Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

2. Niwelacja profilów (podłużnych i poprzecznych)

Niwelacja profilów (podłużnych i poprzecznych) służy do wyznaczania profilów powierzchni terenu,
będących śladami przecięcia tej powierzchni płaszczyznami pionowymi. Zadaniem niwelacji profilów jest
określenie wysokości charakterystycznych punktów terenu w obrębie wąskiego, lecz długiego pasa, na którym
przewiduje się realizację wydłużonych budowli takich jak: drogi, linie kolejowe, kanały, trasy przewodów itp.
Profil podłużny uzyskiwany jest na podstawie pomiaru niwelacyjnego przebiegającego wzdłuż osi trasy,
stanowiącej liniowe odcinki proste lub zakrzywione (łuki kołowe, krzywe przejściowe). Profil podłużny terenu
stanowi podstawę do zaprojektowania niwelety, będącej linią przebiegu osi przyszłej budowli w płaszczyźnie
pionowej.
Profile poprzeczne otrzymuje się w wyniku niwelacji punktów charakterystycznych, położonych na odcinkach
ustawionych prostopadle do osi trasy. Profile poprzeczne terenu potrzebne są zbilansowania mas ziemnych
nasypów i wykopów.

2.1. Niwelacja podłużna

Pomiar niwelacyjny profilów terenowych poprzedza zaprojektowanie trasy na mapie sytuacyjnej, w tym linii
profilu podłużnego pokrywającej się z reguły z osią trasy. Następnym etapem jest przeniesienie projektu na
grunt. Obejmuje on przede wszystkim wytyczenie osi trasy i wyznaczenie jej pikietażu, tj. odległości punktów
położonych na osi trasy od utrwalonego punktu początkowego trasy. Wśród tych punktów szczególnie ważną
role odgrywają tzw. punkty wiążące, głównie będącymi punktami hektometrowymi, czyli punktami
0
odległymi od siebie o 100 m, począwszy od hektometra zerowego oznaczonego 0/0 lub , który jest początkiem
0
trasy. Pomiar niwelacyjny profilów nawiązany jest do reperów roboczych o znanych rzędnych np. Rep nr 1000
oraz Rep nr 1001 (zob. rysunek).

15
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

Oznaczenia hektometrów:

• liczba całkowita: 0, 1, 2, …, 12, … - numer oznacza liczbę hektometrów od początku trasy;

• ułamek:
0 0 0 1 1 3
­ 0
, 1
, 2
,…, 0
, 1
, … 5 , … - w liczniku (nad poziomą kreską) podaje się aktualny kilometr, zaś
w mianowniku (pod nią) numer hektometra w bieżącym kilometrze;
­ 0/0, 0/1, 0/2, … 1/0, 1/1 …, 3/5, … - pierwsza cyfra to aktualny kilometr, zaś cyfra po ukośniku to
numer hektometra w bieżącym kilometrze.

Oprócz punktów hektometrowych stosowane są również pozostałe punkty osiowe tzw. pośrednie, stanowiące
najczęściej punkty charakterystyczne, w których występuje znacząca zmiana ukształtowania terenu. Punkty te
w swoim oznaczeniu zawierają odległość od poprzedzającego je hektometra, np.:
o 0+34 , co oznacza że odległość tego punktu od początku trasy wnosi 0m+34m=34m;
o 12+78 , co oznacza że odległość tego punktu od początku trasy wnosi 1km+200m+78m=1278m;
o 0/0+25 , co oznacza że odległość tego punktu od początku trasy wnosi 0km+0m+25m=25m;
o 1/1+42,8 , co oznacza że odległość tego punktu od początku trasy wnosi 1km+100m+42,8m=1142,8m.
Niwelacja wykonywana na jednym stanowisku to niwelacja elementarna. Niwelacja podłużna jest więc sumą
niwelacji elementarnych powiązanych ze sobą punktami wiążącymi, na których wykonujemy odczyty wstecz
i w przód (metodą ze środka). Stanowią one pierwszą grupę niwelowanych punktów w niwelacji podłużnej.
Zazwyczaj rolę punktów wiążących pełnią punkty hektometrowe, a także niektóre punkty pośrednie
w przypadku dużego nachylenia terenu tzw. deniwelacji. Drugą grupą niwelowanych punktów w niwelacji
podłużnej są punkty pośrednie, na których wykonuje się odczyty pośrednie (s), zwane także odczytami w bok
(metodą w przód) - (zob. rysunek poniżej).

16
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

Kolejność wykonywania pomiarów na jednym stanowisku między dwoma punktami wiążącymi:

1) Odczyt t1 na łacie ustawionej na punkcie wiążącym wstecz 0/0.
2) Odczyt p1 na łacie ustawionej na punkcie wiążącym w przód 0/1.
3) Zmiana wysokości osi celowej.
4) Odczyt p2 na łacie ustawionej na punkcie wiążącym w przód 0/1.
5) Odczyt t2 na łacie ustawionej na punkcie wiążącym wstecz 0/0.
6) Jeżeli na danym odcinku są jeszcze jakieś charakterystyczne punkty pośrednie to wsteczną łatę
ustawiamy kolejno na tych punktach pośrednich (np. 0/0+40) – odczyt wykonujemy tylko raz, przy
drugim położeniu osi celowej.
7) Jeżeli zachodzi potrzeba wykonania profilu poprzecznego przechodzącego przez punkt wiążący
w przód, ustawiamy łatę niwelacyjną przeniesioną ze wstecznego punktu wiążącego kolejno na
prawych, a następnie na lewych punktach profilu - odczyt wykonujemy tylko raz, przy drugim położeniu
osi celowej.

2.1.1. Wyrównanie ciągu niwelacyjnego wraz z obliczeniem wysokości punktów

wiążących sposobem różnic wysokości (profil podłużny)
Kolejność prac obliczeniowych podczas wyznaczania wysokości punktów wiążących ciągów niwelacyjnych,
obustronnie nawiązanych do reperów roboczych:
1. Dla każdego stanowiska niwelatora obliczamy różnicę wysokości (kolumna 6 w dzienniku niwelacji
podłużnej)
∆H ′ = t ′ − p′ (2.1.)
∆H ′′ = t ′′ − p′′ (2.2.)
Jeżeli różnica (w wartości bezwzględnej) między ∆H ′ a ∆H ′′ jest mniejsza bądź równa 2 mm, przechodzimy do
następnego punktu. W przeciwnym przypadku należy wykonać jeszcze jeden pomiar (trzeci) i z trzech pomiarów
wybrać dwa dające najbardziej zbliżone ∆H wpisać je do dziennika (aż do spełnienia warunku 2 mm).
2. Dla każdego stanowiska niwelatora obliczamy średnia różnicę wysokości.
∆H′ + ∆H"
∆H = 2
(2.3.)

3. Wykonujemy kontrolę obliczeń:

[t′ +t′′ ]
[t] = 2
(2.4.)

17
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

[p′ +p′′ ]
[p] = 2
(2.5.)

[∆H]P = [t] − [p] (2.6.)

Obliczona za pomocą wzoru (2.6.) wartość praktycznej (pomierzonej) sumy przewyższeń powinna być równa
wartości powstałej po zsumowaniu wszystkich wartości ∆H z kolumny 7 dziennika niwelacji podłużnej
i poprzecznej, tj.:

[∆H]P = [∆H] (2.7.)

4. Obliczamy teoretyczną różnicę wysokości między reperem początkowym A i końcowym B w ciągu
niwelacyjnym:

[∆H]T = HRep.B − HRep.A (2.8.)

5. Obliczamy praktyczną (pomierzoną) różnicę wysokości między reperem początkowym A i końcowym B

w ciągu niwelacyjnym:
[∆H]P = [∆H] (2.9.)
Komentarz: Pomierzoną sumę przewyższeń obliczamy zwykle już na etapie kontroli (punkt 3).
6. Obliczamy odchyłkę wysokościową w ciągu niwelacyjnym:

fH = [∆H]T − [∆H]P (2.10.)

7. Obliczamy wartość dopuszczalną odchyłki wysokościowej

fHmax = ±3m0 √n (2.11.)

gdzie:
𝑚0 – błąd średni wykonania odczytu z łaty niwelacyjnej – dla niwelacji technicznej przyjmuje się 𝑚0 = 1 mm;
n – liczba stanowisk niwelatora w ciągu niwelacyjnym.
8. Jeżeli otrzymana wartość odchyłki wysokościowej fH nie przekracza wartości odchyłki dopuszczalnej
fHmax , to rozrzucamy odchyłkę w postaci poprawek do różnic wysokości ∆𝐻 obliczonych w kolumnie 7
dziennika niwelacji podłużnej i poprzecznej. Zwykle najpierw „redukujemy” wartości, w których
występuje 0,5 mm dodając 0,5 mm do, bądź odejmując 0,5 mm od tych różnic wysokości. W następnej
kolejności pozostałą część odchyłki wysokościowej rozrzucamy po 1 mm na wybrane stanowiska. Wartości
poprawek zalecane jest zapisywać w kolorze czerwonym.
9. Obliczamy wysokości punktów wiążących (kolumna 9 w dzienniku niwelacji podłużnej i poprzecznej)

HP = Hwstecz + ∆H wyr (2.12.)

gdzie:
HP – wysokość następnego punktu wiążącego (w przód)
Hwstecz – wysokość poprzedniego punktu wiążącego (wstecz)
∆H wyr – wartość poprawionej różnicy wysokości ∆𝐻 (uwzględniającej poprawkę) między dwoma punktami na
danym stanowisku (kolumna 7 w dzienniku niwelacji podłużnej i poprzecznej).

2.1.2. Obliczenie wysokości punktów pośrednich sposobem poziomu niwelatora (profil

podłużny)
Przyjęty wcześniej tok pomiaru polega na wykonaniu dla punktów wiążących odczytów: t’, p’, a następnie po
zmianie wysokości niwelatora odczytów: t”, p”, po czym następuje szereg odczytów pośrednich s,
odpowiadających pomierzonym z danego stanowiska punktom pośrednim. Wynika stąd, że odczyty s dla
punktów pośrednich wykonywane są przy ustawieniu instrumentu po zmianie jego wysokości.

18
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

Wysokości punktów pośrednich mierzonych z poszczególnych stanowisk obliczamy na podstawie wysokości

osi celowej niwelatora (poziom niwelatora) I, będącej sumą znanej wysokości Hwstecz punktu wiążącego wstecz
i wykonanego na nim odczytu t”:
I = Hwstecz + t" (2.13.)
Poziom ten jest stały dla danego stanowiska pomiarowego i inny na każdym stanowisku niwelatora. Obliczoną
wysokość osi celowej niwelatora oraz odczytu pośredniego s na danym punkcie pośrednim:
HP = I − s (2.14.)
Obliczone wysokości punktów pośrednich zapisujemy w kolumnie 9 dziennika niwelacji podłużnej
i poprzecznej.
Komentarz: w rozważanym w konspekcie przykładzie, punkty pośrednie znajdują się na stanowiskach: 2, 3 oraz
4 (zob. przykład).

2.1.3. Wykonanie profilu podłużnego

Na podstawie pomierzonych w terenie odległości punktów na osi trasy od punktu początkowego trasy oraz
obliczonych wysokości tych punktów, można wykreślić profil podłużny terenu, stanowiący uproszczony
rysunek śladu przecięcia jego powierzchni płaszczyzną pionową przechodzącą przez oś trasy.

19
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

2000
W przypadku naszego zadania należy wykreślić profil podłużny w skali 1: 200
trasy o długości 1 km dowiązanej
do dwóch reperów. Skala 1:2000 dotyczy odległości punktów na profilu podłużnym trasy, natomiast skala 1:200
dotyczy wysokości punktów na profilu podłużnym trasy. Podejście to (zastosowanie skali mieszanej) wynika
z potrzeby lepszego zobrazowania niewielkich różnic wysokości punktów na długim odcinku trasy tzn. mniejsza
skala przyjmowana jest dla odległości poziomych, a większa skala dla wysokości.
Rysowanie profilu podłużnego rozpoczynamy od uzupełnienia tzw. tabeli podstawowej, znajdującej się pod
rysunkiem profilu:
1. Hektometry – zamalowanym na wpół kółkiem zaznaczamy pozycję punktów wiążących
(hektometrów) oraz opisujemy je zgodnie z opisem zawartym w dzienniku niwelacji podłużnej
i poprzecznej;
2. Odległości – zaznaczamy i opisujemy odległości do punktów pośrednich położonych w osi trasy;
3. Rzędne terenu – z dziennika niwelacji podłużnej i poprzecznej przepisujemy obliczone wysokości dla
punktów wiążących oraz pośrednich – w zapisie z dokładnością do centymetrów (w dzienniku niwelacji
podłużnej i poprzecznej zostają z dokładnością do milimetrów).
Przed rozpoczęciem nanoszenia punktów profilowych należy przyjąć wartość tzw. poziomu porównawczego
i wykreślić linię tego poziomu. Reprezentuje ona płaszczyznę odniesienia, od której będą odmierzane różnice
wysokości dla punktów na profilu podłużnym. Poziom porównawczy powinien być tak dobrany, aby jego
wysokość była okrągłą wartością w metrach (np. tak jak w przykładzie 100,00 m) oraz żeby wysokości
nanoszonych punktów profilu były od niej większe. W ten sposób punkty te po naniesieniu na rysunek znajdą
się nad linią poziomu porównawczego.
Położenie każdego punktu profilu określa się tak, jak punktu w układzie współrzędnych prostokątnych,
odkładając na osi poziomej odległości (odcięte), zaś na osi pionowej wysokości (rzędne) tych punktów lub
różnice wysokości między wysokością punktu a poziomem porównawczym. Obie te miary odczytujemy
z dziennika niwelacji podłużnej i poprzecznej: wysokości punktów na osi trasy wpisane w kolumnie 9 dziennika
i odległości od początku trasy (czyli od punktu 0) zawarte w oznaczeniach (pikietażu) punktów.
Po naniesieniu punktów profilu łączymy je, tworząc linię łamaną wraz z pogrubieniem, przedstawiającą
ukształtowanie pionowe terenu wzdłuż osi trasy.
Profil podłużny powinien zawierać również opis – tytuł i skalę (nad rysunkiem) a także datę oraz imię i nazwisko
osoby sporządzającej profil (pod rysunkiem).

2.2. Niwelacja poprzeczna

W literaturze możemy spotkać dwa podejścia do wykonywania profili
poprzecznych:
1. profile poprzeczne prowadzi się przez punkty wstecz na
danym stanowisku;
2. profile poprzeczne prowadzi się przez punkty w przód na
danym stanowisku.
Jest to poniekąd umowne i zależy od osoby wykonującej pomiar.
Na potrzeby naszego zadania założymy, że profile poprzeczne są
prowadzone przez punkty w przód na danym stanowisku.

20
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

W powyższym przykładzie, na stanowisku 4 profil poprzeczny został poprowadzony przez punkt w przód tj.
0/3. Na punkcie w przód wyznacza się prostą prostopadłą do osi trasy, a następnie od osi trasy odmierza się
odległości do punktów charakterystycznych położonych na profilu poprzecznym: na lewo od osi trasy oraz na
prawo od osi trasy – patrząc w kierunku wzrastającego pikietażu punktów wiążących.
W oznaczeniu punktów położonych na profilu poprzecznym występuje:

• przedrostek l dla punktów położonych po lewej stronie osi trasy lub p dla punktów położonych po
prawej stronie osi trasy;
• odległość od osi trasy podana w metrach.

2.2.1. Obliczenie wysokości punktów położonych na profilu poprzecznym

sposobem poziomu niwelatora (profile poprzeczne)
Wysokości punktów położonych na profilu poprzecznym P obliczamy analogicznie jak wysokości punktów
pośrednich na profilu podłużnym (zgodnie z rozdziałem 2.1.2. w niniejszym konspekcie), tj. poprzez obliczenie
wysokości osi celowej niwelatora I, a następnie wysokości punktu na profilu poprzecznym, stanowiącej różnicę
wysokości osi celowej niwelatora oraz odczytu pośredniego s na tymże punkcie na profilu poprzecznym:
HP = I − s (2.15.)
Obliczone wysokości punktów położonych na profilu poprzecznym zapisujemy w kolumnie 10 dziennika
niwelacji podłużnej i poprzecznej.
Komentarz: w rozważanym w konspekcie przykładzie, profil poprzeczny został wykonany na punkcie wiążącym
w przód 0/3 dla stanowiska 4 (zob. przykład).

21
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

2.2.2. Wykonanie profili poprzecznych

200
W przypadku naszego zadania należy wykreślić 5 profili poprzecznych w skali 1: 200. Inaczej niż w przypadku
profilu podłużnego, przyjęta dla profili poprzecznych, jednorodna skala 1:200 dotyczy zarówno odległości
punktów trasy na profilu poprzecznym jak i wysokości tych punktów. Podejście to (zastosowanie skali
jednorodnej) wynika z niewielkich różnic wysokości punktów, ale na stosunkowo krótkim odcinku trasy
(kilka/kilkanaście metrów, a nie 1 km jak w przypadku profilu podłużnego dla niniejszego zadania).
Rysowanie profilu podłużnego rozpoczynamy od uzupełnienia tzw. tabeli podstawowej, znajdującej się pod
rysunkiem profilu:
1. Odległości – przerywaną linią zaznaczamy położenie osi trasy, przechodzącej przez punkt wiążący
w przód (na powyższym przykładzie 0/3), a następnie zaznaczamy i opisujemy odległości do punktów
położonych na profilu poprzecznym – na lewo i na prawo od zaznaczonego punktu wiążącego w przód;
2. Rzędne terenu – z dziennika niwelacji podłużnej i poprzecznej przepisujemy obliczone wysokości dla
punktów położonych na profilu poprzecznym oraz wysokość punktu wiążącego w przód – w zapisie
z dokładnością do centymetrów (w dzienniku niwelacji podłużnej i poprzecznej zostają z dokładnością
do milimetrów).
Przed rozpoczęciem nanoszenia punktów profilowych należy przyjąć wartość tzw. poziomu porównawczego
i wykreślić linię tego poziomu. Reprezentuje ona płaszczyznę odniesienia, od której będą odmierzane różnice
wysokości dla punktów na profilu poprzecznym. Poziom porównawczy powinien być tak dobrany, aby jego
wysokość była okrągłą wartością w metrach (np. tak jak w przykładzie 100,00 m) oraz żeby wysokości
nanoszonych punktów profilu były od niej większe. W ten sposób punkty te po naniesieniu na rysunek znajdą
się nad linią poziomu porównawczego. Dla każdego profilu poprzecznego można przyjąć tą samą lub inną
wysokość poziomu porównawczego.
Analogicznie jak w profilu podłużnym, wzdłuż osi pionowej (osi rzędnych) odkładamy wysokości punktów lub
różnice między wysokością punktu a poziomem porównawczym, a wzdłuż osi poziomej (wykreślonego
poziomu porównawczego) odległości punktów na profilu poprzecznym od punktu, przez który został
poprowadzony profil.
Po naniesieniu punktów profilu łączymy je, tworząc linię łamaną wraz z pogrubieniem, przedstawiającą
ukształtowanie pionowe terenu na profilu poprzecznym.

22
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

Jeżeli na profilu poprzecznym występują punkty położone po tej samej stronie osi trasy, oddalone od niej
o jednakową odległość, wtedy na rysunku profilu łączymy te punkty, zgodnie z kolejnością z jaką zostały one
zapisane w dzienniku niwelacji podłużnej i poprzecznej.
Profil poprzeczny powinien zawierać również opis – nad rysunkiem: tytuł, skalę a także oznaczenie punktu
w przód, natomiast pod rysunkiem: datę oraz imię i nazwisko osoby sporządzającej profil. Ponadto, po obu
stronach pionowej przerywanej linii wskazującej oś trasy, należy strzałkami oznaczyć kierunek do punktów
położonych po lewej i prawej stronie od osi trasy.

2.3. Przykład obliczenia dziennika niwelacji podłużnej i poprzecznej

23
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

2.4. Wykonanie profilu podłużnego oraz profili poprzecznych w programie

AutoCAD

Kolejność wykonania profilu podłużnego i profili poprzecznych w programie AutoCAD:

1. Utworzenie stylu tekstu:

2. Ustawienie nowo utworzonego stylu tekstu dla tekstu wielowierszowego

(wszystkie opisy powinny być wpisane w jednakowym stylu):

24
Podstawy Geodezji ćwiczenia – semestr 2 (letni)

3. Utworzenie warstw:

4. Wykonanie profilu podłużnego zgodnie z zaleceniami poniżej (wymiary, kreskowanie oraz opisy służą do
pokazania wytycznych). Profil podłużny podziel na dwie strony z elementami nakładającymi się
(wizualizacja do druku kartki A4) - narysuj liniami w CAD.
Profile poprzeczne – powinny być wykonane na 2-3 kartkach A4 – nie robimy osobno każdego. Wytyczne
obowiązują również dla profili poprzecznych.

Komentarz: W niniejszym konspekcie, w rozdziałach 2.1.3. i 2.2.2., znajdują się przykłady profili. Na ich
podstawie oraz zgodnie z powyższymi wytycznymi wykonaj rysunek profilu podłużnego oraz 5 rysunków
profili poprzecznych – dodaj tylko podziałki jak na rysunku powyżej – w sytuacji kiedy profile po
wydrukowaniu nie będą w zadanych skalach 1:200 oraz 1:2000.

25