5.

TEMEL HAVALANDIRMA AĞLARI

5.1 Basınç Yükü ile Hava Miktarı Arasındaki İlişki

Hava yollarında gerçekleşen yük kayıplarının hesaplanmasında kullanılan Atkinson
bağıntısında K, P, L, Le ve A belirli bir hava yolu için sabit değişkenlerdir. Dolaysıyla,
H L α Q2
yani, belirli bir hava yolu için yük kayıbı, yoldan geçen hava miktarının karesine bağlı olarak
değişir. Bir seri devrede sistemin statik yükü, sistemdeki her bir hava yolunun statik yük
kayıplarının toplamına eşit olduğundan,
Hs α Q2

ρ ⋅V 2
Hız yükü ile ilgili olarak Q = V.A ve Hv = ilişkileri ile uyumlu olarak
2
Hv α Q2
ve nihayet, sistemin toplam yükünün statik, ve hız yüklerinin toplamı olması nedeniyle,
H α Q2
ilişkileri tanımlanabilir. Yani, ocak yükü yada herhangi bir yük kayıbı hava miktarının karesi
ile değişir.

5.2 Havayolu Direnci

Bir hava yolunda oluşacak yük kayıbı doğrudan hava miktarının karesi ile değiştiğinden, yük-
hava miktarı ilişkisi sabit bir oran ile ifade edilebilir. Bağlı olarak Atkinson bağıntısı;

Hl=R ⋅ Q 2 halinde yazılabilir.

Burada, R havayolu direnci olarak adlandırılan sabit bir orandır.
R, havayolu direnci, gerçekte hava yolunun sabit parametreleri K, P, L, Le ve A’nın tek bir
terimle ifade edilmesi durumdur. Dolayısıyla, R, havayolunun boyutsal ve sürtünme ile ilgili
parametreleri üzerinden hesaplanabilir.

K ⋅ P ⋅ ( L + Le)
R=
A3
R: Havayolu direnci, Nsn2/m8

1 5. Temel Havalandırma Ağları

5.3 Kirchoff Yasaları
1.Yasa
Bir kavşaktan ayrılan hava miktarı kavşağa gelen hava miktarına
Q1 Q3 eşittir. Maden havalandırma hesaplarında kavşak 3 veya daha fazla
hava yolunun birleştiği noktadır. Kirchoff’un 1. yasası uyarınca
şekildeki kavşak için.Q1 + Q3 = Q2 + Q4 yazılır. Kavşaktan ayrılan
Q2 Q4 hava pozitif ve kavşağa gelen hava negatif değerli olarak kabul
edilirse yukarıdaki bağıntı; Q1 + Q3 - Q2 - Q4 = 0 halini alır.

Her iki ifade birbirinin aynıdır. Bu durum Kirchoff’un 1.yasasına uygun olarak ΣQi = 0 olarak
ifade edilebilir. Sonuç olarak bir kavşağa gelen ve kavşaktan ayrılan hava miktarlarının
toplamı sıfıra eşittir denir.

ÖRNEK:

Q1 Q3 Q1 = 94,39 m3/sn

Q2 = 141,59 m3/sn

Q3 = 424,75 m3/sn
Q2 Q4
Q4 = ?

ÇÖZÜM

ΣQi = 0 Q1 + Q4 - Q2 - Q3 = 0

94,39 + 141,59 - 424,75 - Q4 = 0

Q4 = -188,78 m3/sn

Q4’ün negatif işaretli olmasının anlamı havanın kavşaktan uzaklaşıyor olmasıdır.

2. Yasa

Kapalı bir sistem parçasında basınç düşüşlerinin toplamı sıfıra eşittir ve basitçe ΣHL = 0
olarak ifade edilir.

2 5. Temel Havalandırma Ağları

 Q Şekildeki gibi bir sistem parçası için ΣHL = 0 ve bağlı olarak,
a Q1
HLa + HLb + HLc - HLd = 0 bağıntıları yazılabilir.

Şekildeki sistem parçası için HLa, HLb ve HLc basınç düşüşleri,

Q2 b
Q1 hava miktarı a, b, c hava yolları boyunca aktığı için pozitif
d
ve HLd basınç düşüşü Q2 hava miktarı ters yönde aktığı için
negatif işaretlidir.
Q c
ΣHL = 0 ifadesi her bir havayolunun direnç ve hava miktarına bağlı olarak ifade edilir. Ancak
işaret uyumunu sağlamak üzere hava miktarları için mutlak değerler dikkate alınmalıdır.
Dolayısıyla bağıntı; ΣHL = Ra |Q1| Q1 + Rb|Q1| Q1 +Rc|Q1| Q1 -Rd|Q2| Q2 = 0 şeklinde yazılır.

Kirchofff’un 2.yasası kapalı bir sistem parçasında ana sisteme etki yapan herhangi bir basınç
kaynağını da (fan veya doğal havalandırma) göz önünde bulundurur. Bir basınç kaynağı
basınç artışına sebep olacağından, oluşacak basınç artışı bir negatif yük olarak hesaba katılır.
Dolayısıyla bir basınç kaynağı pozitif akış yönünde iken negatif, negatif akış yönünde iken
pozitif olarak hesaba katılır.

ÖRNEK

Fan Hs-fan =248,84 Pa

2 8
Q1 Q2 R1 =1,181,18 N.sn /m

1 2 R2 = 1,677N.sn2/m8

Verilen sistem parçasında 1 yolu üzerinde yerleştirilmiş olan fan

gösterilen yönde bir akış sağlamaktadır.1 ve 2 yollarından geçen hava miktarlarını bulunuz.

ÇÖZÜM

Verilen durum için Q2, Q1 ile aynı yön ve büyüklüktedir. Ancak çoğunlukla akış yönü kolay
belirlenemez. Dolayısıyla bir akış yönü seçilerek çözüme başlanır. Şekildeki sistem için saat
yönündeki akış yönü pozitif kabul edilip basınç düşüşleri toplanır.

ΣHL = 0

-248,84 + 1,18 * |Q1| Q1 + 1,677 * |Q2| Q2 = 0

3 5. Temel Havalandırma Ağları

Q2 = Q1 olduğundan

-248,84 + 1,18 * |Q1| Q1 + 1,677 * |Q1| Q1 = 0

248,84 = 2,857 * |Q1| Q1

|Q1| Q1 = 87,098

Q1 = 9,33 m3/sn, Q2 = 9,33 m3/sn

Aynı sistem parçası için yanda verilen durum söz konusu olsaydı;

ΣHL = 0
Q1 Q2
-248,84 + 1,18 * |Q1| Q1–1,677 * |Q2| Q2 = 0
Fan 2
Q2, Q1 ile aynı yönde fakat ters işaretlidir. Dolayısıyla,
1
248,84 = 1,18 * |Q1| Q1 + 1,677 *|Q1| Q1

248,84 = 2,857*|Q1| Q1

Q1 = 9,33 m3/sn, Q2 = -9,33 m3/sn

5.4 Seri Bağlı Devreler

Bir havalandırma sisteminde seri ve paralel olmak üzere iki temel düzenleme mevcuttur. Her
iki düzenleme karmaşık bir sistem içinde de bulunabilir. Ancak karmaşık bir sistem bazı
tekniklerle seri ve paralel devreler haline getirilerek çözümü basitleştirmek mümkündür.

Bir seri devre, devreyi oluşturan hava yollarının uç uca eklenmesi ile oluşturulmuş bir
sistemdir ve her bir hava yolundan geçen hava miktarı birbirine eşittir.

5.4.1 Seri Bağlı Devrelerin Eşdeğer Direnci

Şekilde basit bir seri devre gösterilmektedir. Her bir yoldan geçen hava miktarı eşittir.
Dolayısıyla; Q1 = Q2 = Q3 = Q

A B Q = Fanın bir saniyede ocağa gönderdiği hava miktarı,

m3/sn
R1, R3,
Q Q

R2,Q

4 5. Temel Havalandırma Ağları

Kirchoff’un 2.yasası uyarınca saat yönünün tersi pozitif kabul edilerek; ΣHL = 0

HL1+HL2+Hl3+HLm = 0, Hm : Fan Yükü, Pa

Bağıntıları yazılabilir.

Verilen durum için Hm fan yükü, A ve B noktaları arasında oluşacak toplam statik basınç
kayıbına eşittir. Ancak tüm bir sistem yerine sistemin belli bir parçası için analiz yapılıyorsa
ve bu parçanın havalandırılması için fan kullanılmıyorsa yük kayıp bağıntısı;

HL = HL1 +HL2 +HL3 + ..................+HLn, olarak düzenlenir.

Bağıntı seri bağlı bir devrede toplam yük kayıbının her kolun yük kayıpları toplamına eşit
olduğunu ifade eder. Yukarıda verilen bağıntı her hava yolunun hava miktarı ve dirençleri
kullanılarak;

HL = R1 * |Q1|Q1 + R2 * |Q2|Q2+................+ Rn * |Qn| Qn, olarak yazılır.

Seri bir devre her bir hava yolu için akış yönü ve her hava yolundan geçen hava miktarının
aynı olduğu özel bir durum olduğundan akış yönünü ifade edecek şekilde bir işaret uyumu
gözetilerek yazılan yukarıdaki bağıntıyı aşağıdaki şekilde yazmak mümkündür.

HL = R1*Q2 + R2*Q2+................+ Rn*Q2

Q2 ifadesi için bağıntı düzenlenerek,

HL = (R1+R2+..................+Rn)* Q2

HL = Reş *Q2

Reş ifadesi eşdeğer ocak direnci veya eşdeğer devre direnci olarak adlandırılır.

ÖRNEK

Aşağıda verilen sistemden 5 m3/sn hava geçmektedir. Eşdeğer ocak direncini ve toplam yük
kayıbını hesaplayınız.

1 2 3

R1 = 22,36 N.sn2/m8 R2 = 33,54 N.sn2/m8 R3 = 11,18 N.sn2/m8

5 5. Temel Havalandırma Ağları

ÇÖZÜM
Reş = R1 + R2 + R3 = 67,88 N.sn2/m8
HL = Reş * Q2 = 67,08 * 52 = 1677 Pa.

5.4.2 Seri Bağlı Devrelerin Karakteristik Eğrileri

Seri bağlı hava yollarının karakteristik eğrilerinin çizimi belli hava miktarları için hesaplanan
her bir hava yolu yükünün toplamına bağlı olarak yapılır.

ÖRNEK:
Seri olarak bağlı üç hava yolunun dirençleri sırasıyla 22,36 N.sn2/m8, 33,54 N.sn2/m8, 11,18
N.sn2/m8 dir. Ocak karakteristik eğrisini çiziniz

ÇÖZÜM
Önce her bir havayolu için farklı hava miktarları için yükler (HL) hesaplanarak bu
havayollarının tek tek eğrileri çizilir. Elde edilen havayolu karakteristik eğrilerinden
yararlanılarak ocak karakteristik eğrisi çizilir. Bu işlem için seçilmiş hava miktarı değerleri
için her bir hava yolunun yükleri toplanarak, ocak karakteristik eğrisinin bir noktası belirlenir.
En az dört tane nokta belirlenerek eğri çizimi tamamlanır. Hava yolları için hesaplanan yük
değerleri tabloda verilmektedir. Ocak eğrisi üzerinde gösterilen değerler ortak eğri için
hesaplanmış olan yük (Pa) değerleridir.

Q (m3/sn) HL1 (Pa) HL2 (Pa) HL3 (Pa)

1 22,36 33,54 11,18

2 89,44 134,16 44,72
3 201,24 301,86 100,62
4 357,76 536,64 178,88
5 559,00 838,50 279,50

6 5. Temel Havalandırma Ağları

 1800

0
,0
77
1600

16
1400

8
,2
73
1200

10
HL (Pa)
1000

72
800

3,
60
600

32
8,
26
400

8
,0
200

67
0
0 1 2 3 4 5 6
3
HL1 (Pa) HL2 (Pa) HL3 (P a) ocak Q (m /sn)

5.5 Paralel Bağlı Devreler

Geçen havanın birden fazla hava yoluna ayrıldığı devreler paralel bağlı hava yollarıdır.
Maden havalandırmada dallanma olarak tanımlanan bu durumda bir hava yolundan ayrılan
her yola kol yada dal denir. Havanın kollara dağılımı ile ilgili olarak iki durum vardır : 1.
Doğal Dağılım, 2. Kontrollü dağılım. Doğal dağılımda ayrılan kollara dağılan hava hava
yolunun direncine bağlı olarak serbest akar. Kontrollü dağılımda her koldan geçmesi istenilen
miktarda hava akar.

Q1 Paralel devreler maden havalandırmada yaygın kullanılan bir

Q Q2 Q hava dağıtma yöntemidir. Paralel bağlı hava yollarıyla; 1) her
A Q3 B bir kolun geçtiği çalışma bölgesine temiz hava göndermek
mümkündür, 2) belli bir hava miktarı için havalandırma masrafları düşüktür.
Kirchoff’un birinci yasası uyarınca paralel kollarda dağılacak hava miktarı için hava miktarı
bağıntısı;
Q = Q1 + Q2 + Q3 + ……………..+ Qn,
şeklindedir. Yani, paralel kollardan geçen hava miktarı her bir hava yolundan geçen hava
miktarının toplamına eşittir. Kirchoff’un ikinci yasası uyarınca, paralel kollar için yük kayıp
bağıntısı;
HL = HL1 = HL2 =……………= HLn
bağıntısıyla verilir. Her bir kolun yükü de HLi = Ri*Qi2 bağıntısıyla hesaplanır.

7 5. Temel Havalandırma Ağları

5.5.1 Paralel Devreler İçin Eşdeğer Direnç
Q1
Q Q2 Q Q Q Q
A A B
Q3 B

Seri devrelerde olduğu gibi paralel bağlı hava yolları için de bir eşdeğer direnç tanımlanabilir.
Şekildeki gibi bir sistem ele alındığında Kirchoff’un 1. yasası uygulanarak A noktası için
Atkinson bağıntısı yazıldığında;

HL HL HL
Q= + + Q: Toplam Hava Miktarı, m3/sn
R1 R2 R3
HL:A-B Arasında gerçekleşen yük kayıbı, Pa
bağıntısı elde edilir. Bağıntı eş değer direnç (Reş) için düzenlenerek;
 1   1   1   1 
Q= HL + +  = HL  
 R1   R 2   R 3   Re ş 
yazılabilir. Bağlı olarak paralel bağlı hava yollarının eşdeğer direnci aşağıdaki bağıntıyla
hesaplanabilir.
1 1 1 1
= + + ............... +
Re ş R1 R2 Rn

ÖRNEK

2,627 1 Paralel bağlı 4 hava yolundan geçen toplam hava miktarı

0,151 2 47,19 m3/sn’dir. Her bir koldan geçen hava miktarını ve
A B
3
Q her kolun yükünü hesaplayınız.
Q 0,349
0,397 4
.

ÇÖZÜM
1 1 1 1 1
= + + + , Reş = 23,89x10-3 N.sn2/m8
Re ş R1 R2 R3 R4
HL = R*Q2
HL = 23,89x10-3 * (47,19)2, HL = 53,194 Pa

Paralel bağlı kollar için Kirchoff’un 2. yasası uyarınca;

8 5. Temel Havalandırma Ağları

HL = HL1 = HL2 = HL3 = HL4, yazılabilir. Bu denklik kullanılarak 1. kol için çözüm
yapıldığında,
HL = HL1
53,294 = R1 * Q12
53.294 = 2,627 * Q1, Q1 = 4,5 m3/sn sonucu hesaplanır.

Aynı şekilde diğer kollar için de çözüm yapılarak;

Q2 = 18,77 m3/sn
Q3 = 12,35 m3/sn
Q4 =11,58 m3/sn
Değerleri hesaplanır.

5.6 Paralel Bağlı Devrelerin Karakteristik Eğrileri

Paralel bağlı kolların eşdeğer eğrileri sabit basınç değerleri için paralel kolların hava
miktarlarının toplanması ile elde edilir.

ÖRNEK
Paralel olarak bağlı üç hava yolunun dirençleri sırasıyla 1,122 N.sn2/m8, 0,660 N.sn2/m8,
0,349 N.sn2/m8 ve 0,151 N.sn2/m8’dir. Ocak karakteristik eğrisini çiziniz

ÇÖZÜM
Öncelikle her bir kol için tek tek karakteristik eğriler çizilir. Aşağıdaki tabloda kolların
karakteristik eğrilerini çizebilmek için gerekli noktalar için yapılmış hesaplamalar
verilmektedir.

Q (m3/sn) HL1 (Pa) HL2 (Pa) HL3 (Pa) HL4 (Pa)

5 28,05 16,50 8,73 3,78
10 112,20 66,00 34,90 15,10
15 252,45 148,50 78,53 33,98
20 448,80 264,00 139,60 60,40
25 701,25 412,50 218,13 94,38

9 5. Temel Havalandırma Ağları

Grafikte her bir kolun karakteristik eğrileri ve bu eğriler kullanılarak çizilmiş olan ocak eğrisi
verilmektedir. Ocak eğrisi üzerinde belirtilen değerler bu eğrinin çizimi için seçilmiş olan yük
(Pa) değerleridir.

HL1 HL2 HL3

800HL4 ocak
HL (Pa)
600
50
40 0
400 0
30
20 0
200 0
10
0
0
0 10 20 30 40
Q (m3/sn)

5.7 Basit Ağlarda Serbest Dağılım İçin Analiz

Maden açıklıkları hazırlık, üretim ve ilgili diğer açıklıkların farklı düzenlemelerinden oluşan
ağlardır. Maden havalandırma sistemini oluşturan bu açıklıkların tanımladığı ağlar çoğunlukla
3 boyutlu bir sisteme işaret eder ve çoğu zaman kolay analiz edilebilir basit ağlar yerine
karmaşık ağlar halindedirler. Karmaşık sistemlerin analizinde, bazı durumlarda havalandırma
ağının ana hava yolları seri ve paralel ağlar oluşturacak şekilde düzenlenirler.
Çoğu zaman olduğu gibi belirlenmiş hava miktarları için kontrollü hava dağılımı sağlanacaksa
toplam yük ve hava miktarı analizleri için bir kolaylık sağlanmış olur. Ancak serbest dağılım
çözümü güçleştirir. Çünkü hava akış yönü ve her kolun hava miktarı ve yükü çoğu zaman
bilinmez.

5.7.1 Basit Ağların Matematiksel Çözümü

Basit ağlar seri ve paralel devrelerin kombinasyonları şeklinde matematiksel olarak analiz
edilebilirler.

ÖRNEK

Çizgisel diyagramı verilen havalandırma ağında serbest dağılım için analiz yaparak a) Ocak
eşdeğer direncini ve b) fanın 47,19 m3/sn hava emdiği durumda oluşacak ocak statik yükünü
ve c) her koldan geçen hava miktarını hesaplayınız.

10 5. Temel Havalandırma Ağları

 A
B

10
1
5
4
2 3 6

7
9

Kol Direnç Kol Direnç

1 0.055 6 0.1453
2 0.1342 7 0.1062
3 0.1118 8 0.1677
4 0.0838 9 0.1509
5 0.1399 10 0.0447

a) Ocak eşdeğer direnci

R456 = R4 + R5 + R6 = 0,369 N.sn2/m8

R789 = R7 + R8 + R9 = 0,428 N.sn2/m8

1 1 1
= + ⇒ R3-456 = 46,51x10-3 N.sn2/m8
R3 − 456 R3 R 456

R2-6 = R2 + R3456 = 0,1801 N.sn2/m8

1 1 1
= + ⇒ R2-9 = 0,0661 N.sn2/m8
R2 − 9 R2 − 6 R 789

Reş = R1 +R2-9 + R10

Reş = 0,1667 N.sn2/m8

b) Ocak statik yükü

Hsocak =Reş * Q2 = 0,1667 * (47,19)2 Hsocak = 371,22 Pa

11 5. Temel Havalandırma Ağları

c) Kollardan geçen hava miktarları
Qocak = Q1 = Q2-9 = Q10 = 47,19 m3/sn

Hs2-9 = R2-9 * (Q2-9)2

Hs2-9 = 0,0661*(47,19)2 = 147,98 Pa

Kirchoff’un 2 yasası paralel bağlı kollarda basınçların eşit olduğunu ifade eder. Yani;

Hs2-9 = Hs2-6 = 147,98 Pa

Hs2-6 = R2-6 * (Q2-6)2
Q2-6 = 28,60 m3/sn

Paralel kolların toplam hava miktarı her bir kolun hava miktarlarının toplamına eşittir.

Q2-9 = Q2-6 + Q789

47,19 = 28,60 +Q789
Q789 = 18,50 m3/sn

Seri bağlı kollarda her bir koldan geçen hava miktarı eşittir.
Q7 = Q8 =Q9 = Q789

Q2-6 = Q2 = Q3456 = 28,60 m3/sn

Hs3456 = R3456 * (Q3456)2

Hs3456 = 0,0465 * (28,60)2
Hs3456 = 38,005 Pa
Hs3456 = Hs3 = Hs456
Hs3 = R3 * Q32
38,005 = 0,118 *Q32
Q3 = 18,43 m3/sn

Hs456 = Hs3456
Hs456 = R456 * (Q456)2
38,005 = 0,369 * (Q456)2 Q456 = 10,15 m3/sn

12 5. Temel Havalandırma Ağları

5.8 Kontrollü Hava Dağılımı
Paralel hava yollarında, kollardan geçmesi gereken hava miktarları önceden belirlendiği
zaman işlem kontrollü hava dağılımı olarak tanımlanır.. Kontrollü akış genellikle paralel
kollardan birisi hariç diğer bütün kollarda yapay direnç kaynakları oluşturarak sağlanır.
Yapay direnç kaynağının bulunmadığı kol veya kollarda serbest dağılım gerçekleşir. Yapay
direnç regülatör adı verilen bir kaynakla sağlanır ve bir şok kayıbı formundadır.
Kontrollü dağılım, çalışma bölgelerinde istenen miktarlarda havanın dolaştırılması için
uygulanır ve havanın kolların dirençlerine bağlı olarak serbest dağılması önlenir. Hava
miktarları regülatörler vasıtasıyla istenilen miktarlarda ayarlanabilir. Ancak bu işlem ek
maliyetler getirir. Oluşturulan direnç kaynağı enerjiyi dağıtır ve bağlı olarak ocak yükü ve bu
yük için gerekli enerjiyi arttırır. Bunun sonucu olarak ta fanların çalıştırılması için daha
yüksek enerji maliyetleri karşılanmak zorundadır.

5.8.1 Regülatör Boyutlarının Belirlenmesi

Bir regülatör akış ortamında daralma veya genişlemelere sebep olan bir açıklıktır. Maden
havalandırmada regülatör hava kapısı üzerinde oluşturulan değişken boyutlu bir açıklıktır.
Regülatör boyutu ve dolayısıyla regülatörün oluşturacağı şok kayıbı kapı üzerindeki sürgülü
kapak vasıtasıyla değiştirilebilir. Geniş regülatör açıklıkları için düşük şok kayıpları
gerçekleştirilir. Kontrollü hava dağılımı sağlanması gereken paralel hava yollarında hava
miktarlarının belirlenmesi için regülatör boyutunun önceden belirlenmesi gerekir.
Regülatör boyutunu belirlemek için öncelikle regülatör konulacak kolda oluşturulacak şok
kayıbının bilinmesi gereklidir. Bu işlem için her kolun yük kayıpları, kollardan geçen hava
miktarlarına bağlı olarak hesaplanır. En yüksek basınç yüküne sahip kol için serbest dağılım
kabul edilir. Kirchoff’un 2. yasası uyarınca paralel kolların yükleri eşit olduğundan
belirlenmiş hava miktarlarını sağlayacak şok kayıpları serbest dağılım gerçekleşen kolun
yükünden her kolun yükü çıkartılarak belirlenir.

ÖRNEK
Şekilde çizgisel diyagramı verilen paralel bağlı 4 havayolundan serbest dağlımın
gerçekleşeceği kol ve diğer kollarda regülatör kullanımıyla oluşacak yükleri belirleyiniz.
2,627 1
0,151 2
A B
0,349 3
Q Q
0,397 4
.

13 5. Temel Havalandırma Ağları

ÇÖZÜM

Hava Yolu Q (m3/sn) R (N.sn2/m8) HLi (Pa) Hx (pa)

1 9,440 2,627 234,101 Serbest Dağılım
2 7,080 0,151 7,569 226,532
3 16,520 0,349 95,246 138,855
4 14,160 0,397 79,601 154,500

En yüksek kayıbın gerçekleştiği 1 kolunda serbest dağılım kabul edilir. İstenen hava
miktarlarının diğer kollardan geçmesini sağlayacak şok kayıpları 1 kolunun yükünden her
kolun yükleri çıkartılarak belirlenir.

Regülatörün yaklaşık boyutu dairesel simetrik bir açıklık olduğu kabul edilerek teorik şok
kayıbı bağıntılarıyla hesaplanabilir.

X=
1 C − N  c
X : Şok faktörü,
 N 
Ar
N : Regülatör alanının açıklık alanına oranı, N =
A
Ar: Regülatör alanı, m2
A : Açıklık alanı, m2
Cc : Daralma katsayısı.

Daralma katsayısı (Cc) aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır.

1
Cc= Z: Daralma Faktörü,
Z − ZN 2 + N 2
Şok faktörü bağıntısında Cc ifadesi yazılarak

Z
N= ifadesi elde edilir.
X +2 X +Z
Hava yolunun kesit alanı (A) bilindiğinde N değeri de bilindiği zaman regülatör alanı Ar
belirlenebilir.
Ar=N * A
Regülatör alanı bağıntısı simetrik bir açıklık kabulüyle belirleniyorsa da hesaplanan regülatör
alanı simetrik olmayan dikdörtgen regülatör açıklıkları için de çok yaklaşık bir değerdir.

14 5. Temel Havalandırma Ağları

N değerini hesaplamak için öncelikle X şok faktörünün belirlenmesi gerekir. Bu, temel şok
kayıbı bağıntısıyla hesaplanır.
Hx
X= Hx :Regülatör tarafından oluşturulması gereken şok kayıbı, Pa
Hv
Hv : Hava yolunun hız yükü, Pa
Daralama faktörü Z için maden ocaklarında kullanılan köşeli regülatör açıklıkları için Z = 2.5
değeri kullanılabilir.

ÖRNEK
70,79 m3/sn hava miktarının geçtiği bir kolda 559,90 Pa şok kayıbı oluşturan regülatörün
kesitini hesaplayınız.

ÇÖZÜM

Q 70,79
V= = = 19,24m / sn
A 3,68
2
ρv 2 1,201* (19,24)
Hv = = =222,21Pa
2 2
559,90
X= = 2,52
222,21
Z = 2,50

Z 2,50
N= = = 0,55
X +2 X +Z 2,52 + 2 2,52 + 2,50

Ar Ar
N= ⇒ 0,55 = ⇒ Ar = 2,03 m2
A 3,68

5.9 Kontrollü Hava Dağılımı İçin Ağ Analizi

Seri ve paralel bağlı devreler haline getirilemeyen ağlara karmaşık ağlar denir. Hem basit
ağlar hem de karmaşık ağlarda kontrollü hava dağılımı için havalandırma ağ analizleri
yapılırken uygulanılabilecek çözüm aşamaları aşağıdaki gibidir. Havalandırma planı üzerinde
hava miktarları her kol için belirlenir.
1. Belirlenen hava miktarları için her kolun yükleri hesaplanır.

15 5. Temel Havalandırma Ağları

2. Nm =Nb − Nk + 1 bağıntısıyla Kirchoff’un 2. yasası uyarınca çözüm yapmak için gerekli
en az göz sayısı belirlenir ( Nm : göz sayısı; Nb : kol sayısı; Nk : kavşak sayısı).
3. En iç gözden başlayarak bütün gözler için Kirchoff’un 2.yasası uygulanıp dışa doğru
çözüm yapılır. 2’den fazla kol paralel bağlı ise karışıklığı önlemek için her gözde serbest
dağılımı içerecek şekilde çözümler yapılır.

ÖRNEK
Çizgisel diyagramı verilen sistem için ocağa gönderilmesi gereken toplam hava miktarını ve
ocak statik yükünü hesaplayınız.

A K

1 7 4 ,2 0 P a
9 9 ,5 0 P a 3 9 8 ,1 0 P a

9 ,4 5 m 3 /s n

1 9 9 ,1 0 P a C 2 9 8 ,6 0 P a 4 4 7 ,9 0 P a E 3 2 3 ,5 0 P a
B J
1 6 ,5 2 m 3 /sn D

1 9 9 ,1 0 P a
11 ,8 0 m 3 /sn
1 4 9 ,3 0 P a
4 7 2 ,8 0 P a 2 7 3 ,7 0 P a

1 8 ,9 0 m 3 /sn

1 7 4 ,2 0 P a G 9 9 ,5 0 P a 2 9 8 ,6 0 P a I

F 7 ,0 8 m 3 /sn H

3 2 3 ,5 0 P a

1 6 ,5 0 m 3 /s n

ÇÖZÜM
a) Ocağa gönderilmesi gereken hava miktarı:

D noktası için ΣQi |+= 0 yazılarak;

9,43 +16,52 – QDE = 0 ⇒ QDE = 25,95 m3/sn

E Noktası için ΣQi |+= 0 yazılarak

11,80 +25,95 – QEJ = 0 ⇒ QEJ = 37,75 m3/sn

16 5. Temel Havalandırma Ağları

H Noktası için ΣQi |+= 0 yazılarak
18,90 +7,08 – QHI = 0 ⇒ QHI = 25,98 m3/sn

I Noktası için ΣQi |+= 0 yazılarak

16,50 +25,98 – QIJ = 0 ⇒ QIJ = 42,48 m3/sn

J Noktası için ΣQi |+= 0 yazılarak

37,75 +42,48 – QJK = 0 ⇒ QJK = 80,23 m3/sn

Qocak = QJK = 37,75 m3/sn

b) Ocak statik yükü

Öncelikle her bir koldan geçmesi istenen hava miktarlarının geçmesini sağlayacak düzenleme
gerekli kollara regülatör konularak yapılır.
Gerekli göz sayısı;
Nm = Nk-Nb+1
Nm = 13 – 9 + 1 = 5

Çözüm için kullanılacak gözler aşağıdaki şekildeki gibi belirlenerek çözüme geçilir.

A K

1
C E
B J
D
2

3
G I

F H
4

17 5. Temel Havalandırma Ağları

GÖZ 1:
Σ HL |+= 0
99,50 – 298,60 – Hx = 0
Hx = -199,10 Pa. CD Üst Kola regülatör

GÖZ 2:
Σ HL |+= 0
298,60 + 447,90 – 199,10 – Hx = 0
Hx = 547,40 Pa CE Alt kola regülatör

GÖZ 3:
Σ HL |+= 0
472,80 – 99,50 –174,20 – Hx = 0
Hx = 199,10 Pa FG Koluna regülatör

GÖZ 4:
Σ HL |+= 0
99,50 + 298,60 – 323,50 – Hx = 0
Hx = 74,60 Pa GI alt kola regülatör
GÖZ 5:
Σ HL |+= 0
199,10 +199,10 +547,40 + 323,50 – 273,70 – 298,60 – 472,80 – 149,30 – Hx = 0
Hx = 74,70 Pa IJ Koluna regülatör.

Ocak Statik Yükü

ABJK yolu izlenerek
Hsocak = 174,20 + 199,10 + 298,60 + 447,90 + 323,50 +398,10
Hsocak = 1841,40 Pa

ABFIJK yolu izlenerek

Hsocak = 174,20 + 149,30 + 174,20 + 199,10 + 99,50 + 298,60 + 74,70 + 273,70 +
398,10
Hsocak = 1841,40 Pa

18 5. Temel Havalandırma Ağları