WYZNACZANIE WSPÓŁCZYNNIKA FILTRACJI METODĄ PRZEPŁYWU

USTALONEGO W APARACIE ITB-ZW-K2 (APARAT WIŁUNA)

Ruch wody w skałach nazywamy filtracją. Polega ona na bardzo powolnym przemieszczaniu się
wody przez system porów. W ruchu laminarnym objętość wody V przepływająca przez daną próbkę
jest wprost proporcjonalna do powierzchni przekroju F, przez który następuje przepływ, czasu
trwania przepływu t, ΔH (różnicy wysokości hydraulicznych) na drodze przepływu l (różnicy
poziomów wody) oraz współczynnika filtracji k, zaś odwrotnie proporcjonalna do długości drogi
filtracji l.
H
V  k t  F 
l

W ruchu laminarnym istnieje proporcjonalność między prędkością filtracji ν a spadkiem

hydraulicznym J. Prędkość filtracji zdefiniowana jest jako stosunek wydatku wody Q do przekroju
poprzecznego próbki F
Q
v
F

Q = V/t – wydatek (objętość wody przepływającej w jednostce czasu) [m 3/s],

F – powierzchnia pełnego przekroju, prostopadłego do kierunku filtracji, którym płynie ciecz
[m2].
Zgodnie z liniowym prawem filtracji (prawem Darcy’ego) zależność prędkości filtracji (ν) od
spadku hydraulicznego (J) przedstawiona jest równaniem

v  kJ
J = ΔH/l – spadek hydrauliczny wyrażony różnicą wysokości hydraulicznych ΔH na drodze
przepływu l [-],
k – współczynnik filtracji [m/s].
Prawo to jest ważne jedynie dla ruchu laminarnego wód. Współczynnik filtracji k zależy nie tylko
od filtracyjnych własności ośrodka skalnego (np. wymiarów cząstek, zagęszczenia, porowatości,
wilgotności, składu mineralnego, struktury próbki), ale także od fizycznych właściwości filtrującej
cieczy (ciężar właściwy, temperatura, lepkość).
Istnieje wiele metod wyznaczania współczynnika filtracji. Spośród nich najczęściej stosowanymi
są: a) laboratoryjne, b) wykorzystujące wzory empiryczne oparte na analizie uziarnienia, c) polowe.
Wartość współczynnika filtracji należy dla każdego przypadku określić za pomocą odpowiedniej
metody i najlepiej dla skały występującej w naturalnych warunkach.

1
 Budowa aparatu ITB-ZWK-2 (oraz fot. 1., 2.)

A – cylinder zewnętrzny,
B – cylinder wewnętrzny,
1 – próbka skały,
2 – pierścień; na jego dnie i na powierzchni próbki umieszcza się siatkę filtracyjną,
3 – perforowany krążek,
4 – obciążnik o masie 10 kg,
5 – pionowa podziałka do odczytu wysokości zwierciadła wody w cylindrach,
6 – zawór doprowadzający wodę do cylindra zewnętrznego,
7 – przelew z cylindra zewnętrznego,
8 – przelew z cylindra wewnętrznego.
B
5
8
6

2
A
4
7

3
Badanie filtracji przy przepływie od dołu
Próbkę skały przeznaczoną do badania porcjami wsypuje się do pierścienia (2) i maksymalnie
zagęszcza. Następnie pierścień wkłada się do cylindra wewnętrznego (B) i dokładnie przykręca
śrubami. Pierścień nakrywa się krążkiem (3), na którym ustawia się obciążnik (4). Na ściance
pierścienia wewnętrznego umieszcza się podziałkę (5) i powoli przez zawór (6) doprowadza się
wodę do cylindra zewnętrznego. Do filtracji używa się wody destylowanej i odpowietrzonej. Należy
zwrócić uwagę aby szybkość podnoszenia się wody od chwili zetknięcia się zwierciadła ze spodem

2
próbki była jak najmniejsza, a czas wypływu wody przez próbkę do cylindra wewnętrznego nie był
krótszy niż 20 minut. Powolne doprowadzanie wody ma na celu dokładne wyparcie powietrza
z porów znajdujących się w próbce. Przy badaniu gruntów sypkich spadek hydrauliczny w
zależności od uziarnienia powinien wynosić od 0,3 do 0,8.
Po uregulowaniu spadku hydraulicznego za pomocą przelewu (7) i ustaleniu się zwierciadeł wody
w obydwu cylindrach przystępuje się do właściwego pomiaru filtracji. W tym celu podstawia się
menzurkę bądź cylinder pod przelew wody przefiltrowanej (8), uruchamiając jednocześnie
sekundomierz. Czas jednego pomiaru zależy od prędkości filtracji i pojemności naczynia. W czasie
badania należy nieprzerwanie mierzyć temperaturę wody. Jeżeli przynajmniej trzy kolejne pomiary V
nie różnią się więcej niż o 2%, badanie można uznać za prawidłowe.

Badanie filtracji przy przepływie z góry

Chcąc uzyskać zmianę kierunku filtracji należy doprowadzać wodę do cylindra wewnętrznego
(B). Spadek hydrauliczny reguluje się przelewem 8, a jako ujęcie wody przefiltrowanej używa się
przelewu 7. Wielkość spadku hydraulicznego powinna być taka sama jak w filtracji od dołu (tj. od
0,3 do 0,8).
Po uregulowaniu spadku hydraulicznego i ustaleniu się zwierciadeł wody w obu cylindrach
dokonuje się pomiaru wykonując czynności podobnie jak przy filtracji od dołu.
Mając wyniki pomiarów oblicza się współczynnik filtracji za pomocą wzoru
V
kt 
F t  J
kt – współczynnik filtracji przy temperaturze wody w czasie pomiaru T[°C],
V – objętość wody przepływającej przez badaną próbkę w czasie t [cm3],
F – powierzchnia przekroju próbki [cm2],
t – czas filtracji [s],
J – spadek hydrauliczny [-]
H
J
l
ΔH – różnica wysokości hydraulicznych (poziomów wody) w obu cylindrach [cm],
l – długość drogi filtracji (wysokość próbki) [cm].

Ponieważ lepkość cieczy zależy od jej temperatury, zatem zdolność filtracji wody przez sieć
porów jest zmienna. W efekcie, dla tej samej próbki gruntu, w różnych temperaturach pomiaru
wartość współczynnika filtracji jest różna. W celu wyeliminowania rozbieżności wyników
uzyskanych przy różnych temperaturach wody, sprowadza się je do wartości otrzymywanych przy
temperaturze wody 10°C zgodnie z równaniem
1359  k t
k10 
1  00337    000022   2

kt – współczynnik filtracji wyznaczony przy temperaturze wody t°C,

k10 – zredukowany współczynnik filtracji w odniesieniu do temperatury wody t=10°C [cm/s],
T – temperatura wody w czasie pomiaru [°C].
Wyniki pomiarów i obliczeń zamieszcza się w załączonym zestawieniu.

3
 Tabela 1. Wymiary próbki

Głębokość tłoczka przed Głębokość tłoczka po

Wysokość Przekrój
umieszczeniem próbki umieszczeniu próbki Średnica próbki, [cm]
próbki, [cm] próbki, [cm2]
gruntu, [cm] gruntu, [cm]
L.p.
  2ś
h1 h1ś h2 h2ś l = h1ś – h2ś Φ Φś F
4
1.
2.
3.

Tabela 2. Wyniki pomiarów przepływu wody przez próbkę

Q=V/t,
L.p. ΔH, [cm] J = ΔH/l, [-] t, [s] V, [cm3] Vś, [cm3] T, [ºC]
[cm3/s]
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

Tabela 3. Wyniki obliczeń współczynnika filtracji.

k t  k tś
L.p. J = ΔH/l, [-] Q=V/t, [cm3/s] kt, [cm/s] ktś, [cm/s]  100%, [%] k10ś, [cm/s]
k tś

1.
2.
3.

Wnioski:
- ….
- ….
- ….

4
 Fot. 1. Stanowisko do oznaczania współczynnika filtracji w aparacie ITB-ZWK-2.

obciążnik 10 kg
suwmiarka
pierścień
wewnętrzny

perforowany
krążek

termometr
waga
laboratoryjna
sitka śruby do mocowania
pionowa podziałka do odczytu
pierścienia w cylindrze
wysokości zwierciadła wody w
wewnętrznym
cylindrach

Fot. 2. Wyposażenie aparatu ITB-ZWK-2 oraz dodatkowe urządzenia.