5.

HAFTA
Akış Problemi Tipleri

Moody diyagramını (veya Colebrook denklemini) kullanmayı gerektiren borulama

sistemlerinin tasarımında ve analizinde çoğunlukla 3 tip problemle karşılaşırız (akışkanın ve
boru pürüzlülüğünün her durumda bilindiği kabul edilmektedir):

1. Belirtilen bir debi veya hız için boru uzunluğu ve çapı verildiğinde, basınç düşüşünün veya
yük kaybının hesaplanması.

2. Belirtilen bir basınç düşüşü veya yük kaybı için boru uzunluğu ve çapı verildiğinde,
debinin hesaplanması.

3. Belirtilen bir basınç düşüşü veya yük kaybı için boru uzunluğu ve debi verildiğinde, boru
çapının hesaplanması.

Birinci tip problemler açıktır ve Moody diyagramı kullanılarak doğrudan çözülebilir. İkinci ve
üçüncü tip problemlerle yaygın olarak mühendislik tasarımında karşılaşılır. Bir denklem
çözücüsü olmadan bu tip problemlerde Moody diyagramının kullanılması iteratif yaklaşım
gerektirir.

İkinci tip problemlerde çap verilir fakat debi bilinmemektedir. Bu durumda sürtünme faktörü
için iyi bir tahmin, verilen pürüzlülük için tamamen türbülanslı akış bölgesinden elde edilir.
Bu yaklaşım; büyük Reynolds sayıları için geçerlidir. Debi elde edildiğinde, sürtünme faktörü
Moody diyagramı ve Colebrook denklemi kullanılarak düzeltilebilir ve bu işlem, çözüm
yakınsayıncaya kadar tekrarlanır.

Üçüncü tip problemde çap bilinmez ve dolayısı ile Reynolds sayısı ve bağıl pürüzlülük
hesaplanamaz. Bu nedenle boru çapını kabul ederek hesaplamalara başlarız. Kabul edilen çap
için hesaplanan basınç düşüşü, daha sonra verilen basınç düşüşü ile karşılaştırılır ve başka bir
boru çapı ile hesaplamalar tekrarlanır. Bu işlem, iterasyon yaparak yakınsama sağlanıncaya
kadar tekrarlanır.

Swamee ve Jain 1976 yılında, yük kaybı, debi ve çap hesaplamalarındaki sıkıcı
iterasyonlardan kurtulmak için aşağıdaki açık bağıntıları önerdiler. Bu bağıntılar Moody
diyagramı değerlerinden %2 oranında farklıdır.

−2
∨ 2 L   e  n D   
0.9

=hK 1.07  
ln + 4.62     10−6 < e / D < 10−2 ; 3000 < Re < 3 x108 (35)
gD 5   3.7 D  ∨   
  gD 5 hK 
0.5
 e  3.17n 2 L  
0.5

∨ 0.965   ln  +   Re > 2000 (36)

 3.7 D  gD hK  
3
 L 

0.04
 4.75 5.2

1.25  L ∨
2  9.4  L 
=D 0.66 e   + ν ∨
    10−6 < e / D < 10−2 ; 3000 < Re < 3 x108 (37)
  ghK   ghk  

υ: kinematik vistozite

Hesaplamalarda borunun gerçek iç çapını hesapladığımızdan emin olmalıyız. Çünkü bu çap

nominal çaptan farklı olabilir.

ÖRNEK 5)

=ρ 1.221
= kg / m3 ve ν 1.45 x10−5 m 2 / s değerlerine sahip hava, 0.2286 m x 0.2286 m ’lik kare
kesite sahip L = 30.48 m uzunluğundaki yatay bir kanalda ∨ =0.708 m3 / s debi ile
akmaktadır. ε = 0.000914 m ise basınç düşüşünü hesaplayınız.

Çözüm:

=ρ 1.221
= kg / m3 ; ν 1.45 x10−5 m 2 / s; a = 0.2286 m ; L = 30.48 m ; ∨ =0.708 m3 / s
ε = 0.000914 m

∨ 0.708
= a=
A 2
(0.2286)=
2
0.052258 m 2 ; V= = = 13.548 m / s
A 0.052258

4 A 4a 2
Dh= = = a= 0.2286 m ;
P 4a

VDh 13.548 x0.2286

=
Re = = 212419
ν 1.458 x10−5
 Basınç düşüşü:

= 433Pa

Hava kanallarında yoğunluk küçük olduğundan, basınç düşüşü de genellikle küçüktür.

ÖRNEK 6)

İçinden V = 1.83 m / s ortalama hızı ile su akmakta olan yatay L = 60.96 m uzunluğunda,
D = 0.1524 m çapındaki asfalt kaplı dökme demir boru içindeki yük kaybını ve basınç
düşüşünü hesaplayınız. ve asfaltla kaplanmış dökme demir boru için ε = 0.122
mm

Çözüm:

g ρ=
V = 1.83 m / s ; L = 60.96 m ; D = 0.1524 m ;= g 9803.04 N / m3 ;

; ε = 0.122

= π D 2 / 4 1.83π (0.1524)
∨ V = = 2
/ 4 0.03338 m3 / s

e
0.122 x10−3 
= = 0.0008; 
D 0.1524
 Moody diyagramından f = 0.02 bulunur.
VD 1.83 x0.1524 5
=
Re = = 2.76 x10
n 1.01x10−6 
D

veya aşağıdaki bağıntıdan da yaklaşık olarak bulunabilir.

 −2 −2
  e / D 1.1 6.9     0.0008 1.1 6.9  
f ≅ −1.8log   +  =  −1.8log   + 5 
= 0.02
 
  3.7  Re 
   
  3.7  2.76 x10 
 

Bu durumda yük kaybı:

L V2 60.96 (1.83) 2
h=
K h=
f f = 0.02 = 1.365m
D 2g 0.1524 2 x9.81

Yatay boru için basınç düşüşü:

P ρ gh
∆= =K = 13381.15 N / m 2
9803.04 x1.365

ÖRNEK 7

ρ = 900 kg / m3 ve değerlerine sahip yağ, L = 500 m uzunluğunda ve D = 0.2 m

çapındaki dökme demir boru içinde ∨ =0.2 m3 / s debisi ile akmaktadır. a) yük kaybını ve b)
borunun akış doğrultusunda aşağıya doğru θ = 10o eğime sahip olması durumunda basınç
düşüşünü hesaplayınız. ε = 0.26 x10−3 m;

Çözüm:

ρ = 900 kg / m3 ; ν = 0.00001 m 2 / s ; L = 500 m ; D = 0.2 m ; ∨ =0.2 m3 / s ;

θ = 10o ; ε = 0.26 x10−3 m

 ∨ 0.2
=
Ac π D 2 /=
4 π (0.2) 2 /= V
4 0.0314; hız = = = 6.37 m / s
Ac 0.0314

VD 6.37 x0.2 
=
Re = = 1.274 x105 
D
n 0.00001 
 için Moody diyagramından f = 0.025
e 0.26 x10 −3

= 0.0013
D 0.2 

−2 −2
  e / D 1.1 6.9     0.0013 1.1 6.9  
f ≅ −1.8log   +  =  −1.8log   + 5 
= 0.0228
 
  3.7  Re 
   
  3.7  1.274 x10 
 

L V2 500 (6.37) 2
a) h=
K h=
f f = 0.0228 = 117.88 m
D 2g 0.2 2 x9.81

∆P ∆P
b) hK = + ( z1 − z2 ) = + L sin θ → bağıntısından ∆P çekilirse:
ρg ρg

∆P ρ g ( hK − L sin=
= θ ) 900 x9.81(117.88 − 500sin10
= ) 274192.64 Pa

ÖRNEK 8

olan su ( ρ 999
Sıcaklığı Tort = 15.6 oC = = kg / m3 , m 0.00112 kg / ms ) D = 0.0508 m çaplı

paslanmaz çelikten yapılmış ( ) yatay boruda V = 0.00566 m3 / s debi ile daimi

olarak akmaktadır. Borunun L = 60.96 m ’lik kısmı boyunca akıştaki basınç düşüşünü, yük
kaybını ve gerekli pompalama gücünü hesaplayınız.

= de su için r 999
Tort 15.6 oC= = kg / m3 ; m 0.00112 kg / ms

Çözüm:
 = =
Tort 15.6 o
C ; r 999 kg
= / m3 ; m 0.00112 kg=
/ ms; D 0.0508;
=∨ 0.00566
= m3 / s; L 60.96 m
Tablo 3' den Paslanmaz çelik için e = 2 x10−6 m

=
basınçdüşüşü ∆PK ? yük
= kaybı hK ? pompalama
= gücüW ?

=Ac π=
D 2 / 4 π (0.0508)
= 2
/ 4 2.0268 x10−3 m 2

∨ 0.00566
V= = = 2.79 m / s ;
Ac 2.0268 x10−3
ort

rVort D 999 x 2.79 x0.0508

Re = = ≅ 126420 > 4000 akış türbülanslı
µ 0.00112

f sürtünme faktörünü üç şekilde bulabiliriz.

=ε / D 2=
x10−6 / 0.0508 3.937 x10−5 için Moody diyagramından f = 0.0174 bulunur.

Coleburook denkleminden de hassas olarak bulunabilir:

1 e / D 2.51  1  3.937 x10−5 2.51 

=
−2.0 log  +  → =
−2.0 log  + 
  126420 f 
f  3.7 Re f  f  3.7

Bu denklem, Denklem Çözücüsü veya iteratif yöntemle çözülerek f = 0.0174 bulunur.

Veya daha basit olması açısından yaklaşık olarak aşağıdaki formülle hesaplanabilir:
 −2 −2
  e / D 1.1 6.9     3.937 x10−5 1.1 6.9  
f ≅ −1.8log   +  =  −1.8log    + 
 
  3.7  Re 
   
  3.7  126420  

{ }
−2
−1.8log (0.33856 + 5.4579)10−5 
f = =
0.0172

 L  rV  60.96  999 x(2.79)

2 2
Basınç düş. DP =DPK =f   ort =0.0172   =80251.58 Pa
D 2  0.0508  2

∆PK 80251.58
Yük kaybı =
hK = = 8.188 m
ρ g 999 x9.81

Pompalama gücü W = ∨∆
 PK = 0.00566 x80251.58 = 454.22 W

Örnek 9

1 Atm. ve 35 oC ’de olan ısıtılmış hava L = 150m uzunluğundaki dairesel plastik kanalda
∨ =0.35 m3 / s ’lik debi ile taşınmaktadır. Borudaki yük kaybının hK ,max = 20m ’yi aşmaması
istendiğine göre minumum kanal çapını ( Dmin ) bulunuz.

=ρ 1.145
= kg / m3 ; m 1.895 x=
10−5 kg / ms; ν 1.655 x10−5 m 2 / s

Çözüm

Tort = 35o C ; L = 150m; V = 0.35m3 / s ; hK (max) = 20m ; D(min) = ?

Plastik borunun pürüzlülüğü Tablo 2’den ε = 0 ’dır.

∨ 4V 4 x0.35
∨
=
 Vort Ac → Vort= = = ;
Ac π D 2
π D2
Vort D 4 ∨ D 4 ∨ 4 x0.35 26926.4531
=
Re = = = =
ν π D ν π Dν π D(1.655 x10 )
2 −5
D

1 e / D 2.51   2.51 
=
−2.0 log  +  =
−2.0 log  
  Re f
f  3.7 Re f   

 L  rV
2
DP =f   ort ;
D 2
    150  (π D / 4 )
−2 2 2
  6.9 D
20 =  −1.8log    
  26296.4531    D  2 x9.81

Deneme yanılma
= ile D 0.267
= =
m; f 0.018; V 6.24m=
/ s; Re 100848 bulunur.

Çap ayrıca üçüncü Swamee-Jain formülünden doğrudan elde edilebilir:

0.04
 
0.04
 150  
4.75 5.2
1.25  L ∨
2  9.4  L 
5.2
9.4 
D 0.66 εν
=    + ∨    −5
= 0.66 0 + (1.655 x10 ) x(0.35)   
  ghK   ghk     9.81x 20  

D = 0.271 m bulunur.

4 ∨ 4 x0.35
=
Vort = = 6.068m / s;
π D π x(0.271) 2
2

Vort D 4 ∨ D 4 ∨ 4 x0.35 26926.4531 26926.4531

==
Re = = = = = 99359.6
ν π D ν π Dν π xD(1.655 x10 )
2 −5
D 0.271

−2 −2 −2
  6.9     6.9 D    6.9 x0.271  
f ≅  −1.8log    =  −1.8log    =  −1.8log  
  Re     26926.4531     26926.4531  

 −1.8log ( 7.1108 x10−5 )  =

−2 −2
f =
   −1.8 x ( −4.148078 )  =
0.0178

 L  rVort  150  1.145 x(6.068)

2 2
=DP f =  0.0178   = 207.68 Pa
D 2  0.271  2
 ÖRNEK 10

g ρ=
Şekilde görülen D = 12cm çaplı bir boruda özgül ağırlığı = g 11772 N / m3 , kinematik
viskozitesi ν = 0.12cm 2 / s olan bir yağ akmaktadır. Akışın debisi ∨ =30 lt / s ’dir.
Aralarındaki uzaklık L = 71 m olan (1) ve (2) kesitlerindeki basınçlar
= =
P1 282000 Pa; P2 174000 Pa ölçülmüştür.

a) Akışın cinsini;
b) Sürekli kayıp katsayısını hesaplayınız.

Çözüm:

g ρ=
D = 0.12 m; ; = g 11772 N / m3 ; ν = 0.12 x10−4 m 2 / s ; = lt / s 30 x10−3 m3 / s ;
∨ 30=
= =
L = 71 m ; P1 282000 Pa; P2 174000 Pa

π D2 / 4 =
a) A = π (0.12) 2 / 4 =
0.0113m 2 ; V = 30 x10−3 / 0.0113 =
∨ / A = 2.654 m / s
VD 2.654 x0.12
=
Re = = 26540 > 2300 türbülanslı akış
D
n 0.12 x10−4

P1 − P2 α1V12 − α1V12
hK = h f = + + ( z1 − z2 ) =
burada z1 z= ve V1 V2 olduğundan :
ρg 2g
2

P1 − P2 282000 − 174000
=hK = = 9.174m bulunur.
ρg 11772

hK 2 gD 9.174 x 2 x9.81x0.12
Sürekli kayıp katsayısı:
= f = = 0.043 bulunur.
LV 2 71x(2.654) 2

ÖRNEK 11

D = 0.05 m çaplı galvanizli demir borudan ( ε = 0.15mm ) akmakta olan 5 oC sıcaklığındaki

suyun (ν = 1.519 x10−6 m 2 / s ) debisi ∨ =1.25 lt / s ’dir.

a) Moody diyagramını kullanarak kayıp katsayısını bulunuz.

b) Aynı borunun f kayıp katsayısını, çok büyük Reynolds sayıları için bulunuz.

Çözüm:

D = 0.05 m ; ε = 0.15 x10−3 m ; ν = 1.519 x10−6 m 2 =

/ s ; ∨ 1.25
= lt / s 1.25 x10−3 m3 / s ;

ε = 0.15 x10−3 m
 4 ∨ 4 x1.25 x10−3
a) ε= −3
= 3 x10 ;=
/ D 0.15 x10 / 0.05 V = −3
= 0.636 m / s
π D2 π (0.05) 2
VD 0.636 x0.05 
=
Re = = 20934.82 
D
n 1.519 x10 −6
 için Moody diyagramından f = 0.032 bulunur.
e / D = 3x10 −3 


b) ε / D = 3 x10−3 eğrisi, Re D > 400000 için yataylaşmaktadır. Dolayısıyla

Re D > 400000 için <Moody diyagramından f = 0.026 bulunur.

ÖRNEK 12