ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ

Υποκείμενο – Αντικείμενο - Κατηγορούμενο

Τι είναι πρόταση;
Πρόταση είναι μια οργανωμένη ομάδα λέξεων που έχει νόημα.
Τι είναι περίοδος;
Περίοδος είναι τμήμα του λόγου που αποτελείται από μία ή περισσότερες προτάσεις
και εκφράζει ένα ολοκληρωμένο νόημα. Τελειώνει σε κάποιο σημείο στίξης (τελεία-
ερωτηματικό-θαυμαστικό-αποσιωπητικά).
 Οι προτάσεις ανάλογα με τους όρους που περιέχουν χωρίζονται σε κατηγορίες. Σε
αυτή την ενότητα θα μελετήσουμε τους όρους μιας απλής πρότασης, η οποία
αποτελείται από το Υποκείμενο και το Κατηγόρημα.

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ
Είναι αυτό για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση: ποιος ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή
απλά βρίσκεται σε μια κατάσταση. Μπαίνει πάντα σε ονομαστική πτώση. Ως
υποκείμενο ενός ρήματος μπορεί να τεθεί:
 Ουσιαστικό / επίθετο:
Πχ. Ἡ πόλις ἐστί πλουσία. / Οἱ πολέμιοι ἐπετίθεντο.
 Αντωνυμία:
Πχ. Οὗτος ἧλθε ὡς τάχιστα.
 Αριθμητικό με ή χωρίς άρθρο:
Πχ. Οἱ τριάκοντα πονηροί ἦσαν.
 Μετοχή πάντα με άρθρο:
Πχ. Οἱ ἔχοντες την πόλιν ἐξέλιπον τά τείχη.
 Απαρέμφατο:
Πχ. Τό λακωνίζείν ἐστι φιλοσοφεῖν.
 Εμπρόθετος προσδιορισμός με ή χωρίς άρθρο:
Πχ. Οἱ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἔφυγον.
 Επίρρημα με ή χωρίς άρθρο:
Πχ. Ὀψέ εγίγνετο.
 Λέξη ή φράση με άρθρο (= ουσιαστικοποιημένη λέξη/φράση):
Πχ. Ὁ μεν οὐχ ὑπεύθυνος ἦν.
 Ολόκληρη πρόταση:
Πχ. Ὃσοι ἐδυνήθησαν ἐστρατοπευδέσαντο.

ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑ
Είναι το ρήμα και ό,τι το συνοδεύει. Ειδικότερα, σε μία πρόταση το κατηγόρημα
μπορεί να είναι:
  Μονολεκτικό: αποτελείται μόνο από το ρήμα πχ λύουσι(ν)
 Περιφραστικό: αποτελείται από:
 Συνδετικό ρήμα + Κατηγορούμενο
ο
 Μεταβατικό ρήμα + Αντικείμενο ( + 2 Αντικείμενο)
 Μεταβατικό ρήμα + Αντικείμενο + Κατηγορούμενο του Αντικειμένου.
Η δομή μια απλής πρότασης θα έχει μια από τις ακόλουθες δομές:
 Υ+Ρ
Πχ. Ὁ Νικίας φωνάσκει.
 Υ + συνδετικό Ρ + Κ
Πχ. Σόλων ἦν νομοθέτης.
 Υ+Ρ+Α
Πχ. Οἱ νόμοι ζημιοῡσι τούς ἀδικούντας.
 Υ + Ρ + Α + Κ του Α
Πχ. Διόνυσος ἐκάλεσε τήν πόλιν Νῡσαν.

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ
Είναι το όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο) το οποίο αποδίδει στο Υ ή στο Α μια ιδιότητα
μέσω ενός συνδετικού ρήματος. Μερικά συνδετικά ρήματα: εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι,
διατελῶ, διάγω, ὑπάρχω, τυγχάνω, ἡγοῡμαι, ὁνομάζομαι, αἱροῡμαι κ.α. Ως
κατηγορούμενο μπορεί να τεθεί:
 Ουσιαστικό / επίθετο:
Πχ. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη.
Νόμιζε ἐαυτόν σοφόν.
Το Κατηγορούμενο, όταν είναι επίθετο, συμφωνεί με το Υ ή Α στο οποίο αναφέρεται
στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
Δέχονται αντικείμενο τα ενεργητικής διάθεσης μεταβατικά ρήματα: το Υ ενεργεί και
η ενέργεια μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα.
Το αντικείμενο τίθεται σε γενική ή δοτική ή αιτιατική.
Δίπτωτα ονομάζονται τα ρήματα που δέχονται δύο Α. Το δεύτερο Α το εντοπίζουμε
ρωτώντας « σε/με/για/από ποιόν ή τι + ρήμα».
ΡΗΜΑΤΑ:
1. Αμετάβατα: Δεν παίρνουν Αντικείμενο.
Πχ. Αἱ ἀηδόνες ἄδουσιν.
2. Μεταβατικά: Παίρνουν Αντικείμενο(-α) .
2α Μονόπτωτα: Παίρνουν ένα Αντικείμενο (ή περισσότερα αλλά στην ίδια πτώση)
Πχ. Οἱ ἑταίροι ἐδέσμευον τόν Ὁδυσσέα.
2β. Δίπτωτα: Παίρνουν Αντικείμενα σε διαφορετική πτώση.
Πχ. Ἐγώ τοῡτο ἐρωτῶ σέ.
3. Συνδετικά: Παίρνουν Κατηγορούμενο.
Πχ. Οἱ Δελφοί πόλις εἰσίν.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους των προτάσεων που ακολουθούν
(ρήμα, υποκείμενο ρήματος, αντικείμενο ρήματος, κατηγορούμενο του
υποκειμένου):
1. Ὁ ἱατρός θεραπεύσει με .
2. Ἀποστερεῖ τήν τιμήν σε.
3. Πλησίαζε τοῖς ἀγαθοῖς.
4. Ὁ πόλεμος αἴτιος κακῶν γεγένηται.
5. Ταῦτα γιγνώσκω ἐγώ.
6. Ὁ πάππος ἐνέδυσε το παιδίον ἱμάτιον.
7. Φίλιππος φαίνεται ἀξιόπιστος.
8. Ὁνομάζουσι τόν ἄνδρα φιλόσοφον.
9. Οἱ σύμμαχοι εἰσί πρόθυμοι.
10. Ἤκουσα ταῦτα τοῦ Σωκράτους.

Β .Να υπογραμμίσετε το ρήμα στην καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις και
να το χαρακτηρίσετε (μεταβατικό, αμετάβατο, συνδετικό):
- Ὁ Οδυσσεύς πῶς διέφυγεν;
- Νέος τόν Διόνυσον ἐστεφάνωσε.
- Λύκος σε ἐδίωκε .
- Ἄνεμος μέν οὐκ ἦν, γαλήνη δέ ἦν.
- Γυνή χῆνα καί κύκνον ἔτρεφεν.
- Οἱ ἀγαθοί εἰσιν εὐδαίμονες.

Γ. Να υπογραμμιστούν και να χαρακτηριστούν τα υποκείμενα ,τα

αντικείμενα και τα κατηγορούμενα των παρακάτω προτάσεων :.
1. Κέρατα ἔλαφος θήλεια οὐκ ἔχει.
2.Ὁ βίος βραχύς ἐστι.
3.Ἡ Σάμος νῆσός ἐστι.
4. Θαυμάζομεν τήν ἀρετήν τῶν προγόνων.
5. Ἀπολαύομεν τῶν ἀγαθῶν.

Δ. Να βρείτε το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο στις παρακάτω

προτάσεις και στη συνέχεια να μεταφέρετε τα αντικείμενα στην ίδια πτώση του
άλλου αριθμού:
Α. Οὐ φέρει καλὸν καρπὸν τοῦτο τὸ δένδρον.
Β. Γέρων ἀγροὺς καὶ ἀμπέλους εἶχε.
Γ. Οἱ ῞Ελληνες φρουροῦσι τὰς πύλας.