KODU TARA

MADDE VE ÖZELLİKLERİ VIP FiZiK

KÜTLE (m) HACİM (V)

Canlı ve cansız tüm varlıklar atomlardan meydana gelmiştir.
Atomlar birleşerek molekülleri, moleküller de birleşerek mad-
deyi oluşturur. Böylece tanecikli yapısı olan, uzayda yer kap-
layan, eylemsizlik özelliğine sahip ve kütlesi olan her şeye
madde denir. Maddenin tanımında yer alan kütle, maddenin
ortak özelliklerinden biridir. Kütle, hacmi dolduran madde
miktarı veya değişmeyen madde miktarı olarak tanımlanır.
Kütle m harfi ile gösterilir ve SI'daki birimi kilogramdır (kg).
Maddenin uzayda kapladığı yere hacim denir. Hacim V har-
fi ile gösterilir. SI'da birimi metreküptür. Kütle gibi hacim de
maddenin ortak özelliklerinden biridir. Katı ve sıvıların belirli
hacimleri varken gazlar bulundukları kabın iç hacmini alırlar.
Ayrıca katıların belirli şekilleri varken sıvı ve gazların belirli
şekilleri yoktur. Hacim, türetilmiş ve skaler bir büyüklüktür.
¡ Hacim birimlerinin bazıları aşağıda verilmiştir.

Kütle temel ve skaler büyüklük olup eşit kollu terazi ile öl- 1 desimetreküp (1 dm3) 10-3 m3
çülür. Eşit kollu teraziler yer çekiminin olmadığı yerde ça- 1 santimetreküp (1 cm3) 10-6 m3

İK
lışmazlar. 1 litre (L) 1 dm3
1 mililitre (mL) 10-3 L
¡ Kütle birimlerinin bazıları aşağıda verilmiştir:

1 ton (t) 103 kg kilometre (km)

1 gram (g) 10-3 kg

MADDE VE ÖZELLİKLERİ
1 miligram (mg) 10-6 kg hektometre (hm)
FİZ kilogram (kg)

hektogram (hg)
VIP FİZİK

Uzunluk dönüşümlerinde
her adım 10, alan dönü-
şümlerinde her adım 100,
dekametre (dam)

metre (m)
hacim dönüşümlerinde
Yukarı her adım 1000 kat olarak
dekagram (dag)
giderken her alınır. desimetre (dm)
adımda 10'a
böl aşağı gram (g)
cantimetre (cm)
giderken her
P
adımda 10
desigram (dg)
ile çarp. milimetre (mm)

cantigram (cg)
Vİ

miligram (mg)

Örnek - 2
Örnek - 1
2L= m3
2t= kg 200 mL = dm3
100 g = kg 10 cm3 = m3
20 mg = g

TYT FiZiK 15
 KODU TARA
VIP FiZiK MADDE VE ÖZELLİKLERİ

Düzgün Geometrik Şekli Olan Katılar

Örnek - 4

Yarıçapı 5 cm, yüksekliği 10 cm olan silindirik kabın içine

a
Küp V=a 3 0,30 L su dökülmektedir.
a 5 cm
a

a
Dikdörtgenler
V = a·b·c
Prizması
b
c su h
r

h Silindir V = ∏·r2·h
Buna göre, kabın içindeki su yüksekliği kaç cm olur?

İK
(∏ = 3 alınız.)
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8

r Küre 4
V= ·∏·r3
3
FİZ
Dik Koni V=
∏·r2·h
VIP FİZİK

Düzgün Şekli Olmayan Katıların Hacmi

Katı cisimlerde, düzgün geometrik yapıda olmayan cisimlerin
hacimlerini bulmak için sıvılardan yararlanılır. Derecelendi-
3
rilmiş kapta bulunan sıvının içine, düzgün yapıda olmayan
r
katı cisim atılır ve yeni sıvı seviyesi ölçülür. Burada katının,
sıvıda çözünmemesi ve sıvıdan daha büyük veya sıvıya eşit
özkütlede olmasına dikkat edilir.

Katı cisim, sıvı içerisine batan hacmi kadar sıvının yerini de-
ğiştireceğinden katının hacmi kolaylıkla hesaplanır.
P
Örnek - 3

Şekilde boyutları verilen içi boş kaplara, doluncaya kadar 200 mL 200 mL
sıvı konulmaktadır.
150 mL 150 mL
Vİ

Su Su
r
100 mL 100 mL

2r r
r 50 mL 50 mL

K r L M Şekil I Şekil II
İçinde su bulunan İçinde su ve cisim
dereceli kap bulunan dereceli kap
Buna göre, kapların alabileceği sıvı hacimleri arasındaki
ilişki nedir? (∏ = 3 alınız.) Şekil II'deki su seviyesinden Şekil I'deki su seviyesi çıkartılır
A) VK > VM > VL B) VM > VK > VL C) VM = VK > VL ise cismin hacmi bulunabilir

D) VK > VL > VM E) VK = VL > VM Vcisim = 200 mL - 150 mL = 50 mL

16 3.A 4.C
TYT FiZiK
KODU TARA
MADDE VE ÖZELLİKLERİ VIP FiZiK

Örnek - 5
KÜTLE HACİM İLİŞKİSİ (ÖZKÜTLE)
6 cm
Birim hacimdeki madde miktarına özkütle denir. d harfi ile
gösterilir. SI'da birimi kg/m3 tür. Sabit basınç ve sıcaklıkta
4 cm
katı ve sıvı maddelerin kütleleri ile hacimleri arasında doğru
orantı vardır.
12 cm
m
Ayrıtları 4 cm, 6 cm ve 12 cm olan dikdörtgenler prizması d= m = d·V
V
şeklindeki bir cismin içine yarıçapı 1 cm olan özdeş kü-
relerden kaç tane yerleştirilebilir d: özkütle m: kütle V: hacim
A) 6 B) 9 C) 18 D) 24 E) 36

Kütle Özkütle

İK
m d

0 Hacim 0 Hacim
Örnek - 6 V V
FİZ
Yüksekliği 20 cm, yarıçapı 6 cm olan silindirik kap tamamen
su ile doludur. Bu kabın içine yarıçapı 2 cm olan küresel de-
mir bilyelerden 3 adet atılmaktadır.
VIP FİZİK

Şekil - I
Kütle - Hacim grafiği
Şekil - II
Özkütle - Hacim grafiği

Özkütle
6 cm d

h = 20 cm
Kütle
Demir bilye 0 m
P
r Şekil - III
Özkütle - Kütle grafiği

Buna göre, son durumda kabın içerisindeki su hacmi

Vİ

kaç cm3 olur? (∏ = 3 alınız.)

A) 2064 B) 516 C) 2160 D) 1090 E) 1032
DİKKAT

™ Özkütle ayırt edici özelliktir.

™ Sıcaklık ve basınç değişmediği sürece saf bir madde-
nin özkütlesi değişmez.
™ Öz ağırlık ayırt edici özellik değildir. (Aynı ortam de-
nilmezse.)
™ Özkütle skaler büyüklüktür.
™ Mutlu deveyi unutma :)

TYT FiZiK 5.E 6.A 17

 KODU TARA
VIP FiZiK MADDE VE ÖZELLİKLERİ

Örnek - 7 Örnek - 9

Aynı ortamda bulunan ve aynı sıcaklıktaki K ve L sıvılarına

ait kütle-hacim grafiği verilmiştir.

m
K
4m

3m

2m L
Şekilde her bir bölmesi 1cm3 hacmine sahip taşırma kabının
iç kısmında ayırıcı bölme olup 15 bölme suyla doludur. Bu
m
kaba 20 g kütleli 10 cm3 hacimli bir cisim bırakıldığında cis-
V min tamamı su içinde kalacak şekilde batmaktadır.

İK
0 V 2V 3V 4V
dK Buna göre, kaptaki kütle artışı kaç gram olur? (Suyun öz-
Buna göre, oranı kaçtır? kütlesi 1g / cm3'tür.)
dL
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 A) 11 B) 14 C) 17 D) 19 E) 20

FİZ VIP FİZİK

NOT

Özkütle, maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Saf suyun 1

atmosfer basınç altında özkütle-sıcaklık ve hacim-sıcaklık
grafikleri aşağıda verilmiştir.

Özkütle Hacim

Örnek - 8

Aynı ortamda bulunan ve aynı sıcaklıktaki K, L ve M sıvıları-

na ait hacim-kütle grafiği şekildeki gibidir.
P
Hacim
0 +4 Sıcaklık (°C) 0 +4 Sıcaklık (°C)
K
Şekil I Şekil II
L
Normal koşullarda sıcaklık artışı ile maddelerin hacimleri
Vİ

de artar. Özkütle ise azalır. Fakat saf su bu duruma 0°C

M
ile +4 °C arasında uymamaktadır. Bunun sonucu olarak
dünyada su kütleleri üst kısımdan itibaren donmaya başlar.

Kütle
NOT
Buna göre, K, L ve M sıvılarının özkütleleri dK, dL ve dM ™ Isınırken hacmi büyüyen maddelerin, sıcaklığı artırıldı-
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir? ğında hacimleri artacağından dolayı özkütleleri azalır.
A) dK > dL > dM B) dK = dL = dM C) dM > dL > dK ™ Isınırken hacmi küçülen maddelerin (su, bizmut, an-
D) dK = dL > dM E) dK > dL = dM timon) sıcaklık arttığında hacimleri küçülür ve özküt-
leleri büyür.
™ Dolayısıyla bir maddenin sıcaklığı arttığında özkütlesi
kesin artar ya da kesin azalır diyemeyiz.

18 7.C 8.C 9.D

TYT FiZiK
KODU TARA
MADDE VE ÖZELLİKLERİ VIP FiZiK

ÖSYM Tadında - 10
Örnek - 12
Şekilde saf bir sıvıya ait kütle-hacim grafiği verilmiştir. Boşken kütlesi 20 gram, iç hacmi 60 cm3 olan kabın yarısı
hacim-kütle grafiği şeklindeki gibi olan X sıvısıyla, geri kalanı
m (g)
Y sıvısıyla doldurulmaktadır.
II
Hacim (cm3)
I X
30
III

IV 20

V (cm3) Y
10
Buna göre, hangi bölgelerde sıvının sıcaklığı değişmiş-

İK
tir? (Bölmeler özdeştir.)
0 Kütle (g)
A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve IV 20 40 60

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

Buna göre, son durumda kabın toplam kütlesi kaç gram
ölçülür?
ÖSYM Tadında - 11
A) 200 B) 220 C) 240 D) 260 E) 280
FİZ
Atmosfer sıcaklığının sabit olduğu kabul edilen bir gezegen-
de bulunan A, B, C ve D gazlarının sabit sıcaklık ve basınç-
taki kütle-hacim grafiği aşağıdaki gibidir. Bu gezegende eşit
kütleye sahip üç kişi üç özdeş balonla yerden 5 km yüksekli-
VIP FİZİK

ğe en kısa zamanda çıkmaları gerekmektedir. Bu gezegenin Karışımların Özkütlesi

atmosferi A, B, C veya D gazlarından oluşabileceği gibi ba- Aynı sıcaklıkta birden fazla sıvı maddenin bir araya gelerek
londa bu gazlarla doldurulabilir. homojen karışımı sonucu yeni bir sıvı madde ortaya çıkar.
Karışımın özkütlesi kendisini oluşturan maddelerin kütleleri
toplamının, toplam hacme oranı ile bulunur. Karışımın öz-
Kütle
kütle değeri kendisini oluşturan maddelerin özkütleleri ara-
A
sında yer alır.
P
B
C mtoplam d1 < dkarışım < d2
dkarışım =
D Vtoplam d1 = 1. maddenin özkütlesi 2 g/cm3
d2 = 2. maddenin özkütlesi 4 g/cm3
Vİ

Hacim

Atmosfer Balon Süre

I. A D t1 h 2 g/cm3 2 g/cm3
2 g/cm3
II. B B-C t2
III. A A-B t3 h 4 g/cm3 4 g/cm3 4 g/cm3

Balon ve üzerindeki ölçüm cihazlarının ağırlığı ihmal yatay

edildiğine göre t1, t2, t3 süreleri arasındaki ilişki aşağıda-
kilerden hangisi olabilir?
A) t1 > t2 > t3 B) t1 > t3 > t2 C) t2 > t1 > t3
D) t2 = t2 > t1 E) t3 > t1 > t2

TYT FiZiK 10.D 11.D 12.D 19

 KODU TARA
VIP FiZiK MADDE VE ÖZELLİKLERİ

Günlük Hayatta Özkütle

Örnek - 13
Özkütle günlük hayatta birçok sektörde kullanılan bir özel-
Sabit basınç ve sıcaklıkta X ve Y sıvılarından farklı hacimler- liktir.
de alınarak homojen bir karışım yapılmıştır.

m (g)

X
40 Y
30

0 V (cm3)
20 30

İK
Buna göre, oluşan karışımın özkütlesi;
I. 2 g/cm3
II. 1,5 g/cm3
III. 1,2 g/cm3
IV. 1 g/cm3
değerlerinden hangileri olabilir?
A) Yalnız II
D) II ve III
FİZ
B) Yalnız III
E) II ve IV
C) I ve III
VIP FİZİK

ÖSYM Tadında - 15

Saf bir maddeye ait kütle-hacim grafiği verilmiştir.

Örnek - 14 Kütle (m)

Kütle-hacim grafiği verilen aynı sıcaklıktaki X, Y ve Z sıvıları

homojen olarak karıştırılmaktadır.

m (g)
P
X Y
20

I II III
Z Hacim (V)
Vİ

10

Buna göre; I, II ve III aralıklarında maddenin özkütlesinin

V (cm3) değişimi için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
4 5 10
I II III
Buna göre, oluşan homojen karışımın özkütlesi,
A) Sabit Azalır Sabit
I. 5 g/cm3
II. 4 g/cm3 B) Artar Sabit Artar

III. 2 g/cm3 C) Azalır Sabit Azalır

IV. 1,5 g/cm3 D) Sabit Artar Sabit
değerlerinden hangilerini alabilir? E) Azalır Artar Azalır
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

20 13.B 14.D 15.A

TYT FiZiK
KODU TARA
MADDE VE ÖZELLİKLERİ VIP FiZiK

Örnek - 16 Örnek - 18

Sabit sıcaklık ve basınç altında özkütle ile ilgili,

I. Bir cismin özkütlesi yapıldığı maddenin özkütlesinden
küçük olabilir.
II. İçi gaz dolu cam bir şişeye biraz daha aynı gazdan
eklenirse, şişe içindeki gazın özkütlesi artar.
III. Özkütleleri aynı olan iki cisim farklı maddelerden
yapılmış olabilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
yatay
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Boş bir kap sabit debili bir musluk açılarak ağzına kadar sıvı
D) II ve III E) I, II ve III
ile doldurulmaktadır.

İK
Kap dolana kadar;
a) Özkütle zaman grafiğini çiziniz.
b) Kaptaki sıvı yüksekliğinin zamana bağlı grafiğini çiziniz.
c) Hacim zaman grafiğini çiziniz.

d h

ÖSYM Tadında - 17
FİZ
Sanayide insanlar günlük hayatta kullanacakları eşyaları ge-
VIP FİZİK

liştirirken özkütlesi büyük ve küçük olan malzemeleri tercih

ederler. 0 t 0 t
Buna göre;
I. hurdalıklarda bulunan geri dönüşümlü malzemelerden
demirin ayrılması için elektromıknatısın kullanılması, V

II. sıvı cam ve sıvı kalay kullanılarak pencere camlarının

P
üretilmesi,
III. hafif olan bir çatalın ağır çatala dönüştürülmesi
işlemlerinin hangilerinde özkütlesi büyük ve küçük olan
maddeler tercih edilmiştir?
Vİ

0 t
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

TYT FiZiK 16.E 17.A 21