Chương 5.

Sơ lược về cấu trúc và

chức năng của tế bào

1. Phương pháp cô lập và quan sát tế bào

2. Kích thước và hình dạng tế bào
3. Sơ lược về cấu trúc & chức năng
4. Sự phân ngăn và hợp tác trong tế bào
Vì sao tế bào thực hiện được các chức năng của sự sống?
1- Phöông phaùp coâ laäp vaø quan
saùt teá baøo

- Coâ laäp
Loïc
Ly taâm phaân ñoaïn

- Quan saùt: duøng Kính hieån vi

Phöông phaùp quan saùt teá baøo
Kính hieån vi laø cöûa soå nhìn vaøo theá giôùi teá baøo.

Kính hieån vi cuûa Teá baøo (the cell) do Robert

Robert Hook Hook veõ (1665)
Kính hieån vi do
Leeuwenhoek
cheá taïo (1674)
ñeå quan saùt
ñoäng vaät
nguyeân sinh vaø
vi khuaån.

Kính hieån vi quang hoïc

Các loại kính hiển vi căn bản để quan sát tế bào
v Quang học
+ Trường sáng / tối (Brightfield / Darkfield)
+ Đối pha (Phase-contrast)
+ Huỳnh quang (Fluorescence)
+ Đồng tiêu (confocal)
+ Giải mã (Deconvolution)
+ Siêu phân giải (Super-resolution)
…
v Điện tử
+ TEM (Transmission Electron Microscope)
+ SEM (Scanning Electron Microscopy)
+ Cryo-EM (Cryo-electron microscopy)
Brightfield (unstained specimen) Phase-contrast

Differential-interference contrast
Brightfield (stained specimen) (Nomarski)
• Kính hiển vi huỳnh quang và kỹ thuật hóa tế bào
miễn dịch

8
 Confocal
Fluorescence

50 µm
• Kính hiển vi confocal (lát cắt quang học)

10
Deconvolution Super-resolution
SEM

Cryo-EM
TEM vaø SEM (duøng nam chaâm thay thaáu kính)
2. Kích thước và hình dạng tế bào
Ø Tế bào nhân thực (Trừ tế bào hồng cầu, trứng
chim, Acetabularia, thần kinh, cơ): 10-100 µm.
Ø Tế bào nhân sơ (trừ mycoplasma, Thiomargarita
magnifica): 1 – 10 µm.
Vi khuẩn khổng lồ Thiomargarita
Kieåm soaùt kích
thöôùc teá baøo

S = 6 . 30 . 30 = 5.400 µm2
V = 30 . 30 . 30 = 27.000 µm3 Þ S/V = 5.400 / 27.000 = 0,2

s = 6 . 10 . 10 = 600 µm2
v = 1.000 µm3 Þ s/v = 600 / 1.000 = 0,6 > S/V

Tæ leä S/V kieåm soaùt kích thöôùc teá baøo (lôùn hôn toái
thieåu & nhoû hôn toái ña)
Kích thước và hình dạng tế bào rất thay đổi,
để phù hợp với chức năng
Hình dạng tế bào
Prokaryotic cell Eukaryotic cell
3- Sô löôïc veà caáu truùc & chöùc naêng

Ngăn: vùng hay bộ phận tế bào (tế bào, màng,,

lysosome...)

Bào quan: cấu trúc hay ngăn có vai trò chuyên

biệt.
• Bốn ngăn chính của tế bào nhân thực:
lớp phủ bề mặt, màng plasma, cytoplasm, và nhân

Tế bào động vật

Tế bào thực vật
Tế bào
1. Lớp phủ bề mặt
2. Màng nguyên sinh chất (plasma membrane)
3. Tế bào chất (cytoplasm)
Cytosol
Các bào quan
Không có màng: Trung tử (MTOC)
Bộ xương tế bào
Ribosome
Proteasome
Có 1 màng: - Bào quan thuộc hệ thống nội màng
Mạng nội chất nhám và trơn
Thể Golgi
Lysosome
Không bào
- Vi thể: Peroxisome, glyoxysome
Có 2 màng (có bao): Ti thể và lục lạp
4. Nhân
Chức năng tổng quát của tế bào
v Lớp phủ bề mặt
Ø Lớp phủ bề mặt tế bào động vật

- Chất nền ngoài tế bào (extracellular matrix)

- Glycocalyx
- Bề mặt tế bào
- Chỗ nối
(1), Extracellular matrix (ECM) chứa các protein sợi
(collagen) đan xen với phức hợp proteoglycan
(2), Glycocalyx được tạo
bởi polysaccharide trên
glycolipid hay glycoprotein
của màng plasma.
 (3), Bề mặt tế bào

Loâng nhung Choã loàng

® Taêng dieän tích beà maët trao ñoåi chaát

(4), Chỗ nối

* Kín: khoaûng giöõa 2 teá

baøo bieán maát
* Bám: khoaûng giöõa 2 teá
baøo roäng với caùc sôïi
* Liên lạc: keânh
Ø Lôùp phuû beà maët teá baøo thöïc vaät
- Vaùch (hôïp chaát pectic, các sợi celluloz và protein)
- Caàu lieân baøo (chỗ nối)
v Màng nguyên sinh chất = ranh giới ngoài
[trao đổi chất, chuyển thông tin]

Lôùp ñoâi
phospholipid
 Moâ hình
maøng theå
khaûm loûng
(Singer vaø
Nicholson
1972)

• Taát caû caùc maøng teá baøo nhaân thöïc ñeàu laø “maøng
ñôn vò”, töùc laø “lôùp ñoâi phospholipid ñöôïc khaûm
protein”, theo moâ hình “maøng theå khaûm loûng”.
• Nhaân, ti theå, luïc laïp coù bao (hai maøng ñôn vò).
vCytoplasm (Tế bào chất) = cytosol + bào quan

- Cytosol chứa nước (» 85%), protein (bao gồm

các enzym), nhiên liệu, nguyên liệu (tiền chất).
- Bào quan:
+ không có màng
+ có một màng bao bọc
+ có 2 màng (có bao)
Ø Các cấu trúc không có màng

Bộ xương tế bào

Chức năng
- nâng đỡ
- di chuyển và định vị
- cử động
Khảo sát tính linh động của vi ống
Dùng chất cản phân chia tế bào: colchicin & taxol

Colchicin
Molecular motors
Proteasome: loại các protein bất thường hay
không còn cần thiết cho tế bào
 Ribosome
- Gồm 2 loại: tự do và liên kết

- Chức năng: tổng hợp protein

Ø Bào quan thuộc hệ thống nội màng

Maïng noäi chaát nhaùm:

toång hôïp protein

Maïng noäi chaát trôn:

-Toång hôïp lipid
-Ñiều hoøa bieán döôõng
carbohydrate vaø khöû ñoäc
(trong teá baøo gan, caùc
enzyme cuûa maïng noäi
chaát trôn lieân quan trong
söï khöû ñoäc thuoác).
-Dự trữ calcium
Boä maùy Golgi: tieáp tuïc cheá bieán protein vaø lipid töø
maïng noäi chaát nhaùm vaø trôn (thöôøng nhaát laø gaén hay
bieán ñoåi caùc chuoãi ñöôøng ngaén, ñeå taïo glycoprotein
hay glycolipid).

3 möùc ñoä toå chöùc:

°caùc tuùi maøng
°theå Golgi (dictyosome): 5 - 8 tuùi maøng
°boä maùy Golgi: (vaøi - haøng traêm theå Golgi / teá baøo)
Lysosome: tieâu hoùa thöïc phaåm & dieät vi khuaån (teá baøo
baïch huyeát), thực baøo (taùi taïo caùc baøo quan bò hoûng),
baûo ñaûm an toaøn cho teá baøo chaát.

Tiêu hóa thực phẩm Thực bào

Không bào thực phẩm, trung tâm, co rút

Không bào thực vật Không bào co rút ở

Dự trữ nước, các hợp chất hữu Paramecium
cơ và ion khoáng Đẩy nước thừa ra ngoài
giúp tạo áp suất trương
Mối liên hệ giữa các bào quan thuộc hệ thống nội màng
Nhiệm vụ của hệ thống nội màng
Ø Peroxisome (bào quan oxid hóa)
Ø Ti thể và lục lạp
Luïc laïp: photon ®
hoùa naêng (ñoåi)
Ti theå: glucoz ®
ATP (chuyeån)
v Nhân: trung tâm kiểm soát di truyền của tế bào
chân hạch, điều khiển mọi hoạt động của tế bào
Vai troø cuûa nhaân (thí nghieäm Hammerling, 1934)

Acetabularia
mediterranea
(med)

A.
crenulata
(cre)

Þ Nhaân ñieàu khieån söï taïo chaát kieåm soaùt söï taïo noùn
Phaân bieät: Teá baøo nhaân
thöïc coù bao nhaân, caùc
baøo quan coù maøng vaø vi
oáng (teá baøo nhaân sô
khoâng coù).
4- Phaân ngaên & hôïp taùc
trong teá baøo

Ngaên: vuøng, boä phaän

teá baøo coù chöùc naêng
rieâng bieät (teá baøo,
maøng, cytosol,
Lieân heä tröïc tieáp veà caáu truùc
lysosome, luïc laïp...)

YÙ nghóa:
- Phaân ngaên: hoaït
ñoäng ñoàng thôøi
- Hôïp taùc: hoaït ñoäng
coù hieäu quaû hôn
Lieân heä veà chöùc naêng