TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đảng Cộng sản Việt Nam. (2011). Cương lĩnh

Chương 3
CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ THỜI KỲ
QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011). Hà
Nội: Chính trị Quốc gia
2. Nguyễn Quang Mạnh. (2010). Xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa: lý luận và thực
tiễn. Hà Nội: Chính trị Quốc gia.
154

NỘI DUNG CHƯƠNG 3 I. Chủ nghĩa xã hội

I. Chủ nghĩa xã hội

1. Chủ nghĩa xã hội, giai đoạn đầu hình thái kinh
tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa
II. Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

III. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

 QUAN NIỆM VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
CỘNG SẢN CHỦ NGHĨA

1 2 3 4 TƯ BẢN CHỦ NGHĨA

Là phong Là trào lưu Là một khoa Là chế độ xã

PHONG KIẾN
trào thực tư tưởng, lý học – hội tốt đẹp,
tiễn, PTĐT luận phản CNXHKH, giai đoạn
của NDLĐ ánh lý tưởng khoa học về đầu của CHIẾM HỮU NÔ LỆ
chống lại áp giải phóng sứ mệnh lịch hình thái
bức, bóc lột, NDLĐ thoát sử của giai kinh tế xã
CÔNG XÃ NGUYÊN THUỶ
bất công, khỏi áp bức, cấp công hội cộng sản
chống lại bóc lột, bất nhân. chủ nghĩa.
giai cấp công.
Diễn biến theo
thống trị. thời gian
158

Cộng sản chủ

Hình nghĩa là giai
thái đoạn cao
Hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ kinh tế
nghĩa có quan hệ sản xuất dựa trên sở hữu - xã hội
công cộng về tư liệu sản xuất cộng
sản chủ
Chủ nghĩa
nghĩa
xã hội là giai
đoạn đầu
159
 2. Điều kiện ra đời chủ nghĩa xã hội
Chủ nghĩa xã hội, là một xã hội được thiết lập sau thắng lợi
của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa của giai cấp công Điều kiện kinh tế
nhân dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, giành được
chính quyền từ tay giai cấp thống trị và bóc lột trước đó,
thiết lập nền chính quyền mới của nhân dân lao động từ đó Sự phát
xây dựng cơ sở vật chất, kỹ thuật với kiến trúc thượng tầng triển của
về chính trị, tư tưởng, văn hoá tương ứng dựa theo những lực lượng
nguyên lý, quy luật cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin.
sản xuất

Chủ nghĩa tư bản là giai đọan phát triển mới

Điều kiện kinh tế của nhân loại

Đánh giá về chủ nghĩa tư bản, “Giai cấp tư sản trong quá trình thống trị
C.Mác và Ph.Ăngghen khẳng định chưa đầy một thế kỷ, đã tạo ra những lực
lượng sản xuất nhiều hơn và đồ sộ hơn lực
lượng sản xuất của tất cả các thế hệ trước
Chủ nghĩa tư kia gộp lại”
Tình trạng
bản là giai đọan C.Mác và Ph.Ăngghen. (1995). Toàn tập. Tập 4. Hà
người áp bức,
phát triển mới Nội: Chính trị quốc gia
bóc lột người
của nhân loại
163 164
 Điều kiện chính trị
- xã hội
Sự hình
thành giai
cấp vô sản giai cấp giai cấp
cách mạng công nhân tư sản

lực lượng quan hệ

sản xuất sản xuất

Điều kiện ra đời chủ nghĩa xã hội 3. Những đặc trưng bản chất của chủ
nghĩa xã hội

Giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải

Điều kiện chính trị – xã phóng xã hội, giải phóng con người, tạo điều
Điều kiện kinh tế
hội
- Sự mâu thuẫn giữa
- Mâu kiện để con người phát triển toàn diện
thuẫn giữa
LLSX phát triển cao
GCCN và GCTS
với QHSX lỗi thời - Sự phát triển về số
Có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực
lượng và chất lượng
của giai cấp công nhân lượng sản xuất hiện đại và chế độ công hữu về
tư liệu sản xuất chủ yếu
“Thay cho xã hội tư bản cũ, với những Do nhân dân lao động làm chủ
giai cấp và đối kháng giai cấp của nó,
sẽ xuất hiện một liên hợp, trong đó sự
phát triển tự do của mỗi người là điều
Bảo đảm bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc
kiện phát triển tự do của tất cả mọi và có quan hệ hữu nghị, hợp tác với các nước
người”. trên thế giới

• Năm 1943, khi đang thực hiện cuốn Nhật ký trong tù, Hồ
Có nền văn hóa phát triển cao, kế thừa và Chí Minh đã bàn về văn hóa, trong đó có đoạn: “... Văn hóa
phát huy những giá trị của văn hóa dân tộc và là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu
tinh hoa văn hóa nhân loại hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng
những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”.
• Ngay sau đoạn trên Hồ Chí Minh nêu ra 5 điểm lớn xây
dựng văn hóa dân tộc, mà 4 ý cơ bản đều hướng đến mục
Có nhà nước kiểu mới mang bản chất giai cấp tiêu chính trị: tinh thần độc lập tự cường, luân lý biết hy
công nhân, đại biểu cho lợi ích, quyền lực và ý sinh, làm lợi cho quần chúng, vì phúc lợi của nhân dân, nền
chí của nhân dân lao động chính trị dân quyền.
 II. Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
Quá độ
1. Tính tất yếu khách quan của thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội
Trực tiếp Gián tiếp

chủ nghĩa tư bản Chưa trải qua tư

lên chủ nghĩa xã bản chủ nghĩa lên
hội chủ nghĩa xã hội

“Giữa xã hội tư bản chủ nghĩa và xã hội “Về lý luận, không thể nghi
cộng sản chủ nghĩa là một thời kỳ cải biến ngờ gì được rằng giữa chủ
cách mạng từ xã hội này sang xã hội kia. nghĩa tư bản và chủ nghĩa
Thích ứng với thời kỳ ấy là một thời kỳ
quá độ chính trị, và nhà nước của thời kỳ cộng sản, có một thời kỳ quá
ấy không thể là cái gì khác hơn là nền độ nhất định”
chuyên chính cách mạng của giai cấp vô V.I.Lênin, toàn tập, tập 39, tr.309
sản”.
C.Mác và Ph.Ăngghen, toàn tập, tập 19, tr.47.
Karl Marx (1818-1883)

Lênin
2. Đặc điểm của thời kỳ quá độ lên chủ Về kinh tế
nghĩa xã hội
Tồn tại nền kinh tế nhiều thành phần
Sự tồn tại đan xen lẫn nhau trong mối quan
hệ vừa thống nhất vừa đấu tranh với nhau
trên tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế -
xã hội.

Về chính trị Về tư tưởng - văn hoá

Tồn tại nhiều yếu tố tư tưởng và văn hoá khác

nhau
Giai cấp công nhân giành lấy chính quyền, tiến
hành xây dựng một xã hội không có giai cấp

Tồn tại các yếu tố văn hoá cũ và mới

179
 Về xã hội III. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam
1. Đặc điểm quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam là bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa

 Sự lựa chọn con đường đi lên CNXH ở Việt Nam

Chủ nghĩa xã
“Muốn cứu nước và giải phóng dân hội
tộc, không có con đường nào khác
con đường cách mạng vô sản”,
“Chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa
cộng sản mới giải phóng được các
dân tộc bị áp bức và những người
Chủ tịch Hồ Chí Minh lao động trên thế giới khỏi ách nô
(1890-1969)
lệ” Phong kiến
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. CTQG, Hà Nội, 2000, t
9, tr.314
Con đường đi lên 2. Những đặc trưng của chủ nghĩa xã hội và
của nước ta là sự phương hướng xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt
phát triển quá độ
lên chủ nghĩa xã
Nam hiện nay
hội bỏ qua tư bản
chủ nghĩa nhưng
tiếp thu kế thừa
a. Những đặc trưng bản chất của chủ nghĩa xã
những thành tựu hội ở Việt Nam
mà nhân loại đạt
được dưới chế độ
tư bản chủ nghĩa

- Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, Có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc
văn minh dân tộc
- Do nhân dân làm chủ
- Có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực
lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất
tiến bộ phù hợp
Con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh
phúc, có điều kiện phát triển toàn diện
Các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng,
đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng phát triển
b. Phương hướng xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam hiện nay
Một là, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nước gắn với phát triển kinh tế tri
thức, bảo vệ tài nguyên, môi trường
Hai là, phát triển nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa
Có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của
nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Đảng
Cộng sản lãnh đạo
Có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các
nước trên thế giới
Ba là, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà
bản sắc dân tộc; xây dựng con người, nâng
cao đời sống nhân dân, thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội
Bốn là, bảo đảm vững chắc quốc phòng và an
ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội
Năm là, thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, Bảy là, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân
triển; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế. dân.

Sáu là, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa,
thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng Tám là, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh
cường và mở rộng mặt trận dân tộc thống
nhất.

Tám mối quan hệ lớn

Đổi Đổi Giữa Giữa Giữa Độc Giữa

mới, mới KTTT tăng xây Đảng
lập,
ổn KT và và định trưởng dựng lãnh
hướng tự đạo,
định đổi KT và CNXH
XHCN chủ NN
và mới tiến và bảo
bộ, vệ Tổ
và hội quản
phát chính nhập lý,
công quốc
triển trị quốc ND
bằng XHCN
XH tế. làm
chủ