BK

TPHCM

CHƯƠNG 5

CHẤT ĐỘC TRONG MÔI TRƯỜNG NƯỚC

1 10/16/2019
 CHÖÔNG V
CHAÁT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

1. Toång quan veà chaát ñoäc trong moâi tröôøng nöôùc

2. Quaù trình traàm tích, bay hôi, phaân taùn cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng

3. Caùc yeáu toá moâi tröôøng aûnh höôûng ñeán ñoäc tính trong moâi tröôøng nöôùc

4. AÛnh höôûng cuûa ñoäc chaát trong moâi tröôøng nöôùc

5. Taùc haïi ñeán moâi tröôøng

6. Nguoàn ñoäc chaát trong caùc moâi tröôøng (soâng, hoà, bieån)
2
 1. TOÅNG QUAN MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC
¾ beà maët traùi ñaát laø nöôùc
Nöôùc bieån
¼ coøn laïi laø beà maët ñaát

Nöôùc ngoït
Nước biển: 97%;

Nước ngọt: 3%
(nước ngọt ở
Baêng, tuyeát sông, suối, hồ là
1%; nước ngầm
29%; băng, tuyết
Nöôùc ngaàm là 70%)

Soâng, suoái, hoà

3
 NGUOÀN NÖÔÙC

Phaân loaïi nguoàn nöôùc theo noàng ñoä caùc chaát hoøa tan
trong nöôùc :
Nöôùc ngoït (fresh water): toång chaát raén hoøa tan (Total
Dissolved Solid) TDS < 1.500g/m3.
Nöôùc lôï (brackish water): toång chaát raén hoøa tan TDS
trong khoaûng töø 1500 ñeán 5.000 g/m3.
Nöôùc maën (saline water): toång chaát raén hoøa tan TDS >
5.000 g/m3.
Nöôùc bieån (seawater) thöôøng coù toång chaát raén hoøa tan
TDS töø 30.000 ñeán 34.000 g/m3.

4
 1. TOÅNG QUAN CHẤT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Ñoäc chaát hoïc moâi tröôøng nöôùc laø moân khoa hoïc nghieân cöùu soá löôïng vaø
tính chaát caùc taùc ñoäng ñoäc vaø coù haïi cuûa hoùa chaát, vaät lieäu nhaân taïo vaø
caû sinh caûnh laï ñoái vôùi sinh vaät thuûy sinh cuõng nhö ngöôøi vaø ñoäng vaät söû
duïng nguoàn nöôùc ñoù.

Ñoäc hoïc MT nöôùc laø moät lónh vöïc nghieân cöùu ña ngaønh vì caùc ñoäc chaát
trong moâi tröôøng nöôùc coù theå bò bieán ñoåi bôûi caùc taùc nhaân:

 Taùc nhaân hoùa hoïc : thuûy phaân, quang phaân, oxy hoùa

 Taùc nhaân lyù hoïc : caáu truùc phaân töû, tính tan, tính bay hôi, tính hấp thuï

 Taùc nhaân sinh hoïc: söï bieán ñoåi sinh hoïc…

Ù5 Nguoàn phaùt sinh ñoäc chaát bao goàm caû nguoàn töï nhieân vaø nhaân taïo
 1. TOÅNG QUAN CHẤT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

CAÙC LOAÏI ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

 Chaát höõu cô deã bò phaân huûy sinh hoïc (chaát tieâu thuï oxy): Nöôùc bò oâ
nhieãm höõu cô ñoøi hoûi moät löôïng oxy cao cung caáp cho nhoùm vi sinh vaät
hieáu khí ñeå laøm saïch moâi tröôøng töø ñoù laøm giaûm haøm löôïng oxy hoøa tan
daãn ñeán söï cheát cuûa caùc sinh vaät thuûy sinh. Baûn thaân caùc saûn phaåm töø söï
phaân huûy cuõng coù theå laø chaát ñoäc ñoái vôùi sinh vaät thuûy sinh.

 Caùc taùc nhaân gaây beänh: goàm nhöõng loaøi VSV gaây beänh ñöôïc ñöa vaøo
nguoàn nöôùc

 Chaát dinh döôõng thöïc vaät: laø nhöõng chaát dinh döôõng cuûa caùc loaøi thuûy
thöïc vaät ñoù laø nguoàn C, N, P

6
 CAÙC LOAÏI ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

 Caùc hoùa chaát höõu cô toång hôïp – beàn vöõng: coù nguoàn goác töø chaát taåy röûa,
thuoác tröø saâu, dieät coû, kích thích sinh tröôûng, chaát hoùa hoïc coâng nghieäp,
chaát thaûi do hoaït ñoäng saûn xuaát… caùc chaát naøy coù ñoäc tính cao vôùi sinh
vaät, gaây muøi vò khoù chòu, laøm caûn trôû quaù trình xöû lyù nöôùc, thöôøng toàn
löu taàng ñaùy soâng, hoà, deã tích tuï, gaây ñoäc qua maïng löôùi thöùc aên, gaây ñoät
bieán, ung thö

 Caùc hoùa chaát voâ cô vaø khoaùng chaát: kim loaïi, ion voâ cô, khí hoøa tan, daàu
moû…caùc chaát naøy coù nguoàn goác töø coâng nghieäp khai thaùc moû, daøn khoan
daàu, noâng nghieäp, coâng nghieäp… hoaëc töø caùc hoaït ñoäng töï nhieân nhö xoùi
moøn, luõ luït… caùc chaát naøy aûnh höôûng ñeán quaù trình töï laøm saïch nguoàn
nöôùc, huûy dieät sinh vaät thuûy sinh, aên moøn coâng trình thuûy…

 Chaát phoùng xaï: do khai thaùc quaëng phoùng xaï, hoaït ñoäng loø phaûn öùng haït
nhaân, chaát thaûi phoùng xaï… thöôøng gaây ñoät bieán, aûnh höôûng quaù trình
trao ñoåi chaát, sinh tröôûng, phaùt trieån cuûa sinh vaät
7
 2. QUAÙ TRÌNH TRAÀM TÍCH, BAY HÔI, PHAÂN TAÙN CUÛA
ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG

Quaù trình lan truyeàn vaù tích tuï ñoäc chaát trong nöôùc phuï thuoäc caùc yeáu toá
sau:

1- Tính chaát vaät lyù, hoùa hoïc cuûa ñoäc chaát

2- Ñaëc tính lyù, hoùa, sinh hoïc cuûa heä sinh thaùi

3- Nguoàn vaø tæ leä hoùa chaát trong moâi tröôøng

8
 1- Tính chaát vaät lyù, hoùa hoïc cuûa ñoäc chaát

Hieåu roõ caùc ñaëc tính lyù hoùa cuûa hôïp chaát hoùa hoïc giuùp döï ñoaùn caùc bieán
ñoåi cuûa chuùng trong moâi tröôøng nöôùc.

- Caùc chaát coù aùp suaát bay hôi cao, tan trong nöôùc thaáp coù khuynh höôùng
khuyeách taùn töø nöôùc vaøo trong khoâng khí (bay hôi)

- Caùc hoùa chaát coù aùp suaát bay hôi thaáp, tính tan trong nöôùc thaáp thöôøng
laéng xuoáng ñaùy (traàm tích)

- Caùc hoùa chaát tan trong nöôùc coù ñoä phaân taùn roäng vaø ñoàng nhaát hôn caùc
hoùa chaát ít tan trong nöôùc ( phaân taùn)

9
 Moät hoùa chaát coù theå toàn taïi trong nöôùc ôû 3 daïng:

1. Hoøa tan

2. Bò haáp phuï bôûi thaønh phaàn voâ sinh , höõu sinh coù theå lô löûng hoaëc laéng tuï xuoáng
ñaùy

3. Tích tuï trong cô theå sinh vaät

• Các chất dễ tan trong nước thì dễ dàng lan truyền trong nước và dễ dàng
hấp thụ, tích tụ vào cơ thể

• Các chất dễ dàng lắng tụ thì ít lan truyền rộng, khó bị sinh vật hấp thụ. Tuy
nhiên, cũng có một số sinh vật đáy hấp thụ chúng qua đường hô hấp, tiêu
hóa.

• Các chất bền về mặt hóa học, khó phân hủy sinh học thì tồn tại lâu và được
lan truyền rộng hơn các chất dễ bị phân hủy

10
 Hóa chất có thể bị biến đổi thành dạng khác do các biến đổi vô sinh và hữu
sinh.

Biến đổi vô sinh: thủy phân, oxy hóa, quang phân

Biến đổi hữu sinh: quá trình biến đổi sinh học:

Sinh vật sống trong nước đóng vai trò quan trọng trong quá trình làm sạch
nước và chuyển hóa chất độc có trong nước từ dạng độc đến dạng ít độc
hơn, thành dạng phân cực dễ tan trong nước hơn

2- Ñaëc tính lyù, hoùa, sinh hoïc cuûa heä sinh thaùi
Yeáu toá moâi tröôøng nhö theå tích nguoàn nöôùc, dieän tích beà maët, nhieät ñoä,
ñoä maën, pH, doøng, ñoä saâu, haøm löôïng chaát lô löûng…

3- Nguoàn vaø tæ leä hoùa chaát trong moâi tröôøng

Tæ leä trung bình hoùa chaát trong nguoàn thaûi raát quan troïng trong vieäc döï
ñoaùn noàng ñoä hoùa chaát trong moâi tröôøng
11
 CAÙC CHÆ TIEÂU ÑAÙNH GIAÙ CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC

1. Caùc chæ tieâu lyù hoïc: maøu, muøi, ñuïc, ñoä daãn ñieän, nhieät
ñoä, chaát raén …

2. Caùc chæ tieâu hoùa hoïc: ñoä acid, ñoä kieàm, ñoä cöùng, DO,
BOD, COD, nitrat, nitrit, amoni, P, Cl- ,kim loaïi naëng,
hôïp chaát höõu cô…

3. Caùc chæ tieâu vi sinh: Coliform, E.coli, toång vi khuaån

hieáu khí, taûo …

12
 THAØNH PHAÀN CAÙC CHAÁT GAÂY OÂ NHIEÃM NÖÔÙC MAËT

Baûng 4.1: Thaønh phaàn vaät lyù caùc chaát gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët

Chaát raén lô löõng Caùc chaát keo Caùc chaát hoøa tan
D > 1m D = 0,001 - 1m D < 0,001m

- Ñaát seùt - Ñaát seùt - Caùc ion K+, Na+, Ca2+,

- Caùt - Protein NH4+, SO42-, Cl-, PO43-,…
- Keo Fe(OH)3 - Silicat SiO2 - Caùc chaát khí CO2, O2, N2,
- Chaát thaûi höõu cô, vi sinh - Chaát thaûi sinh hoaït höõu CH4, H2S, …
vaät cô - Caùc chaát höõu cô
- Vi truøng 1 – 10m - Cao phaân töû höõu cô - Caùc chaát muøn
- Taûo - Vi ruùt 0,03 – 0,3m

13
 THOÂNG SOÁ PHAÂN TÍCH CHAÁT LÖÔÏNG NÖÔÙC
Xét nghiệm viết tắt Việc sử dụng kết quả xét nghiệm

Tính chất vật lý

Tổng chất rắn TS Đánh giá khả năng sử dụng lại nước thải
Tổng chất rắn bay hơi TVS và xác định phương pháp xử lý lý/hoá
thích hợp.
Tổng chất rắn cố định TFS
Tổng chất rắn lơ lững TSS
Chất rắn lơ lững bay hơi VSS
Chất rắn lơ lững cố định FSS
Tổng chất rắn hoà tan bay hơi VDS
Tổng chất rắn hoà tan cố định FDS
Chầt rắn lắng được Xác định lượng chất rắn lắng do trọng lực
trong thời gian định trước
Độ đục NTU Đánh giá chất lượng nước sau xử lý
Màu (nâu, vàng, đen) Đánh giá điều kiện nước thải (kị /hiếu khí)
Nhiệt độ oC Rất quan trọng trong thiết kế và vận hành
hệ thống xử lý sinh học
Độ dẩn điện EC Đánh giá tính khả thi của nước thải đã xử
14 lý áp dụng cho nông nghiệp, độ mặn
 THOÂ NG SOÁSố
Thông PHAÂ N TÍCH
Phân chaát T
Tích CHAÁ löôï ng nöôù
LÖÔÏ NGcNÖÔÙ
(tt) C
Xét nghiệm viết tắt Việc sử dụng kết quả xét nghiệm

Tính chất hoá học vô cơ

Ammonia NH4+ Xác định lượng chất dinh dưỡng và mức độ
Nitơ hữu cơ Org N phân huỷ trong nước thải

Tổng nitơ Kjeldahl TKN

Nitrit NO2-
Nitrat NO3-
Tổng nitơ TN
Photpho vô cơ P
pH Đo tính acid và kiềm
Độ kiềm Đo tính đệm của nước thải
Chlorua Đánh giá tính khả thi của nước thải đã xử lý
áp dụng cho nông nghiệp
Sunfate oC Đánh giá khả năng tạo mùi
Kim loại (As, Cd, Ni, Zn, đánh giá tính khả thi của việc sử dụng lại
Ca, Cr, Co, Pb, Hg, Mn, nước thải và ảnh hưởng độc tố trong xử lý.
Na)
15
 THOÂ NG SOÁSố
Thông PHAÂ N TÍCH
Phân chaát T
Tích CHAÁ löôï ng nöôù
LÖÔÏ NGcNÖÔÙ
(tt) C

Xét nghiệm viết tắt Việc sử dụng kết quả xét nghiệm

Tính chất hoá học hữu cơ

Nhu cầu oxy sinh hoá CBOD5 Lượng oxy cần thiết để ổn định sinh học chất
carbon 5 ngày thải
Nhu cầu oxy sinh hoá UBOD Lượng oxy cần thiết để ổn định sinh học chất
cacbon cuối cùng thải
Nhu cầu oxy nitơ NBOD Lượng oxy cần thiết để oxy hoá sinh học nitơ
ammonia thành nitrat
Nhu cầu oxy hoá học COD Thường sử dụng thay thế cho BOD test
Tính chất sinh học
Coliform MPN Đánh giá sự hiện diện của vi khuẩn gây bệnh
Hiệu quả của quá trình khử trùng
Vi sinh đặc biệt vi khuẩn, Đánh giá sự hiện diện của vi sinh riêng biệt
protozoa liến quan trong vận hành TXL và cho sử dụng
, virus, lại.
giun sán

16
 THAØNH PHAÀN NÖÔÙC NGAÀM

 Chaát löôïng nöôùc ngaàm thöôøng toát hôn chaát löôïng nöôùc
maët.
 Haàu nhö khoâng coù caùc haït keo hay caùc haït lô löõng,
 Trong nöôùc ngaàm khoâng chöùa rong taûo
 Thaønh phaàn ñaùng quan taâm trong nöôùc ngaàm laø caùc taïp
chaát hoøa tan
 Ôû nhöõng vuøng coù nhieàu chaát thaûi baån vaø löôïng mua lôùn thì
chaát löôïng nöôùc ngaàm deã bò oâ nhieãm

17
 Caùc ñieåm khaùc nhau giöõa nguoàn nöôùc maët vaø
nguoàn nöôùc ngaàm
Thông số Nước ngầm Nước bề mặt
Nhiệt độ Tương đối ổn định Thay đổi theo mùa

Chất rắn lơ lửng Rất thấp, hầu như không có Thường cao và thay đổi theo mùa

Chất khoáng hoà tan Ít thay đổi, cao hơn so với Thay đổi tuỳ thuộc chất lượng đất,
nước mặt. lượng mưa.

Hàm lượng Fe 2+ , Thường xuyên có trong nước Rất thấp, chỉ có khi nước ở sát
Mn 2+ dưới đáy hồ.

Khí CO 2 hoà tan Có nồng độ cao Rất thấp hoặc bằng 0

Khí O 2 hoà tan Thường không tồn tại Gần như bão hoà

Khí NH 3 Thường có Có khi nguồn nước bị nhiễm bẩn

Khí H 2 S Thường có Không có

SiO 2 Thường có ở nồng độ cao Có ở nồng độ trung bình

NO 3- Có ở nồng độ cao, do bị Thường rất thấp

nhiễm bởi phân bón hoá học

Vi sinh vật Chủ yếu là các vi trùng do sắt Nhiều loại vi trùng, virut gây bệnh
18 gây ra. và tảo.
 3. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN ÑOÄC TÍNH TRONG
MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Caùc yeáu toá lieân quan ñeán söï ngoä ñoäc

 Tuyeán tieáp xuùc, vò trí tieáp xuùc vôùi sinh vaät thuûy sinh

 Noàng ñoä hay lieàu löôïng cuûa hoùa chaát tieáp xuùc

 Thôøi gian tieáp xuùc

 Möùc ñoä aûnh höôûng: gaây neân phaûn öùng cuûa sinh vaät, laøm toån
haïi sinh vaät hay gaây töû vong ( söï ngoä ñoäc caáp tính hay maõn
tính)

19
 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑOÄC CHAÁT TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

a. Aûnh höôûng coäng theâm (summation): 1 + 3 = 4

b. Aûnh höôûng khueánh ñaïi (synergistic): 1 + 1 = 5
c. Aûnh höôûng tieàm taøng (potentiation): 0 + 3 = 10
d. Aûnh höôûng ñoái khaùng (antagonism): 3 + 3 = 0

20
4. CAÙC TAÙC NHAÂN MOÂI TRÖÔØNG LIEÂN QUAN ÑEÁN SINH VAÄT

Caùc yeáu toá naøy aûnh höôûng ñeán khaû naêng hoaït ñoäng, ñoä beàn vöõng, söï bieán ñoåi, daïng
gaây ñoäc cuûa hoùa chaát trong moâi tröôøng nöôùc

4.1. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NHIEÄT ÑOÄ NÖÔÙC

Coù theå laøm taêng, giaûm, khoâng aûnh höôûng ñeán ñoäc tính. Trong nhieãm ñoäc caáp tính
khoaûng thôøi gian ñeà khaùng vôùi lieàu gaây cheát khoâng nhöõng phuï thuoäc vaøo loaøi
sinh vaät, loaïi ñoäc toá maø coøn phuï thuoäc nhieät ñoä.

 Keõm, thuûy ngaân, phenol taêng ñoäc tính ôû nhieät ñoä thaáp
 Muoái cyanide, hydro sulfit, moät soá thuoác tröø saâu taêng ñoäc tính khi nhieät ñoä taêng

Nhieät ñoä laøm taêng quaù trình ion hoùa, giaûi phoùng ñoäc toá daïng khoâng lieân keát, deã
xaâm nhaäp qua maøng teá baøo

VD: Taêng nhieät ñoä töø 0 ñeán 300C seõ laøm taêng haøm löôïng NH3 leân 9 laàn trong cuøng giaù trò pH.

Trong moâi tröôøng nöôùc aám caù hoài tích tuï thuoác tröø saâu nhieàu hôn nhöng neáu ñöa vaøo vuøng
21 nöôùc coù nhieät ñoä thaáp vaø thieáu thöùc aên thì caù hoài bò cheát do coù söï giaûi phoùng DDT ra khoûi
moâ môõ döï tröõ vaø gaây ñoäc töùc thì
 4.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA pH

 AÛnh höôûng cuûa pH leân ñoäc chaát laø söï ion hoùa khi thay ñoåi pH taïo ra caùc
phaân töû khoâng lieân keát ñoäc hôn do chuùng deã xaâm nhaäp qua maøng teá baøo
hôn.
Ammonia
 Ion ammonia (NH4+) ít ñoäc hay hoaøn toaøn khoâng ñoäc nhöng ôû daïng töï do
NH3 laïi raát ñoäc.
 Noàng ñoä ammonia töï do trong nöôùc lôùn hôn 0.2 mg/L seõ gaây ñoäc cho
nhieàu loaøi caù.
 Noàng ñoä cuûa caùc daïng ion ammonia trong nöôùc phuï thuoäc vaøo pH:
NH3 + H2O ↔ NH4+ + OH-
 Khi pH taêng > 8 thì caân baèng seõ dòch chuyeån veà beân traùi.

22
 4.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA pH
Ion Amonia ít ñoäc hoaëc hoaøn toaøn khoâng ñoäc nhöng daïng NH3 laïi raát ñoäc.
Khi pH taêng 1 ñôn vò seõ laøm taêng löôïng NH3 leân 6 laàn ñoàng thôøi gia taêng
ñoäc tính.
Nhieät ñoä taêng seõ laøm taêng löôïng NH3 trong cuøng pH

23
 4.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA pH
Hydro sulfua
Tính ñoäc chuû yeáu daïng H2S chöù khoâng phaûi do daïng ion lieân keát

ÔÛ pH = 8.4 daïng H2S chæ chieám 4% toång soá cuûa (H2S+HS-+S2-), nhöng khi
pH giaûm xuoáng 6,0 thì daïng khí H2S > 90%
H2S ↔ H+ + HS-
HS- ↔ H+ + S2-

24
 4.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA pH

Cyanua
 Phaân töû HCN coù ñoäc tính maïnh gaáp 2 laàn so vôùi daïng ion CN-

 Phaân töû HCN chieám öu theá trong moâi tröôøng acid hoaëc trung tính;

 Khi pH > 8,5 moät löôïng ñaùng keå CN- seõ xuaát hieän  ñoäc tính giaûm

HCN ↔ H+ + CN-

25
 4.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA pH

Kim loaïi naëng

 Độc tính KLN tăng khi pH giảm

26
 4.2. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA pH

Thuoác dieät coû dinitrophenol; 2,4D giaûm ñoäc tính khi pH taêng do
laøm giaûm caùc daïng khoâng lieân keát

Moät soá chaát ñoäc tính khoâng thay ñoåi nhieàu khi pH thay ñoåi nhö
caùc chaát hoaït ñoäng beà maët, phenol…

Ña soá sinh vaät trong nöôùc thích nghi ñöôïc giaù trò pH trong
khoaûng töø 4 – 9,5

27
 4.3. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ÑOÄ MAËN

Tuøy baûn chaát sinh vaät maø chuùng thích nghi vôùi ñoä maën vaø töø
ñoù aûnh höôûng ñeán khaû naêng choáng chòu cuûa chuùng vôùi ñoäc
chaát …

28
 4.4. NOÀNG ÑOÄ OXY HOØA TAN

khi oxy hoøa tan trong nöôùc giaûm seõ laøm gia taêng ñoäc tính cuûa ñoäc chaát

LC50 cuûa keõm ñoái vôùi caù thái döông mang xanh giaûm theo löôïng giaûm cuûa oxy hòa tan

Oxygen (% bão hòa) LC50 (mg/l)

67 11,3

38 10,6

21 7,3

29
 DIEÃN TIEÁN OXY HOØA TAN DOÏC DOØNG SOÂNG

Vuøng saïch
Vuøng saïch Vuøng phaân Vuøng thoái röõa Vuøng hoài phuïc Caù, ñoäng vaät
Caù, ñoäng vaät huûy Khoâng coù caù, Ca ùtreâ, aáu truøng phuø du, giaùp xaùc,
phuø du, giaùp xaùc, Caù treâ, aáu truøng giun ñaát, aáu ruoài aáu truøng chuoàn
aáu truøng chuoàn ruoài truøng ruoài, muoãi chuoàn
chuoàn

30
 5. TÁC HẠI ĐẾN MÔI TRƯỜNG
Thoâng soá aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng
COD, BOD

SS
pH

Nhieät ñoä
Vi truøng gaây
beänh
Ammonia, P
Chaát HC khoù
phaân huûy sinh
hoïc
Daàu môõ
 TÁC HẠI ĐẾN MÔI TRƯỜNG (TT)
Kim loại Sử dụng
Cr Hợp kim và các chất mạ lên bề
mặt nhựa/kim loại để chống ăn
mòn, lớp phủ bảo vệ của các
phụ tùng xe, thành phần thuốc
nhuộm vô cơ
Cd Mạ nhúng/tỉnh điện, men sứ,
thuốc chống nấm, phim ảnh,
hợp kim đồng thau, đồng thiếc,
tế bào quang điện
Pb Pin, acqui, phụ gia của xăng,
lớp phủ dây cáp
Hg Thiết bị điện xúc tác, đèn hơi
thuỷ ngân, lớp phủ gương.
As Phụ gia trong sản xuất hợp kim, Gây ung thư da, phổi, xương,
các bản trong bình acqui, lớp
áo dây cáp
Tác hại
Cr3+ gây viêm da, kích thích
niêm mạc
Cr6+ gây đột biến DNA
Có độc tính cao với thủy sinh,
thường tích tụ ở thận
Gây thiếu máu, tăng huyết áp,
nhiễm độc thần kinh
Hoại tử đường tiêu hóa, suy
thận, ung thư…
gây biến đổi NST

32
 TÁC HẠI ĐẾN MÔI TRƯỜNG (TT)
Vi sinh Bệnh Triệu chứng
Vi khuẩn
Escherichia coli Viêm đường tiêu hoá Tiêu chảy
Salmonella Thương hàn Ngộ độc thức ăn
Legionella pneumophila Bệnh legionaire Sốt, nhức đầu, bệnh hô
hấp
Salmonella typhi Thương hàn Sốt cao, tiêu chảy, loét
ruột non
Shigella Kiết Lỵ Xuất huyết tiêu hóa
Vibrio cholera Dịch tả Tiêu chảy trầm trọng,
mất nước
Virus
Adenovirus Bệnh hô hấp
Enterovirus Viêm đường tiêu hoá,
viêm màng não
Hepatitis A Viêm gan Vàng da, sốt
33
 TÁC HẠI ĐẾN MÔI TRƯỜNG (TT)

ÔÛ Trung Quoác caùc khu coâng nghieäp lôùn vaø trung bình thaûi ra
löôïng nöôùc thaûi laø 80 trieäu taán vaø chaát thaûi raén 1 trieäu taán moãi
ngaøy.
Löôïng vi khuaån töø chaát thaûi cuûa con ngöôøi (fecal coliform) > 3 laàn
so vôùi möùc trung bình treân theá giôùi vaø > 10 laàn so vôùi ôû caùc nöôùc
chaâu AÂu.
Löôïng Fecal Coliform trung binh ôû chaâu AÙ cao hôn 50 laàn so vôi
tieâu chuaån cho pheùp cuûa WHO.

34
 TAÙC ÑOÄNG CUÛA KIM LOAÏI NAËNG
 Phaàn lôùn caùc kim loaïi naëng trong nöôùc oâ nhieãm vaø nöôùc thaûi
thöôøng toàn taïi döôùi daïng ion.

 Moät soá caùc kim loaïi naëng nhö:

As , Hg, Cd, Cu, Pb, Zn, Cr, Ni, Mn…

• Nhiều kim loại nặng có vai trò quan trọng cho dinh dưỡng của động và
thực vật

• Nhu cầu đối với kim loại nặng ở các sinh vật khác nhau thay đổi khác
nhau nhưng đều ở mức vi lượng

 Trong moâi trường nước kim loại nặng sẽ đi vào cơ thể qua con đường
tiêu hoá của sinh vật và con người.
35
 NGUOÀN GOÁC KIM LOAÏI NAËNG TRONG
MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC

Coâng nghieäp Noâng nghieäp

Khai khoaùng

Nöôùc thaûi sau xöû lyù

36
 NGUOÀN GOÁC CAÙC KIM LOAÏI NAËNG TRONG NÖÔÙC

STT Nguyeân toá Nguoàn thaûi

1 Asen (As) Thuoác tröø saâu, chaát thaûi hoùa hoïc

2 Cadmi (Cd) Chaát thaûi coâng nghieäp moû, maï kim loaïi

3 Croâm (Cr) Maï kim loaïi

Maï kim loaïi, chaát thaûi sinh hoaït vaø coâng
4 Ñoàng (Cu)
nghieäp, coâng nghieäp moû, khöû kieàm
Coâng nghieäp moû, than ñaù, xaêng, heä thoáng
5 Chì (Pb)
oáng daãn
6 Mn Chaát thaûi coâng nghieäp moû,
Chaát thaûi coâng nghieäp moû, thuoác tröø saâu,
7 Hg
than ñaù
8 Zn Chaát thaûi coâng nghieäp, maï kim loaïi,

37
 Daûi noàng ñoä caùc KLN trong nöôùc vaø traàm tích buøn töø nguoàn thaûi nhaân
taïo ñi vaøo moâi tröôøng nöôùc ngoït vaø nöôùc bieån

Kim Nöôùc bieån Traàm tích Nöôùc ngoït Traàm tích Nguoàn thaûi
loaïi (μg/l) buøn bieån (μg/l) buøn nöôùc
(mg/kg) ngoït (mg/kg)

Ñoàng 0,2 – 500 2 – 700 0,3 – 9000 < 5 – 2000 Khai thaùc moû vaø
nung chaûy ñoàng, saûn
xuaát theùp, ñoát chaùy
daàu moû.

Thuûy 0,001 – 0,7 0,01 – 800 0,01 – 30 0,02 – 10 Ñoát than ñaù, saûn
ngaân xuaát acetaldehyde vaø
chlor-alkali, söû duïng
thuoác dieät naám

Chì 0,005 – 0,4 10 – 200 0,2 – 900 3 – 20000 Nung chaûy chì, saûn
xuaát alkyl chì.

Keõm 0,01 - 20 5 – 100000 0,1 – 50000 < 10 – 10000 Nöôùc thaûi ñoâ thò,
khai thaùc moû.

(giaù trò thaáp laø noàng ñoä moâi tröôøng töï nhieân, giaù trò cao laø noàng ñoä taïi caùc vuøng bò aûnh
höôûng bôûi hoaït ñoäng con ngöôøi)
38
 Độ độc cấp tính

LC50 , EC50

Độ độc maõn tính:

Caùc thöû nghieäm ñoäc tính giai ñoaïn phoâi thai vaø aáu truøng caùc thuûy sinh
ñoäng vaät ñöôïc ñeà nghò duøng ñeå tính noàng ñoä ñoäc chaát toái ña coù theå chaáp
nhaän ñöôïc (MATCs ) vaø laøm döõ lieäu cho vieäc thieát laäp tieâu chuaån chaát
löôïng nöôùc

39
 Tiêu chuẩn chất lượng của một số nguồn
nước về nồng độ của các kim loại nặng
Nöôùc maët Nöôùc ngaàm Nöôùc thaûi coâng nghieäp
Thoâng soá
(mg/l) (mg/l) (mg/l)
A B A B
Asen 0,05 0,1 0,05 0,05 0,1
Cadimi 0,01 0,02 0,01 0,01 0,02
Chì 0,05 0,1 0,05 0,1 0,5
Crom(III) 0,1 0,1 0,2 1
Crom(VI) 0,05 0,05 0,05 0,05 0,1
Niken 0,1 1 0,2 1
Mangan 0,1 0,8 0,1- 0,5 0,2 1
Hg 0,001 0,002 0,001 0,005 0,005

40
 CAÙC TAÙC ÑOÄNG CUÛA MOÄT SOÁ KIM LOAÏI NAËNG

ÑOÄC TÍNH CUÛA ASEN (As) (1)

 Asen coù ba taùc duïng hoùa sinh laø:

- Laøm ñoâng tuï protein,
- Taïo phöùc vôùi coenzim vaø
- Phaù huyû quaù trình photpho hoùa

 As (III) theå hieän tính ñoäc baèng caùch taán coâng leân caùc nhoùm –
SH cuûa enzim, laøm caûn trôû hoaït ñoäng cuûa enzim

41
 ÑOÄC TÍNH CUÛA ASEN (As) (2)
 Caùc enzim saûn sinh naêng löôïng cuûa teá baøo trong chu trình cuûa axit nitric
bò aûnh höôûng raát lôùn. Bôûi vì caùc enzim bò öùc cheá do vieäc taïo phöùc vôùi As
(III), daãn ñeán thuoäc tính saûn sinh ra caùc phaàn töû cuûa ATP bò ngaên caûn:

42
 ÑOÄC TÍNH CUÛA ASEN (As) (3)
 Asen can thieäp vaøo moät soá quaù trình hoùa sinh laøm roái loaïn söï photpho hoùa.

 Asen seõ daãn ñeán söï taïo thaønh 1-aseno-3-photphoglixerat gaây caûn trôû giai
ñoaïn naøy.

 Söï photpho hoùa ñöôïc thay baèng söï asen hoùa, quaù trình naøy keøm theo söï
thuyû phaân töï nhieân taïo thaønh 8-photphoglixerat vaø asenit.

 Arsen haáp thuï vaøo cô theå theo ñöôøng hoâ haáp, aên uoáng, da; 75% thaûi ra
nöôùc tieåu phaàn coøn laïi tích tuï laøm ung thö da, phoåi, xöông, ñoät bieán gen

43
 ÑOÄC TÍNH CUÛA CADIMI (Cd)
 Cadimi xaâm nhaäp vaøo cô theå ñöôïc giöõ laïi ôû THAÄN vaø ñöôc ñaøo thaûi

 Moät löôïng nhoû lieân keát

maïnh vôùi protein cuûa cô
theå taïo thaønh thionin – kim
loaïi coù maët ôû thaän; phaàn
coøn laïi ñöôïc tích luõy daàn
trong cô theå, taêng cuøng tuoåi
taùc.

 Khi löôïng Cd2+ ñuû lôùn noù seõ

theá choã cuûa keõm trong caùc
enzim quan troïng gaây roái
loaïn trao ñoåi chaát

44
 ÑOÄC TÍNH CUÛA THUÛY NGAÂN (Hg) (1)
 Thuyû ngaân coù nhieàu öùng duïng roäng raõi trong coâng nghieäp saûn xuaát Cl2 vaø
NaOH baèng phöông phaùp ñieän phaân vôùi ñieän cöïc thuyû ngaân; caùc nhaø maùy
saûn xuaát thieát bò ñieän, nhö ñeøn hôi thuyû ngaân, pin thuyû ngaân, coâng taéc ñieän...
coâng ngheä xöû lí haït gioáng choáng naám, saâu beänh trong noâng nghieäp.

 Moät soá hôïp chaát cuûa thuyû ngaân hay duøng:

45
 ÑOÄC TÍNH CUÛA THUÛY NGAÂN (Hg) (2)

 Tính ñoäc cuûa thuyû ngaân phuï thuoäc vaøo ñaëc tính hoùa hoïc cuûa noù.

 Thuyû ngaân nguyeân toá töông ñoái trô vaø khoâng ñoäc. Neáu bò nuoát vaøo thì thuyû
ngaân laïi ñöôïc thaûi ra maø khoâng gaây haäu quaû nghieâm troïng.

 Thuyû ngaân coù aùp suaát hôi töông ñoái cao, neáu hít phaûi seõ raát ñoäc.

 Hôi thuyû ngaân khi hít phaûi ñi vaøo naõo qua maùu daãn tôùi söï huyû hoaïi heä thaàn
kinh trung öông

46
 ÑOÄC TÍNH CUÛA THUÛY NGAÂN (Hg) (3)

 Daïng ñoäc nhaát cuûa hôïp chaát thuyû ngaân laø metyl thuyû ngaân (CH3Hg+).
Chaát naøy hoøa tan trong môõ - phaàn chaát beùo cuûa caùc maøng vaø trong naõo
tuyû.

 Lieân keát Hg - C khoâng deã daøng bò phaù vôõ vaø ankyl thuyû ngaân ñöôïc giöõ laïi
trong thôøi gian daøi.

Nhieãm ñoäc metyl thuyû ngaân cuõng daãn tôùi söï phaân hủy. phaù vôõ nhieãm saéc
theå vaø ngaên caûn söï phaân chia teá baøo.

 Taát caû caùc beänh nhieãm ñoäc thuyû ngaân ñeàu xaûy ra khi haøm löôïng thuyû
ngaân trong maùu laø 0,5 ppm CH3Hg+.

47
 ÑOÄC TÍNH CUÛA THUÛY NGAÂN (Hg) (4)
 Thuyû ngaân hoaëc muoái cuûa noù coù theá ñöôïc chuyeån hoùa thaønh metyl thuyû ngaân
(CH3Hg+) bôûi vi khuaån yeám khí toång hôïp meâtan

 Metyl thuyû ngaân tham gia vaøo chuoãi thöùc aên thoâng qua sinh vaät troâi noåi vaø ñöôïc
taäp trung ôû caù vôùi noàng ñoä lôùn gaáp khoaûng 103 laàn hôn so vôùi luùc ñaàu.

 Cô cheá lan truyeàn Hg:

48
 CHUỖI THỨC ĂN

49
 ÑOÄC TÍNH CUÛA THUOÁC TRÖØ SAÂU (1)

Phaân loaïi hoùa chaát baûo veä thöïc vaät theo ñoäc tính ñoái vôùi ngöôøi (WHO,
1990)

LD50 (mg/kg) troïng löôïng

Loaïi ñoäc Ñöôøng mieäng Ñöôøng da

Chaát raén Chaát loûng Chaát raén Chaát loûng

Ia Cöïc ñoäc ≤5 ≤ 20 ≤ 10 ≤ 40

Ib Raát ñoäc 5 – 50 20 – 200 10 – 100 40 – 400

II Ñoäc vöøa 50 – 500 200 – 2.000 100 – 1.000 400 – 4.000

III Ñoäc nheï > 500 > 2.000 > 1.000 > 4.000

50
 ÑOÄC TÍNH CUÛA THUOÁC TRÖØ SAÂU (2)

 Caùc hoùa chaát coù ñoäc tính cao thöôøng deã chuyeån hoùa vaø ñaøo
thaûi khoûi cô theå, taùc haïi chính cuûa chuùng laø do tieáp xuùc ngaén
haïn vaø caáp tính.

 Taùc haïi cuûa HCBVTV khi ñaõ trôû thaønh saûn phaåm cho ngöôøi
duøng, ngoaøi ñoäc tính cuûa noù vaø cuûa caùc taïp chaát, coøn coù taùc
haïi do caùc dung moâi, chaát ñoän vaø caùc phuï gia khaùc...

51
 DAÀU

 Daàu: coù trong nöôùc bieån töø vieäc khai thaùc caùc gieáng daàu, caùc
söï coá traøn daàu xaûy ra trong chuyeân chôû, boác xeáp.

 Daàu khoâng tan trong nöôùc, chuùng ñöôïc haáp thuï trong ñaát seùt,
chaát lô löûng vaø laéng xuoáng ñaùy.

 Khi tieáp xuùc vôùi daàu, caùc sinh vaät bieån bò toån thöông, giaûm soá
loaøi, daàu naëng coøn gaây caûn trôû hoâ haáp.

52
 DAÀU

 Dầu thô còn hòa tan nhiều chất độc khác như: Lưu huỳnh, phenol,
nitơ và kim loại…

 Dầu có tính độc cao và tương đối bền vững trong nước

 Dầu rất dễ tan trong mỡ nên dễ tích tụ sinh học và gây hại cho các
loài thủy sinh sống ở trong nước

 Dầu tạo lớp màng trên mặt nước ngăn cản khả năng hấp thụ Oxy
trong nước ảnh hưởng đến khả năng hô hấp của sinh vật thủy
sinh
53
 TRAØN DAÀU

54
 VEÄT DAÀU LOANG TÖØ SÖÏ COÁ TRAØN DAÀU

55
 Vớt dầu tràn ở bãi bịển
Quảng Nam.
Thu dọn dầu loang gây ô nhiễm ở
bãi biển Vũng Tàu - Ảnh tư liệu

56
 FLUORIDE

57
AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NOÀNG ÑOÄ FLUORIDE CAO TRONG NÖÔÙC CAÁP

Nghieân cöùu cuûa Churchill

Naêm 1930, Churchill, nhaø hoùa hoïc thuoäc phoøng thí

nghieäm nghieân cöùu cuûa Coâng Ty Nhoâm Hoa Kyø ñaõ
phaùt hieän ra baèng chöùng cho thaáy fluoride laø nguyeân
nhaân gaây beänh ñoám men raêng hay fluorosis.

58
AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NOÀNG ÑOÄ FLUORIDE CAO TRONG NÖÔÙC CAÁP

Nghieân cöùu cuûa McKay

Baùc só nha khoa McKay ñaõ nghieân cöùu caùc maãu nöôùc laáy töø 5
khu vöïc coù beänh ñoám men raêng vaø 40 khu vöïc khoâng coù
beänh ñoám men raêng.
Keát quaû nghieân cöùu naøy keát luaän raèng haøm löôïng fluoride
cao quaù möùc trong nöôùc uoáng laø nguyeân nhaân cuûa beänh ñoám
men raêng.
Caùc döõ lieäu nghieân cöùu cho thaáy raèng beänh ñoám men raêng
khoâng xuaát hieän khi noàng ñoä ion fluoride khoâng vöôït quaù 1,0
mg/L vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa beänh ñoám raêng taêng khi
noàng ñoä ion fluoride taêng.

59
 Moät soá hình aûnh veà beänh ñoám men raêng
(mottled enamel hay dental fluorosis)

Möùc ñoä beänh nheï

Möùc ñoä beänh naëng

Möùc ñoä beänh trung bình

60
AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NOÀNG ÑOÄ FLUORIDES THAÁP TRONG NÖÔÙC CAÁP (1)

Naêm 1938, Dean chöùng minh raèng beänh saâu raêng ít khi xaûy ra
khi beänh ñoám men raêng xaûy ra.

Keát luaän veà beänh saâu raêng lieân

quan ñeán fluoride ñöôïc ruùt ra
nhö sau:
 Noàng ñoä 1 mg/L laø noàng ñoä
toái öu cho söùc khoûe raêng
mieäng.
 Noàng ñoä fluoride giaûm beänh
saâu raêng seõ xaûy ra nghieâm
troïng, ngöôïc laïi khi noàng ñoä
fluoride taêng beänh ñoám raêng
trôû thaønh vaán ñeà nghieâm
troïng.
61 Hình veõ 1
 HÌNH AÛNH MINH HOÏA BEÄNH SAÂU RAÊNG
(DENTAL CARIES)

62
6. NGUOÀN VAØ ĐỘC CHẤT TRONG CAÙC MOÂI TRƯỜNG NƯỚC

CHAÁT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC SOÂNG

Chuùng ta khai thaùc doøng soâng vôùi muïc ñích laáy nöôùc, saûn xuaát

thuûy ñieän, laøm phöông tieän giao thoâng, tieáp nhaän nguoàn nöôùc thaûi

sinh hoaït, coâng nghieäp… neân laøm thay ñoåi ñaëc ñieåm töï nhieân doøng

soâng, moâi tröôøng soáng cuûa heä sinh vaät nöôùc, aûnh höôûng ñeán söùc

khoûe coäng ñoàng

63
 CHAÁT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC SOÂNG

1. Ñoä maën: noàng ñoä muoái cao laøm sinh vaät chaäm phaùt trieån, cheát

2. pH: ña soá sinh vaät thích nghi ôû pH töø 4 – 9,5

3. CO2 laø keát quaû söï phaân huûy kò khí caùc chaát höõu cô hoaëc do hoâ haáp cuûa
thuûy sinh vaät. CO2 tích tuï trong cô theå laøm giaûm pH maùu, noàng ñoä CO2
trong soâng hoà khoâng ñöôïc lôùn hôn 25mg/l

4. Daàu

5. Chaát gaây muøi: hydocacbon, phenol…

6. Hôïp chaát nitô: NH3 , NO 2-, NO 3

- . NH3 coù ñoäc tính cao khi DO trong
nöôùc thaáp hoaëc phuï thuoäc pH

7. Chaát dinh döôõng: N, P, C, K, Mg, Ca…

64
 CHAÁT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC SOÂNG
8. Chaát khöû truøng: Cl2, ClO2 ; ClO2 laø chaát oxy hoùa maïnh duøng ñeå khöû truøng
nöôùc; deã bò phaân huûy thaønh clorua, clorat laøm suy yeáu heä thaàn kinh, giaûm
hormon tuyeán giaùp

9. Chaát voâ cô: Al, As, Ba, Bo, Cd, Cr, Cu, Pb, Hg, Sn, Zn….

10. Chaát höõu cô: chaát hoaït ñoäng beà maët, thuoác tröø saâu…

11. Chaát phoùng xaï: do hoaït ñoäng nuùi löûa, moû hoaëc do hoaït ñoäng con ngöôøi. CPX
toàn taïi trong nöôùc daïng huyeàn phuø, hoøa tan laéng thöïc vaät nöôùc nhö taûo, rong reâu
haáp thuï tích luõy sinh hoïc vaøo chuoãi thöïc phaåm gaây ñoäc cho ngöôøi. Chuùng laøm phá
vôõ caáu truùc teá baøo, ñoät bieán gen, ung thö…

12. Vi khuaån gaây beänh, kí sinh truøng: trong nöôùc toàn taïi caùc vi sinh vaät gaây beänh
coù nguoàn goác töø phaân ngöôøi vaø ñoäng vaät nhö E.coli, Fecal Streptococci, Clostridium
perfringens .Caùc VSV naøy chuû yeáu gaây beänh ñöôøng ruoät nhö thöông haøn, lî, taû…

Nöôùc sinh hoaït vuøng noâng thoân ña phaàn ñeàu vöôït chæ tieâu vi sinh
65
 CHAÁT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC HOÀ

Ngoaøi caùc chaát ñoäc gioáng nhö trong nöôùc soâng, nöôùc hoà ñaëc bieät coù hieän
töôïng phuù döôõng hoùa

Hieän töôïng PDH goàm daïng töï nhieân vaø nhaân taïo

PDH daïng töï nhieân : laø hieän töôïng bình thöôøng cuûa töï nhieân keùo daøi
haøng nhieàu nghìn naêm, caùc hoà chöùa töø traïng thaùi ngheøo dinh döôõng daàn
daàn chuyeån sang giaøu dinh döôõng. Caùc chaát dinh döôõng voâ cô kích thích
thöïc vaät phaùt trieån, xaùc thöïc vaät taïo thaønh traàm tích höõu cô keát hôïp vôùi
buøn do xoùi moøn laéng xuoáng ñaùy hoà seõ töø töø laøm giaûm ñoä saâu cuûa hoà, bieán
hoà thaønh ñaàm lầy roài ñaát baèng

PDH daïng nhaân taïo: do hoaït ñoäng noâng nghieäp, chaát thaûi thöïc phaåm,
khu xöû lyù nöôùc thaûi … ñaåy nhanh quaù trình PDH aûnh höôûng nghieâm trọng
moâi tröôøng
66
 CHAÁT ÑOÄC TRONG MOÂI TRÖÔØNG NÖÔÙC BIEÅN

So vôùi soâng, hoà thì bieån coù löu löôïng doài daøo, laïi theâm coù thuûy trieàu vaø
caùc doøng haûi löu neân khaû naêng töï laøm saïch cao hôn.

Tuy nhieân neáu löôïng lôùn chaát ñoäc thaûi ra bieån cuõng laøm thay ñoåi heä sinh
thaùi bieån

1. pH
2. Daàu
3. Chaát gaây muøi
4. Chaát dinh döôõng
5. Chaát gaây ñoäc
6. Thuûy ngaân

67