państwa odbija i pojęcia
polityczne uzasadnia. Sztuka ze stylu romańskiego rozwija się w gotycki

OKRES TRZECI - od końca piętnastego wieku do upadku państwa. Celem polityki zewnętrznej jest
utrzymanie państwa w walce o byt, którą państwa europejskie z końcem XV-go wieku
rozpoczynają. Warunkiem utrzymania się państwa polskiego w tej walce jest oparcie się o brzegi
Bałtyckiego i Czarnego morza. Celem polityki wewnętrznej jest podjęcie wyższych
cywilizacyjnych zadań – oświata, handel, rolnictwo. Celom tym odpowiedzieć ma nowa
organizacja, nie odejmująca samoistności pracy społecznej, ale umożliwiająca skupienie
wszystkich sił w rękach państwa, gdzie to skupienie jest konieczne dla obrony wyższych interesów.
Praca nad nimi odbywa się wśród wielkich prądów, wstrząsających Polską razem z całym
Zachodem Europy, wywołanych odkryciem Ameryki, humanizmem, reformacją i teorią prawa
natury, a każdy z tych prądów sięga aż do niższych warstw społeczeństwa, odbija się na jego
obyczajach i oświacie. Humanizm z reformacją zmieniają stanowczo kierunek i zasób oświaty i
wywołują literaturę polską narodową, gotyk ustępuje miejsca renesansowi, polor włoski, a
następnie francuski zacierają różnice stanów, wyciskając na obyczajach nowe całkiem piętno.

-pojęcia młodszości cywilizacyjnej i liberum conspiro

O niedojrzałości cywilizacyjnej Polski świadczy wyrażanie uwielbienia dla idei liberum veto,
braku scentralizowanej władzy, konfederacjach i wolnej elekcji, przy jednoczesnym
zaniedbywaniu kwestii oświaty, obyczajów i kolonizacji.

liberum conspiro [łac., ‘wolne spiskowanie’],

termin utworzony przez „stańczyków” i krakowską szkołę historyczną na określenie swobody

zawiązywania spisków i konspiracji bez liczenia się z okolicznościami i konsekwencjami
politycznymi.
- data utworzenia Katedry Historii Polski na Uniwersytecie Jagiellońskim

1869

- wizja historii stańczyków w malarstwie Jana Matejki