4) ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

Ἡ πρώτη χρήση του ὀρου civilisation (πολιτισμός) παρατηρείται στο έργο του Γάλλου Μαρκήσιον
Μιραμπό (1715 - 1789)  οραµατιζόταν µια καλύτερη κοινωνία και συνέδεε τον πολιτισμό µε την
αρετή.

Ἡ ἔννοια του πολιτισμού δε συσχετιζόταν µε την αριστοκρατική συμπεριφορά, αλλά συμβάδιζε µε

την επιθυμία των Διαφωτιστών για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.

 Διαφωτιστές: ο πολιτισμός είναι µια ιστορική διαδικασία που διαμορφώνει και τελειοποιεί τα
κοινωνικά ήθη.
 έχει ξεκινήσει από την αρχή της εμφάνισης του ανθρώπου στη γη καὶ
 συνεχίζεται µε έναν συνεχή και διαρκώς εντεινόµενο ρυθµό που συμβαδίζει µε την ανάπτυξη και
διάδοση της γνώσης καὶ της επιστήμης.

Ο Διαφωτισμός συνέδεσε τον πολιτισμό µε τη συνεχή πρόοδο, τη διαρκή εξέλιξη των σωματικών,
πνευματικών καὶ ηθικών ικανοτήτων του ανθρώπου.

 Αγγλία: culture (1800) = καλλιέργεια γης και ανθρώπου, συνεχής ανάπτυξη και βελτίωση,
παίδευση. Civilisation = έμφαση στα τέχνεργα του ανθρώπου
«Μελέτη τελειοποίησης, μια εσωτερική κατάσταση του μυαλού και του πνεύματος. Ο πολιτισμός
προσπαθεί να προσεγγίσει το όμορφο, το χαριτωμένο και το αρμόζον». Matthew Arnold (1822 -1888),
Αγγλία

Γαλλία: civiliser,civilisé,civil(18οςαι.) = ήδη από τον 16ο αι συνδεόταν με τον πολίτη.

 Στον18ο αι εμφανίζεται με σημασία εκπολιτισμού = μετάβαση σε πνευματικά ανώτερη μορφή ζωής

Γερμανία: Bildung1 (18ος αι.)= Σημασία εκπολιτισμού = μετάβαση σε πνευματικά ανώτερη μορφή
ζωής, μέσω της Παιδείας(πνευματική και ηθική εκπαίδευση και άνοδος)

 Στη νεοελληνική γλώσσα ο όρος πολιτισμός µε τη σηµερινή έννοια εισήχθηκε το 18ο αιώνα από τον
Αδαμάντιο Κοραή.  Μεταγραφή της γαλλικής λέξης civilisation.
Αδαμάντιος Κοραής : Ο Πολιτισμός προϋποθέτει:
 Ημέρωση(ειρήνη και ησυχία).
 Μάθηση, φωτισμό, πνευματική καλλιέργεια (Bildung–Φιλοκαλία Γρηγορίου Νύσσης).
Παιδεία  ελευθερία
Γνώση γλώσσας και ιστορίας της ελευθερία

Πνευματικά επιτεύγματα (πχ.τέχνες,φιλοσοφία)ελευθερία

Συνείδηση Πολίτη – ισότιμη συμβίωση και συνύπαρξη ανθρώπων, δικαιοσύνηελευθερία
Πολιτισμός = Πνευματική και πολιτική αφύπνιση = Ελευθερία από υλικά δεσμά, αλλά και από
πνευματική βαρβαρότητα
Στην Ελλάδα η εννοιολογική σύγχυση μεταξύ των όρων «πολιτισμός» και «κουλτούρα»
απέκτησε μεγαλύτερες διαστάσεις καθώς και οι δύο λέξεις είναι ξένα δάνεια.
 Συνήθως «κουλτούρα» = «πνευματική καλλιέργεια» ή «πνευματικός πολιτισμός»

19ος αιώνα.: (ρομαντισμός): ιδιαίτερη αξία στη μητρική γλώσσα, λαϊκή παράδοση και τέχνη

1
Bildung: ο συνδυασμός της εκπαίδευσης και της γνώσης που είναι απαραίτητες προκειμένου να
προοδεύσεις στην κοινωνία σου, καθώς και η ηθική και συναισθηματική ωριμότητα να διακατέχεσαι από
ομαδικό πνεύμα και να έχεις προσωπική αυτονομία (πηγή: https://eaea.org/wp-content/uploads/2021/02/Bildung-
Greek.pdf )
 ο πολιτισμός συνδέθηκε µε το πολιτικό φαινόμενο του εθνικισμού  κάθε έθνος ( κάθε
πολιτισμικά διακριτή κοινότητα) δικαιούται να αποτελεί και μια ξεχωριστή καὶ αυτόνομη πολιτική
οντότητα.

 εκβιομηχάνιση: διατάρασσε την κοινωνική συνοχή: άσχημες συνθήκες διαβίωσης των λαϊκών
τάξεων στις πόλεις

 σε αντίθεση(!) µε την αντίληψη του Διαφωτισμού ότι η επιστημονική πρόοδος και η ανάπτυξη του
Ορθού Λόγου θα έφερναν ευημερία στο σύνολο των ανθρώπων.  οι υπεραισιόδοξες απόψεις του
Διαφωτισμού άρχισαν να αντικαθίστανται απὀ πιο συγκρατημένες ἡ/ και απαισιόδοξες πεποιθήσεις
(ιδίως μετά τον Α’ Π.Π.)

Όσβαλντ Σπένγκλερ «Ἠ παρακμή της Δύσης» (1915): αμφισβήτησε τις απόψεις του Διαφωτισμού για
τον πολιτισμό.  κάθε κοινωνία μοιάζει µε τον κύκλο ζωής ενός ζωντανού οργανισμού.  Η ακμή
µιας κοινωνίας συνδέται µε την ανάπτυξη τοῦ πνευματικού πολιτισμού, ενώ το στάδιο παρακμής
της εἶναι ο τεχνικός πολιτισμός.