Podr Wot Podst 2019

DOWÓDZTWO WOJSK OBRONY TERYTORIALNEJ
PION SZKOLENIA
PODRĘCZNIK SZKOLENIA PODSTAWOWEGO

WOJSK OBRONY TERYTORIALNEJ
WARSZAWA
2019
Opracowanie tekstu: Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)
Skład: Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)
Projekt okładki: Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)
Fotografia na okładce: Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej
Fotografie:
Adam Możejko, Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)
Departamen Obrony USA (h ps://www.dvidshub.net/ na prawach domeny publicznej)
Rysunki: Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)
Konsultacja merytoryczna: Mobilny Zespół Szkoleniowy DWOT
Termin ewaluacji tekstu: 14 lutego 2020 r.
Copyrights 2019 Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej
Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej

ul. Dymińska 13
01‐783 Warszawa
tel. 261 877 405, fax 261 877 770
Miejsce na rozkaz zatwierdzajacy
Spis treści
Rozdział I. WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ
I.1 Ogólne zadania pododdziałów OT ...11

I.2 Sekcja lekkiej piechoty ...12
I.3 Zadania żołnierzy w sekcji ...13
I.4 Działanie żołnierza w składzie sekcji ...16
Rozdział II. PRZYGOTOWANIE INDYWIDUALNE ŻOŁNIERZA DO DZIAŁANIA NA POLU WALKI
II.1 Przygotowanie wyposażenia i uzbrojenia do działania na polu walki ...21

II.2 Podstawowe sygnały dowodzenia i łączności ...25
II.3 Maskowanie indywidualne ...29
II.4 Przemieszczanie się żołnierza po polu walki ...37
II.5 Poruszanie się żołnierza w parze, elemencie i podsekcji ...48
II.6 Pokonywanie przeszkód terenowych i zapór przeciwpiechotnych ...52
Rozdział III. DZIAŁANIE ŻOŁNIERZA W WARUNKACH ZAGROŻENIA SKAŻENIAMI
III.1 Zagrożenia BMR ...57

III.2 Indywidualna ochrona przed skażeniami ...58
III.3 Ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu skażeniami ...65
III.4 Pokonywanie terenu skażonego ...66
Rozdział IV. POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA W DZIAŁANIACH TAKTYCZNYCH
IV.1 Ogólne zasady POPL ...69

IV.2 Ogólna charakterystyka zagrożeń ŚNP przeciwnika ...69
IV.3 Zasady organizacji POPL w pododdziale ...70
IV.5 Działanie żołnierza w czasie ataku powietrznego ...74
Rozdział V. MARSZ TAKTYCZNY
V.1 Przygotowanie żołnierzy do działania w marszu ...79

V.2 Planowanie marszu ...80
V.3 Działanie żołnierza w czasie marszu ...80
V.4 Działanie żołnierza w czasie marszu taktycznego ...87
Rozdział VI. DZIAŁANIE W STAŁYM REJONIE ODPOWIEDZIALNOŚCI
VI.1 Ubezpieczenie bezpośrednie rejonu ...95

VI.2 Dyżurny środek ogniowy ...96
VI.3 Czujka (podsłuch) ...96
VI.4 Patrol pieszy ...98
VI.5 Posterunek kontrolny ...99
VI.6 Zatrzymanie, kontrola oraz przeszukiwanie osób i pojazdów ...102
Rozdział VII. DZIAŁANIE W OBRONIE
VII.1 Stanowiska ogniowe i podstawy fortyfikacji polowej ...109

VII.2 Prowadzenie obserwacji ...113
VII.3 Szkic O‐O ...118
VII.4 Elementy kierowania ogniem ...124
VII.5 Zapory inżynieryjne w obronie ...125
Rozdział VIII. DZIAŁANIE W NATARCIU
VIII.1 Marsz na kontakt ...129

VIII.2 Szturm na umocnione stanowisko ogniowe przeciwnika ...135
VIII.3 Walka w pomieszczeniach ...137
ROZDZIAŁ IX. ELEMENTY DZIAŁAŃ ROZPOZNAWCZYCH

IX.1 Działania rozpoznawcze ...141
IX.2 Posterunek obserwacyjny ...141
IX.3 Rozpoznanie drogi marszu ...143
ROZDZIAŁ X. PODSTAWY SZKOLENIA OGNIOWEGO
X.1 Podstawy balistyki ...149

X.2 Przygotowanie broni do prowadzenia ognia ...149
X.3 Obsługa karabinka szturmowego wz.96 Beryl C ...150
X.4 Obsługa karabinka szturmowego MSBS Grot ...155
X.5 Postawy strzeleckie ...157
X.6 Celowanie i prowadzenie ognia z karabinka ...159
X.7 Rzut granatem ...162
ROZDZIAŁ XI. PODSTAWY MEDYCYNY POLA WALKI
XI.1 Indywidualny Pakiet Medyczny ...163

XI.2 Zastosowanie stazy taktycznej w warunkach bojowych ...163
XI.3 Wykorzystanie opatrunku indywidualnego ...168
XI.4 Podstawy pierwszej pomocy (CABC) ...169
XI.5 Ewakuacja rannego na polu walki ...175
Motto Wojsk Obrony Terytorialnej
Zawsze gotowi, zawsze blisko.
Credo Wojsk Obrony Terytorialnej
Jestem obywatelem, żołnierzem Wojska Polskiego.
Żyję tak, by zawsze być gotowym.
Jestem pomocnym ramieniem i tarczą dla mojej społeczności.
Będę walczył niezłomnie, a przeciwności mnie nie złamią.
Będę wspierał i bronił rodaków, nawet gdy inni ich opuszczą.
Będę stał na straży wartości, o które walczyli moi patroni.
Nie pochwała i medal, a uznanie towarzyszy broni będą moją nagrodą.
Honoru munduru i formacji zawsze bronić będę.

Miejsce na tekst dotyczący macierzystej brygady, jej historii i tradycji.
(wklejka)
Rozdział I. WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ
Rozdział I
I.1 Ogólne zadania pododdziałów OT
Zadania pododdziałów WOT determinowane są rolą i miejscem WOT Zadania pododdziałów WOT
w strukturze SZ RP, ich przeznaczeniem i posiadanymi zdolnościami.
Zadania te dzielą się na:
a. zadania w czasie pokoju,
b. zadania w czasie kryzysu,
c. zadania w czasie wojny.
Pododdziały OT ze względu na swoją specyfikę lekkiej piechoty, dysponującej

wyłącznie lekkimi środkami bojowymi i nie posiadającymi pojazdów
opancerzonych, nie są przeznaczone do długotrwałych działań obronnych
podejmowanych wobec przeciwnika posiadającego przewagę techniczną
i liczebną np. jednostek pancernych lub zmechanizowanych oraz działania w
niekorzystnych warunkach terenowych, umożliwiających częściowe
zniwelowanie przewagi liczebnej i ogniowej przeciwnika.
Zadania WOT w czasie pokoju: Zadania w czasie pokoju

a. przygotowanie SRO do działań,
b. przygotowanie pododdziałów do działań taktycznych (realizacja szkoleń
i ćwiczeń),
c. współdziałanie z terenową administracją wojskową,
d. współdziałanie z administracją rządową i samorządami w działaniach systemu
zarządzania kryzysowego,
e. prowadzenie działań rozpoznawczych,
f. wsparcie działań antyterrorystycznych,
g. prowadzenie działań informacyjnych,
h. realizacja lub wsparcie przedsięwzięć o charakterze patriotycznym,
wychowawczym lub obywatelskim.
Zadania WOT w czasie kryzysu: Zadania w czasie kryzysu

a. przygotowanie ochrony i obrony rejonu, miejscowości lub infrastruktury,
b. demonstrowanie obecności wojsk,
c. reagowanie na obszarze (kierunku) zagrożenia,
d. wsparcie terenowej administracji rządowej i samorządów w zapobieganiu,
przeciwdziałaniu lub usuwaniu skutków kryzysu,
e. prowadzenie działań informacyjnych,
f. rozwijanie terytorialnego systemu rozpoznania,
g. wsparcie systemu ochrony i obrony granicy państwowej,
h. wsparcie działań antyterrorystycznych,
i. udział w zabezpieczeniu mobilizacyjnego i operacyjnego rozwinięcia wojsk
operacyjnych i wsparcia,
j. udział w zabezpieczeniu rozmieszczenia lub rozwinięcia operacyjnego
sojuszniczych sił wzmocnienia oraz sił koalicyjnych.
Zadania WOT w czasie wojny: Zadania w czasie wojny

a. prowadzenie działań obronnych, niekonwencjonalnych, przeciwdywersyjnych
i przeciwdesantowych,
Podręcznk szkolenia podstawowego WOT

11
b. udział w ochronie i obronie terytorium państwa (ochrona i obrona granic,
rejonów, miejscowości, elementów infrastruktury na terenie SRO),
c. udział w zabezpieczeniu przyjęcia, rozwinięcia oraz przegrupowania
i manewru sojuszniczych sił wzmocnienia oraz sił koalicyjnych na terenie SRO,
d. udział w działaniach na rzecz ochrony ludności,
e. udział w ochronie mienia państwowego, obiektów użyteczności publicznej
i dóbr kultury,
f. udział w zabezpieczeniu procesu odtwarzania i funkcjonowania administracji
rządowej i samorządowej.
Wymienione działania WOT wykonują samodzielnie lub współdziałając

z następującymi elementami podsystemu militarnego i pozamilitarnego obrony
państwa:
a. oddziałami i pododdziałami SZ RP,
b. służbami podległymi MSW,
c. administracją rządową i samorządową,
d. innymi podmiotami.
W ramach delegowanych uprawnień dowodzenia, jednostki OT mogą zostać

czasowo użyte w celu wzmocnienia wojsk operacyjnych.
I.2 Sekcja lekkiej piechoty
Sekcja lekkiej piechoty Sekcja stanowi podstawowy pododdział lekkiej piechoty WOT. Etatowo składa
się z 12 żołnierzy, w niektórych przypadkach może zostać wzmocniona
żołnierzami z innych pododdziałów np. obsługą broni wsparcia lub
funkcjonariuszami służb mundurowych np. policji.
Skład sekcji W skład sekcji wchodzą żołnierze następujących specjalności (funkcji):

a. dowódca (D),
b. zastępca dowódcy (ZD),
c. starszy strzelec wyborowy (SW1),
d. strzelec wyborowy (SW2),
e. starszy saper (SP1),
f. saper (SP2),
g. starszy radiotelefonista (R1),
h. radiotelefonista (R2),
i. starszy ratownik (medyk) (M1),
j. ratownik (medyk) (M2),
k. celowniczy (C),
l. strzelec (S).
Podział sekcji Sekcja lekkiej piechoty w zależności od realizowanego działania może zostać
podzielona na mniejsze elementy taktyczne:
a. podsekcje,
b. elementy,
c. pary.
Podsekcja w wariancie podstawowym składa się z 6 żołnierzy (organizacja sekcji

2x6), w niektórych sytuacjach taktycznych mogą występować inne warianty

12
organizacji i liczebności np. podział podsekcji na elementy.
Rozdział I
I.3 Zadania żołnierzy w sekcji
Dowódca sekcji (D) dowodzi sekcją lekkiej piechoty na wszystkich etapach Dowódca sekcji
działania: w czasie planowania, przygotowania i prowadzenia walki. Podlega
dowódcy plutonu i odpowiada za wszystkie działania podejmowane przez sekcję.
W ujęciu szczegółowym posiada następujące obowiązki w czasie działania:
a. zna i rozumie zamiar przełożonego (na szczeblu plutonu i kompanii),
b. koordynuje działania sekcji wykonując polecenia dowódcy plutonu,
c. dowodzi sekcją oraz macierzystą podsekcją,
d. dowodzi sekcją na polu walki (ogień‐manewr),
e. kontroluje w czasie wykonywania zadania położenie podsekcji i ich sektory
ognia,
f. informuje w czasie wykonywania zadania dowódcę plutonu o położeniu
i stanie sekcji,
g. sporządza plan działania,
h. odpowiada za kierowanie ogniem środków ogniowych (organicznych
i przydzielonych) w czasie walki,
i. zna dane taktyczno‐techniczne środków ogniowych sekcji i przydzielonych,
j. utrzymuje sekcję w odpowiedniej zdolności bojowej,
k. sprawuje stały nadzór nad logistycznymi i personalnymi potrzebami sekcji,
l. monitoruje stan fizyczny i kondycję psychiczną żołnierzy,
m. nadzoruje i odpowiada za dyscyplinę w sekcji,
n. nadzoruje i odpowiada za przygotowanie indywidualne żołnierzy sekcji
(logistyka, trening indywidualny, odtwarzanie zdolności bojowej itp.),
o. w razie potrzeby realizuje zadania z zakresu współpracy cywilno‐wojskowej
przydzielone przez przełożonego.
Zastępca dowódcy sekcji (ZD) dowodzi bezpośrednio macierzystą podsekcją Zastępca dowódcy sekcji
w czasie działania, a także w przypadku nieobecności lub niezdolności dowódcy
sekcji do wykonywania obowiązków, dowodzi całością sekcji lekkiej piechoty. W
ujęciu szczegółowym posiada następujące obowiązki w czasie działania:
a. zna i rozumie zamiar przełożonego (na szczeblu plutonu i kompanii),
b. koordynuje działania sekcji ogniowej wykonując polecenia dowódcy sekcji,
c. dowodzi podsekcją,
d. manewruje podsekcją na polu walki (ogień‐manewr),
e. w czasie wykonywania zadania kontroluje położenie podsekcji i sektor ognia,
a także sektory ognia poszczególnych żołnierzy,
f. w czasie wykonywania zadania informuje dowódcę sekcji o położeniu i stanie
podsekcjij,
g. odpowiada za prowadzenie ognia środków ogniowych (organicznych
i przydzielonych) w czasie walki,
h. zna dane taktyczno‐techniczne środków ogniowych podsekcji,
i. utrzymuje podsekcję w odpowiedniej zdolności bojowej,
j. sprawuje stały nadzór nad logistycznymi i personalnymi potrzebami podsekcji,
k. monitoruje stan fizyczny i kondycję psychiczną żołnierzy,
l. nadzoruje i odpowiada za dyscyplinę w podsekcji,
m. nadzoruje i odpowiada za przygotowanie indywidualne żołnierzy podsekcji
(logistyka, trening indywidualny, odtwarzanie zdolności bojowej itp.).

13
Radiotelefonista Radiotelefonista (R2) działa jako żołnierz piechoty (strzelec) w macierzystej
podsekcji oraz odpowiada za prowadzenie i utrzymywanie łączności, a także
bieżącą obsługę i konserwację radiostacji. W ujęciu szczegółowym posiada
następujące obowiązki w czasie działania:
a. działa jako żołnierz piechoty lekkiej,
b. nawiązuje i utrzymuje łączność z wyższym przełożonym oraz w sekcji w czasie
działania,
c. w przypadku braku łączności (awaria sprzętu, zakłócenia itp.) natychmiast
melduje o jej braku dowódcy sekcji,
d. zna i stosuje standardowe procedury łączności np. MEDEVAC, wezwanie
wsparcia ogniowego itp.,
e. wspiera dowódcę sekcji w selekcji, obróbce i przekazywaniu informacji,
f. wspiera dowódcę sekcji w użyciu środków łączności w pododdziale,
g. zabezpiecza stałe działanie radiostacji w działaniach (serwis, zasilanie),
h. wspiera pozostałych żołnierzy sekcji w zakresie obsługi i eksploatacji sprzętu
elektronicznego np. odbiorników GPS.
Starszy radiotelefonista Starszy radiotelefonista (R1) obok wykonywania standardowych obowiązków

radiotelefonisty posiada następujące zadania:
a. nadzoruje bieżącą obsługę i konserwację środków łączności na szczeblu całej
sekcji,
b. nadzoruje znajomość i stosowanie procedur łączności w pododdziale,
c. nadzoruje szkolenie żołnierzy sekcji w zakresie obsługi sprzętu i procedur
łączności.
Ratownik Ratownik (medyk) (M1) działa jako żołnierz piechoty w podsekcji oraz
odpowiada za udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej na polu walki
żołnierzom sekcji. W ujęciu szczegółowym posiada następujące obowiązki:
b. udziela pomocy przedmedycznej poszkodowanym na polu walki oraz w innych
sytuacjach np. osobom cywilnym,
c. prowadzi oraz przygotowuje ewakuację poszkodowanych z pola walki,
d. zna i stosuje środki medyczne stanowiące wyposażenie plecaka ratownika,
e. odpowiada za wyposażenie i bieżącą obsługę plecaka ratownika,
f. wspiera dowódcę i pozostałych żołnierzy w zakresie przeciwdziałania
i neutralizacji zagrożeń chemicznych, biologicznych i radiacyjnych (CBRN).
Starszy ratownik Starszy ratownik (M2) obok wykonywania standardowych obowiązków

ratownika posiada następujące zadania:
a. planuje i koordynuje realizację procedur TCCC w czasie działania,
b. odpowiada za wyposażenie, uzupełnienie i bieżącą obsługę plecaka ewakuacji
medycznej,
c. nadzoruje sprzęt i wyposażenie indywidualne oraz zespołowe (plecak
ratownika i plecak ewakuacji medycznej),
d. nadzoruje znajomość i stosowanie procedur działania TCCC na szczeblu sekcji,
e. nadzoruje znajomość i stosowanie procedur w zakresie przeciwdziałania
i neutralizacji zagrożeń chemicznych, biologicznych i radiacyjnych (CBRN).
Strzelec Strzelec (S) działa jako żołnierz piechoty (strzelec) w podsekcji, prowadzi w czasie
walki ogień z karabinu maszynowego do siły żywej, lekko opancerzonych

14
pojazdów oraz celów powietrznych. W ujęciu szczegółowym posiada
Rozdział I
następujące obowiązki w czasie działania:
b. zna dane taktyczno‐techniczne UKM 2000P i przyrządów celowniczych
(optycznych i optoelektronicznych),
c. posiada zdolność prowadzenia efektywnego ognia w różnych warunkach,
z użyciem lub bez użycia optycznych lub optoelektronicznych przyrządów
celowniczych,
d. zwalcza cele wskazane przez przełożonego lub wykryte samodzielnie:
‐ zwalczanie grupy żołnierzy przeciwnika,
‐ zwalczanie umocnionych stanowisk ogniowych i stanowisk broni zespołowej
przeciwnika,
‐ zwalczanie lekko opancerzonych pojazdów przeciwnika,
e. zna zasady wykonania stanowiska ogniowego dla własnego środka ogniowego,
f. odpowiada za bieżącą obsługę i konserwację środka ogniowego.
Celowniczy (RPG)
Celowniczy (C) działa jako żołnierz piechoty (strzelec) w macierzystej podsekcji,
prowadzi w czasie walki ogień z granatnika przeciwpancernego (RPG) zwalczając
czołgi i pojazdy opancerzone oraz inne cele.
W ujęciu szczegółowym posiada następujące obowiązki w czasie działania:
b. zna dane taktyczno‐techniczne granatnika i przyrządów celowniczych
c. posiada zdolność prowadzenia efektywnego ognia w różnych warunkach,
celowniczych,
d. zwalcza cele wskazane przez przełożonego lub wykryte samodzielnie:
‐ zwalczanie broni pancernej i innych pojazdów przeciwnika,
‐ zwalczanie umocnionych stanowisk ogniowych przeciwnika,
e. zna zasady wykonania stanowiska ogniowego dla własnego środka ogniowego,
f. odpowiada za bieżącą obsługę i konserwację środka ogniowego.
Starszy strzelec wyborowy i strzelec wyborowy (SW1/SW2) działa jako żołnierz Strzelec wyborowy
piechoty (strzelec) w podsekcji, w czasie walki zwalcza ogniem precyzyjnym
wskazane lub samodzielnie wybrane cele o dużej wartości taktycznej. W ujęciu
szczegółowym wykonuje następujące obowiązki:
b. zna dane taktyczno‐techniczne kbw (skwb) i przyrządów celowniczych
c. posiada zdolność do prowadzenia efektywnego ognia w różnych warunkach,
celowniczych,
d. zwalcza cele wskazane przez przełożonego lub wykryte, wykonując zadanie
prowadzenia precyzyjnego ognia wsparcia w działaniu sekcji:
‐ zwalczanie priorytetowych celów osobowych,
‐ zwalczanie obsługi broni zespołowej przeciwnika,
‐ zwalczanie innych celów o dużej wartości taktycznej,
e. prowadzenie obserwacji i rozpoznania,
f. posiada poszerzoną wiedzę i umiejętności w zakresie nawigacji lądowej,
g. odpowiada za bieżącą obsługę i konserwację środka ogniowego.

15
Saper (S2) działa jako żołnierz piechoty (strzelec) w podsekcji, w czasie walki
Saper realizuje zadania związane z zabezpieczeniem inżynieryjnym działań sekcji
piechoty. W ujęciu szczegółowym wykonuje następujące obowiązki:
b. zna dane taktyczno‐techniczne materiałów wybuchowych, środków
zapalających i min używanych w SZ RP (również środków używanych w rejonie
działań przez przeciwnika),
c. wykonuje i koordynuje działania w zakresie budowy zapór i wykonywania
niszczeń,
d. wykonuje i koordynuje działania w zakresie rozpoznania inżynieryjnego
przeciwnika i terenu,
e. wspiera dowódcę i pozostałych żołnierzy w zakresie przeciwdziałaniu
zagrożeniu ze strony IED,
f. wspiera i koordynuje działania w zakresie budowy stanowisk ogniowych
i schronów (budowli ochronnych),
g. wykonuje i koordynuje działania w zakresie pokonywania zapór inżynieryjnych
oraz w likwidacji niewypałów
i niewybuchów,
h. odpowiada za bieżącą obsługę i konserwację środków saperskich.
Starszy saper Starszy saper (S1) obok wykonywania standardowych obowiązków sapera:
b. koordynuje i nadzoruje realizację zabezpieczenia inżynieryjnego działań
na szczeblu sekcji,
c. odpowiada za wyposażenie w środki inżynieryjne pododdziału,
d. nadzoruje znajomość i stosowanie procedur z zakresu zabezpieczenia
inżynieryjnego na szczeblu sekcji.
I.4 Działanie żołnierza w składzie sekcji
Działania taktyczne Działania taktyczne to wszelkiego rodzaju działania realizowane przez

pododdziały, oddziały i związki taktyczne wojsk operacyjnych oraz obrony
terytorialnej, które dzielą się na następujące rodzaje:
a. działania zasadnicze: bojowe i uzupełniające,
b. działania asymetryczne np. przeciwdywersyjne, nieregularne,
c. działaniaprzygotowawcze np. przemieszczenie.
Walka Walka (bój) jest podstawowym elementem w działaniach taktycznych,

polegającym na starciu z przeciwnikiem w skali taktycznej, skupionym w czasie
i przestrzeni. W czasie prowadzenia walki oddziałuje się na przeciwnika
w różny sposób:
a. fizycznie przy pomocy różnego rodzaju środków bojowych np. ostrzału z broni
strzeleckiej,
b. informacyjnie przy pomocy różnych działań np. podejmowania działań
mylących.
Wyróżniamy następujące podstawowe rodzaje walki:

a. obrona,
b. natarcie,
c. działania opóźniające.

16
Obrona to działanie mające na celu uniemożliwienie przeciwnikowi opanowania
Rozdział I
Obrona
bronionego rejonu, obiektu, stanowiska itp. lub realizacji założonych przez
przeciwnika zadań np. zniszczenia obiektu.
Natarcie to działanie mające na celu rozbicie przeciwnika oraz opanowanie

Natarcie
zajmowanego przez przeciwnika rejonu, obiektu, stanowiska itp. (opcjonalnie
zniszczenie lub neutralizację obiektu).
Działania opóźniające to działania o charakterze zaczepnym lub obronnym,

Działania opóźniające
prowadzone w celu opóźnienia natarcia przeciwnika poprzez zmuszenie
przeciwnika do rozwinięcia sił, zadanie mu strat lub dezorganizację (rozbicie)
w czasie realizacji założonego działania.
Obok podstawowych rodzajów walki w działaniach taktycznych wyróżniamy
ponadto:
a. działania desantowo szturmowe,
b. działania specjalne,
c. wycofanie,
d. działania nieregularne,
e. inne działania.
W działaniach pododdziałów OT szczególna role odgrywają działania

nieregularne, które prowadzone są przy użyciu specyficznych form walki
np. partyzantki miejskiej na terenie czasowo zajętym przez przeciwnika
(okupowanym) w celu zwalczania lub dezorganizacji jego pododdziałów
i administracji.
I.4a Ogólne zadania żołnierza w czasie działań
Niezależnie od specjalizacji i od rodzaju prowadzonych działań, każdy z żołnierzy

Ogólne zadania
sekcji lekkiej piechoty działa jako żołnierz piechoty (funkcja podstawowa),
wykonując następujące czynności:
a. zna zamiar dowódcy i cel działania pododdziału,
b. wykonuje zadania nakazane przez przełożonego (dowódcę),
c. prowadzi stałą obserwację otoczenia, identyfikuje cele i zagrożenia oraz
melduje o ich wykryciu,
d. w czasie działania porusza się zachowując zasady maskowania,
e. umiejętnie wybiera stanowisko ogniowe i obserwacyjne,
f. prowadzi skuteczny ogień i zwalcza (neutralizuje) wskazane lub
samodzielnie wykryte cele,
g. stosuje w czasie działania standardowe procedury taktyczne,
h. współdziała w ramach pary,
i. w czasie walki (działania) wspiera pozostałych żołnierzy sekcji,
j. udziela pomocy koleżeńskiej w procedurach TCCC,
k. kontroluje zużycie amunicji i innych środków walki,
l. monitoruje zużycie sprzętu i innych środków stanowiących wyposażenie
indywidualne,
m. monitoruje swój stan fizyczny oraz stan partnera w parze,
n. odpowiada za dyscyplinę osobistą.

17
I.4b Zadania żołnierza w walce
Zadania w walce Niezależnie od sprawowanej funkcji w sekcji piechoty, każdy z żołnierzy

pododdziału w czasie prowadzenia walki ma obowiązek:
a. zdobywać informację, uaktualniać ją i wykorzystywać w walce,
b. znać ogólną sytuację bojową, swoje zadanie i zadanie swojego pododdziału,
c. prowadzić ciągłe obserwację pola walki,
d. wykrywać i analizować działania przeciwnika oraz niezwłocznie meldować
o nich dowódcy,
e. zwalczać przeciwnika wszystkimi sposobami i dostępnymi środkami,
f. wykorzystywać umiejętnie cechy taktyczne terenu (ukształtowanie terenu),
g. nie opuszczać swojego miejsca (stanowiska) bez zezwolenia dowódcy.
Żołnierz sekcji lekkiej piechoty OT w czasie podstawowych działań taktycznych

będzie wykonywać określone czynności, wynikające z rodzaju realizowanego
zadania:
a. działanie w czasie prowadzenia obrony,
b. działanie w czasie prowadzenia natarcia,
c. działanie w czasie opóźniania przeciwnika.
Zadania w obronie Działanie żołnierza w czasie prowadzenia obrony obejmuje wykonanie

następujących czynności (żołnierz współdziała w parze):
a. zapoznanie i zrozumienie zamiaru dowódcy (zrozumienie zadania),
b. kontrola otoczenia w miejscu (rejonie) wyznaczonego stanowiska ogniowego,
c. prowadzenie obserwacji i ubezpieczenia (prowadzone w sposób ciągły
na wszystkich etapach działania),
d. wyznaczenie sektora O‐O z miejsca stanowiska ogniowego (jeśli nie został
wyznaczony przez przełożonego),
e. wykonanie i maskowanie stanowiska ogniowego,
f. przygotowanie broni, przyrządów celowniczych i obserwacyjnych do działania
w dzień i w nocy,
g. przygotowanie amunicji i innych środków bojowych,
h. w czasie walki zwalczanie przeciwnika poprzez prowadzenie ognia obronnego
przy użyciu broni strzeleckiej i granatów oraz wsparcie ogniem sąsiednich
stanowisk ogniowych (walka ogniowa jest prowadzona do momentu
dezorganizacji i wycofania się przeciwnika)
i. ubezpieczenie,
j. złożenie raportu SAS w czasie reorganizacji pododdziału.
Zadania w natarciu Działanie żołnierza w czasie prowadzenia natarcia obejmuje następujące

czynności (żołnierz współdziała w parze):
a. zapoznanie i zrozumienie zamiaru dowódcy (zrozumienie zadania),
b. przygotowanie broni, amunicji, środków bojowych i wyposażenia do działania,
c. zajęcie wyznaczonego rejonu lub stanowiska wyjściowego,
d. orientacja w sytuacji taktycznej (kierunek natarcia, punkty orientacyjne, linia
wyrównania, granica działania itp.),
e. działanie żołnierza w wyznaczonej grupie zadaniowej np. szturmowej,
f. złożenie raportu SAS w czasie reorganizacji pododdziału,
g. przejście do następnego etapu działania.

18
Działanie żołnierza w czasie działań opóźniających ze względu na charakter
Rozdział I
Zadania w opóźnianiu
działań (różne formy działań obronnych lub zaczepnych) jest zbliżone do
działania w czasie obrony lub natarcia.
Niezależnie od rodzaju działań żołnierz może sprawować funkcję:

a) obserwatora,
b) łącznika,
c) amunicyjnego,
d) sanitariusza (ratownika).
I.4c Zabezpieczenie bojowe
Zabezpieczenie bojowe to całokształt przedsięwzięć mających na celu Zabezpiecznie bojowe

zmniejszenie skuteczności uderzeń przeciwnika oraz zapewnienie wojskom
własnym sprzyjających warunków do pomyślnego wykonania zadań w różnych
sytuacjach.
Działania z obszaru zabezpieczenia bojowego występują we wszystkich rodzajach
oraz na wszystkich etapach działań taktycznych i obejmują następujące
elementy:
a. ubezpieczenie,
b. maskowanie,
c. powszechną obronę przeciwlotniczą,
d. zabezpieczenie inżynieryjne,
e. obrona przed bronią masowego rażenia (OBMR).

19
NOTATKI

20
Rozdział II.
PRZYGOTOWANIE INDYWIDUALNE ŻOŁNIERZA DO DZIAŁANIA NA POLU WALKI
II.1 Przygotowanie wyposażenia i uzbrojenia do działania na polu walki
Rozdział II
II.1a Linie wyposażenia indywidualnego
Wyposażenie indywidualne żołnierza podzielone jest standardowo na tzw. linie Linie wyposażenia
wyposażenia, które podzielone są następująco:
a. linia I (przetrwanie),
b. linia II (walka),
c. linia III (bytowanie).
I linia obejmuje elementy wyposażenia przenoszone na sobie: I linia wyposażenia

a. mundur polowy,
b. obuwie,
c. mała busola lub tzw. kompas ucieczkowy,
d. folia NRC (termiczna),
e. nóż składany,
f. opatrunek osobisty,
g. krzesiwo (zapałki sztormowe),
h. produkt o wysokokaloryczny.
II linia obejmuje elementy wyposażenia i uzbrojenia przenoszone na II linia wyposażenia

oporządzeniu:
a. pas taktyczny,
b. kamizelka taktyczna,
c. hełm balistyczny,
d. broń,
e. magazynki z amunicją,
f. filtracyjna maska przeciwgazowa,
g. busola i mapa (opcjonalnie odbiornik GPS),
h. pałatka lub jej zamiennik np. gruba folia, poncho, płachta biwakowa itp.,
i. nóż,
j. IPMed,
k. zestaw survivalowy (puszka survivalowa),
l. latarka (czołowa, minimum światło białe i czerwone),
m. zapasowe baterie do wszystkich urządzeń elektronicznych,
n. żelazna racja żywnościowa,
o. woda na 12 godz. działania np. camelbak 2 l.
III linia obejmuje elementy wyposażenia przenoszone w plecaku patrolowym III linia wyposażenia
(szturmowym) lub zasobniku transportowym (Zasobnik Piechoty Górskiej, ZPG
987/MON).
Plecak patrolowy (szturmowy) zabezpieczenie na 24 godz. działania:

a. dodatkowa amunicja w magazynkach lub paczkach,
b. bielizna termoaktywna, bielizna osobista (1 kpl.), zapasowe skarpety
(wszystkie elementy zapakowane w wodoszczelny worek),

21
c. racje żywnościowa na 24 godz. działania,
d. dodatkowa woda 3 l.,
e. elementy maskujące np. ghillie szturmowe,
f. zapasowe baterie,
g. zapasowa latarka.
Zasobnik piechoty górskiej (duży) do 72 godzin działania:

a. dodatkowa amunicja (karabinek, broń zespołowa),
b. polar,
c. kurtka,
d. dodatkowy mundur (opcjonalnie),
e. śpiwór,
f. karimata,
g. worek biwakowy (Gore‐Tex),
h. łopatka piechoty i inne narzędzia inżynieryjne (opcjonalnie),
i. racje żywnościowe na 48 godz.,
j. woda 3 l.,
k. zestaw do przygotowania posiłków w terenie np. Jetboil Cooking System,
l. inne elementy wyposażenia zespołowego wynikającego z zadania sekcji.
II.1b Ochrona balistyczna
W skład wyposażenia indywidualnego wchodzą elementy stanowiące ochronę

Ochrona balistyczna
balistyczną żołnierza na polu walki:
a. hełm wz. 2005,
b. kamizelka zintegrowana KWM – 02.
Hełm wz. 2005 przeznaczony jest do ochrony głowy żołnierza przed

Hełm wz. 2005
bezpośrednimi uderzeniami odłamków i niektórymi typami pocisków broni
strzeleckiej (amunicja pistoletowa). Hełm wz. 2005 jest podstawowym hełmem
balistycznym stosowanym w WP, wyposażony jest 4 – punktowy, regulowany
system pasków nośnych z amortyzacją. Standardowo wyposażony w pokrowiec
maskujący wykonany z tkaniny we wzorze Pantera z paskami do mocowania
elementów roślinności.
Uniwersalna kamizelka ochronna KWM – 02 jest kamizelką zintegrowaną,

Kamizelka KWM ‐ 2
łączącą elementy ochrony balistycznej z funkcją kamizelki oporządzeniowej,
przeznaczonej do przenoszenia amunicji oraz wyposażenia indywidualnego
żołnierza. Ochrona balistyczna składa się z następujących elementów:
a. zestawu wkładów miękkich, chroniących przed odłamkami oraz amunicją
pistoletową,
b. płyt balistycznych zapewniających ochronę przed bezpośrednim trafieniem
amunicją karabinków szturmowych (5,56 mm i 7,62 mm).
Kamizelka wyposażona jest w system taśm MOLLE, umożliwiający wykonanie

dowolnej kombinacji ładownic i kieszeni odpowiadającą potrzebom użytkownika
i wymogom realizowanego zadania. KWM – 02 jest wyposażona w system
szybkiego wyczepienia (QR) pozwalający na zrzucenie w sytuacji awaryjnej
(kamizelka rozpada się na części) oraz uchwyt ewakuacyjny.

22
II.1c Uzbrojenie indywidualne
Karabinek szturmowy wz. 96 Beryl C

5,56 mm karabinek szturmowy wz. 96 Beryl jest indywidualną bronią Karabinek wz. 96 Beryl C
automatyczną, przeznaczoną do zwalczania siły żywej nieprzyjaciela, a także przy
Rozdział II
użyciu amunicji specjalnej, do zwalczania innych celów np. pojazdów.
Automatyka broni umożliwia prowadzenie ognia w następujących trybach:
a. ogień ciągły,
b. ogień pojedynczy,
c. ogień serią trzech strzałów.
Podstawowym rodzajem ognia jest ogień ciągły, który może być prowadzony
krótkimi (do 5 pocisków) lub długimi seriami (do 10 pocisków).
Odległość ognia skutecznego karabinka szturmowego Beryl wynosi 400 m,
odległość celowania wynosi 1000 m, odległość strzału bezwzględnego wynosi
350 m. W przypadku prowadzenia ognia ześrodkowanego do celów naziemnych
(cel powierzchniowy) prowadzony jest on na odległościach do 800 m, zaś w
przypadku zwalczania celów powietrznych do 500 m.
Karabinek wyposażony w przyrządy celownicze typu szczerbinowego, do
strzelania w nocy przeznaczone są gazowe trytowe źródła światła w ramieniu
celownika oraz w nakładce na muszkę.
Podstawowe dane taktyczno – techniczne karabinka szturmowego wz.96 Beryl C:

a. kaliber 5,56 mm,
b. nabój 5,56x45 mm,
c. prędkość początkowa pocisku SS109 (standard NATO) 920 m/s,
d. szybkostrzelność teoretyczna ok. 690 strz./min.,
e. szybkostrzelność praktyczna: 100 strz./min. (ciągły), 40 strz./min.
(pojedynczy),
f. pojemność magazynka 30 naboi,
g. długość z kolbą teleskopową rozsuniętą 980 mm,
h. masa broni bez magazynka 3650 g,
i. masa broni z załadowanym 30 nabojowym magazynkiem około 4200 g,
j. masa bagnetu z pochwą 500 g.
MSBS GROT
5,56 mm karabinek standardowy (podstawowy) jest indywidualną, modułową Karabinek MSBS GROT
bronią automatyczną przeznaczoną do zwalczania siły żywej nieprzyjaciela,
a także podwieszeniu granatnika lub użycia amunicji specjalnej, do zwalczania
innych celów np. pojazdów. Automatyka broni umożliwia prowadzenie ognia w
następujących trybach:
a. ogień ciągły,
b. ogień pojedynczy.
Strzelanie prowadzi się ogniem pojedynczym oraz seriami: krótkimi (do 5
strzałów), długimi (do 10 strzałów) lub w wyjątkowych sytuacjach ogniem
ciągłym. Zasięg ognia skutecznego do naziemnych celów punktowych
z karabinka wynosi 500 m, odległość celowania zależy od zastosowanych
przyrządów celowniczych, odległość strzału bezwzględnego wynosi około 350 m.
Karabinek nie jest wyposażony w stałe przyrządy celownicze, zarówno
mechaniczne jak i optyczne. Podstawowym celownikiem jest celownik

23
holograficzny lub kolimatorowy montowane na szynie Pica nny znajdującej się
na górnej powierzchni komory zamkowej. Na szynie można również zamontować
mechaniczne przyrządy celownicze, składające się z muszki i celownika
przeziernikowego.
Podstawowe dane taktyczno – techniczne karabinka szturmowego wz.96 Beryl C:

a. kaliber 5,56 mm,
b. nabój 5,56x45 mm,
c. prędkość początkowa pocisku SS109 (standard NATO) 870 m/s,
d. szybkostrzelność teoretyczna 700÷900 strz./min.,
e. szybkostrzelność praktyczna: 90÷100 strz./min.,
f. pojemność magazynka 30 naboi,
g. długość z kolbą teleskopową rozsuniętą 902 mm,
h. masa broni bez magazynka 3800 g,
i. masa broni z załadowanym 30 nabojowym magazynkiem około 4300 g.
II.1d Przyrządy optyczne i optoelektroniczne
Kamizelka KWM ‐ 2 Celownik holograficzny HWS

Celownik HWS to lekki, holograficzny celownik optyczny do broni strzeleckiej
przeznaczony do prowadzenia ognia na bliskim i średnim dystansie. Konstrukcja
i właściwości celownika umożliwiają szybkie rażenie celów przede wszystkim na
krótkich odległościach, jednocześnie zapewniając zdolność celowania do 300 m z
równą lub lepszą skutecznością w porównaniu do klasycznych przyrządów
celowniczych.
HWS dzięki swojej konstrukcji umożliwia wykorzystanie naturalnego widzenia
obuocznego, umożliwiającą szybką identyfikacją zagrożeń poprzez zwiększoną
świadomość sytuacyjną operatora i zachowanie widzenia peryferyjnego. Siatka
celownicza dostosowana jest do współpracy z urządzeniami noktowizyjnymi
różnej generacji np. MU – 3AM, montowanymi na szynie za celownikiem lub na
hełmie balistycznym.
Monokular MU ‐ 3AM Monokular noktowizyjny MU – 3AM

Monokular noktowizyjny MU‐3AM Koliber jest optoelektronicznym przyrządem
przeznaczonych do obserwacji nocnej. Masa MU‐3AM z baterią wynosi 270 g.
Urządzenie może być mocowane na każdym rodzaju hełmu, na montażach
nagłownych oraz na szynie montażowej broni strzeleckiej jako uzupełnienie
celownika HWS. Przy pomocy mostka, umożliwiającego połączenie dwóch
monokularów, istnieje możliwość stworzenia gogli noktowizyjnych.
Konstrukcja monokularu oparta jest na wzmacniaczu obrazu generacji III+
wyposażonym w zabezpieczenie przed nadmiernym naświetleniem
i uszkodzeniem układu. Urządzenie charakteryzuje się 1x powiększeniem, kąt
pola widzenia wynosi 40°. Noktowizor jest wodoszczelny do głębokości 9 m,
minimalny czas pracy na 1,5 V baterii alkaicznej AA wynosi 20 h.

24
II.2 Podstawowe sygnały dowodzenia i łączności
II.2a Werbalne i niewerbalne sygnały dowodzenia
W czasie działania pododdziału czynności podejmowane przez poszczególnych

żołnierzy są kontrolowane przez dowódcę przy pomocy komend, które mogą być
Rozdział II
przekazywane różnymi sposobami:
a. głosem (komenda werbalna),
b. przy pomocy sygnału dowodzenia (komenda niewerbalna).
Komenda werbalna stanowi krótkie wskazanie czynności, którą należy wykonać Komenda werbalna
indywidualnie lub w ramach pododdziału, przekazywane głosem. Obejmuje
następujące składowe:
a. wskazanie wykonawcy (kto wykonuje daną czynność),
b. określenie czynności (jakie działanie należy wykonać).
W warunkach bojowych komenda nie może być zbyt złożona, ponieważ zwiększa
to prawdopodobieństwo błędnego jej wykonania. W formułowaniu komendy
należy koncentrować się na wskazaniu zadania (działania), nie zaś sposobem
jego wykonania na zasadzie tzw. swobody wykonawczej, stosowanej poza
przypadkami gdzie istnieją szczególne uwarunkowania taktyczne, które należy
uwzględnić).
Przykład (D ‐ dowódca, P – podwładny):

(D) Szer. KOWALSKI,
(P) Jestem!,
(D) Wykonać obejście przeszkody terenowej,
(P) Zrozumiałem, obejście przeszkody terenowej,
(D) Naprzód!
(P) Rozkaz!
Komendę werbalną przekazuje się głosem do odbiorcy następującymi

metodami:
a. metodą na odległość (odległość gwarantująca skuteczne przekazanie
komendy),
b. metodą bezpośrednią, tzw. face to face contact,
c. przy pomocy środków łączności.
Uwaga:
(1) W trakcie walki ze względu na dynamiczną zmianę sytuacji taktycznej, używa
się zazwyczaj skróconej formy komendy werbalnej np. KOWALSKI, obejście
z lewej!
(2) W przypadku konieczności maskowania działania pododdziału komendę
określającą działanie można ukryć pod kryptonimem (patrz prowadzenie
korespondencji radiowej).
(3) Kluczowym elementem jest zrozumienie i potwierdzenie przez podwładnego
odebrania komendy.
(4) Poziom głosu należy dostosować do warunków taktycznych np. w warunkach
wymiany ognia posługujemy się krzykiem, zaś w warunkach skrytego działania
i w nocy szeptem (ściszonym głosem).

25
Komenda niewerbalna Komenda niewerbalana
wykorzystywana jest do przekazania
polecenia lub informacji w przypadku,
gdy nie istnieje możliwość ich
przekazania głosem lub jest ona
utrudniona. Opiera się na sygnałach
i znakach dowodzenia, przekazywanych
podwładnych różnymi metodami:
a. ręką (dłonią),
b. światłem (przy pomocy latarki,
lusterka, światła chemicznego itp.),
c. dźwiękiem (np. gwizdkiem),
d. dymem o określonym kolorze,
Zasada przekazywania sygnału e. innymi sposobami
niewerbalnego wolną dłonią bez utraty np. z wykorzystaniem środków
kontroli broni
pirotechnicznych lub płacht
sygnałowych.
Podstawowym sposobem
przekazywania komend bez użycia głosu
są niewerbalne sygnały dowodzenia
przekazywane za pomocą określonych
ruchów oraz ułożenia ręki, dłoni lub
karabinka.
Sygnały niewerbalne należy
przekazywać zgodnie z podstawowymi
zasadami, które gwarantują ich
obserwację i potwierdzenie przyjęcia
przez pozostałych żołnierzy:
a. sygnał jest przekazywany do odbiorcy
bezpośrednio lub za pośrednictwem
Sygnał TRZYMAJ (TRZYMAM) SEKTOR (kolejne fazy wykonania)
innych żołnierzy,
b. sygnał przekazywany jest do
momentu powtórzenia go przez
odbiorcę lub potwierdzenia odbioru,
c. sygnał przekazywany jest tzw. wolną
ręką, bez utraty kontroli nad bronią
(poza niektórymi przypadkami),
d. po przekazaniu sygnału żołnierz
powraca do obserwacji sektora
Niewerbalne sygnały dowodzenia

w zakresie podstawowym dzielą się na
następujące grupy:
a. grupa PATROL,
b. grupa SZYKI,
c. grupa ZGRUPOWANIE
Sygnał NAPRZÓD Sygnał STÓJ (ZEŚRODKOWANIE),
(POZOSTAŃ W BEZRUCHU)
d. grupa SPECJALNE.

26
Grupa znaków PATROL:
a. TRZYMAJ (TRZYMAM) SEKTOR dwa
palce skierowane na oczy, a następnie
wskazanie kierunku obserwacji,
b. NAPRZÓD wykonanie wielokrotnego
ruchu przedramienia w kierunku przód
Rozdział II
– tył,
c. STÓJ, POZOSTAŃ W BEZRUCHU
wzniesienie ręki zgiętej pod kątem
prostym, dłoń otwarta skierowana
wnętrzem w przód, palce złączone,
d. STÓJ, W UKRYCIE wzniesienie ręki
zgiętej pod kątem prostym, dłoń
zamknięta w pięść skierowana Sygnał STÓJ (W UKRYCIE) Sygnał ZMNIEJSZ ODLEGŁOŚĆ
wnętrzem w przód, (ruch do siebie, do wewnątrz)
e. ZMNIEJSZ ODLEGŁOŚĆ wykonanie

wielokrotnego ruchu ręką do siebie
(ręka wyprostowana wzdłuż ciała, dłoń
otwarta do wewnątrz),
f. ZWIĘKSZ ODLEGŁOŚĆ wykonanie
wielokrotnego ruchu ręką od siebie
(ręka wyprostowana wzdłuż ciała, dłoń
otwarta na zewnątrz),
g. TEREN NIEBEZPIECZNY
(NIEBEZPIECZEŃSTWO) wykonanie
ruchu nadgarstka ukośnie do szyi
w kierunku lewo – prawo, a następnie
wskazanie kierunku terenu
niebezpiecznego (zagrożenia).
Grupa znaków SZYKI:

Sygnał ZMNIEJSZ ODLEGŁOŚĆ Sygnał TEREN NIEBEZPIECZNY
a. SZYK LINIA – RZĄD wykonanie (ruch od siebie, na zewnątrz) (NIEBEZPIECZEŃSTWO)
wielokrotnego ruchu wahadłowego
wyprostowaną ręka wzdłuż tułowia
w kierunku przód – tył,
b. SZYK DWURZĄD wykonanie
wielokrotnego ruchu wahadłowego
wyprostowaną ręka wzdłuż tułowia
w kierunku przód – tył, następnie
wzniesienie ręki z palcami ułożonymi
w literę V,
c. SZYK SIERŻANT ręka zgięta w łokciu,
dłoń wyprostowana dotyka głowy na
wysokości skroni,
d. SZYK PODWÓJNY SIERŻANT ręka
zgięta w łokciu, dłoń wyprostowana
dotyka głowy na wysokości skroni,
następnie wzniesienie ręki z palcami
ułożonymi w literę V. Sygnał SZYK LINIA ‐ RZĄD (kolejne fazy wykonania)

27
Grupa znaków ZGRUPOWANIE
(ZEŚRODKOWANIE):
a. HAK ręka zgięta w łokciu, dłoń
wyprostowana dotyka biodra na
wysokości pasa,
b. OBRONA OKRĘŻNA wykonanie ruchu
okrężnego odwrotnie do ruchu
wskazówek zegara, ręka wyprostowana
wzdłuż tułowia, dłoń skierowana
równolegle do podłoża,
c. BAZA wykonanie ruchu okrężnego
odwrotnie do ruchu wskazówek zegara,
ręka wyprostowana wzdłuż tułowia,
Sygnał SZYK SIERŻANT Sygnał PODWÓJNY SZYK dłoń skierowana równolegle do
(znak dodawany do znaku szyku) podłoża,
d. PUNKT ZBIÓRKI PO ROZPROSZENIU
wykonanie nad głową okrężnego ruch
dłoni zgodnie ze wskazówkami zegara ze
wskazaniem charakterystycznego
punktu terenowego, dłoń otwarta.
Grupa znaków SPECJALNE:

a. DO MNIE wykonanie energicznego
ruch przedramienia z zaciśniętą pięścią
w kierunku góra – dół, ręka a następnie
wskazanie wzywanej osoby,
b. PRZELICZ wykonanie nad głową
energicznych ruchów przedramienia
w kierunku góra – dół, dłoń otwarta,
c. JESTEM GOTÓW wykonanie
Sygnał HAK Sygnał OBRONA OKRĘŻNA
wahadłowego ruch przedramienia
(ruch zgodny z kierunkiem w kierunku prawo – lewo.
wskazówek zegara)
Sygnał BAZA. (ruch odwrotny do Sygnał PUNKT ZBIÓRKI PO ROZPROSZENIU (kolejne fazy wykonania)
kierunku wskazówek zegara)

28
Rozdział II
Rozdział II
Sygnał DO MNIE Sygnał PRZELICZ Sygnał JESTEM GOTÓW
II.3 Maskowanie indywidualne
Maskowanie jest częścią zabezpieczenia bojowego, rozumianego jako zespół Maskowanie

przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie skuteczności uderzeń przeciwnika
oraz zapewnienie własnym wojskom sprzyjających warunków do wykonania
zadań w różnych sytuacjach. Celem maskowania jest ukrycie sił i środków przed
środkami rozpoznawczymi przeciwnika i wprowadzenie go w błąd poprzez
zastosowanie wielopłaszczyznowych działań, których najniższym szczeblem jest
maskowanie indywidualne żołnierza. Działania w tym zakresie muszą również
uwzględniać wielowymiarowość współczesnego pola walki obejmując zarówno
maskowanie przed obserwacją naziemną, jak i obserwacją z powietrza,
a w dalszej perspektywie maskowanie mul spektralne (wielozakresowe) przed
obserwacją termalną i w bliskiej podczerwieni.
II.3a Ogólne zasady maskowania

Niezależnie od rozwoju środków obserwacji maskowanie indywidualne nadal
odgrywa kluczową rolę na polu walki, często warunkując wykonanie zadania
bojowego. Każdy z żołnierzy musi posiadać podstawowe wiadomości i
umiejętności z zakresu wykorzystania walorów taktycznych terenu oraz
naturalnych i sztucznych środków do maskowania działania indywidualnego i
pododdziału.
Maskowanie jest działaniem wielopłaszczyznowym i obejmuje następujące Zasady maskowania

Zasady organizacji łączności
aspekty:
a. maskowanie przed obserwacją wzrokową,
b. maskowanie przed obserwacją termowizyjną,
c. maskowanie w podczerwieni),
d. maskowanie przed nasłuchem,
e. maskowanie zapachowe.
Uwaga:

29
(1) Wykonanie zadania należy poprzedzić analizą taktyczną terenu
(ukształtowanie oraz pokrycie terenu), w którym będzie działać pododdział pod
kątem możliwości maskowania.
(2) Analiza terenu (otoczenia) pod kątem bieżącego maskowania wykonywana
jest w sposób ciągły.
(3) Maskowanie indywidualne pierwotnie należy sprawdzić współdziałając w
parzej (tzw. buddy check), powinno być również przedmiotem kontroli w czasie
inspekcji przed wykonaniem zadania.
II.3b Maskowanie przed obserwacją wzrokową
W maskowaniu przed obserwacją wzrokową należy zwrócić uwagę na kluczowe

czynniki, umożliwiające przeciwnikowi wykrycie żołnierza:
a. ruch,
b. kształt (kontur),
c. kolor,
d. światło,
e. pozycja,
f. rozproszenie.
Ruch Ruch uznawany jest za podstawowy czynnik w maskowaniu, zwracający

natychmiast uwagę przeciwnika. W celu uniknięcia wykrycia należy przestrzegać
następujących zasad:
a. ograniczenia do minimum ruchu na pozycji stacjonarnej np. w czasie
prowadzenia obserwacji oraz utrzymania niskiej sylwetki (minimalizacja
ekspozycji),
b. wykorzystania w czasie przemieszczania się walorów taktycznych terenu np.
naturalnych zasłon,
c. w przypadku terenu odkrytego przemieszczanie się czołganiem w niskim
tempie ruchu.
Kształt Kształt (kontur) należy zamaskować poprzez rozmycie zarysu sylwetki żołnierza
i uzbrojenia poprzez użycie elementów naturalnych (roślinność) lub sztucznych
(siatka maskująca). Należy również zwrócić uwagę na kontrastowość sylwetki
eksponowanej na jaśniejszym lub dobrze oświetlonym tle, które wyraźnie
eksponuje sylwetkę ludzka.
Kolor Kolor munduru, oporządzenia i uzbrojenia musi być dostosowany do środowiska

w którym prowadzone są działania, a które stanowi tło dla sylwetki żołnierza.
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje tła terenowego:
a. tło roślinne (dominujący kolor zielony i brązowy w przypadku terenów
leśnych),
b. tło terenów suchych (dominujące odcienie brązu i kolor beżowy),
c. tło terenów zabudowanych i wysokogórskich (dominujące odcienie szarości) .
Światło Światło lub jego odbicie stanowią czynnik demaskujący widoczny nawet z dużej
odległości (w dzień i w nocy), należy przestrzegać następujących zasad tzw.
dyscypliny świetlnej:
a. zamaskować skórę twarzy i rąk,
b. zlikwidować możliwość odbicia światła przez broń, przyrządy optyczne

30
i elementy oporządzenia np. przez zastosowanie osłon i pokrowców,
c. w nocy nie stosować otwartych źródeł światła np. oświetlenie mapy odbywać
się winno pod zasłoną z płachty biwakowej,
d. w przypadku użycia w nocy radiostacji lub elektronicznych przyrządów
nawigacyjnych należy obniżyć jasność wyświetlaczy lub używać ich pod zasłoną
z płachty biwakowej.
Rozdział II
Pozycja żołnierza lub pododdziału w terenie powinna być warunkowane Pozycja
wymogami maskowania, które nakazują unikania terenu otwartego i punktów,
które mogą stanowić dla przeciwnika łatwą do identyfikacji lokalizację stanowisk
ogniowych lub obserwacyjnych. W czasie działania należy przestrzegać
a. pododdział powinien przemieszczać się w terenie gwarantującym osłony
i zasłony przed obserwacją przeciwnika (teren zakryty lub pocięty),
b. sposób przemieszczania indywidualnego należy dostosować do istniejących
zasłon lub osłon np. przy niskich zasłonach przemieszczać się czołganiem,
c. w przypadku przemieszczania się pododdziału wzdłuż lub działania na
krawędzi lasu należy zachować odpowiednią odległość od niej zapewniającą
maskowanie (odległość ta jest zmienna i warunkowana strukturą lasu np.
obecnością podszytu),
d. nie należy prowadzić obserwacji z punktów charakterystycznych (wzniesień,
samotnych drzew, odosobnionych terenów zakrzewionych itp.), lecz
gwarantujących najlepszy wgląd w teren i skuteczne maskowanie.
Rozproszenie pododdziału, stanowisk ogniowych lub pojazdów jest również Rozproszenie

ważnym czynnikiem warunkującym skuteczność maskowania. W czasie działania
należy przestrzegać następujących zasad:
a. w czasie postoju lub działania należy unikać skupiania żołnierzy i pojazdów na
małej przestrzeni,
b. w czasie marszu należy zachowywać odpowiednie odległości gwarantujące
skuteczne rozproszenie pododdziału (pozwala to również uniknąć szybkiej oceny
przez przeciwnika wielkości pododdziału).
Maskowanie indywidualne. Kształt ludzkiej sylwetki bez rozbicia Maskowanie indywidualne. W przypadku braku możliwości
kształtu (brak elementówmaskujących) jest łatwo rozpoznawalny mocowania elementów maskujących, wystarczy rozbić kształt
nawet w mało kontrastowym środowisku (odległość szturmowa, sylwetki zajmując stanowisko np. za krzewem, tak aby zasłona
około 20‐25 m). znajdowała się między żołnierzem a obserwatorem.

31
II.3b.1 Maskowanie indywidualne żołnierza
Maskowanie indywidualne żołnierza obejmuje następujące elementy:

a. mundur,
b. skóra twarzy i dłoni,
c. nakrycie głowy,
d. oporządzenie indywidualne.
Mundur Mundur. W większości przypadków nie będzie możliwości użycia munduru

o innym wzorze maskującym niż standardowy (wzór Pantera), należy jednak
pamiętać o podstawowych zasadach doboru wzoru kamuflażu w zależności od
środowiska działania:
a. do działań polowych prowadzonych w terenie w okresie wiosenno‐letnim
należy wybrać wzory maskujące z dominującą barwą zieloną, tzw. kamuflaże
leśne,
b. do działań polowych prowadzonych w terenie w okresie jesiennym (również
bezśnieżna zima i przedwiośnie) należy wybrać wzory maskujące z dominującą
barwą brązową,
c. do działań polowych prowadzonych w terenie w okresie zimowym (z pokrywą
śnieżną) należy wybrać wzory maskujące z dominującą barwą białą,
d. do działań w terenie zurbanizowanym i wysokogórskim wzory z dominującą
barwą szarą i brązową.
Niezależnie od zastosowanego munduru w zależności od warunków terenowych

należy dążyć do zniekształcenia części sylwetki żołnierza:
a. obrys ramion i barków,
b. obrys dolnej części nóg (łydki).
Do zamaskowania sylwetki użyć należy materiałów sztucznych lub naturalnych

(roślinność), do których mocowania wykorzystujemy zarówno elementy
munduru lub różnego rodzaju elementów podtrzymujących np. z gumy, sznurka,
taśmy itp. W przypadku posiadania czarnych butów, ich maskowanie
przeprowadzamy jedną z metod:
a. pokrycie ich pastą i posypanie ich pyłem,
b. pokrycie błotem,
c. nałożenie improwizowanych nakładek maskujących z tkaniny (obwiązanie
sprzyja również maskowaniu śladu podeszwy i dźwięku).
Maskowanie indywidualne. Wykorzystanie elementów munduru lub Maskowanie indywidualne. Rozmycie sylwetki wymusza również
elementów podtrzymujących np. z gumy, sznurka, taśmy itp. w maskowanie na plecach, widoczna różnica pomiędzy maskowaniem
maskowaniu indywidualnym. kapelusza i tułowia a brakiem maskowania nóg.
Źródło: h ps://dvidshub.net (PD) Źródło: h ps://dvidshub.net (PD)

32
Maskowanie indywidualne. Schemat podstawowy plam Maskowanie indywidualne. Maskowanie dłoni z użyciem farby,
maskujących w maskowaniu twarzy układ skośnych pasów (tzw. zwraca uwagę obniżenie kontrastu względem munduru.
striping). Zwraca uwagę brak maskowania na szyi oraz małżowinach Źródło: h ps://dvidshub.net (PD).
usznych.
Źródło: h ps://dvidshub.net (PD)
Skóra twarzy i dłoni maskowana jest poprzez zastosowanie jednego Maskowanie twarzy i dłoni
z następujących wariantów:
a. zastosowanie farby maskującej lub improwizowanych substytutów farb np.
węgla drzewnego,
b. zastosowanie odzieży maskującej.
Za wariant podstawowy uznajemy użycie farby maskującej stanowiącej

wyposażenie indywidualne żołnierza, która nakładamy według następujących
zasad:
a. na całość odsłoniętych powierzchni skóry nakładamy kolor bazowy,
b. na wystające elementy twarzy np. grzbiet nosa nakładamy ciemną farbę,
c. na obszary zacienione nakładamy jasną farbę.
Podstawowym schematem plam maskujących na twarzy jest układ skośnych
pasów (tzw. striping), należy również pamiętać o doborze odpowiednich barw,
które są uzależnione od środowiska walki:
a. działania polowe w okresie wiosna‐jesień (strefa umiarkowana): brązowy
i zielony,
b. działania polowe w okresie zimy (pokrywa śnieżna): brązowy i biały (szary),
c. działania w terenie zurbanizowanym: brązowy(czarny) i szary.
W przypadku zastosowania środków improwizowanych do malowania skóry
należy stosować różnego rodzaju zastępcze pigmenty (węgiel drzewny, starta
kora itp.) należy je wymieszać z tłuszczem np. z kremem, który stanowić będzie
nośnik.
Do maskowania twarzy i dłoni można zastosować również dedykowane
elementy odzieży maskującej:
a. maskowanie głowy: szal snajperski typu Sorgo, szalokominiarka Mul Wrap
itp.,
b. maskowanie dłoni: rękawiczki lub przycięte kawałki tkaniny.
Nakrycie głowy w działaniach bojowych najczęściej stanowi hełm lub kapelusz Maskowanie nakrycia głowy
(czapka polowa ma ograniczone zastosowanie). W maskowaniu tych części
ubioru stosujemy analogiczne do maskowania munduru, tj. elementy naturalne
(roślinność) lub sztuczne (tkanina, siatka), które wykorzystujemy według
a. do mocowania elementów roślinnych wykorzystujemy taśmy mocujące
kapelusza lub pokrowca hełmu, roślinność musi skutecznie zamaskować kształt
33
kapelusza lub hełmu, lecz nie może być jej w nadmiarze,
b. wśród materiałów sztucznych w maskowaniu kapelusza lub hełmu możemy
wykorzystać:
‐ taśmy materiałowe doszyte bezpośrednio do materiału kapelusza lub pokrowca
hełmu,
‐ kawałek przyciętej siatki maskującej (kapelusz i hełm),
‐ nakładkę maskującą typu ghillie suite (kapelusz),
‐ pokrowiec typu Mitznefet (hełm).
Oporządzenie indywidualne zazwyczaj jest wykonywane w kolorach

identycznych lub zbliżonych do ogólnej barwy munduru maskującego, jednak
w niektórych warunkach taktycznych istnieje konieczność wykonania
dodatkowego maskowania. Zakres maskowania oporządzenia obejmuje dwa
podstawowe elementy:
a. redukcję kontrastu,
Maskowanie indywidualne. Maskowanie b. redukcję zarysu.
zarysu hełmu przy pomocy nakładki z siatki
maskującej.
Redukcja kontrastu konieczna jest w przypadku oporządzenia wykonanego
Redukcja kontrastu
w kontrastowym kolorze (jaśniejszym lub ciemniejszym) niż mundur, pożądany
efekt otrzymujemy poprzez zastosowanie jednej z metod:
a. użycie farb do broni (malowane są taśmy, kieszenie i ładownice),
b. użycie taśmy tekstylnej lub PCV do maskowania taśm nośnych
np. w warunkach zimowych,
c. nałożenie kombinezonu maskującego na oporządzenie (z zachowaniem
możliwości dobycia magazynków).
Redukcja zarysu Redukcja zarysu uzyskiwana jest poprzez mocowanie dodatkowych elementów
maskujących, które stanowić będą jednocześnie część ogólnego maskowania
zarysu sylwetki żołnierza. W tym celu należy użyć sztucznych materiałów,
roślinności używamy wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, tam gdzie nie mamy
innej możliwości (elementy naturalne są nietrwałe). Najskuteczniejszym
sposobem jest użycie tzw. modułowego ghillie, które składa się z szeregu
gumowych pętli wykonanych z zamocowanymi paskami materiału (tzw. farszem)
i następnie mocowanych do taśm mocowania systemu modułowego na
oporządzeniu. Istnieje również możliwość mocowania pętli na innych
elementach umundurowania i wyposażenia: kapeluszu, hełmie, plecaku czy
broni.
W maskowaniu indywidualnym można również wykorzystać inne elementy
maskujące (sztuczne maski), których użycie determinowane jest przez rodzaj
wykonywanego zadania (działania rozpoznawcze, ubezpieczenie, zasadzka itp.).
Do środków tego typu zaliczamy:
a. indywidualna siatka maskująca (fabryczna lub wycięta z siatki sprzętowej),
b. poncho (płachta, plandeka),
Maskowanie indywidualne. Redukcja
kontrastu oporządzenia przy pomocy
c. narzutka maskująca (fabryczna lub indywidualna).
malowania farbą maskującą do sprzętu,
widoczne również maskowanie rękawiczek.
Źródło: h ps://dvidshub.net (PD). Uwaga:
Maskowanie plecaka patrolowego i transportowego wykonujemy analogicznie
do maskowania oporządzenia indywidualnego np. z wykorzystaniem
tzw. modułowego ghillie lub za pomocą pokrowca maskującego.

34
II.3b.2 Maskowanie broni
Nienaturalny kształt i kolor karabinka zdradza szybko pozycję żołnierza, Maskowanie broni
konieczne jest jego skuteczne zamaskowanie według jednego z wariantów:
a. zamocowanie dodatkowych elementów maskujących,
b. zastosowanie samoprzylepnych lub tekstylnych taśm maskujących,
c. malowanie broni.
Rozdział II
Uwaga:
(1) Należy pamiętać, że dwoma pierwszymi metodami maskujemy wyłącznie
nieruchome części broni: lufę, łoże i kolbę (w przypadku użycia taśmy
samoprzylepnej, oklejamy ją również magazynek).
(2) Należy pozostawić niezamaskowane przyrządy celownicze (zachować czystą
linię celowania), okno wyrzutnika, dźwignię zamka, język spustowy i przycisk
(dźwignię) zwalniania magazynka. Maskowanie nie może również utrudniać
przeładowania broni oraz zmiany magazynka.
II.3c Maskowanie przed środkami optoelektronicznymi

Ze względu na szerokie zastosowanie przez potencjalnego przeciwnika urządzeń Maskowanie w termowizji
noktowizyjnych i termowizyjnych noc nie zapewnia już takiej osłony przed
wykryciem. W przypadku obserwacji noktowizyjnej opartej na wzmocnieniu
światła szczątkowego należy zastosować zabiegi maskujące analogiczne do
zabezpieczenia przed obserwacją optyczną przy świetle dziennym (patrz wyżej).
Termowizyjne środki obserwacji stwarzają obecnie większe zagrożenie, ponieważ
bazują na emisji promieniowania podczerwonego (ciepła) przez żołnierzy
i pojazdy i związanego z tym zjawiska kontrastu termicznego z „chłodnym”
otoczeniem.
W czasie działania, aby ograniczyć możliwości wykrycia w termowizji, należy
przestrzegać następujących zasad:
a. w czasie przemieszczania się i postoju wykorzystuje się wszelkiego rodzaju
zasłony terenowe znajdujące się pomiędzy pododdziałem, a prawdopodobnym
położeniem obserwatora,
b. w działaniach stacjonarnych do maskowania stanowisk należy użyć
materiałów izolujących ciepło np. folii HRC, koców wełnianych itp. (maska nie
może przylegać bezpośrednio do żołnierza, aby nie przejmowała ciepła),
c. w bazie patrolowej żołnierze muszą być zabezpieczeni przed obserwacją
Maskowanie broni. Maskowanie broni przy
z powietrza i z ziemi poprzez wykonanie zadaszeń z plandek lub płacht pomocy taśmy tekstylnej (mocowanej
biwakowych (optymalnie należy je montować podwójnie), które ograniczają pętlami z gumy) skutecznie rozbija zarys
łoża i kolby kbs Beryl.
i częściowo rozbijają sygnaturę cieplną (analogicznie maskujemy stanowiska
ogniowe i posterunki obserwacyjne),
d. płachty i inne użyte materiały izolacyjne należy dodatkowo zamaskować
tradycyjnie zniekształcając ich zarys,
e. w szczególnych przypadkach należy stosować specjalistyczne środki maskujące
obniżające sygnaturę termiczną np. siatki i stroje maskujące.
Uwaga:
Wszystkie wymienione środki i metody wyraźnie obniżają sygnaturę cieplną, lecz
jej nie likwidują. Mogą się okazać nieskuteczne w przypadku zastosowania
szczegółowego przeglądu rejonu w trybie śledzenia (w wąskim sektorze).

35
II.3d Maskowanie przed nasłuchem i zapachowe
Maskowanie przed nasłuchem Maskowanie przed nasłuchem obejmuje szereg działań, które mają za zadanie
ograniczenie lub eliminację dźwięków generowanych przez żołnierzy w czasie
wykonywania zadania (zwłaszcza w nocy), ponieważ mogą one skutkować
zagrożeniem pododdziału. W celu ograniczenia prawdopodobieństwa wykrycia
przez przeciwnika należy przestrzegać szereg zasad dyscypliny dźwiękowej:
a. w działaniu ograniczyć wydawanie komend głosem (dostosować poziom głosu
do warunków taktycznych),
b. unikać głośnych rozmów, nawoływania itp.,
c. wyeliminować dźwięki generowane przez wyposażenie poprzez wyciszenie
przedmiotów metalowych, unikać rozrywania rzepów itp.
d. wyciszyć dźwięki generowane przez sprzęt elektroniczny np. radiostacje,
e. unikać generowania hałasu np. łamania gałęzi w czasie marszu lub w bazie
pasywnej pododdziału.
Maskowanie zapachowe Maskowanie zapachowe polega na eliminacji wydzielania przez żołnierza

w otoczeniu nienaturalnych i łatwych do identyfikacji zapachów, co można
uzyskać poprzez stosowanie następujących zasad:
a. nie stosować środków chemicznych posiadających intensywny zapach
np. środków odstraszających owady,
b. unikać palenia tytoniu,
c. unikać zbyt długiego podgrzewania posiłków (zapach jedzenia oraz paliwa
turystycznego),
d. unikać rozpalania ognisk bez zastosowania rozproszenia dymu.
NOTATKI
Maskowanie indywidualne przed

obserwacją w termowizji. Fotografia
ukazuje działanie prostej przesłony
wykonanej z płachty biwakowej, która działa
jak zasłona blokująca promieniowanie
podczerwone.
Należy zauważyć, że w termowizji widać
regularny i nienaturalny kształt obrysu
płachty, co może zwrócić uwagę
obserwatora, konieczne jest jego rozmycie.

36
II.4 Przemieszczanie się żołnierza na polu walki
W działaniach bojowych pododdziału poruszanie na polu walki odgrywa

kluczową rolę, niezależnie od rodzaju realizowanego działania, ponieważ
indywidualne wyszkolenie żołnierzy w tym zakresie decyduje o powodzeniu
w realizacji zadania. W czasie przemieszczania się indywidualnego lub
Rozdział II
zespołowego w sekcji, zarówno w czasie prowadzenia walki lub w marszu, należy
przestrzegać szeregu ogólnych zasad:
a. wykorzystywać optymalnie taktyczne cechy terenu w celu maskowania
działania,
b. przestrzegać zasad maskowania indywidualnego,
c. wykorzystywać metody przemieszczania się optymalnie dostosowane do
bieżących warunków taktycznych,
d. unikać rejonów niebezpiecznych z punktu widzenia taktycznego (teren
otwarty, wzniesienia, drogi itp.), które umożliwiają przeciwnikowi prowadzenie
obserwacji i ognia,
e. prowadzić ciągłą obserwację oraz orientację w sytuacji taktycznej (położeniu
taktycznym).
Uwaga:
Bieżąca orientacja w sytuacji taktycznej jest kluczowym elementem
warunkującym świadomość sytuacyjną żołnierza i opiera się na zasadach
określanych słowami kontakt‐orientacja‐obserwacja lub zasadą 3xK
(3xKONTROLA):
a. kontrola położenia innych żołnierzy i dowódcy (kontakt),
b. kontrola kierunku działa i położenia punktów orientacyjnych (orientacja),
c. kontrola położenia przeciwnika (obserwacja).
W czasie prowadzenia działań bojowych żołnierz wykorzystuje następujące

podstawowe indywidualne sposoby poruszania się na polu walki (IMP):
a. poruszanie się w postawie patrolowej (chód),
b. poruszanie się chyłkiem,
c. poruszanie się skokami (bieg),
d. poruszanie się czołganiem.
Wybór odpowiedniego sposobu przemieszczania się ma na celu minimalizację

wielkości oraz czasu ekspozycji sylwetki (mniejszy i szybszy cel). Warunkowany
jest bieżącą sytuacją taktyczną, którą kształtują dwa czynniki:
a. możliwości prowadzenia obserwacji i ognia przez przeciwnika,
b. właściwości taktyczne terenu (istniejące osłony i zasłony).
II.4a Wykorzystanie walorów taktycznych terenu
Jednym z podstawowych elementów warunkującym skuteczność działania jest

wykorzystanie przez żołnierza walorów taktycznych terenu: osłony i zasłony.
Osłona to różnego rodzaju przedmiot terenowy, który zapewnia ochronę Osłona

żołnierza przed oddziaływaniem ogniowym przeciwnika, spełniając dwa
uwarunkowania taktyczne:
a. uniemożliwia przebicie ich przez pociski przeciwnika lub przenikanie

37
czynników BMR,
b. tworzy za przedmiotem pola martwe dla prowadzenia ognia przez
przeciwnika.
W działaniach taktycznych wyróżniamy następujące rodzaje osłon:
a. osłony naturalne np. elementy rzeźby terenu: wzgórza, garby terenowe,
wąwozy itp.,
b. osłony sztuczne (antropogeniczne):
‐ elementy zabudowy: budynki, mury, parkany,
‐ fortyfikacje,
‐ budowle ochronne,
‐ elementy infrastruktury drogowej np. nasypy, rowy itp.
Uwaga:
Należy pamiętać, że osłony w różnym stopniu zapewniają ochronę np. chronią
wyłącznie przed ogniem bezpośrednim lub ogniem z broni strzeleckiej, może
jednak nie zapewniać bezpieczeństwa przed ogniem pośrednim lub środków
artyleryjskich.
Zasłona Zasłona to różnego rodzaju elementy na polu walki, które utrudniają lub
uniemożliwiają prowadzenie skutecznej obserwacji przez przeciwnika.
W działaniach taktycznych wykorzystywane są zasłony różnego typu:
a. zasłony naturalne:
‐ roślinność np. trawa, krzewy, drzewa itp.,
‐ zjawiska atmosferyczne ograniczające widoczność np. mgła, intensywne opady
atmosferyczne,
b. zasłony sztuczne:
‐ sztuczne zasłony np. siatka maskująca,
‐ środki pirotechniczne np. zasłony dymne, dymy pożarowe itp.
Uwaga:
(1) Część zasłon chroniących przed obserwacją wzrokową jest nieskuteczna
wobec zastosowania przez przeciwnika obserwacji w termowizji. W takich
przypadkach należy stosować adekwatne środki np. zasłony dymne maskujące w
paśmie IR (tzw. gorące dymy).
(2) Zasłony nie chronią przed ogniem przeciwnika, ograniczają wyłącznie jego
celne prowadzenie.
Wykorzystanie walorów taktycznych terenu. Wykorzystanie osłon Stosowanie zasłon w działaniach taktycznych. zastosowanie zasłony
naturalnych, w tym przypadku rzędu drzew i krzewów widocznych dymnej w działaniach w terenie zurbanizowanym (COZ Nowy Mur).
od prawej strony fotografii, przy umiejętnym zastosowaniu Źródło: h ps://dvidshub.net (PD).
technikiporuszania się żołnierza np. czołganiem, umożliwi
maskowanie żołnierza w terenie.

38
II.4b Poruszanie się w marszu ubezpieczonym (patrolu)
Poruszanie się w marszu ubezpieczonym (patrolu) stanowi podstawowy, Postawa patrolowa

najszybszy i najbardziej naturalny sposób przemieszczania się żołnierza.
Stosowany jest w następujących uwarunkowaniach taktycznych:
a. w warunkach braku kontaktu bojowego z przeciwnikiem np. w czasie patrolu,
Rozdział II
b. w warunkach dążenia do nawiązania kontaktu bojowego oraz tzw. cichego
podejścia,
c. w warunkach kontaktu bojowego (ogniowego) w sytuacjach, które nie
wymuszają zastosowania innego sposobu przemieszczania się np. przy
posiadaniu skutecznej osłony przed ogniem i obserwacją przeciwnika, w terenie
zabudowanym itp).
Poruszanie się w marszu ubezpieczonym (patrolu) wykonywane jest w różnym

tempie: wolnego marszu (tzw. podchodu), marszu (chodu), marszu szybkiego lub
biegu.
Metoda tzw. podchodu (podchodzenia) stosowana w warunkach dążenia do

nawiązania kontaktu z przeciwnikiem (marsz na kontakt), którego położenie jest
Przemieszczanie się w postawie patrolowej.
znane np. w czasie podejścia pod obiekt zajmowany przez przeciwnika. Mimo
pewnych podobieństw nie należy jednak mylić z metodą poruszania się
chyłkiem, ponieważ wykonywana jest w postawie wyprostowanej w następujący
sposób:
a. broń w pozycji niskiej gotowości, żołnierz prowadzi ciągłą obserwację
w wyznaczonym sektorze,
b. postawa wyprostowana, nogi lekko ugięte w kolanach w celu obniżenia środka
ciężkości,
c. w czasie wykonywania kroku ciężar ciała przenoszony jest na nogę zakroczną
w celu zmniejszenia nacisku na stopę wykroczną,
d. wychyloną stopę nogi wykrocznej stawiamy powoli zaczynając od pięty
i zewnętrznej krawędzi buta (tzw. miękki chód), palce stopy skierowane lekko na
zewnątrz,
e. po uzyskaniu stabilnej pozycji powoli przenosimy ciężar ciała na nogę
wykroczną, a następnie powtarzamy płynnie sekwencję (stawiamy krótkie
kroki) .
Stawianie stóp w metodzie tzw.

Uwaga: podchodzenia, widoczne ułożenie stopy z
pięty.
W przypadku przemieszczania się w gęstej roślinności należy użyć wolnej ręki w
celu odsunięcia i podtrzymania gałęzi, łodyg itp.
II.4c Poruszanie chyłkiem
Poruszanie chyłkiem jest sposobem wykorzystywanym do przemieszczania się na

Poruszanie się chyłkiem
polu walki, w warunkach konieczności redukcji wysokości sylwetki, przy
możliwości zachowania postawy stojącej:
a. w czasie marszu w terenie nie gwarantującym osłony (zasłony) przed
obserwacją przeciwnika do wysokości wzrostu żołnierzy grupy (krzewy, wysoka
trawa, rów, nasyp itp.),
b. w czasie przemieszczania się po otwartej przestrzeni np. w czasie
wykonywania skoku (szybkość stanowi priorytet taktyczny),

39
c. w czasie przemieszczania się za niską osłoną.
Omawiana technika polega na obniżeniu sylwetki żołnierza poprzez lekkie
ugięcie nóg w kolanach i pochylenia tułowia
w czasie marszu lub biegu, w celu uzyskania redukcji sylwetki (efektywnie do
około 2/3 wysokości). Poruszanie się chyłkiem wykonywane jest w różnym
tempie: marszu (chodu) lub biegiem.
Uwaga:
(1) W czasie marszu chyłkiem należy zachować płynność i swobodę ruchów,
mięśnie powinny być rozluźnione w celu zachowania gibkości.
(2) W czasie marszu chyłkiem należy unikać unoszenia i opuszczania ciała
w rytmie kroków (należy dążyć do stabilizacji wysokości sylwetki).
(3) W czasie biegu chyłkiem nie należy zbyt nisko uginać kolan, obniża to
wydatnie szybkość biegu.
Poruszanie się chyłkiem, widoczna redukcja II.4d Poruszanie skokami (biegiem)

sylwetki.
Poruszanie się skokami

Poruszanie skokami uznawane jest za najszybszą metodę pokonywania terenu
w warunkach obserwacji i ostrzału przeciwnika, lecz wyłącznie w określonych
warunkach taktycznych:
a. ogień przeciwnika jest rozproszony i częściowo nieskuteczny,
b. teren gwarantuje wystarczającą ilość osłon i zasłon,
c. konieczne jest szybkie pokonanie terenu (determinant szybkości działania).
Wykonanie skoku polega na przemieszczeniu się żołnierza pomiędzy kolejnymi

pozycjami biegiem w postawie redukującej sylwetkę (tzw. bieg chyłkiem). Czas
wykonania skoku wynosi od 3 do 5 s, w przypadku korzystnych warunków
terenowych (duża ilość osłon utrudniających przeciwnikowi prowadzenie ognia)
może ulec wydłużeniu.
Działanie żołnierza opiera się na prostym schemacie, który dzieli się na
następujące etapy (działanie indywidualne):
a. rozpoznanie terenu w celu wyboru kolejnej pozycji i określenie drogi do niej
(nie powinna być oddalona więcej niż 20 – 30 m),
Zalegnięcie następuje obok stanowiska nie b. przekazanie sygnału do partnera w sekcji o zamiarze wykonania manewru
zaś bezpośrednio na nim.
JEDYNKA GOTÓW,
c. po uzyskaniu potwierdzenia JEDYNKA NAPRZÓD (IDŹ!), przerwanie ognia,
zabezpieczenie broni i odczołganie się z dotychczasowego stanowiska,
d. wykonanie właściwego skoku w pobliże kolejnego stanowiska i zalegnięcie,
e. zajęcie stanowiska ogniowego i przeprowadzenie kontroli otoczenia
(procedura 3xK),
f. odbezpieczenie broni i rozpoczęcie prowadzenia ognia, a następnie
sygnalizacja partnerowi gotowości JEDYNKA GOTÓW, DWÓJKA NAPRZÓD!.
Skok wykonywany jest biegiem w maksymalnym tempie, na jakie pozwalają

istniejące warunki terenowe. W zależności od rodzaju ognia przeciwnika sam
skok wykonywany jest następujących wariantach:
a. w przypadku ostrzału ogniem broni maszynowej skok wykonywany jest po
skosie w celu maksymalnego skrócenia czasu ekspozycji biegnącego żołnierza,
b. w przypadku celowanego ognia pojedynczego np. strzelca wyborowego skok
Poruszanie się zakosami (zmiany kierunku wykonywany jest po skosie połączony z zygzakowaniem (zakosami) w celu
połaczone z ruchem postępowym).
40
zaburzenia celowania .
Skok wykonywany jest w dwóch wariantach taktycznych:
a. do linii wyrównania, żołnierz zajmuje stanowisko w jednej linii z kolegą,
b. na zakładkę, żołnierz wykonuje skok zajmując stanowisko kilka metrów przed
kolegą w sposób umożliwiający prowadzenie ognia w kierunku
zagrożenia(zdobywa teren).
Rozdział II
Uwaga:
(1) W schemacie modelu podstawowego występuje postawa strzelecka leżąc,
w działaniach ze względu na zmienne warunki taktyczne i rodzaje osłon
występują również pozostałe postawy strzeleckie. Należy więc zmodyfikować
poszczególny etapy działania, pozostawiając bez zmian ogólny schemat
działania.
(2) Błędem jest zasygnalizowanie gotowości bezpośrednio po zalegnięciu, przed
zajęciem stanowiska ogniowego i rozpoczęciem prowadzenia ognia osłonowego.
II.4e Czołganie
Czołganie jest najbezpieczniejszym i zarazem najwolniejszym sposobem Czołganie

pokonywania terenu, w którym bezpieczeństwo żołnierza uzyskuje się poprzez
zredukowanie sylwetki żołnierza do minimum (przeciwnik ma utrudnioną
obserwację i prowadzenie ognia).
W działaniach taktycznych stosuje się następujące podstawowe sposoby

czołgania:
a. czołganie na brzuchu (czołganie niskie),
b. czołganie na czworakach (czołganie wysokie),
c. czołganie na boku.
Uzupełnieniem sposobów podstawowych są:

a. czołganie na plecach,
b. czołganie w bok (odczołgiwanie się),
Czołganie na brzuchu (czołganie niskie) jest podstawowym sposobem czołgania, Czołganie na brzuchu
stosowanym w warunkach kontaktu bojowego z przeciwnikiem, który posiada
swobodę prowadzenia obserwacji i ostrzału. Celem czołgania na brzuchu jest
minimalizacja sylwetki w terenie otwartym oraz optymalne wykorzystanie
niskich osłon np. nierówności terenowych (zagłębień, bruzd, płytkich rowów
itp.).
Wykonanie podzielone jest na następujące czynności:
a. leżenie płasko na ziemi (tzw. przylgnięcie do gruntu, stopy i głowa ułożona
płasko bokiem),
b. podciągnięcie prawej nogi i zaparcie się o grunt noskiem i bokiem buta,
c. wysunięcie ramienia (ramion) do przodu,
d. odepchnięcie się nogą z jednoczesnym podciągnięciem na rękach, a następnie
powtórzenie sekwencji ruchów.

41
Czołganie na czworakach Czołganie na czworakach (czołganie wysokie na łokciach i kolanach) jest techniką
czołgania wykorzystywaną w warunkach terenowych ograniczających możliwości
prowadzenia obserwacji i ognia przez przeciwnika (osłony i zasłony o minimalnej
wysokości około 0.7 m) lub w warunkach słabej widoczności np. mgła, noc itp.
Stosowana jest również w sytuacji konieczności szybkiego pokonania otwartej
przestrzeni na krótkim odcinku np. pomiędzy osłonami z zachowaniem niskiej
sylwetki (minimalizacja ekspozycji).
Wykonanie czołgania dzieli się na następujące czynności:
a. ułożenie na ziemi w postawie na czworakach (żołnierz opiera się na łokciach
i kolanach głowa skierowana w kierunku przemieszczania),
b. przemieszczanie inicjowane jest poprzez wysunięcie przedramienia i nogi
znajdujących się po przekątnej ciała (zaparcie się łokciem prawej ręki oraz
kolanem i stopą prawej nogi),
c. energiczne wypchnięcie ciała do przodu, a następnie sekwencyjne
powtórzenie ruchów.
Uwaga:
W celu przeprowadzenia kontroli otoczenia i utrzymania kierunku żołnierz
przeprowadza obserwację w czasie krótkich przystanków jedną z poniższych
metod:
a. obserwacji niskiej (lekkie uniesienie głowy),
b. obserwacji wysokiej np. zza przeszkody, w wysokiej trawie (uniesienie tułowia
na rękach, tzw. słupek).
Czołganie się na brzuchu. Należy zwrócic uwage na najniższą Czołganie na czworakach. Nalezy zwrócić uwagę na cztery punkty
sylwetkę, często wymagajacą obrócenie głowy na bok. oparcia ciała oraz nie unoszenia zbyt wysoko bioder.
Przenoszenie broni w czołganiu. Wariant przenoszenia na Przenoszenie broni w czołganiu. Wariant przenoszenia w pozycji
przedramionach. gotowości z chwytem za rękojeść broni.

42
W czasie czołgania, w zależności od uwarunkowań taktycznych, karabinek
przenoszony jest w jednym z poniższych wariantów:
a. przenoszenie na przedramieniu z chwytem za pas obok przedniego
mocowania do łoża (ze względu na niemożliwość szybkiego złożenia się do
strzału, stosowany tylko w warunkach braku bezpośredniego zagrożenia ze
strony przeciwnika),
Rozdział II
b. przenoszenie na przedramionach z chwytem oburącz za łoże i kolbę karabinka
(opcjonalnie za chwyt pistoletowy),
c. przenoszenie wewnątrz sylwetki z chwytem za łoże,
d. przenoszenie w pozycji gotowości z chwytem za rękojeść (karabinek
podtrzymywany jest wyłącznie jedną ręką).
Czołganie na boku jest sposobem używanym w czasie przemieszczania się za

niską osłoną (z koniecznością kontroli sytuacji taktycznej za lub nad osłoną), Czołganie na boku
w przypadku odczołgiwania się do tyłu z koniecznością kontroli sytuacji
taktycznej lub w przypadku potrzeby transportu rannego lub ciężkiego ładunku
w pozycji leżącej pod ostrzałem przeciwnika.
Wykonanie czołgania na boku podzielone jest na poszczególne czynności:
a. leżenie na lewym boku, w podporze na lewym przedramieniu (prawa ręka
kontroluje broń lub podtrzymuje rannego),
b. lewa noga znajdująca się na podłożu stanowi pla ormę dla ładunku
(rannego),
c. przemieszczanie inicjowane jest poprzez wysunięcie ręki w podporze,
podciągnięcie i zaparcie się wolną nogą o podłoże (obcas lub krawędź buta),
d. następnie następuje energiczne wyprostowanie wolnej nogi i odepchnięcie od
podłoża z jednoczesnym podciągnięciem się na ręce w podporze.
Uwaga:
(1) W czasie czołgania się na boku żołnierz ma większe możliwości prowadzenia
obserwacji okrężnej.
(2) W zależności od kierunku ruchu w czasie czołgania bez ładunku żołnierz
opiera broń na udzie wolnej nogi, kontrolując ją:
‐ chwytem za rękojeść w czasie odczołgiwania się do tyłu, lufa skierowana
w stronę przeciwnika (zachowanie możliwości prowadzenia ognia),
‐ chwytem za łoże w czasie czołgania się w kierunku przeciwnika (zachowanie
możliwości złożenia się do strzału w postawie leżącej).
Czołganie na boku. Trzymanie broni chwytem za rękojeść w Czołganie na boku. Trzymanie broni za łoże w czołganiu bokiem.
czołganiu bokiem, stosowane w czasie odczołgiwania się od
przeciwnika przy zachowaniu możliwości do szybkiego otwarcia
ognia.
43
Czołganie na plecach Czołganie na plecach stosowane jest przy odczołgiwaniu się do tyłu, w sytuacji
konieczności prowadzenia ciągłej obserwacji przeciwnika przy braku możliwości
zastosowania innych sposobów (czołgania na boku lub odczołgania na brzuchu
do tyłu).
Wykonanie czołgania na plecach podzielone jest na poszczególne czynności:
a. leżenie na plecach,
b. broń skierowana w stronę przeciwnika,
c. ruch inicjowany jest poprzez podciągnięcie prawego barku z lekkim
odepchnięciem się od podłoża stopą (nie należy podnosić zbyt wysoko kolan),
d. kontynuacja ruchu oparta jest na tzw. ruchu robaczkowym (naprzemienne
podciągnięcia barków).
Uwaga:
Czołganie na plecach jest wyraźnie utrudnione w przypadku posiadania przez
żołnierza na plecach elementów oporządzenia.
Czołganie w bok Czołganie w bok w wariancie podstawowym polega na wykonaniu przez

żołnierza następujących czynności:
a. postawa wyjściowa leżąc (karabinek trzymany oburącz, płasko),
b. wysunięcie łokcia i stopy w kierunku przemieszczania,
c. oparcie się na łokciu i czubku stopy połączone z uniesieniem ciała
i wychyleniem bioder w kierunku ruchu,
d. przeniesienie całego ciała w bok.
Przetoczenie jest wykonywane w przypadku konieczności szybkiej zmiany pozycji

np. po zalegnięciu w czasie wykonywania skoku lub do szybkiego zalegnięcia
połączonego z przemieszczeniem się żołnierza w celu wyjścia spod ognia (za
osłonę). Przetoczenie w wariancie podstawowym obejmuje następujące
czynności:
a. postawa strzelecka leżąc,
b. dociągnięcie broni do klatki piersiowej (broń nadal skierowana jest w stronę
przeciwnika),
c. wykonanie obrotu (obrotów) poprzez przełożenie nóg ruchem nożycowym,
d. ponowne przyjęcie postawy strzeleckiej leżąc.
Czołganie na plecach. Widoczne Uwaga:

podciągnięcie nogi i zaparcie pięta (kolano W większości przypadków przetoczenie nie jest wykonywane ze względu na
nisko).
obciążenie żołnierza oporządzeniem indywidualnym (możliwość kontuzji i
trudność wykonania) oraz chwilową utratę kontroli otoczenia. Należy jednak
znać ten sposób zmiany stanowiska.
II.4f Formy pośrednie
Formami pośrednimi (przejściowymi) nazywamy czynności wykonywane w czasie

pokonywania terenu używane do przejścia z jednego sposobu przemieszczania
się do drugiego lub zmiany postawy. Do form tego typu zaliczamy:
a. przejście z postawy stojącej do przysiadu lub klęku,
b. przejście do leżenia (zalegnięcie),
c. przejście z postawy leżącej do postawy stojącej lub klęku (wstawanie),
d. przejście z postawy leżącej do biegu.

44
Przejście z postawy stojącej do przysiadu wykonywany jest w celu szybkiej
Przejście do przysiadu
redukcji sylwetki żołnierza w czasie działań taktycznych i polega na płynnym
przyjęciu przez żołnierza postawy w przysiadzie.
Przejście z postawy stojącej do klęku polega na wykonaniu następujących Przejście do klęku

czynności:
Rozdział II
a. wykonać wykrok lewą nogą do przodu,
b. ugiąć nogą zakroczną, a następnie oprzeć ciężar ciała na kolanie,
c. usiąść na pięcie stopy nogi zakrocznej i przyjąć postawę klęczącą (broń
w pozycji niskiej gotowości).
Przyjęcie postawy leżąc (zalegnięcie) wykonywane jest w przypadku konieczności Zalegnięcie

przyjęcia przez żołnierza postawy leżącej np. w warunkach reakcji na kontakt lub
wykorzystania niskiej osłony. Wykonywane jest z różnych postaw wyjściowych
(postawa stojąca lub klęcząc) i wykonywane jest w dwóch podstawowych
wariantach:
a. zalegnięcie statyczne,
b. zalegnięcie dynamiczne.
Zalegnięcie w wariancie statycznym w tył wykonywane jest z postawy stojącej Wariant statyczny
w następujących etapach:
a. przejście do przysiadu (broń w pozycji gotowości),
b. wysunięcie lewej ręki w celu podparcia,
c. przeniesienie ciężaru ciała do przodu i wysuniecie nóg do tyłu,
d. przyjęcie postawy strzeleckiej leżąc.
Zalegnięcie w wariancie statycznym w przód (wariant 1) wykonywane jest

z postawy stojącej w następujących etapach:
a. wykonanie wykroku nogą zakroczną do przodu,
b. przeniesienie ciężar ciała do przodu, a następnie podparcie się na wolnej ręce
(ręka oporowa),
c. oparcie się na kolanie nogi zakrocznej,
d. wypchnięcie ciała do przodu i podparcie się na łokciu ręki trzymającej broń,
e. zejście na kolano nogi wykrocznej,
f. wyprostowanie nóg i przejście do postawy leżącej.
Zalegnięcie w wariancie statycznym w tył podparcie dłonią w Zalegnięcie w wariancie statycznym w tył wyrzucenie nóg do tyłu i
przysiadzie (wychylenie do przodu). przejście do podporu.

45
Zalegnięcie w wariancie statycznym w przód (wariant 2) wykonywane jest
z postawy stojącej w następujących etapach:
a. przejście do klęku obunóż (broń w pozycji gotowości),
b. wysunięcie lewej ręki w celu podparcia,
c. wykonanie skłonu i przeniesienie tułowia do przodu,
d. przyjęcie postawy strzeleckiej leżąc.
Wariant dynamiczny Zalegnięcie w wariancie dynamicznym wykonywane jest w wariancie

podstawowym bez plecaka tzw. ruchem śrubowym i obejmuje wykonanie
sekwencji:
a. płynne przejście z chodu do przysiadu,
b. podparcie wolną ręką (ręka oporowa) i podkurczenie lewej nogi,
c. przejście do leżenie na boku (pierwszy półobrót w lewo),
d. przejście do postawy strzeleckiej leżąc poprzez wykonanie śruby (drugi
półobrót w prawo).
Uwaga:
W celu wytracenia prędkości ostatnie kroki przed przejściem do przysiadu są
coraz krótsze (tzw. szybkie hamowanie).
Przejście do leżenia Przejście z leżenia do postawy klęczącej (wariant 1) wykonywane jest według
następującej procedury:
a. w postawie lezącej w celu podparcia ciała: oparcie wolnej ręki (ręka oporowa)
i łokcia ręki z bronią na podłożu,
b. odepchnięcie się do tyłu na ręce oporowej,
c. przejście do klęku podpartego poprzez podciągnięcie kolana nogi przeciwnej
do ręki oporowej,
d. wysunięcie nogi wykrocznej (po stronie ręki oporowej) ruchem wahadłowym
Przejście z postawy leżącej do klęczącej do przodu,
(fazy wykonaia). Widoczne wykorzystanie
ręki oporowej.
e. przejście do postawy klęczącej na jednym kolanie.

46
Przejście z leżenia do postawy klęczącej (wariant 2) wykonywane jest według
a. w postawie strzeleckiej leżąc ułożenie wolnej ręki na podłożu w celu
podparcia ciała,
b. odepchnięcie się do tyłu na ręce oporowej, przejście do klęku podpartego
a następnie przejście do klęku obunóż,
Rozdział II
c. wysunięcie nogi wykrocznej ruchem wahadłowym do przodu,
d. przejście do postawy klęczącej na jednym kolanie.
Przejście z leżenia do postawy stojącej w wariancie podstawowym wykonywane

jest według analogicznej procedury:
a. w postawie lezącej w celu podparcia ciała: oparcie wolnej ręki (ręka oporowa)
i łokcia ręki z bronią na podłożu,
b. odepchnięcie się do tyłu na ręce oporowej,
c. przejście do klęku podpartego poprzez podciągnięcie kolana nogi przeciwnej
do ręki oporowej,
d. wysunięcie nogi wykrocznej (po stronie ręki oporowej) ruchem wahadłowym
do przodu,
e. przyjęcie postawy klęczącej na jednym kolanie,
f. powstanie do postawy stojącej.
Przejście z postawy leżącej do stojącej (fazy wykonaia). Postawa Przejście z postawy leżącej do stojącej (fazy wykonaia).
strzelecka leżąc. Wykorzystanie ręki oporowej w celu podparcia i podniesienia
ciała.
Przejście z postawy leżącej do stojącej (fazy wykonaia). Widoczny Przejście z postawy leżącej do stojącej (fazy wykonaia).
szeroki wykrok lewej nogi umożliwiajacy dynamiczne przejście do Porównanie wielkości sylwetki i ekspozycji żołnierza na ogień
postawy stojącej. przeciwnika w zależności od przyjętej postawy.

47
II.5 Poruszanie się żołnierza w parze, elemencie i podsekcji
Poruszanie się na polu walki
Działając w składzie sekcji piechoty w różnych sytuacjach taktycznych żołnierz

będzie często realizować swoje zadania w składzie sekcji ogniowej (czwórki
żołnierzy) lub pary żołnierzy. Podstawą skutecznego działania musi być
perfekcyjne opanowanie zasad współdziałania w ramach wymienionych
pododdziałów.
II.5a Działanie żołnierza w parze i elemencie
Działanie w parze Para (dwójka) jest najmniejszym pododdziałem działającym na polu walki w
ramach sekcji lekkiej piechoty, gwarantując skuteczną współpracę pomiędzy
żołnierzami. Para żołnierzy uznawana jest za element nierozdzielny, realizujący
łącznie wyznaczone zadania (dowódcą jest starszy sekcji, który koordynuje
działania drugiego żołnierza). W praktyce przekłada się to na bezpośrednie
wsparcie w działaniach taktycznych, ponieważ żołnierz nie działa w izolacji
i może liczyć na pomoc ze strony partnera między innymi w zakresie:
a. prowadzenia wzajemnego ubezpieczenia w czasie działań,
b. prowadzenia wsparcia ogniowego w czasie kontaktu bojowego
z przeciwnikiem,
c. zdublowania prowadzenia obserwacji,
d. pomocy lub ewakuacji w przypadku ranienia (tzw. pomoc koleżeńska w TCCC).
W czasie samodzielnego wykonywania zadań np. działania jako szperacze,
żołnierze stosują jeden z wariantów szyków pary, którego wybór determinowany
jest czynnikami taktycznymi:
a. rząd (szyk prosty),
Szyki dwójki (pary): rząd.
b. kąt w prawo (kąt w lewo),
c. linię.
Niezależnie od zastosowanego przez pary szyku należy pamiętać

o podstawowych zasadach działania żołnierza w czasie przemieszczania:
a. zajmuje i utrzymuje przypisaną pozycję w szyku (niezależnie od jego
przekształceń),
b. prowadzi ciągłą obserwację i ubezpieczenie w wyznaczonym sektorze,
c. informuje o wykrytych zagrożeniach lub obiektach,
d. utrzymuje łączność wzrokową z partnerem w sekcji,
e. odbiera i przekazuje sygnały dowodzenia.
W niektórych sytuacjach taktycznych para zostaje wzmocniona kolejnych

żołnierzem, tworząc element (trójkę). Wykonując analogiczne zadania może
przyjąć jeden z wariantów szyków sekcji:
a. rząd (szyk prosty),
b. sierżant (klin),
c. linię.
Szyki dwójki (pary): kąt w lewo.

48
Rozdział II
Szyki elementu (trójki): kąt w prawo. Szyki elementu (trójki): sierżant.
II.5b Działanie żołnierza w podsekcji
Podsekcja stanowi podstawowy element taktyczny zdolny do samodzielnej Działanie w podsekcji

realizacji szeregu zadań na polu walki działając w składzie sekcji lekkiej piechoty:
a. rozpoznania terenu lub obiektu,
b. prowadzenia obserwacji na posterunku obserwacyjnym (PO),
c. działania w walce jako element manewrowy (grupa szturmowa),
d. działania jako element wsparcia ogniowego (grupa wsparcia),
e. działania jako element ubezpieczenia (grupa ubezpieczenia).
Niezależnie od zastosowanego przez sekcję szyku należy pamiętać

o podstawowych zasadach działania żołnierza w czasie przemieszczania:
a. zajmuje i utrzymuje przypisaną pozycję w szyku (niezależnie od jego
przekształceń),
b. prowadzi ciągłą obserwację i ubezpieczenie w wyznaczonym sektorze,
c. informuje o wykrytych zagrożeniach lub obiektach,
d. utrzymuje łączność wzrokową z partnerem w sekcji,
e. odbiera i przekazuje sygnały dowodzenia.
Odległości pomiędzy żołnierzami w czasie marszu w szyku są zmienne w różnych Odległosci w szyku
warunkach taktycznych i determinowane zasadą zachowania łączności
wzrokowej oraz możliwością przekazywania sygnałów dowodzenia.
Za standardową uznaje się odległość 3 – 10 m, w niektórych działaniach
np. w czasie prowadzenia rozpoznania i możliwości swobodnego prowadzenia
obserwacji i ognia, może zwiększyć się nawet do 20 m.
Uwaga:
(1) W podsekcji każdy z żołnierzy obserwuje działania dowódcy i wykonuje jego
polecenia zgodnie z zasadą Podążaj za mną i rób to co ja.
(2) W szczególnych sytuacjach w przypadku braku kontaktu wzrokowego
z dowódcą, należy wykonywać działania i komendy (sygnały) analogiczne do
najbliższego widocznego żołnierza podsekcji.

49
Szyki podsekcji Za podstawowe szyki podsekcji piechoty uznajemy:
a. sierżant (klin, koło),
b. linia,
c. rząd.
Sierżant Sierżant (klin, V) uznawany jest za podstawowy szyk podsekcji używany

zazwyczaj w terenie otwartym, gwarantującym szeroką obserwację. Posiada
następująca charakterystykę taktyczną:
a. rozwinięty frontalnie,
b. rozproszony (mało wrażliwy na ogień przeciwnika),
c. elastyczny, umożliwia szybkie rozwinięcie sekcji po nawiązaniu kontaktu
bojowego,
d. umożliwia obserwację i ubezpieczenie we wszystkich kierunkach (stosunkowo
duży obszar objęty obserwacją),
e. umożliwia swobodne prowadzenie ognia w kierunku czoła oraz w kierunku
skrzydeł,
f. umożliwia dowódcy skuteczną kontrolę nad sekcją,
g. umożliwia dobrą łączność pomiędzy żołnierzami w szyku,
h. w przypadku zmniejszenia odległości pomiędzy żołnierzami stanowi
skoncentrowany cel.
Odmianą szyku sierżant jest szyk koło (diament), który stosowany jest
Szyk podsekcji: sierżant. w sytuacjach gdzie zachodzi konieczność utrzymywania ubezpieczenia okrężnego
np. gdy podsekcja stanowi ubezpieczenie tylne pododdziału.
Rząd Rząd (szyk prosty) używany jest w czasie przemieszczania podsekcji w warunkach
taktycznych wykluczających możliwość zastosowania szyku sierżant np. w gęstej
roślinności, marszu wzdłuż liniowych przedmiotów terenowych lub w nocy.
Posiada następująca charakterystykę taktyczną:
a. rozwinięty w głąb,
b. niewielkie rozproszenie (wrażliwy na ogień przeciwnika prowadzony od czoła
wzdłuż szyku),
c. mało elastyczny, posiada dużą bezwładność w czasie rozwinięcia w przypadku
kontaktu od czoła,
d. umożliwia dobrą obserwację i ubezpieczenie w kierunku skrzydeł, utrudniona
obserwacja w kierunku czoła i do tyłu,
e. umożliwia swobodne prowadzenie ognia w kierunku skrzydeł, utrudnione
w kierunku czoła i do tyłu (konieczność rozwinięcia),
f. umożliwia dowódcy skuteczną kontrolę nad sekcją,
g. umożliwia dobrą łączność wzrokową pomiędzy żołnierzami w szyku,
Szyk podsecji: rząd. h. możliwe opóźnienia przesyłania informacji i sygnałów wzdłuż szyku.
Podwójny rząd Podwójny rząd używany jest w czasie przemieszczania podsekcji w warunkach
marszu wzdłuż liniowych przedmiotów terenowych o wystarczającej szerokości
np. drogi, w nocy lub w warunkach uniemożliwiających zastosowanie szyku rząd
z powodu znacznego rozciągnięcia szyku. Posiada podobną charakterystykę
taktyczną z szykiem rząd, stanowi jednak bardziej skoncentrowany cel (mniejsze
rozproszenie szyku).

50
Linia używana jest w przypadku konieczności rozwinięcia frontalnego Linia
pododdziału w niektórych działaniach taktycznych np. pokonywaniu niewielkich
terenów otwartych, przeszukiwania terenu, wykonania szturmu całością
pododdziałów itp. Posiada następująca charakterystykę taktyczną:
a. rozwinięty frontalnie,
b. rozproszony kierunkowo (mało wrażliwy na ogień przeciwnika prowadzony od
Rozdział II
czoła), wrażliwy na ogień ze skrzydła,
c. mało elastyczny, posiada dużą bezwładność w przypadku konieczności zmiany
kierunku przemieszczania się,
d. umożliwia obserwację i ubezpieczenie w kierunku czoła (na wprost),
utrudniona obserwacja w kierunku skrzydeł,
e. umożliwia swobodne prowadzenie obserwacji i ognia w kierunku na wprost,
utrudnione w kierunku skrzydeł,
f. utrudnia dowódcy skuteczną kontrolę nad sekcją,
g. umożliwia dobrą łączność pomiędzy żołnierzami w szyku.
II.5b Współdziałanie żołnierzy w podsekcji
Szyk podsecji: linia.

Współdziałanie żołnierzy w podsekcji jest elementem warunkującym sprawne
działanie sekcji lekkiej piechoty i w zakresie podstawowym obejmuje:
a. marsz i przekształcanie szyków,
b. przemieszczanie się w warunkach spodziewanego kontaktu bojowego,
c. przemieszczanie się w warunkach kontaktu ogniowego,
d. przemieszczanie się w warunkach zerwania kontaktu ogniowego.
Przekształcenie szyków w czasie marszu podsekcji wymaga od żołnierzy

przestrzegania dwóch podstawowych zasad:
a. zasady prowadzenia bieżącej kontroli położenia opartej na: Przekształcenia szyków
‐ położeniu względem pozostałych żołnierzy w sekcji,
‐ położeniu dowódcy sekcji,
b. zasady punktu odniesienia, punktem odniesienia jest tzw. kierunkowy, który
prowadzi sekcję.
Do podstawowych przekształceń szyków zaliczamy następujące warianty:

a. przekształcenie z rzędu w klin,
b. przekształcenie z klina w rząd,
c. przekształcenie z klina w linię,
d. przekształcenie z linii w klin,
e. przekształcenie z linii w rząd.

51
II.6 Pokonywanie przeszkód terenowych i zapór przeciwpiechotnych
przeciwnika
II.6a Pokonywanie zapór przeciwpiechotnych
Zapory przeciwpiechotne W czasie działań taktycznych żołnierz musi posiadać umiejętność pokonywania
zapór przeciwpiechotnych (zapór drutowych) np. w czasie działań
rozpoznawczych lub jako członek grupy torującej. W zależności od uwarunkowań
taktycznych, zapory pokonuje się indywidualnie lub zespołowo jednym
z następujących sposobów:
a. czołganiem (pokonanie dołem),
b. przejściem chodem (pokonanie górą),
c. skokiem (pokonanie górą),
d. innymi sposobami przy wykorzystaniu środków podręcznych.
Niezależnie od przyjętej metody pokonania zapory przed przystąpieniem do

działania żołnierze w sekcji wykonują:
a. wstępne rozpoznanie rejonu zapory w celu ustalenia warunków taktycznych
(obecności przeciwnika, warunków terenowych itp.),
b. wyboru punktu przejścia,
c. rozwinięcia ubezpieczenia,
d. rozpoznania zapory pod kątem obecności urządzeń ostrzegawczych
i sygnalizacyjnych lub zapory pod napięciem.
W większości przypadków wykonanie przejścia będzie łączyć się z przecięciem

nici drutów zapory, które wykonujemy jedną z poniższych metod:
a. mechanicznie (cięcie nożycami),
b. wybuchowo (granatem lub ładunkiem wydłużonym),
c. przy pomocy wozu bojowego lub pojazdu inżynieryjnego.
Metodą podstawową jest metoda mechaniczna, którą wykonuje się przy użyciu
podstawowego zestawu narzędzi (nożyce lub bagnet karabinka w układzie nożyc,
rękawice i hak do odciągania). Przecięcie nici i wykonanie przejścia w zaporze
odbywa się według jednego z wariantów:
a. działanie w parze:
‐ podniesienie najniższej nici i zabezpieczenie przed niekontrolowanym
sprężynowaniem drutu przez przytrzymanie jej rękami (uniknięcie hałasu
oraz możliwego zaplątania się żołnierza i przypadkowych urazów),
‐ przecięcie nici (nić należy przecinać tuż przy kołku mocującym),
‐ odciągnięcie na bok luźnego odcinka drutu i zabezpieczenie przez
zakopanie końcówki w ziemi,
‐ przecięcie kolejnych nici,
b. działanie pojedynczego żołnierza (drugi żołnierz prowadzi ubezpieczenie):
‐ przecięcie nici drutu leżąc (jedną dłonią należy podtrzymać nić),
‐ odsunięcie przeciętej nici na bok i zabezpieczenie poprzez zakopanie końcówki
w ziemi,
‐ przecięcie kolejnych nici.

52
Rozdział II
Pokonywanie przeszkód przeciwpiechotnych. Pokonanie płotu Pokonywanie przeszkód przeciwpiechotnych. Pokonanie zapory z
kolczastego dołem (czołganiem), przestrzeń niezbędna do walców concer ny poprzez przecięcie i wykonanie przejścia.
przejścia tworzona jest poprzez podniesienie (na zdjęciu) lub Widoczna współpraca żołnierzy (jeden podtrzymuje nić, drugi
przecięcie dolnej nici drutu kolczastego. przecina). Wykonane przejście należy oznaczyć i zabezpieczyć
Źródło: www.dvidshub.net (PD) przed możliwością zaplatania się w wolne końcówki przeciętych
nici. Źródło: www.dvidshub.net (PD)
W przypadku pokonywania górą płotu kolczastego lub niskiego ogrodzenia

można wykonać to jedną z następujących metod:
a. metodą tzw. cichego przekroczenia w marszu (nożyce),
b. metodą dynamiczną przez wykonanie skoku,
c. metodą dynamiczną z wykorzystaniem kładki lub innych środków doraźnych.
II.6b Pokonywanie przeszkód terenowych
W czasie działań żołnierz często przemieszcza się w trudnym terenie, w którym Przeszkody terenowe
napotkać można szereg przeszkód naturalnych oraz sztucznych
(antropogenicznych), musi więc posiadać niezbędne umiejętności w ich
pokonywaniu. W zakresie podstawowym każdy z żołnierzy powinien opanować
techniki taktycznego pokonywania następujących przeszkód w działaniach
polowych:
a. rowy,
b. belki poziome,
c. ściany.
Rowy i zagłębienia terenowe (naturalne lub sztuczne) pokonywane są różnymi Rowy

technikami, które determinują szerokość i głębokość przeszkody oraz warunki
taktyczne np. sposób przemieszczania się żołnierza.
W przypadku wąskiej przeszkody tego typu żołnierz pokonuje ją jednym
z poniższych sposobów:
a. skokiem w marszu lub biegu (tzw. długim krokiem) z dynamicznym wybiciem
z nogi oporowej, po którym następuje lądowanie na jedną lub dwie nogi,
b. skokiem z miejsca (technika oparta na skoku w dal z miejsca) w przypadku
braku możliwości rozbiegu,
c. pokonania rowu czołganiem w przypadku konieczności skrytego pokonania
rowu o niewielkiej głębokości np. okopu, a które rozbija się na kolejne fazy:
‐ wpełźnięcie do okopu (podczołganie się do krawędzi okopu, kontrola sytuacji
taktycznej, a następnie wejście poprzez opuszczenie nóg na dno rowu),
‐ wyjście z okopu (podejście do krawędzi rowu, kontrola sytuacji taktycznej,
a następnie podciągnięcie się na krawędź).

53
Wejście do rowu czołganiem (fazy wykonania): podczołganie do Wejście do rowu czołganiem (fazy wykonania): opuszczenie się na
krawędzi i opuszczenie nogi na dno rowu (żołnierz obserwuje dno rowu (okopu) poprzez ruch bioder i miednicy, ręka
wnętrze rowu). wykorzystywana jest do podparcia i lekkiego odepchnięcia się od
ściany okopu aby uzyskać swobodę ruchu.
W przypadku konieczności pokonania rowu o dużej szerokości należy

zastosować jedną z poniższych metod:
a. pokonanie rowu dołem przez przejście po dnie a następnie wspięcie na
przeciwległą ścianę rowu (rowy suche),
b. wykorzystanie kładki np. lekkiej drabiny szturmowej lub wykonanie kładki z
materiałów podręcznych (rowy mokre np. wypełnione wodą rowy
melioracyjne).
Belki poziome Belki poziome należy pokonywać w zależności od ich wysokości, następującymi
metodami:
a. przejściem nad przeszkodą (pokonanie górą),
b. przejściem pod przeszkodą (pokonanie dołem).
Przejście nad belką stosowane jest w warunkach działań dynamicznych np.
natarcie, szybkie wycofanie itp. wykonywane jest skokiem w dwóch wariantach:
a. naskokiem na przeszkodę z wybiciem,
b. skokiem podpartym przez przeszkodę bokiem.
Uwaga:
W przypadku konieczności zachowania skrytości działania (podejście do
obiektu, przenikanie itp.) belki poziome pokonuje się następującymi metodami:
a. w przypadku istnienia dużego prześwitu pod przeszkodą belkę pokonujemy
czołganiem lub w niskim przysiadzie,
b. w przypadku braku możliwości przejścia dołem (brak lub niewielki prześwit),
belkę pokonujemy czołganiem górą po przeszkodzie.
Czołganie górą po przeszkodzie (fazy wykonania): obserwacja Czołganie górą po przeszkodzie (fazy wykonania): przejście płaskie
terenu za przeszkodą (broń płasko na przeszkodzie). po przeszkodzie.
54
Czołganie górą po przeszkodzie żołnierz wykonuje w następujący sposób:
a. doczołganie się do przeszkody i kontrola terenu (sytuacji) za przeszkodą,
b. wczołganie się całością ciała na belkę (ułożenie wzdłuż lub skośnie przy
zachowaniu minimalnej sylwetki)
c. przemieszczenie się na drugą stronę przeszkody i powolne opuszczenie całego
ciała na ziemię (w przypadku posiadania zasobnika, należy go zdjąć i przytrzymać
Rozdział II
drugą ręką, a następnie przerzucić),
d. sprawdzenie otoczenia (kontrola sytuacji), a następnie kontynuacja
przemieszczania.
Uwaga:
Nie należy pokonywać przeszkody prostopadle, ponieważ nie ma możliwości
zachowania niskiej sylwetki zwłaszcza w końcowej fazie przejścia (nogi i stopy
wyraźnie wystają nad przeszkodę).
Ściany o różnej wysokości pokonuje się różnymi technikami indywidualnie lub Ściany
zespołowo. W przypadku ścian niskich (wysokość do około 2 m) techniką
podstawową jest wejście indywidualne wykonywane dwoma metodami:
a. metodą tzw. zaczepu przy wykorzystaniu nogi jako punktu zaczepienia o
przeszkodę,
b. metodą siłową przy wykorzystaniu inercji ciała i siły rąk do wypchnięcia
w górę).
W przypadku ścian wysokich (wysokość powyżej 2 m) technika podstawową jest
tzw. stopień lub żywa drabina, którą wykonuje się w następujący sposób:
a. żołnierz opiera się plecami o ścianę w siadzie (zaparcie się nogami), jego udo
oraz bark tworzą stopnie drabiny,
b. drugi z żołnierzy wykorzystując udo oraz bark kolegi wspina się na przeszkodę
(w przypadku przeszkody o wysokości maksymalnej np. 3 m, żołnierz stanowiący
oparcie może dodatkowo wesprzeć wchodzącego poprzez wypchnięcie jego
stopy w górę),
c. żołnierz znajdujący się już na koronie muru wciąga partnera z wykorzystaniem
karabinka lub pasa nośnego od karabinka (wejście na mur drugiego z żołnierzy
odbywa się z rozbiegu).
Technika podstawowa tzw. stopień lub żywa Technika podstawowa tzw. stopień lub żywa Technika podstawowa tzw. stopień lub żywa
drabina w pokonywaniu ścian wysokich drabina w pokonywaniu ścian wysokich drabina w pokonywaniu ścian wysokich
wykonanie tzw. strzemienia. podciągnięcie się na rękach z wykonaniem wykorzystanie barku podtrzymującego
wyporu. żołnierza jako stopnia.

55
Uwaga:
W przypadku niskich ścian o wysokości do 1 m należy zastosować technikę
analogiczną do pokonywania niskiej belki poziomej przejściem ponad przeszkodą
(dynamicznie skokiem lub w sposób skryty płaskim przejściem prze koronę).
NOTATKI

56
Rozdział III. DZIAŁANIE ŻOŁNIERZA W WARUNKACH ZAGROŻENIA SKAŻENIAMI
III.1 Zagrożenia BMR
III.1a Pojęcia podstawowe
Broń masowego rażenia (BMR) to wszelkie środki walki wykorzystywane przez BMR
przeciwnika do niszczenia ludzi (żołnierzy i ludności cywilnej) oraz sprzętu w skali
masowej na dużych obszarach. Do środków BMR zaliczamy (w terminologii NATO
określane skrótem NBCR):
a. broń jądrową,
Rozdział III
b. broń biologiczną,
c. broń chemiczną,
d. broń radiologiczną.
Broń jądrowa (atomowa) to broń, której działanie opiera się na wykorzystaniu Broń jądrowa
energii powstałej w wyniku reakcji jądrowej i oddziaływaniu następujących
czynników rażących:
a. fali uderzeniowej,
b. promieniowania cieplnego,
c. promieniowania przenikliwego,
d. impulsu elektromagnetycznego,
e. promieniotwórczego skażenia terenu.
Broń biologiczna to broń, której działanie opiera się na wykorzystaniu Broń chemiczna
mikroorganizmów chorobotwórczych np. bakterii lub wirusów, wywołujących
choroby u ludzi, roślin, zwierząt lub powodujących psucie się (rozpad)
materiałów organicznych.
Broń chemiczna to broń, której działanie opiera się na wykorzystaniu środków Broń chemiczna
trujących (toksycznych) określanych jako bojowe środki trujące (BST). W czasie
realizacji zadania żołnierz OT może spotkać się i działać w warunkach obecności
trujących związków chemicznych wykorzystywanych w gospodarce. Toksyczne
środki przemysłowe (TSP) np. amoniak, dwutlenek siarki, chlor itp. nie stanowią
środków bojowych (broni), lecz na równi zagrażają życiu i zdrowiu żołnierzy.
Broń radiologiczna to broń, której działanie opiera się na wykorzystaniu Broń radiologiczna
oddziaływania promieniotwórczego rozproszonego materiału radioaktywnego
np. odpadów promieniotwórczych lub innych materiałów zawierających te
substancje w przemyśle (tzw. brudna bomba).
III.1b Zasady obrony przed BMR (OPBMR)
Niezależnie od zastosowanego rodzaju BMR każdy z pododdziałów i żołnierzy

powinien stosować się do zasad obrony przed oddziaływaniem bezpośrednim
broni oraz skażeniami powstałymi w efekcie jej zastosowania. Działania z tego
zakresu obejmują:
a. rozpoznawanie, identyfikacja i monitorowanie skażeń,
b. ostrzeganie, alarmowanie i meldowanie o skażeniach,
c. ochronę przed skażeniami,

57
d. ograniczenie zagrożenia skażeniami (działania prewencyjne),
e. ochronę medyczną.
W kontekście szkolenia indywidualnego każdy z żołnierzy OT powinien posiadać

podstawową wiedzę i umiejętności z zakresu OPBMR:
a. znać oznaki użycia BMR właściwe dla poszczególnych środków,
b. umieć posługiwać się sprzętem do wykrywania skażeń,
c. umiejętnie wykorzystywać indywidualne i zbiorowe środki ochrony przed
skażeniami, urządzenia fortyfikacyjne oraz walory ochronne terenu,
d. znać i stosować optymalne sposoby pokonywania stref skażeń,
e. przestrzegać zasad działania strefach skażonych,
f. znać zasady i przeprowadzać likwidację skażeń z wykorzystaniem sprzętu
etatowego,
g. znać aktualną sytuację skażeń oraz stopień napromieniowania (utrzymywanie
świadomości sytuacyjnej).
Obecnie w działaniach taktycznych najbardziej prawdopodobnym zagrożeniem
dla żołnierza będzie użycie przez przeciwnika BST oraz obecność w środowisku
TSP, które mogą zostać uwolnione w czasie katastrof, aktów terrorystycznych lub
w czasie walki w wyniku uszkodzenia instalacji przemysłowych.
Oznaki użycia BŚT Charakterystycznymi oznakami użycia środków trujących są między innymi:
a. powstanie obłoku dymu lub mgły w miejscach wcześniejszych wybuchów
naziemnych i powietrznych pocisków, granatów, bomb lub rakiet ,
b. przesuwające się z wiatrem od strony przeciwnika obłoki dymu lub mgły,
c. ukazanie się za samolotem szybko znikającego obłoku lub ciemnej smugi,
d. ślady ciekłych BST pozostałe w rejonie ostrzału przeciwnika lub bezpośrednio
w lejach powybuchowych np. oleiste krople, plamy lub kałuże,
e. zmiana barwy roślinności lub szybkie jej więdnięcie,
f. padnięte ptactwo lub zwierzyna,
g. podrażnienie lub utrata wzroku,
h. podrażnienie skóry w miejscach odsłoniętych,
i. specyficzny zapach utrzymujący się w miejscu obecności BST lub TSP (niektóre
środki mają charakterystyczny zapach np. iperyt, amoniak itp.).
III.2 Indywidualna ochrona przed skażeniami
Każdy z żołnierzy posiada na wyposażeniu zestaw Indywidualnych Środków

ISOPS
Ochrony Przed Skażeniami (ISOPS), które umożliwiają żołnierzowi przetrwanie
ataku BMR oraz prowadzenie działań bojowych w warunkach skażenia.
W skład ISOPS wchodzą następujące elementy:
a. filtracyjna maska przeciwgazowa,
b. odzież ochronna:
‐ filtracyjna odzież ochronna FOO‐1,
‐ narzutka ochronna NO‐1,
c. indywidualny pakiet do likwidacji skażeń (IPLS),
d. indywidualny zestaw autostrzykawek IZAS‐05,
e. sprzęt dozymetryczny (dawkomierz indywidualny SOR/T‐012),
f. środki medyczne do udzielania pierwszej pomocy.

58
Uwaga:
W jednostkach Wojska Polskiego w użyciu znajdują się również inne rodzaje
odzieży przeciwchemicznej:
a. lekka izolacyjna odzież ochronna LIOO‐1,
b. odzież przeciwchemiczna LZ‐1 (kombinezon) i LZ‐2.
Środki ISOPS przenoszone są w różnych stanach gotowości do zastosowania,

który uzależniony jest od prawdopodobieństwa użycia BMR przez przeciwnika i
działania żołnierza w środowisku skażonym:
a. stan zerowy: żołnierze działają w mundurach polowych i podstawowym
oporządzeniu indywidualnym bez środków ochrony (środki gotowe do użycia
Rozdział III
znajdują się w dyspozycji np. w wozie),
b. stan niski: żołnierze działają w mundurach polowych i podstawowym
oporządzeniu indywidualnym wraz z środkami ochrony (środki gotowe do użycia
znajdują w zasięgu ręki np. w oporządzeniu),
c. stan średni: żołnierze działają w odzieży ochronnej np. FOO‐1 (bez założonych
rękawic i butów), maska filtracyjna gotowa do użycia w stanie pogotowia,
d. stan wysoki: żołnierze działają w kompletnej odzieży ochronnej i maskach
filtracyjnych (środki ochrony znajdują się w położeniu bojowym).
III.2a Filtracyjna maska przeciwgazowa
Filtracyjna maska przeciwgazowa typu MP‐6 jest podstawowym środkiem Maska MP‐6
ochrony przed skażeniami, przeznaczonym do ochrony dróg oddechowych, oczu
i twarzy żołnierza przed działaniem BST (w ograniczonym zakresie również TSP),
substancjami biologicznymi oraz pyłem radioaktywnym.
W skład zestawu maski wchodzą następujące elementy):

a. część twarzowa (korpus z półmaską i pozostałymi elementami),
b. nagłowie taśmowe,
c. filtropochłaniacz FP‐6,
d. zasobnik do pobierania płynów (bidon i wężyk z zaworem),
e. torba nośna.
Maska MP‐6. Widok z boku maski, widoczne mocowanie filtra FP‐ Maska MP‐6. Widok wewnętrzny maski, widoczne taśmy
6, zatyczka i nakrętka zabezpieczająca. nagłowne, układ foniczny oraz fałdy stabilizujące część
twarzową.

59
Przygotowanie maski Przygotowanie maski do użytkowania obejmuje następujące czynności:
a. wykonanie przeglądu maski (sprawdzenie stanu technicznego poszczególnych
części),
b. rozkonserwowanie części twarzowej (usunięcie elementów zabezpieczenia
oraz umycie maski),
c. wykonanie czynności podstawowych z zakresu użytkowego:
‐ dopasowanie,
‐ wstępne sprawdzenie szczelności,
‐ sprawdzenie szczelności w atmosferze skażonej.
W warunkach działań taktycznych maskę MP‐6 przenosi się w następujących

położeniach:
a. położeniu marszowym w warunkach niskiego lub średniego zagrożenia (brak
lub niskie prawdopodobieństwo użycia BMR),
b. położeniu pogotowia w warunkach wysokiego zagrożenia (duże
prawdopodobieństwo użycia BMR),
c. położeniu bojowym w warunkach użycia BMR lub występowania skażeń i
zakażeń.
Położenie marszowe Położenie marszowe. W położeniu marszowym maska przenoszona jest:

a. w torbie nośnej na lewym boku w tylnym położeniu,
b. na oporządzeniu indywidualnym w tzw. torbie na maskę (kieszeń dedykowana
dla maski z systemem szybkiego otwierania umieszczona na kamizelce
zintegrowanej lub panelu).
Położenie pogotowia Położenie pogotowia. W położeniu pogotowia maska przenoszona jest w miejscu
umożliwiającym jej szybkie dobycie i nałożenie:
a. w torbie nośnej na lewym boku w przednim położeniu,
b. na oporządzeniu indywidualnym w tzw. torbie na maskę.
W położenie pogotowia żołnierz przenosi maskę na komendę MASKI –
W POGOTOWIE, a następnie przygotowuje maskę do użycia wykonując kolejne
czynności:
a. odłożenie lub przełożenie broni w położenie nie utrudniające nałożenia maski,
b. przygotowanie do zdjęcia nakrycia głowy np. rozpięcie paska podbródkowego
w hełmie,
c. przygotowanie maski do użycia:
‐ usunięcie korków z filtropochłaniacza i wkręcenie go do maski,
‐ maskę umieścić z torbie w pozycji do użycia.
Położenie bojowe Położenie bojowe. W położeniu bojowym maska używa jest w warunkach
działania w strefie użycia BMR lub zakażeń. Założenie maski przez żołnierza
występuje w poniższych sytuacjach:
a. po ogłoszeniu alarmu o skażeniach (patrz niżej),
b. na komendę przełożonego MASKI – WŁÓŻ!,
c. samodzielnie w przypadkach rozpoznania przez żołnierza oznak użycia BMR,
skażeń,
d. innych przypadkach, w których zachodzi konieczność użycia środków ochrony
układu oddechowego np. silnego zadymienia pomieszczeń w czasie walki
w budynkach.

60
Nałożenie maski MP‐6 odbywa się według poniższej procedury: Nałożenie maski MP‐6
a. wstrzymanie oddechu i zamknięcie oczu,
b. odłożenie lub przełożenie broni w położenie nie utrudniające nałożenia maski,
c. zdjęcie nakrycia głowy,
d. otworzenie torby nośnej i wydobycie maski,
e. przyciśnięcie maski do twarzy opierając brodę w zagłębienie podbródkowe,
f. nałożenie nagłowia taśmowego wolną ręką i dociągnięcie pasków tylnych
z dociśnięciem maski do twarzy (dopasowanie maski),
g. wykonanie kontroli szczelności maski:
‐ sprawdzenie dopasowania maski przez dotyk i wygładzenie krawędzi maski,
‐ zasłonięcie otworu zaworu wydechowego i wykonanie wydechu,
Rozdział III
‐ zasłonięcie otworu wlotowego filtropochłaniacza i wykonanie wdechu,
h. otworzenie oczu, wykonanie wydechu i przejście do normalnego oddychania,
i. nałożenie nakrycia głowy, a następnie kaptura odzieży ochronnej (jeśli jest
założona),
j. zapięcie torby nośnej maski i przeniesienie jej na pozycję marszową
(w przypadku przenoszenia w elemencie oporządzenia, zapięcie torby na
maskę),
k. przejście do kolejnego etapu działania.
Zdejmowanie maski MP‐6 wykonywane jest na komendę przełożonego MASKI – Zdejmowanie maski MP‐6
ZDEJMIJ!, przeniesienie maski do torby nośnej na.
W celu zdjęcia maski po komendzie żołnierz wykonuje następujące czynności:
a. w przypadku przenoszenia na zawieszeniu taktycznym przemieszcza broń w
pozycję nie utrudniającą działania lub odkłada broń,
b. zdejmuje kaptur odzieży ochronnej (jeśli była założona), a następnie nakrycie
głowy (hełm),
c. chwytając za pochłaniacz, poprzez pociągnięcie maski w dół wyciąga
podbródek z maski,
d. poprzez ruch ręki po łuku w górę zdejmuje maskę (bez rozluźniania nagłowia
taśmowego),
e. nakłada hełmu (opcjonalnie podnosi broń jeśli została odłożona),
f. dalsze działanie zgodnie z poleceniem dowódcy np. w przypadku braku
skażenia maski na komendę MASKI‐ZŁÓŻ! przeniesienie jej w pozycję marszową
poprzez wykonanie czynności przygotowania maski w odwrotnej kolejności:
odkręcenie i zabezpieczenie korkami pochłaniacz itd.
Uwaga:
W przypadku obecności TSP maska MP‐6 ze standardowym filtropochłaniaczem
FP‐6 używana jest wyłącznie do opuszczenia strefy skażenia. Wykonywanie
zadań w strefie tego typu możliwe jest wyłącznie po zamontowaniu w masce
filtropochłaniacza dedykowanego ochronie przed określonym typem TSP.
III.2b Filtracyjna odzież ochronna FOO‐1
Filtracyjna odzież ochronna FOO‐1 wraz z narzutką ochronną oraz maską MP‐6 Odzież FOO‐1
przeznaczona jest do ochrony indywidualnej żołnierza przed szkodliwym
działaniem BST występujących w postaci par lub aerozoli oraz środków
biologicznych, a także przed bezpośrednim skażeniem powierzchni ciała
w warunkach obecności substancji promieniotwórczych.

61
W przypadku zastosowania ciekłych BST (kropel) FOO‐1 należy stosować wraz z
narzutką ochronną NO‐1. Narzutkę ochronną stosuje się również w przypadku
działania w czasie długotrwałych opadów deszczu, aby ochronić odzież przed
przemoczeniem (nasączenie materiału filtrosorbcyjnego działa negatywnie na
zdolności ochronne).
Komplet odzieży FOO‐1 składa się z następujących elementów:

a. kurtki ochronnej z kapturem,
b. spodni ochronnych,
c. rękawic ochronnych wraz z bawełnianymi ocieplaczami,
d. butów ochronnych,
e. torby nośnej do przechowywania butów i rękawic ochronnych oraz ich
przenoszenia po nałożeniu odzieży,
f. zasobnika do przechowywania i przenoszenia wszystkich elementów zestawu.
Wykorzystanie FOO‐1 Analogicznie do maski filtracyjnej w przypadku odzieży ochronnej wyróżnia się
cztery stany jej składowania, przenoszenia i wykorzystania:
a. stan zerowy, w którym odzież ochronna jest zmagazynowana w dyspozycji
dowódcy i łatwo dostępna np. w kontenerze, wozie itp. (nie przewiduje się
użycia przez przeciwnika BMR lub przeciwnik nie dysponuje środkami tego
typu,),
b. stan niski, w którym odzież jest wydana żołnierzom i znajduje się w ich
dyspozycji (przeciwnik dysponuje BMR, lecz dotychczas jej nie stosował),
c. stan średni, w którym żołnierze działają w założonej odzieży ochronnej
z rękawicami i butami lub bez nich (przeciwnik dysponuje BMR, istnieje duże
prawdopodobieństwo jej zastosowania),
d. stan wysoki, w którym żołnierze działają w kompletnej odzieży ochronnej i
masce filtracyjnej (w warunkach zastosowania przez przeciwnika BMR lub
skażenia TSP).
Uwaga:
Odzież ochronną żołnierz przenosi w stan wysoki w następujących przypadkach:
a. w działaniach pododdziału na komendę przełożonego: ODZIEŻ OCHRONNĄ –
WŁÓŻ!,
b. samodzielnie w czasie działania pojedynczo lub w parze po stwierdzeniu
zastosowania lub obecności BST lub TSP.
Zakładanie FOO‐1 Uproszczony schemat zakładania zestawu FOO‐1 polega na wykonaniu

następujących czynności:
a. wyjęcie elementów zestawu z zasobnika,
b. odłożenie broni, zdjęcie hełmu (nakrycia głowy), oporządzenia, wierzchniej
warstwy odzieży (opcjonalnie) i butów,
c. założenie i regulacja spodni ochronnych,
d. założenie butów,
e. założenie i regulacja kurtki ochronnej,
f. założenie butów i rękawic ochronnych (opcjonalnie na komendę),
g. złożenie zdjętych części umundurowania oraz rękawic i butów ochronnych do
torby nośnej (jeśli są nieużywane),
h. założenie oporządzenia i hełmu.

62
Zdejmowanie FOO‐1
Zdejmowanie odzieży FOO‐1. Uproszczony schemat zdejmowania zestawu FOO‐1
polega na wykonaniu na komendę: ODZIEŻ OCHRONNĄ‐ZDEJMIJ! następujących
czynności:
a. przejście w wyznaczone przez przełożonego lub personel specjalistyczny
miejsce, a następnie odwrócenie się plecami do wiatru,
b. odłożenie broni, zdjęcie hełmu (nakrycia głowy), oporządzenia, wierzchniej
warstwy odzieży (opcjonalnie),
c. podwinięcie nogawek i zdjęcie butów ochronnych,
d. zdjęcie rękawic ochronnych,
e. zdjęcie kurtki ochronnej,
Rozdział III
f. zdjęcie spodni ochronnych,
g. dalsze działanie według poleceń przełożonego.
Uwaga:
(1) Zdejmowanie odzieży ochronnej wykonuje się z zachowaniem zasad
ostrożności, aby nie doprowadzić do skażenia odzieży wewnętrznej lub skóry.
(2) W przypadku wystąpienia skażenia żołnierz usuwa je stosując środki
z indywidualnego pakietu likwidacji skażeń.
III.2c Narzutka ochronna NO‐1
Narzutka ochronna NO‐1 przeznaczona jest do ochrony żołnierza przed kroplami Narzutka ochronna NO‐1
bojowych środków trujących, biologicznych oraz pyłem promieniotwórczym.
Zastosowanie narzutki umożliwia żołnierzowi opuszczenie lub przekroczenie
strefy skażonej, eksploatację i obsługi techniki wojskowej, uzbrojenia
i wyposażenia indywidualnego w warunkach zastosowania przez przeciwnika
BMR oraz obecności TSP w środowisku działania. Chroni również przed
występującymi w warunkach zastosowania BMR, kondensacyjnymi osadami
atmosferycznymi zawierającymi substancje toksyczne.
Narzutkę ochronną NO‐1 nakłada się bezpośrednio na odzież ochronną FOO‐1

przy założonej masce przeciwgazowej, hełmie i oporządzeniu indywidualnym
w następujących przypadkach:
a. w działaniach pododdziału na komendę: NARZUTKĘ OCHRONNĄ – WŁÓŻ!,
b. samodzielnie w czasie działania pojedynczo lub w parze po stwierdzeniu
zastosowania BŚT lub obecności skażenia.
Uwaga:
Narzutka ochronna NO‐1 jest przeznaczona do jednorazowego użycia.
Zakładanie narzutki NO‐1. Uproszczony schemat zakładania NO‐1 polega na Zakładanie narzutki NO‐1
wykonaniu następujących czynności:
a. przełożenie broni do pozycji przedniej nie utrudniającą nałożenia,
b. wyjęcie narzutki z torby nośnej, a następnie rozpakowanie,
c. rozłożenie narzutki,
d. założenie narzutki przez głowę,
e. przełożenie filtra maski przez otwór twarzowy narzutki,
f. uszczelnienie kaptura, aby przylegał do maski i hełmu nie ograniczając
widoczności (eliminacja szczelin).

63
Zdejmowanie narzutki NO‐1 Zdejmowanie narzutki NO‐1. Narzutkę NO‐1 zdejmuje się wykonując
następujące czynności:
a. przejście w wyznaczone przez przełożonego lub personel specjalistyczny
miejsce, a następnie odwrócenie się plecami do wiatru,
b. przeniesienie części podbródkowej narzutki na pochłaniacz, tak aby nie
spowodować rozszczelnienia maski,
c. podtrzymując od wewnątrz, uniesienie narzutki do góry i zrzucenie jej przed
siebie w wyznaczone miejsce.
Uwaga:
(1) Broń przenoszona jest pod narzutką, w warunkach konieczności jej użycia
należy ja wyjmować ruchem łukowym od dołu narzutki.
(2) W przypadku wystąpienia skażenia munduru lub wyposażenia w czasie
poruszania się lub obsługi sprzętu, żołnierz usuwa je natychmiast stosując środki
z indywidualnego pakietu likwidacji skażeń.
III.2d IPLS
IPLS Indywidualny pakiet likwidacji skażeń IPLS‐1 przeznaczony jest do

profilaktycznego zabezpieczenia przed oddziaływaniem BST, odkażania
odkrytych powierzchni skóry (twarz, dłonie, szyja) oraz odkażania broni osobistej
i wyposażenia. W skład pakietu wchodzą trzy aktywne o różnym przeznaczeniu:
a. maść profilaktyczna do zabezpieczenia odkrytych powierzchni skóry,
b. proszek adsorpcyjny (chemosorbent) do usuwania BST ze skażonej skóry,
umundurowania i wyposażenia,
c. środek organiczny do likwidacji skażeń BST powierzchni metalowych
uzbrojenia i wyposażenia.
Maść profilaktyczna Maść profilaktyczna wykorzystywana jest w razie zagrożenia użycia BMR (skażeń)
oraz przed wejściem lub działaniem w terenie skażonym. Użycie realizowane jest
na komendę przełożonego lub samodzielnie w działaniu indywidualnym i opiera
się na wykonaniu następujących czynności:
a. wyciśnięcie na dłonie połowy zawartości tuby,
b. posmarowanie maścią twarzy, szyi oraz reszty nieosłoniętych miejsc w rejonie
głowy (należy zachować ostrożność, aby maść nie dostała się do oczu),
c. posmarowanie dłoni,
d. powtórzenie czynności po 1 godz. przy wykorzystaniu pozostałej części maści.
Proszek adsorpcyjny Proszek adsorpcyjny używany jest po wyjściu z terenu skażonego w przypadku
wykrycia środków trujących w postaci ciekłej np. na skórze lub mundurze. Środka
używa się w następujący sposób:
a. rozwinięcie rękawicy i nałożenie jej na rękę, którą wykonujemy czynności,
b. rozerwanie rogu woreczka ze środkiem do likwidacji skażeń,
c. nałożenie porcji proszku na rękawicę i wklepywanie go w skażoną
powierzchnię,
d. zmycie proszku wodą z mydłem.
Środek odkażający Płynny środek odkażający z nośnikiem organicznym w spryskiwaczu używany jest
do likwidacji skażeń części metalowych broni strzeleckiej oraz wyposażenia
techniką rozpylenia. Aby nanieść środek należy wykonać następujące czynności:

64
a. nakręcić głowicę spryskiwacza na zbiornik a następnie odblokować zawór
spryskiwacza,
b. nanieść środek rozpylając go na skażone powierzchnie z odległości około
20 cm,
c. zmyć naniesiony roztwór z powierzchni,
d. po usunięciu środka odkażającego przeprowadzić konserwację metalowych
powierzchni.
Uwaga:
Zestaw wydawany jest wyłącznie w określonych warunkach zagrożenia
zastosowaniem przez przeciwnika BST.
Rozdział III
III.2d IZAS‐05
Indywidualny zestaw autostrzykawek przeciwko działaniu BST IZAS‐05 (wz.2005) IZAS‐05

stanowi zestaw środków do leczenia zatruć środkami paralityczno‐drgawkowymi
np. gazem VX, sarinem, somanem, tabunem i pestycydami
fosforanoorganicznymi, w którym środki lecznicze podawane są w formie
zastrzyku domięśniowego.
Zestaw składa się z trzech automatycznych strzykawek zawierających:

a. strzykawka żółta (siarczan atropiny),
b. strzykawka brązowa z żółtą nakrętką (siarczan atropiny oraz chlorek
pralidoksymu),
c. strzykawka szara (diazepam).
W warunkach bojowych zestaw uzupełniany jest o strzykawkę z morfiną (środek
przeciwbólowy), która przenoszona jest poza opakowaniem IZAS w kieszeni
munduru.
Użycie strzykawki w zależności od warunków, wykonywane jest samodzielnie Użycie IZAS‐05

przez żołnierza (samopomoc) lub w systemie pomocy koleżeńskiej i składa się
z następujących czynności:
a. wydobycie strzykawki i uchwycenie jej ręką tzw. chwytem młotkowym
(możliwość odbezpieczenia kciukiem),
b. przyciśnięcie do miejsca wstrzyknięcia,
c. zerwanie kciukiem bezpiecznika i wstrzyknięcie środka (aplikacja powinna
trwać około 10 s).
Uwaga:
Zestaw IZAS‐05 wydawany jest wyłącznie w określonych warunkach zagrożenia
zastosowaniem przez przeciwnika BST.
III.3 Ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu skażeniami
W działaniach taktycznych istnieją określone sposoby ostrzegania i alarmowania Alarm o skażeniach

zagrożeniu BST i TSP za pomocą różnych środków sygnalizacyjnych:
a. sygnały dźwiękowe:
‐ przerywany, modulowany dźwięk syreny alarmowej,
‐ sygnał pirotechniczny, którym towarzyszy gwizd oraz światło żółte i czerwone,
np. wystrzelenie naboju sygnalizacyjnego NSCh‐40,

65
‐ sekwencja krótkich przerywanych sygnałów dźwiękowych pojazdów
mechanicznych lub innych podobnych urządzeń albo uderzenia w gong w
stosunku 1:1 (1s dźwięk, 1s przerwy).
b. sygnał głosem:
‐ alarm o skażeniu BST sygnałem: SKAŻENIE! (ang. GAS‐GAS‐GAS!),
‐ alarm o skażeniu promieniotwórczym: PROMIENIOWANIE! (ang. FALLOUT‐
FALLOUT‐FALLOUT!)
c. sygnał optyczny (wzrokowy) w postaci czarnego elementu (najlepiej
w kształcie trójkąta).
Odwołanie alarmu Odwołanie alarmu ogłaszane jest przy pomocy:

a. sygnałem dźwiękowym: niemodulowanym dźwiękiem syreny alarmowej,
b. sygnałem głosem: ODWOŁANIE ALARMU! (ODBÓJ!, ang. ALL CLEAR!).
III.4 Pokonywanie terenu skażonego
Teren skażony Teren skażony jest oznaczany według określonych zasad, trójkątami
ostrzegawczymi w określonym kolorze dedykowanym rodzajowi skażenia
(zagrożenia) oraz napisami informacyjnymi:
a. skażenie promieniotwórcze: biały trójkąt z napisem ATOM,
b. skażenie chemiczne: żółty trójkąt z napisem GAS,
c. skażenie biologiczne: niebieski trójkąt z napisem BIO.
W trójkącie, oprócz informacji głównej o rodzaju skażenia, zawiera się również
informacje dodatkowe o rodzaju użytego BST, substancji biologicznej lub
napromieniowaniu z grupą czasu i daty określającą czas zdarzenia.
W czasie realizacji wyznaczonego zadania pododdział może stanąć przed

koniecznością działania w strefie skażonej między innymi w następujących
przypadkach:
a. trasa marszu w rejon wykonania zadania przebiega przez wcześniej
rozpoznany teren skażony,
b. zadanie realizowane jest we wcześniej rozpoznanym terenie skażonym lub
w jego pobliżu,
c. w czasie realizowania zadania nastąpiło skażenie terenu np. przeciwnik
zastosował BST lub nastąpiła emisja TSP,
d. pododdział wykrył wcześniej nie rozpoznaną strefę skażoną.
W przypadku napotkania terenu skażonego żołnierze pododdziału działają

według poniższej procedury:
a. pododdział zatrzymuje się w przypadku:
‐ wykrycia oznakowania strefy skażonej,
‐ wykrycia charakterystycznych oznak zastosowania BST (patrz wyżej),
‐ wykrycia skażenia za pomocą przyrządów wykrywania skażeń np. AP2c,
b. wobec wykrycia nieoznaczonego skażenia dowódca pododdziału nakazuje
założenie masek przeciwgazowych (komenda: MASKI WŁÓŻ!),
c. w przypadku braku oznaczenia strefy skażenia:
‐ melduje się przełożonemu wykrycie strefy (z podaniem współrzędnych)
‐ wykonuje się oznaczenia ostrzegawcze strefy (w widocznym miejscu po prawej
stronie drogi).

66
Dalsze działanie następuje według jednego z wariantów:
a. pododdział wycofuje się omijając strefę skażoną,
b. w przypadku konieczności pokonania lub wejścia do strefy w celu wykonania
przez pododdział, dowódca nakazuje założenie przez żołnierzy środków
ochronnych (komenda: MASKI/ODZIEŻ OCHRONNĄ WŁÓŻ!) i pokonuje strefę,
c. w czasie pokonywania strefy lub działania wewnątrz strefy skażonej, żołnierze
wykonują pod nadzorem dowódcy wyłącznie nakazane czynności np. w czasie
marszu nie zatrzymują się i pokonują strefę jak najszybciej,
d. w przypadku braku wcześniejszego oznaczenia granic strefy w czasie marszu
prowadzone są pomiary w celu określenia tylnego skraju strefy skażenia,
e. po pokonaniu strefy dowódca pododdziału nakazuje przystąpienie do
Rozdział III
likwidacji skażeń (jeśli wystąpiły), a następnie zarządza zdjęcie odzieży ochronnej
i maski przeciwgazowej.
NOTATKI

67
68
Rozdział IV. POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA
IV.1 Ogólne zasady POPL
Powszechna obrona przeciwlotnicza (POPL) rozumiana jest jako zespół POPL

przedsięwzięć mających na celu samoobronę pododdziałów (obiektów) przed
rozpoznaniem powietrznym lub ŚNP przeciwnika oraz ograniczenie skutków
uderzeń z powietrza i obejmuje:
a. aktywną obronę przeciwlotniczą,
b. pasywną obronę przeciwlotniczą.
Aktywna obrona przeciwlotnicza obejmuje następujące działania: Aktywna OPL

a. optyczno‐wzrokowe rozpoznanie przestrzeni powietrznej (obserwacja
przestrzeni powietrznej),
b. ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniu uderzeniami z powietrza,
c. zorganizowaną walkę ze środkami napadu powietrznego przy użyciu
Rozdział IV
niespecjalistycznych środków rażenia.
III
Pasywna obrona przeciwlotnicza obejmuje następujące działania: Pasywna OPL
a. maskowanie, rozśrodkowanie sił i środków,
b. przygotowanie schronów i ukryć (szczelin) przeciwlotniczych,
c. likwidację skutków uderzeń lotniczych.
IV.2 Ogólna charakterystyka zagrożeń ŚNP przeciwnika
W czasie prowadzenia działań pododdziały lekkiej piechoty mogą stać się

obiektem uderzenia lub rozpoznania ze strony ŚNP przeciwnika:
a. samolotów uderzeniowych,
b. śmigłowców szturmowych lub śmigłowców uzbrojonych,
c. bezpilotowych środków napadu powietrznego np. uzbrojonych BSL, amunicji
krążącej itp.
Wykonanie uderzenia przez samoloty może zostać przeprowadzone w różnych Samoloty

wariantach taktycznych:
a. atak z lotu poziomego z różnego pułapu,
b. atak z lotu nurkowego,
c. atak z lotu wznoszącego.
Wykonanie uderzenia przez śmigłowce szturmowe lub uzbrojone może być Śmigłowce szturmowe
przeprowadzone według jednego z wariantów taktycznych:
a. atak z lotu poziomego,
b. atak z lotu nurkowego,
c. atak z zawisu,
d. atak z wykorzystaniem zasłony przedmiotów terenowych.
Uderzenie wykonywane jest przy pomocy różnych środków bojowych:

uzbrojenia strzeleckiego, rakiet (kierowanych i niekierowanych) oraz bomb
(kierowanych i niekierowanych). W zależności od posiadanych środków
bojowych atak z powietrza może zostać wykonany z różnej odległości, również
z poza zasięgu wzroku obserwatora z ziemi. W przypadku śmigłowców uderzenie

69
Warianty taktyczne przeprowadzenia ataku przez samolot: Warianty taktyczne przeprowadzenia ataku przez śmigłowiec:
a. uderzenie z lotu wznoszącego, b. uderzenie z lotu poziomego, a. uderzenie z lotu poziomego, b. uderzenie z lotu nurkowego,
c. uderzenie z lotu nurkowego. c. uderzenie z zawisu, d. uderzenie z wykorzystaniem przeszkody
terenowej.
będzie wykonywane zazwyczaj z maksymalnej odległości skutecznego

prowadzenia ognia przy pomocy przenoszonych środków bojowych.
Uwaga:
Dzięki wykorzystaniu optoelektronicznych środków obserwacji uderzenie
z powietrza może zostać wykonane w nocy lub w trudnych warunkach
pogodowych.
IV.3 Zasady organizacji POPL w pododdziale
Organizacja POPL Organizacja POPL w miejscach stałego (MSD) lub czasowego pobytu
pododdziału ma na celu przygotowanie stanu osobowego do działania
z warunkach zagrożenia uderzeniami ŚNP i obejmuje przystosowanie
wymienionych rejonów do wymogów POPL w zakresie:
a. organizacji obserwacji przestrzeni powietrznej przy pomocy posterunków
obserwacyjnych,
b. przygotowaniu szczelin przeciwlotniczych (stanowisk ogniowych) dla
pododdziałów dyżurnych,
c. przygotowaniu schronów OPL dla reszty stanu osobowego (w przypadku
czasowego miejsca pobytu szczelin przeciwlotniczych lub doraźnych schronów
OPL),
d. przygotowanie środków maskujących i maskowanie,
e. zaplanowanie procedury i przygotowanie pododdziałów do rozśrodkowania,
f. przygotowanie procedur i środków do likwidacji skutków uderzeń
powietrznych.
Organizacja POPL w marszu pododdziału ma na celu przygotowanie stanu

osobowego do działania w warunkach zagrożenia uderzeniami ŚNP obejmuje
realizację następujących przedsięwzięć:
a. organizacja systemu obserwacji przestrzeni powietrznej w marszu i postoju
(wyznaczenie obserwatorów),
b. określenie sposobów alarmowania w warunkach zagrożenia (sygnały
alarmowe),
c. określenie procedury działania w warunkach po wykryciu (obserwacji) oraz
w czasie uderzenia ŚNP przeciwnika,
70
d. wyznaczenie i określenie procedur działania wyznaczonych do zwalczania ŚPN
środków ogniowych,
e. określenie procedur maskowania w czasie marszu,
f. określenie procedur rozśrodkowania i maskowania pododdziału w czasie
postoju.
Niezależnie od wykonywanych zadań do podstawowych zadań zakresu POPL

realizowanych w pododdziale należą:
a. organizacja obserwacji, rozpoznania ŚNP przeciwnika i alarmowania w oparciu
o wyznaczonych obserwatorów (posterunek obserwacyjny i obserwatorzy
przestrzeni powietrznej),
b. organizacja środków ogniowych do zwalczania ŚNP przeciwnika,
c. określenie sposobu maskowania oraz rozśrodkowania żołnierzy i sprzętu
pododdziału,
d. określenie procedur postępowania na wypadek ataku powietrznego,
e. określenie zasad realizacji przedsięwzięć w ramach likwidacji skutków uderzeń
Rozdział IV
III
ŚNP.
Za realizację wymienionych działań odpowiedzialny jest dowódca pododdziału
(stawianie zadań podwładnym i nadzór wykonania).
IV.4 Działanie posterunku obserwacyjnego w OPL
Podstawowym sposobem wykrywania ŚNP przeciwnika jest prowadzenie Posterunek OPL

obserwacji wzrokowej przestrzeni powietrznej bez użycia lub przy użyciu
optycznych (optoelektronicznych) środków obserwacji. Rozpoznanie
prowadzone jest przez obserwatorów działających z wykorzystaniem:
a. stałych posterunków obserwacyjnych zlokalizowanych w rejonie MSD lub
czasowego miejsca pobytu,
b. tymczasowych stanowisk obserwacyjnych np. w czasie postoju,
c. prowadzenia obserwacji w czasie marszu np. z pojazdu.
Miejsce rozmieszczenia posterunku lub stanowiska obserwacyjnego powinno Lokalizacja posterunku OPL
spełniać następujące kryteria taktyczne:
a. zapewniać okrężną obserwację w płaszczyźnie poziomej,
b. umożliwiać prowadzenie nasłuchu,
c. zapewniać warunki maskowania (utrudniać wykrycie)
d. umożliwiać prowadzenie obrony posterunku przed przeciwnikiem naziemnym
i powietrznym,
e. swobodne i skryte działanie obserwatorów.
Stały posterunek obserwacyjny obsadza 2‐3 żołnierzy, którzy powinni być Wyposażenie posterunku OPL
wyposażeni do działania w następujące środki:
a. instrukcję działania na posterunku i grafik dyżurów obserwatorów,
b. dziennik obserwacji z przyborami do pisania,
c. przyrządy obserwacyjny np. lornetkę polową,
d. tablice z sylwetkami samolotów i śmigłowców przeciwnika i własnych
(opcjonalnie),
e. tabliczki orientacyjne z kierunkami stron świata,
f. środki sygnalizacyjne:
‐ dźwiękowe: gong lub syrenę,

71
‐ pistolet sygnałowy wraz z nabojami,
g. środki łączności: telefon lub radiostację,
h. przyrządy nawigacyjne np. busolę lub GPS,
i. okulary przeciwsłoneczne,
j. zegarek.
Uwaga:
(1) Każdy z żołnierzy tworzących obsadę posterunku obserwacyjnego działa
w kompletnym wyposażeniu indywidualnym, środkami ISOPS oraz z bronią
etatową.
(2) W przypadku rozwinięcia tymczasowego stanowiska obserwacyjnego
w czasie postoju pododdziału żołnierze wykorzystują wyłącznie dostępne
wyposażenie podstawowe:
a. kompas (busola),
b. lornetka,
c. środki łączności,
d. środki sygnalizacyjne.
Czynności obserwatora OPL Niezależnie od miejsca działania (stały posterunek, obserwacja w czasie marszu)
działanie żołnierza jako obserwatora OPL polega na wykonywaniu następujących
czynności:
a. prowadzeniu obserwacji i nasłuchu w celu wykrycia obiektów powietrznych,
b. określenie podstawowych parametrów lotu obiektu,
c. określenie charakterystyki obiektu powietrznego,
d. ustalenie przynależności obiektów powietrznych (identyfikacja swój‐obcy)
e. alarmowanie o zagrożeniu z powietrza.
Techniki obserwacji W prowadzeniu obserwacji żołnierz stosuje dwie podstawowe techniki

przeglądu przestrzeni powietrznej:
a. technika obserwacji horyzontalnej,
b. technika obserwacji wertykalnej.
Technika horyzontalna Technika obserwacji horyzontalnej stosowana jest w terenie, w którym

przedmioty terenowe i elementy rzeźby nie zaburzają w dużym stopniu linii
widnokręgu lub linii obserwacji horyzontalnej.
Technika obserwacji horyzontalnej przestrzeni powietrznej: Technika obserwacji horyzontalnej przestrzeni powietrznej:
przykładowy teren o niezaburzonej linii horyzontu. sposób przeprowadzenia obserwacji.

72
W wariancie podstawowym technika polega na wykonaniu obserwacji według
a. podzielenie sektora obserwacji na horyzontalne pasy obserwacji o szerokości
około 20 stopni,
b. wykonanie obserwacji w poszczególnych pasach według metody:
‐ wzdłuż dolnej krawędzi w kierunku od prawej do lewej,
‐ wzdłuż górnej krawędzi pasa w kierunku od lewej do prawej,
c. przeszukanie kolejnych pasów do wysokości około 60 stopni ponad linią
horyzontu.
W drugim wariancie prowadzenie obserwacji polega na wykonaniu

a. podział sektora na mniejsze wycinki z wykorzystaniem przedmiotów
terenowych (dozorów), które stanowią granice każdego z wycinków, Technika wertykalna
b. przeszukanie każdego z wycinków w kierunku od lewej do prawej,
c. powtórzenie przeszukania wycinków widnokręgu w odwrotnym kierunku.
Rozdział IV
III
Technika obserwacji wertykalnej stosowana jest w przypadku terenu, w którym
przedmioty terenowe i elementy rzeźby zaburzają linię widnokręgu.
Zastosowanie tej metody zmniejsza prawdopodobieństwo pominięcia obiektu
znajdującego się na tle przedmiotów terenowych i opiera się na wykonaniu
a. podzieleniu sektora obserwacji na mniejsze wycinki z wykorzystaniem
przedmiotów terenowych, w których dozór stanowi punkt centralny wycinka np.
obszar nad wzgórzem,
b. przeszukanie każdego z wycinków w kierunku od prawej do lewej,
przemieszczając wzrok w płaszczyźnie pionowej naprzemienne góra‐dół.
Jeżeli cel nie został wykryty, żołnierz powtarza obserwację w sektorze. W czasie
prowadzenia obserwacji w celu odpoczynku wzroku należy systematycznie na
kilka sekund przenieść wzrok na dowolny przedmiot terenowy lub na chmurę.
Uwaga:
Obiekt powietrzny można wykryć również poprzez nasłuch (odgłos pracujących
silników np. śmigłowców). Należy jednak zwrócić uwagę na tłumienie i odbijanie
dźwięku przez przedmioty terenowe, co może prowadzić do błędnego określenia
kierunku nadlatującego obiektu.
Technika obserwacji wertykalnej przestrzeni powietrznej: Technika obserwacji wertykalnej przestrzeni powietrznej: sposób
przykładowy teren o zaburzonej linii horyzontu. przeprowadzenia obserwacji.

73
W przypadku wykrycia obiektu powietrznego obserwator składa meldunek
o wykryciu przy pomocy jednej z poniższych metod wskazywania celów
określając: kierunek, ilość i typ obiektu powietrznego (jeśli zostały rozpoznane)
oraz przybliżoną odległość w setkach metrów (hektometrach):
a. metodą według stron świata np. ze wschodu, duża grupa samolotów, 45,
b. metodą dozorów np. Nad 2 (numer lub nazwa dozoru), cztery Su‐34, 30,
c. metodą kierunków głównych (według kierunku marszu) np. Z przodu (od
czoła), z prawej, cztery śmigłowce, 25,
d. metodą kierunków zegarowych np. Na godzinie 3, grupa samolotów, 30.
IV.5 Działanie żołnierza w czasie ataku powietrznego
IV.5a Działanie w czasie alarmu w MSD
Alarm powietrzny Alarm powietrzny w czasie pobytu pododdziału w MSD ogłaszany jest przez
służbę dyżurną (na podstawie otrzymanej informacji) przy pomocy komunikatu:
Alarm powietrzny w MSD UWAGA KOMPANIA, OGŁASZAM ALARM POWIETRZNY!. Sygnał alarmu
powietrznego jest rozkazem do rozpoczęcia natychmiastowego działania
pododdziałów w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej bez względu na
ich miejsce pobytu.
Procedura działania po ogłoszeniu alarmu OPL wykonywane jest w kolejnych
etapach:
a. ogłoszenie alarmu przez służbę dyżurną (dowódcę pododdziału),
b. otwarcie magazynu broni,
c. zaciemnienie okien (w nocy),
d. pobieranie broni, amunicji oraz wyposażenia przez pododdział dyżurny,
e. pobieranie broni, hełmów i masek przez pozostałą część stanu osobowego,
f. zajęcie stanowisk (szczelin przeciwlotniczych) i osiągnięcie gotowości do
prowadzenia ognia przez pododdział dyżurny oraz organizacja obserwacji
w nakazanym sektorze,
g. zajęcie ukryć w schronach przeciwlotniczych przez pozostałą część stanu
osobowego pododdziału.
IV.5b Alarm powietrzny w czasie marszu
Alarm powietrzny w marszu Pododdział może stać się celem uderzenia z powietrza również w czasie marszu
pieszego lub na pojazdach, co oznacza konieczność prowadzenia ciągłej
obserwacji przestrzeni powietrznej. W tym celu dowódca podejmuje
następujące czynności z zakresu OPL:
a. analiza trasy marszu pod kątem właściwości maskujących terenu w kontekście
wrażliwości pododdziału na uderzenia lotnictwa,
b. określenie działania żołnierzy pododdziału w zakresie pasywnej OPL,
c. organizacja obserwacji okrężnej i wyznaczenie obserwatorów przestrzeni
powietrznej:
‐ w kolumnie pojazdów minimum trzech obserwatorów rozmieszczonych według
schematu: z przodu, w środku i z tyłu kolumny,
‐ w kolumnie pieszej w czasie marszu taktycznego minimum trzech
obserwatorów rozmieszczonych według schematu: z przodu, w środku i z tyłu
kolumny,
‐ w ugrupowaniu pododdziału w marszu ubezpieczonym w czasie wykonywania

74
zadania, każdy z żołnierzy w wyznaczonym sektorze obserwacji,
d. określenie oraz przećwiczenie (ćwiczenie przygotowawcze) procedury
reagowania i działania po wykryciu oraz w czasie uderzenia ŚNP przeciwnika.
Obserwatorzy zgłaszają dowódcy pododdziału wykrycie obiektu powietrznego Działanie obserwatorów

w następujących sytuacjach:
a. w przypadku wykrycia nierozpoznanych samolotów lub innych obiektów
o nieustalonej przynależności na dużej odległości,
b. w przypadku wykrycia i identyfikacji samolotów przeciwnika na dużej
odległości.
Obserwatorzy ogłaszają alarm powietrzny w następujących sytuacjach:

a. w przypadku wykrycia i zbliżania się ŚNP przeciwnika (pilot prawdopodobnie
wykrył pododdział i zbliża się w celu rozpoznania),
b. w przypadku wykrycia samolotu przeciwnika w trakcie wykonywania podejścia
do ataku na pododdział np. w czasie nurkowania na cel,
Rozdział IV
c. w pierwszej fazie ataku, jeśli ŚNP nie został wcześniej wykryty np. śmigłowiec.
III
Uwaga:
(1) W czasie działań taktycznych dowódca może zadecydować o ogłoszeniu
alarmu lotniczego w każdym przypadku wykrycia obiektu powietrznego.
(2) W przypadku wykrycia własnego samolotu lub śmigłowca może zaistnieć
konieczność wykorzystania sygnałów rozpoznawczych np. świetlnych, które
umożliwią identyfikację pododdziału jako pododdziału wojsk własnych lub
sojuszniczych.
Wykrycie oraz identyfikacja samolotu lub innego obiektu powietrznego

przeciwnika jest formą kontaktu bojowego, w czasie którego pododdział działa
w zaplanowany i zorganizowany sposób.
Działanie po ogłoszeniu alarmu powietrznego w czasie marszu na pojazdach

polega na wykonaniu następujących czynności:
a. ogłoszenie alarmu powietrznego przez obserwatorów lub dowódcę
pododdziału komendą głosem oraz sygnał (znakiem) ostrzegawczym,
b. w przypadku zatrzymania kolumny, pojazdy zjeżdżają z drogi w celu ukrycia
i rozproszenia pojazdów,
c. żołnierze opuszczają pojazd oraz zajmują ukrycia chroniące ich przed
ostrzałem z powietrza oraz przed odłamkami,
d. w przerwach pomiędzy uderzeniami (zajściami samolotu) należy dążyć do
szybkiego opuszczenie rejonu w celu wyjścia spod uderzenia z wykorzystaniem
osłon terenowych lub zmiany ukrycia,
e. po zakończeniu ataku następuje reorganizacja pododdziału i opuszczenie
rejonu.
IV.5c Prowadzenie ognia do celów powietrznych
Standardowa sekcja lekkiej piechoty posiada ograniczone możliwości zwalczania

celów powietrznych ze względu na charakterystyki taktyczno‐techniczne
większości współczesnych ŚNP oraz brak specjalistycznych środków OPL (poza
niektórymi pododdziałami wsparcia). Aktywna obrona przeciwlotnicza

75
podejmowana jest zazwyczaj w celu samoobrony lub w warunkach
pozwalających na efektywne użycie posiadanych środków ogniowych przeciwko
celom powietrznym lecącym z niską prędkością (do 250 km/h) lub dużą
prędkością (powyżej 250 km/h) wyłącznie na niskim pułapie:
a. samoloty,
b. śmigłowce,
c. bezpilotowe środki latające (BSP).
Uwaga:
Współczesne samoloty oraz śmigłowce uderzeniowe (szturmowe) wykonujące
zadania bliskiego wsparcia (CAS) są zazwyczaj dobrze opancerzone i odporne na
ogień broni strzeleckiej o kalibrze 12,7 mm, dlatego ich zwalczanie przy pomocy
broni strzeleckiej może być podejmowane wyłącznie w korzystnych warunkach
taktycznych gwarantujących uszkodzenie wrażliwych części maszyny.
Zwalczanie celów Zwalczanie celów powietrznych prowadzone jest pododdziałem, zazwyczaj

wielkości plutonu lub większym w celu uzyskania efektu masowości ostrzału
(kompensuje brak możliwości prowadzenia ognia precyzyjnego). W celu
zwiększenia efektywności ostrzału, ogień powinien być prowadzony amunicją
przeciwpancerną oraz smugową (zapalającą). Decyzję o otworzeniu ognia
podejmuje dowódca pododdziału po dokonaniu analizy sytuacji taktycznej
i określeniu rzeczywistych możliwości zniszczenia (uszkodzenia) celu
powietrznego np. w przypadku wykrycia śmigłowca transportowego w zawisie
lub w czasie podejścia do lądowania.
Uwaga:
Zabronione jest otwieranie ognia z broni strzeleckiej przez pojedynczych
strzelców lub niewielkie grupy np. sekcje ogniowe, ze względu na minimalną
efektywność prowadzonego ognia.
Zwalczanie samolotów lecących z dużą prędkością na niskim pułapie w locie

poziomym prowadzi się metodą zapory ogniowej stawianej na przypuszczalnym
Sposób prowadzenia ognia do celów
powietrznych z karabinka w postawie kursie (prędkość samolotu uniemożliwia odłożenie efektywnej poprawki na
klęcząc. wyprzedzenie) w następujących wariantach:
a. metodą zapory pionowej w przypadku przelotu po kursie bezpośrednio nad
pododdziałem w odległości mniejszej niż 2500 m (zapora ogniowa rozwijana jest
nad pododdziałem, żołnierze strzelają pionowo w górę),
b. metodą zapory pochyłej w przypadku przelotu po kursie bezpośrednio nad
pododdziałem w odległości większej niż 2500 m (zapora ogniowa rozwijana jest
przed pododdziałem, żołnierze strzelają w górę w kierunku celu pod kątem 45
stopni) .
W czasie zwalczania celów powietrznych metodą zapory ogniowej żołnierze

działają na komendę dowódcy pododdziału i wykonują następujące czynności:
a. żołnierz na komendę: UWAGA PLUTON! DO SAMOLOTU‐PIONOWĄ
(POCHYŁĄ):
‐ przygotowuje karabinek do prowadzenia ognia ciągłego,
‐ przybiera odpowiednią postawę do prowadzenia ognia,
b. żołnierz na komendę: OGNIA!, otwiera ogień i prowadzi go do momentu
Sposób prowadzenia ognia do celów wyczerpania amunicji lub komendy o przerwaniu ognia.
powietrznych z karabinka w postawie stojąc.
76
Warianty wykonania zapory ogniowej w celu zwalczania samolotów na niskim pułapie: a.
metoda zapory pionowej, b. metoda zapory pochyłej.
Opis rysunku: Ow‐ odległość wykrycia, Po‐ punkt otwarcia ognia (odzwierciedla położenie
samolotu w momencie otwarcia ognia), Pw‐ punkt wyprzedzenia odzwierciedlający
Rozdział IV
III
punkt celowania, SO‐stanowisko ogniowe, Z‐zapora ogniowa.
Zwalczanie śmigłowców na niskiej wysokości prowadzone jest różnymi Zwalczanie śmigłowców

metodami w zależności od charakterystyki lotu celu:
a. śmigłowiec w zawisie,
b. śmigłowiec w locie poziomym,
c. śmigłowiec w zniżaniu,
d. śmigłowiec w ruchu pionowym (w zniżaniu lub wznoszeniu pionowym).
Zwalczanie śmigłowca w zawisie jest prowadzone według zasad strzelania do

celu nieruchomego (stacjonarnego) na odpowiednim dystansie, co należy
uwzględnić w nastawie celownika. Jedyną różnicą jest kąt wynikający z położenia
strzelca względem celu który znajduje się wyżej niż poziom gruntu.
Uwaga:
W przypadku celu w zawisie oprócz broni strzeleckiej żołnierze mogą
wykorzystać granatniki przeciwpancerne znajdujące się na uzbrojeniu
pododdziału.
Zwalczanie śmigłowca w locie poziomym prowadzone jest według zasad

strzelania do celu ruchomego, co wiąże się z koniecznością odłożenia
odpowiedniej poprawki i celowanie w punkt wyprzedzenia celu. W przypadku
prowadzenia ognia z broni strzeleckiej drużyny lekkiej piechoty poprawki przy
prędkości celu 200‐250 km/h i odległość około 400‐500 m, w przypadku kbs
Beryl C wyprzedzenie wynosi 2‐3 szerokości osłony muszki odkładane w kierunku
lotu.
Zwalczanie śmigłowca w zniżaniu prowadzone jest według zasad strzelania do

wiropłata w locie poziomym z tą różnicą, że poprawka odkładana jest po skosie
w kierunku zniżania.
Zwalczanie śmigłowca w ruchu pionowym prowadzone jest według zasad

strzelania do helikoptera w locie poziomym z tą różnicą, że poprawka odkładana
jest w kierunku zniżania: nad lub pod sylwetkę.
77
Uwaga:
(1) Na odległościach powyżej 500 m możliwości prowadzenia zwalczania celów
powietrznych posiadają wyłącznie karabiny maszynowe UKM 2000P.
(2) W przypadku zwalczania celów powietrznych przy pomocy broni strzeleckiej
pododdziału efekt prowadzonego ognia może być trudny do zaobserwowania.
(3) Ostrzelanie celu powietrznego bez użycia amunicji smugowej umożliwia
maskowanie położenia pododdziału i faktu prowadzenia ognia
przeciwlotniczego, utrudnia jednak szybką korektę prowadzonego ognia.
(4) Na analogicznych zasadach jak śmigłowce zwalcza się lekkie samoloty
szturmowe.
Innymi rodzajami celów powietrznych, których zwalczanie wykonywać mogą

pododdziały piechoty są:
a. spadochroniarze (desanty powietrzne),
b. bezpilotowe statki powietrzne (BSP, ang. UAS).
Zwalczanie spadochroniarzy Zwalczanie spadochroniarzy prowadzone jest na zasadach analogicznych do

strzelania do śmigłowców w zniżaniu, w którym przyjmuje się następujące
poprawki odkładane po skosie w kierunku opadania:
a. na odległości do 200 m poprawka 0,5 sylwetki na każde 100 m,
b. na odległości powyżej 200 m poprawka 1 sylwetka na każde 100 m (na
odległości 400‐500 około ? szerokości osłony muszki kbs Beryl C).
Zwalczanie BSP Zwalczanie BSP przy pomocy broni strzeleckiej jest wyraźnie utrudnione ze
względu na niewielkie wymiary celu, zwłaszcza w przypadku zastosowania
statków klasy mini‐BSP. Na podstawie doświadczeń z bieżących konfliktów
zbrojnych (Ukraina, Syria) za podstawowe formy przeciwdziałania dronom
przeciwnika uznaje się:
a. pasywna OPL np. maskowanie i obserwacja,
b. aktywna OPL:
‐ zwalczanie rozpoznanych dronów za pomocą broni maszynowej np. UKM
2000P,
‐ aktywne zagłuszanie przy pomocy przenośnych urządzeń WRE.
NOTATKI

78
Rozdział V. MARSZ TAKTYCZNY
Marszem w działaniach taktycznych nazywamy zorganizowane przemieszczanie Marsz taktyczny

wojsk na własnych środkach transportu do wyznaczonego rejonu lub na rubież
walki, z zachowaniem zdolności do wykonywania zadań bojowych.
Według kryterium zastosowanego środka transportu, marsze taktyczne dzielą się

na następujące rodzaje:
a. marsze piesze (w warunkach zimowych marsz na nartach lub rakietach
śnieżnych),
b. marsze na środkach transportu np. rowery, motocykle, pojazdy kołowe lub
gąsienicowe, śmigłowce itd.,
c. marsze kombinowane, tj. wykonywane na różnych odcinkach pieszo lub
z wykorzystaniem środków transportu.
Marsz pieszy. Podstawowym rodzajem marszu w działaniach pododdziałów Marsz pieszy

lekkiej piechoty jest marsz pieszy, który odbywany jest po drogach oraz po
terenie przygodnym (na przełaj). Marsz tego rodzaju posiada następujące
pozytywne i negatywne cechy:
a. cechy pozytywne:
‐ uniezależnia pododdziały od środków transportu,
‐ umożliwia pokonanie terenu niedostępnego dla mechanicznych środków
III
Rozdział V
transportu,
‐ zapewnia większe możliwości maskowania pododdziału,
b. cechy negatywne:
‐ stosunkowo niskie tempo przemieszczania się pododdziału,
‐ odległość i czas marszu ograniczona możliwościami fizycznymi żołnierzy,
‐ duży wpływ warunków pogodowych (klimatycznych) i terenowych na
możliwości marszowe żołnierzy.
W praktyce za możliwości marszowe lekkiej piechoty przy wykorzystaniu dróg

przyjmuje się następujące średnie wartości:
a. prędkość (tempo) marszu do 5 km/h (w zimie do 3 km/h),
b. odległość marszu do 50 km (w zimie do 30 km),
c. efektywny czas marszu do 12 godz.
W przypadku wykonywania marszu w terenie przygodnym np. w czasie marszu
na azymut lub marszu w nocy, wartości tempa i odległości spadają średnio
o 30‐50 %.
V.1 Przygotowanie żołnierzy do działania w marszu
Przygotowanie indywidualne żołnierza stanowi obok planowania wykonania Przygotowanie do marszu

marszu pieszego, jeden z kluczowych elementów decydujący o efektywności
działania całego pododdziału. Przygotowanie indywidualne wykonywane jest na
podstawie polecenia przełożonego (określa szczegółowe uwarunkowania
działania np. odległość, czas, wymagania sprzętowe itp.) i obejmuje następujące
czynności żołnierza:
a. przygotowanie obuwia i stóp,
b. przygotowanie umundurowania,
c. przygotowanie oporządzenia indywidualnego i transportowego (plecak),

79
d. zapoznanie się z trasą i wytycznymi prowadzenia marszu.
Przygotowanie obuwia i stóp obejmuje następujące czynności:

a. sprawdzenie obuwia (potencjalne uszkodzenia, stan sznurówek, dopasowanie
itp.),
b. kontrola stóp (przycięcie paznokci, zabezpieczenie miejsc wrażliwych
plastrem, talkowanie stóp itd.),
c. dobór skarpet (czyste, używane i dopasowane do stopy, aby uniknąć otarć).
Przygotowanie umundurowania obejmuje następujące czynności:

a. dopasowanie do warunków atmosferycznych (temperatura otoczenia, opady
itd.),
b. dopasowanie do warunków marszu (stosunkowo luźne dopasowanie,
umożliwiające swobodne oddychanie i cyrkulację powietrza przy ciele w celu
możliwości termoregulacji).
Przygotowanie oporządzenia indywidualnego i transportowego obejmuje

a. dopasowanie oporządzenia indywidualnego do marszu (likwidacja luźnych
pasków, mocowanie i zabezpieczenie elementów przed wypadnięciem),
b. właściwe spakowanie plecaka, regulacja i dopasowanie szelek plecaka
(zasobnika),
c.sprawdzenie zamocowania do plecaka (zasobnika) elementów dodatkowych.
V.2 Planowanie marszu
Planowanie marszu Planowanie drogi marszu odbywa się według następującej procedury:
a. wyznaczenie punktu początkowego i docelowego,
b. wyznaczenie punktów pośrednich (punktów zwrotu, charakterystyczne, łatwe
do znalezienia i identyfikacji przedmioty terenowe),
c. obliczenie odległości rzeczywistych i wyznaczenie azymutów topograficznych
na mapie (przeliczenie na azymuty magnetyczne),
d. wykonanie szkicu drogi marszu lub tabeli marszu, w której należy uwzględnić:
‐ charakterystyczne elementy rzeźby terenu i ich układ,
‐ oznaczenie poszczególnych odcinków marszu (ujęte w postaci ułamka: azymut/
odległość odcinków oznaczona krokami podwójnymi, opcjonalnie przewidywany
czas przejścia),
e. na podstawie wykonanego szkicu nawigator wykonuje kodowany zapis trasy
(na tabliczce nawigacyjnej):
‐ azymuty odcinków marszu (w przypadku marszu na azymut),
‐ długość odcinków marszu oraz przewidywany czas przejścia,
‐ punkty orientacyjne.
V.3 Działanie żołnierza w czasie marszu
V. 3a Działanie żołnierza jako szperacza

Działanie szperacza
W czasie marszu ubezpieczonego wykonywanego siłami sekcji piechoty
w warunkach prawdopodobnego nawiązania kontaktu bojowego z
przeciwnikiem, w niektórych sytuacjach taktycznych istnieje konieczność

80
rozwinięcia ubezpieczenia bezpośredniego w formie działania tzw. szperaczy.
Zadania wykonywane przez szperaczy w czasie marszu:
a. prowadzenie obserwacji w celu wczesnego wykrycia zagrożenia
np. przeciwnika, ludności cywilnej itp.,
b. wykrywanie i rozpoznanie zapór i przeszkód terenowych,
c. rozpoznanie pól zakrytych np. za przedmiotem terenowym,
d. rozpoznanie przedmiotów terenowych,
e. rozpoznanie terenu niebezpiecznego,
f. prowadzenie ubezpieczenia w czasie przekraczania terenu niebezpiecznego lub
zapory,
g. prowadzenie pododdziału poprzez wskazywanie kierunku marszu
(w przypadku wysunięcia szperaczy do przodu w czasie marszu).
W działaniach tego typu, ubezpieczenie w zależności od wielkości pododdziału,

bieżących uwarunkowań taktycznych i decyzji dowódcy, może przybrać
następujące warianty:
a. ubezpieczenie w postaci sekcji dwuosobowej (wariant podstawowy),
b. ubezpieczenie w formie sekcji ogniowej.
Niezależnie od przyjętego wariantu działanie ubezpieczenia opiera się na

współpracy żołnierzy w parze:
a. szperacza,
III
Rozdział V
b. starszego szperacza (dowódca pary szperaczy).
Współdziałanie ubezpieczenia z pododdziałem opiera się na następującym Współdziałanie ubezpieczenia

schemacie taktycznym:
a. w czasie marszu ubezpieczenie prowadzi pododdział utrzymując w stałą
odległość (obydwa elementy w ruchu),
b. w czasie rozpoznawania przez szperaczy przedmiotu terenowego (zapory,
obiektu itp.) reszta pododdziału zajmuje improwizowane stanowiska ogniowe
prowadząc ubezpieczenie (na kierunku działania szperaczy oraz okrężne).
W celu zapewnienia sprawnego działania, dowódca pododdziału przekazuje
w czasie stawiania zadania szperaczom podstawowe informacje:
a. PRZECIWNIK dowódca informuje o przeciwniku lub innych możliwych
zagrożeniach,
b. KIERUNEK dowódca określa kierunek przemieszczania się szperaczy lub
kierunek na wskazany obiekt terenowy,
c. OBSERWACJA dowódca określa sposób prowadzenia obserwacji lub metodę
rozpoznania obiektu,
d. MELDUNEK dowódca określa sposób meldowania o wynikach rozpoznania
(obserwacji).
Przemieszczanie szperaczy wykonywane jest z prowadzeniem wzajemnego Przemieszczanie szperaczy
ubezpieczenia, w sposób skryty z wykorzystaniem dostępnych osłon i zasłon
terenowych. Realizowane według jednego z poniższych wariantów taktycznych,
analogicznych do współdziałania w sekcji w czasie wykonywania skoku lub
marszu na kontakt, stosowanych niezależnie od wielkości ubezpieczenia:
a. przemieszczanie naprzemienne na tzw. zakładkę (zdobywanie terenu),
b. przemieszczanie naprzemienne do linii wyrównania,
c. przemieszczanie dwójką w tzw. śladzie (żołnierze realizują marsz w stałym
odstępie, przyjmując jeden z szyków pary).

81
Odległość szperaczy od reszty pododdziału determinowana jest koniecznością
Odległość działania szperaczy utrzymywania kontaktu wzrokowego (zmienia się w zależności od rodzaju
terenu) oraz możliwością skutecznego wsparcia ogniowego:
a. w terenie leśnym do 50 m (w zależności od gęstości podszytu i widoczności),
b. w terenie otwartym do 100 m, a w korzystnych warunkach terenowych do
200 m.
W praktyce optymalna odległość szperaczy od pododdziału określana jest

dwoma sposobami:
a. według zasięgu jednego skoku w bieżących warunkach taktycznych,
b. odległością ognia wsparcia na której pododdział może razić przeciwnika,
tj. jeśli w danych warunkach przy określonych środkach ogniowych posiadamy
możliwość skutecznego prowadzenia ognia na odległość 300 m (odległość do
celu), szperacze działać powinni maksymalnie na odległości 100 – 150 m.
Uwaga:
W wyjątkowych sytuacjach taktycznych ubezpieczenie może działać bez kontaktu
wzrokowego, który zastępowany jest kontaktem głosowym (szperacze w zasięgu
głosu) lub stałym kontaktem radiowym np. umówionym sygnałemwysyłanym
drogą radiowąw określonych odstępach czasu.
Działanie szperaczy realizowane jest według procedur, które przewidują w

zakresie podstawowym następujące warianty taktyczne:
a. działanie w marszu po drodze,
b. działanie w marszu w terenie leśnym,
c. działanie w celu rozpoznania obiektu terenowego, przeszkody terenowej,
Przemieszczanie się szperaczy w marszu ubezpieczonym: Działanie szperaczy w rozpoznaniu przedmiotu terenowego, widoczne
a. przemieszczanie naprzemienne szperaczy (tzw. na zakładkę), odległości warunkujące skuteczność działania: odległość skutecznego
b. przemieszczanie do linii wyrównania, ognia wsparcia (150 m), zasięg działania szperaczy (80‐100 m).
c. przemieszczanie w śladzie (szperacze utrzymują stałą odległość
między sobą).

82
budynku itp.,
d. działanie w celu rozpoznania punktu wejścia (punktu wyjścia) w przypadku
zmiany charakteru terenu np. wejście do kompleksu leśnego,
e. działanie w celu rozpoznania tzw. punktu dalszego w przypadku pokonywania
terenu niebezpiecznego,
f. działanie counter‐IED.
Działanie w marszu po drodze opiera się na wysunięciu szperaczy przed czoło Działanie w marszu
pododdziału w celu prowadzenia ubezpieczenia oraz obserwacji drogi
i przyległych do niej pasów terenu (pobocza, rowów, zarośli itp.).
Działanie w marszu w terenie leśnym opiera się na wysunięciu szperaczy przed
czoło pododdziału w celu:
a. ubezpieczenia i obserwacji – szperacze prowadzą obserwację wszystkich
rejonów, które mogą być wykorzystane przez przeciwnika np. zarośli,
nierówności terenu, a także koron drzew),
b. prowadzenia pododdziału – szperacze pełnią funkcje: kierunkowego oraz
nawigatora.
Działanie w celu rozpoznania obiektu terenowego (przeszkody terenowej, Rozpoznanie obiektu

budynku) polega na fizycznym sprawdzeniu przez szperaczy obiektu
znajdującego się na (przy) trasie marszu w celu wykrycia potencjalnego
III
Rozdział V
zagrożenia. Sprawdzenie, niezależnie od obiektu odbywa się według
następującego schematu taktycznego (wariant):
a. sygnał szperaczy o wykryciu obiektu,
b. zatrzymanie pododdziału i rozwinięcie ubezpieczenia na kierunku obiektu,
c. podejście szperaczy do obiektu,
d. sprawdzenie obiektu przez szperaczy,
e. przejście do dalszego etapu działania w zależności od sytuacji taktycznej
(wykrycie lub brak zagrożenia).
Działanie w celu rozpoznania punktu wejścia (punktu wyjścia) polega na Rozpoznanie skraju lasu
przeprowadzeniu obserwacji i fizycznym sprawdzeniu przez szperaczy skraju
obiektu terenowego w celu wykrycia potencjalnego zagrożenia. Sprawdzenie,
niezależnie od wariantu (wejście‐wyjście) odbywa się według następującego
schematu taktycznego:
a. podejście do obiektu np. skraju lasu,
b. obserwacja wstępna w celu wykrycia zagrożenia,
c. fizyczne sprawdzenie terenu przez szperaczy w przypadku braku aktywności
przeciwnika,
d. przejście do dalszego etapu działania w zależności od sytuacji taktycznej
(wykrycie lub brak zagrożenia).

83
V.3b Działanie w zespole nawigacyjnym
Zespół nawigacyjny W czasie wykonywania marszu do prowadzenia bieżącej orientacji wyznaczany

jest zespół nawigacyjny, w którym działa trzech żołnierzy funkcyjnych
(w nawiasie ujęto wyposażenie nawigacyjne żołnierzy):
a. nawigator, wyznaczający kierunek marszu i prowadzący orientację
w położeniu (mapa, busola, opcjonalnie naręczny odbiornik GPS),
b. kierunkowy, odpowiedzialny za wybór trasy pomiędzy punktami
orientacyjnymi i ubezpieczenie pododdziału (busola),
c. mierzący odległość, prowadzący bieżącą kontrolę odległości (busola,
krokomierz tzw. paciorki Rangera).
Działanie zespołu Działanie zespołu nawigacyjnego opiera się na prostym algorytmie, który polega
na wykonaniu następujących czynności:
a. otrzymanie przez nawigatora szkicu marszu (tabeli marszu),
b. określenie bieżącego położenia (potwierdzenie położenia) i nastawienie busoli
na azymut odcinka marszu,
c. przekazanie namiaru kierunkowemu poprzez wskazanie charakterystycznego
punktu terenowego znajdującego się na trasie marszu lub przekazanie innych
informacji, koniecznych do utrzymania prawidłowego kierunku marszu
np. przemieszczamy się drogą aż do skraju lasu na wschód od m. MROCZEK
(wskazanie na mapie),
d. potwierdzenie przez kierunkowego:
‐ otrzymanego namiaru (nastawa na busoli kierunkowego),
‐ wskazanie punktu orientacyjnego w terenie,
‐ potwierdzenie otrzymanych informacji (wskazanie na mapie),
e. rozpoczęcie marszu,
f. w czasie marszu:
‐ nawigator na bieżąco kontroluje kierunek i odległość,
‐ mierzący odległość samodzielnie liczy odległość tzw. parokrokami (odkłada na
paciorkach Rangera), podając ją po przebyciu określonej jednostki np. 200 m lub
na wskazanie nawigatora,
g. po osiągnięciu punktu orientacyjnego pododdział zatrzymuje się w postoju
ubezpieczonym w celu potwierdzenia położenia,
h. następuje powtórzenie procedury przez zespół nawigacyjny na kolejnych
odcinkach, aż do osiągnięcia punktu docelowego.
Uwaga:
(1) W przypadku marszu w terenie zakrytym lub w nocy nawigator na bieżąco
kontroluje przemieszczanie się kierunkowego:
a. w gęstej roślinności (lesie) wskazuje ogólny kierunek, kierunkowy
samodzielnie wybiera punkt odniesienia np. drzewo znajdujące się na granicy
widoczności,
b. w nocy lub w warunkach utrudnionej widoczności, kierunkowy z nawigatorem
przemieszczają się obok siebie, zaś odcinki marszu dzieli się na krótsze części
w celu bieżącej kontroli kierunku.
(2) Nie należy łączyć funkcji kierunkowego z nawigatorem.

84
V.3c Postój ubezpieczony
Postój ubezpieczony jest czasowym zatrzymaniem pododdziału w ubezpieczeniu Postój ubezpieczony

okrężnym podejmowanym w czasie marszu w celu wykonania przez pododdział
lub dowódcę określonych czynności między innymi:
a. nawigacji np. określenia położenia, korekty kierunku marszu, zmiany zespołu
nawigacyjnego itp.,
b. nawiązania łączności,
c. nasłuchu i obserwacji otoczenia,
d. zabezpieczenia działania szperaczy,
e. reorganizacji pododdziału.
Zatrzymanie pododdziału w postoju sygnale STÓJ (W UKRYCIE) żołnierz

podejmuje następujące czynności:
a. zajmuje postawę klęczącą z wykorzystaniem dostępnych osłon lub zasłon
(zmniejszenie rozmiaru sylwetki i maskowanie),
b. przeprowadza kontrolę otoczenia:
‐ kontrola terenu w wyznaczonym sektorze (strefa bliższa i dalsza),
‐ określenie pozycji sąsiadów, pozycji dowódcy,
c. prowadzi obserwację w wyznaczonym sektorze.
Postawa klęcząca w czasie postoju
ubezpieczonego.
V.3d Pokonywanie strefy niebezpiecznej
III
Rozdział V
Strefa niebezpieczna to rejon (obszar) lub przedmiot terenowy (przeszkoda Strefa niebezpieczna
terenowa), w którym pododdział jest narażony na wykrycie przez obserwację
i rażenie ogniem przeciwnika. W działaniach taktycznych wyróżniamy
następujące rodzaje terenów tego typu:
Otwarty teren niebezpieczny
a. otwarty teren niebezpieczny to teren o dużej powierzchni pozbawiony
większych osłon (zasłon) np. polany, poręby, użytki rolne, place itp.,
b. liniowy teren niebezpieczny np. drogi, przesieki, ulice, cieki wodne itp., Liniowy teren niebezpieczny
c. inne tereny niebezpieczne, rozumiane jako pozostałe przedmioty terenowe
o różnym charakterze np. zapory przeciwpiechotne, mosty, wzgórza itp.
Niezależnie od charakterystyki terenu niebezpiecznego w czasie jego

przekraczania obowiązują następujące zasady taktyczne:
a. rozpoznanie wstępne i ocena strefy,
b. rozwinięcie ubezpieczenia na czas przekroczenia strefy,
c. przekroczenie SN w punkcie (na odcinku) gwarantującym maskowanie
działania,
d. przekroczenie SN sposobem gwarantującym najlepsze maskowanie działania.
Przykłady terenów niebezpiecznych: otwarty teren niebezpieczny. Przykłady terenów niebezpiecznych: liniowy teren niebezpieczny.

85
Metoda przekroczenia terenu niebezpiecznego warunkowana jest przez jego
charakterystykę taktyczną.
Uwaga:
Punkt przejścia powinien zapewniać warunki maskowania pododdziału
w punkcie bliższym i dalszym, a także jeśli to możliwe dobre warunki obserwacji,
aby wykryć potencjalne zagrożenie.
Niezależnie od rodzaju terenu niebezpiecznego przed jego pokonaniem

realizowana jest procedura zatrzymania pododdziału:
a. po dojściu sekcji w rejon drogi szperacz zatrzymuje pododdział, a następnie
przekazuje sygnał TEREN NIEBEZPIECZNY (DROGA),
b. dowódca podchodzi do prowadzącego, a po ocenie terenu podejmuje decyzję
o sposobie pokonania przeszkody (przekazuje sygnał).
Otwarty teren niebezpieczny pokonujemy w jednym z poniższych wariantów:

a. w przypadku terenu o niewielkiej powierzchni np. polany należy go obejść,
b. w przypadku terenu o dużej powierzchni, którego nie można obejść lub zajmie
to zbyt dużo czasu, stosujemy przemieszczanie naprzemienne z prowadzeniem
wzajemnego ubezpieczenia przez elementy.
Liniowy teren niebezpieczny pokonujemy w jednym z poniższych wariantów:

a. metoda na szybko (z marszu),
b. metoda kropelkowa (na zderzak),
c. metoda na wolno (z bramką).
Metoda na szybko Metoda na szybko (z marszu). Metoda używana jest do pokonywania wąskich
liniowych SN, np. ścieżek, duktów leśnych znajdujących sią na trasie marszu,
w warunkach niskiego prawdopodobieństwa kontaktu z przeciwnikiem.
Procedura przejścia polega na wykonaniu następujących czynności:
a. zatrzymanie pododdziału,
b. rozpoznanie drogi przez szperacza,
c. w przypadku braku zagrożenia szybkie przekroczenie drogi,
d. sekwencyjne podejście do drogi kolejnych żołnierzy i powtórzenie czynności
prowadzącego,
e. odtworzenie szyku pododdziału w punkcie dalszym.
Metoda kropelkowa Metoda kropelkowa (na zderzak). Metoda używana jest do pokonywania
liniowych SN, np. dróg znajdujących sią na trasie marszu, w warunkach
prawdopodobnego kontaktu z przeciwnikiem lub ludnością cywilną.
a. zatrzymanie pododdziału,
b. rozpoznanie drogi przez szperacza, objęcie obserwacją wybranego sektora,
c. podejście kolejnego żołnierza (2) i przejęcie sektora obserwacji,
d. przejście prowadzącego żołnierza na drugą stronę drogi i objęcie przeciwnego
sektora obserwacji, w taki sposób aby mieć kontakt wzrokowy z drugim
żołnierzem ubezpieczającym drogę,
e. podejście kolejnego żołnierza (3), przejęcie sektora obserwacji w punkcie
bliższym,
f. przekroczenie drogi przez żołnierza (2) i przejęcie sektora obserwacji w punkcie

86
dalszym,
g. prowadzący żołnierz rozpoczyna odtwarzanie szyku w marszu za przeszkodą,
h. kolejni żołnierze w szyku pochodzą do drogi i powtarzają powyższą procedurę,
aż do pokonania przeszkody i odtwarzają szyk pododdziału.
Metoda wolna (z bramką). Metoda używana jest do pokonywania liniowych TN, Metoda z bramką
np. szerokich dróg, torowisk itp. znajdujących sią na trasie marszu, w warunkach
dużego prawdopodobieństwa kontaktu z przeciwnikiem lub ludnością cywilną.
a. zatrzymanie pododdziału w obronie okrężnej przed przeszkodą,
b. żołnierze zamykający szyk sekcji (11‐12) przechodzą do przodu i tworzą
tzw. bramkę w celu ubezpieczenia drogi w dwóch kierunkach,
c. po objęciu obserwacją drogi i braku kontaktu z przeciwnikiem, żołnierze
tworzący „bramkę” przekazują sygnał BEZPIECZNIE (GOTÓW),
d. po sygnale prowadzący szyk szperacze (1‐2) przekraczają drogę
i przeprowadzają rozpoznanie punktu dalszego na głębokość 25‐50 m (metoda Z
lub pudełko),
e. po wykonaniu rozpoznania:
‐ szperacz (1) wysuwa się do przodu, zajmując pozycję do ubezpieczenia punktu
dalszego i rozpoczynając odtwarzanie szyku pododdziału,
‐ nawigator (2) zajmuje pozycję na skraju drogi, przekazując żołnierzom
w bramce sygnał GOTÓW,
III
Rozdział V
f. kolejni żołnierze przekraczają przeszkodę odtwarzając szyk w punkcie dalszym,
g. dwóch ostatnich żołnierzy (9‐10) tworzy bramkę w punkcie dalszym, tak by
być widocznym dla żołnierzy bramki w punkcie bliższym (11‐12) bez konieczności
odwracania wzroku od sektora obserwacji,
h. po sygnale z bramki w punkcie dalszym GOTÓW, dwaj ostatni żołnierze
przekraczają drogę i dołączają do szyku, zostawiając miejsce dla żołnierzy
ubezpieczających drogę,
i. żołnierze z bramki oraz nawigator (2) dołączają do szyku,
j. nawigator składa meldunek dowódcy pododdziału, sekcja kontynuuje marsz .
V.4 Działanie żołnierza w czasie marszu taktycznego
V.4a Wykonanie marszu taktycznego
Marsz to ruch wojsk po drogach lub na przełaj do wyznaczonych rejonów bądź Marsz taktyczny
rubieży. Wykonanie marszu taktycznego dzieli się na następujące etapy:
a. zbiórka pododdziału,
b. wskazanie punktu początkowego,
c. przyjęcie ugrupowania marszowego i rozpoczęcie marszu,
d. realizacja marszu na poszczególnych odcinkach,
e. postoje marszowe (odpoczynki),
f. zakończenie marszu i przejście do następnego etapu działania.
Przed rozpoczęciem marszu taktycznego każdy z żołnierzy powinien znać:

a. ogólne założenia taktyczne marszu: cel i odległość marszu, podział na etapy,
organizację i ugrupowanie pododdziału itp.,
b. sygnały powiadamiania i alarmowania o skażeniu BŚT, zagrożeniu ŚNP itp.
c. sygnały dowodzenia i współdziałania,

87
d. zasady meldowania o zagrożeniach i zakłóceniach marszu,
e. procedury działania w różnych sytuacjach taktycznych (SOP).
Uwaga:
Wszystkie niezbędne informacje żołnierz otrzymuje w rozkazie bojowym
przekazanym przez przełożonego.
Czynności w czasie marszu W czasie wykonywania marszu taktycznego każdy z żołnierzy, niezależnie od
pozycji w ugrupowaniu, wykonuje następujące czynności (tzw. dyscyplina
marszowa):
a. kontroluje swoje miejsce w ugrupowaniu:
‐ utrzymywanie stałych odległości pomiędzy żołnierzami,
‐ utrzymanie kontaktu wzrokowego z sąsiadującymi żołnierzami,
‐ położenie dowódcy pododdziału w szyku,
b. utrzymuje nakazane tempo marszu,
c. przekazuje komendy i sygnały dowodzenia,
d. przekazuje sygnały alarmowania,
e. prowadzi obserwację otoczenia i przestrzeni powietrznej,
f. przestrzega zasad maskowania w czasie marszu i postoju:
‐ maskowanie świetlne,
‐ maskowanie dźwiękowe,
‐ maskowanie łączności (ograniczenie wykorzystania technicznych środków
łączności),
‐ maskowanie komend i sygnałów dowodzenia,
g. kontroluje stan psychofizyczny (własny i partnera).
Uwaga:
Żołnierz indywidualnie odpowiada za skuteczne nawodnienie organizmu,
szczególnie w warunkach sucheji gorącej pogody w okresie letnim. Wodę należy
pić w drobnych porcjach w celu uniknięcia skurczy lub nudności, we wszystkich
etapach marszu.
V.4b Postój w marszu taktycznym
Postój w marszu W czasie wykonywania marszu taktycznego pododdział wykonuje zaplanowane

postoje, które dzielą na następujące rodzaje:
a. postój krótki (krótkotrwały),
b. postój długi (odpoczynek).
Postój krótkotrwały Postój krótkotrwały w marszu taktycznym jest czasowym zatrzymaniem

pododdziału trwającym do 15 minut i organizowany jest w celu wykonania:
a. kontroli położenia i kierunku (postój nawigacyjny),
b. kontroli sprzętu (postój kontrolny),
c. postój w celu odpoczynku (krótki odpoczynek).
Postój nawigacyjny Postój nawigacyjny organizowany jest w trakcie marszu w celu ustalenia lub
potwierdzenia położenia, korekty kierunku lub nawiązania łączności
z przełożonym w wypadku utraty orientacji.

88
Postój kontrolny organizowany po pierwszych 15 minutach marszu, w celu
Postój kontrolny
sprawdzenia i regulacji oporządzenia indywidualnego oraz zasobników. Kontrolę
sprzętu żołnierz przeprowadza samodzielnie lub współpracując w sekcji
dwuosobowej.
Postój w celu odpoczynku organizowany jest w trakcie marszu zgodnie z zasadą Odpoczynek
50:10 (15 minut odpoczynku w każdej godzinie marszu).
Uwaga:
(1) Postój nawigacyjny i kontrolny wykonywany jest zazwyczaj w formie postoju
ubezpieczonego (żołnierze zajmują pozycje w miejscu zatrzymania i prowadzą
obserwację w sektorach), postój w celu odpoczynku organizowany jest według
zasad postoju długotrwałego.
(2) Postój długotrwały w marszu taktycznym jest czasowym zatrzymaniem
pododdziału trwającym od 30 minut do 1 godziny, organizowanym w celu
odpoczynku żołnierzy w marszach długich, w połowie odległości lub czasu
łącznego marszu.
Organizacja i działanie w czasie postoju odbywa się według następującej

procedury:
a. sygnał postoju pododdziału (opcjonalnie poprzedzony zapowiedzią postoju),
b. zatrzymanie we wskazanym przez dowódcę rejonie odpoczynku według
III
Rozdział V
procedury "OKRĘŻNA".
Uwaga:
(1) Miejsce odpoczynku powinno gwarantować maskowanie pododdziału.
Nie należy zatrzymywać się w terenie umożliwiającym wykrycie przez
przeciwnika np. na stokach i szczytach wzgórz, terenie otwartym itp. Należy
również unikać postoju w terenie zabudowanym ze względu na możliwość
skrytego podejścia przeciwnika.
(2) W celu maskowania miejsca postoju długiego pododdziału należy zejść z linii
drogi na odległość do 100 m (miejsce jest typowane na etapie planowania
marszu).

89
W czasie odpoczynku żołnierze podejmują czynności na rzecz podtrzymania lub
Żołnierz w czasie odpoczynku
odbudowania zdolności marszowej (wykonanie w parach):
a. kontrolują uzbrojenie,
b. kontrolują (regulują) oporządzenie indywidualne i transportowe,
c. rozluźniają odzież (zapewnienie termoregulacji organizmu),
d. zdejmują buty w celu przewietrzenia stóp i skarpet oraz kontroli stanu stóp
(otarcia i pęcherze),
e. spożywają posiłek (w czasie postoju trwającego 1 godzinę zaleca się
przygotowanie gorącego posiłku),
f. załatwiają potrzeby fizjologiczne (dowódca wyznacza rejon),
g. uzupełniają wodę w zestawie hydracyjnym używanym w czasie marszu.
Uwaga:
(1) W czasie odpoczynku broń powinna znajdować się w zasięgu ręki żołnierza.
(2) W przypadku działania w porze zimowej żołnierze w czasie postoju
długotrwałego po wstępnym rozluźnieniu odzieży w celu termoregulacji powinni
założyć tzw. odzież postojową (ewentualnie ubrać dodatkową warstwę odzieży)
w celu zapobiegnięcia wychłodzeniu organizmu.
V.4c Działanie żołnierza jako obserwatora
Obserwator W czasie postoju długotrwałego żołnierz może zostać wyznaczony do

ubezpieczenia bezpośredniego jako obserwator. Wykonując wyznaczone
zadanie, żołnierz prowadzi obserwację z miejsca w oparciu o tymczasowe
stanowisko obserwacyjne, wykorzystując wyłącznie istniejące warunki terenowe.
Dowódca stawiając zadania dla obserwatora określa:

a. miejsce lub rejon stanowiska obserwacyjnego,
b. kierunek obserwacji (sektor obserwacji),
c. sposób meldowania o wykrytej aktywności przeciwnika oraz innych
zagrożeniach lub zdarzeniach,
d. sposób działania w różnych sytuacjach taktycznych,
e. położenie dowódcy w czasie postoju.
NOTATKI

90
III
Rozdział V
Pokonanie terenu niebezpiecznego metodą kropelkową:

A. żołnierze ubzpieczajacy przestrzeń drogi 9widoczny kontakt wzrokowy pomiedzy ubezpieczajacymi),
B. żołnierz kontynuujacy marsz po przekroczeniu drogi (w punkcie dalszym),
C. żołnierz przekraczającyc drogę.

91
Pokonanie terenu niebezpiecznego metodą z bramką (etap I):
A. żołnierze ubzpieczajacy przestrzeń drogi (widoczna przestrzeń pomiędzy ubezpieczającymi tworząca tzw. bramkę),
B. żołnierze przeprowadzający rozpoznanie w punkcie dalszym metodą "pudełko",
C. żołnierze w postoju ubezpieczonym w punkcie bliższym.

92
III
Rozdział V
Pokonanie terenu niebezpiecznego metodą z bramką (etap II):

A. żołnierze ubzpieczajacy przestrzeń drogi (widoczna przestrzeń pomiędzy ubezpieczającymi tworząca tzw. bramkę),
B. żołnierze przeprowadzający ubezpieczenie w punkcie dalszym rozmieszczeni na kierunkach "12" i "6",
C. żołnierze przekraczajacy drogę.

93
Pokonanie terenu niebezpiecznego metodą z bramką (etap III):
A. żołnierze przekraczajacy drogę (tworzący pierwotną bramke w punkcie bliższym),
B. żołnierze przeprowadzający ubezpieczenie w punkcie dalszym rozmieszczeni na kierunku "12",
C. żołnierze ubzpieczajacy przestrzeń drogi w punkcie dalszym(widoczna przestrzeń pomiędzy ubezpieczającymi tworząca tzw. bramkę)

94
Rozdział VI. DZIAŁANIE W STAŁYM REJONIE ODPOWIEDZIALNOŚCI
VI.1 Ubezpieczenie bezpośrednie rejonu
Ubezpieczenie rozumiane jest jako wszelkie działania mające zapobiegać Ubezpieczenie

przeniknięciu i niespodziewanemu uderzeniu przeciwnika naziemnego na
ubezpieczany pododdział, rejon odpowiedzialności lub zabezpieczany obiekt.
Stanowi element zabezpieczenia bojowego i jest realizowane w różnych formach
we wszystkich rodzajach działań:
a. ubezpieczenie bojowe (w czasie walki),
b. ubezpieczenie marszowe,
c. ubezpieczenie postoju,
d. ubezpieczenie bezpośrednie.
Żołnierz sekcji lekkiej piechoty realizuje zadania ubezpieczenia bezpośredniego Zadania ubezpieczenia
rejonu, którego celem jest:
a. wykrycie, utrudnienie lub uniemożliwienie działania elementów
rozpoznawczych przeciwnika,
b. wykrycie podejścia przeciwnika i uprzedzenie wojsk własnych,
c. prowadzenie krótkotrwałej obrony w przypadku natarcia przeciwnika w celu
jego opóźnienia,
d. niedopuszczenie lub zatrzymanie osób nieuprawnionych (żołnierzy innych
pododdziałów i osób cywilnych).
Ubezpieczenie bezpośrednie realizowane jest przez sekcję lub pluton piechoty Formy ubezpieczenia
w formie następujących elementów ubezpieczenia:
a. wewnątrz rejonu rozmieszczenia:
Rozdział VI
III
‐ dyżurnego środka ogniowego,
‐ wartownik (sekcja lub pluton piechoty),
‐ posterunek kontrolny lub ochronno‐obronny (pluton piechoty),
b. na zewnątrz rejonu rozmieszczenia:
‐ czujki lub podsłuchu (sekcja piechoty),
‐ patrolu pieszego (sekcja lub pluton piechoty).
Podstawą sprawnego działania ubezpieczeń i identyfikacji żołnierzy na czas Metody identyfikacji

wykonywania zadania (rejonie wykonywania zadania) ustala się znaki
rozpoznawcze, do których należą:
a. elementy identyfikacyjne umieszczane na umundurowaniu i sprzęcie
(tzw. oznaczenia szybkiej identyfikacji wzrokowej),
b. znaki i sygnały identyfikacyjne:
‐ określony sygnał niewerbalny (tzw. dalszy sygnał rozpoznawczy) używany po
nawiązaniu łączności wzrokowej,
‐ sygnał dymny lub świetlny (dzień, noc),
c. werbalne sygnały rozpoznawcze: hasło i odzew (tzw. bliższy sygnał
rozpoznawczy.
Uwaga:
Hasła żąda się od żołnierzy (osób) przechodzących przez rubież ubezpieczeń
i poruszających się po rejonie rozmieszczenia pododdziałów, odzewu od
żołnierzy przekazujących polecenia (zadania) oraz przełożonego i dowódców

95
VI.2 Dyżurny środek ogniowy
Dyżurny środek ogniowy Dyżurny środek ogniowy jest podstawowym elementem ubezpieczenia
bezpośredniego sekcji lub plutonu lekkiej piechoty wystawianym w rejonie
rozmieszczenia. Ubezpieczenie pododdziału prowadzone jest w tym przypadku
przez obsługę broni zespołowej np. obsługę karabinu maszynowego UKM
(2 żołnierzy), która wystawiana jest na kierunku prawdopodobnego podejścia
przeciwnika (potencjalnego zagrożenia).
Obsługa środka ogniowego otrzymuje od dowódcy następujące instrukcje

wykonawcze:
a. wskazanie prawdopodobnego kierunku podejścia przeciwnika,
b. wskazanie miejsca lub rejonu stanowiska w terenie (w budynku),
c. procedury działania na stanowisku (SOP) np. zajęcie stanowiska, prowadzenie
obserwacji, zmiany obsady itp.,
d. zasady działania na wypadek wykrycia przeciwnika lub innego zagrożenia
np. meldowanie, zasady otwarcia ognia (ROE) itp.,
e. warunki i zasady opuszczenia stanowiska.
Po otrzymaniu zadania obsługa dyżurnego środka ogniowego rozbudowuje i

maskuje stanowisko ogniowe działając na zasadzie współpracy parze,
tj. jeden z żołnierzy prowadzi obserwację, drugi wykonuje stanowisko
(żołnierze zmieniają się po pewnym czasie rolami). Po wykonaniu stanowiska
żołnierze przechodzą do prowadzenia obserwacji w nakazanym sektorze,
pozostając w stałej gotowości do otwarcia ognia zgodnie z ROE.
VI.3 Czujka (podsłuch)
Czujka i podsłuch Czujka (w nocy podsłuch) jest elementem ubezpieczenia bezpośredniego

wysyłanym ze składu placówki sekcji piechoty na odległość do 400 m (zaleca się
utrzymanie łączności wzrokowej). W skład czujki (podsłuchu) stanowi od 2 do 4
żołnierzy, którymi dowodzi starszy czujki.
Przed wyjściem na pozycję żołnierze otrzymują od dowódcy następujące

instrukcje wykonawcze:
a. wskazanie prawdopodobnego kierunku podejścia przeciwnika,
b. wskazanie miejsca lub rejonu pozycji czujki w terenie (pozycja powinna
zapewniać skrytość podejścia i działania),
c. procedury działania czujki (SOP) np. zajęcie stanowiska, prowadzenie
obserwacji, zmiany obsady itp.,
d. zasady działania na wypadek wykrycia przeciwnika, osób cywilnych lub innego
zagrożenia np. hasło‐odzew, meldowanie, zasady otwarcia ognia (ROE) itp.,
e. warunki i zasady opuszczenia pozycji.
Po dojściu do wyznaczonej pozycji czujki jeden z żołnierzy przejmuje

prowadzenie ubezpieczenia na kierunku przeciwnika, zaś pozostali żołnierze
wykonują następujące czynności:
a. zajmują stanowiska wskazane przez starszego czujki,
b. sprawdzają możliwości obserwacji ze stanowiska na głównym kierunku
(w przypadku utrudnień poprawiają położenie meldując o tym starszemu czujki),

96
c. sprawdzają możliwości skrytego porozumiewania się pomiędzy żołnierzami (w
przypadku braku możliwości porozumiewania się głosem należy zastosować np.
sznur sygnałowy),
d. rozbudowują stanowiska obserwacyjne i maskują je,
e. rozpoczynają prowadzenie obserwacji.
W wypadku pozytywnego wyniku identyfikacji osoby, działanie żołnierzy czujki Działanie czujki
realizowane jest według wariantu:
a. po wykryciu rozpoczęcie śledzenia podejścia (broń w gotowości do użycia,
zabezpieczona),
b. przeprowadza wstępną identyfikację wzrokową: SWÓJ,
c. po nawiązaniu łączności wzrokowej podchodzący przekazuje tzw. dalszy sygnał
rozpoznawczy,
d. po podejściu na odległość głosu następuje wymiana hasła (z wezwaniem lub
bez wezwania).
Uwaga:
W warunkach działań przeciwdywersyjnych identyfikacja wzrokowa może być
utrudniona ze względu na możliwość użycia przez grupy dywersyjne
umundurowania WP lub ubiorów cywilnych. W składzie grup mogą również
występować osoby płynnie posługujące się językiem polskim.
W wypadku negatywnego wyniku identyfikacji osoby (obcy), w zależności od

wykonywanego zadania i obowiązujących zasad ROE, działanie żołnierzy czujki
realizowane jest według jednego z wariantów:
a. w przypadku pojawienia się pojedynczych lub małych grup żołnierzy (osób):
Rozdział VI
III
‐ po wykryciu rozpoczęcie śledzenia podejścia (broń w gotowości do użycia,
zabezpieczona),
‐ przeprowadza wstępną identyfikację wzrokową: OBCY,
‐ melduje przełożonemu o wykryciu,
‐ nie zatrzymuje nikogo, ograniczając się wyłącznie do obserwacji,
b. w przypadku pojawienia się pojedynczych żołnierzy (osób):
‐ po wykryciu rozpoczęcie śledzenia podejścia (broń w gotowości do użycia),
‐ przeprowadza wstępną identyfikację wzrokową: OBCY,
‐ zatrzymuje obserwowanych (patrz niżej procedura),
‐ melduje dowódcy o zatrzymaniu,
c. w przypadku pojawienia się grup żołnierzy przeciwnika i nawiązaniu kontaktu
ogniowego:
‐ prowadzi ogień,
‐ wycofuje się do stanowisk wojsk własnych wykorzystując walory taktyczne
terenu, zasłony dymne oraz ogień osłonowy reszty pododdziału.
Zatrzymanie zbliżających się od strony przeciwnika pojedynczych żołnierzy

(osób) przez czujkę realizowane jest według procedury (wariant):
a. przeprowadzenie wstępnej identyfikacji wzrokowej: OBCY,
b. wezwanie głosem i nakazanie zatrzymania się STÓJ! w bezpiecznej odległości
(tzw. odległość szturmowa, około 25‐30 m),
c. w przypadku osoby uzbrojonej nakazanie odrzucenia broni komendą RZUĆ
BROŃ! w sposób uniemożliwiający jej szybkie użycie i podniesienia rąk do góry

97
RĘCE DO GÓRY!,
d. w zależności od warunków taktycznych opcjonalnie nakazanie przyjęcia
postawy klęczącej, utrudniającej ucieczkę,
e. opcjonalnie wezwanie dowódcy pododdziału w celu dalszego postępowania.
Użycie broni. Żołnierze czujki mogą samodzielnie użyć broni w następujących

przypadkach:
a. braku reakcji na komendy do zatrzymania,
b. stawiania oporu,
c. próby ucieczki osoby zatrzymanej.
Uwaga:
Wezwania do zatrzymania nie należy wydawać pełnym głosem (krzykiem), tylko
ściszonym i słyszalnym głosem w celu zamaskowania pozycji czujki, ponieważ
może istnieć prawdopodobieństwo obecności innych żołnierzy (osób), których
podejścia obsada nie zaobserwowała.
VI.4 Patrol pieszy
Patrol pieszy W ramach ubezpieczenia bezpośredniego żołnierz może działać w składzie

patrolu pieszego, którego zadaniem jest prowadzenia rozpoznania przed siłami
ubezpieczanymi.
W standardowych warunkach taktycznych patrol realizowany jest siłami
podsekcji lekkiej piechoty, lecz jeśli zachodzi taka konieczność istnieje możliwość
realizacji zadania siłami sekcji lekkiej piechoty.
Patrol podsekcji stanowi wielkość optymalną w prowadzeniu ubezpieczenia,

ponieważ posiada następujące cechy taktyczne:
a. liczebność pododdziału sprzyja maskowaniu działania,
b. posiadanie możliwości prowadzenia ubezpieczenia i obserwacji okrężnej,
c. wystarczająca siła ognia i duża manewrowość,
d. możliwość podziału na dwa współdziałające elementy taktyczne np. osłona
w czasie pokonywania terenu niebezpiecznego,
e. możliwość przekształcenia patrolu w posterunek obserwacyjny,
f. możliwość przekształcenia patrolu w tymczasowy posterunek kontrolny (TPK),
g. zdolność do ewakuacji i transportu rannych.
W planowaniu wyposażenia i uzbrojenia patrolu należy ująć szczególne

wymagania gwarantujące wysoką zdolność do autonomicznego i skutecznego
działania na polu walki:
a. wzmocnienie siły ognia (karabinek z granatnikiem, jednorazowe lekkie
granatniki ppanc.),
b. minimum dwie radiostacje,
c. noktowizyjne i termowizyjne środki obserwacji,
d. inne wyposażenie specjalistyczne (w zależności od warunków taktycznych
np. środki sygnalizacyjne).

98
Działanie patrolu prowadzone jest według następujących zasad taktycznych: Działanie patrolu
a. patrol porusza się po zaplanowanej trasie (przebieg uwzględnia
uwarunkowania taktyczne wynikające z rozmieszczenia pododdziałów własnych i
uwarunkowań terenowych),
b. w czasie marszu żołnierze patrolu wykorzystują walory maskujące terenu,
c. w czasie marszu żołnierze prowadzą ciągłą obserwację i nasłuch,
d. w czasie marszu w określonych punktach patrol wykonuje postoje w celu
obserwacji i nasłuchu,
e. patrol utrzymuje stałą łączność z pododdziałem (przełożonym).
W przypadku wykrycia na trasie żołnierzy przeciwnika lub osób cywilnych, patrol

działa według jednego z wariantów taktycznych, uwzględniających ROE:
a. wykryci pojedynczy żołnierze przeciwnika lub małe grupy są zatrzymywani w
celu pozyskania jeńca (patrz wyżej) lub są likwidowani (optymalnie z użyciem
broni wytłumionej w celu maskowania obecności patrolu),
b. wykryte pododdziały przeciwnika lub duże grupy ludności cywilnej są
obserwowane (śledzone), następnie dowódca patrolu melduje o ich wykryciu
przełożonemu i działa według jego zaleceń,
c. wykryte pojedyncze osoby cywilne lub małe grupy osób są zatrzymywane lub
obserwowane, następnie dowódca patrolu melduje o ich wykryciu
przełożonemu i działa według jego zaleceń,
d. pojedynczy żołnierze wojsk własnych są zatrzymywani, następnie dowódca
patrolu melduje o ich zatrzymaniu przełożonemu i działa według jego zaleceń.
VI.5 Posterunek kontrolny
Posterunek kontrolny jest elementem ubezpieczenia bezpośredniego Posterunek kontrolny
Rozdział VI
III
stosowanym wewnątrz rejonu rozmieszczenia wojsk własnych, którego celem
jest:
a. kontrola, ograniczenie lub uniemożliwienie dostępu osób do chronionych
rejonów lub obiektów,
b. ograniczenie lub uniemożliwienie przewozu materiałów zabronionych,
c. prowadzenie obserwacji i monitorowanie sytuacji w rejonie i terenie
przyległym do obiektów,
d. demonstracja obecności wojskowej w rejonie odpowiedzialności.
W czasie działania pododdziały lekkiej piechoty WOT rozwijają dwa podstawowe

warianty posterunków kontrolnych:
a. posterunek kontrolny,
b. tymczasowy posterunek kontrolny.
Posterunek kontrolny stały jest stacjonarnym elementem ubezpieczenia Posterunek stały

obsadzanym zazwyczaj przez pododdział wielkości plutonu piechoty i wymaga
odpowiedniego zabezpieczenia inżynieryjnego (budowa zapór, stanowisk
ogniowych, schronu itp.).
Posterunek kontrolny doraźny jest elementem ubezpieczenia organizowanym Posterunek doraźny

doraźnie w celu prowadzenia kontroli i determinowanym przez bieżące potrzeby
taktyczne. Rozwijany jest przez pododdział wielkości sekcji piechoty na czas do
12 godzin (zazwyczaj w ciągu dnia) w celu wykonania zadania np. okresowego

99
zamknięcia lub kontroli dostępu do rejonu lub obiektu.
Lokalizacja posterunku Miejsce rozwinięcia doraźnego posterunku kontrolnego powinno spełniać

następujące warunki:
a. uniemożliwiać lub utrudniać wykrycie posterunku w odległości umożliwiającej
pojazdom lub osobom wycofanie się i uniknięcia kontroli,
b. zmuszać pojazdy do zmniejszenia prędkości np. ostry zakręt, zwężenie drogi
lub przeszkody tzw. zwalniacze (szykany),
c. uniemożliwiać obejście posterunku,
d. umożliwiać łatwe zablokowanie przy pomocy zapór lub pojazdów,
e. umożliwiać ubezpieczenie w czasie kontroli.
Składowe posterunku Niezależnie od wielkości i miejsca rozwinięcia składa się z następujących

elementów:
a. zapory (zapór) z przejściem lub przejazdem,
b. strefy kontroli,
c. stanowisk ubezpieczenia strefy kontroli,
d. stanowisk ubezpieczenia punktu.
Działanie na posterunku opiera się na efektywnej współpracy dwóch zespołów

zadaniowych: zespołu kontroli oraz zespołu ubezpieczenia.
Zespół kontroli Zespół kontroli tworzy 3‐4 żołnierzy rozmieszczonych na pozycjach przy zaporze:
a. kontrolujący (przeprowadza kontrolę osób i pojazdu),
b. pomocnik (żołnierz lub żołnierze prowadzący ubezpieczenie bezpośrednie
czynności kontroli i monitorujący oczekujące osoby lub pojazdy).
Zespół ubezpieczenia Zespół ubezpieczenia stanowią pozostali żołnierze pododdziału rozmieszczeni na

pozycjach pozwalających kontrolować rejon posterunku i podejście do niego.
Zadaniem zespołu jest:
a. prowadzenie obserwacji i ubezpieczenia,
b. w przypadku zagrożenia np. ataku na obsadę punktu wsparcie ogniowe w celu
umożliwienia wycofania się żołnierzy lub neutralizacji zagrożenia.
Czynności kontrolne Kontrola osób i pojazdów obejmuje następujące czynności:

a. zatrzymanie osoby lub pojazdu,
b. kontrola dokumentów osób i pojazdów (także dokumentów przewozowych),
c. sprawdzenie,
d. zwolnienie lub ujęcie osoby lub pojazdu.
Przykładowe miejsce rozmieszczenia posterunku kontrolnego,

widoczne ograniczenie możliwości manewru oraz dobre możliwości
maskowania i wgląd w przedpole.
100
Realizacja tzw. zasady trójkąta podczas pracy na posterunku
kontrolnym (kontrolujący, pomocnik i osoba kontrolowana
tworzą wierzchołki trójkąta).
Schemat elementów posterunku kontrolnego i jego

zabezpieczenia: a. zapory z przejściem, b. strefa kontroli,
c. stanowiska ubezpieczenia strefy kontroli, d. stanowiska
ubezpieczenia punktu.
Uwaga:
(1) Przeszukanie szczegółowe wykonuje się w przypadku uzasadnionych
podejrzeń względem osoby (pojazdu, ładunku) lub na polecenie przełożonego.
(2) Przeszukanie kobiet oraz dzieci do lat 14 wykonywane jest przy pomocy
Rozdział VI
III
detektora metalu lub przez żeński personel, tylko w wyjątkowych przypadkach
przez mężczyzn.
Działanie poszczególnych członków zespołu kontrolującego odbywa się według

a. kontrolujący: Działanie kontrolującego
‐ opuszcza swoje stanowisko przy zaporze wyłącznie w celu wykonania kontroli,
‐ działa energicznie i zdecydowanie narzuca swoją wolę osobom kontrolowanym
(nie oddaje inicjatywy),
‐ utrzymuje dystans względem kontrolowanych osób (odległość umożliwiająca
reakcję na zagrożenie),
‐ nakazuje odłożenie plecaków, narzędzi i innych przedmiotów przed kontrolą,
aby nie stanowiły zagrożenia,
‐ nie kontroluje większej liczby osób jednocześnie (kontrolujący podchodzą
pojedynczo),
‐ pozostaje w gotowości do użycia środków przymusu (również broni) do
wymuszenia posłuszeństwa lub reakcji na zagrożenie,
b. pomocnik: Działanie pomocnika
‐ ubezpiecza podejście lub dojazd pojazdu do strefy kontroli,
‐ ubezpiecza działanie kontrolującego,
‐ w przypadku grupy osób lub większej liczby pojazdów obserwuje oczekujących,
‐ w czasie swoich czynności pozostaje w gotowości do otwarcia ognia.

101
Rodzaje postaw w działaniu na posterunku Rodzaje postaw w działaniu na posterunku Rodzaje postaw w działaniu na posterunku
kontrolnym: postawa otwarta. kontrolnym: postawa gotowości. kontrolnym: postawa agresywna.
Kontrolujący w czasie podejścia do osoby kontrolowanej w zależności od

Postawy gotowości
bieżących warunków, może zastosować jeden z trzech wariantów postawy
gotowości. Postawę tworzy określona pozycja rąk i broni, odzwierciedlająca
stopień gotowości do zdecydowanego działania:
a. postawa otwarta: broń niewidoczna, założona na plecy, dłonie widoczne,
b. postawa gotowości: postawa zbliżona do postawy patrolowej,
c. postawa agresywna: broń w niskiej pozycji gotowości, skierowana w stronę
osoby kontrolowanej.
Uwaga:
Pomocnik przyjmuje zawsze postawę gotowości o stopień wyższą od
kontrolującego np. kontrolujący w postawie otwartej, pomocnik w postawie
gotowości. W czasie prowadzenia ubezpieczenia kontroli pomocnik zajmuje
pozycję umożliwiającą prowadzenie ognia w kierunku zagrożenia, według tzw.
zasady trójkąta (kontrolujący, pomocnik i osoba kontrolowana tworzą
wierzchołki trójkąta).
Odległość pomocnika od kontrolującego jezt dwukrotnie większa od odległosci
kontrolującego od zatrzymanej osoby.
VI.6 Zatrzymanie, kontrola oraz przeszukiwanie osób i pojazdów
VI.6a Ujęcie osób
Ujęcie Zatrzymywanie to ujęcie żołnierzy lub osób cywilnych w celu uniemożliwienia im

działania lub poruszania się w rejonie prowadzonego ubezpieczenia (SRO).
Zatrzymywanie wykonywane jest przez minimum dwóch żołnierzy, działających

Procedura zatrzymywania według następującej procedury (wariant):
a. wezwanie głosem i nakazanie zatrzymania się w bezpiecznej odległości: STÓJ!,
b. przedstawienie się jako patrol żołnierzy WOT: WOJSKA OBRONY
TERYTORIALNEJ i podanie podstawy prawnej działania,
c. w przypadku osoby uzbrojonej nakazanie odrzucenia broni i podniesienia rąk
do góry: RZUĆ BROŃ! RĘCE DO GÓRY!,

102
d. w przypadku osoby nieuzbrojonej nakazanie uniesienia poziomo rąk: RĘCE
POZIOMO!,
e. polecenie odwrócenia się plecami w celu pozbawienia osoby możliwości
kontroli sytuacji: ODWRÓĆ SIĘ!,
f. nakazanie ukazania dłoni: POKAŻ DŁONIE!, a następnie polecenie zdjęcia
czapki i rękawic (zdjęcie rękawic odbywa się nad głową, aby żołnierz widział
dłonie),
g. polecenie zajęcia pozycji do zabezpieczenia (tzw. kajdankowania):
‐ w postawie stojącej RĘCE POZIOMO!,
‐ w postawie klęczącej: NA KOLANA (UKLĘKNIJ)! RĘCE POZIOMO!,
‐ w postawie leżącej: POŁÓŻ SIĘ NA BRZUCHU! RĘCE I NOGI SZEROKO!,
h. nakazanie odwrócenia twarzy w stronę żołnierza prowadzącego
ubezpieczenie: GŁOWA W LEWO (PRAWO)!,
i. w pozycji leżącej (wariant podstawowy):
‐ podejście żołnierza z kajdankami (drugi żołnierz ubezpiecza),
‐ unieruchomienie leżącego kolanami i zablokowanie wychylonej ręki
(analogiczną czynność wykonuje drugi z żołnierzy),
‐ założenie obręczy na wybraną rękę,
‐ założenie obręczy na kolejną rękę,
j. w pozycji klęczącej:
‐ podejście żołnierza z kajdankami (drugi żołnierz ubezpiecza),
‐ chwyt za wybraną rękę i zablokowanie jej z jednoczesnym z założeniem obręczy
(założenie następuje bezpośrednio po pierwszym kontakcie),
‐ przeniesienie ręki na plecy i jej zablokowanie (analogiczną czynność wykonuje
drugi z żołnierzy),
‐ założenie obręczy na kolejną rękę,
k. sprawdzenie osoby, bagażu, pojazdu lub podniesienie zatrzymanego w celu
Rozdział VI
III
odprowadzenia.
Uwaga:
Postawę do założenia kajdanek dobiera żołnierz oceniając osobę, zagrożenie,
sytuację, ubezpieczenie.
VI.6b Kontrola i przeszukanie osób
Kontrola i przeszukanie osób jest podstawowym elementem działania

posterunku kontrolnego, który jest realizowany przez żołnierzy wchodzących
w skład zespołu kontrolującego. Kontrola realizowana jest zazwyczaj w wariancie
trzyosobowymm, w którym dwóch żołnierzy bezpośrednio uczestniczy w kontroli
(kontrolujący oraz pomocnik), trzeci żołnierz prowadzi obserwację otoczenia
i ubezpiecza pozostałych (pomocnik).
Procedura zatrzymania i kontroli osób dzieli się na następujące etapy:

a. wezwanie głosem lub sygnałem osoby (grupy osób) do zatrzymania na Kontrola i przeszukanie
przedpolu posterunku, identyfikacja służby WOT, podanie podstawy prawnej
działania,
b. w przypadku możliwości zamachów terrorystycznych wezwanie do
pozostawienia przenoszonych pakunków, plecaków na przedpolu (opcjonalnie
zaleca się również pozostawienie obszernej odzieży wierzchniej),
c. wezwanie osoby do podejścia i zatrzymania w strefie kontrolnej (żołnierze

103
kontrolują podejście osoby pozostając w gotowości do otwarcia ognia, broń
zabezpieczona),
d. podejście kontrolującego i wezwanie do okazania dokumentów,
e. kontrola:
‐ kontrola dokumentów,
‐ wywiad dotyczący celu wejścia lub pobytu w obrębie strefy chronionej,
f. dalsze czynności według jednego z wariantów:
‐ przeszukanie szczegółowe,
‐ przepuszczenie osoby,
‐ zatrzymanie do wyjaśnienia.
Osoba podejrzana W czasie przeprowadzania kontroli uznaje się za podejrzane osoby, w których
przypadku stwierdzono:
a. niezgodność fotografii w dokumencie ze stanem rzeczywistym,
b. podejrzenia o sfałszowanie dokumentu,
c. niespójne odpowiedzi dotyczących celu przemieszczania się, osób
towarzyszących itp.,
d. obecność nietypowych wybrzuszeń odzieży świadczącej o możliwości ukrycia
przedmiotów,
e. nietypowe zachowania kontrolowanego np. nerwowość przy przeszukaniu
samochodu lub bagażu,
f. w przypadku kontrolowanych żołnierzy:
‐ nietypowe elementy wyposażenia i umundurowania,
‐ brak wymaganych dokumentów,
‐ nieznajomość hasła rozpoznawczego.
Sprawdzenie osoby Sprawdzenie osoby wykonuje się w przypadku uzasadnionych podejrzeń o

przenoszenie niedozwolonych przedmiotów (wskazane osoby) lub jako rutynowe
czynności (wszystkie osoby). Przeszukanie przeprowadzane jest w dwóch
podstawowych postawach:
a. stojącej (standardowa),
b. leżącej:
‐ z zabezpieczeniem w przypadku osób potencjalnie niebezpiecznych lub
podejrzanych o stawianie oporu),
‐ bez zabezpieczenia.
Sprawdzenie w postawie stojącej przeprowadza się poprzez bezpośredni dotyk
dłońmi lub ręcznym detektorem metalu według następujących zasad:
a. przeszukiwana osoba odwrócona plecami do przeszukującego żołnierza
(odwrócenie gwarantuje kontrolę sytuacji przez przeszukującego, utrudnia zaś
reakcję przeszukiwanemu),
b. kontrola okolica pasa (najczęstsze miejsce przenoszenia broni),
c. kontrola rąk, klatki piersiowej, nóg po obu stronach osi ciała (zasada od góry
w dół),
d. ujawnione dokumenty, przedmioty przeszukujący odkłada na wyznaczone
miejsce, a następnie zabezpiecza w workach foliowych z opisem.
Uwaga:
(1) W przypadku kontroli wykonywanej dłońmi należy wykonywać ją w
rękawiczkach ochronnych np. taktycznych lub lateksowych, dotykając
podejrzanego koniuszkami palców, aby uniknąć ukrytych ostrych przedmiotów.
(2) Informujemy przeszukiwaną osobę o kolejnych czynnościach.

104
Przeszukanie osoby: przeszukanie w postawie stojącej nakrycia głowy, Przeszukanie osoby: przeszukanie w postawie stojącej, widoczne
widoczne zablokowanie dłoni przeszukiwanego. odsunięcie żołnierza ubezpieczającego działanie.
W przypadku podejrzenia o przenoszenie broni pod odzieżą wierzchnią np. Procedura przeszukania
płaszczem należy nakazać jej zdjęcie. W przypadku krótkich bluz, swetrów można
nakazać ich podniesienie w celu obnażenia okolic pasa i przeprowadzenia
kontroli wzrokowej przed przystąpieniem do przeszukania.W przypadku
ujawnienia niedozwolonych przedmiotów, broni lub innych środków bojowych
żołnierze działają według następującej procedury:
a. sprawdzający żołnierz alarmuje pozostałych żołnierzy sygnałem: BROŃ!,
b. pomocnik podchodzi z bronią w wysokiej pozycji gotowości wspierając
sprawdzającego i wzmacniając bezpośrednią kontrolę nad osoba przeszukiwaną,
c. sprawdzającycy zabezpiecza broń i odnosi w miejsce składowania,
d. następuje dalsze sprawdzenie, a następnie ujęcie osoby,
e. dowódca posterunku składa przełożonemu meldunek o wykryciu broni
i ujęciu osoby.
Rozdział VI
III
Do momentu przekazania osoby podejrzanej do dalszego postępowania,
żołnierze zabezpieczają ujętego, aby uniemożliwić mu aktywny opór lub
ucieczkę. Zabezpieczenie wykonuje się przy pomocy kajdanek (stalowych lub
jednorazowych).
VI.6c Kontrola i przeszukanie pojazdu
Kontrola pojazdu opiera się na procedurach analogicznych do kontroli osób, Kontrola pojazdu
również organizacja zespołu kontroli opiera się podobnym schemacie, w którym
przyjmuje się następujący standard:
a. zespół kontrolny złożony z dwóch żołnierzy (organizacja 1‐1, wariant
podstawowy),
b. zespół kontrolny złożony z trzech żołnierzy (organizacja 1‐2).
W czasie wykonywania kontroli pojazdu (samochodu osobowego) obowiązuje Zasady kontroli pojazdu
szereg uwarunkowań taktycznych, które należy uwzględnić:
a. zespół 1‐1 kontroluje samochody osobowe z maksymalnie dwoma
pasażerami,
b. zespół 1‐2 kontroluje samochody osobowe z większą ilością pasażerów oraz
ciężarówki,
c. w czasie kontroli wszyscy żołnierze zajmują pozycje po tej samej stronie osi
podłużnej pojazdu,
d. w czasie kontroli żołnierze unikają zajmowania pozycji w strefach

105
bezpośredniego zagrożenia (obszar przed maską pojazdu i przy drzwiach
przednich).
Działanie w zespole dwuosobowym wykonywane jest według następującej

procedury (wariant):
a. skierowanie pojazdu do strefy kontroli,
b. wskazanie miejsca zatrzymania i nakazanie wyłączenia silnika,
c. wzrokowa ocena sytuacji taktycznej przez żołnierzy:
‐ określenie liczby pasażerów,
‐ ogólna ocena zachowania pasażerów (zachowanie agresywne, niepokój itp.),
d. żołnierz kontrolujący przemieszcza się w stronę tyłu samochodu, kontroluje
tylne siedzenia a następnie podchodzi do okna kierowcy,
e. pomocnik obserwuje pasażerów (pozostaje w gotowości do otwarcia ognia),
f. kontrolujący nakazuje kierowcy opuszczenie szyby (jeśli była zamknięta),
podaje podstawy prawne i faktyczne działań, przedstawia się itp.i zwraca o
podanie dokumentów,
g. odejście w stronę tyłu pojazdu i wykonanie kontroli dokumentów (drugi
z żołnierzy prowadzi ciągłe ubezpieczenie obserwując kierowcę i pasażerów),
h. w przypadku braku zastrzeżeń zwrot dokumentów i przepuszczenie pojazdu.
VI.6d Sprawdzenie pojazdu
Procedura kontroli pojazdu W czasie działania punktu kontrolnego możliwe jest wykonanie wyłącznie
ogólnego przeszukania pojazdu, szczegółowe przeszukanie np. w poszukiwaniu
ukrytych MW lub innych substancji zabronionych, należy realizować na
przygotowanych stanowiskach w obrębie dużych posterunków kontrolnych
(wykonywane jest przez personel specjalistyczny).
Sprawdzenie realizowane jest w dwóch przypadkach:
a. w czasie kontroli dokumentów kontrolujący żołnierz wykrył wzrokowo
podejrzane przedmioty wewnątrz pojazdu,
b. ogólne przeszukanie pojazdu jest elementem standardowej kontroli pojazdu
na punkcie.
Procedura sprawdzenia samochodu wykonywana jest przez minimum dwóch

żołnierzy (zespół 1‐1). Należy jednak pamiętać, że w przypadku przewożenia
w pojeździe pasażerów, konieczny jest również żołnierz zabezpieczający te osoby
w wyznaczonym rejonie (zespół 2‐1).
Przeszukanie samochodu w zespole dwuosobowym: prawidłowe Przeszukanie samochodu: nieprawidłowe ustawienie sekcji
ustawienie przy kontroli pojazdu, obaj żołnierze znajdują się po trzyosobowej w kontroli pojazdu, żołnierz po lewej stronie w
jednej stronie przypadku konieczności odparcia zagrożenia ze strony pasażera, ma
Źr
ódło: h ps://dvidshub.net (PD) na linii ognia żołnierza kontrolującego od strony kierowcy.
106
Przeszukanie odbywa się według następującej procedury (wariant):
a. wezwanie osób do opuszczenia pojazdu (kierowca zostaje przy pojeździe,
pasażerowie przechodzą do wyznaczonego miejsca oczekiwania),
b. kierowca pod nadzorem żołnierzy przeszukujących pojazd otwiera drzwi
w samochodzie (jeśli nie zostały wcześniej otwarte), pokrywę komory silnika,
bagażnik oraz wszystkie schowki w kabinie pasażerskiej,
c. kierowca odchodzi na wyznaczoną odległość od pojazdu, pozostając w jego
pobliżu w celu złożenia wyjaśnień w przypadku pytań przeszukującego pojazd
żołnierza (kierowca pozostaje pod nadzorem drugiego z żołnierzy i w odległości
uniemożliwiającej mu bezpośredni atak na przeszukującego pojazd),
d. przeszukanie pojazdu wykonywane jest zgodnie z ruchem wskazówek zegara
w następującej kolejności: siedzenie kierowcy, komora silnika, miejsce pasażera
obok kierowcy i schowek, prawe miejsce pasażera z tyłu, bagażnik, lewe miejsce
pasażera z tyłu, podwozie oraz wewnętrzne strony nadkoli (przy pomocy lusterka
inspekcyjnego),
e. w przypadku walizek, pakunków itp. należy nakazać kierowcy ich wyjęcie
a następnie skontrolowanie ich poza pojazdem,
f. po zakończonej kontroli w przypadku braku zastrzeżeń (zagrożeń) kierowca
samodzielnie ponownie pakuje wyjęte przedmioty do pojazdu, następnie razem
z pasażerami zajmuje miejsce w samochodzie.
Uwaga:
W czasie przygotowywania samochodu do przeszukania (otwieranie drzwi,
bagażnika itd.) kierowca pojazdu jest nadzorowany przez żołnierzy zespołu
przeszukującego. Obserwacja prowadzona jest z odległości uniemożliwiającej
bezpośredni atak na żołnierzy np. z użyciem niebezpiecznego narzędzia ukrytego
w pojeździe lub celu zaboru broni.
Rozdział VI
III
NOTATKI

107
Procedura kontroli dokumentów samochodu: a. wariant dla dwóch żołnierzy, b. wariant wykonania na trzech żołnierzy. Oznaczenia: K ‐ żołnierz
wykonujący kontrolę dokumentów, U ‐ żołnierze ubezpieczający działanie.

108
Rozdział VII. DZIAŁANIE W OBRONIE
VII.1 Stanowiska ogniowe i podstawy fortyfikacji polowej
W działaniach taktycznych, zarówno w czasie prowadzenia natarcia jak Stanowisko ogniowe

i w obronie, żołnierze wykorzystywać będą stanowiska ogniowe, które dzielą się
na dwa podstawowe rodzaje:
a. doraźne stanowiska ogniowe (tymczasowe),
b. przygotowane stanowiska ogniowe.
Niezależnie od rodzaju stanowisko ogniowe powinno spełniać następujące Cechy taktyczne stanowiska
kryteria taktyczne:
a. zapewniać możliwość prowadzenia obserwacji i ostrzału w wyznaczonym
sektorze w dzień i w nocy,
b. zapewniać w podstawowym zakresie osłonę przed ogniem przeciwnika,
c. zapewniać warunki maskowania przed obserwacją przeciwnika prowadzoną
przy pomocy środków optycznych i optoelektronicznych np. termowizyjnych,
d. utrudniać wykrycie strzelca w czasie walki np. maskowanie sygnatury świetlnej
wystrzału lub obłoków kurzu.
Uwaga:
Przy wyborze miejsca na stanowisko ogniowe powyższe kryteria powinny być
zrównoważone.
VII.1a Doraźne stanowiska ogniowe
Doraźnym stanowiskiem ogniowym nazywamy każdą pozycję zajmowaną Stanowisko doraźne

doraźnie przez żołnierza w czasie walki w celu prowadzenia ognia do
przeciwnika. Stanowiska tego typu wykorzystuje się w działaniach dynamicznych,
które wiążą się z poruszaniem się po polu walki np. w czasie prowadzenia
natarcia, działań opóźniających itp. Stosowane są również w specyficznych
sytuacjach taktycznych, w których nie ma możliwości lub nie wykonuje się
rozbudowy inżynieryjnej stanowiska ogniowego np. w zasadzce.
Rozdział VII
III
W działaniach taktycznych piechoty jako improwizowane stanowiska ogniowe
wykorzystuje się następujące przedmioty terenowe:
a. elementy zabudowy w terenie zurbanizowanym np. narożniki budynków,
ogrodzenia, mury itp.,
b. elementy rzeźby terenu:
‐ zagłębienia terenowe np. rowy, leje powybuchowe, koleiny,
‐ wypukłości terenowe np. wały, nasypy, formy skalne itp.,
c. inne przedmioty terenowe np. drzewa stojące lub zwalone,
d. pojazdy lub wraki pojazdów.
Uwaga:
(1) Ochronę przed efektami ognia pośredniego (odłamkami) zapewniają w
zakresie podstawowym zagłębienia o minimalnej głębokości 0,5 m lub
przedpiersia o analogicznej wysokości.
(2) W czasie prowadzenia ognia należy dążyć do minimalizacji sylwetki żołnierza
na stanowisku, a także częto przyjąć niestandardową postawę strzelecką.

109
Przykładowe improwizowane stanowiska ogniowe: wykorzystanie Przykładowe improwizowane stanowiska ogniowe: wykorzystanie
elementów zabudowy ukształtowania i pokrycia terenu (skała jako osłona strzelca).
VII.1b Okop do postawy strzeleckiej leżąc
VII.1b.1 Rozbudowa fortyfikacyjna
Rozbudowa fortyfikacyjna Przygotowane stanowiska ogniowe budowane są w ramach rozbudowy

fortyfikacyjnej terenu, która obejmuje następujące obszary działania:
a. wykonanie obiektów fortyfikacji polowej (stanowiska ogniowe, stanowiska
obserwacyjne, stanowiska dowodzenia, schrony itp.),
b. przystosowanie istniejących obiektów np. budynków do prowadzenia działań
lub ochrony stanów osobowych.
Polowe obiekty fortyfikacyjne Polowe obiekty fortyfikacyjne dzielimy na następujące kategorie:

a. okopy (obiekty przeznaczone do prowadzenia ognia lub obserwacji),
b. ukrycia (obiekty odkryte lub częściowo odkryte przeznaczone do ochrony
żołnierzy, środków technicznych i materiałowych),
c. schrony (obiekty zamknięte ze stropem przeznaczone do ochrony żołnierzy,
środków technicznych i materiałowych).
W czasie rozbudowy fortyfikacyjnej terenu żołnierz wykonuje w zakresie

podstawowym okop indywidualny dla karabinka do strzelania leżąc (do postawy
strzeleckiej leżąc), a następnie w zależności od poleceń przełożonego wykonują
kolejne etapy rozbudowy: pogłębienie okopów do postawy klęcząc (stojąc),
połącznie stanowisk rowem łącznikowym, wykonanie ukryć itd.
Dążenie do minimalizacji sylwetki na stanowisku ogniowym, celowniczy karabinu maszynowego unika ekspozycji sylwetki w otworze strzelnicy.

110
VII.1b.2 Budowa okopu indywidualnego
Wykonanie okopu indywidualnego dla karabinka dzieli się na następujące etapy: Okop indywidualny
a. rozwinięcie ubezpieczenia przez pododdział np. dyżurny środek ogniowy,
b. wyznaczenie sektora obserwacji i ostrzału oraz wskazanie miejsca wykonania
okopu przez przełożonego (w przypadku braku wskazania miejsca przełożony
wyznacza tylko sektor O‐O i przybliżoną lokalizację stanowiska ogniowego),
c. usunięcie z przedpola okopu elementów, które ograniczałyby możliwości
prowadzenia ognia i ostrzału,
d. wykonanie okopu,
e. maskowanie stanowiska ogniowego.
Uwaga:
(1) Maskowanie stanowiska należy sprawdzić, jeśli istnieje taka możliwość,
prowadząc obserwację od strony przeciwnika.
(2) Nie należy w czasie oczyszczania przedpola usuwać z sektora O‐O większości
lub całości roślinności, ponieważ będzie to nienaturalne i zdradzi miejsce
stanowiska ogniowego. Usuwa się wyłącznie niektóre elementy np. zwalone
drzewa, gęste krzewy stanowiące rzeczywistą przeszkodę w prowadzeniu
obserwacji i ostrzału. Zachowanie roślinności służy również maskowaniu pozycji
np. rozbija zarys okopu.
Wykonanie okopu do postawy strzeleckiej leżąc składa się z następujących Wykonanie okopu
czynności:
a. wyznaczenie sektora O‐O,
b. wyznaczenie osi podłużnej okopu,
c. zaznaczenie obrysu okopu przy pomocy łopatki piechoty,
d. zdjęcie wierzchniej warstwy darni (darń dzielona jest na płaty o kształcie
zbliżonym do prostokąta i odkładana na bok w celu wykorzystania w
maskowaniu stanowiska),
e. wykonanie okopu:
‐ wykonanie okopu właściwego z półką,
Rozdział VII
III
‐ wykonanie przedpiersia z wybranej z okopu ziemi,
f. wykonanie strzelnicy w przedpiersiu i przygotowanie podłokietnika,
g. maskowanie przedpiersia przy pomocy płatów darni.
Plan i wymiary stanowiska dla karabinka do postawy strzeleckiej leżąc Plan i wymiary stanowiska dla karabinka do postawy strzeleckiej
(wymiary w centymetrach). klęcząc (wymiary w centymetrach).

111
Okop wykonuje się przestrzegając zasad maskowania działania:
a. w warunkach styczności z przeciwnikiem (obszar objęty obserwacją
przeciwnika) żołnierz działa w postawie leżącej i co pewien czas przerywa pracę
w celu obserwacji przedpola,
b. w warunkach braku styczności z przeciwnikiem żołnierz działa w postawie
klęczącej lub stojącej.
W celu przystosowania okopu do prowadzenia ognia z karabinka z postawy
klęcząc i stojąc, należy go odpowiednio pogłębić, odpowiednio powiększając
przedpiersie materiałem z wykopu.
Uwaga:
W celu maskowania przed obserwacją powietrzną np. prowadzoną przez BSP
opcjonalnie można wykonać nad okopem zadaszenie z poncha (płachty
biwakowej), co również w pewnym stopniu ograniczy sygnaturę termiczną
żołnierza obsadzającego stanowisko.
VII.1b.3 Okopy doraźne (wnęki)
Okopy doraźne W działaniach taktycznych wykorzystuje się także inne niestandardowe rodzaje
okopów indywidualnych tzw. wnęki (wnęki strzeleckie), które stanowią
alternatywę dla okopu dla strzelca karabinka.
Wnęki tego typu wykonuje się je w następujących sytuacjach taktycznych:
a. w warunkach spodziewanego kontaktu z przeciwnikiem, w których nie można
wykonać okopu standardowego np. zasadzce żołnierze wykonują wyłącznie
niewielkie wgłębienie z przedpiersiem, sporządzane z wykorzystaniem
istniejących przedmiotów terenowych np. drzew,
b. w warunkach braku bezpośredniego kontaktu z przeciwnikiem np. w czasie
długotrwałego postoju (noclegu) w terenie przygodnym nie gwarantującym
podstawowej osłony, żołnierze wykonują okopy‐schronienia w celu
zabezpieczenia przed ogniem pośrednim lub uderzeniem z powietrza.

112
VII.2 Prowadzenie obserwacji
VII.2a Pojęcia podstawowe
Obserwacja
Obserwacja jest zorganizowanym, ciągłym i systematycznym śledzeniem działań
przeciwnika i sytuacji w rejonie działania żołnierza i pododdziału.
Niezależnie od realizowanego zadania prowadzenie obserwacji jest jednym
z najważniejszych elementów działania każdego z żołnierzy. Mimo rozwoju
technicznych środków rozpoznania pola walki skuteczne prowadzenie obserwacji
jest ważnym źródłem informacji o bieżącej sytuacji na polu walki.
Uwaga:
Każdy z żołnierzy jest źródłem informacji rozpoznawczych, niezależnie od
szczebla pododdziału.
Obserwacja prowadzona jest przez żołnierzy:

a. statycznie w oparciu o stanowiska obserwacyjne (SO), punkty obserwacyjne
(PO) oraz w czasie postoju ubezpieczonego,
b. dynamicznie np. w czasie marszu ubezpieczonego, przemieszczania na
pojazdach itp.
Przedmioty obserwacji mogą być zróżnicowane w zależności od realizowanego
zadania:
a. statyczne elementy środowiska (środowiska walki) np. przedmioty terenowe:
budynki, formy ukształtowania terenu, stanowiska ogniowe itp.,
b. dynamiczne elementy środowiska (środowiska walki) np. przemieszczający się
żołnierze, pojazdy,
c. zjawiska naturalne występujące w otoczeniu np. zjawiska pogodowe.
Sektor obserwacji i ostrzału (sektor O‐O) stanowi obszar o kształcie wycinka koła, Sektor obserwacji
którego granice określają:
a. odcinki łączące stanowisko żołnierza ze skrajnymi dozorami (lewym i prawym),
b. granica zasięgu obserwacji w danym terenie i warunkach widoczności.
Rozdział VII
III
Dozór (punkt orientacyjny) stanowi charakterystyczny przedmiot terenowy
stanowiący punkt odniesienia i pozwalający określić położenie obserwatora lub
innych przedmiotów terenowych.
Sektor obserwacji
Stanowisko obserwacyjne to punkt (miejsce) z którego żołnierz w czasie działań
prowadzi krótkotrwałą obserwację (posiada charakter tymczasowy). Stanowisko
powinno spełniać następujące kryteria taktyczne według zasady: Obserwuj
przeciwnika sam nie będąc widzianym:
a. zapewniać dobry wgląd w teren określony w zadaniu,
b. zapewniać maskowanie działania,
c. zapewniać ochronę przed ogniem przeciwnika w podstawowym zakresie,
d. zapewniać skryte dojście do stanowiska.
Lokalizacja stanowiska. Miejscami dogodnymi do urządzenia stanowiska
obserwacyjnego i zwiększającymi zasięg obserwacji są następujące przedmioty
terenowe zapewniające wgląd w teren:
a. zbocza lub wierzchołki wzniesień,
b. skraje lasu,

113
c. górne kondygnacje i dachy domów (poddasza),
d. wieże,
e. okopy, rowy itp.
VII.2b Działanie obserwatora
W działaniach taktycznych obserwację w zależności od sytuacji i uwarunkować

taktycznych obserwację prowadzą wszyscy żołnierze pododdziału np. w marszu
ubezpieczonym lub wyznaczony obserwator (obserwatorzy) np. w czasie
prowadzenia obrony, działaniach rozpoznawczych itp.
W przypadku działania żołnierza jako obserwatora, przełożony w czasie
stawiania zadania powinien wskazać podwładnemu:
a. miejsce stanowiska obserwacyjnego lub jego przybliżony rejon np. skraj
zagajnika (obserwator wyznacza wtedy miejsce samodzielnie),
b. sektor obserwacji i dozory (punkty orientacyjne),
c. sposób meldowania o wykrytych celach, obiektach, zdarzeniach itp.,
d. czas działania obserwatora, sposób zmiany lub odwołania obserwatora,
e. miejsce przełożonego w ugrupowaniu pododdziału.
Działanie obserwatora Działanie obserwatora na stanowisku obserwacyjnym realizowane jest według

a. przyjęcie zadania od przełożonego,
b. przygotowanie do działania np. przygotowanie środków maskujących,
przyrządów obserwacyjnych itp.,
c. skryte podejście i zajęcie stanowiska,
d. ogólna kontrola dozorów i sektora O‐O,
e. podział sektora na mniejsze wycinki i wybór optymalnej metody obserwacji,
f. prowadzenie obserwacji i meldowanie,
g. zakończenie obserwacji w ustalonym trybie np. na polecenie przełożonego,
h. skryte wycofanie się ze stanowiska.
VII.2c Metody prowadzenia obserwacji
Cechy demaskujące Cechy demaskujące. W prowadzeniu obserwacji w działaniach taktycznych (na

polu walki) należy zapamiętać cechy, które pozwalają wykryć obiekt, działanie
lub zjawisko będące celem obserwacji:
a. kształt,
b. kontrast,
c. cień,
d. tekstura (odbicie światła),
e. odległość (odstęp),
f. ruch,
g. dźwięk,
h. pozycja,
i. elementy nietypowe dla otoczenia.
W czasie prowadzenia obserwacji w przydzielonym sektorze należy przestrzegać

a. wykonać wstępny przegląd sektora O‐O po zajęciu stanowiska obserwacji w
celu określenia jego ogólnej charakterystyki np. teren pocięty, otwarty itp. i

114
zasięgu maksymalnego obserwacji,
b. wykonać podział sektora na wycinki (mniejsze obszary),
c. wykonać szczegółową obserwację poszczególnych wycinków przy pomocy
wybranej metody obserwacji (optymalnej w istniejących warunkach),
d. wykonując obserwacje należy zwracać uwagę na miejsca, które stanowią
potencjalne lokalizacje sił przeciwnika np. stanowisk ogniowych, postoju
pojazdów itp.
Uwaga:
(1) Prowadzenie obserwacji na bliskim dystansie w dobrych warunkach
atmosferycznych (odległość do 100 m), można wykonać gołym okiem.
Na większych odległościach należy użyć przyrządów optycznych np. lornetki
polowej lub celownika optycznego.
(2) Przyrządów optycznych używa się również na bliskim dystansie do obserwacji
szczegółowej rejonów lub miejsc, których obserwacja gołym okiem jest
utrudniona np. miejsc zacienionych.
A. Metody prowadzenia obserwacji dziennej.

Wybór optymalnej metody zależy od charakterystyki terenu oraz odległości na Obserwacja dzienna
których prowadzona jest obserwacja (maksymalny zasięg obserwacji).
W prowadzeniu obserwacji dziennej wyróżniamy dwie podstawowe metody
(techniki):
a. metodę pasów obserwacji,
b. metodę obszarów obserwacji.
Metoda pasów obserwacji stosowana jest w terenie otwartym, gdzie Metoda pasów obserwacji
dysponujemy dobrym wglądem w teren i dużym zasięgiem obserwacji
(do 300 m). Prowadzenie obserwacji ta metodą polega na wykonaniu
a. podział sektora na pasy (bliski, średni i daleki) o szerokości równej
1/3 odległości maksymalnego zasięgu obserwacji np. 100 m,
b. przeprowadzenie ogólnego przeglądu obszaru obserwacji w następującej
kolejności: bliski‐średni‐daleki (najgroźniejsze cele znajdują się najbliżej),
Rozdział VII
III
c. wykonanie szczegółowego przeglądu pasów z zastosowaniem metody
horyzontalnej:
‐ pierwszy przegląd pasa w kierunku od prawej do lewej,
‐ drugi przegląd pasa w kierunku od lewej do prawej,
d. w przypadku wykrycia przeciwnika lub podejrzanych obiektów należy:
‐ powtórzyć obserwację w pasie w celu potwierdzenia obiektu (obniżenie
prawdopodobieństwa złudzenia optycznego),
‐ sprawdzenie obiektu przy pomocy przyrządów optycznych lub
optoelektronicznych.
Metoda obszarów obserwacji stosowana jest w terenie zakrytym lub pociętym, Metod obszarów obserwacji
gdzie nie dysponujemy szerszym wglądem w teren oraz gdzie występuje szereg
przedmiotów terenowych, zaburzających linię widzenia. Prowadzenie obserwacji
tą metodą polega na wykonaniu następujących czynności:
a. wykonanie ogólnego przeglądu sektora obserwacji i wstępny podział na
mniejsze obszary (wycinki),
b. wykonanie obserwacji obszarów o wartości taktycznej dla przeciwnika

115
np. wzniesień terenowych,
c. wykonanie obserwacji granic pomiędzy strefami,
d. wykonanie obserwacji obszarów znajdujących częściowo za zasłonami,
gwarantujących dobre warunki maskowania,
e. wykonanie obserwacji obszarów otwartych (dobrze oświetlonych),
f. wykonanie obserwacji obszarów zacienionych.
W czasie prowadzenia obserwacji gołym okiem, zwłaszcza w warunkach

słabszego oświetlenia a także zjawisk atmosferycznych utrudniających
obserwację, występuje zjawisko złudzeń optycznych powstałych w wyniku
„dopisywania” przez mózg wcześniej zapamiętanych kształtów np. zarysu
sylwetki ludzkiej itp. Aby uniknąć tego zjawiska należy zastosować jedną
z poniższych technik, które wymuszają ponowną analizę informacji przez mózg:
a. zamknięcie na chwilę oczu i ponowne spojrzenie na obiekt (rejon),
b. poruszenie głową wymuszające spojrzenie pod innym kątem.
B. Metody prowadzenia obserwacji nocnej

Obserwacja nocna Prowadzenie obserwacji nocnej jest utrudnione ze względu na obniżone
możliwości percepcyjne oka przy niskim poziomie lub braku oświetlenia
(zjawisko zlewania tonalnego szarości), a także występowanie tzw. plamki ślepej.
Powoduje to konieczność adaptacji wzroku oraz zastosowania odpowiednich
metod obserwacji nocnej.
Adaptacja wzroku Adaptacja wzroku w warunkach działań taktycznych dzieli się na następujące
fazy:
a. adaptację wstępną, w której oko przyzwyczaja się do obniżonego poziomu
światła np. poprzez zastosowanie czerwonego światła w pomieszczeniu,
b. adaptację właściwą, w której oko dostosowuje się do pracy w rzeczywistych
warunkach oświetlenia (nocnych). Adaptacja tego typu trwa około 30‐40 min.
Zachowaniu adaptacji wzroku do warunków obserwacji nocnej sprzyja

użycie czerwonego światła.
Źródło: www.dvidshub.net (PD)
Metody obserwacji nocnej Metody obserwacji nocnej. W nocy żołnierz może zastosować następujące
metody obserwacji, wykorzystujące widzenie boczne (unikamy zjawiska ślepej
plamki):
a. metoda pasowa,
b. metoda pudełko,
c. metoda okrężna.

116
Metody obserwacji nocnej:
a. metoda pasowa,
b. metoda pudełko,
c. metoda okrężna.
Niezależnie od zastosowanej metody w każdej z nich stosujemy następujące Zasady obserwacji nocnej
zasady:
a. wzrok przemieszczany jest w sposób właściwy dla metody: pionowe i poziome
odcinki lub ruchy okrężne,
b. zatrzymanie wzroku w określonym punkcie trwa około 2‐3 s, następnie
przemieszczany jest na kolejny punkt.
Uwaga:
(1) Istnieją naturalne czynniki wzmacniające oświetlenie w nocy np. światło
Księżyca (optymalne warunki w czasie pełni) lub pokrywa śnieżna (światło
szczątkowe jest odbijane przez powie). Należy jednak zwrócić uwagę na
występowanie silnych kontrastów pomiędzy obszarami oświetlonymi
a zacienionymi.
(2) W czasie prowadzenia obserwacji nocnej żołnierz może wykorzystać inne
dodatkowe źródła światła np. naboje oświetlające (PS), pożary, rozbłyski
wybuchów itp. Należy pamiętać, że sztuczne źródła światła ograniczają zdolność
nocnego widzenia.
(3) Dla wzmocnienia widzenia można przyłożyć do twarzy dłonie w formie
lornetki tworząc lejek, co rozjaśnia pole widzenia.
Rozdział VII
III
Użycie środków optycznych i optoelektronicznychW czasie prowadzenia Środki optyczne
obserwacji środkami optycznymi i optoelektronicznymi używanymi w czasie
działań są: Środki optoelektroniczne
a. optyczne środki obserwacyjne:
‐ lornetka polowa,
‐ celowniki optyczne,
b. optoelektroniczne środki obserwacji:
‐ środki noktowizyjne np. lornetka noktowizyjna,
‐ środki termowizyjne np. celownik termowizyjny Rubin.
W przypadku użycia wymienionych środków należy pamiętać o tym, że środki

optyczne ze względu na swoją charakterystykę zawężają pole widzenia
obserwatora (im bliżej położony obszar tym węższy odcinek widoczny przez
przyrząd), używa się ich zazwyczaj do obserwacji szczegółowej miejsc (rejonów,
obiektów) na małych odległościach oraz ogólnego przeglądu obszarów na
większych odległościach.

117
Podstawowym środkiem optycznym jest lornetka polowa, przy której użyciu
należy przestrzegać następujących zasad:
a. wstępna obserwacja wzrokowa na kierunku (w obszarze) prowadzona gołym
okiem w celu wykrycia obiektów lub wytypowania obszarów do obserwacji
szczegółowej,
b. po wytypowaniu obszaru użycie lornetki i przeprowadzenie obserwacji
szczegółowej, w czasie podnoszenia lornetki nie należy wykonywać ruchów
głową, aby utrzymać kierunek obserwacji (unikamy powtórnego poszukiwania
celu),
c. przy prowadzeniu obserwacji, jeśli to możliwe, należy zdjąć okulary ochronne,
d. przestrzeganie zasad maskowania, w przypadku prowadzenia obserwacji
należy unikać obicia światła od szkieł lornetki.
Uwaga:
Analogicznych zasad należy przestrzegać w prowadzeniu obserwacji przy
pomocy celowników optycznych.
C. Metody prowadzenia nasłuchu

Metody nasłuchu Nasłuch. Uzupełnieniem obserwacji dziennej i nocnej jest prowadzenie
nasłuchu, który pozwala wykryć przeciwnika przy braku bezpośredniej
obserwacji optycznej. Nasłuch prowadzony jest w różnych sytuacjach
taktycznych zarówno w czasie marszu pododdziału, jak i w czasie działania na
stanowisku obserwacyjnym lub ogniowym. Niezależnie od sytuacji zasadą
podstawową nasłuchu jest jego prowadzenie w warunkach statycznych
np. w czasie marszu pododdział zatrzymuje się w postoju ubezpieczonym.
Procedura prowadzenia nasłuchu polega na następujących czynnościach:

a. przyjęcie stabilnej pozycji przez żołnierza,
b. zdjęcie nakrycia głowy np. hełmu lub kapelusza (w przypadku czapki polowej
nie zachodzi potrzeba jej zdejmowania),
c. przeprowadzenie nasłuchu:
‐ wykonanie dłonią tzw. lejka wokół ucha,
‐ przeprowadzenie nasłuchu poprzez obrót głowy analogiczny do prowadzenia
obserwacji w sektorze metodą pasową (ruchy horyzontalne),
‐ opcjonalnie prowadzenie nasłuchu poprzez zbliżenie głowy do powierzchni
gruntu,
d. w czasie prowadzenia nasłuchu należy chwilowo zamknąć oczy (2‐3 s) w celu
zaostrzenia możliwości postrzegania dźwięku (mózg zostaje pozbawiony 80%
bodźców).
VII.3 Szkic O‐O
Szkic obserwacji i ostrzału Szkic obserwacji i ostrzału (szkic O‐O) stanowi graficzne przedstawienie sektora
(obszaru), który żołnierz działający z wyznaczonego stanowiska obejmuje
obserwacją i prowadzi ogień (zwalcza cele). Szkic O‐O wraz z meldunkiem
sytuacyjnym jest podstawowym dokumentem wykonywanym przez żołnierza na
stanowisku ogniowym, stanowisku lub punkcie obserwacyjnym zawierającym
podstawowe informacje o środowisku i bieżącej sytuacji taktycznej na polu
walki.

118
VII.3a Wskazywanie kierunku i wyznaczanie odległości
Wyznaczanie i wskazywanie kierunku na obserwowane przedmioty terenowe Wskazywanie kierunku

i cele jest jedną z kluczowych umiejętności żołnierza na polu walki,
umożliwiającą skuteczne prowadzenie obserwacji i ognia przez pododdział. Do
wskazywania kierunku używać można następujących metod:
a. metoda dozorów,
b. metoda tarczy zegarowej,
c. metoda kierunków głównych,
d. metoda kierunków geograficznych.
Metoda dozorów (punktów referencyjnych) uznawana jest za metodę Metoda dozorów

podstawową, która opiera się na użyciu charakterystycznych przedmiotów
terenowych (dozorów) jako punktów odniesienia. Polega na wykonaniu
a. określenie dozoru, który będzie użyty jako punkt odniesienia np. DOZÓR
DOM,
b. określenie kierunku odchylenia i odległości kątowej obiektu względem dozoru
np. PRAWO 00‐20,
c. określenie celu np. STANOWISKO RPG,
d. określenie odległości obiektu od stanowiska obserwatora np. 200 (METRÓW).
Uwaga:
(1) W wariancie przyjęto, że ostatnią informacją przekazywaną przez żołnierza
lub żołnierzowi jest odległość. Pozwala to ją łatwo zapamiętać jako niezbędną
informację do odpowiedniej nastawy celownika.
(2) Dozoru można użyć również do określenia odległości celu względem punktu
orientacyjnego np. DOZÓR DOM, BLIŻEJ 100, OKOPANA DRUŻYNA PIECHOTY.
Metoda tarczy zegarowej (kierunków zegarowych) opiera się na wskazaniu Metoda

Metodatarczy
tarczyzegarowej
zegarowej
kierunku za pomocą cyfr opisujących położenie wskazówki na tarczy zegarowej.
Metoda jest stosowana do szybkiego określania kierunku położenia np. celu,
obiektu, zagrożenia itp. zgodnie z zasadą według której kierunek marszu lub
Rozdział VII
III
kierunek na wprost stanowiska oznaczany jest jako (GODZINA) DWUNASTA,
kierunek przeciwny jako (GODZINA) SZÓSTA np. NA TRZECIEJ, GRUPA LUDNOŚCI
CYWILNEJ.
Metoda kierunków (kierunków głównych) opiera się na analogicznych zasadach Metoda kierunków
jak metoda tarczy zegarowej, lecz określenie godzin zastępowane są
określeniami kierunków podstawowych: CZOŁO‐PRAWO‐LEWO‐TYŁ oraz
kierunków pośrednich. Metoda jest stosowana do szybkiego określania kierunku
położenia np. celu, obiektu, zagrożenia itp. w prosty sposób np. KONTAKT, OD
CZOŁA (KONTAKT, FRONT).
Metoda kierunków geograficznych używana jest do określania kierunków

w sytuacji, w której nie istnieje możliwość użycia innych metod ze względu na
działanie w rozproszeniu lub w czasie działań manewrowych, w których
następuje szybka zmiana położenia poszczególnych elementów pododdziału np.
SEKCJA WYKONUJE WEJŚCIA SZTURMOWE DO BUDYNKU WE WSCHODNIEJ
ŚCIANIE (WCHODZI OD WSCHODU).

119
Metoda tarczy zegarowej (kierunków zegarowych) we wskazywaniu Metoda kierunków (kierunków głównych) we wskazywaniu kierunku.
kierunku.
Wyznaczanie odległości do obserwowanych przedmiotów terenowych i celów

Wyznaczanie odległości jest jedną z kluczowych umiejętności żołnierza na polu walki, umożliwiającą
w czasie działań pododdziału skuteczną obserwację, prowadzenie ognia
i nawigacji. Do określania odległości można wykorzystać jedną z poniższych
metod:
a. metody przybliżonej oceny odległości,
b. metody odcinkowej,
c. metody światło‐dźwięk,
d. metody słyszalności dźwięków,
e. metody pomiaru odległości krokami,
f. metody matematycznej,
g. metody pomiaru środkami optycznymi.
Metoda przybliżonej oceny odległości polega na szacowaniu odległości

Metoda przybliżonej oceny w oparciu o widoczne elementy przedmiotów terenowych, żołnierzy lub
pojazdów:
a. odległość do 100 m: rozpoznawalne części twarzy, części broni, liście
i szczegóły pni drzew,
b. odległość 100 – 200 m: rozpoznawalne części ciała np. kończyny, części
ubrania, broń ręczna, słupy ogrodzeniowe,
c. odległość 200 – 300 m: rozmyty zarys twarzy (owal twarzy), broń zespołowa
np. karabiny maszynowe lub wyrzutnie PPK,
d. odległość 300 – 500 m: ruchy kończyn, gałęzie na drzewach.
W praktyce szybki pomiar odległości można oprzeć również na dwóch innych

prostych technikach:
a. zapamiętania wielkości sylwetek żołnierzy, pojazdów lub innych obiektów
widocznych na odległości 100‐200‐300 m,
b. zapamiętania wielkości sylwetki żołnierza względem osłony muszki karabinka
lub karabinu maszynowego.
Metoda odcinkowa Metoda odcinkowa polega na odłożeniu w terenie wyszacowanego wcześniej

odcinka o określonej i znanej odległości. Działanie można wykonać w dwóch
wariantach:
a. odłożenie na prostej pomiędzy obserwatorem a punktem, wielokrotności
odcinka o długości 100 m (odcinek musi być wcześniej wyszacowany przez
żołnierza w terenie),
b. odłożenie na prostej prowadzącej od obserwatora do punktu, wielokrotności

120
Metoda odcinkowa (metoda odległości kluczowej) w szacowaniu odległości do celu, wariant
podstawowy.
Metoda odcinkowa (metoda odległości kluczowej) w szacowaniu odległości do celu (wariant

modyfikowany).
odcinka o znanej odległości np. pomiędzy słupami energetycznymi lub słupkami

kilometrowymi przy szosie.
Przy większych odległościach stosujemy zmodyfikowana metodę odcinkowa,

polegającą na następujących czynnościach:
a. podzielenie odległości pomiędzy obserwatorem a punktem na pół
Rozdział VII
III
(wyznaczenie punktu środkowego),
b. odłożenie na odcinku pomiędzy obserwatorem a punktem środkowym
odcinków 100 m (odległość do punktu jest dwukrotnie większa).
Metoda światło‐dźwięk opiera się na różnicy prędkości rozchodzenia się światła

Metoda światło ‐ dźwięk
i dźwięku (światło, dzięki ogromnej prędkości, dociera natychmiast do
obserwatora). Polega na prostym obliczeniu według wzoru:
D=t÷3
D [odległość w kilometrach]
t [czas w sekundach]
Wykonanie pomiaru opiera się na następujących czynnościach:

a. obserwacja rozbłysku (eksplozja, wystrzał),
b. liczenie czasu według metody sto dwadzieścia jeden – sto dwadzieścia dwa …,
c. wyliczenie odległości według wzoru.

121
Metoda słyszalności dźwięków Metoda słyszalności dźwięków opiera się na słyszalności dźwięków z określonej
odległości, określanej jako granica słyszalności:
a. rozmowa, kaszel, przeładowanie lub rozkładanie broni do 100 m,
b. komendy, odgłosy kopania do 200 m,
c. rąbanie drewna do 300 m,
d. głośne krzyki do 1000 m,
e. odgłosy pojazdów kołowych do 1000 m.
Pomiar odległości krokami

Metoda pomiaru odległości krokami stosowana jest w następujących
przypadkach:
a. możliwości rzeczywistego zmierzenia odległości do danego punktu
(przedmiotu terenowego) np. w czasie przygotowania do prowadzenia obrony,
b. prowadzenia bieżącej nawigacji i konieczności mierzenia kolejnych odcinków
marszu.
W pomiarze tego typu wykorzystujemy tzw. kroki podwójne (parokroki,
oznaczane skrótem pk), których średnia długość wynosi około 1,5 m. W czasie
działania kroki liczone są na prawą nogę, należy pamiętać o podstawowych
zasadach:
a. marsz rozpoczyna się na lewą nogę, następnie każde postawienie prawej stopy
to kolejny parokrok,
b. długość kroku ulega skróceniu w następujących warunkach:
‐ przy podejściach na wzniesieniach,
‐ w trudnym terenie np. nierówności, przeszkody, podmokły grunt,
‐ duży ciężar przenoszony przez żołnierza np. plecak transportowy,
Metoda pomiaru odległości w szacowaniu ‐ długotrwały marsz taktyczny (proporcjonalnie do zmęczenia żołnierz skraca
odległości do celu. Cyfry oznaczają kolejne
pary kroków, należy pamiętać o tym, że krok),
każda kolejna para kroków rozpoczyna się
c. długość kroku ulega wydłużeniu w przypadku:
od lewej nogi (stawiana jest na lewą nogę).
‐ schodzenia ze wzniesień,
‐ marszu w szybkim tempie po drodze.
Odległość marszu mierzona parokrokami przeliczana jest według wzoru:

D = K x 1,5
D [odległość mierzona w metrach]
K [ilość parokroków] (pk)
1,5 [stały współczynnik długości kroku podwójnego]
W praktyce nawigacji terenowej w czasie marszu przyjmuje się stałą wartość

parokroków odpowiednią dla 100 m (w zależności od wzrostu jest to średnio
65‐70 pk), która jest odkładana na przyrządzie‐liczydle tzw. paciorkach Rangera
lub za pomocą innych sposobów notowania pokonanej odległości.
Uwaga:
Podana uśredniona wartość 100 m przeliczana na parokroki jest praktycznie
trudno osiągalna w terenie ze względu na rzeczywistą trasę marszu, która
stosunkowo rzadko przebiega po linii prostej ponieważ istnieje konieczność
omijania przeszkód terenowych. Należy przyjąć poprawkę, która w zależności od
terenu wynosić może wynosić 20% ponad zakładaną ilość parokroków.

122
Metoda matematyczna pomiaru odległości oparta jest na pomiarze wielkości Metoda matematyczna
kątowej obiektów (wysokości, szerokości lub długości), która wyrażana jest
w tysięcznych (miliradianach) lub w centymetrach. Pomiar odległości omawianą
metodą opiera się na następujących czynnościach:
a. pomiar i określenie wymiarów obiektu w tysięcznych wykonany jedną
z wybranych metod np. przy użyciu lornetki polowej, linijki lub przedmiotów
podręcznych,
b. obliczenie odległości przy pomocy odpowiedniego wzoru.
W metodzie matematycznej stosujemy dwa wzory podstawowe:

a. dla wymiarów w tysięcznych: D = W ÷ K [km]
b. dla wymiarów w centymetrach: D = (W ÷ n) x 50 [m].
D [odległość]
W [wymiar obiektu wyrażony w metrach]
K/n [wymiar obiektu wyrażony w tysięcznych lub centymetrach]
50 [stały współczynnik]
Metody pomiaru odległości środkami optycznymi polega na wykonaniu jednego

z wariantów, uzależnionego od rodzaju i właściwości posiadanego przyrządu:
a. wykorzystanie siatki lornetki polowej lub celownika optycznego (siatka
klasyczna lub siatka MilDot) do pomiaru wielkości obiektu w tysięcznych,
a następnie zastosowanie wzoru D = W ÷ K [km],
b. wykorzystanie siatki dalmierczej celowników lub monokularów
obserwacyjnych np. celownika PSO‐1.
VII.3b Wykonanie szkicu O‐O
Szkic obserwacji i ostrzału (obserwacji i ognia, szkic O‐O) jest podstawowym Szkic obserwacji i ostrzału
dokumentem bojowym wykonywanym indywidualnie w obronie przez żołnierza
i stanowi graficzne odzwierciedlenie sektora obserwacji i ostrzału przypisanego
do stanowiska ogniowego (okopu strzeleckiego). W szkicu O‐O należy ująć
Rozdział VII
następujące elementy, ważne z punktu widzenia działań taktycznych:
III
a. granice sektora O‐O (głównego i dodatkowego),
b. punkty orientacyjne (dozory),
c. ważniejsze przedmioty terenowe posiadające wartość taktyczną np. obszary
zalesione, wzniesienia terenowe,
d. pola martwe (obszary niewidoczne),
e. przeszkody terenowe i zapory.
Szkic można wykonać wykorzystując dedykowaną kartę z bloku meldunkowego Wykonanie szkicu O‐O
z nadrukowaną siatką lub kartkę papieru (w kratkę lub czystą). Sporządzenie
szkicu dzieli się na następujące etapy:
a. orientacja topograficzna stanowiska względem kierunków geograficznych
(stron świata),
b. odpowiednie ułożenie karty względem sektora O‐O,
c. zaznaczenie stanowiska ogniowego i wpisanie współrzędnych UTM
(wrysowanie nad dolną krawędzią karty),
d. wrysowanie linii pomocniczej odzwierciedlającej oś Północ‐Południe,
e. określenie z pomocą busoli azymutów magnetycznych na punkty orientacyjne

123
(dozory), wrysowanie ich w odpowiedniej skali na szkic i opisanie (używamy linii
pomocniczych odzwierciedlających azymut dozoru),
f. wrysowanie pozostałych przedmiotów terenowych o wartości taktycznej, zapór
itp.,
g. zaznaczenie pól martwych (niewidocznych),
h. wrysowanie dodatkowego sektora O‐O,
i. opisanie szkicu (skala, grupa daty i czasu, autor).
VII.4 Elementy kierowania ogniem
VII.4a Meldowanie o wykrytych celach
Meldunek o wykryciu celu W czasie prowadzenia obrony obowiązkiem żołnierza jest prowadzenie
obserwacji i natychmiastowe informowanie przełożonego o wykrytych celach.
Informacja przekazywana jest przy pomocy meldunku w którym należy zawrzeć
następujące elementy:
a. odbiorcę meldunku (do kogo adresujemy informację),
b. wskazanie kierunku położenia celu (obiektu) wybraną metodą,
c. opis celu (obiektu).
Przykład:
DOWÓDCO, DOZÓR WZGÓRZE BIAŁE, LEWO 0‐20, STANOWISKO
OBSERWACYJNE.
VII.4b Kierowanie ogniem
Kierowanie ogniem W czasie walki żołnierz prowadzi ogień z posiadanego środka ogniowego
działając w składzie pododdziału, który prowadząc walkę ogniową skupia swój
wysiłek ogniowy na pojedynczym lub kilku celach w zależności od sytuacji
taktycznej (manewr ogniem).
W zależności od otrzymanego zadania ogniowego żołnierz:
a. prowadzi ogień kierowany, tj. na komendę i zgodnie ze wskazaniami
przełożonego,
b. prowadzi ogień samodzielnie, tj. samodzielnie wykrywa i zwalcza cele
w niektórych sytuacjach taktycznych.
Manewr ogniem Manewr ogniem ma charakter skoordynowany w celu optymalnego

wykorzystania posiadanych środków ogniowych i ich zdolności, kierowanie
ogniem pododdziału prowadzi dowódca, który przekazuje podwładnym
komendy, nakazując rażenie siły żywej, pojazdów lub innych celów.
W ramach manewru ogniem pododdział może wykonać:
a. podział ognia (kilka celów rażonych jest jednocześnie w tym samym czasie),
b. ześrodkowanie ognia (ogień pododdziału skupiony jest na jednym celu),
c. przeniesienie ognia (w czasie prowadzenia ognia następuje zmiana celu,
np. ze względu na wyjście celu ze strefy rażenia) .
Ogień otwierany jest na komendę po wydaniu zadania ogniowego, które jest

wydawane strzelcowi przez dowódcę w formie pełnej lub skróconej.
Komenda powinna zawierać następujące elementy:
a. wskazanie wykonawcy,

124
b. wskazanie kierunku (położenia) celu przy pomocy punktu orientacyjnego
(dozoru) lub inną metodą np. zegarową,
c. wskazanie celu,
d. wskazanie nastawy celownika,
e. komenda otwarcia ognia.
Przykładowo poszczególne formy zadania ogniowego:

a. forma pełna: CELOWNICZY KARABINU MASZYNOWEGGO, DOZÓR WZGÓRZE
BIAŁE, LEWO 0‐20, OBSŁUGA GRANATNIKA PRZECIWPANCERNEGO. DO OBSŁUGI,
(CELOWNIK) 4, OGNIA!,
b. forma skrócona: KARABIN MASZYNOWY, ZAGAJNIK NA DRUGIEJ, PIECHOTA
PRZECIWNIKA, OGNIA!
VII.5 Zapory inżynieryjne w obronie
Zapora fortyfikacyjna to rodzaj zapory inżynieryjnej, wykonywanej z elementów Zapory inżynieryjne

improwizowanych lub ustawianej z wykorzystaniem elementów
prefabrykowanych w miejscu przeznaczenia, w celu zablokowania, utrudnienia
lub ukierunkowania manewru lub marszu przeciwnika.
Zapory fortyfikacyjne dzielimy ze względu na zastosowanie:
a. zapory przeciwpiechotne,
b. zapory przeciwpancerne.
VII. 5a Zapory przeciwpiechotne i przeciwpancerne
Zapory przeciwpiechotnePodstawowym rodzajem zapór przeciwpiechotnych są Zapory przeciwpiechotne

zapory drutowe, wykonywane z drutu kolczastego lub ostrzowego, które
dzielimy na następujące typy:
a. płoty i sieci kolczaste (zapory stałe),
b. walce kolczaste (zapory stałe),
c. kozły i jeże kolczaste (zapory przenośne).
Zapory stałe budowane są na podejściach do punktów oporu w celu zatrzymania
Rozdział VII
III
lub ukierunkowania nacierającej piechoty przeciwnika na odległości większej niż
odległość szturmowa. Zapory przenośne stosowane w sytuacjach
uniemożliwiających zastosowanie zapór stałych np. czasowego zablokowania
wejścia do budynku, zabezpieczenia tymczasowego punktu kontrolnego itp.
Zapora przeciwpiechotna stała. Sieć kolczasta niska (szkoleniowy Zapora przeciwpiechotna stała. Płot kolczasty niski (szkoleniowy obiekt
obiekt stacjonarny rozwinięty na PĆT). stacjonarny rozwinięty na PĆT).

125
Specyficznym rodzajem zapór przeciwpiechotnych są tzw. zapory mało widoczne
(MZP), która stanowi sieć złożona pętli wykonanych z cienkiego drutu
o powierzchni 100 m2. MZP rozwijany i mocowany jest na stałe do podłoża,
istnieje również możliwość użycia go jako zabezpieczenia podejść do budynków,
murów itp.
W działaniach lekkiej piechoty w przypadku braku możliwości użycia gotowych

materiałów, można wykonać zapory doraźne (improwizowane) np. sieć
potykaczy, zasieki z kolczastych gałęzi, belki kolczaste itp.
Zapory przeciwpancerne Zapory przeciwpancerne. Do podstawowych doraźnych zapór

przeciwpancernych, które są możliwe do wykonania przez siły lekkiej piechoty,
bez zaangażowania ciężkiego sprzętu inżynieryjnego, zaliczamy:
a. rowy,
b. zawały i bariery różnego typu,
c. barykady przeciwpancerne.
Rowy przeciwczołgowe Rowy (rowy przeciwczołgowe) wykonywane są doraźnie metodą wybuchową

przy użyciu ładunku wydłużonego w oparciu o elementy infrastruktury drogowej
np. przepusty drogowe. Przeszkoda tego typu ze względu na swoją niewielką
szerokość stanowić może zaporę przede wszystkim pojazdom kołowym.
W ograniczonym zakresie służy jako zapora również przeciwko pojazdom
gąsienicowym, dla których zatrzymania konieczne jest jej poszerzenie do
szerokości 3 m oraz pogłębienie do minimum 1 m (dane dla czołgu rodziny T‐72).
Zawały Zawały na drogach wykonywane są poprzez spiętrzenia dużej ilości materiału

doraźnego różnego typu na przestrzeni drogi na odcinkach, na których warunki
terenowe uniemożliwiają pojazdom przeciwnika ich wyminięcie (obejście).
Zawały wykonywane mogą być w dwóch podstawowych wariantach:
a. zawałów leśnych,
b. zawałów skalnych.
Barykady Barykady wykonywane są w cieśninach terenowych o niewielkiej szerokości np.

wąskich ulicach o zwartej zabudowie, wąwozach górskich itp. W przypadku
budowy barykady w terenie zurbanizowanym zaporę wykonujemy
z wykorzystaniem ciężkich pojazdów np. ciężarówek, autobusów, maszyn
drogowych, prefabrykatów betonowych, którymi blokujemy przestrzeń ulicy na
głębokości około 10 m i wysokości około 2,5 m.

126
Rodzaje manewru ogniem:
a. podział ognia,
b. ześrodkowanie ognia,
c. przeniesienie ognia.
Rozdział VII
III

127
NOTATKI

128
Rozdział VIII. DZIAŁANIE W NATARCIU
VIII.1 Marsz na kontakt
VIII.1a Formy kontaktu bojowego
W działaniach taktycznych lekkiej piechoty wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje Kontakt bojowy
kontaktu bojowego z przeciwnikiem:
a. kontakt poprzez nasłuch,
b. kontakt wzrokowy,
c. kontakt ogniowy.
Kontakt poprzez nasłuch nawiązywany jest w momencie wykrycia przez żołnierzy Kontakt przez nasłuch
dźwięków świadczących o aktywności przeciwnika np. odgłosów pracujących
silników pojazdów lub urządzeń, komend, odgłosów środków łączności itp.
Kontakt wzrokowy nawiązywany jest w momencie wykrycia przeciwnika poprzez Kontakt wzrokowy
obserwację na dowolnym dystansie. Optymalną formą tego typu kontaktu jest
obserwacja prowadzona na dużej odległości, bez wykrycia przez przeciwnika
pododdziału.
Kontakt ogniowy nawiązywany jest w momencie otwarcia ognia bezpośredniego Kontakt ogniowy
z broni ręcznej przez pododdział lub przeciwnika. Formą kontaktu ogniowego
inicjowaną przez przeciwnika jest również eksplozja IED (niezależnie od faktu
obecności przeciwnika w rejonie).
Do pozostałych form kontaktu bojowego z przeciwnikiem zaliczamy:

a. ogień pośredni przeciwnika (moździerze, artyleria),
b. oświetlenie terenu przez przeciwnika w czasie działania pododdziału,
c. pola minowe i inne przeszkody przeciwpiechotne i przeciwpancerne,
d. wykrycie przez pododdział ŚNP (obserwacja) lub uderzenie ŚNP przeciwnika,
e. atak BMR przeciwnika,
f. kontakt z ludnością cywilną strony przeciwnej (jeśli jest potencjalnie wroga
według zasad ROE).
VIII.1b Marsz na kontakt
W niektórych sytuacjach taktycznych pododdział dąży do nawiązania kontaktu Marsz na kontakt

Rozdział VIII
III
bojowego z przeciwnikiem, którego położenie jest znane lub przypuszczalne.

W tym celu żołnierze przemieszczają się stosując procedurę marszu na kontakt
(przemieszczania się w celu nawiązania kontaktu), w czasie którego prowadzą
wzajemne ubezpieczenie prowadząc obserwację i pozostając w gotowości do
otwarcia ognia w wypadku nawiązania kontaktu.
W wymienionych warunkach taktycznych w poruszaniu się pododdziału

obowiązuje ogólna zasada jeden element w ruchu, która w przypadku różnej
wielkości pododdziałów przedstawia się następująco:
a. w parze jeden z żołnierzy przemieszcza się, ubezpieczany przez drugiego
żołnierza,
b. w sekcji przemieszcza się podsekcja, druga prowadzi ubezpieczenie.

129
W czasie przemieszczania się na kontakt można zastosować dwa warianty
taktyczne, w których żołnierze przemieszczają się naprzemiennie względem
siebie:
a. wariant na zakładkę (przemieszczający się żołnierz zajmuje pozycję wysuniętą
względem położenia partnera),
b. wariant do linii wyrównania ( przemieszczający się żołnierz zajmuje pozycję w
linii położenia partnera).
Uwaga:
Przemieszczania się na kontakt nie należy utożsamiać z przemieszczaniem się
krótkimi skokami w kontakcie ogniowym z przeciwnikiem (pod ogniem
przeciwnika). Żołnierze przemieszczają się w postawie gotowości do
natychmiastowej reakcji na działanie przeciwnika (broń w wysokiej pozycji
gotowości).
Zasada jeden element w ruchu: a. w parze (w dwójce), b. w współdziałaniu dwóch par.
VIII.1c Reakcja na kontakt
A. Reakcja na kontakt wzrokowy

Reakcja na kontakt wzrokowy Kontakt wzrokowy nawiązywany jest w momencie wykrycia przeciwnika poprzez
obserwację na dowolnym dystansie. W czasie marszu ubezpieczonego
w przypadku nawiązania kontaktu wzrokowego przez żołnierzy, przekazują oni
informację dowódcy pododdziału i kontynuują obserwację. Dowódca po
dokonaniu analizy sytuacji taktycznej i wykonywanego zadania, decyduje
o dalszym działaniu poprzez przyjęcie jednego z wariantów taktycznych:
a. w przypadku przeciwnika w marszu decyzja o przepuszczeniu lub organizacji
szybkiej zasadzki,
b. w przypadku przeciwnika na postoju lub w obronie decyzja o wycofaniu
(obejściu) lub uderzeniu na przeciwnika.

130
Przemieszczanie sie na kontakt: wariant do linii wyrównania.
Przemieszczanie sie na kontakt: wariant na zakładkę (widoczne zdobywanie terenu w ruchu

postępowym sekcji).
B. Reakcja na kontakt ogniowy

W przypadku nawiązania kontaktu ogniowego w formie bezpośredniego ostrzału Reakcja na kontakt ogniowy
ogniem broni strzeleckiej, żołnierze pododdziału wykonują określone procedury
taktyczne, które podzielić należy na dwie grupy:
Rozdział VIII
III
a. działanie indywidualne,
b. działanie zespołowe (sekcji).
Działanie indywidualne w reakcji na kontakt obejmuje następujące czynności: Działanie indywidualne

a. żołnierz (żołnierze) będący w bezpośrednim kontakcie sygnalizuje głosem jego
nawiązanie i kierunek np. sygnałem KONTAKT, a następnie KONTAKT Z PRAWEJ,
dążąc jednocześnie do wyjścia spod ognia przeciwnika:
‐ w przypadku terenu otwartego zalega lub wykonuje zejście do postawy
odpowiedniej do warunków terenowych (osłony i zasłony),
b. przemieszcza się za najbliższą osłonę i zajmuje improwizowane stanowisko
ogniowe z wykorzystaniem warunków terenowych,
‐ ustala położenie przeciwnika (wstępna kontrola położenia),
‐ rozpoczyna prowadzenie ognia w kierunku widocznych lub przypuszczalnych
131
stanowisk ogniowych przeciwnika (tzw. odpowiedź ogniowa),
‐ przeprowadza kontrolę otoczenia (zasada 3xK),
‐ składa meldunek o wykrytych lub przypuszczalnych stanowiskach ogniowych
przeciwnika i jego liczebności,
‐ kontynuuje działanie do otrzymania komendy dowódcy,
c. żołnierz (żołnierze) znajdujący się poza strefą bezpośredniego kontaktu
(nie znajdujący się pod ostrzałem):
‐ zalega lub wykonuje zejście do postawy odpowiedniej do warunków
terenowych (osłony i zasłony),
d. przemieszcza się za najbliższą osłonę zajmując improwizowane stanowisko
ogniowe,
‐ przeprowadza kontrolę otoczenia (zasada 3xK),
‐ rozpoczyna prowadzenie obserwacji w sektorze w celu ubezpieczenia skrzydła
i zaplecza pododdziału), w przypadku wykrycia podejścia przeciwnika otwiera
samodzielnie ogień (bez komendy),
‐ składa meldunek o położeniu,
‐ kontynuuje działanie do otrzymania komendy dowódcy.
Uwaga:
W niektórych sytuacjach taktycznych np. w działaniach w terenie zabudowanym
przewiduje się możliwość prowadzenia ognia do przeciwnika już w czasie
przemieszczania się na improwizowane stanowisko ogniowe (ogień niecelowany
prowadzony w kierunku przeciwnika).
Działanie zespołowe Działanie zespołowe (sekcji) po nawiązaniu kontaktu ogniowego obejmuje

następujące etapy (do momentu wypracowania decyzji o dalszym działaniu
przez dowódcę):
a. reakcja na kontakt pododdziału (działanie indywidualne żołnierzy po
nawiązaniu kontaktu w kontekście pododdziału jako całości),
b. wstępne ustalenie położenia,
c. rozwinięcie pododdziału i podjęcie walki,
d. kontrola otoczenia,
e. prowadzenie ubezpieczenia i obserwacji.
Istotnym etapem działania jest tzw. rozwinięcie pododdziału, które polega na

przejściu sekcji z ugrupowania (szyku), w którym znajdowała się w chwili
nawiązania kontaktu, do ugrupowania optymalnego pod względem taktycznym
wobec położenia przeciwnika (kierunku z którego prowadzi ogień). Kluczowym
elementem rozwinięcia pododdziału jest takie ukształtowanie ugrupowania
sekcji, które spełniać będzie następujące uwarunkowania taktyczne:
a. umożliwiać większości żołnierzy sekcji podjęcie walki ogniowej
z przeciwnikiem,
b. umożliwiać prowadzenie obserwacji w kierunku skrzydeł i zaplecza
pododdziału (możliwe działanie przeciwnika z innych kierunków niż kierunek
kontaktu).
W aspekcie rozwinięcia kluczową czynnością żołnierza jest tzw. poprawienie
położenia, podejmowane samodzielnie zgodnie ze procedurami taktycznym lub
na komendę dowódcy.

132
Rozwinięcie pododdziału: a. rozwinięcie pododdziału z rzędu w kierunku kontaktu (wariant),
b. rozwinięcie z szyku klin w kierunku kontaktu (wariant). Na rysunku sygnalizowana jest konieczność
utrzymania przez jednego z żołnierzy obserwacji do tyłu (w tym przypadku prawy skrajny) w celu
utrzymania łączności z resztą pododdziału, a także w przypadku samodzielnego działania wykrycia
zagrożenia z tego kierunku (ubezpieczenie również w kierunku prawego skrzydła).
C. Reakcja na oświetlenie terenu

Oświetlenie terenu w warunkach taktycznych wykonywane jest za pomocą rakiet Reakcja na oświetlenie
oświetlających (flara powietrzna) lub flar naziemnych. W zależności od
zastosowanego przez przeciwnika środka oświetlającego żołnierz działa według
poniższych procedur taktycznych.
Działanie w przypadku zastosowania rakiety oświetlającej (flara powietrzna): Flara powietrzna

a. w przypadku zaobserwowania wystrzału (odgłosu odpalenia) naboju
oświetlającego należy zalec za najbliższą dostępna osłoną, wykorzystując czas
rozpalania się flary,
b. w przypadku oświetlenia w terenie zakrytym np. w czasie przemieszczania się
w lesie, należy zatrzymać się w bezruchu (tzw. zamarznięcie) i poczekać do
wypalenia się flary,
c. w przypadku oświetlenia w terenie otwartym należy natychmiast zalec
i odczekać do wypalenia się flary,
d. przeprowadzić kontrolę otoczenia (zasada 3xK),
e. kontynuować działanie.
Flara naziemna
Działanie w przypadku flary naziemnej:
Rozdział VIII
III
a. wobec odpalenia flary natychmiast zalec lub zatrzymać się w bezruchu (w

zależności od sposobu przemieszczania i istniejących warunków terenowych),
a następnie szybko wycofać się z oświetlonego rejonu jeśli to możliwe,
b. przeprowadzić kontrolę otoczenia (zasada 3xK),
c. kontynuować działanie.
Uwaga:
W przypadku oświetlenia terenu przez przeciwnika należy zapobiec oślepieniu w
przyrządach noktowizyjnych (urządzenia nowych generacji posiadają
automatyczne zabezpieczenia przez oślepieniem), a także zamknąć jedno oko
(dominujące, używane do celowania), aby posiadać możliwość obserwacji po
wygaśnięciu flary.

133
Działanie flary powietrznej jako środka oświetlającego pole walki. Działanie flary naziemnej jako środka oświetlającego pole walki.
Źródło: h ps://dvidshub.net (PD) Inicjacja flary dokonuje się mechanicznie po wyrwaniu zawleczki do
której przymocowana jest linka odciągu. Odpalona flara jest środkiem
ostrzegawczym, wskazuje również kierunek podejścia przeciwnika.
VIII.1d Zerwanie kontaktu
Działanie w parze żołnierzy wykonywane jest według

Zerwanie kontaktu następującego schematu taktycznego:
a. reakcja na kontakt (patrz wyżej),
b. określenie kierunku kontaktu i nawiązanie walki
ogniowej z przeciwnikiem,
c. po ocenie sytuacji taktycznej przez starszego w sekcji i
decyzji o zerwaniu kontaktu wydaje komendę do
zerwania kontaktu: PARA W TYŁ!,
d. po tej komendzie:
‐ żołnierz, który wykrył zagrożenie i widzi przeciwnika,
kontynuuje prowadzenie ognia w kierunku zagrożenia,
‐ drugi żołnierz (2) pod osłoną ogniową wykonuje skok
w tył, na kolejne stanowisko dogodne do prowadzenia
ognia,
e. po zajęciu stanowiska ogniowego, oddaje dwa strzały
i podaje komendę: DWÓJKA GOTÓW – JEDYNKA TYŁ!,
a następnie kontynuuje prowadzenie ognia
osłonowego,
f. następuje powtórzenie sekwencji aż do zerwania
kontaktu lub przemieszczenia się pary za osłonę.
Zerwanie kontaktu można wykonywać w dwóch
wariantach:
a. do linii wyrównania, żołnierz wykonuje skok i zajmuje
stanowisko na wysokości kolegi (w jednej linii),
Zerwanie kontakty. Po lewej zołnierz prowadzacy osłone ogniową, po
b. na zakładkę, żołnierz wykonuje skok i zajmuje
prawej żołnierz wycofujący sie na kolejne stanowisko.
Źródło: h ps://dvidshub.net (PD) stanowisko kilka metrów za stanowiskiem ogniowym
kolegi (zdobywają teren).

134
VIII.2 Szturm na umocnione stanowisko ogniowe
przeciwnika
W czasie działania kontakt ogniowy może być

nawiązany również z przeciwnikiem przygotowanym do
obrony, zajmującym umocnione stanowiska ogniowe.
Nawiązanie walki będzie oznaczać konieczność
zniszczenia stanowiska w walce bezpośredniej,
realizowanej według procedury taktycznej. Działanie
żołnierzy opiera się na jednej z podstawowych zasad
taktycznych walki piechoty ogień i manewr, która
polega na podziale pododdziału na element wsparcia
prowadzący ogień w celu związania i obezwładnienia
przeciwnika oraz element manewrowy (szturmowy),
wykonujący uderzenie bezpośrednie na stanowisko
ogniowe (niszczenie stanowiska). Czynnikami
determinującymi powodzenie działania są:
a. skuteczność ognia wsparcia (osłabienie możliwości
rażenia poprzez utrudnienie obserwacji
i obezwładnienie środków ogniowych),
b. skrytość manewru zespołu szturmowego,
c. dynamika działania zespołu szturmowego.
Zgodnie ze standardami taktycznymi w przypadku sekcji Schemat manewru oskrzydlenia w uderzeniu na stanowisko ogniowe
przeciwnika (wariant). Widoczne wykorzystanie zasłony
piechoty przyjmuje się następujący wariant przedmiotów terenowych do wykonania skrytego manewru.
podstawowy podziału sił:
a. element wsparcia (podsekcja A),
b. element manewrowy (podsekcja B).
VIII.2a Reakcja na kontakt i podejście
Działania żołnierzy w pododdziale w czasie

wykonywania natarcia, po nawiązaniu kontaktu
ogniowego z przeciwnikiem zajmującym stanowisko
ogniowe nie odbiega od wariantu podstawowego
reakcji na kontakt:
a. po nawiązaniu kontaktu ogniowego żołnierze
wykonują indywidualną procedurę reakcji na kontakt,
Rozdział VIII
III
b. żołnierze identyfikują cel jako umocnione stanowisko

ogniowe,
c. dowódca sekcji przemieszcza się na optymalną
pozycję i dokonuje oceny sytuacji taktycznej,
d. część pododdziału znajdująca się w kontakcie
bezpośrednim kontynuuje ogień jako element wsparcia
ogniowego, wydzielona sekcja ogniowa działa jako
zespół szturmowy,
e. zespół szturmowy wykonuje podejście na odległość
szturmową, wykonując jeden z wariantów manewru:
‐ oskrzydlenie, Schemat uderzenia czołowego (wariant). Widoczne znaczenie
‐ uderzenie czołowe. skutecznego obezwładnienia stanowiska ogniowego przeciwnika
przez element wsparcia.

135
VIII.2b Zasady wykonania szturmu na stanowisko
Po podejściu na odległość szturmową (około 20 m,

Szturm na stanowisko odległość celnego rzutu granatem ręcznym), żołnierze
wykonują szturm na stanowisko działając według
schematu (wariant dla pary):
a. uderzenie granatem (patrz niżej procedura rzutu),
b. szturm:
‐ ostrzelanie wnętrza stanowiska (jeśli istnieje taka
konieczność, należy powtórzyć uderzenie granatem),
‐ opanowanie stanowiska,
c. przeszukanie i zabezpieczenie stanowiska,
d. powiadomienie dowódcy sekcji o wykonaniu
zadania.
VIII.2c Procedura rzutu szturmowego granatem

Rzut szturmowy granatem
W czasie walki na niewielkich odległościach żołnierze
obok broni strzeleckiej mogą użyć granatów ręcznych,
które rzucane są w celu:
a. zniszczenie lub zmuszenie przeciwnika do
opuszczenia stanowiska,
b. uzyskanie przewagi taktycznej np. w obronie
(przeciwnik zmuszony jest do przerwania działania
i szukania osłony),
c. działanie prewencyjne w przypadku przypuszczenia
o występowaniu zagrożenia np. w pomieszczeniu.
W czasie szturmu żołnierze sekcji działają według

procedury uderzenia szturmowego granatem, która
składa się z następujących etapów:
a. wykonanie sekwencji przygotowawczej:
‐ zasygnalizowanie partnerowi z sekcji zamiaru rzutu
granatem,
‐ potwierdzenie przez drugiego żołnierza odczytania
sygnału i przejęcie osłony np. OSŁANIAM!,
‐ przygotowanie granatu do rzutu (żołnierz powinien
przygotować również kolejny granat w przypadku
konieczności powtórzenia rzutu),
b. sygnalizacja partnerowi gotowości do rzutu
(rzucający ma granat w ręku) poprzez sygnał głosem
np. GOTOWY (DO RZUTU) lub pokazanie granatu
Działanie zespołu szturmowego w niszczeniu stanowiska ogniowego
przeciwnika. a. wykonanie uderzenia na stanowisko przeciwnika (A1 żołnierz w dłoni,
wykonujący zadanie osłony, A2 żołnierz wykonujący uderzenie granatem,
B ogień grupy wsparcia), b. działanie po uderzeniu granatem, sekcja
c. rzut granatem.
wykonuje szturm oczyszczając z przeciwnika stanowisko ogniowe.

136
VIII.3 Walka w pomieszczeniach
Działania w terenie zurbanizowanym (zabudowanym) stanowią obecnie Teren zurbanizowany

dominujący obszar działań taktycznych prowadzonych we współczesnych
konfliktach zbrojnych, decydujący często o powodzeniu w skali operacyjnej
i strategicznej. Teren zurbanizowany tworzy specyficzne i odmienne od działań
polowych wielowymiarowe środowisko walki, posiadające następujące cechy:
a. wielowymiarowość środowiska walki (poziom ulicy, poziom podziemny,
poziom pięter i dachów, przestrzeń powietrzna),
b. możliwość wielokierunkowego rażenia celów,
c. możliwość prowadzenia walki na bliskim dystansie,
d. ograniczone możliwości prowadzenia ostrzału i obserwacji (możliwość
niwelacji przewagi ogniowej przeciwnika),
e. dogodne warunki ubezpieczenia i maskowania,
f. ograniczone możliwości manewru jednostek pancernych i zmechanizowanych,
g. zakłócenie dowodzenia, koordynacji działań (kontroli) i łączności (możliwość
niwelacji przewagi informacyjnej przeciwnika),
h. wyższe zużycie amunicji i środków walki niż w warunkach działań polowych.
W czasie prowadzenia walki w terenie zurbanizowanym podstawowym
elementem działań ofensywnych jest walka o budynki, ponieważ obszary
miejskie ze względu na swoją zwartą strukturę zabudowy, determinują podział
prowadzonego natarcia na szereg odrębnych starć toczących się o poszczególne
budynki.
VIII.3a Podstawy walki w pomieszczeniach
Podstawowe zasady walki w pomieszczeniach: Walka w pomieszczeniach

a. zasada unikania ekspozycji w tzw. przestrzeniach krytycznych,
b. zasada komunikacji (informowanie o sytuacji taktycznej i działaniach własnych
innych żołnierzy),
c. zasada ciągłego ubezpieczenia w sektorze i strefie odpowiedzialności.
Podstawowe pojęcia taktyczne stanowią następujące elementy: Pojęcia podstawowe

a. przestrzenie krytyczne to wszystkie otwory konstrukcyjne: drzwiowe i okienne,
a także otwory wybite w ścianach,
b. strefa odpowiedzialności to obszar w pomieszczeniu, który kontrolowany jest
przez żołnierzy z punktów dominacji. Każde pomieszczenie dzieli się na dwie
strefy: lewą i prawą,
Rozdział VIII
III
c. punkt dominacji to punkt zajmowany przez żołnierza po wejściu do

pomieszczenia, z którego może kontrolować strefę odpowiedzialności,
d. dominacja pomieszczenia to stan w którym żołnierze kontrolują sytuację
taktyczną w pomieszczeniu,
e. oczyszczanie pomieszczenia to wszystkie działania żołnierzy mające na celu
neutralizację przeciwnika i innych zagrożeń w danym pomieszczeniu.
A. Pozycja wejściowa do pomieszczenia

W zależności od uwarunkowań taktycznych (brak drzwi, układ zawiasów drzwi Pozycja wejściowa
itd.) oraz liczebności grupy szturmowej można zastosować szereg wariantów
pozycji wejściowej, w których żołnierze wchodzą do pomieszczenia z jednej lub
z obu stron punktu wejścia tzw. pozycja jednostronna lub dwustronna. Należy

137
pamiętać, że określenie jednostronna lub dwustronna
odnosi się wyłącznie do kierunków wejścia, nie zaś do
przestrzennego rozmieszczenia samych żołnierzy.
Ustawienie żołnierzy w działających w parze, w
przypadku otwartych drzwi lub braku drzwi, wynika
wyłącznie z zamiaru taktycznego dowódcy:
a. wejście z wykonaniem rozpoznania wstępnego,
stosowany jest wariant dwustronny np. 1‐1,
b. wejście bez rozpoznania pomieszczenia, stosowany
jest wariant jednostronny np. 2‐0.
Warianty ustawienia żołnierzy przy otworze wejściowym: wariant
ustawienia 1‐1, widoczna możliwość wykonania krojenia narożnika w
celu wstępnego rozpoznania części wnętrza pomieszczenia. B. Rozpoznanie pomieszczenia
Źródło: www.dvidshub.net (PD) W warunkach nie występowania bezpośredniego
zagrożenia na zewnątrz pomieszczenia oraz tzw.
czystego otworu wejściowego (drzwi otwarte lub brak
Rozpoznanie pomieszczenia drzwi, wybity otwór) istnieje możliwość wykonania
wstępnego rozpoznania wnętrza pomieszczenia. Za
technikę podstawową uznaje się tzw. krojenie (metoda
ograniczonego wglądu), które wykonujemy według
a. żołnierz podchodzi do krawędzi otworu drzwiowego
(w postawie wysokiej gotowości), celuje w punkt
wejścia i kontroluje widoczną część przestrzeni
pomieszczenia,
b. następnie wykonuje wychylenie barkiem z
jednoczesnym małym krokiem w bok (w kierunku
przemieszczania), tak aby objąć obserwacją kolejny
kawałem przestrzeni pomieszczenia,
c. poprzez kolejne wychylenia, kontroluje większość
pomieszczenia.
W czasie wykonywania techniki należy unikać
ekspozycji większej części sylwetki poza krawędzią
otworu, widoczna powinna być początkowo wyłącznie
głowa i broń, a następnie pozostała część sylwetki.
Należy pamiętać, że tzw. krojenie jest również
używane w kontroli przestrzeni za narożnikiem
budynku.
C. Sposoby wejścia do pomieszczenia

Wejście do pomieszczenia stanowi kluczowy etap
działania w czasie walki w pomieszczeniach, ponieważ
wykonane z odpowiednią dynamiką pozwala na
uzyskanie następujących efektów taktycznych:
a. szybkie pokonanie przestrzeni krytycznej jaką
stanowi otwór wejściowy,
b. kontrolę stref martwych przylegających do wejścia
Poszczególne fazy wstępnej kontroli wnętrza pomieszczenia (prawy róg‐
środek‐lewy róg). Na rysunku dolnym zestawienie poszczególnych pozycji i (tzw. ślepych narożników),
kierunków obserwacji, czerwonym okręgiem zaznaczony narożnik, który c. szybkie wyjście żołnierzy na punkty dominacji
odgrywa rolę osi obrotu (żołnierz owija się wokół niego, oddalając się od
niego). Stanowi również skuteczną osłonę dla żołnierza, który w przypadku (utrzymanie inicjatywy i uzyskanie przewagi taktycznej
wykrycia przeciwnika może go wykorzystać. w pomieszczeniu).

138
W działaniach taktycznych w pomieszczeniach stosuje
się następujące techniki wejścia:
a. technika hakowa,
b. technika krzyżowa,
c. technika kombinowana (krzyżowo‐hakowa).
Technika hakowa stosowana jest w przypadku zajęcia

pozycji dwustronnej do wejścia i wykonywana według
a. żołnierze zajmują pozycję dwustronną do wejścia
(w przypadku otwartych drzwi lub ich braku należy
wykonać w czasie ich przekraczania wstępne
rozpoznanie pomieszczenia techniką krojenia),
b. na sygnał dwóch żołnierzy jednocześnie wchodzi
w drzwi (otwór), przekracza go wykonując tzw. hak
w kierunku najbliższych narożników (tzw. ślepych
narożników),
c. żołnierze przemieszczają się w stronę punktów
dominacji.
Technika krzyżowa stosowana jest w przypadku zajęcia

pozycji dwustronnej do wejścia i wykonywana według
a. żołnierze zajmują pozycję dwustronną do wejścia
(w przypadku otwartych drzwi lub ich braku należy
wykonać w czasie ich przekraczania wstępne Technika hakowa w wejściu pary do pomieszczenia.
rozpoznanie pomieszczenia techniką krojenia),
b. na sygnał żołnierze kolejno przekraczają drzwi
w kierunku na wprost w stronę przeciwległych
narożników (ich trasy przecinają się tworząc literę X),
dominacji.
Technika kombinowana (krzyżowo‐hakowa) uważana

jest za najbardziej uniwersalną i stanowi technikę
podstawową. Stosowana w przypadku zajęcia pozycji
jednostronnej do wejścia, dzięki czemu żołnierze Wejście do pomieszczenia metodą hakową, widoczny podział sektorów
unikają przekraczania drzwi. Technika wykonywana poszczególnych żołnierzy.
Rozdział VIII

III
jest według następującej procedury:

a. żołnierze zajmują pozycję jednostronną do wejścia
(w przypadku otwartych drzwi lub ich braku można
wykonać wstępne rozpoznanie pomieszczenia),
b. na sygnał żołnierze kolejno przekraczają drzwi:
żołnierz nr 1 wchodzi hakiem, chyba że jest zagrożenie
i wchodzi na zagrożenie, nr 2 dostosowuje się do
działań, odpowiada za ubezpieczenie nr 1,
dominacji.
Wykorzystanie techniki wejścia hakowego na przestrzeni klatki

schodowej w celu ubezpieczenia dwóch kierunków.

139
Technika krzyżowa wejścia do pomieszczenia. Technika kombinowana wejścia do pomieszczenia.
NOTATKI

140
ROZDZIAŁ IX. ELEMENTY DZIAŁAŃ ROZPOZNAWCZYCH
IX.1 Działania rozpoznawcze
W czasie działań pluton lekkiej piechoty może realizować działania Działania rozpoznawcze
rozpoznawcze, które rozumiane są jako wszelkie przedsięwzięcia ukierunkowane
na zdobywanie i dostarczanie informacji o aktywności przeciwnika, terenie,
warunkach meteorologicznych pozwalających na przygotowanie i prowadzenie
walki. Celem prowadzenia rozpoznania jest zdobywanie oraz dostarczanie
dowódcy przez żołnierzy informacji o przeciwniku i terenie w aspekcie
taktycznym, pozwalającym pododdziałom sił własnych uzyskanie powodzenia
w walce (działaniu).
Informacje rozpoznawcze pododdział wielkości sekcji lub plutonu piechoty
lekkiej uzyskuje poprzez następujące główne formy działania:
a. patrolowanie,
b. prowadzenie obserwacji,
c. prowadzenie podsłuchu,
d. prowadzenie walki.
Pozostałe formy działań rozpoznawczych np. zasadzka realizowane są przez

drużynę lub pluton piechoty lekkiej występującą jako element rozpoznawczy.
W działaniach rozpoznawczych wyróżniamy następujące źródła informacji
o przeciwniku:
a. działania pododdziałów przeciwnika,
b. uzbrojenie, sprzęt i wyposażenie przeciwnika,
c. dokumenty bojowe przeciwnika np. mapy, meldunki itp.,
d. dokumenty i inne rzeczy osobiste żołnierzy przeciwnika,
e. przechwycone relacje łączności przeciwnika,
f. inne pododdziały sił własnych w danym rejonie,
g. meldunki podwładnych,
h. przełożony,
i. ludność cywilna (miejscowa).
IX.2 Posterunek obserwacyjny
IX.2a Stanowisko obserwacyjne
W czasie prowadzenia działań taktycznych obowiązuje prowadzenie ciągłej Stanowisko obserwacyjne

obserwacji przez wszystkich żołnierzy pododdziału łącznie z dowódcą zgodnie
z zasadą: Każdy z żołnierzy jest źródłem informacji rozpoznawczych. Niezależnie
od realizowanego działania (pododdział w marszu lub na pozycji) organizacja
obserwacji opiera się na dwóch podstawowych elementach:
a. prowadzeniu obserwacji przez wyznaczonego obserwatora (obserwatorów),
Rozdział IX
b. prowadzeniu obserwacji przez pozostałych żołnierzy pododdziału.

III
Zadania posterunku obserwacyjnego są analogiczne do zadań obserwatora

i może być wykonywana w dwóch wariantach:
a. obserwacji ogólnej, ukierunkowanej na monitorowanie sytuacji taktycznej
w wyznaczonym sektorze obserwacji,
b. obserwacji ukierunkowanej na monitorowanie określonego obiektu

141
np. budynku lub określone formy aktywności przeciwnika lub ludności cywilnej.
Wśród przedmiotów obserwacji możemy wyróżnić:

a. statyczne elementy środowiska (środowiska walki) np. przedmioty terenowe:
budynki, formy ukształtowania terenu, stanowiska ogniowe itp.,
b. dynamiczne elementy środowiska (środowiska walki) np. różne przejawy
aktywności przeciwnika: przemieszczający się żołnierze lub pojazdy, obecność
i aktywność ludności cywilnej,
c. zjawiska naturalne występujące w otoczeniu np. zjawiska pogodowe.
W prowadzeniu obserwacji obsada PO wykorzystuje posiadane środki
techniczne prowadząc obserwację naziemną i przestrzeni powietrznej oraz
nasłuch.
IX.2b Działanie na posterunku obserwacyjnym
Działanie na posterunku Działanie na posterunku obserwacyjnym prowadzone jest według wytycznych

przełożonego ujętych w rozkazie bojowym. Podobnie jak w przypadku działania
żołnierza jako obserwatora, przełożony w czasie stawiania zadania powinien
wskazać:
a. miejsce posterunku obserwacyjnego lub jego przybliżony rejon np. skraj
zagajnika (obserwator wyznacza wtedy miejsce samodzielnie),
b. sektor obserwacji i dozory (punkty orientacyjne),
c. podstawowe informacje o przeciwniku i siłach własnych (informacje o sytuacji
taktycznej),
d. sposób meldowania o wykrytych celach, obiektach, zdarzeniach itp.,
e. czas działania posterunku, sposób zmiany lub odwołania obsady PO,
f. działanie obsady posterunku w różnych sytuacjach taktycznych
np. w przypadku wykrycia posterunku przez przeciwnika,
g. miejsce przełożonego w ugrupowaniu pododdziału (zazwyczaj jest to rejon
ześrodkowania drużyny).
IX.2c Meldunek SALUTE (5xC)
Meldunek SALUTE Do przekazania informacji rozpoznawczej używany jest format meldunku 5xC
(akronim NATO: SALUTE). W celu ułatwienia sporządzenia i skrócenia długości
emisji przez środki łączności, meldunek strukturalnie składa się z pięciu linii,
z których każda sformułowana jest na zasadzie pytania:
a. linia 1: Co jest obserwowane? (zdefiniowanie obiektu obserwacji),
b. linia 2: Co robi? (określenie czynności wykonywanych przez obiekt obserwacji
lub sytuacji na obiekcie stacjonarnym),
c. linia 3: Czas i miejsce? (określenie czasu i miejsca obserwacji),
d. linia 4: Cechy identyfikacyjne obiektu? (określenie cech charakterystycznych
obserwowanego obiektu),
e. linia 5: Co mają na wyposażeniu? (określenie elementów wyposażenia lub
uzbrojenia obserwowanego obiektu).
Procedura przekazania informacji rozpoznawczej przy pomocy środków łączności

przebiega według następującego schematu:
a. nawiązanie łączności z odbiorcą (przełożonym) według standardowej
procedury,

142
b.uprzedzenie odbiorcy o przesłaniu meldunku 5xC np. LIPA 10, MELDUNEK
(ROZPOZNAWCZY) 5C, ODBIÓR!,
c. po zgłoszeniu gotowości przez odbiorcę np. TU LIPA 10, PRZESYŁAJ!, następuje
przesłanie meldunku według schematu: linia 1: ……………., linia 2: ………., itd.
IX.3 Rozpoznanie drogi marszu
W czasie działań realizowanych samodzielnie lub na rzecz wojsk operacyjnych

i sojuszniczych, pododdziały Obrony Terytorialnej mogą realizować różnego
rodzaju zadania rozpoznawcze, również z zakresu rozpoznania inżynieryjnego
terenu.
Rozpoznanie inżynieryjne to wszystkie czynności mające na celu zebranie Rozpoznanie inżynieryjne

informacji o charakterystyce terenu oraz informacji o przeciwniku w aspekcie
przygotowania inżynieryjnego terenu, co umożliwia efektywne wykorzystanie
terenu w czasie realizacji zadania. Rozpoznanie tego typu realizowane jest
w różnych fazach działań pododdziału:
a. w obronie,
b. w natarciu,
c. w marszu.
Zadania tego typu wykonują zazwyczaj jednostki wojsk inżynieryjnych, działające

jako inżynieryjne elementy rozpoznawcze np. inżynieryjny patrol rozpoznawczy
(IPR), w niektórych sytuacjach rozpoznanie i ocena inżynieryjna terenu będzie
wykonywana samodzielnie przez pododdziały innych rodzajów wojsk
(ewentualnie wzmocnione saperami).
IX.3a Rozpoznanie drogi marszu
Rozpoznanie drogi marszu prowadzone jest w celu pozyskania informacji Rozpoznanie drogi marszu
dotyczących stanu dróg wykorzystywanych w czasie przemieszczania się wojsk
własnych, a także przyległego terenu. W aspekcie szczegółowym działania
obejmują następujące elementy:
a. ogólny stan dróg i przepraw np. nawierzchnia, rodzaj i nośność przeprawy itp.,
b. możliwości ruchu pojazdów poza drogami np. spoistość podłoża,
c. występowanie i charakter zapór, zniszczeń i pożarów oraz możliwe drogi ich
obejścia,
d. ochronne i maskujące właściwości terenu przyległego do drogi, a także
w rejonach postojów, odpoczynku i ześrodkowania,
e. miejsca występowania materiałów oraz składowania konstrukcji drogowo‐
mostowych.
W kontekście działania przeciwnika np. grup dywersyjnych lub prowadzenia

działań bojowych przez siły własne np. opóźniających, szczególne znaczenie
Rozdział IX
III
posiadają następujące elementy:

a. potencjalne strefy zagrożenia np. tereny niebezpieczne, miejsca zasadzek itp.,
b. potencjalne i rzeczywiste miejsca rozmieszczenia pól minowych np. odcinków
zaminowanych narzutowo,
c. potencjalne i rzeczywiste miejsca wykonania zapór, zawałów itp.

143
Uwaga:
(1) Pododdział piechoty wykonuje wyłącznie ogólne rozpoznanie drogi marszu,
szczegółowego rozpoznania np. pomiarów oceny dróg i obiektów drogowych
dokonują patrole inżynieryjne.
(2) Prowadzenie rozpoznania dróg może wystąpić również w czasie pokoju
w warunkach kryzysu lub w przypadku klęski żywiołowej, kiedy pododdziały OT
będą wykonywać zadania wsparcia służb cywilnych.
IX.3b Podstawowa analiza taktyczna terenu
Analiza terenu Niezależnie od rodzaju realizowanych działań każdy z żołnierzy powinien

posiadać umiejętność podstawowej analizy i oceny terenu w aspekcie działań
taktycznych. Podstawą analizy taktycznej terenu jest określenie następujących
aspektów środowiska działania:
a. ogólny charakter terenu,
b. rzeźba terenu np. równinny, pagórkowaty, górski,
c. pokrycie terenu np. teren otwarty, uprawy rolne, teren leśny,
d. przeszkody terenowe np. jary, równego rodzaju cieki wodne,
e. warunki obserwacji i maskowania np. dobry wgląd w rejon rozmieszczenia
wojsk przeciwnika,
f. przekraczalność terenu dla określonego typu wojsk np. nieprzekraczalny dla
wojsk zmechanizowanych,
g. właściwości gleby (spoistość) np. tereny podmokłe,
h. sieć drogowa i typy dróg np. gęsta sieć dróg gruntowych (przesieki leśne).
OAKOC Na podstawie pozyskanych informacji lub obserwacji własnej wykonać można

uproszczoną analizę taktyczną terenu obejmującą następujące elementy
(matryca OAKOC):
a. określenie możliwości prowadzenia obserwacji i ostrzału (ognia),
b. określenie możliwości maskowania sił oraz ochrona przed ogniem
przeciwnika,
c. określenie przeszkód terenowych uniemożliwiających lub ograniczających
wykonanie manewru lub przemieszczanie się pododdziału,
d. określenie obiektów, przedmiotów terenowych lub rejonów, które
umożliwiają uzyskanie przewagi taktycznej i mogą zadecydować o powodzeniu
działania (wykonaniu zadania),
e. określenie dróg podejścia do obiektu, rejonu i ich charakterystyka taktyczna.
Szkic drogi marszu z ujęciem informacji rozpoznawczych.

144
IX.3c Strefy zagrożenia
W czasie prowadzenia rozpoznania drogi marszu i oceny taktycznej terenu

szczególną uwagę należy zwrócić na tzw. strefy zagrożenia i punkty
niebezpieczne, którymi są rejony i odcinki dróg dające bezwzględną przewagę
taktyczną przeciwnikowi. Do stref zagrożenia zaliczamy:
a. obszary niebezpieczne (tereny niebezpieczne), które umożliwiają
przeciwnikowi prowadzenie obserwacji i ostrzału np. rozległe obszary otwarte,
odsłonięte odcinki dróg itp.,
b. potencjalne rejony zasadzek np. odcinki dróg dogodne do organizacji zasadzki,
doliny w terenie górskim, teren zabudowany,
c. potencjalne miejsca (rejony) rozmieszczenia pułapek minowych IED
(improwizowane urządzenie wybuchowe) np. przepusty, skrzyżowania, teren
zabudowany, odsłonięte odcinki dróg itp.
IX.3d Procedury counter‐IED
Improwizowane urządzenia wybuchowe (ang. improvised explosive device, IED) Procedury counter‐IED
stanowią obecnie popularny środek walki, często stosowany w działaniach
nieregularnych. Każdy z żołnierzy powinien posiadać podstawową wiedzę
w zakresie budowy, zasad działania, zastosowania, rozmieszczania i procedur
wykrywania ładunków tego typu.
IED oraz miny rozmieszczane są w miejscach, które gwarantują przeciwnikowi Rozmieszczenie IED
ukrycie i maskowanie ładunku, a także obserwację strefy rażenia i punktów
referencyjnych. Poza terenem zabudowanym, który poprzez swoją
charakterystykę sprzyja rozmieszczaniu i maskowaniu ładunków, za punkty
korzystne do umieszczenia ładunków uznajemy między innymi:
a. mosty i przepusty drogowe,
b. odcinki dróg bez możliwości objazdu np. na nasypach lub stromych stokach,
c. odcinki dróg wymuszające zmniejszenie prędkości jazdy np. zakręty,
d. odcinki dróg o luźnej nawierzchni np. piach,
e. odcinki dróg w cieśninach terenowych,
f. skrzyżowania.
Przeciwnik będzie dążyć do perfekcyjnego maskowania ładunku, jednak

obecność IED w pobliżu drogi zdradzić mogą następujące elementy:
a. naruszony grunt w miejscu ustawienia lub podłożenia IED,
b. tzw. mrówcze ścieżki, liniowe naruszenia powierzchni gruntu stanowiące ślad
zamaskowania przewodów,
c. nienaturalne przedmioty znajdujące się na poboczu np. śmieci, szmaty itp.
stanowiące środek maskowania IED oraz punkty odniesienia np. drzewo, znak
drogowy,
d. widoczne przewody,
Rozdział IX
III
e. wcześniejsze ślady detonacji IED lub min (tzw. miejsca historyczne).

145
Procedura 5‐25
Procedura 5‐25
Procedura 5‐25 opiera się na sprawdzeniu terenu przez żołnierza na obszarze

zbliżonym do dwóch okręgów o promieniu 5 i 25 m. Kontrolę terenu wskazaną
metodą można wykonać w dwóch podstawowych wariantach:
a. w wariancie kontroli wzrokowej w czasie postoju ubezpieczonego, w czasie
której żołnierz wykonuje szybki przegląd w sektorze obserwacji bez zmiany
pozycji,
b. w wariancie pełnej kontroli bezpośredniej rejonu przeprowadzanej
w wypadku podejrzenia o rozmieszczeniu IED, w czasie której żołnierze
przemieszczają się po obszarze kontroli.
W przypadku przemieszczania się w patrolu pieszym kontrola metodą 5‐25

wykonywana jest według następującej procedury (wariant):
a. zatrzymanie pododdziału przez szperaczy oraz sygnalizacja możliwego
zagrożenia IED,
b. decyzja dowódcy o przeprowadzeniu kontroli 5‐25,
c. sprawdzenie terenu bezpośrednio obok żołnierzy (kontrola strefy „0”),
d. meldunek o sprawdzeniu strefy,
e. sprawdzenie terenu w promieniu 5 m (kontrola strefy „5”),
f. meldunek o sprawdzeniu strefy,
g. sprawdzenie terenu w promieniu 25 m (kontrola strefy „25”),
h. zameldowanie dowódcy o wynikach kontroli 2‐25,
i. przejście do kolejnego etapu działania).
W przypadku przemieszczania się w patrolu zmotoryzowanym np. samochodem

terenowym, kontrola metodą 5‐25 wykonywana jest według następującej
procedury (wariant):
a. zatrzymanie pojazdu, potwierdzenie kierowcy o zatrzymaniu,
b. decyzja dowódcy o przeprowadzeniu kontroli 5‐25,
c. wzrokowa kontrola terenu wokół pojazdu w celu wykrycia ewentualnego
zagrożenia (żołnierze wykonują ją w swoich sektorach),
d. sprawdzenie przez wyznaczonego żołnierza nr 1 terenu bezpośrednio pod
pojazdem oraz obok pojazdu (kontrola strefy „0”),
e. meldunek o sprawdzeniu strefy,
f. wyjście z pojazdu żołnierza nr 2,
g. sprawdzenie symultaniczne terenu w promieniu 5 m (kontrola strefy „5”),
h. meldunek o sprawdzeniu strefy,
i. sprawdzenie terenu w promieniu 25 m (kontrola strefy „25”),
j. zameldowanie dowódcy o wynikach kontroli 2‐25,
k. przejście do kolejnego etapu działania.
Uwaga:
(1) Żołnierze w czasie wykonywania kontroli poszczególnych stref pozostają w
kontakcie wzrokowym, głosowym lub przy użyciu środków łączności.
(2) Wyjście z pojazdu poprzedza kontrola terenu w sąsiedztwie drzwi
(sekwencja: otwarcie drzwi‐kontrola‐wyjście‐zamknięcie drzwi).
(3) W przypadku wykrycia oznak obecności IED na jednym z etapów kontroli,
o dalszym działaniu decyduje dowódca pododdziału.

146
Realizacja procedury kontroli otoczenia metodą 5‐25 w patrolu Realizacja procedury kontroli otoczenia metodą 5‐25 w patrolu
zmotoryzowanym (wariant). Trasa sprawdzenia strefy "5", strzałki zmotoryzowanym (wariant). Trasa obejścia strefy "25", widoczne
ukazują kierunek przemieszczania się żołnierzy. przeciwstawne położenie żołnierzy w czasie przeszukania strefy.
NOTATKI
Rozdział IX
III

147
148
ROZDZIAŁ X. PODSTAWY SZKOLENIA OGNIOWEGO
X.1 Podstawy balistyki
Strzał jest to wyrzucenie pocisku z przewodu lufy spowodowane ciśnieniem Strzał

gazów powstających podczas spalania się ładunku prochowego umieszczonego
w łusce naboju. Spalanie, inicjowane poprzez działanie spłonki, powoduje
zwiększenie ilości gazów oraz gwałtowny wzrost ciśnienia a także wystąpienie
szeregu kolejnych zjawisk:
a. wciśnięcia dna łuski w czółko zamka,
b. dociśnięcie łuski do ścianek komory nabojowej,
c. wprowadzenie pocisku w ruch w przewodzie lufy,
d. pocisk w czasie ruchu wrzyna się w gwint, powodując jego rotację w lufie,
e. pocisk wyrzucany jest z lufy.
Odrzut broni jest ruchem broni powodowanym przez ciśnienie gazów na dno Odrzut broni
łuski i zamek w momencie wykonania strzału.
Zjawisko rozbija się na dwa elementy:

a. ruch broni do tyłu (odrzut),
b. ruch wylotu lufy do góry (podrzut).
Prędkość początkowa pocisku to prędkość pocisku w momencie wylotu Prędkość początkowa

z przewodu i określa odległość, jaką pokonałby pocisk w ciągu 1 s od
opuszczenia przewodu lufy, w warunkach braku oddziaływania grawitacji i oporu
powietrza (siły te obniżają prędkość lotu pocisku). Prędkość początkową pocisku
mierzy się w metrach na sekundę (m/s).
Lot pocisku to ukierunkowane przemieszczanie się pocisku od momentu
opuszczenia lufy do punktu upadku (uderzenia w cel). Ze względu na
oddziaływanie grawitacji i oporu powietrza lot odbywa się po krzywej,
nazywanej krzywą balistyczną, która nie jest tożsama z linią celowania.
X.2 Przygotowanie broni do prowadzenia ognia
Zasady bezpiecznego posługiwania się bronią określa akronim BLOS: BLOS

a. Broń (B). Każdy egzemplarz broni należy traktować jak załadowaną, aż do
momentu jej sprawdzenia przez żołnierza;
b. Lufa (L). Zabronione jest kierowanie wylotu lufy w stronę osób lub obiektów
III
Rozdział X
nie stanowiących celu;

c. Otoczenie (O). Żołnierz przed oddaniem strzału musi sprawdzić otoczenie
w okolicy celu, by uniknąć postrzelenia osób trzecich;
d. Spust (S). Kontrola języka spustowego, kontakt palca z językiem spustowym
następuje tylko w momencie oddania strzału.

149
X.3 Obsługa karabinka szturmowego wz.96 Beryl C
Obsługa karabinka Beryl C
W czasie walki żołnierz, w zależności od sytuacji taktycznej, prowadzi ogień

samodzielnie lub na komendę w zależności od podanego zadania ogniowego.
W trakcie strzelania z karabinka realizuje się następujące czynności:
a. załadowanie broni,
b. identyfikacja celu, celowanie, prowadzenie ognia,
c. rozładowanie broni.
X.3b Przygotowanie do prowadzenia ognia
W celu przygotowania broni do oddania strzału (załadowania) należy wykonać

d. podłączenie (podpięcie) magazynka,
e. odbezpieczenie broni,
f. ustawienie przełącznika rodzaju ognia,
g. przeładowanie broni,
h. zabezpieczenie broni.
Odbezpieczenie broni Odbezpieczenie i zabezpieczenie broni. Odbezpieczenie karabinka Beryl C

wykonywane jest poprzez energiczne naciśnięcie skrzydełka dźwigni
bezpiecznika i przemieszczenie go w dolne położenie (ODBEZPIECZONY). Istnieją
Zabezpieczenie broni
dwa warianty wykonania tej czynności:
a. przemieszczenie bezpiecznika przy użyciu palca wskazującego (dłoń spoczywa
na chwycie pistoletowym broni),
b. przemieszczenie bezpiecznika przy użyciu kciuka dłoni wspomagającej
(wariant używany również w starczych wersjach kbs Beryl oraz w kbs AK).
Zabezpieczenie karabinka wykonywane jest poprzez energiczne pociągnięcie
dźwigni bezpiecznika w górę i przemieszczenie go w górne położenie
(ZABEZPIECZONY).
Uwaga:
W czasie odbezpieczania karabinka nie należy dociskać dźwigni bezpiecznika do
ścianki komory zamkowej, ponieważ utrudnia to szybkie wykonanie tej
czynności.
Odbezpieczenie karabinka przy pomocy palca wskazującego, oparcie Odbezpieczenie karabinka przy pomocy palca wskazującego,
palca o skrzydełko bezpiecznika. naciśnięcie i przesunięcie bezpiecznika w pozycję "odbezpieczony".

150
Podłączenie magazynka wykonywane jest w następujących sytuacjach:
a. podłączenia magazynka przed rozpoczęciem strzelania (działania taktycznego)
w celu załadowania broni,
b. zmiany magazynka w trakcie prowadzenia ognia lub po jego zakończeniu
spowodowanej:
‐ wyczerpaniem amunicji,
‐ zacięciem broni,
‐ koniecznością podpięcia pełnego magazynka po zakończeniu prowadzenia
ognia w warunkach taktycznych wymagających posiadanie załadowanej broni.
Wymiana magazynka obejmuje następujące etapy:

a. odłączenie zużytego magazynka,
b. podłączenie pełnego magazynka.
Odłączenie magazynka obejmuje następujące czynności:

a. dłonią ręki wspomagającej objąć górną część magazynka, Odłączenie magazynka
b. kciukiem dłoni wspomagającej nacisnąć dźwignię zwalniania magazynka,
c. łukowatym ruchem przez półobrót nadgarstka odłączyć magazynek,
d. odłączony magazynek włożyć do torby zrzutowej lub odrzucić w sytuacji
awaryjnej.
Podłączenie magazynka obejmuje następujące czynności:

a. dłonią ręki wspomagającej dobyć magazynek z ładownicy, Podłączenie magazynka
b. umieścić ząb magazynka w gnieździe magazynka w karabinku,
c. łukowatym ruchem w stronę broni podłączyć magazynek, aż do zatrzaśnięcia
magazynka w gnieździe (zazębienie zaczepu w zatrzasku magazynka),
d. w przypadku kontynuowania prowadzenia ognia należy przeładować broń.
Wymianę magazynka można wykonać również w innym wariancie, w których

podłączenie następuje bezpośrednio po odłączeniu używanego magazynka. Jest Doładowanie
to taktyczna wymiana magazynka (z podłączeniem prostym), która jest
stosowana jest w sytuacjach wymagających szybkiej wymiany magazynka na
pełny np. po nawale ogniowej w zasadzce lub walce w budynkach. Taktycznej
wymiany magazynka należy też dokonywać w każdej dogodnej, względnie
bezpiecznej sytuacji taktycznej.
Doładowanie (wymiana taktyczna) obejmuje następujące czynności:

a. po wyczerpaniu amunicji dłonią wspomagającą dobyć magazynek z ładownicy,
III
Rozdział X
b. trzymając pełen magazynek, chwycić i odłączyć magazynek z karabinka (pełny

magazynek jest trzymany wyżej),
c. podpiąć pełny magazynek,
d. schować używany magazynek do torby zrzutowej,
e. w przypadku nagłego pojawienia się celu należy odrzucić magazynek
i kontynuować prowadzenie ognia.
Uwaga:
W taktycznej wymianie magazynka broń nie wymaga przeładowania, nabój
znajduje się w komorze nabojowej.

151
Odłączenie magazynka (fazy wykonania): Odłączenie magazynka (fazy wykonania):
odłączenie magazynka poprzez półobrót przeniesienie magazynka do worka
magazynka. zrzutowego (odzysku) lub odrzucenie.
Podłączenie magazynka: magazynek po Podłączenie magazynka: magazynek

dobyciu przenoszony jest w pobliże gniazda zaczepiany jest występem o przednią
magazynka. krawędź gniazda magazynka, a następnie
zapinany łukowatym ruchem do góry.
Załadowanie broni Załadowanie broni rozumiane jest jako wprowadzenie naboju do komory
nabojowej. W warunkach bojowych wykonuje się je w szeregu wariantów
w zależności od sytuacji taktycznej i pozycji w której znajduje się karabinek.
Niezależnie do przyjętego wariantu, załadowanie obejmuje następujące
czynności:
a. podłączenie magazynka (jeśli nie znajduje się w broni),
b. przekoszenie karabinka (ćwierć obrotu),
c. odbezpieczenie broni,
d. energiczne odciągnięcie suwadła karabinka do tyłu ręką wspomagającą,
e. energiczne zwolnienie suwadła poprzez zdjęcie chwytu (powolne zwolnienie
w przednie położenie może spowodować zacięcie),
f. zabezpieczenie broni lub otwarcie ognia.

152
W działaniach bojowych przeładowanie broni wykonujemy przestrzegając dwóch
podstawowych zasad:
a. karabinek skierowany jest zawsze w kierunku celu,
b. żołnierz w czasie przeładowania prowadzi obserwację celu (przedpola).
Kontrola broni.
W przypadku działań bojowych i prowadzenia ognia wymianę magazynka
powinna poprzedzić kontrola wzrokowa broni w celu wykrycia przyczyny
przerwania ognia lub ewentualnej niesprawności (zacięcia). W celu
przeprowadzenia kontroli należy obrócić broń poprzez półobrót nadgarstkami,
aby objąć wzrokiem magazynek i komorę nabojową oraz skontrolować położenie
suwadła.
Dysfunkcje broni i ich usuwanie.

Najczęstszymi przyczynami dysfunkcji broni są:
Przeładowanie karabinak Beryl C. Widoczne
a. niewypał (suchy strzał),
przekoszenie broni i chwyt za rączkę
b. nieodpowiednie przeładowanie i niedomknięcie zamka, suwadła.
c. brak amunicji.
Dysfunkcje broni
Niewypał (suchy strzał). W przypadku wystąpienia tzw. suchego strzału
(nieodpalenia naboju) w warunkach bojowych należy wykonać następujące Niewypał (suchy strzał)
czynności:
a. wzrokowa kontrola broni,
b. obserwacja: suwadło w położeniu domkniętym, w magazynku znajduje się
amunicja, żołnierz stwierdza niewypał (suchy strzał),
c. bez zmiany postawy przeładować broń w celu wyrzucenia wadliwego naboju
i wprowadzenia kolejnego,
d. dalej prowadzić ogień.
Zacięcie. W przypadku zacięcia w warunkach bojowych należy wykonać Zacięcie

b. obserwacja: suwadło w położeniu uniemożliwiającym domknięcie komory
nabojowej lub z komory wystaje część łuski (część naboju), żołnierz stwierdza
zacięcie i sygnalizuje niesprawność hasłem: AWARIA,
c. po sygnale przyjąć postawę klęcząc na jednym kolanie, broń pozostawić
odbezpieczoną (skierowana w dół pod kątem 45° lub w kierunku przedpola),
d. ręką wspomagającą odłączyć magazynek i schować do torby zrzutowej,
III
Rozdział X
e. kilkakrotnie przeładować karabinek w celu usunięcia zaklinowanej łuski lub

naboju,
f. podłączyć pełny magazynek,
g. w przypadku kontynuowania prowadzenia ognia:
‐ przeładować broń,
‐ oddać dwa strzały w celu sprawdzenia sprawności broni,
‐ zabezpieczyć broń,
h. w przypadku braku potrzeby kontynuowania ognia przeładować i zabezpieczyć
broń,
i. zasygnalizować partnerowi gotowość hasłem: GOTÓW,
j. przejść o jedną postawę wyżej .

153
Wzrokowa kontrola karabinka i położenia suwadła. Widoczne Przeładowanie broni w procedurze zacięcia karabinka, widoczne
przekoszenie broni. odwrócenie karabinka otworem wyrzutowym łusek w kierunku
podłoża.
Brak amunicji Brak amunicji. W przypadku zacięcia w warunkach bojowych należy wykonać
b. obserwacja: suwadło w położeniu domkniętym, pusty magazynek,
c. żołnierz stwierdza brak amunicji i sygnalizuje niesprawność hasłem: AWARIA,
d. po sygnale przyjąć postawę klęcząc na jednym kolanie, broń pozostawić
e. ręką wspomagającą odłączyć magazynek i schować do torby zrzutowej,
f. podłączyć pełny magazynek,
g. w przypadku kontynuowania prowadzenia ognia:
h. w przypadku braku potrzeby kontynuowania ognia (brak celu) przeładować i
zabezpieczyć broń,
i. zasygnalizować partnerowi gotowość hasłem: GOTÓW,
j. przejść do postawy stojącej.
NOTATKI

154
X.4 Obsługa karabinka szturmowego MSBS Grot Obsługa MSBS Grot
W odróżnieniu od karabinka Beryl C, MSBS Grot nie wymaga odbezpieczenia

broni i w celu przygotowania broni do oddania strzału (załadowania) należy
wykonać następujące czynności:
a. podłączenie (podpięcie) magazynka,
b. przeładowanie broni.
Kontrola broni. W przypadku działań bojowych i prowadzenia ognia wymianę Kontrola broni
magazynka powinna poprzedzić kontrola wzrokowa broni w celu wykrycia
przyczyny przerwania ognia lub ewentualnej niesprawności (zacięcia). W celu
przeprowadzenia kontroli należy obrócić broń poprzez półobrót nadgarstkami,
aby objąć wzrokiem magazynek i komorę nabojową oraz skontrolować położenie
suwadła.
Wymiana magazynka obejmuje następujące etapy:

a. odłączenie zużytego magazynka,
b. podłączenie pełnego magazynka.
Odłączenie magazynka obejmuje następujące czynności: Odłączenie magazynka

a. dłonią ręki wspomagającej objąć magazynek,
b. kciukiem dłoni wspomagającej nacisnąć dźwignię zwalniania magazynka
(oopcjonalnie użyć palca wskazującego prawej dłoni ze strony przeciwnej),
c. odłączyć magazynek,
d. odłączony magazynek włożyć do torby zrzutowej lub odrzucić w sytuacji
awaryjnej.
Podłączenie magazynka obejmuje następujące czynności: Podłączenie magazynka

a. dłonią ręki wspomagającej dobyć magazynek z ładownicy,
b. umieścić magazynek w gnieździe w karabinku,
c. podłączyć magazynek, aż do zatrzaśnięcia magazynka w gnieździe:
‐ w przypadku zamka w położeniu tylnym włożyć bez dobijania magazynka,
‐ w przypadku zamka w przednim położeniu dodatkowo dobić, uderzając dlonią
w dolną część magazynka,
d. w przypadku kontynuowania prowadzenia ognia należy:
‐ w położeniu przednim zamka przeładować broń,
‐ w położeniu tylnym zamka zwolnić zamek przyciskiem.
III
Rozdział X
Dysfunkcje broni i ich usuwanie. Najczęstszymi przyczynami dysfunkcji broni są: Dysfunkcje broni
a. niewypał (suchy strzał),
b. nieodpowiednie przeładowanie i niedomknięcie zamka,
c. brak amunicji.
Niewypał (suchy strzał). W przypadku wystąpienia tzw. suchego strzału Niewypał (suchy strzał)
(nieodpalenia naboju) w warunkach bojowych należy wykonać następujące
czynności:
b. obserwacja: suwadło w położeniu domkniętym, w magazynku znajduje się
amunicja, żołnierz stwierdza niewypał (suchy strzał),
c. dobić magazynek poprzez uderzenie dłonią w spód magazynka,

155
d. bez zmiany postawy przeładować broń w celu wyrzucenia wadliwego naboju i
wprowadzenia kolejnego,
e. dalej prowadzić ogień.
Zacięcie Zacięcie. W przypadku zacięcia w warunkach bojowych należy wykonać

b. obserwacja: suwadło w położeniu uniemożliwiającym domknięcie komory
nabojowej lub z komory wystaje część łuski (część naboju),
c. żołnierz stwierdza zacięcie i sygnalizuje niesprawność hasłem: AWARIA,
d. po sygnale przyjąć postawę klęcząc na jednym kolanie, broń pozostawić
e. ręką wspomagającą odłączyć magazynek i schować do torby zrzutowej,
f. kilkakrotnie przeładować karabinek w celu usunięcia zaklinowanej łuski lub
naboju,
g. podłączyć pełny magazynek i dobić go poprzez uderzenie dłonią w spód
magazynka,
h. w przypadku kontynuowania prowadzenia ognia:
i. w przypadku braku potrzeby kontynuowania ognia przeładować i zabezpieczyć
broń,
j. zasygnalizować partnerowi gotowość hasłem: GOTÓW,
k. przejść do postawy stojącej.
Brak amunicji Brak amunicji. W przypadku zacięcia w warunkach bojowych należy wykonać
b. obserwacja: suwadło w położeniu tylnym, pusty magazynek, żołnierz
stwierdza brak amunicji i sygnalizuje niesprawność hasłem: AWARIA,
c. po sygnale przyjąć postawę klęcząc na jednym kolanie, broń pozostawić
d. ręką wspomagającą odłączyć magazynek i schować do torby zrzutowej,
e. podłączyć pełny magazynek,
f. w przypadku kontynuowania prowadzenia ognia:
‐ przeładować broń poprzez zrzucenie zamka przyciskiem,
g. w przypadku braku potrzeby kontynuowania ognia (brak celu) przeładować
poprzez zrzucenie zamka przyciskiem i zabezpieczyć broń,
h. zasygnalizować partnerowi gotowość hasłem: GOTÓW,
i. przejść do postawy stojącej.

156
X.5 Postawy strzeleckie
Postawy strzeleckie
Przyjęcie stabilnej postawy strzeleckiej jest jednym z podstawowych elementów

składających się na umiejętność oddania celnego strzału. Optymalna postawa
strzelecka powinna spełniać następujące warunki:
a. postawa powinna być zbliżona do naturalnego ułożenia ciała (tułowia
i kończyn) w danym położeniu ciała,
b. ułożenie ciała powinno w sposób naturalny nakierowywać strzelca i broń
w kierunku celu,
c. ułożenie ciała powinno zapewniać stabilizację broni w czasie prowadzenia
ognia (wraz z chwytem broni).
X.5a Postawa strzelecka leżąc
Postawa strzelecka leżąc jest najbardziej stabilną postawą strzelecką ze względu Postawa strzelecka leżąc
na naturalne ułożenie ciała w pozycji spoczynkowej oraz stabilizacji broni.
Postawa posiada następujące pozytywy:
a. stabilizacja broni,
b. możliwość długotrwałego pozostawania w tej postawie,
c. głowa strzelca znajduje się w pozycji umożliwiającej stałą obserwację celu,
d. minimalizacja sylwetki żołnierza.
Stabilizacja broni w postawie strzeleckiej leżąc uzyskiwana jest poprzez

następujące elementy:
a. oparcie łokci o podłoże,
b. dociągnięcie trzewika kolby do barku
c. możliwość podparcia o przedpiersie (w wariancie z podpórką).
Przyjmowanie postawy strzeleckiej leżąc bez podpórki polega na wykonaniu

przejściu do leżenia wybranym sposobem, tak aby największą powierzchnią ciała
przylegać do podłoża, a następnie złożeniu się do strzału poprzez odpowiednie Postawa strzelecka leżąc: układ łokci
w postawie strzeleckiej leżąc, odpowiednia
ułożenie ciała:
szerokość pomiędzy nimi zapewnia wysokie
a. ułożenie ciała w osi broni z lekkim odchyleniem karabinka w stronę ręki ułożenie broni.
wspomagającej o około 10‐25° (odchylenie uzależnione jest od długości ramion
strzelca),
b. prawa noga ułożona jest w przybliżeniu po osi broni, lekko zgięta w kolanie,
stopa swobodnie (nie należy za wszelką cenę układać prawej stopy na podłożu),
c. lewa noga wyprostowana, stopa swobodnie,
III
Rozdział X
d. łokcie rozsunięte na szerokość umożliwiającą podtrzymanie broni w taki

sposób, aby linia celowania przebiegała na wysokości oczu bez konieczności
pochylania głowy lub wyciągania szyi,
e. środek ciężkości broni powinien znajdować się na dłoni ręki wspomagającej,
palce lekko zgięte w celu objęcia łoża lub chwytu przedniego broni,
f. trzewik kolby dociśnięty do barku,
g. głowa prosto, policzek lekko oparty o kolbę karabinka.
Poprawność złożenia się do strzału i pozycji karabinka możemy sprawdzić

stosując następującą metodą. Po wstępnym przyjęciu postawy i złożeniu się do
Postawa strzelecka leżąc: ogólne ułożenie
strzału, należy zamknąć oczy, a następnie je otworzyć, w przypadku prawidłowej
ciała w postawie strzeleckiej leżąc, widoczny
pozycji linia celowania powinna pozostać bez zmian. Występujące ewentualne układ prawej nogi która jest położona w osi
broni (karabinka).

157
odchylenie należy skorygować korygując ułożenie ciała:
a. odchylenie w poziomie należy skorygować zmianą kąta pomiędzy osią broni a
osią ciała,
b. odchylenie w pionie należy skorygować ułożeniem łokci.
Uwaga:
Im szersze ułożenie łokci, tym stabilniejsza postawa strzelecka. Nie należy jednak
rozstawiać ich zbyt szeroko, ponieważ powoduje to nadmierne drganie mięśni.
X.5b Postawa strzelecka klęcząc
Postawa strzelecka klęcząc Postawa strzelecka klęcząc jest tzw. postawą pośrednią, umożliwiającą redukcję
sylwetki strzelającego żołnierza i większą stabilizację w porównaniu z postawą
strzelecką stojąc poprzez dysponowanie trzema punktami podparcia: lewa noga
(noga wykroczna), kolano i stopa prawej nogi (noga zakroczna). Ciężar ciała
strzelca przenoszony jest w większości na prawą nogę, lewa noga odgrywa
wyłącznie rolę stabilizacyjną i stanowi oparcie dla ręki wspomagającej
podtrzymującej karabinek.
Postawa strzelecka klęcząc posiada następujące cechy pozytywne i negatywne:

a. stabilizacja karabinka,
b. redukcja sylwetki,
c. większa mobilność w przypadku zwalczania celów pojawiających się z boku,
d. swoboda w obsłudze broni (kontrola, wymiana magazynka, usuwanie zacięć),
e. obciążenie nogi zakrocznej (stopa i kolano),
f. szybkie zmęczenie żołnierza i konieczność przyjmowania pozycji spoczynkowej.
Przyjęcie postawy strzeleckiej klęcząc obejmuje następujące czynności:

a. w postawie stojącej wysunąć do przodu stopę nogi wykrocznej, stawiając ją
skierowaną lekko na zewnątrz,
b. klęknąć na kolanie nogi zakrocznej ustawiając je pod kątem około 45 ‐ 60°
względem osi lewej nogi,
c. stopa nogi zakrocznej ustawiona jest pionowo na podłożu (punktem oparcia
są palce stopy), pięta stopy stanowi oparcie dla pośladków,
d. ręka wspomagająca opiera się na nodze wykrocznej w dwóch wariantach,
zgodnie z zasadą twardy element kostny jest przykładany do miękkiego mięśnia:
‐ punktem oparcia jest kolano, o które opieramy mięśnie ramienia (strzelec jest
wychylony do przodu),
‐ punktem oparcia są mięśnie nogi, na której opieramy łokieć ręki
wspomagającej (strzelec wyprostowany),
e. łokieć ręki wiodącej dociągnięty do tułowia, skierowany w dół w pozycji
spoczynkowej.
Prawidłowość postawy strzeleckiej, złożenia się do strzału i położenia karabinka

Postawa strzelecka klęcząc: pozycja niska i
wysoka gotowości broni. sprawdzamy w następujący sposób. Po wstępnym przyjęciu postawy i przyjęciu
pozycji spoczynkowej, należy zamknąć oczy, podnieść broń i złożyć się do strzału,
a następnie otworzyć oczy sprawdzając linię celowania:
a. w przypadku prawidłowej pozycji linia celowania powinna wskazywać cel,
b. w przypadku nieprawidłowej postawy i linii celowania skierowanej obok celu,
należy ją skorygować poprzez ruch nóg, bez przemieszczania nogi zakrocznej.

158
X.5c Postawa strzelecka stojąc
Postawa strzelecka stojąc jest postawą podstawową, pozwalającą na zachowanie

zdolności do przemieszczania się żołnierza w czasie walki.
Przyjmowanie postawy strzeleckiej stojąc polega na wykonaniu następujących

czynności:
a. przyjęcie postawy frontalnej,
b. nogi rozstawione na szerokość barków,
c. lewa stopa (stopa wykroczna) wysunięta do przodu względem stopy prawej
(stopy zakrocznej),
d. palce u stóp ułożone w kierunku celu, nogi lekko ugięte w kolanach (biodra
ułożone frontalnie w kierunku celu),
e. klatka piersiowa ustawiona frontalnie, lekko zapadnięta,
f. barki lekko podniesione i wysunięte do przodu,
Postawa strzelecka stojąc: widok z przodu
g. tułów lekko pochylony do przodu,
i z prawej strony.
h. łokcie skierowane w dół, dociągnięte do tułowia.
Postawa strzelecka leżąc

X.5d Pozycje gotowości broni
W postawach strzeleckich stojącej i klęczącej występują dwie pozycje gotowości

broni:
a. pozycja niska:
‐ karabinek opuszczony pod kątem około 45? w stosunku do poziomu,
‐ piętka trzewika kolby umieszczona w dołku strzeleckim,
‐ palec wskazujący wyprostowany wzdłuż komory zamkowej,
‐ broń zabezpieczona,
‐ prowadzenie obserwacji ponad karabinkiem,
b. pozycja wysoka:
‐ karabinek podniesiony do wysokości oczu według zasady Broń do oka, a nie
oko do broni,
‐ trzewik kolby umieszczony w dołku strzeleckim,
‐ broń odbezpieczona po identyfikacji celu,
‐ prowadzenie obserwacji przez przyrządy celownicze.
Uwaga:
Niezależnie od pozycji gotowości obserwacja prowadzona jest obuocznie.
III
Rozdział X
X.6 Celowanie i prowadzenie ognia z karabinka
Po przyjęciu prawidłowej postawy strzeleckiej i złożeniu się do strzału karabinka,

aby oddać celny strzał, żołnierz musi spełnić szereg uwarunkowań, które
decydują o jego celności i trafieniu w cel:
a. prawidłowy chwyt broni,
b. stabilizacja postawy strzeleckiej,
c. celowanie,
d. regulacja oddechu,
e. ściąganie języka spustowego,
f. statyka postrzałowa.
Pozycje gotowości broni: wysoka (na górnej
fotografii ) i niska.

159
X.6a Chwyt broni
Chwyt broni Chwyt musi zapewniać stabilne położenie karabinka w czasie prowadzenia ognia,
co umożliwia utrzymanie broni po oddaniu strzału w zbliżonej pozycji
w porównaniu z pozycją pierwotną. Prawidłowy chwyt musi spełniać
następujące warunki:
a. pomiędzy dłońmi a elementami karabinka nie powinno być pustych
przestrzeni, dłonie powinny dotykać rękojeści i łoża jak największą powierzchnią,
b. siła chwytu musi być dobrana optymalnie:
‐ broni nie należy ściskać, powoduje to drganie mięśni i efekt braku stabilizacji,
‐ broni nie należy trzymać zbyt luźno.
Chwyt musi również umożliwiać skuteczne dociągnięcie i oparcie karabinka
trzewikiem kolby o bark.
X.6b Stabilizacja postawy strzeleckiej
Stabilizacja postawy Stabilizacja postawy strzeleckiej polega na takim ustawieniu ciała i jego środka
ciężkości strzelca, tak aby w czasie prowadzenia ognia nie tracił równowagi
np. nie występowało chybotanie na boki, odchylenie karabinka od osi strzału lub
pochylanie do przodu.
Sprawdzenie wykonuje się niezależnie od przyjętej postawy poprzez wykonanie
próby stabilności np. poprzez symulację pracy suwadła i odrzutu lub odchylenie
na boki.
X.6c Celowanie
Celowanie Celowanie to kluczowy element decydujący o oddaniu celnego strzału

i rozumiane jest jako skuteczne zgranie przyrządów celowniczych
z obserwowanym celem. Prowadząc ogień z karabinka przy użyciu otwartych
przyrządów celowniczych należy przestrzegać następujących zasad:
a. celowanie wykonywane jest przy użyciu tzw. oka dominującego,
b. w czasie celowania nie należy przymykać jednego oka, zawęża to pole
widzenia (kontrola sytuacji wokół żołnierza), a także skutkuje słabszym
widzeniem (zasada akomodacji),
c. strzelec powinien widzieć ostro przyrządy celownicze na tle nieostrej sylwetki
celu,
d. ustawienie przyrządów celowniczych wykonywane jest zgodnie z zasadą
równej muszki, tzn. szczyt muszki znajduje się w równej linii z górną krawędzią
szczerbinki.
X.6d Regulacja oddechu
Regulacja oddechu Regulacja oddechu w czasie oddawania strzału pozwala rozwiązać problem
błędu celowania generowanego przez ruch klatki piersiowej unoszenie
i opadanie broni. W praktyce można zastosować jeden z poniższych rozwiązań,
aby wyeliminować to zjawisko:
a. strzał wykonywany jest na tzw. wstrzymanym oddechu (strzelec wykonuje
wdech a następnie zatrzymuje przez chwilę oddychanie),
b. strzał wykonywany jest na wydechu,
c. strzał wykonywany jest przy napiętych mięśniach brzucha, co powoduje efekt

160
podobny do wydechu (metoda stosowana w sytuacjach dynamicznych w
prowadzeniu ognia na krótkie odległości).
X.6e Ściąganie języka spustowego
Prawidłowa praca na języku spustowym karabinka polega na ściąganiu go w Ściąganie języka spustowego
sposób nie powodujący odchylenia broni, a w rezultacie efektu zerwania strzału.
W celu uniknięcia tego typu błędu w czasie strzelania należy przestrzegać
a. język spustowy należy ściągać paliczkiem palca wskazującego,
b. język spustowy należy ściągać płynnym i jednostajnym ruchem, unikając
tzw. czekania na strzał,
c. w czasie strzelania szybkim ogniem pojedynczym lub dubletami, palec nie
powinien tracić kontaktu z językiem spustowym (unikanie tzw. klepania).
X.6f Statyka po strzale
Statyka
Statyka postrzałowa stanowi dopełnienie wszystkich powyższych zasad oddania
celnego strzału, należy również pamiętać, że jej zaniedbanie potrafi je również
zniweczyć. Statyka po oddaniu strzału polega na zachowaniu przez żołnierza
bezpośrednio po oddaniu strzału prawidłowego chwytu broni oraz stabilnej
pozycji, aż do momentu powrotu linii celowania w rejon celowania.
NOTATKI
III
Rozdział X

161
X.7 Rzut granatem
Rzut granatem Wykonanie rzutu granatem ręcznym składa się z następujących czynności:
a. uzbrojenie i przygotowanie granatu,
b. odbezpieczenie granatu,
c. przyjęcie odpowiedniej postawy,
d. wykonanie rzutu,
e. zalegnięcie lub ukrycie za osłoną.
W działaniu wykorzystuje się następujące sposoby rzutu granatem:

a. rzut zza pleców przez bark,
b. rzut boczny.
Rzut zza pleców Rzut zza pleców, ze względu na naturalny ruch wykonywany przez żołnierza,
uznawany jest za metodę podstawową i może być wykonywany w różnych
postawach:
a. postawie stojąc,
b. postawie klęcząc,
c. postawie leżąc.
Wybór postawy do rzutu determinowany jest uwarunkowaniami taktycznymi

np. ogniem przeciwnika, rodzajem stanowiska ogniowego zajmowanego przez
przeciwnika, rodzaju ukrycia itp.
Uwaga:
W zależności od przyjętej postawy uzyskujemy różne odległości rzutu, od
maksymalnej w postawie stojąc do minimalnej w postawie leżąc.
Rzut zza pleców w postawie stojąc składa się z następujących czynności:

a. prowadzenie obserwacji przeciwnika w celu oceny odległości rzutu,
b. dobycie granatu i przyjęcie odpowiedniego chwytu,
c. odbezpieczenie granatu,
d. przyjęcie stabilnej postawy do rzutu poprzez:
‐ wykrok prawą nogą do tyłu z jednoczesnym wychyleniem ciała,
‐ wykonanie wymachu prawej ręki z granatem do tyłu,
e. wykonanie rzutu przez wymach prawą ręką do przodu z jednoczesnym
postępowym ruchem prawego barku (półobrót) oraz ruchem równoważącym
lewej ręki (żołnierz wykonuje naturalny ruch ciałem),
f. przyjęcie pozycji za osłoną lub zalegnięcie w celu uniknięcia ewentualnych
odłamków granatu lub odłamków wtórnych.
NOTATKI

162
ROZDZIAŁ XI. PODSTAWY MEDYCYNY POLA WALKI
XI.1 Indywidualny Pakiet Medyczny
Indywidualny Pakiet Medyczny (IPMed) stanowi podstawowe wyposażenia IPMed

medycznego żołnierza na polu walki, który dzięki zawartym materiałom
i środkom medycznym umożliwia udzielenie samopomocy i pomocy koleżeńskiej
w zakresie grupy urazów podstawowych (tzw. zgonów do uniknięcia). W skład
standardowego zestawu SZ WP wchodzą następujące elementy:
a. opatrunek osobisty,
b. opatrunek hemostatyczny,
c. gaza wypełniająca do upakowania ran,
d. opaska zaciskowa (staza taktyczna),
e. opatrunek na rany penetrujące klatki piersiowej (okluzyjny lub zastawkowy),
f. autostrzykawka z morfiną (wydawana wyłącznie w warunkach bojowych),
g. rurka nosowo‐gardłowa z żelem wodnym,
h. przylepiec bez opatrunku,
i. nożyczki medyczne,
j. rękawiczki medyczne.
W warunkach działań taktycznych zestaw można uzupełnić o dodatkowe środki,

które rozszerzą możliwości zastosowania pakietu (wariant):
a. bandaż elastyczny (opaska elastyczna),
b. dodatkowa gaza rolowana,
c. opatrunek hydrożelowy do zabezpieczenia oparzeń,
d. plaster z opatrunkiem (cięty) do zabezpieczenia drobnych ran,
e. ampułki z solą fizjologiczną do przemywania oczu i niewielkich ran,
f. pisak niezmywalny.
XI.2 Zastosowanie stazy taktycznej w warunkach bojowych
Staza taktyczna
Staza taktyczna to opaska zaciskowa przeznaczona do tamowania krwotoków
tętniczych oraz masywnych krwotoków żylnych z kończyn. Działanie opaski
Rozdział XI
III
polega na odcięciu dopływu krwi do kończyny w rejonie zranienia, wykonywane
poprzez zablokowanie przepływu krwi w naczyniach krwionośnych (dociśnięcie
do kości).
Opaskę uciskową zakłada się w następujących przypadkach:

a. amputacji urazowej kończyny,
b. zmiażdżenia kończyny,
c. silnego krwawienia utrzymującego się przy opatrunku uciskowym,
d. w wypadku braku możliwości założenia opatrunku uciskowego,
e. w przypadku zdarzenia masowego i konieczności szybkiego zabezpieczenia
dużej ilości rannych (poszkodowanych).
W wyposażeniu indywidualnym należy dążyć do posiadania dwóch staz

taktycznych:
a. staza podstawowa przenoszona jest bezpośrednio na oporządzeniu, jeśli to
możliwe w tzw. położeniu centralnym, dostępnym lewą lub prawą ręka,
b. staza dodatkowa przenoszona w zasobniku IPMed.

163
Staza improwizowana W przypadku braku możliwości pozyskania dodatkowej fabrycznej stazy, należy
rozważyć sporządzenie improwizowanej opaski uciskowej wykonanej np. ze
zrolowanej chusty taktycznej (opaska), improwizowanego krępulca np. z kija od
szczotki, oraz kółka metalowego o zbliżonej średnicy do średnicy krępulca np. od
zawleczki granatu lub małej opaski samozaciskowej (tzw. trytki).
Uwaga:
Staza przenoszona na oporządzeniu mocowana jest przy pomocy gumek
np. gumki recepturki lub w dedykowanej kieszeni (mocowanie musi być trwałe,
lecz jednocześnie umożliwiać szybkie wyjęcie/zerwanie opaski). Nie należy
stosować mocowania, którego nie można szybko zerwać np. opasek
samozaciskowych lub taśmy PCV.
Klarowanie stazy Przed umieszczeniem opaski zaciskowej w oporządzeniu indywidualnym należy

przygotować ją do użycia wykonując tzw. klarowanie stazy. Klarowanie polega na
wykonaniu następujących czynności (staza typu CAT):
a. przełożenie końcówkę taśmy przez zewnętrzną szczelinę przelotki (sprzączki),
b. wyciągnięcie około 15 cm taśmy i przymocowanie jej do rzepa na całej
długości,
c. spłaszczenie pętli stazy (przelotka powinna znajdować się na środku stazy),
d. złożenie opaski na pół, na długość krępulca (przelotka powinna znajdować się
na jednym z końców).
Klarowanie stazy taktycznej (fazy układania): przełożenie końcówkę Klarowanie stazy taktycznej (fazy układania): wyciągnięcie około 15 cm
taśmy przez zewnętrzną szczelinę przelotki (sprzączki) taśmy i przymocowanie jej do rzepa na całej długości.
Klarowanie stazy taktycznej (fazy układania): złożenie opaski na pół. Klarowanie stazy taktycznej (fazy układania): ułożenie krępulca.

164
XI.2a Założenie opaski na kończynę górną
Sekwencja założenia stazy na kończynę górną w wariancie samopomocy Samopomoc

(autoratowania) polega na wykonaniu następujących czynności (staza typu CAT):
a. wyjęcie opaski, Kończyna górna
b. założenie na zraniona kończynę powyżej rany (minimum 5 cm),
c. stabilizacja stazy na kończynie (poprzez balans ciałem i dociśnięcie stazy do
kończyny),
d. zaciągnięcie paska i zapięcie rzepem,
e. dokręcenie pasa stazy krępulcem (właściwe zablokowanie dopływu krwi)
i zablokowanie krępulca w uchwytach,
f. zabezpieczenie krępulca i paska stazy,
g. opisanie czasu założenia stazy.
Uwaga:
(1) Jeśli pierwsza próba założenia stazy zakończyła się niepowodzeniem, należy
ją powtórzyć po raz drugi. W przypadku kolejnego niepowodzenia (staza nie
trzyma), nie należy powtarzać próby założenia i zastosować inne środki
tamowania krwawienia.
(2) W przypadku utrzymywania się krwawienia przy założonej stazie należy
rozważyć dodatkowe zastosowanie opatrunku uciskowego lub środka
hemostatycznego.
Rozdział XI
III
Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie samopomocy: Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie samopomocy:
założenie na zranioną kończynę powyżej rany (minimum 5 cm). stabilizacja stazy na kończynie, zaciągnięcie paska.
Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie samopomocy: Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie samopomocy:
zapięcie rzepem opaski. dokręcenie pasa stazy krępulcem.

165
Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie pomocy koleżeńskiej: Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie pomocy koleżeńskiej:
przełożenie opaski przez kończynę. zaciśnięcie taśmy opaski.
Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie pomocy koleżeńskiej: Zakładanie stazy na kończynę górną w wariancie pomocy koleżeńskiej:
przełożenie taśmy opaski. zaciśnięcie krępulca.
XI.2b Założenie stazy na kończynę dolną
Kończyna dolna Sekwencja założenia stazy na kończynę dolną w wariancie samopomocy

(autoratowania), różni się częściowo od wcześniejszej procedury i polega na
wykonaniu następujących czynności:
a. wyjęcie i rozpięcie opaski,
b. przełożenie pasa zaciskowego opaski pod kończyną,
c. przeplecenie pasa przez oba otwory przelotki, tak aby został wstępnie
zaciągnięty na kończynie,
d. dokręcenie pasa stazy krępulcem (właściwe zablokowanie dopływu krwi)
i zablokowanie krępulca w uchwytach,
e. zabezpieczenie krępulca i paska stazy,
f. opisanie czasu założenia stazy.
Opisanie czasu założenia stazy stanowi kluczową informację dla personelu

medycznego, który przejmie rannego na dalszych etapach opieki medycznej
(maksymalny czas utrzymania założonej opaski uciskowej wynosi 2 godziny).
Zapis czasu na opasce uzupełniany jest zapisem na twarzy (czole, policzku)
rannego wielkiej litery „T” (ang. tourniquet), tak aby poinformować personel
o założeniu na kończynę stazy.

166
Uwaga:
(1) W czasie ćwiczenia zakładania opaski na kończynę górną należy zachować jej
bezwładność, która występuje w momencie ranienia (nie należy wykonywać
ruchów dodatkowych, ułatwiających założenie stazy).
(2) W przypadku kończyny górnej ze względu na jej małą średnicę nie ma
konieczności przekładania paska przez oba otwory przelotki.
(3) W przypadku założenia opasek w różnym czasie w trakcie działań bojowych
należy zapisać różne godziny, co ma znaczenie dla późniejszego procedur, gdy
może zachodzić konieczność poświęcenia kończyny.
Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie samopomocy: wyjęcie Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie samopomocy:
i rozpięcie opaski. przełożenie pasa zaciskowego opaski pod kończyną,.
Rozdział XI
III
Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie samopomocy: Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie samopomocy:
dociągnięcie końcówek stazy. przeplecenie pasa przez oba otwory przelotki.
Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie samopomocy: Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie samopomocy:
zaciągnięcie stazy. dokręcenie pasa stazy krępulcem.

167
Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie pomocy koleżeńskiej: Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie pomocy koleżeńskiej:
przełożenie taśmy opaski pod kończyną. przeplecenie taśmy przez oczka przelotki.
Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie pomocy koleżeńskiej: Zakładanie stazy na kończynę dolną w wariancie pomocy koleżeńskiej:
zaciśnięcie taśmy opaski. zaciśnięcie krępulca stazy.
XI.3 Wykorzystanie opatrunku indywidualnego
Opatrunek indywidualny W SZ RP wykorzystywane są różne typy opatrunków indywidualnych, których

podstawowym przeznaczeniem jest tamowanie krwawień i opatrywania ran:
a. opatrunek indywidualny wodoszczelny „W”,
b. opatrunek indywidualny typu EB (tzw. opatrunek izraelski),
c. opatrunek indywidualny typu OLAES.
Opatrunki indywidualne stanowią kolejny po stazie taktycznej środek

zabezpieczenia ran kończyn, ponieważ w wielu przypadkach krwawienie z rany
kończyny można zabezpieczyć wyłącznie poprzez zastosowanie opatrunku
uciskowego (zamiana stazy na opatrunek wykonywana jest w bezpiecznej
strefie). Opatrunek tego typu stanowi również jedyny środek zabezpieczenia ran
w przypadku braku możliwości zastosowania opaski uciskowej.
Opatrunek typu "W" Opatrunek indywidualny wodoszczelny „W” składa się z dwóch tamponów
chłonnych (stałego oraz ruchomego, przesuwanego wzdłuż bandaża) oraz
bandaża mocującego. Opatrunek ma charakter uniwersalny i stosowany
w różnych wariantach:
a. opatrunek na rany postrzałowe (możliwość zabezpieczenia otworu wlotowego
i wylotowego),
b. opatrunek na rany o obfitym krwawieniu (złożenie tamponów),
c. opatrunek na rany penetrujące klatki piersiowej (opatrunek zastawkowy
jednokierunkowy, tzw. trójstronny).

168
W przypadku wystąpienie krwawienia z rany i konieczności użycia opatrunku
indywidualnego należy wykonać następujące czynności:
a. lokalizacja rany,
b. odsłonięcie rany poprzez zdjęcie oporządzenia i rozcięcie przyległej części
munduru (nie należy zdejmować całości munduru),
c. dobycie opatrunku i jego rozpakowanie,
d. zaopatrzenie rany:
‐ w przypadku małego krwawienia zabezpieczenie opatrunkiem osłonowym
poprzez przyłożenie tamponu chłonnego i owinięciu opaską podtrzymującą,
‐ w przypadku dużego krwawienia zabezpieczenie opatrunkiem uciskowym,
‐ w przypadku rany penetrującej klatkę piersiową zabezpieczenie opatrunkiem
trójstronnym wykonywanym z wykorzystaniem folii,
e. zabezpieczenie opaski (bandaża) przed rozwinięciem.
Uwaga:
(1) Jeśli opatrunek został założony zbyt luźno istnieje możliwość jego zsunięcia
i w efekcie braku zatamowania krwawienia.
(2) W przypadku silnego krwawienia może wystąpić zjawisko przesiąkania
opatrunku (przekrwienie opatrunku). W tym przypadku należy nałożyć kolejny
opatrunek, bez zdejmowania pierwszego.
(3) W przypadku nałożenia opatrunku na kończynę, jeśli to możliwe, należy ją
unieść w celu zmniejszenia dopływu krwi.
XI.4 Podstawy pierwszej pomocy (CABC)
W przypadku działań ratowniczych na polu walki obok umiejętności Pierwsza pomoc

autoratowania (samopomocy), każdy z żołnierzy ma obowiązek udzielania
pomocy koleżeńskiej zgodnie z zasadą każdy z żołnierzy jest ratownikiem.
Niezależnie od pełnionej funkcji, wymaga to przygotowania w podstawowym
zakresie do zabezpieczenia urazów występujących na polu walki:
a. krwawienia różnego rodzaju,
b. amputacje urazowe,
c. niedrożność dróg oddechowych,
Rozdział XI
III
d. złamania kończyn dolnych i górnych,
e. oparzenia,
f. uszkodzenia kręgosłupa,
g. obrażenia od fali uderzeniowej (uraz ciśnieniowy i akustyczny).
XI.4a Urazowe badanie taktyczne
Urazowe badanie taktyczne, które wykonuje się w działaniach taktycznych Badanie urazowe
w przypadku pomocy koleżeńskiej ukierunkowane jest na urazach najczęściej
powodujących śmierć żołnierza w walce (tzw. zgony do uniknięcia).
Przed rozpoczęciem działań ratowniczych priorytetem jest bezpieczeństwo

własne ratownika oraz bezpieczeństwo poszkodowanego. Pomocy nie udziela się
w warunkach ostrzału przeciwnika (wymiany ognia) lub występowania innych
zagrożeń.

169
Schemat blokowy algorytmu CABC. Zielone strzałki oznaczają odpowiedź pozytywną, czerwone
negatywną.
Przed przeprowadzeniem badania należy wykonać następujące czynności:

a. upewnić się o braku zagrożeń, w razie konieczności przenieść rannego
(poszkodowanego) w bezpieczne miejsce,
b. zabezpieczenie dłoni poszkodowanego i pozbawienie potencjalnie
niebezpiecznych przedmiotów (broń i elementy wyposażenia stanowiące
AVPU
zagrożenie dla udzielającego pomocy),
c. sprawdzenie stopnia przytomności rannego na podstawie reakcji (matryca
AVPU, Alert – Verbal – Pain – Unresponsive).
CABC W udzielaniu pierwszej pomocy postępujemy według algorytmu CBAC (CABC),

wyznaczającego kolejność działania w procedurze ranny żołnierz:
a. wystąpienie krwawienia masywnego (ang. Circula on & massive hemorrage),
b. obecność oddechu, głównie w kontekście sprawdzenia obrażeń klatki
piersiowej (ang. Breathing),
c. drożność dróg oddechowych (ang. Airway),
d. obecność krążenia w kontekście sprawdzenia tętna (ang. Circula on).

170
XI.4b Krwawienia
Krwawienia (masywne, tętnicze, żylne) mogą w krótkim czasie doprowadzić do Krwawienia

szybkiej utraty dużej ilości krwi i wystąpienia wstrząsu urazowego
(krwotocznego), a finalnie również do śmierci żołnierza. Udzielając pomocy
koleżeńskiej żołnierz powinien postępować według następującego algorytmu:
a. zlokalizować miejsce krwawienia (lokalizacja rany),
b. odsłonić ranę (rozcięcie munduru, zdjęcie oporządzenia),
c. założyć opatrunek indywidualny (zakładamy opatrunek rannego),
d. ucisnąć mocno ranę przez założony opatrunek,
e. unieść ranną kończynę powyżej poziomu serca.
Uwaga:
(1) W przypadku krwawienia u przytomnego rannego, w czasie przygotowania
opatrunku można nakazać mu uciskanie dłonią miejsca zranienia, aby ograniczyć
wypływ krwi. W praktyce, w niektórych sytuacjach taktycznych, jedynym
możliwym rozwiązaniem jest zastosowanie przez ratownika ucisku kolanem
miejsca krwawienia lub tętnicy na zranionej kończynie.
(2) W niektórych sytuacjach w przypadku dużego upływu krwi jako pierwszy
środek medyczny w tamowaniu krwawienia stosuje się opaskę uciskową.
W przypadku utrzymywania się krwawienia z rany: Opatrywanie ran

a. użyć drugiego opatrunku zakładając go na pierwszy,
b. w przypadku krwawienia z kończyny użyć stazy taktycznej (patrz wyżej)
c. wezwać pomoc specjalistyczną (ratownika medycznego).
Opatrywanie ran jamy brzusznej wymaga zastosowania zmodyfikowanych

procedur działania:
a. w przypadku wytrzewienia nie należy wkładać narządów do jamy brzusznej,
należy je wyłącznie zabezpieczyć wilgotnym opatrunkiem,
b. w przypadku występowania rany bez wytrzewienia, ranę należy zabezpieczyć
standardowym opatrunkiem, a następnie ułożyć rannego w wygodnej pozycji
(pozycja leżąca na plecach z podgiętymi nogami),
Rozdział XI
III
c. podanie domięśniowo środków przeciwbólowych (morfina).
Ucisk tętnicy udowej kolanem przez ratownika przed założeniem Pozycja leżąca na plecach z podgiętymi nogami.
opaski uciskowej.

171
Uwaga:
W przypadku ranienia w brzuch nie należy podawać rannemu płynów oraz
jedzenia. Amputacje urazowe występujące na polu walki w efekcie np. w wyniku
wybuchu miny przeciwpiechotnej łączą się z wystąpieniem krwawienia
masywnego, którego tamowanie wykonujemy według następującej procedury:
a. założenie i zaciśnięcie stazy powyżej miejsca urazu,
b. zabezpieczenie kikuta kończyny opatrunkiem indywidualnym,
c. umieszczenie kikuta kończyny powyżej serca (jeśli istnieje taka możliwość).
XI.4c Udrażnianie dróg oddechowych
Niedrożność Niedrożność dróg oddechowych występująca u osoby nieprzytomnej, stanowi

bezpośrednie zagrożenie życia i może przyczynić się do śmierci
poszkodowanego. Wyróżniamy następujące przyczyny niedrożności:
a. urazy powstałe w wyniku walki np. krwawienie z nosa i twarzy,
b. zapadnięcie się języka osoby nieprzytomnej,
c. ciało obce lub wymiociny.
Sprawdzenie oddechu Sprawdzenie oddechu polega na wykonaniu następujących czynności

(poszkodowany leży):
a. położenie lewej dłoni na głowie żołnierza, z jednoczesnym położeniem prawej
dłoni na ramieniu poszkodowanego żołnierza,
b. lekkie potrząśnięcie ramieniem żołnierza z jednoczesnym zawołaniem głosem,
c. obserwacja reakcji (reaguje‐nie reaguje),
d. w przypadku braku reakcji następuje udrożnienie górnych dróg oddechowych
jedną z poniższych metod.
Reakcja. Jeśli poszkodowany reaguje i można nawiązać z nim kontakt głosowy

(odpowiada na pytania) zakładamy, że ma drożne górne drogi oddechowe.
Należy jednak przyjąć, że może być to to stan chwilowy i wkrótce nastąpi
pogorszenie, żołnierz udzielający pomocy musi monitorować sytuację
wychwytując symptomy niedrożności:
a. chrapanie,
b. bulgotanie,
c. kłopoty z oddychaniem np. szybszy oddech, tzw. łapanie powietrza),
d. zasinienie ust.
Brak reakcji. W przypadku stwierdzenia braku reakcji u osoby nieprzytomnej

należy przystąpić do udrożnienia górnych dróg oddechowych:
a. metoda czoło‐żuchwa,
b. metoda poprzez wysunięcie żuchwy,
c. pozycja bezpieczna (boczna),
d. zastosowanie rurki nosowo‐gardłowej.

172
Metoda czoło – żuchwa uważany jest za podstawowy i zarazem najskuteczniejszy Metoda czoło ‐ żuchwa
w zastosowaniu praktycznym, ratownik musi jednak wykluczyć
u poszkodowanego uraz głowy i kręgosłupa na odcinku szyjnym. Procedura
wykonania udrażniania polega na wykonaniu następujących czynności:
a. pierwszą dłoń układamy na czole osoby poszkodowanej, palce drugiej dłoni
układamy na brodzie (kciukiem i palcem wskazującym obejmujemy występ
kostny brody),
b. uniesienie żuchwy z jednoczesną stabilizacją ruchu głowy do tyłu,
c. wykonanie sprawdzenia oddechu poprzez przyłożenie policzka w pobliże ust
rannego z jednoczesnym spojrzeniem na klatkę piersiową (obserwacja ruchów
oddechowych zgodnie z zasadą patrz‐słuchaj‐czuj).
Metoda wysunięcia żuchwy jest stosowana w przypadkach, w których występuje Metoda wysunięcia żuchwy
uraz głowy lub podejrzewany jest uraz kręgosłupa na odcinku szyjnym.
Procedura obejmuje następujące czynności:
a. ratownik zajmuje miejsce z tyłu głowy poszkodowanego,
b. objęcie palcami dłoni tzw. kąta żuchwy (kciuk jest elementem stabilizującym,
który można również oprzeć o elementy kostne brody),
c. utrzymując chwyt, wysunięcie żuchwy do przodu
d. sprawdzenie oddechu.
Uwaga:
W warunkach bojowych udrożnienie dróg oddechowych ma wyższy priorytet, niż
potencjalne urazy kręgosłupa na odcinku szyjnym.
Rozdział XI
III
Udrożnienie górnych dróg oddechowych, metoda czoło‐żuchwa. Udrożnienie górnych dróg oddechowych, metoda wysunięcia żuchwy.
XI.4e Pozycja bezpieczna
W przypadku stwierdzenia prawidłowego oddechu należy przejść do ułożenia Pozycja bezpieczna

poszkodowanego w pozycji bezpiecznej w następujących wariantach:
a. poszkodowany leżący na plecach,
b. poszkodowany leżący na brzuchu.
Procedura ranny leżący na plecach obejmuje następujące czynności: Ranny leżący na plecach
a. sprawdzenie otoczenia w celu wykrycia przedmiotów, które mogą zagrozić
poszkodowanemu,
b. sprawdzenie rannego pod kątem obecności w ciele ciał obcych,
c. wsunięcie dłoni rannego pod pośladek (od strony obrotu),
173
d. zgięcie przeciwległej nogi rannego w kolanie, a następnie uniesienie kolana,
e. obrócenie rannego na bok (obrót wykonujemy kontrolując przemieszczenie
ciała przytrzymując rannego za bark i kolano),
f. po obróceniu rannego należy umieszczenie dłoni pod policzkiem w celu
stabilizacji głowy,
g. odchylenie głowy do tyłu w celu udrożnienia górnych dróg oddechowych,
h. poluzowanie odzieży,
i. dalsza kontrola oddechu i tętna.
Ranny leżący na brzuchu Procedura ranny leżący na brzuchu obejmuje następujące czynności:
a. wyprostowanie nóg i ułożenie rąk wzdłuż ciała,
b. zgięcie prawej ręki w łokciu i wsunięcie dłoni pod policzek,
c. odchylenie głowy do tyłu w celu udrożnienia górnych dróg oddechowych,
d. zgięcie prawej nogi w kolanie i wysunięcie w celu stabilizacji,
e. poluzowanie odzieży (oporządzenia),
f. dalsza kontrola oddechu i tętna.
Uwaga:
(1) Pozycja bezpieczna nie jest stosowana w wypadkach podejrzenia urazu
pleców lub kręgosłupa.
(2) W przypadku długotrwałego pozostawania poszkodowanego w pozycji
bezpiecznej, co 30 minut należy ułożyć go na drugim boku.
(3) W przypadku niskiej temperatury poszkodowanego należy zabezpieczyć
przed wychłodzeniem poprzez izolowanie go kocem, folią termoizolacyjną NRC
(również od strony podłoża).
Pozycja bezpieczna rannego. Procedura ranny leżący na plecach: Pozycja bezpieczna rannego. Procedura ranny leżący na plecach:
uniesienie kolana i chwyt za dłoń. obrócenie rannego na bok i podłożenie dłoni pod policzek.
Pozycja bezpieczna rannego. Procedura ranny leżący na plecach: Pozycja bezpieczna rannego. Procedura ranny leżący na plecach:
stabilizacja rannego. stabilizacja głowy i udrożnienie dróg oddechowych.

174
XI.5 Ewakuacja rannego na polu walki
Ewakuacja poszkodowanego w strefie I TCCC (opieka pod ostrzałem) nie jest Ewakuacja rannego
standardowo zalecana ze względu na ryzyko ranienia lub zabicia kolejnych
żołnierzy dążących do udzielenia pomocy. W niektórych sytuacjach taktycznych
np. w wypadku konieczności wycofania się pododdziału i zerwania kontaktu
ewakuacja rannego jest realizowana po wypełnieniu dwóch podstawowych
warunków:
a. uzyskania efektywnej osłony ogniowej,
b. zaburzenia obserwacji przeciwnika np. poprzez użycie granatu dymnego.
Ewakuacja podejmowana jest po udzieleniu pierwszej pomocy i wstępnym

zabezpieczeniu urazów, istnieją jednak sytuacje w których ewakuacja jest
zadaniem priorytetowym np. konieczność wydobycia poszkodowanych z wnętrza
stanowiska ogniowego, płonącego pojazdu itp.
Ewakuacja bezprzyrządowa
Ewakuacja rannego w warunkach I strefy TCCC wykonywana jest w dwóch
wariantach:
a. ewakuacji nasobnej (ewakuacja bezprzyrządowa), Ewakuacja przyrządowa
b. ewakuacja z wykorzystaniem sprzętu (ewakuacja przyrządowa).
Przyjęcie określonego sposobu ewakuacji zależy od następujących

uwarunkowań:
a. charakteru urazów,
b. możliwości siłowych żołnierza przenoszącego rannego,
c. wagi poszkodowanego (waga własna oraz waga wyposażenia indywidualnego),
d. warunków terenowych np. charakterystyki terenu, ilości przeszkód.
XI.5a Metody ewakuacji rannych
Wyróżniamy następujące rodzaje ewakuacji bezprzyrządowej wykonywanej

indywidualnie w różnych postawach:
a. metoda czołgania na boku,
Rozdział XI
III
b. metoda czołgania na czworakach z chwytem za kark,
c. metoda przenoszenia podchwytem pod ramiona,
Ewakuacja przyrządowa rannego przy
d. metoda chwytu strażackiego, pomocy lonży ewakuacyjnej.
e. metoda prowadzenia poszkodowanego z podparciem. Źródło: h ps://www.dvidshub.net (PD)
Metoda przenoszenia rannego czołganiem na boku wykonywana jest Czołganie na boku

w przypadku konieczności przemieszczania się w warunkach ostrzału
i obserwacji przeciwnika. Wykonanie nie odbiega od standardowych czynności
stosowanych w czasie indywidualnego czołgania na boku, należy jednak zwrócić
uwagę na elementy związane z przenoszeniem rannego:
a. ranny układany jest na plecach,
b. przenoszący rannego podtrzymuje go podchwytem pod ramię (stabilizacja
poszkodowanego),
c. jeśli ranny jest przytomny pomaga w przemieszczaniu się poprzez odpychanie
nogą oraz podtrzymuje broń.

175
W przypadku konieczności transportu rannego można zastosować inne warianty
metody czołgania na boku:
a. ratownik przemieszcza się czołganiem na boku ciągnąc rannego za uchwyt
ewakuacyjny w oporządzeniu,
b. ratownik zabezpiecza nieprzytomnego rannego poprzez zawinięcie w pałatce,
w tym wariancie istnieje możliwość transportu przez dwóch żołnierzy.
Czołganie na czworakach Metoda czołgania na czworakach z chwytem za kark (ang. neck drag) stosowana
jest do ewakuacji rannego żołnierza w warunkach ostrzału i obserwacji
przeciwnika w przypadku dysponowania niską osłoną np. za pojazdem, niskim
murem itp.
Transport rannego wykonuje się w następujący sposób:

a. ratownik przyjmuje postawę wyjściową klęcząc okrakiem z twarzą zwróconą
do twarzy rannego (opcjonalnie pozycję na czworakach),
b. poszkodowany łączy dłonie (zaplata palce dłoni), tworząc improwizowaną
pętlę z rąk,
c. ratownik przekłada pętlę z rąk poszkodowanego przez głowę ratownika
i opiera jego dłonie na karku,
d. transport rannego odbywa się poprzez poruszanie się ratownika na
czworakach.
Uwaga:
(1) Metody nie stosuje się w przypadku złamań kończyny górnej.
(2) W przypadku osoby nieprzytomnej ratownik musi zastosować
improwizowane połączenie rąk oraz zabezpieczyć (podtrzymywać) głowę
rannego.
Metoda przenoszenia podchwytem pod ramiona używana jest w przypadku

Podchwyt pod ramiona
transportu poszkodowanego na niewielkie odległości lub przenoszenia w inną
pozycję. Wykonanie przeniesienia rannego tą metodą polega na wykonaniu
a. ratownik przyjmuje postawę wyjściową klęcząc w głowie rannego, twarzą
zwróconą do twarzy rannego,
b. ratownik wkłada ręce pod pachy rannego, splatając dłonie na jego klatce
piersiowej tworząc pętlę transportową,
c. ratownik podnosi rannego stopniowo unosząc się na nogach, aż do osiągnięcia
postawy półsiedzącej i przenosi rannego.
Metoda czołgania na czworakach z chwytem za kark (ang. neck drag). Metoda przenoszenia podchwytem pod ramiona.

176
Uwaga:
Metodę można wykorzystać przenosząc rannego przy pomocy dwóch żołnierzy
(chwyt pod ramiona i kolana).
Metoda chwytu strażackiego jest jedną z najpopularniejszych metod ewakuacji Chwyt strażacki
rannych na polu walki ze względu na prostotę i uniwersalność w zastosowaniu.
Chwyt strażacki posiada szereg zalet:
a. szybkość załadunku,
b. wygoda przenoszenia,
c. szybkość przenoszenia rannego,
d. swoboda działania jedną ręką.
Wykonanie przeniesienia rannego tą metodą polega na wykonaniu

a. podniesienie rannego do postawy klęczącej, a następnie do stojącej
(wykorzystujemy metodę podchwytu pod ramiona wykonywaną zarówno od
strony pleców lub od strony głowy,
b. po ustabilizowaniu rannego w postawie stojącej:
‐ w wariancie wykonywanym od strony pleców, lewą ręką podtrzymując rannego,
ratownik podnosi prawą rękę rannego, a następnie przekłada głowę pod
barkiem rannego i ciągle go podtrzymując przechodzi do trzymania rannego od
przodu (ratownik i ranny stykają się klatkami),
Ewakuacja bezprzyrządowa rannego przez
‐ w wariancie wykonywanym od strony twarzy, ratownik podnosi i stabilizuje dwóch żołnierzy przy pomocy metody
rannego w postawie stojącej (zablokowanie kolan), "siodełko".
Źródło: h ps://www.dvidshub.net (PD)
c. ratownik chwyta rannego w pasie opierając jego głowę o bark,
d. ratownik chwyta ręką nadgarstek rannego unosząc go do góry, a następnie
wykonując klęk na prawe kolano, jednocześnie przekładając prawą rękę
pomiędzy kolanami rannego i chwytając ponownie za nadgarstek ręki tworzy
pętlę z kończyn stabilizując rannego, Prowadzenie rannego
e. opierając wolną rękę na kolanie ratownik podnosi się do postawy stojącej,
f. po przyjęciu postawy stojącej ratownik poprawia położenie rannego,
a następnie przenosi go w wyznaczone miejsce).
Rozdział XI
III
Ewakuacja bezprzyrządowa rannego z wykorzystaniem uchwytu Ewakuacja bezprzyrządowa rannego przez dwóch żołnierzy
ewakuacyjnego kamizelki zintegrowanej. z wykorzystaniem pasów barkowych kamizelki zintegrowanej.
Źródło: h ps://www.dvidshub.net (PD) Źródło: h ps://www.dvidshub.net (PD)

177
Metoda chwytu strażackiego z dynamicznym podciągnięciem Metoda chwytu strażackiego z dynamicznym podciągnięciem
z postawy leżącej: podciągnięcie kolan. z postawy leżącej: chwyt za dłonie (nadgarstki).
Metoda chwytu strażackiego z dynamicznym podciągnięciem Metoda chwytu strażackiego z dynamicznym podciągnięciem
z postawy leżącej: podciągnięcie do góry rannego i przejście do z postawy leżącej: zarzucenie rannego na bark.
postawy wyprostowanej.
Metoda prowadzenia poszkodowanego z podparciem jest stosowana

w przypadku zachowania możliwości chodzenia przez rannego, również przy
ranieniu jednej z nóg. Prowadzenie opiera się na wykonaniu następujących
czynności:
a. podniesienie rannego do postawy klęczącej, a następnie do stojącej
(wykorzystujemy metodę podchwytu pod ramiona wykonywaną zarówno od
strony pleców lub od strony głowy),
b. ranny samodzielnie lub przy pomocy (chwyt za nadgarstek) kładzie rękę na
barkach i szyi ratownika, opierając się o niego,
c. ratownik stabilizuje rannego poprzez objęcie go w pasie oraz dodatkową
stabilizację ręki poprzez chwyt za nadgarstek.
Uwaga:
Zastosowanie metody podparcia zachowuje swobodę jednej z rąk ratownika, co
ma znaczenie w przypadku konieczności odparcia ataku przeciwnika.
NOTATKI

178
Bibliografia
Poradnik szeregowego zawodowego oraz szeregowego Narodowych Sił Rezerwowych, DWLąd. Wewn. 191/2011,
Warszawa 2011
Poradnik dowódcy drużyny/załogi/obsługi, DWLąd. Wewn. 190/2011, Warszawa 2011
Vademecum dla instruktora Wojsk Obrony Terytorialnej, cz. I, Taktyka działań patrolowych i szkolenie strzeleckie
(projekt), Warszawa 2018
Opieka nad rannym w warunkach pola walki ‐ procedury dla żołnierzy: podręcznik szkolenia medycznego żołnierza
profesjonalnych Sił Zbrojnych RP, Łódź 2011
Gąsior D., Pająk J., Patałuch J., Powszechna obrona przeciwlotnicza: poradnik dowódcy, Wrocław 2016
Maciejewski P., Robak W., Młynarczyk M.,Indywidualne środki ochrony przed skażeniami w Wojsku Polskim, [w:]
Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza, nr 37, Warszawa 2015
Instrukcja eksploatacji filtracyjnej odzieży ochronnej FOO‐1 i narzutki ochronnej NO‐1, Ministerstwo Obrony
Narodowej, Warszawa 2013
Makowiec P., Mroszczyk M., Podstawy szkolenia taktycznego lekkiej piechoty, Warszawa 2016
Czerwiński M., Makowiec P., Podstawy ratownictwa taktycznego, Warszawa 2014
Soldatreglemente för Soldaten i fält (SoldF), Stockholm 2001

179
180

Podr Wot Podst 2019

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podr Wot Podst 2019

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DOWÓDZTWO WOJSK OBRONY TERYTORIALNEJ

PODRĘCZNIK SZKOLENIA PODSTAWOWEGO

Skład: Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)

Projekt okładki: Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)

Fotograﬁa na okładce: Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej

Rysunki: Paweł Makowiec (Wydział Kształcenia na Odległość DWOT)

Konsultacja merytoryczna: Mobilny Zespół Szkoleniowy DWOT

Termin ewaluacji tekstu: 14 lutego 2020 r.

Copyrights 2019 Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej

Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej

Rozdział I. WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ

I.1 Ogólne zadania pododdziałów OT ...11

Rozdział II. PRZYGOTOWANIE INDYWIDUALNE ŻOŁNIERZA DO DZIAŁANIA NA POLU WALKI

II.1 Przygotowanie wyposażenia i uzbrojenia do działania na polu walki ...21

Rozdział III. DZIAŁANIE ŻOŁNIERZA W WARUNKACH ZAGROŻENIA SKAŻENIAMI

III.1 Zagrożenia BMR ...57

Rozdział IV. POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA W DZIAŁANIACH TAKTYCZNYCH

IV.1 Ogólne zasady POPL ...69

Rozdział V. MARSZ TAKTYCZNY

V.1 Przygotowanie żołnierzy do działania w marszu ...79

Rozdział VI. DZIAŁANIE W STAŁYM REJONIE ODPOWIEDZIALNOŚCI

VI.1 Ubezpieczenie bezpośrednie rejonu ...95

VII.1 Stanowiska ogniowe i podstawy fortyﬁkacji polowej ...109

Rozdział VIII. DZIAŁANIE W NATARCIU

VIII.1 Marsz na kontakt ...129

ROZDZIAŁ IX. ELEMENTY DZIAŁAŃ ROZPOZNAWCZYCH

ROZDZIAŁ X. PODSTAWY SZKOLENIA OGNIOWEGO

X.1 Podstawy balistyki ...149

ROZDZIAŁ XI. PODSTAWY MEDYCYNY POLA WALKI

XI.1 Indywidualny Pakiet Medyczny ...163

Zawsze gotowi, zawsze blisko.

Credo Wojsk Obrony Terytorialnej

Jestem obywatelem, żołnierzem Wojska Polskiego.

Żyję tak, by zawsze być gotowym.

Jestem pomocnym ramieniem i tarczą dla mojej społeczności.

Będę walczył niezłomnie, a przeciwności mnie nie złamią.

Będę wspierał i bronił rodaków, nawet gdy inni ich opuszczą.

Będę stał na straży wartości, o które walczyli moi patroni.

Nie pochwała i medal, a uznanie towarzyszy broni będą moją nagrodą.

Honoru munduru i formacji zawsze bronić będę.

Pododdziały OT ze względu na swoją specyﬁkę lekkiej piechoty, dysponującej

Zadania WOT w czasie pokoju: Zadania w czasie pokoju

Zadania WOT w czasie kryzysu: Zadania w czasie kryzysu

Zadania WOT w czasie wojny: Zadania w czasie wojny

Podręcznk szkolenia podstawowego WOT

Wymienione działania WOT wykonują samodzielnie lub współdziałając

W ramach delegowanych uprawnień dowodzenia, jednostki OT mogą zostać

I.2 Sekcja lekkiej piechoty

Skład sekcji W skład sekcji wchodzą żołnierze następujących specjalności (funkcji):

Podsekcja w wariancie podstawowym składa się z 6 żołnierzy (organizacja sekcji

Podręcznk szkolenia podstawowego WOT

Podręcznk szkolenia podstawowego WOT

Starszy radiotelefonista Starszy radiotelefonista (R1) obok wykonywania standardowych obowiązków

Starszy ratownik Starszy ratownik (M2) obok wykonywania standardowych obowiązków

Podręcznk szkolenia podstawowego WOT

Podręcznk szkolenia podstawowego WOT

I.4 Działanie żołnierza w składzie sekcji

Działania taktyczne Działania taktyczne to wszelkiego rodzaju działania realizowane przez

Walka Walka (bój) jest podstawowym elementem w działaniach taktycznych,

Wyróżniamy następujące podstawowe rodzaje walki:

Podręcznk szkolenia podstawowego WOT

Natarcie to działanie mające na celu rozbicie przeciwnika oraz opanowanie

Działania opóźniające to działania o charakterze zaczepnym lub obronnym,

W działaniach pododdziałów OT szczególna role odgrywają działania