Wprowadzenie

poniedziałek, 2 października 2023 20:10

TWÓRCZOŚĆ
Potoczne -> myślenie niestereotypowe, innowacyjność, ponadprzeciętność, umiejętność patrzenia z innej
perspektywy; rozumienie obarczone brakiem precyzji i sloganami
Artyści -> intuicja, zdolność do rozwiązywania problemów
Naukowe -> nie definiowanie wprost; mnogość ujęć

Produkt - twórczość to "to", co prowadzi do powstania wytworu nowego i wartościowego (nowość jest
relatywna i subiektywna; wartość: poznawcza, estetyczna, pragmatyczna, etyczna)
• Produkt (wytwór) nie musi istnieć w sensie fizycznym (np. teoria naukowa, strategia biznesowa)
• Niektórzy badacze uwzględniają też reakcję odbiorcy na produkt
• Problematyczna nowość (jak bardzo? Dla kogo?) jak i wartość (jak rozumiana?)
• Zwykle, rozróżnia się różne rodzaje twórczych produktów w zależności od skali (np. nowe i
wartościowe tylko dla osoby tworzącej, na skalę dziedziny, w skali ludzkości etc.)

Osoba - podejście elitarne (tylko wybrane osoby są twórcze) i egalitarne (każdy jest artystą)
Cechy osoby twórczej:
• Realistyczna percepcja rzeczywistości - widzimy świat takim, jaki jest
• Akceptacja siebie i innych - wady postrzegane są w kategoriach opisowych
• Spontaniczność - umiejętność działania poza schematami; działanie zgodnie z potrzebą chwili
• Koncentracja na problemie - mniejszy egocentryzm, większa ciekawość świata
• Niezależność, autonomiczność - w sposobie myślenia, nie uleganie modom, umiejętność podjęcia
własnych decyzji
• Potrzeba samotności - docenianie swojego czasu
• Otwartość na analizę sytuacji - mamy etykiety, schematy
• Pozytywne wartościowanie doświadczeń życiowych
• Głęboko uczuciowe związku z ludźmi - wyjście poza egocentryzm
• Poczucie humoru - niezłośliwe poczucie humor
Twórczość to zespół charakterystyk jednostki (osobowościowych, poznawczych etc.), pozwalających
generować produkty nowe i wartościowe
W niektórych (dawniejszych) ujęciach cechuje tylko niewielką część populacji (jednostki wybitne w swoich
dziedzinach), w innych – przynależy każdemu
Również w dawnych ujęciach często pojawia się przekonanie, że „twórcą trzeba się urodzić”, niepodzielane
w ujęciach współczesnych

Proces- twórczość to aktywność wewnętrzna jednostki, o określonych charakterystykach i przebiegu

prowadząca do wytworzenia produktów nowych i wartościowych
• Różnorodność operacji w procesie twórczym (analogie, abstrahowanie)
• Problem subiektywizmu
• Problem pomiaru (pomiar w trakcie „dziania się” zmienia przebieg procesu)

UJĘCIE RÓŻNICOWE
• Kreatywność jest złożoną cechą i/lub zdolnością do wytworzenia produktów nowych i wartościowych
• Nie jest tożsama ani ograniczona do działań artystycznych
• Jest potencjałem - nie zawsze prowadzi do realnych dzieł
• Jest egalitarna - przynależy każdej jednostce, różnice dotyczą poziomu
• Rozkłada się w populacji ogólnej w sposób normalny (wybitna jest rzadka)
• Jest mierzalna - testy potencjału, analizy dzieł
• Jest trenowalna - treningi twórczości

Twórczość - aspekt oceny społecznej

Kreatywność - codzienna twórczość

Psychologia twórczości Strona 1

KIEDY COŚ JEST TWÓRCZE?
Kryteria jawne - zdefiniowane a priori:
• Społeczne uznanie dzieła/ autora, podejście histriometryczne
• Płynność (łatwość wytwarzania pomysłów, ilość pomysłów); giętkość (gotowość do zmiany kierunku
myślenia; różnorodność pomysłów); oryginalność (zdolność wytwarzania reakcji nietypowych,
niepowtarzalnych)
• Płynność: słowna, ideacyjna, skojarzeniowa
• Giętkość: spontaniczna, adaptacyjna
• Torrance (1974): dodatkowe kryterium czyli staranność (ilość pracy włożonej w realizację pomysłu
• Skale ocen: Besemer & O'Quin: wymiar nowości (zdziwienie, oryginalność)sensowność (logiczność,
przydatność, wartość, zrozumiałość) i stylu (naturalność, dobre wykonanie)

Kryteria ukryte (implicit) – niezdefiniowane a priori, oceniający nie mają ich świadomości przed procesem
oceniania:
• Ocena konsensualna (zgodność sędziów; Consensual Assessment Technique CAT): Amabile (1982,
1983, 1996) – sędziowie kompetentni w danej dziedzinie powinni mieć zgodność podczas oceny
obiektu;
• sprawdza się to przy ocenie wytworów powstałych w wyniku rozwiązywania problemów otwartych,
dywergencyjnych, które pozostawiają ślad materialny i co do których nie trzeba mieć szczególnych
umiejętności technicznych
• właściwy dobór sędziów kompetentnych
• ocena na wielu skalach (np. poziom twórczości, podobanie się, spójność tematycza)
• ocena wytworu względem innych ocenianych w danej puli – ocena względna
• wytwory są oceniane w kolejności losowej, pojedynczo
• sędziowie mają kierować się swoja intuicyjnym rozumieniem twórczości
• Kryteria emocjonalne: Bruner (1978): skuteczne zdziwienie w kontakcie z dziełem: zdziwienie
połączone z akceptacją
• Ale też: początkowa nieufność, brak zrozumienia, szok, irytacja
• Efekt powtórnej oceny: w przypadku dzieł twórczych, wartościowych powtórna ocena jest zazwyczaj
wyższa od pierwszej – ale czy zawsze?

UJĘCIE TRIADOWE
1. Cechy wytworu: trafność oryginalność, niezwykłość, konieczność, wartość estetyczna
2. Reakcja odbiorcy: skuteczne zdziwienie, początkowa nieufność, efekt powtórnej oceny, nigdy bym na
to nie wpadł, tak bym właśnie zrobił
3. Cechy procesu myślenia: ruchliwość, synteza, aktywny stosunek do tworzywa, przełamanie bloku
mentalnego, działanie w sytuacji niedoboru

HISTORIA
• Guilford: 1920-1950: tylko 2/1000 artykułów naukowych z psychologii dotyczyło twórczości
• Runco (1993): 1960-1991 – 1/100
• Galton: eugenika, która ma uratować Brytyjczyków, ale też badania nad twórczością; Galton pisał:
“Genius was divorced from the supernatural” i “Genius, although exceptional, was a potential in
every individual”
• Galton: 1879: pierwsze laboratorium mające mierzyć różnice indywidualne w reakcjach
fizjologicznych (Galton zakładał, że zdolność do rozróżniania bodźców wiąże się w inteligencją)
• To, co sprawiało, że twórczość dość długo nie była badana metodami naukowymi to powiązania
między twórczością a mistycyzmem (Sternberg & Lubart, 1996)
• Poza tym twórczość wiązana była z wolnością myśli, a więc miała implikacje społeczne
• Psychologia ego – twórczość jest związana niekoniecznie z procesami nieświadomymi
• Również w oparciu o analizy Cox zauważono, że relacja między inteligencją a twórczością nie jest
prosta (np. ludzie o tym samym poziomie inteligencji cechują się bardzo różnym poziomem
twórczości)
• Po II wojnie światowej: rosnące zainteresowanie relacją między osobowością, wartościami, talentem,
IQ wybitnych osób (np. Barron, 1953; 1955) – największy wpływ wydaje się mieć historia rodziny i
kwestie rozwojowe

Psychologia twórczości Strona 2

 kwestie rozwojowe
• U osób o inteligencji powyżej 115 twórczość i inteligencja zdają się być stosunkowo niezależnymi
zdolnościami (np. Albert & Runco, 1989; Wallach, 1983).
• W latach 60’ „creativity was the hot new topic” (Helson, 1996)
• W późniejszych latach badania poszerzyły się o typy twórczych osób, typy twórczości, style
• Wprowadzenie metodologii badań empirycznych , bardziej precyzyjne opisy osób twórczych
• Zainteresowanie również codzienną twórczością (np. Runco & Richards, 1997)
• Catherine Cox (1926): badania nad 301 wybitnymi osobistościami z historii: zastosowanie metod
nauk społecznych do oszacowania poziomu inteligencji wybranych osób
• Wśród tych postaci było zaledwie kilka kobiet (Marie de Rabutin-Chantal, francuska pisarka, Madame
de Stael, publicystka, Elisabeth Gaskell brytyjska pisarka, Charlotte Bronte angielska
powieściopisarka)
• Jako osoba o najwyższym IQ (200 do 207) Cox wskazała Johna Stuarta Milla (angielskiego filozofa)

Psychologia twórczości Strona 3