Panitikan sa Filipino - Makata, leksikograpo at lingguwista
- Nagtuon ng pansin sa pagpapaunlad
Aralin 1 – Ano ang Panitikan?
Panitikan
- Kapatid na babae ng kasaysayan
- Nagtataglay ng mga ulat ukol sa mga
naganap sa isang lahi at mga naisip
na dakila at marangal ng lahing ito
- Nagagayakan ng magagarang damit
ng pagpapahayag at nakukulayan ng
malikhaing guni-guni ng mga akda
- “Mga naisulat na tala ng
pinakamabuting kaisipan at
damdamin ng tao” (wika ni Long)
- Ang magandang pag-aaral na
pansemantika ng salitang panitikan
- Binubuo ng “pang-“ na unlapi, ng
salitang ugat na “titik” at ng “-an” na
hulapi; ang “pang-“ ay nagging “pan”
kung inuunlapi sa salitang
nagsisimula sa titik na d, l, r, s, t
- Noong una ay “pantitikan”, kalaunan
ay umikli at nabawasan ng t, naging
panitikan
- Maaring pasalita o pasulat
- Ekspresibo tulad ng babae
- Nagsasabi o nagpapahayag ng mga
kaisipan, mga damdamin,
karanasan, hangarin at diwa ng mga
tao
- Ang salitang ugat na titik ay
nangangahulugang literature na
galing sa Latin na littera na ang ibig
sabihin ay titik
Kasaysayan
- Lalaki
- Straightforward na nilalahad kung
ano ang mga nangyari
- Nagtataglay ng mga ulat ukol sa mga
naganap sa isang lahi at mga naisip
na dakila at marangal ng lahing ito
- Tukuyan at naglalarawan ng hubad
na katotohanan
Dr. Jose Villa Panganiban
ng ating wika
- Diktador ng Wika
- Tsar ng Purismo
- Emperador ng Wikang Pambansa
- Nagtatag ng Varsitarian noong 1928
- Pinakamahalagang naiambag sa
panitikang Filipino ay ang Ingles-
Tagalog na Diksyunaryo, na kinilala
bilang pinakatiyak na akda ukol sa
Filipino bilang pambansang wika
Ang ating mga ninuno ay may sarili ng
panitikan bago pa man dumating sina
Magallanes sa Pilipinas. Nagtataglay ang
panitikang ito ng kasaysayan ng ating lahi–
mga kuwentong bayan, Alamat, epiko,
kantahing bayan, karunungang-bayan,
salawikain, kasabihan, bugtong. palaisipan,
at iba pa.
Ang Pilipinas ay tinatawag dati na “Las Islas
Miñolas.”
Idinala ang God, Gold, Glory ng mga
Espanyol.
Salik ng Panitikang Filipino
- Damdamin
- Paraan ng Pamumuhay
- Paniniwalang Relihiyon
- Pampulitika (hal. Dekada Sitenta ni
Luwalhati Bautista)
- Edukasyon
Pag-Iislam
- Pagiging ganap ng Islam
- Tinatanggal ang tingkil ng babae
dahil bawal sila makaramdam ng
sensation
Pagbabatok
- Apo Whang-od
3 Uri ng Panitikan
(1) Pagsasaling-bibig o Pagsasaling-dila
 - Hal. Lola Basya na nilikha ni
Severino Reyes
(2) Nasusulat
- Hal. Alibata na hango sa mga
salitang Arabic na alef, ba at ta;
may 14 consonants at 3 letters;
Baybayin ang tamang pangalan
mula sa salitang baybay,
pagbabaybay ng mga letra
(3) Pasalintroniko
- Digital na panitikan
Virgilio Almario
- Dating tagapangulo ng Komisyon sa
Wikang Filipino
Pinasunog ang matatandang panitikan sa
Pilipinas tulad ng Alibata dahil gawa raw ito
ng demonyo. Ngunit, di nasunog ang mga
kantahing bayan, mga bugtong, mga
salawikain, kasabihan, atbp., sapagkat ang
mga ito ay nagpasalin-salin sa bibig ng mga
tao.
Mga Unang Tao sa Pilipinas
(1) Ang Mga Ita
- Mga negritong kilala sa tawag na
ita, ayta, agtas, o baluga
- Mga unang nanirahan sa ating
mga pulo
- Abalang lagi sa paghahanap ng
ikabubuhay sa tulong ng pana at
buslo
- Palipat-lipat sila ng tirahan kaya’t
di sila nagkapanahon sa sining
nang lampas sa mga bulong at
kasabihan
- Walang damit
- Hindi marunong magluto
- Kumakain lamang ng hilaw na
pagkain tulad ng isda
(2) Ang Mga Indones
- Nakarating sa Pilipinas may
8,000 taon na
- May malaking pangangatawan,
maitim na balat, makapal na labi,
malaking ilong at pangahan
- May kabihasnan silang higit sa
mga Negrito
- May pamahalaan
- Nagsusuot ng damit
- Nagluluto ng pagkain
- Nagsasaing sa tukil
- Marunong magpanginas ng apoy
- Mayroon silang alamat at mga
epiko, mga pamahiin at mga
bulong na pangmahiya
(3) Intsik na Manggugusi
- Tinawag na mangungusi ang mga
Intsik na lahing Hakka na
nagbuhat sa Fukien (Tsina) dahil
kanilang inilagay sa gusi ang
bangkay ng isang magulang o
nunong namatay at ibinabaon
doon din sa kanilang kalooban
- Ang salita nating gusi ay galing sa
kanila
- Sumapit sila rito mula noong 300
hanggang 800 AD
- Nanirahan sila sa pulo ng
Batangas at Babuyanes, sa
hilagang tabing-dagat ng Luzon,
sa Tayabas, Sorsogon, Silangan
- Nakarating sa Pilipinas sa pgitan
ng ikatlo hanggang ikawalong
siglo
- Nagdala ng kanilang wika– kaya’t
mahigit sa 600 salitang Intsik ay
bahagi na ng wikang Pilipino
- Nanggaling sa kanila ang mga
salitang gusi, susi, mangkok,
talyasi, kawali, kawa, bakya, tingi,
Ingkong, Impo, bayaw, inso,
kuya, diko, sangko, atbp.
- Nagmula sa kanila ang gusi jar na
pinaglalagakan ng patay tulad ng
manunggul jar
- Mas kilala ang Intsik lore sa
Binondo
 - Nagdala sa bansa ng kalendaryo,
telescope, siopao, siomai, pansit,
science, math, philosophy, atbp.
(4) Ang Mga Bumbay
- Nakarating sa Pilipinas noong
ika-12 dantaon
- Nagdala ng pananampalatayang
Budismo, Epiko at Mahika
(Unang sapit ng Bumbay na
nanggaling sa Borneo)
- Nagdala ng pananampalatayang
Bramanistiko at panitikang epiko,
awiting bayan at liriko (Ikalawang
sapit na nanggaling sa Java at
Borneo noong ika-13 siglo)
- Kilala sila sa Mahabharata (isa sa
2 pinakamahalagang sinaunang
epiko sa India bukod sa
Ramayana)
- Naniniwala sila sa reincarnation
(5) Ang Mga Arabe at Persyano
- Dumating noong 890 AD
hanggang ika-12 siglo
- Ang mga misyonerong Arabe na
“Hadramaut Sayyid” na
nanggaling sa Malaysia at
dumating noong ika-16 siglo ay
nagdala ng pananampalatayang
Muslim
- Kasama ang maraming
mangangalakal na Arabe at
Persiyano at nanirahan sa
Mindanao at Sulu
- Nagdala ng Islam at mga
negosyante sa bansa
- May mga salitang Shukran
(salamat) at Insha(a)llah (si Allah
na ang bahala)
(6) Ang Mga Malay
- Tatlong pangkat na nakarating sa
Pilipinas:
- (Una) kumulang humigit sa 200
taon nago namatay si Kristo at
100 taon pagkamatay ni Kristo
- Nagdala ng pananampalatayang
pagano at awiting panrelihiyon
- Nagtira sa kabundukan ng Luzon
- Ninuno ng mga Igorot, Bontok at
Tinguianes
- (Pangalawa) 200 hanggang 1300
taon pagkamatay ni Kristo
- Mga ninuno ng mga Tagalog,
Bisaya, Ilokano, atbp.
- May dalang wika, alpabeto
(alibata), awiting bayan,
kuwentong bayan, mga alamat at
mga karunungang bayan
- Bagama’t mga tubong Malaysia
ay kung saan-saan nanggaling na
mga kalapit bansa gaya ng
Borneo, Malacca at Indonesya at
pagdating sa Pilipinas kumalat
Galing sa Tatlong Uring Ito ang mga Malay
ang Ating mga Panitikan bago Dumating ang
mga Kastila
(1) Ang Mga Malay (galing Kombodya)
- Ang Alamat ng Kombodya (Indo-
Tsina) ay may mga katangiang
matatagpuan sa matandang
tradisyon at talaalamatan ng
Palawan at Mindoro at sa mga
ilang pulo sa Sula
- May mga Alamat sa Sulu na
bumabanggit sa bayaning Orang-
Dampuan, bayaning Siamese
noong unang panahon
- Katulad ng mga silabaryo sa
peninsula ng Indo-Tsina ang
matandang alpabeto natin
(2) Ang Mga Madyapahit o Madjapahit
(galing Java, Indonesia)
- Ang imperyo ng madjapahit ay
nagging makapangyarihan at
maraming mga kalapit bansa ang
nasakop, kabilang ang Indo-
Tsina, Cambodia, Siam, Anam,
Tonkin at Pilipinas
 - Ang Pilipinas ay nagkaroon ng
impluweinsiya ng mga bansang
nabanggit lalo na sa panitikan
- Ang mga kuwentong bayan ng
Cebu, Panay, Negros at Palawan
ay hango rito
(3) Ang Mga Malacca (galing Borneo)
- Sinakop ng kahariang Malaca
ang mga pulo sa timog natin
hanggang Luzon sa palibot ng
mga dagat na tulad ng Lanaw,
Bumbon, (Taal) at Bai (Laguna)
- Nagpalaganap ng
Mahometanismo ang pinuno ng
kahariang ito
- Karaniwan nang bigkasin ng mga
taga-Batangas
Aralin 2 – Ang Matatandang Panitikan ng
mga Pilipino
Kuwentong Bayan
Mayaman ang ating mga ninuno sa mga
kuwentong bayang binubuo ng mga kuwento
sa buhay. Ang kuwentong pinagmulan ng
mga lahi, kauna-unahang lalaki at babae sa
daigdig, ang kuwento tungkol sa buwan at sa
araw atbp. ay nagpasalin-salin sa bibig ng
mga tao. Hindi pinagsasawaaan ang mga
kuwentong-baying pamana sa ating mga
ninuno.
1. Ang Pinagmulan ng Lahi (Bisaya)
2. Si Malakas at si Maganda (Tagalog)
3. Naing Sultan si Pilandok (Maranaw)
4. Ang Batik ng Buwan (Bisya)
Ang Kuwento ni Juan Tamad
- “Walang napapala ang walang
ginagawa” (Maria Masipag)
- Hinihintay niya ang bayabas na
malaglag sa kanyang bibig
- Nagbenta ng puto, habang
naglalakad sa initan, tinikman nya
ang puto para matignan ang kalidad
nito at pinakain sa mga palaka, sa
huli ay walang nabenta at
nagsinungaling na inutang ang mga
puto
- “Hindi naman po ako tamad,
madiskarte lang” (Juan Tamad)
- Nabasag ni Juan ang palayok na
pinapabenta sa kanya ng kanyang
ina dahil antok siya at hindi niya
napansin si Maria na nagbibisikleta
sa daan, kaya dinurog niya ito at
ginawang pamatay ng garapata o
gamut sa pulgas
- Ang pinabiling asin ng ina ni Juan ay
nabasa at natunaw ng tubig-ilog,
dahil binaon nya ito sa buhangin sa
tabi ng ilog at lumangoy sa ilog, akala
niya ay may nagnakaw nito
- Habang siya ay nangingisda para sa
tanghalian, natutulog siya, muntikan
na siyang mahulog sa bangin ngunit
iniligtas siya ni Maria
- Si Juan ay lubos na nagkagusto kay
Maria Masipag
- Ang pinabiling alimango ng ina ni
Juan ay pinauwi niya sa kanilang
bahay at binigyan ng direksyon, dahil
nakita niya si Maria sa daan upang
umakyat ng ligaw
- Sa lubos na stress kay Juan ay
nagkasakit ang kanyang ina, na
nakapagbago kay Juan Tamad
- Hindi na bumibisita si Juan kay Maria
dahil inaalaaan niya ang kanyang ina
- “Iyan ang tunay na pagmamahal,
nakakapagpabago ng tao.” (Maria
Masipag)
- Sa huli, kinasal sina Juan at Maria,
nagbago na siya at ginagawa na niya
ang tama, kaya’t tinatawag na siyang
Juan Tama
Epiko
Kung nais nating mabakas ang kasaysayan
may kaugnayan sa kalinangan ng ating lahi
at nais nating matagpuang muli ang ating
mga sarili ay napapanahon na upang
pagbalikan ang ating mga epiko. May mga
ilang siglo bago dumating ang mga Kastila sa Biag ni Lam-Ang ni Pedro Bukaneg (Ilokano)
Pilipinas ay may marami nang kalipunan ng - Sa kwento, pinaslang ang tatay niya
panulat ang mga Pilipino. Ayon kay Padre ng mga Igorot, kaya pinaslang niya
Chino, isang mananaysay na Heswita, ang ito bilang ganti
lahat ng tag-islang Pilipinas ay mahilig sa
pagbabasa at pagsulat maging babae o Ang Ibalon (Epiko ng Bikolano)
lalaki. - Tungkol sa kabayanihan ng 3 lalaki
- Ibalon ay dating pangalan ng Bicol
- Kwento ng kabayanihan
Characters
Epiko ng mga Ipugaw 1. Baltog
a. Ang Hudhud - Kauna-unahang nakarating sa lugar
b. Ang Alim ng Bicol
- Ipinakilala ang agrikultura sa
Ang Daragan ng mga Muslim pamamagitan ng linsa o apay
a. Ang Darangan - Nakapatay ng baboy ramo - hari ng
b. Illadat Odyssey Ibalon
c. Ang Bantugan
d. Ang Daramoke-a-Babay 2. Handiong
e. Ang Indarapatra at Sulayman - Nagtaguyod ng paggawa ng bangka
f. Ang Bidasan - Lumaban sa iba't ibang halimaw
- Muling ipinakilala ang agrikultura
Epiko ng Bisaya
a. Ang Maragtas 3. Bantong
b. Ang Haraya - Matapang na mandirigmang
c. Ang Lagda nakapatay sa halimaw na si Rabut
d. Ang Hinilawod
e. Ang Harisa Bukid 4. Oriol
- Mapanlinlang na ahas na nag-
Epiko ng mga Tagalog anyong diwata na may malambing na
a. Ang Kumintang boses
b. Ang Mandukit at Dikyaw - Hinahangaan si Handiong sa taglay
nitong katapangan kaya tinulungan
Epiko ng mga Bikol niya na lipunin ang masasamang
a. Ang Ibalon nilalang

Epiko ng mga Iloko Plot

a. Ang Biag ni Lam-ang
Iba pang Epikong Pilipino
a. Ang Dagoy at Sudsud (Tagbanwa)
b. Ang Parang Sabir (Sulu)
c. Ang Kabunian (Bagobo)
d. Ang Kabunyian at ang Bedian
(Ibaloy)
e. Ang Ulagingan at Selch (Manobo)
- Pinamunuan ni Handiong upang
patayin ang mga halimaw, babo
ramo, maliban ka Oriol
- Umunlad ang lipunan o komunidad at
natuto silang magsaka, paggawa ng
palayok, paghahabi, paggawa ng
bangka, atbp.
- Si Rabut na isang kalahating tao at
kalahating hayop at may
kapangyarihang nagiging bato ang
 kumakalaband ito, ay napatay ni
Bantong habang tulog (tuwing umaga
ay tulog ang halimaw)
- Nagalit ang Diyos at pinarusahan sa
pamamagitan ng paggawa ng bagyo,
dahil ayon sa Kanya, nawalan si
Rabut ng karapatan na
maipagtanggol o maipaglaban ang
sarili sa nangyari; naniniwala ang
Diyos na dapat ay binibigyan tayo ng
tsansa na maipagtanggol ang sarili
Makabagong Epiko
- Hal. Pedro Penduko
Alamat
Ang ating kalinangan at kabihasnan ay
malinaw na nasasalamin sa mga Alamat.
Karamihan sa mga Alamat ay hindi nasusulat
at kung nasusulat ma’y nito na lamang mga
huling panahon. Ang mga ito’y nagpasalin-
salin lamang sa bibig ng mga magulang at
mga anak, ng mga nuno at mga apo. Ang
isang alamat, sa bawat pagkakasalin sa
bawa’t bibig na pagdaanan ay nagkakaroon
ng kaunting pagbabago subalit karaniwang
nagdaragdag ng kariktan at kagandahan sa
salaysay subalit naroon din ang diwa at
kasaysayan ng alamat.
Ang kapaligirang nag-aangkin ng Alamat ay
maliwanag na nababakas sa hibla ng mga
pangyayari hindi lamang sa ngalan ng mga
pook at mga tauhan kundi sa mga tagpo na
napapaloob sa Alamat. Dahil diya’y parang
nagkaroon ng tatak ang bawa’t alamat bagay
na ipinakilala ng pinagmulan o kumalat ang apoy at natupok ang
pinanggalingan. Ang uring ito ng matandang
panitikan ay oamanang pangkalinangang
hindi maililibing ng panahon kailan man.
- Nagkikintal ng aral
- Karamihan ay di nasusulat, ang iba
ay nasusulat na sa panahon ngayon
- Binubuo ng simula, gitna, wakas,
kasukdulan, suliranin, rauhan, atbp.
Alamat sa Pampanga
a. Bakit Maliwanag ang Araw kaysa sa
Buwan
Alamat sa Bikol
a. Alamat ng Bulkang Mayon
Alamat sa Bisaya
a. Alamat ng Bundok Kanlaon
Alamat ng Matsing
- May 3 magkakapatis na sina Atoy,
Buboy, at Cocoy, dala nila ay ouro
gulo kaya ang tatay ay suko sa langit
- Pinapaligpit ng tatay ang kalat at
gamit sa bakuran sa magkakapatid
- “Kung kaya ng iba, ipagawa mo sa
iba.” (Isa sa Magkakapatid)
- Kinuha ng magkakapatid ang tinapay
sa tindahan
- “Sobra na ang kinain mo, mamigay
ka naman.”
- Ninakaw nila ang mabalahibong coat
o jacket sa tindahan
- Pinaglaruan nila ang babasaging
bote na tinda ng isang lola sa
tindahan kaya nabasag ito sa lapag
- “Akala niyo siguro ang lahat sa buhay
ay puro laro, kapag hindi kayo
nagtino baka habang buhay kayong
maglalaro.”
- Nagpagalingan sila sino makakagulat
sa tatay nila ng husto, nagkunwaring
naaksidente si Atoy mula sa
pagkakahulog sap uno, kaya ang
niluluto ng tatay nila sa palayok ay
bahay nila dahil sa pagmamalasakit
ng kanilang ama
- “Maling pagtawanan ang paghihirap
ng iba. Mali ang pagtawanan ang
kapintasan ng iba. At higit sa lahat,
maling mali ang pagmamalasakit ng
tatay niyo. Mahal na mahal ko kayo
eh, pero ni hindi niyo ako ginagalang.
Saan baa ko nagkamali, mahal ko?”
(Tatay)
 - Nadulas sa balat ng saging ang guro,
sabi ng 3, “It’s better to cheat than to
repeat.” At “Aanhin mo ang library
kung scholar ang iyong katabi.”
- Tumakbo ang magkakapatid at nakita
ng lola, kinuha nila ang hawak na
bote ng lola, pinapasahan, at
nabasag
- Ang lola ay nagging Diwata at
pinarusahana sila, ang binatong
patpat ng mga tao sa kanila ay
nagging buntot at ang ninakaw na
suot na mabalbon na coat o jacket ay
nagging balat nila
- Bumalik sila sa bahay at kinausap
ang tatay, ngunit di alam ng tatay na
ang mga matsing ay ang mga anak
niya
- Nanirahan sila sa gubat, nalaman ng
tatay na nagging matsing ang
kanyang mga anak at hinanap sila sa
gubat, ngunit sa huli’y umalis lang sila
palayo
Mga Lumang Tula
Mababakas sa mga unang kantahing-bayan
ang ating kalinangan at kabihasnan. Sa mga
damdamin at diwang nakapaloob sa mga ito
ay maaaninag natin ang mga gawi at
kaugalian ng ating mga ninuno. May iba’t
ibang uri tayo ng kantahing bayan.
Ang Mga Unang Kantahing Bayan
- Ang Oyayi o Paghele
- Sa Kabukiran
- Ang Soliranin
- Ang Talindaw
- Ang Maluway
- Ang Kumintang o Tagumpay
- Ang Kundiman
- Ang Dalit
Karunungang Bayan
Kasama sa kabang-yaman ng karunungang
bayan ng ating matatanda bago dumating
ang mga Kastila ay ang salawikain, sawikain,
bugtong, palaisipan, at kasabihan.
1. Salawikain o Sawikain
- Ang salawikain ay isa sa mga
karunungang napag-aralan ng
tao hind isa mga kasulatan at
aklat na limbag kundi sa mga
aklat ng karanasang nababasa sa
bibig ng matanda
- Ito ang salitang nakaugalian na at
lalong angkop na naming
ipamagat sa mga kasabihang
man-manahang hiyas ng wika,
simula’t batas ng mga kaugalian,
at patnubay ng kabutihang asal,
na pasalin-salin sa bibig ng madla
- Karaniwang patalinghaga ang
salawikain, at sa talinghaga kung
iisipin ay may ibig sabihin o
kahulugang nakatago
- Ito ay karaniwang nasusulat nang
may sukat at tugma kaya
masarap pakinggan
- Ito ay bukal na mapagkukunan ng
magagandang aral sa buhay
2. Bugtong
- Pahulaan o palaisipan
- Pangungusap o tanong na may
doble o nakatagong kahulugan
na nilulutas bilang isang
palaisipan
- Nangangailangan ng katalinuhan
at maingat na pagninilay-nilay
para sa kalutasan
- Mga palaisipan at tanong na
umaasa sa dulot ng patudyong
gamit sa tanong o sa sagot
- Nilalarawan nito ang pag-uugali,
kaisipan, pang-araw-araw ng
buhay at katutubong paligid ng
mga Pilipino
- Palaisipan sa tuwing naglalaro
ang mga bata
3. Palaisipan
- Isang suliranin o uri ng bugtong
(enigma) na sinusubok ang
katalinuhan ng lumulutas nito
- Inaasahan na lutasin ang
palaisipan sa pamamagitan ng
pagsama-sama ng mga piraso sa
isang lohikal na paraan
- Nililikha ito bilang uri ng libangan,
ngunit maaari rin naming
magmula ito sa seryosong
matematikal at lohistikal na
suliranin
4. Panunudyo
- Patula ang pagkakabuo
- Mga bigkasin maging ang mga
bata at matatanda
5. Tugmang Walang Diwa
- Mga patulang may tugma ngunit
walang diwa at ang nagbibigay
halaga rito ay ang nakatutuwang
tunog na naglalaruan ng dila o ng
kapilyuhan at paglalaro sa salita
6. Kasabihan
- Naiiba sa salawikain sa dahilang
ito’y hindi gumagamit ng mga
talinghaga
- Payak ang kahulugan
- Ang kilos, ugali, at gawi ng isang
tao ay masasalamin sa mga
kasabihan
7. Ang mga Unang Tula
- Kabilang ang mga nabanggit
nang salawikain, bugtng, at
kasabihan
- May mga palaisipan ding
nasusulat na ptula
- Ang mga kantahing bayan ay
pawing patula
- Tayong mga Pilipino ay
ipinaghele sat ula ng mga ninuno
- Maaaninag natin sa mga
halimbawa na mayaman sa
damdamin pilosopiya at haraya
ang mga ito
- Dating sa wikang Arabe o Malay
subali’t napasalin sa iba’t ibang
wika ng mga pulo sap ag-uulit-
sabi ng mga matatanda sa
kanilang mga inaanak
8. Ang mga Unang Dula
- Inabutan na ng mga Kastila ang
mga Pilipino na may sariling dula
- Tinatanghal sa liwasang bayan o
sa malawak na looban (damuhan
sa tahanan ng Maharlika, kung
minsa’y sa tabing ilog o dagat at
sa katutubong temple o
dalanginan)
- Ang karaniwang pinapaksa ay
ukol sap ag-ibig, sa pakikidigma,
sa Alamat, anito, o Diyos nila,
parangal sa mga ala-ala ng mga
tumao at sa pagbubunyi sa
mandirigmang nagtagumpay sa
labanan
Mga Uri ng Matatandang Dula
- Ang Wayang Orang Bisaya)
- Ang Embayoka at Sayatan
(Muslim)
- Ang mga Bulong
Mga Akdang Tuluyan
1. Alamat
- Nagkukwento tungkol sa
pinagmulan ng mga bagay-bagay
sa daigdig
2. Anekdota
- Tumatalakay sa kakaiba o
kakatwang pangyayaring na
ganap sa buhay ng isang kilala,
sikat, o tanyag ng tao
- May 2 uri: kata-kata at hango sa
totoong buhay
- - ito rin ang mga ginagawa ng
mga pagpapaliwanag sa mga
ginagawa ng mga tao

3. Nobela
- Kathambuhay
- Isang mahabang kuwentong
piksyon na binubuo ng iba’t ibang
kabanata
4. Pabula
- Mga hayop o kaya mga bagay na
walang buhay ang gumaganap
na mga tauhan
- Tinatawag ding kathang
kuwentong nagbibigay-aral
5. Parabula o Talinghaga
- Isang maikling kuwentong may
aral na kalimitang hinahango
mula sa Bibliya
- Maikling salaysay na nasa
anyong patula o prosa
- Nagbibigay ng isang moral o
relihiyosong aral
Aralin 3 – Panunuring Pampanitikan
Alejandro G. Abadilla at Clodualdo del
Mundo
- Mga makata at manunulat na Pilpino
bilag namumukod-tanging kritikong
panitikang Filipino noong kanilang
panahon
- Sa bisa ng Parolang Ginto ni Del
Mundo noong 1972, siya ay
nagsimula ng pamimili ng sa palagay
niya’y pinakamahusay na katha ng
mga buwan at taon
- Ang panunuri at pamimiling ito ay
tumagal nang walang patlang
hanggang noong 1935
- Samantala, si Abadilla naman ay
pumagitna sa larangan sa
pamamagitan ng kanyang “Talaang
Bughaw noong 1932 na sagisag sa
buwanan at taunang pamimili ng
pinakamahusay ng akda, maging tula
o akda man

6. Maikling Kwento Hindi na Uso ang Hindi pa Uso: Ang Kritika

- Isang maigsing salaysay hinggil sa Panahon pa ng Iraq
sa isang mahalagang - Sanaysay ni Isagani R. Cruz
pangyayaring kinasasangkutan - Sunod-sunod na tanong ang
ng isa o ilang tauhan at may kanyang ipinukol sa mga
iisang kakintalan o impresyon mambabasa bilang paglalarawan sa
lamang mga nangyayari ngayon sa larangan
ng panunuri na itinutumbas niya sa
7. Dula kritika
- Itinatanghal sa teatro
Panunuring Pampanitikan
8. Sanaysay - Isang malalim na paghihimay sa mga
- Isang maiksing komposisyon na akdang pampanitikan sa
kalimitang naglalaman ng pamamagitan ng paglalapat ng iba’t
personal na kuro-kuro ng may- ibang dulog ng kritisismo para sa
akda mabisang pag-unawa sa malikhaing
manunulat at katha
9. Talambuhay
- Nagsasaad ng kasaysayan ng Pagsusuring Pampanitikan
buahy ng isang tao - Isang pag-aaral, pagtalakay,
pagsusuri at pagpapaliwanag ng
panitikan
 - Ito ay may 2 sangay: Pagdulog at 6. Ang pamimili ng paksang tutulain ay
Pananalig hindi siyang mabisang sukatan ng
kakayahan ng makata
Uri ng Pagdulog 7. Ang susuriing akda ay kailangang
- Pormalistiko o Pang-anyo napapanahon, may matibay na
- Moralistiko kaisahan, makapangyarihan ang
- Sikolohikal paggamit ng wika at may malalim
- Sosyolohikal-panlipunan nakaalaman sa teoryang
pampanitikan
Uri ng Pananalig 8. Ang susuriing akda ay kailangang
- Klasismo nagpapalamas ng masinop nap ag-
- Romantisismo uugnay ng mga sangkap ng pagsulat
- Realismo
- Naturalismo Ruben Vega
- Impresyunalismo - Nagasabing ang mahalaga sat ula ay
- Ekspreyunalismo ang lasa at hipo nito at hindi ang balat
- Simbolismo ng prutas
- Eksistensiyalismo - Ang buhay raw ay nasa ubod at
- Peminismo laman

Mga Simulain sa Panunuring Pampanitikan Kritisismo

1. Ang pagsusuri sa akda ay dapat may - Naghahanap ng mali
uri at katangian ng katalinuhan, - Naghahanap ng kulang
seryoso at marubdob na damdamin - Nagbibigay agad ng hatol sa hindi
at ng tapat na mithi sa Kalayaan niya maunawaan
2. Sa pagsusuri ng anumang akda ay - Nakalahad sa malupit at mpanuyang
kailangang mahusay ang tinig
organisasyon o balangkas ng lahok. - Negatibo
Bahagi ito ng disiplina ng pagsusuri - Malabo at malawak
3. Sa pagsusuri ng anumang akda ay - Seryoso at hindi marunong
dapat maging Maganda ang paksa, magpatawa
may kalinsan ang wika at organisado - Naghahanap ng pagkukulang sa
ang paglalahad manunulat at sa akda
4. Sa pagsusuri ay mahalagang
mahagap ng may-akda ang kanyang Panunuri
piniling paksa, mahusay ang - Naghahanap ng estruktura
pagtatalakay at organisasyon ng - Naghahanap ng kung ano ang pwede
material, malinaw ang balangkas na - Nagtatanong upang maliwanagan
kinapapalooban ng malinaw na tesis - Nakalahad sa Mabuti, matapat, at
o argumento, atbp. obhetibong tinig
5. Sa pagsusuri ng tula, ang pananarili - Positibo
sa pananagisag sat ula ay hindi dapat - Kongkreto at tiyak
panaigin. Ang katangian ng - Nagpapatawa rin
makasining na tula ay ang sikad na - Tumitingin lamang sa kung ano ang
damdamin at lawak ng pangitain nito nasa pahina
Mga Katangiang Dapat Taglayin n g isang
Kritiko
- Matapat sa sarili
- Handing kilalanin ang sarili bilang
manunuri
- Laging bukas ang pananaw sa
pagbabago
- Iginagalang ang desisyon ng ibang
mga kritiko
- Matapat na kumikilala sa akda bilang
isang akdang sumasailalim sa
paraan ng pagbuo konstruksyon
- Tigas ng damdaming naninindigan

Aral mula sa Ang Munting Prinsipe ni Antoine

de Saint-Exupery
Ang pinakamahalagang bagay ay hindi
nakikita ng mga mata sapagkat ang tunay na
halaga ng bagay, puso lamang ang
nakadarama.