School Health Protocols pinaigting

ni Zef Carl Dave M. Cambare

S a kabila ng
umiiral
pandemya patuloy
na
puwedeng makipaghalubilo sa
kapwa tao.
Upang maiwasan ang pagkalat
ang pag-aaral ng mga ng virus gumawa ng paraan ang
estudyante sa Misamis gobyerno upang patuloy pa rin
Oriental General ang edukasyon ng mga kabataan
Comprehensive na hindi nalalagay sa panganib
MAKABAGONG H i g h s c h o o l ang kanilang mga buhay.
PAMAMARAAN. (MOGCHS) tungo sa Ang isa sa naging paraan ng
Naging silid aralan ng magandang kinabukasang gobyerno upang patuloy pa rin
isang lalaking estudyante inaasam ng mga kabataan. ang pag-aaral ay ang modular
ang ilalim ng kanilang Ang pandemya ay naging isang learning. Ang prosesong ito
bahay upang makapag- malaking sagabal sa buhay ng ay tumutukoy sa pagkuha ng
aral siya sa kaniyang tao dahil dito marami ang naging modyul ng mga magulang sa
modyul pagbabago sa mundo at isa sa paaralan upang may mapag-
mga pagbabago ay ang hindi aaralan sila sa kanilang tahanan
makapag-aral gaya ng dati na sa gitna ng pandemya.
Kinuha ni Jericho
Emman Salcedo,Marso
Balita • 4
17,2021

DISTANCE
LEARNING:
g
An

Sagot sa patuloy
TO
in na edukasyon
to
M
O
II
BL
G.
III

ng
ni Joyce A. Abutan

I
Lu
ng
s od pinagbabawal pa rin ang pagkakaroon ng face-to-face classes ng
ng
C Department of Education (DepEd) sa lahat ng paaralan maging
ag

Ba pribado o publiko man na idineklara noong Mayo sa kasalukuyang

ay
an
de taon.
O
ro
• Dahil nga sa patuloy na banta ng Covid-19 messenger.

gw
Re
No one will
hi
yo
sa buong bansa, apektado rin ang pag- Maaari ring modular na may inilathalang
n aaral ng mga estudyante sa taong ito. iskedyul kung saan isasauli ng kanilang
X
Upang mapangalagaan ang kalusugan mga magulang tuwing panahon ng
be left behind, •
An ng bawat mag-aaral ay mahigpit pa ring pasahan.

is
gO ipinagbabawal ang face-to-face learning o Kaugnay nito ang labis na paghikayat sa
MOGCHS’
pi
sy aktuwal na pagpunta ng mga estudyante lahat ng mga mag-aaral sa pagsali ng mga
al
Na sa paaralang Misamis Oriental General isasagawang online class meetings upang
Pa
SLM’s kontra Covid ha
ya
ga
n
Comprehensive High School (MOGCHS).
Dahil dito, nagpatupad ng alternatibong
mas maituro ng guro ang leksyon nang
mas maayos sa gagawing live teaching.
ni Juliana May A. Entero ngM pamamaraan ng pag-aaral ang DepEd at Para naman sa mga mag-aaral na walang
isa ito ay ang pagkakaroon ng tinatawag na internet connections, plano ng DepEd na
I nilulunsad ng MOGCHS ang modules at magbibigay m
is “distance learning” na sinimulan naman ng magtalaga ng radio stations sa lahat ng
O
pagsisimula ng klase SY 2020- na naman ng bago. rie MOGCHS kamakailan lamang sa ikalima paaralan sa bansa sa loob ng 2 hanggang
nt
2021 sa kabila ng pandemyang Hindi naging hadlang ang al sa buwan ng Oktubre. 3 taon, at gawing permanente ang DepEd
Ge
lumalaganap sa bansa. pandemya para manalo ang ne Ang pamamaraang ito ay isinasagawa TV upang matulungan ang pamahalaan
ra
Hinahanap ng mga magulang ang MOGCHS sa Brigada Pagbasa lC
om kung saan mananatili sa kani- na makamit ang layuning mabigyan ng
risgo na mahawaan ng sakit upang 2020. pr kanilang bahay ang mga patuloy edukasyon ang mga kabataan.
makuha ang mga modules ng kanilang Pinatutunayan nito na sa kabila ng eh
en estudyante upang pag-aralan Ipinaalala din ng opisyal sa mga magulang
mga anak. dinaranas ng bansa ngayon, hindi parin ang siv
eH ang mga learning modules na bagamat ang mga nabanggit na
Napagdedesisyonan ng DepEd na kumukupas ang galing sa pagbasa ng ig
unang h
Sc
na ipinapapadala ng alternatibong paraan ng pag-aaral ay
iraraos parin ang mga klase kahit mga estudyante sa MOGCHS. ho kanilang guro gamit ginagamit ng ilang paaralan, maituturing
na may pandemya dahil ayaw nilang Nananatili parin ang galing sa pagbasa m a r k a h a n ol
ang teknolohiya, pa rin ang mga ito na isang bagong
matigil ang pag-aaral ng mga bata. ng mga estudyante kahit nasa bahay at magsisimula tulad ng sistema sa kabuuan.
Maraming mga magulang ang lang sila. Wala pa namang naitatala na ang
email, “Kailangang lahat po tayo ay
pumipila para makuha ang mga na problema sa proseso ng distance ikalawang markahan fb, at magtulungan. Remember what it takes a
modules ng kanilang anak dahil ang learning sa paaralan. pagkatapos ng pasko at
village to educate a child,” pagtatapos ng
proseso ng pagkuha ay distribusyon ng Kahit na may pandemyang nagaganap, bagong taon. O
KT
Division Superintendent.
U
modules at pagkatapos ng dalawang hindi ito titigil sa mga estudyante na BR
E
-D
linggo ibabalik na naman ang mga matuto. Malapit-lapit narin matapos IS
YE
M
BR
E
EDITORYAL LATHALAIN AGHAM 20
21

PAHINA 3. Nagumon sa Hamon PAHINA 6. Bilango ng Nakaraan: PAHINA 9. Covid-19 Serye:

Cagayan de Oro sa Gitna ng Pandemya Buhay sa Gitna ng Pandemya
 Ang Opisyal Na Pahayagan ng
i nto n g B a g wi s Balita • 2 3 • Balita
Ang

TOMO II BLG. III

i nt o n g B a g w i s

Ang
Misamis Oriental General Comprehensive High School OKTUBRE - DISYEMBRE 2021

Pagsulong ng kahandaan sa banta ng lindol, NSED isinasagawa ni Jode Mae A. Luna

Sinimulan na nga ang na magsagawa ng nabanggit Kamakailan lamang ay during an earthquake” ani must be prepared”, aniya. SEC. BRIONES:

online First Quarter
Nationwide Simultaneous
Earthquake Drill (NSED)
sa buong bansa ng National
Disaster Risk Reduction
and Management Council
(NDDRMC) makaraan
lamang Marso 11, sa taong
ito.
Maliban sa pagsunod ng health
protocols para sa pandemiyang
kasalukuyang kinakaharap
ng bansa ay inaasahan din
ang lahat na makiisa sa mga
isasagawang Earthquake Drill
ng NDDRMC. Ito ay upang
matugunan ang pambansang
panawagan ng pamahalaan
T
na paghahanda sa mga sinimulan na nga ang Online Fina. “Kahit may pandemiya Gayunpaman, hindi pa
Education must
Sa pagpili ng Learning Delivery Modality
mamamayan at maihanda First Quarter Earthquake Drill kailangan pa din nating dun natatapos ang drill na atlong salitang nagpahayag ng
na gagamitin ng paaralan, ibinatay ng
ang lahat mula sa maaaring noong ika-11 sa buwang ito. maging handa dahil hindi isasagawa. Patuloy pa ding katatagan ngunit kaakibat rin
pamunuan ng MOGCHS, sa pangunguna
maging banta ng lindol.
Paliwanag ng NDDRMC,
Ito ang unang earthquake
drill na pinamunuan ng
lang ang pandemiyang ito
ang kalaban natin, maging
ipinapanawagan ang suporta
at kooperasyon ng publiko.
nito’y isang napakalaking hamon
sa Kagawaran ng Edukasyon sa continue. ni Dr. Pedro R. Estaño- Secondary School
Principal IV, ang desisyong ito sa kung ano
ito rin ay pagtuturo sa mga NDRRMC ngayong taon. ang kalamidad din”, dagdag Inaanyayahan pa rin ang lahat panahon ng krisis sa kalusugan na ating
ni Juliana May A. Entero ang mas madaling ma-access hindi lamang
partisipante ng mga tamang Itinuro sa unang drill ang pa niya. na maki duck, cover and hold pinagdadaanan. Ang pagsubok na ito ay
ng iilan kundi ng humigit kumulang na 8,000
aksiyon sakaling tumama ang mga pangunahing gawain sa Para naman kay Janneth sa kani-kanilang tahanan at higit na ramdam ng Misamis Oriental
mag-aaral . Pinal na pinili nito ang Modular
kalamidad na ito sa bansa. tuwing may lindol, tulad na Caamiño, mahalaga ang opisina sa gagawing Second General Comprehensive High School
Distance Learning – Printed kung saan
Ngunit ngayong may lamang ng “duck, cover, and magkaroon ng sapat Quarter ng drill sa June 10, (MOGCHS) bilang isa sa mga paaralang
bibigyan ang mga mag-aaral ng mga Self-
pandemiya tayong hold”. na kaalaman ukol dito. 2021, 9 AM. Makiisa sa may pinakamalaking populasyon ng mga
Learning Modules na sasagutan nila sa kani-
kinakaharap, ang mga Ayon kay Fina Abutan, isang “Kailangan nating magkaroon mga alternatibong aktibidad mag-aaral sa probinsya ng Misamis Oriental.
kanilang tahanan. Pinagbatayan nito ang
aktibidad para sa NSED mag-aaral sa kolehiyo na ng kaalaman sa mga dapat ng NSED bilang bahagi ng Naging isang malaking tanong kung
naging resulta ng Learner Enrollment and
ay nilipat online, upang minsan na ding nakasali sa gawin dahil hindi natin alam patuloy na pagpapaigting at papaano ipagpapatuloy ang pagbabahagi
Survey na isinagawa kung saan lumabas na
mapangalagaan ang kalusugan ganitong uri ng drill. “Dapat maaaring tatama ito bukas palakasin ang kahandaan ng ng karunungan, kung hindi na puwedeng
mas pinipili ng karamihan sa mga mag-aaral
ng madla mula sa Covid-19 at talagang parati tayong handa o maaari ding ngayon na sambayanan sa lindol maging gawin sa ngayon ang mga gawaing
ang Modular- Distance Learning. Kasunod
maisagawa ng mas ligtas ang sa banta ng lindol. We need mismo. Who knows diba? It sa gitna ng pandemiya. pampagkatutong kinagawian sa mga taong
ng desisyong ito ay ang paghahanda sa
aktibidad na ito. to be aware on what to do happens unexpectedly so we nagdaan.Ang paglunsad ng Kagawaran ng
mga bagay na dapat bigyang-pansin upang
Learning Modality Course (LDM) ay isa sa
maisagawa ito nang maayos- ang mga
mga naging hakbang sa pagharap sa pagsubok
kagamitang kakailanganin at ang mga

Mga guro sumalang sa INSET 2020

Nagsagawa ng In-service Training (INSET)
para sa mga guro ang dibisyon ng Misamis
Oriental makaraan lamang ng Marso 15-19,
sa taong kasalukuyan.
Ang pagkakaroon ng face-to-face activity ay
kasalukuyan pa ring ipinagbabawal dahilan sa
patuloy na paglaganap ng Covid-19 virus sa
ating bansa.
Dahil sa lubhang delikado pa ring maibalik ang
dating sistema ng pag aaral ay patuloy pa rin
ang pagkakaroon ng online classes at di pa rin
mawawala ang suporta galing ng DepEd para
sa ating mga guro.
Kaugnay nito ang pagsagawa ng INSET para
matulungan ang mga gurong mabigyan ng
bagong kaalaman at kasanayan sa pagharap ng
mga bagong hamon at repormasyon sa bagong
sistema ng edukasyon.
ni: Joyce B. Abutan
Gayunpaman, higit na pinaalahanan ng
Schools Division Superintendent Jonathan S.
Dela Peña, PhD, CESO V ang lahat ng mga
Public Schools District Supervisors, Districts
In-charge, School Principals at maging ang
mga School Heads Teachers sa pagsunod ng
Health Protocols sa pagsagawa ng INSET
dahil, “kaligtasan pa rin ang laging dapat
nangunguna”, aniya.
na ito at naging sandigan ng MOGCHS sa
hakbang na kailangang sundin.
paggawa ng mga desisyon. Nilayon nitong
Isinagawa ng paaralan ang pagsapinal at
ihanda ang mga namamalakad sa mga paaralan
pagprint ng mga modyul. Ang pagtatakda ng
at mga guro sa biglaang pagbabago sa paraan
araw at oras ng pamamahagi at pagsasauli
ng pagtuturo at pagkatuto sa panuruang
ng mga modyul ng bawat baitang ay
taon 2020-2021. Ito ay bahagi ng ginawang
pinaglaanan din ng panahon nang sa gayon
Basic Education Learning Continuity Plan ng
ay maging sistematiko ang proseso at higit
Kagawaran upang maitaguyod ang edukasyon
sa lahat ay masigurong ligtas ang mga guro,
sa gitna man ng mga kalamidad at pandemya.
magulang at ang mga taong papasok sa
Sa isinagawang LDM Course, inilahad ang iba’t
paaralan.
ibang alternatibong paraan ng pagtuturong
Bagaman Modular Distance Learning
maaaring pagpilian ng mga paaralan: Modular
ang napiling paraan ng pagtuturo ng
Delivery, Online Distance Learning, Blended
paaralan, patuloy na gumagawa naman
Learning, Radio- Based Instruction, at
ng mga paraan ang mga guro upang kahit
Television- Based Instruction. Ang pagdesisyon
papaano’y magabayan ang mga mag-aaral
ng paaralan sa paraang gagamitin ay depende
at mga magulang gamit ang makabagong
sa kung ano ang madaling ma-access ng mga
teknolohiya tulad ng Messenger group chats,
mag-aaral. Itinakda rin ng kagawaran ang
facebook, google meet, SMS at iba pa.
mga Most Essential Learning Competencies
Tunay, ang COVID- 19 ay nag-udyok
(MELCS) o ang mga kasanayang higit na
ng sapilitang pagbabago sa Edukasyon
kinakailangang matutunan ng mga mag-aaral
, ngunit nagbukas naman ito ng pinto ng
sa panahong ito. Sumailalim din ang mga guro
oportunidad sa pagtuklas ng iba pang paraan
sa pagsasanay sa paggamit ng mga kagamitang
ng pagbabahagi ng karunungan na maaaring
pampagkatuto at mga estratehiya na maaaring
magamit pa rin kahit na malampasan na
magamit upang maisagawa nang maayos ang
ang pagsubok na ito. Pinaalala rin nito ang
mga gawain kagaya ng paggamit ng google
kahalagahan ng pagtutulungan at maayos na
forms, google meets, at ibang makabagong Photo Source : www.seameo-innotech.org sistema nang mas higit pa dahil kalusugan
teknolohiya.
na ng lahat ang nakataya.
School Health Protocols at Pinaigting
ni Joyce A. Abutan

H
unyo 25, 2020 nang ang sinuman sa pumapasok na panauhin,
maipalabas ang DepEd magulang o estudyate ang may lagnat.
Matiwasay na proseso sa pagkuha at pagsauli ng Order ukol sa alituntunin na
kailangan para sa health standards
Sa ating paaralan, kailangan nating
tugunan ang contact tracing form
modyuls sa MOGCHS, ipinatitibay
mga ito bago dumiretso sa nakatalagang
ng mga basic school offices at mga na nakalaan para sa safety purposes.
lugar ng pagkukunan at pagsasaulian ng
paaralan, mapa-private man iyan o At kamakailan, naiulat ang tungkol
ni Jode Mae A. Luna modyul.
public schools. sa pagsasawalang bahala ng mga

P
atuloy pa rin ang pag-aaral ng mga
estudyante ng MOGCHS sa kabila
ng kinakaharap na pandemya sa
pamamagitan ng bagong sistema ng pagkuha
at pagsauli ng modyuls sa tulong na rin at
gabay ng kani-kanilang mga magulang at mga
kawani ng paaralan.
Simula noong ika-5 ng Oktubre ay sinasanay
na ang mga estudyante at mga magulang sa
bagong pamamaraan na hindi kinaliligtaan ang
mga ipinapatupad na health protocols.
Nakaimplementa ang mga bagong prosesong
ito, upang maiwasan ang banta ng COVID 19.
Pagtapak sa paaralan ng mga naitalagang kukuha
ng modyuls ay sinisiguradong naka sanitize ang
MATIWASAY NA PAMIMIGAY- Gurong nagmamahagi ng bagong modyul sa mga
mga mga magulang, kasabay ng pagsuot ng mga
magulang upang maihatid sa mga anak na nag-aaral ng distansya(Kuha ni Jericho Emman
Salcedo, Pebrero 24 2021) kinakailangang face masks at face shields.
Pinupunan ang mga check list tungkol sa detalye ng
Ayon sa mga magulang, pagdating mo
sa itinalagang silid aralan ay nakasunod
pa rin ang istriktong social distancing
saka ibinibigay ng mga guro ang modyul
at kinakailangang mga kagamitan sa
nasabing asignatura sa nakatalagang
araw.
Inaasahan na ang pagsauli at pagkuha
ng mga modyul ay nangyayari kada
dalawang linggo bago at pagkatapos
nito.
Sa kabila ng mga pagbabagong
nararanasan ay hindi pa rin natatapos ang
mithiin ng mga estudyanteng makapag
aral, sapagkat lahat ay gumagawa ng
paraan upang maipagpatuloy ang daloy
ng pag-aaral kahit na ito ay mahirap.
Sa kabila ng pandemya at krisis sa
kalusugan, patuloy pa rin ang DepEd
sa pagsulong ng mga paraan para hindi
matuldukan ang edukasyon ng mga
kabataan at kabilang sa isinusulong nila
ay ang distance learning at pagsunod
ng health protocols ng school staff at
teachers sa mga eskwelahan.
Marami ang nagulantang at umayaw
sa distance at home learning, ilan pa
ay ibinunsod ang ‘academic freeze’,
ngunit sa kabila ng mga iyon, nasimulan
pa rin ang klase noong Agosto 24 sa
nakaraang taon.
Sa ilalim ng DOH Administrative Order
No. 2020-0015 o Guidelines on the
Risk-Based Public Health Standards
for Covid-19 Mitigation ibinase ang
alitutunin at tiyak na pangingialam para
SUNDIN ANG ALINTUNTUNIN. Mga taong sinusunod ang mga protokol sa isang sundalo para ligtas ang
pagpasok nila.(Pebrero 22 2021)
sa ikabubuti ng lahat.
Ayon kay Presidential Spokesperson
noong live briefing, ang face-to-face
classes ay limited lamang doon sa mga
lugar na low risk case at kailangan pa
rin ng koordinasyon ng DepEd at ang
pangkalusugang polisiya.
Ang Misamis Oriental General
Comprehensive High School, isang
pampublikong eskwelahan sa Cagayan
de Oro City ng Region X ay kaisa sa
mga paaralang sinusunod ang mga
pagkalusugang alituntunin gaya ng: no
face shield and mask, no-entry, hand
washing, sensible social distancing,
hand hygiene, regular disinfection at
paglalagay ng temperature detector sa
bungad ng eskwelahan upang matukoy
estudyante ng MOGCHS ukol sa health
protocols sa loob ng eskwelahan.
Karamihan sa kanila ay nakitang
nagyayakapan, hinuhubad ang mask,
naghahawak-kamay at nag-aakbayan,
tila binabalewala ang physical distancing.
Kung kaya’t ipinalabas ng pasilidad
ang mga paalala at pagpapaigting ng
observable health protocols.
At kung hindi ito masusunod ng mga
estudyanteng babalik pa sa eskwelahan
upang magpasa ng kanilang modules,
ay mapipilitan silang ipagbawal na ang
pagpapasok ng mga bata upang hindi
magpatuloy ang ganitong paglabag
ng guidelines na dapat ay talagang
sinusunod lalo na sa ganitong panahon.

i nto n g B a g wi s
Ang
Early Registration, Umarangkada
B
unsod ng pagbabago sa
school calendar sa taong
2020-2021 at dahil na rin sa
hindi humuhupang pandemya, ang
Department of Education (DepEd),
ay maglulunsad ng maagang
enrollment na dapat sana ay ika-15
ng Marso, ngunit ngayo’y nalipat sa
Marso 26 hanggang Abril 30.
“Mas maayos na rin na sa mga
panahong ‘yan ang simula ng
enrollment. Makakapaghanda pa kami
ng requirements ng anak ko sa mas
mahabang panahon. Gusto ko na nga
lang i-home school ang aking anak para
‘di na ako kailangang pumunta sa isang
paaralan para mag-enroll, pero literal na
homeschool din naman ang ginagawa ng
lahat ngayon. Kaya, no choice ako kundi
ipag-aral ng normal ang aking anak,” Si
Marilyn, isang ina ng grade 1 student at
office worker na aking nakapanayam ang
nagbahagi.
Ayon sa DepEd Order Under No. 3
s. 2018 or Basic Education Policy,
nakasaad dito na ang lahat ng mag-
aaral mula Kindergarten, lahat ng nasa
baitang 1-7 at 11 sa pampublikong
eskwelahan ay dapat mag-pre
register upang mapabigyang daan
ang departamento sa paggawa ng
kinakailangang preparasyon at mga pag-
aayos sa mga plano ukol sa paparating
na school year. Habang ang mga mag-
aaral sa baitang 2-6, 8-10 at 11 ay
pre-registered na at hindi na kailangan
pang sumunod sa maagang enrollment.
Ito lamang ay mandatory sa mga
pampublikong paaralan at mananatiling
optional sa mga pampribadong paaralan.
Sa kabilang dako naman, ang DepEd
ay nagpapaalala na kailangan pa ring
Mga Urduja sa Makabagong Panahon
H
alos lahat sa’tin
hinihiling na sana ay
may mahumaling sa’ting
kagandahan gaya ng
kung gaano nahumaling ang mga
sinaunang lalaki noon kay Maria
Clara—ang ilan pa’y gustong
magkaroon ng isang Crisostomo
Ibarra upang sila’y maipagtanggol
at mailigtas kung magkagipitan
man. Puwes ngayon, iilan na lang
ang mga babae na Maria Clara dahil
umuusbong na ang kanilang pagiging
Urduja.
Sa ilalim ng Proclamation No. 224, S.
of 1988, idinidiklara rito na ang unang
linggo ng Marso kada taon ay nakalaan
upang ipagdiwang ang Women’s Week
at sa Marso otso nama’y ang Women’s
Right and International Peace Day.
Ang Republic Act No. 6949 nama’y
idinedeklara ang National Women’s Day
sa Marso otso at Proclamation Act No.
227, s. of 1988 ay ang Women’s Role in
History.
Sa karagdagan, idinaklara sa
Proclamation No. 795, s. of 1996,
inihahayag na ang ikaapat na linggo ng
Marso ay Protection and Gender-Fair
Treatment of the Girl Child Week. At
Proclamation No. 744, s. of 2004, sa
huling Lunes ng Marso bilang Women
Ang Opisyal Na Pahayagan ng
Misamis Oriental General Comprehensive High School
ni Kryzia Angel Mae S. Gama
isaisip ang health, social distancing and
safety protocols kung magpapa-enroll.
“In the context of the prevailing
COVID-19 public health emergency, the
conduct of early registration shall be
done remotely in areas under General
Community Quarantine (GCQ). In-
person registration through parents
or guardians may be allowed in areas
under Modified General Community
Quarantine (MGCQ) provided physical
distancing and health and safety
protocols are strictly observed,” saad ng
kalihim na si Leonor Briones.
Maaaring sa mga nakaraang school year,
pinapayagan na ang mga estudyante
lamang dala ang kanilang requirements
ang mag-enroll sa kanilang sarili,
pero ngayo’y hindi na dahil higit na
inaasahan ng departamento na tanging
mga magulang o guardian lang ng mga
bata ang magpapa-enroll sa kanilang
mga anak.
“School authorities of public and
private schools are mandated to strictly
implement the Kindergarten cut-off
age under DepEd Order 020, s. 2018,”
dagdag pa ng kalihim na si Briones.
Ito’y patungkol sa pagbabago sa DepEd
order no. 47, s. 2016, kilala bilang
“Omnibus Policy on Kindergarten
Education” na naglilinaw sa cut-off age
policy na puwede sa parehong publiko at
pribadong mga paaralan at paggabay sa
panandalian lamang na mga probisyon
para tumulong sa mag-aaral ng Kinder
at Grade one enrollees sa taong 2018
-2019 at 2019-2020 na maaaring
maapektuhan sa polisiyang ito.
Pinapailaliman din ito ng Republic
Act No. 10157, o ang Kindergarten
Education Act of 2012 na nagsasaad na
ni Kryzia Angel Mae S. Gama
with Disabilities Day. Na ipinapailalim
ang pagkapantay-pantay sa oportunidad
at proteksyon ng mga batang babae disi-
otso pababa at paghahanda upang siya’y
mahulma bilang kaisa sa magkakaroon
ng papel sa komunidad.
“There’s something so special about
a woman who dominates in a man’s
world. It takes a certain grace, strength
intelligence, fearlessness, and the nerve
to never say no for an answer,” si
Rihanna, isang international singer at
performer, na nagbigay ng kanyang mga
salita para sa mga selebrasyon ng buwan
ng kababaihan.
Sa mga pagdaraos na ito, naglalayong
mabigyang diin ang kahalagahan,
kakayahan at kaisipan ng mga
kababaihan na hindi lamang sila mga
taong nasa bahay lang dapat—bagkus,
sila rin ay p’wedeng magpaka-ama at
kuya sa kanilang pamilya. Na ang mga
bagay na kaya ng mga lalaki ay kayang-
kaya rin ng mga babae. Feminism, kung
ito’y tawagin at isinasakilos ng lahat ng
mga kababaihan sa mundo. Ang kilusang
ito ay hindi para makapanlamang
ng sinuman—maging lalaki, kundi
upang mapangalagaan ang karapatan,
prinsipyo, at dignidad ng bawat tao.
Binibigyang diin nito ang karapatan,
pagkapantay-pantay ng mga kababaihan
polisiya dapat ng estado ang pagbibigay
ng pantay na oportunidad sa lahat
ng mga bata upang makakuha ng
accessible mandatory at compulsory
kindergarten education.
At ang Enhanced Basic Education Act
of 2003 ng RA 10157 at 10533, ay
nagsasaad na kindergarten education
ay nangangahulugang “one year for
preparatory education for children at
least (5) years old as a prerequisite
for Grade 1”. Ibig sabihin, ang
kuwalipikasyon bago mag-grade one at
Kindergarten ay dapat limang taon na
ang bata sa loob ng Hunyo uno.
Sa kabilang dako, ang paaralan ay
tumatanggap din ng mga bata na magli-
limang taon pa lang sa huling araw ng
Agosto. Ngunit sa pampublikong mga
paaralan, ang polisiyang ito ay maaaring
‘di nila sundin dahil sa sarili nilang
operasyon at kalakaran para rito.
“Nakakasabik at nakakakaba rin at
the same time na magkakaroon ng
panibagong enrollees sa taong ito.
Maging ako man, gusto ko ring bumalik
na lang sa face to face classes upang
matutukan ang pagtuturo sa mga
bata. Pero sa panahong ito, hindi pa
p’wede at kinakailangang mag-adjust
lahat,” si Teacher Anne na isang guro
sa kindergarten ang nahingan ko ng
kanyang saloobin.
Ang Early Registration ay naglalayong
makita, matulungan at mapailalalim
ang mga out of school youth dito.
Ang kampanyang ito ay inaasahang
makapagbigay ng pantay na karapatan
sa lahat ng mga mag-aaral na makapag-
enroll at mabigyan ng accessible, flexible
at sapat na de kalidad na edukasyon sa
kabila ng pandemyang ito.
maging sa mata ng batas at sa lahat ng
aspeto ng pagsisikap.
Maging ang mga pampubliko at
pribadong paaralan, kompanya o mga
opisina sa buong mundo ay idinaraos din
ang selebrasyong ito bilang pag-alala na
napakahalaga ng mga babae sa ating
lipunan. Kaisa na riyan ang paaralang
Misamis Oriental General Comprehensive
High School, ang mga estudyante rito
ay naglulunsad ng pagpapaalala at
sinusulong ang kakayanan ng mga
babae—na hindi dapat ito balewalain.
“Research shows that when women are
empowered as political leaders, countries
often experience higher standards of
living with positive developments in
education, infrastructure, and health
care,” anang yumaong Miriam Defensor-
Santiago. Isa lamang siya sa politically
engaged na babae na isinusulong
kaakibat ng kaunlaran ang karapatan
ng mga kababaihan.Ang NWMC, local
at national, kaisa ng mga stakeholders,
Local Government Unit(LGU) ay may
mga gawain gaya ng: pagpapaalala at
panghihikayat sa mga kababaihan upang
maging isa sa pagbabago, para palakasin
ang implementasyon ng Magna Carta of
Women at upang maging inspirasyon,
role model at ahensya ng pagbabago,
pagtataguyod sa karapatang panlahat—
Balita • 4
School Health
Protocols
pinaigting...
Ang modyul ay naglalaman
ng mga impormasyon at
aralin na dapat pag-aralan
ng estudyante dahil sa
loob nito may kasamang
mga katanungan at gawain
tungkol sa araling nabasa.
Ang sistema na ginawa sa
paaralan ng MOGCHS ay sa
pamamagitan ng pagpunta ng
magulang sa paaralan kada
dalawang linggo upang kunin
ang bagong modyul at ipasa
ang modyul na nasagutan
ng mga estudyante na naka
iskedyul na ipasa sa araw na
iyon.
Dahil sa dami ng estudyante
ng paaralan, gumawa ang
paaralan ng iskedyul na dapat
sundin ng mga magulang
upang maiwasan ang pagdami
ng tao na maaring hahantong
sa pagkalat ng virus.
Ang isinagawang proseso ng
paaralan ay nagkaroon din
ng mga aberya tulad ng mali
o kapos na pamamahagi ng
modyul, pagkakamali ng mga
magulang kung saan ilalagay
ang modyul at iba pa.
Sa kabila ng mga naging
aberya naging aktibo naman
ang paaralan sa paglutas ng
mga kasalukuyang problema
upang makabuo ang
mismong paaralan ng maayos
na sistema sa “new normal”.
sa kabila ng pandemyang ito.
Sa taong ito, may isinusulong din ang
NWMC gaya ng: Serbisyo Para Kay
Juana at Juana, Laban sa Pandemya,
Kaya!
“Akala ko mga bayani lamang ang
mabibigyan ng selebrasyon sa bawat taon,
mga babae rin pala meron. Nakakatuwa
lang,” isang estudyante ng MOGCHS
na si Aleah ang nagbigay ng kanyang
saloobin ukol dito. “Napakaganda ng
aktibidades na ito, kahit bata pa ako,
alam kong dapat lang makita ng lahat
ang importansya ng mga babae at ‘di
tayo mahihina.”
Si Urduja ay isang warrior princess
sa kapanahunan ng ninuno natin sa
Pangasinan at siya’y tinatawag na
warrior princess dahil kaisa siya sa
mga lumaban para hindi masakop ang
kanilang lupain at walang nakatalo pa
sa kanya. Ang National Women’s Month
Celebration ay isa sa mga adbokasiya ng
PWC na naghahayag ng pangkalahatang
kamalayan.
At gaya ni Urduja, ang mga babae
ngayon at sa susunod na henerasyon
kailanma’y hindi malulupig at
mananatiling matatag.
5 • Opinyon
TOMO II BLG. III
i nt o n g B a g w i s
Ang
OKTUBRE - DISYEMBRE 2021
Editoryal
NAGUMON SA HAMON
ni Joanne Marie Bandianon
N
akababahala ang mainit na palitan ng mga hinanaing
patungkol sa bagong sistema ng edukasyon.
Natatambakan na ang totoo at positibong layunin
ng DepEd na mabigyan ng edukasyon ang mga mag-
aaral taliwas sa mahirap na sitwasyon na nasa kasagsagan ng
pandemya.
Gaya ng paulit-ulit na paalala 207 television channels at 162
sa atin, ang edukasyon ay isang istasyon ng radio sa buong bansa
natatanging yaman na maaari kaya makakasunod ang nasa 24.7
nating mapasarili sa pamamagitan mil¬yong estudyante na nakaenrol
ng pagpupursigi. Kasabay ng ngayong pasukan.
pag-apruba ng ating pangulong Naging malaking hamon ang
Rodrigo Duterte sa opisyal na bagong sistemang ito hindi
pagsisimula ng klase nitong ika-5 lamang sa mga mag-aaral
ng Oktubre sa taong kasalukuyan, kundi pati na rin sa mga guro,
naging hamon ito hindi lamang Kagawaran ng Edukasyon, at mga
para sa mga mag-aaral at mga magulang. Ganunpaman, iginiit
magulang kundi pati na ‘rin sa ng Department of Education o
mga guro at kawani ng edukasyon. DepEd na naging handa naman
Ayon kay Undersecretary Tonisito daw sila umano sapagkat mahigit
Umali, hindi raw dapat mangamba 6,000 educational TV at radio
ang mga estudyante na nasa shows ang kanilang inihanda para
malayong lugar dahil regular silang sa mga estudyante sa buong bansa
hahatiran ng printed modules. habang ang mga mag-aaral naman
Nakiusap din ang DepEd sa mga na walang access sa internet dahil
magulang na gabayan ang kanilang nasa malayong lugar ay dadalhan
mga anak sa pag-aaral. nila ng mga self-learning modules.
Malaking bagay ang ginagampanan Hahanapin umano ng mga guro
ng mga magulang ngayon sa ang mga tirahan ng mga mag-aaral
sistemang ito. Ayon pa kay Umali, para mahatiran sila ng modules.
may 3,120 television lessons at
3,445 radio episodes ang eere sa
Joannepinyon
maayos na ang mga laban sa pagpapatuloy ng
Akademya
nakuhang marka. Dahil taong panuruan ngayon.
sa pagsusumiti ng no Upang tugunan ito ay
failing grade ng DepEd hinarap ng mga guro ng
laban
bilang unang hakbang MOGCHS ang bawat
sa Academic Ease. Ayon pagkakabahala ng mga
sa isinagawang sarbey magulang at estudyante.
Pandemya
ng Supreme Student Isa na lamang sa mga
Government ng MOGCHS hamong ito ay ang
ay mayroong 8 sa 10 kawalan ng koneksiyon at
o 80% na mag-aaral komunikasyon na iniinda
ni Joanne Marie Bandianon
na sumasang-ayon na ng mga estudyante at
nakakuha sila ng maayos guro. Ito’y positibong
D
ulot ng pandemya, naapektuhan sa kabila ng hamon at isyu, matutumbasan na marka katumbas ng tinugunan Adora D. Ponce
ang sistema ng akademya sa ito ng mahusay na epekto. Lingid man sa kanilang ipinasa. PhD noong nag-ulat
bansa, nagkaroon ng social kaalaman ng iba, patuloy ang pag-usad ng Isa sa mabuting dulot siya sa tungkol sa Online
distance learning sa mga pampubliko at sistema. ng pag-aaral sa bahay Implementation Review
pribadong paaralan sa bansa. Binigyang “No academic freeze, ay nagiging ligtas ang sa Division ng Misamis
paraan ng Kagawaran ng Edukasyon
“
just academic ease,” mga mag-aaral, guro Oriental noong Ika-18 ng
(DepEd) ang suliraning ito upang base sa aktuwal sa at magulang mula sa Pebrero 2021 na dapat na
mapadali at maisaayos ang makabagong pahayag ni DepEd
modaliti. Sa paaralan ng Misamis Undersecretary Tonisito No academic kumakalat na Corona
Virus. Ayon sa ulat ng
mas maging madiskarte sa
panahon ngayon, huwag
Oriental General Comprehensive High
School (MOGCHS) ay napagpasyahan
Umali sa kanyang
interbyu sa Teleradyo.
freeze, Sunstar, ang kaso ng
positibo sa siyudad ng
mawalan ng
bagkus ay umunawa.
pag-asa
na sasailalim sa pamamaraang modular
na pag-aaral sa taong 2020-2021.
Ito ay ayon
DepEd Memorandum
sa just academic Cagayan de Oro ay bumaba Kahit ano pa ang dilemang
sa 2,532 kaysa sa 4,000 kinakaharap, patuloy lang
Sa panahon ng krisis, kailangan unahin ang 0UCI-2020-307 na ease” bago noong pasukan. Dahil na uusad. Kung iisipi’y
kaligtasan at ipagpatuloy ang kaalaman. inaprubahan noong umano ito sa epektibong ang pagtigil sa pag-aaral
Marami man ang hindi sang-ayon at Oktubre 2020, sa pagsasaganap ng ay isang hindi katanggap-
nagsusumigaw ng #academicfreeze. Bakit ilalim ng panukalang ito ay nakasaad na pagpapalitan ng modyul sa tanggap na opsyon.
hindi maging positibo, hindi sa COVID bibigyang daan upang maisaayos ang estado paaralan dahil sa pagsunod Bagkus kung doblehin
kundi sa paraan upang matuto? ng pag-aaral ngayong taon. Kitang kita sa protocol. ang pagiging maparaan
Matatandaang nagbukas ang araw ng ng kagawaran ang paraan upang gumaan BAGONG KLIMA SA AKADEMYA. Sa kabila ng kaaya-ayang at magtutulungan ay
modular o pagmomodyul noong Oktubre ang pasanin ng bawat guro, estudyante at Studyanteng naghihirap sa bagong dulot marami pa rin ang malalampasan ang
5, bilang paraan ng kaalaman sa paaralan administrasyon. itinatag na akademya.(Marso 2, 2021, nagbabato ng isyu at problema sa pandemya at
Kuha ni Jericho Emman Salcedo)
ng MOGCHS. Natapos na unang semestre Sa nagdaang markahan, masasabing sinasampal ang hamon akademya.

i nto n g
Ang
PAT N U G U TA N
Pangulong Patnugot:
Joanne Marie P. Bandianon
Pangalawang Patnugot:
Sittie Hafizah M. Sangcaan
Tagapamahalang Patnugot:
Juliana May A. Entero
Patnugot sa Balita:
Joyce A. Abutan
Kapatnugot sa Balita:
Frances Marie G. Gonzaga
Jode Mae A. Luna
Kryzia Angel Mae S. Gama
Patnugot sa Lathalain:
Vergel John P. Presillas
Kapatnugot sa Lathalain:
Jeasette June K. Ragmac
Quint Jemcelt B. Sebial
Sarah Jane C. Belarmino,Glorylene G. Dumigpe, Phoebe H. Dampal, Jairamae J. Pineda,
Lavern P. Callo, Krystelle V. Cababaros, Ulysses C. Balasabas, Karen V. Abales,
Desiree E. Mesias, Louella Jean B. Mariano, Charisse Amor C. Alesna, Mary Jane P. Fabre
Ricky E. Anonciado, Aubrey A. Tagapulot
Ulong Guro: Felicitas R. Garcesa
PATa m b a y a n
Hinaing
Bigyang
Dinggin
N
akapagpababagabag
damdamin ang mga
saloobin na inilahad
ng mga estudyante
ng Misamis Oriental General
Comprehensive High School ukol sa
ipinatupad ngayong modular distance
learning. Base sa sarbey ng paaralan,
lumalabas na marami at iba iba ang
gustong ipahayag at ireklamo ng
mga estudyante.
Nitong Agusto 24, 2020 nang
idineklarang magsisimula na ang
online learning system. Sinubok ang
mga estudyante at mga guro kahit
may pandemya, klase-klaseng paraan
at diskarte ang bawat estudyante
maipagpatuloy lang ang kalidad na
edukasyon. Hindi maikakait na mahirap
at hindi sanay ang
“
mga mag-aaral
lalong lalo na
ang mga guro sa
bagong normal, Mas gusto
kaya di nila
mapigilang ilabas namo ang
ang kanilang mga
damdamin.
“We should be face-to-face
class”
given enough time
to answer our
modules and to
learn the lessons
not just answering it due to pressure for
1 week,” reklamo ni Ronelin Melecio,
isang estudyante sa MOGCHS.
“Mahirap maintindihan ang mga liksyon
lalo na’t walang guro na magtuturo
nito,” saad ni Shopia Dipatuan, mag-
aaral ng MOGCHS.
Hindi maaring sisihin ang mga
estudyante sapagkat talagang hindi
madali para sa kanila ang mag-aaral na
walang nagtuturo ng personal sa kanila,
dumagdag pa ngayong panahon ng
krisis.
Ayon sa sarbey, animnapu’t isang mga
estudyanteng lubos na nasisiyahan,
at apatnapu’t limang mga estudyante
ang hindi nagustuhan ang Learning
Delivery Modality. Sa taong 2020,
10,238 na mga estudyanteng na enrolled
sa mismong paaralan, subalit bumaba
nito pagdating sa taong 2021 kaya
9,171 nalang ang mga mag-aaral na
kasalukuyang naka enrolled, at sa siyam
Ang Opisyal Na Pahayagan ng
B a g wi s
Misamis Oriental General Comprehensive High School
2020 - 2021
quarantINA
Patnugot sa Agham at Teknolohiya:
Lorenz Althea I. Ong
Kapatnugot sa Agham at Teknolohiya:
Ariancel V. Omundang
Angel Marie G. Marañon
N
Patnugot sa Editoryal:
Patricia Jenielle B. Diaz akababahala ang paglaganap ng maagang
Joanne Marie Bandianon
Patnugot sa Isports: pagbubuntis na tila mikrobyo. Sa ilalim
Annika A. Lilio ng Community Quarantine, ayon sa datos
Kapatnugot sa Isports: ng Philippine Statistical Authority ay mayroong
Princess Reyanne P. Macasieb
Kristine Joy D. Dandasan 565 na supling ang ipinapanganak kada taon at
Tagakuha ng Larawan: kung kakalkulahin humigit kumulang 200,000 ang
Jericho Emman M. Salcedo
Kartunista:
mga kabataang sumabak sa maagang pagbubuntis
Mark Vincent D. Limpahan ngayong taon lang!
Punong Guro: Pedro R. Estaño Jr., PhD
Labis na nakakapag-alala sapagkat ang dulot ng
hindi pagiging handa sa pagsabak ng teenage
pregnancy ay ang kahirapan o poverty. Dapat
itong sugpuin tulad ng pagsugpo sa mikrobyo
dahil kung hindi ito maagapan, maraming pang
kabataan ang sasabak at maraming ring bunga
ang sasailalim sa kadukhaan.
Hindi lamang tataas ang poverty rate kundi
ni Patricia Jenielle b. Diaz
aasahang tataas din ang populasyon. Marami
pang hindi kaayaayang epekto ang maagang
pagbubuntis, kaya’t bakit tila maraming kabataan
na libong mag aaral na ito hindi lahat ang sumasabak dito?
ay nasisiguradong “fast learner”. May Base sa opinyon ng mga magulang noong 2017,
mga estudyanteng dumedepende lang sa sa parehong datos, dulot daw ito ng kakulangan
kanilang guro, at nahihirapan intindihin sa kaalaman tungkol sa paksang Teenage
ang mga leksyon. Kaya sigaw nilang
Pregnancy kaya napapabayaan ang kabataan.
ipabalik ang dating face to face classes. Hindi ito kapanipaniwala sapagkat tila baga’y
“Mas gusto namo ang face-to-face dinedespensahan nila ang kawalan ng disiplina.
class,” pahayag ni Marchian Doong, Gayunman, kulang pa ang pagtalakay sa paksang
estudyante ng MOGCHS. ito kung patuloy pa rin ang pagtaas ng kaso nito
Edukasyon nga ang susi sa kinabukasan, na tantiya’y aabot sa 7,000 na batang babae
pero paano maisisiguradong mayroon
na nasa edad na 10 haggang 19 taon gulang
pang kinakabukasan na naghihintay sa na naitalang maagang pagdadalang-tao sa
dulo? Malaki ang epekto ng pandemya Rehiyon pa lamang ng Davao. Masasabi ring ang
sa atin, nagbago ang ating pamumuhay pinakabata sa mga kababaihang ito ay 10 taong
at paraan ng pag aaral. Kaya hinihikayat gulang. Ito ay sadyang kabahabahala lalo na’t
na magkaroon ng kooperasyon at pag- lumalaganap ito na parang pandemya.
intindi ang mga guro at estudyante sa
Kasabay ng pagtaas ng kaso ng COVID-19, ay
isa’t isa sapagkat ito ang nararapat sa
panahon ngayon. Kalidad ng edukasyon
ay mananatiling Joannepinyon
matatag kahit pag-
aaral natin ay hindi
madaling matibag.
Bida sa Brigada
M
aipagmamalaki ng paaralang Misamis
Oriental General Comprehensive High
School (MOGCHS) ang produktibo na
pakikilahok sa Brigada simula noong nagsimula ang
taong panuruan sa kabila ng pandemya, Oktubre 2020
hanggang sa kasalukuyang markahan.
Masasabing mahusay ang pagsasagawa ng
Brigada Eskwela dahilan ng pagiging bida ng
mga magulang, guro at administrasyon na
nagbabayanihan upang makamit ang layunin
ng paaralang mapabuti ang estado ng mga
mag-aaral bilang kanilang pangunahing
kliyente ng pagtuturo.
Isa sa mga proyekto ay ang pagsasaayos
at pagpipintura sa mga palikuran upang
mayroong magagamit ang mga guro at
magulang kung sakaling pupunta sa paaralan.
Pinamumunuan nila Gng. Juanita G. Gomez,
ang koordineytor ng Brigada Eskwela at G.
Roldan J. Magsacay, ang Security and Utility
Coordinator ang pamamalakad ng proyektong
ito. Dagdag pa dito, sila ang naatasan na
mangasiwa at mamahala sa proseso at
progreso ng proyekto sa ilalim ng 4 na araw.
Nakalaan ang pang-araw araw na kabayarang
Opinyon • 6
ni Joanne Marie Bandianon
BUNTIIS. Malaking sakripisyo ang
pagkabuntis ng maaga kaya gumagawa
ang mga gobyerno upang matigilan ito
sa paglubo. Kuha ni Jericho Emman
Salcedo(Pebrebro 8 2021)
ang pagtaas rin ng kaso ng maagang pagbubuntis.
Ayon sa Commission on Population and
Development-Davao Region (PopCom-Davao),
tumaas ang kaso nito ng humigit kumulang
11,000 sa sangkapat ng taon. Sa pagtapos ng
tao’y naitala ang 20,000 na kaso ng maagang
pagbubuntis.
Matatandaang noong Agosto 2020, nagdeklara
ang Philippine Economic Development Agency
ng “National Social Pregnancy”dahil umano sa
walang tigil na pagtaas ng Teenage Pregnancy.
Ang pagdedeklarang ito ay dapat na magdulot
ng alerto ngunit tila’y bingi at hindi ito dininig.
Samantala,ayon sa tala ng Philippine News
Agency, patuloy pa rin ang paglaganap nito
na umabot sa 40 haggang 50 na sanggol ang
naipapanganak ng mga kababaihang nasa
edad na 10-14 taon, kada linggo noong Enero.
Pinatunayan ito ng Population on Commission
nasa kabuuan mula nang istriktong panukala ng
Community Quarantine ay may 1.2 milyong kaso
ng teenage pregnancy sa bansa.
Bilang galaw ng gobyerno,Popcom Chief Juan
Antonio Perez III ay hinihimok ang senadong
ipasa ang Senate Bill No. 1334 o ang “Prevention
of Adolescent Pregnancy. Sa ilalim ng panukalang
ito ay pag-asang mapigilan at mapahinto ang
mga tumataas na kaso ng teenage pregnancy. `
ni Joanne Marie Bandianon
Php 360 na may kabuuang 16,720 pesos.
Mula sa ambag na 40% ng mga magulang
at 60% mula sa opisyal ay mayroong
kabuuang salapi na 3, 767,974.24 na
kasalukuyang ginagamit bilang pinansyal
na pangangailangan sa mga proyekto.
Bukas din ang kanilang tanggapan sa mga
donasyon ng mga kagamitang magagamit
sa pagdidisimpekta tulad ng sabon, zonrox,
alcohol, sanitizer at iba pang produkto
na magagamit sa paglilinis. Maaari ring
tumulong sa mga gawain ang mga nais
tumulong bilang mga boluntaryo.
Hindi lamang iisa ang bida sa brigada kundi
ito’y ang pagkakaisa at pagbabayanihan. Ang
pagtatagumpay ng Brigada Eskwela ay dulot
ng lahat sa likod ng proyektong ito. Walang
makatatalo sa pagtutulungan lalo na kapag
kalinisan na ang pag-uusapan.
7 • Opinyon
Joannepinyon
Pinaiksing Pahinga
H
Nakapanlulumo at nakauubos
pasensya ang kawalan ng
konsiderasyon ng Kagawaran
ng Edukasyon sa sitwasyong
kinakahaharap ng bawat isa
ngayong pandemya. Umano’y
layunin ng DepEd na maibalanse
at mapadali ang usaping pang-
akademya. Ngunit bakit tila’y mas
bumibigat ang pasanin? Lingid
ba sa kanilang kaalaman na halos
lahat ay nahihirapan sa sistema
ng pag-aaral ngayon o mas pinipili
lang nilang magbingibingihan at
magbulagbulagan?
Ayon sa pahayag ni DepEd
Undersecretary Diosdado San
Antonio noong Pebrero 18, inihayag
ng Kagawaran ng Edukasyon na
pinag-iisipan at ipapanukala nila na
papahabain ang araw ng pag-aaral
at gagawing 2 linggo na lamang ang
summer break upang mabalanse ang
pahinga ng mag-aaral sa ninanais
na academic ease.
Dagdag pa ng opisyal na umano’y
nakakaahon na ang mga estudyante
dahil 99% ngayong taon ay
nakakapasa na ng kanilang gawain.
Hindi ba’t ang 1% sa humigit
kumulang 20 milyong mag-aaral ay
malaking numero na rin?
Sa kabila ng pagtanggi ng
maraming grupo sa mungkahi ng
DepEd ay pilit paring nililinaw ng
TOMO II BLG. III
i nt o n g B a g w i s
Ang
OKTUBRE - DISYEMBRE 2021
ni Joanne Marie Bandianon
indi maaaring hindi bigyang pansin ang anunsyo sa umano’y plano ng Department of
Education(DepEd)nito lamang Huwebes, Pebrero 18, pinapangunahan ni Sec. Leonor Briones na
paiksiin ang summer break at pahabain ang araw ng klase. Pumukaw ang isyung ito ng batikos at
negatibong pananaw mula sa mga netizen.
mga ito ang kanilang punto. Hindi rin pinalampas ng samahang
ng bakasyon”. Ang pahayag niyang
Binatikus ng Alliance of Concerned Kabataan Party-list ang isyu, batay
ito ay nagsilbing bagong argumento
Teachers (ACT) ang planong sa interbyu ng ABS-CBN News ay
na nagsilbing bulletproof vest ng
inanunsyo ni San Antonio, hayag ng sinaad ni Kabataan Party-list Rep.
kagawaran. Matatandaang noong
grupo’y imbes na gumaan ay bakit Sarah Elago na “Health breaks
Agosto 2020 ay ang pagbubukas
“
ng distance learning na masasabing
2 buwang nahuli dahil hindi pa
handa ang pamamahala dito.
We are very careful Upang itama ang kakulangang ito,
in calibrating itong ninanais naman nilang kaltasan
bakasyon,kasi nakabakasyon
ang panahong dapat na pahinga.
Kitang-kita na mas binibigyang
prayoridad ang umano’y hindi
na sila ng anim na buwan, balanseng sistema ng edukasyon,
kaysa sa kalusugan ng mag-aaral,
magdagdag na naman tayo guro at administrasyon.
Ang panahong dapat na pahinga,
ng bakasyon” pinaiiksi pa. Para na ring pinapatigil
ang paghinga ng bawat apektado sa
gagawing plano. Kinakailangan ang
parang dagdag pasahin lang. Kung are much-needed and critical for konsiderasyon upang maintindihan
iisipin, kaya sa halip na magiging learning amid the pandemic not ang bawat panig ng sitwasyon.
madali ang akademiko,tila’y only for students but also for Sa lalong madaling panahon dapat
minamadali nila ang mga buhay ng teachers and administrators,” sa ay bigyang pansin ng kagawaran na
bawat isa. maikling salita, kinakailangan ang ang bawat kalusugang pangkaisipan
Bilang pagtatapos sa paliwanag ni summer break dahil magsisilbi itong ay mahalaga. Ika nga nila aanhin
Secretary General Raymond Basilio salba sa kalusugang pangkaisipan ang damo kung patay na ang
ng ACT, sinasabing hindi na nga hindi lang ng mga mag-aaral, ngunit kabayo. Sa halip na balansehin
epektibo ang pinaghalong paraan maging ang mga guro, magulang at ang sistema, huwag pabayaang
ngayon, mas bibigyang diin pa kahit administrasyon. ang buhay ng bawat isa ay maging
sa gitna ng krisis sa ekonomiya Base sa aktuwal na sinabi ni Sec. alanganin at tatagilid para sa
at kalusugan. Bumaba mula 95% Briones, “We are very careful in hinahangad na akademya.
hanggang 40% ang kapasidad ng calibrating itong bakasyon,kasi
pagkatuto ayon sa datos na inilabas nakabakasyon na sila ng anim na
ng medya. buwan, magdagdag na naman tayo
Joannepinyon
PROTO-SCHOOL
ni Joanne Marie Bandianon
N
akagiginhawang isipin na protektado ang paaralang Misamis
Oriental Comprehensive High School (MOGCHS) mula sa
banta ng Corona Virus. Sa pamamagitan ng pagpapatupad
ng mga protokol ay nasisigurong ligtas ang mga magulang, mag-aaral
at guro na pumupunta sa naturang paaralan kapalit ng distribusyon at
pagsasauli ng mga learning materials at modyul.
Napakahalaga ng pagpapatupad at maiwasan ang kaguluhan ginawan ito ng nasisiyahan sa pamamalakad.
pagsunod sa mga protokol sapagkat paraan ng administrasyon. Matatandaang maari na sanang ang
nararapat na masiguro ang kaligtasan Sa parehong pahayag, nagkaroon ng mag-aaral na mismo ang kukuha sa
lalong lalo na sa panahon ng pandemya. organisadong iskedyul ng distribusyon at kanilang modyul. Ngunit dahil sa
Isang mahusay na aksIyon ang pagsasauli ng mga gawain at aktibidad paglabag ng iilan at nagkaroon ng grupo
isinasagawa sa paaralang MOGCHS at ng mga mag-aaral. Base sa timeline grupo’y , istrikto silang disinimpektahan
dapat na ipagpatuloy. chart na nakapaskil sa activity board ng kaya’t balik-magulang na. Maraming
Kasabay ng nagbukas ang pasukan MOGCHS, nakasaad na sa oras na 8-11 estudyante ang nanghinayang, aanhin ito
noong nakaraang Oktubre 15, mahigpit AM ay para sa baitang 7 at 8, samantala kung hindi garantisando ang kaligtasan.
ding pinapatupad ng MOGCHS ang sa sa oras na 1-3 PM ay baitang 9 at 10 Istrikto man o mahigpit sa pananaw
mga school protocols. Ayon nga sa naman. Walang bawas, walang kulang. ng iba, ang hangad lang nito’y
datos mula kay G. Estaño, punongguro “Laganap din ang disinfection sa kaligtasan. Ang pagiging ligtas laban sa
ng MOGCHS, na ang kasalukuyang paaralan. Sa pagpasok at paglabas lumalaganap na pandemya ay mahalaga
populasyon ng mga mag-aaral ay may sa MOGCHS ay nasisigurong na at nararapat lang na bigyang aksiyon.
kabuuang 10,207, na may humigit nadidisimpektahan ang mga kamay, Ugaliing sumunod sa mga panukala
kumulang 5,000 na magulang ang mayroon ding temperature check. I rate at protokol at sama-samang puksain
pumupunta sa paaralan upang kumuha it 100%, ligtas ang MOGCHS.” Ito ay ang krisis na pumipigil sa ating mga
at magsauli ng mga modyul at upang ang pahayag ng isa mga magulang na hangarin.
 Ang Opisyal Na Pahayagan ng
i nto n g B a g wi s Lathalain • 8 9 • Lathalain
Ang

TOMO II BLG. III

i nt o n g B a g w i s

Ang
Misamis Oriental General Comprehensive High School OKTUBRE - DISYEMBRE 2021

ni Vergel Presillas
Makabagong TOURismo
H
indi maikukubli ang mga sandali bago pa man dumating
ang delubyong galing sa hangin. Sa mga sandali na
ni Zef Carl Dave M. Cambare
nagkasama, walang nakapagpaalam sa huling pagkikita.
Tila ba’y bayan ng mga multo sa silangang bahagi ng
islang paraiso ang Cagayan de Oro. D umating ang hindi inaasahang pagsubok na gumulantang sa milyong-milyong Pilipino. Ang COVID-19 na siyang nagbigay takot sa
mamamayang Pilipino ay patuloy paring lumalaganap sa iba’t ibang panig ng mundo.
Kabilang sa mga apektadong bahagi ng puntahan. hayop maaari mong bisitahin ang Mantianak
Ang mga tao’y hindi mahagilap, sa isang sandali nagbago ang lahat. Suot ekonomiya ay ang turismo ng Pilipinas kung saan Ito ang naging daan upang maipakita ang ganda Zoo ng Sugbongcogon. Ito ay isang pasyalan
ang mga armas laban sa kaaway na kahit isa walang nakakakita, inisa-isa malaki ang tulong nito sa sariling bansa. Ang ng sariling bansa at tulungang maiangat muli ang na makikita sa loob ng Misamis Oriental
kong nilakbay ang mga lugar na dati’y masigla ngunit ngayon ay isa na kontribusyon ng turismo ayon sa Tourism Direct ating ekonomiya. na magbibigay kasiyahan upang makita at
Gross Value Added (TDGVA) ay mahigit 12.7% Ang social media ay may malaking ambag mamangha sa hiwaga sa mundo ng kagubatan.
lang bilanggo ng lumipas.
sa ating GDP (Gross Domestic Product) noong pagdating sa pagpapakalat ng iba’t ibang Ang lokal na pamahalaan ay maraming
2018. Ang Gross Domestic product o GDP ay impormasyon lalo na kung ito ay tungkol sa natutunan dahil sa pandemya lalo na sa sariling
Natatanging Cogon isang panukat na pera ng halaga ng merkado kagandahan ng turismo ng Pilipinas. Ang mga kalikasan. Maraming batas ang ipinatupad upang

Ka
ng lahat ng pangwakas na kalakal at serbisyo na sumusunod ay iilan lamang sa mga pwede mong maprotektahan ang kagandahan ng bansa.
Dahan-dahang binalot ng hangin, habang naglalakad sa walang katao- ginawa sa isang tukoy na tagal ng panahon. pasyalan sa Misamis Oriental. Noong Enero pumunta kami sa isang resort na
taong paligid. Nasulyapan ng aking mga mata, ang mga nagbebenta ng Ang pandemya ang siyang naging dahilan Ang Matampa ay isang pine tree farm na nalaman lang namin sa pamamagitan ng social

na
d
gulay sa Cogon Market. Halos hindi nagalaw ang kanilang mga paninda, sa ng paghina ng turismo at ekonomiya ng maaring puntahan at gawing “camping site”. Ito media. Ang una kong napansin sa resort ay
Pilipinas. Ito ang naging dahilan ay nakikita sa Salay, Misamis Oriental. ang disiplina ng tao na sundin ang mga health

e
mamimiling hindi mo naman makikita. Lubhang naapektuhan ang kanilang
sa iba’t ibang problema sa Ang Salag naman ay isang lugar na puno ng protocols na binigay ng lokal na pamahalaan.
buhay, sa gulay nalang nakasalalay ang kanilang ikabubuhay. Isa sila sa mga
bilanggo ng nakaraan, nangangarap na sana’y hindi nalang nangyari ang
lahat. ng Pande
bansa. Ngunit dahil din dito,
umusbong sa social media
ang iba’t ibang lugar na
magagandang tanawin na maaring pagkukunan
ng magagandang larawan upang ma-post mo
sa iyong facebook.Kapag gusto mo namang
May iba’t ibang karatula silang nakalagay
sa iba’t ibang bahagi ng resort tungkol sa
health protocols at kung gaano ito kahalagang

Oras sa Wadhus
my maaari nating maidagdag
sa ating “bucket list”
na maaring
magpahinga kasama ang tubig pwede mong
puntahan ang Sagpulon Falls. Ito ay isang talon
na napakaganda at nakamamanghang tingnan na
sundin. May iba’t ibang tao ding nakabantay
sa amin upang masigurong nasusunod ang mga
panuntunan kung gagamit sa kanilang resort.
Sino nga ba ang hindi makakakilala, sa pinakamatandang
tindahan ng mga relo na naitayo sa Cagayan de Oro. Nilibot
ang paligid at tunay na hindi pa rin kumukupas ang Wadhus.
Subalit, katahimikan na lang ang nagpapaingay sa gusaling
a makikita sa Jasaaan, Misamis Oriental.
May tinatawag din silang Sophie Red sa Jasaan,
Misamis Oriental. Ito ay isang resort na may
pool sa harap ng dagat. Habang nag-aasul ang
kulay kanilang swimming ang pool maaari mo
Marami man ang naging negatibong epekto ng
pandemya sa tao at sa kalikasan. Hindi natin
maipagkakaila na dahil sa pandemya natutunan
ng tao na bigyang halaga ang sariling kalikasan
at likas na yaman.
ito.
ring baybayin habang hawak-kamay kayo ng Maging masunurin at disiplinadong turista kung
Naalala ko ang mga araw na sa tuwing dadaan ako sa mahal mo sa buhay ang magandang tanawin at pupunta man sa ibang lugar dahil ang simpleng
gusaling ito, may natatanging sigla na nagbibigay ngiti sa malamig na simoy ng karagatan. gawi ay may malaking epekto at balik sa ating
bawat tao. Kung hanap mo naman ay makakita ng mga sarili.
Napatingin ako sa malaking ginto na orasan, at tinignan

Food PEDALivery
ang pag ikot ng oras. Kung maihihinto lamang ang oras,
tiyak hindi mangyayari ang delubyo. Ngunit gaya ng
nakaraan, isa rin tayong bilanggo sa oras na kahit kailan,
hindi napipigilan.
ni Sittie Hafizah M. Sangcaan

S
a kilo-kilometrong lalakbayin, lockdown ay istambay pa rin si Roger, naging maiksi
Sigla ng Divisoria nanghihinang mga binti at tuhod dahil ang kumot nila kaya mabuti nalang at naisipan niyang
sa paulit-ulit na pagpedal, habang ang kumayod. Inimbitahan ng kaniyang kapitbahay na
Dama ang mainit na araw sa balat kong kayumanggi,
dalawang gulong ay dinadala ka sa iyong nagtatrabaho bilang isang food delivery man si
nakasisigla ang muling pagtapak sa plaza Divisoria. Naitayo pupuntahan habang tirik ang araw. Roger at natanggap ito para maging driver sa isang
noong 1901, namumukud-tangi pa rin ang Plaza sa Isa si Roger, 39 na taong gulang na nagtatrabaho food delivery app. Habang pataas ang kaso ng
lungsod ng Cagayan de Oro. Gayunpaman, iilan nalang sa gitna ng pandemya bilang delivery man sa nagkakaroon ng COVID sa ating bansa, hindi siya
ang makikita mo rito at ang dating sigla ng plaza ay isang food delivery app. tumigil sa pagkayod para na rin sa kaniyang pamilya.
napalitan ng katahimikan. Nilapitan ko ang isang ale na Ang buhay ni Roger ay parang gulong din ng Nag-aagawan rin daw ng customer kaya si Roger,
nagtitinda ng mga kendi. Hiraya niya, sana maibalik ang kaniyang bisekleta. Minsan nasa itaas, minsan feeling racer kung kumilos pero, hindi maikakaila na
dati. nasa ibaba. Mag-isa niyang itinataguyod ang marami na rin daw ang cancelled order ang naranasan
kaniyang pamilya dahil nasa ibang bansa niya pero mas mabuti nalang ‘yon kaysa sa magoyo
ang asawa nito. Bago pa man ang Covid sa pekeng booking ngayon.
Healing na Hiniling ay nawalan na ito ng trabaho dahil sa Sa pag-uwi sa bahay ay bagsak ang kaniyang katawan,
mga hindi pagkakaunawaan sa dahilan ng pamamanhid ng tuhod, binti at paa sa
Lumipas ang oras, at dinala ako ng aking mga paa sa kaniyang pinapasukan pagpadyak, sumasakit rin ang mga kamay dahil sa
parke kung saan namumukud-tangi ang hiwaga. Sa ganda noon. labis na paghawak sa handle para magbrake. Kahit
ng mga ilaw na isinabit sa mga matipunong kahoy, at sa Nang mag- gustuhin man niyang magpahinga saglit ay humahabol
bukal na malaya kang makakahiling na sana matapos na pa rin ito kahit humihingal na. Nangingitim na rin
ang lahat. daw siya dahil sa sobrang pagkabilad sa ilalim ng
Katabi ng Gaston Park ang Katedral ni San Augustine, araw. “Gabi na akong nakakauwi kaya nakakapagod
na aking nilapitan at dinama ang sagradong presensya ng talaga lalo na at lagi akong nasa labas kahit sobrang
Maykapal. Bumili ako ng kandila sa isang bata at, nagtirik mainit, at para na rin akong naliligo sa pawis” wika
ni Roger.
sa loob ng katedral. Nawa’y gabayan ang apoy ng aking
Binabase ang kanilang suweldo sa kanilang
kandila upang maisakatuparan ang hiling na minimithi bilang performance, kaya si Roger, roger! Worth it naman
bilanggo ng nakaraang hindi maikukubli. daw kasi sa first month nito ay nakaipon siya ng
sampung libong piso dahil dalawang beses sa isang
Siyudad ng Ginintoang Pagkakaibigan linggo ang kanilang sahod. Kung minsan pa
raw ay labing-isang libong piso sa loob lang
Kung tutuusin, hindi parin kumukupas ang kagandahan
ng Cagayan de Oro. Gayunpaman, walang kahulugan
Ca ng dalawang linggo. Plano rin daw niyang
makaipon para bumili ng motorsiklo.
ang kagandahan nito kung walang masa na malayang Kaya patuloy pa rin siya sa pagpepedal
makakatamasa.
Tayong lahat ay naging bilanggo ng nakaraan. Subalit,
g ay para kumayod at makaipon.
Ngayon, nakabalanse siya sa bilis
man ng pagpapadyak ng kaniyang
hindi ito magiging dahilan upang tayo ay mawalan an kapalaran. Kapag may krisis, mayroon ding
ng pag-asa sa buhay. Huwag na nating hilingin na
maibabailik pa ang nakaraan, hilingin natin na magiging
masagana ang kinabukasan.
de oportunidad para sa mga maabilidad,
diskarte lang talaga ang
kailangan. Patuloy ang
Tayo ay nasa kasalukuyan na lumalaban, kumakayod
at, nangangarap. Kaya ipagpatuloy lang natin ang ating
Oro Paano? buhay sa bagong normal na
pamumuhay.
buhay na may pag-asang dala bawat isa sa. Pag-asa ang
matatanaw tungo sa bagong umaga.
 Ang Opisyal Na Pahayagan ng
i nto n g B a g wi s Lathalain • 10 11 • Lathalain
Ang

TOMO II BLG. III

i nt o n g B a g w i s

Ang
Misamis Oriental General Comprehensive High School OKTUBRE - DISYEMBRE 2021

Pandemyang Pandamay: Bulong na Hiraya Manawari

Pagtanggap sa Pagbabago ni Vergel John P. Presillas

M
ay mga tinig na kaniyang pisikal na anyo, kabaliktaran ito matibay
ni Jeasette June K. Ragmac hindi naririnig, may ng estado ng kanilang pamilya. pa sa tulay

S
a gitna ng laban ng mga
frontliners at mga kaaway
na hindi natin nakikita,
nagdesisyon ang Kagawaran
ng Edukasyon na opisyal nang
simulan ang klase ikalima ng Oktubre
ngayong taon. Gayunpaman, habang
marami pa rin ang nakikipag-away
kung alin ba talaga sa dalawa; ang
online o tradisyunal na pag-aaral ang
mas mainam at mas kaya ng bulsa,
ang pinaghalong pag-aaral o blended
learning ay ang naturingang pinaka-
mga boses na hindi Lumaki si Alexah na may poot at galit at mas
at tamang paggamit ng oras upang nabibigyan ng tinig. sa kaniyang ama, sa kadahilanang iniwan dalisay pa
matapos ang lahat ng gawain.” Sa kabila ng pagsubok at suliranin, sila nito noong bata na pag-asa.
Datapuwat ang pinaghalong pag-aaral mananatili pa rin kay Alexah ang pa lamang. ‘Tila Hindi iyon
ay may iilang pagkukulang, nagbibigay bulong na kaniyang ibinulong sa hangin. ba naudlot makakarating
naman ito ng solusyon sa mga suliranin Nakalulungkot ang mga nangyayari sa ang kaniyang na akda kay Alexah kung
mula sa online at tradisyonal na pag- buong mundo dahil sa paglaganap ng kasiyahan at hindi dahil sa modyul na isa sa mga
aaral. Tulad ng sinabi ni Angel, ang Covid-19 na nagpahirap sa kalidad ng napalitan ito learners’ alternatibong paraan ng pagbabahagi ng
online na pag-aaral ay hindi naaangkop pamumuhay ng bawat isa. ng poot at o mga estudyante edukasyon sa mga bata sa gitna ng New
sa lahat lalong-lalo na sa mga taong Hindi lang sa ekonomiya ngunit pati sa na nahihirapan sa Normal.
walang kakayahan sa pananalapi, habang daloy ng buhay na napabago dahil rito. pagkatuto. Ganoon ang Tulad ni Alexah at sa iba pang mga
ang tradisyonal o harapan na pag-aaral Makulimlim ang kalangitan kasabay ng nararanasan ni Alexah taong hindi sumuko sa buhay, ang
naman ay mapanganib sa mga mag-aaral pagkulimlim ng mga isip at puso ng kalungkutan. sapagkat katulad ng pagong kanilang mensahe ay nararapat na
na mailantad sa virus. Ngunit sa kabila ay masyadong mahina ang

Sa Mata
sambayanan, ngunit sa ano pa mang Gayunpaman, maipahiwatig sa buong mundo tungo
mainam sa lahat. Ang pinaghalong ng lahat ng ito, ang blended learning o problema parang bahaghari ang lahat lumaki siyang kaniyang pagkamit ng kaalaman sa mga taong nasa dulo na ng kanilang

Tensyon sa
pag-aaral ay ang halo ng online na pinaghalong pag-aaral ay may sagot sa kung umahon at magbigay ng ligaya sa may dalisay na kasabay pa rito na marami siyang pag-asa.
pag-aaral, modular, at pisikal na pareho. Mayroon itong modular na uri bawat isa. puso, mabuting pag-iisip responsibilidad sa kanilang bahay Pinaaalalahanan ang lahat na maging

ng Bata
edukasyon. kung saan ang anyo ng talakayan ay Isa ang Departamento ng Edukasyon sa sa buhay at munting galit dahil mag isa silang tinataguyod ng butil na kape sa kumukulong tubig,

Edukasyon
Habang ang peligro ng corona virus ay
patuloy pa ring tumataas, ang pagsunod
sa blended learning ay ang pinaka-
mainam na paraan upang ipagpatuloy
ni Sittie Hafizah M. Sangcaan ang klase ngayong taon upang maiwasan
ang hawaan sa pagitan ng mga guro
ang pagsagot sa mga module – isang lubhang naapektuhan ng pagbabago sa kaniyang ama. Hindi kanilang ina. imbis na matakot ay gawin itong gabay
sitwasyon na panalo ang dalawang panig; dulot ng naturang sakit sa hangin niya inakalang magiging Nawalan siya ng pag-asa. Ang kaniyang at hamon patungo sa isang masiya at
walang pisikal na pakikipag-ugnay at ngunit gayunpaman ay nagsabi si mahirap ang pagdating ng liwanag na dala ng kaniyang ngiti matatag na pananaw sa buhay.
kanais-nais din sa mga taong nagkukulang ni Quint Jemcelt Berador Sebial Leonor Briones na karapatan ng bata New Normal Education sa ay napalitan ng kadiliman dala ng Maging positibo hindi sa virus ngunit
sa pinansya. Sa kabilang dako, upang ang mabigyan ng wastong pag-aaral kaniyang buhay. kaniyang pighati. Sa isip niyang parang sa buhay, makabubuo tayo ng mundo
madagdagan at mas mabigyang diin ang
S a kabila ng umiiral na pandemya sa anumang suliranin. Dahil dito, Mahigit 27 milyon na pinagsuklaban ng langit at lupa at hindi na walang negatibong namumuo at

B ack to school na naman
tayo! Pero hindi presyo ng
notebook, uniform at school
supplies ang laman ng balita,
kundi online classes, blended
learning, modules at kung
gaano kabagal o kabilis ba ang
internet connection mo. Ika nga
nila, “Modern problem requires
modern solution” Ngayong
new normal, laganap na ang
panibagong kalbaryo, panibagong
sakripisyo at paghihirap na naman
ng mga guro at estudyante sa
edukasyon pero pati na rin ang
mga magulang.
“Maayos na internet connection”,
at estudyante. Ayon kay Angel Marie
Marañon, labing-anim na taong gulang
na estudyante mula sa MOGCHS, ay mas
mabuti raw ang paggamit ng blended
learning kaysa sa ibang pagpipilian. “Tayo
ngayon ay nakakaranas ng pandemya at
hindi natin nakikita ang virus na siyang
ugat ng lahat ng ito. Kung tayo ay
lalabas, hindi natin alam kung anong
panganib ang naghihintay sa atin kaya
mas mabuti nang blended learning lamang
ang ating gamitin. Nang sa gayon ay
masisiguro ang ating kaligtasan habang
tayo ay natututo,” ani Angel. Minsan
man ay nahihirapan siya sa kaniyang
karanasan mula sa blended learning na
hatiin ang kanyang oras sa pagsagot ng
mga modyul, at pagdalo sa mga online
talakayan sa mga aralin, ang mga guro
at mag-aaral ay maaaring mag-video
meet kung saan ang mga mag-aaral ay
magtatanong ukol sa mga hindi nila
naintindihan sa aralin.
Bilang konklusyon, ang blended learning
o pinaghalong pag-aaral —sa kabila ng
pagkakaroon ng mga pagkukulang—ay
tunay ngang pinakamahusay na paraan
upang ipagpatuloy ang edukasyon sa gitna
ng pandemya. Kung tutuusin, bawat isa
sa atin ay may karapatang magpasya kung
magpapalista ba tayo ngayong taon sa
pag-aaral o hindi. Kung sa iyong palagay
ay hindi tayo ligtas sa pinaghalo-halo na
pag-aaral, mayroon ka namang karapatan
na hindi magpatala ngayong taon. Kung
sa bagay, ang pagiging matagumpay ay
patuloy ang pag-aaral ng mga
estudyante sa Misamis Oriental
General Comprehensive Highschool
(MOGCHS) tungo sa magandang
kinabukasang inaasam ng mga
kabataan. Ang pandemya ay naging
isang malaking sagabal sa buhay ng
tao dahil dito marami ang naging
pagbabago sa mundo at isa sa mga
pagbabago ay ang hindi makapag-
aral gaya ng dati na puwedeng
makipaghalubilo sa kapwa tao.
Upang maiwas ang pagkalat ng
virus gumawa ng paraan ang
gobyerno upang patuloy pa rin ang
edukasyon ng mga kabataan na
hindi nalalagay sa panganib ang
kanilang mga buhay.
nagtatag ang Departamento ng New
Normal Education, bago para sa bagong
panahon.
Sumakatuwid, gaya ni Alexah at iba
pang kabataan na itinalang pag-asa ng
bayan, sabay-sabay nilang dinama ang
pagbabago sa pag-aaral.
Marangya ang buhay ni Alexah at
mahahalintulad siya sa isang gumamela,
napakaganda. Kung gaano kaganda ang
(Karanasan ng isang COVID-19 Survivor)
estudyante ang naitala ng
DepEd noong Setyembre na
nakapag-enroll, pinagsama
mula sa pampubliko at
pribadong paaralan at nasa
mahigit 3.3 milyonn pa ang
hindi nakapag-enroll sa buwan na
iyon.
Mula sa malagong numero na
natala, ilan sa kanila ay mga ‘slow
paMAMAalam
na niya mawari ang lahat, nanatiling
dalisay ang kaniyang puso.
Ngunit isa sa mga akda na naisali sa
asignaturang Filipinong ng kanilang
paaralan ang istoryang ‘Mensahe
ng Butil ng Kape’. Ang storya ay
naglalaman ng aral tungkol sa pagsubok
at suliranin sa buhay. Nagbago ang
pananaw ni Alexah sa buhay at ang
gumuhong pag-asa ay napalitan ng mas
ni Sittie Hafizah M. Sangcaan
kumakalat.
Sa huli, ang pag-asa ng isa ay magiging
pag-asa ng lahat. Isa pa, nais ni Alexah
ang makapagtapos sa pag-aaral at
makapaglakbay sa buong mundo. Kaya
sa ngayon, binubulong niya lang muna
ang kahilingan sa hangin. Saad ni
Alexah, “Hiraya Manawari.”

iyan ang isang malaking hamon
ngayon sa pamilya ni AlIng Lea mula
sa Barra, Opol Misamis Oriental, na
sabay-sabay pinag-aaral ang anim
niyang mga anak mula elementarya
hanggang hayskul. Dahil sila’y
kapus-palad, tatlong gadgets lang
ang mayroon sila na ginagamit para
sa online classes ng kaniyang mga
anak pero namamatay-matay naman
daw ang isa sa kanilang gadgets,
putol-putol pa ang signal at halos
nag-aagawan ang kaniyang mga anak
sa paggamit ng cellphone. Subalit
matagal pa bago sila magkakaroon
ng pang-internet o makapag-load
sa kadahilanang nagtitipid sila ng
pera. Ang kaniyang mga hayskul
na anak ay kaniya-kaniyang hanap
ng puwesto makasagap lang ng
signal, ang ilan pa nga ay dumikit
nalang sa bintana hawak ang papel
at cellphone at nagsimula nang
sumagot sa gilid ng kuwarto. Hindi
lahat ay may access sa mabilis na
internet at may maayos na gadgets,
hindi rin lahat ay bihasa sa paggamit
nito pero alang-alang sa patuloy
na pag-aaral ng ating kabataan.
Kailangan nating mag-adjust upang
makasabay sa hamon ng bagong
sistema. Magiging magaan para sa
lahat ang pakikibagay kung bukas sa
loob ang pakikibagay sa new normal
na edukasyon sa ating bansa.
class, naniniwala parin si Angel na mas
mabuting paraan ang blended learning
kaysa naman sa ibang pagpipilian na
hindi ligtas mula sa virus. Ayon sa
kaniya, “Noong una, mahirap mangapa
sa bagong paraan ng pag-aaral ngunit
pagkalipas ng ilang linggo, nakakayanan
naman. Kailangan lang talaga ng sipag
hindi lamang nasusukat sa kung gaano
kaaga mo natapos ang iyong digri.
Bagkus, nakasalalay ito sa pagtitiyaga at
pagpapasiya na magtagumpay sa kabila
ng anumang paghihirap. Ang pagharap
sa mga hamong dala nito ay nakasalalay
sa mga desisyon mo.
Ang isa sa naging paraan ng
gobyerno upang patuloy pa rin ang
pag-aaral ay ang modular learning.
Ang prosesong ito ay tumutukoy sa
pagkuha ng modyul ng mga magulang
sa paaralan upang may mapag-
aaralan sila sa kanilang tahanan sa
gitna ng pandemya. Ang modyul ay
naglalaman ng mga impormasyon
at aralin na dapat pag-aralan ng
estudyante dahil sa loob nito may
kasamang mga katanungan at gawain
tungkol sa araling nabasa. Ang
sistema na ginawa sa paaralan ng
MOGCHS ay sa pamamagitan ng
pagpunta ng magulang sa paaralan
kada dalawang linggo upang kunin ang
bagong modyul at ipasa ang modyul
na nasagutan ng mga estudyante na
naka iskedyul na ipasa sa araw na
iyon. Dahil sa dami ng estudyante
ng paaralan, gumawa ang paaralan
ng iskedyul na dapat sundin ng mga
magulang upang maiwasan ang
pagdami ng tao na maaring hahantong
sa pagkalat ng virus.
Ang isinagawang proseso ng paaralan
ay nagkaroon din ng mga aberya
tulad ng mali o kapos na pamamahagi
ng modyol, pagkakamali ng mga
magulang kung saan ilalagay ang
module at iba pa. Sa kabila ng
mga naging aberya naging aktibo
naman ang paaralan sa paglutas ng
mga kasalukuyang problema upang
makabuo ang mismong paaralan ng
maayos na sistema sa “new normal”.
A
ng buong mundo ay nakaranas at dumaaan sa
matinding krisis. Napakaliit ng virus ni hindi
nakikita ng ating mga mata pero buong mundo at
buong buhay natin, binulabog niya. Sinubok ang
katatagan ng mga tinamaan nito.
Pinaglayo ng pandemya ang maraming pamilya dahil sa
takot na baka mahawaan sila si Mary Jane Fabre, 39 taong
gulang kasamang na-isolate ng kaniyang ina sa ospital
matapos mahawaan nito at nagpositibo Covid19.
Unang linggo ng Oktubre 2020, napapansin ni Jane na wala
siyang pang-amoy at panlasa. Hindi na rin niya maamoy
ang pabango ng kanyang ina. Umaabot pa sa 40 degrees
ang kanyang temperatura. Hanggang nitong Oktubre 8
ng 2020, naisipan nitong magpaswab-test sa isang local
facility ng Cagayan de Oro.”School and bahay lang talaga
ang routine ko since teacher nga ako” wika ni Jane.
Matapos ang isang linggo, lumabas na ang resulta, si Jane
ay nagpositibo sa Covid-19 kaya agad siyang na-isolate sa
isa sa mga ward ng ospital. “Hindi biro ang hirap ng mga
nagpositibong pasyente” dagdag pa niya. Ang kalbaryo
ng matagal ng may sakit na iniinda, katulad na lamang
ni Jane na may asthma. Ibig sabihin, ang mga taong
may iniinda ng sakit ay madaling mahawaan ng Covid o
madaling kapitan nito.
Kaunting galaw raw ng katawan ay hinahabol nito ang
kaniyang paghinga. Bumaba ang oxygen level ni Jane
naging 60% ito mula sa normal oxygen level na 95%
hanggang sa unti-unting bumababa. Kaya agad na siyang
binigyan ng oxygen supplementation.
Lahat ng pasyente ay under monitoring, binibigyan
ng kani-kaniyang medikasyon at may mga pagkain
na ipinagbabawal din. Ngunit isinasailalim ang severe
covid-19 patient sa intubation kung saan ipinapasok ang
isang tubo sa pasyente sa pamamagitan ng bibig papunta
sa baga upang direktang magsupply ng oxygen na higit
na kinakailangan ng katawan upang mabuhay. Nakakabit
ang tubong ito sa isang espesyal na makina sa ilalim ng
pangangasiwa ng eksperto na hindi maaaring gawin lang sa
bahay ng pasyente.
Muntikan na raw na masubok ni Jane ang intubation mabuti
na lang ay hindi ito nasama sa mga severe covid patient.
Pero pagkalipas ng ilang araw ay nagpositibo na rin ang ina
ni Jane. Nalaman nitong ang kaniyang ina ay susceptible rin
sa Covid, dahilan ng ilan nitong mga sakit na iniinda noon
pa, isa na rito ang pneumonia. Napagdesisyonan ni Jane
na makasama sa isang isolation room ang ina nito, kaya
pumayag rin naman ang hospital staff.
Simula noon ay naalagaan na rin niya ang kaniyang
ina. “Masaya ako dahil nakasama ko siya pero siyempre
nangunguna pa rin yung takot at pangamba na mawala
siya dahil positibo kaming dalawa” sabi Jane. Kung minsa’y
wala na ring tulog si Jane dahil sa sakit at pagod bilang
pasyente. Pero nananalig pa rin ito nang taimtim at buong
puso. Naniniwala siyang makalalabas pa rin sila ng kaniyang
ina.
Dumaan ang ilang araw, may magandang balita para sa
mag-ina. Matapos ang isang buwan at apat na araw sa
ospital, magpapaswab-test ulit sila. Nalaman nila na hindi
na raw malala ang case nila o hindi na infectious, kaya
negative na sila sa Covid. Parang nabunutan ng tinik si
Jane sa narinig na magandang balita.
Subalit bago pa man sila makakauwi ay hindi inaakalang
madadagdagan ang kanilang paghihintay. Ang hindi alam
nito ay nag-aagaw buhay na ang kaniyang ina dahil humihina
na raw ang kaniyang katawan nang dahil sa malakas na
epekto ng ilan nitong mga sakit lalo na ang pneumonia,
apektado ang kaniyang puso at baga.
Ayon sa doktor nang dahil dito deteriorating o lumala
na ang pakiramdam niya. Kaya isinugod na sa ICU ang
kanyang ina, bumababa sa 40% ang oxygen level nito.
Hindi na kinaya ng kaniyang paghinga, muntikan pa itong
mapasailalim sa intubation. Pero ang masaklap na balita ay
hindi nito kinya at nabawian ito ng buhay.
“Ang sabi ng ina ko bago pa siya pumanaw “No one to
blame” parang alam na niya na darating na ang araw
ng kaniyang pagpanaw” wika ni Jane. Kaya Ika-14 ng
Nobyembre, umuwing malungkot si Jane mula sa ospital.
“Masakit syempre kasi pag-uwi mo, wala na siya, doon mo
ma-re-realize na wala na nga siya sa buhay mo, hindi mo na
siya makakasama” dagdag pa nito.
Bangungot para sa atin ang mawalan ng mahal sa buhay,
pero susubukan pa rin ni Jane ang guminhawa para sa
pagharap sa bagong kabanata ng kaniyang buhay.
Ngayon, looking forward na raw siya sa kaniyang kaniyang
second life. “Every struggle, there’s always be a lesson”
dagdag pa nito. Isa si Jane sa mga Covid-19 survivor,
patunay na malakas ang tao kung marunong lumaban.
Virus na kumitil sa buhay sa buong mundo.
Bagama’t delikado ang Covid-19, malaki ang tyansang
maaagapan ito. Ngayon hanggang kailanman, kailangan
nating mag-doble ingat.
 Ang Opisyal Na Pahayagan ng
i nto n g B a g wi s Agham • 12 13 • Agham
Ang

TOMO II BLG. III

i nt o n g B a g w i s

Ang
Misamis Oriental General Comprehensive High School OKTUBRE - DISYEMBRE 2021

Covid-19 Serye:
Buhay sa Gitna ng Pandemya Sabak Sinovac ni Lorenz Althea Ong

ni Ariancel Omundang Hindi basta-bastang pinalampas bakuna ‘Pfizer’ ng bansang nakasalalay. pagbubuo ng bakuna sa sariling

N
ng madla ang panibagong Amerika ay para sa karatig bansa Kung matutuloy nga ang plano na bansa? Malinaw na hindi ito colonial
i walang mahawaan. buong mundo ay nagsusumikap
sinumang Karamihan sa mga indibidwal upang mas maunawaan ang
pahayag ni Presidential lamang at huwag ng pangarapin ito para naring itinaya ang buhay mentality, ito ay pagsabak sa kolonya
manghuhula ang na nahawahan ng COVID-19 SARS-CoV-2, ang virus na Spokesperson Harry Roque ng mga mamamayang mayroong ng mga pilipino para sa walang ng Sinovac kung saan walang katiyakan
mag-aakalang ay nagpapakita ng katibayan sanhi ng COVID-19, at ang matapos basta-bastang colonial mentality, batay sa ulat kasiguraduhang bakuna. Huwag hayaan ang kahihinatnan sa kalusugan ng
darating ang panahong ng pinsala sa baga. Maaari ka pagsasama-sama ng mga niyang sinabi na dulot umano ng Inquirer. Imbes na bigyang ng administrasyon na maulit muli ang mamamayanan. Huwag gamiting ang
maghihirap at magdudusa ring magkaroon ng panginginig, kaugnay na natuklasan sa ng colonial mentality ang linaw ay tila binaliktad lamang pangyayari noong krisis ng Dengvaxia. salitang colonial mentality sa bagay na
ang mga tao dahil sa sakit ng kalamnan, sakit ng pananaliksik sa iba’t ibang mga pagnanais ng mga pilipino ng ang sitwasyon, ginamit pa ang alas Kung tunay ngang kinakatakutan dapat naman talagang pag-isipan ng
pagkalat ng misteryosong ulo, pananakit ng lalamunan, at apektadong lugar sa mundo mas epektibong bakuna na ng pag-iisip na sa katunayan ang ang colonial mentality, bakit hindi mabuti. Unahin ang kalidad, huwag
sakit at naging pasanin ng pagkawala ng lasa o amoy. ay susi sa isang pinagsamang mula sa bansang kanluranin. galaw ng administrasyon ay wari’y binigyang ng buong prayoridad ang iparatang ang mentalidad.

buong mundo.
Lagnat madalas ang unang
tanda ng sintomas ng virus na
ito. Ang pag-ubo ay malamang
kalakip nito at pati na rin ang
pagkapagod at ang kahirapan
sa paghinga, na karaniwang
nagpapatuloy ng mga linggo
hanggang buwan.
Hindi maikakailang, marami sa
ating populasyon ang malalagay
sa kompromiso ang kalusugan
dahil sa mahina na o mahina pa
ang kanilang immune system.
Kung kaya’t upang mabigyan
ng panandaliang aksiyon
mula sa ating pamahalaan ay
nagdeklara ng lockdown.
Nabulabog ang lahat ng mga
pagbabagong nangyayari.
Pagkalipas ng ilang buwan,
inabisuhan kami ng isang balita
para sa buong bansa na ang
mga paaralan ay isasara.
Ang COVID-19 ay lubos na
nakakahawa, at mahuhuli
mo ito sa pamamagitan
lamang ng droplets o talsik
Ang mga tinatawag na face
masks ay epektibo sa pagbawas
ng pagkalat ng virus na dala
ng COVID-19 at halos lahat ay
dapat na gumagamit ng mga
ito. Ipinapakita ng mga pag-
aaral na dapat nating iwasan
ang mga maskara na may mga
buga ng hangin o mga balbula
dahil pinapayagan nilang
dumaan ang mga maliliit na
butil.
Ang mga hakbang sa
malawak na sukat ng kontrol
tulad ng mga kautusang
pananatili sa loob ng bahay
ay epektibo sa pagbawas ng
pagkahawa. Ang distansya
ng lipunan at mga pagbawas
sa hindi kinakailangang
pagbisita sa mga tindahan at
pangkalahatang distansya ng
paggalaw ay humantong sa mas
mababang rate ng pagtaas ng
kaso ng COVID-19.
Ang panahon ng trangkaso ay
narito at sa pandemyang dulot
ng coronavirus na nananatili
pagsisikap.
Kinuwestiyon ng COVID-19
ang impresiyon ng maraming
iba’t ibang mga bansa sa
mundo. Dahil sa kakulangan
natin ng mga mapagkukunan
sa mga tuntunin ng kaalaman
at pasilidad, ipinakita ng
pandemyang ito na ang mga
katotohanan sa mundo ay
mas kumplikado kaysa sa
inaakalang alam natin at
pinagkadalubhasaan natin.
Ang COVID-19 ay naging
isang hamon sa mundo.
Binago nito ang pananaw at
mga estereotipo na mayroon
tayo tungkol sa mundo at
sangkatauhan. Walang nakaisip
na sa kasalukuyang pag-unlad
ng teknolohiya at gamot,
isang pandemya ang maaaring
magdala sa mundo pababa
katulad nito.
Marami pang maaaring
maganap at ilan sa magiging
aral natin ay ang paggamit ng
sandata ng pakikipagtulungan
Hindi katanggap tanggap
ang 50% efficacy rate mula
sa Sinovac Vaccine na
kasalukuyang tinuturok sa
halos 3 milyong pilipino kung
mayroon namang mas mabisa
at ligtas, ayon sa datos ng
Inquirer. Tila mas binibigyang
halaga pa ba ang pinagmulan
ng mga bakuna kaysa sa
kaligtasan ng mamamayan sa
buong bansa?
Matatandaang isinaad ni Ruque
ang kontrobersiyal na pahayag
ng siya’y kapanayamin ng medya
nitong Lunes lamang, kung saan
ipinaliwanag niyang ang ginawang
Solusyon sa mga
apektado ng ASF,
bunga ng kawalan ng pag-iisip.
Napatunayan ng Department of
Science and Technology (DOST)
na 50.4% lamang ang efficacy rate
ng Sinovac na gawa ng Tsina na
ipinagbibili sa halagang P3,629.50
sa bawat 2 doses kumpara sa Pfzer
at AstraZeneca na nakatalang
mayroong mas mataas na antas
sa mas mababang halaga.
Sana naman ay ikonsidera ng
administrasyon ang katotohanang
ang mas karapatdapat ang mga
produktong Pfzer at AstraZeneca.
Hindi lamang basta basta ang
pagbabakuna kundi kaligtasan
ng milyomilyong pilipino ang
Pagtaas ng Kaso ng COVID-19
sa Pilipinas
“
Sa mga mayroon colonial
mentality ng gustong Pfizer,
puwede po kayong maghintay.
Pero ang warning po e talaga
diyan lang po iyan mabibigay
sa mga major na siyudad dito
sa Pilipinas dahil wala naman
talaga tayong cold chain
capacity outside Metro Manila.”
Harry Roque
Presidential Spokesperson
January 11, 2021
ni Lorenz Althea Ong

ng laway. Dito natin natukoy
ang terminolohiyang social
distancing. Kailangan nating
magbigay ng distansya sa mga
tao sa ating paligid ng mahigit
isang metro upang makaiwas na
Luntiang Dala ng Pandemya
pa rin sa karamihan ng mundo,
mas mahalaga kaysa dati
na magkaroon ng malay sa
kalusugan.
Ang hindi mabilang na mga
siyentista at dalub-agham sa
N
at kalasag ng pag-iingat. Ang oong Martes (ika-23 ng Marso taong 2021), nag-ulat ng 8,013 na kaso ng
buhay pagkatapos ng pagsiklab
ng COVID-19 ay hindi magiging Nakasaad na impeksyon ng COVID-19 sa Pilipinas, habang ang mga awtoridad ay nagpatupad
ng mas mahigpit na pagpigil sa mga masisikip na bangketa sa capital region at
pareho. Nasa simula na tayo
ng huli, naghihintay ng bagong ni Lorenz Althea Ong ang kapasidad ng ospital ay malapit na sa kritikal na antas sa ilang mga lugar.
simula.
Dahil sa unti-unting pagkalat ng ASF Ayon sa Department of Health na peligro, habang ang
sa ating komunidad, nakatanggap ng (DOH), mayroon nang 684,311 Cagayan Valley, Central
mahigit dalawang-milyong piso ang 378 kumpirmadong kaso ng Luzon, Calabarzon, Western
ni Lorenz Althea Ong
na tagpag-alaga ng baboy sa Misamis
Oriental-- pantulong pinansyal mula sa
COVID-19 sa buong Pilipinas
ngayon, kabilang ang 91,754 na
Visayas, at Caraga ay nasa
katamtamang antas ng

A
ng sakit na Coronavirus (COVID-19)
ay isang nakakahawang sakit.
Karamihan sa mga tao na
nagkasakit sa COVID-19 ay makakaranas ng
mga sintomas at gumagaling nang walang
espesyal na paggamot.
Sa ika-3 ng Marso taong 2021, mayroon nang
kabuuang 114,315,846 na kumpirmadong kaso
ng COVID-19 sa buong mundo, kabilang ang
2,539,427 na nasawi, ulat galing sa World Health
Organization (WHO).
Binago ng COVID-19 ang paraan ng pamumuhay
ng mga tao. Dahil sa mga mahihigpit na
pangkalusugan at pangkaligtasan na protokol,
ang mga tao ay nananatili lamang sa kani-
kanilang mga tahanan at kung lumalabas ay
dapat may suot na facemasks at palagiang
paglilinis ng kamay.
Ang mga resulta ng pagbabago sa kilos ng
mga tao ay nakakaapekto na sa kapaligiran
sa napakaraming paraan. Ang pandaigdigang
pagkagambala sanhi ng COVID-19 ay nagdala ng
maraming epekto sa ating kapaligiran at klima.
Bukod sa pagtaas ng kaso ng COVID-19,
ang pagtaas ng gamit ng Personal Protective
Equipment (PPE), ang walang habas na
pagtatapon ng mga PPE (facemasks, gloves, at
iba pa), at pagbuo ng mga bundok ng basura sa
ospital ay may mga negatibong epekto sa ating
kapaligiran.
Sa kabila ng negatibong epekto ng COVID-19 sa
ating kapaligiran, mayroon din itong positibong
epekto. Dahil sa paghihigpit sa ating kilos at
pagbagal ng mga aktibidad na panlipunan at
pang-ekonomiya, nabawasan ang polusyon sa
mga lungsod, pagbawas ng polusyon sa tubig, at
pagbawas ng polusyon sa ingay.
Ang polusyon sa ingay ay ang mataas na
antas ng tunog, na nabuo mula sa iba’t ibang
mga aktibidad ng tao. At ang ekolohikal na
panunumbalik at ang kamangha-manghang
paglago ng mga tanawin sa nakaraang taon ay
nasaksihan ng sektor ng turismo.
Ayon kay Javan Lev Poblador ng Visayas [Dating
tagapangunang pangulo at ngayon ay miyembro
ng lupon ng Association of Young Environmental
Journalists (AYEJ)], ang mga sistema ng gobyerno
ay dapat magbago at maging matapang upang
maiwasan ang mga kumpanya ng fossil fuel at
simulan ang pamumuhunan sa nababagong
enerhiya.
Sinaad din niya na ang ating marahas na hakbang
sa paglaban sa pandemya ay ipinakita sa atin na
ang ating lipunan ay may kakayahang kumilos
nang sama-sama upang makinabang ang buong
sangkatauhan.
Ang COVID-19, tulad ng anumang iba pang
pandemya sa kasaysayan, ay unti-unting
masosolusyonan. Ngunit ang mga problemang
pangkapaligiran ay nasa atin na bago pa man
umiral ang sakit, at mananatili sila sa atin kung
ating papayagan.
Ito ang dahilan kung bakit ang mga Pilipino ay
hindi lamang dapat humiling ng “bagong normal”
na may munting pagsasaayos lamang, at sa halip
ay magsumikap para sa isang mas mabuting
normal.
panlalawigang pamahalaan ng probinsya. mga pasyente na kasalukuyang peligro. Habang ang lahat ng
Ani ni Gov. Yevgeny Vincente Emano
may sakit na COVID-19. rehiyunal na pangangalagang
noong Martes.
Dagdag ni Emano na ang paunang halaga ay Samantala, ang bilang ng pangkalusugan sa ibang rehiyon
layon na mabigyan ang mga tagapag-alaga mga gumaling na pasyente ay ay nananatiling ligtas na
ng baboy na nawalan ng pangkabuhayan umabot na sa 579,518 matapos lugar, sinabi niya na ang mga
dahil sa pagkalat ng African Swine Fever madagdagan ng 1,072 bagong lalawigan o lungsod na lubos
(ASF) sa probinsiya noong Pebrero, taong mga indibidwal na gumaling. na urbanisado ay maaaring
kasalukuyan. Ngunit 47 mga bagong nasawi nasa mataas o kritikal na
Saad din nito na natanggap na ng Presidente ang nagtulak sa bilang ng mga peligro.
ng Northern Mindanano Hog Raisers namatay sa 13,039. Ang mga bagong kaso sa
Association,Inc. (Normin Hog, Inc.) na si
Sa isang media forum, sinabi Pilipinas, na nasa pangalawang
Leon Tan Jr., ang paunang halaga sa isang ni Dr. Alethea De Guzman ng pinakamataas na bilang ng
turnover ceremony sa Provincial Capitol ng
DOH’s Epidemiology Bureau mga impeksyon at pagkamatay
komunidad.
Bawat magsasaka na namamatayan ng na nalampasan ng bansa ng COVID-19 sa Timog-
baboy dahil sa ASF, ay makakatanggap ng ang rurok ng mga kaso ng silangang Asya ay nagbabanta
paunang halaga upang makabili ng biik para COVID-19 mula Hulyo noong rin sa pag-asa ng isang malakas
makapagsimula ulit. nakaraang taon, na may mga na ekonomiya matapos maitala
Ani din ni Provincial Veterinanrian Dr. Benjie kaso na nagmula sa Metro ang pag-liit noong nakaraang
Resma na binabawasan ng pamahalaan ng Manila at Calabarzon. taon at pagkawala ng milyun-
probinsiya nang mahigit isang libong baboy Idinagdag niya na ang bansa ay milyong mga trabaho.
nong Martes, March 23. nag-ulat ng bagong pang-araw- Ang pagtaas ng mga kaso ay
“Ang pinakamahalaga sa lahat ay matatapos
araw na kaso para sa ikatlong nagtulak sa mga awtoridad na
na ang suliraning ito. Wala ng maghihirap at linggo ng Marso at ang mga kumilos at magpasimula ng
wala ng kabuhayan na madadamay.” layon ng
bagong kaso sa buwang ito dalawang linggong paghihigpit
mamamayan sa komunidad.
Huling saad ni Resma na ang tanging solusyon ay mas mataas kumpara sa sa capital region, isang lunsod
sa ASF na suliranin ay babawasan ang mga naiulat na mga numero sa na bayan ng 16 na mga
baboy sa mga lugar kung saan apektado simula ng Enero ng taong ito. lungsod na tahanan ng hindi
ng nasabing sakit, magsasaad ng limang Sinabi din ni De Guzman bababa sa 13 milyong katao, at
kilometrong distansya, at pagbabawalan ang na ang Metro Manila ay apat na katabing lalawigan.
transportasyon ng mga baboy mula sa labas kasalukuyang nasa mataas
ng nasabing distansya.
 Ang Opisyal Na Pahayagan ng
i nto n g B a g wi s Agham • 14 15 • Isports
Ang

TOMO II BLG. III

i nt o n g B a g w i s

Ang
Misamis Oriental General Comprehensive High School OKTUBRE - DISYEMBRE 2021

BALI-bol
popFULLation ni Angel Marie Marañon
mga atleta dismayado ni Kristine Joy D. Dandasan

A S
ng populasyon ay tumutukoy
sa bilang o dami ng tao sa
isang lugar o bansa. Hindi
maikakaila na ang Pilipinas ay isa
sa mga bansang may mataas na
populasyon.
Isa sa mga problema sa ating bansa ay
ang inflation. Ngunit ano nga ba ang
mga epekto ng inflation ng populasyon?
Paano natin ito mapipigilan? Sa
katunayan mula 1950 hanggang sa
kasalukuyang taon ang Pilipinas ay
mayroong higit sa 111.46 milyong
populasyon at patuloy itong dumarami.
Ayon sa Commission on Population
(POPCOM) sa inflation ng populasyon,
nauugnay ito sa pangangalaga sa
kahirapan na naranasan ng mga
mamamayan.
Ang ilan sa mga hinihinalang sanhi
ng pagdaragdag ng populasyon ay
isang pagtaas sa bilang ng mga
ipinanganak. Tatlong mga sanggol
bawat minuto ay ipinanganak sa
Pilipinas o higit sa 1.5 milyon bawat
taon ayon sa tala ng POPCOM.
Habang palaki nang palaki ang
bilang ng tao dito sa bansa,
mas pinalaki rin nito ang bilang
ng mga biktima nang mapunta
sa Pilipinas ang corona virus
— ay isang nakakahawang
sakit na sanhi ng isang
bagong natuklasan. Ang mabilis na
paglaki ng populasyon at laganap na
urbanisasyon ay kumakatawan sa ilan
sa mga pangunahing alalahanin ng
populasyon sa Pilipinas, ang kahirapan.
Ang populasyon ng Pilipinas ay
inaasahang aabot sa 142 milyon sa
2045. Nangangahulugan ito ng humigit-
kumulang na 49 milyong katao na
idinagdag sa populasyon ng bansa mula
2010 hanggang 2045, na katumbas ng
pamantayang taunang tantya ng paglago
na 1.21 porsyento.
Kung magpapatuloy itong mangyari
maaaring magkaroon ng problema sa
mapagkukunan ng pagkain.
Samantala, sa labing-anim na rehiyon sa
Pilipinas, tinatayang ang Autonomous
Region in Muslim Mindanao (ARMM)
ay inaasahang may pinakamataas
na pamantayan
na taunang
tantya ng paglago na 2.12 porsyento sa
taon 2010 hanggang 2045.
Ang Hilagang Mindanao ay may 5.017
milyong populasyon at probinsya ng
Misamis Oriental ang may pinakamalaking
bilang rito na may 865,051 na sinusundan
ng Bukidnon (843,891), Lanao del Norte
(614,092), Misamis Occidenal(424,365),
at Camiguin(64,247).
Ang mga rason kung bakit lumalaki ang
populasyon ay isa sa pinakamahahalagang
pinag-uusapan ngayon sa Estado Unidos.
Ito ay hindi pang isang bansang problema
lamang, ito ay isa sa mga malalaking
problemang hinaharap ng mundo
dahil sa hindi mapigilang pagdami ng
populasyon. Mabilis na paglago
ng populasyon, malayo sa kakayahan
ng ating mundo na suportahan ito,
na binigyan na ng kasalukuyang mga
kasanayan. Ang sobrang populasyon
ay nauugnay sa mga negatibong
kinalabasan sa kapaligiran at pang-
ekonomiya mula sa mga epekto ng labis
na pagsasaka, pagkalbo ng kagubatan,
at polusyon sa tubig hanggang sa
eutrophication at global warming. Mga
rason na dapat tugunan ng solusyon
upang mapabagal ang pag
dami ng populasyon na
maaring maging malaking
problema ng mundo sa
susunod na mga taon, at
henerasyon.
inuspende ng Dep Ed lahat ng Si Arabella Espina na isang volleyball protocol upang mapanatiling ligtas sa player na si Georgelie Yamson ay
mga kaganapan sa paaralan player ay nagpahayag naman na “ pandemya, kailangan naming magsout nagbigay saloobin din, ayon sa kanya,
kabilang na dito ang palarong Ito ay mahirap dahil hindi na kagaya ng facemask at faceshield kahit hindi “ Mas safe na mag work out nalang sa
pambansa upang mapanatiling noon ang aming pagtretraining, noon ito comfortable sa amin.” bahay dahil yan yung ginagawa ko at
ligtas sa virus na kumakalat at kada araw kaming nag-eensayo o Dagdag pa niya na mas sang ayon siya maging healthy and to stay fit na rin.”
nakakamatay na Covid-19. Ilan training pero ngayon tatlong beses sa face to face na training dahil bilang
sa mga estyudyanteng atleta ang sa isang linggo nalang at tigtatatlong isang volleyball player mahalaga na
nagbigay ng pahayag tungkol sa oras ang aming training. Dahil ma ensayo ang skills sa court.
kaganapan na ito. naman sa sumusunod kami sa safety Ang kapwa naman niyang volleyball
naudlot dahil
sa lock down,
Palarong
Pambansa
Kanselado
ni Annika A. Lilio
T uluyan ng sinuspende ng DepEd
ang Palarong Pambansa ngayong
taon dahil sa COVID-19. Kasama rin
President’s Awards ipaparangal sa PBA teams
sa kinansela ng DepEd ang iba pang ni Princess Reyanne P. Macasieb
regional events.
Nauna nang itinakda ang 2020 Palarong
Pambansa sa Abril sa Marikina City
kung saan halos 30,000 student-athletes
kasama ang kanilang mga pamilya ang
magiging kalahok.
Ayon kay Archiel Ghei A Gumera
atletang lalahok sa palarong pambansa,
“Nadismaya jud di lang ako but to all
athletes nga na qualified sa palarong
pambansa sayang man gud ang year

Paglobo ng Populasyon
man gud imbis last nanako dal-on ang
Mis Or tas wala pajud na dayun sayang
jud kaayo.”
Patuloy na pagtaas ng Fertility Rate sa Pilipinas Sa isang virtual press briefing, sinabi ni
DepEd Sec. Leonor Briones na ito raw
ni Sittie Hafizah Sangcaan
ay para maiwasan ang maramihang
pagtitipon ng tao na posibleng

H
indi maikakaila na higit pa sa bilang ng ating mga daliri ang kayang bilangin ang populasyon ng magpakalat sa nakamamatay na virus sa
Pilipinas. Tumataas o bumababa man ang rate ng paglobo ng populasyon. Habang eksaktong sampu bansa.
naman ang bilang ng mga anak ni Aleng Lea. “Nakakalungkot isipin na hindi kami
makapaglalaro sa taong ito”, ayon
Sa bansang marami ang walang trabaho, mabigat na “The more number of children in a family, the more the sa panayam ko kay Dian Honghong Photo Source : www.tiebreakertimes.com.ph
hamon sa gobyerno ang paglobo ng populasyon. family would be prone to become poor,” wika ni Dr. (isang volleyball player sa MOGCHS).

P
Kapag malaki ang populasyon, lumalaki rin ang Lydio Español, Director of POPCOM NCR. Kahit 2017 Ngayong taon ay walang ganap, walang
aparangalan ng President’s manlalaro sa basketball.Nanibago man Alaska, Magnolia, Rain or Shine, NLEX,
gastos ng gobyerno sa pagtatayo ng ospital, pa napirmahan ni Pangulong Duterte ang Exceutive laro, walang saya, iniisip ko talaga na
Award ang labing dalawang sila sa proseso ng liga, subalit pinili pa Blackwater, NorthPort, at Terrafirma.
eskuwelahan at iba pang pangangailangan. Order para sa mahigpit na pagpapatupad ng family parang may kulang talaga eh!. Naging koponan ng PBA sa darating rin nilang ituloy ang laban hanggang Sila’y paparangal dahil sa kanilang
Kasa-kasama Dalawang anak sa mga nasa planning, aminado si Español na marami pa rin ang parte na kasi ng buhay ko ang paglalaro na “Bertwal Night” na gaganapin sa huli. patuloy na pagmamahal sa laro sa kabila
ni Lea ang siyudad at tatlong hindi nakakagawa nito. ng volleyball, dagdag pa niya. Noong sa Marso 7,2021.Sa kabila kasi Ang 12 na koponan ay binubuo ng mga pangyayari.Sa patuloy nilang pag
kaniyang asawa anak sa “They are not using any modern method, kapag na- humagupit ang pandemya tayong lahat ng pandemya ay nagpatuloy ang ng Barangay Ginebra, TnT Tropang seserbisyo at paniniwala sa mga kawani ng
at ang kaniyang m g a address natin ‘yan, we have more workers than the ang naapektuhan . Pero mas lalong pakikipagtagisan ng galing ng mga Giga, Meralco, Phoenix, San Miguel, PBA.
sampung mga anak na nasa dependents, ang dependents kasi natin ay yung apektado sa larangan ng isports.
naninirahan sa Barangay Barra, Opol. children” dagdag pa nito. Hangad ng POPCOM na Sapagkat kailangan nila ng pisikal na
Ang dalawang panganay na lalaki ay may
kani-kaniyang asawa na habang ang pinakababata ay probinsiya lang
maabot sa 65% coverage ang family planning program
sa pagtatapos ng administrasyong Duterte.
kontak upang makapaglaro. Subalit ito’y
ipinagbawal muna ng pamahalaan dahil Lahat ng Programang Isports sa
anim na taong gulang. Hindi man nagsisisi si Lea pero
napakahirap daw na itaguyod ang pamilya kung walang
s a n a
p a r a
ang magandang bilang
mamuhay ng maayos at
Pero para sa mga gaya ng mga anak ni Lea, sapat
na sa kanila ang lumingon sa paligid bilang paalala
sa lock down dulot ng pandemya. Kaya sa
panahong ito ay ginagampanan ng mga MOGCHS Kanselado ni Annika A. Lilio

sapat na pantustos para sa kanila.
Nagretiro na ang asawa nito mula sa trabaho noong
2017 habang si Lea ay isang pansamantalang guro sa
elementaryang paaralan. Isa lang ang pamilya ni Lea sa
libu-libong sadlak sa kahirapan dahil sa dami ng anak.
Ayon sa Comission on Population, tatlong sanggol
kada minuto ang ipinapanganak sa Pilipinas. Sa isang
taon, nasa isa’t kalahating milyon ito kaya kung hindi
ito magbabago, nasa dalawang milyon kada taon ang
itataas ng bilang ng populasyon ng bansa.
komportable pero hindi ito nasusunod.
Nanatili pa rin ang Pilipinas na isa sa mga bansang may
pinakamabilis na population growth rate sa ASEAN.
Tinatayang aabot sa 110,881,756 ang populasyon ng
mga Pilipino sa 2021, mula sa kasalukuyang 109.4
milyon, ayon sa Commission on Population and
Development (POPCOM).
Kasali na rito ang tinatayang 200,000 na ipapanganak
habang may lockdown ngayong pandemya, kung saan
naantala ang ilang serbisyo kaugnay ng family planning.
na nasa kanila ang desisyon kung anong klaseng
kinabukasan ang haharapin ng kanilang magiging
pamilya.
Ika nga nila “The more, the merrier” pero naway
pagtuunan din natin ng pansin ang kinabukasan ng
magiging buhay ng mga bata. Ang kailangan ay family
planning kung hindi, sa huli ang mahihirap pa rin ang
magdurusa.
tagapagsanay kani-kanilang tungkulin.
Bilang pangalawang nanay hinihimok
nila ang mga atleta na manatiling aktibo
parin sa mga isports na gawain.Sinusubay
bayan parin nila ito sa pamamagitan ng
bertwal na pagsasagawa ng iba’t ibang
gawaing isports.Sa gano’y manatili parin
sila sa malakas na pangangatawan kahit
na lock down.
K
anselado ang lahat ng programang
isports sa Misamis Oriental
General Comprehensive High School
(MOGCHS) dahil sa COVID-19.
Ayon kay Rean Margaret Velez SSG Bise-
presidente, COVID 19 ang naging sanhi
ng suspensyon ng mga kaganapan sa
isports sa paaralan, at paghihigpit sa mga
aktibidad sa labas ng bahay.
Humantong sa mga atleta para baguhin
ang kanilang mga programa sa ehersisyo
at tren sa bahay, na karamihan ay hindi
pinangangasiwaan ng mga medikal na
tauhan o coach.
Sa panahong ito, ang layunin nila ay
panatilihin ang kanilang kasalukuyang
antas ng kalusugan, pagsasanay at
kondisyon dahil mahalaga ito.
“As an SSG Officer we’re planning pa
to make an event virtually para sa mga
athlete to make sure pud na safe ang
student and para pud ma enjoy nila ang
karon nga school year,”paliwanag ni Rean
Margaret Velez.
Inaasahang lahat ng mga estudyanteng
atleta ang makikilahok sa susunod na
isports program.
 PANDEM Isports
intong
Ang
Online Taekwondo
Promotion of Belt
L
umahok ang mga pasadong
estudyante sa Misamis Oriental
General Comprehensive High
School sa Online Taekwondo Promotion
of Belt. Ayon kay Doc Ronjie Rosete,
MAPEH Coordinator, pasado lahat ng
mga estudyanteng atleta na lumahok sa
programa. Naganap ang programang ito’y
kailan lang tungo sa “online program”.
Kilala ang Taekwondo hindi lamang bilang
isa sa mga pinakamabisang pamamaraan ng
walang armas na pagtatanggol sa sarili, ngunit
bilang isang sining, isang kapanapanabik na
isport, at isang mahusay na ehersisyo upang
manatili sa mabuting pisikal na kondisyon.
“
Isports sa Hindi madali ang
new normal training lalo na’t
nasa gitna tayo ng
ni Kristine Joy D. Dandasan pandemya. Araw araw
K umana ang naging bertwal at tigdalawang oras
na gawain sa isports, ng kaming nagtretraining
mga mahuhusay na eksperto, at araw araw din
guro, at tagapagsanay mula akong lumalabas para
sa paaralang Misamis Oriental pumunta sa gym.”
General Comprehensive High
School (MOGCHS). Sa kabila
ng pandemya ay hindi sila
nagpatinag, na animo’y pader
na hindi basta bastang natitibag.
Noong nagdaang Oktubre 2020, ay sinimulan nila
ang bertwal na pagpupulong tungkol sa larangan ng
isports.
Nanguna ang mga sports psychologist sa paglikha ng
modyuls, at sa pagbibigay payo kung paano pa mas
pagtibayin ng mga manlalaro ang kanilang abilidad at
ang kung paano sila magkipag-ugnay sa ibang koponan.
Sinundan ito ng mga guro at tagapagsanay na
lumahok sa bertwal na “Promotion of Belt sa isports na
Taekwondo.
Sa huli ay lumundag ang kanilang mga puso sa
kadahilanan na silang lahat ay nakapasa at naitaguyod
ang pagsubok.
Masayang pakinggan ang matagumpay na pagkamit
ng mga kawani sa isports sa paaralang MOGCHS. Na
kahit sa panahon ng pandemya ay nagawan parin nila
ng paraan upang ang lahat ay manatiling malusog at
malakas ang pangangatawan.
Hinimok din nila na kahit walang magaganap na pisikal
na paligsahan sa pampalakasan na huwag mawalan ng
pag-asa, ipagpatuloy mo ang iyong pagsasanay kahit na
ikaw ay nasa bahay. Pinatunayan nilang walang hadlang
sa pangarap mo kung magsisikap kang gawin ito.
Bagwis
dISIPlina. Palagiang pagsasanay ng mga
kasapi ng Taekwondo sa MOGCHS bago
ang quarantine
ni Annika A. Lilio
Ang parehong kasanayan at kontrol
kinakailangan sa Taekwondo kapag ginagamit
ang mga diskarte sa pag-atake at pagtatanggol,
na ginagawang Taekwondo ang isa sa pinaka
mapagkumpitensya at kapanapanabik na
palakasan .
Nakasalalay ang hamon sa paggamit ng
iyong mga diskarte nang walang anumang
pakikipag-ugnay sa katawan ng iyong
kalaban.
Ang kontrol sa iyong mga pagsuntok
“
sa suntok at sipa ay napakahalaga
upang mapanatili ang iyong sarili
ng ilang pulgada Mahirap e balance
ang layo. ang oras sa isports at
sa acads marami ding
distraksyon sa bahay.
Nag tretraining kami
Lunes, Miyerkules at
Biyernes, Face to Face
sa Sports Center at
nag wowork out din sa
bahay.”
Saloobin
ng mga atleta sa
gitna ng pandemya
ni Princess Reyanne P. Macasieb
N
agbigay saloobin ang ilan sa mga estyudyanteng
atleta sa paaralang MOGCHS ng Misamis Oriental
tungkol sa kanilang sports activities sa kabila ng
pandemya, kung paano nila pinapanatili at mas pinapaunlad
ang kanilang estratehiya sa kanilang isports.
Ayon kay Gwynie Labadan na isang Taekwondo Dagdag pa niya na, “Hindi madali ang training
player “Mahirap e balance ang oras sa isports at lalo na’t nasa gitna tayo ng pandemya. Araw
sa acads marami ding distraksyon sa bahay. Nag araw at tigdalawang oras kaming nagtretraining at
tretraining kami Lunes, Miyerkules at Biyernes , araw araw din akong lumalabas para pumunta sa
Face to Face sa Sports Center at nag wowork out gym.”
din sa bahay.” Ayon sa kanya hindi natin alam ang mga taong
Ayon kay Ian Mark Arses Baguasan isang Muay nasa ating paligid kaya ngayon ginagawa ko at
thai o Mixed Martial Arts Sa Paaralang Mogchs. sinusunod ang mga safety protocols na mag sout
Dismayado si Ian dahil hindi siya na qualified sa ng facemask, faceshield at higit sa lahat social
“Palarong Pambansa.” distancing.
Ayon naman sa kanya “Hindi man ako nakasali Dagdag pa niya na mas sang-ayon ako sa pag
pero nakapasok naman ako sa Nationals noong wowork out nalang sa bahay dahil mas safety pa
taong 2019, Batang pinoy na naganap sa Puerto ito.
Princessa Palawan.”