KASAYSAYAN NG DULA

Panahong Pre- Kolonyal

Panahon ng Kastila
Panahon ng Amerikano
Panahon ng Hapon
Panahon ng Batas Militar
Kasalukuyang Panahon
 Saan nga ba nagsimula ang dula?

Nagsimula ang dula sa Pilipinas noong matagal na matagal pa bago dumating

ang mga Kastila. Nag-ugat ito sa mga ritwal at seremonya ng isinasagawa noon ng
ating mga ninuno. Ayon kay Casanova, ang mga katutubo’y likas na mahiligin sa mga
awit, sayaw at tula na siyang pinag-ugatan ng mga unang anyo ng dula. Ang mga unang
awitin ay nasa anyo ng tula. Ang mga katutubo rin ay mayaman sa epikong bayan na
kalimita’y isinasalaysay sa pamammagitan ng pag-awit. Ang mga awit, sayaw, at ritwal
ay karaniwang ginaganap para sa pagdiriwang ng kaarawan, binyag, pagtutuli, ligawan,
kasalan, kamatayan, pakikipagdigmaan, kasawian, pananagumpay, pagtatanim, pag-
aani, pangingisda, atbp.

HALIMBAWA NG MGA KATUTUBONG DULA:

PAGTATANIM SA KABIKULAN

Sa pagtatanim ng kamote sa Kabikulan ang tagpuan ay sa kaingin. Kinakailangang

isagawa ito sa unang kabilugan ng buwan, kinakailangang taib ang dagat,
kinakailangan – kung may isang lalaking kakilalang iisa lamang ang bayag, siya ang
unang dapat na maglagay sa hukay ng binhi — siya ang pangunahing tauhan.
Maghuhubo't hubad siyang uupo sa hukay at kasama ng tatlong dulong baging ng
kamoteng itatanim na ibabaon niya at tatabunan sa lupa ang kanyang bayag. Pagtayo
niya saka lamang magsusunurang magtanim ang iba. Ang ritwal na ito ay ayon na rin
sa matandang paniniwala na kapag taib ang dagat ang kamote ay tutubong malago at
mapagkukunan ng panggulay, kapag kabilugan ng buwan at iisa ang bayag ng lalaking
magtatanim, ang bunga ay mabibilog at malalaki, kapag nakahubo't hubad ang
magtatanim, ang balat ng bunga ay maninipis.

PAG- IINUMAN

Ang mga karaniwang gawain sa araw-araw noon ng mga ninuno ay sadyang madudula.
Ang pag-iinuman sa baku- bakuran o mga gilid ng tindahan sa liwasan, ang mga tudyuan,
bidahan, awitan, at sayawan ay isang dula. Ito ay makikita sa mga saliksik ni Dr. E.
Arsenio Manuel sa mga awit ng Tayabas, Quezon.

PAMAMANHIKAN

Ang pamamanhikan noon ay napakakulay panoorin. Ang binata sampu ng kanyang mga
kamag-anakan, kakilala't mga kaibigan, kasama na rin ang isang matalinong
tagapagsalita, ay tutungo sa bahay ng dalagang napupusuan dala ang lahat ng mga
kinakailangan pagkain, inumin, regalo, atbp. Samantala, ang pamilya naman ng dalaga,
sampu ng kanyang kamag-anakan, kakilala't kaibigan, ay matamang maghihintay. Kung
hindi ang ama ang tatayong tagapagsalita, may ibang nakatatanda o isang matalinong
lalaki ang magsasagawa. Magtatagisan ng talino ang dalawang tagapagsalita. Ito ay
maaaring magbunga ng pagkakasundo o pagkakahidwa.
Sa kanila nakasalalay ang palad ng magkasintahan. Ang mga pag-uusap ay
dinaraan sa patalinhaga. Kapag nagkaigi ang usapan, tuloy ang ligaya, ang kainan,
ang kasunduan. Kapag naman nagkaaberya, uuwi ang binata, sampu ng kanyang
mga kasamahang bigo. Ang kasunduan ay maaaring paghiling ng pamilya ng babae
ng isang bahay na titirhan ng dalawa kapag nakasal na, kung ilang kalabaw na dapat
ibigay, kung ilang buwan o taon dapat manilbihan mag-araro sa bukid, magsibak ng
kahoy na panggatong, mag-igib ng tubig, magtrabaho sa kusina, atbp. sa bahay ng
dalaga para maobserbahan ang kanyang ugali at kung hanggang saan tatagal ang
kanyang pag-ibig. Maaari rin namang hilingan siya ng malaking halagang pera.
Ngunit ang lahat ng ito ay hindi nangangakong tuluy-tuloy na ang pag-iisang dibdib.
Maaari pa rin siyang ayawan ng pamilya ng babae kapag may napunang di kanais-
nais sa kanyang kilos at pag-uugali. Ang pagiging seloso halimbawa o pagiging
mapagsamantala na kapag wala ang kasambahay ay hihipuin o hahawakan ang
kamay ng dalaga, o kaya'y nanakawan ng halik. Kapag nagkaganito, mawawalang
saysay lahat ang kaabalahan at kapaguran niya. Ang kapalaran ng binatang
inaayawan pagkapamanhikan ay depende na sa tibay ng kanyang loob. Kapag
mahina, maaari siyang magpatiwakal, mabaliw, o magpakalayo-layo dala ng
kahihiyang sasapitin niya at ng kanyang pamilya. Kapag naman nagtagumpay siya,
siyempre, tataglayin niya ang paggalang ng pamilya ng babae, ang paghanga ng
lahat, at ang pagkauliran ng mapapangasawa.

Ang mga ritwal at seremonyang ito ay mga payak lamang sa ganang kabuuan. Ang
pagtatanim at ang tagayan o pag iinuman ay wala pang banghay, samantalang sa
pamanhikan ay mayroon na. Sa pagtatanim ay wala pang diyalogo, sa tagayan o pag-
iinuman ay wala pang banghay, samantalang sa pamanhikan ay mayroon na. Sa
pagtatanim ay wala pang diyalogo, sa tagayan o pag-iinuman ay mayroon nang kaunti
bukod sa awitan at kung minsan ay may sayawan pa. Sa pamanhikan naman ay pawang
matatalinghaga ang usapang patula. Magkaganoon man, ang mga aksyon ng mga ito ay
masasagisag at mapagpahiwatig.

Ang MIMESIS na siyang pinakakaluluwa ng drama ay makikita sa

mga ritwal ng katutubo. Ang mga ritwal na ito’y isinasagawa ng mga
babaylan ng panahong iyon. Ang klasikal na ideya ng
impersonasyon ay mababanaag kapag sumasamba sila sa mga
anito o dili kaya’y sa isang mahikero na pinaniniwalaang
nagtataglay ng pambihirang kapangyarihan.

Halina’t palawigin pa natin ang iyong

kalaman sa pinag- ugatan ng mga dulang
Filipino sa bansa! Tara na’t maglayag sa
panibagong kamalayan!
 Mga Katutubong Dula
1. Bikal at Balak

Ang bikal ay maaaring awitin ng dalawang babae o dalawang lalaki. ang mga
mang-aawit ay magkahiwalay na nakaupo sa magkabilang panig ng silid, habang nasa
gitna ang mgamanonood. Sa mga berso ng awit ay nagtatalo ang dalawa at
hinahalungkat ang mga kasiraan okapangitan ng bawat isa. Sa ganitong pagkakataon,
lalong nag-iinit ang pagtatalo dahil ang mgamanonood ay may kanya-kanyang kakampi.
Ang balak naman ay ang pagsusuyuan ng isang dalaga’t binata sa pamamagitan
ng awit na umiindayog at matalinghaga. May mga pagkakataong gumagamit ang
dalawa ng kudyapi. Sa pamamagitan ng tugtugin ng kudyapi ay naipararating ng bawat
isa ang kani-kanilang niloloob atdamdamin.

2. Bayok o Embayoka

Ito’y isang pagtatalong patula ng mga Maranaw na nilalahukan ng isang lalaki at

isang babae na binabayaran ng salapi o kasangkapan pagkatapos ng palabas. Ang
mga kasali rito ay dapat na mahusay sa berso sapagkat ang kunting pagkakamali sa
pagkakamit o pagpili ng salita ay maaaring humantong sa mainitang sagutan. Sa
ganitong pagkakataon, ito ay maaaring magingdahilan ng pag-aaway ng mga pami-
pamilya.

3. Kasayatan

Kadalasan, ang bayok ay sinusundan ng isang laro ng panyo na tinatawag na

kasayatan. Ito ay sinasalihan ng mga dalaga’t binata at nahahati sa dalawang pangkat.
Magkahiwalay ang mga babae’t lalaki sa magkabilang dulo ng tanghalan. Magsisimula
ang sayaw pagkatapos ngtalumpati ng Sultan ng lugar o dili kaya’y ng may-ari ng bahay
na pinagdarausan ng pagdiriwang. Magkahiwalay ang mga babae’t lalaki sa
magkabilang dulo ng tanghalan. Magsisimula ang sayaw pagkatapos ng talumpati ng
Sultan ng lugar o dili kaya’y ng may -ari ng bahay na pinagdarausan ngpagdiriwang.
Ang maybahay ay hihingi ng pahintulot na pasimulan na ang sayaw. Ito ay ginagawa
sapamamagitan ng patula. Pagkatapos sumagot ng mga panauhin ay sisimulan niya
ang pakikipag-usap sa mga binata habang sumasayaw sa paligid ng mga iyon.
Ipapatong niya sa balikat ng isangbinata ang isang panyo. Pagkatapos ay tutungo
naman siya sa grupo ng mga babae at ipapatong angisa pang panyo sa isa sa kanila.
Ang sayaw ay sinasaliwan ng mga instrumentong kudyapi, kulintang,agong at kubing.
Ang kanilang mga kilos ay waring naglalarawan ng kanilang mga ninuno.

4. Dallot

Sa mga Ilokano ito’y awit ng pag-ibig. Ang lalaki ay tutula at nagpapahayag ng

pag-ibig at ito’y sasagutin ng babae nang patula. Pagkatapos ay aawitin nila ang tula sa
saliw ng kutibeng, gitara ng mga Ilokano. Ito’y itinatanghal kapag may binyag, kasalan o
handaan.
Habang nag-aawitan ang dalaga’t binata ay pinapasa ang oasi, isang uri ng alak.
Kapag ang babae ay tinanggap ang pag-ibig na iniluluhog ay ihahayag at itatakda ng
mga magulang ang kasal. Ang pagbabayo ng palay ay mahalagang bahagi habang
itinatakda ang kasal. Ito ay ginagawa sa saliw ng awit na Pamulinawen habang ang
mga tao’y nagsasayawan. Gayundin, ang pagbibigay ng datos (dowry) ay bahagi ng
kasalan. \
5. Dung-Aw

Ang tradisyong Dung-aw ng mga Ilokano ay isang tulang panambitan na

binibigkas sa piling ng bangkay ng anak, asawa o magulang. Ang berso ay
nagsasalaysay ng paghihinagpis ng naulila at paghingi ng kapatawaran sa nagawang
kasalanan o pagkakamali sa namatay.
Ang mga sumusunod ay halimbawa ng Dung-aw na sipi sa aklat nina Natividad,
Simbulan at Academia.

Ako’y kaawaan o aking kapatid

ako’y kaawaan o aking asawa
ikaw namatay o aking kapatid
ikaw namatay o aking asawa
ano ang natira’t sa akin naiwan
sa abang buhay kong walang kapalaran?
Ang lahat sa akin ay nakalilimot
pagkat parang sanggol sa iyo umiirog
ang mga mata ko pugto sa luha
ang abang puso ko babad sa luha.

6. Hugas-Kalawang

Isang tradisyon ng mga tagagitnang Luzon. Isinasagawa ito pagkaraan

ngpagtatanim ng palay, ang mga magsasaka ay gumawa ng damara sa tumana o sa
taniman.Naghahandog ng premyo ang may-ari ng lupa para sa pinakamabilis
magtanim. Pagkatapos ngpagtatanim, sila ay naghuhugas ng kamay at susundan ito ng
kainan at magkakasayahan habangnagkakantahan, nagsasayawan, nagkukuwentuhan
at nagtutuksuhan.Ang hugas-kalawang ay nagtataglay rin ng mimesis sapagkat ang
mga gumaganap dito ay mga magsasaka at may-ari ng lupa.

7. Dalling-Dalling

Ang dalling-dalling ay isang tradisyonal na anyo ng dula ng mga Tausug sa Sulu.

Nangangahulugang “Mahal Ko”, ang dalling-dalling ay isang ritwal na nag-aanyaya sa
mgamanonood na umawit habang ang magsing-irog ay sumasayaw. Ang lalaki’t babae
ay nagliligawan sa pamamagitan ng pag-awit ng kanilang mga niloloob. Kadalasan, ang
mga manonood ay kumakantarin nang may himig na panunudyo.

8. Pamamanhikan

Ito ay kung saan maghaharap sa isang piging o munting salu-salo ang pamilya
ng lalaki at babaeng nagnanais na makasal. Sa pagkakataong iyon pinag-uusapan at
pinagkakasunduan ang mga detalye ng magaganap na kasalan. Mahusay na
pinagpaplanuhan ng magkabilang panig kung kalian at saan gaganapin ang kasalan at
ang mga hangganan ng mga gastusin ng bawat pamilya. Sa panahon din ng
pamamanhikan ang pagbibigay ng lalaki ng dote o bigay kaya para sa pamilya ng
babae. Matapos ang pamamanhikan, maiiwan ang lalaki sa bahay ng babae upang
magsilbi. Gagawin ng lalaki ang mga gawaing maaring makatulong sa pamilya ng
ginigiliw. Ang bispiras ng kasalan ay ang huling araw at gabi bago ang kaganapan. Ito
ang pinaka-aabalang araw sapagakat sa araw na iyon inihahanda ang mga pagkain at
kagamitan para sa kasal. Nagtutulungan ang dalawang panig sa lahat ng mga gawain.
Masaya rin ang araw na ito sapagkat habang ginagawa ang mga paghahanda ay nag-
iinuman, nagsasayawan, at nagkakaroon ng mga katuwaan ang pamilya ng lalaki at
babae kasama ng mga nagsisitulong sa pagahahanda.

9. Balitaw

Ang balitaw ay sayaw at awit sa panliligaw ng mga Cebuano at Waray na

gumagamit ng balse. Sa pamamamagitan nito, ipinahihiwatig ng isang binata ang
kanyang pag-ibig sa dalagang nililiyag sa mga pagdiriwang. Kadalasan, ang matulaing
liriko ng awit ay nilikha sa pamamaraang impromto habang ang magka-pareha ay
sumasayaw nang paikot sa bawat isa na gumagamit ng ritmong hakbang-sara-hakbang
at ang pagsayaw ay umaabot ng ilang oras kapag mahusay ang mga mananayaw.
Tumutukoy din ito sa awit sa panliligaw ng mga Tagalog.

10. Wayang Orang ng mga Katutubo Purwa

Tumutukoy sa pagmamalupit ng mga Sultan sa kanilang aliping babae.

Ginaganap ito kaugnay ng mga seremonya sa pananampalataya at pagpaparangal sa
kani-kanilang mga pinuno at bayani. Ang usapan ng mga tauhang nagsisiganap ay
nasa anyong patula.

EBALWASYON

Panuto: Magsaliksik ng iba pang katutubong dula na umusbong sa inyong lokalidad na

maikakategorya sa mga katutubong dula at punan ang talahanayan sa ibaba. Bigyan ito
ng paliwanag at paraan kung paano nagaganap at isinasadula.

Dula Paliwanag/ Deskripsyon

1.

2.

3.

4.

5.

Pagyabungin pa ang kaalaman sa

pamamagitan ng pananaliksik ng mga lokal na
dulang isinasagawa sa inyong lokalidad. Isang
mainam na paraan ito upang higit na maunawaan
ang kultura ng iba’t ibang komunidad at mga
taong nagsasabuhay nito upang muling buhayin
ang sining ng dulaan.
 Sa loob ng mahigit na tatlong daang taong pananakop ng mga Kastila ay namayani ang
iba't-ibang uri ng dulang sekular at panrelihiyon. Ayon kay Dr. Nicanor Tiongson, ang mga
dulang sekular ay idinaraos bilang bahagi ng pagdiriwang sa pistang bayan, samantalang ang
mga dulang panrelihiyon ay napapanood bilang makulay na paglalarawan ng mahalagang
kapistahan at panahon sa liturhiya ng simbahang Katoliko. Ang mga uri ng dula na palasak sa
panahong ito ay lubos na mauunawaan kung muling susuriin ang tunay na dahilan ng
pagkakasakop ng mga Kastila sa ating bansa. Hindi kaila sa atin na isa sa mga layunin ng mga
Kastila ay ang gawing Kristiyano ang mga Pilipino.

Namutiktik ang mga komedya na itinuturing na pinakamahalaga at pinakasikat na

dulang sekular noong panahong yaon. Samantala, pumalaot at nagningning ang
senakulong batay sa pasyong heneses, ang tulang-kasaysayan ng buhay at kamatayan ni
Hesukristo. Ayon rin kay Tiongson ang mga dating dulang panrelihiyon ay maaaring hatiin
ayon sa haba nito: ang mga maiikling pagsasadula tulad ng Salubong at panunuluyan:
ang mga mahahabang dula tulad ng Senakulo na nagsisimula sa Linggo ng Palaspas
hanggang Linggo ng Pagkabuhay gayon din ang tibag.

Sa panahong ito ay ‘di tulad ng Duplo at Karagatan na dati nang ginagawa dito sa ating
bansa bago pa man dumating ang mga Kastila. Nagkaroon ito ng mga modipikasyon kung
kaya't nauso ang mga dulang pantahanan na tulad ng bulaklakan at huego de prenda. Sa
bandang huli ay pumasok ang mga sarsuwela na pawang nakasulat sa wikang Kastila. Ganoon
din, may ilang Pilipino ang nagtangkang sumulat ng sarsuwela ngunit ang mga ito ay sa wikang
Kastila rin.

Napakaraming dulang panlibangan

ang ginanap ng ating mga kalahi noong
panahon ng Kastila. Halos lahat ng mga
dulang ito ay patula. Narito ang mga
sumusunod:

1. Moro-moro/Komedya

Ang Moro-Moro ay isang dulang makarelihiyon na kinagigiliwan ng mga

Pilipino noong panahon ng mga Kastila. Ang mga pangunahing tauhan ng dula ay
mga Kristiyano at mga Muslim. Nagsimula ang uri ng dulang ito noong
kasalukuyang kainitan ng labanan ng mga Kastila at Muslim sa Mindanao. Noong
Pebrero, 1637, matagumpay na napabagsak ang tropa ng mga Muslim sa
Kotabato. Ito'y sa pamumuno ni Gobernador Heneral Sebastian H. Corcuera.
Ang pangyayaring ito ay naging inspirasyon ng mga batang naglalaro sa
dalampasigan ng Cavite. Nasa anyong dula, ginagaya ng mga bata ang labanang
Muslim at Kristiyano, na kilala sa tawag na Moro. Sa dula ang mga Moro ay
matatapang at magugulo, samantalang ang mga Kristiyano naman ay mababait at
tahimik. Sa larong ito, nilusob ng mga Kristiyano ang moog na pinamumunuan ni
Cachil Corrolat. Uamaatikabong labanan sa pamamagitan ng espadang gawa sa
kahoy at patpat. Ito ay nagwawakas sa pagdakip kay Cachil Corrolat.
 Ang larong ito naging kauna-unahang Moro-Moro na itinatanghal sa
Pilipinas.Si Padre Jeronimo ay naging inspirasyon ang moro-moro upang sulatin ang
“Guerra Piraticas” na ang paksa ay ang pagkalupig ng moog ni Corrolat. Ito'y
itinanghal sa Casa dela Compania sa Maynila noong Hulyo 5, 1637. Isang
pagtatanghal na may ganitong uri din ay ginaganap sa Pangasinan noong Abril
29.1750 nang bininyagan si Sultan li Mudin ng Jolo. Sinundan ito ng pribadong
pagtatanghal noong Enero 22, 1772 sa palasyo ng Gobernador Heneral sa Maynila.
Ang “No mas Muchachos” ay ipinalabas sa Maynila noong Mayo 2, l848. Ito'y
parangal sa pagkalupig ng Isla Balanguingui ng mga Kastila sa pamumuno ni
Gobernador Narciso Claveria.
Ang komedya ay maindayog at mahimig. Ang karaniwang sumulat nito ay
mga pare, ngunit napatanyag sina Jose de la Cruz (Joseng Sisiw) at Francisco
Baltazar (Kikong Balagtas) dahil sa ilang komedya na naisulat.

Komedyang isinulat ni Balagtas

Orosman at Zafira - isang komedyang may apat na yugto.

Don Nino at Selinda - isang komedyang may tatlong yugto.
Auredato at Astronome - isang komedyang may tatlong yugto.
Clara Belmori - isang komedyang may tatlong yugto.
Abdal at Miserena - isang komedyang itinatanghal sa Abukay noong 1859.
Bayaceto at Dorlisca - isang komedyang may 3 yugto na itinatanghal sa Udyong
noong Setyembre 29, 1857.
Almansor at Rosalina - isang komedyang itinatanghal sa Udyong nang
ipagdiwang ang pista ng bayan noong Mayo 8, 1841, sa loob ng 12 araw na ang
pagtatanghal ay sinisimulan nang ika-2 ng hapon hanggang ika-7 ng gabi.
La India Elegante El Negriro Amante - isang sayneteng may isang yugto lamang
at itinatanghal sa Udyong noong ika-8 ng Mayo, 1861, isang taon bago mamatay
si Balagtas. Ayon kay Hermigildo Cruz, ang dulang itoy hango sa tunay na buhay
ng dalawang alla sa bahay ng mga Baltazar, ang tunay na ngalan ay Minanggi.
isang mabuting mang-aawit at saka si Toming isang ita na halos palaki sa bahay
ng Baltazar din.

Komedyang Nagpatanyag sa Tondo Theater na Isinulat ni Huseng Sisiw:

La Guardia Civil De Granada

Reyna Encantada Casamiento Por Fuerza
Hernandez At Galisandra
Jason At Media
Rodrigo De Vivar

Alam niyo ba na sina…

 Mandudula Pilipino Deskripsyon

Honorato de Vera Itinuring na pangunahing komedyante

noong dekada 1880. Napabantog ang
isinulat niyang “Doña Ines Cuello De
Garza Y El Prinsipe Nicanor”.

Anselmo Jorge Fajardo "Ama ng Panitikang Pampango". Ang

komedyang kanyang isinulat ay itinanghal
noong 1881 na may pamagat na "Vida De
Gonzala De Cordoba"

Aurelio Tolentino Sumulat ng moro-moro sa wikang kastila

na pinamagatang “La Vengeanza De
Conde Roudell”.

Dalawang Uri ng Komedya

Komedya De Santo - sumisentro sa buhay ng mga santo, himalang dala ng mga

santo at mga yugto ng buhay ng mga santo

Sekular na uri ng komedya - tungkol sa mga labanan ng mga kaharian ng

Kristiyanismo sa Europa tulad ng Pransya, Italya at Espanya at pag-ibig ng mga
dakilang Muslim at Kristiyanismong karakter. Mula sa mga awit at korido mula sa
mga medieval na kaharian, na inilimbag bilang libritos (pamphlets).

2. Senakulo
Ang senakulo ay palasak sa Luzon at Kabisayaan tuwing Kiuwaresma o
Mahal na Araw. Dinaraos ito sa mga bakanteng lote at hiligang aliwan ng mga
Pilipino kapag gabi na. Kung minsan, gumagawa sila ng tanghalan na gawa sa
kahoy o kawayan. Ang mga tao'y nagdadala ng sarili nilang upuan. Itoy
pagsasadula ng buhay at pagpapakasakit ni Hesus. Ang mga piyesa sa senakulo
3. Karagatan
ay batay sa mga pasyon. Ang pangunahing tauhan ay sina Hesukristo, Birheng
Maria, Ang Karagatan
San ay maaaring
Jose at Maria simulan
Magdalena. Angngpagsasadula
isang imbukasyon – ang pagtawag
ay kadalasang inaabot
sangpanginoon
ilang araw upang magingsunud-sunod.
at gabing patnubay ngNoong
laro. Itoy
unamay
ang anyong dula sapagkat
mga pasyon na itoy
nagtataglay ito ng banghay, suliranin at tunggalian, at may
binibigkas o inaawit kapag may pabasa sa bahay o sa kapilya. kalutasan at kakalasan.
Ang Karagatan ay batay sa alamat ng isang prinsesang hangad na maka-isang
 5. Salubong
Tuwing Pasko sa pagkabuhay ay ginaganap ang seremornya ng salubong sa
pamamagitan ng pagsalubong ng dalawang prusisyon: Ang isa ay ang prusisyon ng
Resurrection na nagbubuhat sa bahay ng may-ari ng Poon at ikalawa ay ang prusisyon ng
Mahal na Birhen na nanggaling sa simbahan. Pagkatapos magsalubong ay nagsasama ang
dalawang imahen sa isang prusisyon at ibinababa sa pamamagitan ng kalo. Nasa loob ng
Padre Mariano Sevilla na taga-Tondo, Maynila na hinalaw niya mula sa mga awiting
Italuano ni Muzarelli at tinawag niya itong Flores de Mayo.
Ang mga kabataang nag-aalay ng mga bulaklak ay dinadalit ang mga papuri, may isang
namumuno na siyang dadalit na sasagutin naman ng kabataan. Pagkaraan nito ay isa-isa
silang mag-aalay ng mga bulaklak sa altar.
 14. Panunuluyan

Ang Panunuluyan ay isang kaugaliang Kristiyano ng mga Filipino na nagtatanghal

ng masalimuot na paglalakbay nina Santo Jose at Birheng Maria mula sa Nazareth
patungong Bethlehem upang maghanap ng matutuluyan na mapagsisilangan kay
 17. Santakrusan
Halos nakalimutan na ang Tibag at napalitan ng Santakrusan, ang paghahatid ng krus
sa simbahan. Itoy isang marangyang parada ng mga sagala at mga konsorte na lumilibot sa
mga kalye. Ang mga sagala ay nagrerepresenta ng iba't ibang tauhan sa Bibliya. Naririyan si
Maria Magdalena at ang Konserteng Boanerges; si keyna Sentensiyada ,reyna nang itinakwil
at nakaposas ang mga kamay: si Reyna Esther, "Femme Fatale" ng Reyna ; lntanta
Judith ,hawak ang pugot na ulo ni Holounes, ang kaaway na kapitan, Reyna de las Flores, ang
marikit na reyna ng Mayo at kasingrangya ng panahon; Babaeng Bandera,ang may hawak ng
bandila ng Pilipinas; at ang Reyna Helena at Konsorte ay si Constantin0 ang pangunahing
atraksiyon ng okasyon. Ang katapusan o huling Santakrusan ang pinakamagastos at
pinakamarangya. Sa pagkakataong ito dapat maunawaan na ang Santakrusan ay naging
tradisyon lamang at hindi umunlad bilang isang anyo ng dula.

18. Papuri/Putong
Kadalasan, ginaganap ang papuri kapag piyesta sa isang baryo o munisipalidad.
Ginagawa ito sa paraang patula bilang parangal sa napiling reyna o prinsesa ng kapistahan
kaugnay ng pagpuputong ng korona ng karangalan. Noong unang panahon, ang korona ay
nilikha lamang buhat sa mga tinuhog na mga bulaklak tulad ng sampaguita ngunit nang
malaunan ay naging tingga o pilak ang mga ito. Sa ibang lugar sa Luson, ang papuri/putong ay
binubuo ng mga bersong nahahati sa tatlong bahagi:
a.) bago tumapak sa hagdan ng tanghalan
b.) habang umaakyat sa hagdanan
c.) habang pinuputungan ng korona ang pinararangalang reyna.

EBALWASYON

Panuto: Basahin at sagutin ang mga tanong sa ibaba. Bigyan ng

komprehensibong pagtalakay.

1. Ano ang naging impluwensya ng pananakop ng Kastila sa ating mga dula?

2. Bakit ang mga dula ng mga Kastila ay palaging patungkol sa relihiyon?

3. Ano marahil ang naging kalagayan ng dula kung hindi tayo nasakop ng mga Kastila?

4. Ano na ang narating ng dula ngayon?

5. Ano sa tangin mo ang impluwensya ng mga Kastila na nakaapekto sa dulaang Pilipino

ngayon?
 Isang bagong pangkat ng mananakop ang nagdalang mga pagbabago sa
panitikan ng Pilipinas. Ipinakilala ang mga bagong anyo ng literatura gayang
malayang taludturan (sa mga tula), maikling kwento at mapamunang sanaysay
(critical essay). Ang impluwensya ng mga Amerikanong mananakop ay nanatili ka
alinsabay ng pagtatalaga sa Ingles bilang wikang ginagamit sa lahat ng paaralan sa
bansa gayundin ng paglinang sa masining na kamalayan ng mga manunulat batay
sa modernong panitikang dala ng mga mananakop.

Maliwanag na ambag ngpanahong ito ang pelikula. Sa kauna-unahang pagkakataon ay

nakapanonood ang mga Pinoy ng mga larawang gumagalaw. Binigyang-daan ng imbensyong ito
ang pag-ungos ng kulturang popular. Dito kauna-unahang kinilala ang DULA o DRAMA.

Ang tunay na drama ayon kay Sebastian ay nagsimula noong mga unang taonng
pangungupkop ng mga Amerikano. Inilalarawan sa tunay na Pilipinong dula ang mga
pangarap ng bansa. Dito ipinapakita ang mga katutubong kultura, paniniwala,at tradisyon.
Ikinukuwento rin ang paghihirap at pagpupunyagi sa buhay ng mga katutubongPilipino.
Dito rin mamamalas ang iba't ibang anyo ng kanilang pamahalaan at uring lipunan.
Samakatuwid, ang tunay na dulang Pilipino ay nagbibigay ng mas malawak na pang-
unawa sa kulturang Pilipino at nagbibigay ng kasagutan sa mga pangangailangan ng mga
Pilipino. Higit sa lahat, ito’y nagsisilbing gabay para sa kabutihan ng mga mamamayang
Pilipino.

Sa unang bahagi ng ika-20 siglo ang mga dula’y tungkol sa

MAKABAYAN subalit noong 1920 ang karamihan sa dulaan ay
nagupo mula sa makabayan napalitan ito nga
MAKATOTOHANAN at MAROMANSA. Dito sa panahong ito
pinanghina ang Moro-morong SARSWELA subalit ‘di rin ito
tumagal ng mahabang panahon at ito’y naigupo naman ng
bodabil, burlesque at sine na dala rin ng mga dayuhan.

Patuloy na pumailanlang ang mga TEMA na

nasyonalismo at pagmamahal sa bayan sa lahat ng anyo ng mga
akdang panliteratura sa panahon ng pagdating ng mga
Amerikano. (Espina, et.al, 2009). Sa dulang Pilipino higit na
sumingaw ang diwang makabansa. Gayundin, sumiklab ang
pelikula. Ang mga mandudulang Pilipino ay nakaranas na
maaresto, mabilanggo,at mabigyan ng babala. Isinabatas din
ang "BatasSedisyon" kung saan ipinagbawal ang pagsasalita a
tpagsulat laban sa Amerika lalo't higit ang kaisipang may
kaugnayan sa kalayaan.
 MGA DULA SA PANAHON NG MGA AMERIKANO

1. Dulang Musikal (Sarswela)

Nagsimula mang mapayabong ang sarsuwela sa ilalim ng Panahon ng mga

Kastila,maituturing na ang pamumukadkad nito ay makikita sa panahon ng
pananakop ng mga Amerikano, espesipiko sa mga taong 1900 - 1930. Ang
Sarsuwela sa Panahon ng Amerikano ay tunay na makulay. Mayaman ang
tradisyon ng dulaan sa ating bansa. At isa nga sa mga masasabing tumatak at
patuloy na impluwensiya. Kinikilala ang sarsuwela bilang isang uri ng dulang
musikal: may awitan at sayawan. Sa paglalarawan ni Nicanor G.Tiongson sa A
Short History of The Philippine Sarsuwela (1879-2009) sa Philippine Humanities
Review, ang sarsuwela ay binubuo ng isa hanggang limang yugto o bahagi,
nasusulat sa pormang tuluyan (o hindi patula), gumagamit ng wikang kolokyal
(wikang pang-araw-araw) at nagtatalakay ng mga karanasang Filipino na
nakabalangkas sa kuwento ng pag-ibig.

2. Dulang Sedisyoso o Dulaang Makabayan

Dulang political na namalasak noong panahon ng Amerikano. Halimbawa nito

ay ang "Tanikalang Ginto" ni Juan K.Abad na kumakatawan sa protesta laban sa
imperyalismong Amerikano. Ito ay patungkol sa pag-iibigan na ang katapusan ay
trahedya. Siya ay pinaratangan ng dalwang sedisyon at nahatulang magbayad
ng multang 2,000 dolyares at mabilanggo ng dalwang taon. Subalit pinawalang
sala siya noong 1906.

3. Dulang Pantanghalan na may iba't ibang tema

Ang dulang pantanghalan ay isang uring panitikan. Ito ay isang masining na

kathang isinulat upang itanghal sa entablado. Ito’y may mga artistang
gumaganap sa mga papel ng mga tauhan ng akda. Ang isang mabuting dula o
drama ay nagbibigay kasagutan sa isang malalim na suliraning naglalarawan ng
kalikasan ng tao at nagtatanghal ng pagtutunggalian ng mga kalooban at mga
damdamin. Ang pang-akit ng dula ay nasa mahusay na pagkakayari, ang pasidhi
nang pasidhing takbo ng pangyayari hanggang dumating sa lalong kapana-
panabik na sandal at magbuhat doo’y pabulusok na sisisid sa wakas. Sa isang
dula, ang pangunahing tauhan ay laging nahaharap sa isang katunggaliang lakas
sapagkat narito ang kaluluwa ng dula. Kapag walang labanan, walang kagalaw-
galaw ang mga pangyayari ay walang dula.

MGA MANUNULAT NG DULA SA PANAHON NG MGA AMERIKANO

MANDUDULA DESKRIPSYON
SEVERINO REYES (1861-1942)  Tinaguriaang Ama ng Dulang
Tagalog at Ama ng Dulang Pilipino.

 Siya ay lalong kilala sa Bansag na Do

Binoy.
  Siya rin ay mas kilala bilang Lola
Basyang na nagmula sa matandang
babae na kapitbahay ng kanyang
kaibigan sa Quiapo. Ang pangalan ng
babae ay Gervacia Guzman de
Zamora o mas kilala sa Tandang
Basyang.

 Itinuturing na Ama ng Sarsuwela

 Isa siyang mahusay na direktor at

manunulat ng dula. Nang itinatag ang
Liwayway noong 1923, si Reyes ang
naging unang patnugot nito.

 Siya rin ay nagsilbing pangulo ng

Aklatang Bayan at ginawang kasapi
ng Ilaw at Panitik.

 Mga dulang isinulat ni Reyes na

umani ng paghanga at tagumpay:

 Walang Sugat - Ito ay isa sa

pinakasikat na dula na kung
saan ay tungkol sa repormang
panlipunan.
 Ang Kalupi - dulang
tumuligsa sa moro-moro
 R.I.P. - Ito ay dulang sanhi ng
pagkakabato ng bahay niya ng
mga taong tumatangkilik ng
moro-moro
 Filipinas Para Los Filipinos
(1905) - ang nagpakilala ng
mga inugali ng ilang
Amerikano noong sila'y
bagong pasok palamang sa
Pilipinas.
 Alma Filipina - Ito ay
tumatalakay sa paglalaban ng
kasakiman at kagandahang
loob.
 Ang Puso ng Isang
Pilipinas(1919) - Ito ay batay
sa muling pagpapahintulot ng
mga Amerikano na gamitin
ang watawat ng Pilipinas.

ATANG DE LA RAMA HERNANDEZ  Reyna ng kundiman

 Mutya ng Dulang Tagalog
 Primadon na ng Tanggalang
Pilipino
 Reyna ng sarswelang Tagalog
AURELIO TOLENTINO  mandudula, nobelista, at orador sa
wikang Espanyol,Tagalog, at
 Pampango,bukod sa pagiging
katipunero.
 Isa siya sa mga Pilipino ng
kanyang kapanahunan na
gumamit ng panulat sa
paghihimagsik.
 Siya ay pumulot ng salitang "dula"
mula sa bisayas at pinatumbas na
salitang "drama". Sa salita ring ito
hinango ang "dulaan sa
kahulugang teatro.
Mga Tanyag na Dula ni Aurelio
Tolentino
 Rizal Y Los Dioses - isang
operang tagalog na puno ng
sagisag pambansa.
 Kahapon, Ngayon, at Bukas
- pinagsakyan niya ng
pagtutol sa pamahalaang
Amerikano ng
pagbabantang muling
paghihimagsik at ng
paghuhulang
magtatagumpay ang
pagkabangon
 Ang Makata - sarsuwelang
may isang yugto at ang
paksa ay politika
 Bagong Kristo - dulang may
paksang panlipunan.
 Luhang Tagalog - dulang
pangkasaysayan at
obramaestra niya
HERMOGENES ILAGAN  Kilala sa bansa na ka Muhing
 Nagtatag ng "Compaña Ilagan" na
nagtanghal ng maraming dula sa
kalagitnaan ng Luzon.
Mga Dula ni Ilagan
 Dalgang bukid - Pinakatanyag na
dula
 Lucha Electoral
 Dalawang Hangal
 Biyaya ng Pag-ibig
 Buwan ng Oktubre - huling
sarswelang kanyang isinulat ayon
sa kanyang anak na si Pilar
JUAN K. ABAD  Isang dramatista
 Nagtatag ng paghayagang
Republicanos Tagalog
 Isa sa mga naglathala ng
pahayagang Laong - laan
 Dimas-alang, pahayagang
kanyang itinatag dahil sa sobrang
pagmamahal sa bayan
 Isa sa mga mandudulang
bumatikos sa mga moro-moro
Mga Dula ni Abad
 Mabuhay ang Pilipinas
 Manila-Olongapo - isinulat
niya nakapiit at ipinalabas
pgkalaya
 Bulaklak ng Sampalok - Isa
sa mga akdang nakatanggap
ng gantimpala
 Tanikalang Ginto -
naglalarawan ng pag-ibig sa
bayan, maykapal, magulang,
kapwa at mga hayop
 Isang Pulo ng Kaaway -
akdang na kanyang isinulat na
mapiit
PATRICIO MARIANO (1877-1935)  Manunulat ng sarswela at dula
 nagsalin ng ibang sulating
banyaga sa wikang Tagalog.
 Siya ay nakasulat ng 137 tula
batay sa kanayang pang araw-
araw na karanasan at pananaw sa
buhay.
Mga Akda ni Mariano:
 Silanganan - dulang iisahing
yugto na itinanghal sa Rizal
theater noong Disyembre 30,
1904.
 Ang Pakakak - dulang iisahang
Yugto na inilahok niya sa timpalak
na itinaguyod ng El Renancimiento
noong 1903
 Akdang Sarswela – “Marcela”,
“Luha’t Dugo”, “Tulisan”,
“Pangakong Hindi Natupad”, “Ang
Anak ng Dagat” at “Lihim ng Pag-
ibig”
 Mga opera- “Lakambini”,
“Liwayway”, “Si Mayumi” at “Lucia
de Lammermor”
JOSE MA. RIVERA  Isang Mandudula sa Tagalog
 Siya rin ay naging kagawad ng
iba't ibang pahayagan tulad ng El
Renancimiento, La Patricia, Vida
 Filipina, La Fraternidad at
Liwayway
 Naging pangulo ng Ilaw at Panitik

Mga Dulang Kanyang Isinulat:

 Ang mga Kamag-anak
 Kundiman
 Maninira
 Ang Bulag
 Panibugho
 Liham ng Ina
JUAN CRISOSTOMO SOTTO  Tinaguriang ama ng Panulaang
(1867-1918) Pampango
 Siya'y nagtago sa sagisag na
Crissot
 Isang manunulat, mandudula at
makata
Mga Dulang Isinulat:
 Balayan at Sinta (Bayan at
Pag-ibig)
 Ing Metunga Perla Gen Pusali
(Ang Perlas sa Panitikan)
 Alang Dios (Walang Dios)

JUAN CRUZ MATAPANG  mahusay na manunulat at

mandudula na tumuligsa sa
pamahalaang Amerikano.
Akda:
 Hindi ako patay - Dulang
nagpahayag ng damdaming
Pilipino na may kinalaman sa
paghihimagsik ng samabayanang
Pilipino laban ng paghihimasok ng
mga Amerikano sa kapakanan ng
Pilipinas.
PANTALEON LOPEZ  Isa sa mga nakilalang manunulat
na sumulat ng sarswela sa Wikang
Tagalog
 ayon sa kanya ang teatro ay
mabisang instrumento upang
ikintal sa mga Pilipino ang
pagiging makabayan.
 Mahilig din sa musika at dahil dito
nakasulat siya ng maraming
sarswela sa pakikipagtulungan kay
Bonifacio Abdon.
Mga dulang isinulat
 La Independencia
 Ang Lumubog na Araw sa Pilipinas
 Tandang tagalog
 Infierno
 Bagong Infierno
 KATTY DELA CRUZ  tinaguriang bituin at Reyna ng
(Cathalina Dela Cruz) bodabil
 kauna- unahang babae na
nagtanghal sa Shanghai
 tinagurian ding mistress of Jazz

Sinasabing ang panahon ng Hapon ang itinuturing na

“Gintong Panahon ng Panitikang Tagalog” sapagkat namayagpag
sa panahong ito ang kalipunan ng mga akdang binubuo ng
maikling kwento, sanaysay, tula at dula na nasusulat sa wikang
Tagalog. Mula sa paghihigpit ng mga Hapon, ipinagbawal nito ang
pagpasok ng mga Hollywood movies sa Pilipinas. Tanging mga
lumang pelikulang Ingles at Tagalog lamang ang paulit-ulit na
ipinapalabas. Nagpalabas din ng mga Pelikulang Hapon.

Samantala ang industriya ng pelikula sa panahong iyon ay baldado mula sa paggawa ng mga
bagong pelikula. Ang kakulangang ito ng mga pelikula ang nagbigay-daan sa pagyabong ng
Dulaang Pilipino. Ang okupasyon ito ng mga Hapon ay nagbunsod sa masiglang panahon ng
Tanghalang Pilipino.

DALAWANG URI NG DULA SA PANAHON NG MGA HAPON

1. Legitimate plays - Ito ay binubuo ng mga dulang susmusunod sa kumbensyon ng pagsulat

at pagtatanghal nito.

2. Illegitimate plays - Kabilang dito ang mga stageshows. Ang stageshow ay kombinasyon ng
mga pagpapatawa, musika, mga sayaw at dula shows.

Ang paggamit sa live stageshows bilang entertainment ng Japanese Propaganda Corps,

na binubuo ng mga sibilyan na inaatasang manipulahin ang kultura ng mga nasasakupang
bansa ng mga Hapon, ay naging matagumpay lalo na sa pagtagos sa kamalayan ng mga
Pilipino. Kasama sa propagandang ito ang pagtatayo ng mga Revue Companies sa bansa sa
pangunguna ni Hidemi Kon ng Japanese Propaganda Corps. Kinuha niya ang isang Italian
national na si Carpi upang mag-organisa ng isang kompanya na magtatanghal sa iba’t ibang
bahagi ng bansa at pinangalanan itong International Revue Company na binubuo ng iba’t ibang
nasyonalidad ng mga artista.

Ang mga artista sa pelikula ay nagbuo rin ng kanilang mga sariling grupo ng Revue
Company at nagsimulang magpalabas sa kalagitnaan ng taong 1942. Noong una ang mga
stageshows ay mga musical variety shows lamang na binubuo ng mga kantahan, sayawan at
mga dula na itinatanghal sa pagitan ng dalawang pelikulang ipinalalabas. Sa kadahilanang,
paulit-ulit na lamang ang mga pelikula ang tanging inaantabayanan na lamang ng mga
manonood ay ang mga stageshows. Sa kalaunan ay hiniwalay ang bahaging musikal ng
kanilang palabas mula sa mga dula.
 Bakit ng aba namayagpag ang stage
shows sa panahon ng mga Hapones?

Dahilan ng Pamamayagpag ng Stageshows

1. Walang ibang kahati ito sa pagbibigay ng aliw sa mga

manonood sa panahong iyon.

2. Naghahanap ng paraan para makapaglibang at makapagsaya

ng kahit papaano ang mga tao sa kabila ng digamaan at
pananakop ng mga Hapon sa bansa.

3. Maaaring ipagpalagay na ang mga Pilipibno noon ay binalingan

ang stageshow bilang paraan ng pagtakas sa realidad ng buhay
—ng kawalan ng trabaho at pagdarahop sa buhay.

4. Nakahatak din ng husto ng mga manonood ang stageshow

sapagkat ang mga nagsisiganap ay ang mga kilalang artista rin
sa pelikula.

Ang stageshow ay kombinasyon ng mga pagpapatawa, musika, mga sayaw

at dula. Ang mga palabas na ito ay itinanghal sa mga sinehan sa kalakhang
Maynila. Isang halimbawa nito ay ang regular na pagpapalabas araw-araw ng mga
stageshows sa Metropolitan Theater na tinawag na Straight Vaudville Fantasy. Ang
mga stageshows sa panahong ito ay nagsilbing hanapbuhay para sa mga artista ng
tanghalan na nawalan ng hanapbuhay nang lumaganap ang pelikulang Amerikano.
Gayundin nagsilbi rin itong pang-aliw sa publiko upang maibsan ang tensyon na
kanilang nararamdaman. Dinudumog ang mga stageshow sa panahong ito
sapagkat inaaliw nito ang mga taong ligalig sa digmaan. Naging lunsaran din ito ng
mga adhikaing pangmakabayan. Sinasabing naglalaman diumano ito ng mga
nakatagong mensahe ng panghihikayat sa mga Pilipino upang makiisa sa
pinaglalaban ng mga kapwa Pilipinong ayaw sa mga Hapon (HUKBALAHAP) noong
panahong iyon.

Ang Kimigayo ang pambansang awit ng Hapon ay itinutugtog bago

umpisahan ang mga palabas sa tanghalan panahong iyon. Ito’y bilang pagpapaalala
sa mga Pilipino sa presensya ng isang bagong mananakop. Kadalasan itong unang
piyesang tinutugtog pagkatapos ng opening number at ang standard opening piece
sa mga konsyerto, asembleya at iba pang mga pagdiriwang.

Ayon kay Julian C. Balmaseda sa kanyang talumpati noong Setyembre 8,

1943 sa Institute of National Language, napansin ng publiko ang kanilang mga
napapanood ng panahong iyon ay hindi dulang matatawag o illegitimate. Kung
kaya’t bilang tugon sa mga manonood na naghahanap ng mga lehitimong dula
nagsimulang magpalabas ang Dramatic Philippines sa pamumuno ni Narciso
Pimentel Jr. noong Pebrero 2, 1943 (staging area ng grupo ang Metropolitan
Theater). Naipalabas ng grupo ang kaunaunahang mga lehitimong dula ng
panahong iyon. Ang dalawang isang yugtong dula ang Sino ba Kayo? na mula sa
iskrip ni Julian C. Balmaseda at isinalin sa tagalog ni Fransico Soc Rodrigo at ang
Help Wanted ni Domingo Nolasco. Napakainit ng pagtanggap ng mga manonood sa
dulang Sino ba Kayo? Kung kaya’t naipalabas ito ng dalawangpu’t walong (28)
 Mula 1943 hanggang Enero 1944 ay dalawangpung dula ang naipalabas ng Dranmatic
Philippines sa Metropolitan Theater bilang stage area. Kabilang sa mga dulang ito ay ang mga
sumusunod na nasa wikang Pilipino.
 Paa ng Kuwago
 Sino ba kayo
 Ang Asawa ng Abogado
 Sa Pula, Sa Puti
 Martir sa Golgota
 Ang Kahapong Nagbalik
 Ulilang Tahanan

Ang Sensura ng mga Dula

Ang lahat ng mga pagtatanghal sa panahong ito ay nasa ilalim ng sensura ng Japanese
Propaganda Corps gaya ng radyo at ng mga publikasyon. Ang mga iskrip ay kinakailangang
ipasa muna sa mga kinauukulan at tsaka lamang makakapagsimulang mag-rehearse kapag
napahintulutan na aito. At hindi lamang iyon, isang araw bago ang pagtatanghal ay pinapanood
pa ito ng mga censors.

Mga Uri ng Dulang Pinahihintulutan

Tradisyunal na dula- hinihikayat ng mga awtoridad na hapon ang mga revue company na
bigyang-pokus ang pagpapalabas ng mga tradisyunal na porma ng dula gaya ng sarsuwela o di
kaya ng mga dulang may mga katutubong mga tagpuan. Halimbawa ukol sa mga buhay ng mga
muslim at iba mga pangkat-etniko upang lalong maigiit sa mga Pilipino manonood ang pagiging
mga Pilipino at Asyano. May mga dula rin na may temang batay sa mga awit, korido, mga
katutubong alamat at mga epiko.

Historikal na dula - pinahihintulutan din ng sensura ang ganitong mga dula na nagpapakita ng
pagiging makabayan. May mga dulang nagtatanghal ng buhay ni Rizal at iba pang mga
rebolusyunaryo.

Dula ng Propaganda - Nais ng mga awtoridad na bigyang-diin ang pagtatanghal ng mga

dulang nagtatampok sa mga buhay ng mga mahihirap lalo na ng mga magsasaka at mga
mangingisda.

Dulang nagtatampok ng mga Ordinaryong Tao - Naapakaraming mga dula na nagtatampok

ng iba’t ibang mga buhay ng ordinaryong tao sa lungsod. Ang mga tema ay ukol sa mga di-
pagkakaunawaan sa pamilya at ang pang-araw-araw na pakikipagsaplaran ng isang tao para
lamang mabuhay. Ito ay maaring repleksyon ng kahirapan ng buhay sa panahong iyon. Isang
halimbawa dito ay ang dulang satirikong Bigas ay tungkol sa pagkaubos ng bigas na totoong
nangyari sa panahong iyon.

Musical Fantasy- itoy mga dulang nagtatapok ng mga tema ng romansa, makukulay na mga
kasuotan at mga kapanapanabik na mg pakikipagsapalaran kung kaya’t mas naging popular
ang uring ito. Mas epektibo ito sapagkat may pagkaeskapista, na siyang kailangan sa panahon
ng digmaan.

Dulang Relihiyoso - isinasaagawa parin sa panahong iyon ang mga dula tuwing semana santa
sa lahat ng mga teatro sa kaMaynilaan gaya ng senakulo o mga dulang may temang relihiyoso.

Dulang Tagalog at Dulang Salin - karamihan sa mgga dulaang naipalabas ay mga salin sa
Tagalog mula sa orihinal nito sa Ingles at mga dulang nasusulat sa orihinal sa Tagalog
sapagkat hinihikayat ng mga awtoridad na mga Hapon ang paggamit ng Tagalog bilang
pangunahing wika.
Dula sa Ingles - sa simula pa lamang ng okupasyon ng Hapon ay ipinagbawal na ang
pagpapalabas ng mga ito ngunit sa kahuli-hulihang taon ng pananakop ay muling naitanghal
ang mga dulang nasa wikang Ingles.

Dula sa Espanyol - may mga mangilan-ngilan parin mga Spanish Drama groups ang
nagtanghal parin sa mga college auditorium.
Opera at operettas - itinatanghal ito sa Metropolitan Theater. Ito ay pinaunlad upang
magkaroon ng sopistikadong panlasa ang mga Pilipino pagdating sa musika.
Iba pang mga musikal na pagtatanghal - Bukod sa mga opera at operettas ay may iba pang
mga espesyal pang mga konsyerto gaya ng May Time Music Festival na itinanghal noong Mayo
30, 1942 sa Saint Theresa’s College Auditorium.

Ang Dalawang Panig ng Pagtingin ukol sa Dulaang Lumaganap sa Panahon ng Hapon.

A. Ang Pananaw ng mga Pilipino sa dulaan sa panahong iyon

Mayroong dalawang pangunahing kritisismo ukol sa dulaan sa panahong ito.

1. Ito ay walang iba kundi mga pinagtagpi-tagping mga porma ng sining. Ayon kay Manuel
Z. Arguilla (isang batikang manunulat na nagtrabaho bilang censor ng mga stageshows
sa panahon ng mga Hapon
2. Ayon kay Amadeo R. Dacanay, ang mga pagtatanghal sa panahong iyon ay mahihinang
uri sapagkat walang banghay, walang lohika o maayos na pagkakasunud-sunod ng mga
pangyayari.

Ngunit ayon din kay Dacanay bagaman may mga kahinaang tinataglay ang dulaan sa
panahong iyon ay may mga grupo pa rin na nagsisikap para makapagtanghal ng mga
lehitimong dula o produksyon gaya ng Dramatic Philippines. Sa kabila ng pagbabawal ng mga
Hapon sa paggamit ng Ingles ay binigyang pokus pa rin ng grupo ang pagsasalin ng mga sa
Ingles sa Tagalog.

B. Ang Pagtingin ng mga Hapon sa Dula

Para sa mga Hapon na nakapanood ng mga musical shows sa panahong iyon ang
nagsabing walang sariling tradisyon ng dulaan sa Pilipinas. Sapagkat ang mga musical shows
diumano ay mga imitasyon lamang ng kulturang Amerikano. Ganito rin ang palagay ng
Chairman ng Department of Information (Dramatic Section) na si Kodama Hidemi na ang isang
magandang dula ay magagawa lamang kung may matatag na pambansang kamalayan ang
isang bansa at epektibo ito kapag nilalaman nito ang mithiin at paniniwala ng mga mamamayan.
 Pinakamasiglang bahagi ng panitikan ng panahong ito ang dula na nagkaroon ng
pangunahing tagapagtaguyod sa katauhan ng noon ay Unang Ginang ng bansa na si
Imelda Marcos Batas Militar. Sa kanyang masugid na interes at pagtataguyod ay
pinasigla ng Unang Ginang Imelda Marcos ang dulaan noong panahon ng Bagong
Lipunan. Pangunahing nakatulong sa pagpapasigla ng anyong ito ng panitikan ang
pagpapaayos ng lumang tanghalan gaya ng Metropolitan Theatre. Ipinatayo niya ang
Cultural Center of the Philippines at Folk Arts Theatre.

Mga Paaralan at Samahang Nagtanghal ng Naiibang Dula

1. Mindanao State University - Sining Kambayoka
2. PETA – nina Cecile Guidote Alvarez at Lino Brocka
3. Repertory Philippines - nina Rebecca Godines at Zenaida Amador
4. UP Repertory- ni Behn Cervantes
5. Teatro Filipino- ni Rolando Tinio
6. Ateneo University – Bagong Sibol

Mga Manunulat ng Dula

1. Jose Y. Dalisay
2. Edgar Maranan
3. Isagani Cruz
4. Dong delos Reyes
5. Tony Perez
6. Paul Dumol

Mga Naitanghal sa Metropolitan Theatre

1. Isang Munting Alamat ,Portrait of the Artist as a Filipino ni Lamberto Avellana
2. “Halik sa Kampilan” ni Leonardo Ilagan
3. “Usa sa Kasalan” ni Orlando Nadres
4. “Tales of the Manuvu” ni Beinvenido Lumbera
5. Dulaang Raha Sulayman (Foort Santiago)
6. Sakada
7. Kabesang Tales
8. Juan Obrero
Nagpatuloy rin ang Palanca sa paggawad ng parangal sa mga dulang may
iisahing yugto, isang bagay na nakadaragdag sa pagsigla ng dula sa panahong ito. Isa
sa mga natampok na dulang pinagkalooban ng gantimpala ng Palanca noong 1974 ang
dulang – “Sidewalk Vendor” ni Reul Molina Aguila na naglalarawan ng buhay ng mga
kabataang lalaking sidewalk vendor – mga nagtitinda ng sigarilyo.
DULA SA RADYO 1. Mr.Lonely
2. Si Matar 1. Gulong ng Palad
3. Dahlia 2. Flor de Luna
4. Ito ang Palad ko at iba pa 3. Anna Liza at iba pa

DULA SA TELEBISYON

Sa kasalukuyang panahon, mas umunlad, maraming nagbago at marami na

tayong iba't ibang dula gaya ng panradyo, pantelebisyon at pampelikula. Tinatawag din
ito na De-Kahong Libangan. Sa panahong ito, ang mga dula ay itinatanghal sa mas
malalaking entablado at aktwal nang napapanood ng mga tao.

Sa kasalukuyang panahon, mas umunlad, maraming nagbago at marami na

tayong iba't ibang dula gaya ng panradyo, pantelebisyon at pampelikula. Sa panahong
ito, ang mga dula ay itinatanghal sa mas malalaking entablado at aktwal nang
napapanood ng mga tao.

1. Dulang Pantelebisyon – isang dula kung saan karaniwang ginaganap at

napapanood sa isang pampublikong lugar o telebisyon at karaniwang ding
gumaganap ditto ay mga propesyonal na tauhan lamang.
2. Dulang Pantanghalan - isang dula na isinasagawa o inatatanghal sa
pampublikong entablado kung saan ipinapahayag ng mga tauhan ang kanilang
emosyon, tulad ng pagkanta, pagsayaw, pagsasadula ng isang kwento at iba pa.
3. Dulang Panradyo – isang pagtatanghal na boses lamang ang nagpapatakbo ng
kwento. Maaaring isang tao lamang ang gumanap sa isang kwento.

Sa panahon ng republika ito ay nahahati sa apat na panahon:

1. Panahon ng Liberasyon
Sa panahong ito pansamantalang nakamit ng mga Pilipino ang Kalayaan kaya
ang mga Pilipinong manunulat ay nakapagsaad ng saloobin. Ang madalas gamiting
paksa ay mga nagaing karanasan nila sa kamay ng hapones ito ay ang "kalupitan ng
mga hapones, kahirapan ng pamumuhay noon, pamahalaang hapon, at kabayanihan
ng mga gerilya". Sa panahongito ang namalasak ang mga panitikan na dulang may
isang yugto sa taong 1953, dulang ganap ang haba noong 1975, dulang pantelebisyon
noong 1990, at dulang pampelikula noong 1994 na karaniwang ginaganap at
mapapanood sa pampublikong lugar otelebisyon.

2. Panahon ng Aktibismo
Sa panahong ito naging ganap na mapanghimagsik ang mga kabataan. Naging
madugo at mapangwasak ang mga demonstrasyon at pagpapahayag. Nagkaroon ng
kamulatang panlipunan. Pinaksa ang mga kabulukan ng lipunan at politika. Ang dula sa
panahong ito ay may malalaswang tema dahil ito’y nagsisilbing “entertainment” sa mga
Pilipino particular na sa mga kalalakihan.

3. Panahon ng Bagong Lipunan

Sa panahong ito, ang kaguluhan ay pinalitan ng disiplina. Nanumbalik sa panahong ito
ang katahimikan at naging matatag ang bagong lipunan. Nagkaroon ng pagbabagong
isip ang mga mamamayan at ang mga naisulat na akda ay may pagmamalaki sa pagka-
Pilipino. Ang dula, telebisyon at pelikula ay muling bumangon at sumigla. Naging aktibo
muli ang mga mandudula sa mga palabas ng mga sinaunang dula gaya ng sarsuela.
Naging aktibo muli ang mga mandudula sa mga palabas ng mga sinaunang dula gaya
ng sarsuela. Inilunsad ang taunang pistang mga pelikulang Pilipino tuwing buwan ng
Disyembre sa pamamagitan ng Metro Manila Film Festival.
4. Panahon ng Kasalukuyan

Matapos ang EDSA People Power Revolution ay itinalaga bilang pangulo ng Pilipinas
na si Cory Aquino at nagtuloy-tuloy na ang kalayaan ng pilipinas. Ang lahat ng midya ay
naging malaya ang mga mamamayan na tumalakay at tumuligsa sa mga pangyayari sa
bayan.Nagsimula sa isang mapayapang rebolusyon na humantong sa pagsigla ng
panitikan sa iba't ibang larangan.

Ang mga programa sa Radyo at telebisyon ay maririnig na sa kasalukuyan na

nakakapagpapahayag ng mga tunay na niloob nang walang takot o pangamba ang mga
tagapagsalita sa radyo at mga lumabas sa telebisyon. Ang DZRH- isang matandang
istasyon ng radyo sa ating bansa kasalukuyang tumataguyod sa isang programang
"kabayan" ang mga tao ay nabigyang kalayaang magsalita at magbigay ng kani-
kanilang opinyon o kuro-kuro.

Sa panahong ito may mga samahan o pangkat na nagbigay ng mga parangal sa

mahuhusay na akda ng dula na pinaparangalan sa Don Carlos Palanca Memorial
Awards for Literature. Dahil dito maraming mga bagong manunulat ang nagnais na
makapagambag sa pagsulat ng dula. Ilan sa mga akdang nagkamit ng unang
gantimpala ay ang mga sumusunod:

 Dulang may isang yugto:

1990- “Usapang Babae” ni Cris Millado
1992- “ Daigdig Dinaig ng Makamundong Pananalig ni Abel Molina
“Dalawang Mukha ng Kagubatan” ni Emelina G. Regis

 Dulang May Tatlong Yugto

1990 – “Deuterium” ni Bienvenido M. Noriega Jr.
1991 – “ Baclaran” ni Wilfredo S. Victoria

 Dulang Pantelebisyon
1990- “ Patay-Bata” ni Manuel R. Buising
“ Ang Pagbabalik ni Kiwada” ni Emmanuel Quindo Palo
1992- “ Walang Lunas” ni Ronaldo Tumbokon

Dahil dito maraming mga bagong manunulat ang nagnais na makapagambag sa

pagsulat ng dula. Ang dula na dati-rating nasa radyo ay tinangka ring ipalabas sa
telebisyon na umani ng hindi matatawaring suporta ng mga tagatangkilik.

Ang mga teleserye na mas kilala bilang soap opera ilang dekada na ang
nakakaraan ay nagsimula sa radyo.Isang opera na tanging mga boses lamang ang
tampok at bumubuo ng isang istoryang sinusubaybayan,na kung tawaging nga'y radio
drama.Karamihan sa mga sumusubaybay nito noon ay mga walang trabaho at nasa
bahay lang kaya naman nakagawian nila na habang naglalaba o gumagawa sa
gawaing bahay ay nakikinig sila ng radyo.Di naglaon ang mga operang ito sa radyo ay
inihambing sa sabong pambahay.Sa kadahilanang madalas itong pakinggan sa mga
tahanan.Kaya naman ang isang Opera sa radyo ay tinawag nang Soap Opera.

Hanggang nagsimulang ipinalaganap ang telebisyon dito sa pilipinas sa 50's at

kanilang isinalin sa telebisyon ang duladulaan na mula sa radyo, ngunit nagtanghal na
ito ng mga tunay na karakter na gaganap sa telebisyon upang bumuo ng isang istorya
na magiging isang soap opera.At dito ay nagsimula ang paglaganap ng Soap Opera sa
telebisyon na tinangkilik ng mga manonood at kasama ding inilunsad noong dekada 50
sa nagsisimula pa lamang na ABS-CBN.

Noong dekada ’70, sumikat ang mga soap opera ng mga iba’t ibang istasyon
Kabilang dito ang Analiza ni Julie Vega nakinumpitensya ang kasabayang Flor de Luna
ni Janice de Belen ipinalabas ito tuwing araw o daytime. Dekada 90 nang
nagpasimulang sumikat at nakilala sa highest rated at longest soap opera sa bansa,
ang Mara Clara na nagpasikat kayJudy Ann Santos. Ang Mara Clara ay tinutukan
tuwing hapon at sinimulan ng ABS-CBN na ipinalabas na sa primetime at dito
nagsimula ang nakagawiang daily prime time.
Nang pumasok nga ang milenyo, dito na nagsimula ang bagong henerasyon ng
soap opera na inumpisahan nang tawaging "Teleserye" bagaman naging opisyal
lamang ito noong taong 2000 nang unang inere ng ABS-CBN ang isang Filipino
Network.Sinimulan ng napaka-tatagumpay ng mga teleseryeng Pangako Sa'Yo, Sa
Dulo Ng Walang Hanggan at Sa Puso Ko, Iingatan Ka.

Sa paglipas ng panahon tila ba nainip ang mga manonood dahil sa haba na

telenobela. Tila sumabay sa bilis ng panahon ang damdamin ng mga manonood na
naging mabilis din ang bawat pagtalakay sa mga palabas. Pumasok sa bansa ang
kauna-unahang serye na nagmula sa Mexico na may pamagat na Marimar noong
1996.Mula noon nagkaroon din ng mga drama ang ABS-CBN at GMA na inangkat mula
sa ibang bansa tulad ng Mexico,Taiwan,Korea at Iba pa.

Panahon naman ni Benigno Aquino ay nagkaroon ng mga dulang pambata tulad

ng Batibot at 5 and up at ang mga dulaang panradyo para sa mga matatanda na syang
kinagigiliwan ng mga matatanda.At sa ngayong kasalukuyan ang sumikat ng mga
dulang pantelebisyon sa ating bansa na tinangkilik ng karamihan. Narito ang ilang mga
halimbawa:
 Telenobela- Isang uri ng seryeng pantelebisyon na kung saan umiikot
ang kwento sa buhay ng Bida ang halimbawa nito ay -"FPJ's" Ang
Probinsyano
 Pulis at Imbestigador- Ito ay ukol sa pagresolba ng mga pulis at
imbestigador sa pangyayaring krimen-"SOCO"
 Anime o Cartoon- ito ay mga ginawa ng industriyang pang
animasyon.Ang anime ay mula sa asya samantalang ang cartoons ay
mula sa amerika-"Doraemon"
 Talkshow- ito naman ay may host na nag-uusap kasama ang mga sikat
na tao-"Magandang Buhay'
 Komedi-Serye- ito naman ay nakapokus sa katatawanan-"Pepito
Manaloto

Malaki naman ang pagkahawig ng dula sa pelikula lalo sa

ngayong may mga dula na ring ipinapalabas sa
telebisyon.Datapwat ang pelikula sa sinehan maaring ulitin ang
panunuod ngunit sa telebisyon ay hindi.Sa pamamagitan ng pag-
unlad ng teknolohiya ay maari na ring ulit-ulitin sa pamamagitan
naman ng internet.Sinasabing ang pelikula raw ang pumatay sa
dula.Ngunit sa paglipas ng panahon namatay din daw ang pelikula
dahil higit na tinangkilik ang mga nobelang mula sa Korea gaya ng
Jumong, Meteor Garden,Stairway to Heaven, Coffee Prince at
marami pang iba.Sa kasalukuyan, kilalang-kilala ang mga
panooring pantelebisyon sa tawag na KOREANOBELA.
Dula Noon at Ngayon

1. Sa mga tauhan

Noon: Mga lalaki lamang ang maaring magtanghal sa mga dula, ang mga batang lalake
naman na hindi pa nagbibinata ang syang nag dadamit at gumaganap bilang babae
dahil ito ay hindi itinuturing na respetadong propesyon. Kinakailangan din nilang mag
lakbay sa iba’t ibang lugar upang humanap ng mga manunuod na magbabayad sa
kanilang pag tatanghal.

Ngayon: Ang babae ay pinapayagan nadin magtanghal sa mga dula. Isa narin itong
propesyon na nirerespeto at pinapahalagahan. Meron na ring permanenting lugar ng
pagtatanghal na sadyang pinupuntahan ng mga tao na kanilang binabayaran para
makapanuod.

2. Sa kilos

Noon: nakaharap sa mga manunuod ang mga actor at hindi gaanong natural ang
kanilang pag arte.

Ngayon: Ang mga aktor ay inaasahang umakto na parang sila sila lamang ang nasa
lugar at walang mga manunuod. Dito pumapasok ang konsepto ng ikaapat na
paralindingan na naghihiwalay sa mga manunuod at mga aktor.

3. Sa Pananalita

Noon: Halatang kinabisado at praktisado ng mga aktor ang kanilang mga linyang
binibitawan.

Ngayon: Mas natural ang kanilang pag sasalita na parang nasa bahay lamang sila at
nakikipagkwentuhan. Hindi mahahalatang ang kanilang mga linya ay bahagi lamang ng
kanilang script.

Ang dula sa ating bansa ay kasintanda ng kasaysayan ng Pilipinas. Bahagi na ito

ng ating tradisyon. Mga tradisyong nagbibigay identidad sa mga Pilipino. Sa paglipas ng
mga taon, nagbabago ang anyo ng mga dulang Pilipino. Ngunit isa ang layunin ng mga
mandudula ang magbigay-aliw sa mga mamamayang Pilipino, at higit sa lahat, ang
bigyang buhay ang mga pangyayari sa buhay ng mga Pilipino.