SULTANLAR İÇİNDE BİR VALİDE SULTAN: MANCHESTER

MİNYATÜR ALBÜMÜNDE OSMANLI SULTANLARI

Fikret TURAN*

ÖZ
Turkish MSS 2 katalog numarasıyla Manchester Üniversitesi’nin John Rylands
Kütüphanesi’nde saklanan 17. yüzyıl Osmanlı minyatür albümü çarşı ressamları
tarafından çizilen en zengin kıyafet albümlerinden birisidir. Albümdeki
minyatürler, Osmanlı padişahları, valide sultan ve üst düzey devlet yöneticileri
ile birlikte on yedinci yüzyıl Osmanlı toplumunda görülen meslek, meşrep ve
sosyal sınılara mensup kişiler ile halk hikâyelerinde anlatılan kahramanları
kendilerine özgü giyim-kuşam, görünüş ve davranış özellikleri içinde yansıtır.
Minyatürler 2 farklı nakkaşın elinden çıkmıştır. Biz bu çalışmada albümün
cilt, kâğıt, boya ve diğer izikî özelliklerini belirledikten sonra birinci bölümü
oluşturan padişah ve valide sultan minyatürlerinin genel niteliklerini inceledik.
Anahtar Kelimeler: Türk minyatür sanatı, kıyafet albümleri, 17. yüzyıl
Osmanlı resmi, çarşı resmi, murakka, Osmanlı padişah minyatürleri

A SULTANA AMONG SULTANS: OTTOMAN SULTANS IN THE

MANCHESTER MINIATURE ALBUM

ABSTRACT
The 17th century Ottoman miniature album that is drawn by market artists
and is currently kept with the catalogue number Turkish MSS 2 at the John
Rylands Library, Manchester University is one of the most resourceful costume
albums of its genre. The miniatures in the album depict in their special attires
and outlooks the Ottoman sultans, a queen mother and high bureaucrats on the
one hand, and the members of various occupations and trades of the 17th century
and popular ictional characters of popular tales and stories on the other. The
miniatures are drawn by two different artists. In this paper, I, irst, describe the
general physical features of the binding, paper and paints of the album, and then
analyse each individual sultan and queen mother miniature located in the irst
part of the album.
Keywords: Turkish miniature painting, costume albums, the 17th century
Ottoman arts, market painting, bound collection of miniatures, depictions of
Ottoman sultans and queen mothers

*
Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,
fikret.turan@istanbul.edu.tr

471
 Giriş
Manchester Üniversitesi’nin John Rylands Kütüphanesi’nde Turkish MSS 2
katalog numarasıyla saklanan minyatür albümü, on yedinci yüzyılda çarşı ressamları
adı verilen sanatçılar tarafından yapılan minyatürleri içeren albümlerden birisidir. Bu
albüm, ele alınan karakterlerin sayısı ve çeşitliliği bakımından bilinenler arasında
en zengin Osmanlı çarşı resmi koleksiyonudur. Albümdeki minyatürler, Osmanlı
padişahları, Valide Hatice Turhan Sultan ve üst düzey devlet yöneticileri ile birlikte on
yedinci yüzyıl Osmanlı toplumunda görülen meslek, meşrep ve sosyal sınıflara mensup
kişiler ile halk hikâyelerinde anlatılan kahramanları kendilerine özgü giyim-kuşam,
görünüş ve davranış özellikleri içinde yansıtır. Eserdeki minyatürler farklı üsluba
sahip iki nakkaş tarafından çizilmiştir.1 Albüm, bu bağlamda, birinci nakkaş tarafından
çizilen padişah tasvirlerinin oluşturduğu 1. kısım minyatürleri ile devlet sisteminin ve
toplumun çeşitli kademe ve kesimlerine ait meslek, alışkanlık ve davranış gruplarını
temsil eden kişiler ile hayalî edebiyat kahramanlarının tasvirlerinden oluşan 2. kısım
minyatürlerinden meydana gelmiştir.2

1. Albümün Cildi
Albümün koyu kahverengi deri cildi sonraki dönemlerde yapılmıştır ve oldukça
iyi durumdadır. Ön kapağın ortasında içinde çiçeğe veya bitkiye benzeyen bir motif
bulunan şemse vardır. Cildin boyutları 15,0 x 19,3 cm, sırtın kalınlığı 3 cm ölçülerindedir.
Eserin eski katalog numarası olan Bland Mss, No 93 sonradan Turkish 2’ye çevrilmiştir.
Ön kapağın arkasında içinde “Bibliotheca Lindesiana” yazısının olduğu iki arslanlı bir
arma etiketi vardır. Etiket üzerinde ayrıca E/9 yazısı bulunmaktadır. Arka kapağın iç
yüzüne yapıştırılmış bir kâğıt üzerinde şu yazı bulunmaktadır:
“481 Turkish paintings: A series of 171 fine often richly ornamented Turkish
paintings of the Turkish sultans, and of the various ranks of and different trades in the
Turkish Empire, 4to 5l. 15s. 6d.”

2. Albümün Ebadı
Albümün padişah portrelerinin bulunduğu birinci kısmında resimler genel
olarak 4-12 x 4-7 cm boyutlarındadır. Metin And’ın sınıflaması açısından bakarsak

1
Hâlihazırda tamamını bir kitap olarak yayına hazırladığımız bu albümdeki her bir resmin üzerinde
Latin harfleriyle Türkçe ve Hollandaca o resmi tanıtıcı kısa isim ve açıklamalar mevcuttur. Albümün genel
özellikleri için bkz. Turan 2015.
2
Osmanlı toplumunda 16. yüzyılın sonlarından başlamak üzere halk hikâyelerini, destanları ve başka
konulardaki eserleri minyatürlerle zenginleştirmek yaygın kültürel faaliyetlerinden olmuştur. Bu bağlamda
astroloji ile ilgili kimi el yazması eserlerde çeşitli meslek ve meşrepte insanların hangi yıldızların etkisine
tâbi olduğuna dair açıklamalar onların genel görünüşlerini gösteren minyatürlerle birlikte ortaya konmuştur.
Kökenlerinin eski Yunan ve Ortadoğu medeniyetleri dönemlerine dayandığı ileri sürülen meslek ve
meşrepler ile yıldızlar arasındaki ilişki çeşitli dönemlerde ihtilacnâme, kıyâfetnâme, melhame ve yıldıznâme
gibi fal ve halk inançları tarzı eserlerde anlatılmıştır. Çarşı ressamlarının ortaya koyduğu minyatürlerin
zaman zaman çeşitli kıyâfetnâme ve falnâme türü eserlerde fal veya karakter okuma amaçlı kullanıldığı
bilinmektedir. Nakkaş Osman’ın kıyâfetnâme isimli eserlere portreler yapmasının amacı da bundan olsa
gerektir. Osmanlı kültüründe meslekler ile yıldızlar arasındaki ilişkilere dair inançları anlatan ve önemli
sayıda minyatür içeren eserlerden birisi de Seyyid Muhammed bin Emir Hasan Suudi tarafından kaleme
alınan Kitâbu Metâli’ü’s-Sa’âde ve Yenâbi’ü’s-Seyyâde isimli eseridir. Konuyla ilgili ayrıntılı inceleme için
bkz. Baer 1968.

472
bu grup minyatürler küçük boyut minyatürler sınıfına girer.3 Minyatürün çevresindeki
çerçeveler genelde oldukça basit, sade ve bazen de özensizce çizilmiştir. Albümün
birinci yaprağı olan 1a ve 1b boştur. Resimler 2b’den itibaren başlar: 2b Osmancık,
3b Gazi Murat, 4b Orhangazi şeklinde devam eder. Resim 21’e kadar minyatürler
yaprakların b yüzüne çizilmiştir. Bu durum kâğıdın yanlış taraftan ciltlenmesi sonucu
olmuş olabilir. Başta bulunan portrelerin boyutları diğer minyatürlere göre daha
küçüktür. Osman Gazi’den Sultan Mustafa’ya kadar olan minyatürler küçük boydur.
Sultan IV. Murat ve Sultan İbrahim’in resimleri aynı tarz olmasına rağmen diğerlerine
göre iki kat daha büyüktür. Padişahlardan IV. Murat ve IV. Mehmet dışında bütün
padişahlar yerde oturmuş olarak tasvir edilmiştir. IV. Murat sedirde, IV. Mehmet ise
tahtta oturuyor şekilde resmedilmiştir. Birinci kısımdaki padişah portreleri tarzında
yapılan ancak yanlışlıkla sonraki bölüme alındığını anladığımız Valide Sultan’ın
minyatüründe de Valide Sultan tahtta oturmuş olarak çizilmiştir. IV. Mehmet dışında
kalan padişah resimlerinin tamamı aynı tip kâğıt üzerine aynı kalem ve tarzda
çizilmiştir. Buna, sonraki bölümde yer alan Valide Sultan minyatürü de dâhildir.
Albümdeki padişahların tamamı oturmuş hâlde resmedilmişken alt ve üst düzey devlet
memurlarının tamamına yakını ayakta durmuş olarak çizilmişlerdir.
Şahıslar çoğunlukla ayakta çizildiği ve oldukça sade de olsa arka plan unsurlar
önünde resmedilen 2 kişilik grupları da birlikte gösterdiği için ikinci kısım minyatürleri
ebat olarak birinci kısım minyatürlerinden daha büyüktür. Bu kısmın ilk resmi olan IV.
Mehmet minyatürü 18,5 x 12,0 cm boyutlarında olsa da minyatürlerin büyüklüğü kaba
bir genellemeyle söyleyecek olursak 9-12 x 4-7 cm boyutları civarındadır. Bu kısımda
bulunan 151 adet minyatürde kullanılan renkler çok daha çeşitlilik gösterir. Daha parlak
ve göz alıcı renklerin kullanıldığı bu resimlerde karşılaşılan en yaygın renkler kırmızı,
altın sarısı, yeşil, mavi, çelik mavisi, kahverengi, mor, pembe, eflatun, kurşuni ve
beyazdır. Kavuklar genel olarak beyaz, ayakkabılar ve çizmeler sarı renge boyanmıştır.
İkinci bölümde bulunan 20. varağa 1660 tarihi kaydedilmiştir. Bu çalışmada her bir
minyatürün boyutu ile kâğıt, renk ve desen özellikleri ileriki çalışmalara ışık tutması
amacıyla minyatürlerin hemen altında tek tek ayrıntılarıyla gösterilmiştir.

3. Albümde Kullanılan Kâğıt Cinsleri ve Özellikleri

Albümde minyatürlerin çiziminde 3 çeşit kâğıt kullanıldığı görülür. Bunlardan
birinci grubu oluşturan kırık beyaz renkli, ince dökülmüş, aharlı ve mühreli yüksek
kaliteli kâğıt, varak 1 ile 18 arasındaki padişah minyatürleri ile varak 49’daki Valide
Sultan resminin bulunduğu kâğıt cinsidir. Resim 4 ve 6’da ışığa tutulduğunda
görülebilen yükseklik bakımından en uzun kısmı 2 cm olan ve en solundakinin içinde
üç haç şeklinde bir taç bulunan birbirine enlemesine eklenmiş üç daireli filigran (su
damgası) mevcuttur. Bu filigranın Ceneviz Arması olduğu tahmin edilmektedir. Bu
armanın filigran olarak kullanıldığı kâğıdın Ceneviz menşeli olduğu ve 1640-1650’li
yıllarda kullanıldığı kayıtlarda mevcuttur. Gravell Filigran Arşivi’nde bulunan
aşağıdaki filigranla çok yakın özellikler gösteren bu kâğıttaki filigranın 1654/55
yıllarında kullanılmaya başlandığı bildirilse de çok benzer nitelikteki filigrana sahip
kâğıtlar 1640’lı yıllarda da kullanılmıştır. Dolayısıyla bu Ceneviz kâğıdının 1640-

3
Metin And, Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, s. 131.

473
1660’lı yıllarda Osmanlı Devleti’nde de kullanıldığı rahatlıkla ileri sürülebilir. Bu
durum, İstanbul’da bu tarz çarşı ressamlarının resimlerinin yaygın olarak üretildiği
dönemle de tarihsel olarak uyuşmaktadır.

Birinci grup kâğıtta bulunan iligranla çok büyük benzerlikler gösteren ve Ceneviz
Arması olduğu tahmin edilen iligran. (Gravell Watermark Archive, Gravell no FOL
0361, ARMS 031.1)

İkinci gruptaki varakların kâğıdı oldukça kalın, kahverengi ve kaba bir kâğıttır
ve filigran çok net değildir. Bununla birlikte ışığa iyice tutulduğunda fark edilebilen
enlemesine yaklaşık 5 santimetrelik bir çizginin sol başında üç yapraklı bir yonca ile
sağ ucunda yukarıdan aşağıya MBM şeklinde bir işaretin görüldüğü filigran vardır.
Bu ikinci cins kâğıdın varakları 20-25, 27, 31-33, 37-38, 55-58, 60-66, 69-70, 72-
73, 75, 80-82, 95, 98, 112, 125, 129-130, 132, 142, 150, 158,-159. Bu filigran 112.
varakta ışığa tutulduğunda görünmektedir. Üçüncü cins kâğıt ise görünüş, yapı ve
kalite olarak ikinci grup kâğıda büyük ölçüde benzese de biraz daha incedir. Ayrıca bu
kâğıdın filigranı diğer 2 cins kâğıttan biraz farklıdır. Burada da bir ucunda 3 yapraklı
yonca bulunan bir çizginin 2-3 santimetrelik diğer ucunda yukarıdan aşağıya iki tane
helezonik daire veya yay şeklinde çizgiler mevcuttur. Bu üçüncü cins kâğıttan oluşan
varaklar şunlardır: 26, 30, 34-36, 39-54, 59, 67-68, 71, 74, 76-79, 83-94, 96-97, 99-
111, 113-124, 126-128, 131, 133-141, 143-149, 151-157, 160-170. Bu üçüncü cins
kâğıdın filigranı 1625’lerde İtalya’nın Parma şehrinde kullanılmaya başlayan gene
İtalyan kökenli bir kâğıt filigranıyla büyük benzerlikler taşımaktadır. Varak 112’de
aşağıda gösterilen bu filigranın bulunduğu kâğıdın tarihi de gene çarşı ressamlarının
çok eser ürettikleri bir dönem olan 17. yüzyılın birinci yarısıyla örtüşmektedir.

474
 Üçüncü grup kâğıtta bulunan iligranla çok büyük benzerlikler gösteren iligran.
(Gravell Watermark Archive, Gravell no FOL 0311, INIT. 113.1)

Yani albümde toplam 3 tür kâğıt kullanılmıştır. Birinci tür kâğıdın ressamı
sadece padişahları, diğer iki kâğıdın ressamı ise Padişah IV. Mehmet ile diğer
minyatürleri çizmiştir.

4. Minyatürlerde Kullanılan Boyalar

Resimlerde kullanılan boyalar sulu boya tarzında, ancak daha yoğun ve homojen
bir boyadır. Bundan dolayı boyaların renk ve kıvamında bir istikrar söz konusudur.
Dalgalanma ve harelenme genelde yoktur. Yalnız bazı minyatürlerin boyalarında
zamana bağlı olarak yer yer silinmeler ve dökülmeler oluşmuştur. Bazı resimlerde
altın ve gümüş yaldız kullanılmıştır. Altın yaldızda genel olarak herhangi bir bozulma,
zedelenme veya silinme yoktur. Kemerler, sarık sarılan börk tarzı kavuklar, taçlar,
sorguç boğumları, başlıklarda kullanılan kurdele ve saçaklar, taht çerçeve ve işlemeleri,
kitap kapakları, hançer ve kılıç kını ile kabzaları, koşum takımları, gürz topuzları,
yay kirişi ile sadak çerçeveleri, serpuşların alınlık kısımları, hotozlar, sürahiler, şarap
kadehleri, boru, zil ve bazı metal kapların çerçeveleri büyük ölçüde altın yaldızla
işlenmiştir. Bununla birlikte bazı metalik kaplar, kase ve tencereler, kılıç gövdesi, bazı
kaftan, gömlek, entari ve kürkler, zırh ve gürzler, yastık ve mefruşatlar, bazı ziller,
namlu ve diğer metalik silah parçaları, bazı hançerler ve davul gövdelerinde gümüş
yaldız kullanılmıştır. Gümüş yaldız üzerinde, özellikle kişi minyatürlerinin ayak ve
ayakkabı kısmında, etek veya kol uçlarında veya diğer boyalarla kesişme kısımlarında
kararma, lekelenme ve yayılmalar oluşmuştur. Albümde gümüş yaldız kullanılan
minyatürlerin büyük kısmında yaldız üzerinde kararma ve lekelenme yaygın olarak
karşılaşılan bir durumdur.

5. Osmanlı Padişahları ile Valide Hatice Turhan Tasvirleri

4. Mehmet’in resmi dışında kalan bütün padişah ve Valide Sultan minyatürleri
albümün 1. kısmında (1b-19b ve 49a) bulunmaktadır. Bu bölüm Osman Gazi’den
başlamak üzere 17. yüzyılın ortalarına kadar (tahminen 1665 yılına kadar), en son
I. İbrahim’i kapsayacak şekilde, 19 Osmanlı sultanının minyatürlerinden oluşmuştur.

475
Bu sultan minyatürlerinin tamamı tek bir kalemden çıkmıştır. Ayrıca bu padişahlar
kısmından sonra gelen ikinci kısımda bulunan “Valide Sultan” portresinin de çizim,
kullanılan malzeme ve üslup özelliklerinden hareketle birinci kısım ressamının
ürünü olduğunu kuvvetle tahmin etmekteyiz. Birinci kısımda padişah portrelerinin
sıralamasında karışıklık olduğunu düşündüren bir nokta da Gazi Murat Han’ın Orhan
Gazi’den önce gelmesidir. Bu karışıklıklar büyük ihtimalle resimler ciltlenirken
sonradan oluşmuştur. Padişah resimleri arasında ayrıca Yıldırım Beyazıt’ın resmi
yoktur. Bu minyatürün bir şekilde kaybolduğunu düşünüyoruz. Osman Gazi’den
Sultan Mustafa’ya kadar resimler boyut olarak daha küçüktür. Daha sonra gelen Sultan
IV. Murat ve Sultan İbrahim’in resimleri de aynı tarzdır, ama öncekilerden yaklaşık
2 kat daha büyük çizilmişlerdir. Osman Gazi’den Sultan İbrahim’e kadar sultanlar
yerde oturur bir şekilde resmedilmiştir. Birinci kısımda minyatürü bulunan Osmanlı
padişahları ve Valide Sultan eserdeki sırasına göre şu şekilde dizilmiştir: Osman Gazi
(2b), I. Murat (3b), Orhan Gazi (4b), Çelebi Mehmet (5b), II. Murat (6b), Fatih Sultan
Mehmet (7b), II. Beyazıt (8b), Yavuz Sultan Selim (9b), Kanuni Sultan Süleyman
(10b), II. Selim (11b), III. Murat (12b), III. Mehmet (13b), I. Ahmet (14b), I. Mustafa
(15b), II. Osman (16b), I. Mustafa (17b, aynı padişahın 2. minyatürü), IV. Murat (18b),
Sultan İbrahim (19b), IV. Mehmet (20b, ikinci kısmın ressamı tarafından, ikinci kısma
dahildir), Valide Sultan (49a).

6. Padişahların Dış Görünüşleri ve Giysileri

Osman Gazi’den Sultan İbrahim’e kadar olan padişahlarla ikinci kısımdaki
Valide Sultan’ı içine alan ilk kısım portrelerde şahıslar oldukça sade giyimli, tabii
edalı, düz ve hissiyatını belli etmeyen ancak huzurlu bir yüze sahip olarak çizilmiştir.
Yüzlerde gülümseme, haykırma ve sert bakış gibi bir hareket ifadesi yoktur. Giysiler
oldukça sadedir ve parlaklıktan uzak, desensiz ve göz almayan mat renkler içinde
insanı hiçbir şekilde şaşırtmayan bilinen çok az sayıda elbiselerdir. Başlarında altın ve
mücevherli taç yoktur ve tahtta oturmazlar. Bu grup minyatür arasında sadece tek kadın
olan Valide Sultan altın taç giymiş ve tahtta oturmuş olarak resmedilmiştir. Padişahların
giysileri kavuk, tek renk uzun kollu veya dirsek üstü kısa kollu iç kaftan, kolsuz kürklü
dış kaftan, kemer, elde tutulan mendil ve nadiren görülen basit çizgili atkıdır. Börk
şeklindeki ilk dönem kavukların keçe kısmı altın sarısı ve yeşil, sarığı beyaz renktir.
Sonraki dönem kavuklar ise genel olarak beyaz, tepe çıkıntıları siyah, yeşil veya
çoğunlukla kırmızıdır. Dış kaftanlar genel olarak desensiz ve kırmızı ağırlıklı olmak
üzere, açık ve koyu kurşuni, mavi ve yeşilin çeşitli tonlarındadır. İç kaftanlar kurşuni,
mavi, yeşil, kırmızı, kavuniçi ve mor renklidirler. Kemer istisnasız olmak üzere altın
yaldız üzerinde yeşil beneklere sahiptir. Bu kısımdaki minyatürlerde sarı renkler altın
yaldız, kurşuni renkler gümüş yaldızla işlenmiştir. Bununla birlikte bu giyim tarzı
içinde, II. Beyazıt’ın giysileri düz ve desensiz olması bakımından öbür padişahların
giyimleriyle paralellik gösterse de sarı iç kaftan ve mavi ve beyaz benekli kenaresi
olan kavuniçi dış kaftan renk kompozisyonu açısından diğerlerinden farklılık gösterir.
Birinci kısım minyatürleri içinde tek kadın resmi olan Valide Sultan minyatüründe
ise Valide Sultan, altın ve gümüş yaldızla işlenmiş düz renkli daha gösterişli giysilere
sahiptir. Ancak, burada da rengârenk parlak ve gösterişli desenlere, giysi çeşitliliğine
ve arka plan kompozisyonuna rastlanmaz.

476
 Albümdeki minyatürlerde padişahların elleri genel olarak sıkılı yumruk şeklinde
tasvir edilse de bazen bir el sıkılı yumruk diğeri ise gül koklar veya kadeh tutar gibi,
veya parmakları çeşitli şekillerde açık olarak resmedilmiştir. Albümde bulunan iki
padişah tek elde silah tutmaktadır. Bunlardan birincisi Osman Gazi’dir. Osman Gazi,
diğer minyatürlerinde de sık sık görüldüğü gibi, sağ elini sıkılı yumruk olarak sağ dizi
üzerinde tutarken sol elinde kılıç tutmaktadır. İkincisi ise II. Beyazıt’tır. II. Beyazıt sağ
elinde ucu topuz şeklinde bir asa veya gürz tutmaktadır. Sultan I. Mustafa sol elinde,
diğer minyatürlerinde de rastlandığı gibi, risale şeklinde ince bir kitap tutmaktadır. İki
padişah, I. Ahmet ve I. Mustafa’nın sağ beline takılmış hançerin altın yaldızlı kabzası
görünür. Bunun dışındaki padişahlardan sadece bazıları bir elde mendil tutmaktadır.
Padişahların sağ elleri genellikle sıkılı yumruk olarak sağ dizleri üzerinde, sol elleri ise
parmakları çeşitli açıklıklarda poz veriyor gibidirler. Ressam adeta yüzlerde gizlediği
duygu ve heyecanı el ve parmaklara verdiği hareket çeşitliliğiyle gidermek istemiştir.
Vücudun hareket eden, pozisyon alan ve farklı ifadeler yansıtan organları üç çeşit
oturuş şekline giren ayaklar ile çeşitli şekillerde gösterilen kol, el ve parmaklardır.
Albümde ilk kısmı oluşturan padişah resimlerinde padişahların tamamı derviş
edalı ve tasavvuf şeyhi görünüşünde sunulmuştur. Bu bağlamda padişahlar genel olarak
yerde oturmuş olarak gösterilir. Yerde oturan padişahların üç türlü oturuş şekli dikkati
çeker. Bu üç oturuş şekli klasik doğu insanının yemek yerken, sohbet ederken, dua
ederken, okuyup yazarken ve eğlenirken uyguladığı tabii oturuş şekilleridir. Bunlardan
birincisi ve yaygın olanı bağdaş kurma denilen oturuştur. Bu kısımdaki toplam 19
padişah ve Valide Sultan minyatürü içinde 11 padişah yerde bağdaş kurmuş olarak
çizilmiştir. İki padişah; II. Murat ve II. Selim, bir dizi altta bir dizi kıvrılmış hâlde yere
çökmüş bir şekilde tasvir edilmiştir. Dört padişah; Osman Gazi, Fatih Sultan Mehmet,
Yavuz Sultan Selim ve II. Osman (Genç Osman), iki dizi üzerinde oturmuş olarak
gösterilmiştir. Bu üç oturuş şeklinin dışında, yine çok mütevazı ve gösterişsiz bir eda ile
IV. Murat bir sedir üzerinde, Valide Sultan ise taht üzerinde kımıldamadan heyecansız
bir ifadeyle bakarlar. Bu oturuş şekillerine özel anlam yüklemek ve bu oturuş şekillerinin
padişahların çevrelerindeki sanatçılar tarafından yapılmış özel bir değerlendirme ve
algılanış sonucu böyle olduğunu söylemek zor olabilir. Alçak gönüllülüğü yücelten bir
kültür zemininin temsilcisi olmaları bakımından padişahların böylesine düz ve yalın
bir şekilde tasvir edilmesi gerçeğe yakındır denebilir. Padişahların buradaki giyim
şekli Nakkaş Osman ve diğer saray nakkaşlarının Şemâilnâme ve Zübdetü’t-Tevârih
gibi eserlerde bulunan minyatürlerindeki padişahların yalın yüz ifadeleriyle çelişen
oldukça abartılı rengârenk desenlere sahip giysi ve arka plan mefruşat istifine nazaran
daha orantılı ve dengelidir.
Albümde padişahlar çoğunlukla sakallı tasvir edilmiştir. Öyle ki eserde
minyatürü bulunan on dokuz padişahtan on altısı sakallıdır. Her ne kadar genel olarak
padişahlar siyah sakallı resmedilmiş olsalar da bu padişahlar arasında Yavuz Sultan
Selim ile Kanuni Sultan Süleyman beyaz sakallı, II. Murat ile Sultan İbrahim kına
rengine yakın kahverengi sakallıdırlar. Padişah sakalları çoğunlukla ağzın görünmesini
engellemeyecek şekilde birkaç santim uzunluğunda tıraşlı olarak resmedilmiştir.
Sultan II. Beyazıt, II. Osman (Genç Osman) ve Sultan IV. Mehmet sakalsız ama ince
bıyıklıdırlar. Diğer minyatür albümlerinde genel olarak sakalsız gösterilen Yavuz
Sultan Selim bu albümde sakallı olarak gösterilir. Bu, Yavuz’un minyatürünün, babası

477
II. Beyazıt’ın minyatürüyle karıştırılmasından ve bundan dolayı meydana gelen yanlış
isimlendirmeden kaynaklanmış olabilir.
Minyatürlerde resmedilen padişahların tamamı çeşitli tarzlarda kavuk
takmışlardır. Tarihsel gelişimine büyük ölçüde uygun olarak ilk padişahlar börk üzerine
dolanmış sarık şeklinde kavuklar takarlar. Osman Gazi, Fatih Sultan Mehmet, Yavuz
Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman yeşil renkli keçe üzerine kürevi şekilde
sarılmış Horasânî adı verilen sarık tarzı bir kavukla görünürler. Bununla birlikte
Osman Gazi’nin kavuğu kenarındaki kısa altın yaldızlı püskülüyle diğerlerinden
farklılaşır. Osman Gazi’den sonra gelen padişahlar II. Beyazıt’a kadar başlarına altın
yaldızlı börk şeklinde bir keçe üzerine sarık sarılı kavuk takarlar. II. Beyazıt ile selimî
ve mücevveze tarzlı köşeli ve yüksek kavuk görülmeye başlar. Sultan II. Selim’den
sonra bütün padişahlar selimî ve mücevveze tarzında büyük kavuklar takarlar. Önceleri
sorguçsuz olan mücevveze tarzı kavuklara bazen iki, bazen de üç sorguç takılmıştır.
Sultan II. Beyazıt, III. Murat ve III. Mehmet’in kavuklarında sorguç bulunmazken
sonraki padişahların kavuklarında çoğunlukla 2-3 sorguç bulunur. Bunlardan sadece
I. Ahmet’in kavuğunda 1 sorguç ve diğerlerinde görülmeyen fazladan büyük bir tüy
bulunur. Bu yönüyle kavuklar Osmanlı padişah giyim-kuşamının ana unsurlardan
birisi olarak kendini gösterir.

7. IV. Mehmet Minyatüründe Görülen Üslup Farklılıkları

Bu ilk kısımda çizilen padişah portrelerinin dışında kalan tek padişah resmi
ikinci kalem tarafından çizilen IV. Mehmet’in minyatürüdür. Bu minyatür yukarıda da
belirtildiği gibi daha kalın, kaba ve kahverengi tonlu kâğıt üzerine daha büyük boyutta,
18,5 x 12,0 cm ölçülerinde çizilmiştir. Bu yönüyle IV. Mehmet portresi boyut olarak
diğer padişah portrelerinin iki katından daha büyüktür. Burada padişah tahtta oturmuş
olarak ve sanki poz verircesine çizilmiştir. Albümdeki diğer padişah minyatürlerinde
görünmeyen iki hasodalı silahtar ilk defa burada padişahın yanında resmedilmiştir. Yüz
ifadesi olarak padişah gururlu bir duruş sergilemektedir. Gene ilk defa olarak padişahın
iç kaftanı desenli ve göz alıcı turkuaz renkte resmedilmiştir. Denilebilir ki bu minyatür,
çizim tekniği, sayfa kullanımı, renk kompozisyonu, kolların ve ellerin duruş biçimi ve
detaylandırılan parçaların diğer nitelikleri bakımından daha az simetrik ve incelikli,
daha popüler ve halk resmi geleneği doğrultusunda çizilmiştir. Bu popüler halk tarzı
çizim ile boya ve yorumlama şeklini bu parçayı izleyen diğer minyatürlerde de çeşitli
düzeylerde izleyebilmekteyiz. Minyatürün üzerinde verilen bilgiden hareketle ikinci
kısım minyatürlerinin 1660’ta, IV. Mehmet zamanında çizildiği anlaşılmaktadır. 1660
yılında 17-18 yaşlarında olan IV. Mehmet, bu minyatürde gerçekten de yaşına uygun
büyüklükte ve fiziksel özelliklere sahip olarak gösterilmiştir. Rålamb Albümünde
biraz da abartılı şekilde taht üzerinde oldukça küçük bir çocuk olarak gösterilen IV.
Mehmet’in buradaki tasvirinde padişah, geleneksel padişahlık kıyafetleri içinde tahtı
dolduran dikkate değer genç bir hükümdar olarak görülmektedir.

8. Valide Sultan Minyatüründe Karşılaşılan Gösterişli Üslup

Albümün 49. resmi olan Valide Sultan minyatürü, kullanılan malzemenin
zenginliğiyle dikkati çeker. Kullanılan kâğıdın cinsi ile çizim özellikleri bakımından
birinci kısım ressamı tarafından yapıldığı anlaşılan bu resimde Valide Sultan, başında

478
gösterişli mücevher işlemeli bir taçla taht üzerinde oturur şekilde resmedilmiştir.
Albümdeki diğer padişah minyatürlerinde görülmeyen bu kadar zengin bir malzemenin
yüksek bir seviyede sadece bu resmin çiziminde kullanılması birinci kısımdaki
minyatürlerin Valide Hatice Turhan Sultan’ın gücü ve etkisi altında bulunan saray
çevresinden birileri için yapılmış olabileceğini düşündürmektedir. Rålamb Albümünün
beşinci minyatürü olan “La Regine” ile de çok benzer özellikler gösteren bu minyatür,
Padişah IV. Mehmet’in ilk dönemlerinde, daha IV. Mehmet çocuk yaştayken ve Valide
Sultan’ın sarayda gücü elinde tuttuğu sıralarda, bu gücü onun hoşuna gidecek tarzda
resimde aksettirmek amacıyla çizilmiş benzer özellikteki minyatürlerden biri olmalıdır.
Altın ve gümüş yaldızın bol kullanıldığı minyatürde Valide Sultan’ın başındaki
taç ile oturduğu tahtın gösterişi karşısında bir tezat oluşturan diğer padişahların
mütevazı tasvirleri onun gücünü ve ihtişamını açık bir şekilde göstermek arzusundan
kaynaklandığı açıktır.

479
 9. Albümdeki Padişah ve Valide Sultan Minyatürleri ve Özellikleri

Osman Gazi

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Osmanlick – ilk Türk hükümdarı)4.

Yerde iki dizi üzerinde oturur hâlde, elde kılıç. Kılıcın kabzası, kavuğun kenar
sorgucu ve kemer altın yaldızlı. Kılıcın çeliği gümüş yaldız. Açık mavi iç kaftan, beyaz
kürk üzeri koyu yeşil üst kaftan.
Varak 2b. Varak resim no 1 (Resim sıra no 1) 7,0 x 4,3 cm.
4
Açıklamada önce her bir minyatürün üzerinde bulunan Latin harfli isim ve Hollandaca açıklamanın
Türkçe tercümesi verilmiştir. Minyatürler üzerinde bazı rakamlar yanlışlıkla tekrar edildiği için her bir
resmin bulunduğu kağıt yüzü ve resim sıra numarası yeniden düzenlenerek açıklamanın son satırında
gösterilmiştir.

480
 I. Murat

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Gasi Morat Chan – ikinci hükümdar [üçüncü olmalı])

Bağdaş kurarak oturmuş hâlde. Kavuğun tepesi ve kemer altın yaldızlı. İç
kaftan açık mavi. Siyah benekli kürk kaftanın rengi kırmızı.
Kronolojik olarak bu minyatür Orhan Gazi’nin minyatüründen sonra
gelmeliydi. Büyük ihtimalle eser ciltlenirken meydana gelen karışıklık sonucu bu
durum oluşmuştur.
Varak 3b. Varak resim no 2 (Resim sıra no 2) 7,0 x 4,3 cm.

481
 Orhan Gazi

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Orhangasi Chan – üçüncü padişah [ikinci olmalıydı])

Bağdaş kurarak oturmuş hâlde. Kemer, kavuğun tepesi ve çemberi altın
yaldızlı. İç kaftan yeşil, dış kaftan kırmızı renkli. Kürk yaka. Elde beyaz mendil. İç
gömlek sarı renkli ve altın yaldızlı, ancak ellerin üzerinde görülen bu kısımda boyanın
bozulmasına dayalı kararmalar oluşmuştur. Ayrıca bıyık ve ağzın üzerinde boyanın
silinmesinden dolayı hafif bozulma vardır.
Varak 4b. Varak resim no 3 (Resim sıra no 3) 8,0 x 5,0 cm.

482
 Çelebi Mehmet

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Selebi Soltan Mehemet – dördüncü [beşinci olmalıydı])

Kemer, kavuğun tepesi ve çemberi altın yaldızlı. İç kaftan turkuaz. Üst kaftan
siyah benekli beyaz kürk üzeri kırmızı renk. İç kaftanın altından bilekler üzerine düşen
kurşuni iç gömlek. Beyaz kavuk.
Varak 5b. Varak resim no 4 (Resim sıra no 4) 7,5 x 4,5 cm.

483
 II. Murat

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Chan Moratt - beşinci [altıncı olmalı])

Bir dizi üzerine oturmuş hâlde. Kurşuni renkli iç kaftan gümüş yaldızlı.
Üst kaftan turkuaz, yaka ve kenareden gözüken kürk siyah benekli beyaz renkli.
Sakal kızıl. Kemer ve kavuğun tepesi altın yaldız. Sadece birisi gözüken papuç sarı
renkli. Yaldızın kararmasından dolayı hem kemer hem de papuç üzerinde lekelenme
mevcuttur. Kavuğun sağ tarafında kararma oluşmuştur.
Varak 6b. Varak resim no 5 (Resim sıra no 5) 7,0 x 4,5 cm.

484
 Fatih Sultan Mehmet

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Ebilfet Soltan Mehemet – İstanbul’u hükmü altına alan altıncı sultan [yedinci
olmalı])
İki dizi üzerine oturmuş hâlde. Açık mavi iç kaftan. Koyu yeşil üst kaftanın
astarı ve yakası beyaz üzeri siyah benekli kürk. Kavuğun tepesi yeşil renkli. Kemer
altın yaldızlı. Kağıdın sol tarafında ortaya yakın bir noktada taç şeklinde bir su damgası
mevcut. Ellerini ve parmaklarını belirli bir eda ile tutarak poz verir hâlde.
Varak 7b. Varak resim no 6 (Resim sıra no 6) 7,5 x 5,5 cm.

485
 II. Beyazıt

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Baiaset – yedinci [sekizinci olmalı])

Elde gürz, bağdaş kurmuş hâlde. Sarı iç kaftan, beyaz benekleri olan açık
mavi kürk üzerine pembe dış kaftan. Kemer ve gürzün topuzu altın yaldız. Kavuğun
tepesinde ceviz şeklinde küçük kırmızı kubbe mevcut. Gürzün sapı koyu kahverengi.
Diğer padişah albümlerinde sakalsız yüz, bıyık tarzı ve elde tutulan topuz gibi
unsurlar genellikle II. Beyazıt’tan çok Yavuz Sultan Selim’in özellikleri arasındadır.
Bundan dolayı bu albümde, bazı bilim adamlarının diğer albümlerde de tespit ettiği
gibi, büyük ihtimalle II. Beyazıt ile Yavuz Sultan Selim portrelerinin karıştırılması
durumu söz konusudur. (Raby 2000: 72-77)
Varak 8b. Varak resim no 7 (Resim sıra no 7) 8,0 x 5,0 cm.

486
 Yavuz Sultan Selim

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Jaous Soltan Selim - gözüpek)

İki dizi üzerine oturmuş hâlde. Kavuniçi iç kaftan, koyu yeşil dış kaftan. Kemer
ve kavuğun kenar tacı altın yaldız. Bir el cepte. Kavuğun tepesi yeşil renkli. Kemer
altın yaldız. Sağ elin baş ve serçe parmakları açık poz verir şekilde resmedilmiş.
Yavuz Sultan Selim padişah portreleri albümlerinde sakalsız, bıyıklı ve elinde
bir gürz tutar şekilde resmedilmiştir. Bundan dolayı bu albümde Yavuz Selim’in
bu minyatürü büyük ihtimalle bir önceki II. Beyazıt minyatürüyle karıştırılarak
isimlendirilmiş ve sıralanmıştır. Albümlerdeki benzer karışıklıklar çeşitli araştırmacılar
tarafından dile getirilmiştir. (Raby 2000: 72-77)
Varak 9b. Varak resim no 8 (Resim sıra no 8) 7,5 x 4,5 cm.

487
 Kanuni Sultan Süleyman

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Soliman – dokuzuncu [onuncu olmalı])

Bağdaş kurmuş hâlde. Kurşuni iç kaftan gümüş yaldızlı. Siyah dalgalı desenleri
bulunan füme renkli dış kaftanın beyaz kürkü üzerinde siyah benek. Kemer altın
yaldızlı. Kavuğun tepesi yeşil.
Varak 10b. Varak resim no 9 (Resim sıra no 9) 6,5 x 4,5 cm.

488
 II. Selim

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Selim – aynı isimde ikinci)

Tek dizi üzerine oturmuş hâlde, sol kol sol diz üzerinde. Eller sıkılı yumruk
hâlinde. Alev kırmızısı renginde kısa kollu iç kaftan. Açık mavi dış kaftan. Sadece
kolları görünen iç gömlek gümüş yaldızlı. Yeni tarz dörtgenimsi kavuğun –
mücevvezenin- tepe çıkıntısı kırmızı renkli.
Varak 11b. Varak resim no 10 (Resim sıra no 10) 7,0 x 4,5 cm.

489
 III. Murat

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Eschi Soltan Moratt – Eski Sultan Murat)

Bağdaş kurmuş hâlde. Sıkılı sağ el sağ dizin üzerinde. Sol elin işaret parmağıyla
baş parmağı gül tutar şekilde birleştirilmiş. Kavuğun üzerinde birisi aşağı doğru eğik,
birisi ise yukarı doğru 2 püsküllü sorguç mevcut. Sorguçlarda altın ve gümüş yaldızlı
benekler var. Dış kaftan eflatuni, astarı siyah renkli ince kürk. İç kaftan gümüş yaldızlı.
Kemer altın yaldızlı.
Varak 12b. Varak resim no 11 (Resim sıra no 11) 7,5 x 5,0 cm.

490
 III. Mehmet

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Eschi Soltan Mehemet – Eski Sultan Mehmet)

Bağdaş kurmuş hâlde. Sıkılı sağ eli sağ dizi üzerinde, sıkılı sol eli göğüs
hizasında. Dış kaftan nefti yeşil, astarı füme siyahı renkli ince kürk astar. İç kaftan
gümüş yaldızlı. Kollarda beliren iç gömlek kırmızı renkli. Mücevveze kavukta sorguç
yerine kırmızı bir tepe var. Kemer altın yaldızlı ve üzerinde yeşil benekler mevcut.
Varak 13b. Varak resim no 12 (Resim sıra no 12) 6,5 x 5,0 cm.

491
 I. Ahmet

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Achmett – onüçüncü [on dördüncü olmalı])

Bağdaş kurmuş hâlde, sağ elinde beyaz mendil sıkılı hâlde dizinin üzerinde.
Sol eli göğüs hizasında baş ve işaret parmakları açık hâlde. İç kaftan eflatun rengi,
dış kaftan gümüş yaldızlı. Altın yaldızlı ve yeşil benekli padişah kemeri. Sağ yandaki
hançerin kabzası altın yaldız. Köşeli çift sorguçlu mücevveze kavuk. Püskülümsü
sorguçta altın ve gümüş yaldızlı işlemeler mevcut.
Varak 14b. Varak resim no 13 (Resim sıra no 13) 8,0 x 5,5 cm.

492
 I. Mustafa

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Mostaffa – deli olduğu için tahttan indirildi)

Bağdaş kurmuş hâlde. Turkuaz renkli iç kaftan, amber kırmızısı dış kaftan,
kollardan görünen iç gömlek gümüş yaldızlı. Altın yaldızlı hançer kabzası. Altın
yaldızlı ve yeşil benekli padişah kemeri. Sağ elde altın yaldızlı kapağı olan bir risale.
Sol el göğüs hizasında. Baş parmak ve işaret parmakları açık şekilde poz verir hâlde.
Kavuk üzerindeki iki sorguçtan birisinin altın yaldızlı beneği görünüyor.
Varak 15b. Varak resim no 14 (Resim sıra no 14) 7,5 x 5,5 cm.

493
 II. Osman ‘Genç Osman’

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Osman – yeniçeriler tarafından öldürüldü)

İki dizi üzerine oturmuş hâlde. Sağ el göğüs hizasında ve baş parmak ile işaret
parmağı birleşmiş şekilde. Sol el yanda sol bacağın üst kısım hizasında. Gümüş
yaldızlı iç kaftan. Siyah benekleri bulunan beyaz renkli kürk astar üzeri kırmızı renkli
dış kaftan. Kavuk çift sorguçlu. Sakalsız, ince kaytan bıyıklı.
Varak 16b. Varak resim no 15 (Resim sıra no 15) 8,3 x 4,5 cm.

494
 I. Mustafa (albümdeki ikinci minyatürü)

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Mostaffa – deli olduğu için önce tahttan indirildi, sonra tekrar tahta çıktı)
Bağdaş kurmuş hâlde. Yeşil iç kaftan. Siyah kürk astarlı kırmızı dış kaftan.
Boyundan aşağı doğru sarkan kırmızı çizgili desenli beyaz ince bir atkı. Kavukta iki
sorguç üzerinde altın yaldızlı süsler. Yeşil benekli ve altın yaldızlı padişah kemeri. Sağ
el sıkılı olarak sağ diz üzerinde. Sol el göğüs hizasında. Baş parmak ile işaret parmağı
aralanmış bir şekilde poz verir bir edayla çizilmiştir.
Bu, I. Mustafa’nın albümde bulunan ikinci minyatürüdür. (Bkz. Minyatür
14) Geleneksel olarak elinde kitap tutar şekilde resmedilen I. Mustafa burada elinde
herhangi bir şey tutmaz. Kolların pozisyonu ile ellerin tutuş şekli albümdeki diğer
padişah minyatürlerinde sıkça görülen tarzdadır. Özellikle III. Murat’ın (Minyatür 11)
el ve kol pozisyonuna benzer bir durum söz konusudur.
Varak 17b. Varak resim no 16 (Resim sıra no 16) 8,0 x 5,0 cm.

495
 IV. Murat

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Moratt)
Kırmızı sedir üzerinde oturmuş ve ayakları kırmızı minder üzerine konmuş
hâlde resmedilmiştir. Her iki el de sıkılı yumruk hâlinde. Mor iç kaftan, gümüşî renk dış
kaftan kürk astarlı ve gümüş yaldızla boyanmış. Kavuk üzerinde bulunan üç sorguçta
bazı işlemeler altın yaldızlı. Yeşil benekli ve altın yaldızlı kemer. Sarı ayakkabılar.
Padişahın oturuş şekli, poz verme stili, sedirin ve ayak altı minderin rengi ve
genel görünüşü, kavuğun ve üzerindeki püsküllerin kalıbı ve duruşu Deniz Müzesi
2380 nolu albümün 29. varağında bulunan Sultan İbrahim minyatürüyle benzerlikler
taşımaktadır. (Renda 1998).
Varak 18b. Varak resim no 17 (Resim sıra no 17) 11,0 x 4,5 cm.

496
 Sultan İbrahim

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Ebriheim - öldürüldü)

Bağdaş kurmuş hâlde. Sağ elde büyük bir mendil. Sol el göğüsün üst hizasında,
baş parmak ile işaret parmağı açık şekilde resmedilmiş. Kahverengi sakal. Gümüş
yaldızlı iç kaftan, turkuaz renkli dış kaftan. Dış kaftanda kürk astar, kenare ve yaka.
Kavuk üzerindeki iki sorguçtan birisinin üzerinde altın yaldızlı süsleme mevcut.
Bu minyatür kullanılan renk ve kimi çizim özellikleriyle Deniz Müzesi 2380
numaralı albümün 29. varağında bulunan Sultan İbrahim minyatürüyle önemli
benzerlikler taşımaktadır. (Renda 1998: Resim 3)
Bu resimle birlikte albümün resimlerinin yapıldığı 3 tür kâğıttan ince yapılı ve
mühreli yüksek nitelikli 1. tip kâğıt sona ermektedir. Bundan sonraki resimler daha
kalın ve kaba 2 farklı tür kâğıt üzerine çizilmiştir.
Varak 19b. Varak resim no 18 (Resim sıra no 18) 11,5 x 5,5 cm.

497
 IV. Mehmet

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Soltan Mehemett – şimdiki sultan, 1660)

Turkuaz renkli ve altın yaldızlarla resmedilmiş sarı desenli iç kaftan. Kahverengi
kürkten astar, kenare ve yakası bulunan bir dış kaftan. Dış kaftanın enlemesine hafif
sarı çizgileri altın yaldızlı. Kemer ve hançer kabzası altın yaldızlı. Diğer padişahların
taktığı yeşil kemer burada mevcut değil. Kavukta 3 adet püsküllü sorguç mevcut.
Sorguçlarda altın yaldızlı benekler bulunmaktadır. Tahtın çerçevesi altın yaldız, yan
minderleri gümüş yaldız. Silahtarların başlıklarının ön kısımları, kemerleri ve kılıç
altın yaldızlıdır. Elbise renklerinde hafif de olsa bozulma var.
Resmin çerçevesinin üzerinde Arap harfleriyle Sultan Osman notu düşülmüş,
ama bu yanlışlık sonucu olmalıdır veya üst kısımda kalmış minyatüre ait olmalıdır.
Bunun hemen altında Latin alfabesiyle Sultan Mehmed (Soltan Mehemett)
gösterilmiştir ki birçok bakımdan böyle olması gerekir. Resmin boyutları önceki
padişah resimlerinin 3-4 katı büyüklüğündedir. Burada başlayan 2. ressamın üslubu
daha mütevazı ve daha az muhafazakârdır. Resimde gösteriş ön plana çıksa da simetri,
renk uyumu ve kullanımı daha serbest şekilde çalışılmıştır.
Varak 20b. Varak resim no 19 (Resim sıra no 19) 18,5 x 12,0 cm.

498
 Valide Hatice Turhan Sultan

(John Rylands Kütüphanesinin izniyle – Courtesy of The John Rylands Library,

University of Manchester)

(Valade Soltana – Büyük hükümdarın annesi)

IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan’ın minyatürü. Albümde altın ve
gümüş yaldızın en fazla kullanıldığı minyatür budur. Taht, taç ve kemer altın yaldızlı.
Elbise gümüş yaldız. Elbisenin eteğine doğru olan kısımda gümüş yaldız bozulmaya
ve kararmaya başlamıştır. Kahverengi sırt minderi. Siyah kürkten astarlı açık mavi üst
kaftan. Çifte sorguçlu oldukça büyük sayılabilecek altın taç. Eserde başında altın taçla
tasvir edilen tek şahıs.
Bu resmin kâğıdı ve resim stili baştaki padişahlar kısmının resimleriyle aynı
özellikleri taşımaktadır. Bundan dolayı bu minyatür çok büyük ihtimalle başta bulunan
padişahlar kısmının ressamının elinden çıkmıştır ve albüm ciltlenirken o resimlerden
ayrılarak yanlışlıkla ikinci kısmın resimleri arasında ciltlenmiştir.
Varak 49a. Varak resim no 49 (Resim sıra no 50) 13,0 x 5,0 cm.

499
 KAYNAKLAR
AND, Metin, Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, Türkiye İş Bankası Yayınları,
İstanbul, 2002.
--, 17.Yüzyıl Türk Çarşı Ressamları ve Resimlerinin Belgesel Önemi,” Kültür ve
Sanat, S. 8, (Aralık, 1990), Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1990, s. 5-12.
--, “17. Yüzyıl Türk Çarşı Ressamlarının Padişah Portreleri”, Türkiyemiz, S. 58,
(Haziran, 1989), 1989, s. 4-9.
--, Turkish Miniature Painting: The Ottoman Period, 4th edition, Dost Publications,
İstanbul, 1987.
--, “17. Yüzyıl Türk Çarşı Ressamları,” Tarih ve Toplum, no. 16 (Nisan 1985), 1985,
s. 40-44.
ATASOY, Nurhan, “Kıyafetnamelerin Doğuşu ve Fenerci Mehmed Kıyafetnamesi,”
Osmanlı Kıyafetleri: Fenerci Mehmed Albümü, Vehbi Koç Vakfı, İstanbul,
1986.
BAER, Eva, “Representations of ‘Planet-Children’ in Turkish Manuscripts,” Bulletin
of the School of Oriental and African Studies, vol. 31, no. 3 (1968), 1968, s.
526-533.
ÇAĞMAN, Filiz, Zeren TANINDI, Padişah Portreleri, Yapı Kredi Bankası Yayınları,
İstanbul, 1984.
DURAN, Tülây, Padişah Portreleri, Tarih Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1999.
İNAL, Güner, “Tek Figürden Oluşan Osmanlı Albüm Resimleri,” Ege Üniversitesi
Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, S. III, İzmir, 1984, s. 83-96.
Komisyon, Kıyafetü’l-İnsaniye i Şemaili’l-Osmaniyye, The Historical Research
Foundation, İstanbul, 1987.
Komisyon, Padişahın Portresi: Tesavir-i Âl-i Osman, İş Bankası Yayınları, İstanbul,
2000.
MAHİR, Banu, Osmanlı Minyatür Sanatı, Kabalcı, İstanbul, 2005.
--, “Portrenin Yeni Bağlamı”, Padişahın Portresi: Tesavir-i Âl-i Osman, Ed. Komisyon,
2000, s. 298-313.
NECİPOĞLU, Gülru. 2000. “Osmanlı Sultanlarının Portre Dizilerine Karşılaştırmalı
Bir Bakış,” Padişahın Portresi, Tesavir-i Âl-i Osman, Editörler: Komisyon, s.
22-61.
--, “Bir Geçiş Dönemi: II. Selim Portreleri,” Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman,
Editörler: Komisyon, 2000, s. 202-207.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3 cilt, 3.
Basılış, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983.
RABY, Julian, “Oyun Başlıyor,” Padişahın Portresi: Tesavir-i Al-i Osman, Editörler:
Komisyon, 2000, s. 64-79.
RENDA, Günsel, Padişah Portreleri: Mevlana Müzesi Albümü, Konya, 1999.
--, “17. Yüzyıldan Bir Grup Kıyafet Albümü,” 17. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanat
Sempozyumu Bildirileri, 19-20 Mart 1998, Sanat Tarihi Derneği Yayınları,
İstanbul, 1998, s. 153-178.
--, Osmanlı Padişah Portreleri: Bir 19. Yüzyıl Albümü, İnan ve Suna Kıraç Koleksiyonu,
Milano, 1992.

500
--, “Ankara Etnografya Müzesindeki 8457 nolu Silsilename Üzerine Bazı Düşünceler,”
Kemal Çığ’a Armağan, İstanbul, 1984, s. 175-202.
SCHMIDT, Jan, A Catalogue of the Turkish Manuscripts in the John Rylands University
Library at Manchester, (Islamic Manuscripts and Books, vol. 2), Brill, Leiden,
2011.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lugati, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1986.
SİNEMOĞLU, Nermin, “Onyedinci Yüzyılın İlk Çeyreğine Tarihlenen Bir Osmanlı
Kıyafet Albümü,” Aslanapa Armağanı, Haz. S. MÜLAYİM, Z. SÖNMEZ, A.
ALTUN, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1996, s. 169-182.
--, “Bir Osmanlı Kıyafet Albümünün Takdimi,” MSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi,
S. 1, Aralık 1991, s. 204-212.
STCHOUKINE, Ivan, Les Peintures Des Manuscrits De Shah ‘Abbas 1er. A La Fin
Des Safavis, Librairie Orientaliste Paul Geuthner, Paris, 1964.
TAESCHNER, Franz, Alt-Stambuler Hof-und Volksleben Ein Türkisches
Miniaturenalbum aus dem 17. Jahrhundert, Hannover, 1925.
TITLEY, Norah M., Miniatures from Turkish Manuscripts: A Catalogue and Subject
Index of Paintings in the British Library and British Museum, British Library,
London, 1981.
TURAN, Fikret, “Manchester Osmanlı Minyatürleri Albümünde Suiler,” 8.
Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, c. II, Atatürk Kültür Merkezi,
Ankara, 2015, s. 1047-1059.
ÜNVER, A. Süheyl, Geçmiş Yüzyıllarda Kıyafet Resimlerimiz, Türk Tarih Kurumu,
(Biblioth̀que Nationale, Paris: No: Od 6), Ankara, 1958.

501