• XUÙC TAÙC SINH HOÏC

• (Biocatalyst)
Ñaïi cöông
Caáu taïo
Danh phaùp
Tính chaát
ÖÙng duïng

1
 ÑAÏI CÖÔNG
Xuùc taùc sinh hoïc: xuùc taùc coù nguoàn goác töø sinh
vaät. Coøn goïi laø enzyme.
Enzyme chæ coù theå coù trong cô theå sinh vaät
(toaøn boä sinh vaät hoaëc töø moät boä phaän nhaát
ñònh).
Trong cô theå sinh vaät, enzyme xuùc taùc cho caùc
phaûn öùng sinh hoïc (sinh chuyeån hoùa).
Töø xöa, con ngöôøi ñaõ bieát söû duïng enzyme laøm
xuùc taùc cho caùc phaûn öùng hoùa hoïc höõu cô.
Moãi enzyme xuùc taùc cho moät loaïi phaûn öùng.
2
 ÑAÏI CÖÔNG
Söï xuùc taùc cuûa enzyme coù tính choïn loïc vaø vaän
toác phaûn öùng raát cao.
Caùc phaûn öùng xuùc taùc baèng enzyme ñöôïc thuaän
lôïi raát nhieàu veà maët naêng löôïng vì naêng löôïng
hoaït hoùa trong caùc phaûn öùng naøy raát thaáp.

3
 CAÁU TAÏO
• - Enzyme laø nhöõng hôïp chaát höõu cô coù phaân töû
khoái raát lôùn töø 20.000 ñeán 1.000.000 (ñaïi phaân
töû, töø 6.000 ñeán 600.000 nguyeân töû).
• - Haàu heát caùc enzyme laø protein (polymer thieân
nhieân, polypeptid).
• - Protein ñöôïc taïo thaønh töø caùc ñôn vò acid amin
(20 loaïi).
• - Acid amin (-amino acid), caáu hình L.

NH2 CH COOH
R
4
 CAÁU TAÏO
• Khaùc nhau tuøy vaøo cô caáu nhoùm theá R:
• - Nhoùm hydrocarbon gaàn nhö trô: -CH3; -CH2-
• - Nhöõng nhoùm mang ñieän tích coù khaû naêng cho hay
nhaän proton:
• -CH2CH2CH2CH2NH3+ vaø -CH2COO -
• - Nhöõng nhoùm khoâng mang ñieän tích coù theå cho hay
nhaän proton:
• -CH2OH
• - Nhoùm ña chöùc coù khaû naêng cho vaø nhaän proton:
• -CH2CONH2
• - Nhoùm coù khaû naêng taïo caàu noái disulfur noäi phaân töû :
• -CH2SH
5
 CAÁU TAÏO
Caùc acid amin noái vôùi nhau baèng noái CO-NH
theo moät traät töï nhaát ñònh tuøy thuoäc loaïi
enzyme.

NH CH CO NH CH CO
R R'

6
 CAÁU TAÏO

Hoùa hoïc laäp theå noái amid trong protein

7
 CAÁU TAÏO
- Sau ñoù caùc daây acid amin (cô caáu nhaát caáp) laïi
saép xeáp theo nhieàu cô caáu khaùc nhau trong
khoâng gian.

- Cô caáu nhò caáp: xoaén (-helix ), xeáp (-sheet ) 8

 CAÁU TAÏO

Cô caáu tam caáp (moät maûnh vaø hai maûnh)

9
CAÁU TAÏO

Cô caáu töù caáp

10
 CAÁU TAÏO

Alcol dehydrogenaz 11
 CAÁU TAÏO
Enzyme moät caáu töû (taïo thaønh toaøn boä
baèng caùc acid amin)
Enzyme hai caáu töû (coù theâm kim loaïi, phöùc
chaát)

12
 DANH PHAÙP
• Hoäi nghò Sinh hoùa Quoác teá laàn V (1961) ñaõ thoáng
nhaát caùch goïi teân enzyme chuû yeáu döïa vaøo kieåu
phaûn öùng maø enzyme xuùc taùc vaø duøng tieáp vị ngöõ
az (ase). Coù 6 lôùp chính:

• 1. Oxidoreductaz :Xuùc taùc phaûn öùng oxid hoùa-hoaøn

nguyeân:
• A- + B ↔ A+B-
• 2. Transferaz : Xuùc taùc phaûn öùng di chuyeån nhoùm
ñònh chöùc:
• A-B + C ↔ A + B-C
13
 DANH PHAÙP
• 3. Hidrolaz: Xuùc taùc phaûn öùng thuûy giaûi.

• A-B + H2O ↔ A-H + B-OH

• 4. Liaz: Xuùc taùc phaûn öùng caét ñöùt noái khoâng

duøng nöôùc.

X Y

A B A B+X Y 14
 DANH PHAÙP
5. Isomeraz: Xuùc taùc phaûn öùng ñoàng phaân hoùa
noäi phaân töû.

6. Ligaz: Xuùc taùc phaûn öùng taïo noái giöõa hai

phaân töû.

15
 DANH PHAÙP
Bao goàm E.C. (Enzyme Classification) vaø boán
soá caùch nhau ba chaám:

- Soá thöù nhaát (lôùp chính): töø 1 ñeán 6

- Soá thöù hai (lôùp phuï): cho bieát nhoùm ñònh chöùc
maø phaûn öùng xaûy ra ôû ñoù.
- Soá thöù ba (nhoùm phuï): cho bieát chaát thuï nhaän
- Soá thöù tö: thöù töï tìm ra theo ba soá ñaàu.

Theo aán baûn (1992) cuûa IUB coù 3196 enzyme

ñöôïc coâ laäp.
16
 DANH PHAÙP
E.C. 1.1.1.1 (alcol dehidrogenaz)
• Oxidoreductaz 1
• Taùc duïng treân nhoùm CH-OH 1.1
• NAD+ laø chaát nhaän 1.1.1
• Alcol: NAD+-oxidoreductaz 1.1.1.1

E.C. 1.1.1.3.13 (alcol oxidaz)

• Oxidoreductaz 1
• Taùc duïng treân nhoùm CH-OH 1.1
• Oxigen laø chaát nhaän 1.1.3
• Alcol: oxigen-oxidoreductaz 1.1.3.13
17
 CÔ CHEÁ HOAÏT ÑOÄNG

E + S E-S E + P

18
 TRUNG TAÂM HOAÏT ÑOÄNG

• Khoâng phaûi laø toaøn boä phaân töû enzyme maø chæ coù
moät boä phaän cuûa noù tham gia tröïc tieáp vaøo söï xuùc
taùc ñöôïc goïi laø trung taâm xuùc taùc hay khu vöïc
xuùc taùc. Caùc nhoùm ñònh chöùc trong khu vöïc naøy seõ
taïo noái vôùi chaát neàn vaø söï chuyeån ñoåi hoùa hoïc seõ
xaûy ra.

• Nhöng neáu nhöõng phaàn coøn laïi trong phaân töû bò

moät söï thay ñoåi nhoû, hoaït tính sinh hoïc cuûa
enzyme cuõng bò maát ñi.

19
 TRUNG TAÂM HOAÏT ÑOÄNG
• Trung taâm hoaït ñoäng thöôøng laø moät toå hôïp
caùc nhoùm ñònh chöùc cuûa acid amin khoâng
tham gia taïo thaønh truïc chính cuûa daây
polypeptid (moät caáu töû).
• Ví duï: nhoùm -SH cuûa cystein, -OH cuûa serin, -
COOH cuûa acid glutamic, … Caùc nhoùm naøy coù
theå xa nhau trong chuoãi polypeptid nhöng laïi
gaàn nhau trong khoâng gian, ñöôïc ñònh höôùng
xaùc ñònh trong khoâng gian caùch nhau nhöõng
khoaûng caùch nhaát ñònh sao cho chuùng coù theå
töông taùc vôùi nhau trong quaù trình xuùc taùc.
20
TRUNG TAÂM HOAÏT ÑOÄNG

Moät cô cheá xuùc taùc baèng enzyme 21

TRUNG TAÂM HOAÏT ÑOÄNG

Moät cô cheá xuùc taùc baèng enzyme 22

 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG
• - Noàng ñoä enzyme
• - Noàng ñoä chaát neàn
• - Nhieät ñoä
• - pH
• - Chaát hoaït hoùa
• - Chaát öùc cheá
• - Dung moâi: - Dung moâi höõu cô
- Chaát loûng ion
- Ñieàu kieän kích hoaït: Khuaáy, chieáu xaï, …
- Thôøi gian 23
 TÍNH CHAÁT CUÛA ENZYME
Cöôøng ñoä xuùc taùc
– Enzyme laø moät xuùc taùc sinh hoïc coù ñaày ñuû tính
chaát cuûa moät chaát xuùc taùc thoâng thöôøng, nhöng
enzyme coù cöôøng ñoä xuùc taùc vöôït xa so vôùi caùc
chaát xuùc taùc voâ cô. Toác ñoä phaûn öùng do enzyme
xuùc taùc thöôøng lôùn hôn 108-1011 laàn so vôùi khoâng
coù xuùc taùc enzyme, hoaëc duøng caùc xuùc taùc khaùc.
– Ví duï: Trong phaûn öùng thuûy giaûi ñöôøng sacaroz
khi duøng enzyme investaz cuûa men röôïu thì toác
ñoä phaûn öùng nhanh hôn 2,5.1012 laàn so vôùi khi
duøng xuùc taùc acid. 24
 TÍNH ÑAËC HIEÄU
• Ñaëc hieäu phaûn öùng
• Ñaëc hieäu naøy theå hieän ôû choå moãi enzyme chæ coù
theå xuùc taùc cho moät kieåu chuyeån hoùa nhaát ñònh.
• Ví duï: Enzyme hidrolaz chæ xuùc taùc cho phaûn öùng
thuûy giaûi.

• Ñaëc hieäu chaát neàn

• Chaát neàn laø chaát coù khaû naêng keát hôïp vaøo trung
taâm hoaït ñoäng cuûa enzyme vaø bò chuyeån hoùa döôùi
taùc duïng cuûa enzyme. Moãi loaïi chaát neàn coù moät
enzyme töông taùc töông öùng. Caùc enzyme coù theå
phaân bieät ñöôïc chaát neàn maø noù seõ taùc duïng.
25
 KEÁT LUAÄN

• Xuùc taùc sinh hoïc ñoùng moät vai troø raát quan
troïng trong Hoùa hoïc Xanh:

• - Nguoàn goác taùi taïo.

• - Ít toán naêng löôïng.
• - Thaân thieän vôùi moâi tröôøng.
• - An toaøn.

26